Book Title: Yagnavalkya Smruti
Author(s): Vasudev Sharma
Publisher: Pandurang Javji
Catalog link: https://jainqq.org/explore/020945/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir / kobAtIrthamaMDana zrI mahAvIrasvAmine namaH / / / / anaMtalabdhinidhAna zrI gautamasvAmine namaH / / / / gaNadhara bhagavaMta zrI sudharmAsvAmine namaH / / / / yoganiSTha AcArya zrImad buddhisAgarasUrIzvarebhyo namaH / / / cAritracUDAmaNi AcArya zrImad kailAsasAgarasUrIzvarebhyo namaH / / AcArya zrI kailAsasAgarasUrijJAnamaMdira punitapreraNA va AzIrvAda rASTrasaMta zrutoddhAraka AcAryadeva zrImat padmasAgarasUrIzvarajI ma. sA. jaina mudrita graMtha skeniMga prakalpa graMthAMka :1 jaina ArAdhanA na kandra mahAvIra kobA. // amarta tu vidyA zrI mahAvIra jaina ArAdhanA kendra zahara zAkhA AcAryazrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira kobA, gAMdhInagara-zrI mahAvIra jaina ArAdhanA kendra AcAryazrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira kobA, gAMdhInagara-382007 (gujarAta) (079) 23276252, 23276204 pheksa : 23276249 Websiet : www.kobatirth.org Email : Kendra@kobatirth.org AcAryazrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira zahara zAkhA AcAryazrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira traNa baMgalA, Tolakanagara parivAra DAiniMga haoNla kI galI meM pAlaDI, ahamadAbAda - 380007 (079)26582355 - - - For Private And Personal Use Only Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir YADNYAVALKYASMRITI OF YOGISHVARA YADNYAVALKYA With the Commentary Mitakshara Op VIDNYANESHVARA. EDITED BY WASUDEV LAXMAN S'ASTRI PANSIKAR. Third Edition. PUBLISHED BY PANDURANG JAWAJI, PROPRIETOR OF THE NirnayA-SAGAR' PRESE, BOMBAY 1926. Price 2} Rupees For Private And Personal Use Only Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ All rights reserved by the publisher. ] PUBLISHER:-Pandurang Jawaji, PRINTER :-Ramchandra Yesu Shedge, at the Nirnaya-sagar' Press, 26-28, Kolbhat Lane, Bombay. For Private And Personal Use Only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // zrIH // zrImadyogIzvara maharSiyAjJavalkyapraNItA yAjJavalkyasmRtiH / vijJAnezvarapraNItamitAkSarAvyAkhyAsaMvalitA / iyaM ca paNazIkaropAhvalakSmaNazarmatanujanuSA vAsudevazarmaNA smRtyAdiprAcInadharmazAstramanthAlocanena TippaNyAdibhiH varNakramakozena ca sanAthIkRtA / ( tRtIyAvRttiH ) mumbayyAM pANDuraGga jAvajI ityetaiH svIye nirNayasAgara mudraNayantrAlaye mudrayitvA prakAzyaM nItA / zakAbdAH 1848, sanAbdAH 1926. mUlyaM 2 || sArdhaM rUpyakadvayam / For Private And Personal Use Only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir i0 sa0 1867 vatsare praNItapaJcaviMzatitamAGkastharAjakIya niyamAnusAreNa prakAzakA svAyattIkRto'yaM granthaH / For Private And Personal Use Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kiMcitprAstAvikam / iha jagadArambhAtprAgjagato vicAraNAyAM 'nAsadAsIno sadAsIt' 'tama AsIttamasA gRhamane praketaM salilaM sarvamA idaM' 'ambhaH kimAsIt' ityAdizrutivacobhyastarkAgocaramevAkhilaM pratIyate / tatazca 'ko addhA veda ya iha pravocatkuta A jAtA kuta iyaM visRssttiH|' ityAdivimarzanottaraM 'yo asyAdhyakSaH parame vyoman so aGga veda yadi vA na veda' ityevaMrItyA nirNayazca nigamamUlaka eveti mAnuSaprANidustaryameva kRtsnaM khalu / athApi jagadantaHpAtimirnijaprarohamUlagaveSaNaM khamatipariNAmAvadhyanumeyameva / nirdiSTarUpajagadabhAvadazAyAM ca 'sa IkSata bahusyAM prajAyeya' iti zruteH sargAdAvatakyandrajAlikena sisRkSuNA bhagavatA sthAvara jaMgamaM jagat dharmAdhauM ca sRSTvA'khilavyavahArAya tattacchabdAnAM tena tenArthena saMbandhaM kalpayitvA dharmAdharmapratipAdakapade vedAnkalpayitvA hiraNyagarbhAdibhyaH pratipAditAstairanyebhya ityevamuttarottaraM zabdArthapratipattiH / evaM paraMparAsAditazrutibhAgA mantradraSTAra IzasRSTajanatArthaM vizeSatazca duHSamAnubhAvenApacIyamAnamedhAyurbalAdiguNAnAmaidaMyugInamAnuSaprANinAM niHzreyasakAGgiNaH pArikAGkSiNo'khilavyavahArAya kevalanigamAnAmacAritArthya manvAnA naanaasuutrsmRtiitihaasaadiindhrmshaastrprtipaadkaannibndhaanpriklpyaaNbbhuuvuH| tathAca 'bhArataM paJcamo vedaH' iti paJcamavedatvena supratiSThite'khiladharmazAstari mahAbhArate yudhiSThiraprati bhImasenavacaH-'dharmamartha ca kAmaM ca yathAvadvadatAMvara / vibhajya kAle kAlajJaH sarvAnseveta pnndditH|' iti / smRtyantare'pi-dharmamartha ca kAmaM ca yathAzakti na hApayet / ' iti / tathA-'na pUrvAhnamadhyaMdinAparAhnAnaphalAnkuryAdyathAzakti dharmArthakAmebhyaH' iti / tatra niratizayAnandalakSaNasyAtyantikaduHkhanivRttilakSaNasya vA mokSasyaiva nirupadhIcchAviSayakhAtpuruSeNAbhyarthyamAnatayA mukhyaM puruSArthatvam / dharmAdInAM tu tatsAdhanamAtreNa / tatrApi dharmamAtraM yathAyogaM sarveSAM sAdhanam / ataeSa pravR. ttinivRttyAtmakatayA dvividhasyApi dharmasya puruSArthasAdhanatokkA vRddhaH-pravRttilakSaNe dharme phalamabhyudayo mtH| nivRttisaMjhake dharme phalaM niHzreyasaM matam // ' iti / skAndepi-'dharmAtsukhaM ca jJAnaM ca ysmaadubhymaanuyaat| tasmAtsarva parityajya vidvAndharma samAcaret // ' ityAdi para zatapramANavaconicayairdharma evAkhilasthitihetutvena rAddhAntito darIdRzyate // tathAca dharmazabdaM nirNinISuH sugRhItanAmA bhagavAn jaiminirasusUtrat "codanAlakSaNo'rtho dharmaH" iti / anena sUtreNa dharmakharUpaM tatpramANaM cocyate / na tAvadyAgApUrvobhayaniSThA dharmatvaM jAtiH, yAgasya kriyecchAnyatararUpatayA kriyAtvenecchAtvena ca saMkarAt / ato'pUrvaniSThaiva sukhakAraNatAvacchedikA dharmatvaM jAtiriti naiyaayikaaH| apUrvamajAnatAmapi For Private And Personal Use Only Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yAgAdikartari dhArmika iti prayogAdvedabodhiteSTasAdhanatvarUpo yAgApUrvobhayaniSThopAdhireva dharmatvamiti kecit / vastutastu alaukikazreyaHsAdhanatvena vihitakriyAtvaM vihitatvaM vA dharmatvamiti sphuTaM niraNAyi vidvalalAmena gAgAbhaTTena // mitAkSarAkArastudharmazabdaH SaDvidhasmArtadharmaviSayaH / tadyathA - ' varNadharma Azramadharmo varNAzramadharmo guNadharmo nimittadharmaH sAdhAraNadharmazceti / tatra varNadharmo nityaM madyaM varjayedityAdiH / Azramadharmo'nIndhanabhaikSacaryAdiH / varNAzramadharmaH pAlAzo daNDo brAhmaNasyetyevamAdiH / guNadharmaH zAstrIyAbhiSekAdiguNayuktasya rAjJaH prajApAlanAdiH / nimittadharmo vihitAkaraNapratiSiddhasevananimittaM prAyazcittam / sAdhAraNadharmo'hiMsAdiH na hiMsyAtsarvA bhUtAnItyAcANDAlaM sAdhAraNo dharmaH' iti / evaM guNaviziSTadharmapratipAdakaM zAstrameva dharmazAstramiti jegIyate / AstAM durUhaviSayamImAMsAvistareNa / prakRtamanusarAmaH / akhiladharmANAmAcAra-vyavahAra- prAyazcittAkhya koTitraya paryavasAnAttadvivecanamantarA durjJeyaiva dharmazAstrasiddhiriti vicArya sarvamAnavaprANyuddidhIrSuH paramakAruNiko yAzavalkyayogIndro nijanAmadheyohaGkitAM yAjJavalkyasmRtimacIklRpat / athaca vAcaMyamavacogumphasya sUtravadalpAkSaratvena durUhasya yathAvadavabubodhayiSurakhilazrutismRtizAstrAbdhipAradRzvA sarvatantra svatantra vijJAnezvaro vipulArthavatImapi pramitAkSarAM mitAkSarAnAnIM yAjJavalkyasmRti vyAkhyAmarIracat / yadyapi yAjJavalkyasthitikAlaH puruSAyuSeNa matimadagresareNApi nizvetumazakyastathApi zrImadbhAgavatadvAdazaskandhe -- 'te paramparayA prAptAstattacchiSyairdhRtavrataiH / catuyugeSvatha vyastA dvAparAdau maharSibhiH // ' asyArthaH - evaM caturyugeSu prAptAH dvAparAdau dvAparamAdiryasya tadayanAMzalakSaNasya kAlasya tasmindvAparAnte vedavibhAgasiddheH zaMtanukAlasamakAlaM vyAsAvatAraprasiddhezca / vyastA vibhaktAH / ' asminnapyantare brahmanbhagavA~llokabhAvanaH / brahmezAdyairlokapAlairyAcito dharmaguptaye // parAzarAtsatyavatyAmaMzAMzakalayA vibhuH / avatIrNo mahAbhAga vedaM cakre caturvidham // ' iti / ato dvAparasyAntimakAle kaliyugArambhAtpUrvaM vyAsAvatAraH / sa ca tadAnImeva RgAdisaMhitAzcatasro vibhajyaikaikasmai ziSyAyaikaikAM saMhitAM dadau / tatra ca yajurvedasaMhitAM vaizaMpAyanAyAdAt / tasyaivAntevAsI yAjJavalkyo babhUveti nizcIyate / / ekadA videhatvena suprasiddhasya janakasya sadasyeva brahmavAdacarcAprasaGge kahoDA dinahmarSivarai rAjJA videhena ca yAjJavalkyA brahmavidyopanibaddhAstatratatra naikazaH pUrvapakSAH kRtAstadAnIM yAjJavalkyo nijAtarkyamativaibhavena sarveSAM pUrvapakSANAM yathAvaduttararUpeNa sarvAnsamAdadhe / tacchrutvA sasabhAstAro rAjA dAnamAnAdisatkAraistaM saMpUjya prazasya saevAnUcAnatama iti lizcitya sASTAGgaM praNanAmeti / tacca zru atha zrImadyAjJavalkyamaharSeritivRttaM kimapyatra nirdizyate / tizirobhAgabRhadAraNyakopaniSadi tRtIyAdhyAye evaM nirdiSTamAsIt - kadAcana videhAnAM samrAT janakarAjaH zrutizAstroditavaidikakarmaNyamirato bahudakSiNena yajJenAyajat / tatra kurupAJcAlavAsino vaitAnikakarmaniSNAtA rAjJA nimantritA brAhmaNAH For Private And Personal Use Only Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kecana yajJadidRkSavazcAbhisaMgatA babhUvuH / atha militaM vidvatsamAjamAlocya yiyakSamANasya janakasya jijJAsA babhUva kila konu khalvatrAnUcAnatamo brahmiSTha iti / saca gavAM sahasraM ruhovAca he bhagavantaH, yo vo brahmiSThaH sa etA gA utkAlayatu khagRhaMpratIti / tadaite brAhmaNA na dadhRSuH / atha yAjJavalkyo nijamantevAsinamuvAca he saumya, utkAlayemA gA asmadgRhAnpratIti / etacchrutvA sacotkAlitavAnAcAryagRha pratItyAkhyAyikAyAmakhilaviprasamAjApamAnanamabhavat / / atha kadAcana vaizaMpAyanasya brahmahatyAdoSa udabhUt / tadaMhonibarhaNAya vaizaMpAyanaH khacchAtrAn brahmahatyAmArjanakSama vratamAdideza / tadAnIM yAjJavalkyaH provAca bhagavan , zrImaduktaM vrataM suduzcaramapyahamevAcariSye kimalpasArANAmeteSAmAdezeneti / tadidaM viprAvamAnakArakaM yAjJavalkyoktaM zrutvA vaizaMpAyanazcakrodha / Ahaca yAjJavalkyaM brAhmaNAvamantA tvamasi ato matto yadadhItaM tatsarvaM tyaktvA yAhIti / tadasahiSNuryAjJavalkyo'dhItaM yajurvedagaNaM charditvA gurumutsRjyAgacchat / ArarAdhaca bhagavantaM sUryanArAyaNamekAntabhAvena / niHsImanijaparicaraNaparituSTo bhagavAnAdityo'yAtayAmAni yajUSi tasmai prAyacchat / tairyAjJavalkyo vAjasanIsaMjJAH zAkhA akarot iti shriibhaagvte| vijJAnezvaraviSaye mitAkSaropasaMhAre-- 'nAsIdasti bhaviSyati kSititale kalyANakalpaM puraM no dRSTaH zrutaeva vA kSitipatiH shriivikrmaarkopmH| vijJAnezvarapaNDito na bhajate kiMcAnyadanyopama zcAkalpaM sthiramastu kalpalatikAkalpaM tadetatrayam // sraSTA vAcAM madhuravapuSAM vidvadAzcaryasInAM dAtArthAnAmatizayajuSAmarthisArthArthanAmA / A ca prAcaH samudrAnnatanRpatiziroratnabhAbhAsurAbhiH pAyAdAcandratAraM jagadidamakhilaM vikrmaaditydevH||' ityAdilekhAdasya nRpavikramAdityakAlInatvaM sphuTaM bhavati / tatra kalyANapuramitinAmnA prasiddhaM nagaramastyadhunA haidarAbAdarAjye kalyANakIrtinAmnA prathitam / tatratyA rAjAnazcaulukyAnvavAyAH / teSAM vaMzAvalidakSiNetihAsAkhyakoze bhANDArakaropADhe rAmakRSNa gopAlasaMjJayA prathitaiH savistaraM prakAzitAsti / tatraiva vikramAdityarAjA samajani yadAzrayeNaiva viduSAmagresareNa vijJAnezvareNa mitAkSarAkhyA yAjJavalkyasmRtivyAkhyA nirmaayi| tasya ca rAjyakAlo yUnasahasrazAkamArabhya DyUnapaJcAzadadhikasahasamitazakaparyantaM paJcAzadabdamita evAsIt / evaMsati gurjarAGkitayAjJavalkyasmRtiprastAve bApUzAstrImoghe ityetaiH "vikramAdityakAlInoyaM vijJAnezvaraH tadnthasya mitAkSarAkhyasya saMvadabhidhazakapravartakavikramAdityadevakAlikatAvasIyate'ityAdiprakaTitaM parAstam / yadyapyayaM prantho bahubhirbahuvAramaGkanAdinA prakAzitaevAsIttathApi teSvanavadhAnAlasyAvyupattyAdimUlakA naikazo mUle vyAkhyAyAM ca tatratatrAnavasaravirAma-virAmastha vipatAnA For Private And Personal Use Only Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir lasaMyojanA-saMbaddhAkSaraprathana-mUlavyAkhyAvisaMvAdAdijanmAno'rthAnavabodhena tiraskArAvahAH pramAdA bahavo'sminpranthe santyeva / atastanmArjanapUrva samyakparizodhyAGkanIyoyaM mahAnibandho bhUyAdakhilalokopakAraka iti bahubhigIrvANavAGmayaparAyaNaidhamaikadhurINaivaidikagRhasthobhayasaraNibhiH zreSThivarazrImat tukArAma jAvajIsavidhe nirapekSabuddhyA sUcitaM tairAhatya parizodhane niyojitena mayA sUkSmaiSikayA yathAmiti pariSkRto'yaM prantha iti sudhiyo vidAMkurvantu / etacchodhane saMgRhItahastalikhitaprAcInAdarzapustakAnIttham 1 ve. zA. saM. bALazAstrI purANika nAgAMva ityettairdattamekaM bhinna pAThAntarapracuraM prAyaH zuddham / 2 ve. zA saM. nIlakaMThazAstrI ( nAnAzAstrI) devasthaLI sAvaMtavADI ityettairdattaM pAhU sAmAnyataH zuddham / 3 ve. rA. rA. morezvarabhaTTa khare mAlavaNa ityettairdattaM vyavahArAdhyAyarahitam / 4 rA. rA. janArdana mahAdeva gurjara muMbaI ityetaimudritaM ca / / eteSAM saMkalanena yAvanmanISaM pAThAntarAdisaMyojanenaca saMskRtamidaM pustakam / vyavahArAdhyAye durUhatvamArjanAya bAlaMbhaTTIvyAkhyAdhAreNa ttippnnmpyyoji'| sarveSAM zIghropasthityai yAjJavalkyasmRtisthapadyAnAM mAtRkAkramakozopyante yojitaH / atra vidvadvarapaNDita jIvarAmazAstribhiH kvacana sAdhakasUcanAdibhistathA zodhanakAle ve. zA. saM. mahAdevazAstrI bAke ityetaizca bahUpakRtaM tannAmanirdezAhate'nyanna sAdhanamuttatu manye / evaM durUhaviSayasaMskaraNasAhasamurarIkRtyAyAsabAhulyena yathAmati zodhite'pyasminmahati granthe mAnuSazemuSIsulabhamavyutpattyanavadhAnahakkApalAkSarayojakAdiniyataM skhalitaM da. yAlavo mahAzayAH zodhayeyurahamapi punarmudraNAvasare zodhayeyeti vijJApayati vidvadekAntavazaMvadaH paNazIkaropAhvo vaasudevshrmaa| For Private And Personal Use Only Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yAjJavalkyasmRtisthaviSayAnukramaNI / 5. naman ..... athAcArAdhyAyaH 1 viSayAH . pRSThaM viSayAH upodghAtaprakaraNam 1 brahmacAriNo vAni maGgalAcaraNam ... ... gurvAcAryAdilakSaNam munInAM praznaH ... upAdhyAyatvalakSaNam SaDDidhasmArtadharma vicAraH brahmacaryAvidhiH dharmasya caturdaza sthAnAni upanayanakAlasya paramAvadhiH dharmazAstraprayojakA RSayaH dvijatvahetukathanam ... dharmasya kArakahetavaH vedagrahaNAdhyayanaphalam ... dharmasya jJApakahetavaH kAmyabrahmayajJAdhyayanaphalam ... dezAdikArakahetUnAmapavAdaH ... paJcamahAyajJaphalam ... naiSThikabrahmacAridharmAH ... kArakahetuSu jJApakahetuSu vA saMdehe nirNayaH ... ... vivAhaprakaraNam 3 4 gurudakSiNAdAnapUrva snAnam ... brahmacAriprakaraNam 2 | kanyAlakSaNAni ... varNAnAM nirNayaH ... kanyAyA bAhyalakSaNAni garbhAdhAnAdisaMskArAH . ... 4 kanyAyA AbhyantaralakSaNAni ... 14 saMskArakaraNe phalam 5 sApiNDyavicAraH ... cAraH ... ... 15 strIsaMskAreSu vizeSaH kanyAvaraNe niyamaH... ... upanayanakAla: kanyAdAne varaniyamaH ... gurudharmAH dvijAtInAM zUdApariNayananiSedhaH / zaucAcArAH ... varNakrameNa bhAryAkaraNe'dhikAraH prAjApatyAditIrthAni brAhmavivAhalakSaNam... AcamanavidhiH 7 daivArSavivAhayorlakSaNam ... 17 prANAyAmavicAraH ... prAjApatyavivAhalakSaNam sAvitrIjapaprakAraH... AsuragAndharvAdivivAhalakSaNAni agnikAryam savarNApariNayane vizeSaH ... abhivAdanam kanyAdAtRkramaH ... ... adhyApyAH kanyAharaNe daNDaH .... daNDAdidhAraNam kanyAyA doSamanAkhyAya dAne bhaikSacaryAprakAraH ... | anyapUrvAlakSaNam ... bhojanAdiprakAraH ... ... 9 | devarAdiniyogavidhiH ""Irrur ur ur , , , . . . . . . For Private And Personal Use Only Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yaajnyvlkysmRtiH| WWW Wwww mr viSayAH pRSThaM | viSayAH * vyabhicAriNIviSaye... ... 19 dampatyoH zeSabhojanam tasyA alpaprAyazcittArthamarthavAdaH 19 | atithInAM bhojanam dvitIyapariNayane hetavaH ... 20 bhikSave bhikSAdAnam pativratAstrIprazaMsA ... ... zrotriyasatkAraH ... adhivetturdaNDaH ... pratisaMvatsaramAH strIdharmAH parapAkaruciniSedhaH... zAstrIyadArasaMgrahasya phalam sAyaMsaMdhyAdi strINAM RtukAlAvadhiH brAhma muhUrte Atmano hitacintanam strIgamane varNyadinAni mAnArhAH anRtugamane niyamAH vRddhAdInAM mArgo deyaH ... / strINAM bhartrAdibhiH satkAraH ... dvijAtInAmijyAdikarmANi striyA kartavyam ... kSatriyavaizyakarmANi proSitabhartRkA niyamAH zUdrakarmANi ... striyA asvAtantryam sAdhAraNadharmAH ... mRtabhartRkAviSaye ... | zrautakarmANi sahagamanam ... nityazrautakarmANi ... anekabhAryAviSaye ... 27 yajJArtha hInabhikSAniSedhaH ... pramItabhAryaviSaye ... 25 | kuzUladhAnyAdisaMcayopAyaH ... varNajAtivivekaprakaraNam 4 / / snAtakadharmaprakaraNam 6 sajAtiputrAdayaH ... ... 27 snAtakavratAni ... anulomA mUrdhAvasiktAdayaH ... 28 | rAjAdibhyo dhanagrahaNam pratilomajAH ... upAkarmakAlaH 44 saMkIrNajAtyantaram ... utsarjanakAlaH ... ... 44 varNaprAptau kAraNAntaram ... 30 anadhyAyAH ... ... ... 44 hInavRttyA jIvanam ... ... snAtakavratAni ___ gRhasthadharmaprakaraNam 5 abhojyAni kasminnanau kiM kartavyaM tanirNayaH 31 abhojyAnAni ... gRhasthadharmAH abhojyAneSu pratiprasavaH dantadhAvanAdi ... bhakSyAbhakSyaprakaraNam 7 yogakSemArtha rAjAdyAzrayaH dvijAtInAM dharmAH ... vedAdijapaH paryuSitasya pratiprasavaH paJcamahAyajJAH ... saMdhinyAdidugdhaviSaye bhUtabaliH zigvAdiniSedhaH ... pitRmanuSyebhyo'nnadAnam ___... 33 | RvyAdapakSyAdiniSedhaH m my 40 ... 49 For Private And Personal Use Only Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir viSayAnukramaNI / viSayAH pRSThaM viSayAH palANDvAdiniSedhaH ... ... pArvaNazrAddhakharUpam... pazcapazcanakhA bhakSyAH . ekoddiSTazrAddhakharUpam mAMsabhakSaNe vidhiH ... 54 trividhaM zrAddham ... vRthAmAMsabhakSaNe nindA ... pArvaNavRddhizrAddhayoH kAlaH mAMsavarjanavidhiH ... .... zrAddhe brAhmaNasaMpattiH dravyazuddhiprakaraNam 8 zrAddhe vaya'brAhmaNAH... sauvarNAdipAtrANAM zuddhiH pArvaNazrAddhaprayogaH ... yajJapAtrAdInAM zuddhiH agnaukaraNam salepAnAM zuddhiH ... annanivedanam ... bhUmizuddhiH piNDapradAnam ... gavAghrAtAnAdizuddhiH akSayyodakadAnam ... pusIsakAdInAM zuddhiH khadhAvAcanam amedhyopahatadravyazuddhiH brAhmaNaprArthanA udakamAMsayoH zuddhiH brAhmaNavisarjanam ... amyAdizuddhiH ... vRddhizrAddham dAnaprakaraNam 9 ekoddiSTazrAddham ... dAnapAtrabrAhmaNaprazaMsA navazrAddham satpAtrabrAhmaNalakSaNam sapiNDIkaraNam satpAtre gavAdidAnaM deyam udakumbhazrAddham ... pratigrahaniSedhaH ... ... 63 ekoddiSTakAlaH ... ... pratyahaMdAne vizeSaH ... ... 63 nityazrAddhavyatiriktasarvazrAddhagodAne vizeSaH ... . piNDaprakSepasthalam ... godAnaphalam bhojyavizeSeNa phalavizeSaH ... ubhayatomukhIlakSaNaM taddAne phalaM ca 64 gayAzrAddhaphalam ... ... 86 sAmAnyagodAne phalam tithivizeSAtphalavizeSaH godAnasamAni ... ... 65 nakSatravizeSAtphalavizeSaH ... 87 bhUmyAdidAne phalam ... 65 pitRzabdArthaH ... ... 88 gRhAdidAne phalam ... ... 65 ___ gaNapatikalpaprakaraNam 11 vedadAnaphalam ... dAnaM vinApi dAnaphalAvAptiH ... 66 vighnakArakahetavaH ... ... 88 sarvapratigrahanivRttiprasaGge'pavAdaH 66 vighnajJApakahetavaH ... ... 89 apratyAkhyeyamAha ... ... 66 vighnajJApakahetupratyakSaliGgAni ... 89 pratigrahanivRttarapavAdaH ... 67 | vighnopazAntyartha karma zrAddhaprakaraNam 10 snapanavidhiH zrAddhazabdArthaH ... ... 67 / upasthAnamantrAH ... ... . 90 For Private And Personal Use Only Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yaajnyvlkysmRtiH| , 104 0 . viSayAH pRSThaM / viSayAH grahapUjA ... ... 93 | dUtAnAM traividhyam ... ... nityakAmyasaMyogAH ... 93 khairavihAraH senAdarzanaM ca ... 103 grahazAntiprakaraNam 12 cArANAM gUDhabhASaNazravaNam ... grahayajJaH rAjJo nidrAdiprakAraH ... 103 navagrahanAmAni ... prajApAlanaphalam ... navagrahamUrtidravyANi... | cATataskarAdibhyo rakSaNam ... navagrahadhyAnAni ... prajAnAmarakSaNe phalam ... 104 navagrahamantrAH ... rASTrAdhikRtaviceSTitajJAnam ... 105 navagrahasamidhaH ... | utkocajIvinAM daNDaH navagrahahomAhutisaMkhyA | anyAyena prajAbhyaH karagrahaNe ... 105 navagrahANAM bhojanAni dezAcArAdirakSaNam... ... navagrahadakSiNA ... ... 96 mantramUlatvaM rAjyasya ... 106 duSTagrahapUjA ... zalyAdInAM cintanam ... 106 rAjadharmaprakaraNam sAmAdhupAyAH ... ... 106 abhiSiktasya rAjJo dharmAH saMdhivigrahAdiguNAH ... aSTAdaza vyasanAni ... 98 pararASTra yAnakAlaH ... ... 107 rAjamantriNaH rAjapurohitazca ... 98 daivapuruSakArayorvicAraH ... 107 rAjapurohitalakSaNam daivaviSaye matAntarANi ... 107 yajJAdikaraNe RtvijaH lAbhaprakAraH ... 108 brAhmaNebhyo dhanadAne phalavizeSaH 99 rAjyAgAni ... 108 dhanarakSaNaprakAraH ... durvRtteSu daNDakaraNam .. 108 lekhyakaraNam ... anyAyadaNDaniSedhaH ... 109 lekhyakaraNaprakAraH ... ... 100 daNjyadaNDane phalam ... ... 109 rAjJo nivAsasthAnam trasareNvAdimAnam ... .... 110 adhikAriNaH ... ... 101 rajatamAnam ... ... 111 vikramArjitadravyadAne phalam ... 101 tAmramAnam raNe maraNaM vargaphalakam khazAstraparibhASA ... .. 111 zaraNAgatarakSaNam ... ... daNDabhedAH ... 112 AyavyayanirIkSaNam ... 102 daNDavyavasthAnimittAni hiraNyasya bhANDAgAre nikSepaH... 102, ityAcArAdhyAyaH / 0 0 0 0 0 0 0 0 0 . . . . . . . 6 6 6 G 0 0 - .... 111 ... 101 - ... 112 __atha vyavahArAdhyAyaH 2 * sAdhAraNavyavahAramAtRkA- / vyavahAralakSaNam prakaraNam 1 sabhAsadalakSaNam ... upoddhAtaH ... ... 113 sabhAsadasaMkhyA ... ... 113 ... 114 ... 114 For Private And Personal Use Only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vissyaanukrmnnii| viSayAH pRSThaM viSayAH bRhaspatimate sabhyasaMkhyA ... 114 kAraNottarodAharaNam ... 120 brAhmaNAnAM sabhAsadAM ca bhedaH... 114 pUrvanyAyottarodAharaNam .. 121 anyAyAdrAjanivAraNam ... 114 uttarAbhAsAnAM lakSaNAni ... 121 brAhmaNAnAM doSaH ... ... 114 uttarAbhAsodAharaNAni rAjasaMsadi vaNijAmapi sthApanA 115 saMkarAnuttaram ... ... 121 prADivAkaH ... ... 115 anuttaratve kAraNam... ... prAzivAkaguNAH ... ... 115 mithyottarakAraNottarayoH saMkare tadubrAhmaNaprADDivAkAbhAve kSatriyAdiH 115dAharaNam ... ... 121 prAzivAkalakSaNam ... ... 115 kAraNottaraprAGnyAyottarasaMkaraH... 122 sabhAsadAM daNDaH ... ... 115 | tadudAharaNam ... ... 122 vyavahAraviSayaH ... ... 116 uttarasaMkare kramaH ... ... 122 vyavahArasyASTAdaza medAH mithyottarakAraNottarayorekasmin rAjJaH kAryAnutpAdakatvam ... 116 vyavahAraprApto nirNayaprakAraH 123 kAryArthini praznaH ... uttare patre nivezite sAdhananirdebhAsAnAnAhvAne ... ... 116 zaprakAraH ... ... 123 tadapavAdaH ... ... 116 | vyavahArasya catvAraH pAdAH ... 124 bhAsedhalakSaNam ... ... 117 asAdhAraNavyavahAramAtRkAAsedhazcaturvidhaH ... prakaraNam 2 kacidAsedhAtikrame daNDAbhAvaH 117 pratyabhiyogaH ... prativAdinyAgate lekhAdikartavyatA 117 ... 124 arthiviSaye ... ... 125 hInaH paJcavidhaH ... ekasminnabhiyoge'nekadravyANAM bhASAkaraNaprakAraH ... nivezAbhAvaH ... pakSAbhAsAH ... ... 118 ... 125 anAdeyavyavahArAH ... ... 119 tadudAharaNam ... ... 125 AdeyavyavahArAH ... abhiyogamanistIryetyasyApavAdaH zodhitalekhyanivezanaprakAraH ... 120 pratibhUgrahaNam ... ... 126 uttarAvadhizodhanam ... ... 120 pratibhvabhAve nirNayaH 126 pUrvapakSamazodhayitvaiva uttarAdAne nihnave pratibhUkartavyam sabhyAnAM daNDaH... mithyAbhiyoge daNDaH uttaradAnaprakAraH ... kAlavilambApavAdaH uttarakharUpam ... duSTalakSaNam ... caturvidhamuttaram ... ... 120 | anAhUtavAdane ... ... 128 satyottarodAharaNam ... dvAvapi yugapaddharmAdhikAriNaM prAptI mithyottarodAharaNam tatra kasya kriyetyAkAGkite mithyottaraM caturvidham ... 120 nirNayaH ... ... 129 yA02 ... 118 127 For Private And Personal Use Only Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yaajnyvlkysmRti| .. 139 1 viSayAH . pRSThaM viSayAH - pRSThaM sapaNavivAdasthale nirNayaprakAraH 129 ziromuNDanAdidaNDAH chalanirasanaprakAraH ... ... 129 aGkane ca vyavasthA ... chalAnusArivyavahAralakSaNam ... 130 cakSunirodhazabdArthaH ... 139 nihataikadeza vibhAvane nirNayaprakAraH 130 kIdRzo bhogaH pramANam ... nyAyAdhigame tarkaH... ... 130 AgamanirapekSasya bhogasya prAmANyaM 140 anekArthAbhiyoge nirNayaH ... 131 anAgamopabhoge daNDaH ... 140 smRtyorvirodhe nirNayaprakAraH ... 131 AgamasApekSabhogaviSaye ... 140 dharmazAstrArthazAstrayorvipratipattI trividhaH svIkAraH ... ... 141 nirNayaH ... ... 132 svIkAre niyamaH ... ... 141 dharmazAstrArthazAstrodAharaNam ... 132 puruSavyavasthayA prAmANyavyavasthayA AtatAyihananaviSaye nirNayaH ... 132 ca AgamaviSaye daNDavyavasthA 141 dvijAtInAM zastragrahaNe 132 abhiyukte mRte nirNayaH ... 142 AtatAyinaH ... .... 133 / vyavahArasiddhaye vyavahAradarzinAM anyodAharaNam ... ... 133 / balAbalam ... ... 142 anyathAkaraNe prAyazcittam ... 133 prabaladRSTavyavahAraviSaye ... 143 pramANacatuSTayam ... ... 133 | mattonmattAdibhirnirNItavyavahArapramANabhedAH ... ... 133 viSaye. 143 mAnuSadivyapramANagrahaNe nirNayaH 134 guruziSyapitRputrAdInAM vyavahAratatrodAharaNam ... ... 134 ... 134 vissye| 143 divyapramANagrahaNe niSedhaH ... 134 strIbhartRvyavahAraviSaye ... 143 tadapavAdaH ... ... 135) khAmidAsavyavahAraviSaye / ... 144 lekhyAdInAmapi kvaciniyamaH ... 135 / 144 pramANabalAbalavicAraH ... 135 | gopazauNDikAdistrINAM vyavahAre 144 AdhyAdiSu pUrvottarakriyAnirNayaH 136 parAvartyadravyaviSaye nirNayaprakAraH 144 dazaviMzativarSApabhoge nirNayaH ... 136 / tatra kAlAvadhiH ... anAgamopabhuktau daNDaH ... 137 | tatra nRpatibhAgaH ... ... 144 asvatvasya dAne daNDaH ... khAmyanAgamaviSaye ... ... dazaviMzativarSopabhoge hAnerapavAdaH nidhiprAptau nirNayaprakAraH ... 145 upanikSepalakSaNam ... ... 137 brAhmaNasya nidhau prApte nirNayaH ... 145 AdhyAdInAM hartudaNDaH ... 138 | brAhmaNabhinnasya nidhau labdhe nirNayaH 145 daNDaparimANam ... aniveditanidhiviSaye nirNayaH 145 daNDaprakArAH ___... 138 dhanasvAminyAgate nirNayaH ... 145 dhanadAnAzaktau daNDaprakAraH ... 138 | tatra rAjabhAgaH ... ... 145 uttamasAhasadaNDakharUpam ... 138 caurahatadravyaviSaye ... ... 146 brAhmaNasya vadhadaNDaniSedhaH ... 138 | caurahatadravyApahAre rAjJo doSaH ... 146 .... 144 137 138 For Private And Personal Use Only Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir : vissyaanukrmnnii| 147 .. 152 ... 147 viSayAH : pRSTaM | viSayAH . . pRSThaM caurahRtopekSAkaraNe ... ... 146 | putrapautrairRNaM deyamityasyApavAdaH 150 caurahatadAnaviSaye ... ... 146 na patiH strIkRtamityasyApavAdaH 151 RNAdAnaprakaraNam 3 patikRtamRNaM bhAryA na dadyAdityaRNAdAnaM saptavidham ... 146 | * syApavAdaH ... : ... 151 adhamarNaviSaye paJcavidham / ... 146 bhAyodInAmadhanatvam ... 151 uttamarNaviSaye dvividham punarapi yadRNaM dAtavyaM yena ca yatra mAsi mAsi vRddhidAna viSaye ... dAtavyaM tatritaye nirNayaH ... 151 varNakramAdvRddhinirNayaH ... 146 kAlavizeSe RNadAnaviSaye ... 152 cakravRddhikAyikAdivRddhiprakArAH... 147 prAptavyavahAraviSaye nirNayaH ... 152 prahItRvizeSeNa prakArAntaravRddhiH 147 prAptavyavahArepi RNadAnaniSedhaH 152 kAritavRddhiH ... 147 AsedhAhvAnaniSedhaH... ... 152 akRtaddhiH | RNAtpitRmocana viSaye ... 152 yAcitakaviSaye nirNayaH 147 zrAddhe bAlasyApyadhikAraH ... .. 152 yAcitakA'dAne nirNayaH vibhaktaviSaye nirNayaH ... anAkAritavRddharapavAdaH 147 avibhaktaviSaye nirNayaH . 152 dravyavizeSeNa vRddhivizeSaH ... 148 putraviSaye RNadAne vizeSaH ... 152 prayuktasya dravyasya cirakAlAvasthi- | pautraviSaye RNadAne vizeSaH ... 152 tasya vRddhiH ... ... 148 RNApAkaraNe RNI tatputraH pautra vasnadhAnyAdInAM vRddhiH ... 148 - iti trayaH kartArasteSAM samapuruSAntare saMkramaNena prayogAnta vAye kramaH : ... ... 152 rakaraNaviSaye ... ... 148 parapUrvAH striyaH ... ... 153 sakRtprayogaviSaye ... ... 148 | punarbhUkhairiNIstrINAM lakSaNam ... 153 prayuktasya dhanasya grahaNaprakArAH... 148 | yoSidbAha RNApAkaraNe'dhikArI 154 dharmAdayazcopAyAH ... ... 149 | rikthagrahaNAbhAve putrapautrairRNadArAjJA dApane ca prakArAH ... __naviSaye .... ..... ... ... 154 bahughUttamarNikeSu yugapatprApteSu kena yoSibAhiviSaye ... ... 154 krameNAdhamarNiko dApya ityape- prAtibhAvyAdInAM niSedhaH .... 155 kSitaviSaye kramaH ... 149 dampatyorvibhAgAbhAve..... 155 uttamaNe durbale pratipannArthadApane : pUrteSu karmasu jAyApatyoH pRthaganirNayaprakAraH ... ghikAraH .. ... ... 155 ... nyAyArtha vyayadAnam prAtibhAvyanirUpaNam ... nirdhanAdharNikaviSaye prAtibhAvyaM trividham ... dIyamAnAgrahaNe ... darzanapratyayapratibhUviSaye kuTumbArthe kRtarNaviSaye ... 150 dAnapratibhUviSaye ... ... ... 156 adeyarNaviSaye nirNayaH . ... 150 darzanapratibhUviSaye .... ... 156 155 For Private And Personal Use Only Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yaajnyvlkysmRtiH| ... 158 viSayAH . pRSThaM viSayAH dAnapratibhUpautraviSaye sAkSiprakaraNam 5. prAtibhAvyAtiriktapaitAmaharNadAne sAkSikharUpanirUpaNam pautrAdhikAraH ... ... 156 sAkSibhedAH ... ... 164 vRddhidAne niSedhaH ... ... 156 / kRtasAkSiNaH ... ... 164 bandhakapratibhUviSaye RNadAne akRtasAkSiNaH ... ... 164 nirNayaH ... ... 156 likhitAdisAkSiNAM bhedAH ... 164 pratibhuvAmanekatve RNadAnaprakAraH 157 ! tepi sAkSiNaH kIdRzAH kiyantazca pratibhUdattasya pratikriyAvidhiH ... 157 bhavantItyetadviSaye prItidattasyAvRddhiH ... ... 157 | doSAdasAkSiNaH ... pratibhUdattasya sarvatra dvaiguNye prApte- bhedAdasAkSiNAM svarUpam ... 'pavAdaH ... svayamuktikharUpam ... ... 165 strIpazUnAM vRddhiviSaye asAkSiNaH kharUpam ... 165 dhAnyavRddhiviSaye ... ekasAkSiviSaye ... ... 166 vastrarasaviSaye ... ... 158 cauryAdiSu vaya'sAkSiNo'pi grAhyAH 166 lagnakavizeSaniSedhaH ... sAkSizrAvaNam ... ... 166 AdhividhiH ... ... 158 | brAhmaNAdiSu zrAvaNe niyamAH ... 167 AdhilakSaNam ... ... 158 tadapavAdaH ... ... 167 saca dvividhaH ... sAkSidUSaNadAne sthalam caturvidhasyAdhevizeSaH sAkSizrAvaNaprakAraH... gopyAdhibhoge vRddhiniSedhaH ... sAkSisaMtrAsane ... AdhinAze nirNayaH ... ... 159 sAkSiNAmakathane kartavyatA ... 168 AdhisiddhiviSaye nirNayaH ... 159 sAzyAnaGgIkAraviSaye ___... 168 jaGgamasthAvarabhedena dvividha AdhiH 160 kUTasAkSiNAM daNDaH... ... AdhinAzaviSaye dhanadAne vizeSaH 160 sAkSidvaidhe nirNayaprakAraH ... 168 AdhimokSaNa viSaye nirNayaH ... 160 jayaparAjayAvadhAraNaviSaye ... 168 asannihite prayoktari kartavyatA 161 | sAkSiNAM svabhAvoktavacanagrahaNe 169 asaMnihite'dhamaNe kartavyatA ... 161 sAkSibhASitaparIkSA ... 170 bhogyAdhau viSaye ... ... 161 kriyAbalAbalAvalambe phalabhogyAdhiviSaye ... ... 162 sAkSiNAM doSAvadhAraNe upanidhiprakaraNam 4 atha matam ... ... 170 upanidhidravyalakSaNam ... 162 kUTasAkSiNAM daNDaH... ... 171 upanidhidAne'pavAdaH ... 163 | brAhmaNakUTasAkSiviSaye __... 171 upanidhyupabhokturdaNDaH ... 163 lobhAdikAraNavizeSe daNDaH ... 171 upanidhidharmANAM yAcitAdiSvati- brAhmaNe zArIradaNDaniSedhaH ... ... ... 163 . sAkSyanihave daNDaH... ... 172 187 ... 158 . . . 171 dezaH For Private And Personal Use Only Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ... 190 ... 192 195 vissyaanukrmnnii| viSayAH viSayAH jAnataH sAkSyAnaGgIkAre ... ghaTadivyaprayogaH ... ... 183 varNinAM vadhe anRtAnujA agnidivyavidhiH ... ... 187 anRtavacane prAyazcittam karturanyAbhimantraNam ... 187 lekhyaprakaraNam 6 udakadivyavidhiH viSadivyavidhiH ... lekhyadvaividhyam ... ... kozadivyavidhiH ... ... 194 anyakRtalekhye vizeSaH ... 174 lekhye saMvatsarAdInAM nivezaH ... 174 taNDuladivyavidhiH ... taptamASavidhiH ... 195 lekhyasamAptau adhamarNasya saMmatiH 174 dharmAdharmAkhyavidhiH ... ... 196 lekhye sAkSiNAM vizeSaH ... pakSAntareNa vidhiH ... ... 196 lekhakasaMmatiH ... ... anye zapathAH khakRtalekhye vizeSaH zuddhivibhAvanA ... ... 196 lekhyArUDhaNaviSaye vizeSaH balAtkArakRtalekhye vizeSaH ... dAyavibhAgaprakaraNam 8 tadapavAdaH ... ... 176 dAyazabdArthaH ... ... 197 jIrNAdipatraviSaye ... dAyo dvividhaH ... ... 197 197 dezAntarasthapatrAnayanAya kAlA apratibandhadAyalakSaNam vadhiH sapratibandhadAyalakSaNam rAjakIyapatraviSaye ... ... 177 vibhAgalakSaNam ... rAjakIyajayapatraviSaye 197 khatvanirUpaNam ... 177 ... sabhAsadAM patraviSaye stenAtidezaH ... 197 ... ... 177 paJcavidhahInaviSaye ... ... 177 laukikIsattAviSaye vicAraH ... 197 lekhyasaMdehe nirNayopAyAH yatra kAle yena ca yathA vibhAgaH lekhyasya pRSThe lekhanaprakAraH ... pituricchayA vibhAgaprakAraH ... kRsne RNe datte kartavyatA ... 178 viSamavibhAganiyamaH ... 201 sasAkSike RNe kRtsne dAtavye ... jyeSTaputra viSaye uddhAravibhAgaH ... | vibhAgakAlAH ... kartavyatA ... .... 178 ... 202 samavibhAge patnInAM vizeSaH ... 202 'divyaprakaraNam 7 putrasya dAyajighRkSAbhAve vizeSaH 202 divyamAtRkA ... ... 178 viSamavibhAganiSedhaH ... 203 zapathAH ... ... ... 178 pitRmaraNAnantaraM samavibhAgaH ... mahAbhiyogeSu zaGkiteSvapavAdaH... 179 viMzoddhArAdiH ... ... tato'rthI lekhayedityasyApavAdaH ... 179 viSamavibhAganiSedhaH ... avaSTambhAbhiyogeSvevetyasyApavAdaH 179 uddhAravibhAge niSedhaH divye sAdhAraNavidhiH ... 180 mAtRdhane duhitradhikAraH ... divyeSu pUrvAhlAdikAlAH ... 181 duhitrabhAve mAtRdhane putrAdhikAraH 203 ... 197 ... 176 200 ..177 201 s s s s s For Private And Personal Use Only Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yAjJavalkyasmRtiH / m m m m viSayAH pRSThaM | viSayAH avibhAjyadhanam ....... ... 204 paunarbhavaputralakSaNam pitRdhRtavastrAdiviSaye 205 dattakaputralakSaNam ... ... strINAmalaGkAraviSaye... ... 205 ekaputradAne niSedhaH / ... 213 yogakSemazabdArthaH ... ... 205 anekaputrasadbhAve'pi jyeSThadAne paitAmahe dravye pautrANAM vibhAge niSedhaH ... ... 213 vizeSaH .... ... 206 putrapratigrahaprakAraH ... 214 pitAmahopAttadhane pituH putrasya ca krItaputra lakSaNam ... - sattA viSaye ... ... 206 kRtrimaputralakSaNam... ... 214 khayaMdattaputralakSaNam vibhAgottaramutpannaputrasya vibhAgaviSaye ... ... 207 sahoDhajaputralakSaNam pitRdattadhanaviSaye nirNayaH ... 208 apaviddhaputralakSaNam piturUvaM vibhAge mAtuH vaputra putrANAM dAyagrahaNe kramaH ... 214 samAMzitvam ... ... 208 aurasapautrikeyasamavAye nirNayaH 214 asaMskRtabhrAtRsaMskArakaraNaviSaye 208 pUrvapUrvasatve uttareSAM caturthAzitvam 214 dattakAnantaraM aurase jAte nirNayaH 215 asaMskRtabhaginIsaMskArakaraNaviSaye asavarNaputraviSaye ... ... 215 ... ... 209 kSetrajasya vizeSaH ... ... 215 bhaginInAM vibhAgaH... ... 209 dvAdazaputrANAM madhye SaT dAyAdAH bhinnajAtIyAnAM putrANAM vibhAgaH 210 SaT adAyAdAH... ... 215 bhrAtrAdivaJcanayA sthApitasya samu dattakasya janakarikthagotranivRttiH 215 dAyadravyasya vibhAgaH .... 210 / pUrvapUrvAbhAve sarveSAM pitRdhanAdhisamudAyadravyApahAre doSaH ... kAraH ... ... 115 dhyAmuSyAyaNaputralakSaNam bhrAtRputrasatve anyaputragrahaNanighyAmuSyAyaNAdhikAraviSaye ... 211/ SedhaH ... ... 216 niyogaprakAraH ... ... 211 zUdrAputraviSaye / ... ... 216 niyoganindA ... zUdradhanavibhAge vishessH| ... vidhavAsaMyamaH ... vibhaktasyAputrasyAsaMsRSTino dhanedharmyaniyogaprazaMsA ... __'dhikAriNaH mukhyagauNaputrANAM dAyagrahaNavyava- patnI ... 216 sthA teSAM kharUpaM ca ... 213 duhitA ... aurasaputralakSaNam ... dauhitraH... putrikAputralakSaNam .... | mAtA .... .. 221 kSetrajaputralakSaNam ... ... 213 pitA ... gUDhajaputralakSaNam ... 213 bhrAtaraH ... kAnInaputralakSaNam... ... 213 bhinnodarA: 256 ___... 216 221 .. 221 . 222 For Private And Personal Use Only Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vissyaanukrmnnii| ... 223 s s s 33 s h viSayAH pRSThaM viSayAH bhrAtRputrAH 222 | UDhAnUDhAsamavAye adhikAranirNayaH 229 gotrajAH ... 222 pratiSThitApratiSThitAsamavAye adhipitAmahI ... 222 kAranirNayaH .... ... 229 pitAmahAdayaH ... 223 vAgdattAviSaye nirNayaH ... 230 samAnodakAH vAgdattAkanyAmaraNe nirNayaH ... bandhavaH... durbhikSAdisaMkaTe strIdhanagrahaNe bhartuAtmabandhavaH radhikAraH ... ... 230 pitRbandhavaH AdhivedanikAkhyastrIdhanalakSaNam 231 mAtRbandhavaH ... 223 vibhAgasaMdehe hetavaH ... 231 AcAryaH / sImAvivAdaprakaraNam 9 .. ziSyaH ... sImAvivAde nirNayaH ... 232 sabrahmacArI sImAvivAde tanirNayasAdhanAni 232 zrotriyaH sImAyAzcAturvidhyam ... 232 rAjA ... | grAmasAmantAdayaH ... 232 vIramitrodayakAramatam ... 224 vRddhAdilakSaNam ... ... 232 vAnaprasthAdInAM dhane'dhikAriNaH 224 maulalakSaNam ... saMsRSTidhana viSaye nirNayaH ... 225 | uddhRtalakSaNam ... sodarasya saMsRSTidhane'dhikAri- vanacArilakSaNam ... nirNayaH ... ... sImAvRkSAH ... sodarAsodarasaMsarge nirNayaH ... 226 sImAliGgAni ... saMsRSTidhanavibhAge ... ... 226 / sImAnirNayopAyaH ... ... 233 tasyoddhRtasya viniyogaH ... sImAnirNaye sAkSiNaH ... 233 anaMzAH nirNItasImApatrakaraNaprakAraH ... 234 teSAM bharaNam ... sAkSiNAmanRtavacane daNDaH ... 235 anaMzAnAM putraviSaye vibhAga- jJAtRcihnAbhAve rAjJA nirNayaH nirNayaH __ kartavyaH ... ... 235 klIbAdiduhitRRNAM vizeSaH 228 sImAnirNayasyArAmAdiSu atidezaH 236 klIbAdipatnInAM vizeSaH 228 sImAnirNayaprasaMgena maryAdAbhedAdau atha strIdhanam ... / daNDAH ... ... 236 strIdhanakharUpanirUpaNam khIyabhrAntyA kSetrAdiharaNe daNDaH 236 strIdhanabhedAH ... ... 229 / uttamasAhasadaNDalakSaNam ... 236 adhyanyAdistrIdhanasvarUpam ... 229 ! setukUpAdikaraNaniSedhe daNDaH ... 236 strIdhanavibhAgaH ... ... 229 / alpopakAre niSedhaH ... 237 vivAhabhedena strIdhane'dhikAribhedAH 229 setodvaividhyam 237 apatyavatIdhane duhitrAdyadhikAraH 229 / setupravartayitRviSaye ... 237 s h 225 s h For Private And Personal Use Only Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yaajnyvlkysmRtiH| ... 238 245 ... 240 viSayAH pRSThaM viSayAH phAlAhatakSetraviSaye ... 237 rakSaNanimittaM rAjabhAgaH ... 243 . svAmipAlavivAdaprakaraNam 10 | manUktaSaDbhAgAdigrahaNasya dravyagavAdibhiH parasasyAdibhakSaNe daNDaH 237 vizeSe'pavAdaH ... ... 243 mASapramANam ... ... 238 dattApradAnikaprakaraNam 12 / aparAdhAtizaye dviguNadaNDaH ... 238 dattApradAnikakharUpam kSetrAntare pazvantare cAtidezaH... 238 ... 244 | dattAnapAkarmakharUpam . 244 kSetravAmine phaladApana viSaye taJcaturvidham ... ... 244 nirNayaH kuTumbAvirodhena deyaviSaye kSetra vizeSe apavAdaH .. 244 ... 239 vRttikaraNaprakAraH ... bhartavyagaNaH ... ... 244 ... 239 adeyamaSTavidham ... pazuvizeSe daNDAbhAvaH ... 244 sarvakhadAne niSedhaH... ... 245 adaNDyAH pazavaH ... ... 239 gopaviSaye nirNayaH... hiraNyAdikamanyasmai pratizrutamanya ... 240 gopaviSaye vetanakalpanA ___ smai na deyam ... ... pramAdanAze nirNayaH deyadhanasya pratigrahaprakAza viSaye pazUnAM karNAdicihnadarzane ... pratizrutamapyadharmiSu na deyam ... 245 pAladoSeNa pazuvinAze pAle daNDaH 240 adattaprakAraH ... ... 245 goprasaMgAdgopracAraH ... ... 240 dattAdattakharUpam ... ... 245 gavAdipracArArthakSetraparimANam ... 241, kItAnuzayaprakaraNam 13 khAmivikrayaprakaraNam 11 / krItAnuzayaH ... ... 246 krItAnuzayakharUpam ... ... 246 rahasyalpena krayaniSedhaH ... 241 pratyarpaNIyanirNayaH ... ... 246 khAmya bhiyatataH kartavyatA ... 242 dvitIyAdidine pratyarpaNIyanirNayaH 247 grAhite hartari kartavyatAnirNayaH 242 bIjAdikraye parIkSAkAlaH ... 247 dezAntaragate yojanasaMkhyayAnaya varNAdiparIkSA nArtha kAlo deyaH ... 242 / kambalAdau vRddhiH ... ... 247 mUlasyAnayane ... ... 242 dravyAntare vizeSaH ... 247 avijJAtadeza viSaye... ... 242 | hrAsaddhijJAnopAyaH ... ... 248 sAkSyAdibhiH krayasyAzodhane daNDaH abhyupetyAzuzrUSAprakaraNam 14 naSTavastunizcayopAyAH abhyupetyAzuzrUSAsvarUpam ... 248 naSTavastvabhAvite daNDaH ... 243 zuzrUSakaH paJcavidhaH... ... 248 taskarasya pracchAdakadiSaye ... 243 karmakarazcaturvidhaH 248 rAjapuruSAnItaviSaye karmApi dvividham ... 248 naSTaM dravyaM rAjapA pratyAnItaM bhRtakatraividhyam ... 248 rAjJA rakSaNIyam ... 243 dAsamedAH zaNamU 247 For Private And Personal Use Only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir viSayAnukramaNI / khb khr, viSayAH viSayAH pRSThaM balAhAsIkRta viSaye ... 249 vAkpAruSyaprakaraNam 18 dAsamokSaviSaye vAkpAruSyalakSaNam ... 257 pravajyAvasitasya mokSaviSaye .... tasya traividhyam ... ... 257 varNApekSayA dAsyavyavasthA ... niSThurAkoze savarNaviSaye daNDaH 257 antevAsidharmAH ... ... azlIlAkSepe daNDaH ... ... 258 saMvidyatikramaprakaraNam 15 viSamaguNadaNDaH ... ... 258 parasparAkSepe daNDaH ... ... saMvidhatikramalakSaNam ... dharmarakSaNAya brAhmaNasthApanA ... 251 pratilomAnulomAkSepe daNDaH niyuktakartavyakarma ... ... | niSThurAkSepe daNDaH ... ... 259 azaktaviSaye ... ... 259 tadatikramAdau daNDaH ... 251 | tIvrAkroze daNDaH ... ... 260 gaNiSu rAjJo vartanaprakAraH ... vidyAdInAM kSepe ... samUhadattApahAriNo daNDaH ... 252 kAryacintakalakSaNam daNDapAruSyaprakaraNam 19 vidyadharmasya zreNyAdiSvatidezaH 253 | daNDapAruSyasya prakaraNam vetanAdAnaprakaraNam 16 tasya traividhyam | tatra paJcavidhayaH ... vetanAdAnasvarUpam ... ... 253 ... 261 gRhItavetanaviSaye ... ... 253 daNDapraNayanArthaM tatsvarUpasaMdehe bhRtimaparicchidya karmakArayiturdaNDaH 253 nirNayahetuH ... ... 261 anAjJaptakAri viSaye ... 254 sAdhanavizeSeNa daNDavizeSaH ... 261 bhRtidAnaprakAraH purISAdisparze daNDaH ... 261 prAtilomyAparAdhe daNDaH ... 262 AyudhIyabhAravAhakaviSaye ... tyAjakaviSaye ... ... 255 sajAtIyaviSaye hastapAde udgaNe / apagatavyAdhiviSaye ... 255 daNDaH ... ___... 262 kezAdiluzcane daNDaH ... dyUtasamAhvayaprakaraNam 17 kASTAdibhistADane daNDaH dyUtasamAyasvarUpam ... 255 lohitadarzane daNDaH... ... 262 dyUtasabhAdhikAriNo vRttiH ... 255 | karapAdAditroTane daNDaH ... 263 klaptavRtteH sabhikasya kartavyam ... 256 ceSTAdirodhane daNDaH __... 263 sabhikenAdatte rAjJA dApanam ... 256 kandharAdibhaGge daNDaH ... 263 jayaparAjayavipratipattau nirNayo- bahubhirekasyAGgabhaGgAdikaraNe daNDaH 263 | vraNaropaNAdau auSadhArtha pazyArtha dyUtaM niSeddhaM daNDaH ... ... 256 ca vyayadAnam ... ... 264 kUTAkSadevinirvAsane vizeSaH ... 256 bahiraGgArthanAze daNDaH ... 264 samAhvaye dyUtadharmAtidezaH ... 257 | duHkhotpAdAdidravyaprakSepe daNDaH 264 pAyaH 256 For Private And Personal Use Only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yaajnyvlkysmRtiH| w w w viSayAH pRSThaM | viSayAH pRSThaM pazvabhidrohe daNDaH ... ... 264 svadezapaNyaviSaye lAbhanirNayaH 270 liGgacchedane daNDaH ... paradezapaNyaviSaye'nirUpaNaprakAraH 271 mahApazuviSaye daNDaH vikrIyAsaMpradAnaprakaraNam 21 sthAvarAbhidrohe daNDaH ... 264 vikrIyAsaMpradAnasvarUpam ... 271 vRkSavizeSacchedane daNDaH tasya dvaividhyam ... ... 271 gulmAdInAM chedane daNDaH ... 265 vikrIyAsaMprayacchato daNDaH ... 271 sAhasaprakaraNam arghahAniviSaye nirNayaH ... sAhasalakSaNam rAjadaivopaghAtena paNyadoSe ... sAhasasya traividhyam... ekatra vikrIyAnyatra vikraye ... 272 prathamasAhasam ... ... 266 nirdoSa darzayitvA sadoSadAne ... 272 madhyamasAhasam ... tadubhayasAdhAraNadharmAH .... 273 uttamasAhasam ... anuzayakAlAvadhiH ... ... 273 paradravyApaharaNarUpe sAhase daNDaH / saMbhUyasamutthAnaprakaraNam 22 sAhasasya prayojayiturdaNDaH ... saMbhUyasamutthAnaviSaye lAbhAlAbhau 273 sAhasika vizeSa prati daNDaH ... bhrAtRbhAryAtADane daNDaH pratiSiddhAdiviSaye nirNayaH ... 273 ... 267 rAjanirUpitAdhaM rAjabhAgaH ... 273 saMdiSTasyApradAturdaNDaH ... vyAsiddhAdiviSaye nirNayaH ... 274 samudragRhabhedakRdAdInAM daNDaH ... zulkavaJcanArtha paNyaparimANanihnave khacchandavidhavAgAmyAdInAM daNDaH daNDaH ayuktazapathakaraNe daNDaH ... 267 tarikasya zulkaviSaye ... 274 puMstvapratighAtane daNDaH ... 267 dezAntaramRtavaNigdhananirNayaH ... 275 dAsIgarbhavinAzane daNDaH ... pitAputrAdInAmanyonyatyAge daNDaH 267 vaNigdharmasya RtvigAdiSvatidezaH 275 nejakasya daNDaH ... ... 267 steyaprakaraNam 23 pitAputra virodhe sAkSiNAM daNDaH 268 steyalakSaNam ... ... 276 tulAnANakakUTakaraNe daNDaH ... 268 steyagrahaNasya jJAnopAyAH ... 276 nANakaparIkSaka viSaye daNDaH ... 268 lopnaparIkSaNam ... ... 276 cikitsaka viSaye daNDaH ... 268 | zaGkayA grAhyaviSaye ... ... 277 avadhyabandhanAdau daNDaH ... 269 cauryazaGkayA gRhItaviSaye nirNayaH 277 kUTatulApahAre daNDaH ... 269 caure daNDaH ... ... 277 bheSajAdAvasAradravyamizraNe daNDaH 269 cauravizeSe'pavAdaH . ... 278 ajAtau jAtikaraNe daNDaH ... 269 zvapadAkAramaGkanam ... ... 278 samudrabhANDavyatyAsakaraNe daNDaH... 269 prAyazcittaM kurvato nAGkanam ... 278 vaNijAM arghahrAsavRddhikaraNe daNDaH 270 caurAdarzane'pahRtadravyaprApyupAyAH 279 arghakaraNe vizeSaH ... ... 270 | aparAdhavizeSeNa daNDa vizeSaH ... 279 w w w w w w w w Trurrr ur ur 2 2 222222 w ur w For Private And Personal Use Only Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra ... viSayAnukramaNI / viSayAH pRSTha viSayAH 279 | uttamavarNakanyAsevane daNDaH koSThAgArAdibhedakAdivadhaH utkSepakAdInAM karAdicchedaH 279 | strIdUSaNe daNDaH utkSepakAdInAM dvitIyatRtIyAparAdhe mithyAbhizaMsane daNDaH daNDa: 279 pazugamane daNDaH ... 279 | sAdhAraNastrIgamane daNDaH 280 vezyAkhyAnAdijAtinirUpaNam daNDa kalpanopAyaH kSudrAdidravyasvarUpam tadviSaye daNDaniyamaH dhAnyApahAre daNDaH suvarNAdyapahAre daNDaH dravyavizeSAddaNDaH akulInAnAM tu daNDAntaram kSudradravyApahAre daNDaH aparAdha gurutvAdapi daNDa gurutvam pathikAnAM alpAparAdhe nirNayaH acaurasyApi cauropakAriNo daNDaH 281 281 281 281 281 zastrAvapAtanAdiSu daNDaH vipraduSTAdistrINAM daNDaH prakIrNaprakaraNam 25 avijJAtakartRke hanane hantRjJAnopAyaH 282 strIpuMyogAkhyavyavahAraH vyabhicAripraznaviSaye kSetrAdInAM dAhakasya rAjapatyabhi 282 | lakSaNam. gAminazca daNDaH ... strIsaMgrahaNaprakaraNam 24 strIsaMgrahaNasya traividhyam strI saMgrahaNopAyaH pratiSiddhastrIpuMsayoH punaH saMllApA dikaraNe daNDa: cAraNadAreSu daNDAbhAvaH saMgrahaNe daNDa: mAtrAdigamane daNDa: prAtilomyena strIgamane kSatriyA dInAM daNDaH dvijAtibhiH zastradhAraNe pAradAryaprasaMgAtkanyAharaNe daNDaH AnulomyApahAre daNDaH kanyAdUSaNe daNDaH ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... www. kobatirth.org ... 280 280 281 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 280 paJcacUDAkhyA apsarasaH 280 | dAsyabhigamane daNDaH 280 | balAtkAreNa ekasyAM muhurgamane 282 283 284 ... daNDaH vyAdhitAyA adaNDaH ... ... strIpuMsayoH svamArge sthApanam prakIrNalakSaNam aparAdhavizeSe daNDaH For Private And Personal Use Only ... ... 284 | kSudrapazuhiMsAyAM vizeSaH 284 | jAraM caureti vadato daNDaH 285 | rAjJo'niSTapravakturdaNDaH 285 | rAjJaH kozApahAre daNDaH 285 jIvanopakaraNApahAre ... ... *** ... 287 287 zulkaM gRhItvA necchantyA daNDaH 288 gatvA zulka madadaddaNDyaH 288 288 ayonau gacchato daNDaH antyasyAryAgamane vadhaH prAyazcittAnabhimukhasya nirvAsanam 288 288 ... ... ... ... ... ... ... ... abhakSyeNa dvijadUSaNe daNDaH kUTasvarNavyavahArAdau daNDaH viSayavizeSe daNDa: .. 283 | kASThoSTAdyutkSepaNe daNDaH 284 | chinnanasyayAnena mAraNaviSaye 284 | upekSAyAM svAmino daNDaH 284 | pravINaprAjakasthalaviSaye nirNayaH prANivizeSAddaNDavizeSaH *** ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15 *** . 285 286 286 286 286 286 287 287 288 288 289 289 289 289 289 290 290 290 290 290 290 290 291 291 291 291 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yaajnyvlkysmRtiH| viSayAH pRSThaM | viSayAH brAhmaNasya zArIradaNDaniSedhaH ... 291 rAjAnumatyA vyavahArasya duISTatve mRtavastuvikreyagurutADanaviSaye ... 291 daNDaH ... ... 292 rAjAsanArohaNe daNDaH ... 291 nirNItavyavahArapratyAvartane daNDaH 292 paranetrabhedanAdau daNDaH ... 291 tIritAdisthalaviSaye ... 292 brAhmaNaveSadhAraNe daNDaH ... 291 nyAyApetasya punAye vizeSaH 292 rAgalobhAdinA'nyathAvyavahAradarzane daNDaH ... ... anyAyagRhItadaNDadhanasya gatisAkSidoSeNa duISTatAyAM sAkSiNAM viSaye ... ... 293 daNDaH ... ... 292 / iti vyavahArAdhyAyasUcIpatram / m 0 0 301 - prAyazcittAdhyAyaH 3 AzaucaprakaraNam 1 udakadAnottaraM kartavyatA ... AzaucazabdArthaH ... ... 294 | zokanirasanetihAsakharUpam ... mRtaviSaye khananadAhAdinirNayaH 294 | rodananiSedhaH ... ... anugamanam pretadahanottaraM gRhapravezavidhiH cANDAlAyagniniSedhaH ... 295 atidezaH ... ... 302 udakadAne nirNayaH ... ... dharmArthapretaniharaNe phalam AhitAgnimaraNe vizeSaH brahmacAriviSaye nirNayaH zUdrAhRtAgnikASThaviSaye AzaucinAM niyamAH pretasnAnam pretapiNDadAne nirNayaH pretaniharaNe vizeSaH kartRniyamAH ... ... 303 pretanayane dvAranirNayaH dravyaniyamaH ... ... 303 parNazaradAhAdi ... ... piNDadAnAdhikAriNaH .... 303 agnisaMskArottaraM kartavyatA ... 296 piNDasaMkhyAkAlAdinirNayaH udakadAne guNavidhiH ... 297 (zikyAdau jaladAnam sapiNDAnAM madhye keSAMcidudaka- asthisaMcayanakAlaH ... 304 dAnapratiSedhaH ... ... vapanam ... ... pAkhaNDyAdInAM maraNe AzaucA | agnihotraviSaye nirNayaH ... 304 dinirNayaH ... ... 298 sUtake saMdhyopAsananirNayaH ... mRtyuvizeSAdAzaucAdiniSedhaH ... 298 smArtakarmaviSaye nirNayaH ... patitAdInAM dAhAzrupAtaniSedhaH sUtakAnnabhojanAdiniSedhaH ... AtmahananaviSaye ... ... 298 AzaucanimittAni kAlaniyamAzca nArAyaNavaliprayogaH ... 299 sapiNDAdyAzaucam ... ... 306 nAgabaliH ... ... 299 | bAlAdyAzaucam ... ... viSNupurANoktanArAyaNabaliH ... 299 jananAzaucam ... ... mmmmmmmmm m mr m mr mmm r me mmm or or 303 .mSSS 6 For Private And Personal Use Only Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir viSayAnukramaNI / Mr me viSayAH pRSThaM | viSayAH pRSThaM prasUtikAzaucam 307 | anyAzritabhAryAmaraNe Azaucaputrajananadine dAnAdhikAraH ... 307 nirNayaH ... ... 318 SaSThIpUjane nirNayaH ... ... 308 anugamanAzaucanirNayaH ... 318 AzaucasaMpAte nirNayaH ... 308 rAjAdInAM sapiNDAzaucApavAdaH 319 jananamaraNAzaucasaMpAte nirNayaH 308 | dAsAdInAmAzaucaviSaye nirNayaH 320 pitrorAzaucasaMkare nirNayaH ... 308 RtvigAdInAM AzaucApavAdaH... 320 garbhasrAve AzaucanirNayaH ... 309 | brahmacArisaMnyAsiviSaye nirNayaH 320 saptamamAsAdau garbhasrAve nirNayaH 309 AzaucAnte snAnam ... 321 jAtamRte mRtajAte vA Azaucam 309 | rajakhalAdInAM sparze nirNayaH ... 322 tatra vyavasthA ... ... 310 duHsvapnAdiviSaye nirNayaH rajakhalAzuddhiviSaye nirNayaH ... 311 zvAdisparzaviSaye nirNayaH ... rajakhalAvasthAyAM niyamAH ... 311 zvapAkaviSaye nirNayaH ... 323 jvarAdipIDitarajakhalAviSaye pakSisparze nirNayaH ... ... zuddhinirNayaH ... ... 311 zuddhihetUnAM kathanam . rajakhalAyAH sUtikAyAzca maraNe akAryakAriNAM nadyAdInAM ca zuddhinirNayaH ... ... viSaye nirNayaH... ... 325 AhitAmimaraNe vizeSaH ... ApaddharmaprakaraNam 2 mRtyuvizeSeNAzaucApavAdaH ... Apadi vRttyantarajIvananirNayaH... 326 yuddhamaraNe nirNayaH ... vaizyavRttyA jIvato brAhmaNasyApavidezasthAzIce vizeSaH ... 312 NanIyaviSaye ... ... 327 videzasthamRtAzauce vizeSaH ... 312 niSiddha pratiprasavaH... ... dazAhAdUrdhva jJAte nirNayaH ... | niSiddhAtikrame doSaH ... pitRpatnIviSaye vizeSaH ... ... 313 Apadyasatpratigrahe'doSaH ... 328 dezAntaralakSaNam ... ... 313 | ApatkAle jIvanAni ... varNavizeSata AzaucadinasaMkhyA 313 kRSyAdInAM jIvanahetUnAmasaMbhave vayovasthAvizeSAdapi dazAhAdyA- jIvanam ... ... 329 zaucasyApavAdaH... ... 314 | rAjJo vRttiviSaye kartavyatA ... 329 vayovasthAvizeSataH strINAmAzau- ___ vAnaprasthadharmaprakaraNam 3 cam... vAnaprasthadharmAH .... ... gurumAtulAdimaraNe Azaucam ... 317 agniparicaryAkSamaviSaye nirNayaH 331 pitromaraNe vivAhitakanyAviSaye pUrvoktadravyasaMcayaniyamaH Azaucam ... ... 317 cAndrAyaNAdividhAnam.. ... zvazurAdimaraNe Azaucam ... 317 anaurasaputrAdyAzaucam ... 318 sakalAnuSThAnasamarthaviSaye ... 334 yA03 in ar an r 330 w ... nayamaH sm bhaikSAcaraNam WWW AM s ... ... For Private And Personal Use Only Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yaajnyvlkysmRtiH| 351 m mm viSayAH viSayAH yatidharmaprakaraNam 4 gItajJasya phalAntaram .... 351 yatidharmanirUpaNam ... ... 335 punarAtmasvarUpam ... yatidharmAH ... ... 336 RSipraznaH bhikSATane kartavyatA ___... 337 pratyuttaram ... ... 351 yatipAtrANi teSAM zuddhizca ..... karmAnurUpazarIragrahaNam ... 354 yaterAtmApAsanAGganiyamaviSaye ... satvAdiguNaparipAkaH ... 354 ___ AzayazuddhiviSaye ... 338 janmAntarajJAnaviSaye ... 355 indriyanirodhopAyatayA saMsArani- anyaduHkhajJAnaviSaye... ... 356 rUpaNam ... ... 338 bhedapratyayaH ... ... 356 anantaraM kartavyaviSayaH ... 339 | Atmano jagadutpattiH ... 357 jIvaparamAtmanorabhedanirUpaNam 339 | Atmani pramANanirUpaNam ... 357 zarIragrahaNaprakAraH ... ... 340 saMsArakharUpam ... pRthivyAdInAM zarIsarambhakatva- zarIragrahaNadvAreNa punastasya viSaye ... ... 341 visrambhaH ... saMyuktazukrazoNitasya kAyarUpapari- amRtatvaprAptyupAyAH Nato kramaH ... jAtismaraNaviSaye garbhiNyai dohadadAnam kAlakarmAdInAM kAraNavam garbhasthairyAdikathanam... | mokSamArganirUpaNam... vargamArganirUpaNam ... kAyasvarUpakathanam ... | saMsaraNamArganirUpaNam ... 361 asthisaMkhyA ... bhUtacaitanyavAdipakSakhaNDanam saviSayANi jJAnendriyANi kSetrajJakharUpam karmendriyANi ... ... 346 | buddhyAderutpattiH ... prANAyatanAni ... ... 346 / guNakharUpam / ... 363 prANAyatanAnAM vistAraH ... 346 khargimArganirUpaNam / navacchidrANi ... dharmapravartakAH ... ... 364 nADIsaMkhyA ... vedAdInAmanAditvanirUpaNam zirAsaMkhyA AtmadarzanAvazyakatA kezamarmasaMdhisaMkhyA... prAptimArgadevayAnamArgoM sakalazarIrachidrasaMkhyA pitRyAnamArgaH ... ... zarIrarasAdiparimANam | upAsanAprakAranirUpaNam ... upAsanIyAtmasvarUpam | dhAraNAtmakayogAbhyAsaprayobhAtmadhyAnaprakAraH ... ... 349 janam ... ... 367 prakAraH ... 350 | yajJadAnAdyasaMbhave satvazuddhAvupAvINAdivAdyadvArA mokSamArgaprAptiH 350 yAntaram ... ... 365 Mmm prasavakAlaH m mr m ur m Mmm or mr mr 85 m For Private And Personal Use Only Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vissyaanukrmnnii| s s s s Arr ? s s viSayAH pRSThaM viSayAH prAyazcittaprakaraNam 5 surApAnaprAyazcittam ... 396 karmavipAkanirUpaNam ... 367 | surAviSaye vicAraH... .... 397 pUrvakarmAnurodhena janmAni ... 368 | ekAdazamadyAni ... ... 397 pApAnurodhena rogiNo bhavanti ... 368 prAyazcittAntaram ... karmavipAkaM darzayitumAha | surAsaMsRSTazuSkarasAnabhakSaNe prAyazaGkhana kvacidvizeSo darzitaH ... 370 zcittam ... ... 400 prAyazcittAdhikArinirUpaNam ... 372 zuSkasurAbhANDasthodakapAnaviSaye prAyazcittAkaraNe doSaH prAyazcittam ... ... 400 tAmisrAdinarakAH ... ... 374 madyapAne prAyazcittam ... 401 prAyazcittaphalam ... ... 374 | dvijAtibhAryAviSaye surApAnaprAmahApAtakinaH ... ... 376 yazcittam ... ... 402 brahmahatyAsamAni pApAni suvarNasteyaprAyazcittam surApAnasamAni ... zaGkoko vizeSaH ... suvarNasteyasamAni ... suvarNazabdasyArthaH ... gurutalpasamAni ... suvarNasteye prAyazcittAntaram ... gurutalpAtidezaH ... gurutalpagamanaprAyazcittam ... gurutalpapApe prAyazcittam ... 380 | guruzabdasyArthaH ... ... 407 upapAtakAni ... | gurutalpagamane prAyazcittAntaram 407 jAtibhraMzakarANi ... brahmahAdimahApAtakisaMsargiprAyasaMkarIkaraNAni ... zcittam ... ... 412 | patitasaMsargapratiSedhena pratiSiddhasya malAvahaprakIrNakAni __ yaunasaMbandhasya kvacitpratiprasavaH 415 brahmavadhaprAyazcittam ... niSiddhasaMsargotpannapratilomavadhe anugrahakAdiprAyazcittam ... 385, prAyazcittam ... ... 416 brahmavadhe vizeSaH ... ... 386 zUdrAdInAM viSaye prAyazcittam ... 416 protsAhakAdInAmapi daNDaprAyazci- govadhaprAyazcittam ... ... 417 ttanirUpaNam ... ... 386 | tathA vayovizeSAdapi prAyazcittabAlavRddhAdInAM sAkSAtkartRviSaye / vizeSaH ... ... 420 ardhaM prAyazcittam ... 389 pAlanAkaraNAdinopekSAyAM kvacibrahmahatyAdiprAyazcittasya naimitti- prAyazcittaviSaye vizeSaH ... 421 kasamAptyavadhiH ... ... 389 strINAM prAyazcittaviSaye vizeSaH 423 prAyazcittAntaram ... ... | puruSeSu ca vizeSaH ... ... 423 brahmahatyAprAyazcittasyAtidezaH ... 395 upapAtakAnAM prAyazcittam ... 423 AtreyIhatyAprAyazcittam ... 395 strIzadaviTakSatravadhe prAyazcittam... 431 AtreyIlakSaNam ... ... 396 / strIvadhe prAyazcittam ... ... 433 s s sm apAtrIkaraNAni . 4 ... 384 s WWW PWWW For Private And Personal Use Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yaajnyvlkysmRtiH| viSayAH pRSThaM viSayAH ISavyabhicaritabrAhmaNyAdivadhe jAtiduSTasaMdhinyAdikSIrapAne vizeSaH ... ... 433 / prAyazcittam ... ... 452 anupapAtakaprANivadhe prAyazcittam 434 | svabhAvaduSTamAMsAdibhakSaNe prAyamArjArAdivadhe prAyazcittam ... 434/ zcittam ... ... 453 vRkSagulmalatAdichedane prAyazcittam 437 azucispRSTabhakSaNe prAyazcittam... 454 puMzcalIvAnarAdivadhaprAyazcittaprasaM- azucidravyasaMspRSTabhakSaNe prAyazci gAttadaMzanimittaM prAyazcittam 437 tam ... ... ... 455 zArIracaramadhAtuvicchedakaskandane bhAvaduSTabhakSaNe prAyazcittam ... 457 prAyazcittam ... ... 438 kAladuSTabhakSaNe prAyazcittam ... 457 brahmacAriNA yoSidgamane kRte prAya- guNaduSTazuktAdibhakSaNe prAyazcittam 458 zcittam ... ... 439 hastadAnAdikriyAduSTAbhojyabhakSaNe prAyazcittam ... ... 458 khapne retaHpAte prAyazcittam ... 440 gArhasthyaparigraheNa saMnyAsAtpracyu ekAdazAhAdizrAddhabhojane prAya zcittam ... ... 459 tau prAyazcittam ... ... 441 parigrahAbhojyabhojane prAyazcittam 460 brahmacAriprAyazcittaprasaMgAdanyadapya AzauciparigRhItAnabhojane prAnupAtakaprAyazcittam ... 442 yazcittam ... ... 461 brahmacAriprAyazcittaprasaMgAdgurorapi brahmacaryAdyanabhojane prAyazcittam 461 prAyazcittam ... ... 443 jAtibhraMzakarapApe prAyazcittam ... 462 sakalahiMsAprAyazcittApavAdaH ... prakIrNakaprAyazcittAni 6 mithyAbhizaMsane prAyazcittam ... 444 gurunirbhartsanaprAyazcittam ... 462 abhizastaprAyazcittam vipradaNDodyame prAyazcittam ... 463 bhrAtRbhAryAgamane prAyazcittam ... 445 pAdaprahAre prAyazcittam ... 463 rajakhalAbhAryAgamane prAyazcittam 445 manuproktaprakIrNakaprAyazcittam ... 464 rajakhalAyAstu rajaskhalAdisparza nityazrItAdikarmalope prAyazcittam 464 . prAyazcittam ... ... 447 indradhanurdarzanAdau prAyazcittam ... 464 ayAjyayAjane prAyazcittam ... 447 patitAdisaMbhASaNe prAyazcittam ... 464 vedaviplAvane prAyazcittam / brahmasUtraM vinA viNmUtrotsargAdau khAdhyAyatyAge prAyazcittam ... 449 prAyazcittam ... ... 464 agnityAge prAyazcittam ... 449 stenapatitAdipatibhojane prAyaanAzramavAsaprAyazcittam __zcittam ... ... 464 samudrayAnAdau prAyazcittam nIlI viSaye prAyazcittam ... 464 vezyAdAvabhyAse ... ... kvaciddeza vizeSagamane prAyazcittam 465 asatpratigrahe prAyazcittam ... 451 prAyazcittiviSaye dezakAlAdivipalANDvAdibhakSaNe prAyazcittam ... 452 cAraH ... ... 465 For Private And Personal Use Only Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vissyaanukrmnnii| TO . . ... 480 ... 481 47 viSayAH pRSThaM viSayAH patitasa ghaTasphoTavidhiH ... 465 / | taptakRcchravratam patitasya prAyazcittAnantaraM grahaNa- pAdakRcchram vidhiH ... ... 466 prAjApatyakRcchram ... pUrvoktasya patitaparityAgAdividhe atikRcchraH ... 482 ratidezaH ... kRcchrAtikRcchraH ... ... 482 strINAM vizeSapAtityam parAkakRcchraH ... 483 sakalavratavidhau vizeSaH saumyakRcchraH ... 483 tulApuruSakRcchraH caritavratasAdhAraNadharmAH ...483 ... ... 469 rahasyaprAyazcittAni ... ... 472 cAndrAyaNavratam ... ... 483 prAyazcittAntaram ... | cAndrAyaNAntaram ... ... 484 surApAnaprAyazcittam... kRcchracAndrAyaNasAdhAraNetikartasuvarNasteyaprAyazcittam .... 472 vyatA ... ... 485 gurutalpagaprAyazcittam prAyazcitte vapananirNayaH ... 487 govadhAdiSaTpaJcAzadupapAtakaprAya anAdiSTapApe prAyazcittam ... 487 ... 474 vratAzaktau godAnAdikAdayo'nuupapAtakasAmAnyaprAptasya prANAyA ___ kalpAH ... ... 488 mazatasyApavAdaH... ... 475 mahApAtakAdau gavAdisaMkhyA ... 488 ajJAnakRtaprAyazcittam ... 475 cAndrAyaNAdau dhenusaMkhyA ... 489 sakalasAdhAraNapavitramantrAH abhyAse prAyazcittAvRttiH ... 490 yamaniyamAH ... 478 vratAzaktasya brAhmaNabhojanam ... 490 sAntapanAkhyavratam ... ... 478 / kRcchracAndrAyaNAdiphalam ... 491 mahAsAntapanAkhyavratam ... 479 / etacchAstrAdhyayane phalazrutiH ... 491 pUrNakRcchrAkhyavratam ... 479/ iti prAyazcittAdhyAyasUcIpatram / 473 zcittam samApteyaM yaajnyvlkysmRtivissysuucii| For Private And Personal Use Only Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir La600RAN yaajnyvlkysmRtiH| mitaakssraasNvlitaa| upodghAtaprakaraNam 1 zrIgaNezAya nmH| dharmAdhauM tadvipAkAstrayo'pi klezAH paJca prANinAmAyatante / yasminnetainoM parAmRSTa Izo yastaM vande viSNumoMkAravAcyam // 1 // yAjJavalkyamunibhASitaM muhurvizvarUpavikaToktivistRtam / dharmazAstramRjubhirmitAkSarairbAlabodhavidhaye vivicyate // 2 // yAjJavalkyaziSyaH kazcitpraznottararUpaM yAjJavalkyamunipraNItaM dharmazAstraM saMkSipya kathayAmAsa-yathA mainupraNItaM bhRguH / yasya cAyamAdyaH zlokaH yogIzvaraM yAjJavalkyaM saMpUjya munayo'bruvan / varNAzrametarANAM no brUhi dharmAnazeSataH // 1 // __ yoginAM sanakAdInAmIzvaraH zreSThastaM yAjJavalkyaM saMpUjya manovAkAyakarmabhiH pUjayitvA munayaH sAmazravaHprabhRtayaH zravaNadhAraNayogyA abruvan uktavantaH dharmAno'smabhyaM brUhIti / katham / azeSataH kAsyena / keSAm / varNAzrametarANAm / varNA brAhmaNAdayaH, AzramA brahmacAriprabhRtayaH, itare'nulomapratilomajAtA mUrdhAvasiktAdayaH / itarazabdasya 'dvandve ca' iti srvnaamsNjnyaaprtissedhH| atraca dharmazabdaH SaDDidhasmArtadharmaviSayaH / tadyathA-varNadharma AzramadharmoM varNAzramadharmoM guNadharmo nimittadharmaH sAdhAraNadharmazceti / tatra varNadharmo brAhmaNo nityaM macaM vrjyedityaadiH| Azramadharmo'gnIndhanabhaikSacaryAdiH / varNAzramadharmaH pAlAzo 1 jAtyAyu gA vipAkAH. 2 avidyA'smitArAgadveSAbhinivezAkhyAH klezAH / tatra samyagadhyAtmavidbhirdarzitArthe viparItaM jnyaanmvidyaa| ahamasmi madviziSTaH ko'pi nAstItyabhimAnAtizayo'smitA / viSayeSvAsaktI rAgaH / duHkhessvpriitissH| ananubhUtAdapi maraNAdekhAso'bhinivezaH iti. 3 manunoktaM kha. 4 prabhustaM kha. 5 somazravAdayaH ka. 6 brUhi kathayeti ka. 7 smArtakarmaviSayaH.8 varjayediti ka. For Private And Personal Use Only Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yaajnyvlkysmRtiH| [AcArAdhyAyaH daNDo bAmaNasvetyevamAdiH / guNadharmaH zAstrIyAbhiSekAdiguNayuktasya rAjJaH prjaapripaalnaadiH| limittadharmo vihitAkaramapratinikhasecananimittaM prAyazcittam / sAdhAraNadharmo'hiMsAdiH / 'na hiMsyAtsA bhUtAnI'tyAcaNDAlaM sAdhAraNo dhrmH| 'zaucAcArAMzca zikSaye dityAcAryakaraNavidhiprayuktatvAddharmazAstrAdhyayanasya prayojanAdikathanaM nAtIvopayujyate / tatra cAyaM kramaH / prAgupanayanArakAmacArakAmavAdakAmabhakSAH / UrdhvamupanayanAtprAgvedAdhyayanopakramAddharmazAstrAdhyayanaM, tato dharmazAstravihitayamaniyamopetasya vedAdhyayanaM, tatastadartha jijJAsA, tatastadarthAnuSThAnamiti / tatra yadyapi dharmArthakAmamokSAH zAstreNAnena pratipAdyante tathApi dharmasya prAdhAnyAddharmagrahaNam / prAdhAnyaM ca dharmamUlatvAditareSAm / naca vakavyaM dharmamUlo'rtho'rthamUlo dharma ityavizeSa iti / yato'rthamantareNApi japatapastIrthayAtrAdinA dharmaniSpattirarthalezo'pi na dharmamantareNeti / evaM kAmamokSAvapIti // 2 // evaM pRSTaH kimuvAcetyAha mithilAsthaH sa yogIndraH kSaNaM dhyAtvAbravInmunIn / yamindeze mRgaH kRSNastasindharmAnibodhata // 2 // mithilAnAma nagarI tatrAvasthitaH sa yAjJavalkyo yogIzvaraH kSaNaM dhyAtvA kecitkAlaM manaH samAdhAya ete zravaNAdhikAriNo vinayena pRcchantIti yuktametebhyo vaktumityuktavAnmunIn / kim / yasmindeze mRgaH kRSNastasmindharmAnni. bodhateti / kRSNasAro mRgo yasmindeze svacchandaM viharati tassindeze vakSyamANalakSaNA dharmA anuSTheyA nAnyatretyabhiprAyaH // 2 // 'zaucAcArAMzca zikSaye' dityAcAryasya dharmazAstrAdhyApanavidhiH / ziSyeNa tadadhyayanaM kartavyamiti kuto'vagamyata ityata Aha puraannnyaaymiimaaNsaadhrmshaastraanggmishritaaH| vedAH sthAnAni vidyAnAM dharmasya ca caturdaza // 3 // purANaM brAhmAdi / nyAyastarkavidyA / mImAMsA vedavAkyavicAraH / dharmazAstraM mAnavAdi / aGgAni vyAkaraNAdIni SaT / etairupetAzcatvAro vedAH / vidyAH puruSArthasAdhanAni / tAsAM sthAnAni ca caturdaza / dharmasya ca caturdaza sthAnAni hetavaH / etAni ca traivarNikairadhyetavyAni tadantarbhUtatvAddharmazAstramapyadhyetavyam / tatraitAni brAhmaNena vidyAprAptaye dharmAnuSThAnAya cAdhigantavyAni / kSatriyavaizyAbhyAM dharmAnuSThAnAya / tathAca zaGkena vidyAsthAnAnyupakramyoktam'etAni brAhmaNo'dhikurute saca vRttiM darzayatItareSAm' iti / manurapi dvijA 1 ayameva pATho yuktaH / sarvabhUtAni iti kha. pAThaH. 2 zrutyuktazaucAcArAn kha. 3 japatIrthayAtrA ka. kha. 4 puruSArthajJAnAni ka. puruSArthasAdhanazAnAni kha. 5 tadantargatatvAt ka. 6 tatra brAhmaNenaitAni ka. For Private And Personal Use Only Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir upodghAtaprakaraNam 1] mitAkSarAsahitA / tInAM dharmazAstrAdhyayane'dhikAro brAhmaNasya pravacane nAnyasyeti darzayati (2016) 'niSekAdizmazAnAnto matrairyasyodito vidhiH / tasya zAstre'dhikAro'sminjJeyo nAnyasya karhicit // viduSA brAhmaNenedamadhyetavyaM prytntH| zijyebhyazca pravaktavyaM samyaGnAnyena kenacit // ' iti // 3 // astu dharmazAstramadhyetavyaM, yAjJavalkyapraNItasyAsya zAstrasya kimAyAtamityata Aha mnvtrivissnnuhaariityaajnyvlkyoshnonggiraaH| yamApastambasaMvartAH kAtyAyanabRhaspatI // 4 // parAzaravyAsazaGkhalikhitA dakSagautamau / zAtAtapo vasiSThazca dharmazAstrapreyojakAH // 5 // uzanaHzabdaparyanto dvandvaikavadbhAvaH / yAjJavalkyapraNItamidaM dharmazAstramadhyetavyamityabhiprAyaH / neyaM parisaMkhyA kiMtu pradarzanArthametat / ato baudhAyanAderapi dharmazAstratvamaviruddham / eteSAM pratyekaM prAmANye'pi sAkAGkSANAmAkAGkSAparipUraNamanyataH kriyate / virodhe vikalpaH // 4 // 5 // idAnIM dharmasya kArakahetUnAha deze kAla upAyena dravyaM zraddhAsamanvitam / prApte pradIyate yattatsakalaM dharmalakSaNam // 6 // dezo 'yasmindeze mRgaH kRSNa' ityuktalakSaNaH / kAlaH saMkrAntyAdi / upAyaH zAstroktatikartavyatAkalApaH / dravyaM pratigrahAdilabdhaM gavAdi / zraddhA AstikyavistadanvitaM yathA bhavati tthaa| pAtraM na vidyayA kevalaye'tyevamAdivakSyamANalakSaNam |prdiiyte yathA na pratyAvartate tathA parasvatvApattyavasAnaM tyajyate / etaddharmasyotpAdakam / kimetAvadeva netyAha-sakala miti / anyadapi zAstroktaM jAtiguNahomayAgAdi tatsakalaM dharmasya kArakaM, jAtiguNadravyakriyAbhAvArthAtmakaM caturvidhaM dharmasya kArakamityuktaM bhavati / tacca samastaM vyastaM vA yathAzAstraM draSTavyam / zraddhA sarvatrAnuvartata eva // 6 // idAnIM dharmasya jJApakahetUnAha. zrutiH smRtiH sadAcAraH svasya ca priyamAtmanaH / samyaksaMkalpajaH kAmo dharmamUlamidaM smRtam // 7 // zrutirvedaH / smRtidharmazAstram / tathAca manuH (2010) zrutistu vedo vijJeyo dharmazAstraM tu vai smRtiH' iti / sadAcAraH satAM ziSTAnAmAcAro'nuSThAnam / svasya 1 kasyacit ka. kha. 2 pravartakAH iti ka. pAThaH. 3 parisaMkhyAnAma ekasyAnekatra prAptasyAnyato nivRttyarthamekatra punarvacanam / etadvistaro'ye 81 zlokamitAkSarAyAM draSTavyaH. 4 virodhe tu kha. 5 nuSThAnaM nAziSTAnAm kha. For Private And Personal Use Only Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yAjJavalkyasmRtiH / [AcArAdhyAyaH cAtmanaH priyaM, vaikalpike viSaye yathA 'garbhASTame'STame vAde' ityAdAvAramecchaiva niyAmikA / samyaksaMkalpAjAtaH kAmaH zAstrAvirudvo yathA 'mayA bhojanavyatirekeNodakaM na pAtavyam' iti / ete dharmasya mUlaM pramANam / eteSAM virodhe pUrvapUrvasya balIyastvam // 7 // dezAdikArakahetUnAmapavAdamAha ijyAcAradamAhiMsAdAnasvAdhyAyakarmaNAm / ayaM tu paramo dharmo yadyogenAtmadarzanam // 8 // ijyAdInAM karmaNAmayameva paramo dharmaH yadyogena bAhyacittavRttinirodhenAsmano darzanaM yAthAtathyajJAnam / yogenAtmajJAne dezAdi niyamo nAstItyarthaH / taduktaM 'yatraikAgratA tatrAvizeSAt' iti pAtaJjale // 8 // / kArakahetuSu jJApakahetuSu vA saMdehe nirNayahetUnAha catvAro vedadharmajJAH parSatraividyameva vaa| sA brUte yaM sa dharmaH syAdeko vA'dhyAtmavittamaH // 9 // catvAro brAhmaNAH vedadharmazAstrajJAH parSat / tisro vidyA adhIyanta iti traividyAsteSAM samUhastraividyam / dharmazAstrajJatvamantrApyanuvartate tadvA parSat / sA pUrvoktA parSat yaM brUte sa dharmaH / adhyAtmajJAneSu nipuNatamo dharmazAstrajJazca eko'pi vA yaM brUte so'pi dharma eva // 9 // ityupoddhAtaprakaraNam / atha brahmacAriprakaraNam 2 etairnavabhiH zlokaiH sakalazAstropodbhAtamuktvA idAnIM varNAdInAM dharmAnvaktuM prathamaM tAvadvarNAnAha brahmakSatriyavizudrA varNAstvAdyAstrayo dvijAH / niSekAdyAH zmazAnAntAsteSAM vai matrataH kriyAH // 10 // brAhmaNakSatriyavaizyazUdAzcatvAro varNA vakSyamANalakSaNAsteSAmAdyAstrayo brAhmaNakSatriyavaizyA dvijAH dvirjAyanta iti dvijAH teSAM dvijAnAM vai eva na zUdrasya / niSekAdyAH niSeko garbhAdhAnamAdyo yAsAM tAstathoktAH / zmazAnaM pitRvana tatsaMbandhi karma a~nte yAsAM tAH kriyA mantrairbhavanti // 10 // idAnI tAH kriyA anukrAmati garbhAdhAnamRtau puMsaH savanaM syandanAtparA / 1 ityatrAtmecchaiva, ityAdiSvAtmecchaiva kha. 2 zAstrAviruddhaH kAmo yathA kha. 3 vedazAstradharmazAH kha. 4 vedadharmazAstrajJazca kha. 5 sopi dharmaH kha. 6 na zUdANAM ka. 7 anto yAsAM ka For Private And Personal Use Only Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir brahmacAriprakaraNam 2] mitAkSarAsahitA / SaSThe'STame vA sImanto mAsyete jAtakarma ca // 11 // ahanyekAdaze nAma caturthe mAsi niSkramaH / SaSThe'nnaprAzanaM mAsi cUDA kAryA yathAkulam // 12 // garbhAdhAnamityanugatArtha karmanAmadheyam / evaM vakSyamANAnyapi / tadgarbhAdhAnamRtau RtukAle vakSyamANalakSaNe / puMsavanAkhyaM karma garbhacalanAtpUrvam / SaSThe'STame vA mAsi sImantonnayanam / ete ca puMsavanasImantonayane kSetrasaMskArakarmatvAsakRdeva kArye na pratigabham / yathAha devala:--'sakRcca saMskRtA nArI sarvagarbheSu saMskRtA / yaM yaM garbha prasUyeta sa sarvaH saMskRto bhavet' iti / yadvA ete A ite Agate garbhakozAjAte kumAre jAtakarma / ekAdaze'hani nAma / tacca pitAmahamAtAmahAdisaMbaddhaM kuladevatAsaMbaddhaM vA / yathAha zaGkha:-'kuladevatAsaMbaddhaM pitA nAma kuryAt' iti / caturthe mAsi niSkramaNalakSaNaM sUryAvekSaNaM karma / SaSThe mAsyaprAzanaM karma / cUDAkaraNaM tu yathAkulaM kAryamiti pratyekaM saMbadhyate // 11 // 12 // eteSAM nityatve'pyAnuSaGgikaM phalamAha evamenaH zamaM yAti bIjagarbhasamudbhavam / evamuktena prakAreNa garbhAdhAnAdibhiH saMskArakarmabhiH kRtairenaH pApaM zarma yAti / kiMbhUtam / bIjagarbhasamudbhavaM zukrazoNitasaMbaddhaM gAtravyAdhisaMkrAntinimittaM vA natu patitotpanasvAdi // strINAM vizeSamAha tUSNImetAH kriyAH strINAM vivAhastu samatrakaH // 13 // etA jAtakarmAdikAH kriyAH strINAM tUSNIM vinaiva mantrairyathAkAlaM kAryAH / vivAhaH punaH samantrakaH kAryaH // 13 // upanayanakAlamAha garbhASTameSTame vAbde brAhmaNasyopanAyanam / rAjJAmekAdaze saike vizAmeke yathAkulam // 14 // garbhAdhAnamAdiM kRtvA jananaM vASTame varSe brAhmaNasyopanAyanaM upanayanamevopanAyanam / svArthe aNa vRttAnusArAt / chandobhaGgAt / bhASa vA dIrghatvam / atrecchayA vikalpaH / rAjJAmekAdaze / vizAM vaizyAnAM saike ekaadshe| dvAdaze ityarthaH / garbhagrahaNaM sarvatrAnuvartate / samAse guNabhUtasyApi garbhazabdasya buddhyA vibhajyobhayatrApyanuvartanaM kAryam / 'garbhAdekAdaze rAjJo garbhAddhi dvAdaze vizaH' iti smR. tyantaradarzanAt / yathA bhatha zabdAnuzAsanaM keSAM zabdAnA laukikAnAM vaidikAnAmiti / atrApi kAryamityanuvartate / kulasthityA kecidupanayanamicchanti // 14 // 1 kumAre jAte kha. 2 nAmakaraNam' kha. 3 avadhiM kRtvA janmano kha. 4 prakaraNAnusAram ka. 5 vacanAt kha. 6 zabdAnAmiti ka. For Private And Personal Use Only Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yaajnyvlkysmRtiH| [AcArAdhyAyaH gurudharmAnAha upanIya guruH ziSyaM mahAvyAhRtipUrvakam / vedamadhyApayedenaM zaucAcArAMzca zikSayet // 15 // svagRhyoktavidhinopanIya guruH ziSyaM mahAvyAhRtipUrvakaM vedamadhyApayet / mahAvyAhRtayazca bhUrAdisatyAntAH sapta / paJca vA gautamAbhiprAyeNa / kiMca zaucAcArAMzca vakSyamANalakSaNAn zikSayet / upanIya zaucAcArAMzca zikSayedityanena prAgupanayanAtkAmacAro drshitH| varNadharmAnvarjayitvA strINAmapyetatsamAnaM vivAhAdAk / upanayanasthAnIyatvAdvivAhasya // 15 // zaucAcArAnAha divA saMdhyAsu karNasthabrahmasUtra udaakhaH / kuryAnmUtrapurISe ca rAtrau ceddakSiNAmukhaH // 16 // karNasthaM brahmasUtraM yasya sa tathoktaH / karNazca dakSiNaH / 'pavitraM dakSiNe karNe kRtvA viNmUtramutsRjet' iti liGgAt / asAvahani saMdhyayozca udaGmukho mUtrapurISe kuryAt / cakArAgasmAdirahite deze / rAtrau tu dakSiNAmukhaH // 16 // gRhItaziznazcotthAya mRdbhirabhyuddhRtarjalaiH / __gandhalepakSayakaraM zaucaM kuryAdatandritaH // 17 // kiMca anantaraM ziznaM gRhItvotthAyoddhRtAbhiradbhirvakSyamANalakSaNAbhima'dbhizca gandhalepayoH kSayakaraM zaucaM kuryAt / atandrito'nalasaH / uddhRtAbhiradbhiriti jalAntaH shaucnissedhH| atra gandhalepakSayakaramiti sarvAzramiNAM sAdhAraNamidaM zaucam / mRtsaMkhyAniyamastvadRSTArthaH // 17 // antarjAnuH zucau deza upaviSTa uda khH| prAgvA brAhmaNa tIrthena dvijo nityamupaspRzet // 18 // zucau azucigavyAsaMspRSTe / deza ityupAdAnAdupAnacchayanAsanAdiniSedhaH / upaviSTo na sthitaH zayAnaH prabo gacchanvA / udaGmukhaH prAmukho veti digantaranivRttiH / zucau deza ityetasmAtpAdaprakSAlanaprAptiH / brAhmaNa tIrthena vakSyamANalakSaNena / dvijo na zUdrAdiH / nityaM sarvakAlamAzramAntaragato'pi / upaspRzedAcAmet / katham / antarjAnuH jAnunormadhye hastau kRtvA dakSiNena hasteneti // 18 // prAjApatyAditIrthAnyAha kaniSThAdezinyapRSThamUlAnyagraM karasya ca / prajApatipitRbrahmadevatIrthAnyanukramAt // 19 // 1 ziSyaM guruH kha. 2 zAcamidaM kha. 3 ityupAnat ka. For Private And Personal Use Only Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir brahmacAriprakaraNam 2] mitAkSarAsahitA / .. kaniSThAyAstarjanyA aGguSThasya ca mUlAni karasyAmaM ca prajApatipitRbrahmadevatI. ni yathAkramaM veditavyAni // 19 // AcamanaprakAra:triH prAzyApo dvirunmRjya khAnyadbhiH samupaspRzet / adbhistu prakRtisthAbhihInAbhiH phenabudbudaiH // 20 // cAratrayamapaH pItvA mukhamaGguSThamUlena dvirunmRjya khAni chidrANi UrdhvakAyagatAni ghrANAdIni anirupaspRzet / anidravyAntarAsaMsRSTAbhiH / punaragirityagrahaNaM praticchidramudakasparzanArtham / smRtyantarAt-'aGguSThena pradezinyA ghrANaM caiva mukhaM spRzet / aGguSThAnAmikAbhyAM ca cakSuHzrotraM punaH punaH // kaniSThAGguSTayo bhi hRdayaM tu talena vai / sarvAbhistu ziraH pazcAdvAha cAgreNa saMspRzet // ' iti / punastA eva vizinaSTi / prakRtisthAbhiH gandharUparasasparzAntaramaprAptAbhiH / phenabuhudarahitAbhiH / tuzabdAdvarSadhArAgatAnAM zUdAyAvarjitAnAM ca niSedhaH // 2 // hRtkaNThatAlugAbhistu yathAsaMkhyaM dvijAtayaH / / zudhyeranstrI ca zUdrazca sakRtspRSTAbhirantataH // 21 // hatkaNThatAlugAbhiradbhiryathAkrameNa dvijAtayaH zudhyanti / strI ca zUdrazca antataH bhantargatena tAlunA spRSTAbhirapi / sakRditi vaizyAdvizeSaH / cazabdAdanupanI. to'pi // 21 // snAnamabdaivatairmatrairmArjanaM prANasaMyamaH / . sUryasya cApyupasthAnaM gAyatryAH pratyahaM japaH // 22 // . prAtaHsnAnaM yathAzAstramabdaivataimarApohiSThetyevamAdibhirmArjanam / prANasaMyamaH prANAyAmo vakSyamANalakSaNaH / tataH sUryasyopasthAnaM sauramantreNa / gAyatryAstatsaviturvareNyamityAcA~yAH pratidivasaM jpH| kAryazabdo yathAliGgaM pratyekamabhisaMbadhyate // 22 // prANAyAmavicAra: gAyatrIM zirasA sAdha japeyAhRtipUrvikAm / pratipraNavasaMyuktAM trirayaM prANasaMyamaH // 23 // gAyatrI pUrvoktAmApojyotirityAdinA zirasA saMyuktAM uktavyAhRtipUrvikAM prativyAhRti praNavena saMyuktAM OM bhUH OM bhuvaH svariti trInvArAnmukhanAsikAsaMcArivAyuM nirandhana manasA japedityayaM sarvatra prANAyAmaH // 23 // sAvitrIjapaprakAra: prANAnAyamya saMprokSya tRcenAbdaivatena tu / japannAsIta sAvitrI pratyagAtArakodayAt // 24 // 1 saMspRSTAbhiH ka. ga. 2 punaragrahaNaM ka. 3 antena kha. 4 mityAdeH kha. 5 japaH kAryaH kha yA.4 For Private And Personal Use Only Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yAjJavalkyasmRtiH / saMdhyAM prAkprAtarevaM hi tiSThedAsUryadarzanAt / prANAyAmaM pUrvoktaM kRtvA tRcenAbdaivatena pUrvoktenAtmAnamadbhiH saMprokSya sAvitrIM japanpratyaksaMdhyAmosIta / arthAtpratyaGmukha iti labhyate / AtArakodayAt tArako dayAvadhi / prAksaMdhyAM prAtaHsamaye / evaM pUrvoktavidhimAcaranprAGmukhaH sUryodayAvadhi tiSThet / ahorAtrayoH saMdhau yA kriyA vidhIyate sA saMdhyA / tatra ahaH saMpUrNAdityamaNDaladarzanayogyaH kAlaH / tadviparItA rAtriH / yasminkAle khaNDamaNDalasyopalabdhiH sa saMdhiH // 24 // agnikAryaM tataH kuryAtsaMdhyayorubhayorapi // 25 // tataH saMdhyopAsanAnantaraM dvayoH saMdhyayoragnikAryaM bhagnau kArya samitprakSepAdi yattatkuryAt svagRhyeoktena vidhinA // 25 // adhyApyAnAha - [ AcArAdhyAyaH tato'bhivAdayedRddhAna sAvahamiti bruvan / tadanantaraM vRddhAnguruprabhRtInabhivAdayet / katham / asau devadattazarmAhamiti svaM nAma kIrtayan // guruM caivApyupAsIta svAdhyAyArthaM samAhitaH // 26 // AhUtavApyadhIyIta lebdhaM cAsmai nivedayet / hitaM tasyAcarennityaM manovAkkAyakarmabhiH // 27 // tathA guruM vakSyamANalakSaNamupAsIta tatparicaryAparastadadhInastiSThet / svAdhyAyArthamadhyayanasiddhaye samAhito'vikSiptacitto bhavet / AhUtazcApyadhIyIta gurvAhUta evAdhIyIta na svayaM guruM prerayet / yacca labdhaM tatsarvaM gurave nivedayet / tathA tasya gurorhitamAcaret / nityaM sadA / manovAkkAyakarmabhiH na pratikUlaM kuryAt / apizabdAdgurudarzane gautamoktaM kaNThaprAvRtAdi varjayet // 26 // 27 // kRtajJAdrohimedhA vizucikalpAnasUyakAH / adhyApyA dharmataH sAdhuzaktAptajJAnavittadAH // 28 // kRtamupakAraM na vismaratIti kRtajJaH / adrohI dayAvAn / medhAvI granthagrahaNadhAraNazaktaH / zucirbAhyAbhyantarazaucavAn / kalpa AdhivyAdhirahitaH / anasU ko doSAnAviSkAreNa guNAviSkaraNazIlaH / sAdhurvRttavAn / zaktaH zuzrUSAyAm / bhato bandhuH / jJAnado vidyApradaH / vittado'rpeNapUrvakamarthapradAtA / ete guNAH samastA vyastAzca yathAsaMbhavaM draSTavyAH / ete ca dharmataH zAstrAnusAreNAdhyAyAH 28 daNDAdidhAraNamAha- daNDAjinopavItAni mekhalAM caiva dhArayet / 1 mupAsIta. ga. 2 labdhaM tasmai iti kha. 3 nAviSkaraNena kha. 4 paNo vetanabhASA bandhastadrahitaM; arpaNapUrvakaM kha. ga. For Private And Personal Use Only Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir brahmacAriprakaraNam 2] mitAkSarAsahitA / tathA smRtyantaraprasiddhaM pAlAzAdidaNDaM, ajinaM kASrNAdi, upavItaM kArpAsAdinirmitaM, mekhalAM ca muJjAdinirmitAM, brAhmaNAdirbrahmAcarI dhArayet // bhaikSacaryAprakAraH brAhmaNeSu caredvaikSamanindyeSvAtmavRttaye // 29 // AdimadhyAvasAneSu bhavacchabdo palakSitA / brAhmaNakSatriyavizAM bhaikSacaryA yathAkramam // 30 // 1 pUrvoktadaNDAdiyukto brahmacArI brAhmaNeSvanindyeSu abhizastAdivyatirikteSu svakarmanirateSu bhaikSaM caret / AtmavRttaye Atmano jIvanAya na parArthaM AcAryatadbhAryAputravyatirekeNa / nivedya gurave tadanujJAto bhuJjIta / tadabhAve tatputrAdAviti niyamAt / atraca brAhmaNagrahaNaM saMbhave saiti niyamArtham / yattu sArvavarNikaM bhaikSacaraNamiti tatraivarNikeMviSayam / yacca cAturvaNyaM caredvaikSamiti tadApadviSayam / kathaM bhaikSacaryA kAryA / AdimadhyAvasAneSu bhavacchabdopalakSitA / bhavati bhikSAM dehi / bhikSAM bhavati dehi / bhikSAM dehi bhavati ityevaM varNakrameNa bhaikSacaryA kAryA // 29 // 30 // bhojana prakAra : kRtAgnikAryo bhuJjIta vAgyato gurvanujJayA / apozana kriyApUrva satkRtyAnnamakutsayan // 31 // pUrvoktena vidhinA bhikSAmAhRtya gurave nivedya tadanujJayA kRtAbhikAryo vAgyato maunI annaM satkRtya saMpUjya akutsayannanindan apozanakriyAM amRtIpastaraNamasItyAdikAM pUrvaM kRtvA bhuJjIta / atra punaragnikAryagrahaNaM saMdhyAkAle kathaMcikRtAdmikAryasya kAlAntaravidhAnArthaM na punastRtIyaprAtyartham // 31 // brahmacarye sthito naikamannamadyAdanApadi / brAhmaNaH kAmamaznIyAcchrAddhe vratamapIDayan // 32 // brahmacarye sthita ekAnaM nAdyAdanApadi vyAdhyAdyabhAve / brAhmaNaH punaH zrAddhe, 'bhyarthitaH san kaoNmamaznIyAt / vratamapIDayan madhumAMsaparihAreNa / atra brAhmaNagrahaNaM kSatriyAdeH zrAddha bhojanavyudAsArtham / 'rAjanyavaizyayozcaiva naitatkarma pracakSate' iti smaraNAt // 32 // madhumAMsAdivarjyAnyAha - madhumAMsAJjanocchiSTazuktastrIprANihiMsanam / bhAskarAlokanAzlIlaparivAdAdi varjayet // 33 // 1 kArSNAjinAdi kha. 2 didoSarahiteSu. kha. 3 sati / na niyamArthaM kha. 4 traivarNikAprAhayartham. kha. 5 kAlAntaraM madhyAhnAdi. 6 ekAnnamekasvAmikam. 7 kAmaM yatheSTam. For Private And Personal Use Only Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yAjJavalkyasmRtiH / [ AcArAdhyAyaH madhu kSaudraM na matham / tasya 'nityaM madyaM brAhmaNo varjayet' iti niSedhAt / mAMsaM chAgAderapi / aJjanaM ghRtAdinA gAtrasya, kajjalAdinA cAkSNoH / ucchiSTamaguroH / zuktaM niSThuravAkyaM nonarasaH, tasyAbhakSyaprakaraNe niSedhAt / striyamupabhoge / prANihiMsanaM jIvavadhaH / bhAskarasyodayAstamayAvalokanam / azlIlamasatyabhASaNam / parivAdaH sadasadrUpasya paradoSasya khyApanam | AdizabdAtsmRtyantaroktaM gandhamAyAdi gRhyate / etAni brahmacArI varjayet // 33 // gurvAcAryAdilakSaNamAha sa guruH kriyAH kRtvA vedamasmai prayacchati / upanIya dadadvedamAcAryaH sa udAhRtaH // 34 // aisai garbhAdhAnAthA upanayanaparyantAH kriyA yathAvidhi kRtvA vedamasmai brahmacAriNe prayacchati sa guruH / yaH punarupanayanamAtraM kRtvA vedaM prayacchati sa AcAryaH // 34 // upAdhyAyaviMglakSaNam - ekadezamupAdhyAya RtvigyajJakRducyate / ete mAnyA yathApUrvamebhyo mAtA garIyasI // 35 // vedasyaikadezaM mantrabrAhmaNayorekaM aGgAni vA yo'dhyApayati sa upAdhyAyaH / yaH punaH pAkayajJAdikaM vRttaH karoti sa Rtvik / ete ca gurvAcAryopAdhyAyavijo yathApUrvaM yathAkrameNa mAnyAH pUjyAH / ebhyaH sarvebhyo mAtA garIyasI pUjyatamA // 35 // vedagrahaNArthaM brahmacaryAvadhimAha - prativedaM brahmacarya dvAdazAbdAni paJca vA / grahaNAntikamityeke kezAntacaiva SoDaze // 36 // yadA vivAhAsaMbhave vedAnadhItya vedau vA vedaM veti pravartate tadA prativeda vedavedaM prati brahmacarya pUrvoktaM dvAdazavarSANi kAryam / azaktau paJca / grahaNAntikamityeke varNayanti / kezAntaH punamadAnAkhyaM karma garbhAdArabhya SoDaze varSe brAhmaNasya kAryam / etacca dvAdazavArSike vedavate boddhavyaM itarasminpakSe yathAsaMbhavaM draSTavyam / rAjanyavaizyayostUpanayanakAlavadvAviMze caturviMze vA draSTavyam // 36 // upanayanakAlasya paramAvadhimAha ASoDazAdAdvAviMzAccaturviMzAcca vatsarAt 1 brahmavizAM kAla aupanAyanikaH paraH || 37 // 1 na rasAdi ka. 2 bhAskarasya cAlokanaM ka. 3 guhyabhASaNaM kha. 4 dadAti kha. 5 gAvaH kezA dIyante khaNDayante yasmin. 6 vA yathAsaMbhavaM kha. For Private And Personal Use Only Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir brahmacAriprakaraNam 2 ] mitaakssraashitaa| ataUrdhvaM patantyete srvdhrmbhisskRtaaH| sAvitrIpatitA vrAtyA vAtyastomAte kratoH // 38 // ASoDazAdvarSAtSoDazavarSa yAvat AdvAviMzAdAcaturviMzAdvarSAdrahmakSatravizAM aupanAyanikaH upanayanasaMbandhI paraH kAlaH / nAtaHparamupanayanakAlo'sti kiMtu mata UvaM patantyete sarvadharmabahiSkRtAH sarvadharmeSvanadhikAriNo bhavanti / sAvitrIpatitAH patitasAvitrIkA bhavanti / sAvitrIdAnayogyA na bhavanti / vrAtyAH saMskArahInAzca brautyastomAtkratorvinA / kRte tu tasminnupanayanAdhikAriNo bhavanti // 37 // 38 // AdhAstrayo dvijA ityuktaM tatra hetumAha mAturyadaye jAyante dvitIyaM mauJjibandhanAt / brAhmaNakSatriyavizastasmAdete dvijAH smRtAH // 39 // mAtuH sakAzAtprathamaM jAyante, mauJjibandhanAca dvitIyaM janma yasmAttasmAdete brAhmaNakSatriyavaizyA dvijA ucyante // 39 // vedagrahaNAdhyayanaphalamAha yajJAnAM tapasAM caiva zubhAnAM caiva karmaNAm / veda eva dvijAtInAM niHzreyasakaraH paraH // 40 // yajJAnAM zrautasmArtAnAM, tapasAM kAyasaMtAparUpANAM cAndrAyaNAdInAM, zubhAnAM ca karmaNAM upanayanAdisaMskArANAM avabodhakatvena vedaeva dvijAtInAM paro niHzreyasakaro nAnyaH / veda eveti tanmUlakasvena smRterapyupalakSaNArtham // 40 // grahaNAdhyayanaphalamuktvedAnI kAmyabrahmayajJAdhyayanaphalamAha madhunA payasA caiva sa devaaNstpeyevijH| pitRRnmadhughRtAbhyAM ca Rco'dhIte hi yo'nvaham // 41 // yajUMSi zaktitodhIte yo'nvahaM sa ghRtAmRtaiH / prINAti devAnAjyena madhunA ca pitRstathA // 42 // sa tu somaghRtairdevAMstarpayedyo'nvahaM paThet / sAmAni tRptiM kuryAcca pitRRNAM madhusarpiSA // 43 // yo'nvahamRco'dhIte sa madhunA payasA ca devAnpiDhezca madhughRtAbhyAM tarpayati / yaH punaH zaktito'nvahaM yajUMSyadhIte sa ghRtAmRtairdevAnpiDhezva madhughRtAbhyAM tarpayati / yastu sAmAnyanvahamadhIte sa somaghRtairdaivAnpitUMzca madhusarpibhyAM prINAti / RgAdigrahaNaM sAmAnyena RgAdimAtraprAtyartham // 4 // 42 // 43 // 1 yathAkAlamasaMskRtAH iti aparaH pAThaH 2 brAhmaNakSatriyavizAM kha. 3 brAtyastomo nAma vrAtyAnAM prAyazcittakratuH / tena codAlakavatAdiprAyazcittAntaramapyulakSyate, aparArka 4 karo mokSakaro kha. 5 kAmyavrata kha. 6 ca yo kha. 7 prINayati ka. 8 matraprAdhyartha. For Private And Personal Use Only Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org 12 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yAjJavalkyasmRtiH / [ AcArAdhyAyaH medasA tarpayeddevAnatharvAGgirasaH paThan / pitRRMzva madhusarpirbhyAmanvahaM zaktito dvijaH // 44 // vAkovAkyaM purANaM ca nArAzaMsIzca gAthikAH / itihAsAMstathA vidyAH zaktyAdhIte hi yonvaham // 45 // mAMsakSIraudanamadhutarpaNaM sa divaukasAm / karoti tRptiM kuryAcca pitRRNAM madhusarpiSA // 46 // te tRptAstarpayantyenaM sarvakAmaphalaiH zubhaiH / yaH punaH zaktito'nvahaM athavAGgiraso'ghIte sa devAnmedasA pitRRMzca madhusapibhyAM tarpayati / yastu vAkovAkyaM praznottararUpaM vedavAkyam / purANaM brAhmAdi / cakArAnmAnavAdidharmazAstram / nArAzaMsIzca svadaivatyAnmantrAn / gAthA yagAthendragAthAdyAH | itihAsAnmahAbhAratAdIn / vidyAzca vAruNAdyAH / zaktito'nvahamadhIte sa mAMsakSIrodanamadhusarpirbhirdevAn pitRRMzca madhusarpibhyAM tarpayati // 44 // 45 // 46 // te punastRptAH santo devAH pitarazca enaM svAdhyAyAkAriNaM sarvakAmaphalaiH zubhairananyopaghAtalakSaNaistarpayanti // prazaMsArthamAha yaM yaM RtumadhIte' ca tasya tasyApnuyAtphalam // 47 // trirvitta pUrNapRthivIdAnasya phalamazrute / taipasazca parasyeha nityasvAdhyAyavAndvijaH // 48 // yasya yasya kratoH pratipAdakaM vedaikadezamanvahamadhIte tasya tasya kratoH phalamavApnoti / tathA vittapUrNAyAH pRthivyAH triH trivAraM dAnasya yatphalaM parasya tapasazcAndrAyaNAderyatphalaM tadapi nityasvAdhyAyavAnAmoti / nityagrahaNaM kAmyasyApi sato nityatvajJApanArtham // 47 // 48 // evaM sAmAnyena brahmacAridharmAnabhidhAyAdhunA naiSThikasya vizeSamAha - naiSThiko brahmacArI tu vasedAcAryasaMnidhau / tadabhAve'sya tanaye pattyAM vaizvAnare'pi vA / / 49 // anena vidhinA dehaM sAdhayanvijitendriyaH / brahmalokamavApnoti na ceha jAyate punaH / / 50 / / uktena prakAreNAtmAnaM niSThA utkrAntikAlaM nayatIti naiSThikaH sa yAvajjIvamAcAryasamIpe vaset / na vedagrahaNottarakAlaM svatantro bhavet / tadabhAve tatputrasamIpe tadabhAve tadbhAryAsamIpe tadabhAve vaizvAnare'pi / anenoktavidhinA dehaM sAdhayan I 1 yathA - pRcchAmi tvA paramantaM pRthivyAH iti praznaH, iyaM vediH paro antaH ityuttaram. evamanyadapi vAkovAkyaM jJeyam. 2 madhIte'sau kha. 3 tapaso yatparasya kha. 4 anenoktaprakAreNa. kha. 5 grahaNakAlottaraM kha. 6 svopAsyAgnisaMnidhau kha. For Private And Personal Use Only Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vivAhaprakaraNam 3] mitAkSarAsahitA / kSapayan vijitendriyaH indriyajaye vizeSaprayatnavAnbrahmacArI brahmalokamamRtatvamAnoti / na kadAcidiha punajIyate // 49 // 50 // iti brahmacAriprakaraNam / atha vivAhaprakaraNam 3 yaH punarvivAhyastasya vivAhArtha snAnamAha gurave tu varaM dattvA snAyIta tadanujJayA / vedaM vratAni vA pAraM nItvA hyubhayameva vA // 51 // pUrvoktena nyAyena vedaM mantrabrAhmaNAtmakam, vratAni brahmacAridharmAnanukrAntAn, ubhayaM vA pAraM nItvA samApya, gurave pUrvoktAya varamabhilaSitaM yathAzakti davA svAyAt / azaktau tadanujJayA adattavaro'pi / eSAM ca pakSANAM zaktikAlAdyape kSayA vyavasthA // 51 // snAnAnantaraM kiM kuryAdityata Aha avitrahmacaryo lakSaNyAM striyamudahet / ananyapUrvikAM kAntAmasapiNDAM yavIyasIm // 52 // 16 aviSThutabrahmacaryo'skhalitabrahmacaryaH / lakSaNyAM bAhyAbhyantaralakSaNairyuktAm / bAhyAni 'tanulomakezadazanAm' ityAdIni ( 3 / 10) manunoktAni / AbhyantarANi 'bhaSTau piNDAnkRtvA' ityAdyAzvalAyanoktavidhinA jJAtavyAni / striyaM napuMsakatvanivRttaye strItvena parIkSitAm / ananyapUrvikAM dAnenopabhogena vA puruSAntarAparigRhItAm / kAntAM kamanIyAM vodurmanonayanAnandakAriNIm / 'yasyAM manazcakSuSornirbandhastasyAmRddhiH' ityApastamba smaraNAt / etacca nyUnAdhikAGgAdibAhyadoSAbhAve / asapiNDAM samAna ekaH piNDo deho yasyAH sA sapiNDA na sapiNDA asapiNDA tAm / sapiNDatA ca ekazarIrAvayavAnvayena bhavati / tathAhi putrasya pitRzarIrAvayavAnvayena pitrAsaha / evaM pitAmahAdibhirapi pitRdvAreNa taccharIrAvayavAnvayAt / evaM mAtRzarIrAvayavAnvayena mAtrA / tathA mAtAmahAdibhirapi mAtRdvAreNa / tathA mAtRSvasRmAtulAdibhirapyekazarIrAvayavAnvayAt / tathA pitRvyapitRSvastrAdibhirapi / tathA patyAsaha paDhyA ekazarIrArambhakatayA / evaM bhrAtRbhAryANAmapi parasparamekazarIrAradhaiH 1 kezAdIni manuproktAni ka. 2 tAnica - pUrvasyAM rAtrau goSThavalmIkakitavasthAnahaderiNakSetracatuSpathazmazAnebhyo mRttikAM gRhItvA piNDASTakaM kartavyam / tatrAnukrameNa prathame piNDe spRSTe dhAnyavatI bhavet / dvitIye spRSTe pazumatI bhavet / tRtIye'gnihotrazuzrUSaNaparA bhavati / caturthe vivekinI caturA sarvajanArjanaparA bhavati / paJcame rogiNI / SaSThe vandhyA / saptame vyabhicAriNI / aSTame vidhavA bhavedityAzvalAyanoktAni 3 saha sApiNDyaM kha. 4 ekazarIrArambhaH ka. For Private And Personal Use Only Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 14 www. kobatirth.org yAjJavalkyasmRtiH / [ AcArAdhyAyaH sahaikazarIrArambhakatvena / evaM yatra yatra sapiNDazabdastatra tatra sAkSAtparamparayA vA ekazarIrAvayavAnvayo veditavyaH / yadyevaM mAtAmahAdInAmapi 'dazAhaM zAvamAzaucaM sapiNDeSu vidhIyate' ityavizeSeNa prApnoti / syAdetat yadi tatra 'pratAnAmitare kuryuH' ityAdivizeSavacanaM na syAt / atazca sapiNDeSu yatra vizeSavacanaM nAsti tatra 'dazAhaM zAvamAzaucam' ityetadvacanamavatiSThate / avazyaM caikazarIrAvayavAnvayena sApiNDyaM varNanIyam / 'AtmA hi jajJa AtmanaH' ityAdizruteH / tathA 'prajAmanu prajAyase' itica / sa evAyaM virUDhaH pratyakSeNopalabhyate ityApastambavacanAcca / tathA garbhopaniSadi - ' etat pAdakauzikaM zarIraM trINi pitRtastrINi mAtRto'sthisnAyumajAnaH pitRtasvamAsarudhirANi mAtRtaH ' iti tatratatrAvayavAnvayapratipAdanAt / nirvApyapiNDAnvayena tu sApiNDye( 'GgIkriyamANe ) mAtRsaMtAne bhrAtRpitRvyAdiSu ca sApiNDyaM na syAt / samudAyazaktyaGgIkAreNa rUDhiparigrahe'vayavazaktistatratatrAvagamyamAnA parityaktA syAt / (sarasvavayavArtheSu yo'nyatrArthe prayujyate tatrAnanyagatitvena samudAyaH prasiddhyati / ) paramparayaikazarIrAvayavAnvayena tu sApiNDye yathA nAtiprasaGgastathA vakSyAmaH / yavIyasIM vayasA premANatazca myUnAM udvahetpariNayetsvagRhyeoktavidhinA // 52 // vizeSAntarANyAha Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir arogiNIM bhrAtRmatImasamAnArSagotrajAm / 1 I arogiNIM acikitsanIya vyAdhyanupasRSTAm / bhrAtRmatIM putrikAkaraNazaGkAni - vRttaye / anenAparibhASitApi putrikA bhavatIti gamyate / bhasamAnArSagotrajAM RSeridamA nAma pravara ityarthaH / gotraM vaMzaparamparAprasiddhaM / bhASaM ca gotraM ca ArSagotre / samAne ArSagotre yasyAsau samAnArSagotrastasmAjjAtA samAnArSagotrajA na samAnArSagotrajA asamAnArSagotrajA tAm / gotrapravarau ca pRthakpRthakparyudAsanimittam / tenAsamAnArSajAmasamAna gotrajAmiti / tathAca 'asamAnapravaraivivAhaH' iti gautamaH / tathA 'asapiNDA ca yA mAturasapiNDA ca yA pituH / sA prazastA dvijAtInAM dArakarmaNi maithune // ' iti ( 3 / 5 ) manuH / tathA mAtRgotrAmadhyapariNeyAM kecidicchantiM / mAtulasya sutAmUDhA mAtRgotrAM tathaiva ca / samAnapravarAM caiva gatvA cAndrAyaNaM caret // ' iti prAyazcittasmaraNAt / atra cAssapiNDAmityanena pitRSvasRmAtRSvastrAdiduhitRniSedhaH / tathA bhasagonAmityanenAsapiNDAyA api bhinnasantAnajAyAH samAnagotrAyA niSedhaH / tathA asamAnapravarAmityanenApyasapiNDAyA asagotrAyA api samAnapravarAyA niSedhaH / tathAca asapiNDAmityetatsArvavarNikam / sarvatra sApiNDyasadbhAvAt / asamAnA 1 piNDanirvApaNayuktyA nirvApyasapiNDA. kha. 2 bhrAtRputrAdiSu kha bhrAtRvyapitRvyA. ga. 3 . pustake'dhikamidaM. 4 pramANena ca ka. 5 asamAnagotrajAM asamAnArSajAmityarthaH kha. 6 asagotrA ca kha. ga. 7 atra ka. pustake 'sagotrAM mAturapyeke necchantyudvAhakarmaNi / jammanAmnora vijJAne dahedavizaGkitaH // ' iti vyAsaH iti vizeSaH 8 tyaktvAkha. For Private And Personal Use Only Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vivAhaprakaraNam 3] mitAkSarAsahitA / gotrajAmityetatraivarNikaviSayam / yadyapi rAjanyavizAM prAtisvikagotrAbhAvA. pravarAbhAvastathApi purohitagotrapravarau veditavyau / tathAca 'yajamAnasyArSayAnpravRNIta' ityuktvA 'paurohityAnAjanyavizAM pravRNIte' ityAhAzvalAyanaH / sapiNDAsamAnagotrAsamAnapravarAsu bhAryAtvameva notpadyate / rogiNyAdiSu tu bhAryAtve utpane'pi dRSTavirodha eva // asapiNDAmityatraikazarIrAvayavAnvayadvAreNa sAkSAtparamparayA vA sApiNDyamupaM. tacca sarvatra sarvasya yathAkathaMcidanAdau saMsAre saMbhavatItyatiprasaGga ityata Aha paJcamAtsaptamAdUrdhva mAtRtaH pitRtastathA // 53 // mAtRto mAtuH saMtAne paJcamAdUrva pitRtaH pituH saMtAne saptamAdUrva sAkti NDyaM nivartata iti zeSaH / atazcAyaM sapiNDazabdo'vayavazaktayA~ sarvatra vartamAno'pi nirmanthyapaGkajAdizabdavaniyataviSaya eva / tathAca pitrAdayaH Sada sapiNDAH putrAdayazca SaT AtmA ca saptamaH saMtAnabhede'pi yataH saMtAnamedastamAdAya gaNayethAvarasaptama iti sarvatra yojanIyam / tathAca mAtaramArabhya tatpitRpitAmahAdi. gaNanAyAM paJcamasaMtAnavartinI mAtRtaH paJcamItyuparyate / evaM pitaramArabhya taripatrAdigaNanAyAM saptamapuruSasaMtAnavartinI pitRtaH saptamIti / tathAca 'bhaginyorbhaginIbhrAno tRputrIpitRvyayoH / vivAhe'vyA~dibhUtatvAcchAkhAbhedo'vaMgaNyate // ' yadyapi vasiSThenoktaM-'paJcamI saptamI caiva mAtRtaH pitRtastathA' iti / 'trInatItyamAtRtaH paJcAtItya ca pitRtaH' iti ca paiThInasinA tadapyAbhiSedhArtha na punastaprAptyarthamiti srvsmRtiinaamvirodhH| etacca samAnajAtIye draSTavyam / vijAtIye tu vizeSaH / yathAha zaGkha:-'yayekajAtA bahavaH pRthakkSetrAH pRthgjnaaH| ekapiNDAH pRthakzaucAH piNDastvAvartate triSu // ' ekasmAt brAhmaNAderjAtAH ekajAtAH / pRthakSetrAH bhinnajAtIyAsu bhinnAsu strISu jAtAH / pRthakjanAH samAnajAtIyAsu bhinnAsu strISu jAtAste ekapiNDAH kiMtu pRthakzaucAH / pRthakzaucamAzaucaprakaraNe vakSyAmaH / piNDastvAvartate triSu tripuruSameva sApiNDyamiti // 53 // dazapUruSavikhyAtAcchrotriyANAM mahAkulAt / puruSA eva pUruSAH dazabhiH puruSaiH mAtRtaH paJcabhiH pitRtaH paJcabhirvikhyAtaM yalkulaM tasmAt / zrotriyANAmadhItavedAnAm / adhyayanamupalakSaNaM zrutAdhyayanasaMpannAnAm / mahacca tatkulaM ca mahAkulaM putrapautrapazudAsIgrAmAdisamRddhaM tasmArakanyakA Ahartavyeti niyamyate // evaM sarvataH prAptau satyAmapavAdamahA sphItAdapi na saMcArirogadoSasamanvitAt // 54 // 1 gotrapravartakaRSyapatyatvaprayuktatvamatra prAtisvikatvam. prAtisvikagotrAbhAvastathApi kha. 2 dRSTadoSavirodhaH ka. 3 zabdo yoge'vayava. ka. 4 vayavazaktyA pravarta. ka. 5 paJcamapuruSavartinI kha. 6 byAdi kha. 7 vagamyate ka. 8 ekapiNDAH sapiNDAH kha. 9 pauruSa ka. - For Private And Personal Use Only Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yaajnyvlkysmRtiH| [AcArAdhyAyaH sphiitaaditi| saMcAriNo rogAH zvitrakuSThApasmAraprabhRtayaH zukrazoNitadvAreNAnupravizanto doSAH / punaH hInakriyaniHpauruSatvAdayo mnunoktaaH| etaiH samanvitA. rasphItAdapi pUrvoktAnmahAkulAdapi nAhartavyA // 54 // evaM kanyAgrahaNaniyamamuktvA kanyAdAne varaniyamamAha etaireva guNairyuktaH savarNaH zrotriyo vrH| yatnAtparIkSitaH puMstve yuvA dhImAnjanapriyaH // 55 // etaireva pUrvokairguNairyukto doSaizca varjito varo bhavati / tasyAyamaparo vizeSaH / savarNa utkRSTo vA na hInavarNaH / zrotriyaH svayaM ca shrutaadhyynsNpnnH| yatnAtpraya. nena puMstve parIkSitaH / parIkSopAyazca nAradena darzitaH-'yasyApsu plavate bIja hAdi mUtraM ca phenilam / pumAnsyAllakSaNairetairviparItaistu SaNDhakaH // (hAdiphenilamUtrazca guruzukrarSabhasvaraH / pumAnsyAdanyathA pANDaduzcikitsyo mukhebhagaH // zubhabIjavati kSetre putraaHsNtaanvrdhnaaH| niSThA vivAhamantrANAM tAsAM syAtsaptame pde||') iti / yuvA na vRddhaH / dhImAn laukikavaidikavyavahAreSu nipunnmtiH| janapriyaH mitapUrvamRdvabhibhASaNAdibhiranuraktajanaH // 55 // rati-putra-dharmArthatvena vivAhastrividhaH / tatra putrArtho dvividhaH nityaH kAmyazca / tatra nitye prajArthe savarNaH zrotriyo varaH' ityanena savarNA mukhyA darzitA / idAnIM kAmye nityasaMyoge cAnukalpo vaktavya ityata Aha yaducyate dvijAtInAM zUdrAddAropasaMgrahaH / naitanmama mataM yasmAttatrAyaM jAyate svayam // 56 // yaducyate 'savarNAgre dvijAtInAM prazastA dArakarmaNi / kAmatastu pravRttAnAmimAH syuH kramazo'varAH // ' ityupakramya brAhmaNasya catasro bhAryAH kSatriyasya tisro vaizyasya dve iti dvijAtInAM zUdrAvedanamiti / naitadyAjJavalkyasya matam / yasmAdayaM dvijAtistatra svayaM jAyate / 'tajAyA jAyA bhavati yadasyAM jAyate punaH' iti zruteH / atra ca tatrAyaM jAyate svayamiti hetuM vadAtA naityakaputrotpAdanAya kAmyaputrotpAdanAya vA pravRttasya zUdrApariNayana niSedhaM kurvatA naityakaputrotpAdanAnukalpe kAmye ca putrotpAdane brAhmaNasya kSatriyAvaizye kSatriyasya ca vaiIyAbhAryAnujJAtA bhavati // 56 // idAnI ratikAmasyotpannaputrasya vA vinaSTabhAryasyAzramAntarAnadhikAriNo gRhasthAzramAvasthAmAtrAbhikAGgiNaH pariNayanakramamAhatisro varNAnupUryeNa dve tathaikA yathAkramam / brAhmaNakSatriyavizAM bhAyoM svA zUdrajanmanaH // 57 // varNakrameNa brAhmaNasya tisro bhAryAH / kSatriyasya dve / vaizyasyaikA / zUdrasya tu 1 ayaM pAThaH kaH pustake'dhikaH. 2 smitamRdupUrvAbhibhASaNa ka. 3 vaizyAbhyanuzA kha. For Private And Personal Use Only Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vivAhaprakaraNam 3] mitAkSarAsahitA / khaiva bhAryA bhavati / savarNA punaH sarveSAM mukhyA sthitaiva / pUrvasyAH pUrvasyA abhAve uttarottarA bhavati / ayameva ca kramo naityakAnukalpe kAmye ca putrotpAdana vidhau / bhatazca yacchUdrAputrasya putramadhye parigaNanaM vibhAgasaMkIrtanaM ca, tathA 'viprAnmUrdhAvasikto hi' ityupakramya 'vinnAsveSa vidhiH smRtaH' iti ca tadgatikAmasyAzramamAtrAbhikAviNo vA nAntarIyakatayotpannasya // 57 // vivAhAnAha brAhmo vivAha AhUya dIyate zaktyalaMkRtA / tajaH punAtyubhayataH puruSAnekaviMzatim // 58 // sa brAhmAbhidhAno vivAhaH yasminnuktalakSaNAya varAyAhUya yathAzaktyalaMkRtA kanyA dIyate udakapUrvakaM, tasyAM jAtaH putra ubhayataH pitrAdIndaza putrAdIMzca daza AtmAnaM caikaviMzaM punAti savRttazcet // 58 // devArSavivAhI yajJasthaRtvije daiva AdAyArSastu godvayam / catudeza prathamajaH punAtyuttarajazva SaT // 59 // sa daivo vivAho yasminyajJAnuSTAne vitate Rtvite zaktyAlaMkRtA kanyA dIyate / yatra punargomithunamAdAya kanyA dIyate sa ArSaH / prathamajo daivavivAhajaaturdaza punAti saptAvarAn saptaparAn / uttaraja ArSa vivAhajaH SaT punAti zrInpUrvAn trIparAn // 59 // prAjApatyavivAhalakSaNam ityuktvA caratAM dharma saha yA dIyate'rthine / sa kAyaH pAvayettajaH SaT SaT vaMzyAnsahAtmanA // 60 // saha dharma caratAmiti paribhASya kanyAdAnaM sa prAjApatyaH / tajaH SaT pUrvASaT parAna AsmanA sahetyevaM trayodaza punAti // 60 // AsuragAndharvAdivivAhalakSaNAni___ Asuro draviNAdAnAgAndharvaH samayAnmithaH / . rAkSaso yuddhaharaNAtpaizAcaH kanyakAchalAt // 61 // AsuraH punaviNAdAnAt / gAndharvastu parasparAnurAgeNa bhavati / rAkSaso yuddhenApaharaNAt / paizAcastu kanyakAchalAt chalena chadmanA svApAdyavasthAsvapaiharaNAt // 6 // savarNAdipariNayena vizeSamAha pANigrAhyaH savarNAsu gRhNIyAtkSatriyA zaram / vaizyA pratodamAdadyAdvedane khagrajanmanaH // 62 // 1 anyoddezakavyApAranivartyatvaM; yamantarA noddezyasiddhistatvaM vA nAntarIyakatvam. 2 chavasthAsu haraNAta. ka. For Private And Personal Use Only Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org 18 yAjJavalkyasmRtiH / [ AcArAdhyAyaH savarNAsu vivAhe svagRhyeoktavidhinA pANireva grAhyaH / kSatriyakanyA tu zaraM gRhNIyAt / vaizyA pratodamAdadyAt / utkRSTavedane zUdrA punarvasanasya dazAm / ya* thAha manuH ( 344 ) - ' vasanasya dazA grAhyA zUdrayotkRSTavedane' iti // 62 // . kanyAdAtRkramamAha Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pitA pitAmaho bhrAtA sakulyo jananI tathA / kanyApradaH pUrvanAze prakRtisthaH paraH paraH // 63 // aprayacchansamA moti bhrUNahatyAmRtAvRtau / / gamyaM tvabhAve dAtRNAM kanyA kuryAtsvayaMvaram // 64 // eteSAM pitrAdInAM pUrvasya pUrvasyAbhAve paraH paraH kanyApradaH prakRtisthazcet yadhunmAdAdidoSavAnna bhavati / ato yasyAdhikAraH so'prayacchan bhrUNahatyAmRtAvRtAvApnoti / etaccottalakSaNavarasaMbhave veditavyam / yadA punardAtRNAmabhAvastadA ka nyaiva gamyaM gamanArhamuktalakSaNaM varaM svayameva varayet // 63 // 64 // kanyAharaNe daNDaH --- sakRtpradIyate kanyA haraMstAM cauradaNDabhAk / sakRdeva kanyA pradIyata iti zAstraniyamaH / atastAM dattvA apaharan kanyAM cauravaddaNDyaH // evaM sarvatra pratiSedhe prAse'pavAdamAha - dattAmapi haretpUrvAcchreyAMcevara Avrajet / / 65 / / yadi pUrvasmAdvarASchreyAnvidyAbhijanAdyatizayayukto vara bhAgacchati pUrvasya ca pAtakayogo durvRttatvaM vA tadA dattAmapi haret / etacca saptamapadAtprAdraSTavyam // 65 // anAkhyAya dadaddoSaM daNDya uttamasAhasam / aduSTAM tuM tyajandANDyo dUSayaMstu mRSA zatam || 66 // yaH punazcakSurgrAhyaM doSamanAkhyAya kanyAM prayacchati asAvuttamasAhasaM daNDyaH / uttamasAhasaM ca vekSyate / aduSTAM tu pratigRhya tyajannuttamasAhasameva daNDyaH / yaH punarvivAhAtprAgeva dveSAdinA asadbhirdoSairdIrgharogAdibhiH kanyAM dUSayati sa paNAnAM vakSyamANalakSaNAnAM zataM daNDyaH // 66 // ananya pUrvikAmityatrAnanyapUrvI pariNeyoktA tatrAnya pUrvA kIdRzItyAha akSatA ca kSatA caiva punarbhUH saMskRtA punaH / svairiNI yA patiM hitvA savarNaM kAmataH zrayet // 67 // anyapUrvA dvividhA punarbhUH svairiNI ceti / punarbhUrapi dvividhA kSatA cAkSatA 1 ca tyajan ka. 2 agre vyavahArAdhyAye. For Private And Personal Use Only Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vivAhaprakaraNam 3] mitAkSarAsahitA / 19 ca / tatra kSatA saMskArAtprAgeva puruSasaMbandhadUSitA / bhakSatA punaH saMskAradUSitA / yA punaH kaumAre pati tyaktvA kAmataH savarNamAzrayati sA svairiNIti // 67 // evaM sarvaprakAreNAnya pUrvAparyudAse prApte vizeSamAha - AputrAM gurvanujJAto devaraH putrakAmyayA / sapiNDo vA sagotro vA ghRtAbhyakta RtAviyAt // 68 // AgarbhasaMbhavAdgacchetpatitastvanyathA bhavet / anena vidhinA jAtaH kSetrajo'sya bhavetsutaH // 69 // aputrA labdhaputrAM pitrAdibhiH putrArthamanujJAto devaro bhartuH kanIyAn bhrAtA sapiNDo vA uktalakSaNaH sagotro vA / eteSAM pUrvasyAbhAve paraH paraH ghRtAbhyaktasarvAGgaH RtAvevaM vakSyamANalakSaNe iyAgacchet AgarbhotpatteH / UrdhvaM punargacchan anyena vA prakAreNa tadA patito bhavati / anena vidhinotpannaH pUrvapariNetuH kSetrajaH putro bhavet / etacca vAgdattAviSayamityAcAryAH / 'yasyA mriyeta kanyAyA vAcA sadhye kRte patiH / tAmanena vidhAnena nijo vindeta devaraH // ' iti (9 / 69 ) manusmaraNAt // 68 // 69 // vyabhicAriNIM pratyAha hRtAdhikArAM malinAM piNDamAtropajIvinIm / paribhUtAmadhaHzayyAM vAsayedvyabhicAriNIm // 70 // yA vyabhicarati tAM hRtAdhikArAM bhRtyabharaNAdyadhikArarahitAm / malinAM bhakSanAbhyaJjanazubhravastrAbharaNazUnyAm / piNDamAtropajIvinIM prANayAtrAmAtrabhoja - nAm / dhikkArAdibhiH paribhUtAM bhUtalazAyinIM svavezmanyeva vAsayet / vairAgya jananArthaM na punaH zuddhyartham / 'yatpuMsaH paradAreSu taccainAM cArayedratam' iti pRthakaprAyazcittopadezAt // 70 // tasyA alpaprAyazcittArthamarthavAdamAha - somaH zaucaM dadAvAsAM gandharvazva zubhAM giram / pAvakaH sarvamedhyatvaM medhyA vai yoSito hyataH // 71 // pariNayanAtpUrvaM somagandharvavahnayaH zrIrbhuktvA yathAkramaM tAsAM zaucamadhuravacanasarvamedhyatvAni dattavantaH / tasmAtstriyaH sarvatra sparzAliGganAdiSu medhyAH zuddhAH smRtAH // 71 // naca tasyAstarhi doSo nAstItyAzaGkanIyamityAha - vyabhicArAdRtau zuddhirgarbhe tyAgo vidhIyate / garbhabhartavadhAdau ca tathA mahati pAtake // 72 // 1 dadau strINAM ka 2 striyo bhuktvA ka. yA. 5 For Private And Personal Use Only Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 20 yaajnyvlkysmRtiH| [AcArAdhyAyaH aprakAzitAnmanovyabhicArAtpuruSAntarasaMbhogasaMkalpAdyadapuNyaM tasya Rtau rajo. darzane zuddhiH / zUdrakRte tu garbhe tyaagH| (manuH 91155) 'brAhmaNakSatriyavizA bhAryAH zUdreNa saMgatAH / aprajAtA vizuddhyanti prAyazcittena netarAH // ' iti smaraNAt / tathA garbhavadhe bhartRvadhe mahApAtake ca brahmahatyAdau AdigrahaNAcchipyAdigamane ca tyAgaH / 'catastrastu parityAjyAH ziSyagA gurugAca yaa| patitI ca vizeSeNa juGgitopagatA ca yA // ' iti vyAsamaraNAt / juGgitaH pratilomajazcarmakArAdiH / tyAgazcopabhogadharmakAryayoH natu niSkAsanaM gRhAttasyAH / 'nirudhyAdekavezmani' iti niyamAt // 72 // dvitIyapariNayane hetUnAha surApI vyAdhitA dhUrtA bandhyArthabhyapriyaMvadA / strIprasUzvAdhivettavyA puruSadveSiNI tathA // 73 // surAM pibatIti surApI zUdApi / 'patatyadhaM zarIrasya yasya bhAryA surAM pibet' iti sAmAnyena pratiSedhAt / vyAdhitA dIrgharogaprastA / dhUrtA visaMvAdinI / vandhyA niSphalA / arthanI arthanAzinI / apriyaMvadA niThurabhASiNI / strIprasUH strIjananI / puruSadveSiNI srvtraahitkaarnnii| adhivettavyeti pratyekamabhisaMba. dhyate / adhivedanaM bhAryAntaraparigrahaH // 73 // adhivinA tu bhartavyA mahadeno'nyathA bhavet / yatrAnukUlyaM daMpatyostrivargastatra vardhate // 74 // viMca / sA adhivinA pUrvavadeva dAnamAnasatkArairbharvavyA / anyathA'bharaNe mahadapuNyaM vakSyamANo daNDazca / naca bharaNe sati kevlmpunnyprihaarH| yataH yatra daMpatyorAnukUlyaM cittaikyaM tatra dharmArthakAmAnAM pratidinamabhivRddhizca // 74 // striyaM pratyAha mRte jIvati vA patyau yA nAnyamupagacchati / seha kIrtimavApnoti modate comayA saha // 75 // bhartari jIvati mRte vA yA cApalyAdanyaM puruSaM nopaigacchati seha loke vipulAM kIrtimavAnoti / umayA ca saMha krIDati puNyaprabhAvAt // 75 // adhivedanakAraNAbhAve adhivettAraM pratyAha AjJAsaMpAdinI dakSAM vIrasaM priyavAdinIm / tyajandApyastRtIyAMzamadravyo bharaNaM striyaaH||76|| AjJAsaMpAdinImAdezakAriNIm, dakSAM zIghrakAriNIm, vIrasUM putravatIm, priyavAdinI madhurabhASiNI yastyajati adhivindati sa rAjJA svadhanasya tRtIyAMzaM dApyaH / nirdhanastu bharaNaM mAsAcchAdanAdi dApyaH // 76 // 1 sarvatra saMbadhyate ka. 2 naivopagacchati ka. 3 AdezasaMpAdinI kha. For Private And Personal Use Only Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra vivAhaprakaraNam 3 ] strIdharmAnAha www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mitAkSarAsa hitA / strIbhirbhavacaH kAryameSa dharmaH paraH striyAH / - AzuddheH saMpradIkSyo hi mahApAtakadUSitaH // 77 // strIbhiH sadA bhartRvacanaM kAryam / yasmAdayameva para utkRSTo dharmaH strINAM svargahetutvAt / yadA tu mahApAtakadUSitastadA AzuddheH saMpratIkSyaH / na tatpAratatryam / uttarakAlaM tu pUrvavadeva tatpAratantryam // 77 // 21 zAstrIyadArasaMgrahasya phalamAha - lokAnantyaM divaH prAptiH putrapautraprapautrakaiH / yasmAttasmAtstriyaH sevyAH kartavyAzca surakSitAH // 78 // loke AnantyaM vaMzasyAvicchedaH divaH prAptizca dArasaMgrahasya prayojanam / kathamityAha / putrapautraprapautrakai lokAnantyam, agnihotrAdibhizra svargaprAptirityanvayaH / yasmAtrIbhyaH etahUyaM bhavati tasmAt striyaH sevyA upabhogyAH prajArtham / rakSitavyAzca dharmArtham / tathAcApastambena dharmaprajAsaMpattiH prayojanaM dArasaMgrahasyoktaM 'dharmaprajA saMpanneSu dAreSu nAnyAM kurvIta' iti vadatA / ratiphalaM tu laukikameva // 78 // putrotpatyarthaM striyaH sevyA ityuktaM tatra vizeSaNamAha SoDazanizAH strINAM tasminyugmAsu saMvizet / brahmacAryeva parvANyAdyAzcatastu varjayet // 79 // I I strINAM garbhadhAraNayogyAvasthopalakSitaH kAla RtuH / saca rajodarzanadivasAdAramya SoDazAhorAtrastasmin Rtau yugmAsu samAsu rAtriSu / rAtrigrahaNAddivasaprati - vedhaH / saMvizet gacchetputrArtham / yugmAsviti bahuvacanaM samuccayArtham / atazcaikamapi Rtau apratiSiddhAsu yugmAsu sarvAsu rAtriSu gacchet / evaM gacchanbrahmacAryeva bhavati / ato yatra brahmacayaM zrAddhAdau coditaM tatra gacchatopi na brahmacaryaskhalana doSo'sti / kiMca parvANyAdyAzcatastrastu varjayet / parvANIti bahuvacanAdAthArthAvagamAdaSTamI caturdazyohaNam / yathAha manuH (4 / 155 ) ' amAvAsyA - maSTamIM ca paurNamAsIM caturdazIm / brahmacArI bhavennityamapyRtau snAtako dvijaH // ' iti / ato'mAvAsyAdIni rajodarzanAdArabhya caktro rAtrIzca varjayet // 79 // evaM gacchan striyaM kSAmAM maghAM mUlaM ca varjayet / sustha indau sakRtputraM lakSaNyaM janayetpumAn // 80 // For Private And Personal Use Only . evamuktena prakAreNa striyaM gacchan kSAmAM gacchet / kSAmatA ca tasminkAle rajasvalAvratenaiva bhavati / atha cenna bhavati tadA kartavyA kSamatA putrotpatyarthamalpAsstrigdhabhojanAdinA / 'pumAnpuMso'dhike zukre strI bhavatyadhike striyaH' iti 1 sarvathA ka. 2 catastrazca kha 3 zrAddhAdiSu ka. 4 pauSNaM ca ka. Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 22 yaajnyvlkysmRtiH| [AcArAdhyAyaH vacanAt / yadA yugmAyAmapi rAtrau zoNitAdhikyaM tadA syeva bhavati puruSAkRtiH / ayugmAyAmapi zukrAdhikye pumAneva bhavati ruyAkRtiH / kAlasya nimitatvAt / zukrazoNitayozcopAdAnakAraNatvena prAbalyAt / tasmArakSAmA krtvyaa| maghAmUlanakSatra varjayet / candre caikAdazAdizubhasthAnagate cakArAtpuMnakSatrazubhayogalanAdisaMpattau sakRdekasyAM rAtrau na dvistriA / tato lakSaNairyuktaM putraM janayati / pumAnapratihatapuMstvaH // 8 // evamRtau niyamamuktvA idAnImanRtau niyamamAha yathAkAmI bhavedvApi strINAM varamanusaran / khadAraniratazcaiva striyo rakSyA yataH smRtAH // 81 // bhA-yA icchAnatikrameNa pravRttirasyAstIti yathAkAmI bhavet / vAzabdo niyamAntaraparigrahArtho na pUrva niyamanivRtyarthaH / strINAM varamindradattamanusmarana 'bhavatInAM kAmavihantA pAtakI syAt' iti / yathA 'tA abruvan varaM vRNImahA RtviyAprajAM vindAmahai kAmamAvijanitoH saMbhavAmeti tasmAdRtviyAH striyaH prajA vindante kAmamAvijanatoH saMbhavanti vAre vRta5hyAsAm' iti / apica svadAreSveva nirataH nitarAM ratastanmanasko bhavedityanuSajyate / evakAreNa khyantaragamanaM nivartayati, prAyazcittasmaraNAt / ubhayatrApi dRSTaprayojanamAha-striyo rakSyA yataH smRtA iti / yasmAstriyo rakSyAH smRtA uktAH 'kartavyAzca surakSitAH' iti / tatra surakSitatvaM yathAkAmitvena syantarAgamanena ca bhavatIti, atrAha 'tasminyugmAsu saMvize'diti / kimayaM vidhiniyamaH parisaMkhyA vA / ucyate / na tAvadvidhiH, prAptArthatvAt / nApi parisaMkhyA, doSatrayasamAsaktaH / ato niyama pratipedire nyAyavidaH / kaH punareSAM bhedaH / atyantAprAptaprApaNaM vidhiH| yathA 'agnihotraM juhuyAt' 'aSTakAH kartavyAH' iti / pakSe prAptasyAprAptapakSAntaraprApaNaM niyamaH / yathA 'same deze yajeta' 'darzapUrNamAsAbhyAM yajeta' iti yAgaH kartavyatayA vihitH| saca dezamantareNa kartumazakya ityarthAddezaH prAptaH / saca dvividhaH samo viSamazceti / yadA yajamAnaH same yiyakSate tadA same yajeteti vacanamudAste, svArthasya prAptatvAt / yadA tu viSame deze yiyakSate tadA same yajeteti svArtha vidhatte, svArthasya tadAnImaprAptatvAt / viSamadezanivRttistvArthikI / coditadezenaiva yAganiSpatteracoditadezopAdAnena yathAzAstraM yAgo nAnuSThitaH syAditi / tathA 'prAmukho'nnAni bhuJjIta' iti / idamapi sAtamudAharaNaM pUrveNa vyAkhyAtam // ekasyAnekatra prAptasyAnyato nivRtyarthamekana punarvacanaM prisNkhyaa| tadyathA 1 kAlasyAniyatatvAt ka. 2 vRNImahai kha. 3 varaM vRtaM tAsAM kha. 4 uktAH pUrva 78 zloke. 5 vidhyAdayazca-'vighiratyantamaprAptau niyamaH pAkSike sati / tatra cAnyatra vA prAptau parisaMkhyA nigadyate' iti. 6 doSatrayAsakteH ka. 7 prAptArthatvAt ka. 8 stvasiddhA kaH For Private And Personal Use Only Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vivAhaprakaraNam 3] mitAkSarAsahitA / 'imAmagRbhNa prazanAmRtasyetyazvAbhidhAnImAdatte' ityayaM mantraH svasAmarthyAdazvAbhidhAnyAH gardabhAmidhAnyAzca razanAyA grahaNe viniyuktaH punarazvAmidhAnImAdasa ityanenAzvAbhidhAnyAM viniyujyamAno gardabhAbhidhAnyAH nivartate / yathA 'paJca paJcanakhA bhakSyAH' ityatra hi yadRcchayA zazAdiSu zvAdiSu ca bhakSaNaM prAptaM punaH zazAdiSu zrUyamANaM zvAdibhyo nirvartata iti / kiM punaratra yuktaM / parisaMkhyetyAha / tathAhi kRtadArasaMgrahasya svecchayaivata gamanaM prAptamiti na vidherayaM viSayaH / nApi niyamasya / gRhyasmRtivirodhAt / evaMhi smaranti gRhyakArAH - 'dArasaMgrahAnantaraM trirAtraM dvAdazarAtraM saMvatsaraM vA brahmacArI syAt' iti / tatra dvAdazarAtrAtsaMvatsarAdvA pUrva me vartusaMbhave Rtau gacchedeveti niyamAdbrahmacaryasmaraNaM bAdhyeta / apica prApte bhAvArthe vacanaM vizeSaNaparaM yuktaM, prAptaM catauM bhAryAgamanemicchayaiva, ato yadi gaccheDatAveveti vacanavyaktiryuktA / kiMca naiyamikAtputrotpattividhereva Rtau gamanaM nityaprAptameveti Rtau gacchedeveti niyamo'narthakaH syAt / niyame cAdRSTaM kalpanIyam / kiMca Rtau gantavyameveti niyame asannihitasya vyAdhyAdinA asamathesyAnicchozvAzakyosrtha upadiSTaH syAt / vidhyanuvAdavirodhazca niyame / tathAhi ekaH zabdaH sakRduccaritastamevArtha pakSe'nuvadati pakSe'nuvidhatte ceti / tasmAtAveva gacchennAnyatreti parisaMkhyaiva yuktA / tadidaM bhauruvivizvarUpAdayo nAnumanyante / ato niyama eva yuktaH / pakSe svArthavidhisaMbhavAt agamane doSazravaNAcca / 'RtusrAtAM tu yo bhAryAM sannidhau nopagacchati / ghorAyAM bhrUNahatyA - yAM yujyate nAtra saMzayaH // ' iti / naca vidhyanuvAdavirodhaH, anuvAdAbhAvAdvidhyarthatvAca vacanasya / tatrahiM vidhyanuvAdavirodho yatra vidheyAvadhitayA tadevAnuvaditavyaM, aprAptatayAnyoddezena vidhAtavyaM ca / yathA vAjapeyAdhikaraNapUrvapakSe 'vAjapeyena svArAjyakAmo yajeteti vAjapeyalakSaNaguNavidhAnAvadhitvena yAgo'nuvadi'tavyaH, saeva svArAjyalakSaNaphaloddezena vidhAtavyazceti / nacAnuvAdeneha kRtya'masti / yastu niyame'dRSTaM kalpyamityuktaM tatparisaMkhyAyAmapi samAnam / anRtau gacchato doSakalpanAt / yattu naiyamikaputrotpAdana vidhyAkSepeNaiva Rtau nityagamanaprApte na niyama iti / tadasat / sa evAyaM naiyamikaputrotpAdanavidhiH / syAnmatam ' evaM gacchan striyaM kSAmAM lakSaNyaM putraM janayet' iti svayabhigamanAtiriktaH putrotpAdanavidhiriti / tanna / rgamanakaraNikAyA bhAvanAyA eva putrotpattikarmatA praha iyate / evaM gacchan lakSaNyaM putraM janayedityanena yathAgnihotraM juhvan svarga bhAvayediti / nacAsaM nihitA derazakyArtha vidhiprasaGgaH / sannihitazaktayorevopadezAt 'RtunAtAM tu yo bhAryAM sannidhau nopagacchati' / 'yaH svadArAnRtusnAtAnsvasthaH sanopagacchati' iti vizeSopAdAnAt / anicchAnivRttistu niyamavidhAnAdeva / naca vizeSaNa paratApa | pakSe bhAvArthavidhisaMbhavAt / nApi gRhyasmRtivirodhaH / saMva 1 23 1 nivartayati kha. 2 bhAryecchayaiva ka. 3 bhAguri ka. 4 tathA phaloddezena ka. 5 tadasaditi ka. nAsti. 6 yatastacca gamana. ka. For Private And Personal Use Only Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 24 yaajnyvlkysmRtiH| [AcArAdhyAya: sarAtpUrvamevartudarzane saMvizato na brahmacaryaskhalanadoSo yathA zrAddhAdiSu / tamA. svArthahAni-parArthakalpanA-prAkSabAdhalakSaNadoSatrayavatI parisaMkhyA na yuktA / evaM 'paJca paJcanakhA bhakSyA' ityatra yadyapi zazAdiSu bhakSaNasya pakSe prApteniyamaH vAzAdiSu, zvAdiSu ca prApta parisaMkhyetyubhayasaMbhavastathApi niyamapakSe zazAyabhakSaNe doSaprasaGgaH, zvAdibhakSaNe cAdoSaprasaGgena prAyazcittasmRtivirodha iti parisaMkhyaiH vAzritA / etena 'sAyaMprAtardvijAtInAmazanaM smRtinoditam' ityatrApi niyamo vyAkhyAtaH / 'nAntarA bhojanaM kuryAt' iti ca punaruktaM syAlparisaMkhyAyAm / evaMca niyame sati RtAvRtAviti vIpsA labhyate, 'nimittAvRttau naimittikamapyAvartate' iti nyAyAt / 'yathAkAmI bhave'dityayamapi niyama eva / anRtAvapi strIkAmanAyAM satyAM striyamabhiramayedeveti / 'RtAvupeyAtsarvatra vA pratiSiddhavarjam' itye. tadapi gautamIyaM sUtradvayaM niyamaparameva / 'RtAvupeyAdanRtAvapi strIkAmanAyAM satyAM pratiSiddhavarjamupeyAdevetyalamatiprasaGgena // 1 // bhartRbhrAtRpitajJAtizvazrUzvazuradevaraiH / bandhubhizca striyaH pUjyA bhUSaNAcchAdanAzanaiH // 82 // kiMca / bhartRprabhRtibhiH pUrvoktAH sAdhyaH striyo yathAzaktyalaMkAravasanabhoja. mapuSpAdibhiH saMmAnanIyAH / yasmAttAH pUjitA dharmArthakAmAnsaMvardhayanti // 8 // tayA punaH samarpitagRhavyApArayA kiMbhUtayA bhavitavyamityata Aha saMyatopaskarA dakSA hRSTA vyypraashukhii| kuyocchazurayoH pAdavandanaM bhatatparA // 83 // saMyataH svasthAnanivezitaH upaskaro gRhopakaraNavargoM yayA sA tthokaa| yatholukhalamusalazUrpAdeH kaNDanasthAne, daSadupalayoraviyogena peSaNasthAna ityAdi / dakSA gRhavyApArakuzalA / hRSTA sadaiva prahasitAnanA / vyayaparAzukhI na gyayazIlA / syAditi sarvatra zeSaH / kiMca / zvazrUzca zvazurana bharau / 'zvazuraH zvazyA' ityekazeSaH / tayoH pAdavandanaM nityaM kuryAt / zvazuragrahaNaM mAnyAntaropalakSaNArtham bhartRtatparA bhartRvazavartinI satI pUrvoktaM kuryAt // 83 // ..... vidhAyuktam, proSite bhartari tayA kiM kartavyamityata mAha krIDA zarIrasaMskAraM samAjotsavadarzanam / hAsyaM paragRhe yAnaM tyajetpropitamatakA // 84 // dezAntaragatamaIkA krIDAM kandukAdibhiH, zarIrasaMskAramudvartanAdibhiH, sa. mAjo janasamUhaH usano vivAhAdiH tayordarzanaM, hAsyaM vijRmbhaNaM, paragRhe gamanam / tyajediti pratyeka paMbadhyate // 84 // 1 prAyazcittavirodhaH ka. 2 zruticokviM ka. 3 prisNkhyaayaa| tasmAniyamaparameveti ga. 4 bupeyAdevAnRtavapi ka. For Private And Personal Use Only Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vivAhaprakaraNam 3] mitaakssraashitaa| rakSetkanyAM pitA vinAM patiH putrAzca vArdhake / abhAve jJAtayasteSAM na svAtavyaM kcistriyaaH|| 85 // kiMca / pANigrahaNAtprAk pitA kanyAmakAryakaraNAdrakSet / tata avaM bhartA / tadabhAve putrAH vRddhabhAve / teSAmuktAnAmabhAve jJAtayaH / jJAtInAmabhAve raajaa| 'pakSadvayAvasAne tu rAjA bhartA prabhuH striyAH' iti vacanAt / ataH kacidapi strINAM naiva svAtatryam // 45 // pitRmAtRsutabhrAtRzvazrUzvazuramAtulaiH / hInA na syAdvinA bharnA garhaNIyAnyathA bhavet // 86 // kiMca / bho vinA bhartRrahitA pitrAdirahitA vA na syAt / yasmAttadaihitA garhaNIyA nindyA bhavet / etacca brahmacaryapakSe / 'bhartari prete brahmacarya tadanvArohaNaM vA' iti viSNusaraNAt / anvArohaNe mahAnabhyudayaH / tathAca vyAsaH kapotikAkhyAnavyAjena darzitavAn-'pativratA saMpradIptaM praviveza hutAzanam / tatra citrAGgadadharaM bhatAraM sAnvapadyata // tataH svarga gataH pakSI bhAryayA saha saMgataH / karmaNA pUjitastatra reme ca saha bhAryayA // ' iti / tathAca zaGkhAzirasau-'tinaH koTyo'dhakoTI ca yAni lomani mAnuSe / tAvatkAlaM vasesvarge bhartAraM yAnugacchati // ' iti pratipAdya tayoraviyogaM darzayataH-'dhyAlagrAhI yathA sapaM balAduddharate bilAt / tadvaduddhatya sA nArI saha tanaiva modate // tatra sA bhartRparamA stUyamAnA'psarogaNaiH / krIDate patinA sAdha yaavdindraamturdsh||' iti / tathA-'brahmAno vA kRtaso vA mitrAno vA bhveptiH| punAtyavidhavA nArI tamAdAya mRtA tu yA // mRte bhartari yA nArI samAroheDutAzanam / sArundhatIsamAcArA svargaloke mahIyate // yAvaccAmo mRte patyo strI nAtmAnaM pradAhayet / tAvanna mucyate sA hi strIzarIrAkathaMcana // ' iti / hArItopi-'mAtRkaM paitRkaM cApi yatra caiva pradIyate / kulatrayaM punAtyeSA bhartAraM yAnugacchati // ' iti / tathA-'mArtei mudite hRSTA proSite malinA kRzA / mRte mriyeta yA patyau sA strI jJeyA pativratA / ' iti / ayaM ca sakala eva sarvAsAM strINAmagarbhiNInAmabAlApatyAnAmAcaNDaoNlaM sAdhAraNo dharmaH / bhAraM yAnugacchatItyavizeSopAdAnAt / yAni ca brAhmaNyanugamananiSedhaparANi vAkyAni-'mRtAnugamanaM nAsti brAhmaNyA brahmazAsanAt / itareSu tu varNeSu tapaH paramamucyate // jIvantI taddhitaM kuryAnmaraNAdAtmaghAtinI / yA strI bAjhapajAtIyA mRtaM patimanuvrajet // sA svargamAtmaghAtena nAtmAnaM na pati nayet // ' ityevamAdIni tAni pRthaciMtyadhirohaNaviSayANi / -'pRthak 1 vitrAM pariNItAM. 2 patiH striyAH ka. 3 tadrahitA pitrAdirahitA ka. 4 prajitastena. 5 romANi. 6 vAtha mitranaH kRtanno vA khaH brahmano vA murApovA ga.7 ayaM savAsAM kha. 8 mAcANDAlAnAM kha. 9cityanvAvaraNa. For Private And Personal Use Only Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yAjJavalkyasmRtiH / [AcArAdhyAyaH citiM samAruhya na viprA gantumarhati' iti vizeSa smaraNAt / anena kSatriyAdistrINAM pRthakacityabhyanujJA gamyate / yattu kaizciduktaM puruSANAmiva strINAma. dhyAtmahananasya pratiSiddhatvAdatipravRddhavargAbhilASAyAH pratiSedhazAstramatikAmanyA ayamanugamanopadezaH zyenavat / yathA 'zyenenAbhicaranyajeta' iti tIva. krodhAkAntasvAntasya pratiSedhezAstramatikAmataH zyenopadeza iti / tadayuktam / ye tAvat zyenakaraNikAyAM bhAvanAyAM bhAvyabhUtahiMsAyAM vidhisaMsparzAbhAvena pratiSedhasaMsparzAtphaladvAreNa zyenasthAnarthatAM varNayanti teSAM mate hiMsAyA evaM svargArthatayA anugamanazAstreNa vidhIyamAnatvApratiSedhasaMsparzAbhAvAdagnISomIyava. spaSTamevAnugamanasya zyenavaiSamyam / yattu mataM hiMsAnAma maraNAnukUlo vyApAraH, zyenazca paramaraNAnukUlavyApArarUpatvAddhisaiva, kAmAdhikAre ca karaNAMze rAgataH pravRttisaMbhavena vidherapravartakatvAt / rAgaprayuktahiMsArUpatvAt zyenaH pratiSiddhaH svarUpeNaivAnarthakara iti, tatrApyanugamanazAstreNa maraNasyaiva svargasAdhanatayA vidhAnAnmaraNe yadyapi rAgataH pravRttistasthApi maraNAnukUle vyApAre'gnipravezAdAvitikartavyatArUpe vidhita evaM pravRttiriti na niSedhasthAvakAzaH 'vAyavyaM zvetamAlabheta bhUtikAmaH' itivat tasmAtspaSTamevAnugamanasya zyenavaiSamyam / yattu tasmAduha na purAyuSaH svaHkAmI preyAt' iti zrutivirodhAdanugamanamayuktamiti / yacca 'taduha na svaHkAmyAyuSaH prAG na preyAt' iti svargaphaloddezenAyuSaH prAgAyurvyayo na kartavyo mokSArthinA, yasmAdAyuSaH zeSe sati nityanaimittikakarmAnuSThAnApitAntaHkaraNakalaGkasya zravaNamanana nididhyAsanasaMpattau satyamAtmajJAnena niratizayAnamdabrahmaprAptilakSaNamokSasaMbhavaH / tasmAdanityApasukharUpasvArthamAyuyayo na kartavya ityarthaH / atazca mokSamanicchantyA anityApasukharUpavargArthinyA anugamanaM yuktamitarakAmyAnuSThAnavaditi sarvamanavadham // 86 // patipriyahite yuktA vAcArA vijitendriyA / seha kIrtimavApnoti pretya cAnuttamAM gatim // 87 // kiMca / priyamanavadyatvena manaso'nukUlam, AyatyAM yacchreyaskaraM taddhitaM / priyaM ca taddhitaM ca priyahitaM / patyuH priyahitaM patipriyahitaM tasmin yuktA niratA / svAcArA zobhana AcAro yasyAH sA tathoktA / zobhanazcAcAro darzitaH zaGkhana-'nAnuktvA gRhAnirgacchezAnuttarIyA na tvaritaM brajena parapuruSamamibhAbetAnyatra vaNikpravrajitavRddhavaiyebhyo na nAbhiM darzayedAgulphAdvAsaH paridadhyAna khanau vivRtau kuryAna hasedaprAvRtA bhartAraM tadvandhUnvA na dviSyAna gaNikAdhUrtA bhisAriNIpravrajitAprekSaNikAmAyAmUlakuhakakArikAduHzIlAdibhiH sahaikatra tiSThesaMsargeNa hi kulastrINAM cAritraM duSyati' iti / vijitendriyA vijitAni saMyamitAni indriyANi zronnAdIni vAgAdIni ca manaHsahitAni yayA sI iha . 1 vizeSopAdAnAt ka. 2 pratiSiddhazAstra. ga. 3 kartavyatAnurUpaM. kha. 4 svargakAmaH. 5 preyAditi kha. 6 kSAlitAntaHkaraNaM. kha. 7 hi caritraM ka.8 sA tathoktA iha ka.. For Private And Personal Use Only Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir varNajAtivivekapra0 4] mitAkSarAsahitA / loke kIrti prakhyAti paraloke cottamAM gatiM prApnoti / ayaMca sakala eva strIdharmoM vivAhAdUrdhva veditavyaH / 'prAgupanayanArakAmacArakAmavAdakAmabhakSAH' iti smaraNAt / 'vaivAhiko vidhiH strINAmaupanAyanikaH smRtaH' iti ca // 87 // - anekabhArya pratyAha satyAmanyAM savarNAyAM dharmakArya na kArayet / savarNAsu vidhau dharye jyeSThayA na vinetarA // 88 // savarNAyAM satyAmanyAmasavarNA naiva dharmakArya kArayet / savarNAsvapi bahvISu bharSe vidhau dharmAnuSThAne jyeSThayA vinA jyeSThAM muktvA itarA madhyamA kaniSThA vA baniyoktavyA // 8 // pramItapatikAyA vidhimuktvA idAnIM pramItabhArya pratyAha dAhayitvAgnihotreNa striyaM vRttavatIM patiH / - AharedvidhivadArAnanIMzcaivAvilambayan // 89 // pUrvoktavRttavatIM AcAravatI vinAM striyamagnihotreNa zrautenAgninA tadabhAve mArtena dAhayitvA patiH bhartA anutpAditaputro'niSTayajJo vA AzramAntareSvanadhikRto vA rUyantarAbhAve punarAn agnIzca vidhivadAharet / avilambayana zIghrameva |-'anaashrmii na tiSTheta dinamekamapi dvijaH' iti dakSamaraNAt / etatvAdhAnena sahAdhikRtAyA eva nAnyasyA / yatta-'dvitIyAM caiva yo bhAyA~ dahechaitAnikAgnibhiH / jIvantyAM prathamAyAM hi surApAnasamaM hi tat // ' iti / tathA-'mRtAyAM tu dvitIyAyAM yo'gnihotraM samurasRjet / brahmaghnaM taM vijAnIyAcazva kAmAtsamutsRjet // ' ityevamAdi, tadAdhAnena sahAnadhikRtAyA anidAne veditavyam // 89 // iti vivAhaprakaraNam / . atha varNajAtivivekaprakaraNam 4 brAhmaNasya catasro bhAryA bhavanti kSatriyasya tisro vaizyasya dve zUdrasyaikeyukravA, tAsu ca putrA utpAdayitavyA ityuktam / idAnI kasyAM kasmAt kaH putro bhavatIti vivektumAha savarNebhyaH savarNAsu jAyante hi sajAtayaH / anindyeSu vivAheSu putrAH saMtAnavardhanAH // 90 // - savarNebhyo brAhmaNAdibhyaH savarNAsu brAhmaNyAdiSu sajAtayo mAtRpitRsamAnajAtIyAH putrA bhavanti / 'vinAsveSa vidhiH smRtaH' iti sarvazeSatvenopasaMhArA 1 vidhavAyAH. 2 vidhuraM prati. 3 mRtAM. 4 vivekamAha. kha. For Private And Personal Use Only Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 28 yAjJavalkyasmRtiH / [ AcArAdhyAyaH dvinAsu savarNAviti saMbadhyate / vinAzabdasya saMbandhizabdasvAdvetebhyaH savarNebhya iti labhyate / ekaH savarNazabdaH spaSTArthaH / atazcAyamarthaH saMvRttaH / uktena vidhinoDhAyAM savarNAyAM voDhuH savarNAdutpannAstasmAtsamAnajAtIyA bhavanti / atazca kuNDagolakakAnIna sahoDhaM jAdInAma savarNasvamuktaM bhavati / te ca savarNebhyo'nuloma pratilomebhyazca midyamAnAH sAdhAraNadharmai hiMsAdibhiradhikriyante |'shuudraannaaN tu sadharmANaH sarve'padhvaMsajAH smRtAH' iti smaraNAt / apadhvaMsajA vyabhicArajAtAH zUdradharmairapi dvizuzrUSAdibhiradhikriyante / nanu kuNDagolaka - yorabrAhmaNatvAt zrAddhe pratiSedho'nupapannaH nyAyavirodhazca / yo yajjAtIyAcajjAtIyAyAmutpannaH sa tajjAtIya eva bhavati - yathA gorgavi gauH, azvAdvaDavAyAmazvaH / tasmAdbrAhmaNAdbrAhmaNyAmutpanno brAhmaNa iti na viruddham / tathA kAnImapaunarbhavAdInanukramya - 'sajAtIyeSvayaM proktastanayeSu mayA vidhi:, iti vakSyamANavacanavirodhazca / naitatsAram / brAhmaNena brAhmaNyAmutpanno brAhmaNa iti bhramanivRtyarthaH zrAddhe pratiSedhaH / yathA'tyantamaprAptasya patitasya zrAddhe pratiSedhaH / naca nyAyavirodhaH / yatra pratyakSagamyA jAtirbhavati tatra tathA / brAhmaNAdijAtistu smRtilakSaNA yathAsmaraNaM bhavati / yathA samAne'pi brAhmaNye kuNDino vasiSThostrigautama iti smaraNalakSaNaM gotram, tathA manuSyatve samAne'pi brAhmaNyAdijAtiH smaraNalakSaNA / mAtApitrozcaitadeva jAtilakSaNam / nacAnavasthA / anAditvAtsaMsArasya zabdArthavyavahAravat / 'sajAtIyeSvayaM proktastanayeSu mayA vidhiH ' iti tuktAnuvAdatvAdyathAsaMbhavaM vyAkhyAsyate / kSetrajastu mAtRsamAnajAtIyo niyogasmaraNAt ziSTasamAcArAcca / yathA dhRtarASTrapANDuvidurAH kSetrajAH santo mAtRsamAnajAtIyA ityalamatiprasaGgena / kiMcAninyeSu brAhmAdivivAheSu putrAH santAnavardhanA arogiNo dIrghAyuSo dharmaprajA saMpannA bhavanti // 90 // } savarNAnuktvA idAnImanulomAnAha viprAnmUrdhAvasikto hi kSatriyAyAM vizaH striyAm / ambaSThaH zUdryAM niSAdo jAtaH pArazavo'pi vA // 91 // brAhmaNAtkSatriyAyAM vinAyAmutpanno mUrdhAvasiko nAma putro bhavati / vaizyakanyAyAM vinIyAmutpanno'mbaSTho nAma bhavati / zUdrAyAM vijJAyAM niSAdo nAma putro bhavati / niSAdo nAma kazcinmatsyaghAtajIvI pratilomajaH sa mAbhUditi pArazavo'yaM niSAda iti saMjJA vikalpaH / viprAditi sarvatrAnuvartate / yattu 'brAhmana kSatriyAyAmutpAditaH kSatriya eva bhavati / kSatriyeNa vaizyAyAmutpAdito vaizya eva bhavati / vaizyena zUdrAyAmutpAditaH zUdra eva bhavati' iti zaGkha 1 1 vodubhyaH. ka. 2 sahoDhAdInAM. ka. 3 abrAhmaNatve. kha. 4 iti vacana. kha. 5 vasiSThogotama. kha. 6 vinnAyAmambaSTho. kha. 7 zUdrAyAM niSAdo kha. 8 zUdra iti ka. For Private And Personal Use Only Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir varNajAtivivekapra0 4] mitaakssraashitaa| 29 maraNaM tatkSatriyAdidharmaprAptyartha na punarmUrdhAvasiktAdijAtinirAkaraNAthai kSatriyAdijAtiprAtyartha vaa| atazca mUrdhAvasikkAdInAM kSatriyAderuktaireva daNDAjinopavItAdibhirupanayanAdikaM kAryam / prAgupanayanAskAmacArAdi pUrvavadeva veditavyam // 9 // vaizyAzUdyostu rAjanyAnmAhiSyograu sutau smRtau| vaizyAttu karaNaH zUdyA vinAkheSa vidhiH smRtaH // 92 // vaizyAyAM zUdrAyAM ca vijJAyAM rAjanyAnmAhiSyograu yathAkramaM putrau bhavataH / vaizyena zUdAyAM vinAyAM karaNo nAma putro bhavati / eSa savarNamUrdhAvasiktAdisaMjJAvidhiH vinAsUDhAsu smRta ukto veditavyaH / ete ca mUrdhAvasiktA-mbaSTaniSAda-mAhiSyo-pra-karaNAH SaDanulomajAH putrA veditavyAH // 12 // pratilomajAnAha brAmaNyAM kSatriyAtsUto vaishyaavdehkstthaa| zUdrAjAtastu caNDAlaH sarvadharmabahiSkRtaH // 93 // mAjhaNyAM kSatriyavaizyazUdvairutpAditA tathAkrama sUta-vaidehaka-caNDAlAkhyAH putrA bhavanti / tatra caNDAlaH sarvadharmabahiSkRtaH // 93 // kSatriyA mAga, vaizyAcchUdrAkSattArameva ca / .. zUdrAdAyogavaM vaizyA janayAmAsa vai sutam // 94 // kica / kSatriyA yoSita vaizyAnmAgadhaM nAma putraM janayati / saiva zUdrAkSatAraM putraM jAnayati / vaizyayoSicchUdrAdAyogavaM putraM janayati / ete ca sUtavaidehaka-caNDAla-mAgadha-kSamA-'yogavAH SaT pratilomajAH / eteSAM ca vRttaya auzanase mAnave ca draSTavyAH // 94 // saMkIrNasaMkarajAtyantaramAha mAhiSyeNa karaNyAM tu rathakAraH prajAyate / asatsantastu vijJeyAH pratilomAnulomajAH // 95 // kSatriyeNa vaizyAyAmupAdito mAhiSyaH / vaizyena zUdAyAmutpAditA karaNI tasyAM mAhiyeNotpAdito rathakAro nAma jAtyA bhavati / tasya copanayanAdi sarva kArya vacanAt / yathAha zaGka:-kSatriyavaizyAnulomAntarotpanno yo rathakArakhassejyAdAnopanayanasaMskArakriyA azvapratiSThArathasUtravAstuvidyAdhyayanavRttitA ca' iti / evaM brAhmaNakSatriyotpamasurdhAvasiktamAhiSyAdanulomasaMkare jAtyantaratA upanayanAdiprAptizca veditavyA, tayordvijAtitvAt / saMjJAstu smRtyantaroktA draSTavyAH / etacca pradarzanamAtramuktam / saMkIrNasaMkarajAtInAmAnantyAdvaktu 1 rotpannajo kha. 2 dvijatvAt ka. 3 jAtAnAM ka. ga. For Private And Personal Use Only Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yaajnyvlkysmRtiH| [AcArAdhyAyaH mazakyatvAt / ata etAvadana vivakSitaM-asantaH pratilomajAH santazcAnulomajA jJAtavyA iti // 95 // savarNebhyaH savarNAsu jAyanta ityAdinA varNaprAptI kAraNamuktam' idAnI kAraNAntaramAha jAtyutkarSo yuge jJeyaH saptame paJcame'pi vaa| vyatyaye karmaNAM sAmyaM pUrvavaccAdharottaram // 96 // jAtayo mUrdhAvasiktAthAstAsAmutkarSoM brAhmaNatvAdijAtiprAptirjAtyuskarSoM yuge janmani saptame paJcame apizabdASaSThe vA boddhavyaH / vyavasthitazcAyaM vikalpaH / vyavasthA ca-brAhmaNena zUdrAyAmutpAditA niSAdI, sA brAhmaNenoDhA duhitaraM kAMcijanayati, sApi brAhmaNenoDhAnyAM janayatItyanena prakAreNa SaSThI saptamaM brAhmaNaM janayati / brAhmaNena vaizyA yAmutpAditA ambaSThA / sApyanena prakAreNa paJcamI SaSThaM brAhmaNaM janayati / mUrdhAvasikkApyanena prakAreNa caturthI paJcamaM brAhmaNameva janayati / evamunA kSatriyeNoDhA mAhiSyA ca yathAkramaM SaSThaM paJcamaM ca kSatriyaM janayati / tathA karaNI vaizyoDhA paJcamaM vaizyAmityevamanyatrApyUhanIyam / kiMca karmaNAM vyatyaye vRttyarthAnAM karmaNAM viparyAse yathA brAhmaNo mukhyayA vRtyA ajIvan kSAtreNa karmaNA jIvedityanukalpaH / tenApyajIvana vaizyavRttyA tayApyajIvan zUdravRtyA / kSatriyo'pi svakarmaNA jIvanArthenAjIvan vaizyavRtyA zuddhavRtyA vA / vaizyopi svavRttyA ajIvan zUdavRttyeti karmaNAM vytyyH| tasminvyatyaye sati yadyApadvimokSe'pi tAM vRtiM na parityajati tadA saptame SaSThe paJcame vA janmani sAmyaM yasya hInavarNasya karmaNA jIvati tatsamAnajAtitvaM bhavati / tdythaa| brAhmaNaH zUdravRtyA jIvastAmaparityajan yadi putramutpAdayati sopi tayaiva vRttyA jIvanaputrAntaramityevaM paramparayA saptame janmani zUdrameva janayati / vaizyavRttyA jIvana SaSThe vaizyam / kSatriyavRtyA jIvan paJcame kSatriyam / kSatriyo'pi zUdbhavRttyA jIvan SaSThe zUdram / vaizyavRtyA jIvan paJcame vaizyam / vaizyo'pi zUdravRpayA jIvaMstAmaparityajanputraparamparayA paJcame janmani zUdraM janayatIti / pUrvavacAdharottaram / asyArthaH-varNasaMkare anulomajAH pratilomajAzca drshitaaH| saMkIrNasaMkarajAtAzca rathakAranidarzanena darzitAH / idAnIM varNasaMkIrNasaMkarajAtAH pradarzyante / adhare ca uttare ca adharottaraM yathA mUrdhAvasiktAyAM kSatriyavaizyazUdvairutpAditastathAmbaSThAyAM vaizyazUdrAbhyAM niSAyAM zUdreNospAditA adharAH pratilomajAstathA mUrdhAvasiktAmbaSThAniSAdISu brAhmaNenotpAditAH, mAhiSyograyoAhmaNena kSatriyeNa cotpAditAH, karaNyAM brAhmaNena - 1 paJcame saptamepi kha. 2 saptamaM ka. 3 brAhmaNavRttyA ga. 4 paJcame SaSThe saptame kha. 5 punarapyevaM kha. 6 varNasaMkarajAtAH kha. For Private And Personal Use Only Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gRhasthadharmaprakaraNam 5] mitAkSasaddhitA kSatriyeNa vaizyena cotpAditAH uttare anulomajAH / evamanyatrApyUhanIyam / etadadharottaraM pUrvavadasatsaditi boddhavyam // 96 // iti varNajAtivivekaprakaraNam / atha gRhasthadharmaprakaraNam 5 zrautasmArtAni karmANi agnisAdhyAni darzayiSyan kasminnagnau kiM kartavyamityAha. karma smAta vivAhAnau kurvIta pratyahaM gRhii| dAyakAlAhate vApi zrautaM vaitAnikAgniSu // 97 // smRtyuktaM vaizvadevAdikaM karma laukikaM ca yatpratidinaM pAkalakSaNaM tadapi gRhastho vivAhAnau vivAhasaMskRte kurvIta / dAyakAle vibhAgakAla AhRte vA 'vaizyakulAdagnimAnIya' ityAdinoktasaMskArasaMskRte / apizabdAtprete vA gRhapatAvAhRte saMskRte eva / tatazca kAlatrayAtikrame prAyazcittIyate / zrutyuktamagnihotrAdikaM karma vaitAnikAgniSu AhavanIyAdiSu kurvIta // 97 // . gRhasthadharmAnAha zarIracintAM nivartya kRtshaucvidhirdvijH| prAtaHsaMdhyAmupAsIta dantadhAvanapUrvakam // 98 // zarIracintAmAvazyakAdikAM 'divAsaMdhyAsu karNasthabrahmasUtra udaGmukhaH' ityAyuktavidhinA nivartya 'gandhalepakSayakaram' ityAdinoktena vidhinA kRtazaucavidhirdvijaH dantadhAvanapUrvakaM prAtaHsaMdhyAmupAsIta / dantadhAvanavidhizca-'kaNTakikSIravRkSotthaM dvAdazAGgulasaMmitam / kaniSThikAgravatsthUlaM parvArdhakRtakUrcakam // dantadhAvanamuddiSTaM jihvollekhanikA tathA // ' iti / atra vRkSotthamityanena tRNaloSTAGgulyAdi niSedhaH / palAzAzvatthAdiniSedhazca smRtyantarokto drssttvyH| dantadhAvanamantrazca-'AyurbalaM yazo varcaH prajAH pazuvasUni ca / brahma prajJAM ca medhAM ca tvaM no dhehi vanaspate // ' iti / brahmacAriprakaraNoktasyApi saMdhyAvandanasya punarvacanaM dantadhAvanapUrvakatvapratipAdanArtham , dantadhAvananRtyagItAdi brahmacArI varjayediti taniSedhAt // 98 // hukhaagniinsuurydaivtyaanjpenmntraansmaahitH| vedArthAnadhigacchecca zAstrANi vividhAni ca // 99 // prAtaHsaMdhyAvandanAnantaraM agnInAhavanIyAdIn yathoktena vidhinA hutvA aura 1 ahRta AhitaH, 2 tikrameNa prAya. ga. 3 AvazyakAM divA. ka. 4 no dehi ga. yA06 For Private And Personal Use Only Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 32 yAjJavalkyasmRtiH / [ AcArAdhyAyaH pAsanAniM vA / tadanantaraM sUryadaivatyAn 'udutyaM jAtavedasam' ityAdInmantrAnjapet / samAhito'vikSiptacittaH / tadanantaraM vedArthAnniruktavyAkaraNAdIMzca zravaNenAdhigacchejjAnIyAt / cakArAdadhItaM cAbhyaset / vividhAni ca zAstrANi mImAMsAprabhRtIni dharmArthAMrogyapratipAdakAnyadhigacchet // 99 // upeyAdIzvaraM caiva yogakSemArthasiddhaye / snAtvA devAnpicaiva tarpayedarcayettathA // 100 // tadanantaramIzvaramabhiSekAdiguNayuktamanyaM vA zrImantamakutsitaM yogakSemArthasiddhaye / alabdhalAbho yogaH labdhaparipAlanaM kSeme tadarthamupeyAdupAsIta / upeyAdityanena sevAM pratiSedhati / vetanagrahaNenAjJAkaraNaM sevA / tasyAH zvavRttitvena niSedhAt, ('sevA zvavRttirAkhyAtA tasmAttAM parivarjayet' iti manusmaraNAt ) / tato madhyAhne zAstroktavidhinA nadyAdiSu snAtvA devAnsvagRhyeoktAn pitRRMzca cakArAdRSIMzca devAditIrthena tarpayet / tadanantaraM gandhapuSpAkSataiH harihara hiraNyagarbhaprabhRtInAmanyatamaM yathAvAsanamRgyajuH sAmamantraistatprakAzakaiH svanAmabhirvA caturthyantairnamaskArayuktairArAdhayedyathoktavidhinA // 100 // vedAtharvapurANAni setihAsAni zaktitaH / japayajJaprasiddhyarthaM vidyAM cAdhyAtmikIM japet // 101 // tadanantaraM vedAtharvetihAsapurANAni samastAni vyastAni vA / AdhyAtmikIM ca vidyAM japayajJasiddhyarthaM yathoktena vidhinA yathAzakti japet // 101 // * balikarmasvadhAhomasvAdhyAyAtithisatkriyAH / bhUtapitramaratrahmamanuSyANAM mahAmakhAH // 102 // balikarma bhUtayajJaH / svadhA pitRyajJaH / homo devayajJaH / svAdhyAyo brahmayajJaH / atithisatkriyA manuSyayajJaH / ete paJca mahAyajJA aharahaH kartavyAH nityatvAt / yatpunareSAM phalazravaNaM tadeSAM pAvanatvakhyApanArthe na kAmyatvapratipAdanAya // 102 // devebhyazca hutAdannAccheSAdbhUtabaliM haret / annaM bhUmau zvacANDAlavAyasebhyazca nikSipet // 103 // svagRhyeoktavidhinA vaizvadevaihomaM kRtvA tadavaziSTenAnnena bhUtebhyo baliM haret / annagrahaNamapakvanyudAsArtham / tadanantaraM yathAzakti bhUmAvannaM zvacANDAlavAyasebhyo nikSipet / cazabdAtkRmipAparogipatitebhyaH / yathAha manuH ( 3 / 92 ) - 'zunAM ca patitAnAM ca zvapacAM pAparogiNAm / vAyasAnAM kR * 1 karaNAdizravaNenAdhi. kha. 2 kSemastadarthaM ga. 3 sevetyAdyadhikaM ka. ga. pustakayoH 4 tharva purANetihAsAdIni kRtvA ka 5 vaizvadevaM kRtvA ka* For Private And Personal Use Only Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gRhasthadharmaprakaraNam 5 ] mitAkSarAsahitA / 33 mINAM ca zanakairnikSipedbhuvi // ' iti / etacca sAyaMprAtaH kartavyam / 'atha sAyaMprAtaH siddhasya haviSyasya juhuyAt' ityAzvalAyanasmaraNAt / iha kecidvaizvadevAkhyasya karmaNaH puruSArthatvamannasaMskArakarmatvaM cecchanti - 'atha sAyaMprAtaH siddhasya haviSyasya juhuyAdityannasaMskArakarmakatA pratIyate / 'athAtaH paJca mahAyajJAH ' ityupakramya 'tAnetAnyajJAnaharahaH kurvIte 'ti nityatvAbhidhAnAtpuruSArthatvaM cAvagamyate' iti / tadayuktam / puruSArthatvena saMskAra karmatvAnupapatteH / tathAhi / dravyasaMskArakarmasvapakSenArthatA vaizvadevakarmaNaH, puruSArthatve vaizvadevakarmArthatA dravyasyeti parasparavirodhAtpuruSArthatvameva yuktam / - 'mahAyajJaizva yajJaizca brAhmIyaM kriyate tanuH' iti / tathA- - 'vaizvadeve tu nirvRtte yadyanyo'tithirAvrajet / tasmA annaM yathAzakti pradadyAnna bAleM haret // ' iti ( 3|108 ) manusmaraNAt / puruSArthatve vaizvadevAkhyaM karma na pratipAkamAvartanIyam / tasmAdatha sAyaMprAtarityAdinotpatti prayogau darzitau, ' tAnetAnyajJAnaharahaH kurvIte' tyadhikAravidhiriti sarvamanavadyam // 103 // anaM pitRmanuSyebhyo deyamapyanvahaM jalam / svAdhyAyaM satataM kuryAnna pacedannamAtmane // 104 // pratyahamannaM pitRbhyo manuSyebhyazca yathAzakti deyam / annAbhAve kandamUlaphalAdi / tasyApyabhAve jalaM deyaM apizabdAt / svAdhyAyaM satataM kuryAdavismaraNAthaim / na pacedannamAtmArtham | annagrahaNaM sakalAdanIyadravyapradarzanArtham / kathaM tarhi / devatAdyuddezenaiva // 104 // bAlasvavAsinIvRddhagarbhiNyAturakanyakAH / saMbhojyAtithibhRtyAMzca dampatyoH zeSabhojanam // 105 // pariNItA pitRgRhe sthitA svavAsinI / zeSAH prasiddhAH / bAlAdInatithibhRM tyAMzca saMbhojya bhojayitvA dampatyoH zeSabhojanaM kartavyam / 'prANAnihotra vidhinAbhIyAdannamanApadi / mataM vipakkaM vihitaM bhakSaNaM prItipUrvakam // ' // 105 // ApozanenopariSTAdadhastAdaznatA tathA / anagnamamRtaM caiva kAryamannaM dvijanmanA // 106 // bhuJjAnena dvijanmanA upariSTAdadhastAccApozanAkhyena karmaNAnnamanannamamRtaM ca kAryam / dvijanmagrahaNamupanayanaprabhRti sarvAzramasAdhAraNam // 106 // atithitvena varNAnAM deyaM zaktyAnupUrvazaH / apraNodyo'tithiH sAyamapi vAgbhUtRNodakaiH // 107 // vaizvadevAnantaraM varNAnAM brAhmaNAdInAmatithitvena yugapatprAptAnAM brAhmaNAdyAnupUryeNa yathAzakti deyam / sAyaMkAle'pi yadyatithirAgacchati tadAsAvapraNodyo 1 etena kAmyatvamapi pratipAditaM bhavati. 2 cAnvahaM kuryAt kha. 3 prANetyAdyadhikaM ka. pustake. For Private And Personal Use Only Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 34 yAjJavalkyasmRtiH / [ AcArAdhyAyaH pratyAkhyeya eva / yadyapyadanIyaM kimapi nAsti tathApi vAgbhUtRNodakairapi satkAraM kuryAt / yathAha manuH (4/101 ) - 'tRNAni bhUmirudakaM vAkcaturthI ca sUnRtA / etAnyapi satAM gehe nocchidyante kadAcana // ' iti // 107 // satkRtya bhikSave bhikSA dAtavyA suvratAya ca / bhojayeccAgatAnkAle sakhisaMbandhibAndhavAn // 108 // bhikSave sAmAnyena bhikSA dAtavyAM / suvratAya brahmacAriNe yataye ca satkRtya svastivAcya bhikSAdAnamapUrvamityanena vidhinA bhikSA dAtavyA / bhikSA ca grAsasaMmitA / grAsazca mayUrANDaparimANaH / - ' grAsamAtrA bhavedbhikSA puSkalaM taccatuguNam / haMtastu taizcaturbhiH syAdagraM tatriguNaM bhavet // ' iti zAtAtapasmaraNAt / bhojanakAle cAgatAnsakhisaMbandhibAndhavAnbhojayet / sakhAyo mitrANi / saMbandhino yebhyaH kanyA gRhItA dattA vA / mAtRpitRsaMbandhino bAndhavAH // 108 // I mahokSaM vA mahAjaM vA zrotriyAyopakalpayet / satkriyA'nvAsanaM svAdu bhojanaM sUnRtaM vacaH // 109 // mahAntamukSANaM dhaureyaM mahAjaM vA zrotriyAyoktalakSaNAyopakalpayet bhavadarthamayamasmAbhiH parikalpita iti tatprItyarthe natu dAnAya vyApAdanAya vA / yathA sarvametadbhavadIyamiti / pratizrotriyamukSAsaMbhavAt / 'asvargya lokavidviSTaM dharmyamapyAcarennatu' iti niSedhAcca / tasmAtsatkriyA hyeva kartavyA / satkriyA svAgatavacanAsanapAdyArthyAcamanAdidAnam / tasminnupaviSTe pazcAdupavezanamanvAsanam / svAdu bhojanaM miSTamazanam / sUnRtaM vacaH dhanyA vayamadya bhavadAgamanAdityevamAdi / azrotriye punaH 'azrotriyasyodakAsane' iti gotamoktaM veditavyam // 109 // pratisaMvatsaraM vardhyAH snAtakAcAryapArthivAH / priyo vivAdyazca tathA yajJaM pratyRtvijaH punaH // 110 // svAtako vidyAsnAtaka; vratasnAtakaH vidyAvratasnAtakaH iti / ( samApya vedamasa - mAdhya vrataM yaH samAvartate sa vidyAsnAtakaH / samApya vratamasamApya vedaM yaH samAvartate sa vratasnAtakaH / ubhayaM samApya yaH samAvartate sa vidyAvratasnAtakaH 1 ) AcArya uktalakSaNaH / pArthivo vakSyamANalakSaNaH / priyo mitram / vivAhyo jAmAtA / cakArAcvazurapitRvyamAtulAdInAM grahaNam / 'Rtvijo vRtvA madhuparkamAharesnAtakAyopasthitAya rAjJe cAcAryAya ca zvazurapitRvyamAtulAnAM ca' ityAzvalAyanasmaraNAt / ete snAtakAdayaH pratisaMvatsaraM gRhamAgatA ardhyAH madhuparkeNa 1 yathAhetyAdi manuvacanaM ka. ga. naivAsti 2 saMbaddhA bAndhavAH ka. 3 yAdyeva karttavyaM ga. 5 dhanuzcihnago bhAgaH ka. ga. nAsti. For Private And Personal Use Only Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gRhasthadharmaprakaraNam 5] mitaakssraashitaa| saMpUjyA vanditavyAH / arghazabdo madhuparka lakSayati / RtvijazvoktalakSaNAH saMvatsarAdayaMgapi pratiyajJaM madhuparkeNa saMpUjyAH // 11 // ___ adhvanIno'tithijJeyaH zrotriyo vedpaargH| mAnyAvetau gRhasthasya brahmalokamabhIpsataH // 111 // adhvani vartamAno'tithirveditavyaH / zrotriyavedapAragAvadhvani vartamAnau brasalokamabhIpsato gRhasthasya mAnyAvatithI veditavyau / yadapyadhyayanamAtreNa zrotriyastathApi zrutAdhyayanasaMpanno'tra zrotriyo'bhidhIyate / ekazAkhAdhyApanakSamo vedapAragaH // 111 // parapAkarucirna syaadninyaamtrnnaahte| vAkpANipAdacApalyaM varjayecAtibhojanam // 112 // parapAke ruciryasyAsau tathoktaH parapAkaruciH / naiva parapAkaruciH syAt / aningrenAmantraNaM vinA / 'anindhenAmanito nApakAmet' iti smaraNAt / vAkpANipAdacApalyaM vAkca pANI ca pAdau ca vAkpANipAdaM tasya cApalyaM varjayet / vAkcApalyamasabhyAnRtAdibhASaNam / pANicApalyaM vailganAsphoTanAdi / pAdacApalyaM laGghanotplavanAdi / cakArAnnetrAdicApalyaM ca varjayet / --'na ziznodarapANipAdacakSurvAkcApalAni kuryAt' iti gautamasmaraNAt / tathA atibhojanaM ca varjayet / anArogyahetutvAt // 112 // - atithiM zrotriyaM tRptamAsImAntamanuvrajet / ahaHzeSa samAsIta ziSTairiSTaizca bandhubhiH // 113 // pUrvoktaM zrotriyAtithiM vedapAragAtithiM ca bhojanAdinA tRptaM sImAntaM yAvadanuvrajet / tato bhojanAnantaramahaHzeSaM ziSTairitihAsapurANAdivedibhiH, iSTaiH kAvyakathAprapaJcacaturaiH, bandhubhizcAnukUlAlApakuzalaiH sahAsIta // 113 // upAsya pazcimAM saMdhyAM hukhAgnIstAnupAsya c| . bhRtyaiH parivRto bhuktA nAtitRpyAtha saMvizet // 114 // tataH pUrvoktena vidhinA pazcimAM saMdhyAmupAsya AhevanIyAdInagnInagniM vA hutvA tAnupAsyopasthAya bhRtyaiH pUrvoktaiH svavAsinyAdibhiH parivRto nAtitRpya bhuktvA cakArAdAyavyayAdigRhacintAM nirvAnantaraM saMvizetsvapyAt // 114 // brAhma muhUrte cotthAya cintayedAtmano hitam / dharmArthakAmAnkhe kAle yathAzakti na hApayet // 115 // -- tato brAhma muhUrte utthAya pazcime'rdhaprahare prabudhyAtmano hitaM kRtaM kariSyamANaM ca vedArthasaMzayAMzca cintayet / tadAnIM cittasyAvyAkulatvena tattvapratibhA .. 1 adhyayanakSamo kha. 2 kalyANa kha. 3 agnimagnInvA kha. 4 pratibhAsana kha. For Private And Personal Use Only Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yaajnyvlkysmRtiH| [AcArAdhyAyaH nayogyatvAt / tato dharmArthakAmAnsvocitakAle yathAzakti na parityajet / yathAsaMbhavaM sevetetyarthaH / puruSArthatvAt / yathAha gautamaH-'na pUrvAhnamadhyAhvAparAhrAnaphalAnkuryAt dharmArthakAmebhyasteSu dharmottaraH syAt' iti / atra yadyapyeteSAM sAmAnyena sevanamuktaM tathApi kAmArthayordharmAvirodhenAnuSThAnaM tayordharmamUlatvAdevaM pratidinamanuSTheyam // 115 // vidyAkarmavayobandhuvittairmAnyA yathAkramam / etaiH prabhUtaiH zUdro'pi vArdhake mAnamarhati // 116 // vidyA pUrvoktA, karma autaM smAta ca, vayaH Atmano'tiriktaM saptatyA bA arca, bandhuH svajanasaMpattiH, vittaM grAmaratnAdikaM etairyuktAH krameNa mAnyAH puujniiyaaH| etairvidyAkarmabandhuvittaiH prabhUtaiH pravRddhaiH samastaiyastairvA yuktaH zUdro'pi vArdhake azIterUvaM mAnamarhati / 'zUdro'pyazItiko varaH' iti gautamasmaraNAt // 116 // vRddhabhArinRpasnAtasvIrogivaracakriNAm / / panthA deyo nRpasteSAM mAnyaH sAtazca bhUpateH // 117 // vRddhaH pakvakezaH prasiddhaH / bhArI bhaaraakaantH| nRpo bhUpatiHna kSatriyamAnam / snAto vidyAvatobhayanAtakaH / strI prasiddhA / rogI vyAdhitaH / varo vivAhogrataH / cakrI zAkaTikaH / cakArAnmattonmattAdInAM grahaNam |-'baalvRddhmttonmttophtdehbhaaraakaantstriisraatkprvjitebhyH' iti shngkhmnnaat| etebhyaH panthA deyaH / eteSvabhimukhAyAteSu svayaM patho'pakrAmet / vRddhAdInAM rAjJA saha pathi samavAye rAjA mAnya iti tasmai panthA deyaH / bhUpaterapi snAtako mAnyaH / snAtakagrahaNaM snAtakamAtraprAptyartha na brAhmaNAbhiprAyeNa / tasya sadaiva gurutvAt / yathAha zaGkha:-'atha brAhmaNAyAgre panthA deyo rAjJa ityeke / taccAniSTaM gurujyeSThazca brAhmaNo rAjAnamatizete tasmai panthA' iti / vRddhAdInAM pathi parasparasamavAye vRddhatarAdyapekSayA vidyAdibhirvA vizeSo draSTavyaH // 117 // ijyAdhyayanadAnAni vaizyasya kSatriyasya ca / pratigrahodhiko vipre yAjanAdhyApane tathA // 118 // vaizyasya kSatriyasya ca cakArAgAhmaNasya dvijAnulomAnAM ca yAgAdhyayanadAnAni sAdhAraNAni karmANi / brAhmaNasyAdhikAni pratigrahayAjanAdhyApanAni / tatheti smRtyantaroktavRtyupasaMgrahaH / yathAha gautamaH-'kRSivANijye vA svayaM kRte kusIdaM ca' iti / adhyApanaM tu kSatriyavaizyayorbAhmaNapreritayorbhavati na svecchyaa| -'ApatkAle brAhmaNasyAbrAhmaNAvidyopayogo'nugamanaM zuzrUSA, samApte brAhmaNo guruH' iti gautamasmaraNAt / etAnyanApadi brAhmaNasya pada karmANi / 1 bandhurbahusvajana ga. 2 pakkazarIraH kha. 3 nRpo rAjA na ka. 4 vAbhimukhyAgateSu kha. For Private And Personal Use Only Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gRhasthadharmaprakaraNam 5 ] . mitaakssraashitaa| tatra trINIjyAdIni dharmArthAni / trINi pratigrahAdIni vRtyarthAni |-'pnnnnaaN tu karmaNAmasya trINi karmANi jIvikA / yAjanAdhyApane caiva vizuddhAcca pratigrahaH // ' iti (1076) manusmaraNAt / ata ijyAdInyavazyaM kartavyAni na pratigrahAdIni / 'dvijAtInAmadhyayanamijyA dAnaM ca brAhmaNasyAdhikAH, pravacanayAjanapratigrahAH pUrveSu niyamaH' iti gautamasmaraNAt // 118 // pradhAnaM kSatriye karma prajAnAM paripAlanam / kusIdakRSivANijyapAzupAlyaM vizaH smRtam // 119 // kSatriyasya prajApAlanaM pradhAnaM karma dharmArtha vRttyarthaM ca / vaizyasya kusIdakRSivANijyapazupAlanAni vRttyarthAni karmANi / kusIdaM vRddhyartha dravyaprayogaH / lAbhArthaM krayavikrayau vANijyam / zeSaM prasiddham / -'zastrAstrabhRttvaM kSatrasya vaNik. pazukRSI vizaH / AjIvanArtha dharmastu dAnamadhyayanaM yajiH // ' iti (1079) manusmaraNAt // 119 // zUdrasya dvijazuzrUSA tayAjjIvanvaNigbhavet / zilpairvA vividhairjIvedvijAtihitamAcaran // 120 // zUdasya dvijazuzrUSA pradhAnaM karma dharmArtha vRtyarthaM ca / tatra brAhmaNazuzrUSA paramo dhrmH|-'viprsevaiv zUdrasya viziSTaM karma kIrtyate' iti (10 / 123) manusmaraNAt / yadA punardvijazuzrUSayA jIvituM na zaknoti tadA vaNigvRttyA jIvet / nAnAvidhairvA zilpairdvijAtInAM hitaM kurvan / yAdRzaiH karmabhirdvijAtizuzrUSAyAmayogyo na bhavati tAdRzAni karmANi kurvamityarthaH / tAni ca devaloktAni'zUdradharmo dvijAtizuzrUSA pApavarjanaM kalatrAdipoSaNaM karSaNapazupAlanabhArodvahanapaNyavyavahAracitrakarmanRtyagItaveNuvINAmurajamRdaGgavAdanAdIni' // 120 // bhAratiH zucirbhUtyabhartA shraaddhkriyaartH| namaskAreNa mantreNa paJcayajJAna hApayet // 121 // kiMca bhAryAyAmeva na sAdhAraNastrISu parastrISu vA ratirabhigamanaM yasya sa tathoktaH / zuciH bAhyAbhyantarazaucayuktaH dvijavat / bhRtyAdibhartA / zrAddha kriyArataH zrAddhAni nityanaimittikakAmyAni, kriyAH snAtakavratAnyaviruddhAni teSu rataH / nama ityanena matreNa pUrvoktAnpaJcamahAyajJAnaharaharna hApayedanutiSThet / namaskAramatraM ca kecit-'devatAbhyaH pitRbhyazca mahAyogibhya eva ca / namaH svAhAyai svadhAyai nityameva namonamaH // ' iti varNayanti / nama ityanye / tatra vaizvadevaM laukike'gnau kartavyaM na vaivAhike'nAvityAcAryAH // 121 // idAnIM sAdhAraNadharmAnAha ahiMsA satyamasteyaM zaucamindriyanigrahaH / . dAnaM damo dayA kSAntiH sarveSAM dharmasAdhanam // 122 // 1 kriyAparaH kha. For Private And Personal Use Only Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yaajnyvlkysmRtiH| [AcArAdhyAyaH hiMsA prANipIDA tasyA akaraNamahiMsA / satyamaprANipIDAkaraM yathArthavacanam / asteyamadattAnupAdAnam / zaucaM bAhyamAbhyantaraM ca / buddhikarmendriyANAM niyata viSayavRttitendriyanigrahaH / yathAzakti prANinAmanodakAdidAnenArtiparihAro dAnam / antaHkaraNasaMyamo damaH / ApanarakSaNaM dayA / apakAre'pi cittasyAvikAraH zAntiH / ete sarveSAM puruSANAM brAhmaNAdyAcaNDAlaM dharmasAdhanam // 122 // vayobuddhyarthavAgveSazrutAbhijanakarmaNAm / AcaretsadRzIM vRttimajihmAmazaThAM tathA // 123 // vayo bAlyayauvanAdi / buddhi naisargikI laukikavaidikavyavahAreSu / artho vittaM gRhakSetrAdi / vAk kaithanam / veSo vastramAlyAdivinyAsaH / zrutaM puruSArthazA zravaNam / abhijanaH kulam / karma vRttyarthaM pratigrahAdi / eteSAM vayaHprabhUtInAM sadRzImucitAM vRttimAcaraNaM AcaretsvIkuryAt / yathA vRddhaH svocitAM na yauvanocitAm / evaM buddhyAdiSvapi yojyam / ajihmAmavakrAm / azaThAmamatsarAm // 123 // evaM smArtAni karmANyanukramyedAnIM zrautAni karmANyanukrAmati traivArSikAdhikAno yaH sa hi somaM pibedvijaH / prAksaumikIH kriyAH kuryAdyasyAnnaM vArSikaM bhvet||124|| trivarSajIvanaparyAptaM traivArSikaM adhikaM vA anaM yasya sa eva somapAnaM kuryAnna tto'lpdhnH|(mnuH 118)-'ataH svalpIyasi dravye yaH somaM pibati dvijH| sa pItasomapUrvo'pi na tasyAmoti tatphalam // ' iti doSazravaNAt / etacca kAmyAbhiprAyeNa / nityasya cAvazyakartavyatvAnna niyamaH / yasya varSajIvanaparyAtamannaM bhavati sa prAksaumikIH somAtprAk prAksomaM prAksomaMbhavAH prAksaumikyaH / kAstAH / agnihotradarzapUrNamAsAgrayaNapazucAturmAsyAni karmANi tadvikArAzcaitAH kriyAH kuryAt // 124 // evaM kAmyAni zrautAni karmANya bhidhAyedAnI nityAnyAha pratisaMvatsaraM somaH pazuH pratyayanaM tathA / kartavyAgrayaNeSTizca cAturmAsyAni caiva hi // 125 // saMvatsare saMvatsare somayAgaH kAryaH / pazuH pratyayanaM ayane ayane dakSiNottarasaMjJite nirUDhapazuyAgaH kAryaH / tathA pratisaMvatsaraM vA |-'pshunaa saMvatsare saMvatsare yajeta SaTsu SaTsu vA mAsevityeke' iti zravaNAt / 'AgrayaNeSTizca sasyotpattau kartavyA / cAturmAsyAni ca pratisaMvatsaraM kartavyAni // 125 // eSAmasaMbhave kuryAdiSTiM vaizvAnarI dvijH| 1 AcANDAlAntaM kha. 2 vyavahAreSu jJAnaM ka. 3 vacanam ga. 4 somayAgaM ka. ga. 5 pUrNamAsapazu kha. pUrNamAsacAturmAsyAni ga. 6 kAmyAni ka. For Private And Personal Use Only Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gRhasthadharmaprakaraNam 5 ] mitAkSarAsahitA / 39 naadtaat| hInakalpaM na kurvIta sati dravye phalapradam // 126 // eSAM somaprabhRtInAM pUrvoktAnAM nityAnAM kathaMcidasaMbhave tatkAle vaizvAnarImiSTiM kuryAt / kiMca yoyaM hInakalpa uktaH sati dravye'sau na kartavyaH / yacca phalapradaM kAmyaM taddhInakalpaM na kurvIta na kartavyameva // 126 // caNDAlo jAyate yajJakaraNAcchUdrabhikSitAt / yajJArtha labdhamadadadbhAsaH kAko'pi vA bhavet // 127 // yajJArthaM zUdradhanayAcanena janmAntare caNDAlo jAyate / yaH punaryajJArthaM yA. citaM ne sarva prayacchati na tyajati sa bhAsaH kAko'pi vA varSazataM bhavet / yathAha manuH (11|25)-'yjnyaarthmrth bhikSitvA yaH sarvaM na prayacchati / sa yAti bhAsatAM vipraH kAkatAM vA zataM samAH // ' iti / bhAsaH shkuntH| kAkaH prasiddhaH // 127 // kuzUlakumbhIdhAnyo vA vyAhiko'zvastano'pi vaa|| kuzUlaM koSThakaM, kumbhI uSTrikA, kuzUlaM ca kumbhI ca kuzUlakumbhyau tAbhyAM parimitaM dhAnyaM yasya sa tathoktaH kuzUladhAnyaH syAt, kumbhIdhAnyo vA / tatra svakuTumbapoSaNe dvAdazAhamAtraparyAptaM dhAnyaM yasyAsti sa kuzUladhAnyaH / kumbhIdhAnyastu svakuTumbapoSaNe paDahamAtraparyAptadhAnyaH / vyahaparyAptaM dhAnyamasyAstIti cyAhikaH / zvobhavaM dhAnyamasyAstIti shvstnH| na vidyate zvastanaM yasya so'shvstnH|| kuzUladhAnyAdisaMcayopAyamAha..jIvedvApi zilocchena zreyAneSAM paraH paraH // 128 // zAlyAdinipatitaparityaktavallarIgrahaNaM zilam / ekaikasya parityaktasya kaNasyopAdAnamunchaH, zilaM coJchazca zilojchaM tena zilenocchena vA / kuzUladhAnyAdizcaturvidho gRhastho jIvet / eSAM kuzUladhAnyAdInAM brAhmaNAnAM gRhasthAnAM caturNI paraH paraH pazcAtpazcAtpaThitaH zreyAnprazasyataraH / etacca yadyapi dvijaH prekRtastathApi brAhmaNasyaiva bhavitumarhati vidyopazamAdiyogAt / tathAca manunA (12)-'bhadroheNaiva bhUtAnAmalpadroheNa vA punH| yA vRttistAM samAsthAya vipro jIvedanApadi // " iti viprameva prastutya (manuH 47)-'kuzUladhAnyako vA sthAkumbhIdhAnyaka eva vA' ityAdyabhihitatvAt / etaccAnatisaMyataM yAyAvaraM pratyucyate na vipramAtrAbhiprAyeNa / tathA sati- traivArSikAdhikAno yaH sa hi somaM pibeTvijaH' ityanena na virodhaH / tathAca gRhasthAnAM dvaividhyaM tatra tatrokam / yathAha devala:-'dvividho gRhasthI yAyAvaraH zAlInazca / tayoryAyAvaraH pravaro yAjanAdhyApanapratigraharikthasaMcayavarjanAt / SaTkarmAdhiSThitaH preSya. 1 na. parityajati ka. 2 zAlyAdenipatita. ka. 3 brAhmaNAnAM caturNI kha. 4 zreyAnutkRSTatamaH kha. 5 prakRtaH prakaraNaprAptaH prAkRtaH kha.6 puraskRtya ka.7 natisaMpannasaMyataM ka. For Private And Personal Use Only Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 40 yaajnyvlkysmRtiH| [AcArAdhyAyaH catuSpadagRhagrAmadhanadhAnyayukto lokAnuvartI zAlInaH' iti / zAlIno'pi caturvidhaH yAjanAdhyApanapratigrahakRSivANijyapAzupAlyaiH panirjIvatyekaH / yAjanAdibhistribhiranyaH / yAjanAdhyApanAbhyAmaparaH / caturthastvadhyApanenaiva / tathAha manuH (19)-'SaTkamaiko bhavatyeSAM tribhiranyaH pravartate / dvAbhyAmekazcaturthastu brahmasatreNa jIvati // ' iti / atra ca 'pratigraho'dhiko vipre' ityAdinA zAlInasya vRttayo darzitAH / yAyAvarasya jIvedvApi zilojcheneti // 128 // iti gRhasthadharmaprakaraNam / atha lAtakadharmaprakaraNam 6 evaM zrautasmArtAni karmANyabhidhAyedAnI gRhasthasya snAnAdArabhya brAhmaNasyAvazyakartavyAni vidhipratiSedhAtmakAni mAnasasaMkalparUpANi snAtakavratAnyAha na svAdhyAyavirodhyarthamIheta na ytsttH|| na viruddhaprasaGgena saMtoSI ca bhavetsadA // 129 / / brAhmaNasya pratigrahAdayo'rthaprAptyupAyA darzitAstatra vizeSa ucyate / svAdhyAyavirodhinamarthamapratiSiddhamapi neheta nAnvicchet / na yatastataH na yataH kutazcidaviditAcArAt / na viruddhaprasaGgena viruddhamayAjyayAjanAdi, prasaGgo nRtyagItAdiH / viruddhaM ca prasaGgazca viruddhaprasaGgaM tena / nArthamIheteti saMbadhyate / natra AvRttiH pratyekaM paryudAsArthA / sarvatrApyasminnAtakaprakaraNe nazabdaH pratyeka paryudAsArtha eva / kiMca arthAlAme'pi saMtoSI paritRpto bhavet / cakArAtsaMyatazca 'saMtoSaM paramAsthAya sukhArthI saMyato bhavet' iti (1 / 12) manusmaraNAt 129 kutastarhi dhanamanvicchedityAha rAjAntevAsiyAjyebhyaH sIdaniccheddhanaM kSudhA / dambhihaitukapAkhaNDibakavRttIMzca varjayet // 130 // kSudhA sIdanpIDyamAnaH snAtakaH rAjJo viditavRttAntAt, antevAsino va. kSyamANalakSaNAt, yAjyAt yAjanAhIMcca dhanamAdadIta / kSudhA sIdannityanena vibhAmAdiprAptakuTumbapoSaNaparyAptadhano na kutazcidarthamanvicchediti gamyate / kiMca dambhihaitukAdInsarvakAryeSu laukikavaidikazAstrIyeSu varjayet / cakArAdvikarmasthabaiDAlatikAnzaThAnvarjayet / yathAha manuH (430)-'pAkhaNDino vikarmasthAnbaiDAlanatikAnzaThAn / haitukAnbakavRttIMzca vAGmAtreNApi nArcayet // ' iti / lokaraJjanArthameva karmAnuSThAyI dmbhii| yuktibalena sarvatra saMzayakArI haitukaH / traividyaviruddhaparigRhItAzramiNaH pAkhaNDinaH / bakavadyasya vartanamiti bakavRttiH / yathAha manu:-'adhodRSTineM kaitikaH svArthasAdhanatatparaH / zaTho mi1 kutazciddhanamanvi. ka. 2 vRttikazaThAna ka. ga. 3 naiSkRtikaH kha. For Private And Personal Use Only Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir snAtakadharmaprakaraNam 6 ] mitAkSarAsahitA / thyAvinItazca bakavRttirudAhRtaH // ' iti / pratiSiddhasevino vikrmsthaaH| biDAlo mArjArastasya vrataM svabhAvo yasyAsau baiDAlanatikaH / tasya lakSaNamAha manuH (1995)-'dharmadhvajI sadA lubdhazchAmiko lokadambhakaH / baiDAlanatiko jJeyo hiMsraH sarvAbhisaMdhakaH // ' iti / zaThaH sarvatra vakraH / etaiH saMsarganiSedhAdeva svayamevaMbhUto na bhavediti gamyate // 130 // zuklAmbaradharo nIcakezazmazrunakhaH shuciH| na bhAyaryAdarzane'znIyAnnaikavAsA na saMsthitaH // 131 // kiMca / zukle dhaute ambare vAsasI dharatIti zuklAmbaradharaH / kezAzca 3mazrUNi ca nakhAzca kezazmazrunakhaM nIcaM nikRttaM kezazmazrunakhaM yasyAsau tathoktaH / zucirantarbahizca snAnAnulepanadhUpanagAdibhiH sugandhI ca bhavet / yathAha gau. tama:--'smAtako nityaM zuciH sugandhiH snAnazIlaH' iti / sugandhitva vidhAnAdeva nirgandhamAlyasya niSedhaH / tathAca gobhila:-'nAgandhAM saja dhArayedanyatra hiraNyaravastrajaH' iti / sadA snAtaka evaMbhUto bhavet / etacca sati saMbhave |--'n jIrNamalavadvAsA bhavecca vibhave sati' iti smaraNAt / naca bhAryAdarzane tasyAM purato'vasthitAyAmaznIyAt avIryavadapatyotpattibhayAt / tathAca zratiH-'jAyAyA ante nAznIyAdavIryavadapatyaM bhavati' iti / atastayA saha bhojanaM dUrAdeva nirastam / na caikavAsAH na saMsthitaH utthitaH aznIyAditi saMbadhyate // 131 // na saMzayaM prapadyeta nAkasmAdapriyaM vadet / . nAhitaM nAnRtaM caiva na stenaH sthAna vArdhaSI // 132 // kiMca / kadAcidapi saMzayaM prANavipattisaMzayAvaha karma na prapadyeta na kuryAt / yathA vyAghracaurAdyupahatadezAkramaNAdi / akasmAniSkAraNaM kaMcidapi puruSaM striyaM vA apriyamudvegakaraM vAkyaM na vadet / na cAhitaM nAnRtaM vA priyamapi / cakArAdazlIlamasabhyaM bIbhatsakaraM cAkasmAnna vadediti saMbadhyate / etacca parihAsAdivyatirekeNa / --'guruNApi samaM hAsyaM kartavyaM kuTilaM vinA' iti smaraNAt / naca stenaH anyadIyasyAdattasya grahItA na syAt / na vAdhuSI syAt / pratiSiddhavRddhyupajIvI vAdhuSI // 132 // dAkSAyaNI brahmasUtrI vennumaanskmnnddluH| . kuryAtpradakSiNaM devamRgovipravanaspatIn // 133 // kiMca dAkSAyaNaM suvarNa sadasyAstIti dAkSAyaNI / brahmasUtraM yajJopavItaM tadasAstIti brahmasUtrI / vaiNavayaSTimAn / kamaNDalumAn / syAditi sarvatra saMbandhanIyam / atraca brahmacAriprakaraNoktasthApi yajJopavItasya punarvacanaM dvitIyaprA1 paruSamapriyaM kha. 2 tadvAn, taddhAraNAt ka. For Private And Personal Use Only Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 42 yaajnyvlkysmRtiH| [AcArAdhyAyaH yartham / yathAha vasiSThaH-'snAtakAnAM tu nityaM syAdantarvAsastathottaram / yajJopavIte dve yaSTiH sodakazca kamaNDaluH // ' iti / atraca dAkSAyaNIti sAmAnyAbhidhAne'pi kuNDaladhAraNameva kAryam / - 'vaiSNavIM dhArayedyaSTiM sodakaM ca kmnnddlum| yajJopavItaM vedaM ca zubhe raukme ca kuNDale // ' iti (4 / 36) manusmaraNAt / tathA devaM devatA , mRdaM tIrthAduddhRtAM, gAM, brAhmaNaM, vanaspatIMzcAzvatthAdInpradakSiNaM kuryAt / etAndakSiNataH kRtvA prabajedityarthaH / evaM catuSpathAdInapi -'mRdaM gAM devatAM vipraM dhRtaM madhu catuSpatham / pradakSiNAni kurvIta prajJAtAMzca vanaspatIn // ' iti (39) manusmaraNAt // 133 // na tu mehennadIchAyAvama'goSThAmbubhasasu / na pratyamyarkagosomasaMdhyAmbustrIdvijanmanaH // 134 // nadyAdiSu na mehet na mUtrapurISotsarga kuryAt / evaM zmazAnAdAvapi / yathAha zaGkha:-'na gomayakRSToptazAdvalacitizmazAnavalmIkamakhalagoSThabilaparvatapulineSu meheta bhUtAdhAratvAt' iti / tathAnyAdInprati anyAdInAmabhimukhaM na mehet / nApyetAnpazyan / yathAha gautamaH-'na vAyavagniviprAdityApodevatAgAzca pratipazyanvA mUtrapurISAmedhyAnyudasyenaitAnprati pAdau prasArayet'iti / etaddezavya. tirekeNa bhUmimayajJiyaistRNairantardhAya maMtrapurISe kuryAditi / yathAha vasiSThaH'pariveSTitazirA bhUmimayajJiyaistRNairantardhAya mUtrapurISe kuryAt' iti // 134 // nekSetArka na nanAM strIM na ca saMsRSTamaithunAm / na ca mUtraM purISaM vA nAzucI raahutaarkaaH|| 135 // naivArkamIkSeteti yadyapyatra sAmAnyenoktaM tathApyudayAstamayarAhugrastodakapratibimbamadhyAhnavartina evAdityasyAvekSaNaM niSidhyate na sarvadA / yathoktaM manunA (4||37)-'nekssetodyntmaadityN nAstaM yantaM kadAcana / nopasRSTaM na vAristhaM na madhyaM nabhaso gatam // ' iti / upabhogAdanyatra nAnAM striyaM nekSeta / 'na nagnAM striyamIkSetAnyatra maithunAt' ityaashvlaaynH| saMsRSTamaithunAM kRtopabhogAm / upabhogAnte'nanAmapi nekSeta / cakArAgojanAdikamAcarantIm / tathAca manuH (143)'nAznIyAdbhAryayA sAdhaM nainAmIkSeta cAznatIm / kSuvatIM jRmbhamANAM ca na cAMsInAM yathAsukham // nAJjayantIM svake netre na cAbhyaktAmanAvRtAm / na pazyetprasavantI ca zreyaskAmo dvijottamaH // ' iti / mUtrapurISe ca na pazyet / tathA azuciH san rAhutArakAzca na pazyet / cakArAdudake svapratibimbaM na pazyet--'na codake nirIkSeta svaM rUpamiti dhAraNA' iti vacanAt // 135 // ayaM me vajra ityevaM sarva matramudIrayet / varSatyaprAvRto gacchetsvapetpratyakzirA na ca / / 136 // 1 evaM devaM ka. 2 pradakSiNataH kha. 3 pratyarkAgnino ka. 4 zmazAnavalmIka ka. 5 naitA devatAH prati kha. 6 mehanaM kArya ka. ga. For Private And Personal Use Only Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir snAtakadharmaprakaraNam 6] mitAkSarAsahitA / varSati sati 'ayaM me vajraH pApmAnamapahantu' iti mantramuccArayet / varSati aprAvRto'nAcchAdito na gacchenna dhAvet / 'na pradhAvecca varSati' iti pratiSedhAt / naca pratyakzirAH svapyAt / cakArAnagmo na zayIta / ekazca zUnyagRhe naca nagnaH zayIteti / 'naikaH svapecchUnyagRhe' iti ca (4 / 57) manusmaraNAt // 136 // SThIvanAsakzakunmUtraretAMsyapsu na nikSipet / pAdau pratApayennAnau na cainamabhilaSayet // 137 // ThIvanamudriNaM, asRgraktaM, zakRt purISaM, zeSaM prasiddhaM etAnyapsu na nikSipet / evaM tuSAdInapi / yathAha zaGkha:-'tuSakezapurISabhasmAsthizleSmanakhalomAnyapsu na nikSipenna pAdena pANinA vA jalamabhihanyAt' iti / agnau ca pAdau na pratApayet / nApyagniM lavayet / cakArAt SThIvanAdInyagnau na nikSipet / mukhopadhamanAdi cAgnerna kuryAt / tathAca manuH (4|53)-'naagniN mukhenopadha. mennamnAM nekSeta ca striyam / nAmedhyaM prakSipedagnau na ca pAdau pratApayet // adhaH stAnopadadhyAca na cainamaimilaJjayet / na cainaM pAdataH kuryAnna prANiva'dhamAcaret // ' iti // 137 // jalaM pibenAJjalinA na zayAnaM prabodhayet / nAkSaiH krIDena dharmAdhitairvA na saMvizet // 138 // jalamaJjalinA saMhatAbhyAM hastAbhyAM na pibet / jalagrahaNaM peyamAtropalakSaNam / vidyAdibhirAsmano'dhikaM zayAnaM na prabodhayezotthApayet / 'zreyAMsaM na prabodhayet' iti vizeSasmaraNAt / akSAdibhirna krIDet / dharmagnaiH pazulambhanAdibhirna krIDet / vyAdhitairvarAdhabhibhUtairekana na saMvizena zayIta // 138 // viruddhaM varjayetkarma pretadhUmaM nadItaram / kezabhasatuSAGgArakapAleSu ca saMsthitim // 139 // janapadagrAmakulAcAraviruddhaM karma varjayet / pretadhUmaM bAhubhyAM nadItaraNaM ca varjayediti saMbadhyate / kezAdiSu saMsthitiM varjayet / cakArAdasthikArpAsAmedhyeSu ca // 139 // nAcakSIta dhayantIM gAM nAdvAreNa vizetkacit / na rAjJaH pratigRhNIyAllubdhasyocchAstravartinaH // 140 // parasya kSIrAdi pibantI gAM parasmai nAcakSIta naca nivartayet / advAreNa kApa. thena kvacidapi nagare grAme mandire vA na pravizet / naca kRpaNasya zAstrAtikramakAriNo rAjJA sakAzAtpratigRhNIyAt // 140 // 1 cchAdito na iyAt ka. 2 manulavayet ga. 3 matilavayet ga. 4 prANAbAdha. kha. 5 kSIrAdidhayantIM gAM ka. yA. 7 For Private And Personal Use Only Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 44 yaajnyvlkysmRtiH| [AcArAdhyAyaH pratigrahe sUnicakridhvajivezyAnarAdhipAH / / duSTA dazaguNaM pUrvAtpUrvAdete yathAkramam // 141 // pratigrahe sAdhye sUnyAdayaH paJca pUrvasmAtpUrvasmAtparaH paro dazaguNaM duSTaH / sUnA prANihiMsA sAsyAstIti sUnI prANihiMsAparaH / cakrI tailikaH / dhvajI surAvikrayI / vezyA paNyastrI / narAdhipo'nantaroktaH // 141 // athAdhyayanadharmAnAha adhyAyAnAmupAkarma zrAvaNyAM zravaNena vA / hastenauSadhibhAve vA paJcamyAM zrAvaNasya tu // 142 // - adhIyanta ityadhyAyA vedAsteSAmupAkarma upakramamoSadhInAM prAdurbhAve sati zrAvaNamAsasya paurNamAsyAM, zravaNanakSatrayute vA dine, hastena yutAyAM paJcamyAM vA svagRhyoktavidhinA kuryAt / yadA tu zrAvaNe mAsi oSadhayo na prAdurbhavanti tadA bhAdrapade mAsi zravaNanakSatre kuryAt / tata UrdhvaM sArdhacaturo mAsAnvedAnadhIyIta / tathAca manuH (195)-'zrAvaNyAM prauSTapadyAM vApyupAkRtya yathAvidhi / yuktazchandAMsyadhIyIta mAsAnvipro'rdhapaJcamAn // ' iti // 142 // utsarjanakAla: pauSamAsasya rohiNyAmaSTakAyAmathApi vaa| . jalAnte chandasAM kuryAdutsarga vidhivdhiH|| 143 // pauSamA saya rohiNyAmaSTakAyAM vA grAmAvahirjalasamIpe chandasAM vedAnAM svagRhyoktavinotsarga kuryAt / yadA punarbhAdrapade mAsi upAkarma tadA mAghazu. laprathamadivase utsarga kuryAt / yathoktaM manunA (196)-'pauSe tu chandasAM kuryAdvahirutsarjanaM dvijaH / mAghazuklasya vA prApte pUrvAhne prathame'hani // ' iti / tadanantaraM pakSiNImahorAnaM vA viramya zuklapakSeSu vedAn kRSNapakSeSvaGgAnyadhIyIta / yathAha manuH (4197) 'yathAzAstraM tu kRtvaivamutsarga chandasA bahiH / virametpakSiNIM rAtriM yadvApyekamaharnizam // ata UrdhvaM tu chandAMsi zukleSu niyataH paThet / vedAGgAni ca sarvANi kRSNapakSeSu saMpaThet // ' iti // 143 // anadhyAyAnAha tryahaM preteSvanadhyAyaH ziSyaviMggurubandhuSu / upAkarmaNi cotsarge svazAkhAzrotriye tathA // 144 // uktena mArgeNAdhIyAnasya dvijasya ziSyaviMggurubandhuSu preteSu mRteSu vyahamanadhyAyastrInahorAtrAnadhyayanaM varjayet / upAkarmaNi utsargAkhye ca karmaNi kRte yahamanadhyAyaH / utsarge tu manUktapakSiNyahorAtrAbhyAM sahAsya vikalpaH / svazAkhAzrotriye svazAkhAdhyAyini prete ca vyahamanadhyAyaH // 144 // 1 pratigraheSu sAdhyeSu kha. For Private And Personal Use Only Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir snAtakadharmaprakaraNam 6] mitAkSarAsahitA / sNdhyaagrjitniryaatbhuukmpolkaanipaatne| .. samApya vedaM dhunizamAraNyakamadhItya ca // 145 // saMdhyAyAM meghadhvanau, nirghAte AkAze utpAtadhvanau, bhUmicalane, ulkApatane, mantrasya brAhmaNasya vA samAptI AraNyakAdhyayane ca thunizamahorAtramanadhyAyaH 145 paJcadazyAM caturdazyAmaSTamyAM rAhustake / RtusaMdhiSu bhuktvA vA zrAddhikaM pratigRhya ca // 146 // paJcadazyAmamAvAsyAyAM paurNamAsyAM caturdazyAmaSTamyAM rAhusUtake candrasUryoparAge ca dhunizamanadhyAyaH / yattu-'nyahaM na kIrtayedbrahma rAjJo rAhozca sUtake' iti tadastAstamayaviSayam / RtusaMdhigatAsu ca. pratipatsu zrAddhikabhojane tatpratigrahe ca dhunizamanadhyAyaH / etaccaikoddiSTavyatiriktaviSayam / tatra tu trirAtram (manuH ||110)-'prtigRhy dvijo vidvAnekoddiSTasya ketanam / vyahaM na kIrtayebrahma' iti smaraNAt // 146 // pazumaNDUkanakulazvAhimArjAramUSakaiH / kRte'ntare tvahorAtraM zakrapAte tathocchraye // 147 // adhyetRRNAM pazvAdibhirantarAgamane kRte zakradhvajasthAvaropaNadivase ucchrAyadivase caahoraatrmndhyaayH| yunizamiti prakRte punarahorAtragrahaNaM saMdhyAgarjina. nirghAtabhUkampolkAnipAtaneSvAkAlikatvajJApanArtham / --'AkAlikanirghAtabhUkamparAhudarzanolkAH' iti gautamavacanAt / nimittakAlAdArabhyAparedhuryAvatsa eva kAlastAvatkAlaH akAlaH tatra bhava AkAliko'nadhyAyaH / etaJca prAtaHsaMdhyAstanite / sAyaMsaMdhyAstanite tu rAtrimeva / -'sAyasaMdhyAstanite tu rAtri prAtaHsaMdhyAstanite'horAtram' iti hArItasmaraNAt / yatpunargautamenoktaM 'zvanakulasarpamaNDUkamArjArANAmantarAgamane vyahamupavAso vipravAsazceti tatprathamAdhyayana eva // 147 // zvakroSTragardabholUkasAmabANArtaniHsvane / amedhyazavazUdrAntyazmazAnapatitAntike // 148 // zvA kukkuraH / koSTA sRgAlaH / gardabho rAsabhaH / ulUko ghUkaH / sAma sAmAni / bANo vaMzaH / aato duHkhitaH / eSAM zvAdInAM niHsvane tAvatkAlamanadhyAyaH / evaM vINAdiniHsvane'pi / - 'veNuvINAbherImRdaGgagacyArtazabdeSu' iti gautamavacanAt / gatrI zakaTam / amedhyAdInAM saMnidhAne tAvatkAliko'nadhyAyaH // 148 // deze'zucAvAtmani ca vidyutstanitasaMplave / bhuktvArdrapANirambhontarardharAtre'timArute // 149 // 1 utsavadivase. 2 saMdhyAmahorAtraM kha. 3 mArjArANAM tryahaM kha. 4 dhyayanaviSaya eva kha. For Private And Personal Use Only Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yaajnyvlkysmRtiH| [AcArAdhyAyaH __ azucau deze'zucAvAtmani ca / tathA vidyutsaMplave punaH punarvidyotamAnAyAM vidyuti, stanitasaMplave praharadvayaM punaHpunarmeghaghoSe tAvatkAliko'nadhyAyaH / bhuktvArdrapANi dhIyIta / jalamadhye ca / ardharAtre mahAnizAkhye madhyamapraharadvaye atimArute'hanyapi tAvatkAlaM nAdhIyIta // 149 // pAMsupratarSe digdAhe saMdhyAnIhArabhItiSu / dhAvataH pUtigandhe ca ziSTe ca gRhamAgate // 150 // / aurapAtike rajovarSe / digdAhe yatra jvalitA iva dizo dRshynte| saMdhyayoH, nIhAre dhUmikAyAM, bhItiSu caurarAjAdikRtAsu tatkAlamanadhyAyaH / dhAvatastvaritaM gacchato'nadhyAyaH / pUtigandhe amedhyamadyAdigandhe / ziSTe ca zrotriyAdau gRhaM prApte tadanujJAvadhyanadhyAyaH // 150 // kharoSTrayAnahastyazvanauvRkSeriNarohaNe / saptatriMzadanadhyAyAnetAMstAtkAlikAnviduH // 151 // yAnaM rathAdi / iriNamUraM marubhUmivAM / kharAdInAmArohaNe tAvatkAlamanadhyAyaH / evaM zvakoSTagardabhetyasmAdArabhya saptatriMzadanadhyAyAnetAMstAtkAlikAnnimittasamakAlAnviduranadhyAyavidhijJAH / vidurityanena smRtyantaroktAnanyAnapi saMgRhNAti / yathAha manuH (112)-'zayAnaH prauDhapAdazca kRtvA caivAvasaviNakAm / nAdhIyItAmiSaM jagdhvA sUtakAnAdyameva ca // ' ityAdi // 151 // evamanadhyAyAnuktvA prakRtAni snAtakavratAnyAha devarviksnAtakAcAryarAjJAM chAyAM prstriyaaH| nAkAmedraktaviNmUtraSThIvanodvartanAdi ca // 152 // devAnAM devArcAnAmRtviksnAtakAcAryarAjJAM parastriyAzca chAyAM nAkAmenAdhitiSThena laGghayedbuddhipUrvakam / yathAha manuH (4|130)-'devtaanaaN guro rAjJaH sAtakAcAryayostathA / nAkAmekAmatazchAyAM babhruNo dIkSitasya ca // ' iti / babhruNo nakulavarNasya yasya kasyacidgoranyasya vA zyAmAdeH / babhruNa iti napuMsakaliGganirdezAt / raktAdIni ca nAdhitiSThet / AdigrahaNAstrAnodakAdergrahaNam / (manuH 4132)-'udvartanamapamnAnaM viNmUtraM raktameva ca / zleSmaniSTyUtavAntAni nAdhitiSTheta kAmataH // ' iti // 152 // vivAhikSatriyAtmAno nAvajJeyAH kadAcana / AmRtyoH zriyamAkAGgena kaMcinmarmaNi spRzet // 153 // vipro bahuzruto brAhmaNaH, ahiH sarpaH, kSatriyo nRpatiH, ete kadAcidapi nAvamantavyAH / AtmA ca svayaM nAvamantavyaH / AmRtyoryAvajIvaM zriyamicchet / na kaMcidapi puruSaM marmaNi spRzet kasyacidapi marma duzcaritaM na prkaashyet||153|| 1 pAMsuvarSe dizAM dAhe ka. pAMsuvarSe ca digdAhe ga. 2 gRhamAgate ka. 3 UkharaM ka. 4 radhyayana ka. radhyApana ga. 5 kRtAvasakthika UrubhyAmavani gataH. 6 somAdeH ga. For Private And Personal Use Only Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir snAtakadharmaprakaraNam 6] mitaakssraashitaa| dUrAducchiSTaviNmUtrapAdAmbhAMsi samutsRjet / zrutismRtyuditaM samyanityamAcAramAcaret // 154 // bhojanAdyucchiSTaM viNamUtre pAdaprakSAlanodakaM ca gRhA rAtsamutsRjet / zrotaM smAta cAcAraM nityaM sampaganutiSThet // 154 // gobrAhmaNAnalAnnAni nocchiSTo na padA spRzet / na nindAtADane kuryAtputraM ziSyaM ca tADayet // 155 // gAM brAhmaNamagniM annamadanIyaM vizeSataH pakkamazucirna spRzet / pAdena tvanucchiSTo'pi / yadA punaH pramAdAspRzati tadA AcamanottarakAlam -'spRSTvaitAnazucinityamadbhiH prANAnupaspRzet / gAtrANi caiva sarvANi nAbhiM pANitalena tu // ' iti (1143) manUktaM kAryam / evaM prANAdInupaspRzet / kasyacidapi nindAtArane na kuryAt / etazcAnapakAriNi / (manuH ||167)-'ayudhymaansyotpaady brAhmaNasyAsRgaGgataH / duHkhaM sumahadAmoti pretyAprAjJatayA naraH // ' iti / putraziSyau zikSArthameva tADayet / cakArAvAsAdInapi / tADanaM ca rajvAdinottamAavyatirekeNa kAryam / 'ziSyaziSTirabaMdhenAzaktI rajjuveNuvidalAbhyAM tanubhyAmanyena ghnan rAjJA zAsyate' iti gautamavacanAt / -pRSThatastu zarIrasya nottamAoM kathaMcana' iti ( 8 / 300 ) manuvacanAt // 155 // karmaNA manasA vAcA yatnAddharma samAcaret / asvayaM lokavidviSTaM dharnAmapyAcaretra tu // 156 // karmaNA kAyena yathAzakti dharmamanutiSTet tameva manasA dhyAyet vAcA ca vadet / dhayaM vihitamapi lokavidviSTaM lokAbhizastijananaM madhuparke govadhAdikaM nAcaret / yasmAdasvaya'maignISomIyavatsvargasAdhanaM na bhavati // 156 // maatRpitrtithibhraatRjaamisNbndhimaatulaiH| vRddhavAlAturAcAryavaidyasaMzritabAndhavaiH // 157 // RtvikpurohitApatyabhAryAdAsasanAmibhiH / vivAdaM varjayitvA tu sarvAllokAJjayedgRhI // 158 // mAtA jananI / pitA janakaH / atithiradhvanInaH / bhrAtaro bhinnodarA api / jAmayo vidyamAnabhartRkAH striyH| saMbandhino vaivAdyAH / mAtulo bhaaturdhaataa| vRddhaH saptatyuttaravayaskaH / bAla ASoDazAdvarSAt / Aturo rogI / AcArya upanetA / vaidyo vidvAn bhiSagvA / saMzritaH upajIvI / bAndhavAH pitRpakSyA mAtRpakSyAzca / mAtulasya pRthagupAdAnamAdarArtham / RtvigyAjakaH / purohitaH zAntyAdeH kartA / apatyaM putrAdi / bhAryA sahadharmacAriNI / dAsaH karmakaraH / sanAbhayaH 1 ravadhena bAdhanAzaktau kha. 2 magniSTomIyavat kha. - For Private And Personal Use Only Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 48 yaajnyvlkysmRtiH| [AcArAdhyAyaH sodarAH / bhrAtRbhyaH pRthagupAdAnamajAmibhaginIprAhyartham / etairmAtrAdibhiH saha cAkalahaM parityajya sarvAnprAjApatyAdIn lokAnprAmoti // 157 // 158 // paJca piNDAnanuddhRtya na svAyAtparavAriSu / snAyAnadIdevakhAtahUdaprasravaNeSu ca // 159 // paravAriSu parasaMbandhiSu sarvasatvoddezenAtyakteSu taDAgAdiSu paJca piNDAnanuddhRtya na snAyAt / anenAtmIyotsRSTAbhyanujJAteSu piNDodvAramantarApi mAnamabhyanujJAtam / nadyAdiSu kathaM taha tyAha-mAyAnnadIti / sAkSAtparamparayA vA samudragAH sravantyo nadyaH / devakhAtaM deva nirmitaM puSkarAdi / udakapravAhAbhighAtakRtasajalo mahAnimnapradezo hRdaH / parvatAdhuccapradezAtprasRtamudakaM prasravaNam / eteSu paJcapi. NDAnuddharaNe naiva mAyAt / etacca nityasnAnaviSayaM sati saMbhave (manuH 4 / 203) -'nadISu devatakhAteSu taDAgeSu saraHsu ca / snAnaM samAcarennityaM gataprasravaNeSu ca // ' iti nityagrahaNAt / zaucArthe tu yathAsaMbhavaM paravAriSu paJca piNDAnuddharaNe'pi sarvasya na niSedhaH // 159 // parazayyAsanodyAnagRhayAnAni varjayet / . adattAnyagnihInasya nAnnamadyAdanApadi // 160 // zayyA kazipuH / AsanaM pIThAdi / udyAnamAmrAdivanam / gRhaM prasiddham / yAnaM rathAdi / parasaMbandhInyetAnyadattAnyananujJAtAni varjayet nopabhuJjIta / abhojyAnnAnyAha-agnihInasyeti / agnihInasya zrautasmArtAmyadhikArarahitasya zUdrasya pratilomajasya ca adhikAravato'pyagnirahitasthAnamanApadi na bhuJjIta pratigRhNIyAcca / 'tasmAtprazastAnAM svakarmaNA zuddhajAtInAM brAhmaNo bhuJjIta pratigRhNIyAca' iti gautamavacanAt // 160 // kadaryavaddhacaurANAM klIvaraGgAvatAriNAm / vaiNAbhizastavAdhuSyagaNikAgaNadIkSiNAm / / 161 // kadaryo lubdhaH-'bhAtmAnaM dharmakRtyaM ca putradArAMzca pIDayet / lobhAdyaH pitarau bhRtyAnsa kadarya iti smRtaH // ' ityuktaH / baddho nigaDAdinA vAcA saMniruddhazca / cauro brAhmaNasuvarNavyatiriktaparasvApahArI / klIbo napuMsakaH / ranAvatArI naTacAraNamallAdiH / veNucchedajIvI vaiNaH / abhizastaH patanIyaiH karmabhiryuktaH / vAdhuSyo niSiddhavRddhyupajIvI / gaNikA paNyastrI / gaNadIkSI bahuyAjakaH / eteSAmannaM nAzrIyAdityanuvartate // 16 // cikitsakAturakruddhapuMzcalImattavidviSAm / / krUrograpatitatrAtyadAmbhikocchiSTabhojinAm // 162 // cikitsako bhissgvRttyupjiivii| Aturo mhaarogopsRssttH|-'vaatvyaadhyshmrii1 mantareNApi ka. 2 vRttyupajIvI ka. For Private And Personal Use Only Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org snAtakadharmakaraNam 6] mitAkSarAsahitA / 49. kuSThamehodarabhagandarAH / arzAsi grahaNItyaSTau mahArogAH prakIrtitAH' iti / kruddhaH kupitaH / puMzcalI vyabhicAriNI / matto vidyAdinA garvitaH vidviT zatruH / krUro dRDhAbhyantarakopaH / vAkkAyavyApAreNodvejaka ugra / patito brahmahAdiH / vrAtyaH patitasAvitrIkaH / dAmbhiko vaJcakaH / ucchiSTabhojI parabhuktojjhitAzI / eteSAM cikitsakAdInAmannaM nAznIyAt // 162 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir avIrAstrIsvarNakArastrI jitagrAmayAjinAm / zastravikrayikarmAratantuvAyazvavRttinAm // 163 // 1 avIrA strI svatantrA vyabhicAramantareNApi / patiputrarahitetyanye / svarNakAraH suvarNasya vikArAntara kRt / strIjitaH sarvatra strIvazavartI / grAmayAjI grAmasya zAntyAdikartA bahUnAmupanetA vA / zastravikrayI zastravikrayopajIvI / karmAro lohakAraH takSAdizca / tantuvAyaH sUcIzilpopajIvI / zvabhirvRttirvartanaM jIvanamasyAstIti zvavRttI / eteSAmannaM nAznIyAt // 163 // nRzaMsarAjarajakakRta pravadhajIvinAm / cailadhAva surAjIva sahopapativezmanAm // 164 // pizunAnRtinozcaiva tathA cAkrikavandinAm / eSAmannaM na bhoktavyaM somavikrayiNastathA // 165 // prasavamAha - nRzaMso nirdayaH / rAjA bhUpatiH / tatsAhacaryAtpurohitazca / yathAha zaGkhaH'bhItAvagIta ruditAkranditAvaghuSTakSudhitaparibhuktavismitonmattAvadhUtarAjapurohitAnnAni varjayet' iti / rajako vastrAdInAM nIlAdirAgakArakaH / kRtaghna upakRtasya hantA / vadhajIvI prANinAM vadhena vartakaH / cailadhAvo vastranirNejanakRt / surAjIvo madyavikrayajIvI / upapatirjAraH / sahopapatinA vezma yasyAsau sahopapativezmA | pizunaH paradoSasya khyApakaH / anRtI mithyAvAdI / cAtrikastailikaH / zAkaTikazcetyeke / abhizastaH patitazcAkrikastailika iti bhedenAbhidhAnAt / bandinaH stAvakAH / somavikrayI somalatAyA vikretA / eteSAmannaM na bhoktavyam / sarve caite kardayAdayo dvijA eva kadaryatvAdidoSaduSTA abhojyAnnAH / itareSAM prAyabhAvAtprAptipUrvakatvAcca niSedhesya // 164 // 165 // agnihInasya nAnnamadyAdanApadItyatra zUdrasyAbhojyAnnatvamuktaM tatra prati zUdreSu dAsagopAla kulamitrArdhasIriNaH / bhojyAnnA nApitazcaiva yaccAtmAnaM nivedayet // 166 // 1 nIlyA dirAgakaraH ka. dAsA garbhadAsAdayaH / gopAlo gavAM pAlanena yo jIvati / kulamitraM pitR 1 2 pratiSedhasya ka. 3 gavAM pAlakaH gavAM pAlanena kha. - For Private And Personal Use Only Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org 50 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yAjJavalkyasmRtiH / [ AcArAdhyAyaH pitAmahAdikramAyAtaH / ardhasIrI halaparyAMyasIropalakSita kRSiphalabhAgagrAhI / nApito gRhavyApAra kArayitA nApitazca / yazca vAmanaH kAyakarmabhirAtmAnaM nivedayati tavAhamiti / ete dAsAdayaH zUdrANAM madhye bhojyAnnAH / cakArAtkumbhakArazca / - ' gopanApitakumbhakArakulamitrArdhikaniveditAtmAno bhojyAnnAH' iti vacanAt // 166 // iti snAtakadharmaprakaraNam / atha bhakSyAbhakSyaprakaraNam 7 na svAdhyAyavirodhyardhamityata Arabhya brAhmaNasya snAtakavratAnyabhidhAyedAnIM dvijAtidharmAnAha anarcitaM vRthAmAMsaM kezakITasamanvitam / zuktaM paryuSitocchiSTaM zvaspRSTaM patitekSitam // 167 // udakyAspRSTasaMghuSTaM paryAyAnnaM ca varjayet / goghAtaM zakunocchiSTaM padA spRSTaM ca kAmataH // 168 // anacitaM acaya yadavajJayA dIyate / vRthAmAMsaM vakSyamANaprANAtyayAdivyatirekeNa, devAdyardhanAvaziSTaM ca yanna bhavati AtmArthameva yatsAdhitam / kezakITAdibhizca samanvitaM saMyuktam / yatsvayamanamlaM kevalaM kAlaparivAsena dravyAntarasaMsargakAlaparivAsAbhyAM vAmlIbhavati tacchruktadadhyAdivyatirekeNa / - 'na pApIya so'znamaznIyAnna dviHparka na zuktaM na paryuSitaM anyatra rAgakhANDavacukradadhiguDagodhUmayavapiSTavikArebhyaH' iti zaGkhasmaraNAt / paryuSitaM rAjyantaritam / ucchiSTaM bhuktojjhitam / zvaspRSTaM zunA spRSTam / patitekSitaM patitAdibhirIkSitam / udakyA rajasvalA tathA spRSTam / udakyAgrahaNaM caNDAlAdyupalakSaNArtham / - - 'amedhyapatitacaNDAlapulka sarajasvalAkuna khi kuSThisaMspRSTAnnaM varjayet' iti zaGkhasmaraNAt / ko bhuGkta iti yadAghuSya dIyate tatsaMghuSTAnnam / anyasaMbandhyanyavyapadezena yaddIyate tatparyAyAnnam, yathA-- ' brAhmaNAnaM dadacchUdraH zUdrAcaM brAhmaNo dadat / ubhAvetAvabhojyAnnau bhuktvA cAndrAyaNaM caret // ' iti / paryAcAntamiti pAThe parigatamAcAntaM gaNDUSagrahaNaM yasmin tatparyAcAntaM tana bhoktavyam / etaduktaM bhavati - gaNDUSagrahaNAdUrdhva AcamanAtprAk na bhoktavyamiti / pArzvAcAntamiti pATe ekasyAM paGktau pArzvasthe AcAnte na bhoktavyaM bhasmodakAdivicchedena vinA / varjayediti pratyekaM saMbadhyate / tathA goghrAtaM gavA AghAtam / zakunocchiSTaM zakunena kAkAdinA bhuktamAsvAditam / padA spRSTaM buddhipUrva pAdena spRSTaM varjayet // 167 // 168 // 1 karma sthAyI ka. For Private And Personal Use Only Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhakSyAbhakSyaprakaraNam 7] mitaakssraashitaa| 51 paryuSitasya pratiprasavamAha anaM paryuSitaM bhojyaM snehAktaM cirasaMsthitam / asnehA api godhmyvgorsvikriyaaH||169|| annamadanIyaM paryuSitaM ghRtAdisnehasaMyuktaM cirakAlasaMsthitamapi bhojyam / gobhUmayavagorasavikriyAH maNDakasaktukilATakUrcikAdyA asnehA api cirakAlasaM. sthitA bhojyAH, yadi vikArAntaramanApannAH / -'apUpadhAnAkarambhasaktuyAvakatailapAyasazAkAni zuktAni varjayet' iti vasiSThasmaraNAt // 169 // saMdhinyanirdazAvatsAgopayaH parivarjayet / auSTramaikazarpha straiNamAraNyakamathAvikam // 170 // gauH yA vRSeNa saMdhIyate sA saMdhinI / 'vazAM vandhyAM vijAnIyAdRSAkrAntAM ca saMdhinIm' iti trikANDIsaraNAt / yA caikAM velAmatikramya duhyate, yAca vatsAntareNa saMghIyate sApi saMdhinI / prasUtA satyanatikrAntadazAhA anirdazA / mRtavatsA avarasA / saMdhinI ca anirdazA ca avatsA ca saMdhinyanirdazAvatsAstAva gAvazca tAsAM payaH kSIraM parivarjayet / saMdhinIgrahaNaM saMdhinIyamalasuvorupalakSaNArtham / yathAha gautamaH-'syandinIyamalasUsaMdhinInAM ca' iti / navatpayaHstanI syandinI / yamalasUryamalaprasavinI / evamajAmahiSyozcAnirdazayoH payo varjayet |-'gomhissyjaanaamnirdshaanaam' iti vasiSThasmaraNAt / payogahaNAttadvikArANAmapi dadhyAdInAM niSedhaH / nahi mAMsaniSedhe tadvikArANAmaniSedho yuktaH / vikAraniSedhe tu prakRteraniSedhaiH / pyonissedhaacchkRnmuutraadernissedhH| uSTrAjAtamauSTraM payomUtrAdi / ekazaphA vaDavAdayaH tatprabhavamaikazapham / strIbhavaM Nam / strIgrahaNamajAvyatiriktasakaladvistanInAmupalakSaNArtham / -'sarvAsAM dvistanInAM kSIramabhojyamajAvarjam' iti zaGkhasmaraNAt / araNye bhavA AraNyakAstadIyamAraNyakaM kSIraM mAhiSavyatirekeNa / 'AraNyAnAM ca sarveSAM mRgANAM mAhipaM vinA' iti vacanAt / averjAtamAvikam / varjayediti pratyekamabhisaMbadhyate / auSTramityAdivikArapratyayanirdezAdvikAramAtrasya payomUtrAdeH sarvadA nissedhH|'nitymaavikmpeymaussttrmaikshrph ca' iti gautamasmaraNAt // 17 // devatArtha haviH zizu lohitAntrazcanAMstathA / anupAkRtamAMsAni viDjAni kavakAni ca // 171 // devatArthe balyupahAranimittaM sAdhitam / haviH havanArtha siddhaM prAk homAt / zigruH sobhAnaH / lohitAn vRkSaniryAsAn / vrazcanaprabhavAn vRkSacchedanajAtAnalohitAnapi / yathAha manuH-'lohitAnvRkSaniryAsAndrazcanaprabhavAMstathA' iti| lohitagrahaNAt hiDakarpUrAdInAmaniSedhaH / anupAkRtamAMsAni yajJe'hutasya pazo1 saktupAcakataila. kha. 2 raniSedho yukta kha. 3 vyatiriktam ka. 4 zobhAJjanaH ka. For Private And Personal Use Only Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 52 yAjJavalkyasmRtiH / [ AcArAdhyAyaH mausAni / vijAni manuSyAdijagdhabIjapurISospenAni tandulIyakaprabhRtIni ca / kavakAni chatrAkANi / varjayediti pratyekamabhisaMbadhyate // 171 // kravyAdapakSidAtyUhazukapratudaTiTTibhAn / sArasaikazaphAnhaMsAnsarvAMzca grAmavAsinaH // 172 // kravyAdA AmamAMsAdanazIlAH / pakSiNo gRdhrAdayaH / dAtyUhazcAtakaH / zukaH kIraH / caJvA pratudya bhakSayantIti pratudAH zyenAdayaH / TiTTibhastacchabdAnukArI / sAraso lakSmaNaH / ekazafA azvAdayaH / haMsAH prasiddhAH / grAmavAsinaH pArAvataprabhRtayaH / etAnkravyAdAdInvarjayet // 172 // koyaSTivacakrAvalAkAbaka viSkirAn / vRthAkkasarasaMyAvapAyasApUpazaSkulIH // 173 // I koyaSTiH krauJcaH / lavo jalakukuTaH / cakrAhvazcakravAkaH / balAkAbakau prasiddhau / nakhairvikIryaM bhakSayantIti viSkirAzvakorAdaya eva gRhyante / lAvakamayUrAdInAM bhakSyatvAt, grAmakukuTasya grAmavAsitvAdeva niSedhAcca / etAnkoyaSTyA - dInvarjayet / vRthA devatAdyuddezamantareNa sAdhitAH kRsarasaMyAvapAyasA'pUpazaSkulIrvarjayet / kRsaraM tilamudgasiddhe odanaH / saMyAvaH kSIraguDaghRtAdikRta utkarikAkhyaH pAkavizeSaH / pAyasaM payasA zRtamannam / apUpo'snehapako godhUmavikAraH / zaSkulI snehapako godhUmavikAraH / ' na pacedannamAtmane' iti kRsa - rAdInAM niSedhe siddhe punarabhidhAnaM prAyazcittagauravArtham // 173 // kalaviGkaM sakAkolaM kuraraM rajjudAlakam / jAlapAdAnkhaJjarITAnajJAtAMzca mRgadvijAn // 174 // kalaGko grAmacaTakaH / grAmanivAsitvena pratiSedhe siddhe satyubhayacAritvAtpunarvacanam / kAkolo droNakAkaH / kurara utkrozaH / rajjudAlako vRkSakuTTakaH / jAlapAdo jAlAkAra pAdaH / ajAlapAdA api haMsAH santIti haMsAnAM punarvacanam / khaJjarITaH khaJjanaH / jJAtito ye ajJAtA mRgAH pakSiNazca / etAnkalaciGkAdInvarjayet // 174 // cApAMca raktapAdAMzca saunaM vallurameva ca / matsyAMzca kAmato jagdhvA sopavAsakhyahaM vaset / / 175 / / cASAH kikIdivayaH / raktapAdAH kAdambaprabhRtayaH / sUninA tyaktaM saunaM ghAta - sthAnabhavaM mAMsaM bhakSyANAmapi / vallUraM zuSkamAMsam / matsyA mInAH / etAMzcASAdInvarjayet / cakArAnnAlikAzaNachatrA kakusumbhAdIn / - ' - 'nAlikAzaNachatrAkakusumbhAlAvuvidbhavAn / kumbhIrkendukavRntAkakovidArAMzca varjayet // ' iti 'tathA 1. purISasthAne utpannAni ka. 2 tilamudgamizra odanaH ka. 3 ubhayaparatvAt kha. 4 kambuka ka For Private And Personal Use Only Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhakSyAbhakSyaprakaraNam 7] mitaakssraashitaa| 53 'kAlaprarUDhAni puSpANi ca phalAni ca / vikAravaJca yatkiMcitprayatnena vivarjayet // ' 'tathA vaTaplakSAzvatthakapitthanIpamAtuliGgaphalAni varjayet' iti smrnnaat| etAnsaMdhinIkSIraprabhRtInanukrAntAnkAmato bhakSayitvA trirAtramupavaset / akAmatastvahorAtram / zeSeSUpavasedahaH' iti manusmaraNAt / yatpunaH zaGkhanoktam'balabalAkAhaMsaplavacakravAkakAraNDavagRhacaTakakapotapArAvatapANDuzukasArikAsArasaTiTTibholUkakaGkaraktapAdacASabhAsavAyasakokilazAvalikukkuTahArItabhakSaNe dvAdazarAtramanAhAraH pibedgomUtrayAvakam' iti tadvahukAlAbhyAse matipUrve samastabhakSaNe vA veditavyam // 175 // palANDu viDvarAhaM ca chatrAkaM grAmakukkuTam / lazunaM gRJjanaM caiva jagdhvA cAndrAyaNaM caret // 176 // palANDuH sthUlakandanAlo lazunAnukArI / vivarAho graamsuukrH| chatrAkaM sarpachatram / grAmakukkuTaH prasiddhaH / lazunaM rasonaM sUkSmazvetakandanAlam / gRJjanaM lazunAnukArilohitasUkSmakandam / etAni SaT sakRtkAmato jagdhvA bhakSayitvA cAndrAyaNaM vakSyamANalakSaNaM caret / grAmakukkuTachatrAkayoH pUrvapretiSedhitayorihAbhidhAnaM palANDvAdisamAnaprAyazcittArtham / matipUrva ciratarAbhyAse tu 'chatrAkaM vivarAhaM ca lazunaM grAmakkuTam / palANDaM gRJjanaM caiva matyA jagdhvA patevijaH' iti (5 / 19) manUktaM / amatipUrvAbhyAse-'amatyaitAni SaT jagdhvA kRcchre sAntapanaM caret / tRtIyAdhyAye vakSyamANaM yaticAndrAyaNaM vApi' iti draSTavyam / amatipUrvAbhyAse tu zaGkhoktaM-'lazunapalANDugRJjanavicarAhagrAmakukkuTakumbhIkabhakSaNe dvAdazarAtraM payaH pibet' iti // 176 // bhakSyAH paJcanakhAH sedhaagodhaakcchpshllkaaH| zazazca matsyeSvapi hi siMhatuNDakarohitAH // 177 // tathA pAThInarAjIvasazalkAzca dvijaatibhiH| sedhA zvAvit / godhA kRkalAsAnukAriNI mahatI / kacchapaH kUrmaH / zallakaH zallakI / zazaH prasiddhaH / paJcanakhAdInAM zvamArjAravAnarAdInAM madhye ete sedhAdayo bhkssyaaH| cakArAtkhago'pi / yathAha gautamaH-'paJcanakhAH zazazallakazvAvidrodhAkhaGgakacchapAH' iti / yathAha manurapi-'zvAvidhaM zallaka godhAM khagakU. maMzazAMstathA / bhakSyAnpaJcanakheSvAhuranuSTrAMzcaikatodataH // ' iti / yatpunarvasiSThena 'khaDne tu vivadante' ityabhakSyatvamuktaM tacchrAddhAdanyatra / 'khaDgamAMsairbhaveddattamakSayyaM pitRkarmaNi' iti zrAddhe phalazrutidarzanAt / tathA matsyAnAM madhye siMhatuNDAdayo bhakSyAH / siMhatuNDaH siMhamukhaH / rohito lohitvrnnH| pAThInazcandrakAkhyaH / rAjIvaH padmavarNaH / saha zalkaiH zuktyAkArairvartata iti sazalkaH / ete ca siMha1 daghittha ka. 2 pratiSiddhayo. ka. 3 zalyakAH ka. 4 zAlukaH zAlI. 5 zalyaka.. For Private And Personal Use Only Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yaajnyvlkysmRtiH| [AcArAdhyAyaH tuNDAdayo niyuktA eva bhakSyAH / 'pAThInarohitAvAdyau niyuktI havyakavyayoH / rAjIvAH siMhatuNDAzca sazalkAzcaiva sarvazaH // ' iti (5 / 16) manusmaraNAt / dvijAtigrahaNaM zUdravyudAsArtham // 177 // anarcitaM vRthAmAMsamityArabhya dvijAtidharmAnuktvedAnIM cAturvarNyadharmAnAha___ ataH zRNudhvaM mAMsasya vidhiM bhakSaNavarjane // 178 // mAMsasya prokSitAderbhakSaNe tabyatiriktasya ca niSiddhasya varjane prokSitAdivyatirekeNa mAMsaM na bhakSayAmItyevaM saMkalparUpeNa vidhi sAmazravaHprabhRtayaH he munayaH zRNudhvam // 178 // tatra bhakSaNe vidhiM darzayati prANAtyaye tathA zrAddhe prokSite dvijakAmyayA / devAnpitRRnsamabhyacye khAdanmAMsaM na doSabhAk // 179 // annAbhAvena vyAdhyamibhavena vA mAMsabhakSaNamantareNa yadA prANabAdhA bhavati tadA mAMsaM niyamena bhakSayet / 'sarvata evAtmAnaM gopAyet' ityAtmarakSAvidhAnAt / tasmAdu ha na purAyuSaH svaHkAmI preyAt' iti maraNaniSedhAzca / tathA zrAddhe mAMsaM nimanito niyamena bhakSayet / abhakSaNe doSazravaNAt |-'ythaavidhi niyuktastu yo mAMsaM nAtti mAnavaH / sa pretya pazutAM yAti saMbhavAnekaviMzatim // ' iti manusmaraNAt |prokssnnaakhyshrautsNskaarsNskRtsy pazoryAgArthasthAnISomIyAdehu~tAvaziSTaM mAMsaM prokSitaM tadbhakSayet / abhakSaNe yAgAniSpatteH / dvijakAmyA brAhmaNabhojanArthe devapitrarthaM ca yatsAdhitaM tena tAnabhyayA'vaziSTaM bhakSa. yanna doSabhAgbhavati / evaM bhRtyabharaNAvaziSTamapi |-'yjnyaarth brAhmaNairvadhyAH prazastA mRgapakSiNaH / bhRtyAnAM caiva vRttyarthamagastyo hyAcarampurA // ' iti (5|22)mnusmrnnaat / na doSabhAgiti doSAbhAvamAtraM vadatA atithyAdyarcanAvaziSTasyAbhyanujJAmAnaM na prokSitAdivaniyama iti darzitam / evamapratiSiddhAnAmapi zazAdInAM prANAtyayavyatirekeNAbhakSyatvAvagamAt zUdrasyApi mAMsapratibaddhaH sarvavidhiniSedhAdhikAro'vagamyate // 179 // idAnIM prokSitAvyatiriktasya vRthAmAMsamityanena pratiSiddhasya bhakSaNe nindArthavAdamAha vasetsa narake ghore dinAni pazuromabhiH / saMmitAni durAcAro yo hantyavidhinA pazUn // 180 // avidhinA devatAdyuddezamantareNa yaH pazUnhanti sa tasya pazoryAvanti romANi tAvanti dinAni ghore narake vaset / hantItyaSTavidho'pi ghAtako gRhyate / 1 niyuktasyaiva ka. 2 cAturvarNya pratyAha ka. 3 tasmAdiha kha. 4 abhakSaNAdyAgA kha. 5hyacarattathA kha. For Private And Personal Use Only Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dravyazuddhiprakaraNam 8] mitAkSarAsahitA / 55 yathAha manuH (5/51 ) ' anumantA vizasitA nihantA krayavikrayI / saMskartA copaharttA ca khAdakazceti ghAtakAH // ' iti // 180 // idAnIM varjane vidhimAha sarvAnkAmAnavApnoti hayamedhaphalaM tathA / gRhe'pi nivasanvipro munirmAsavivarjanAt // 181 // idAnIM dravyazuddhimAha yaH prokSitAdivyatirekeNa mayA mAMsaM na bhakSitavyamiti satyasaMkalpo bhavati sa sarvAnkAmAn tatsAdhane pravRtto nirvighnaM prApnoti / vizuddhAzayatvAt / yathAha manuH ( 5/47 ) - 'yaddhyAyate yatkurute ratiM badhnAti yatra ca / tadavApnotyavina yo hinasti na kiMcana / ' iti / etaccAnuSaGgikaM phalam / mukhyaM phalamAha - iyamedhaphalaM tatheti / etacca sAMvatsarikasaMkalpasya / - ' varSe varSe'zvamedhena yo yajeta te samAH / mAMsAni ca na khAdedyastayoH puNyaphalaM samam // ' iti ( 5/53 ) manusmaraNAt / tathA gRhe'pi nivasanbrAhmaNAdizvAtuvarNiko munivanmAnanIyo bhavati mAMsatyAgAt / etacca na pratiSiddhamAMsaviSayaM nApi prokSitAdiviSayam, kiMtu pArizeSyAdatithyAdyarcanA vaziSTAbhyanujJAtaviSayamiti // 181 // iti bhakSyAbhakSyaprakaraNam / atha dravyazuddhiprakaraNam 8 sauvarNarAja tAbjAnAmUrdhvapAtragrahAzmanAm / zAkarajjumUlaphalavAsovidalacarmaNAm / / 182 / / pAtrANAM camasAnAM ca vAriNA zuddhiriSyate / carusruksruva sasnehapAtrANyuSNena vAriNA / / 183 // sauvarNa suvarNakRtam / rAjataM rajatakRtam / ajaM muktAphalazaGkhazuktyAdi / UrdhvapAtraM yajJiyolUkhalAdi, grahAdisAhacaryAt / grahAH SoDeziprabhRtayaH / azmA dRSadAdiH / zAkaM vAstukAdi / rajjuH balvajAdinirmitA / mUlamAIkAdi / phalamAtrAdi / vAso vastram / vidalaM vaiNavAdi / carma ajAdInAm / vidalacarmaNograhaNaM tadvikArANAM chatravaratrAdInAmupalakSaNArtham / pAtrANi prokSaNI pAtraprabhRtIni / camasA hotRcamasAdayaH / eteSAM sauvarNAdInAM leparahitAnAmucchiSTasparzamAtre vAriNA prakSAlanena zuddhiH / caruzvarasthAlI / sruksruvau prasiddhau / sasnehAni pAtrANi prAzitraharaNAdIni / etAni ca leparahitAnyuSNena vAriNA zudhyanti / - 'nirlepaM kAJcanaM bhANDamadbhireva vizudhyati / anamazmamayaM caiva rAjataM cAnupa1 parizeSAt kha. * 2 SoDazI yajJiyapAtra vizeSaH. yA0.8 For Private And Personal Use Only Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 56 yAjJavalkyasmRtiH / [ AcArAdhyAyaH skRtam // ' iti (5 / 112) manusmaraNAt / anupaskRtamakhAtapUritam / salepAnAM tu -- " taijasAnAM maNInAM ca sarvasyAzmamayasya ca / bhasmanAdbhirmRdA caiva zuddhiruktA manISibhiH // ' iti (5 / 111) manUktaM draSTavyam / mRdbhasmanorekakAryatvAdvikalpaH / Apastu samuccIyante / kAkAdimukhopaghAte tu - ' kRSNazakunimukhAvamRSTaM pAtraM nirlikhet, zvApadamukhAvamRSTaM pAtraM na prayuJjIta' iti draSTavyam / etacca mArjArAdanyatra / - ' mArjArazcaiva dava ca mArutazca sadA zuciH / ' iti manusmaraNAt // 182 // 183 // yajJapAtrAdInAM prokSaNena zuddhiH syazUrpA'jinadhAnyAnAM musalolUkhalA'nasAm / prokSaNaM saMhatAnAM ca bahUnAM dhAnyavAsasAm || 184 // sphyo vajro yajJAGgam / anaH zakaTam / zeSaM prasiddham / eteSAmuSNena vAriNA zuddhiH / punarajinagrahaNaM yajJAGgAjinaprAtyartham / saMhatAnAmazuddhidravyAMrabdhAvayavinAM bahUnAM dhAnyAnAM vAsasAM ca / vAsograhaNamuktazuddhInAmupalakSaNArtham / uktazuddhInAM dhAnyavAsaHprabhRtInAM bahUnAM ca rAzIkRtAnAM prokSaNenaiva zuddhiH / bahutvaM ca spRSTApekSayA / etaduktaM bhavati - yadA dhAnyAni vastrAdIni vA rAzIkRtAni tantra caNDAlAdispRSTAnyalpAni bahUni cAspRSTAni tatra spRSTAnAmuktaiva zuddhiritareSAM prokSaNamiti / tathAca smRtyantaram - 'vastra dhAnyAdirAzInAmekadezasya dUSaNe / tAvanmAtraM samuddhRtya zeSaM prokSaNamarhati // ' iti / yadA punaH spRSTAnAM bahutvaM aspRSTAnAM cAlpatvaM tadA sarveSAmeva kSAlanam / yathAha manuH (5 / 118) - 'adbhistu prokSaNaM zaucaM bahUnAM dhAnyavAsasAm / prakSAlanena tvalpAnAmadbhiH zaucaM vidhIyate // ' iti / spRSTAnAmaspRSTAnAM ca samatve'pi prokSaNameva / bahUnAM prokSaNavidhAnenAlpAnAM kSAlane siddhe punaralpAnAM kSAlanavacanasya sameSu kSAlananivRtyarthatvAt / iyatspRSTami yadaspRSTamityaviveke tu kSAlanameva / pAkSikasyApi doSasya parihartavyatvAt anekapuruSairdhAryamANAnAM tu dhAnyavAsaH prabhRtInAM spRSTAnAmaspRTAnAM ca prokSaNameveti nibandhakRtaH // 184 // nirlepAnAM sparzamAtraduSTAnAM zuddhimuktvedAnIM salepAnAM zuddhimAhatakSaNaM dAruzRGgAsthAM govAlaiH phalasaMbhuvAm / mArjanaM yajJapAtrANAM pANinA yajJakarmaNi // 185 // dArUNAM meSamahiSAdizRGgANAM karivArAhazaGkhAdyasnAm / asthigrahaNena dantAnAmapi grahaNam / ucchiSTase hAdibhirliptAnAM mRdbhasmodakAdibhiranapagatalepAnAm / (manu: 5 / 126 ) - ' yAvannApaityamedhyAkkAdandho lepazca tatkRtaH / tAvanmRdvAri cAdeyaM sarvAsu dravyazuddhiSu // ' iti sAmAnyataH zuddhividhAnAt / takSaNaM tAvanmAtrAvayavApanayanaM zuddhiH / phalasaMbhuvAM bilvAlAbunAlikerAdi phalasaMbhUtAnAM pA 1 mukhAvaghRSTaM kha. 2 dravyANAM bahUnAM kha- 3 kSAlanavacananivR. kha. For Private And Personal Use Only Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dravyazuddhiprakaraNam 8] mitAkSarAsahitA / trANAM govAlerudarpaNAcchuddhiH / yajJapAtrANAM srukkhuvAdInAM yajJakarmaNi prayujyamAnAnAM dakSiNena hastena darbherdazApavitreNa vA yathAzAstraM karmAGgatayA mArjanaM kataMvyam / etacca zrautamudAharaNamanyeSAmapi sauvarNAdInAM pAtrANAM smArtalaukikakarmasu kRtazaucAnAmevAGgatvamiti darzayitum / yajJAGgAnAM punaH kRtazaucAnAmidaM dazApavitrAdibhirmArjanaM saMskArArthamiti zeSaH // 185 // *. idAnIM salepAnAmeva keSAMcillepApakarSaNe vizeSahetUnAha soSarodakagomUtraiH zuddhyatyAvikakauzikam / sazrIphalairaMzupataM sAriSTaiH kutapaM tathA / / 186 // anton Upara mRttikAsahitena gomUtreNodakena vA lepApekSayA / AvikamUrNAmayam / kauzikaM kozaprabhavaM tasarIpaTTAdi prakSAlitaM zuddhyati / udakagomUtrairiti bahuvacanaM pazcAdapyudakaprAtyartham / aMzupaTTe valkalatantukRtam / sazrIphalairbilvaphalasahitaiH / kutapaH pArvatIyacchAgaroma nirmitakambalaH / ariSTe sahitairudakagomUtraiH zuddhyatItyanuvartate / etaccocchiSTasnehAdiyoge sati veditavyam / alpopaghAte tu prokSaNAdi / kSAlanAsahatvAt / sarvatra dravyAvinAzenaiva zuddheriSTatvAt / tathAca devalaH - 'UrNA kauzeya kutapa pakSa madukUlajAH / alpazAMcA bhavantyete shossnnprokssnnaadibhiH||' ityabhidhAyAha - ' tAnyevAmedhyayuktAni kSAlayecchodhanaiH svakaiH / dhAnyakalkaistu phalajai rasaiH kSArAnugairapi // ' iti / kSaumavadeva zANasya samAnayonitvAt / UrNAdigrahaNaM tadArabdhatUlikAdiprAdhyartham / atastasyAlpopaghAte naiva kSAlanaM kAryam / 'amedhyale pAdanyatra - 'tUlikAmupadhAnaM ca puSparaktAmbaraM tathA / zoSayitvA tape kiMcitkaraiH saMmArjayenmuhuH // pazcAzca vAriNA prokSya viniyuJjIta karmaNi / tAnyapyatimaliSThAni yathAvatparizodhayet // ' iti devalasmaraNAt / puSparaktAni kuGkumakusumbhAdiraktAni / puSparaktagrahaNamanyasyApi haridrAdiraktasya kSAlanAsahasya pratyartham / na maJjiSThAdeH / tasya kSAlanasahatvAt / zaGkhenApyuktam- 'rAgadravyANi prokSitAni zucIni' iti // 186 // 1 hetulakSaNenAha ka. tvAt kha. 4 madyamUtrapurISaizca zleSmapUyAzrazoNitaiH ka. 57 sagaurasarSapaiH kSaumaM punaH pAkAnmahImayam / kAruhastaH zuciH paNyaM bhaikSaM yopinmukhaM tathA // 187 // gaura sarSapasahitairudakagomUtraiH kSaumaM kSumA atasI tatsUtranirmitaM paTAdi zuyati / punaH pAkena mRnmayaM ghaTAdi / etaccocchiSTasnehalepe veditavyam / manuH (5/123 ) - 'maitraH purISairvA SThIvanaiH pUyazoNitaiH / saMspRSTaM naiva zuddhyeta puna:pAkena mRnmayam // ' iti smaraNAt / caNDAlAdyupaghAte tu tyAga eva / yathAha parAzaraH - ' caNDAlAdyaistu saMspRSTaM dhAnyaM vastramathApi vA / prakSAlanena zucyeta parityAgAnmahImayam // ' iti / kAravo rajakacailadhAvaka sUpakArAdyAsteSAM hastaH 2 ariSTaphalasahitaiH kha. ariSTasahitaiH phenakasahi... 3 yoga For Private And Personal Use Only Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 58 yaajnyvlkysmRtiH| [AcArAdhyAyaH sadA zuciH / zucitvaM tatsAdhye karmaNi / vastradhAvanAdau sUtakAdisaMbhave'pi / tathAca smRtyantaram-'kAravaH zilpino vaidyA dAsyo dAsAstathaiva ca / . rAjAno rAjabhRtyAzca sadyaHzaucAH prakIrtitAH // ' iti / paNyaM paNArha vikreyaM yavavrIhyAdi / anekakretRjanakaraparighaTTitamapyaprayataM na bhavati / sUtakAdinimittena ca vaNijAm / bhikSANAM samUho bhaikSaM tadbrahmacAryAdihastagataM anAcAntastrIpradAnA'zucirathyAkramaNAdinA nimittenApi na duSyati / tathA yoSinmukhaM saMbhogakAle zuci / 'striyazca ratisaMsarge' iti smaraNAt // 187 // idAnIM bhUzuddhimAha bhUzuddhirmArjanAddAhArakAlAdgokramaNAttathA / sekAdullekhanAllepAgRhaM mArjanalepanAt // 188 // mArjanyAM pAMsutRNAdInAM protsAraNaM mArjanam / dAhastRNakASThAyaiH / kAlo yAvatA kAlena lepAdikSayo bhavati tAvAn / gokramaNaM gavAM pAdaparighaTTanam / sekaH kSIragomUtragomayavAribhiH pravarSaNaM vA / ullekhanaM takSaNaM khananaM vA / lepo gomayAdibhiH / etairmArjanAdibhiH samastaiyastairvA amedhyAdiduSTA malinA ca bhUmiH zudyati / tathAca devalaH-'yatra prasUyate nArI mriyate dahyate'pi vaa| caNDAlAdhyuSitaM yatra yatra visstthaadisNhtiH|| evaM kazmalabhUyiSThA bhUramedhyA prakIrtitA / zvasUkarakharoSTrAdisaMspRSTA duSTatAM vrajet // aGgAratuSakezAsthibhasmAdhairmalinA bhavet // ' ityamedhyA duSTA malineti zodhyabhUmespaividhyamabhidhAya zu. ddhi vibhAgaM darzayati-'paJcadhA vA caturdhA vA bhUramedhyApi zuddhyati / duSTAnvitA vidhA dvedhA zudhyate malinakadhA // ' iti / yatra manuSyA dahyante yatra caNDAlairadhyuSitaM tatra paJcabhirdahanakAlagokramaNasekollekhanaiH zuddhiH / yatra manuSyA jAyante yatra mriyante yatra cAtyantaM viSTAdisaMhatiH tAsAM dAhavarjitaistaireva caturbhiH / zvasUkarakharaizcirakAlamadhyuSitAyAH gokramaNasekollekhanaistribhiH / uSTranAmakukkuTAdibhizvirakAlamadhivAsitAyAH sekollekhanAbhyAM shuddhiH| aGgAratuSakezAdibhizcirakAlamadhivAsitAyA ullekhanena zuddhiH / mArjanAnulepane tu sarvatra samuccIyate / evaM gRhaM mArjanalepanAbhyAM zuddhyati / gRhasya pRthagupAdAnaM saMmArjanalepanayoH pratidivasaM prAptyartham // 188 // godhrAte'nne tathA kezamakSikAkITadUSite / salilaM bhasa mRdvApi prakSeptavyaM vizuddhaye // 189 // godhrAte goniHzvAsopahate'nne adanIyamAtre / tathA kezamakSikAkITairdUSite / kezagrahaNaM lomAdiprAptyartham / kITAH pipIlikAdayaH / udakaM bhasma mRdvA yathAsaMbhavaM prakSeptavyaM zuddhyartham / yattu gautamenoktam-'nityamabhojyaM kezakITAvapaam' iti tatkezakITAdibhiH saha yatpakkaM tadviSayam // 189 // 1 saMgatiH kha. 2 vizuddhyati ka. 3 tasyAH paJca ka., tayoH paJca kha. For Private And Personal Use Only Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dravyazuddhiprakaraNam 8 ] mitAkSarAsahitA / pusIsakatAmrANAM kSArAmlodakavAribhiH / bhasmAdbhiH kAMsyalohAnAM zuddhiH plAvo dravasya tu // 190 // trapuprabhRtIni prasiddhAni teSAM kSArodakenAmlodakena vAriNA vopaghAtApe. kSayA samastaiyastairvA zuddhiH kAryA / kAMsyalohAnAM bhasodakena / tAmragrahaNAdrItikApittalayorgrahaNam / ekayonitvAt / etacca tAmrAdInAmamlodakAdibhiH zuddhyabhidhAnaM na niyamArtham / 'malasaMyogajaM tajaM yasya yenopahanyate / tasya tacchodhanaM proktaM sAmAnyaM dravyazuddhikRt // ' ityavizeSeNa smaraNAt / ato na tAmrAderucchiSTodakAdilepasyAnyenApagamasaMbhave niyamenAmlodakAdinA zuddhiH kAryA / ataeva manunA sAmAnyenoktam-'tAmrAyaHkAMsyaraityAnAM puNaH sIsa. kasya ca / zaucaM yathA kartavyaM kSArAmlodakavAribhiH // ' iti / yattu-'bhasanA zuddhyate kAMsyaM tAmramamlena zuddhyati' iti, tattAmrAdeH zaucasya parAM kASThAM pratipAdayituM nAnyasya niSedhAya / yadA tUpaghAtAtizayastadAmlodakAdInAmAvRttiH / -'gavAghrAtAni kAMsyAni zUdrocchiSTAni yAni ca / zuddhyanti dazabhiH kSAraiH zvakAkopahatAni ca // ' iti smaraNAt / dazakSArAnAha-'tilamuSkakazigrUNAM kokilaakssplaashyoH| kAkajaGghA tathAvajJaciJcAzvatthavaTasya ca // ebhistu dazabhiH kSAraiH zuddhirbhavati kAMsyake // ' zuddhiH plAvo dravasya tviti / dravasya dravadravyasya ghRtAdeH prasthapramANAdhikasya zvakAkAdyupahatasya amedhyasaMspRSTasya ca plAvaH plAvanaM samAnajAtIyena dravadravyeNa bhANDasyAtipUraNaM yAvanni:saraNaM zuddhirityanuvartate / tato'lpasya tyAgaH / bahvalpatvaM ca dezakAlAdyapekSayApi veditavyam / yathAha baudhAyana:-'dezaM kAlaM tethA mAnaM dravyaM dravyapra. yojanam / upapattimavasthAM ca jJAtvA zaucaM prakalpayet // ' iti / kITAdhupahatasya tUtpavanam / yathAha manuH-'dravANAM caiva sarveSAM zuddhirutpavanaM smRtam' iti / utpavanaM cAtra vastrAntarite pAtre prakSepaH / anyathA kITAdyapagamasyAsaMbhavAt / zUdrabhANDasthitasya madhUdakAdeH paatraantraanynaacchuddhiH|-'mdhuudke payastadvikArAzca pAtrAtpAtrAntarAnayane zuddhAH' iti baudhAyanasmaraNAt / madhutAdevApasadahastAtprAptasya pAtrAntarAnayanaM punaH pavanaM ca kAryam / yathAha zaGkha:-'abhyavahAryANAM ghRtenAbhighAritAnAM punaH pavanamevaM snehAnAM snehavandrasAnAm' iti // 190 // .. evaM sauvarNarAjatAdInAmetatprakaraNapratipAditAnAM sarveSAmucchiSTasnehAdyupadhAte zuddhimuktvedAnIM teSAmevAmedhyopahatAnAM zuddhimAha amedhyAktasya mRttoyaiH zuddhirgandhAdikarSaNAt / vAkzastamambunirNiktamajJAtaM ca sadA zuci // 191 // amedhyAH zarIrajA malA vsaashukraadyH|--'vsaa zukramasRGmajAmUtravikarNa. 1 dakavAriNA ka. 2 dakAdibhiH ka. 3 idaM ka. pustake'dhikam. 4 amedhyadravya ka. 5 tathAtmAnaM kha. 6 ghRtAdehIMnavarNA ka. 7 pacanaM kArya kha. For Private And Personal Use Only Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yaajnyvlkysmRtiH| [AcArAdhyAyaH viNnakhAH / zleSmA-zru dUSikA svedo dvAdazaite nRNAM malAH // ' tathA-'mAnu. pAsthi zavaM viSThA reto mUtrArtavaM vasA / svedA-zru dUSikA zleSma madyaM cAmedhyamucyate // ' iti / amedhyAdayo malA manudevalAdibhiH pratipAditAH tairvasAdiraktaliptamamedhyAktaM tasya mRdA toyena ca zuddhiH kartavyA gandhApakarSaNena / AdigrahaNAllepasyApi grahaNam / yathAha gautamaH - lepagandhApakarSaNaiH zaucamamedhyaliptasya' iti / sarvazuddhiSu ca prathamaM mRttoyaireva lepagandhApakarSaNaM kAryam / yadi gandhAdi mRttAyainaM gacchati tadAnyena / 'azaktAvanyena mRdadbhiH pUrva mRdA ca' iti gautamasmaraNAt / vasAdigrahaNaM ca sarveSAmamedhyatvaM pratipAdayituM na samAnopaghAtAya-'madyamUtrapurISaizca zleSmapUyAzruzoNitaiH / saMspRSTaM naiva zuddhyeta punaHpAkena mRnmayam // ' ityupaghAte vizeSAbhidhAnAt---'amedhyatvaM caivameSAM dehAccaiva malAcyutAH' iti vacanAddehacyutAnAmeva na svasthAnAvasthitAnAm / puruSasya nAbherUz2a karavyatiriktAGgAnAmanyAmadhyasparze snAnam / yathAha devala: --'mAnuSAsthi vasAM viSThAmArtavaM mUtraretasI / majAnaM zoNitaM spRSTvA parasya snAnamAcaret // ' iti-'tAnyeva svAni saMspRzya prakSAlyAcamya zuddhyati' iti / tathA-'arva nAbheH karau muktvA yadaGgamupahanyate / tatra snAnamadhastAttu prakSAlyAcamya zuddhyati // ' iti / kRte'pi yathoktazauce manaso'paritoSAdyatra zuddhisaMdeho bhavati tadvAkzastaM zuci / zuddhametadastviti brAhmaNavacanena zuddhaM bhavatItyarthaH / ambunirNiktaM yatra pratipadoktA zuddhirnAsti tasya prakSAlanena zuddhiH / prakSAlanAsahasya prokSaNena / ajJAtaM ca sadA yatkAkAdyupahatamupayuktaM na kadAcidapi jJAyate tacchuci / tadupayogAdadRSTadoSo nAstItyarthaH / nanvetadvirudhyate-'saMvatsarasyaikamapi caretkRcchre dvijottamaH / ajJAtabhuktazuddhyarthe jJAtasya tu vizeSataH // ' ityadRSTadoSe'pi prAyazcittapratipAdanAt / naitat / prAyazcittasya jagdhiviSayatvAt doSAbhAvasya cAnyopayogiviSayatvAt // 191 // zuci gotRptikRttoyaM prakRtisthaM mahIgatam / tathA mAMsaM zvacaNDAlakravyAdAdinipAtitam // 192 // mahIgataM bhUmisthamudakaM ekagavItRptijananasamartha caNDAlAdibhiraspRSTaM prakRtisthaM rUparasagandhasparzAntaramanApannaM zuci AcamanAdiyogyaM bhavati / mahIgatamityazucibhUgatasya zucitvaniSedhArtha natvAntarikSodakasya zuddhatvavyAvRttyarthe / nApyuddhRtasya-'uddhRtAzcApi zuddhyanti zuddhaH pAtraiH samuddhRtAH / ekarAtroSitA ApastyAjyAH zuddhA api svayam // ' iti devalavacanAt / tathA caNDAlAdikRte taDAgAdau na doSaH-'antyairapi kRte kUpe setau vApyAdike tathA / tatra sAtvA ca pItvA ca prAyazcittaM na vidyate // ' iti zAtAtapasmaraNAt / tathA 1 gaMdhApakarSaNAt ka. 2 GgAnAM matyA ka. 3 upabhuktaM kha. 4 natu tadvi kha. 5 bhAvasya vAnyaprayoga ka. For Private And Personal Use Only Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dravyazuddhiprakaraNam 8] mitAkSasahitAna mAMsaM zvacaNDAlakravyAdAdibhirnipAtitaM zuci / AdigrahaNAtpulkasAderapi grahaNam / nipAtitagrahaNaM bhakSitasya nirAkaraNArtham // 192 // razmiranI rajazchAyA gaurazvo vasudhAnilaH / vipruSo makSikAH sparze vatsaH prastavane zuciH // 193 // razmayaH sUryAdeH prakAzakadravyasya / agniH prasiddhaH / rajaH ajAdisaMbandhanyatirekeNa / tatra-'zvakAkoSTrakharolUkasUkaragrAmyapakSiNAm / ajAvireNusaMsparzAvAyurlakSmIzca hIyate // ' iti doSazravaNAttatsparze saMmArjanAdi kAryam / chAyA vRkSAdeH / gauH / azvaH / vasudhA bhuumiH| anilo vaayuH| vigruSo'vazyAyabindavaH / mukhajAnAM vakSyamANatvAt / makSikAzca / ete caNDAlAdispRSTA api sparza zucayaH / vatsaH prasnavane udhogatadugdhApakarSaNe shuciH| vatsagrahaNaM bAlasopalakSaNArtham-'bAlairanuparikrAntaM strIbhirAcaritaM ca yat / avijJAtaM ca yatkiMcinityaM medhyamiti sthitiH // ' iti vacanAt // 193 // aMjAzvayormukhaM medhyaM na gorna narajA malAH / panthAnazca vizudhyanti somasUryAMzumArutaiH // 194 // ajAzvayormukhaM medhyaM / na goH| na narajA malAH / narazabdo lakSaNayA dehamamidhatte / tajjA malA vasAdayo medhyA na bhavanti / panthAno mArgAH zvacaNDAkhAdibhiH spRSTA api rAtrau somAMzubhirmArutena ca zudhyanti / divA tu sUryAbhUmiArutena ca // 194 // mukhajA viYSo medhyAstathAcamanabindavaH / zmazru cAsyagataM dantasaktaM tyaktvA tataH zuciH // 195 // mukhe jAtA mukhajAH zleSmavipruSo medhyAH nocchiSTaM kurvanti anipatitAzcedane / 'na mukhavipuSa ucchiSTaM kurvanti na cedaGge nipatanti' iti gautamavacanAt / tathAca ye AcamanatoyabindavaH pAdau spRzanti te medhyAH / zmazru cAsvagataM mukhapraviSTamucchiSTaM na karoti / dantasaktaM cAnnAdikaM svayameva cyutaM tyaktvA zucirbhavati / acyutaM dantasamam / tathAca gautamaH-'dantazliSTaM tu dantavadanyatra jihvAbhimarzanAtprAk cyuterityeke cyuteSvAstrAvavadvidyAnigiranneva tacchuci' iti / nigiraNaM punaranena yAjJavalkyoktena tyAgena vikalpyate / nigiranevetyevakAraH 'carvaNe tvAcamennityaM muktvA tAmbUlacarvaNam / oSThau vilomako spRSTvA vAso viparidhAya ca // ' iti viSNUktAcamananiSedhArthaH / tAmbUlagrahaNaM phalAdhupalakSa. NArtham / yathAha zAtAtapaH-'tAmbUle ca phale caiva bhukte snehAvaziSTake / dantalagnasya saMsparze nocchiSTo bhavati dvijaH // ' iti // 195 // 1 ajAzvaM mukhato medhyaM ga. 2 dantebhyaH patitaM tyajati gilati vA etAvatA zujyati vinA AcamanaM iti ga. pu. vizeSaH. 3 nirgiraneva ka. nigaraneva kha. For Private And Personal Use Only Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yaajnyvlkysmRtiH| . [AcArAdhyAyaH snAtvA pItvA kSute supte bhuktvA rathyopasarpaNe / AcAntaH punarAcAmedvAso viparidhAya ca // 196 // snAnapAnakSutasvamabhojanarathyopasarpaNavAsoviparidhAneSu kRteSvAcAntaH punarAcAmet / dvirAcAmedityarthaH / cakArAdrodanAdhyayanArambhacApalyAnRtoktyAdiSu / tathAca vasiSThaH-susvA bhuktvA kSutvA sAtvA pItvA ruditvA cAcAntaH punarAcAmet' iti / manurapi-'susvA kSutvA ca bhuktvA ca SThIvitvoktvAnRtaM vacaH / pItvApo'dhyeSyamANazca AcAmetprayato'pi san // ' iti / bhojane svAdAvapi dvirAcamanam-'bhokSyamANastu prayato'pi dvirAcAmet' ityApastambasmaraNAt / snAnapAnayorAdau sakRt / adhyayane tvArambhe dviH| zeSeSvante eva yathoktaM dvirAcamanam // 196 // rathyAkardamatoyAni spRSTAnyantyazvavAyasaiH / mArutenaiva zuddhyanti pakkeSTakaMcitAni ca // 197 // rathyA mArgamAtram / kardamaH pakaH / toyamudakam / rathyAsthitAni kardamatoyAni antyaizcaNDAlAdibhiH zvabhirvAyasaizca spRSTAni mArutenaiva zuddhyanti zuddhimupayAnti / bahuvacanaM tadgatagomayazarkarAdiprAptyartham / pakkeSTakAdibhizcitAni prAsAdadhavalagRhAdIni caNDAlAdispRSTAni mArutenaiva zuddhyanti / etacca 'prokSaNaM saMhatAnAm' ityuktamokSaNaniSedhArtham / tRNakASThaparNAdimayAnAM tu prokSaNameveti // 197 // - iti dravyazuddhiprakaraNam / atha dAnaprakaraNam 9 idAnIM dAnadharma pratipAdayiSyaMstadaGgabhUtapAtrapratipAdanArtha tatprazaMsAmAha-~ tapastatvAsRjabrahma brAhmaNAnvedaguptaye / - tRptyarthaM pitRdevAnAM dharmasaMrakSaNAya ca // 198 // brahmA hiraNyagarbhaH kalpAdau tapastahavA dhyAnaM kRtvA kAnsRjAmIti pUrva brAhmaNAnsRSTavAn / kimartham / vedaguptaye vedarakSaNArtham / pitRRNAM devatAnAM ca tRptyartham / anuSThAnopadezadvAreNa dharmasaMrakSaNArtha ca / atastebhyo dattamakSayyaphalaM bhavatItyabhiprAyaH // 198 // sarvasya prabhavo viprAH zrutAdhyayanazIlinaH / tebhyaH kriyAparAH shresstthaastebhyo'pydhyaatmvittmaaH||199|| sarvasya kSatriyAdeviprAH prabhavaH zreSThAH jAtyA karmaNA ca / brAhmaNeSvapi zrutA.. 1 cAlpAnRto kha. 2 pakkeSTikacitAni kha. 3 kRtvA mukhyAnsRjAmIti kha. For Private And Personal Use Only Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dAnaprakaraNam 9] . mitAkSarAsahitA / dhyayanazIlinaH zrutAdhyayanasaMpannA utkRSTAH / tebhyo'pi kriyAparA vihitaanusstthaanshiilaaH| tebhyo'pyadhyAtmavittamAH vakSyamANamArgeNa zamadamAdiyogenAramatattvajJAnaniratAH zreSThA ityanuSajyate // 199 // evaM jAtividyAnuSThAnatapasAM prazaMsAmukhenaikaikayogenaM pAtratAmamidhAyAdhunA teSAM samuccaye saMpUrNapAtratAmAha na vidyayA kevalayA tapasA vApi pAtratA / yatra vRttamime cobhe taddhi pAtraM prakIrtitam // 200 // kevalayA vidyayA zrutAdhyayanasaMpattyA naiva saMpUrNapAtratvam / nApi kevalena tapasA zamadamAdinA / apizabdAtkevalenAnuSThAnena kevelayA jAtyA vA naiva saMpUrNapAtratA / kathaM tarhi / yatra puruSe vRttamanuSThAnaM ime cobhe vidyAtapasI staH jamadADrAhmaNajAtizca tadeva manvAdibhiH saMpUrNapAtraM prakIrtitam / hi yasmAdataH paramuskRSTaM pAtraM nAsti / atra jAtividyAnuSThAnatapaHsamuccayAnAmuttarottaraprAzastyena phalatAratamyaM draSTavyam // 20 // satpAtre gavAdidAnaM deyam gobhUtilahiraNyAdi pAtre dAtavyamarcitam / nApAtre viduSA kiMcidAtmanaH zreya icchatA / / 201 // pUrvokte pAtre gavAdikamarcitaM zAstroktodekadAnAdItikartavyAsahitaM deyam / bhapAtre kSatriyAdau brAhmaNe ca patitAdau viduSA pAtravizeSeNa phalavizeSa jAnatA zreyaH saMpUrNaphalamicchatA kiMcidalpamapi na dAtavyam / zreyograhaNAdapAtradA. ne'pi kimapi tAmasaM phalamastIti sUcitam / yathAha kRSNadvaipAyana:-'adezakAle yahAnamapAtrebhyazca dIyate / asatkRtamavajJAtaM tattAmasamudAhRtam // ' iti / apAtre na dAtavyamiti vadatA viziSTadezakAladravyasannidhau pAtrasyAsannidhAne dravyasya vA taduddezena tyAgaM tassai pratizravaNaM vA kRtvA samarpayet natvapAtre dAta. vyamiti sUcitam / tathA pratizrutamapi pazcAtpAtakAdisaMyoge jJAte na deyam'pratizrutyApyadharmasaMyuktAya na dadyAt' iti niSedhAt // 201 // apAtre dAtuniSedhamuktvA pratigrahItAraM pratyAha vidyAtapobhyAM hInena natu grAhyaH prtigrhH| gRhNanpradAtAramadho nayatyAtmAnameva ca // 202 // vidyAtapobhyAM hInena pratigrahaH suvarNAdirna grAhyaH / yasmAdvidyAvihInaH pratigRhNan dAtAramAtmAnaM cAdho narakaM nayati prApayatIti // 202 // gavAdi pAtre dAtavyamityuktaM tatra vizeSamAha dAtavyaM pratyahaM pAtre nimitteSu vizeSataH / 1 yoge pAtratAM ga. 2 kevalajAtyA ka. 3 dakapAdyAdIti ka. 4 kiMcittAmasaM ka. For Private And Personal Use Only Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yaajnyvlkysmRtiH| [AcArAdhyAyaH yAcitenApi dAtavyaM zraddhApUtaM svshktitH||203|| pratidivasaM zaktyanusAreNa yathoktavidhinA pAtre gavAdikaM svakuTumbAvirodhena dAtavyam / nimitteSu candroparAgAdiSu vizeSato'dhikaM yatnena dAtavyam / yAcitenApi zraddhApUtamanasUyApavitrIkRtaM zaktyA dAtavyam / yAcitenApi dAtavyamiti vadatA yathoktaM pAtraM svayameva gatvA AhUya vA yahAnaM tanmahAphalamuktam / tathAca smaraNam-'gatvA yaddIyate dAnaM tadanantaphalaM smRtam / sahasraguNamAhUya yAcite tu tadardhakam' itiH // 203 // gavAdikaM deyamityuktaM tatra godAne vizeSamAha hemazRGgI zaphai raupyaiH suzIlA vstrsNyutaa| sakAMsyapAtrA dAtavyA kSIriNI gauH sadakSiNA // 204 // hemamaye zRGge yasyAH sA hemazRGgI / zaphaiH khuraiH raupyaiH rAjataiH saMyutA vastreNa ca saMyutA kAMsyapAtrasahitA bahukSIrI suzIlA gauryathAktidakSiNAsahitA dAtavyA // 204 // godAnaphalamAha dAtAsyAH svargamApnoti vatsarAnomasaMmitAn / kapilA cettArayati bhUyazvAsaptamaM kulam / / 205 // asyA goH romasaMmitAn romasaMkhyAkAnvatsarAnsvargamAmoti daataa| sA yadi kapilA tadA na kevalaM dAtAraM tArayati kiMtu kulamapi AsaptamaM saptamamabhivyApya pitrAdInSada AtmAnaM ca saptamam / apyarthe bhUyaHzabdaH // 205 // ubhayatomukhIdAnaphalam - savatsAromatulyAni yugAnyubhayatomukhIm / dAtAsyAH svargamAnoti pUrveNa vidhinA dadat / / 206 / / savatsAromatulyAni vatsena saha vartata iti savatsA tasyA romatulyAni vatsasya gozca yAvanti romANi tAvatsaMkhyAkAni yugAni kRtatretAdIni ubhayatomukhIM dadatsvargamAmotyanubhavati pUrveNa vidhinA dAtA cet // 206 // kA punarubhayatomukhI kathaM tAvattaddAnaM mahAphalamityata Aha yAvadvatsasya pAdau dvau mukhaM yonyAM ca dRzyate / tAvadgauH pRthivI jJeyA yAvadgarbha na muJcati // 207 // garbhAnnirgacchato vatsasya dvau pAdau mukhaM ca yAvatkAlaM yonyAM dRzyate tAvatkAlaM ubhayatomukhamasyA astiityubhytomukhii| yAvatkAlaM garbha na muJcati tAvatsA gauH pRthivIsamA jnyeyaa| ataH phalAtizayo yuktaH // 207 // 1 khurai rUpyaiH kha. 2 bahukSIrA gauryathA. ka. kha. For Private And Personal Use Only Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dAnaprakaraNam 9] mitaakssraashitaa| sAmAnyagodAne phalam yathAkathaMciddattvA gAM dhenuM vA'dhenumeva vA / arogAmaparikliSTAM dAtA svarge mahIyate // 208 // yathAkathaMciddhemazRGgAdyabhAve'pi yathAsaMbhavaM pUrvoktena vidhinA dhenuM dogdhrI adhenuM vA avandhyAM arogAM rogarahitAM aparikliSTAM atyantAdurbalAM gAM dattvA dAtA svarge mahIyate pUjyate // 208 // godAnasamAnyAha zrAntasaMvAhanaM rogiparicaryA surArcanam / pAdazaucaM dvijocchiSTamArjanaM gogadAnavat 209 // zrAntasyAsanazayanAdidAnena zramApanayanaM zrAntasaMvAhanam / rogiNAM paricaryA yathAzaktyauSadhAdidAnena / surArcanaM hariharahiraNyagarbhAdInAM gandhamAlyAdibhirArAdhanam / pAdazaucaM dvijAnAM samAnAmadhikAnAM ca / teSAmevocchiSTasya mArjanam / etAnyanantaroktena godAnena samAni // 209 // bhUdIpAzcAnnavastrAmbhastilasarpiHpratizrayAn / naivezikaM svarNadhuryaM dattvA svarge mahIyate // 210 // bhUH phalapradA / dIpA devAyatanAdiSu / pratizrayaH pravAsinAmAzrayaH / nivezanArtha gArhasthyAthai yaskanyA dIyate tannaivezikam / svarNaM suvarNam / dhuryo bhArasaho balIvardaH / zeSaM prasiddham / etAnbhUdIpAdIndatvA svargaloke mahIyate pUjyate / svargaphalaM ca bhUmidAnAdInAM na phalAntaravyudAsArtham / manuH ( / 229) --'yatkiMcitkurate pApaM jJAnato'jJAnato'pi vA / api gocarmamAtreNa bhUmidAnena zuddhyati // ' tathA--'vAridastRptimApnoti sukhamakSayyamannadaH / tilapradaH prajAmiSTAM dIpadazcakSuruttamam // vAsodazcandrasAlokyamazvisAlokyamazvadaH / anaduddaH zriyaM puSTAM godo badhnasya viSTapam // ' ityAdiphalAntarazravaNAt / gocarmalakSaNaM ca bRhaspatinA darzitam-'saptahastena daNDena triMzaddaNDaM nivartanam / daza tAnyeva gocarma dattvA svarge mahIyate // ' iti // 210 // gRhadhAnyAbhayopAnacchatramAlyAnulepanam / yAnaM vRkSaM priyaM zayyAM dattvAtyantaM sukhI bhavet / / 211 // gRhaM prasiddham / dhAnyAni ca zAlIgodhUmAdI ni / abhayaM bhItatrANam / upAnahau / chantram / mAlyaM mallikAdeH / anulepanaM kuGkumacandanAdi / yAnaM rathAdi / vRkSamupajIvyamAmrAdikam / priyaM yadyasya priyaM dharmAdikam / zayyAM ca datvAtyantamatizayena sukhI bhavati / naca hiraNyAdivaddhaste dAtumazakyatvAddharmasya dAnA1 bhUH kRSiphalapradA ga. 2 bhAravAho ga. 3 carmAdInAmasaMbhavaH kha. For Private And Personal Use Only Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yAjJavalkyasmRtiH [AcArAdhyAyaH aSaka ytH| saMbhavaH / bhUmidAnAdAvapi samAnatvAt / smRtyantare'pi dharmadAnazravaNAt'devatAnAM gurUNAM ca mAtApitrostathaiva ca / puNyaM deyaM prayatnena nApuNyaM codita kvacit // ' apuNyadAne tadeva vardhate pratigrahIturapi lobhAdinA pravRttasya-'yaH pApamaibalaM jJAtvA pratigRhNAti durmtiH| garhitAcaraNAttasya pApaM tAvatsamAzrayet // samadviguNasAhasramAnantyaM ca pradAtRSu // ' iti smaraNAt / ihaca sarvatra dezakAlapAtra vizeSAddeya vizeSAdAtRvizeSAt-'dAne phalaM mayA proktaM hiMsAyAM tadvadeva hi' iti pratigRhItRvRttivizeSAcca dAtRpratigrahItroH phalatAratamyaM draSTavyam // 211 // dAnAtphalamuktamidAnI dAnavyatirekeNApi dAnaphalAvAptihetUnAha sarvadharmamayaM brahma pradAnebhyo'dhikaM ytH| taddadatsamavApnoti brahmalokamavicyutam // 212 // yasmAtsarvadharmamayaM brahma avabodhakatvena tasmAttaddAnaM sarvadAnebhyo'pyadhikaM atastaddadadadhyApanAdidvAreNa brahmalokamavApnoti / avicyutaM vicyutiryathA na bhavati / A bhUtasaMplavaM brahmaloke'vatiSThata ityrthH| anaca brahmadAne parasvatvApAdanamAtraM dAnaM, svatvanivRtteH kartumazakyatvAt // 212 // dAtuH phalamuktaM / idAnIM dAnavyatirekeNApi dAnaphalAvApterhetumAha pratigrahasamartho'pi nAdatte yaH pratigraham / ye lokA dAnazIlAnAM sa tAnApnoti puSkalAn // 213 / / yaH pAtrabhUto'pi prApta pratigrahaM suvarNAdikaM nAdatte na svIkaroti asau yadyaprAptaM nopAdatte tattaddAnazIlAnAM ye lokAstAnsamagrAnApnoti // 213 // idAnIM sarvapratigrahanivRttiprasaGge'pavAdamAha kuzAH zAkaM payo matsyA gandhAH puSpaM dadhi kssitiH| mAMsaM zayyAsanaM dhAnAH pratyAkhyeyaM na vAri ca // 214 // dhAnAH bhraSTayavAH / kSitirmRttikA / zeSaM prasiddham / etacca kuzAdikaM svayamupAnItaM na pratyAkhyeyam / cakArAgRhAdi / (manuH 4|250)-'shyyaaN gRhAnkuzAngandhAnapaH puSpaM maNIndadhi / dhAnA matsyAnpayo mAMsaM zAkaM caiva na nirNadet // ' tathA-'edhodakaM mUlaphalamannamabhyudyataM ca yat / sarvataH pratigRhNIyAnmadhvathAbhayadakSiNAm // ' iti (4 / 247) manusmaraNAt // 214 // kimiti na pratyAkhyeyamityAha - ayAcitAhRtaM grAhyamapi dusskRtkrmnnH| . anyatra kulaTASaNDapatitebhyastathA dvijH||215|| 1 dAnena ka. 2 prabalaM jJAtvA ga. 3 bhraSTatandulAH ka. ga. 4.madhvAjyAbhaya ga. For Private And Personal Use Only Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org zrAddhaprakaraNam 10 ] mitAkSarAsahitA ! 67 yasmAdayAcitAhRtametatkuzAdi duSkRtakAriNo'pi saMbandhi prAnaM kimuta yathoktakAriNaH / tasmAna pratyAkhyeyam / anyatra kulaTASaNDapatitebhyaH zatrozca / kulAkulamaTatIti kukaTAH svairiNyAdikAH / SaNThastRtIyAprakRtiH // 215 // pratigrahanivRtterapavAdAntaramAha devAtithyarcanakRte gurubhRtyArthameva vA / sarvataH pratigRhNIyAdAtmavRttyarthameva ca // 216 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 'devAtithyarcanAderAvazyakatvAttadarthamanAtmakAraNAt patitAdyatyantakutsitavarje sarvataH pratigRhNIyAt / guravo mAtApitrAdayaH / bhRtyAH bharaNIyAH bhAryApu zrAdayaH // 216 // iti dAnaprakaraNam -4 atha zrAddhaprakaraNam / idAnIM zrAddhaprakaraNamArabhyate / zrAddhaM nAmAdanIyasya tatsthAnIyasya vA dravyasya pretoddezena zraddhayA tyAgaH / tacca dvividhaM pArvaNamekoddiSTamiti / tatra tripuruSoddezena yatkriyate tatpArvaNam / ekapuruSoddezena kriyamANamekoddiSTam / punazca trividhaM nityaM naimittikaM kAbhyaM ceti / tatra nityaM niyatanimittopAdhau coditamaharaharamAvasyASTakAdiSu / aniyata nimittopAdhau coditaM naimittikaM yathA putrasammAdiSu / phalakAmanopAdhaH vihiteM kAmyaM yathA svargAdikAmanAthAM kRttikA - dinakSatreSu tithiSu ca / punazkSa patravidhaM - 'aharahaH zrAddhaM pArvaNaM vRddhizrAddhamekoddiSTaM sapiNDIkaraNaM ce 'ti / tatrAharahaH zrAddhaM - 'annaM pitRmanuSyebhyaH' ityAdinoktam / tathAca manuH - 'dadyAdaharahaH zrAddhamannAdyenodakena vA / payomUlaphalairvApi pi - tRbhyaH prItimakSayAm // ' iti // adhunA pArvaNaM vRddhizrAddhaM ca darzayiSyaMstayoH kAlAnAha amAvAsyA'STakA vRddhiH kRSNapakSo'yanadvayam / dravyaM brAhmaNasaMpattirviSuvatsUrya saMkramaH // 217 // vyatIpAto gajacchAyA grahaNaM candrasUryayoH / zrAddhaM prati rucicaiva zrAddhakAlAH prakIrtitAH / / 218 // , yatra dine candramA na dRzyate sA amAvAsyA tasyAmahardvayavyApinyAmaparAhna - vyApinI grAhyA / -- 'aparAhnaH pitRRNAm' iti vacanAt / aparAhnazca paJcadhAvibhakte dine caturtho bhAgatrimuhUrtaH / aSTakAzcatasraH 'hemanta zizirayozcaturNAmaparapakSANAmaSTamISvaSTakAH' ityAzvalAyanoktAH / vRddhiH putrajanmAdiH / kRSNapakSo'parapakSaH / * 1 manApatkaraNAt ka. yA0 9 2 coditaM ka. 3 viSuvaH ka. For Private And Personal Use Only Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 68 yAjJavalkyasmRtiH / [ AcArAdhyAyaH ayanadvayaM dakSiNottarasaMjJakam / dravyaM kRsaramAMsAdikam / brAhmaNasaMpattirvakSyamANA / viSuvaDUyaM meSatulayoH sUryagamanam / sUryasaMkrama Adityasya rAzeH rAzyantaragamanam / ayanaviSuvato: saMkrAntitve siddhe'pi pRthagupAdAnaM phalAtizayapratipAdanArtham / vyatIpAto yogavizeSaH / gajacchAyA - 'yadenduH pitRdaivatye haMsazcaiva kare sthitaH / yesyAM tithirbhavetsA hi gajacchAyA prakIrtitA // ' iti paribhASitA / hasticchAyeti kecit / seha na gRhyate kAlaprakramAt / grahaNaM somasUryayoruparAgaH / yadA ca kartuH zrAddhaM prati rucirbhavati tadApi / cazabdAcugAdiprabhRtayaH / ete zrAddhakAlAH / yadyapi - 'candrasUryagrahe nAdyAt' iti grahaNe bhojananiSedhastathApi bhokturdoSo dAturabhyudayaH // 217 // 218 // 1 aharahaH zrAddhavyatiriktavakSyamANacaturvidhazrAddheSu brAhmaNasaMpattimAhaayyAH sarveSu vedeSu zrotriyo brahmavidyuvA / vedArthavijjyeSThasAmA trimadhutrisuparNikaH / / 219 // sarveSu vedeSu RgvedAdiSu anyamanaskatayApyajastrAskhalitAdhyayanakSamA adhyAH / zronniyaH zrutAdhyayanasaMpannaH / vakSyamANaM brahma yo vetti asau brahmavit / yuvA madhyamavayaskaH / sarvasyedaM vizeSaNam / mantrabrAhmaNayorarthaM vettIti vedArthacit / jyeSThasAma sAmavizeSastadadhyayanAGgavataM ca tadratAcaraNena yastadadhIte sa jyeSThasAmA / trimadhuH RgvedaikadezastadrataM ca tadratAcaraNena tadadhIte iti trimadhuH / trisuparNa RgyajuSorekadezastadrataM ca tadratAcaraNena yastadadhIte sa trisuparNikaH / te brAhmaNAH zrAddhasaMpada iti rvekSyamANena saMbandhaH // 219 // svasrIyaRtvigjAmAtRyAjyazvazuramAtulAH / triNAciketadauhitra ziSyasaMbandhibAndhavAH // 220 // svastrIya bhAgineyaH / RtviguktalakSaNaH / jAmAtA duhiturbhartA / triNAciketaM yajurvedaikadezaH tadvrataM ca tadratAcaraNena yastadadhyAyI sa triNAciketaH / aprasiddham / ete ca pUrvoktAmya zrotriyAdyabhAve veditavyAH - 'eSa vai prathamaH kalpaH pradAne havyakavyayoH / anukalpastvayaM proktaH sadA sadbhiragarhitaH // ' ityabhidhAya ( 3 / 147 ) manunA svastrIyAdInAmabhihitatvAt // 220 // karmaniSThAstaponiSThAH paJcAnirbrahmacAriNaH / pitRmAtRparAcaiva brAhmaNAH zrAddhasaMpadaH / / 229 // karmaniSThA vihitAnuSThAnatatparAH / tapo tiSThAstapaHzIlAH / sabhyAvasathyau tretAz yasya santi sa paJcAgniH paJcAgnividyAdhyAyI ca / brahmacArI upakurvANako naiSThikazca / pitRmAtRparAstatpUjAparAH / cakArAt jJAnaniSThAdayaH / brAhmaNAH na kSatriyAdayaH / zrAddhasaMpadaH / zrAddheSvakSayyaphalasaMpattihetavaH // 221 // 1 kRSNasAra mAMsAdi kha. 2 yAmyA tithiH kha. ga. 3 tadadhyAyI ka. ga. 4 vakSyamANakriyAsaMbandhaH kha. ga. 5 zrAdasaMpade ka. ga. For Private And Personal Use Only Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org mitAkSarAsahitA / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrAddhaprakaraNam 10 ] caryAnAha- rogI hInAtiriktAGgaH kANaH paunarbhavastathA / avakIrNI kuNDagolau kunakhI zyAvadantakaH // 222 // 69 rogI mahArogopasRSTaH / hInamatiriktaM vA yasyAsau hInAtiriktAGgaH / ekenAkSNA yaH pazyati sa kANaH / etasmAdevAndhabadhiraviddhaM prajananakhaleti duzcarmaprabhRtayo nirastAH / punarbhUruktalakSaNA tasyAM jAtaH paunarbhavaH / avakIrNI brahmacarya eva skhalitabrahmacaryaH / kuNDagolI - ' paradAreSu jAyete dvau sutau kuNDagopat | patyau jIvati kuNDaH syAnmRte bhartari golakaH // ' (manuH 3 / 174 ) ityevamuktalakSaNako / kunakhI kutsitanakhaH / zyAvadantakaH svabhAvAtkRSNadazanaH / ete zrAddhe ninditA iti vakSyamANena saMbandhaH // 222 // bhRtakAdhyApakaH klIvaH kanyAdUSyabhizastakaH / mitradhruk pizunaH somavikrayI parivindakaH // 223 // 1 vetanagrahaNena yo'dhyApayati sa bhRtakAdhyApakaH / vetanadAnena ca yo'dhIte so'pi / klIbo napuMsakaH / asadbhiH sadbhirvA doSairyaH kanyAM dUSayati sa kanyAdUSI / asatA satA vA brahmahatyAdinAbhiyukto'bhizastaH / mitradhruk mitradrohI / paradoSasaMkIrtanazIlaH pizunaH / somavikrayI yajJe somasya vikretA / parivindakaH parivettA | jyeSThe'kRtadAre'kRtAbhiparigrahe vA yaH kanIyAndAraparigrahamaniparigraha kuryAtsa parivettA / jyeSThastu parivittiH / yathAha manuH (3 / 171 ) - 'dArAgnihotrasaMyogaM yaiH karotyagraje sthite / parivettA sa vijJeyaH parivittistu pUrvajaH // * iti / evaM dAtRyAjakAvapi - 'parivittiH parivettA yathA ca parividyate / sarve te narakaM yAnti dAtRyAjakapaJcamAH // iti ( 3 / 172 ) mainuvacanAt // 223 // mAtApitR gurutyAgI kuNDAzI vRSalAtmajaH / parapUrvApatiH stenaH karmaduSTAca ninditAH // 224 // vinA kAraNena mAtApitRgurUnyastyajati sa mAtApitRgurutyAgI / evaM bhAryAputratyAgyapi - ' vRddhau ca mAtApitarau sAdhvI bhAryA sutaH zizuH / apyakAryazataM kRtvA bhartavyA manurabravIt // ' iti samAna nirdezAt / kuNDasyAnnaM yo'znAtyasau kuNDAzI / evaM golakasyApi - 'yastayorannamaznAti sa kuNDAzI prakIrtitaH ' iti vacanAt / vRSalo nirdharmastatsuto vRSalAtmajaH / parapUrvA punarbhUH tasyAH patiH / adattAdAyI stenaH / karmaduSTAH zAstraviruddhakAriNaH / cakArAtkita va devalakaprabhRtayaH / ete zrAddhe ninditAH pratiSiddhAH / 'adhAH sarveSu vedevi 'tyAdinA zrAddhayogyabrAhmaNapratipAdanenaiva tadvyatiriktAnAmayogyatve siddhe'pi punaH keSAM - 1 vRddhaprajanana kha. 2 khalatirniSkezazirAH khalvATaH. 3 saMkucitanakhaH kha 4 kurute sthite ka. 5 iti samAnadoSazravaNAt ga. 6 mAtRpitR ga. yo For Private And Personal Use Only Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yaajnyvlkysmRtiH| [AcArAdhyAya: vidrogyAdInAM pratiSedhavacanamuktalakSaNabrAhmaNAsaMbhave pratiSedharahitAnAM prA. tyartham // 224 // ..... evaM zrAddhakAlAnbrAhmaNAMzcoktvA'dhunA pArvaNaprayogamAha nimantrayeta puurvedhurbraahmnnaanaatmvaashuciH| .. taizcApi saMyatairbhAvyaM manovAkAyakarmabhiH // 225 // pUrvoktAnbrAhmaNAn zrAddha kSaNaH kriyatAmiti pUrvedhunimantrayeta prArthanayA jhaNamabhyupagamayet / aparedhurvA / 'pUrvedhuraparedhurvA zrAddhakarmaNyupasthite / nimantrayeta dhyavarAnsamyagviprAnyathoditAn // ' iti (3 / 187) manusmaraNAt / AtmavAn zokomAdAdirahitaH san doSavAsa bhavati / yadvA AtmavAsiyatendriyo bhvet| zuciH prayatazca / tairapi nimatritaiAhmaNairmanovAkAyavyApAraiH saMyatairniyatairbhavitavyam // 225 // aparAhne samabhyarcya svAgatenAgatAMstu tAn / pavitrapANirAcAntAnAsanedhUpavezayet / / 226 // aparAhne uktalakSaNe samabhyarcya tAnnimantritAnbrAhmaNAnAhUya svAgatavacanena pUjayitvA kRtapAdadhAvanAnAcAntAn kloSvAsaneSu pavitrapANiH pavitrapANInupavezayet / yadyapyatra sAmAnyenAparAhne ityuktaM tathApi kutape prArabhya tadAdi paJcasu muhUrteSu parisamApanaM zreyaskaram |-'aho muhUrtA vikhyAtA daza paJca ca sarvadA / tatrASTamo muhUrto yaH sa kAlaH kutapaH smRtaH // majyAjhe sarvadA yasmAnmandIbhavati bhaaskrH| tasmAdanantaphaladastatrArambho viziSyate // Urva muhUrtAtkutapAdyanmuhUrtacatuSTayam / muhUrtapaJcakaM hyetatsvadhAbhavanamiSyate // ' iti vacanAt / tathAnyadapi zrAddhopayogi kutapasaMjJakamuktam / -'madhyAhnaH khaDgapAtraM ca tathA nepAlakambalaH / raupyaM darbhAstilA gAvo dauhitrazcASTamaH smRtH|| pApaM kutsitamityAhustasya saMtApakAriNaH / aSTAvete yatastasmAtkutapA iti vizrutAH // ' iti // 226 // yugmAndaive yathAzakti pitrye'yugmAMstathaiva ca / paristute zucau deze dakSiNApravaNe tathA // 227 // daive Abhyudayike zrAddhe yugmAnsamAnbrAhmaNAnupavezayet / katham yathAzakti zaktimanatikramya / tatra vaizvadeve dvau mAtrAdInAM tisRNAmekaikasyA dvau dvau tisRNAM vA dvau / evaM pitrAdInAmekaikasya dvau dvau trayANAM vA dvau / evaM mAtAmahAdInAM ca vargatraye vaizvadevaM pRthak tatraM vA / pitrye pArvaNazrAddhe ayugmAnviSamAnupavezayediti saMbadhyate / etacca paristRte sarvataH pracchAdite zucau gomayAdinopalise dakSiNApravaNe dakSiNato'vanate deze kAryam // 227 // 1 avasara utsavo vA kSaNaH ga. 2 vijJeyA ka. For Private And Personal Use Only Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org zrAddhaprakaraNam 10] mitAkSarAsahitA / ayugmApibhya iti pArvaNazrAddhAGgabhUte vaizvadevepyayugmaprasaGge idamArabhyatedvau daive prAk trayaH pitrya udagekaikameva vA / mAtAmahAnAmapyevaM tatraM vA vaizvadevikam // 228 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dvau daiva iti / daive vaizvadeve dvau brAhmaNau prAGmukhAvupavezyau / pitrye ayugmAnitya vizeSaprasaGge vizeSa ucyate - trayaH pitrye iti / pitrye pitrAdisthAne traya udackhA upavezyAH / pakSAntaramAha - ekaikameva vA / vaizvadeve pitrye ca ekamekamupavezayet / saMbhavato vikalpaH / mAtAmahAnAmapyevaM zrAddhe nimantraNAdi / dvau daive prAk zrayaH pazye udagekaikameva vetveva mataM pitRzrAddhavatkartavyam / pitRzrAddhaM mAtAmaha zrAddhe ca vaizvadevikaM pRthak tatreNa vA kartavyam / tatrazabdaH samudAyavAcakaH / yadA tu dvAveva brAhmaNau labdhau tadA vaizvadeve pAtraM prakarUpya ubhayatraikaikaM brAhmaNaM niyujyAt / yathAha vasiSThaH - 'yadyekaM bhojayecchrAddhe daivaM tatra kathaM bhavet / anaM pAtre samuddhRtya sarvasya prakRtasya ca // devatAyatane kRtvA tataH zrAddhaM pravartayet / prAsyedanaM tadabhau tu dadyAdvA brahmacAriNe // ' iti // 228 // pANiprakSAlanaM dattvA viSTarArtha kuzAnapi / AvAhayedanujJAto vizvedevAsa ityRcA / / 229 // tadanantaraM vaizvadevArthabrAhmaNahaste jalaM dattvA viSTarArtha kuzAMzca yugmAn dvigupitAnAsane dakSiNato datvA vizvAndevAnAvAhayiSye iti brAhmaNAn pRSTvA tairAvAhayetyanujJAto 'vizvedevAsa Agata' ityanayaca 'Agacchantu mahAbhAgAH ' ityanena ca smArtena mantreNa tAnAvAhayet / etaca yajJopavItinA pradakSiNaM ca kAryam - 'apasavyaM tataH kRtvA pitRRNAmapradakSiNam' iti pitrye vizeSasmaraNAt // vairanvavakIryAtha bhAjane sapavitrake / zaMnodevyA payaH kSiSvA yavosIti yavAMstathA // 230 // yA divyA iti mantreNa hasteSvardhya vinikSipet / 1 bhItinA savyena ca kha. tato vaizvadevArthabrAhmaNasamIpe bhUmiM prAdakSiNyena yavairanvavakIrya anantaraM taijasAdibhAjane sapavitrake kuzayugmAntarhite 'zaM no devIrabhiSTaya' ityanayacapaH zivA 'yavosi dhAnyarAjo vA' ityAdinA mantreNa yavAn tato gandhapuSpANi ca kSitvA'nantaraM arghyapAtra pavitrAntarhiteSu brAhmaNahasteSu 'yA divyA ApaH payasA' ityAdinA mantreNa vizvedevA idaM vo'rghyaM ityarthyodakaM vinikSipet // 230 // dattvodakaM gandhamAlyaM dhUpadAnaM sadIpakam // 239 // tathAcchAdanadAnaM ca karazaucArthamambu ca / atha karazaucArthamudakaM datvA yathAkramaM gandhapuSpabhUpadIpadAnaM kuryAt tathA 2 vizvedevArtha - kha. For Private And Personal Use Only Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 72 yaajnyvlkysmRtiH| [AcArAdhyAyaH cchAdanadAnaM ca / gandhAdInAM smRtyantarokto vizeSo draSTavyaH-'candanakuGkumakapUrAgarupadmakAnyupalepanArtham' iti viSNunoktam / puSpANica-'zrAddhe jAtyaH prazastAH, syurmallikA zvetayUthikA / jalodbhavAni sarvANi kusumAni ca campakam // ' ityuktAni / vAni ca-'ugragandhInyagandhIni caityavRkSodbhavAni ca / puSpANi varjanIyAni raktavarNAni yAni ca // ' na kaNTakijam / kaNTakijamapi zukvaM sugandhi yattadadyAt / na raktaM dadyAt / raktamapi kuGamajaM jalajaM ca dadyAt ityAdIni draSTavyAni / dhUpe ca vizeSo viSNunoktaH-'prANyaGgaM sarva dhUpArthe na dadyAt / ghRtamadhusaMyuktaM guggulazrIkhaNDAgarudevadArusaralAdi dadyAt' iti / dIpe ca vizeSaH zaGkhanoktaH-'ghRtena dIpo dAtavyastilatailena vA punaH / vasAmedodbhavaM dIpaM prayatnena vivarjayet // ' iti AcchAdanaM ca zubhraM navamahataM sadazaM ddyaaditi| etacca sarva vaizvadevAnuSTAnakANDamudaGmukhaH kuryAt / pityaM kANDaM dakSiNAmukhaH / pathAha vRddhazAtAtapaH-'udaGmukhastu devAnAM pitRRNAM dakSiNAmukhaH / pradadyA. pArvaNe sarva devapUrva vidhAnataH // ' iti // 23 // apasavyaM tataH kRtvA pitRRNAmapradakSiNam // 232 // dviguNAMstu kuzAndevA hyuzantastvetyUcA pitRRn / AvAhya tadanujJAto japedAyantunastataH // 233 // tato vaizvadevakANDAnantaramapasavyaM yajJopavItaM prAcInAvItaM kRtvA / atra tata iti vadatA kANDAnusamayo darzitaH / pitrAdInAM trayANAmayugmAnkuzAndviguNabhugnAn apradakSiNaM vAmato viSTarArthamAsaneSUdakapUrvakaM datvA punarudakaM dadyAt / 'apaH pradAya durbhAndviguNabhunAnAsanaM pradAyApaH pradAya' ityAzvalAyanassaraNAt / etaccAdyantayorudakadAnaM vaizvadeve pitrye ca pratipadArtha pratipAdanArtha draSTavyam / atha pitRRn pitAmahAn prapitAmahAnAvAhayiSya iti brAhmaNAnpRSTvA AvAhayeti tairanujJAtaH 'uzantastvA nidhImahi' ityanayarcA pitrAdInAvAhya 'Ayantu naH pitaraH' ityAdinA mantreNopatiSTheta // 232 // 233 // apahatA iti tilAnvikIrya ca samantataH / yavArthAstu tilaiH kAryAH kuryAdAdi pUrvavat / / 234 // dattvAr2yA saMsravAMsteSAM pAtre kRtvA vidhaantH| pitRbhyaH sthAnamasIti nyujaM pAtraM karotyadhaH // 235 // yavArthAH yavasAdhyAni kAryANyavakiraNAdIni tilaiH kartavyAni / tato'rthyapAtrAsAdanAcchAdanAntaM pUrvavatkuryAt / tatrAyaM vizeSaH-tilAn 'apahatA a. surArakSAMsi' ityAdinA mantreNa brAhmaNAnparito'pradakSiNamanvavakIrya rAjatAdiSu pAtreSu viSvayugmakuzanirmitakUrcAntarhiteSu 'zaM no devIH' iti mantreNApaH zivA 1 akaNTakijaM kha. 2 kuzAnkRtvA ka. 3 diguNabhumAnkuzAndatvAphA-kha. ga. For Private And Personal Use Only Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrAddhaprakaraNam-10] mitaakssraashitaa|| 'tilosi somadaivatya' ityAdimantreNa tilAn gandhapuSpANi ca kSitvA svadhAyAH iti brAhmaNAnAM purato'yapAtrANi sthApayitvA 'yAdinyA' iti mantrAnte pitarida te'sya pitAmahedaM te'dhya prapitAmahedaM te'ya'miti brAhmaNAnAM hasteSvayaM dadyAt / ekaikamubhayantra vetyasminnapi pakSe pAtratrayaM kAryam / evamayaM dattvA teSAmadhyANAM saMtravAnbrAhmaNahastagalitA|dakAni pitRRpAne gRhItvA dakSiNAyaM kuzastamba bhUmau nidhAya tasyopari 'pitRbhyaH sthAnamasi' ityanena mantreNa tatpAtraM nyunamadhomukhaM kuryAt / tasyopari arghyapAtravitrANi nidadhyAt / anantaraM gandhapuSpadhUpadIpAcchAdanAni pitarayaM te gandhaH pitaridaM te puSpamityAdinA prayogeNa dadyAt // 234 // 235 // - agnaukaraNamAha dvAbhyAm anaukariSyannAdAya pRcchatyannaM ghRtaplutam / kuruSvetyabhyanujJAto hukhAgnau pitRyajJavat // 236 // hutazeSaM pradadyAttu bhAjaneSu samAhitaH / / yathAlAbhopapanneSu raupyeSu ca vizeSataH // 237 // anantaramagnaukariSyanghRtaplutaM ghRtAktamannamAdAya brAhmaNAn pRcchedagnaukariSye iti / dhRtagrahaNaM sUpazAkAdinivRttyartham / tatastaiH kuruSvetyabhyanujJAtaH prAcInAvItI zuddhamannamupasamAdhAya mekSaNenAdAyAvadAnasaMpadA juhuyAt 'somAyapitRmate svadhAnamaH / agnaye kavyavAhanAya svadhAnamaH' iti piNDapitRyajJakalpenAnau hutvA mekSaNamanuprahRtya. hutazeSa mRnmayavarja yathAlAbhopapatreSu vizeSato raupyeSu pitrAdibhAjaneSu dadyAt na vaizvadevabhAjaneSu / samAhito'nanyamanaskaH / atra yadyapyagnAvityavizeSeNoktaM tathApyAhitAgneH sarvAdhAnapakSe aupAsanAnerabhAvAt piNDapitRyajJAnantarabhAvini pArvaNazrAddhe vihRtadakSiNAgneH saMnidhAnAkSiNAnau homaH-'karma mAtaM vivAhAnau' ityasyApavAdadarzanAt / yathAha mArkaNDeyaH'AhitAgnistu juhuyAdakSiNAgnau samAhitaH / anAhitAgnistvaupasathe'nyabhAve dvije'psu vA // ' iti / ardhAdhAnapakSe tvaupAsanAgnisadbhAvAdAhitAgneranAhitAnerivaupAsanAgnAvevAgnaukaraNahomaH / evamanvaSTakAdiSu viSvapi piNDapitRyajJakalpAtidezAt / kAmyAdiSu caturyu brAhmaNapANAveva homH| yathAhuguhyakArAH'bhAnvaSTakyaM ca pUrvedhurmAsimAsyatha pArvaNam / kAmyamabhyudaye'STamyAmekoddiSTamathASTamam // catujhyeSu sAgnInAM vahnau homo vidhIyate / piThyabrAhmaNahaste syAduttareSu caturvapi // ' asyArtha:-'hemantazizirayozcaturNAmaparapakSANAmaSTamIdhvaSTakAH' ityaSTakA vihitAH / tatra navamyAM yatkriyate tadanvaSTakyam / saptamyAM kriyamANaM pUrveyuH / mAsimAsi kRSNapakSe paJcamIprabhRtiSu yasyAM kasyAMcitti 1.pAtre prathame gRhItvA ga. 2 vItIdhmamupa-ka. vItyagnimupa-kha. 3 vihita kha. 4 stvau. pAsane'zyabhAve ga. 5 nerapyaupAsanA kha. ga. 6 kalpenetinidezAt ka. For Private And Personal Use Only Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yaajnyvlkysmRtiH| . [AcArAdhyAyaH bhAvanvaSTakyAtidezena yadvihitam / amAvAsyAsyAM piNDapitRyajJAnantaraM yadvihitaM taspArvaNam / svargAdikAmanAyAM kRttikAdinakSatreSu yadvihitaM tatkAmyam / bhabhyudave putrotpattyAdiSu taDAgArAmadevatApratiSThAdiSu ca yadvihitaM tadAbhyudayam / aSTamyAM aSTakA vihitAH / ekoddiSTam / atraikoddiSTazabdena sapiNDIkaraNaM lakSayati, tatraikoddiSTasyApi sadbhAvAt, sAkSAdekoddiSTe tadabhAvAt / athavA gRhyabhASyakAramate sAkSAdekoddiSTe'pi pANihomasya sadbhAvAtsokSAdekohiSTameva / eteSAmaSTAnAmAgreSu catuSu sAgnikasyAno homaH / uttareSu catuSu piNyabrAhmaNahaste / niragnikasyApi pramItapitRkasya dvijasya pArvaNaM nityamiti tasyApi pANAveva homaH-'na nirvapati yaH zrAddhaM pramItapitRko dvijaH / indukSaye mAsi mAsi prAyazcittIyate tu saH // ' iti vacanAt / evaM kAmyAbhyudayikASTakaikoddiSTeSu pANAveva homaH-'anyabhAve tu viprasya pANAvevopapAdayet' iti manumaraNAt / pANidattasya pRthagyAsapratiSedhai ucyate / yathAhuAkArA:-'bhanaM pANitale dattaM pRthgnntybuddhyH| pitarastena tRpyanti. zeSAvaM na labhanti te // yacca pANitale dacaM yaccAnyadupakalpitam / ekIbhAvena bhoktavyaM pRthagbhAvo na vidyate' iti // 236 // 237 // annanivedanam dattvAnnaM pRthivIpAtramiti pAtrAbhimatraNam / kRdaMviSNurityane dvijAGguSThaM nivezayet / / 238 // anamodanasUpapAyasaghRtAdikaM bhAjaneSu dekhA pRthivIte pAnamityAdinA ma. zreNa pAtrAmimantraNaM kRtvA 'idaM viSNurvicakrame' ityanayarcA ane dvijAGguSThaM nivezayet / tatraca vaizvadeve yajJopavItI viSNo havyaM rakSeti / pitrye prAcInAvItI viSNo kavyaM rakSeti / -'viSNo havyaM ca kavyaM ca brUyAdrakSeti vai kramAt' iti manusmaraNAt // 238 // savyAhRtikAM gAyatrI madhuvAtA iti jyUcam / jasvA yathAsukhaM vAcyaM bhuJjIraMste'pi vAgyatAH // 239 // anantaraM vizvebhyodevebhya idamajha pariviSTaM parivekSyamANaM cAtRseriti yavodakena daive nivedya, tathA pitre amukagotrAyAmukazarmaNe idamanaM pariviSTaM parivekSyamANaM cAtRpteriti tilodakapradAnena pitre nivedya, evaM pitAmahAya prapitAmahAya ca nivedyAnantaramApozanaM dattvA pUrvoktAmiAhRtimiH sahitAM gAyatrI 'madhuvAtA' iti tRcaM madhumadhumadhviti trivAraM jahavA yathAsukhaM juSadhvamiti brUyAt |-'sNklpy pitRdevebhyaH sAvitrI madhumajapaH / zrAddhaM nivedyApozAnaM juSazreSo'tha bhojanam // ' tathA--'gAyatrI triH sakadvApi japeyAhRtipUrvikAm / ma 1 lakSyate kha. 2 sadbhAvAdeko ka. 3 pratiSedhazca dRzyate ga. 4 pUrvamanvantyabu. ga. 5 kRtvA ga. -- For Private And Personal Use Only Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra . www. kobatirth.org zraddhaprakaraNam 10] mitAkSarAsahitA / Ge dhuvAtA iti tRcaM madhvityetatrikaM tathA // ' iti pAraskarAdivacanAt / bhuJjIraste'pi vAgyatAH / te'pi brAhmaNA vAgyatA maunino bhuJjIran // 239 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir annamiSTaM haviSyaM ca dadyAdakrodhano'tvaraH / AtRptestu pavitrANi jatvA pUrvajapaM tathA // 240 // bhanaM bhakSyabhojyalecoSyapeyAtmakaM paJcavidhaM iSTaM yadrAhmaNAya pretAya kartre vA rocate / haviSyaM zrAddhahaviryogyaM brIhizAliyavagodhUmamudgamASamunyanakAlazAkamahAzalkailAzuNThImarIcahiGguguDazarkarAkarpUra saindhavasAMbharapanasanAlikera kadalIbadaragavyapayodadhighRtapAya samadhumAMsaprabhRti smRtyantaraprasiddhaM veditavyam / haviSya - mityanenaivAyogyasya smRtyantarapratiSiddhasya kodravamasUracaNakakulitthapulAkaniSpAvarAjamASakUSmANDa vArtAkabRhatIyopodakI vaMzAGkurapippalIvacAzatapuSpoSedhaviDakhacaNamAhiSacAmarakSIradadhighRtapAyasAdInAM nivRtiH / akrodhanaH krodhahetusaMbhave'pi / asvaro'vyagraH / bhrAtRpterdadyAditi saMbandhaH / tuzabdAdyathA kiMciducchiSyate tathA dadyAt / uccheSaNasya dAsavarga bhAgadheyatvAt / 'uccheSaNaM bhUmigatamajijhasyAzasya ca / dAsavargasya tatpitrye bhAgadheyaM pracakSate // ' iti ( 3 / 246) manusmaraNAt / tathA AtRpteH pavitrANi puruSasUktapAvamAnI prabhRtIni jahavA tRptAn jJAtvA pUrvoktaM japaM ca savyAhRtikA mityuktaM japet // 240 // annamAdAya tRptAH stha zeSaM caivAnumAnya ca / tadanaM vikiredbhUmau dadyAccApaH sakRtsakRt // piNDapradAnam - 241 // anantaraM sarvarmenamAdAya tRptAH stheti tAnpRSTvA tRptAH sma iti tairuktaH zeSamapyasti kiM kriyatAmiti pRSTvA iSTaiH sahopabhujyatAmityabhyupagamya tadanaM pitRsthAnabrAhmaNasya purastAducchiSTasaMnidhau dakSiNA pradarbhAntaritAyAM bhUmau' tilodakaprakSepapUrvakaM - 'ye agnidagdhA' ityanayaca nikSipya punastilodakaM nikSipet / sadanantaraM brAhmaNahasteSu gaNDUSArtha sakRtsakRdapo dadyAt // 241 // sarvamannamupAdAya satilaM dakSiNAmukhaH / ucchiSTasaMnidhau piNDAndadyAdvai pitRyajJavat // 242 // piNDapitRyajJakalpAtidezena caruzrapaNasadbhAve agnaukaraNaziSTacaruzeSeNa saha sarvamannamupAdAyAbhisaMnidhau piNDAndadyAt / tadabhAve brAhmaNArthaM kRtamannaM sarvamupAdAya satilaM tilamizraM dakSiNAmukha ucchiSTasaMnidhau piNDapitRyajJakalpena piNDAndadyAt // 242 // 1 vRntAkabRhatI ka. 2 puSpoSadhiviTa - ka. puSpoSara biDa - kha. 3 prakiret ka. 4 sArvavarNikamazna-ka. ga. 5 sArvavarNikamannamupAdAyaka. For Private And Personal Use Only Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 76 / yaajnyvlkysmRtiH| [AcArAdhyAyaH akSayyodakadAnam mAtAmahAnAmapyevaM dadyAdAcamanaM ttH|| svastivAcyaM tataH kuryAdakSayyodakameva ca // 243 // mAtAmahAnAmapi vizvedevAvAhanAdipiNDapradAnaparyantaM kamaivameva kartavyam / anantaraM brAhmaNAnAmAcamanaM dadyAt / svastivAcyaM tataH kuryAt svasti brUteti brAhmaNAnsvasti vAcayet / taizca svastItyukte akSayyamastviti brUteti brAhmaNahaste. pUdakadAnaM kuryAt / taizcAkSayyamastviti vaktavyam // 243 // svadhAvAcanam dattvA tu dakSiNAM zaktyA svadhAkAramudAharet / vAcyatAmityanujJAtaH prakRtebhyaH svadhocyatAm // 244 // anantaraM yathAzakti hiraNyarajatAdidakSiNAM dattvA svadhA vAcayiSya ityuktvA taiAhmaNairvAcyatAmityanujJAtaH prakRtebhyaH pitrAdibhyo mAtAmahAdibhyazca svadhocyatAmiti svadhAkAramudAharet // 244 // brUyurastu vadhetyukte bhUmau sizcettato jalam / vizvedevAzca zrIyantAM vipraizvokta idaM japet / / 245 // . te ca brAhmaNA astu svadheti brUyuH / tairevamukte anantaraM kamaNDalunA udakaM bhUmau siJcet / tato vizvedevAH prIyantAmiti zrUyAt / brAhmaNaizca prIyantAM vi. zvedevA ityukta idamanantarocyamAnaM japet // 245 // . brAhmaNaprArthanA dAtAro no'bhivardhantAM vedAH saMtatireva ca / zraddhA ca no mAgamadbhahudeyaM ca no'stviti // 246 // dAtAro hiraNyAdeH no'smAkaM kule'bhivardhantAM bahavo bhavantu / vedAzca va. dhantAM adhyayanAdhyApanatadarthajJAnAnuSThAnadvAreNa / saMtatizca putrapautrAdiparamparayA / zraddhA ca pitrye karmaNyAsthA no'smAkaM mAgamat mA gacchatu / 'na mAGyoge' ityaDabhAvaH / deyaM ca hiraNyAdi bahu aparyantaM asmAkaM bhavatviti japedityarthaH // 246 // ityuktvoktvA priyA vAcaH praNipatya visarjayet / vAjevAja iti prItaH pitRpUrva visarjanam // 247 // evaM pUrvoktaM prArthanAmanaM japtvA, uktvA ca priyA vAcaH dhanyA vayaM bhavaJcaraNayugalarajaHpavitrIkRtamasmanmandiraM zAkAdyazanaklezamavigaNayya bhavadbhiranugRhItA vayamityevaMrUpAH / praNipatya pradakSiNApUrva namaskRtya visarjayet / kathaM visarjaye1 kamaivaM kartavyaM ga. 2 reva naH ga. 3 visarjayet kha. For Private And Personal Use Only Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrAddhaprakaraNam 10] mitAkSarAsahitA / 77 dityAha-vAje vAjevata vAjino naH' ityamayarcA pitRpUrva prapitAmahAdi vizvedevAntaM darbhAnvArambheNa uttiSThantu pitara iti prItaH suprItamanA visarjanaM kuryAt // yasiMstu saMJavAH pUrvamarghyapAtre niveshitaaH| pitRpAtraM taduttAnaM kRtvA viprAnvisarjayet // 248 // .. ___ yasminnarghyapAnne pUrvamayaMdAnAnte saMmravA brAhmaNahastagalitAryodakAni nive. zitAH sthApitAstadarghyapAtraM nyunaM taduttAnamUrdhvamukhaM kRtvA viprAnvisarjayet / etannAzIrmatrajapAdUrdhvaM vAjevAje ityataH prAgdraSTavyam / kRtvA visarjayediti svApratyayazravaNAt // 248 // pradakSiNamanuvrajya bhuJjIta pitRsevitam / brahmacArI bhavettAM tu rajanI brAhmaNaiH saha // 249 // . bhanantaramAsImAntaM brAhmaNAnanuvrajya tairAsyatAmityanujJAtastAnpradakSiNIkRtya pratinivRttaH pitRsevitaM zrAddhaziSTamiSTaiH saMha bhuJjItaM / niyama evAyaM na prisNkhyaa| mAMse tu yathAracIti dvijakAmyayetyatroktam / yasmindine zrAddhaM kRtaM tatsaMbandhinI rAtri bhoktRbhirbrAhmaNaiH saha kartA brahmacArI bhavet / tuzabdAtpunarbhojanAdirahito'pi bhavet / 'dantadhAvanatAmbUlaM snigdhasnAnamabhojanam / ratyaupaparAmAni zrAddhakRtsapta varjayet // punarbhojanamadhvAnaM bhArAdhyayanamaithunam / dAnaM pratigrahaM homaM zrAddhabhuktvaSTa varjayet // ' iti vacanAt // 249 // . evaM pArSaNazrAddhamuktvedAnI vRddhizrAddhamAha:--... evaM pradakSiNAvRtko vRddhau nAndImukhAnpiDhan / __ yajeta dadhikarkandhamizrAnpiNDAnyavaiH kriyAH // 250 // vRddhau putrajanmAdinimitte zrAddhe evamuktena prakAreNa pitRRnyanet pUjayet / tatra vizeSamAha-pradakSiNAvRtka iti / pradakSiNA mAvRt anuSThAnapaddhatiryasyAsau pradakSiNAvRtkaH pradakSiNapracAra iti yAvat / nAndImukhAniti pitRRNAM vizeSaNam / atazcAvAhanAdau nAndImukhAnpitRRnAvAhayiSye nAndImukhAmpitAmahAnityAdiprayogo draSTavyaH / kathaM yajetetyAha-dadhikarkandhUmizrAn / karkandhUbaMdarIphalam / danA badarIphalaizca mizrApiNDAndattvA yajeteti saMbadhyate / tilasAdhyAH sarvAH kriyA yavaiH kartavyAH / atraca brAhmaNasaMkhyA darzAtaiva 'yugmAndaive yathAzakti' ityatra / pradakSiNAvRtkatvAdiparigaNanamanyeSAmapi smRtyantaroktAnAM vizeSadharmANAM prdrshnaarthm| yathAhAzvalAyana:-'athAbhyudayike yugmA prA. hmaNA amUlA darbhAH prAmukho yajJopavItI' syAtpradakSiNamupacAro yavaistilArtho gandhAdidAnaM dvirdviH RjudarbhAnAsane dadyAt / yavosi somadevatyo gosave de. vanirmitaH / pranavadbhiH prattaH puSTyA nAndImukhApitRRnimAllokAnprINayAhi naH 1 yasmiMste saMsravAH pUrvaM kha. 2 pitRpAtre ka. 3 dAnAnantaraM te saMtravA ga. For Private And Personal Use Only Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 78 www. kobatirth.org yAjJavalkyasmRtiH / [ AcArAdhyAyaH svAhA' iti yavAvapanam / vizvedevA idaM vorghya, nAndImukhAH pitara idaM vomiti yathAliGgamarghyadAnam / pANau homomaye kavyavAhanAya svAhA somAya pitRmate svAheti / 'madhuvAtA RtAyata' iti tRcasthAne 'upAmai gAyata' iti paca madhumatIH zrAvayet / 'akSannamImadanta' iti SaSThIm / bhavAnteSu bhuktAzayAngomayenopalipya prAcInAgrAndarbhAnsaMstIrya teSu pRSadAjyamizreNa bhuktazeSeNaikaikasya piNDau dadyAdityAdi / yadyapi pitRmyajeteti sAmAnyenokaM tathApi zrAddhazrayaM kramazca smRtyantarAdavagantavyaH / yathAha zAtAtapaH - 'mAtuH zrAddhaM tu pUrvasvAtpitRRNAM tadanantaram / tato mAtAmahAnAM va vRddhau zrAddhatrayaM smRtam // ' iti // 250 // ekoddiSTamAha Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ekoddiSTaM devahIna me kAryaikapavitrakam / AvAhanAnaukaraNarahitaM hyapasavyavat / / 251 // ekoddiSTaM eka uddiSTo yasmin zrAddhe tadekoddiSTamiti karmanAmadheyam / zeSaM pUrvavadAcaredityupasaMhArAt / pArvaNasakaladharmaprAptau vizeSo'bhidhIyate / devahInaM vizvedevarahitaM ekArghyapAtramekadarbhapavitrakaM ca AvAhanenAnaukaraNahomena ca rahitam / apasavyavat prAcInAvItabrahmasUtravat / anenAnantaroktAbhyudayike yajJopavItitvaM sUcayati // 251 // upatiSThatAmakSayyasthAne vitravisarjane / abhiramyatAmiti vadedrUyuste'bhiratAH sa ha // 252 // --- kiMca / yaduktaM- 'svastivAcyaM tataH kuryAdakSayyodakameva ca' iti tatrAkSayayasthAne upatiSThatAmiti vadet / vipravisarjane kartavye 'vAjevAje' iti japAnte darbhAnvArambheNAbhiramyatAmiti brUyAt / te cAbhiratAH sma iti brUyuH / i prasiddham / zeSaM pUrvavaditi yAvat / etacca madhyAhne kartavyam / yathAha devalaH'pUrvAhNe daivikaM karma aparAhNe tu paitRkam / ekoddiSTaM tu madhyAhne prAtarvRddhinimitakam // ' iti / bhuJjIta pitRsevitamityasyaikoddiSTavizeSe niSedho dRzyate'navazrAddheSu yacchiSTaM gRhe paryuSitaM ca yat / daMpatyorbhuktaziSTaM ca na bhuJjIta kadAcana // ' iti / navazrAddhaM ca darzitam -- 'prathame'hni tRtIye'hni pacame saptame tathA / navamaikAdaze caiva tannavazrAddhamucyate // ' iti // 252 // sapiNDIkaraNamAha 1 daivahInaM ka. 2 prasiJcayet kha. gandhodakatilairyuktaM kuryAtpAtracatuSTayam / ardhyArthaM pitRpAtreSu pretapAtraM presecayet // 253 // For Private And Personal Use Only Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrAddhaprakaraNam 10 ] mitaakssraashitaa| ye samAnA iti dvAbhyAM zeSaM pUrvavadAcaret / - etatsapiNDIkaraNamekoddiSTaM striyA api / / 254 // . gandhodakatilairyuktaM pAtracatuSTayaM ayaMsiddhyarthaM pUrvoktavidhinA kuryAt / tilayuktaM pAtracatuSTayamiti vadatA pitRvarge catvAro brAhmaNA darzitAH / vaizvadeve dvau sthitAveva / atra pretapAtrodakaM kiMcidavazeSaMtridhA vibhajya pitRpAtreSu secayet 'ye samAnAH samanasaH' iti dvAbhyAM mantrAbhyAm / zeSaM vizvedevAvAhanAdivisarjanAntaM pUrvavatpArvaNavadAcaret / pretAya'pAtrAvaziSTodakena pretasthAnabrAhmaNahaste'yaM dattvA zeSamekoddiSTavatsamApayet / pitryeSu triSu pArvaNavat / etatsapiNDIkaraNamanantaroktamekoddiSTaM ca tataH prAguktaM striyA api mAturapi kartavyaM / evaM vadatA pArvaNe mAtuHzrAddhaM pRthakkartavyamityuktaM bhavati / atra pretazabdaM pituH prapitAmaha viSayaM kecidvarNayanti / tasya viSvantarbhAvena sapiNDIkaraNottarakAlaM piNDadAnAdinivR. yupptteH| samanantaramRtasyottaratra piNDodakadAnAnuvRtterantarbhAvo na yuktH| ataevAha yamaH-'yaH sapiNDIkRtaM pretaM pRthapiNDe niyojayet / vidhinastena bhavati pitRhA copajAyate // ' iti / prakarSaNa itaH preta iti caturthe'pi pretshbdopptteH| 'pretebhya eva nipRNIyAt' iti ca prayogadarzanAt / apica-'sapiNDIkaraNaM zrAddhaM devapUrva niyojayet / pitRRnevAzayettatra punaH pretaM na nirdizet // ' iti sapiNDIkaraNottarakAlaM pretasya zrAddhAdipratiSedho dRzyate sa cAnantaramRtasya na saMbhavati / amAvAsyAdau zrAddhavidhAnAt / 'sapiNDatA tu puruSe saptame vinivartate' ityetadapi vacanaM caturthasya triSvantarbhAva eva ghaTate 'caturthasya piNDatrayacyA. pitvaM paJcamasya piNDadvayavyApitvaM SaSThasyaikapiNDavyApitvaM saptame vinivRttiH' iti / pitRpAtreSvityetadapi pitRmukhyatvAdasminneva pakSe ghaTate nAnyathA, prapitAmahapramukhatvAt / tasmAripatRpAtreSu tatpretapAnaM prasecayediti, pituH prapitAmahapAnaM pitrAdipAtreSu prasecayediti tadayuktam / nahyatra piNDasaMyojanamuttaratra piNDadAnAdinivRttiprayojakam , apitu pituH pretatvAnivRttyA pitRtvaprApyartham / pretatvaM ca kssuttRssnnopjnitaatyntduHkhaanubhvaavsthaa| yathAha mArkaNDeyaH-pretaloke tu vasatirnRNAM varSa prakIrtitA / kSuttRSNe pratyahaM tatra bhavetAM bhRgunandana // ' iti / pitRtvaprAptizca vsvaadishraaddhdevtaasNbndhH| prAktanaikoddiSTasahitena sapiNDIkaraNena pretatvanivRttyA pitRtvaM prAmotItyavagamyate-'yasyaitAni na dattAni pretazrAddhAni SoDaza / pretatvaM susthiraM tasya dattaiH zrAddhazatairapi // ' iti / tathA-'caturo nirvapetpiNDAnpUrva teSu samAvapet / tataHprabhRti vai pretaH pitRsAmAnyamaznute // ' i. tyAdivacanAt / 'yaH sapiNDIkRtaM pretam' ityanenApi pRthagekoddiSTavidhAnena pi. NDadAna niSedhAtpArvaNavidhAnena sahapiNDadAnamavagamyate / taicca sAMvatsarikapAkSikaikoddiSTavidhAnenApodyate / yadapi punaH pretaM na nirdizediti, tadapi pretazabdaM 1 mRtasya piNDodaka ka. 2 samAnayet ka., samApayet kha. 3 etacca kha. 4 vidhAnenopapadyate ka. vidhAnAyopapAdyate kha. yA0 10 For Private And Personal Use Only Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 80 yaajnyvlkysmRtiH| [AcArAdhyAyaH noccArayet apitu pitRzabdamevetyevamartham / naca prakarSagamanAttatraiva pretazabdaH / yato viziSTaduHkhAnubhavAvasthA pretazabdena rUDhyAbhidhIyata ityuktam / yo'pi pramItamAtre pretazabdaprayogaH so'pi bhUtapUrvagatyA / 'sapiNDatA tu puruSe saptame vinivartate' iti ca prathamasya piNDasya caturthavyApitvAt dvitIyasya paJcamavyApisvAt tRtIyasya SaSThavyApitvAt saptame vinivartata ityevamapi ghaTate / apica ni. vApyapiNDAnvayena na sApiNDyaM avyApakatvAt apitvekazarIrAvayavAnvayenetyuktam / pitRzabdazca pretatvanivRttyA zrAddhadevatAbhUyaMgateSu vartata iti pitRpAtresvityaviruddham / tasmAdanantarAcAryeNa pUrvapakSadvAreNa paramataM darzitamityarthaH / mRtapAtrodakasya tatpiNDasya ca pitRpAtreSu tatpiNDeSu ca saMsarjanamiti sthitam / AcAryastu paramatamevopanyastavAn / etacca pituHsapiNDIkaraNaM pitAmahAdiSu triSu pramIteSu veditavyam / pitari prete pitAmahe vA jIvati sapiNDIkaraNaM nAstyeva / 'vyutkramAca pramItAnAM naiva kAryA sapiNDatA' iti vacanAt / yattu manuvacanaM (3|221)-'pitaa yasya nivRttaH syAjjIveJcApi pitaamhH| pituH sa nAma saMkIrtya kIrtayetprapitAmaham // ' iti, tadapi pitRzabdaprayoganiyamAya na piNDadvayadAnArtham / katham -'dhriyamANe tu pitari pUrveSAmeva nirvapet / pitA yasya tu vRttaH sthAjIveccApi pitAmahaH // ' so'pi pUrveSAmeva nirvpeditynvyH| pakSadvaye'pi kathaM nirvapedityAha--'pituH sa nAma saMkIrtya kIrtayetprapitAmaham' ityAdyantagrahaNena sarvatra pitRbhyaH pitAmahebhyaH prapitAmahebhya ityevaM prayogo na punaH kadAcidapi pitAmahasya prapitAmahasya vA''ditvaM vRddhaprapitAmahasya tatpiturvAntatvam / atazca pitAdizabdAnAM saMbandhivacanatvAt dhriyamANe'pi pitari pituH pitRbhyaH pitAmahebhyaH prapitAmahebhya iti / pitAmahe dhriyamANe pitAmahasya pitRbhyaH pitAmahebhyaH prapitAmahebhya iti / atazca piNDapitRyajJe zundhantAM pitara ityAdi. mantrANAmUho na bhavati / yadapi viSNuvacanaM- 'yasya pitA pretaH syAtsa pi. tRpiNDaM nidhAya pitAmahAtparAbhyAM dvAbhyAM dadyAt' iti / tasyAyamarthaH / pitAmahe dhriyamANe prete ca pitari piturekaM piNDamekoddiSTavidhAnena nidhAya pituryaH pitAmahastataH parAbhyAM dvAbhyAM dadyAt / pitAmahastvAtmanaH prapitAmahaH saMpradA. nabhUtaH sthita eveti prapitAmahAya tataH parAbhyAM dvAbhyAM ca dadyAditi / zabdaprayoganiyamastu pUrvokta eva / evaM gobrAhmaNAdihatasyApi sapiNDIkaraNAbhAvo veditavyaH / yathAha kAtyAyana:-'brAhmaNAdihate tAte patite saMgavarjite / byutkramAcca mRte deyaM yebhya eva dadAtyasau // ' iti / gobrAhmaNahatasya pituH sapiNDIkaraNasaMbhave tamulaMdhya pitAmahAdibhyaH pArvaNavidhAnamanupapannamiti sapiNDIkaraNAbhAvo'vagamyate / smRtyantare'pi--'ye narAH saMtaticchinnA nAsti teSAM sapiNDatA / na caitaiH saha kartavyAnyekoddiSTAni SoDaza // ' iti / mAtuH piNDadAnAdau gotre vipratipattiH / bhartRgotreNa pitRgotreNa vA dAtavyamiti ubha1 avyApitvAdapi tu ka. 2 devatAmupagateSu kha. - For Private And Personal Use Only Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhAddhaprakaraNam 10] mitAkSarAsahitA / yatra vacanadarzanAt / -'svagotrAzyate nArI vivAhAtsaptame pde| svAmigotreNa kartavyA tasyAH piNDodakakriyA // ' ityAdibhartRgotraviSayaM vacanam |-'pitRgotrN samutsRjya na kuryAdbhartRgotrataH / janmanyeva vipattau ca nArINAM paitRka kulam // ' ityAdipitRgotraviSayam / evaM vipratipattAvAsurAdivivAheSu putrikAkaraNe ca pitRgotrameva / tatra tatra vizeSavacanAt dAnasyAnivRttezca / brAhmA divivAheSu vrIhiyavavat bRhadrathantarasAmavat vikalpa eva / tatraca-'yenAsya pitaro yAtA yena yAtAH pitAmahAH / tena yAyAtsatAM mArga tena gacchanna duSyati // ' iti vacanAt vaMzaparamparAyAtasamAcaraNena vyavasthA / evaMvidhaviSayavyatirekeNAsya vacanasya viSayAntarAbhAvAt / yatra punaH zAstrato na vyavasthA nApyAcArastatra 'AtmanastuSTireva vA' iti vacanAdAtmanastuSTireva vyavasthApikA, yathA'garbhASTame'STame vAnde' iti / mAtuH sapiNDIkaraNe'pi viruddhAni vAkyAni dRzyante tatra-'pitAmahyAdibhiH sArdha sapiNDIkaraNaM smRtam' / tathA bhApi bhAryAyAH svamAtrAdibhiH saha sapiNDIkaraNaM kartavyamiti paiThInasirAha--'aputrAyAM mRtAyAM tu patiH kuryAtsapiNDatAm / zvazvAdibhiH sahaivAsyAH sapiNDIkaraNaM bhavet // ' iti / patyA saha sapiNDIkaraNaM yama Aha-'patyA caikena kartavyaM sapiNDIkaraNaM striyaaH| sA matApi hi tenaikyaM gatA mantrAhutivrataiH // ' iti / uzanasA tu mAtAmahena saha sapiNDIkaraNamuktam-'pituH pitAmahe yadvatpUrNe saMvatsare sutaiH / mAturmAtAmahe tadvadeSA kAryA sapiNDatA // ' tathA-pitA pitAmahe yojyaH pUrNa saMvatsare sutaiH / mAtA mAtAmahe tadvadityAha bhagavAnchivaH // ' ityevaM vividheSu vacaneSu satsu aputrAyAM bhAryAyAM pramItAyAM bhartA svamAtraiva sApiNDyaM kuryAt / anvArohaNe tu putraH svapitraiva mAtuH sApiNDyaM kuryAt / AsurAdivivAhotpannaH putrikAsutazca mAtAmahenaiva / brAhmAdivivAhotpannaH pitrA mAtAmahena pitAmahyA vA vikalpena kuryAt / atrApi yadi niyato vaMzasamAcArastadAnIM tathaiva kuryAt / vaMzasamAcAro'pyaniyatazcettadA 'AtmanastuSTireva ca' iti yathAruci kuryAt / tatra ca yena kenApi mAtuH sApiNDye'pi yatrAnvaSTakAdiSu mAtRzrAddhaM pRthagvihitaM-'anvaSTakAsu vRddhau ca gayAyAM ca kSaye'hani / mAtuH zrAddhaM pRthakkuryAdanyatra patinA saha // ' iti, tatra pitAmahyAdibhireva pArvaNazrAddhaM kartavyam / anyatra patinA saheti patisApiNDye tadaMzabhAgitvAt / mAtAmahasApiNDye tadaMzabhAgitvAttenaiva saha / yathAha zAtAtapa:--'ekamUrtisvamAyAti sapiNDIkaraNe kRte / patnI patipitRRNAM ca tasmAdaMzena bhAginI // ' iti / evaM sati mAtAmahena mAtuH sApiNDyemAtAmahazrAddhaM pitRzrAddhavannityameva / patyA pitAmahyA vA mAtuH sApiNDye mAtAmahazrAddhaM na nityam / kRte abhyudayaH akRte na pratyavAya iti nirNayaH // 253 // 254 // 1 viruddhAnIva kha. 2 mRtA yadi tenaikyaM ka. For Private And Personal Use Only Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 82 yaajnyvlkysmRtiH| [AcArAdhyAyaH aksipiNDIkaraNaM yasa saMvatsarAdbhavet / / tasyApyannaM sodakumbhaM dadyAtsaMvatsaraM dvije // 255 // __ saMvatsarAdaksipiNDIkaraNaM yasya kRtaM tasya taduddezena pratidivasaM pratimAsaM vA yAvatsaMvatsaraM zaktyanusAreNAnnamudakumbhasahitaM brAhmaNAya dadyAt / aksiMvatsarAditi vadatA sapiNDIkaraNaM saMvatsare pUrNe prAgveti darzitam / yathAhAzvalAyana:-'atha sapiNDIkaraNaM saMvatsarAnte dvAdazAhe vA' iti / kAtyAyano'pyAha-'tataH saMvatsare pUrNe sapiNDIkaraNaM tripakSe vA yadAcArvAgvRddhirApadyate' iti / dvAdazAhe tripakSe vRddhiprAptau saMvatsare veti catvAraH pakSA darzitAH / tatra dvAdazAhe pituH sapiNDIkaraNaM sAgnikena kAryam / sapiNDIkaraNaM vinA piNDapitRyajJAsiddheH-'sAgnikastu yadA kartA preto vApyagnimAnbhavet / dvAdazAhe tadA kArya sapiNDIkaraNaM pituH // ' iti vacanAt / niranikastu tripakSe vRddhiprAptau saMvatsare vA kuryAt / yadA prAksaMvatsarAtsapiNDIkaraNaM tadA SoDazazrAddhAni kRtvA sapiNDIkaraNaM kAryam , uta sapiNDIkaraNaM kRtvA svasvakAle tAni kartavyAnIti saMzayaH / ubhayathA vacanadarzanAt / -'zrAddhAni SoDazAdattvA naiva kutsipiNDatAm / zrAddhAni SoDazApAdya vidadhIta sapiNDatAm // ' iti / SoDazazrAddhAni ca-'dvAdazAhe tripakSe ca SaNmAse mAsi cAbdike / zrAddhAni poDazaitAni saMsmRtAni manISibhiH // ' iti darzitAni / tathA-'yasyApi vatsarAdaksipiNDIkaraNaM bhavet / mAsikaM codakumbhaM ca deyaM tasyApi vatsaram // ' iti / tatra sapiNDIkaraNaM kRtvA svakAla evaitAni kartavyAnIti prathamaH kalpaH / aprAptakAlatvena prAganadhikArAt / yadapi vacanaM 'SoDazazrAddhAni kRtvaiva sa. piNDIkaraNaM saMvatsarAtprAgapi kartavyam' iti so'yamApatkalpaH / yadA tvApatka. lpatvena prAksapiNDIkaraNAt pretazrAddhAni karoti tadaikoddiSTavidhAnena kuryAt / yadA tu mukhyakalpena svakAla evaM karoti tadAbdikaM zrAddhaM yo yathA karoti pArvaNamekoddiSTaM vA tathA mAsikAni kuryAt / 'sapiNDIkaraNAdAkkurvan zrAddhAni SoDaza / ekoddiSTavidhAnena kuryAtsarvANi tAni tu // sapiNDIkaraNAdUrdhvaM yadA kuryAttadA punaH / pratyabdaM yo yathA kuryAttathA kuryAtsa tAnyapi // ' iti smaraNAt / etacca pretazrAddhasahitaM sapiNDIkaraNaM saMvibhaktadhaneSu bahuSu bhrAtRSu satsvapyekenaiva kRtenAlaM na sarvaiH kartavyam |-'nvshraaddhN sapiNDatvaM zrAddhAnyapi ca SoDaza / ekenaiva tu kAryANi saMvibhaktadhaneSvapi // ' iti saraNAt / idaM ca pretazrAddhasahitaM sapiNDIkaraNaM asaMnyAsinAM putrAdibhirniyamena kartavyam / pretatvavimokSArthatvAt / saMnyAsinAM tu na kartavyam / yathAhozanA-'ekoddiSTaM na kurvIta ya. tInAM caiva sarvadA / ahanyekAdaze prApte pArvaNaM tu vidhIyate // sapiNDIkaraNaM teSAM na kartavyaM sutaadibhiH| tridaNDagrahaNAdeva pretatvaM naiva jAyate // ' iti / 1 karaNaM bhavet kha. 2 dyate tadeti kha. For Private And Personal Use Only Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrAddhaprakaraNam 10 ] mitAkSarAsahitA | 83 1 putrAsaMnidhAne yena sagotrAdinA dAhasaMskAraH kRtastenaivAdazAhAntaM tapretakarma kartavyam -- 'asagotraH sagotro vA strI dadyAdyadi vA pumAn / prathame'hani yo dadyAtsa dazAhaM samApayet // ' iti smaraNAt / zUdrANAmapyetatkartavyamamantrakaM dvAdaze'hni - ' evaM sapiNDIkaraNaM mantrava zUdrANAM dvAdaze'hni' iti viSNusmaraNAt / sapiNDIkaraNAdUrdhvaM sAMvatsarikapArvaNAdIni putrasya niyamenaiva kAryANi anyeSAmaniyatAni // 255 // - ekoddiSTakAlAnAha mRte'hani kartavyaM pratimAsaM tu vatsaram / pratisaMvatsaraM caivamAdyamekAdaze'hani / / 256 // mRte'hani pratimAsaM saMvatsaraM yAvadekoddiSTaM kAryam / sapiNDIkaraNAdUrdhvaM pra tisaMvatsaramekoddiSTameva kartavyam / AdyaM sarvaikoddiSTaprakRtibhUtamekoddiSTamekAdaze'hani / mRta divasAparijJAne tacchravaNadivase amAvAsyAyAM vA kAryam / 'aparijJAte mRte'hani amAvAsyAyAM zravaNadivase vA' iti smaraNAt / amAvAsyAyAmiti gamanamAsa saMbandhinyAmamAvAsyAyAm - "pravAsadivase deyaM tanmAsendukSayespi vA' iti smaraNAt / mRte'hanItyatrAhitAgnervizeSo jAtUkaryenokta:'Urdhva tripakSAdyacchrAddhaM mRte'hanyeva tadbhavet / adhastu kArayeddAhAdA hitAnejanmanaH // ' iti / tatra tripakSAdarvAgyatpretakarma tadAhadivasAdArabhyAhitAgneH kAryam / tripakSAdUrdhvaM yacchrAddhaM tanmaraNadivasa evetyarthaH / anAhitAgnestu sarva mRtAha eva / AdyamekAdaze'hanItyAzaucopalakSaNamiti kecit / 'zucinA karma kartavyaM' iti zuddheraGgasyAt, athAzaucApagama iti sAmAnyena sarveSAM varNAnAmupakramyaikoddiSTasya viSNunA vihitatvAcca / tadayuktam- 'ekAdaze'hni yacchrAddhaM tatsAmAnyamudAhRtam / caturNAmapi varNAnAM sUtakaM ca pRthakpRthak // ' iti paiThInasismaraNavirodhAt - 'AyaM zrAddhamazuddho'pi kuryAdekAdaze'hani / kartustAtkAlikI zuddhirazuddhaH punareva saH // ' iti zaGkhavacanavirodhAcca / sAmAnyopakramaM viSNuvacanaM dazAhAzaiaucaviSayamapi ghaTate iti / pratisaMvatsaraM caivam iti pratisaMvatsaraM mRte'hanye koddiSTamupadiSTaM yogIzvareNa / tathAca smRtyantaram - 'varSe varSe ca kartavyA mAtApitrostu satkriyA / adaivaM bhojayecchrAddhaM piNDamekaM ca nirvapet // ' iti / yamo'pyAha - 'sapiNDIkaraNAdUrdhvaM pratisaMvarasaraM sutaiH / mAtApitroH pRthakkArya me koddiSTaM mRte'hani // ' iti / vyAsastu pArvaNaM pratiSedhati - ekoddiSTaM parityajya pArvaNaM kurute naraH / akRtaM tadvijAnIyAseM bhavetpitRghAtakaH // ' iti / jamadagnistu pArvaNamAha - 'ApAdya ca sapiNDatvamauraso vidhivatsutaH / kurvIta darzavacchrAddhaM mAtApitroH kSaye'hani ||' iti / zAtAtapo'pyAha - 'sapiNDIkaraNaM kRtvA kuryAtpArvaNavatsadA / pratisaMvatsaraM 1 1 tu kartavyaM ka. ga. 2 hanIti svAzaucopa ka. 3 pRthakkuryAt kha. 4 jAnIyAdbhavecca kha. For Private And Personal Use Only Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yaajnyvlkysmRtiH| [AcArAdhyAyaH vidvAMzchAgaleyodito vidhiH // ' ityevaMvacanavipratipattau dAkSiNAtyA hyevaM vyavasthAmAhuH- 'aurasakSetrajAbhyAM mAtApitroH kSayAhe pArvaNameva kartavyaM dattakAdimirekoddiSTam' iti jAtUkarNyavacanAt ,-'pratyabdaM pArvaNenaiva vidhinA kSetrajaurasau / kuryAtAmitare kuryurekoddiSTaM sutA daza // ' iti / tadasat / napatra kSayAhavacanamasti apitu pratyabdamiti / santi ca kSayAhavyatiriktAni pratyandanAdvAnyakSayyatRtIyAmAdhIvaizAkhIprabhRtiSu / ato na kSayAhaviSayapArvaNaikoddiSTavyavasthApanayAlam / yattu parAzaravacanam -'piturgatasya devatvamaurasasya tripauruSam / sarvatrAnekagotrANAmekasyaiva mRte'hani // ' iti / tadapi na vyavasthApakam / yasmAdasyAyamarthaH / devatvaM gatasya sapiNDIkRtasya pituH sarvatraurasena tripauruSaM pArvaNaM kAryam / anekagotrANAM bhinnagotrANAM mAtulAdInAM kSaye'hani yacchrAddhaM tadekasyaivaikoddiSTameveti / kiMca-'sapiNDIkaraNAdUrvamapyekoddiSTameva kartavyamaurasenApi' ityuktaM paiThInasinA- ekoddiSTaM hi kartavyamaurasena mRte'hani / sapiNDIkaraNAdUrdhvaM mAtApitro pArvaNam // ' iti // udIcyAH punarevaM vyavasthApayanti-amAvAsyAyAM bhAdrapadakRSNapakSe vA mRtAhe pArvaNamanyatra mRtAha ekoddiSTameveti-'amAvAsyAkSayo yasya pretapakSe'thavA punaH / pArvaNaM tatra kartavyaM naikoddiSTaM kadAcana // ' iti smaraNAt / tadapi nAdriyante vRddhaaH| anizcitamUlenAnena vacanena nizcitamUlAnAM bahUnAM kSayAhamAtrapArvaNaviSayANAM vacanAnAmamAvAsyApretapakSamRtAhaviSayatvenAtisaMkocasyAyuktatvAt / sAmAnyavacanAnarthakyAcca / tatra hi sAmAnyavacanasya vizeSavacanenopasaMhAro yatra sAmAnyavizeSasaMbandhajJAnena vacanadvayamarthavat / yathA saptadaza sAmidhenIranuyA. dityanArabhyAdhItasya vikRtimAtraviSayasya saptadazavAkyasya sAmidhenIlakSaNadvArasaMbandhabodhenArthavato mitravindAdiprakaraNapaThitena saptadazavAkyena mitravindAdyadhikArApUrvasaMbandhabodhenArthavatA upasaMhAraH / iha tu dvayoma'tAhamAtraviSayatvAnnArthavatteti / ato'tra pAkSikaikoddiSTanivRttiphalakatayA pArvaNaniyamavidhAnaM yuktam / nacaikoddiSTavacanAnAM mAtApitRkSayAhaviSayatvena pArvaNavacanAnAM ca tadanyakSayAhaviSayatvena vyavasthA yuktA / ubhayatrApi mAtApitRsutagrahaNasya vidyamAnatvAt-'sapiNDIkaraNAdUrva pratisaMvatsaraM sutaiH| mAtApitroH pRthakkAryamekoddiSTaM mRte'hani // ' iti / tathA-'ApAdya sahapiNDatvamauraso vidhivatsutaH / kurvIta darzavacchrAddhaM mAtApinoH kSaye'hani // ' iti / yadapi kaizciducyate-'mAtApitroH kSayAhe sAgniH pArvaNaM kuryAnniragnirekoddiSTa' miti-'varSe varSe sutaH kuryAtpArvaNaM yo'gnimAndvijaH / pitroranagnimAndhIra ekoddiSTaM mRte'hani // ' iti sumantusmaraNAditi / tadapi satpratipakSatvAdupekSaNIyam - 'bamayastu ye viprA ye caikAmaya eva ca / teSAM sapiNDanAdUrdhvameko. ddiSTaM na pArvaNam // ' iti smaraNAt / tatraiva nirNayaH-saMnyAsinAM kSayAhe - - - 1 saMkocaH syAdityuktatvAt ga. 2 saptadazapadasya ka. For Private And Personal Use Only Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrAddhaprakaraNam 10] mitaakssraashitaa| sutena pArvaNameva kartavyam-'ekoddiSTaM yatenAsti tridaNDagrahaNAdiha / sapiNDIkaraNAbhAvAtpArvaNaM tasya sarvadA // ' iti pracetaHsmaraNAt / amAvAsyAkSayAhe pretapakSakSayAhe ca pArvaNameva-'amAvAsyAkSayo yasya pretapakSe'thavA punaH' ityAdivacanasyoktarItyA niyamaparatvAt / anyatra kSayAhe pArvaNaikoddiSTayotrIhiyavavadvikalpa eva / tathApi vaMzasamAcAravyavasthAyAM satyAM vyavasthito vikalpo'satyAmaicchika ityalamatiprasaMgena // 256 // nityazrAddhavyatiriktasarvazrAddhazeSamidamabhidhIyate piNDAMstu gojaviprebhyo dadyAdagnau jale'pi vaa| prakSipetsatsu vipreSu dvijocchiSTaM na mArjayet // 257 // pUrvadattAnAM piNDAnAM piNDasya vA pratipattiriyaM gave ajAya brAhmaNAya vA tadarthane piNDAndadyAt / agnAvagAdhe jale'pi vA prakSipet / kiMca satsu vipreSu bhojanadezAvasthiteSu dvijocchiSTaM na mArjayenodvAsayet // 257 // bhojyavizeSeNa phalavizeSamAha haviSyAnena vai mAsaM pAyasena tu vatsaram / mAtsyahAriNakaurabhrazAkunacchAgapArSataiH // 258 // aiNarauravavArAhazAzairmAsairyathAkramam / mAsavRddhAbhitRpyanti dattairiha pitAmahAH // 259 // haviSyaM haviryogyaM tilabIhyAdi / yathAha manuH (1267)-'tilaibAhiyavairmArairanirmUlaphalena vA / dattena mAsaM tRpyanti vidhivatpitaro nRNAm // ' iti / tadanaM haviSyAnaM tena mAsaM pitarastRpyantItyanAgatenAnvayaH / pAyasena gavyapayaHsiddhena saMvatsaram- 'saMvatsaraM tu gavyena payasA pAyasena vA' iti (manuH 3 / 271) smaraNAt / matsyo bhakSyaH pAThInAdistasyedaM mAtsyam / hariNastAmramRgaH / eNaH kRssnnH|-'ennH kRSNamRgo jJeyastAmro hariNa ucyate' ityAyurvedasmaraNAt / tasyedaM hAriNakam / avirurabhrastatsaMbandhi aurabhram / zakunistittiristatsaMbandhi zAkunaM / chAgo'jastadIyaM chAgam / pRSaJcitramRgastanmAMsaM pArSatam / eNaH kRSNamRgastapizitamaiNam / ruruH zaMbarastatprabhavaM rauravam / varAha AraNyasUkarastajaM vArAham / zazasyedaM zAzam / ebhirmAsaiH pitRbhyo dattairha viSyAnena vaimAsamityuktatvAttata UrdhvaM yathAkramamekaikamAsavRddhyA pitrstRpynti|| 258 // 259 // khagAmiSaM mahAzalkaM madhu munyannameva vA / lauhAmiSaM mahAzAkaM mAMsaM vAMrkINasasya ca // 260 // . 1 phalaistathA ga. 2 mAsaM prIyante kha. 3 anAgatatvenA. ga. 4 zAkunaM bhakSyapakSisaMbandhi ka. kha.5 vAdhrINasasya ka. ga. For Private And Personal Use Only Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 86 www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yAjJavalkyasmRtiH / [ AcArAdhyAyaH yaddadAti gayAsthazca sarvamAnantyamaznute / tathA varSAtrayodazyAM maghAsu ca vizeSataH // 269 // kiMca / khaDgo gaNDakastasya mAMsam / mahAzalko matsyabhedaH / madhu mAkSikam / munyannaM sarvamAraNyaM nIvArAdi / loho raktazchAgastadAmiSaM lauhAmiSam / mahAzAkaM kAlazAkam / vArSINaso vRddhaH zvetacchAgaH -- ' tripibaM tvindriyakSINaM vRddhaM zvertamajApatim / vArSINasaM tu taM prAhuryAjJikAH zrAddhakarmaNi // ' iti yAjJikaprasiddhaH / tripibaH pibataH karNau jihvA ca yasya jalaM spRzanti saH tribhiH pivatIti tripiba: tasya vArSINasasya mAMsam / yaddadAti gayAsthazva yatkiMcicchAkAdikamapi gayAstho dadAti / cazabdAdgaGgAdvArAdiSu ca -- 'gaGgAdvAre prayAge ca naimiSe puSkare'rbude / saMnihatyAM gayAyAM ca zrAddhamakSayyatAM vrajet // ' AnantyamakSute iti anantaphalahetutvaM prApnoti / Anantyamazruta iti pratyekamabhisaMbadhyate / tathA varSAtrayodazyAM bhAdrapadakRSNatrayodazyAM vizeSato maghAyukAyAM yatkiMciddIyate tatsarvamAnantyamazruta iti gatena saMbandhaH // - atra yadyapi munyannamAMsamadhvAdIni sarvavarNAnAM sAmAnyena zrAddhe yogyAni darzitAni tathApi pulastyoktA vyavasthAdaraNIyA / - ' munyannaM brAhmaNasyoktaM mAMsaM kSatriyavaizyayoH / madhupradAnaM zUdrasya sarveSAM cAvirodhi yat // ' iti / asyArthaH-- sunyannaM nIvArAdi yacchrAddhayogyamuktaM tadbrAhmaNasya pradhAnaM samagraphaladam / yacca mAMsamuktaM tatkSatriyavaizyayoH pradhAnam / yatkSaudramuktaM tacchUdrasya / etatritayavyatiriktaM yadavirodhi yadapratiSiddhaM vAstukAdi, yazca vihitaM haviSyaM kAlazAkAdi tatsarveSAM samagraphaladamiti // 260 // 261 // tithivizeSAtphalavizeSamAha kanyAM kanyAvedana pazUnvai satsutAnapi / dyUtaM kRSi vaNijyAM ca dvizaphaikazaphAMstathA // 262 // brahmavarcakhinaH putrAnsvarNarUpye sakupyake / jJAtizreSThayaM sarvakAmAnApnoti zrAddhadaH sadA // 263 // pratipatprabhRtiSvekAM varjayitvA caturdazIm / zastreNa tu hatA ye vai tebhyastatra pradIyate // 264 // kanyAM rUpalakSaNazIlavatIm / kanyAvedino jAmAtaro buddhirUpalakSaNasaMpannAH / pazavaH kSudrA ajAdayaH / satsutAH sanmArgavartinaH / dyUtaM dyUtavijayaH / kRSiH kRSiphalam / vaNijyA vANijyalAbhaH / dvizaphA gavAdayaH / ekazaphA azvAdayaH / brahmavarcakhinaH putrAH vedAdhyayanatadarthAnuSThAnajanitaM tejo brahmavarcasaM 1 zvetaM vRddhamajApatiM kha. 2 AnantyaphalaM kha. 3 kRSi ca vANijyaM dvizaphaikazarpha tathA kha. 4 sanmArgagAH ga. For Private And Personal Use Only Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrAddhaprakaraNam 10] mitaakssraashitaa| tadvantaH / svarNarUpye hemarajate / tavyatiriktaM pusIsakAdi kupyakam / jJAtizreSdhyaM jJAtiSUtkRSTatvam / sarvakAmAH kAmyanta iti kAmAH svargaputrapazvAdayaH / etAni kanyAdIni caturdazaphalAni kRSNapakSapratipatprabhRtiSvamAvAsyAparyantAsu caturdazIvarjitAsu caturdazasu tithiSu zrAddha do ythaakrmmaamoti| ye kecana zastrahatAstebhyaH kRSNacaturdazyAmekoddiSTavidhinA zrAddhaM dadyAdyadi brAhmaNAdihatA na bhavanti'samatvamAgatasyApi pituH zastrahatasya vai / ekoddiSTaM sutaiH kArya caturdazyAM mahAlayaH // ' iti smaraNAt / samatvamAgatasya sapiNDIkRtasya mahAlaye bhAdrapadakabNacaturdazyAM zastrahatasyaiva zrAddhaM nAnyasyeti niyamyate na punaH zastrahatasya catudazyAmeveti / atazca kSayAhAdau zastrahatasyApi yathAprAptameva zrAddham / naca bhAdrapadakRSNapakSa evAyaM zrAddhavidhiriti mantavyam -'prauSThapadyAmaparapakSe mAsi mAsi caivam' iti zaunakasmaraNAt // 262 // 263 // 264 // nakSatravizeSAtphalavizeSamAha svarga hyapatyamojazca zaurya kSetraM balaM tathA / putraM zreSThayaM ca saubhAgyaM samRddhiM mukhyatAM zubhAm // 265 // pravRttacakratAM caiva vANijyaprabhRtInapi / arogitvaM yazo vItazokatAM paramAM gatim // 266 // dhanaM vedAnbhiSaksiddhiM kupyaM gA apyajAvikam / azvAnAyuzca vidhivadyaH zrAddhaM saMprayacchati // 267 // kRttikAdibharaNyantaM sa kAmAnApnuyAdimAn / . . AstikaH zraddadhAnazca vyapetamadamatsaraH // 268 // kRttikAmAdiM kRtvA bharaNyantaM pratinakSatraM yaH zrAddhaM dadAti sa yathAkrama svargAdInAyuHparyantAnkAmAnavApnoti, yadyAstikaH zraddadhAno vyapetamadamatsarazca bhavati / Astiko vizvAsavAn / zraddadhAna AdarAtizayayuktaH / vyapetamadamatsaraH mado garvaH matsara IrSyA tAbhyAM rahitaH / svarga niratizayasukham / apatyamavizeSeNa / oja AtmazatyatizayaH / zaurya nirbhayatvam / kSetraM phalavat / balaM zArIram / putro guNavAn / zreSThyaM jJAtiSu / saubhAgyaM janapriyatA / samRdvirdhanAdeH / mukhyatA adhyatA / zubhaM sAmAnyena / pravRttacakratA apratihatA. jJatA / vANijyaprabhRtayo vaannijykusiidkRssigorkssaaH| arogitvaM anAmayayogitvam / yazaH prkhyaatiH| vItazokatA iSTaviyogAdijanitaduHkhAbhAvaH / paramA gatirbrahmalokaprAptiH / dhanaM suvarNAdi / vedA RgvedaadyH| bhiSaksiddhirauSadhaphalAvAptiH / kupyaM suvarNarajatavyatirikta tAmrAdi / gAvaH prsiddhaaH| ajAzca avayazca azvAzca / AyurdIrghajIvanam // 265 // 266 // 267 // 26 // 1 sasaubhAgyaM ka. 2 zraddadhAnazcet kha. 3 svargo'tizayasukhaM ka. 4 anAmayitvaM ga. For Private And Personal Use Only Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org 88 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yAjJavalkyasmRtiH [ AcArAdhyAyaH 'mAsavRddhyAbhitRSyanti dattairiha pitAmahAH' ityanena pitRRNAM zrAddhena tRptirbhavatItyuktaM tadanupapannam / prAtistrikazubhAzubhakarmavazena svarganarakAdigatAnAM manuSyANAM putrAdibhirdattairannapAnAdibhistRtyasaMbhavAt / saMbhave'pi svayamAtmanApyanIzAH kathaM svargAdiphalaM prayacchantItyata Aha vasurudrAditisutA pitaraH zrAddhadevatAH / prINayanti manuSyANAM pitRRnzrAddhena tarpitAH / / 269 // AyuH prajAM dhanaM vidyAM svarga mokSaM sukhAni ca / prayacchanti tathA rAjyaM prItA nRNAM pitAmahAH // 270 // natra devadattAdaya eva zrAddhakarmaNi saMpradAnabhUtAH pitrAdizabdairucyante kiMtvadhiSThAtRvasvAdidevatAsahitA eva / yathA devadattAdizabdairna zarIramAtraM nApyAtmamAtraM kiMtu zarIra viziSTA AtmAna ucyante / evamadhiSThAtRdevatA sahitA eva devadattAdayaH pitrAdizabdairucyante / atazcAdhiSThAtRdevatA vasvAdayaH putrAdibhirdattenAnnapAnAdinA tRptAH santastAnapi devadattAdIMstarpayanti kartRzca putrAdInphalena saMyojayanti / yathA mAtA garbhapoSaNAyAnyadattena dohadAnnapAnAdinA svayamupabhuktena tRptA satI svajaTharagatamapyapatyaM tarpayati dohadAnnAdipradAyinazca pratyupakAraphalena saMyojayati tadvadvasavo rudrA aditisutAH AdityA eva ye pitaraH pitRpitAmahaprapitAmahazabdavAcyAH na kevalaM devadattAdaya eva zrAddhadevatA: zrAddhakarmaNi saMpradAnabhUtAH / kiMtu manuSyANAM pitRRndevadattAdInsvayaM zrAddhena tarpitAstarpayanti jJAnazaktyatizayayogena / kiMca na kevalaM pitRRMstarpayanti apitu zrAddhakAribhyaH AyuH prajAM dhanaM vidyAM svarga mokSaM sukhAni rAjyaM ca / cakArAttatra tatra zAstroktamanyadapi phalaM svayaM prItAH pitAmahA vasvAdayaH prayacchantIti // 269 // 270 // iti zrAddhaprakaraNam / atha gaNapatikalpaprakaraNam 11 dRSTAdRSTaphalasAdhanAni karmANyabhihitAnyapyabhidhAsyante ca teSAM svarUpaniSpattiH phalasAdhanatvaM cAvighnena bhavatItyavighnArthaM karma vidhAsyan vighnasya kAraka - jJApaka hetUnAha vinAyakaH karmavighnasiddhyarthaM viniyojitaH / gaNAnAmAdhipatye ca rudreNa brahmaNA tathA / / 271 // . vinAyakaH karmavighnasiddhyarthamityAdinobhayavighnahetuparijJAnAdvighnasya prAgbhAvaparipAlanAyopasthitasya pradhvaMsAya vA prekSApUrvakAriNaH pravartante / rogasyevobha 1 zubhAzubhaphalakarmavizeSeNa ga. 2 garbhadhAraNapoSaNAya ga. For Private And Personal Use Only Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gaNapati kalpapraka0 11 ] mitAkSarAsahitA / 89 yavidhahetuparijJAnAt / vinAyako vighnezvaraH puruSArthasAdhanAnAM karmaNAM vighnasiddhyarthaM svarUpaphalasAdhanatyavidhAta siddhaye viniyojitaH niyuktaH rudreNa brahmaNA cakArAdviSNunA ca gaNAnAM puSpadantaprabhRtInAmAdhipatye svAmye // 271 // evaM vighnasya kArakahetumuktvA jJApakahetupradarzanArthamAha tenopasRSTo yastasya lakSaNAni nibodhata / svapne'vagAhate'tyarthaM jalaM muNDAMzca pazyati / / 272 // kASAyavAsasacaiva kravyAdAMzcAdhirohati / antyajairgardabhairUSTraiH sahaikatrAvatiSThate // 273 // vrajannapi tathAtmAnaM manyate'nugataM paraiH / tena vinAyakenopasRSTo gRhIto yastasya lakSaNAni jJApakAni nibodhata jAnIdhvaM he munayaH / punarmunInAM pratyavamarzaH zAntiprakaraNaprArambhArthaH / svapne svapnAvasthAyAM jalamatyarthamavagAhate srotasA hiyate nimajjati vA / muNDitazirasaH puruSAnpazyati / kASAyavAsaso raktanIlAdivastraprAvaraNAMzca / kravyAdA nAma mAMsAzinaH pakSiNaH gRdhrAdInmRgAMzca vyAghrAdInadhirohati / tathAntyajaizcaNDAlAdibhiH gardabhaiH kharairudraiH kramelakaiH saha parivRtastiSThati / vrajangacchannAtmAnaM paraiH zatrubhiH pRSThato dhAvadbhiranugatamabhibhUyamAnaM manyate // 272 // 273 // evaM svapnadarzanAnyuktvA pratyakSa liGgAnyAha vimanA viphalArambhaH saMsIdatyanimittataH // 274 // tenopasRSTo labhate na rAjyaM rAjanandanaH / kumArI ca na bhartAramapatyaM garbhamaGganA // 275 // AcAryatvaM zrotriyazca na ziSyo'dhyayanaM tathA / vaNiglAbhaM na cApnoti kRSiM cApi kRSIvalaH // 276 // vimanA vikSiptacittaH / viphalArambhaH viphalA ArambhA yasya sa tathoktaH na kvacitphalamApnoti / saMsIdatyanimittataH vinA kAraNena dInamanasko bhavati / rAjanandano rAjakule jAtaH zrutazauryadhairyAdiguNayukto'pi rAjyaM na labhate / kumArI rUpalakSaNAbhijanAdisaMpannApIpsitaM bhartAram / aGganA garbhiNyapatyam / RtumatI garbham / adhyayanatadarthajJAne satyapi AcAryatvaM zrotriyaH / vinayAcArAdiyukospi ziSyo'dhyayanaM zravaNaM vA / na labhata iti sarvatra saMbadhyate / vaNikU vANijyopajIvI tatra kuzalo'pi dhAnyAdikrayavikrayAdiSu lAbham / kRSIvalaH karSakastatrAbhiyukto'pi kRSiphalaM nAmoti / evaM yo yayA vRtyA jIvati sa tatra niSphalArambhazcette nopasRSTo veditavyaH // 274 // 275 // 276 // 1 vidhAnasiddhaye . 2 anumanyate ga. For Private And Personal Use Only Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 90 yaajnyvlkysmRtiH| [AcArAdhyAyaH evaM kArakajJApakahetUnabhidhAya vighnopazAntyartha karmavidhAnamAha sapanaM tasya kartavyaM puNye'hni vidhipUrvakam / tasya vinAyakopasRSTasyA'nAgatavinAyakopasargaparihArArthino vA napanamabhiSecanaM kartavyam / puNye svAnukUlanakSatrAdiyukte / ahni divase na rAtrau / vidhipUrvakaM zAstroktetikartavyatAsahitam // sapanavidhimAha gaurasarSapakalkena sAjyenotsAditasya ca // 277 // sarvoSadhaiH sarvagandhairviliptazirasastathA / .. bhadrAsanopaviSTasya svastivAcyA dvijAH zubhAH // 278 // gaurasarSapakalkena siddhArthapiSTena sAjyena ghRtalolIkRtenotsAditasyodvartitAGgasya tathA savauSadhaiH priyaGgunAgakesarAdibhiH sarvagandhaizcandanAgurukastUrikAdibhirviliptaziraso vakSyamANabhadrAsanopaviSTasya puruSasya dvijA brAhmaNAH zubhAH zrutAdhyayanavRttasaMpannAH zobhanAkRtayazcatvAro'sya svasti bhavanto bruvantvi'ti vAcyAH / asminsamaye gRhyoktamArgeNa puNyAhavAcanaM kuryAdityarthaH // 277 // 278 // azvasthAnAdgajasthAnAdvalmIkAtsaMgamAddAt / mRttikA rocanAM gandhAnguggulaM cA'psu nikSipet // 279 // yA AhRtA hyekavarNaizcaturbhiH kalazaiIdAt / carmaNyAnaDuhe rakte sthApyaM bhadrAsanaM tataH // 280 // kiMca / azvasthAnagajasthAnavalmIkasaritsaMgamAzo'yahUdebhya AhRtAM paJcavidhAM mRdaM gorocanaM gandhAn candanakuGkumAguruprabhRtIn guggulaM ca tAsvapsu vinikSipet / yA Apa AhRtA ekavarNaiH samAnavaNaizcaturbhiH kumbhairavraNAsphuTitAkAlakaiH idAdazoSyAt saMgamAdvA / tatazcAnaDuhe carmaNi rakte lohitavarNe uttaralomani prAcIna grIve bhadraM manoramamAsanaM zrIparNInirmitaM sthApyam / tata uktodakamRttikAgandhAdisahitAMzzUtAdipallavopaizobhitAnanAnsragdAmaveSTitakaNThAMzcandanacarcitAnavAhatavastravibhUSitAMzcatasRSu pUrvAdidikSu sthApayitvA zucau sulipte sthaNDile racitapaJcavarNasvastike lohitamAnaDuhaM carmottaraloma prAcIna grIvamAstIrya tasyopari zvetavastramacchAditamAsanaM sthApayedityetadbhadrAsanam / tasminnupaviSTasya svastivAcyAH dvijAH // 279 // 280 // sahasrAkSaM zatadhAramRSibhiH pAvanaM kRtam / tena khAmabhiSiJcAmi pAvamAnyaH punantu te // 281 // 1 ghRtamizreNa. 2 kumbhaiH zubhairavraNA. kha. 3 zomitAn nAnAsragdAma kha. 4 tAnanAhata ga. For Private And Personal Use Only Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gaNapatikalpapraka0 11] mitaakssraashitaa| 91 kiMca / svastivAcanAnantaraM jIvaspatiputrAbhiH rUpaguNazAlinIbhiH suveSAbhiH kRtamaGgalaM pUrvadigdezAvasthitaM kalazamAdAyAnena mazreNAbhiSiJcedguruH / sahanAkSamanekazaktikaM zatadhAraM bahupravAhamRSibhirmanvAdibhiryadudakaM pAvanaM pavitraM kRtaM utpAditaM tenodakena tvAM vinAyakopasRSTaM vinAyakopasargazAntaye abhiSicAmi / pAvamAnyazcaitA ApastvAM punantu // 281 // bhagaM te varuNo rAjA bhagaM sUryoM bRhsptiH|| bhagamindrazca vAyuzca bhagaM saptarSayo daduH // 282 // tadanantaraM dakSiNadezAvasthitaM dvitIyaM kalazamAdAyAnena mantreNAbhiSiJcet / bhagaM kalyANaM te tubhyaM varuNo rAjA bhagaM sUryo bhagaM bRhaspatiH bhagamindrazca vAyuzca bhagaM saptarSayazca daduriti // 282 // yatte kezeSu daurbhAgyaM sImante yacca mUrdhani / lalATe karNayorakSNorApastad nantu sarvadA // 283 / / tatastRtIyaM kalazamAdAyAnena mantreNAbhiSiJcet / te tava kezeSu yaddau - gyamakalyANaM sImante mUrdhani ca lalATe karNayorakSNozca tatsarvamApodevyo nantu upazamayantu sarvadeti // 283 // snAtasya sArSapaM tailaM suveNodumbareNa tu / juhuyAnmUrdhani kuzAnsavyena parigRhya ca / / 284 // tatazcaturtha kalazamAdAya pUrvoktasmibhirmatrairabhiSiJcet / 'sarvamantraizcaturtham' iti maitraliGgAt / uktena prakAreNa kRtAbhiSekasya mUrdhani savyapANigRhItakuzAntahite sArSapaM tailaM udumbaravRkSobhavena veNa vakSyamANairmatrairjuhuyAdAcAryaH // 24 // mitazca saMmitazcaiva tathA shaalkttngkttau|| kUSmANDo rAjaputrazcetyante svaahaasmnvitaiH|| 285 // nAmabhirbalimantraizca nmskaarsmnvitaiH|| mitasaMmitAdibhirvinAyakasya nAmabhiH svAhAkArAntaH praNavAdibhirjuhuyA. diti gatena sabandhaH / svAhAkArayogAccaturthI vibhaktiH / atazca OMmitAyasvAhA asaMmitAyasvAhA OMzAlAyasvAhA OMkaTaGkaTAyasvAhA OMkUSmANDAyasvAhA OMrAjaputrAyasvAheti Sada mantrA bhavanti / anantaraM laukike'nau sthAlIpAkavidhimA caruM zrapayitvA etaireva SadbhirmantraistasminnevAgnau hutvA taccheSaM balimannaridrAgniyamanirRtivaruNavAyusomezAnabrahmAnantAnAM nAmabhizcaturthyantai monvitaistebhyo baliM dadyAt // 285 // bhanantaraM kiM kuryAdityAhe dadyAcatuSpathe zUrpe kuzAnAstIrya sarvataH // 286 // 1 smRtiliGgAt. ga. 2 dityAha dadyAdityAdicaturbhiH. ga. yA0 11 For Private And Personal Use Only Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 92 www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yAjJavalkyasmRtiH [ AcArAdhyAyaH kRtAkRtAMstandulAMzca palalaudanameva ca / matsyAnpakAMstathaivAmAnmAMsametAvadeva tu // 287 // puSpaM citraM sugandhaM ca surAM ca trividhAmapi / mUlakaM pUrikAMpUpAMstathaivoNDerakasrajaH // 288 // dadhyannaM pAyasaM caiva guDapiSTaM samodakam / etAnsarvAnsamAhRtya bhUmau kRtvA tataH ziraH // 289 // vinAyakasya jananImupatiSThettato'mbikAm / kRtAkRtAdyupahAradravyajAtaM vinAyakasyopAhRtya saMnidhAnAttajjananyAzca zirasA bhUmiM gatvA - ' tatpuruSAya vidmahe vakratuNDAya dhImahi / tanno dantI pracodayAt ' ityanena mantreNa vinAyakaM, - ' subhagAyai vidmahe kAmamAlinyai dhImahi / tano gaurI pracodayAt' ityanenAmbikAM ca namaskuryAt / tata upahArazeSamAstIrNa kuze zUrpe nidhAya catuSpathe nidadhyAt - 'baliM gRhNantvimaM devA AdityA vasavastathA / marutazcAzvinau rudrAH suparNAH pannagA grahAH // asurA yAtudhAnAzca pizAcoragamAtaraH / zAkinyo yakSavetAlA yoginyaH pUtanAH zivAH // jRmbhakAH siddhagandharvA mAyavidyAdharA narAH / dikpAlA lokapAlAzca ye ca vighnavinAyakAH // jagatAM zAntikartAro brahmAdyAzca maharSayaH / mA vighno mA ca me pApaM mA santu paripanthinaH // saumyA bhavantu tRptAzca bhUtapretAH sukhAvahAH // ' ityetairmantraiH // kRtAkRtAH sakRdavahatAstandulAH / palailaM tilapiSTaM tammizra odanaH palalaudanaH / matsyAH pakkA apakkAzca / mAMsametAvadeva pakkamapakkaM ca / puSpaM citraM raktapItAdinAnAvarNam / candanAdi sugandhidravyam / surA trividhA gauDI mAdhvI paiSTI ca / mUlakaM mUlakaH kandAkAro bhakSyavizeSaH / pUrikA prasiddhA / apUpo'snehapako godhUmavikAraH / uNDerakasrajaH uNDeraikAH piSTAdimayyastAH protAH srajaH / dadhyannaM dadhimizramannaM / pAyasaM kSaireyI / guDapiSTaM guDamizraM zAlyAdipiSTam / modakAH laDDukAH / anantaraM vinAyakaM tajjananI mambikAM vakSyamANamantreNopatiSThet // 286--289 // kiM kRtvetyAha 1 dUrvAsarSapapuSpANAM dattvArdhya pUrNamaJjalim // 290 // sakusumodakenAyai dattvA durvAsarSapapuSpANAM pUrNamaJjaliM dasvopatiSThediti gatena saMbandhaH // 290 // - upasthAna mantra mAha rUpaM dehi yazo dehi bhagaM bhagavan dehi me / putrAndehi dhanaM dehi sarvakAmAMzca dehi me / / 291 // 1 pUSpaM tathaiva kha. 2 pizAcA mAtaroragAH ka. 3 mAlA vidyA. ka. 4 palalaM piSTaM. ka. 5 uNDerakAH kSudrApUpA iti kaustume. 6 jayaM dehi . ga. 7 bhagavati. kha. For Private And Personal Use Only Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gaNapatikalpapraka0 11] mitAkSarAsahitA / tataH zuklAmbaradharaH zuklamAlyAnulepanaH / brAhmaNAnbhojayeddadyAdvastrayugmaM gurorapi // 292 // ambikopasthAne bhagavatItyUhaH / tato'bhiSekAnantaraM yajamAnaH zuklAmbaradharaH zujhamAlyAnulepano brAhmaNAnbhojayedyathAzakti / gurave zrutAdhyayanavRttasaMpannAya vinAyakasnapanavidhijJAya vastrayugmaM dadyAt / apizabdAdyathAzakti dakSiNAM vinAyakoddezena brAhmaNebhyazca / tatrAyaM prayogakramaH-caturbhiAhmaNaiH sArdhamuktalakSaNo gurumaMtrajJo bhadrAsanaracanAnantaraM tatsaMnidhau vinAyakaM tajananI coktamaH nAbhyAM gandhapuSpAdibhiH samabhyaya' caruM zrapayitvA bhadrAsanopaviSTasya yajamAnasya puNyAhavAcanaM kRtvA caturbhiH kalazairabhiSicya sArSapaM tailaM zirasi hutvA caruhomaM vidhAyAbhiSekazAlAyAM caturdikSu indrAdilokapAlebhyo baliM dadyAt / pajamAnastu snAnAnantaraM zuklamAlyAmbaradharo guruNA sahito vinAyakAmbikAbhyAmupahAraM davA zirasA bhUmi naravA kusumodakenAyaM datvA dUsarSapapuSpAAliM ca datvA vinAyakamambikA copatiSThet / gururupahArazeSaM zUrpe kRtvA catvare nidadhyAt / anantaraM vastrayugmaM dakSiNAM brAhmaNabhojanaM ca dadyAditi // iti vinApakasapanavidhiH // 29 // // 292 // bhasyaiva vinAyakasnapanasyoktopasaMhAreNa saMyogAntaraM darzayitumAha evaM vinAyakaM pUjya grahAMzcaika vidhaantH| karmaNAM phalamApnoti zriyaM cAmotyanuttamAm // 293 // eSamuktena prakAreNa vinAyakaM saMpUjya karmaNAM phlmvighnemaamotiisyuktopsNhaarH| saMyogAntaramAha-zriyaM corkRsstttmaamaamotiiti| zrIkAmazcAnenaiva vidhAnena vinA. yakaM pUjayedityarthaH / AdityAdigrahapIDAzAntikAmasya lakSmyAdikAmasya ca grahapU. jAdikalpaM vidhAsyan grahapUjAmupakSipati-grahAMzcaiva vidhAnata iti / grahAnAdityAdInvakSyamANena vidhinA saMpUjya karmaNAM siddhimAnoti zriyaM cApnoti // 293 // nityakAmyasaMyogAnAha Adityasya sadA pUjAM tilakaM svAminastathA / mahAgaNapatezcaiva kurvansiddhimavApnuyAt / / 294 // .. - Adityasya bhagavataH sadA pratidivasaM raktacandanakuGkumakusumAdibhiH pUjAM kurvan skandasya mahAgaNapatezca nityaM pUjAM kurvan siddhiM mokSamAtmajJAnadvAreNa prAmotIti nisyasaMyogaH / AdityaskandagaNapatInAmanyatamasya sarveSAM vA tilakaM svarNAvinirmitaM rUpyanirmitaM vA kurvan siddhimabhilaSitAmAmoti / tathA cakSuSI ati kAmyasaMyogaH // 294 // iti mhaagnnptiklpH| 1 vinAyakopasthAne bhavannityUhaH. ka. kha. 2 grahapUjAM lakSapati. ga. For Private And Personal Use Only Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yaajnyvlkysmRtiH| [AcArAdhyAya: atha grahazAntiprakaraNam 12 'grahAMzcaiva vidhAnataH / karmaNAM phalamAmoti zriyaM cAmotyanuttamAm' ityanena grahapUjayA karmaNAmavilena phalasiddhiH zrIzca phalamityuktam / idAnIM phalAntarANyAha zrIkAmaH zAntikAmo vA grahayajJaM samAcaret / vRSTyAyuHpuSTikAmo vA tathaivA'bhicarannapi // 295 // zrIkAma iti pUrvoktasyAnuvAdaH / zAntikAma ApadupazAntikAmaH / sasyAdivRddhyarthaM pravarSaNaM vRSTiH / AyurapamRtyujayena dIrghakAlajIvanam / puSTiranavadyazarIrasvaM etAH kAmayata iti vRSTyAyuHpuSTikAmaH / ete zrIkAmAdayo grahayajJaM grahapUjA smaacreyuH| tathAbhicaranapi adRSTopAyena parapIDA abhicArastatkAmazca grahayajJaM samAcaret // 295 // grahAnAha sUryaH somo mahIputraH somaputro bRhsptiH| zukraH zanaizvaro rAhuH ketuzceti grahAH smRtAH // 296 // ete sUryAdayo navagrahAH // 296 // prahAH pUjyA ityuktaM, kiM kRtvetyAha tAmrakAtsphaTikAdraktacandanAtsvarNakAdubhau / rAjatAdayasaH sIsAtkAMsyAtkAyoM grahAH kramAt // 297 // svavarNairvA paTe lekhyA gandhairmaNDalakeSu vaa| sUryAdInAM mUrtayastAmrAdibhiryathAkrama kAryAH / tadalAme svavarNairvarNakaiH paTe lekhyAH / gandhairmaNDalakeSu vA / gandhaiH raktacandanAdibhiryathAvarNa lekhyA ityanvayaH / dvibhujatvAdivizeSastu matsyapurANokto draSTavyaH / yathA-'padmAsanaH panakaraH padmagarbhasamadyutiH / saMptAzvarathasaMsthazca dvibhujaH syAtsadA raviH // zvetaH zvetAmbaradharo dazAzvaH zvetabhUSaNaH / gadApANirdvibAhuzca kartavyo varadaH zazI // raktamAlyAmbaradharaH zaktizUlagadAdharaH / caturbhujo meSagamo varadaH syaaddhraasutH|| pItamAlyAmbaradharaH karNikArasamadhutiH / khaDgacarmagadApANiH siMhastho varado budhaH // devadaityagurU tadvatpItazvetau caturbhujau / daNDinau varadau kAyau~ sAkSasUtrakamaNDalU // indranIladyutiH zUlI varado gRdhravAhanaH / bANabANAsanadharaH karta. vyo'rkasutaH sadA // karAlavadanaH khagacarmazUlI varapradaH / nIleH siMhAsanasthazca rAhuratra prazasyate // dhUmrA dvibAhavaH sarve gadino vikRtAnanAH / gRdhrAsanagatA 1 saptAzvaH saptarajjuzva.ka. 2 nIlasiMhAsanaH ka. ga. For Private And Personal Use Only Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir grahazAntipra0 92 ] mitAkSarAsahitA / 95 nityaM ketavaH syurvarapradAH // sarve kirITinaH kAryA grahA lokahitAvahAH / svAjhulenocchritAH sarve zatamaSTottaraM sade 'ti // eteSAM sthApanadezazca tatraivoktaH -- 'madhye tu bhAskaraM vidyAllohitaM dakSiNena tu / uttareNa guruM vidyAdudhaM pUrvottareNa tu // pUrveNa bhArgavaM vidyAtsomaM dakSiNapUrvake / pazcimena zaniM vidyAdrAhuM pazcimadakSiNe // pazcimottarataH ketuM sthApyA vai zukRtaNDulaiH // ' iti // 297 // grahapUjAvidhimAha yathAvarNa pradeyAni vAsAMsi kusumAni ca / / 298 // gandhazca valayazcaiva dhUpo deyazca gugguluH / kartavyA mantravantazca caravaH pratidaivatam / / 299 // yathAvarNa yasya grahasya yo varNastadvarNAni vastragandhapuSpANi deyAni / balayazca dhUpazca sarvebhyo guggulurdeyaH / caravazca pratidaivatamagnipratiSThApanAnvAdhAnAdipUrvakaM 'caturazcaturo muSTI nirvapatyamuSmai tvA juSTaM nirvapAmI' tyAdividhinA kAryAH / anataraM susamiddhe'gnavidhmAdhAnAdyAghArAntaM karma kRtvA AdityAdyuddezena yathAkramaM vakSyamANamantrairvakSyamANAH samidho vakSyamANaprakAreNa hutvA caravo hotavyAH 199 grahamantrAnAha AkRSNena imaMdevA agnirmUrdhA divaH kakut / udbudhyakheti ca Rco yathAsaMkhyaM prakIrtitAH // 300 // bRhaspate atiyadaryastathaivAnnAtparisrutaH / zaMnodevIstathA kANDAtketuM kRNvanimAMstathA // 301 // AkRSNena rajasA vartamAna ityAdayo nava mantrAH yathAkramamAdityAdInAM veditavyAH // 300 // 301 // idAnIM samidha Aha arkaH palAzaH khadira apAmArgo'tha pippalaH / udumbaraH zamI dUrvA kuzAzca samidhaH kramAt / / 302 // arka palAzAdayo yathAkramaM sUryAdInAM samidho bhavanti / tAzcArdrA abhagnAH satvaca: prAdezamAtrAH kartavyAH // 302 // ekaikasyotrASTazatamaSTAviMzatireva vA / hotavyA madhusarpirbhyAM dA kSIreNa vA yutAH / / 303 // kiMca | AdityAdInAmekaikasyASTazatasaMkhyA aSTAviMzatisaMkhyA vA yathAsaMbhavaM madhunA sarpiSA danA kSIreNa vA yutA aktA arkAdisamidho hotavyAH // 303 // 1 mAvanvAdhAnAdanantaraM karma kRtvA ka. 2 audumbaraH kha 3 kasya tvaSTazataM sva. For Private And Personal Use Only Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yaajnyvlkysmRtiH| . [AcArAdhyAyaH idAnI bhojanAnyAha guDaudanaM pAyasaM ca haviSyaM kSIraSASTikam / dadhyodanaM havicUrNa mAMsaM citrAnameva ca // 304 // dadyAdrahakramAdevaM dvijebhyo bhojanaM budhH| zaktito vA yathAlAbhaM satkRtya vidhipUrvakam // 305 // guDamizra odano guDaudanaH / pAyasam / haviSyaM munynnaadi| kSIrapASTikaM kSIramizraH SASTikaudanaH / danA mizra odano dadhyodanaH / havidhUtaudanaH / cUrNa tilacUrNamizra odanaH / mAMsaM bhakSyamAMsamizra odanaH / citraudano nAnAvau~danaH / etAni guDaudanAdIni yathAkramamAdityAdhuddezena bhojanArtha dvijebhyo brAhmaNebhyo dadyAt / brAhmaNasaMkhyA yathAvibhavaM drssttvyaa| guDaudanAdyabhAve tu yathAlAbhamodanAdi pAdaprakSAlanAdividhipUrvakaM satkRtya saMmAnapuraHsaraM dadyAt // 304 // 305 // dakSiNAmAha dhenuH zaGkhastathAnaDvAnhema vAso hayaH kramAt / kRSNA gaurAyasaM chAga etA vai dakSiNAH smRtaaH||306|| dhenurdogdhrI / zaGkhaH prasiddhaH / anaDvAnbhAraseho balIvardaH / hema suvarNa / vAsaH pItam / hayaH pANDuraH / kRSNA gauH / AyasaM zastrAdi / chAgaH prsiddhH| etA dhenvAdayo yathAkramamAdityAdyuddezena brAhmaNAnAM dakSiNAH smRtAH / uktA manvAdibhiH / etacca saMbhave sati / asaMbhave tu yathAlAbhaM zaktito'nyadeva yatkiciddeyam // 306 // zAntikAmenAvizeSeNa sarve grahAH pUjayitavyA ityuktaM tatra vizeSamAha yasya yasya yadA duHsthaH sa taM yatnena pUjayet / brahmaNaiSAM varo dattaH pUjitAH pUjayiSyatha // 307 // yasya puruSasya yo graho yadA duHstho'STamAdiduSTasthAnasthitaH sa taM grahaM tadA yatnena vizeSeNa pUjayet / yasmAdeSAM grahANAM brahmaNA pUrva varo dattaH pUjitAH santo yUyamiSTaprApaNenAniSTanirasanena ca pUjayitAraM pUjayiSyatheti // 307 // avizeSeNa dvijAnadhikRtya zAntikapauSTikAdIni karmANyanukrAntAni tatrAbhiSekaguNayuktasya rAjJo vizeSeNAdhikAra ityAha grahAdhInA narendrANAmucchrAyAH patanApi ca / bhAvAbhAvau ca jagatastasmAtpUjyatamA grahAH // 308 // [grahANAmidamAtithyaM kuryAtsaMvatsarAdapi / ArogyabalasaMpanno jIvetsa zaradaH zatam / / ] 1 dvinaH kha. 2 bhAravAho ka. ga.3 bhAyasamastrAdi, AyasaM tAmrAdi ka. 4 bhiSekayuktasya kha. For Private And Personal Use Only Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org padharmAnAha Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rAjadharmaprakaraNam 13 ] mitAkSarAsahitA / 97 narendrANAmabhiSiktakSatriyANAM grahAH pUjyatamAH / anenAnyeSAmapi pUjyA iti gamyate / ubhayatra kAraNamAha - prANinAmabhyudaya vinipAtA grahAdhInA: yasmAttasmAdadhikAribhiH pUjyAH / kiMca / jagataH sthAvarajaGgamAtmakasya bhAvAbhAvAvutpattinirodha grahAdhInau / tatra yadyete pUjitAstadA svakAla evotpattinirodhau bhavataH / anyathA utpattisamaye notpAdaH akAle nirodhazca / jagadIzvaratvAcca narendrANAM tadyogakSemakAriNAM pUjyatamA grahA iti teSAM vizeSeNa zAntikAdiSvadhikAraH / tathAca gautamena - 'rAjA sarvasyeSTe brAhmaNavarjyam ' iti rAjAnamadhikRtya 'varNAnAzramAMzca nyAyato'bhirakSecca / tatazcaitAnsvadharme sthApayet' ityAdI kAMzciddharmAnuktvA - 'yAni ca daivotpAtacintakAH prabrUyustAnyAdviyeta tadadhInamapi ke yogakSemaM pratijAnate' iti / zAntikapauSTikAdyanuSThAnahetumabhidhAya zAntikapuNyAha svastyayanAyuSya maGgalasaMyuktAnyAbhyudayikAni vidveSiNaH stambhanAbhicAradviSadRddhiyuktAni ca zAlAgnau kuryAditi zAntikAdIni darzitAni // 308 // iti grahazAntiprakaraNam / atha rAjadharmaprakaraNam 13 sAdhAraNAngRhasthadharmAnuktvedAnIM rAjyAbhiSekAdiguNayuktasya gRhasthasya vize mahotsAhaH sthUlalakSaH kRtajJo vRddhasevakaH / vinItaH satvasaMpannaH kulInaH satyavAkzuciH // 309 // adIrgha sUtraH smRtimAnakSudro'paruSastathA / dhArmiko'vyasanazcaiva prAjJaH zUro rahasyavit // 310 // svarandhragoptA''nvIkSikyAM daNDanItyAM tathaiva ca / vinItastvathavArtAyAM trayyAM caiva narAdhipaH / / 311 // puruSArthasAdhanakarmArambhAdhyavasAya utsAhaH mahAnutsAho yasyAsau mahotsAhaH / bahudeyArthadarzI sthUlalakSaH / parakRtopakArApakArau na vismaratIti kRtajJaH / tapojJAnAdivRddhAnAM sevakaH / vinayena yukto vinItaH / vinayazabdenAviruddhaH pUrvoktakhAtakadharmakalApa ucyate- 'na saMzayaM prapadyeta nAkasmAdapriyaM va det' ityAdinoktaH / satvasaMpannaH saMpadApadorharSaviSAdarahitaH / mAtRtaH pitRtazvAbhijanavAnkulInaH / satyavAksatyavacanazIlaH / zucirbAhyAbhyantarazaucayuktaH bhavazyakAryANAM karmaNAmArambhe prArabdhAnAM ca samApane yo na vilambate'sAvadIrghasUtraH / adhigatArthA'vismaraNazIlaH smRtimAn / akSudro'saguNadveSI / 1 atha cAnyeSAmapi kha. 2 svakAlAdutpatti ga. 3 tasya notpAdo na kAle ka. 4 saMvananAmicAra ga. 5 adIrghasUtrI ga. 6 satyavAdana ga. For Private And Personal Use Only Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 98 yAjJavalkyasmRtiH / [ AcArAdhyAyaH aparuSaH paradoSA kIrtanaH / dhArmiko varNAzramadharmAnvitaH / na vidyante vyasanAni yasyAsAvatryasanaH / vyasanAni cASTAdaza / yathAha manuH (7/47-48 ) - 'mRgaerskSA divA svapnaH parivAdaH striyo madaH / tauryatrikaM vRthATyA ca kAmajo dazako gaNaH // paizunyaM sAhasaM droha IrSyAsUyArthadUSaNam / vAgdaNDajaM ca pAruSyaM krodhajo'pi gaNo'STakaH // ' iti / tatra ca sapta kaSTatamAni / yathAha (manuH 7/50- 0 - 51 ) - ( pAnamakSAH striyazcaiva mRgayA ca yathAkramam / etatkaSTatamaM vidyAccatuSkaM kAmaje gaNe // daNDasya pAtanaM caiva vAkpAruSyArthadUSaNe / krodhaje'pi gaNe vidyAtkaSTametatrikaM sadA // ' iti / prAjJo gambhIrArthAvadhAraNakSamaH / zUro nirbhayaH / rahasyavit gopanIyArthagopanacaturaH / svarandhragoptA svasya saptasu rAjyAGgeSu yatparapravezadvAra zaithilyaM tatsvarandhaM tasya goptA pracchAdayitA / AnvIkSikyAmAtmavidyAyAM daNDanItyAmarthayogakSemopayoginyAM, vArtAyAM kRSivANijyapazupAlanarUpAyAM dhanopacaya hetubhUtAyAM, trayyAM RgyajuH sAmAkhyAyAM ca vinItastattadabhijJaiH prAvINyaM nItaH / yathAha manuH (7143 ) - ' traividyebhyastrayIM vidyAM daNDanItiM ca zAzvatIm / AnvIkSikIM cAtmavidyo vArtArambhAMva lokataH // ' iti / narAdhipo rAjyAbhiSiktaH syAditi sarvatra saMbandhaH // 309 // 310 // 311 // evamabhiSekayuktasyAntaraGgAndharmAnabhidhAyedAnIM bahiraGgAnAha samatriNaH prakurvIta prAjJAnmaulAnsthirAJzucIn / taiH sArdhaM cintayedrAjyaM vipreNAtha tataH svayam // 312 // mahotsAhAdiguNairyukto rAjA mantriNaH kurvIta / kathaMbhUtAn / prAjJAnhitAhitavivekakuzalAn / maulAnsvavaMzaparamparAyAtAn / sthirAnmahatyapi IrSaviSAdasthAne vikArarahitAn / zucIndharmArthakAma bhayopadhAzuddhAn / teca saptASTau vA kAryAH / yathAha manuH (7 / 54 ) -- ' maulazAstra vidaH zUrAnlaibdhalakSAnkulodbhavAn / sacivAnsapta cASTau vA kurvIta suparIkSitAn // ' iti / evaM mantriNaH pUrvaM kRtvA taiH sArdhaM rAjyaM saMdhivigrahAdilakSaNaM kAryaM cintayet samastairvyastaizca / anantaraM teSAmabhiprAyaM jJAtvA sakalazAstrArthavicArakuzalena brAhmaNena purohitena saha kAryaM vicintya tataH svayaM buddhyA kArya cintayet // 312 // 1 AkheTakAkhyo mRgavadho mRgayA, akSAdikrIDA, divAnidrA, paradoSakathanaM, strIsaMbhogaH, madyapAnajanito madaH, nRtyagItavAditrANi trINi, vRthAbhramaNaM, iti daza. 2 paizunyamavijJAtadoSAviSkaraNaM, sAhasaM sAdhorbandhanigrahaH, droharachadmavadhaH, IrSyAnyaguNAsahiSNutA, asUyA paraguNeSu doSAviSkaraNaM, arthadUSaNamarthAnAmapaharaNaM deyAnAmadAnaM ca, vAkpAruSyamAkrozAdi, daNDapAruSyaM tADanAdi, ityaSTau . 3 sAmamayyAM kha. 4 ca tadvidaH kha. 5 tataH param kha. 6 harSavikArasthAne viSAdarahitAn ka. 7 maulAnpitRpitAmaikrameNa sevakAn. 8 labdhalakSAn lakSyAdapracyutazarAdIn. For Private And Personal Use Only Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rAjadharmaprakaraNam 13 ] mitAkSarAsahitA / 99 kIdRzaM purohitaM kuryAdityAha purohitaM prakurvIta daivajJamuditoditam / daNDanItyAM ca kuzalamathavAGgirase tathA // 313 // purohitaM ca sarveSu dRSTAdRSTArtheSu karmasu purato hitaM dAnamAnasatkArairAramasaMbaddhaM kuryAt / kathaMbhUtam / daivajJaM grahospAtatacchamanAderveditAram / uditoditaM vidyAbhijanAnuSThAnAdimiruditaiH zAstroktairuditaM samRddham / daNDanItyAmarthazAstre kuzalam / atharvAGgirase ca zAntyAdikarmaNi // 313 // zrautasmArtakriyAhetovRNuyAdeva cvijH| yajJAMzcaiva prakurvIta vidhivadbharidakSiNAn / / 314 // zrautAgnihotrAdi-smArtopAsanAdikriyAnuSThAnasiddhyarthe Rtvijo vRNuyAt / yajJAMzca rAjasUyAdInvidhivadyathAvidhAnaM bhUridakSiNAnbahudakSiNAneva kuryAt 314 bhogAMzca dedyAdviprebhyo vasani vividhAni ca / akSayo'yaM nidhI rAjJAM yadvipreSUpapAditam // 315 // - kiMca / brAhmaNebhyo bhogAn sukhAni tarasAdhanadAnadvAreNa dadyAt / vasUni ca suvarNarUpyabhUprabhRtIni vividhAni nAnAprakArANi / yasmAdeSa rAjJAmakSayo nidhiH zevadhiyabrAhmaNebhyo dIyate / sAdhAraNadharmatvena dAnaprAptau satyAM rAjJAM dAnaprAdhAnyapratipAdanArtha punarvacanam // 315 // askannamavyathaM caiva prAyazcittairadUSitam / agneH sakAzAdviprAgnau hutaM zreSThamihocyate // 316 // kiMca / agneH sakAzAdagnisAdhyAbhUridakSiNAdAjasUyAderapi viprAgnau hutaM zreSThamihocyate / etadaskannaM kSaraNarahitaM avyathaM pazuhiMsArahitaM prAyazcittairadUpitaM prAyazcittarahitam // 316 // vasUni viprebhyo dadyAdityuktaM, kayA paripATyA dadyAdityAha alabdhamIheddharmeNa labdhaM yatnena pAlayet / pAlitaM vardhayennItyA vRddhaM pAtreSu nikSipet // 317 // alabdhalAbhAya dharmazAstrAnusAreNa yateta / yatnena labdhaM tasparipAlayet svayamavekSayA rakSet / pAlitaM tatparatayA rakSitaM nItyA vaNikpathAdikayA vRddhi nayet / vRddhaM ca pAtreSu trividheSu dharmArthakAmapAtreSu nikSipeddadyAt // 317 // - 1 karmasu puro nihitaM ka. 2 dattvA viprebhyo kha. 3 avyayaM kha. 4 prAyazcittAyAsarahitaM kha. 5 vANijyAdikayA ga. For Private And Personal Use Only Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 100 __ yaajnyvlkysmRtiH| [AcArAdhyAyaH pAne nikSipya kiM kuryAdityAha dattvA bhUmi nibandhaM vA kRtvA lekhyaM tu kArayet / AgAmibhadranRpatiparijJAnAya pArthivaH // 318 // yathoktavidhinA bhUmi dattvA svasvanivRttiM kRtvA nibandhaM vA ekasya bhANDabharakasyeyanto rUpakAH, ekasya parNabharakasyeyanti parNAnIti vA nibandhaM kRtvA lekhyaM kArayet / kimartham / AgAminaH eNyanto ye bhadrAH sAdhavo nRpatayo bhUpAste. SAmanena dattamanena pratigRhItamiti parijJAnAya / pArthivo bhUpatiH / anena bhUpatereva bhUmidAne nibandhedAne vA'dhikAro na bhogapateriti darzitam // 318 // lekhyaM kArayediyuktaM kathaM kArayedityAha paTe vA tAmrapaTTe vA svamudroparicihitam / abhilekhyAtmano vaMzyAnAtmAnaM ca mhiiptiH||319 // pratigrahaparImANaM dAnacchedopavarNanam / svahastakAlasaMpannaM zAsanaM kArayesthiram // 320 // kAryAsike paTe tAmrapaTTe phailake vA Atmano vaMzyAnprapitAmahapitAmahapitRn / bahuvacanasyArthavatvAya vaMzavIryazrutAdiguNopavarNanapUrvakamabhilekhya AtmAnaM cazabdArapratigrahItAraM pratigrahaparimANaM dAnacchedopavarNanaM cAbhilekhya / pratigR. yata iti pratigraho nibandhastasya rUpakAdiparimANam / dIyata iti dAnaM kSetrAdi tasya chedaH chidyate'neneti chedaH nadyAvATau nivartanaM sasparimANaM ca tasyopavarNanaM, amukanadyA dakSiNato'yaM grAmaH kSetraM vA, pUrvato'mukagrAmasyaitAvannivartanamityAdinivartanaparimANaM ca lekhyam / evaM AvATasya nadInagaravAdeH saMcAritvena bhUmenyUnAdhikabhAvasaMbhavAttannivRttyartham , svahastena svahastalikhitena mataM me a. mukanAmnaH amukaputrasya yadanopari lekhitamityanena saMpannaM yuktaM, kAlena ca dvividhena zakanRpAtItarUpeNa saMvatsararUpeNa ca kAlena candrasUryoparAgAdinA saMpanna svamudrayA garuDavArAhAdirUpayopari bahizcihnitamaGkitaM sthiraM dRDhaM zAsanaM zijyante bhaviSyanto nRpatayo'nena dAnAcchreyo'nupAlanamiti zAsanaM kArayet / mahIpatinaM bhogapatiH / saMdhivigrahAdikAriNA na yena kenacit / ---'saMdhivigrahakArI tu bhavedyastasya lekhakaH / svayaM rAjJA samAdiSTaH sa likhedrAjazAsanam // ' iti smaraNAt / dAnamAtreNaiva dAnaphale siddhe zAsanakaraNaM bhogAbhivRddhyA phalAtizayArtham // 319 // 320 // idAnIM rAjJo nivAsasthAnamAha ramyaM pazavyamAjIvyaM jAGgalaM dezamAvaset / / tatra durgANi kurvIta janakozAtmaguptaye // 321 // 1 bhasmingrAme pratikSetraM kSetrasvAminaitaddhanamasmai pratyabda pratimAsaM vA deyamityevamAdiniyamo nivandhaH aparArkaH. 2 tAmraphalake vA. ga. 3 nayAghATau ga. 4 nivartanaparimANaM ca ka. 5 zAsyante ga. 6 nAnyena ga. For Private And Personal Use Only Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rAjadharmaprakaraNam 13 ] mitAkSarAsahitA / 101 ramyaM ramaNIyaM azokacampakAdibhiH / pazavyaM pazubhyo hitaM pazuvRddhikaram / AjIvyamupajIyaM kandamUlapuSpaphalAdibhiH / jAGgalaM yadyapyahapodakataruparvatoddezo jAGgalastathApyatra sejalataruparvato dezo jAGgalazabdenAbhidhIyate taM dezamAvasedadhivaset / tatraivaMvidhe deze janAnAM kozasya suvarNAderAtmanazca rakSaNArthaM durgaM kurvIta / tacca SaDvidham / yathAha manuH (7 / 70 ) - ' dhenvadurga mahI. durgama durgaM vArkSameva vA / nRdurge giridurgaM vA samAzritya vasetpuram // ' iti 321 tatra tatra ca niSNAtAnadhyakSAnkuzalAJzucIn / prakuryAdAya karmAntavyayakarmasu codyatAn // 322 // kiMca / tatra tatra dhairmArthakAmAdiSu adhyakSAn yogyAnadhikAriNaH prakuryAnniyuJjIta / yathAhuH 'dharmakRtyeSu dharmajJAnarthakRtyeSu paNDitAn / strISu kkIbAnniyuJjIta nIcAnnindyeSu karmasu // ' iti / kIdRzAn / niSNAtAnananyavyApArAn / kuzalAn tattadvyApAracaturAn / zucIn caturvidhopadhAzuddhAn / Ayakarmasu suvarNAdyutpattisthAneSu vyayakarmasu suvarNAdidAnasthAneSu ca udyatAnanalasAn / cazabdAtprAjJatvAdiguNayuktAn / uktaMca - 'prAjJatvamupadhAzuddhirapramAdo'bhiyuktatA / kAryeSu vyasanAbhAvaH svAmibhaktizca yogyatA // ' iti // 322 // 'bhogAMzca dadyAdviprebhyo vasUni vividhAni ca' iti sAmAnyena svasvadAnamuktam, idAnIM nRpANAM vikramArjitasya dAne phalAtizayamAha - nAtaH parataro dharmo nRpANAM yadraNArjitam / viprebhyo dIyate dravyaM prajAbhyazcAbhayaM sadA // 323 // viprebhyo dIyate / asmAdutkRSTatamo dharmo nRpANAM na vidyate yadvaNArjitaM dravyaM yacca prajAbhyo'bhayadAnam // 323 // 9 1 raNArjitaM deyamityuktaM dravyArjanAya raNe pravRttasya vipattirapi saMbhavatIti na dharmo nApyartha iti tato nivRttireva zreyasItyata Aha ya AhaveSu vadhyante bhUmyarthamaparAGmukhAH / akUTairAyudhairyAnti te svargaM yogino yathA // 324 // ye bhUmyAdyarthamAhaveSu pravRttA aparAGmukhA abhimukhA vadhyante mAryante te 1 samajala ka. 2 dhanvadurga asaMveSTitaM caturdizaM paJcayojanamanudakam / mahIdurga pASANeSTakAyutadvAdazahastocchritena yuddhArthamuparibhramaNayogyena sAvaraNagavAkSAdiyuktena prAkAreNa samantAdveSTitaM sadvAram / jaladurgamagAdhodakena samantato veSTitam / vArkSa vahiH sarvato yojanamAtraM vyApya tiSThanmahAvRkSakaNTakigulmalatAdyAcitam / nRdurge caturdigavasthAyihastyazvarathayukta bahupAdAtarakSitam / giridurga sarvataH pRSThamatidurArohaM saMkocaikamAgoMpetaM antarnadIprasravaNAdyudakayuktaM bahusasyotpannakSetra vRkSAnvitam 3 dharmAdiyAdiSu ga. 4 jyAyasI ga. For Private And Personal Use Only Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 102 yAjJavalkyasmRtiH / [ AcArAdhyAyaH svarga yAnti / yogAbhyAsaratA yathA / yadyakUTairaviSadigdhAdibhirAyudhairyoddhAro bhavanti // 324 // padAni RtutulyAni bhagneSvavinivartinAm / rAjA sukRtamAdatte hatAnAM vipalAyinAm // 325 // kiMca / svabaleSu karituragarathapadAtiSu bhagneSvavinivartinAM parabalAbhimukhayAyinAM padAni RtutulyAnyazvamedha tulyAni / viparyaye doSamAha - vipalAyinAM parAGmukhAnAM hatAnAM rAjA sukRtamAdatte // 325 // tavAhaMvAdinaM klIbaM nirhetiM parasaMgatam / na hanyAdvinivRttaM ca yuddhaprekSaNakAdikam // 326 // I apica / tavAhamiti yo vadati taM klIbaM napuMsakaM nirhetiM nirAyudhaM parasaMgatamanyena saha yudhyamAnaM vinivRttaM yuddhAdvinivRttaM yuddhaprekSaNakaM yuddhadarzinaM / na hanyAditi sarvatra saMbandhaH / AdigrahaNAdazvasArathyAdInAM grahaNam / yathAha gautamaH - 'na doSo hiMsAyAmAhave'nyatra vyazvasArathyAnAyudhakRtAJjaliprakIrNakezaparAGmukhopaviSTasthalavRkSArUDhonmattadUtagobrAhmaNAdibhyaH' iti / zaGkho - pyAha - 'na pAnIyaM pibantaM na bhuJjAnaM nopAnahau muJcantaM nAvarmANaM savarmA na striyaM na kareNuM na vAjinaM na sArathinaM na sUtaM na dUtaM na brAhmaNaM na rAjAnamarAjA hanyAt' iti // 326 // kRtarakSaH samutthAya pazyedAyavyayau svayam / vyavahArAMstato dRSTrA snAtvA bhuJjIta kAmataH // 327 // kRtarakSaH purasyAtmanazca rakSAM vidhAya pratidinaM prAtaHkAla utthAya svayamevAvyayau pazyet / tato vyavahArAn dRSTvA madhyAhnakAle snAtvA kAmato yathAkAlaM bhuJjIta // 327 // 1 hiraNyaM vyApRtAnItaM bhANDAgAreSu nikSipet / pazyeccArAMstato dUtAnpreSayenmantrisaMgataH // 328 // tadana taraM hiraNyaM vyApRtairhiraNyAdyAnayana niyuktairAnItaM svayameva nirIkSya bhANDAgAreSu nikSipet / tatazcArAnspazAnpratyAgatAnpazyet / ye pararAjye vRttAntaparijJAnAya parivrAjakatApasAdirUpeNa gUDhacAriNaH preSitAstAMzcArAndRSTvA kvacinnivezayet / tadanantaraM dUtAMzca pazyet / dUtAzca ye prakaTameva rAjAntaraMprati gatAgatamAcaranti / te ca trividhAH nisRSTArthAH saMdiSTArthAH zAsanaiharAzceti / tatra nisRSTArthA rAjakAryANi dezakAlocitAni svayameva kathayituM kSamAH / uktamAtraM ye parasmai nivedayanti te saMdiSTArthAH / zAsanaharAstu rAjalekhahAriNaH tA. 1 1 hiraNyAdikaM kha 2 zvArAnvizvastAn kha. 3 cAsanahastAzceti ka. For Private And Personal Use Only Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rAjadharmaprakaraNam 13 ] mitaakssraashitaa| 103 pUrvapreSitAnAgatAnmannisaMgataH pazyet / dRSTvA tadvArtAmAkalayya punaH punaH preSayet // 328 // tataH svairavihArI syAnmabibhirvA smaagtH| balAnAM darzanaM kRtvA senAnyA saha cintayet // 329 // tadanantaramaparAhe svairaM yatheSTameko'ntaHpuravihArI syAt / mantribhirvA vizvAsimiH kalAkuzalaiH parihAsavedibhiH parivRtaH strIbhizca rUpayauvanavaidagdhyazAlinIbhiH-'bhuktavAnvihareJcaiva strIbhirantaHpure saha / vihRtya tu yathAkAmaM punaH kAryANi cintayet // ' iti (7 / 221) manusmaraNAt / tato viziSTairvastrakusumavilepanAlaMkArairalaMkRtaH hastyazvarathapadAtibalAni dRSTvA senAnyA senApatinA saha tadrakSaNAdi dezakAlocitaM cintayet // 329 // saMdhyAmupAsya zRNuyAcArANAM gUDhabhASitam / gItanRtyaizca bhuJjIta paThetsvAdhyAyameva ca // 330 // tataH sAyaMkAle saMdhyAmupAsya / sAmAnyena prAptasyApi punarvacanaM kAryAkulatvAdavismaraNArtham / anantaraM ye pUrvadRSTAH kvacitsthAne nivezitAsteSAM cArANAM gUDhabhASitamantarvezmani zastrapANiH zRNuyAt / uktaMca manunA (8|223)-'sNdhyaaN copAsya zRNuyAdantarvezmani zastrabhRt / rahasyAkhyAyinAM caiva praNidhInAM ca ceSTitam // ' iti / tato nRtyagItAdibhiH kaMcitkAlaM krIDitvA kakSAntaraM pravizya mujIta-'gatvA kakSAntaraM tvanyatsamanujJApya taM janam / pravizegojanArtha ca strIbhirantaHpuraM saha // ' iti (manuH 81224) smaraNAt / tato'vismaraNArtha yathAzakti svAdhyAyaM paThet // 330 // saMvizettUryaghoSeNa pratibuddhyettathaiva ca / zAstrANi cintayedbuddhyA sarvakartavyatAstathA // 331 // tadanantaraM tUryazaGkhaghoSeNa saMvizetsvapyAt / tathaiva tUryAdighoSeNa prtibuddhyet| pratibuddha ca zAstravidbhirvizvAsibhiH saha ekAkI vA pazcime yAme zAstrANi cintayet sarvakartavyatAzca sarvakAryANi ca / etacca svasthaM pratyucyate / asvasthaH punaH sarvakAryeSvanyaM niyojayet / yathAha manu:-'etadvRttaM samAtiSThedarogaH pRthivIpatiH / asvasthaH sarvamevaitanmatrimukhye nivezayet // ' iti // 33 // preSayecca tatazcArAnsveSvanyeSu ca sAdarAn / RtvikpurohitaacaaryairaashiibhirbhinnditH|| 332 // dRSTvA jyotirvido vaidyAndadyAdvAM kAJcanaM mahIm / .. naivezikAni ca tataH zrotriyebhyo gRhANi ca // 333 // anantaraM tatrastha eva vizvastAnsvAn cArAn dAnamAnasatkAraiH pUjitAnteSu yA0 12 For Private And Personal Use Only Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yaajnyvlkysmRtiH| [AcArAdhyAyaH sAmantabadhikAriSu anyeSu ca mahIpatiSu preSayettacikIrSitaparijJAnAya / tataH prAtaHsaMdhyAmupAsyA'gnihotraM hutvA purohitaviMgAcAryAdibhirAzIbhirabhinandito jyotirvido dRSTvA tebhyazca grahAdisthitiM viditvA zAntikAdIni ca purohitAnAdizya vaidyAMzca dRSTvA tebhyazca svazarIrasthiti nivedya pratividhAnaM cAdizya gAM dogdhoM kAJcanaM mahIM ca naivezikAni vivAhopayogIni kanyAlaMkArAdIni gRhANi ca sudhAdhavalitAdIni zrotriyebhyo'dhItavedebhyo brAhmaNebhyaH / dadyAditi pratyekaM saMbadhyate // 332 // 333 // brAhmaNeSu kSamI snigdheSvajihmaH krodhano'riSu / syAdrAjA bhRtyavargeSu prajAsu ca yathA pitA // 334 // kiMca / brAhmaNeSvadhikSipasvapi kSamI kSamAvAn / snigdheSu snehavatsu mitrAdiSvajihmaH avakraH / ariSu krodhanaH / bhRtyavargeSu prajAsu ca hitAcaraNenAhita. nivartanena ca piteva dayAvAn / syAditi pratyekaM saMbadhyate // 334 // prajApAlanaphalamAha puNyAtSaDbhAgamAdatte nyAyena paripAlayan / sarvadAnAdhikaM yasmAtprajAnAM paripAlanam // 335 // yasAcyAyena zAstroktamArgeNa prajAH paripAlayan paripAlitaprajopahitapuNyAt SaDbhAgaM SaSThaM bhAgamAdatte / yasmAJca sarvebhyo bhUmyAdidAnebhyaH prajAnAM paripAlanamadhikaphalam / tasmAtprajAsu yathA pitA tathaiva syAditi gatena saMbandhaH // 335 // caatttskrdurvRttmhaasaahsikaadibhiH| pIDyamAnAH prajA rakSetkAyasthaizca vizeSataH // 336 // cATAH pratArakAH vizvAsya ye paradhanamapaharanti / pracchannApahAriNastaskarAH / durvRttA indrajAlikakitavAdayaH / saho balaM sahasA balena kRtaM sAhasaM mahaJca tassAhasaM ca mahAsAhasaM tena vartanta iti mahAsAhasikAH prasahyApahAriNaH / AdizabdAnmaulikakuhakadurvRttayaH / etaiH pIDyamAnA bAdhyamAnAH prajA rakSet / kAyasthA lekhakA gaNakAzca taiH pIDyamAnA vizeSato rakSet / teSAM rAjavallabhatayAtimAyAvisvAJca durnivAratvAt // 336 // arakSyamANAH kurvanti yatkiMcitkilbiSaM prjaaH| tasAttu nRpateradhaiM yasAhAtyasau karAn // 337 // arakSyamANAH prajAH yatkiMcitkilbiSaM cauryaparadAragamanAdi kurvanti tasmAtpApAdadhaiM nRpaterbhavati / yasmAdasau rAjA rakSaNArtha prajAbhyaH karAn gRhAti // 337 // 1 dharmazAstroktena. ga. 2 aidnjAlika. ga. 3 apakAriNaH ga. For Private And Personal Use Only Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rAjadharmaprakaraNam 13 ] mitaakssraashitaa| ye rASTrAdhikRtAsteSAM cAraiqhatvA viceSTitam / sAdhunsaMmAnayedrAjA viparItAMzca ghAtayet // 338 // utkocajIvino dravyahInAnkRtvA vivAsayet / saMdAnamAnasatkArAzrotriyAnvAsayetsadA // 339 // rASTre rASTrAdhikAreSu ye niyuktAsteSAM viceSTitaM caritaM cArairuktalakSaNaiH samyak jJAtvA sAdhUnsucaritAn saMmAnayet dAnamAnasatkAraiH pUjayet / viparItAnduSTacaritAnsamyagviditvA ghAtayet aparAdhAnusAreNa / ye punarutkocajIvinastAndravyarahitAnkRtvA svarASTrAtpravAsayet / zrotriyAnsaddAnamAnasatkAraiH sahitAmkRtvA svarASTre svadeze sadaiva vAsayet // 338 // 339 // anyAyena nRpo rASTrAtsvakozaM yo'bhivardhayet / socirAdvigatazrIko nAzameti sabAndhavaH // 340 // yo'sau rAjA svarASTrAdanyAyena dravyamAdAya svakozaM abhivardhayet so'cirAcchIghrameva vigatazrIko vinaSTalakSmIko bandhubhiH saha nAzaM prAmoti // 340 // prajApIDanasaMtApAtsamudbhUto hutAzanaH / rAjJaH kulaM zriyaM prANAMcA'dagdhvA na nivartate // 341 // prajAnAM taskarAdikRtapIDanena yaH saMtApastasmAdudbhUto hutAzana iva saMtApakAritvAdapuNyarAziTuMtAzanazabdenocyate / sa rAjJaH kulaM zriyaM prANAMcAiyA nAzamanIyA na nivartate nopazAmyati // 34 // ya eva nRpatedharmaH svarASTraparipAlane / tameva kRtsnamApnoti pararASTraM vazaM nayan // 342 // nyAyataH svarASTraparipAlane rAjJo yo dharmastaM sakalaM vakSyamANanyAyena pararASTra vazaM nayan AtmasAtkurvanAmoti dharmaSaDbhAgaM ca // 342 // yassindeze ya AcAro vyavahAraH kulsthitiH|| tathaiva paripAlyo'sau yadA vazamupAgataH // 343 // kiMca yadA paradezo vazamupAgatastadA na svadezAcArAdisaMkaraH kAryaH kiM tu yamindeze ya AcAraH kulasthitirvyavahAro vA yathaiva prAgAsIttathaivAsau paripAlanIyo yadi zAstraviruddho na bhavati / yadA vazamupAgata ityanena vazopagamanAAganiyama iti darzitam / yathoktam (manuH 7|195)-'uprudhyaarimaasiit rASTraM cAsyopapIDayet / dUSayeccAsya satataM yavasAzodakendhanam // ' iti // 343 // 1 sadAnamAna kha. 2 prANAnadagdhvA ka. For Private And Personal Use Only Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yaajnyvlkysmRtiH| [AcArAdhyAyaH matramUlaM yato rAjyaM tasmAnmatraM surakSitam / / kuryAdyathAsya na viduH karmaNAmAphalodayAt // 344 // yasmAttaiH sArdhaM cintayedvAjyamityAdhuktaM mantramUlaM rAjyaM tasmAnmatraM yatnena tathA surakSitaM kuryAt, yathAsya rAjJaH karmaNAM saMdhivigrahAdInAmAphalodayAt phalaniSpatteH proganye mantraM na jAnanti // 344 // arimitramudAsIno'nantarastatparaH prH| kramazo maNDalaM cintyaM sAmAdibhirupakramaiH // 345 // kiMca / ariH zatruH / mitraM suhRt / ubhayavilakSaNa udAsInazca / te ca trayastrividhAH sahajAH kRtrimAH prAkRtAzceti / tatra sahajo'riH sApatnapitRvyatatputrAdiH / kRtrimo'riH yasyApakRtaM yena cApakRtam / prAkRtastvanantaradezAdhipatiH / sahajaM mitraM bhAgineyapaitRSvastrIyamAtRSvastrIyAdi / kRtrimaM mitraM yenopakRtaM yasya copakRtam / prAkRta mitramekAntaritadezAdhipatiH / sahajakRtrimamiprazatrulakSaNarahitau sahajakRtrimodAsInau / prAkRtodAsIno caintaritadezAdhipatiH / ariH punazcaturvidhaH yAtavyocchettavyapIDanIyakarzanIyabhedena / tatra yA. tavyo'nantarabhUmipatirvyasanI hInabalo viraktaprakRtiH / vidurgo mitrahIno durbalazcocchettavyaH / pIDanIyo mantrabalahInaH / prabalamantrabalayuktaH krshniiyH|'nirmuulnaatsmucchedN pIDanaM balanigraham / karzanaM tu punaH prAhuH kozadaNDApakerzanAt // ' iti / mitraM dvividhaM bRMhaNIyaM karzanIyamiti / kozabalahInaM bRMhaNIyam / kozabalAdhikaM karzanIyam / anantarastatparaH para iti prAkRtArimitrodAsInAnAha / anantaraH prAkRto'riH, tatparaH prAkRtaM mitraM, tasmAtparaH prAkRta udAsInaH zeSAH punaH prasiddhatvAnnoktAH / etadrAjamaNDalaM kramazaH pUrvAdidikUmeNa cintyaM teSAM ceSTitaM jJAtavyam / jJAtvA ca sAmAdimirupAyairvakSyamANairanusaMdheyam / evaM purataH pRSThataH pArzvatazca trayastraya AtmA caika iti trayodazarAjakamidaM rAjamaNDalaM padmAkAram / pANigrAhAkrandAsArAdayastvarimitrodAsInebvevAntarbhavanti saMjJAbhedamAnaM granthAntare darzitamiti yogIzvareNa na pRthaguktAH // 345 // sAmAdimirupakramairityuktaM, idAnI tAnupAyAnAha upAyA: sAma dAnaM ca bhedo daNDastathaiva ca / / samyakprayuktAH sidhyeyudaNDastvagatikA gatiH // 346 // sAma priyabhASaNam / dAnaM suvarNAdeH / bhedo bhedakaraNaM tatsAmantAdInAM para. sparato vairasyotpAdanena / daNDa upAMzuprakAzAbhyAM dhanApahArAdivadhaparyanto. - 1 rAjyamato matraM ka. ga. 2 prAgyAvadanye kha. 3 ghanantaradezA ka. madhyantaradezA ga. 4 vyocchedanIya ka. 5 pakarSaNAt kha. 6 rabhisaMdheyaM ka. 7na pRthaguktam kha. 8 syo tpAdanam kha. For Private And Personal Use Only Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rAjadharmaprakaraNam 13 ] mitaakssraashitaa| 107 'pakAraH / ete sAmAdayaH pripnthyaadisaadhnopaayaaH| ete ca dezakAlAdyanusAreNa samyakprayuktAH siddhyeyuH / teSAM ca madhye daNDastvagatikA gatiH, upAyAntarasaMbhave sati na prayoktavyaH / etacca pIDanIyakarzanIyAbhiprAyeNa / yAtavyocchettavyayostu daNDa eva mukhyaH / ete sAmAdayo na kevalaM rAjyavyavahAraviSayAH apitu skllokvyvhaarvissyaaH| yathA-'adhISva putrakAdhISva dAsyAmi tava modakAn / yadvAnyasmai pradAsyAmi karNamutpATayAmi te // ' iti // 346 // saMdhi ca vigraha yAnamAsanaM saMzrayaM tathA / dvaidhIbhAvaM guNAnetAnyathAvatparikalpayet // 347 // kiNc| saMdhirvyavasthAkaraNam / vigrho'pkaarH| yAnaM paraMprati yAtrA / AsanamupekSA / saMzrayo balavadAzrayaNam / dvaidhIbhAvaH svabalasya dvidhAkaraNam / etAnsaMdhiprabhRtInguNAnyathAvaddezakAlazaktimitrAdivazena kalpayet // 347 // yAnakAlAnAha yadA sasyaguNopetaM pararASTraM tadA vrajet / parazca hIna AtmA ca hRssttvaahnpuurussH|| 348 // yadA pararASTra sasyairvIhyAdibhirguNaizca samajalendhanatRNAdibhirupetaM saMpannaM, zatruzca hIno balAdibhiH, AtmA ca hRSTavAhanapUruSaH vAhanAni hastyazvAdIni tAni ca pUruSAzca vAhanapUruSAH hRSTA vAhanapUruSA yasya sa tathoktaH / tadA pararASTramAtmasAskartuM vrajet // 348 // prANinAmabhyudayavinipAtAnAM devAyattatvAdyadi devamasti tadA svayameva pararASTrAdi vazIbhaviSyati, atha nAsti kRte'pi pauruSe na bhaviSyati ato vyartha evAyaM yAtrAprayAsa ityata Aha daive puruSakAre ca karmasiddhirvyavasthitA / tatra daivamabhivyaktaM pauruSa paurvadehikam // 349 // karmasiddhiH phalaprApti:riSTAniSTalakSaNA / sA na kevalaM daive vyavasthitA / apitu puruSakAre'pi / loke tathAdarzanAt , cikitsakAdizAstravaiyarthyAcca / apica puruSakArAbhAve daivameva nAstItyAha-tatra devamiti / yataH pUrvadehArjitaM pauruSameva daivamucyate / alpapuruSakArAnantaraM mahAphalodayAbhivyaktaM pauruSaM paurvadehikaM karma / tasmAtpuruSakArAbhAve na daivamastIti puruSakAre yatno vidhAtavyaH // 349 // idAnI matAntarANyAha kecidaivAtsvabhAvAdvA kAlAtpuruSakArataH / saMyoge kecidicchanti phalaM kuzalabuddhayaH // 350 // 1 vigrahaM caiva yAnamAsanasaMzrayau kha. 2 kAre'pi ka. For Private And Personal Use Only Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org 108 yAjJavalkyasmRtiH / [ AcArAdhyAyaH kecidiSTAniSTalakSaNaM phalaM devAdevecchanti / kecitsvabhAvAtsvayameva bhavati na kAraNamapekSata iti / kecitkAlAt / kecitpuruSakArata eveti / svamatamAhadevAdInAM saMyoge samuccaye phalaM bhavatIti kuzalabuddhayo manvAdayo manyante 350 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ekaikasmAtphalaM na bhavatItyatra dRSTAntamAha yathA hyekena cakreNa rathasya na gatirbhavet / evaM puruSakAreNa vinA daivaM na siddhyati // 351 // nAtra tirohitamasti // 351 // lAbhAya pararASTraM gantavyamityuktaM / lAbhazca trividhaH hiraNyalAbho mUlalAbho mitralAbhazceti / teSu mitralAbho jyAyAn / tatastatprAyupAye yattro vidhAtavyaH / tu prAyupAyazca satyavacanamityAha hiraNyabhUmilAbhebhyo mitralabdhirvarA yataH / ato yateta tatprApyai rakSetsatyaM samAhitaH / / 352 // yasmAt hiraNyabhUmilAbhebhyo mitralabdhirvarA utkRSTA tasmAttatprApyai yateta yatnaM kuryAt sAmAdibhiH / satyaM ca rakSet / samAhitaH sAvadhAnaH / satyamUlatvAmitralAbhasya || 352 // idAnIM rAjyAGgAnyAha - svAmyamAtyA jano durgaM kozo daNDastathaiva ca / mitrANyetAH prakRtayo rAjyaM saptAGgamucyate // 353 // mahotsAha ityAdyuktalakSaNo mahIpatiH svAmI / amAtyA matripurohitAdayaH / jano brAhmaNAdiprajAH / durge dhanvaMdurgAdi / kozaH suvarNAdidhanarAziH / daNDo hastyazvarathapattilakSaNaM caturaGgabalam / mitrANi sahajakRtrimaprAkRtAni / etAH svAmyAdyA: rAjyasya prakRtayo mUlakAraNAni / evaM rAjyaM saptAGgamucyate // 353 // tadavApya nRpo daNDaM durvRtteSu nipAtayet / dharmo hi daNDarUpeNa brahmaNA nirmitaH purA // 354 // tadevaMvidhaM rAjyaM prApya durvRtteSu vaJcakazaThadhUrtaparadAraparadravyApahArihiMsakAdiSu nRpo daNDaM pAtayetprayojayet / hi yasmAddharma eva daNDarUpeNa pUrva brahmaNA nirmitaH / tasya ca daNDa iti yaugikI saMjJA - ' daNDo damanAdityAhustenAdAntAndamayet' ityAdigautamasmaraNAt // 354 // sa netuM nyAyato'zakyo lubdhenAkRtabuddhinA / satyasaMdhena zucinA susahAyena dhImatA // 355 // 1 vivRtametatsavistaraM 321 tamapadyaTippanyAm. For Private And Personal Use Only Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rAjadharmaprakaraNam 13 ] mitAkSarAsahitA / sa pUrvokto daNDo lubdhena kRpaNenAkRtabuddhinA caJcalabuddhinA nyAyato nyAyAnusAreNa netuM prayoktuM zakyo na bhavati / kIdRzena tarhi zakya ityAha-satyasaMdhenApratArakeNa / zucinA jitAriSaDvargeNa / susahAyena pUrvoktasahAyasahitena / dhImatA nayAnayakuzalena sa daNDo nyAyato dharmAnusAreNa netuM zakyaH355 yathAzAstraM prayuktaH san sadevAsuramAnavam / jagadAnandayetsarvamanyathA tatprakopayet // 356 // sa daNDaH zAstroktamArgeNa prayujyamAnaH san devAsuramAnavaiH sahitaM idaM sarva jagadAnandayet harSayet / anyathA zAstrAtikrameNa prayuktazcejagatprakopayet // 356 // na kevalamadharmadaNDena jagatprakopaH apitu prayoktudRSTAdRSTahAnirapItyAha adharmadaNDanaM svargakIrtilokavinAzanam / samyaktu daNDanaM rAjJaH svargakIrtijayAvaham // 357 // yaH punaH zAstrAtikrameNa lobhAdinA daNDaH kRtaH sa pApahetutvAtsvarga kIrti lokAMzca vinAzayati / zAstroktamArgeNa tu kRto dharmahetutvAtsvargakIrtijayAnAM heturbhavati // 357 // api bhrAtA suto'ryo vA zvazuro mAtulopi vaa| nAdaNDyo nAma rAjJo'sti dharmAdvicalitaH svakAt // 358 // ao'rdhArhaH AcAryAdiH / zeSaH prasiddhaH / ete bhrAtRsutAdayo'pi svadharmAcalitA daNDyAH kimutAnye / yataH svadharmAcalitaH adaNDyo nAma rAjJaH ko'pi nAsti / etaca mAtApitrAdivyatirekeNa / tathAca smRtyantaram-'adaNDyau mAtApitarau snAtakeMpurohitaparivrAjakavAnaprasthAH zrutazIlazaucAcAravantaste hi dharmAdhikAriNaH' iti // 358 // yo daNDyAndaNDayedrAjA samyagvadhyAMzca ghAtayet / iSTaM syAtkratubhistena samAptavaradakSiNaiH // 359 // kiMca / yastu daNDyAnsvadharmacalanAdinA daNDayogyAnsamyak zAstradRSTena mArgeNa dhigdhanadaNDAdinA daNDayati, vadhyAnvadhAhandhiAtayati tena rAjJA bhUridakSiNaiH RtumiriSTaM bhavati / bahudakSiNaRtuphalaM prApnotItyarthaH / naca phalazravaNAhaNyapraNayanaM kAmyamiti mantavyam / akaraNe prAyazcittasmaraNAt / yathAha vasiSThaH-'daNDotsarge rAjaikarAtramupavasetrirAtraM purohitaH kRcchramadaNDyadaNDane purohitastrirAtraM rAjA' iti // 359 // duSTe samyagdaNDaH prayoktavya ityuktaM, duSTaparijJAnaM ca vyavahAradarzanamantareNa na bhavatIti tatparijJAnAya vyavahAradarzanamaharahaH svayaM kartavyamityAha iti saMcintya nRpatiH kratutulyaphalaM pRthak / 1'suramAnuSam ka. 2 prakopanamapitu ka. 3 svarga kIrti lokAMzca nAzayet ka. 4 kRtaH so'pApahetutvAt ka. ga. 5 parivrAjakapurohita kha. For Private And Personal Use Only Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yAjJavalkyasmRtiH [AcArAdhyAyaH vyavahArAnsvayaM pazyetsabhyaiH parivRto'nvaham // 360 // - ityevamuktaprakAreNa RtutulyaM phalaM daNDyadaNDena, svargAdinAzaM cAdaNDyadaNDena samyagvicintya pRthakpRthagvarNAdikrameNa sabhyairvakSyamANalakSaNaiH parivRtaH pratidinaM vyavahArAnvakSyamANamArgeNa duSTAduSTaparijJAnArtha rAjA svayaM pazyet // 360 kulAni jAtiH zreNIzca gaNAJjAnapadAnapi / svadharmAccalitAnAjA vinIya sthApayetpathi // 361 // kulAni brAhmaNAdInAm / jAtayo mUrdhAvasiktaprabhRtayaH / zreNayastAmbUlikAdInAm / gaNA helAvukkAdInAm / jAnapadAH kArukAdayaH / etAnsvadharmAccalitAnpracyutAn rAjA yathAparAdhaM vinIya daNDayitvA pathi svadharma sthApayet / daNDaM durvRtteSu nipAtayedityuktaM saca daNDo dvividhaH zArIro'rthadaNDazceti / yathAha nAradaH-'zArIrazvArthadaNDazca daNDo hi dvividhaH smRtaH / zArIrastADanAdistu maraNAntaH prakIrtitaH // kAThinyAdistvarthadaNDaH sarvasvAntastathaiva ca // ' iti / dvividho'pyaparAdhAnusAreNAnekadhA bhavati / Aha sa-'zArIro dazadhA prokto hyarthadaNDastvanekadhA' iti // 361 // tatra kRSNalamASasuvarNapalAdizabdairarthadaNDA vaktavyAste ca pratidezaM bhinnaparimANArthA ityekarUpAparAdhe'pi dezabhedena nyUnAdhikadaNDo mAbhUditi kRSNalAdizabdAnAM niyataparimANaviSayatvaM daNDavyavahAre darzayitumAha jAlasUryamarIcisthaM trasareNa rajaH smRtam / teSTau likSA tu tAstisro rAjasarSapa ucyate // 362 / / gaurastu te trayaH SaT te yavo madhyastu te trayaH / kRSNalaH paJca te mASaste suvarNastu SoDaza // 363 // palaM suvarNAzcatvAraH paJca vApi prakIrtitam / / jAlakAntarapraviSTAdityarazmisthitaM yadrajastat brasareNurityuktaM yogIzvarAdibhistatvadarzibhiH / teca sareNavo'STau likSA svedajayUkANDam / tA likSAstistro rAjasarSapo rAjikA / te rAjasarSapAstrayo gaurasarSapaH siddhaarthH| gaurasapapAH SaT yavo madhyaH / madhyamo na sthUlo na sUkSmaH / etena gaurasarSapA api madhyamA iti gamyate / tathA rAjasarSapA api madhyamazabdAdeva sarSapAdizabdAH na kevalamunmAnavacanAH kiMtu tadunmitagavyavacanA iti gamyate / yathA prasthaparimitA yavAH prastha ucyate / evaM sarSapAdhunmitaM dravyaM sarSapAdizabdaiH / sarSapAdizabdAnAM ca kevalonmAnavacanatve trasareNUMnupasaMhRtyonmAtumazakyatvAttadvAreNa kRSNalAdivyavahAro na syAt / tatra sthUlasthUlatarasthUlatamasUkSmasUkSmatarasUkSmatamamadhyasarSapAdyunmAnabhedena pratidezaM vyavahArabhede sthite daNDavyavahAre madhya iti niyamyate / te madhyamA yavAstraya ekaH kRSNalaH / te kRSNalA: 1 vakSyamANadharmeNa ka. 2 helAvukkA azvavyavahAriNaH. 3 reNUnAmupasaMhRtya ka. For Private And Personal Use Only Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rAjadharmaprakaraNam 13 ] mitaakssraashitaa| 111 paJcaiko mASaH / te mASAH SoDazaikaH suvrnnH| te suvarNAzcatvAraH palamiti saMjJAH kathitA iti / paJca vApi palaM prakIrtitaM nAradAdibhiH / tatra sthUlaistribhiryavaiH kRSNalaparikalpanAyAM vyAvahArikaniSkasya SoDazAMzaH kRSNalo bhavati / taiH paJcabhirmASaH mASaiH SoDazabhiH suvarNaH / saca vyAvahArikaiH paJcaminiSkairekA suvarNoM bhavati / te catvAraH palamiti / niSkANAM viMzatiH palam / yadA tu sUkSmaistribhiryavaiH kRSNalaH parikalpyate tadA vyAvahArikaniSkasya dvAtriMzattamo bhAgaH kRSNalo bhavati / tasminpakSe suvarNaH sAdhai niSkadvayaM bhavati / palaM ca dazaniSkam / yadA tu madhyamayavaiH kRSNalaparikalpanA tadA niSkasya viMzatitamo bhAgaH kRSNalaH, suvarNazcatuniSkaH, SoDazaniSkaM palam / evaM paJcasuvarNa palamiti / pakSe viMzatiniSkaM palam / evamanyadapi niSkasya catvAriMzo bhAgaH kRSNalaH dviniSkaH suvarNo'STaniSkaM palamityAdilokavyavahArAnusAreNAsmAdeSa sUtrAdUhanIyam // 362 // 363 // evaM suvarNasyonmAnaM pratipAdyedAnI rajatasyAha dve kRSNale rUpyamASo dharaNaM SoDazaiva te // 364 // zatamAnaM tu dazabhirdharaNaiH palameva tu / niSkaM suvarNAzvakhAraH dve kRSNale pUrvokte rUpyamASo rUpyasaMbandhI mASaH / te rUpyamASAH SoDaza dharaNam / purANa ityasyaiva saMjJAntaram / --'te SoDaza syAddharaNaM purANazcaiva rAjataH' iti (1936) manusmaraNAt / dazabhirdharaNaiH zatamAnaM palamiti cAbhidhIyate / pUrvoktAzcasvAraH suvarNA eko rAjato niko bhavati // 364 // idAnIM tAmrasyonmAnamAha kArSikastAnikA paNaH // 365 // - palasya caturtho'zaH karSa iti lokaprasiddhaH / karSeNonmitaH kArSikaH / tAmrasya vikArastAnikaH / karSasaMmitastAmravikAraH paNasaMjJo bhavati kArSApaNasaMjJakazca'kArSApaNastu vijJeyastAnikaH kArSikaH paNaH' iti (36) manuvacanAt / paJcasuvarNapalapakSe viMzatimASaH paNo bhavati / tathA sati-'mASo viMzatimo bhAgaH paNasya parikIrtitaH' ityAdivyavahAraH siddho bhavati / catuHsuvarNapalapakSe tu SoDazamASaH paNo bhavati / asiMzca pakSe suvarNakArSApaNapaNazabdAnAM samA. nArthatve'pi paNakArSApaNazabdau tAmraviSayAveva / evaM tAvaddhemarUpyatAmrANAmunmAnamuktam / daNDavyavahAropayogitvAt / kAMsyarItikAdInAmapi lokavyava. hArAGgabhUtAnAmevonmAnaM draSTavyam // 365 // svazAstraparibhASAmAha sAzItipaNasAhasro daNDa uttmsaahsH| tadardha madhyamaH proktastadardhamadhamaH smRtH|| 366 // paNAnAM sahasraM paNasahasraM tatparimANamasyeti pnnsaahsrH| azItyA saha For Private And Personal Use Only Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 112 yAjJavalkyasmRtiH / [ AcArAdhyAyaH vartata iti sAzItiH / azItyadhikapaNasahasraparimito yo daNDaH sa uttama sAhasasaMjJo veditavyaH / tadardhe madhyamaH tasya sAzItipaNasahasrasyAdhaM catvAriMzadadhikapaNapaJcazataparimito daNDo madhyamasAhasasaMjJaH / tadardhamadhamaH tasya catvAriMzadadhikapaJcazatapaNasyArdhaM saptatyadhikapaNazatadvayaparimito daNDo'dhamasAhasasaMjJaH smRta ukto manvAdibhiH / yattu - 'paNAnAM dve zate sArdhe prathamaH sAhasaH smRtaH / madhyamaH paJca vijJeyaH sahasraM tveva cottamaH' iti ( 8138 ) manunoktaM tatpakSAntarama matipUrvAparAdhaviSayaM draSTavyam // 366 // daNDabhedAnAha dhigdaNDastvatha vAgdaNDo dhanadaNDo vadhastathA / yojyA vyastAH samastA vA hyaparAdhavazAdime // 367 // dhigdaNDo dhigdhigiti kutsanam / vAgdaNDastu paruSazApavacanAtmakaH / dhanadaNDo dhanApahArAtmakaH / vadhadaNDaH zArIro'varodhAdijIvitAntaH / ete catuvidhA daNDAH vyastA ekaikazaH, samastAH dvitrAH tricaturo vA'parAdhAnusAreNa prayoktavyAH / uktakrameNa pUrvapUrvAsAdhye uttara uttaraH prayoktavyaH / yathAha manuH'dhigdaNDaM prathamaM kuryAdvAgdaNDaM tadanantaram / tRtIyaM dhanadaNDaM tu vadhadaNDamataHparam // ' iti // 367 // daNDavyavasthA nimittAnyAha d jJAtvA'parAdhaM dezaM ca kAlaM balamathApi vA / vayaH karma ca vittaM ca daNDaM daNDyeSu pAtayet // 368 // yathAparAdhaM jJAtvA tadanusAreNa daNDapraNayanamevaM dezakAlavayaH karmavittAni jJAtvA tadanusAreNa daNDyeSu daNDArheSu daNDapraNayanaM kuryAt / tathA buddhipUrvAddhipUrva sakRdAvRttyanusAreNa ca / yadyapi rAjAnamadhikRtyAyaM rAjadharmakalApa uktastathApi varNAntarasyApi viSayamaNDalAdiparipAlanAdhikRtasyAyaM dharmo veditavyaH / 'rAjadharmAnpravakSyAmi yathAvRtto bhavenRpaH' ityatra pRthaknRpagrahaNAtkaragrahaNasya rakSArthatvAcca rakSaNasya daNDapraNayanAyattatvAditi // 368 // iti zrIpadmanAbha bhaTTopAdhyAyAtmajasya zrImatparamahaMsa parivrAjakavijJAnezvarabhaTTArakasya kRtau RjumitAkSarAyAM yAjJavalkyadharmazAstravivRtau sadAcAraH prathamAdhyAyaH uttamopapadasyeyaM ziSyasya kRtirAtmanaH / dharmazAstrasya vivRtirvijJAnezvarayoginaH // asminnadhyAye prakaraNAni / 1 upodghAtaprakaraNam / 2 brahmacAriprakaraNam / 3 vivAhaprakaraNam / 4 jAtivivekaprakaraNam / 5 gRhasthadharmaprakaraNam / 6 strA takaprakaraNam / 7 bhakSyAbhakSyaprakaraNam / 8 dravyazuddhiprakaraNam / 9 dAnadharmaprakaraNam / 10 zrAddhaprakaraNam / 11 gaNapatikalpaprakaraNam / 12 grahazAntiprakaraNam / 13 rAjadharmaprakaraNam / evaM trayodaza prakaraNAni // yAjJavalkyamunizAstragateyaM vivRtirna kasya vihitA viduSaH / pramitAkSarApi vipulArthavatI pariSiJcati zravaNayoramRtam // 1 // For Private And Personal Use Only Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vyvhaaraadhyaayH| sAdhAraNavyavahAramAtRkAprakaraNam 1 abhiSekAdiguNayuktasya rAjJaH prajApAlanaM paramo dharmaH / tacca duSTanigrahamantareNa na saMbhavati / duSTaparijJAnaM ca na vyavahAraderzanamantareNa saMbhavati / tabyahAradarzanamaharahaH kartavyamityuktaM-'vyavahArAnsvayaM pazyetsabhyaiH parivRto'nvaham' iti / sa ca vyavahAraH kIdRzaH katividhaH kathaM cetItikartavyatAkalApo nAbhihitastadabhidhAnAya dvitIyo'dhyAya Arabhyate vyavahArAnnRpaH pazyedvidvadbhiAhmaNaiH saha / dharmazAstrAnusAreNa krodhlobhvivrjitH||1|| vyavahArAniti / anyavirodhena svAtmasaMbandhitayA kathanaM vyavahAraH / yathA kazcididaM kSetrAdi madIyamiti kathayati, anyopi tadvirodhena madIyamiti / tasthAnekavidhatvaM darzayati bahuvacanena / nRpa iti na kSatriyamAtrasyAyaM dharmaH kiMtu prajApAlanAdhikRtasyAnyasyApIti darzayati / pazyediti pUrvoktasyAnuvAdo dharmavizeSavidhAnArthaH / vidvdbhirvedvyaakrnnaadidhrmshaastraabhijnyaiH| brAhmaNairna kSatriyAdimiH / brAhmaNaiH saheti tRtIyAnirdezAdevAmaprAdhAnyam / 'sahayukte'pradhAne' iti smaraNAt / atazcAdarzane'nyathAdarzane vA rAjJo doSo na brAhmaNAnAm / yathAha manuH ( 81128)-'adaNDyAndaNDayanarAjA daNDyAMzcaivApyadaNDayan / ayazo mahadApnoti narakaM caivaM gacchati // ' iti / katham / dharmazAstrAnusAreNa nArthazAstrAnusAreNa / dezAdisamayadharmasyApi dharmazAstrAviruddhasya dharmazAstraviSayatvAnna pRthagupAdAnam / tathAca vakSyati-'nijadharmAvirodhena yastu sAmayiko bhavet / so'pi yatnena saMrakSyo dharmo rAjakRtazca yaH // ' iti / krodhalobhavivarjita iti / dharmazAstrAnusAreNeti siddhe 'krodhalobhavivarjitaH' iti vacanamAdarArtham / krodho'marSaH / lobho lipsAtizayaH // 1 // 1 darzanena vineti vyavahAradarzanaM ga. 2 'vipratipadyamAnanarAntaragatAzAtAdharmajJApanAnukUlo vyApAro vyavahAraH / vAdiprativAdikartRkaH saMbhavadbhogasAkSipramANako virodhakoTivyavasthApanAnukUlo vyApAro vA saH / saMpratipattyuttare tu vyavahArapadaprayogo bhAkta iti madanaratne' iti nya. ma.-'vi nAnArthe'va saMdehe haraNaM hAra ucyate / nAnA saMdehaharaNAdvyavahAra iti smRtaH // iti kAtIyam. 3 cAdhigacchati kha. 4 arthazAstraM nItizAstraM auzanasAdikam. 5 dezeti / AdinA devagRhAdiparigrahaH / pAribhASikadharmeNa vyavasthAnaM samayaH. 6 vakSyati agre saMvidhatikramaprakaraNe. (lo. 186). 7 sAmayiko dhamoM yAvatpathikaM bhojanaM deyamasadarAtimaNDalaM turakAdayo na prasthApanIyA ityevaMrUpaH. For Private And Personal Use Only Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yaajnyvlkysmRtiH| [vyavahArAdhyAyaH sabhyAMzvAha zrutAdhyayanasaMpannA dharmajJAH styvaadinH| rAjJA sabhAsadaH kAryA ripau mitre ca ye samAH // 2 // kiMca zrutAdhyayanasaMpannAH zrutena mImAMsAvyAkaraNAdizravaNena adhyayanena ca vedAdhyayanena saMpannAH / dharmajJAH dhrmshaastrjnyaaH| satyavAdinaH styvcnshiilaaH| ripau mitre ca ye samAH rAgadveSAdirahitAH / evaMbhUtAH sabhAsadaH sabhAyAM saMsadi yathA sIdantyupavizanti tathA dAnamAnasatkAre rAjJA krtvyaaH| yadyapi zrutAdhyayanasaMpannA ityavizeSeNoktaM tathApi brAhmaNA eva / yathAha kAtyAyanaH'sa tu sabhyaiH sthirairyuktaH prAjauMlairdvijottamaiH / dharmazAstrArthakuzalairarthazAstravi. zAradaiH // ' iti / te ca trayaH kartavyAH bahuvacanasyArthavasvAt-'yasmindeze niSIdanti viprA vedavidastrayaH' iti (11) manusmaraNAca / bRhaspatistu sapta paJca trayo vA sabhAsado bhavantItyAha-'lokavedajJadharmajJAH sapta paJca yo'pi vA / yatropaviSTA viprAH syuH sA yajJasadRzI sabhA // ' iti / naca brAhmaNaiH saheti pUrvazlokoktAnAM brAhmaNAnAM zrutAdhyayanasaMpannAH ityAdi vizeSaNamiti mantavyam / tRtIyAprathamAntanirdiSTAnAM vizeSaNavizeSyabhAvAsaMbhavAt / vidvadbhirityanena punaruktiprasaGgAcca / tathAca kAtyAyanena brAhmaNAnAM sabhAsadAM ca spaSTaM bhedo darzitaH-'saprAzivAkaH sAmAtyaH sabrAhmaNapurohitaH / sasabhyaH prekSako rAjA svarge tiSThati dharmataH // ' iti / tatra brAhmaNA aniyuktAH sabhAsadastu niyuktA iti bhedaH / ataevoktam-'niyukto vA'niyukto vA dharmajJo vaktumarhati' iti / tatra niyuktAnAM yathAvasthitArthakathane'pi yadi rAjA'nyathA karoti tadA'sau nivAraNIyo'nyathA doSaH / uktaMca kAtyAyanena-'anyAyenApi taM yAntaM ye'nuyAnti sbhaasdH| te'pi tadAginastasmAdbodhanIyaH sa tainRpaH // ' iti / aniyuktAnAM punaranyathAbhidhAne'nabhidhAne vA doSo natu rAkSo'nivAraNe-'saMbhA vA na praveSTavyA vaktavyaM vA samaJjasam / abruvanvibruvanvApi naro bhavati kilbiSI // ' iti (8 / 13) manusmaraNAt / ripo mitre ceti cakArAllokaraJjanArtha katipayairvaNimbhirapyadhiSThitaM sadaH kartavyam / yathAha kAtyAyanaH-'kulazIlavayovRttavittavadbhiramatsaraiH / vaNigbhiH syAtkatipayaiH kulabhUtairadhiSThitam // ' iti // 2 // vyavahArAnRpaH pazyedityuktaM tatrAnukalpamAha apazyatA kAryavazAdvyavahArAnnRpeNa tu / sabhyaiH saha niyoktavyo brAhmaNaH sarvadharmavit // 3 // 1 maulaiH sevakatvena pitRpitAmahAdiparamparAyAtaiH. 2 ca bhedaH spaSTo ga. 3 sabhA vA na praveSTanyaM ga. For Private And Personal Use Only Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAdhAraNavya0mA0pra0 1 1 mitAkSarAsahitA / 115 kAryAntaravyAkulatayA vyavahArAnapazyatA nRpeNa pUrvoktaiH sabhyaiH saha sarvadharmavit sarvAndharmazAstroktAnsAmayikAMzca dharmAnvetti vicArayatIti sarvadharmavit brAhmaNo na kSatriyAdiniyoktavyo vyavahAradarzane / taM ca kAtyAyanoktaguNaviziSTaM kuryAt / yathAhadAntaM kulInaM madhyasthamanudvegakaraM sthiram / paratra bhIru dharmiSThamudyuktaM krodhavarjitam // ' iti / evaMbhUtabrAhmaNAsaMbhave kSatriyaM vaizya vA niyuJjIta na zUdram / yathAha kAtyAyana:-'brAhmaNo yatra na syAttu kSatriya tatra yojayet / vaizyaM vA dharmazAstrajJaM zUdraM yatnena varjayet // ' iti / nAradena tvayameva mukhyo darzitaH-'dharmazAstraM puraskRtya prAvivAkamate sthitaH / samAhitamatiH pazyeyavahArAnanukramAt // ' iti / prADdivAkamate sthito na svamate sthitaH / rAjA cAracakSuSA parasainyaM pazyatItivat / tasya ceyaM yaugikI saMjJA / arthipratyarthinau pRcchatIti prAda tayorvacanaM viruddhamaviruddhaM ca sabhyaiH saha vivinakti vivecaMyati veti vivAkaH / prAda cAsau vivAkazca prAvivAkaH / uktaMca-'vivAdAnugataM pRSTvA sasabhyastatprayatnataH / vicArayati yenAsau prADivAkastataH smRtaH // ' iti // 3 // prADivAkAdayaH sabhyA yadi rAgAdinA smRtyapetaM vyavahAraM vicArayanti tadA rAjJA kiM kartavyamityata Aha rAgAllobhAdbhayAdvApi smRtyapetAdikAriNaH / sabhyAH pRthakpRthagdaNDyA vivAdAddviguNaM damam // 4 // .. apica / pUrvoktAH sabhyA rajaso niGkurazatvena tadabhibhUtA rAgAtsnehAtiza. yAllobhAllipsAtizayAnayAtsaMtrAsAtsmRtyapetaM smRtiviruddhaM AdizabdAdAcArApetaM kurvantaH pRthakpRthagekaikazo vivAdAdvivAdaparAjayanimittAhamAdviguNaM dama daNDyAH na punarvivAdAspadIbhUtAvyAt / tathA sati strIsaMgrahaNAdiSu dnnddaabhaavprsnggH| rAgalobhabhayAnAmupAdAnaM rAgAdiSveva dviguNo damo nAjJAnamohAdiSviti niyamArtham // naca 'rAjA sarvasyeSTe brAhmaNavarjam' iti gautamavacanAnna brAhmaNA daNDyA iti mantavyam / tasya prazaMsArthatvAt // yattu SabhiH parihAryo rAjJA'vadhyazcAbandhyazcAdaNDyazcAbahiSkAryazcAparivAdyazcAparihAryazceti tadapi sa eSa bahuzruto bhavati lokavedavedAGgavidvAMkovAkyetihAsapurANakuzalastadapekSastadvRttizcASTacatvAriMzatsaMskAraiH saMskRtastriSu karmasvabhirataH SaTsu vA samayAcArikeSvabhivinIta iti pratipAditabahuzrutaviSayaM na brAhmaNamAtraviSayam // 4 // 1 vyagratayA kha. ga. 2 dharmAn zAstroktAn ga. 3 brAhmaNa eva. 4 vivaktIti vA ga. 5 bRhaspatistu-'vivAde pRcchati praznaM pratipraznaM tathaiva ca / nayapUrva prAgvadati prADivAka stataH smRtaH // ' iti vya. ma. 6 na brAhmaNo daNDya iti ka. ga. 7 rAjJA vadhyazvAvadhyazca. ga. 8 vedAGgavidvAkyetihAsa ga. 9 vAkovAkyaM uktipratyuktimadvAvayam. yA. 13 For Private And Personal Use Only Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yaajnyvlkysmRtiH| [vyavahArAdhyAyaH vyavahAraviSayamAha smRtyAcAravyapetena mArgeNAdharSitaH praiH| Avedayati cedrAjJe vyavahArapadaM hi tat // 5 // dharmazAstrasamayAcAraviruddhena mArgeNa parairAdharSito'bhibhUto yadAjJe prADivAkAya vA Avedayati vijJApayati cedyadi tadAvedyamAnaM vyavahArapadaM pratijJottarasaMzayahetuparAmarzapramANanirNayaprayojanAtmako vyavahArastasya padaM viSayastasya cedaM sAmAnyalakSaNam / sa ca dvividhaH zaGkAbhiyogastatvAbhiyogazceti / yathAha nArada:--'vyabhiyogastu vijJeyaH zaGkAtattvAbhiyogataH / zaGkA'satAM tu saMsargAtattvaM hoDhA'bhidarzanAt // ' iti / hoDhA lopvaM / liGgamiti yAvat / tena darzanaM, sAkSAdvA darzanaM hoDhAbhidarzanaM tasmAt / tattvAbhiyogo'pi dvividhaH / pratiSedhAsmako vidhyAtmakazceti / yathA matto hiraNyAdikaM gRhItvA na prayacchati / kSetrAdikaM mamAyamapaharatIti ca / uktaMca kAtyAyanena-'nyAyyaM straM necchate kartumanyAyyaM vA karoti yaH' iti / sa punazcASTAdazadhA bhidyate / yathAha manaH (84-7)-'teSAmAyamRNAdAnaM nikSepo'svAmivikrayaH / saMbhUya ca samutthAnaM dattasyAnapakarma ca // vetanasyaiva cA'dAnaM saMvidazca vytikrmH| krayavikrayAnu. zayo vivAdaH svAmipAlayoH // sImAvivAdadharmazca pAruSye daNDavAcike / steyaM ca sAhasaM caiva strIsaMgrahaNameva ca // strIpuMdharmo vibhAgazca dyUtamAhvaya eva ca / 'padAnyaSTAdazaitAni vyavahArasthitAviha // iti // etAnyapi sAdhyabhedena punarbahutvaM gatAni / yathAha nAradaH-'eSAmeva prabhedo'nyaH zatamaSTottaraM bhavet / kriyAbhedAnmanuSyANAM zatazAkho nigadyate // ' iti // Avedayati cedrAjJe ityanena svayamevAgatyAvedayati, na rAjapreritastatpuruSaprerito veti darzayati / yathAha manuH (843)-'notpAdayetsvayaM kArya rAjA nApyasya pUruSaH / naca prApita. manyena grasetArtha kathaMcana // ' iti // parairiti pareNa parAbhyAM parairityekasyaikena dvAbhyAM bahubhirvA vyavahAro bhavatIti darzayati // yatpunaH- ekasya bahubhiH sArdha strINAM preSyajanasya ca / anAdeyo bhavedvAdo dharmavidbhirudAhRtaH // ' iti nAradavacanaM tadbhinnasAdhyadvayaviSayam / Avedayati cedrAkSe ityanenaiva rAjJA pRSTo 1 lupyata iti lopnaM cauryadhanam. 2 liGgaM avyabhicaritaM cihnamityarthaH. 3 RNAdAnaM RNasya na dAnamadAnam, nikSepaH svadhanasyAnyasminnarpaNam , asvAminA kRto vikrayaH, saMbhUyasamutthAnaM anekaimilitvA yatra dhanArtha vANijyAdhudamaH kriyate. dattasyAnapakarma apratyarpaNam. 4 karmakarasya bhRteradAnam , saMvidaH kRtavyavasthAyA atikramaH, anuzayaH krayavikraye ca kRte pazcAttApAdvipratipattiH, svAmipazupAlayorvivAdaH. 5 grAmasImAvipratipattiH, vAkpAruSyamAkrozanAdi, daNDapAruSyaM tADanAdi, steyaM nivena dhanagrahaNam , sAhasaM prasAdhanaharaNAdi, striyazca parapuruSasaMparkaH. 6 strIsahitasya puMso dharme vyavasthA, vibhAgaH paitRkAdidhanasya, dyUtaM makSAdikrIDA, paNavyavasthApanapUrvakaM pakSimeSAdiprANiyodhanaM, samAyasya prANidyUtarUpatvena dyUtAvAntaravizeSatvAdaSTAdazasaMkhyopapattiH. 7 smRtam gha. For Private And Personal Use Only Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAdhAraNavya0mA0pra0 1] mitAkSarAsahitA / vinItaveSa aavedyet| AveditaM ca yuktaM cenmudrAdinA pratyarthyAhvAnamakalpodInAM cAnAhvAnamityAdyarthasiddhamiti noktam / smRtyantare tu spaSTArthamuktam / yathA 'kAle kAryArthinaM pRcchedguNantaM purataH sthitam / kiM kArya kA ca te pIDA mA bhaiSIbrUhi mAnava // kena kasminkadA kasmAtpRcchedevaM sabhAgatam / evaM pRSTaH sa yadyAtsa sabhyaiAhmaNaiH saha // vimRzya kArya nyAyyaM cedAhvAnArthamataH param / mudrAM vA nikSipettasminpuruSaM vA samAdizet // akalpabAlasthaviraviSamasthakriyAkulAn / kAryAtipAtivyasaninRpakAryotsavAkulAn / mattonmattapramattAnbhUityAnAhvAnayennRpaH // na hInapakSAM yuvatiM kule jAtAM prasUtikAm / sarvavarNottamA kanyAM tA jJAtiprabhukAH smRtAH // tadadhInakuTumbinyaH svairiNyo gaNikAzca yAH / nikulA yAzca patitAstAsAmAhvAnamiSyate // kAlaM dezaM sa vijJAya kAryANAM ca balAbale / akalpAdInapi zanairyAnairAhvAnayennRpaH // jJAtvAbhiyogaM ye'pi syurvane pravrajitAdayaH / tAnapyAhvAnayedvAjA gurukAryeSvakopayan // ' iti / AsedhavyavasthApyarthasiddhava nAradenoktA-vaktavye'rthe yatiSThantamutkrAmantaM ca tdvcH| AsedhayedvivAdArthI yAvadAhvAnadarzanam // sthAnAsedhaH kAlakRtaH pravAsAtkarmaNastathA / caturvidhaH syAdAsedho nAsiddhastaM vilayet // AsedhakAla Asiddha AsedhaM yoti'vartate / sa vineyo'nyAkurvannAseddhA daNDabhAgbhavet // nadIsantArakAntAradardezopaplavAdiSu / AsiddhastaM parAsedhamutkrAmannAparAnayAt // niveSTukAmo rogA? yiyakSurvyasane sthitaH / abhiyuktastathAnyena rAjakAryodyata. stathA // gavAM pracAre gopAlAH sasyAvApe kRSIvalAH / zilpinazcApi tatkAlamAyudhIyozca vidmahe // ' iti / bhAsedho rAjAjJayA'varodhaH / akalpAdayaH putrAdikamanyaM vA suhRdaM preSayeyuH naca te praarthvaadinH|-'yo na bhrAtA naca pitA na putro na niyogakRt / parArthavAdI daNDyaH syAmyavahAreSu vibruvan // ' iti nAradavacanAt // 5 // 1 'zikkA paraparyAyagaruDAdicihvena. 2 AdhivyAdhisahitAdInAm. 3 pRcchetpraNataM iti pAThaH. 4 akalpo vyAdhyAdyamibhUtaH, viSamastha utpannasaMkaTaH. 5 kAryAtipAtI kAryollaMghI. 6 matto mAdakadravyeNa, unmattaH unmAdena paJcavidhena vAtapittazleSmasannipAtagrahasaMbhavenopasRSTaH, pramattaH sarvadAvadhAnahIna. 7 tA hInapakSAdayaH jJAtisvAmikA ityarthaH. 8 miSkulAH kulahInAH. 9 etatprasaGgAdakalpAdyAhAne pUrvaniSiddhe'pi pratiprasavamAha kAlamiti / tatra prakAradvayaM zanairyAnairiti. 10 abhiyogo'bhigrahaH Aropastam. 11 Asedho rAjAdhikAribhinirodhaH. 12 vivAdArthI vAdI, AsedhayetpratyarthinaM nirodhayet. 13 Asedha iti / sa caturvidhaH-1 prakRte asmAtpradezAnna gantavyamiti sthAnAsedhaH, 2 AsandhyaM na gantavyamiti kAlAsedhaH, 3 dezAntaraM prati na gantavyamiti pravAsAsedhaH, 4 aso vyApAro na kartavya iti karmAsedhaH. 14 Asiddho niruddhaH. 15 vinayaH zikSaNIyaH. 16 anyathA kurvan anAsedhakAle AsedhaM kurvan. 17 AseddhA AsedhakartA rAjAdhikArI. 18 nAsiddhaM vilaMghayedityasya pratipravasavamAha nadIti. 19 nirveSTukAma AzramAntaraM gantukAmaH, vivAhAdAvudyata iti yAvat. 20 yiyakSuryaSTumicchuH. 21 abhiyukto niyojitaH. 22 tatkAlaM zilpakAle AyudhIyA AyudhajIvino yoddhAraH. 23 vigrahe saMgrAme. 24 preSayanti. kha. 25 niyogakRdAjJAkArI. 26 vibruvan vyavahAreSu viruddhaM vividhaM vizeSeNa vA bruvan. For Private And Personal Use Only Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 118 yAjJavalkyasmRtiH [vyavahArAdhyAyaH pratyarthini mudrAlekhyapuruSANAmanyatamenAnIte kiM kuryAdityata Aha pratyArthano'grato lekhyaM ythaaveditmrthinaa| samAmAsatadardhAharnAmajAtyAdicihnitam // 6 // arthate ityarthaH sAdhyaH so'syAstItyarthI tatpratipakSaH pratyarthI tasyAgrataH purato lekhyaM lekhanIyam / yathA yena prakAreNa pUrvamAvedanakAle AveditaM tathA / na punaranyathA / anyathAvAditvena vyavahArasya bhnggprsnggaat| -'anyavAdI kriyAdveSI nopasthAtA niruttaraH / AhUtaH prapalAyI ca hInaH paJcavidhaH smRtaH // ' iti / AvedanakAla evArtivacanasya likhitatvAtpunarlekhanamanarthakamityata Aha -samAmAsetyAdi / saMvatsaramAsapakSatithivArAdinA-arthipratyarthinAma brAhmaNajAtyAdicihnitam / Adizabdena dravyatatsaMkhyAsthAnavelAkSamAliGgAdIni gRhyante // yathoktam- 'arthavaddharmasaMyuktaM paripUrNamanAkulam / sAdhyavadvAcakapadaM prakRtArthAnubandhi ca // prasiddhamaviruddhaM ca nizcitaM sAdhanakSamam / saMkSiptaM ni. khilArtha ca dezakAlAvirodhi ca // varSartumAsapakSAhovelAdezapradezavat / sthAnAvasathasAdhyAkhyAjAtyAkAravayoyutam // sAdhyapramANasaMkhyAvadAtmapratyarthinAmavat / parAtmapUrvajAnekarAjanAmabhirakSitam // kSamAliGgAtmapIDAvatkathitAhartRdAyakam / yadAvedayate rAjJe tadbhASetyabhidhIyate // ' iti / bhASA pratijJA pakSa iti nArthAntaram / Avedanasamaye kAryamAnaM likhitaM pratyarthino'grataH samAmA. sAdiviziSTaM likhyata iti vizeSaH / saMvatsaravizeSaNaM yadyapi sarvavyavahAreSu nopayujyate tathApyAdhipratigrahakrayeSu nirNayArthamupayujyate |-aadhau pratigrahe krIte pUrvA tu balavattarA iti vacanAt / arthavyavahAre'pi ekasminsaMvatsare yasaMkhyAkaM yadravyaM yato yena gRhItaM pratyarpitaM ca punaranyasminvatsare tadravyaM tasaMkhyAkaM tatastena gRhItaM yAcyamAno yadi brUyAtsatyaM gRhItaM pratyarpitaM ceti / vatsarAntare gRhItaM pratyarpitaM nAssinvatsare ityupayujyate / evaM mAsAdyapi yo.jyam / dezasthAnAdayaH punaH sthAvareSvevopayujyante-'dezazcaiva tathA sthAnaM saM. nivezastathaiva ca / jAtiH saMjJA'dhivAsazca pramANaM kSetranAma ca // pitRpaitAmahaM caiva pUrvarAjAnukIrtanam / sthAvareSu vivAdeSu dazaitAni nivezayet // iti smaraNAt / dezo madhyadezAdiH / sthAnaM vArANasyAdi / saMnivezastatraiva pUrvAparadigvibhAgaparicchinnaH samyaGgiviSTo gRhakSetrAdiH / jAtirarthipratyarthinorbrAhmaNa 1 kriyAdveSI kAryadveSI. 2 nopasthAtA samIpe na tiSThan. 3 AitavyapalApI ga. 4 veleti dinamadhye'pi prAtarAdimuhUrtarUpo vA kAlavizeSa ityarthaH. 5 arthavaditi / arthavatpra. yojanavat, dharmasaMyuktaM dharmo guNaH alpAkSaratvaprabhUtArthavattvAdikastena yuktaM, paripUrNamadhyAhA. rAnapekSaM, anAkulamasaMdigdhAkSaraM, sAdhyavat siSAdhayiSitArthasahitam, vAcakaparaM bahuvrIhigau. NalAkSaNikAdirahitaM, prAkRtArthAnubandhi pUrvAveditArthAnurodhi. 6 sAdhane kSamam kha. 7 niyatArtha ga. 8 idamagre sphuTIbhaviSyatyasAdhAraNavyavahAramAtRkAprakaraNe. 9 pitR iti luptaSaSThIkaM pRthakpadaM, pituriti pATho vA. For Private And Personal Use Only Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAdhAraNavya0mA0pra0 1] mitAkSarAsahitA / 119 svAdiH / saMjJA ca devadattAdiH / adhivAsaH samIpadezanivAsI janaH / pramANaM nivartanAdi bhUparimANam / kSetranAma zAlikSetraM kramukakSetraM kRSNabhUmaH pANDubhUmaH iti / pituH pitAmahasya ca nAmArthipratyarthinoH pUrveSAM trayANAm / rAjJAM nAmakIrtanaM ceti / samAmAsAdInAM yasminvyavahAre yAvadupayujyate tatra tAvalekhanIyamiti tAtparyArthaH // evaM pakSalakSaNe sthite pakSalakSaNarahitAnAM pakSavadavabhAsamAnAnAM pakSAbhAsatvaM siddhameveti yogIzvareNa na pRthakpakSAbhAsA uktAH / anyaistu vispaSTArthamuktAH / - ' aprasiddhaM niraubAdhaM nirarthaM niSprayojanam / asAdhyaM vA viruddhaM vA pakSAbhAsaM vivarjayet // ' iti / aprasiddhaM madIyaM zazaviSANaM gRhItvA na prayacchatItyAdi / nirAbAdhaM asmadgRhadIpaprakAzenAyaM svagRhe vyavaharatItyAdi / nirarthaM abhidheyarahitaM kacaTatapagajaDadavetyAdi / niprayojanaM yathAyaM devadatto'smadgRhasaMnidhau susvaramadhIta ityAdi / asAdhyaM yathAhaM devadattena sabhrUbhaGgamupahasita ityAdi / etatsAdhanAsaMbhavAdasAdhyam / alpakAlatvAnna sAkSisaMbhavo likhitaM dUrato'lpatvAnna divyamiti / viruddhaM yathAhaM mUkena zapta ityAdi / rarASTrAdiviruddhaM vA - ' rAjJA vivarjito yazca yazca pauravirodhakRt / rASTrasya vA samastasya prakRtInAM tathaiva ca // anye vA ye puragrAmamahAjana virodhakAH / anAdeyAstu te sarve vyavahArAH prakIrtitAH // ' iti // ya~ttu - 'anekapadasaMkIrNaH pUrvapakSo na siddhyati' iti, taMtra yadyanekavastusaMkIrNa ityucyate tadA na doSaH / madIyamanena hiraNyaM vAso rUpakAdi vApahRtamityevaMvidhasyAduSTatvAt / RNAdAnAdipadasaMkare pakSAbhAsa iti cettadapi na / madIyA rUpakA bhanena vRddhyA gRhItAH suvarNa cAsya haste nikSiptam, madIyaM kSetramayamapaharatItyAdInAM pakSatvamiSyata ev| kiMtu kriyAbhedAtkrameNa vyavahAro na yugapadityetAvat // yathAha kAtyAyanaH - 'behupratijJaM yatkAryaM vyavahAre sunizci tam / kAmaM tadapi gRhNIyAdrAjA tattvabubhutsayA // ' iti / tasmAdanekapadasaMkIrNaH pUrvapakSo yugapana siddhyatIti tasyArthaH / arthigrahaNAtputrapitrAdigrahaNaM tepAmekArthatvAt / niyuktasyApi niyogenaiva tadekArthatvAkSepAt // - 'arthinA saMniyukto vA pratyarthiprahito'pi vA / yo yasyArthe vivadate tayorjayaparAjayau // ' iti smaraNAt niyuktajayaparAjayau mUlasvAminoreva / aitazca bhUmau phalake vA 1 kRSNodakpANDityacpratyayo bahuvrIheH 2 atra aprasiddhAdeH sAdhayitumazakyatvAdanirAkaraNam iti kha. pustake vizeSa: 3 pIDArahitamityarthaH 4 vinigamanAbhAvAdAha pureti. 5 atra 'eteSAM svabhAvenaiva nirAkaraNamiti na nirAkriyate / tatra ca aprasiddhAdInAM vyutpattyardhamupAdAnaM tadapyanekapadasaMkIrNasya nirAkaraNaM na kriyate' iti kha. pustake vizeSaH 6 prakRari janAnAM nagarasthAnAm 7 aprasiddhAdInAM pakSAbhAsatvamivAnekapadasaMkIrNapUrvapakSasyApi tattvameva / anekaiH padaiH saMkIrNo yaH pUrvapakSa: pratijJA sA na sidhyati AbhAsarUpA bhavatIti tadarthapratItestannirAkaroti yattvityAdinA. 8 tatra padazabdaH padyate jJAyate iti vyutpattyA kiM vastupara uta RNAdAnAdirUpavyavahAra viSayaparaH / tatra na tAvadAdye pakSAbhA* satvamityAha tatreti. 9 bahupratijJaM bahupUrvapakSam 10 putrapautrAdInAM ka. 11 arthiveditamityarthaH. For Private And Personal Use Only Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 120 yaajnyvlkysmRtiH| [vyavahArAdhyAyaH pANDulekhena likhitvA ovApoddhAreNa vizodhitaM pazcAtpatre nivezayet / -'pUrvapakSaM svabhAvoktaM prAvivAko'milekhayet / pANDulekhena phalake tataH patre vizodhitam // ' iti kAtyAyanasmaraNAt / zodhanaM ca yAvaduttaradarzanaM kartavyaM nAtaH param / anavasthAprasaGgAt / ataeva nAradenoktam-'zodhayetpUrvavAdaM tu yAvanottaradarzanam / avaSTabdhasyottareNa nivRttaM zodhanaM bhavet // ' iti / pUrvapakSamazo. dhayitvaiva yadottaraM dApayanti sabhyAstadA rAgAllobhAdityuktadaNDena sabhyAndaNDayitvA punaH pratijJApUrvakaM vyavahAraH pravartanIyo rAjJeti // 6 // evaM zodhitapatrArUDhe pUrvapakSe kiM kartavyamityata Aha zrutArthasyottaraM lekhyaM pUrvAvedakasaMnidhau / zruto bhASArtho yena pratyarthinA'sau zrutArthaH tasyottaraM pUrvapakSAduttaratra bhavatItyuttaraM lekhyaM lekhanIyam / pUrvAvedakasyArthinaH saMnidhau samIpe uttaraM ca yatpUrvoktasya nirAkaraNaM taducyate / yathAha-'pakSasya vyApakaM sAramasaMdigdhamanAkulam / avyAkhyAgamyamityetaduttaraM tadvido viduH // ' iti / pakSasya vyApakaM nirAkaraNasamartham / sAraM nyAyyaM nyAyAdanapetam / asaMdigdhaM saMdeharahitam / anAkulaM pUrvAparAviruddham / avyAkhyAgamyaM aprasiddhapadaprayogeNa duHzliSTavi. bhaktisamAsasAdhyA~hArAbhidhAnena vA anya dezabhASAbhidhAnena vA yat vyAkhyeyArthaM na bhavati tatsaduttaram // tazca caturvidham-saMpratipattirmithyA aMtyavaskandanaM pUrvanyAyazceti / yathAha kAtyAyana:-'satyaM mithyottaraM caiva pratyavaskandanaM tathA / pUrvanyAyavidhizcaivamuttaraM syAccaturvidham // ' iti / tatra satyottaraM yathA / rUpakazataM mahyaM dhArayatItyukte satyaM dhArayAmIti / yathAha-'sAdhyasya satyavacanaM pratipattirudAhRtA'iti / mithyottaraM tu nAhaM dhArayAmIti / tathAca kAtyAyana:-'abhiyukto'bhiyogasya yadi kuryAdapatavam / mithyA tattu vijAnIyAduttaraM vyavahArataH // ' iti // tacca mithyottaraM caturvidham-'mithyaiH tamAbhijAnAmi tadA tatra na saMnidhiH / ajAtazcAsmi tatkAla iti mithyA caturvidham // ' iti / pratyavaskandanaM nAma satyaM gRhItaM pratidattaM pratigraheNa labdhamiti vA / yathAha nArada:-'arthinA lekhino yo'rthaH pratyarthI yadi taM tathA--prapadya kAraNaM brUyAtpratyavaskandanaM smRtam // ' iti / prAtyAyottaraM tu yatrAbhiyukta evaM brUyAdasminnarthe'nenAhamabhiyuktastatra cAyaM vyavahAramArgeNa 1 pANDviti khaDIti bhASAprasiddhaH. 2 AvApeti nyUnAdhikyaparihArAya prakSepaniSkAsanAbhyAmityarthaH. 3 sahajoktaM na tu chalAdinA. 4 uttareNAvaSTabdhasya pratibaddhasya pUrvavAdasya zodhanaM bhavedityarthaH. 5 uttaratra agre. 6 duHzliSTamasaMbaddham , azliSTamiti pAThaH. 7 adhyAhAreNa sahitaM sAdhyAhAram. 8 adezabhASeti pAThaH. 9 pratyavaskandanaM kAraNottaram. 10 pratipattiH saMpratipattiH satyottaramityanantaram. 11 abhiyuktasya ga. 12 NyantasyedaM rUpam. 13 tathAprapadya tathaivAGgIkRtyetyarthaH. For Private And Personal Use Only Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAdhAraNavya0mA0pra0 1 ] mitaakssraashitaa| 121 parAjita iti / uktaMca kAtyAyanena- AcAreNAvasano'pi punarlekhayate yadi / so'bhidheyo jitaH pUrvaM prAGnyAyastu sa ucyate // ' iti / evamuttaralakSaNe sthite uttaralakSaNarahitAnAmuttaravadavabhAsamAnAnAmuttarAbhAsasvamarthasiddham / spaSTIkRtaM ca smRtyantare-'saMdigdhamanyatprakRtAdatyalpamatibhUri ca / pakSakadezavyApyanyattathA naivottaraM bhavet // yadvyastapadamavyApi nigUDhArtha tathAkulam / vyAkhyAgamyamasAraM ca nottaraM svArthasiddhaye // ' iti / tatra saMdigdhaMsuvarNazatamanena gRhItamityukte satyaM gRhItaM suvarNazataM mASazataM veti / prakRtAdanyat-yathA suvarNazatAbhiyoge paNazataM dhArayAmIti / atyalpaM-suvarNazatA. bhiyoge paJcazataM dhArayAmIti / atibhUri-suvarNazatAbhiyoge dvizataM dhArayAmIti / pakSakadezavyApi-hiraNyavasvAdhabhiyoge hiraNyaM gRhItaM nAnyaditi / vyastapadaM-RNAdAnAbhiyoge padAntareNottaram , yathA suvarNazatAbhiyoge a. nenAhaM tADita iti / avyApi-dezasthAnAdivizeSaNAvyApi, yathA madhyadeze vArANatyAM pUrvasyAM dizi kSetramanenApahRtamiti pUrvapakSe likhite, kSetramapahRta. miti / nigUDhArtha-yathA suvarNazatAbhiyoge kimahamevAsmai dhArayAmItyatra dhvaninA prAzivAkaH sabhyo vA arthI vA anyasmai dhArayatIti sUcayatIti nigUDhArtham / AkulaM pUrvAparaviruddham-yathA suvarNazatAbhiyoge kRte satyaM gRhItaM na dhArayAmIti / vyAkhyAgamyaM-duHzliSTavibhaktisamAsasAdhyAhArAbhidhAnena vyAkhyAgamyam, bhadezabhASAbhidhAnena vA / yathA suvarNazataviSaye pitRRNAbhiyoge gRhItazatavacanAt suvarNAnAM piturna jAnAmIti / atra gRhItazatasya piturvacanArasuvarNAnAM zataM gRhItamiti na jAnAmIti / asAraM-nyAyaviruddham, yathA suvarNazatamanena vRddhyA gRhItaM vRddhireva dattA na mUlamityabhiyoge satyaM vRddhidattA na mUlaM gRhItamiti / uttaramityekavacananirdezAduttarANAM saMkaro nirastaH / yathAha kAtyAyanaH-'pakSakadeze yatsatyamekadeze ca kAraNam / mithyA caivaikadeze ca saMkarAttadanuttaram // ' iti / anuttaratve ca kAraNaM tenaivoktam'nacaikasminvivAde tu kriyA sthAdvAdinoyoH / nacArthasiddhirubhayorna caikatra kriyAdvayam // ' iti / mithyAkAraNottarayoH saMkare arthipratyarthinoIyorapi kriyA prAmoti-' mirdhyA kriyA pUrvavAde kAraNe prativAdini' iti smaraNAt / tadubhayamekasminvyavahAre viruddham / yathA suvarNa rUpakazataM cAnena gRhItamityabhiyoge suvarNaM na gRhItaM rUpakazataM gRhItaM pratidattaM ceti / kAraNaprAGnyAyasaMkare tu pratyarthina eva kriyAdvayam-'nanyAyakAraNoktau tu pratyarthI nirdizekriyAm' 1 vyavahAreNa parAjito'pi. 2 ardhanyUnatayAtyalpatvamasya. 3 anyat pakSakadezavyApi cetyarthaH. 4 vyastapadaM asaMbaddhapadakam. 5 vindhyahimAcalayormadhyaM madhyadezaH. 6 antarbhAvitaNyarthamidam. 7 dhvaninA kimAdibodhyena. 8 na vAdidvayaparatvamiti sUcayituM mithyeti / mithyottare ityarthaH / pUrvavAde karmaNyaNaM pUrvavAdinItyarthaH. 9 kAraNe kAraNottare. 10 tayo. mithaH saMkare vityarthaH. 11 tayorukAvityarthaH / nedaM pratyekaparam / karaNAMze 'kAraNe prati. vAdini' ityanena siddhatvAt / tasmAtsAMkaryaparamevedam / ataeva samAsanirdezasaMgatirapi. For Private And Personal Use Only Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 122 yaajnyvlkysmRtiH| [vyavahArAdhyAyaH iti / yathA suvarNa gRhItaM pratidattaM rUpake vyavahAramArgeNa parAjita iti / atra ca prAGnyAye jayapatreNa vA prAGnyAyadarzibhirvA bhAvayitavyam / kAraNoktau tu sAkSilekhyAdibhirbhAvayitavyamiti virodhaH / evamuttaratrayasaMkare'pi draSTavyam / yathAnena suvarNa rUpakazataM vastrANi ca gRhItAnItyabhiyoge satyaM suvarNa gRhItaM pratidattaM rUpakazataM na gRhItaM, vastra viSaye tu pUrvanyAyena parAjita iti / evaM catuHsaMkarepi / eteSAM cAnuttaratvaM yaugapadyena tasyAMzasya tena tena vinA'siddheH krameNottaratvameva / macArthinaH pratyarthinaH sabhyAnAM cecchayA bhavati / yatra punarubhayoH saMkarastatra yasya prabhUtArthaviSayatvaM takriyopAdAnena pUrva vyavahAraH pravartayitavyaH pazcAdalpaviSayottaropAdAnena ca vyavahAro draSTavyaH / yatra ca saMpratipatteruttarAntarasya ca saMkarastatrottarAntaropAdAnena vyavahAro draSTavyaH / saMpratipattau kriyAbhAvAt // yathA hArItena-'mithyottaraM kAraNaM ca syAtAmekatra cedubhe / satyaM vApi sahAnyena tatra grAhyaM kimuttaram // ' ityuktvoktam-'yatprabhUtArthaviSayaM yatra vA syAkriyAphalam / uttaraM tatra tajjJeyamasaMkIrNamato'nyathA // ' saMkIrNaM bhavatIti zeSaH / zerSAMpekSayA aicchikakrama bhavatItyarthaH / tatra prabhUtArtha -yathA anena suvarNa rUpakazataM vastrANi ca gRhItAnItyabhiyoge suvarNa rUpakazataM ca na gRhItaM vastrANi tu gRhItAni pratidattAni ceti / atra mithyottarasya prabhUtaviSayatvAdarthinaH kriyAmAdAya prathamaM vyavahAraH pravartayitavyaH pazcAdvastraviSayo vyvhaarH| evaM mithyAprAnyAyasaMkare kAraNaprAinyAyasaMkare ca yojanIyam / tathA tasminnevAbhiyoge satyaM suvarNa rUpakazataM ca gRhItaM prati dAsyAmi vastrANi tu na gRhItAni gRhItAni pratidattAnIti vA vanaviSaye pUrva parAjita iti cottare saMpratipattebhUriviSayatve'pi tatra kriyAbhAvAnmithyAdyuttarakriyAmAdAya vyavahAraH pravartayitavyaH / yatratu mithyAkAraNottarayoH kRtsnapakSavyApitvamaya thA-GgamA. hikayA kazcidvaMdati iyaM gaurmadIyA amukasminkAle naSTA bhadyAsya gRhe dRSTeti / anyastu mithyaitat, pradarzitakAlAtpUrvamevAsagRhe sthitA mama gRhe jAtA ceti vadati / idaM tAvatpakSa nirAkaraNasamarthatvAnnAnuttaram / nApi mithyaiva, kAraNopanyAsAt / nApi kAraNam , ekadezasyApyabhyupagamAbhAvAt / tasmAtsaikA 1 rUpakazate ga. 2 dvitIyasaMkare tvityarthaH. 3 sAdhayitavyametaiH kRtvA. 4 kAraNottare tu ga. 5 AdinA divyaparigrahaH. 6 uttaratrayeti mithyA-kAraNa-prAGnyAyarUpe. 7 pratidAsyAmi ga. 8 catuHsaMkareti / yathA anena suvarNa rUpyakazataM vastrANi dhAnyaM ca gRhIta. tamityabhiyoge-suvarNa dhArayAmi rUpakazataM na gRhItaM vastrANi pratigraheNa labdhAni dhAnyaviSaye pUrvanyAyena parAjita iti / evaM mithyAprAGnyAyasaMkare'pi draSTavyam. 9 krameNa tvityarthaH, 10 cena prADivAkAdeH samuccayaH. 21 yatra vityarthaH. 12 mithyAkAraNottarayoH. 13 tatsAdhakakriyAgrahaNena. 14 satyottarasaMkarasya pUrvamanupanyAse bIjaM dhvanayan tatra niyA makAntaramAha yatraceti. 15 yat uttaram. 16 apekSAkramaM bhavatItyarthaH ga. 17 aicchikaH kramo bhavatItyarthaH kha. 18 saMkIrNottarasya yogapacena sarvathA'nuttaratve prApte kacitpratiprasavamAha yatratviti. 19 tannyAyenetyarthaH. 20 kazcit vAdI. 21 anyaH prativAdI. 22 eta. pradarzita. kha. 23 atra kAraNasyAprAdhAnyaM mithyottarasya prAdhAnyaM tasya tadupapAdakasyApi saMbhavAt / ataeva tatra sahayoge tRtIyA kRtA. For Private And Personal Use Only Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAdhAraNavya0mA0pra0 1] mitAkSarAsahitA | 123 raNaM mithyottaramidam / atraca prativAdinaH kriyA, 'kAraNe prativAdini' iti vacanAt // nanu 'mithyA kriyA pUrvavAde' iti pUrvavAdinaH kasmAtkriyA na bhavati / tasya zuddhamithyAviSayatvAt / kAraNe prativAdinItyetadapi kasmAcchuddhakAraNaviSayaM na bhavati / naitat / sarvasyApi kAraNottarasya mithyAsaha - caritarUpatvAcchuddhakAraNottarasyAbhAvAt // prasiddhe kAraNottare pratijJAtArthaikadezasyAbhyupagamenaikadezasya mithyAtvam - yathA satyaM rUpakazataM gRhItaM na dhArayAmi pratidattatvAditi / prakRtodAharaNe tu pratijJAtArthaikadezasyApyabhyupagamo nAstIti vizeSaH // etacca hArItena spaSTamuktam -- 'mithyA kAraNayorvApi grAhyaM kAraNamuttaram' iti / yatra mithyAprAGnyAyayoH pakSavyApitvam - yathA rUpakazataM dhArayatItyabhiyoge mithyaitadasminnarthe pUrvamayaM parAjita iti / atrApi prativAdina eva kriyA - 'prAGnyAyakAraNoktau tu pratyarthI nirdizetkriyAm' iti vacanAt, zuddhasya prAGnyAyasyAbhAvAdanuttaratvaprasaGgAt saMpratipatterapi sAdhyatvenopadiSTasya pakSasya siddhatvopanyAsena sAdhyatvanirAkaraNatvAdevottaratvam / yadAtu kAraNaprAGnyAyasaMkaraH- yathA zatamanena gRhItamityabhiyuktaH prativadati satyaM gRhItaM pratidattaM cetyasminnevArthe prAGnyAyenAyaM parAjita iti / tatra prativAdi - no yathAsvIti na kvacidvAdiprativAdinorekasminvyavahAre kriyAdvayaprasaGga iti nirNayaH // , evamuttare patre nivezite sAdhyasiddheH sAdhanAyattatvAtsAdhananirdezaM kaH kuryA - dityapekSita Aha tato'rthI lekhayetsadyaH pratijJAtArthasAdhanam // 7 // tata uttarAnantaraMmarthI sAdhyavAn sadyaevAnantarameva lekhayet / pratijJAtaH sAdhyaH sa cAsAvarthazceti pratijJAtArthaH tasya sAdhanaM sAdhyate'neneti sAdhanaM pramANam / atra sadyo lekhayediti vadatottarAbhidhAne kAlavilambanamapyaGgIkRtamiti gamyate / taccottaratra vivecayiSyate / arthI pratijJAtArthasAdhanaM lekhayediti vadatA yasya sAdhyamasti sa pratijJAtArthasAdhanaM lekhayedityuktaM, atazca prAGnyAyottare prAGnyAyasyaiva sAdhyatvAtpratyayaivArthI jAta iti saeva sAdhanaM lekhayet / kAraNottarespi kAraNasyaiva sAdhvAtkAraNavAdyevArthIti saeva lekhayet / mithyottare tu pUrvavAdyevArthI saeva sAdhanaM nirdizet / tato'rthI lekhayati vadatA ayaiva lekhayenAnya ityuktam / atazca saMpratipatyuttare sAdhyAbhAvena bhASottatvAdinordvayorapyarthitvAbhAvAtsAdhana nirdeza eva nAstIti tAvataiva vyavahAraH parisamApyata iti gamyate / etadeva hArItena spaSTamuktam -- 'prAGnyAya kAraNoktau 1 prativAdinA tasyaivoktatvamabhipretya prAdhAnyAdareNa zaGkate nanviti 2 satyaM gRhItaM pratidattaM cetyevaMrUpe prAgukta. 3 satyasyApi 4 nivezite lekhite. 5 arthyata ityarthaH sAdhyaM sa yasyAstItyarthI. 6 pramANaM likhitAdi vakSyamANam 7 nirdize lekhayet' 8 arthyeveti AkSepAdeva kartRlAbhe taduktirniyamArtheti bhAvaH . 9 tAdRzottaradAnenaiva. For Private And Personal Use Only Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 124 yaajnyvlkysmRtiH| [vyavahArAdhyAyaH tu pratyarthI nirdizetkriyAm / mithyoktau pUrvavAdI tu pratipattau na sA bhavet // ' iti // 7 // tataH kimityata Aha tasiddhau siddhimApnoti viparItamato'nyathA / tasya sAdhanasya pramANasya vakSyamANalikhitasAkSyAdilakSaNasya siddhau nivRttau siddhiM sAdhyasya jayalakSaNAM prApnoti / ato'smAtprakArAdanyathA prakArAntareNa sAdhanAsiddhau viparItaM sAdhyasyAsiddhiM parAjayalakSaNamAmotIti saMbandhaH // evaM vyavahArarUpamabhidhAyopasaMharati catuSpAbyavahArojyaM vivAdeSUpadarzitaH // 8 // vyavahArAnnRpaH pazyediyukto vyavahAraH so'yamitthaM catuSpAccaturaMzakalpanayA vivAdeSu RNAdAnAdiSUpadarzito varNitaH / tatra pratyarthino'grato lekhyaM iti bhASApAdaH prthmH| zrutArthasyottaraM lekhyamityuttarapAdo dvitIyaH / tato'rthI lekhayetsadya iti kriyApAdastRtIyaH / tasiddhau siddhimAmotIti sAdhyasidvipAdazcaturthaH / yathoktam-'parasparaM manuSyANAM svArthavipratipattiSu / vAkyanyA. yAbyavasthAnaM vyavahAra udAhRtaH // bhASottarakriyAsAdhyasiddhibhiH kramavRttibhiH / bhAkSiptacaturaMzastu ctusspaadbhidhiiyte||'iti| saMpratipattyuttare tu sAdhanAnirdezAdbhA. pArthasyAsAdhyatvAJca na sAdhyasiddhilakSaNaH pAdo'stIti dvipAtvameva / uttarAbhidhAnAnantaraM sabhyAnAmarthipratyarthinoH kasya kriyA syAditi parAmarzalakSaNasya pratyAkalitasya yogIzvareNa vyavahArapAdatvenAnabhidhAnAt vyavahartuH saMbandhAbhAvAca na vyavahArapAdatvamiti sthitam // 8 // iti sAdhAraNavyavahAramAtRkAprakaraNam / asAdhAraNavyavahAramAtRkAprakaraNam 2 evaM sarvavyavahAropayoginIM vyavahAramAtRkAmabhidhAyAdhunA kacibyavahAravizeSe kaMcidvizeSa darzayitumAha abhiyogamanistIrya nainaM pratyabhiyojayet / abhiyujyata iti abhiyogo'parAdhaH tamabhiyogamanistIryAparihRtya enamabhiyoktAraM na pratyamiyojayet aparAdhena na saMyojayet / yadyapi pratyavaskandanaM pra. 1 tataH sAdhanalekhanottaram. 2 mukhyapAdatvAsaMbhavAdAha caturaMzeti. 3 abhidhIyate RNAdAnAdiSu vakSyamANeSu. 4 lakSaNopi iti pAThaH. 5 pratyAkalitasya paunaHpunyena vicAraNasyetyarthaH. 6 abhiyujyate doSaviSayIkriyate'neneti zeSaH. 7 satyaM gRhItaM prati. dattaM ceti kAraNottarasya anena dattaM sthitaM mayA punardattamityevaM pratyabhiyogarUpatvamityarthaH For Private And Personal Use Only Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir asAdhAraNavya0mA0pra02] mitAkSarAsahitA / 125 . tyabhiyogarUpaM tathApi svAparAdhaparihArAtmakatvAnnAsya pratiSedhaviSayatvam / ataH svAbhiyogAnupamardanarUpasya pratyabhiyogasyAyaM niSedhaH / idaM pratyarthinamadhikRtyoktam- atha arthinaM pratyAha abhiyuktaM ca nAnyena noktaM viprakRtiM nayet // 9 // 1 abhiyuktaM ca nAnyeneti / anyenAbhiyuktamanistIrNAbhiyogamanyo'rthI nAmiyojayet / kiMca / uktamAvedanasamaye yaduktaM tadviprakRtiM viruddhabhAvaM na nayena prApayet / etaduktaM bhavati - yadvastu yena rUpeNAvedanasamaye niveditaM tadvastu tethaiva bhASAkAle'pi lekhanIyaM nAnyatheti // nanu - 'pratyarthino'grato lekhyaM yathAveditamarthinA' ityatraivedamuktaM kimarthaM punarucyate noktaM viprakRtiM nayediti / ucyate- 'yathAssveditamarthinA' ityanenAssvedanasamaye yadvastu niveditaM tadeva bhASAsamaye'pi tathaiva lekhanIyaM / aikasminnapi paide na vastvantaramityuktam / yathAnena rUpakazataM vRddhyA gRhItamityAvedanasamaye pratipAdya pratyarthisaMnidhau bhASAsamaye vastrazataM vRddhyA gRhItamiti na vaktavyam / tathA sati paidAntarAgamane'pi vastvantaragamanAddhInavAdI daNDyaH syAditi / noktaM viprakRtiM nayedityanenaikavastutve'pi padAntaragamanaM niSidhyate / yathA rUpakazataM vRddhyA gRhItvA'yaM na prayacchatItyAvedanakAle'bhidhAya bhASAkAle rUpakazataM balAdapahRtavAniti vadatIti / tatra vastvantaragamanaM niSiddhamiha tu padAntaragamanaM niSidhyata iti na paunaruktyam / etadeva spaSTIkRtaM nAradena - 'pUrvapAdaM parityajya yo'nyamAlambate punaH / paidasaMkramaNAjjJeyo hInavAdI sa vai naraH // ' iti / hInavAdI daNDyo bhavati na prakRtAdarthAddhIyate / ataH pratyarthino'rthinazca pramAdaparihArArthamevAyamabhiyogamanistIryetyAdyupadezo na prakRtArthasiddhyasiddhiviSayaH / ataeva vakSyati - 'chalaM nirasya bhUtena vyavahArAnnayenRpaH' iti / etaccArthavyavahAre draSTavyam / manyukRte tu vyavahAre pramAdAbhidhAne prakRtAdapi vyavahArAddhIyata eva / yathAha nAradaH - 'sarveSvarthavivAdeSu vAkchale nAvasIdati / parastrI bhUmyRNAdAne zAsyo'pyarthAnna hIyate // ' iti / asyArthaH - sarveSvarthavivAdeSu na manyukRteSu vAkchale pramAdAbhidhAne'pi nAvasIdati na parAjIyate / na prakRtAdarthAddhIyata ityarthaH / atrodAharaNaM parastrItyAdi / parastrIbhUmyRNAdAne pramAdAbhidhAnena daNDayospi yathA prakRtAdarthAna hIyate evaM sarveSvarthavivAdeSviti / arthavicAdagrahaNAnmanyukRtavivAdeSu pramAdAbhidhAne prakRtAdapyarthAddhIyata iti ga* 1 tathaiveti / anyathA'nyathAvAditvena bhaGgaprasaGgAt . 2 RNAdAnAdivyavahAraviSaye. 3 atra prakaraNe padazabdo viSayavAcI. 4 viSayAntaraM pratyagamane'pItyarthaH 5 padAntaraM prati gamanAdvastvantaragamanAcetyarthaH 6 siddhyasiddhIti / hInavAditve prakRtArthAsiddhistathAtve tatsiddhirityarthaH 7 pUrvabhUtena satyena vyavahAreNa. 8 hInavAdI daNDya eva, na prakRtAzraddhIyata ityetat 9 manyukRte vAkpAruSyadaNDapAruSyAdivyavahAre. 10 evaM zAbdamAmuktvA dvitIyamasaMpadadhvanitamAha artheti. For Private And Personal Use Only Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 126 yaajnyvlkysmRtiH| [vyavahArAdhyAyaH myate / yathA'hamanena zirasi pAdena tADita ityAvedanasamaye'bhidhAya bhASAkAle hastena pAdena vA tADita iti vadannai kevalaM daNDyaH / parAjIyate ca // 9 // 'abhiyogamanistIrya nainaM pratyabhiyojaye'dityasyApavAdamAha kuryAtpratyabhiyogaM ca kalahe sAhaseSu ca / kalahe vAgdaNDapAruSyAtmake sAhaseSu viSazastrAdinimittaprANavyApAdanAdiSu pratyabhiyogasaMbhave svAbhiyogamanistIryApyabhiyoktAraM pratyabhiyojayet / . nanvatrApi pUrvapakSAnupamardanarUpatvenAnuttaratvAtpratyabhiyogasya pratijJAntaratve yu gapadvyavahArAsaMbhavaH samAnaH / satyam / nAtra yugapadvyavahArAya pratyabhiyogopadezaH, apitu nyUnadaNDaprAptaye adhikadaNDanivRttaye vA / tathAhi / anenA tADitaH zapto vetyabhiyoge pUrvamahamanena tADitaH zato veti pratyabhiyoge deNDA. rUpatvam / yathAha nArada:-'pUrvamAkSArayedyastu niyataM syAtsa doSabhAk / pavAdyaH so'pyasatkArI pUrve tu vinayo guruH // ' iti / yadA punardvayoryugapattADanAdipravRttistatrAdhikadaNDanivRttiH-'pAruSye sAhase vApi yugapatsaMpravRttayoH / vizeSazcenna labhyeta vinayaH syAtsamastayoH // ' iti / evaM yugapabyavahArapravRttya. saMbhave'pi kalahAdau pratyabhiyogo'rthavAnRNAdAnAdiSu tu nirarthaka evaM // arthipratyarthinovidhimuktvA sasabhyasya sabhApateH kartavyamAha ubhayaH pratibhUyAhyaH samarthaH kAryanirNaye // 10 // ubhayorarthipratyarthinoH sarveSu vivAdeSu nirNayasya kArya kAryanirNayaH / AhitAmyAdiSu pAThAtkAryazabdasya pUrva nipAtaH / nirNayasya yaskAryaM ca sAdhitadhanadAnaM daNDadAnaM ca tasminsamarthaH pratibhUH pratibhavati tatkArya tadvadbhavatIti pratibhUgrAhyaH sasabhyena sabhApatinA / testhAsaMbhave'rthipratyarthino rakSaNe puruSA niyo. kanyAH / tebhyazca tAbhyAM pratidinaM vetanaM deyam / tathAha kAtyAyana:'atha cetpratibhUrnAsti kAryayogastu vAdinaH / sa rakSito dinasyAnte dadyAdRtyAya vetanam // ' iti // 10 // __ arthipratyarthinonirNaya kArye sasabhyena sabhApatinA pratibhUrNAhya ityuktam , kiM tannirNayakArya yasminpratibhUguhyata ityapekSita Aha nihnave bhAvito dadyAddhanaM rAjJe ca tatsamam / mithyAbhiyogI dviguNamabhiyogAddhanaM vahet // 11 // arthinA niveditasyAbhiyogasya pratyarthinApahnave kRte yadyarthinA sAkSyAdibhi 1 vadankevalaM. ga. 2 daNDeti pratyabhiyokuriti bhAvaH. 3 AkSArayet kAyena vAcA vAkSINaM kuryAt. 4 vinayo daNDaH. 5 pAruSyaM vAgdaNDAdi. 6 evaM uktaprakAradvayena. evaM satIti pAThaH. 7 nirNayasya kArya ca kha. 8 pratibhUH 'jAmina' iti bhASAprasiddho. 'yam. 9 tasya pratibhuvaH. 10 vAdina iti dvayorekazeSaH, jAtAvArSa vA ekavacanam . tenArthipratyarthinIH samAsena grahaNam . 11 prAMtebhUrNAhya ityata Aha ga. For Private And Personal Use Only Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir asAdhAraNavya0mA0pra02] mitAkSarAsahitA / . 127 rbhAvito'GgIkAritaH pratyarthI tadA dadyAddhanaM prakRtamarthine rAjJe ca tatsamamapalA. padaNDam / athArthI bhAvayituM na zaknoti tadA sa eva mithyAbhiyogI jAta ityabhiyogAdabhiyuktadhanAdviguNaM dhenaM rAjJe dadyAt / prAGnyAye pratyavaskandane cedameva yojanIyam / tatrArthyavA'pahnavavAdIti pratyarthinA bhAvito rAjJe prakR. tadhanasamaM daNDaM dadyAt / atha pratyarthI prAGnyAyaM kAraNaM vA bhAvayituM na zaknoti tadA sa eva mithyAbhiyogIti rAjJe dviguNaM dhanaM dadyAt / arthine ca prakRtaM dhanam / saMpratipatyuttare tu daNDAbhAva eva / etacca RNAdAnaviSayameva / paMdAntareSu tatra tatra daNDAbhidhAnAdadhanavyavahAreSvasthAsaMbhavAJca na sarvaviSayam / 'rAjJA'dhamarNiko dApyaH' ityasya RNAdAnaviSayatve'pi tatraiva vizeSaM vakSyAmaH / yadvaitadeva sarvavyavahAraviSayatvenApi yojanIyam / katham / abhiyogasya nihnave'bhiyuktena kRte yadyabhiyokrA sAkSyAdibhirbhAvito'bhiyuktastadA tatsama tatra tatra pratipadokta meva / cazabdo'vadhAraNe / dhanaM daNDaM dadyAdrAjJa itynuvaadH| athAbhiyoktA abhiyogaM vaktuM na zaknoti tadA mithyAbhiyogIti pratipadoktaM dhanaM daNDaM dviguNaM dadyAditi vidhIyate / atrApi prAGnyAye pratyavaskandane ca pUrvavadeva yojanIyam // 11 // tato'rthI lekhayetsadyaH pratijJAtArthasAdhanamiti vadatottarapAdalekhane kAlapratIkSaNaM darzitaM tatrApavAdamAha sAhasasteyapAruSyagobhizApAtyaye striyAm / vivAdayetsadya eva kAlo'nyatrecchayA smRtH|| 12 // sAhasaM viSazastrAdinimittaM prANavyApAdanAdi / steyaM cauryam / pAruSyaM vAgdaNDapAruSyaM vakSyamANalakSaNam / gaurdogdhrI / abhizApaH pAtakAbhiyogaH / atyayaH prANadhanAtipAtastasmin / dvandvaikavadbhAvAdekavacanam / striyAM kulastriyAM dAsyAM ca kulastriyAM cAritravivAde, dAsyAM svatvavivAde / vivAdayeduttaraM dApayet / sadya eva na kAlapratIkSaNaM kuryAt / anyatra vivAdAntareSu kAla uttaradAnakAlaH icchayArthipratyarthisabhyasabhApatInAM smRta uktaH // 12 // 1 prakRtadhanasamamapalApanimittakadaNDam . 2 bhAvayituM samarthayitum . 3 dhanaM dadyAdrAkSe kha. 4 tatrApyarthe'pahnavavAdI pratya. kha. 5 asminnarthe'yaM pUrva parAjita iti prAGnyAyo ttare gRhItaM pratidattamiti kAraNottare ca datte pUrvanyAyaM pratidAnaM ca pratijJAvAdyevApalapatIti saevApalApavAdItyarthaH. 6 bhAvitaH jayaparAjayarUpaprAGnyAyasya pratidAnasya ca sAdhanAdaGgIkArito vAdI. 7 mithyAvAdI. 8 nihnave bhAvito dadyAdityetat. 9 padAntarANi dvividhAni sadhanAni adhanAni ca / tatra sadhaneSvAha padAntareSviti. 10 adhaneti / vAgdaNDapAruSyAdivyavahAreSu prakRtadhanasamadaNDadAnasya taddviguNadAnasya cAsaMbhavAccatyarthaH. 11 tatsamaM vyavahAratulyam . 12 anuvAda iti / tadyavahAre daNDasya viziSyavihitatvena prAptatvAdvidhyasaMbhavena pUrvArdhena tasya sarvasya sAmAnyenAnuvAda ityarthaH. 13 prAguktanimittAnyanimittako'tra prANanAzo grAhyaH. yA0 14 For Private And Personal Use Only Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 128 . yaajnyvlkysmRtiH| [vyavahArAdhyAyaH duSTalakSaNamAha dezAddezAntaraM yAti sRkiNI parileDhi ca / lalATaM vidyate cAsya mukhaM vaivarNyameti ca // 13 // parizuSyatskhaladvAkyo viruddhaM bahu bhASate / vAkakSuH pUjayati no tathoSThau nirbhujatyapi // 14 // svabhAvAdvikRtiM gcchenmnovaakaaykrmbhiH| abhiyoge ca sAkSye vA duSTaH sa parikIrtitaH // 15 // manovAkAyakarmabhiryaH svabhAvAdeva na bhayAdinimittAdvikRti vikAraM yAti gacchati asAvabhiyoge sAkSye vo duSTaH parikIrtitaH / tAM vikRti vibhajya darzayati / dezAddezAntaraM yAti na kacidavatiSThate / sRkiNI oSThapaiyantau parileDi jihvAgreNa sparzayati ghayatIti karmaNo vikRtiH / asya lalATaM vidyate svedabindvaGkitaM bhavati, mukhaM ca vaivayaM vivarNatvaM pANDusvaM kRSNatvaM vA eti gacchatIti kAyasya vikRtiH / parizuSyaraskhaladvAkyaH parizuSyatsagadgadaM skhaladvyatyastaM vAkyaM yasya sa tathoktaH / viruddhaM pUrvAparaviruddhaM bahu ca bhASata iti vAcovikRtiH / paroktAM vAcaM prativacanadAnena na pUjayati, cakSurvA prativIkSaNena na pUjayatIti manaso vikRterliGgam / tathA oSThau nirbhujati vakrayatItyapi kAyasya vikRtiH| etacca doSasaMbhAvanAmAtramucyate na doSanizcayAya / svAbhAvikanaimittikavikArayovivekasya durjeyatvAt / atha kazcinipuNamatirvivekaM pratipadheta tathApi na parAjayanimittaM kAryaM bhavati / nahi mariSyato liGgadarzanena mRtakArya kurvanti / evamasya parAjayo bhaviSyatIti liGgAdavagate'pi na parAjayanimittakAryaprasaGgaH // 13 // 14 // 15 // saMdigdhArtha svatatro yaH sAdhayedyazca niSpatet / na cAhUto vadetkiciddhIno daNDyazca sa smRtaH // 16 // kiMca / saMdigdhamarthamadhumaNenAnaGgIkRtameva yaH svatantraH sAdhananirapekSaH sAdhayatyAsedhAdinA sa hIno daNDyazca bhavati / yazca svayaM saMpratipanna sAdhanena vA sAdhitaM yAcyamAno niSpatetpalAyate, yazcAbhiyukto rAjJA cAhUtaH sadasi na kiMcidvadati sopi hIno daNDyazca smRta iti saMbadhyate / 'abhiyoge ca sAkSye vA duSTaH sa parikIrtitaH' iti prastutatvAddhInaparijJAnamAtrameva mAbhUditi da. NDyagrahaNam / daNDyazcApi 'zAsyo'pyanna hIyata' ityarthAdahInatvadarzanAdana tanmAbhUditi hInagrahaNam // 16 // 1 yAti gacchati gacchati yAtItyarthaH / zloke gacchedityasya liGarthAvivakSAyAM tasya pUrva vivaraNaM pradarya tato yAtIti pradarzanIyam . 2 vA cArthe. 3 paryantau prAntau. 4 tathA vaivA divat. 5 vivekasya bhedasya. 6 durzAnatvAt ga. 7 yatkicidvikArAt. 8 RNagrAhiNA. 9 dvividhopItyarthaH For Private And Personal Use Only Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir asAdhAraNavya0mA0pra02] mitAkSarAsahitA / 129 * atha yatra dvAvapi yugapaddharmAdhikAriNaM prAptau bhASAvAdinau / tadyathA / kazcipratigraheNa kSetraM labdhvA kaMcitkAlamupabhujya kAryavazAtsakuTumbo dezAntaraM gataH / bhanyo'pi tadeva kSetraM pratigraheNa labdhvA kaMcitkAlamupabhujya dezAntaraM gtH| tato dvAvapi yugapadAgatya madIyamidaM kSetraM madIyamidaM kSetramiti parasparaM vivadamAnau dharmAdhikAriNaM prAptau tatra kasya 'kriyetyAkAGkSita Aha sAkSiSUbhayataH satsu sAkSiNaH puurvvaadinH| pUrvapakSe'dharIbhUte bhavantyuttaravAdinaH // 17 // ubhayataH ubhayorapi vAdinoH sAkSiSu saMbhavatsu sAkSiNaH pUrvavAdinaH pUrvasminkAle mayA pratigrahItamupabhuktaM ceti yo vadatyasau pUrvavAdI na punaryaH pUrva nivedayati tasya sAkSiNaH praSTavyAH / yadA vanya evaM vadati satyamanena pUrva pratigRhItamupabhuktaM ca kiMtu rAjJedameva kSetramasmAdeva krayeNa labdhvA mahyaM dattamiti, anena vA pratigraheNa labdhvA mahyaM dattamiti tatra pUrvapakSo'sAdhyatayA'dharIbhUtastasminpUrvapakSe'dharIbhUte uttarakAlaM pratigRhItamupabhuktaM ceti vAdinaH sAkSiNaH praSTavyA bhavanti // idameva vyAkhyAnaM yuktataram / mithyottare pUrvavAdinaH sAkSiNo bhavanti // prAGnyAyakAraNoktau pUrvapakSe'dharIbhUte uttaravAdinaH sAkSiNo bhavantIti vyAkhyAnamayuktam / asyArthasya-'tato'rthI lekhayetsadyaH pratijJAtArthasAdhanam' ityanenaivoktatvAtpunaruktiprasaGgAt / pUrvavyAkhyAnameva spaSTIkRtaM nAradena-'mithyA kriyA pUrvavAde kAraNe prativAdini / prAGnyAyavighisiddhau tu jayapatraM kriyA bhavet // ' ityuktvA-'dvayorvivadatorathai dvayoH satsu ca sAkSiSu / pUrvapakSo bhavedyasya bhaveyustasya sAkSiNaH // ' iti vadatA / etasya ca pUrvavyavahAravilakSaNatvA denopanyAsaH // 17 // sapaNazcedvivAdaH syAttatra hInaM tu dApayet / daNDaM ca svapaNaM caiva dhanine dhanameva ca // 18 // . apica / yadi vivAdo vyavahAraH sapaNaH paiNanaM paNastena saha vartata iti sapaNaH syAttadA tatra tasminsapaNe vyavahAre hInaM parAjitaM pUrvoktaM daNDaM svakRtaM paNaM rauje, arthine ca vivAdAspadIbhUtaM dhanaM dApayedrAjA / yatra punarekaH kopAvezavazAdyadyahamatra parAjito bhavAmi tadA paNazataM dAsyAmIti pratijAnIte, anyastu na kiMcitpratijAnIte tatrApi vyavahAraH pravartate / tasmiMzca pravRtte paNapratijJAvAdI yadi hIyate tadA sa eva sapaNaM daNDaM dApyaH / anyastu parAjito 1 kriyA sAdhanam. 2 sAkSiSu satsu ga. 3 uktapUrvavAdibhinnaH 4 stasminpakSe ga. 5 arthI sAdhyavAn. 6 mithyA mithyottare. 7 pUrvanyAyakaraNanizcaye tu. 8 pUrvatra kAle gRhItamupabhuktaM cetItyarthaH. 9 sarvavyavahAra iti pAThastatra prAguktasarvetyarthaH. 10 paNanaM vyavaharaNaM / svoktisatyatAsUcanAya yathAsaMbhavadravyadAnAGgIkaraNamiti yAvat. 11 prakRtArthasamamiti nihnave bhAvita ityatroktam. 12 prADivAkAdiriti zeSaH. 13 tatra nimittasatvAdapravRttau mAnAbhAvAcceti bhAvaH. For Private And Personal Use Only Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 130 yaajnyvlkysmRtiH| [vyavahArAdhyAyaH daNDaM dApyaH na paNam / svapaNaM ceti vizeSopAdAnAt / yatra tvekaH zataM anyastu paJcazataM pratijAnIte tatrApi parAjaye svakRtameva paNaM dApyo / sapaNazcedvivAdaH syAditi vadatA paNarahito'pi vivAdo darzita iti // 18 // chalaM nirasya bhUtena vyvhaaraannyennRpH| bhUtamapyanupanyastaM hIyate vyavahArataH // 19 // kiMca / chalaM pramAdAbhihitaM nirasya parityajya bhUtena vastutatvAnusAreNa vyavahArAnnayedantaM nRpaH / yasmAdbhUtamapi vastutattvamapi anupanyastamanabhihitaM hIyate hAnimupagacchati vyavahArato vyavahAreNa sAkSyAdibhiH / tasmAdbhUtAnusaraNaM katevyam / yathArthipratyarthinau satyameva vadatastathA sasabhyena sabhApatinA yatitavyaM sAmAdibhirupAyaiH / tathAsati sAkSyAdinarapekSyeNaiva nirNayo bhavati // atha sa. thApi bhUtAnusaraNaM na zakyate kartuM tathAsati sAkSyAdibhirnirNayaH kArya ityanukalpaH / yathoktam-'bhUtacchalAnusAritvAdvigatiH samudAhRtaH / bhUtaM tattvArthasaMyuktaM pramAdAbhihitaM chalam // ' iti / tatra bhUtAnusArI vyavahAro mukhyaH chalAnusArI tvnuklpH| sAkSilekhyAdibhirvyavahAranirNaye kadAcidvastvanusaraNaM bhavati kadAcina bhavati / sAkSyAdInAM vyabhicArasyApi saMbhavAt // 19 // . bhUtamapyanupanyastaM hIyate vyavahArata ityatrodAharaNamAha* nihate likhitaM naikamekadeze vibhaavitH| - dApyaH sarva nRpeNArtha na graahystvniveditH||20|| . naikamane suvarNarajatavastrAdi likhitamabhiyuktamarthinA pratyarthI yadi sarva meva nihute'pajAnIte tadArthinaikadeze hiraNye sAkSyAdibhiH pratyarthI bhAvito. gIkAritaH sarvaM rajatAdyarthaM pUrvalikhitaM dApyo'rthine nRpeNa / na grAhyastvaniveditaH pUrva bhASAkAle aniveditaH pazcAdarthinA pUrva mayA vismRta iti nivedyamAno na grAhyo na dApayitavyo nRpeNa / etacca na kevalaM vAcanikam / ekadeze pratyarthino mithyAvAditvanizcayAdekadezAntare'pi mithyAvAditvasaMbhavAt / arthinazcaikadeze satyavAditvanizcayAdekadezAntare'pi satyavAditvasaMbhavAt / evaM tarkAparanAmasaMbhAvanApratyayAnugRhItAdasmAdeva yogIzvaravacanAtsarvaM dApanIyaM nRpeNeti nirNayaH / evaMca tarkavAkyAnusAreNa nirNaye kriyamANe vastuno'nyathAtve'pi vyavahAradArzanAM na doSaH / tathAca gautamaH-nyAyAdhigame tarko'bhyupAyaste 1 sapaNaM kha. 2 tasmAt kha. 3 anabhihitaM arthipratyarthyantareNa. 4 vyavahArataH hIyamAnapApayogAcceti karaNatRtIyAntAttasiH 5 bhUtachale anusarati tacchIlastattvAt dvigatiDhiprakAraH. 6 tattvArthayuktaM yatpramAdAbhi. kha. 7 vyabhicArasya ayathArthavAditvasyApi. 8 pratijJAkAle'rthinA'bhiyogatvenAmihitam. 9 pUrvoktArthaMkadezahiraNya viSaye. 10 kiMtu yuktisiddhamapIti bhAvaH, 11 tarkAparanAmikA yA saMbhAvanA saiva yaH pratyayo jJAnaM tatsahakRtAt 'nihate' iti yogIzvaravacanAdityarthaH. 12 asya tadanugRhItate ca. 13 nyAyazAne tarka upAyastena tarkeNa nyAyamabhyuhya nizcitya. nAbhyupetya kha. For Private And Personal Use Only Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir asAdhAraNavya0mA0pra02] mitAkSarAsahitA / 131 nAbhyuhya yathAsthAnaM gamayet' ityuktvA, 'tasmAdvAjAcAryAvanindyau' ityupasaMharati / nacaikadezabhAvito'nupAdeyavacanaH pratyarthItyetAvadiha gamyate / - 'ekadezavibhAvito nRpeNa sarvaM dApyaH' iti vacanAt // yattu kAtyAyanenoktam- 'anekArthAbhiyoge'pi yAvatsaMsAdhayeddhanI / sAkSibhistAvadevAsau labhate sAdhitaM dhanam // ' iti tatputrAdideya pitrAdyaNaviSayam / tatra hi bahUnarthAnabhiyuktaH putrAdirna jAnAmIti prativadannihnavavAdI naiM bhavatItyekadezavibhAvito'pi na kacidasatyavAdIti 'nihRte likhitaM naikam' iti zAstraM tatra na pravartate / nivAbhAvAdapekSita tarkAbhAvAcca / - ' anekArthAbhiyoge'pi' iti kAtyAyanavacanaM tu sAmAnyaviSayaM, vizeSazAstrasya viSayaM nihavottaraM parihRtyA'jJAnottare pravartate // nanu RNAdiSu vivAdeSu sthiraprAyeSu nizcitam / Une vApyadhike vArthe prokte sAdhyaM na siddhyati // itivadatA kAtyAyanenAnekArthAbhiyoge sAkSibhirekadeze bhAvite'dhike vA bhAvite sAdhyaM sarvameva na siddhyatItyuktam / tathAsatyekadeze bhAvite abhAvitaikadezasiddhiH kutastyA / ucyate / likhitasarvArthasAdhanatayopanyastaiH sAkSibhirekadezAbhidhAne 'dhikAbhidhAne vA kRtsnameva sAdhyaM na siddhyatIti tasyArthaH / tatrApi nizcitaM na siddhyatIti vacanAtpUrvavatsaMzaya eveti pramANAntarasyAcasaro'styeva / chalaM nirasyeti niyamAt / sAhasAdau tu sakalasAdhyasAdhanatayoddiSTaiH sAkSibhirekadeze'pi sAdhite kRtsnasAdhyasiddhirbhavatyeva / tAvataiva sAhasAdeH siddhatvAt, kAtyAyanavacanAcca - 'saMdhyAze'pi gadite sAkSibhiH sakalaM bhavet / strIsaMge sAhase caurye yatsAdhyaM parikIrtitam // ' iti // 20 // I nanu 'nihnute likhitaM naika' mitIyaM smRtistathA 'anekArthAbhiyogepI' tIyamapi smRtireva tatrAnayoH smRtyoH parasparavirodhe satItaretarabAdhanAdaprAmANyaM kasmAnna bhavati, viSayavyavasthA kimityAzrIyata ityata Aha smRtyorvirodhe nyAyastu balavAnvyavahArataH / yatra smRtyoH parasparato virodhastatra virodhaparihArAya viSayavyavasthApanAdAvutsargApavAdAdilakSaNo nyAyo balavAnsamarthaH / satra nyAyaH kutaH pratyetavya 1 evaM nizcite'rthe prasaktavirodhaM pariharati yattviti 2 tatputrAdyaNa kha. 3 mItivadan ga. 4 na bhavatIti / RNasyAnyakRtvenAjJAnasyApi tatra saMbhavenApalApAbhAvAt 5 'nihRte' ityasya. 6 nihnavottaraM jJAtvApalApo nihnavastadrUpamuttaraM parihRtya parityajya ajJAnouttare jJAnAbhAvenottare pravartate. 7 sthireti / liGgadarzanamAtreNAdRDhahetunApi strIsaMgrahaNAdirUpasAdhyasya siddhirbhavatIti tAdRzAnAmasthiratvam, RNAdAnAdirUpasya sAdhyasya tu dRDhasAdhanenaiva siddhisteSAM sthiratvam tadapi nAkAzAdivaditi sthiraprAyatvamityarthaH 8 sthiraprAyeSvityasya pratyudAharaNamAha sAhasAdau tviti. 9 'upadiSTaiH' iti pAThaH 10 sAdhyeti strIsaMgrahAdike vivAdapadatraye bhASAvAdinA yadekArtharUpaM sAdhyatvena kathitaM tatrAnekasAdhyasAdhanatayAbhihitaiH sAkSibhiH sAdhyArthajAtasyaikadezepi sAdhite sakalaM bhavetsidhyedityarthaH. 11 parasparavirodha ga. For Private And Personal Use Only Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 132 yaajnyvlkysmRtiH| [vyavahArAdhyAyaH ityata Aha-vyavahArata iti / vyavahArAdRddhavyavahArAdanvayadhyatirekalakSaNAdavagamyate / atazva prakRtodAharaNe'pi viSayavyavasthaiva yuktA / evamanyatrApi viSayavyavasthAvikalpAdi yathAsaMbhavaM yojyam // evaM sarvatra prasaGge'pavAdamAha arthazAstrAttu baladdharmazAstramiti sthitiH // 21 // __ 'dharmazAstrAnusAreNe'tyanenaivozanasAdyarthazAstrasya nirastatvAt dharmazAstrAntagaitameva rAjanItilakSaNamarthazAstramiha vivakSitam / arthazAstradharmazAstrasmRtyovirodhe arthazAstrAddharmazAstraM balavaditi sthitirmaryAdA / yadyapi samAnakartRkatayA arthazAstradharmazAstrayoH svarUpagato vizeSo nAsti tathApi prameyasya dharmasya prAdhAnyAdarthasya cAprAdhAnyAddharmazAstraM blvditybhipraayH| dharmasya ca prAdhAnyaM zAstrAdau darzitam / tasmAddharmazAstrArthazAstrayovirodhe'rthazAstrasya bAdha eva, na viSayavyavasthA nApi vikalpaH / kimatrodAharaNam / na tAvat-'guruM vA bAlavRddhau vA brAhmaNaM vA bahuzrutam / AtatAyinamAyAntaM hanyAdevAvicArayan // nAtatAyivadhe doSo hanturbhavati kazcana / pracchannaM vA prakAzaM vA manyustaM manyumRcchati // ' (manuH 8|350|51)tthaa-'aattaayinmaayaantmpi vedAntagaM rnne| jighAMsantaM jighAMsIyAnna tena brahmahA bhavet / ' ityAdyarthazAstram / --'iyaM vizuddhiruditA pramApyAMkAmato dvijam / kAmato brAhmaNavadhe niSkRtirna vidhIyate // ' (manuH 11189)ityAdi dharmazAstraM tayorvirodhe dharmazAstraM balavaditi yuktam // 'anayorekaviSayatvAsaMbhavena virodhAbhAvAna balAbalacintAvatarati / tathAhi dvijAtibhihyaM dharmo yatroparudhyate' (manuH 8 / 348) ityupakramya-'A paritrANe dakSiNAnAM ca saMgare / strIviprAbhyupapattau ca nandharmeNa na daNDabhAnuH 83349) ityAtmarakSaNe dakSiNAdInAM yajJopakaraNAnAM ca rakSaNe manamobANahiMsAyAMca-'AtatAyinamakUTazastreNa nan daNDabhAk' ityuktvA vAvamucyate 'guruM vA bAlavRddhau vetyAdi / gurvAdInatyantAvadhyAnApyAtatAyino hanyakkimutAnyAniti / vAzabdazravaNAdapi vedAntagamityatrApizabdazravaNAna gurvAdIne vadhyatvapratItiH |-'naattaayivdhe doSo'nyatra gobrAhmaNavadhAt' iti sumandavacanAcca |-'aacaary ca pravaktAraM mAtaraM pitaraM 1 auzanasAdi kevalaM nItizAstra. 2 ekaviSayayorviruddhArthayorhi smRtyomitho virodho natu bhinna viSayayoraviruddhArthayo / so ca virodhe prabaladurbalabhAvacintA / evaMca pUrvameva dharmazAstrAnusAreNaiva vyavahArAnudarzanasya rahitatvAdozanasAdinItizAstrasya na vyavahAraviSaye pravRttirata ekaviSayatvAbhAvAdarthazAstrardhazAstrayoH sutarAM virodhAbhAvAdanayoH prabaladuH balabhAvacintanameva tAvadayuktamiti zaGkAzayaH. 3 manvAdirUpaikakartRniSpannatvena. 4 A. cArAdhyAyasyAdau. 5 anyoktamudAharaNamanUdya khavyati-na tAvadityAdi yuktamityantena / na tAvadudAharaNaM yuktamiti vyavahitenAnvayaH. 6 se manyureva prakAzamaprakAzaM vA taM manyu hinastItyarthaH. prakAzaM vA'prakAzaM vA ka. 7 vedatapAragam. pAThaH. 8 akAmato brAhmaNaM hiMsitvA sthitasya. 9 na duSyati ka. For Private And Personal Use Only Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir asAdhAraNavya0mA0pra02] mitaakssraashitaa| 133 gurum / na hiMsyAbrAhmaNAngAzca sarvAMzcaiva tapasvinaH // ' iti (4 / 162) manuvacanAcca / AcAryAdInAmAtatAyinAM hiMsApratiSedhenedaM vacanamarthavanAnyathA / hiMsAmAtrapratiSedhasya sAmAnyazAstreNaiva siddhatvAt / 'nAtatAyivadhe doSo ha. nturbhavati kazcana' ityetadapi brAhmaNAdivyatiriktaviSayameva / yataH- 'agnido garadazcaiva zastrapANirdhanApahaH / kSetradAraharazcaiva SaDete hyAtatAyinaH // ' tathA'udyatAsirviSAgnizca zApodyatakarastathA / oNtharvaNena hantA ca pizunazcApi rAjani // bhAryAtikramakArI ca randhrAnveSaNatatparaH / evamAdyAnvijAnIyAtsarvAnevAtatAyinaH // ' iti sAmAnyenAtatAyino darzitAH / atazca brAhmaNAdaya AtatAyinazca AtmAditrANArtha hiMsAnabhisaMdhinA nivAryamANAH pramAdAdyadi vipagheraMstana laghuprAyazcittaM rAjadaNDAbhAvazceti nizcayaH / tasmAdanyadihodAharaNaM vaktavyam / ucyate-'hiraNyabhUmilAbhebhyo mitralabdhirvarA yataH / ato yateta tatprAptau' ityarthazAstram / -'dharmazAstrAnusAreNa krodhalobhavivarjitaH' iti dharmazAstram / tayoH kacidviSaye virodho bhavati / yathA-'catuSpAdhyavahAre pravartamAne ekasya jaye'vadhAryamANe mitralabdhirbhavati na dharmazAstramanusRtaM bhavati / anyasya jaye'vadhAryamANe dharmazAstramanusRtaM bhavati mitralabdhirviparItA / tatrArthazAstrAddharmazAstraM balavat / ataeva-dharmArthasaMnipAte arthagrAhiNa etadeva' iti prAyazcittasya gurutvaM darzitamApastambena / etadeveti dvAdazavArSikaM prAyazcittaM parAmRzyate // 21 // tato'rthI lekhayetsadyaH pratijJAtArthasAdhanamityuktaM, kiM tatsAdhanamityapekSita Aha pramANaM likhitaM bhuktiH sAkSiNazceti kIrtitam / eSAmanyatamAbhAve divyAnyatamamucyate // 22 // pramIyate paricchidyate'neneti pramANam / tacca dvividhaM mAnuSaM daivikaM ceti / tatra mAnuSaM trividhaM likhitaM bhuktiH sAkSiNazceti / kIrtitaM mhrssibhiH| tatra likhitaM dvividhaM zAsanaM cIrakaM ceti / zAsanamuktalakSaNam / cIrakaM tu vakSyamANalakSaNam / bhuktirupabhogaH / sAkSiNo vakSyamANasvarUpaprakArAH / nanu likhitasya sAkSiNAM ca zabdAbhivyaktidvAreNa zabde'ntarbhAvAdyuktaM prAmANyam / bhuktestu kathaM prAmANyam / ucyate-bhuktirapi kaizcidvizeSaNairyuktA svatvahetubhUtakriyA 1 na hiMsyAdityAdivacanenaivetyarthaH. 2 udyatetyatra asiviSAgnInAM dvandvaM kRtvodyatazabdena bahuvrIhiH. 3 atharvavedapratipAditAbhicArAdikarmaNA. 4 mRtyumApnayuH. 5 ayamasminnevA. dhyAye'STamazloke pUrva darzitaH. caturdhAvya. gha. 6 mAnavaM kha. 7 vakSyamANamaye lekhyaprakaraNe. 8 svarUpaM ca prakArazca vakSyamANI yeSAm . tatra prakAro bhedaH saca dRSTasAkSiNaH zrutasAkSiNa ityevamAdiH. 9 lipeH sphoTakavyajakatvavatsAkSiNI dhvanidvArA tadabhivyaJjakatvAtsvarUpatasteSAmatatve'pi tattvAtattvamiti bhAvaH. 10 AsedharahitatvAdivizeSaNaiH. For Private And Personal Use Only Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 134 yaajnyvlkysmRtiH| [vyavahArAdhyAyaH dikamavyabhicArAdanumApayantyanupapadyamAnA vA kalpayantItyanumAne'rthApattau cAntarbhavatIti pramANameva / eSAM likhitAdInAM trayANAmanyatamasyApyabhAve di. vyAnAM vakSyamANasvarUpabhedAnAmanyatamaM jAtidezakAladravyAdyapekSayA pramANamucyate / mAnuSAbhAva eva divyasya prAmANyamamAdeva vacanAdavagamyate / divyasya svarUpaprAmANyayorAgamagamyatvAt / atazca yatra parasparavivAdena yugapaddharmAdhikAriNaM prAptayoreko mAnuSI kriyAmaparastu daivImavalambate tatra mAnuSyeva grAhyA / yathAha kAtyAyanaH-'yayeko mAnuSIM brUyAdanyo brUyAttu daivikIm / mAnuSI tatra gRhNIyAnnatu daivIM kriyAM nRpaH // ' iti / yatrApi pradhAnaikadezasAdhanaM mAnuSa saMbhavati tatrApi na devamAzrayaNIyam / yathA rUpakazatamanayA vRddhyA gRhItvArya na prayacchatItyabhiyogApahnave---grahaNe sAkSiNaH santi no saMkhyAyAM vRddhi vizeSe vA, ato divyena bhAvayAmItyukte tatraikadezavibhAvitanyAyenApi saMkhyAvRddhivizeSasiddhenaM divyasthAvakAzaH / uktaMca-kAtyAyanena-'yayekadezavyAptApi kriyA vidyeta mAnuSI / sA grAhyA natu pUrNApi daivikI vadatAM nRNAm // ' iti / yattu-'gUDhasAhasikAnAM tu prAptaM divyaiH parIkSaNam' iti tadapi mAnuSAsaMbhavakRtaniyamArtham / yadapi nAradenoktam-'araNye nirjane rAtrAvantarvezmani sAhase / nyAsasyApahnave caiva divyA saMbhavati kriyA // ' iti / tadapi mAnuSAsaMbhava eva / tasmAnmAnuSAbhAva eva divyena nirNaya ityautsargikam / asya cApa. vAdo dRzyate-'prakrAnte sAhase vAde pAruSye daNDavAcike / balodbhUteSu kAryeSu sAkSiNo divyameva ca // ' iti / tathA lekhyAdInAmapi kaciniyamo dRshyte| yathA-'pUMgazreNIgaNAdInAM yA sthitiH parikIrtitA / tasyAstu sAdhanaM lekhyaM na divyaM na ca sAkSiNaH // ' tathA-'dvAramArgakriyAbhogajalavAhAdiSu kriyaa| bhuktireva tu gurvI syAnna divyaM na ca sAkSiNaH // ' tathA-'dattAdatte'tha bhRtyAnAM svAminAM nirNaye sati / vikrayAdAnasaMbandhe krItvA dhanamanicchati // dyUte saimAhvaye caiva vivAde samupasthite / sAkSiNaH sAdhanaM proktaM na divyaM na ca lekhyakam // ' iti // 22 // ubhayatra pramANasadbhAve pramANagatabalAbalaviveke cAsati pUrvAparayoH kAryayoH kasya balIyastvamityata Aha sarveSvarthavivAdeSu balavatyuttarA kriyaa| RNAdiSu sarveSvarthavivAdeSu uttarA kriyA kriyata iti kriyA kArya blvtii| 1 anumAne iti-kSetrAdikamasya krayAdiprAptam Asedharahitatvesati cirakAlopabhuktatvAt tadIyagRhAdivat ityanumAnaprayogaH. 2 tAdRzI bhuktiH svato'nupapadyamAnA tAdRzaM tatkalpayatItyarthApattirbodhyA. 3 atra samastasyaH pradhAnaikadeza iti vigrahaH. 4 iti yo'bhiyogastasyApahnave pareNa kRte sati. 5 saMkhyAvRddhivizeSayoH siddheH. 6 pUrvApi ga. 7 vadatAM vAdinAM. daivI vivadatAM kha. 8 mAnuSasaMbhavakRtaniyamArthamiti pAThaH. 9 pUgAdInAM vivaraNamagre 30 tame paye sphuTam. 10 AbhogaH pariNAhaH / tenaca pariNAhavadaGgaNAdikaM lakSyate. jalavAho jalanirgamamArgaH. 11 dattati bahuvacanAntayordvandvaH dattAdattaM vidyate yeSu dattApradAnikAkhyavivAdapadeSu. 12 vikrIyAsaMpradAnAkhye. 13 samAyaH prANidyUtam. 14 vAdiprativAdyuktayoH. For Private And Personal Use Only Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir asAdhAraNavya0mA0pra02] mitAkSarAsahitA / 135 uttarakArye sAdhite tadvAdI vijayI bhavati / pUrvakArye siddhe'pi tadvAdI parAjIyate / tadyathA - kazcigrahaNena dhAraNaM sAdhayati kazcitpratidAnenAdhAraNaM tatra grahaNapratipAdanayoH pramANasiddhayoH pratidAnaM balavaditi pratidAnavAdI jeyI bhavati / tathA pUrva dvikaM zataM gRhItvA kAlAntare trikaM zatamaGgIkRtavAn tatrobhayatra pramANasadbhAve'pi trikazatagrahaNaM balavat / pazcAdbhAvitvAtpUrvAbAdhenAnutpatteH / uktaMca - 'pUrvAbAdhena notpattiruttarasya hi setsyati' iti // 1 asyApavAdamAha Adhau pratigrahe kIte pUrvA tu balavattarA / / 23 / / AdhyAdiSu triSu pUrvameva kArya balavat / tadyathA-- ekameva kSetramanyasyAdhiM kRtvA kimapi gRhItvA punaranyasyApyAdhAya kimapi gRhNAti tatra pUrvasyaiva tadbhavati nottarasya / evaM pratigrahe kraye ca // nanvAhitasya tadAnImasvatvAtpunarAdhA 'nameva na saMbhavati / evaM dattasya krItasya ca dAnakayau nopapadyete tasmAdidaM vacanamanarthakam / ucyate - asvatve'pi yadi mohAtkacillobhAdvA punarAdhAnAdikaM karoti tatra pUrva balavaditi nyAyamUlamevedaM vacanamityacodyam // 23 // bhukteH kaizvidvizeSaNairyuktAyA prAmANyaM darzayiSyan kasyAzcidbhukteH kAryA ntaramAha pazyato'bruvato bhUmerhAnirvizativArSikI / pareNa bhujyamAnAyA dhanasya dazavArSikI // 24 // pareNAsaMbandhena bhujyamAnAM bhuvaM dhanaM vA pazyataH anuvataH madIyeyaM bhUH na tvayA bhoktanyetyapratiSedhayataH tasyA bhUmerviMzativArSikI apratiravaM viMzativarSo - pabhoganimittA hAnirbhavati / dhanasya tu hastyazvAderdazavArSikI hAniH / nanvetadanupapannam / nahyapratiSedhAtsvatvamapagacchati apratiSeddhasya dAnavikrayAdivasvatvanivRttihetutvasya lokazAstrayora prasiddhatvAt / nApi viMzativarSopabhogAtsvatvam / upabhogasya svatve pramANatvAt, premANasya ca prameyaMpratyanutpAdakatvAt, rikthakrayAdiSu svatvakArakahetuSvapAThAcca / tathAhi - 'svAmI rikthakraya saMvibhAgaparigrahAdhigameSu brAhmaNasyAdikaM labdhaM, kSatriyasya vinirjitam, nirviSTaM vaizyazUdrayoH ityaSTAveva svatvakAraka hetUna gautamaH paThati na bhogam / nacedameva 1 jayati kha. 2 dve vRddhiryasya tadvikam 'tadasmin' iti kan. 3 kaizcit Asedharahitatvaci - rakAlatvAdibhiH. 4 asaMbaddheneti pAThaH. 5 pazyataH vAdinaH 6 azabdaM yathAtathetyarthaH. 7 apratiSiddhasya kha. 8 svatvam / utpayata itizeSaH 9 tasya svatvaviSayakapramitijanakatvAdityarthaH . 10 pramANasya - upabhogasya prameyaM svatvaMprati 11 svAmIti rikthAdiSu paJcasu satsu svAmI bhavati / apratibandho dAyo rikthaM, sapratibandhaH savibhAgaH, krayaH prasiddhaH, araNyAdiSvananyaparigRhItatRNakASThAdisvIkaraNaM parigrahaH, nidhyAdiprAptiradhigamaH, ime sarvasAdhAraNa svatvakAraka - hetavaH / asAdhAraNAstu brAhmaNasya pratigrahAdinA labdhaM, kSatrasya paraparAjayena labdhaM, vaizyazUdrayoH nirviSTaM=bhogarUpeNa bhRtirUpeNa vA labdhaM tadadhikaM - asAdhAraNaM svatvajanakam. 12 vijitaM gha. 13 nacedaM vacanaM ga. For Private And Personal Use Only Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yaajnyvlkysmRtiH| [vyavahArAdhyAyaH vacanaM viMzativarSopabhogasya svatvotpattihetutvaM pratipAdayatIti yuktam / svatvasya svatvahetUnAM ca lokaprasiddhatvena zAstraikasamadhigamyatvAbhAvAt / etacca vibhAgaprakaraNe nipuNataramupapAdayiSyate / gautamavacanaM tu niyamArtham // .apica'bhanAgamaM tu yo mujhe bahUnyabdazatAnyapi / cauradaNDena taM pApaM daNDayetpRthivIpatiH // ' ityetadanAgamopabhogasya svatva hetutve virudhyate / naca-'anAgamaM tu yo bhute' ityetatparokSabhogaviSayam / pazyato'bruvata iti pratyakSabhogaviSayamiti yuktaM vaktum / anAgamaM tu yo mujhe ityavizeSAbhidhAnAt-'nopabhoge balaM kAryamAhA tatsutena vA / pazustrIpuruSAdInAmiti dharmo vyavasthitaH // ' iti kAtyAyanavacanAcca / samakSabhoge ca hAnikAraNAbhAvena hAnerasaMbhavAt / nacaitanmantavyam-AdhipratigrahakrayeSu pUrvasyAH kriyAyAH prAbalyAdapavAdena bhUviSaye viMzativarSopabhogayuktAyAH, dhanaviSaye dazavarSopabhogayuktAyA uttarasyAH kriyAyAH prAbalyamanenocyata iti / yatasteSUttaraiva kriyA tatvato nopapadyate svameva hyAdheyaM deyaM vikreyaM ca bhavati / nacAhitasya dattasya vikrItasya vA svatvamasti / asvasya dAne pratigrahe ca daNDaH maryate-'adeyaM yazca gRhNAti yazcAdeyaM prayacchati / ubhau tau cauravacchAsyau dApyau cottamasAhasam // ' iti / tathAdhyAdInAM trayANAmapavAdatve'sya zlokasyAdhisImAdInAmuttarazloke'pavAdo nopapadyate / tasmAdbhUmyAdInAM hAniranupapannaiva / nApi vyavahArahAniH / yataH-'upekSAM kurvatastasya tUSNIbhUtasya tiSTataH / kAle vipanne pUrvokte vyavahAro na sidhyati // ' iti nAradenopekSAliGgAbhAvakRtA vyavahArahAniruktA natu vastvabhAvakRtA / tathA manunApi--'ajaDazcedapogaNDo viSeyazcAsya bhujyate / bhagnaM tavyavahAreNa bhoktA taddhanamarhati // ' iti vyavahArato bhaGgo darzito na vastutaH / vyavahArabhaGgazcaivam-bhoktA kila vadati 'ajaDo'yamapogaNDo'vAlo'yamasya saMnidhau viMzativarSANyapratiravaM mayA bhuktaM tatra bahavaH sAkSiNaH santi / yadyasya svamanyAyena mayA bhujyate tadAyaM kimityetAvantaM kAlamudAste' iti, tatra cAyaM niruttaro bhavatIti / evaM niruttarasyApi vAstavo vyavahAro bhavatyeva / 'chalaM nirasya bhUtena vyavahArAbayennRpaH' iti niyamAt // atha matam / yadyapi na vastuhAninApi vyavahArahAnistathApi pazyato'pratiSedhato vyavahArahAnizaGkA bhava. tIti tannivRttaye tUSNIM na sthAtavyamityupadizyata iti / tacca na smArtakAlAyA bhuktehAnizaGkAkAraNatvAbhAvAt, tUSNIM na sthAtavyamityetAvanmAtrAmidhitsAyAM viMzatigrahaNamavivakSitaM syAt / athocyate-'viMzatigrahaNamUrva patradoSodbhAvananirAkaraNArtham / ' yathAha kAtyAyana:-'zaktasya saMnidhAvartho yasya lelyena bhujyate / viMzativarSANyantikAntaM tatpatraM doSavarjitam // ' iti / tadapi na / 1 uttaraviSayakriyAyAH kha. 2 teSu AdhyAdiSu. 3 svatvaviziSTameva-svayameva gha. 4 asvatvasya kha. 5 apavAdo'pavAdatvam. 6 svatvahAnyA svarUpahAniH.7 tasya vAdinaH. 8 upekSAyAM yAni liGgAni jaDatvabAlatvAdIni teSAM yo'bhAvastatkRtA. 9 viSayo dezaH, asya dhaninaH viSaye cAsya bhujate iti gha. pAThaH, 10 athamatamityanyathAvyAkhyAnaM. 11 smaraNaviSayatAyogyakAlikAyAH. For Private And Personal Use Only Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir asAdhAraNavya0mA0pra02] mitaakssraashitaa| AdhyAdiSvapi viMzaterUrva patradoSodbhAvananirAkaraNasya saimatvenAdhisImetyAdhupavAdAsaMbhavAt / yathAha kAtyAyana:-'atha viMzativarSANi AdhirbhuktaH sunishcitH| tena lekhyena tsiddhirlekhydossvivrjitaa||' tathA-'sImAvivAde nirNIte sImApatraM vidhIyate / tasya doSAH pravaktavyA yAvadvarSANi viMzatiH // ' iti / e. tena dhanasya dazavArSikItyetadapi pratyuktam / tasmAdasya zlokasya saityo'rtho vaktavyaH / ucyate-bhUmedhanasya ca phalahAnirihai vivakSitA na vastuhAnirnApi vyavahArahAniH / tathAhi-nirAkrozaM viMzativarSopabhogAdUrdhva yadyapi svAmI nyAyataH kSetraM labhate tathApi phailAnusaraNaM na labhate / apratiSedhalakSaNAtsvAparAdhAdasmAcca vacanAt / parokSabhoge tu viMzaterUrdhvamapi phalAnusaraNaM labhata eva, pazyata iti vacanAt / pratyakSabhoge ca sAkroze, abruvata iti vacanAt / viMzateH prAk pratyakSe nirAkroze ca labhate viMzatigrahaNAt / nanu tadutpannasyApi phalasya svatvAttaddhAniranupapannaiva bADham / tasya svarUpAvinAzena tathaivAvasthAne yathA tadutpannapUgapanasavRkSAdInAM yatpunastadutpannamupabhogAnaSTaM tatra svarUpanAzAdeva svatvanAze-'anAgamaM tu yo mujhe bahUnyabdazatAnyapi / cauradaNDena taM pApaM daNDayetpRthivIpatiH // ' ityanena vacanena niSkrayarUpeNa gaNayitvA cauravattatsamaM dravyadAnaM prApta, hAnirvizativArSikItyanenApodyate / rAjadaNDaH punarastyeva viMzaterUrvamapi, anAgamopabhogAdapavAdAbhAvAcca / tasmAtsvAmyupekSAlakSaNa vAparAdhAdasAcca vacanAdvizaterUvaM phalaM naSTaM na labhata iti sthitam / etena dhanasya dazavArSikItyetadapi vyAkhyAtam // 24 // asthApavAdamAha AdhisImopanikSepajaDabAladhanairvinA / tathopanidhirAjastrIzrotriyANAM dhanairapi // 25 // Adhizca sImA ca upanikSepazca aadhisiimopnikssepaaH| jaDazca bAlazca jaDabAlau tayordhane jaDabAladhane AdhisImopanikSepAca jaDabAladhane ca AdhisImopanikSepajaDabAladhanAni tairvinaa| upanikSepo nAma rUpasaMkhyApradarzanena rakSa. NArthaM parasya haste nihitaM dravyam / yathAha nAradaH- svaM dravyaM yatra vistrambhAsikSipatyavizaGkitaH / nikSepo nAma tatproktaM vyavahArapadaM budhaiH // ' iti / upanidhAnamupanidhiH / AdhyAdiSu pazyato'bruvato'pi bhUmeziterUvaM dhanasya ca dazabhyo varSebhya ardhvamapyupacayahAnirna bhavati / puruSAparAdhasya tathAvidhasyAbhAvAt , upekSAkAraNasya tatra tatra saMbhavAt / tathAhi-AdherAdhitvopAdhika 1 samatvenApavAdAsaMbhavAn kha. 2 satyo'rthoM nirduSTo'rthaH. sabhyonyorthoM ga. pAThaH. 3 iha pazyata ityatra vacane. 4 tAvatparyantaM tatastena labdhetyAdiH. 5 prAptaM, tat dravyadAnam. 6 apocate bAdhyate. 7 svatvahetuH pratigrahakrayAdirAgamaH. 8 tasyopanidhi ga. 9 yat svaM dravyaM yatra parahaste visrambhAdvizvAsAnnikSipati. 10 upacayahAniH phalahAniH. 11 tatra tatra AdhyAdiSu. 12 AdhitvanimittakaH. iti pAThaH, For Private And Personal Use Only Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 138 yAjJavalkyasmRtiH / [ vyavahArAdhyAyaH eva bhoga ityupekSAyAmapi na puruSAparAdhaH / sImnazvirakRtatuSAGgArAdi cihnaH susAdhyatvAdupekSA saMbhavati / upanikSepopanidhyorbhukteH pratiSiddhatvAt prativaidhAtikramopabhoge ca sodeyaphalalAbhAdupekSopapattiH / jaDavAlayorjaDatvAdvAlasvAdupekSA yuktaiva / rAjJo bahukAryavyAkulatvAt / strINAmajJAnAdaprAgalbhyAzca / zrotriyasyAdhyayanAdhyApanatadarthavicArAnuSThAnavyAkulatvAdupekSA yuktaiva / tasmAdAdhyAdiSu sarvatropekSAkAraNasaMbhavAtsamakSa bhoge nirAkroze ca na kadAcidapi phalahAniH // 25 // AdhyAdiSu daNDavizeSapratipAdanArthamAhaAdhyAdInAM vihartAraM dhanine dApayeddhanam / daNDaM ca tatsamaM rAjJe zaktyapekSamathApi vA // 26 // 3 adhyAdInAM zrotriyadravyaparyantAnAM cirakAlopabhogabalenApahartAraM vivAdAspadIbhUtaM dhanaM svAmine dApayedityanuvAdaH / daNDaM ca tatsamaM vivAdAspadIbhUtadravyasamaM rAjJe dApayediti vidhiH / yadyapi gRhakSetrAdiSu tatsamo daNDo na saMbhavati tathApi - 'maryAdAyAH prabhede ca sImAtikramaNe tathA' ityAdirvakSyamANo daNDo draSTavyaH / atha tatsamadaNDenApaharturdamanaM na bhavati bahudhanatvena, tadA zaktyapekSaM dhanaM dApayet / yAvatA tasya darpopazamo bhavati tAvaddApayet / 'daNDo damanAdityAhustenAdAntAndamayet' iti daNDagrahaNasya damanArthatvAt / yasya tu tatsamamapi dravyaM nAsti so'pi yAvatA pIDyate tAvaddApyaH / yasya punaH kimapi dhanaM nAsti asau dhigdaNDAdinA damanIyaH / tathAca manuH - ' dhigdaNDaM prathamaM kuryAdvAgdaNDaM tadanantaram / tRtIyaM dhanadaNDaM tu vadhadaNDamataH param / ' iti / vadhadaNDo'pi zArIro brAhmaNavyatiriktAnAM dezadhA darzitaH / tathAha manuH ( 8 / 125 ) - 'daza sthAnAni daNDasya manuH svAyaMbhuvo'bravIt / triSu varNeSu yAni syurarkSato brAhmaNo vrajet // upasthamudaraM jihvA hastau pAdau ca paJcamam / cakSurmAsAca karNau ca dhanaM dehastathaiva ca // ' iti / eteSAM yannimittAparAdhasta vopasthAdau nigrahaH kArya iti draSTavyam / karma vA kArayitavyo bandhanAgAraM vA pravezayitavyaH / yathoktaM kAtyAyanena - 'dhanadAnAsahaM buddhA svAdhInaM karma kArayet / azaktau bandhanAgAraM pravezyo brAhmaNAhate || ' iti / brAhmaNasya punardravyAbhAve karmaviyogAdIni prayojyAni / yathAha gotamaH - 'karmaviyogavikhyApana nirvAsanAGkakaraNAdInyavRttau / ' iti / nAradenApi - 'vardhaH sarvasyaharaNaM purAnnirvAsanAGkane / tadaGgaccheda ityukto daNDa uttamasAhasaH // avizeSeNa 1 sodayaphalabhAvAt dha. 2 vidhiH prADivAkAderiti zeSaH 3 dhigdaNDo dhigiti kutsanam, vAgdaNDaH paruSavAkyavacanAtmakaH, dhanadaNDo dhanApahAraH vadhadaNDaH zArIro bandharodhAdijIvitayogAntaH 4 vyatiriktAnAM tu iti pAThaH 5 navadhA itikvacitpAThaH. 6 akSataH zArIra sakalavadhadaNDarahitaH 7 avRttau durAcAre svavyApAranirodhAnyAyaprakhyA nAdIni. 8 vadhaH prANaviyogAnukUlo vyApAraH 9 yadaGgakRto'parAdhastacchedaH. For Private And Personal Use Only Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAdhAraNavya0mA0pra0 2] mitaakssraashitaa| 139 sarveSAmeva daNDavidhiH smRtaH // ' ityuktvoktam-'vadhAhate brAhmaNasya na vadhaM brAhmaNo'hati // ' iti |-'shirso muNDanaM daNDastasya nirvAsanaM purAt / lalATe cAbhizastAGkaH prayANaM gardabhena ca // ' iti // aGkane ca vyavasthA darzitA-'gurutalpe bhagaH kAryaH surApAne surAdhvajaH / steye tu zvapadaM kArya brahmahaNyazirAH pumAn // ' iti / yattu-'cakSunirodho brAhmaNasya' ityApastambavacanaM, brAhmaNasya purAnnirvAsanasamaye vastrAdinA cakSunirodhaH kartavya iti tasthArtho na tu cakSuruddharaNam / -'akSato brAhmaNo brajet' 'na zArIro brAhmaNe daNDaH' ityAdimanugautamAdivacanavirodhAdityalaM prasaGgena // 26 // svatvAvyabhicAritvena bhogasya svarave prAmANyamuktam / bhogamAtrasya svatvavyabhicAritvAkIdRzo bhogaH pramANamityata Aha Agamo'bhyadhiko bhogAdvinA pUrvakramAgatAt / svatvahetuH pratigrahakrayAdiH AgamaH / sa bhogAdapyadhiko balIyAn / svatvabodhane bhogsyaagmsaapeksstvaat| yathAha nAradaH-'Agamena vizuddhena bhogo yAti pramANatAm / avizuddhAgamo bhogaH prAmANyaM naiva gacchati // ' iti / naca bhogamAtrAtsvatvAgamaH / parakIyasyApyapahArAdinopabhogasaMbhavAt / ataeva-'bhoga kevailato yastu kIrtayennAgamaM kacit / bhogacchalApadezena vijJeyaH sa tu taskaraH // ' iti smaryate / atazca sAgamo dIrghakAlo nirantaro nirAkozaH pratyarthipratyakSazceti paJcavizeSaNayukto bhogaH pramANamityuktaM bhavati / tathAca maryate- 'sAgamo dIrghakAlazcAvicchedo'paravojjhitaH / pratyarthisaMnidhAno'pi paribhogo'pi paJcadhA // ' iti / kaciccAgamananirapekSasyApi bhogasya prAmANyamityAha-vinA pUrvakramAgatAditi / pUrveSAM pitrAdInAM trayANAM kramaH pUrvakramaH tenAgato yo bhogastammAdvinA Agamo'bhyadhika iti saMbandhaH / se punarAgamAdabhyadhikaH AgamanirapekSaH prmaannmityrthH| tatrApyAgamojJAtanirapekSo na sattAnirapekSaH / sattA tu tenaivAvagamyata iti boddhavyam / vinA pUrvakramAgatAdityetaccA'smArtakAlapradarzanArtham / Agamo'bhyadhiko bhogAditi ca smAtakAlaviSayam / atazca smaraNayogye kAle yogyAnupalabdhyA AgamAbhAvanizcayasaMbhavAdAgamajJAnasApekSasyaiva bhogasya prAmANyam / asmArte tu kAle yo. gyAnupalabdhyabhAvenAgamAbhAvanizcayAsaMbhavAdAgamajJAnanirapekSa eva saMtato bhogaH pramANam / etadeva spaSTIkRtaM kAtyAyanena-mArtakAle kriyA bhUmeH sAgamA bhuktiriSyate / asmArte'nugamAbhAvArakramAtripuruSAgatA // ' iti / smArtazca kAlo 1 uktaM pUrva 24 zloke pazyato'bruvata ityatra. 2 kApaTyarahitena. 3 kevalam. 4 sAgamo vizuddhAgamasahitaH, avicchedo nirantaraH, aparavojjhito niranukrozaH. 5 aparivarjita iti pAThaH. 6 saH pUrvakramAgato bhogaH. 7 viziSTenopabhogenaiva. 8 smArtaH smaraNayogyakAlaH. 9 yogyatve satyanupalabdhiryogyAnupalabdhistasyA abhAve na. 10 kriyA pramANam. thA. 15 For Private And Personal Use Only Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 140 yaajnyvlkysmRtiH| [vyavahArAdhyAyaH varSazataparyantaH-'zatAyurvaM puruSaH' iti shruteH| anugamAbhAvAditi yogyAnupalabdhyabhAvenAgamAbhAvanizcayAbhAvAdisyarthaH / atazca varSazatAdhiko bhogaH saM. tato'pretiravaH pratyarthipratyakSazcAgamAbhAve cA'nizcite'vyabhicArAdAkSiptAgamaH svatvaM gamayati / asArte'pi kAle'nAgamasmRtiparamparAyAM satyAM na bhogaH pramANam / ataeva-'anAgamaM tu yo mujhe bahUnyabdazatAnyapi / cauradaNDena taM pApaM daNDayetpRthivIpatiH // ' ityuktam / naca 'anAgamaM tu yo bhute' ityekavacananirdezAt 'bahUnyabdazatAnyapi' ityapizabdaprayogAtprathamasyaiva puruSasya nirAgame cirakAlopabhoge'pi daNDavidhAnamiti mantavyam, dvitIye tRtIye vA puruSe nirAgamasya bhogasya prAmANyaprasaGgAt / na caitadiSyate--'Adau tu kAraNaM dAnaM madhye bhuktistu sAgamA' iti nAradasmaraNAt / tasmAtsarvatra nirAgamopabhoge--'anAgamaM tu yo bhuGke' ityetadraSTavyam / yadapi-'anyAyenApi yadbhuktaM pitrA pUvaMtaraitribhiH / na tacchakyamapAhatu kramAtripuruSAgatam // ' iti, tadapi pitrA saha pUrvataraistribhiriti yojyam / tatrApi kramAtripuruSAgatamityasmAtakAlopabhogalakSaNam / tripuruSavivakSAyAmekavarSAbhyantare'pi puruSatrayAtikramasaMbhavAt dvitIye varSe nirAgamasya bhogasya prAmANyaprasaMgaH / tathA sati--'smArtakAle kriyA bhUmeH sAgamA bhuktiriSyate' iti smRtivirodhaH / 'anyAyenApi yadbhuktam' ityetAnyAyenApi bhuktamapahartuM na zakyaM kiMpunaranyAyAnizcaye iti vyAkhyeyamapizabdazravaNAt / yaJcoktaM hArItena-'yadvinAgamamatyantaM bhuktaM pUrvaistribhirbhavet / na tacchakyamapAhatu kramAtripuruSAgatam // ' iti / tatrApyasyantamAgamaM vineti / atyantamupalabhyamAnamAgamaM vineti vyAkhyeyaM, na punarAgamasvarUpaM vineti / AgamasvarUpAbhAve bhogazatenApi na svatvaM bhavatItyuktam / mAtripuruSAgatamityetaduktArtham / nanu smaraNayogye kAle bhogasyAgamasApekSasya prAmANyamanupapanam / tathAhi-yadyAgamaH pramANAntareNAvagatastadA tenaiva svatvAvagamAna bhogasya svatve Agame vA prAmANyam / atha pramANAntareNAgamo nAvagataH kathaM tadviziSTo bhogaH pramANam / ucyate-pramANAntareNAvagatAmasahita eva nirantaro bhogaH kAlAntare svatvaM gamayati / avagato'pyAgamo bhogarahito na kA. lAntare svatvaM gamayitumalam / madhye dAnavikrayAdinA svatvApagamasaMbhavAditi sarvamanavadyam // AgamasApekSo bhogaH pramANamityuktaM, bhAgamastarhi bhoganirapekSa eva pramANamityata Aha Agame'pi balaM naiva bhuktiH stokApi yatra no // 27 // yasminnAgame svalpApi bhukti go nAsti tasminnAgame balaM saMpUrNa naivAsti / 1 niranukrozaH. 2 prathamasya puruSasya. kha. 3 kAraNaM kriyA pramANamiti yAvat. 4 bhuktaM pUrvataraitribhiH. iti pAThaH. 5 asmArtakAlopalakSakatvenoktArdhakam. 6 bhogAnyena pratyakSAdinA. 7 alaM samarthaH. For Private And Personal Use Only Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAdhANaravya0mA0pra0 ] mitAkSarAsahitA / 141 ayamabhisaMdhiH / svasvatva nivRttiH parasvatvApAdanaM ca dAnam / parasvatvApAdanaM ca paro yadi svIkaroti tadA saMpadyate nAnyathA / svIkArazca trividhaH / mAnaso vAcikaH kAyikazceti / tatra mAnaso mamedamiti saMkalparUpaH / vAcikastu mamedamityAdyabhivyAhArollekhI savikalpakaH pratyayaH / kAyikaH punarupAdAnAbhimarzanAdirUpo'nekavidhaH / tatra ca niyamaH smaryate - 'dadyAtkRSNAjinaM pRSThe gAM pucche kariNaM kare | kesareSu tathaivAzvaM dAsIM zirasi dApayet // ' iti / AzvalAyano'pyAha - 'anumanyeta prANyabhimRzedvaprANi kanyAM ca' iti / tatra hiraNyavastrAdAvudakadAnAnantaramevopAdAnAdisaMbhavAt trividho'pi svIkAraH saMpadyate / kSetrAdau punaH phalopabhogavyatirekeNa kAyikasvIkArAsaMbhavAtsvalpenApyupabhogena bhavitavyamanyathA dAnakrayAdeH saMpUrNatA na bhavatIti phalopabhogalakSaNakAyikasvIkAravikala Agamo durbalo bhavati tatsahitAdAgamAt / etacca dvayoH pUrvAparakAlAparijJAne, pUrvAparakAlaparijJAne tu ciguNo'pi pUrvakAlAgama eva balIyAniti / athavA--' likhitaM sAkSiNo bhuktiH pramANaM tricidham' ityuktaM eteSAM samavAye kutra kasya vA prAbalyamityatredamupatiSThate -- 'Agamo'bhyadhiko bhogAdvinA pUrvakramAgatAt / Agame'pi balaM naiva bhuktiH stokApi yatra no // ' iti / ayamarthaH -- Adye puruSe sAkSibhirbhAvita Agamo bhogAdayadhika balavAn / pUrvakramAgatAdbhogAdvinA / sa punaH pUrvakramAgato bhogazcaturthapuruSe likhitena bhAvitAdAgamAdbalavAn / madhyame tu bhogarahitAdAgamAttokabhogasahito'pyAgamo balavAniti / etadeva nAradena spaSTIkRtam'bhAdau tu kAraNaM dAnaM madhye bhuktistu sAgamA / kAraNaM bhuktirevaikA saMtatA yA - cirantanI // ' iti // 27 // pazyato'bruvata ityatra viMzativarSopabhogAdUrdhvaM bhUmerdhanasyApi dazavarSopabhogAdUrdhvaM phalAnusaraNaM na bhavatItyuktam, tatra phalAnusaraNavaddaNDAnusaraNamapi na bhaviSyatItyAzaGkya puruSavyavasthayA prAmANyavyavasthAyA ca daNDavyavasthAM darzayitumAha Agamastu kRto yena so'bhiyuktastamuddharet / na tatsutastatsuto vA bhuktistatra garIyasI // 28 // yena puruSeNa bhUmyAderAgamaH svIkAraH kRtaH puruSaH kutaste kSetrAdikamityabhiyuktastasyAgamaM pratigrahAdikaM likhitAdibhiruddharet bhAvayet / anena cAdyasya puruSasyAgamamanuddharato daNDa ityuktaM bhavati / tatsuto dvitIyo'bhiyukto nAgamamuddharet, kiMtu avicchinnA - 'pratirava- samakSa - bhogam / anena cAgamamanuddharato dvitIyasya na daNDospitu viziSTaM bhogamanuddharato daNDa iti pratipAditam / 1 kAyikastu. kha. 2 kare zuNDAdaNDe 3 pratigrAhyo yadA prANI balavAn vaktuM samarthastadA taM pratigrAhaM pratigrahItA anumantrayeta 4 sahitAdAgamAbhAvAt kha. gha. 5 kevalabhogasya smArtakAlatvAt svatve aprAmANyAt. 6 pratigrahAderiti kha. 7 pratipAdayet. For Private And Personal Use Only Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 142 yaajnyvlkysmRtiH| [vyavahArAdhyAyaH tarasutastRtIyo nAgamaM nApi viziSTaM bhogamuddharedapitu kramAgataM bhogamAtram / anenApi tRtIyasya kramAyAtabhogAnuddharaNe daNDo nAgamAnuddharaNe na viziSTabho. gAnuddharaNe cetyabhihitam / tatra tayoddhitIyatRtIyayorbhuktireva garIyasI / tatrApi dvitIye gurustRtIye garIyasIti vivektavyam / triSvapayAgamAnuddharaNe'rthahAniH samAnaiva, daNDe tu vizeSa iti tAtparyArthaH / uktaMca hArItena--'Agamastu kRto yena sa daNDyastamanuddharan / na tatsutastatsuto vA bhogyahAnistayorapi // ' iti // 28 // asmArtakAlopabhogasyAgamajJAnanirapekSasya prAmANyamuktaM vinApUrvakramAgatAdityatra tasyApavAdamAha yo'bhiyuktaH paretaH syAttasya rikthI tamuddharet / na tatra kAraNaM bhuktirAgamena vinA kRtA // 29 // yadA punarAhAdiramiyukto'kRtavyavahAranirNaya eva paretaH syAt paralokaM gato bhavettadA tasya rikthI putrAdistamAgamamuddharet / yasmAttatra tasminvyavahAre bhuktirAgamarahitA sAkSyAdimiH sAdhitApi na pramANam / pUrvAbhiyogena bhogasya sApavAdatvAt / nAradenApyuktam-'tathArUDhavivAdasya pretasya vyavahAriNaH / putreNa so'rthaH saMzodhyo na ta bhogo nivartayet // ' iti // 29 // anirNItavyavahAre vyavahartari prete vyavahAro na nivartata iti sthitam / niNIte'pi vyavahAre sthite ca vyavahartari vyavahAraH kacitpravartate kacinna pravartata iti vyavasthAsiddhaye vyavahAradarzinAM balAbalamAha nRpeNAdhikRtAH pUgAH zreNayo'tha kulAni ca / pUrva pUrva guru jJeyaM vyavahAravidhau nRNAm // 30 // nRpeNa rAjJA adhikRtAH vyavahAradarzane niyuktAH----'rAjJA sabhAsadaH kAryAH' ityAdinoktAH pUgAH samUhAH / minajAtInAM bhinnavRttInAM ekasthAnanivAsinAM yathA grAmanagarAdayaH / zreNayo nAnAjAtInAmekajAtIyakarmopajIvinAM saMghAtAH / yathA heDAbukAdInAM tAmbUlika/vindacarmakArAdInAM ca / kulAni jJAtisaMbandhibandhUnAM samUhAH / eteSAM nRpAdhikRtAdInAM catuNAM pUrva pUrvaM yadyatpUrva paThitaM tattadguru balavajjJeyaM veditavyam / nRNAM vyavahartRNAM vyavahAravidhau vyavahAradarzanakArye etaduktaM bhavati / nRpAdhikRtairnirNIte vyavahAre parAjitasya yadya. pyasaMtoSaH kudRSTibuddhyA bhavati tathApi na pUgAdiSu punarvyavahAro bhavati / evaM pUganirNIte'pi na zreNyAdigamanam / tathA zreNinirNIte kulagamanaM na bhavati / kulanirNIte tu zreNyAdigamanaM bhavati / zreNInirNIte pUgAdigamanam / pUganirNIte 1 bhogyeti / bhogyahAnirarthahAnistadanuddharaNe tayodvitIyatRtIyayorityarthaH. 2 tathAzabdaH pUrvasamuccaye / navArUDhaH. kha. ga. 3 nivArayet. gha. 4 adhikRtAH prADvivAkAdayaH 5 dezAntaraM gatvA prasthApya vA'zvavikretAro heDAbukAH, 6 kuvindastantuvAyaH. For Private And Personal Use Only Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir asAdhAraNavya0mA0pra02] mitaakssraashitaa| 143 nRpAdhikRtagamanaM bhavatIti / nAradena punapAdhikRtairnirNIte'pi vyavahAre nRpagamanaM bhavatItyuktam-'kulAni zreNayazcaiva gaNAzvAdhikRtA nepaH / pratiSThA vyavahArANAM gurveSAmuttarottaram' iti / tatraca nRpagamane sottarasabhyena rAjJA pUrvaiH sabhyaiH saMpaNe vyavahAre nirNIyamAne yadyasau kudRSTavAdI parAjitastadAsau daNDyaH / athAsau jayati tadAdhikRtAH sabhyA daNDyAH // 30 // durbalairvyavahAradarzimidRSTo vyavahAraH parAvartate prabaladRSTastu na nivartata ityuktam / idAnIM prabaladRSTo'pi vyavahAraH kazcinnivartata ityAha blopaadhivinirvRttaanvyvhaaraanivrtyet| strInaktamantarAgArabahiHzatrukRtAMstathA // 31 // balena balAtkAreNa u~pAdhinA bhayAdinA vinirvRttAniSpannAnvyavahArAzivatayet / tathA strIbhiH / naktaM rAtrAvastrIbhirapi / antarAgAre gRhAbhyantare bahigrAmAdibhyaH / zatrubhizca kRtAnvyavahArAbhivartayediti saMbandhaH // 31 // asiddhavyavahAriNa Aha mttonmttaartvysnibaalbhiitaadiyojitH| a~saMbaddhakRtazcaiva vyavahAro na siddhyati // 32 // apica / matto madanIyadravyeNa / unmatta unmAdena paJcavidhena vAtapittazlepmanipAtagrahasaMbhavenopasRSTaH / bhAvyAdhyAdinA / vyasanamiSTaviyogA'niTaprAptijanitaM duHkhaM tadvAnvyasanI / bAlo vyvhaaraayogyH| bhIto'rAtibhyaH / AdigrahaNAtpurarASTrAdiviruddhaH |-'purraassttrviruddhshc yazca rAjJA visarjitaH / anAdeyo bhavedvAdo dharmavinirudAhRtaH // ' iti manusmaraNAt / etaiyojitaH kRto vyavahAro na siddhyatIti / aniyuktAsaMbaddhakRto'pi vyavahAro na siGkhyatIti saMbandhaH / yattu smaraNAt-'guroH ziSye pituH putre dampatyoH svAmibhRtyayoH / virodhe tu mithasteSAM vyavahAro na siddhyati // ' iti, tadapi guruzivyAdInAmAtyantikavyavahArapratiSedhaparaM na bhavati / teSAmapi kathaMciyavahArasyeTatvAt / tathAhi-ziSyaziSTiravadhemAzaktau rajjuveNuvidalAbhyAM tanubhyAmanyena nan rAjJA zAsyaH' iti gautamasmaraNAt / nottamAoM kathaMcaneti manusmaraNAcca / yadi guruH kopAvezavazAnmahatA daNDenottamAGge tADayati tadA smRtivyapetena mArgeNAdharSitaH ziSyo yadi rAje nivedayati tadA bhavatyeva vyavahArapadam // tathA-'bhUryA pitAmahopAttA' ityAdivacanApitAmahopAtte bhUmyAdau 1 hInavarNAnAM saMghAto gaNaH. 2 nRpaiH ga. 3 sottareti uttarazcAsau sabhyazceti tatsahitena. svottara kha. 4 sapaNe ubhayakAritapaNasahite. 5 balopadhi gha. tatropadhiH kaitavaM. 6 upadhinA bhayena gha. 7 asaMbandhakRtaH kha. 8 viyogo'niSTaprAptistajjanitaM kha. ga. 9 aniyuktatvenApreSitatvena prakRtavyavahArAsaMbaddho yastatkRtaH. 10 ziSTiH zikSA, avadhena atADanena. 11 bhUryeti prakRtAdhyAyasya 122 tamaH zlokaH. For Private And Personal Use Only Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 144 yAjJavalkyasmRtiH / [vyavahArAdhyAyaH pitAputrayoH svAmye samAne yadi pitA vikrayAdinA pitAmahopAttaM bhRmpAdi nAzayati tadA putro yadi dharmAdhikAriNaM pravizati tadA pitAputrayorapi bhavatyeva vyavahAraH // tathA-'durbhikSe dharmakArye ca vyAdhau saMpretirodhake / gRhItaM strIdhanaM bhartA nAkAmo dAtumarhati // ' iti saraNAdurbhikSAdivyatirekeNa yadi strIdhanaM bhatA vyayIkRtya vidyamAnadhano'pi yAcyamAno na dadAti tadA dampatyorapIpyata eva vyavahAraH / tathA bhaktadAsasya svAminA saha vyavahAraM vakSyati / garbhadAsasthApi, garbhadAsAdInadhikRtya-'yazcaiSAM svAminaM kazcinmocayetprANasaMzayAt / dAsaravAtsa vimucyeta putrabhAgaM labheta ca // ' iti nAradoktatvAt tadamocane putrabhAgAdAne ca svAminA saha vyavahAraH kena vAryate / tasmAdRSTAdRSTayoH zreyaskaro na bhavati gurvAdibhirvyavahAra iti prathamaM ziSyAdayo nivAraNIyAH rAjJA sasabhyeneti 'guroH ziSye' ityAdizlokasya tAtparyArthaH / asyantanibandhe tu zidhyAdInAmapyuktarItyA pravartanIyo vyvhaarH| yadapi-'ekasya bahubhiH sArdha strINAM preNyajanasya ca / anAdeyo bhavedvAdo dharmavinirudAhRtaH // ' iti nAradavacanam , tatraikasyApi-'gaNadravyaM haredhastu saMvidaM laGghayecca yaH' / tathA-'eka ghantaM bahUnAM ca' ityAdissaraNAdekArthairbahubhiH sArdhaM vyavahAra iSyata eveti, bhinnArthairbahubhirekasya yugapaddhyavahAro na bhavatIti draSTavyam / strINAmityapi gopazauNDikAdistrINAM svAtaghyAyavahAro bhavatyeveti' tadanyAsAM sakalastrINAM patiSu jIvetsu tatpAratacyAdanAdeyo vyavahAra iti vyAkhyeyam / preSyajanasya cetyetadapi preSyajanasya svAmipAratacyAtsvArthavyavahAre'pi svAmyanujJayaiva vyavahAro nAmyatheti vyAkhyeyam // 32 // 'parAvartya vyavahAramuktvA idAnIM parAvayaM dravyamAha pranaSTAdhigataM deyaM nRpeNa dhanine dhanam / vibhAvayena celliGgastatsama daNDamahati / / 33 // pranaSTaM hiraNyAdi zaukikasthAnapAlAdibhiradhigataM rAjJe samarpitaM yattadrAjJA dhanine dAtavyam / yadi dhanI rUpasaMkhyAdimiliGgairbhAvayati / yadi na bhAvayati tadA tatsama dnnddyH| asatyavAditvAt / adhigamasya svatvanimittatvAtsvatve prApte tatparAvRttiranenoktA / atra ca kAlAvadhiM vakSyati-zaulkikaiH sthAnapAlairvA naSTApahRtamAhRtam / aksiMvatsarAtsvAmI hareta parato nRpaH // ' iti / manunA punaH saMvatsaratrayamavadhitvena nirdiSTam -'pranaSTasvAmikaM rikthaM rAjA vyabdaM nidhApayet / arvAkyabdAddharetsvAmI parato nRpatiharet // ' iti / tatra varSatrayaparyantamavazyaM rakSaNIyam / tatra yadi saMvatsarAdarvAk svAmyAgacchettadA 1 pravezayati kha. 2 saMpratirodhakaM nAma sarvasvaharaNaM kRtvA durgAdau paravalainirodhakaram. 3 bhaktamannam. tenAnArthIdAsa iti gamyate. 4 myavahArAn. kha. vyavahArapadaM gha. 5 jIva. tsu satsu gha. 6 yojanIyam kha. 7 dApyam. 8 rUpakasaMkhyA ga. For Private And Personal Use Only Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir asAdhAraNavya0mA0pra02 ] mitAkSarAsahitA / 145 kRstrameva dadyAt / yadA punaH saMvatsarAdRrdhvamAgacchati tadA SaDbhAgaM rakSaNamUlyaM gRhItvA zeSaM svAmine dadyAt / yathAha-'AdadItAtha SaDbhAgaM pranaSTAdhigatAapaH / dazamaM dvAdazaM vApi satAM dharmamanusmaran / ' iti / tatra prathame varSe kRrasnameva dadyAt , dvitIye dvAdazaM bhAgaM, tRtIye dazamaM caturthAdiSu SaSThaM bhAgaM gRhItvA zeSa dadyAt / rAjabhAgasya caturtho'zo'dhiganne dAtavyaH / svAmyanAgame tu kRtsnasya dhanasya caturthamaMzamadhiganne dattvA zeSa rAjA gRhNIyAt / tathAha gautamaH-'pranaSTasvAmikamadhigamya saMvatsaraM rAjJA rakSyamUrdhvamadhigantuzcaturthoM'zo rAjJaH zeSam' iti / atra saMvatsaramityekavacanamavivakSitam / 'rAjA jyabda nidhApayet' iti smaraNAt-'hareta parato nRpaH' ityetadapi svAminyanAgate tryabdAdUrdhva vyayIkaraNAbhyanujJAparam / tataH paramAgate tu svAmini vyayIbhUte'pi dravye rAjA svAMzamavatArya tatsama dadyAt / etacca hiraNyAdiviSayam / gavAdiviSaye vakSyati-'paNAnekazaphe dadyAt' ityAdinA // 33 // rathyAzulkazAlAdinipatitasya suvarNAdernaSTasyAdhigame vidhimuktvA adhunA bhUmau ciranikhAtasya suvarNAdenidhizabdavAcyasyAdhigame vidhimAha rAjA labdhvA nidhiM dadyAvijebhyo'dha dvijaH punaH / vidvAnazeSamAdadyAtsa sarvasya prabhuryataH // 34 // itareNa nidhau labdhe rAjA SaSThAMzamAharet / aniveditavijJAto dApyastaM daNDameva ca // 35 // uktalakSaNaM nidhi rAjA labdhvA ardhaM brAhmaNebhyo dattvA zeSaM koze nivezayet / brAhmaNastu vidvAn zrutAdhyayanasaMpannaH sadAcAro yadi nidhiM labheta tadA sarvameva gRhNIyAt / yasmAdasau sarvasya jagataH prabhuH / itareNa tu rAjavidvadrAhmagavyatiriktena avidvadrAhmaNakSatriyAdinA nidhau labdhe rAjA SaSThAMzamadhigatre dattvA zeSa nidhiM svayamAharet / yathAha vasiSThaH-'aprajJAyamAnaM vittaM yo'dhigacchedrAjA taddharet SaSThamaMzamadhiganne dadyAt' iti / gautamo'pi-nidhyadhigamo rAjadhanaM bhavati na brAhmaNasyAbhirUpasya, abrAhmaNo vyAkhyAtA SaSThamaMzaM labhetetyeke' iti / anivedita iti kartari niSThA / aniveditazcAsau vijJAtazca rAje'pyaniveditavijJAtaH yaH kazcinnidhiM labdhvA rAjJe na niveditavAn vijJAtazca rAjJA sa sarva nidhi dApyo daNDaM ca zatyapekSayA / atha nidherapi svAmyAgatya rUpasaMkhyAdibhiH svatvaM bhAvayati tadA tasmai rAjA nidhiM dattvA SaSThaM dvAdazaM vAMzaM svayamAharet / yathAha manuH (135)-'mamAyamiti yo brUyAnnidhiM sa. tyena mAnavaH / tasyAdadIta SaDbhAgaM rAjA dvAdazameva vA // ' iti / aMzavikapastu varNakAlAdyapekSayA veditavyaH // 34 // 35 // 1 kiMcidbhAgaM kha. 2 caturtho bhAgaH zeSa rAjJa iti gha. 3 dadyAdviprebhyo'dhaM gha. 4 taddharedaghigatre SaSThAMzaM dadyAt. 5 rAjadhanaM na brAhmaNasya ga. gha. 6 rUpakasaMkhyAdibhiH kha. ga. For Private And Personal Use Only Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 146 yaajnyvlkysmRtiH| [vyavahArAdhyAyaH caurahRtaM pratyAha deyaM caurahataM dravyaM rAjJA jAnapadAya tu / adadaddhi samApnoti kilbiSaM yasya tasya tat // 36 // caurairhataM dravyaM caurebhyo vijitya jAnapadAya svadezanivAsine yasya tat vyaM tasmai rAjJA dAtavyam / hi yasmAt adadat aprayacchan yasya tadapahRtaM dravyaM tasya kilbiSamAmoti / tasya caurasya ca / yathAha manu:--'dAtavyaM sarvavarNebhyo rAjJA caurairhataM dhanam / rAjA tadupayuJjAnazcaurasyApnoti kilbiSam // ' iti / yadi caurahastAdAdAya svayamupabhuGkte tadA caurasya kilbiSamApnoti / atha caurahRtamupekSate tadA jAnapadasya kilbiSam / atha caurahRtAharaNAya yatamAnopi na zaknuyAdAhartuM tadA tAvaddhanaM svakozAddadyAt / yathAha gautamaH-caurahatamavajitya yathAsthAnaM gamayetkozAdvA dadyAt' iti / kRSNadvaipAyano'pi-pratyAhartuM na zaktastu dhanaM cauraihRtaM yadi / svakozAttaddhi deyaM sthAdazaktena mahIkSitA // ' iti // 36 // iti asAdhAraNavyavahAramAtRkAprakaraNam / atha RNAdAnaprakaraNam 3 sAdhAraNAsAdhAraNarUpAM vyavahAramAtRkAmabhidhAyAdhunASTAdazAnAM vyavahArapadAnAmAdyamRNAdAnapadaM darzayati-'azItibhAgo vRddhiH syAt' ityAdinA, 'mocya Adhistadutpanne praviSTe dviguNe dhane' ityevamantena / tacca RNAdAnaM saptavidham / IdRzamRNaM deyaM, IdRzamadeyaM, anenAdhikAriNA deyaM, asmin samaye deyaM, anena prakAreNa deyamityadharmeNa paJcavidham / uttamaNe dAnavidhiH, AdAnavidhizceti dvividhamiti / etacca nAradena spaSTIkRtam-'RNaM deyamadeyaM ca yena yatra yayA ca yat / dAnagrahaNadharmAbhyAmRNAdAnamiti smRtam // ' iti / tatra prathamamuttamarNasya dAnavidhimAha, tatpUrvakatvAditareSAm azItibhAgo vRddhiH syAnmAsi mAsi sabandhake / varNakramAcchataM dvitricatuHpaJcakamanyathA // 37 // mAsi mAsi pratimAsaM bandhakaM vizvAsArthaM yadAdhIyate Adhiriti yAvat / bandhakena saha vartata iti sabandhakaH prayogastasminsabandhake prayoge prayuktasya dravyasya azItitamo bhAgo vRddhirdhA bhavati / anyathA bandhakarahite prayoge varNAnAM brAhmaNAdInAM krameNa dvitricatuHpaJcakaM zataM dhayaM bhavati / brAhmaNe'dhamaNe dvikaM zataM, kSatriye trika, vaizye catuSkaM, zUdre paJcakaM, mAsimAsItyeva dvau vA 1 tadupabhujAnaH ga. gha. 2 vyavahArANAmAdya gha. 3 idaM padyamagre 64 tamaM draSTavyam. 4 dharmAzca RNAdAna. kha. ga. For Private And Personal Use Only Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir RNAdAnaprakaraNam 3] mitaakssraashitaa| 147 trayo vA catvAro vA paJca vA dvitricatuHpaJcA asmin zate vRddhirdIyate iti dvitricatuHpaJcakaM zatam / 'saMkhyAyA atizadantAyAH kan' (5 / 1 / 22) ityanuvRttau 'tadasminvRddhyAyalAbhazulkopadAdIyate' (5 / 1 / 17) iti kan / (vRddhavRddhizcakravRddhiH pratimAsaM tu kAlikA / icchAkRtA kAritA syAtkAyikA kAyakarmaNA // ) iyaM ca vRddhirmAsi mAsi gRhyata iti kAlikA / iyameva vRddhirdivasagaNanayA vibhajya pratidivasaM gRhyamANA kAyikA bhavati / tathAca nAradena-'kAyikA kAlikA caiva kAritA ca tathA praa| cakravRddhizca zAstreSu tasya vRddhizcatuvidhA // ' ityuktvoktam- 'kAyAvirodhinI zazvatpaNapAdAdikAyikA // pratimAsaM sravantI yA vRddhiH sA kAlikA mtaa| vRddhiH sA kAritA nAmAdhamaNena svayaM kRtA / vRddherapi punarvRddhizcakravRddhirudAhRtA // ' iti // 37 // grahItRvizeSeNa prakArAntaramAha kAntAraNAstu dazakaM sAmudrA viMzakaM zatam / kAntAramaraNyaM tatra gacchantIti kAntAragAH / ye vRddhyA dhanaM gRhItvAdhikalAbhArthamatigahanaM prANadhanavinAzazaGkAsthAnaM pravizanti te dazakaM zataM dadhuH / ye ca samudragAste vizaikaM zataM mAsi mAsItyeva / etaduktaM bhavati-kAntAragebhyo dazakaM zataM sAmudrebhyazca viMzakaM uttamarNa AdadyAnmUlavinAzasyApi zaGkitatvAditi // idAnI kAritAM vRddhimAha dadhurvA svakRtAM vRddhiM sarve sarvAsu jAtiSu // 38 // sarve vA brAhmaNAdayo'dhamarNAH abandhake sabandhake vA svakRtAM svAbhyupagata vRddhiM sarvAsu jAtiSu dadhuH / kacidakRtApi vRddhirbhavati / tathAha nAradaH'na vRddhiH prItidattAnAM syAdanAkAritA kvacit / anakAritamapyUvaM vatsarA rdhAdvivardhate // ' iti / yastu yAcitakaM gRhItvA dezAntaraM gatastaM prati kAtyAyanenoktam-'yo yAcitakamAdAya tamadattvA dizaM vrajet / Urdhva saMvatsarAttasya taddhanaM vRddhimApnuyAt // ' iti / yazca yAcitakamAdAya yAcito'pyadatvA dezAntaraM bejati taM prati tenaivoktam-'kRtoddhAramadattvA yo yAcitastu dizaM vrajet / UrdhvaM mAsatrayAttasya taddhanaM vRddhimApnuyAt // ' iti / yaH punaH svadeze sthita eva yAcito yAcitakaM na dadAti taM yAcanakAlAdArabhyAkAritAM vRddhiM dApayedrAjA / yathAha-'svadeze'pi sthito yastu na dadyAdyAcitaH kvacit / taM tato'kAritAM vRddhimanicchantaM ca dApayet // ' iti / anAkAritavRddherapavAdo nAradenoktaH-'paNyamUlyaM bhRtiyA'so daNDo yazca prakalpitaH / vRthAdAnAkSikapaNA vardhante nAvivakSitAH // ' iti / avivakSitA anAkAritA iti // 38 // 1 dhanuzcihagabhito'tyatra zlokaH kha. pustakaevAsti. 2 viMzatikaM kha. 3 yAti gha. 4 tena kAtyAyanenaiva. 5 yAcita kha. 6 rabhya vRddhi kha. ga. 7 AkSikapaNAkSakrIDAsaMbandhinaH. For Private And Personal Use Only Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 148 yaajnyvlkysmRtiH| [vyavahArAdhyAyaH adhunA dravyavizeSe vRddhivizeSamAha santatistu pazustrINAM pazustrINAM santatireva vRddhiH / pazUnAM strINAM poSaNAsamarthasya tatpuSTisantatikAmasya prayogaH saMbhavati / grahaNaM ca kSIraparicaryArthinaH // adhunA prayuktasya dravyasya vRddhigrahaNamantareNApi cirakAlAvasthitasya kasya dravyasya kiyatI parA vRddhirityapekSita Aha rasasyASTaguNA parA / vasnadhAnyahiraNyAnAM catustridviguNA parA // 39 // rasasya tailaghRtAdevRddhigrahaNamantareNa cirakAlAvasthitasya svakRtayA vRddhyA vardhamAnasyASTaguNA vRddhiH parA / nAtaH paraM vardhate / tathA vastradhAnyahiraNyAnAM yathAsaMkhyaM caturguNA triguNA dviguNA vRddhiH parA / vasiSThena tu rasasya traiguNyamuktam 'dviguNaM hiraNyaM triguNaM dhAnyaM / dhAnyenaiva rasA vyAkhyAtAH puSpamUlaphalAni ca / tulAtemaSTaguNam' iti / manunA tu dhAnyasya puSpamUlaphalAdInAM ca paJcaguNatvamuktam-'dhAnye zade lave vAhye nAtikAmati paJcatAm' iti / zadaH kSetraphalaM pusspmuulphlaadi| lavo messornnaacmriikeshaadiH| vAhyo bliivrdturgaadiH| dhAnyazadalavavAhyaviSayA vRddhiH paJcaguNatvaM nAtikrAmatIti / tatrAdhamarNayogyatAvazena durbhikSAdikAlavazena ca vyavasthA draSTavyA / etacca sakRtprayoge sakRdAharaNe ca veditavyam / puruSAntarasaMkramaNena prayogAntarakaraNe tasminneva vA puruSe rekasekAbhyAM anekazaH prayogAntarakaraNe suvarNAdikaM dvaiguNyAdyatikramya pUrvavadvardhate / sakRtprayoge'pi pratidinaM pratimAsaM pratisaMvatsaraM vA vRddhyAharaNe'dhamarNadeyasya dvaiguNyAsaMbhavAtpUrvAhRtavRddhyA saha dvaiguNyamatikramya vardhata eva / yathAha manuH (81151)-'kusIdavRddhidvaiguNyaM nAtyeti skRdaahRtaa|' iti / sakRdAhitetyapi pATho'sti / upacayArtha prayukta dravyaM kusIdaM tasya vRddhiH kusIdavRddhiH sA dvaiguNyaM nAtyeti nAtikraoNmati / yadi sakRdAhitA skRtpryuktaa| puruSAntarasaMkramaNAdinA prayogAntarakaraNe dvaiguNyamatyeti / sakRdAhRteti pAThe tu zanaiH zanaiH pratidinaM pratimAsaM pratisaMvatsaraM vAdhamadAhRtA dvaiguNyamatyetIti vyAkhyeyam / tathA gautamenApyuktam-'cirasthAne dvaiguNyaM prayogasya' iti / prayogasyetyekavacananirdezAtprayogAntarakaraNe dvaiguNyAtikramo'bhipretaH / cirasthAna iti nirdezAt zanaiH zanairvRddhigrahaNe dvaiguNyAtikramo darzitaH // 39 // RNaprayogadharmA uktAH / sAMprataM prayuktasya dhanasya grahaNadharmA ucyante prapannaM sAdhayannartha na vAcyo nRpatebhavet / sAdhyamAno nRpaM gaccheddaNDyo dApyazca taddhanam // 40 // 1 vizeSeNa kha. ga. 2 tuladhRtaM tritaya kha. ga. tRtIyamaSTa gha. 3 vRkSaphalaM gha. 4 gAntarIkaraNe gha. 5 kiMtu mUlavRddhirdviguNaiva bhavatIti kullakaH. 6 gacchan va. For Private And Personal Use Only Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir RNAdAnaprakaraNam 3] mitAkSarAsahitA / 149 prapannamabhyupagatamadhamaNena dhanaM sAkSyAdibhirbhAvitaM vA sAdhayanpratyAharan dharmAdimirupAyairuttamo nRpatenaM vAcyo nivAraNIyo na bhavati // dharmAdayazcopAyA manunA darzitAH (manuH 8|49)-'dhrmenn vyavahAreNa chalenAcaritena ca / preyuktaM sAdhayedartha paJcamena balena ca // ' iti / dharmeNa prItiyuktena satyavacanena / vyavahAreNa sAkSilekhyAdhupAyena / chalena utsavAdivyAjena bhUSaNAdigrahaNena / Acaritena abhojanena / paJcamenopAyena balena nigaDabandhanAdinA upacayArtha prayuktaM dravyametairupAyairAtmasArakuryAditi / prapatvaM sAdhayannartha na vAcya iti vadan apratipannaM sAdhayan rAjJA nivAraNIya iti darzayati / etadeva spaSTIkRtaM kAtyAyanena-'pIDayedyo dhanI kazcidRNikaM nyAyavAdinam / tasmAda rthAtsa hIyeta tatsama caumuyAmam // ' iti / yastu dharmAdibhirupAyaiH prapannamartha sAdhyamAno yAcyamAno nRpaM gacchedrAjAnamamigamya sAdhayantamabhiyujhe sa daNkhyo bhavati, zaktyanusAreNa dhanine taddhanaM dApyazca / rAjJA dApane ca prakArA darzitAH-'rAjA tu svAmine vipraM sAntvenaiva pradApayet / dezAcAreNa cAnyAMstu duSTAnsaMpIDya dApayet // rikthinaM suhRdaM vApi chalenaiva pradApayet // ' iti / sAdhyamAno nRpaM gacchannityetatsmRtyAcAravyapetenetyasya pratyudAharaNaM boddhavyam // 40 // bahughUttamaNikeSu yugapatprApteSveko'dhamarNikaH kena krameNa dApyo rAjJetyapekSita Aha gRhItAnukramAdApyo dhaninAmadhamarNikaH / dattvA tu brAhmaNAyaiva nRpatestadanantaram // 41 // samAnajAtIyeSu dhaniSu yenaiva krameNa dhanaM gRhItaM tenaiva krameNAdharNiko rAjJA dApyaH / bhinnajAtIyeSu tu brAhmaNAdikrameNa // 41 // yadA punaruttamo durbalaH pratipannamarthaM dharmAdibhirupAyaiH sAdhayitumazaknuvarAjJA sAdhitArtho bhavati tadA'dhamarNasya daNDamuttamarNasya ca bhRtidAnamAha rAjJAdhamarNiko dApyaH sAdhitAddazakaM zatam / paJcakaM ca zataM dApyaH prAptArtho hyuttamarNikaH // 42 // adhamarNiko rAjJA pratipannArthAtsAdhitAddazakaM zataM dApyaH / pratipannasya sAdhitArthasya dazamamaMzaM rAjA'dhamarNikAddaNDarUpeNa gRhNIyAdityarthaH / uttamarNastu prAptArthaH paJcakaM zataM bhRtirUpeNa dApyaH / sAdhitArthasya viMzatitamaM bhAgamuttama dAjA bhRtyathaM gRhNIyAdityarthaH / apratipannArthasAdhane tu daNDavibhAgo darzitaH-'nilave bhAvito dadyAt' ityAdinA // 42 // sadhanamadhamaNikaM pratyuktam , adhunA nirdhanamadhamaNikaM pratyAha hInajAti parikSINamRNArtha karma kArayet / 1 prapannaM sAdhayannartha gha. 2 lekhAyupanyAsena gha. 3 prApnuyAt gha. For Private And Personal Use Only Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 150 yaajnyvlkysmRtiH| [vyavahArAdhyAyaH brAhmaNastu parikSINaH zanairdApyo yathodayam / / 43 // brAhmaNAdiruttamoM hInajAti kSatriyAdijAti parikSINaM nirdhanamaNArtha RNanivRtyartha karma svakarma svajAtyanurUpaM kArayet tatkuTumbAvirodhana / brAhmaNastu punaH parikSINo nirdhanaH zanaiH zanaiH yathodayaM yathAsaMbhavamRNaM dApyaH / atra ca hInajAtigrahaNaM samAnajAterapyupalakSaNam / atazca samAnajAtimapi parikSINaM yathocitaM karma kArayet / brAhmaNagrahaNaM ca zreyojAterupalakSaNam / atazca kSatriyAdirapi parikSINo vaizyAdeH zanaiH zanairdApyo yathodayam / etadeva manunA spaSTIkRtam (8177)--'karmaNApi samaM kuryAddha nikenAdharNikaH / samo'pakaSTajAtizca dadyAcchreyAMstu tacchanaiH // ' iti / uttamarNena samaM nivRttottamarNAdhamarNavyapadezamAtmAnamadhamaNaH karmaNA kuryAdityarthaH // 13 // madhyasthasthApitaM na vardhate dIyamAnaM na gRhNAti prayuktaM yaH svakaM dhanam / madhyasthasthApitaM cetsyAdvardhate na tataH param // 44 // kiMca / upacayArtha prayuktaM dhanaM adhamarNena dIyamAnamuttamo vRddhilobhAdyadi na gRhNAti tadAdhamaNena madhyamahaste sthApitaM yadi syAttadA tataH sthApanAdUrva na vardhate / atha sthApitamapi yAcyamAno na dadAti tataH pUrvavadvardhata eva // 44 // idAnI deyamRNaM yadA yena ca deyaM tadAha avibhaktaiH kuTumbArthe yadRNaM tu kRtaM bhavet / / dAstadrikthinaH prete proSite vA kuTumbini // 45 // avibhaktabahubhiH kuTumbArthamekaikena vA yadRNaM kRtaM tadRNaM kuTumbI dadyAt / tasminprete proSite vA tadvikthinaH sarve dadyuH // 45 // yena deyamityatra pratyudAharaNamAha na yoSitpatiputrAbhyAM na putreNa kRtaM pitA / dadyAhate kuTumbArthAnna patiH strIkRtaM tathA // 46 // patyA kRtamRNaM yoSidbhAryA naiva dadyAt / putreNa kRtaM yoSinmAtA na dadyAt / tathA putreNa kRtaM pitA na dadyAt / tathA bhAryAkRtaM patirna dadyAt / kuTumbArthAdRta iti sarvazeSaH / atazca kuTumbArtha yena kenApi kRtaM tat kuTumbinA deyam / tadabhAve tadAyaharaiyamityuktameva // 46 // putrapautrairRNaM deyamiti vakSyati tasya purastAdapavAdamAha surAkAmadyUtakRtaM daNDazulkAvaziSTakam / vRthAdAnaM tathaiveha putro dadyAnna paitRkam // 47 // 1 mRNArtha karma gha. 2 ddhanikAyAdhamarNikaH. 3 pitaM yatsyAt gha. 4 pUrva dhardhata eva ga. gha. 5 sarvavizeSaNaM kha. For Private And Personal Use Only Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir RNAdAnaprakaraNam 3] mitaakssraashitaa| 151 surApAnena yatkRtamRNaM kAmakRtaM strIvyasanaMnimittaM ghUte parAjayanimittaM daNDa. zulkayoravaziSTaM vRthAdAnaM dhUrtabandimallAdibhyo . yatpratijJAtam-'dhUrte bandini malle ca kuvaidye kitave zaThe / cATacAraNacaureSu dattaM bhavati niSphalam // ' iti smaraNAt / etaddaNaM pitrA kRtaM putrAdiH zauNDikAdibhyo na dadyAt / atra daNDazulkAvaziSTakamityavaziSTagrahaNAtsarva dAtavyamiti na mantavyam / - daNDaM vA daNDazeSaM vA zulkaM taccheSameva vA / na dAtavyaM tu putreNa yacca na vyAvahArikam // ' ityauzanasasmaraNAt / gautamenApyuktam-'madyazulkayUtakAmadaNDAnputrAnAdhyAvaheyuH' iti / na putrasyopari bhavantItyarthaH / anenAdeyamRNamuktam // 47 // 'na patiH strIkRtaM tathe'tyasyApavAdamAha gopazauNDikazailUparajakavyAdhayoSitAm / RNaM dadyAtpatistAsAM yasAttistadAzrayA // 48 // gopo gopAlaH / zauNDikaH surAkAraH / zailUSo naTaH / rajako vastrANAM rakSakaH / vyAdho mRgayuH / eteSAM yoSidbhiryadRNaM kRtaM tattatpatibhirdeyam / yasmAtteSAM vRttirjIvanaM tadAzrayA yoSidadhInA / yasmAdRttistadAzrayeti hetuvyapadezAdanye'pi ye yoSidadhInajIvanAste'pi yoSitkRtamRNaM dadhuriti gamyate // 4 // patikRtaM bhAryA na dadyAdityasyApavAdamAha pratipannaM striyA deyaM patyA vA saha yatkRtam / svayaM kRtaM vA yaNaM nAnyatstrI dAtumarhati // 49 // mumUrSuNA pravatsyatA vA patyA niyuktayA RNadAne yatpratipannaM tatpatikRtamRNaM deyam / yacca patyA saha bhAryayA RNaM kRtaM tadapi bhartIbhAve bhAryayA aputrayA deyam / yacca svayaM kRtaM RNaM tadapi deyam / nanu pratipannAdi trayaM striyA deyamiti na vaktavyam , saMdehAbhAvAt / ucyate-'bhAryA putrazca dAsazca traya evAdhanAH smRtAH / yatte samadhigacchanti yasyaite tasya taddhanam // ' iti vacanAnnirdhanatvena pratipannAdiSvadAnAzaGkAyAmidamucyate pratipajhaM striyA deyamityAdi / nacAnena vacanena syAdInAM nirdhanatvamabhidhIyate / pAratadhyamAtrapratipAdanaparatvAt / etacca vibhAgaprakaraNe spaSTIkariSyate / nAnyastrI dAtumarhatItyetattarhi na vaktavyam , vidhAnenaivAnyatra pratiSedhasiddheH / ucyate-'pratipannaM striyA deyaM patyA vA saha yatkRtam' ityetayorapavAdArthamucyate / anyatsurAkAmAdivacanopAttaM pratipannamapi patyA saha kRtamapi na deyamiti // 49 // punarapi yadRNaM dAtavyaM yena ca dAtavyaM yanna ca kAle dAtavyaM tatritayamAha pitari proSite prete vyasanAbhiplute'pi vaa| 1 nirvRttaM kha. ga. 2 putrAnadhyAvahe yuHkha. ga. 3 steSAM gha.4 svayameva kha. 5 zaMkayedamucyate gha. yA0 16 For Private And Personal Use Only Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 152 yaajnyvlkysmRtiH| [vyavahArAdhyAyaH putrapautrairRNaM deyaM nihnave sAkSibhAvitam // 50 // pitA yadi dAtavyamRNamadatvA preto dUradezaM gato'cikitsanIyavyAdhyAyami. bhUto vA tadA taskRtamuNamAkhyApane'vazyaM deyaM putreNa pautreNa vA pitRdhanAbhAve'pi putratvena pautratvena ca, tatra kramo'pyayameva-'pitrabhAve putraH putrAbhAve pautra' iti putreNa pautreNa vA nihnave kRte ArthinA sAkSyAdibhirbhAvitamRNaM deyaM putrapaurityanvayaH / atra pitari proSita ityetAvaduktam , kAlavizeSastu nAradenokto draSTavyaH-'nAksiMvatsarAdizApitari proSite sutaH / RNaM dadyApitRvye vA jyeSThe bhrAtaryathApi vA // ' iti / prete'pyaprAptavyavahArakAlo na dadyAt / prAptavyavahArakAlastu dadyAt / saca kAlastenaiva darzitaH --'garbhasthaiH sadRzo jJeya ASTamadvitsarAcchizuH / bAla ASoDazAdvarSAtpaugaNDazceti sabdyate // parato vyavahArajJaH svatantraH pitarAvRte // ' iti / yadyapi pitRmaraNAdUrdhva bAlo'pi svatantro jAtastathApi narNabhAgbhavati / yathAha-'aprAptavyavahArazcetsvatantro'pi hi narNabhAk / svAtanyaM hi smRtaM jyeSThe jyaiSThyaM guNavayaHkRtam // ' iti / tathA AsedhAhvAnaniSedhazca dRzyate-'aprAptavyavahArazca dUto dAnonmukho vrtii| viSamasthAzca nAsedhyA na caitAnAhvayennRpaH // ' iti / tasmAt- 'ataH putreNa jAtena svArthamutsRjya yatnataH / RNAtpitA mocanIyo yathA no narakaM vrajet // ' iti / putreNa vyavahArAjJatayA jAtena niSpanneneti vyAkhyeyam / zrAddhe tu bAlasthApyadhikAraH-'na brahmAbhivyAhArayedanyatra svadhAninayanAt' iti gautamasmaraNAt / putrapautrairiti bahuvacana nirdezAdvahavaH putrA yadi vibhaktAH svAMzAnurUpeNa RNaM dadhuH / avibhaktAzcetsaMbhUyasamutthAnena guNapradhAnabhAvena vartamAnAnAM pradhAnabhUta eva vA dadyAditi gamyate / yathAha nAradaH-'ata urva pituH putrA RNaM dadhuryathAMzataH / avibhaktA vibhaktA vA yastAM codvahate dhuram // ' iti / atra ca yadyapi putrapautrairRNaM deyamityavizeSeNoktaM tathApi putreNa yathA pitA savRddhika dadAti tathaiva deyam / pautreNa tu samaM mUlameva dAtavyaM na vRddhiriti vizeSo'vagantavyaH / 'RNamAtmIyavaspiyaM deyaM putrairvibhAvitam / paitAmahaM samaM deyamadeyaM tatsutasya tu // ' iti bRhaspatismaraNAt / atra vibhAvitamityavizeSopAdAnAtsAkSivibhAvitamityatra sAkSigrahaNaM pramANopalakSaNam / samaM yAvadgRhItaM tAvadeva deyaM na vRddhiH / tatsutasya prapautrasyAdeyamagRhItadhanasya / etaccottarazloke spaSTIkriyate // 50 // RNApAkaraNe RNI tatputraH pautra iti trayaH kartAro darzitAsteSAM ca samavAye kramo'pi darzitaH / idAnIM katrantarasamavAye ca kramamAha rikthagrAha RNaM dApyo yoSiddhAhastathaiva ca / putro'nanyAzritadravyaH putrahInasya rikthinaH // 51 // anyadIyaM dravyamanyasya krayAdivyatirekeNa yatsvIyaM bhavati tadriktham / vi1 kRtamRNamavazyaM gha. 2 aSTamAt kha. ga. 3 vyAharedanyatra kha. 4 yastAvadvahate kha. 5 tathaiva RNaM kha. ga. 6 spaSTayiSyate kha. ga. For Private And Personal Use Only Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir RNAdAnaprakaraNam 3] mitAkSarAsahitA / 153 - bhAgadvAreNa rikthaM gRhNAtIti rikthagrAhaH sa RNaM dApyaH / etaduktaM bhavati - 'yo yadIyaM dravyaM riktharUpeNa gRhNAti sa tatkRtamRNaM dApyo na caurAdiH / yoSitaM bhAryAM gRhNAtIti yoSiDrAhaH sa tathaivarNe dApyaH / yo yadIyAM yoSitaM gRhNAti sa tatkRtamRNaM dApyaH / yoSito'vibhAjyadravyatvena rikthavyapadezAnarhatvAdbhedena nirdezaH / putrazcAnanyAzritadravya RNaM dApyaH / anyamAzritamanyAzritaM mAtRpitRsaMbandhidravyaM yasyAsAvanyAzritadravyaH na anyAzritadravyo'nanyAzritadravyaH putrahInasya rikthina RNaM dApya iti saMbandhaH / eteSAM samavAye kramazca pAThakrama eva 'rikthagrAha RNaM dApyastadabhAve yoSidrAhastadabhAve putra' iti / nanveteSAM samavAya eva nopapadyate - ' na bhrAtaro na pitaraH putrA rikthaharAH pituH' iti putre satyanyasya rikthagrahaNAsaMbhavAt / yoSiddhA ho'pi nopapadyate, (manuH 5/162 ) - 'na dvitIyazca sAdhvInAM kvaciddhartopadizyate' iti smaraNAt / tathA tadRNaM putro dApya ityapyayuktam / 'putrapautrairRNaM deyam' ityuktatvAt / ananyAzritadravya iti vizeSaNamapyanarthakam putre sati dravyasyAnyAzrayaNAsaMbhavAt, saMbhave ca rikthagrAha ityanenaiva gatArthatvAt / putrahInasya rikthina ityetadapi na vaktavyam / putre satyapi rikthagrAha RNaM dApya iti sthitam / asati putre rikthagrAhaH sutarAM dApya iti siddhameveti / atrocyate - putre satyapyanyo rikthagrAhI saMbhavati / klIbAndhabadhirAdInAM putratve'pi rikthaharatvAbhAvAt / tathAca klIvAdInanukramya bhartavyAH syurniraMzakAH' iti vakSyati / tathA - ' savarNAputrI'pyanyAyavRttirna labhetaikeSAm' iti gautamasmaraNAt / atazca kRIbAdiSu putreSu satsu anyAyavRtte ca savarNAputre sati rikthagrAhI pitRvyatatputrAdiH / yoSiho yadyapi zAstrAvirodhena na saMbhavati tathApyatikrAntaniSedhaH pUrvapatikRtapAkaraNAdhikArI bhavatyeva / yoSidvAho yazcatasRNAM svairiNInAmantimAM gRhNAti yazca punarbhuvAM tisRNAM prathamAm / yathAha nAradaH - 'parapUrvAH striya. stvanyAH sapta proktA yathAkramam / punarbhUstrividhA tAsAM svairiNI tu caturvidhA // kanyaivAkSatayoniryA pANigrahaNadUSitA / punarbhUH prathamA proktA punaH saMskAraka - rmaNA // dezadharmAnavekSya strI gurubhiryA pradIyate / utpannasAhasAnyasmai sA dviater prakIrtitA // ' utpannasAhasA utpannavyabhicArA / - 'asatsu devareSu strIbAndhavairyA pradIyate / savarNAya sapiNDAya sA tRtIyA prakIrtitA // strIprasUtA'prasUtA vA patyAveva tu jIvati / kAmAtsamAzrayedanyaM prathamA svairiNI tu sA // kaumAraM patimutsRjya yA tvanyaM puruSaM zritA / punaH patyurbrahaM yAyAtsA dvitIyA prakIrtitA // mRte bhartari tu prAptAndevarAdInapAsya yA / upagacchetparaM kAmAtsA tRtIyA prakIrtitA // praptA dezAddhanakrItA kSutpipAsAturA ca yA / tavAhami - tyupagatA sA caturthI prakIrtitA // antimA svairiNInAM yA prathamA ca punarbhu 1 samavAya ekakAlAvacchedena prAptiH 2 rikthagrAhAbhAvAt kha. 3 bhartavyAstu kha. bhartavyAzca gha. 4 anyAyavRtto na. 5 prathamA nAma kha. ga. 6 prAptAdezAdvarAtkrItA ga. For Private And Personal Use Only Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 154 yaajnyvlkysmRtiH| [vyavahArAdhyAyaH vAm / RNaM tayoH patikRtaM dadyAyastAmupAzritaH // ' iti / tathAnyo'pi yoSi. dvAha RNApAkaraNe'dhikArI tenaiva darzitaH-'yA tu sapradhanaiva strI sApatyA vA. nyamAzrayet / so'syA dadyAhaNaM bharturutsanedvA tathaiva tAm // ' prakRSTena dhanena saha vartata iti sapradhanA / bahudhaneti yAvat / tathA-'adhanasya hyaputrasya mRtasyopaiti yaH striyam / RNaM voDhaH sa bhajate saiva cAsya dhanaM smRtam // ' iti / putrasya punarvacanaM phramArtham / ananyAzritadravya iti bahuSu putreSu rikthAbhAve'pyaMzagrahaNayogyasyaivarNApAkaraNe'dhikAro nAyogyasyAndhAderityevamartham / putrahI. nasya rikthina ityetadapi putrapautrahInasya prapautrAdayo yadi rikthaM gRhNanti tadA RNaM dApyA nAnyathetyevamartham / putrapautrau ca rikthagrahaNAbhAve'pi dApyAvityuktam / yathAha nAradaH-'kramAdavyAhataM prAptaM putrairyavarNamuddhRtam / dadhuH paitAmahaM pautrAstacaturthAzivartate // ' iti sarva niravacam // yadvA yoSidAhAbhAve putro dApya ityuktam / putrAbhAve yoSiddhAho dApya ityucyate / putrahInasya rikthina iti rikthazabdena yossidevocyte| 'saiva cAsya dhanaM smRtam' iti smaraNAt, 'yo yasya harate dArAnsa tasya harate dhanam' iti ca // nanu yoSidrAhA. bhAve putra RNaM dApyaH putrAbhAve yoSidvAha iti parasparaviruddham / ubhayasanAve na kazciddApya iti / naiSaH doSaH / antimasvairiNIgrAhiNaH prathamapunarbhUgrAhiNaH sapradhanastrIhAriNazcAbhAve putro daapyH| putrAbhAve tu nirdhana nirapatyayoSidrAhI dApya iti / etadevoktaM nAradena-'dhanastrIhAriputrANAmRNabhAgyo dhanaM haret / putro'satoH strIdhaninoH strIhArI dhaniputrayoH // ' iti / dhanastrIhAriputrANAM samavAye yo dhanaM haresa RNabhAk / putro'satoH strIdhaninoH strI ca dhanaM ca strIdhane te vidyete yayostau strIdhaninau tayoH strIdhaninorasatoH putra eva RNabhAk bhavati / dhanipuprayorasatoH strIhAryevarNabhAk / strIhAryabhAve putra RNabhAk putrAbhAve strIhArIti virodhAbhAsaparihAraH pUrvavat / putrahInasya rikthina ityasyAnyA vyAkhyA-ete dhanastrIhAriputrA RNaM kasya dApyA ityapekSAyAM uttamarNasya dApyAstadabhAve tatputrAdeH, putrAyabhAve kasya dApyA ityapekSAyAmidamupatiSThate putrahInasya rikthina iti / putrAdhanvayahInasyottamarNasya yo rikthI rikthagrahaNayogyaH sapiNDAdistasya rikthino dApyAH / tathAca nAradena-'brAhmaNasya tu yaddeyaM sAnvayasya ce nAsti cet / nirvapettatsakulyeSu tadabhAve'sya bndhussu|' ityabhihitam-'yadA tu na sakulyAH syunaM ca saMbandhivAndhavAH / tadA dadyAvijebhyastu teSvasatsvapsu nikSipet // ' iti // 51 // adhunA puruSavizeSe RNagrahaNaM pratiSedhayanprasaGgAdanyadapi pratiSedhati bhrAtRRNAmatha dampatyoH pituH putrasya caiva hi / prAtibhAvyamRNaM sAkSyamavibhakte na tu smRtam // 52 // 1 RNamoduH gha. 2 virodhapratibhAsaH kha. 3 iti vivakSAyAM kha. 4 tatstrIputrAdeH gha. 5 nacAsti cet gha. 6 bhAve svabandhuSu kha. For Private And Personal Use Only Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir RNAdAnaprakaraNam 3 ] mitAkSarAsahitA / 155 pratibhuvo bhAvaH prAtibhAvyaM / bhrAtRRNAM dampatyoH pitAputrayozvAvibhakte dravye dravyavibhAgAtprAkprAtibhAvyamRNaM sAkSyaM ca na smRtaM manvAdibhiH / apitu pratiSiddhaM, sAdhAraNadhanatvAt / prAtibhAvyasAkSitvayoH pakSe dravyavyayAvasAnatvAt , RNasya cAvazyapratideyatvAt / etacca parasparAnumativyatirekeNa, parasparAnumatyA tvavibhaktAnAmapi prAtibhAvyAdi bhavatyeva / vibhAgAdUrva tu parasparAnumativyatirekeNApi bhavati // nanu dampatyorvibhAgAtprAkprAtibhAvyAdipratiSedho na yujyate / tayovibhAgAbhAvena vizeSaNAnarthakyAt / vibhAgAbhAvazcApastambena darzitaH-'jAyApatyorna vibhAgo vidyata iti' / satyam / zrautasmAgnisAdhyeSu karmasu tatphaleSu ca vibhAgAbhAvo na punaH sarvakarmasu dravyeSu vA / tathAhi-'jAyApatyorna nibhAgo vidyate' ityuktvA kimiti na vidyate ityapekSAyAM hetumuktavAn-'pANigrahaNAddhi sahatvaM karmasu tathA puNyaphaleSu ca' iti / hi yasmAtpANigrahaNAdArabhya karmasu sahatvaM zrUyate-'jAyApatI abhimAdadhIyAtAm' iti / tasmAdAdhAne sahAdhikArAdAdhAnasiddhAgnisAdhyeSu karmasu sahAdhikAraH / tathA 'karma smAta vivAhAnau' ityAdismaraNAdvivAhasiddhAgnisAdhyeSvapi karmasu sahAdhikAra eva / atazcobhayavidhAgninirapekSeSu karmasu pUrteSu jAyApatyoH pRthagevAdhikAraH saMpadyate / tathA puNyAnAM phaleSu svargAdiSu jAyApatyoH sahatvaM zrUyate-'divijyotirajaramArabhetAm' ityAdi / yeSu puNyakarmasu sahA. dhikArasteSAM phaleSu sahatvamiti boddhavyaM, na punaH pUrtAnAM bhatranujJayAnuSThi* tAnAM phaleSvapi // nanu dravyasvAmitve'pi sahatvamuktam-'dravyaparigraheSu ca nahi bharturvipravAse naimittike dAne steyamupadizanti' iti / satyam / dravyaskhA. mitvaM patyA darzitamanena na punarvibhAgAbhAvaH / yasmAinyaparigraheSu cetyuktvA tatra kAraNamuktam-'bharturvipravAse naimittike'vazyakartavye dAne'tithibhojanabhikSApradAnAdau hi yasmAnna steyamupadizanti manvAdayastasmAdbhAryAyA api dravya.. svAmitvamasti anyathA steyaM syAt' iti / tasmAdbharturicchayA bhAryAyA api dravyavibhAgo bhavatyeva na svecchayA / yathA vakSyati--'yadi kuryAtsamAnaMzAnpatyaH kAryAH samAMzikAH' iti // 52 // adhunA prAtibhAvyaM nirUpayitumAha darzane pratyaye dAne prAtibhAvyaM vidhIyate / Adyau tu vitathe dApyAvitarasya sutA api // 53 // prAtibhAvyaM nAma vizvAsArtha puruSAntareNa saha smyH| tacca viSayabhedAtridhA bhidyate / yathA-darzane darzanApekSAyAM enaM darzayiSyAmIti / pratyaye vizvAse matpratyayenAsya dhanaM prayaccha nAyaM svAM vaJcayiSyate, yato'mukasya putro'yaM urvarA. prAyabhUrasya grAmavairo vAstIti / dAne yadyayaM na dadAti tadAnImahameva dAsyA 1 bhAryAyAmapi kha. 2 prakRtAdhyAyasya 115 tame paye. 3 varo'stIti vA. gha. For Private And Personal Use Only Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yaajnyvlkysmRtiH| [vyavahArAdhyAyaH mIti / prAtibhAvyaM vidhIyata iti pratyekaM saMbaMdhyate / Adyau tu darzanapratyayapratibhuvau vitathe anyathAbhAve adarzane vizvAsavyabhicAre ca dApyau rAjJA prastutaM dhanamuttamarNasya / itarasya dAnapratibhuvaHsutA api daapyaaH|| vitaitha ityeva zAThyena nirdhanatvena vA'dhamaNe'pratikurvati itarasya sutA apIti vadatA pUrvayoH sutA na dApyA ityuktam / sutA iti vadatA na pautrA dApyA iti darzitam // 53 // etadeva spaSTIkartumAha darzanapratibhUryatra mRtaH prAtyayiko'pi vA / na tatputrA RNaM dadyurdadyurdAnAya yaH sthitaH // 54 // padA tu darzanapratibhUH prAtyayiko vA pratibhUdivaM gatastadA tayoH putrAH prAtibhAjyAyAtaM paitRkamRNaM na dadhuH / yastu dAnAya sthitaH pratibhUdivaM gatastasya putrA dadhuna pautrAH / te ca mUlameva dathuna vRddhim / --'RNaM paitAmahaM pautraH prAtibhAvyAgataM sutaH / samaM dadyAttatsutau tu na dApyAviti nizcayaH // ' iti vyAsavacanAt / prAtibhAvyavyatiriktaM paitAmahamRNaM pautraH samaM yAvadgRhItaM tAvadeva dadyAnna vRddhim / tathA tatsuto'pi prAtibhAvyAgataM pitryamaNaM samameva dadyAt / tayoH pautraputrayoH sutau pautraprapautrau ca prAtibhAvyAyAtaM aprAtibhAvyaM ca RNaM yathAkramamagRhItadhanau na dApyAviti / yadapi smaraNam-'khAdako vittahInaH syAllamako vittavAnyadi / mUlaM tasya bhaveddeyaM na vRddhi dAtumarhati // ' iti / tadapi lagnakaH pratibhUH / khAdako'dhamaNaH / lagnako yadi vittavAnmRtastadA tasya putreNa mUlameva dAtavyaM na vRddhiriti vyAkhyeyam / yatra darzanapratibhUH pratyayapra. tibhUrvA bandhakaM paryAptaM gRhItvA pratibhUrjAtastatra tatputrA api tasmAdeva bandhakAt prAtibhAvyAyAtamRNaM dadhureva / yathAha kAtyAyana:-'gRhItvA bandhaka yatra darzane'sya sthito bhavet / vinA pitrA dhanAttasmAddApyaH syAttadRNaM sutaH // ' iti / darzanagrahaNaM pratyayasyopalakSaNam / vinA pitrA pitari prete dUradezaM gate veti // 54 // yasminnanekapratibhUsaMbhavastatra kathaM dApyastatrAha bahavaH syuryadi khAMzairdadhuH pratibhuvo dhanam / ekacchAyAzriteSveSu dhanikasya yathAruci // 55 // yadyekasminprayoge dvau bahavo vA pratibhuvaH syustadarNa saMvibhajya svAMzena dadyuH / ekacchAyAzriteSu pratibhUSu ekasyAdhamarNasya chAyA sAdRzyaM tamAzritA eka. cchAyAzritAH / adhamarNo yathA kRtsnadravyadAnAya sthitastathA dAne pratibhuvo'pi pratyekaM kRtsnadravyadAnAya sthitAH evaM darzane pratyaye ca te vekacchAyAzriteSu prati. 1 saMbandhaH kha. 2 vitathe'nyathAbhAve. 3 dAnapratibhuvaH. 4 darzanapratyayapratibhuvoH. 5 diSTaM gataHgha. 6 prapautrapautrau ca. gha. 7 dAtavyamityAha kha. 8 dAne pratibhuvaH gha. 9 tathaikacchAyA kha. For Private And Personal Use Only Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir RNAdAnaprakaraNam 3 ] mitaakssraashitaa| 157 bhUSu satsu dhanikasyottamarNasya yathAruci yathAkAmam / atazca dhaniko vittAdhapekSAyAM svArthaM yaM prArthayate sa eva kRtsnaM dApyo nAMzataH / ekacchAryAzriteSu yadi kazciddezAntaraM gatastatputrazca saMnihitastadA dhanikecchayA sarva dApyaH / mRte tu kasmiMzcittatsutaH svapitraMzamavRddhikaM dApyaH / yathAha kAtyAyana:'ekacchAyApraviSTAnAM dApyo yastatra dRzyate / proSite tatsutaH sarvaM pitraMzaM tu mRte samam // ' iti // 55 // prAtibhAvyarNadAnavidhimuktvA pratibhUdattasya pratikriyAvidhimAha pratibhU pito yattu prakAzaM dhanino dhanam / dviguNaM pratidAtavyamRNikaistasya tadbhavet // 56 // yadravyaM pratibhUstatputro vA dhanikenopapIDitaH prakAzaM sarvajanasamakSaM rAjJA dhanino dApito na punadvaiguNyalobhena svayamupaitya dattam / yathAha nAradaH-'yaM cArtha pratibhUrdadyAddhanikenopapIDitaH / RNikastaM pratibhuve dviguNaM pratipAdayet // ' iti / RNikairadhamargastasya pratibhuvastadrvyaM dviguNaM pratidAtavyaM syaat| tacca kAlavizeSamanapekSya sadya eva dviguNaM dAtavyam / vacanArambhasAmarthyAt / etacca hiraNyaviSayam // nanu idaM pratibhUriti vacanaM dvaiguNyamAnaM pratipAdayati tacca pUrvo. ktakAlakalpakramAbAdhenApyupapadyate / yathA jAteSTividhAnaM zucitvAbAdhena / apica sadyaH savRddhikadAnapakSe pazustrINAM sadyaH saMtatyabhAvAnmUlyadAnameva prApnotIti / tadasat- 'vasnadhAnyahiraNyAnAM catusvidviguNA parA' ityanenaiva kAlakalpakrameNa dvaiguNyAdisiddheH / dvaiguNyamAtravidhAne cedaM vacanamanarthakaM syAt / pazustrINAM tu kAlakramapakSe'pi saMtatyabhAve svarUpadAnameva / yadA pratibhUrapi dravyadAnAnantaraM kiyatApi kAlenAdhamaNena saMghaTate tadA "saMtatirapi sNbhvtyev| yadvA pUrvasiddhasaMtatyA saha pazustriyo dAsyantIti na kiMcidetat / atha prAtibhAvyaM prItikRtaM / atazca pratibhuvA dattaM prItidattameva / naca prItidattasya yAca. nAtprAgvRddhirasti / yathAha-'prItidattaM tu yatkiMcidvardhate na tvayAcitam / yAcyamAnamadattaM cedvardhate paJcakaM zatam // ' iti / atazcAprItidattasyAyAcitasyApi dAnadivasAdArabhya yAvadviguNaM kAlakrameNa vRddhirityanena vacanenocyata iti / tadapyasat / asyArthasyAsmAdvacanAdapratIterdviguNaM pratidAtavyamityetAvadiha pratIyate / yasmAtkAlakramamanapekSyaiva dviguNaM pratidAtavyaM vacanArambhasAmarthyAditi suSTUktam // 56 // pratibhUdattasya sarvatra dvaiguNye prApte'pavAdamAha saMtatiH strIpazuSveva dhAnyaM triguNameva ca / vastraM caturguNaM proktaM rasazcASTaguNastathA // 57 // 1 vittAdyapekSayA gha. 2 yaH prArthayate kha. 3 dadyAnnAMzataH kha. 4 teSvekachAyA kha. 5 mRte sati gha. 6 dhaninAM gha. 7 RNikaM taM ga. 8 pratidApayet ga. 9 idaM vacanaM ga. gha. 10 natu kAlakalAkramAdikam. 11 vastradAna kha. 12 saMtatirevaM kha. 13 prItikRtaM ca kha. For Private And Personal Use Only Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 158 yaajnyvlkysmRtiH| [vyavahArAdhyAyaH hiraNyadvaiguNyavatkAlAnAdareNaiva strIpazcAdayaH pratipAditavRddhyA dApyAH / zlokastu vyAkhyAta eva / yasya dravyasya yAvatI vRddhiH parAkASThoktA tadravyaM pra. tibhUdattaM khAdakena tayA vRddhyA saha kAlavizeSamanapekSyaiva sadyo dAtavyamiti tAtparyArthaH / yadA tu darzanapratibhUH saMpratipane kAle adhamaNaM darzayitumasamartha. stadA tedveSagAya tasya pakSatrayaM dAtavyam / tatra yadi taM darzayati tadA bhoktavyo'nyathA prastutaM dhanaM dApyaH / -'naSTasyAnveSaNArthaM tu dApyaM pakSatrayaM param / yadyasau darzayettatra moktavyaH pratibhUrbhavet // kAle vyatIte pratibhUryadi taM naiva darzayet / nibandhaM dApayettaM tu prete caiSa vidhiH smRtaH // ' iti kAtyAyanavacanAt / legnake vizeSaniSedhazca tenaivoktaH-'na svAmI na ca vai zatruH svAminAdhikRtastathA / niruddho daNDitazcaiva saMdigdhazcaiva na kacit // naiva rikthI na mitraM ca na caivAtyantavAsinaH / rAjakAryaniyuktAzca ye ca pravrajitA narAH // na zakto dhanine dAtuM daNDaM rAjJe ca tatsamam / jIvanvApi pitA yasya tathaivecchA. pravartakaH // nAvijJAto grahItavyaH pratibhUH svakriyAM prati // ' iti / saMdidho. 'bhizastaH / atyantavAsino naiSThikabrahmacAriNaH // iti pratibhUvidhiH // 57 // dhanaprayoge vizvAsahetU dvau pratibhUrAdhizva yathAha nAradaH-' vimbhahetU dvA. vatra pratibhUrAdhireva ca' iti / tatra pratibhUnirUpitaH / idAnImAdhirnirUpyate / AdhirnAma gRhItasya dravyasyopari vizvAsArthamadhamaNenottamo'dhikriyate AdhIyata ityAdhiH / saca dvividhaH kRtakAlo'kRtakAlazca / punazcaikaikazo dvividhaH gopyo bhogyazca / yathAha nAradaH-'adhikriyata ityAdhiH sa vijJeyo dvilakSaNaH / kRtakAle'paneyazca yAvaddeyodyatastathA // sa punardvividhaH prokto gopyo bhogyastathaiva ca // ' iti / kRtakAle AdhAnakAla evAmuSminkAle dIpotsavAdau mayAyamAdhirmoktavyo'nyathA tavaivAdhirbhaviSyatItyevaM nizcite kAle upaneya AtmasamIpaM netavyaH / mocanIya ityrthH| deyaM dAnam / deyamanatikramya yAvaddeyam / udyataH niyataH, sthApita ityrthH| yAvaddeyamudyato yAvaddeyodyataH gRhItadhanapratyarpaNAvadhiranirUpitakAla ityarthaH / gopyo rakSaNIyaH / evaM caturvidhasyAdhervizeSamAha AdhiH praNazyedviguNe dhane yadi na mokSyate / kAle kAlakRto nazyetphalabhogyo na nazyati // 58 // prayukte dhane svakRtayA vRddhyA kAlakrameNa dviguNIbhUte yadyAdhiradhamaNena dravyadAnena na mokSyate tadA nazyati / adhamarNasya dhanaM prayoktuH svaM bhavati / kAlakRtaH kRtakAlaH AhitAjhyAdiSu pAThAtkAlazabdasya pUrva nipAtaH / sa tu kAle nirUpite prApte nazyet dvaiguNyAtmAgUrvaM vA / phalabhogyaH phalaM bhogyaM yasyAsau phalabhogyaH kSetrArAmAdiH sa kadAcidapi na nazyati / kRtakAlasya gopyasya 1 khAdakenAdhamaNena. 2 tadanveSaNAya ga. 3 moktavyo nAnyathA ga. 4 dApayettattu prete caiva kha. 5 lagnakaH pratibhUH.6 prayuktAstu gha.7 vizrambho vizvAsa. 8 nirUpite kha. ga. For Private And Personal Use Only Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir RNAdAnaprakaraNam 3] mitAkSarAsahitA / 159 bhogyasya ca tatkAlAtikrame nAza uktaH - - kAle 'kAlakRto nazye 'diti / akRtaCareer bhogyasya nAzAbhAva uktaH-- -' phalabhogyo na nazyatI 'ti / pArizeSyAdAdhiH praNazyedityetadakRta kAlagopyAdhiviSayamavatiSThate / dvaiguNyAtikrameNa nirUpitakAlAtikrameNa ca vinAze caturdazadivasapratIkSaNaM kartavyaM bRhaspativacanAt - 'hiraNye dviguNIbhUte pUrNe kAle kRtAvadheH / bandhakasya dhanI svAmI dvisaptAhaM pratIkSya ca // tadantarA dhanaM dattvA RNI bandhumavApnuyAt // ' iti // nanvAdhiH praNazyedityanupapannam / adhamarNasya svatvanivRttihetordAnavikrayAderabhAvAt / dhaninazca svatvahetoH pratigrahakrayAderabhAvAt / manuvacanavirodhAcca ( 81143 )'na cAdheH kAlasaMrodhAnnisargo'sti na vikrayaH' iti / kAlena saMrodhaH kAlasaMrodhazcirakAlamavasthAnaM tasmAtkAlasaMrodhAcirakAlAvasthAnAdAdherna nisargo'sti nAnyatrAdhIkaraNamasti naca vikrayaH / evAmAdhIkaraNavikrayapratiSedhAddhaninaH svasvAbhAvo'vagamyata iti / ucyate - AdhIkaraNameva loke sopAdhika svatvanivRttihetuH / adhisvIkArazca sopAdhikasvatvApattihetuH prasiddhaH / tatra dhanadvaiguNye nirUpitakA prAptau ca dravyadAnasyAtyantanivRtteranena vacanenAdhamarNasyAtyantikI svasvanivRttiH uttamarNasya cAtyantikaM svasvaM bhavati / naca manuvacanavirodhaH / yataH (manuH 8 / 143 ) -- 'natvevAdhI sopakAre kausIda vRddhimApnuyAt ' iti / bhogyAdhiM prastutyedamucyate - 'na cAdheH kAlasaMrodhAnnisargo'sti na vikrayaH' iti / bhogyasyAdhezciraikAlAvasthAne'pyAdhIkaraNavikrayaniSedhena dhaninaH svatvaM nAstIti / ihApyuktaM phalabhogyo na nazyatIti / gopyAdhau tu pRthagArabdhaM manunA ( 81144 ) - ' na bhoktavyo balAdAdhirbhuAno vRddhimutsRjet' iti / ihApi vakSyate - gopyAdhibhoge no vRddhiriti / AdhiH praNazyedviguNe iti tu goyAdhiM pratyucyata iti sarvamaviruddham // 58 // : gopyAdhibhoge no vRddhiH sopakAre ce hApite / naSTo deyo vinaSTazca daivarAjakRtAdyate / / 59 / / kiMca / gopyAdhestAmrakaTAhAderupabhogena vRddhirbhavati / alpe'pyupabhoge mahatyapi vRddhirjJAtavyA / samayAtikramAt / tathA sopakAre upakArakAriNi balIvatAmrakaTAhAdau bhogyAdhau savRddhike hApite hAniM vyavahArAkSamakhaM gamite no vRddhiriti saMbandhaH / naSTo vikRtiM gataH tAmrakaTAhAdizcidrabhedanAdinA pUrvavatkRtvA deyaH / tatra gopyAdhirnaSTazretpUrvavatkRtvA deyaH / upabhukto'pi cedvRddhirapi hAtavyA / bhogyAdhiryadi naSTastadA pUrvavatkRtvA deyaH / vRddhisadbhAve vRddhirapi hAtavyA / viniSTa AtyantikaM nAzaM prAptaH so'pi deyo mUlyAdidvAreNa / taddAne savRddhikaM mUlyaM labhate / yadA na dadAti tadA mUlanAza: - ' vinaSTe mUlanAzaH syAdvaivarAjakRtAdRte' iti nAradavacanAt / daivarAjakRtAhate / daivamabhyudakadezo 1 kRtAvadhau gha. 2 kAle prApte ca kha. 3 zcirantanakAlA gha. 4 svatvaM na bhavati kha. 5 Stha hApite kha. 6 naSTazcettadA gha. 7 vRddhirjJAtavyA kha. For Private And Personal Use Only Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yaajnyvlkysmRtiH| [vyavahArAdhyAyaH paplavAdi / daivakRtAdvinAzAdvinA / tathA svAparAdharahitAdrAjakRtAt / devarAjakRte tu vinAze savRddhikaM mUlyaM dAtavyamadhamaNenAdhyantaraM vA / yathAha-'srotasApahRte kSetre rAjJA caivApahArite / Adhiranyo'tha kartavyo deyaM vA dhanine dhanam // ' iti / tatra srotasApahRta iti daivakRtopalakSaNam // 59 // AdheH svIkaraNAtsiddhI rakSyamANo'pyasAratAm / yAtazcedanya Adheyo dhanabhAgvA dhanI bhavet // 60 // apica / Adhernogyasya ko'pyasya ca svIkaraNAdupabhogAdAdhigrahaNasiddhirbhavati na sAkSilekhyamAtreNa nApyuddezamAtreNa / yathAha nAradaH-'mAdhistu dvividhaH prokto jaGgamaH sthAvarastathA / siddhirasyobhayasyApi bhogo yadyasti nAnyathA // ' iti / asya ca phalaM-'Adhau pratigrahe krIte pUrvA tu balavattarA' iti / yA svIkArAntA kriyA sA pUrvA balavatI / svIkArarahitA tu pUrvApi na balavatIti / sa cAdhiH prayatnena rakSyamANo'pi kAlavazena yadyasAratAmavikRta evaM savRddhikamUlyadravyAparyAptatAM gatastadAdhiranyaH kartavyo dhanine dhanaM vA deyam / rakSyamANo'pyasAratAmiti vadatA AdhiH prayatnena rakSaNIyo dhanineti jJApitam // 6 // AdhiH praNazyedviguNe ityasyApavAdamAha--- caritrabandhakakRtaM savRddhyA dApayeddhanam / / satyaMkArakRtaM dravyaM dviguNaM praitidApayet // 61 // caritraM zobhanacaritaM caritreNa bandhakaM caritrabandhakaM tena yadravyamAtmasAtkRtaM parAdhInaM vA kRtam / etaduktaM bhavati-dhaninaH svacchAzayatvena bahumUlyamapi dvyamAdhIkRtyAdhamaNenAlpameva dravyamAtmasAtkRtam / yadi vAdhamarNasya svacchAzayatvenAlpamulyamAdhi gRhItvA bahudravyameva dhaninAdhamarNAdhInaM kRtamiti / taddhanaM sa nRpo vRddhyA saha dApayet / ayamAzayaH-evaMbandhakaM dviguNIbhUte'pi dravye na nazyati kiMtu dravyameva dviguNaM dAtavyamiti / tathA satyaMkArakRtaM / karaNaM kAraH / bhAve ghaJ / satyasya kAraH satyaMkAraH-'kAre satyAgadasya' iti mum / satyaMkAreNa kRtaM satyaMkArakRtam / ayamabhisandhiH -yadA bandhakApaMNasamaya evetthaM paribhASitaM dviguNIbhUte'pi dravye mayA dviguNaM dravyameva dA. tavyaM nAdhinAza iti tadA tadviguNaM dApayediti / anyo'rthH| caritrameva bandhakaM caritrabandhakaM / caritrazabdena gaGgAsnAnAgnihotrAdijanitamapUrvamucyate / yatra tadevAdhIkRtya yadravyamAtmasArakRtaM tatra tadeva dviguNIbhUtaM dAtanyaM nAdhi. nAza iti / AdhiprasaGgAdanyaducyate satyakArakakRtamiti / krayavikrayAdivyava. sthAnihAya yadaGgulIyakAdi parahaste kRtaM tadyavasthAtikrame dviguNaM dAtavyam / 1 gopyasya bhogyasya ca. 2 svIkArAntakriyA pUrvA kha. 3 pratipAdayet gha. 4 evaMvidhaM gha. 5 dviguNIbhUtameva dravyaM gha.6 kRtaM tadA tatra kha. For Private And Personal Use Only Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir RNAdAnaprakaraNam 3] mitaakssraashitaa| 161 tatrApi yenAGgulIyakArpitaM sa eva ceyavasthAtivartI tena tadeva dAtavyam / itarazcedyavasthAtivartI tadA tadevAGgulIyakAdi dviguNaM pratidApayediti // 61 // upasthitasya moktavya AdhiH steno'nyathA bhavet / prayojake'sati dhanaM kule'nyasyAdhimApnuyAt // 62 // kiMca / dhanadAnenAdhimokSaNAyopasthitasyAdhirmoktavyo dhanino na vRddhilobhena sthaapyitvyH| anyathA amokSaNe stenazcauravaddaNDyaH syAt / asaMnihite punaH prayoktari kule tadAptahaste savRddhikaM dhanaM vidhAyAdhamarNakaH svIyaM bandhakaM gRhNIyAt // 62 // atha prayoktApyasaMnihitastadAptAzca dhanasya grahItAro na santi yadi vA asaMnihite prayoktaryAdhivikrayeNa dhanaditsAdhamarNasya tatra kiM kartavyamityapekSita Aha tatkAlakRtamUlyo vA tatra tiSThedavRddhikaH / tasminkAle yattasyAghermUlyaM tatparikalpya tatraiva dhanini tamAdhi vRddhirahitaM sthApayena tata U~vaM vivardhate / yAvaddhanI dhanaM gRhItvA tamAdhi muJcati, yAvadvA tanmUlyadravyamRNe pravezayati // __ yadA tu dviguNIbhUte'pi dhane dviguNaM dhanameva grahItavyaM na tvAdhinAza iti vicAritamRNagrahaNakAla eva tadA dviguNIbhUte dravye asaMnihite vA'dhamaNe dhaninA kiM kartavyamityata Aha vinA dhAraNakAdvApi vikrINIta sasAkSikam // 63 // dhAraNakAdadhamarNAdvinA adhamaNe'saMnihite sAkSibhistadAptaizca saha tamAdhi vikrIya taddhanaM gRhNIyAddhanI / vAzabdo vyavasthitavikalpArthaH / yadarNagrahaNakAle dviguNIbhUte'pi dhane dhanameva grahItavyaM na svAdhinAza iti na vicAritaM tadA 'AdhiH praNazyeviguNe' ityAdhinAzaH / vicArite tvayaM pakSa iti // 63 // bhogyAdhau vizeSamAha yadA tu dviguNIbhUtamRNamAdhau tadA khalu / mocya Adhistadutpanne praviSTe dviguNe dhane // 64 // yadA prayuktaM dhanaM svakRtayA vRddhyA dviguNIbhUtaM tadAdhau kRte tadutpanne Adhyutpanne dravye dviguNe dhaninaH praviSTe dhaninAdhirmoktavyaH / yadi vAdAvevAdhau datte dviguNIbhUte dravye tvayAdhirmoktavya iti paribhASayA, kAraNAntareNa vA bhogAbhAvena yadA dviguNIbhUtamRNaM tadA, Adhau bhogArtha dhanini praviSTe tadutpanne dravye dviguNe satyAdhirmoktavyaH / adhikopabhoge tadapi deyam / sarvathA savRddhikamUlApAkaraNArthAdhyupabhogaviSayamidaM vacanam / tamenaM kSayAdhimAcakSate laukikAH / 1 itaraM cet kha. 2 daNDyo bhavati kha. 3 kalpate tatreva kha. 4 UrdhvaM dhanaM vardhate ga. 5 mRNine kha.6 dhAraNikAt kha. 7 mUlyApAkaraNArtha kha. For Private And Personal Use Only Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 162 yAjJavalkyasmRtiH [ vyavahArAdhyAyaH yatra tu vRddhyartha evAdhyupabhoga iti paribhASA tatra dvaiguNyAtikrame'pi yAvanmUladAnaM tAvadupabhuGkta evAdhim / etadeva spaSTIkRtaM bRhaspatinA - 'RNI bandhamavApnuyAt / phalabhogyaM pUrNakAlaM dattvA dravyaM tu sAmakam // yadi prakarSitaM tatsyAttadA na dhanabhAgdhanI / RNI ca na labhedvandhaM parasparamataM vinA // ' iti / asyArthaH -- phalaM bhogyaM yasyAsau phalabhogyaH bendha AdhiH / saca dvividhaH savRddhikamUlA pAkaraNArtho vRddhimAtrApAkaraNArthazca / tatra ca savRddhimUlApAkaraNArtha bandhaM pUrNakAlaM pUrNaH kAlo yasyAsau pUrNakAlastamAmuyADaNI / yadA savRddhikaM mUlaM phaladvAreNa dhaninaH praviSTaM tadA bandhamApnuyAdityarthaH / vRddhimAtrApAkaraNArthe tu bandhakaM sAmakaM dattvAmuyAddaNI / samaM mUlaM samameva sAmakam // asyApavAdamAha - yadi prakarSitaM tatsyAt / tat bandhakaM prakarSitamatizayitaM vRddherapyadhikaphalaM yadi syAttadA na dhanabhAgdhanI sAmakaM na labhate dhanI / mUlamadatvaiva RNI bandhamavApnuyAditi yAvat / atha tvaprakarSitaM tadvandhakaM vRddhaye'pyaparyAptaM tadA sAmakaM datvApi bandhaM na lametAdhamarNaH / vRddhizemapi datvaiva labhetetyarthaH / punarubhayatrApavAdamAha / parasparamataMvinA uttamarNAdhamarNayoH parasparAnumatyabhAve 'yadi prakarSitam' ityAdyuktam / parasparAnumatau tUskRTamapi bandhakaM yAvanmUladAnaM tAvadupabhuGkte dhanI nikRSTamapi mUlamAtradAnene vAdhamarNo labhata iti // 64 // iti RNAdAnaprakaraNam / atha upanidhiprakaraNam 4 - upanidhiM pratyAha vAsanasthamanAkhyAya haste'nyasya yadayate / dravyaM tadaupanidhikaM pratideyaM tathaiva tat // 65 // nikSepa dravyasyAdhArabhUtaM dravyAntaraM vAsanaM karaNDAdi tatsthaM vAsanasthaM yadravyaM rUpasaMkhyAdivizeSamanAkhyAya akathayitvA mudritamanyasya haste rakSaNArthaM visrabhAdayate sthApayate taddravyamaupanidhikamucyate / yathAha nAradaH - 'asaMkhyAta - jJAtaM samutraM nidhIyate / tajjAnIyAdupanidhiM nikSepaM gaNitaM viduH // ' iti / pratideyaM tathaiva tat / yasminsthApitaM tena yathaiva pUrvamudrAdicihnitamarpitaM tathaiva sthApakAya pratideyaM pratyarpaNIyam // 65 // pratideyamityasyApavAdamAha - na dApyopahRtaM taM tu rAjadaivikataskaraiH / 1 mUlyadAnaM kha. 2 bandhakaH AdhiH kha 3 mUlyApAkaraNArthe kha. 4 mUlya madattvaiva kha. 5 vRddhizeSamadattvaiva kha. For Private And Personal Use Only Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir upanidhiprakaraNam 4] mitAkSarAsahitA / tamupanidhiM rAjJA devenodakAdinA taskarairvApahRtaM naSTaM na dApyo'sau yasminupahitaM / dhanina eva tadravyaM naSTaM yadi jihmakAritaM na bhavati / yathAha nAradaH'prahItuH saha yo'rthena naSTo naSTaH sa dAyinaH / devarAjakRte tadvanna cettajihmakAritam // ' iti // asyApavAdamAha bhreSazvenmAnite'datte dApyo daNDaM ca tatsamam // 66 // svAminA mAgite yAcite yadi na dadAti tadA taduttarakAlaM yadyapi rAjAdibhibhraSo nAzaH saMjAtastathApi tadravyaM mUlyakalpanayA dhanine grahItA dApyo rAjJe ca tatsamaM daNDam // 66 // bhoktAraM prati daNDamAha AjIvansvecchayA daNDyo dApyastaM cApi sodayam / yaH svecchayA svAmyananujJayopanihitaM dravyamAjIapabhule vyavaharati vA prayogAdinA lAbhArthamasAvupabhogAnusAreNa lAbhAnusAreNa ca daNDyastaM copanidhi sodayamupabhoge savRddhikaM vyavahAre salAbhaM dhanine dApyaH / vRddhipramANaM ca kAtyAyanenoktam-'nikSepaM vRddhizeSaM ca kraya vikrayameva ca / yAcyamAno na ceddadyAdvardhate paJcakaM zatam // ' iti / etacca bhakSite draSTavyam / upekSAzAnanaSTe tu tenaiva vizeSo darzitaH-'bhakSitaM sodayaM dApyaH samaM dApya upekSitam / kiMciyUnaM pradApyaH syAdravyamajJAnanAzitam // ' iti / kiMcinyUnamiti caturthIzahInam // upanidherdharmAnyAcitAdiSvatidizati yAcitAvAhitanyAsanipekSAdiSvayaM vidhiH // 67 // vivAhAdyutsaveSu vastrAlaMkArAdi yAcitvAnItaM yAcitam / yadekasya haste nihitaM dravyaM tenApyanu pazcAdanyahaste svAmine dehIti nihitaM tadanvAhitam / nyAso nAma gRhasvAmine'darzayitvA tatparokSameva gRhajanahaste prakSepo gRhasvAmine samarpaNIyamiti / samakSaM tu samarpaNaM nikssepH| Adizabdena suvarNakArAdihaste kaTakAdinirmANAya nyastasya suvarNAdeH, pratinyAsasya ca parasparaprayoja'nApekSayA tvayedaM madIyaM rakSaNIyaM mayedaM tvadIyaM rakSyate iti nyastasya grahaNam / yathAha nAradaH-'eSa eva vidhidRSTo yAcitAnvAhitAdiSu / zilpiSUpanidhau nyAse pratinyAse tathaiva ca // ' iti / eteSu yAcitAnvAhitAdiSvayaM vidhiH / upanidheryaH pratidAnAdividhiH sa eva veditavyaH // 67 // iti upanidhiprakaraNam / 1 tadbhavettajjiA kha. tadvadbhavedAjihmetyapi pAThaH. 2 AjIvatyupa kha. AjIvanphalaM bhuMkte ga. 3 yAcyamAnaM ga. 4 pekSAyAM tvayedaM kha. yA. 17 For Private And Personal Use Only Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 164 yaajnyvlkysmRtiH| [vyavahArAdhyAyaH atha sAkSiprakaraNam 5 'pramANaM likhitaM bhuktiH sAkSiNazceti kIrtitam' ityuktaM tatra bhuktinirUpitA / sAMprataM sAkSisvarUpaM nirUpyate / sAkSI ca sAkSAddarzanAcchravaNAJca bhavati / yathAha manuH (74)-'samakSadarzanAtsAkSyaM zravaNAccaiva sikhyati' iti / sa ca dvividhaH kRto'kRtazceti / sAkSitvena nirUpitaH kRtaH / anirUpito'kRtaH / tatra kRtaH paJcavidho'kRtazca SaDvidha ityekAdazavidhaH / yathAha nAradaH-'ekAdazavidhaH sAkSI zAstre dRSTo mniissibhiH| kRtaH paJcavidho jJeyaH SaDvidho'kRta ucyate // ' iti // teSAM ca bhedastenaiva darzitaH"likhitaH sAritazcaiva yadRcchAbhijJa eva ca / gUDhazcottarasAkSI ca sAkSI paJcavidhaH smRtaH // ' iti // likhitAdInAM ca svarUpaM kAtyAyanenoktam'arthinA svayamAnIto yo lekhye saMnivezyate / sa sAkSI likhito nAma smAritaH patrakAhate // ' iti / smAritaH patrakAta ityasya vivaraNaM tenaiva kRtam'yastu kAryaprasiddhyarthaM dRSTvA kArya punaH punaH / smAryate hyArthinA sAkSI sa smArita ihocyate // ' iti / yastu yadRcchayAgataH sAkSI kriyate sa ydRcchaabhijnyH| anayoH panAnArUDhatve'pi bhedastenaiva darzitaH-'prayojanArthamAnItaH prasaGgAdAgatazca yaH / dvau sAkSiNau tvalikhitau pUrvapakSasya sAdhakau // ' iti / tathA-'a. rthinA svArthasiddhyartha pratyarthivacanaM sphuTam / yaH zrAvyate sthito gUDho gUDhasAkSI sa ucyate // iti / tathA-'sAkSiNAmapi yaH sAkSyamuparyupari bhASate / zravaNAcchrAvaNAdvApi sa sAkSyuttarasaMjJitaH // ' iti / SaDvidhasthApyakRtasya bhedo nAradena darzitaH-'grAmazca prADviAkazca rAjA ca vyavahAriNAm / kAryeSvadhikRto yaH syAdarthinA prahitazca yaH // kulyAH kulavivAdeSu vijJeyAste'pi sAkSiNaH // ' iti / prADivAkagrahaNaM lekhakasabhyopalakSaNArtham |-lekhkH prADivAkazca saMbhyAzcaivAnupUrvazaH / nRpe pazyati tatkArya sAkSiNaH samudAhRtAH // ' iti // te'pi sAkSiNaH kIdRzAH kiyantazca bhavantItyata Aha tapakhino dAnazIlAH kulInAH satyavAdinaH / dharmapradhAnA RjavaH putravanto dhanAnvitAH // 68 // tryavarAH sAkSiNo jJeyAH zrautasArtakriyAparAH / yathAjAti yathAvaNe sarve sarveSu vA smRtAH // 69 // tapasvinastapaHzIlAH / dAnazIlA daannirtaaH| kulInA mahAkulaprasUtAH / satyavAdinaH satyavadanazIlAH / dharmapradhAnA nArthakAmapradhAnAH / Rjvo'kuttilaaH| putravanto vidymaanputraaH| dhanAnvitA bahasuvarNAdidhanayuktAH / zrImArtakriyAparAH nitynaimittikaanusstthaanrtaaH| evaMbhUtAH puruSAsyavarAH sAkSiNo bhavanti / trayaH avarA nyUnA yeSAM te tryavarAH tribhyo'rvAk na bhavanti / para1 zrAvitaH kha. 2 sabhyaizcaiva. ga. 3 satyavAdana kha. 4 SThAnaparAH ga. For Private And Personal Use Only Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 165 sAkSiprakaraNam 5] mitaakssraashitaa| tastu yathAkAmaM bhavantItyarthaH / jAtimanatikramya yathAjAti / jAtayo mUrdhAvasiktAdyAH anulomajAH pratilomajAzca / tatra mUrdhAvasiktAnAM mUrdhAvasiktAH sAkSiNo bhavanti / evamambaSThAdiSvapi draSTavyam / varNamanatikramya yathAvarNam / varNA braahmnnaadyH| tatra brAhmaNAnAM brAhmaNA evoktalakSaNA uktasaMkhyAkAH sAkSiNo bhavanti / evaM kSatriyAdiSvapi draSTavyam / tathA strINAM sAkSyaM striya evaM kuryuH| yathAha manuH (8|68)-'striinnaaN sAkSyaM striyaH kuryuH' iti / sajAtisavarNAsaMbhave sarve mUrdhAvasikkAdayo brAhmaNAdayazca sarveSu mUrdhAvasiktAdiSu brAhmaNAdiSu ca yathAsaMbhavaM sAkSiNo bhavanti / uktalakSaNAnAM sAkSiNAmasaMbhave pratiSedharahitAnAmanyeSAmapi sAkSitvapratipAdanArthamasAkSiNo vaktavyAH / te ca paJcavidhA nAradena darzitA:--'asAkSyapi hi zAstreSu dRSTaH paJcavidho budhaiH / vacanAddoSato bhedaatsvymuktirmtaantrH||' iti / ke punarvacanAt asAkSiNa ityata Aha'zrotriyAstApasA vRddhA ye ca pravrajitAdayaH / asAkSiNaste vacanAmAtra heturudaahRtH||' iti / tApasA vaanprsthaaH| Adizabdena pitrA vivadamAnAdInAM grahaNam / yathAha zaGkha:-'pitrA vivadamAnagurukulavAsiparivrAjakavAnapresthanimranthA asAkSiNaH' iti / doSAdasAkSiNo darzitAH-stenAH sAhasikAzcaNDAH kitavA vaJcakAstathA / asAkSiNaste duSTatvAtteSu satyaM na vidyate // ' iti / caNDAH kopanAH / kitavA dyuutkRtH| bhedAdasAkSiNAM ca svarUpaM tenaiva darzitam-'sAkSiNAM likhitAnAM ca nirdiSTAnAM ca vAdinA / teSAmeko'nyathAvAdI bhedAtsarve ne sAkSiNaH // ' iti / tathA svayamuktisvarUpaM coktam-'svayamuktiranirdiSTaH khayamevaitya yo vadet / sUcItyuktaH sa zAstreSu na sa sAkSitvamarhati // ' iti / mRtAntarasyApi lakSaNamuktam-'yo'rthaH zrAvayitavyaH syAttasminnasati cArthini / ka tadvadatu sAkSitvamityasAkSI mRtaantrH||' iti / yenArthinA pratyarthinA vA sAkSiNAM yo'rthaH zrAvayitavyo bhavedhUyamatrArtha sAkSiNa iti tasminnArthani pratya. rthini vA asati mRte'rthe cAnivedite, sAkSI ke kasminnarthe kasya vA kRte sAkSyaM vadatviti mRtAntaraH sAkSI na bhavati / yatra tu mumUrSuNA svasthena vA pitrA putrAdayaH zrAvitA asminnarthe'mI sAkSiNa iti tatra mRtAntaro'pi sAkSI / yathAha nAradaH-'mRtAntaro'rthini prete mumUrSuzrAvitAhate' / tathA-. 'zrAvito'nAtureNApi yastvartho dharmasaMhitaH / mRte'pi tatra sAkSI syAtSaTsu cAnvAhitAdiSu // ' iti // 68 // 69 // tAnetAnasAkSiNo darzayati striivaalvRddhkitvmttonmttaabhishstkaaH| rnggaavtaaripaakhnnddikuuttkRdviklendriyaaH|| 70 // . 1 svayamuktima'tAntaram gha. svayamukteH kha. 2 vAnaprasthA nirgranthAzcAsA kha. nirgranthA nigaDasthAH ga. 3 vadhakAstathA ga. 4 vAdinAM iti sarvatra pAThaH. 5 sarve asAkSiNaH gha. 6 muktirhi nirdiSTaH ga.7 sAkSitvaM kasminnarthe kha.8 sAkSAtsyAt kha. 9 vatArapAkhaNDakUTa gha. For Private And Personal Use Only Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yaajnyvlkysmRtiH| [vyavahArAdhyAyaH patitAptArthasaMbandhisahAyariputaskarAH / sAhasI dRSTadoSazca nidhUtAdyAstvasAkSiNaH // 71 // strI prasiddhA / bAlo'prAptavyavahAraH / vRddho'zItikAvaraH / vRddhagrahaNaM vacananiSiddhAnAmanyeSAmapi zrotriyAdInAmupalakSaNArtham / kitavo'kSadevI / mattaH pAnAdinA / unmatto grehAviSTaH / abhizasto'bhiyukto brhmhtyaadinaa| raGgAvatArI cAraNaH / pAkhaNDino nirgranthaprabhRtayaH / kUTakRtkapaTalekhyAdikArI / vikalendriyaH zrotrAdirahitaH / patito brahmahAdiH / AptaH suhRt / arthasaMbandhI vipratipadyamAnArthasaMbandhI / sahAya ekakAryaH / ripuH zatruH / taskaraH stenaH / sAhasI bailAvaSTambhakArI / dRSTadoSo dRSTaviruddhavacanaH / nirdhUto bandhubhistyaktaH / AdyazabdAdanyeSAmapi smRtyantaroktAnAM doSAdasAkSiNAM bhedAdasAkSiNAM svayamuktema'tAntarasya ca grahaNam / ete strIvAlAdayaH sAkSiNo na bhavanti // 70 // 7 // jyavarAH sAkSiNo jJeyA ityasyApavAdamAha ubhayAnumataH sAkSI bhavatyeko'pi dharmavita / jJAnapUrvakanityanaimittikakarmAnuSThAyI dharmavit sa eko'pyubhayAnumatazcetsAkSI bhavati / apizabdabalAvAvapi / yadyapi 'zrautasmArtakriyAparAH' iti dhyavarANAmapi dharmavittvaM samAnaM tathApi teSAmubhayAnumatyabhAve'pi sAkSitvaM bhavati / ekasya dvayorvobhayAnumatyaiva sAkSitvaM bhavatItyarthavat vyavaragrahaNam // 'tapasvino dAnazIlA' ityasyApavAdamAha sarvaH sAkSI saMgrahaNe cauryapAruSyasAhase // 72 // saMgrahaNAdIni vakSyamANalakSaNAni teSu sarve vacananiSiddhAstapaHprabhRtiguNarahitAzca sAkSiNo bhavanti / doSAdasAkSiNo bhedAdasAkSiNaH svayamuktizcAtrApi sAkSiNo bhavanti satyAbhAvAditi hetoratrApi vidyamAnatvAt / -'manuSyamAraNaM caurya paradArAbhimarzanam / pAruSyamubhayaM ceti sAhasaM syAccaturvidham // ' iti vacanAdyadyapi strIsaMgrahaNacauryapAruSyANAM sAhasatvaM tathApi teSAM svabalAvaSTambhena janasamakSaM kriyamANAnAM sAhasatvam / rahasi kriyamANAnAM tu saMgrahaNAdizabdavAcyatvamiti teSAM sAhasAtpRthagupAdAnam // 72 // sAkSizrAvaNamAha sAkSiNaH zrAvayedvAdiprativAdisamIpagAn / arthipratyarthisaMnidhau sAkSiNaH samavetAn-'nAsamavetAH pRSTAH prabU yuH' iti gautamavacanAt / vakSyamANaM zrAvayet / tatrApi kAtyAyanena vizeSo darzitaH -'sabhAntaH sAkSiNaH srvaanaarthprtyrthisNnidhau| prADivAko niyuJjIta vidhi 1 bhUtAviSTaH. ga. 2 svabalA kha. 3 dRSTavitathavacanaH. kha. 4 apizabdAvAvapi ga. gha. 5 tyarthaM ca tryavara ga. 6 satyavAditvahetoHkha. 7 pRthagapRSTAH ga. For Private And Personal Use Only Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAkSiprakaraNam 5] mitaakssraashitaa| 167 nAnena sAntvayana / devabrAhmaNasAMnidhye sAkSyaM pRcchedRtaM dvijAn / udaGmukhAnprA. akhAvA pUrvAhne vai zuciH zucIn // AhRya sAkSiNaH pRccheniyamya zapathai - zam / samastAnviditAcArAnvijJAtArthAnpRthakpRthak // ' iti / tathA brAhmaNAdiSu zrAvaNe manunA niyamo darzitaH (81113)-'satyena zApayedvipraM kSatriyaM vAhanAyudhaiH / gobIjakAJcanaivaizyaM zUdraM sarvaistu pAtakaiH // ' iti / brAhmaNamanyathA bruvataH satyaM te nazyatIti zApayet / kSatriyaM vAhanAyudhAni tava viphalAnIti / gobIjakAJcanAdIni tava viphalAni bhaviSyantIti vaizyam / zUdramanyathA bruvatastava sarvANi pAtakAni bhaviSyantIti zApayet / atra cApavAdastenaiva darzitaH (102)-'gorakSakAnvANijakAMstathA kArukuzIlavAn / preSyAnvAdhUSikAMzcaiva viprAnzUdravadAcaret // ' iti / vipragrahaNaM kSatriyavaizyayorupalakSaNArtham / kuzIlavA gAyakAH / prativAdinA sAkSidUSaNe datte pratyakSayogyadUSaNeSu bAlyAdiSu tathaiva nirNayaH / ayogyeSu tu tadvacanAllokatazca nirNayo na sAkSyantareNeti nAnavasthA / yadi sAkSidoSamudbhAvya sAdhayituM na zaknoti prativAdI tadAsau sArAnusAreNa daNDyaH / atha sAdhayati tadA na sAkSiNaH / yathAha'asAdhaiyandamaM dApyo dUSaNaM sAkSiNAM sphuTam / bhAvite sAkSiNo vAH sAkSidharmanirAkRtAH // ' iti / uddiSTeSu ca sarveSu sAkSiSu duSTeSvarthI yadA kriyAntaranirapekSastadA parAjito bhavati / -'jitaH sa vinayaM dApyaH zAstradRSTena karmaNA / yadi vAdI nirAkAGkSaH sAkSisatye vyavasthitaH // ' iti smaraNAt / sAkAGkSazceskriyAntaramavalambetetyabhiprAyaH // kathaM zrAvayedityata Aha ye pAtakakRtAM lokA mahApAtakinAM tathA // 73 // agnidAnAM ca ye lokA ye ca strIvAlaghAtinAm / sa tAnsarvAnavAmoti yaH sAkSyamanRtaM vadet // 74 // sukRtaM yattvayA kiMcijanmAntarazataiH kRtam / tatsarva tasya jAnIhi yaM parAjayase SA // 75 // pAtakopapAtakamahApAtakakAriNAmagnidAnAM strIbAladhAtinAM ca ye lokAstAnsarvAnasAvAmoti yaH sAkSyamanRtaM vadati / tathA janmAntarazatairyatsukRtaM kRtaM tatsarvaM tasya bhavati yaste'nRtavadanena parAjito bhavatIti zrAvayediti saMbandhaH / etacca zUdraviSayaM draSTavyam- 'zUdraM sarvaistu pAtakaiH' iti zUddhe sarvapA. takazrAvaNasya vihitatvAt / gorakSakAdidvijAtiviSayaM ca / 'gorakSakAnvANijakAn'ityuktatvAt / anyasyAnekajanmArjitasukRtasaMkramaNasya mahApAtakAdiphalaprAptezcAnRtavacanamAtreNAnupapatteH sAkSisaMtrAsArthamidamucyate / yathAha nAradaH 1 juvantaM gha. 2 doSAnusAreNa kha. 3 asAdhayan abhAvayan. 4 vRthA kha. 5 yaste'nRtavacanena ga. yasteno'nRtavadanena gha. 6 zravaNasya gha. 7 vihitaM ca gha. 8 anyAneka. kha. For Private And Personal Use Only Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yaajnyvlkysmRtiH| [vyavahArAdhyAyaH 'purANairdharmavacanaiH satyamAhAtmyakIrtanaiH / anRtasyApavAdaizca bhRshmutraasyedimaan||' iti // 73 // 74 // 75 // ... .yadA tu zrAvitAH sAkSiNaH kathaMcinna yustadA kiM kartavyamityata Aha- abruvanhi naraH sAkSyamRNaM sadazabandhakam / - rAjJA sarva pradApyaH syAtSaTcatvAriMzake'hani // 76 // yaH sAkSyamaGgIkRtya zrAvitaH san kathaMcinna vadati sa rAjJA sarva savRddhikamRNaM dhanine dApyaH sadazabandhakaM dazamAMzasahitam / dazamAMzazca rAjJo bhavati / -'rAjJAdhamarNiko dApyaH sAdhitAdazakaM zatam' ityuktatvAt / etacca padacatvAriMzake'hani prApte veditavyam / tato'rvAgvadagna dApyaH / idaM ca vyAdhyAdhupallavarahitasya / yathAha manuH (81107)-'tripakSAdabruvansAkSyamRNAdiSu naro'gadaH / tahaNaM prAmuyAtsarvaM dazabandhaM ca sarvazaH // ' iti / agada iti rAjadaivopaplavavirahopalakSaNam // 76 // yastu jAnannapi sAkSyameva nAGgIkaroti daurAtmyAttaM pratyAha na dadAti hi yaH sAkSyaM jAnanapi narAdhamaH / sa kUTasAkSiNAM pApastulyo daNDena caiva hi // 77 // yaH punarnarAdhamo vipratipannamartha vizeSato jAnanapi sAkSyaM na dadAti nAGgIkaroti sa kUTasAkSiNAM tulyaH pApaiH kRtvA daNDena ca / kUTasAkSiNAM ca daNDaM vakSyati / kUTasAkSiNazca daNDayitvA punarvyavahAraH pravartanIyaH / kRto'pi vA kauTasAkSye vidite nivartanIyaH / yathAha manuH (81117)-'yasminyassivivAde tu kauTasAkSyaM kRtaM bhavet / tattatkArya nivarteta kRtaM cApyakRtaM bhavet // ' iti // 77 // sAkSivipratipattau kathaM nirNaya ityata Aha dvaidhe bahUnAM vacanaM sameSu guNinAM tathA / guNidvaidhe tu vacanaM grAhyaM ye guNavattamAH // 78 // sAkSiNAM dvaidhe vipratipattau bahUnAM vacanaM grAhyam / sameSu samasaMkhyeSu dvaidhe ye guNinasteSAM vacanaM pramANam / yadA punarguNinAM vipratipattistadA ye guNavattamAH zrutAdhyayanatadarthAnuSThAnadhanaputrAdiguNasaMpannAsteSAM vacanaM grAhyam / yatra tu guNinaH katipaye itare ca bahavastatrApi guNinAmeva vacanaM grAhyam |-'ubhyaanumtH sAkSI bhavatyeko'pi dharmavit' iti guNAtizayasya mukhyatvAt / yattu bhedAdasAkSiNa ityuktaM tatsarvasAmyenAgRhyamANavizeSaviSayam // 70 // sAkSimizca kathamukte jayaH kathaM vA parAjaya ityata Aha yasyocuH sAkSiNaH satyAM pratijJAM sa jayI bhavet / 1 bhRzaM saMtrAsayet ga. 2 kRte'pi kauTasAkSye gha. 3 yatra guNinaH gha. For Private And Personal Use Only Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAkSiprakaraNam 5] mitaakssraashitaa|| anyathAvAdino yasya dhruvastasya parAjayaH // 79 // yasya vAdinaH pratijJAM dravyajAtisaMkhyAdiviziSTAM sAkSiNaH satyAM vadanti satyamevaM jAnImo vayamiti sa jayI bhavati / yasya punarvAdinaH pratijJAmanyathA vaiparItyena mithyaitaditi vadanti tasya parAjayo dhruvo nishcitH| yatra tu pratijJAtArthasya vismaraNAdinA bhAvAbhAvI sAkSiNo na pratipAdayanti tatra pramANAntareNa nirNayaH kAryaH / naca rAjJA sAkSiNaH punaH punaH praSTavyAH / svabhAvoktameva vacanaM grAhyam / yathAha-'svabhAvoktaM vacasteSAM grAhyaM yaddoSavarjitam / ukte tu sAkSiNo rAjJA na praSTavyAH punaH punaH // ' iti // 79 // 'anyathAvAdino yasya dhruvastasya parAjayaH' ityasyApavAdamAha ukte'pi sAkSibhiH sAkSye yadyanye gunnvttmaaH| dviguNA vAnyathA brUyuH kUTAH syuH pUrvasAkSiNaH // 80 // pUrvoktalakSaNaiH sAkSibhiH sAkSye svAbhiprAye pratijJAtArthavaiparItyenAbhihite yadyanye pUrvebhyo guNavattamAH dviguNA vA anyathA pratijJAtArthAnanuguNyena sAkSyaM brUyustadA pUrve sAkSiNaH kUTA mithyAvAdino bhveyuH| nanvetadanupapannam / a. rthipratyarthisabhyasabhApatibhiH parIkSitaiH pramANabhUtaiH sAkSibhirnigadite pramANAntarAnveSaNe'navasthAdoSaprasaGgAt-'nirNikte vyavahAre tu pramANamaphalaM bhavet / likhitaM sAkSiNo vApi pUrvamAveditaM na cet // yathA pakkeSu dhAnyeSu niSphalAH prAvRSo guNAH / nirNiktavyavahArANAM pramANamaphalaM tathA // ' iti nAradavacanAca / ucyte| yadArthI pratijJAtArthasyAntarAtmasAkSitvenAnAviSkRtadoSANAmapi sAkSiNAM vacanamarthavisaMvAditvenApramANaM manyamAnaH sAkSiSvapi doSaM kalpayati tadA pramANAntarAnveSaNaM kena vaaryte| uktaMca-'yasya ca duSTaM karaNaM yatra ca mithyeti pratyayaH sa evAsamIcInaH' iti / yathA cakSurAdikaraNadoSAnadhyavasAye'pyarthavisaMvAdAttajanitasya jJAnasyAprAmANyena karaNadoSakalpanA tathehApi / sAkSiparIkSAtirekeNa vAkyaparIkSopadezAcca |-'saakssibhirbhaassitN vAkyaM saha sabhyaiH parIkSayet' iti / kAtyAyanenApyuktam-'yadA zuddhA kriyA nyAyAttadA tadvAkyazodhanam / zuddhAcca vAkyAdyaH zuddhaH sa zuddho'rtha iti sthitiH // ' iti / kriyA sAkSilakSaNA 'nArthasaMbandhino nAptAH' iti nyA. yAdyadA zuddhA tadA tadvAkyazodhanaM sAkSivAkyazodhanaM kartavyam / vAkyazuddhizca satyArthapratipAdanena-'satyena zudhyate vAkyam' iti smaraNAt / evaM zuddhAyAH kriyAyAH zuddhavAkyAca yaH zuddho'vagato'rthaH sa zuddhastathAbhUta iti sthitirIdRzI maryAdA nyAyavidAm / kAraNadoSabAdhakapratyayAbhAve satyavitatha evArtha ityarthaH / nanu svayamarthinA pramANIkRtAnsAkSiNo'tikramya kathaM kriyAntaraM pramA 1 svAbhiprAyeNa pratijJA gha. 2 mithyAsAkSiNo gha. 3 karaNaM duSTaM gha. 4 zAnasya prAmANya kha. 5 vAkparIkSopa gha. 6 zuddhAcca vAkyAdhaH zuddho gha. 7 kRtAH sAkSiNo kha. For Private And Personal Use Only Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 170 yaajnyvlkysmRtiH| [vyavahArAdhyAyaH NIkriyate / naiSa dossH| yataH-'kriyAM balavatI muktvA durbalAM yo'vala mbate / sa jaye'varate sabhyaiH punastAM nAmuyAkriyAm // ' iti kAtyAyanena jayAvadhAraNottarakAlaM kriyAntaraparigrahaniSedhAjayAvadhAraNAtprAk kriyAntaraparigraho darzitaH / nAradenApi-'nirNikte vyavahAre tu pramANamaphalaM bhavet' iti vadatA jayAvadhAraNottarakAlameva pramANAntaraM niSiddhaM na prAgapi / tasmAdukte'pi sAkSibhiH sAkSye'parituSyatA kriyAntaramaGgIkartavyamiti sthitam / evaM sthite yadyabhihitavacanebhyaH sAkSibhyo guNavattamAH dviguNA vA pUrvanirdiSTA asannihitAH sAkSiNaH santi tadA taeva pramANIkartavyAH-'svabhAvenaiva yahU. yustadrAcaM vyAvahArikam' ityasya sarvavyavahArazeSatvAt-'nirNikte vyavahAre tu pramANamaphalaM bhavet / likhitaM sAkSiNo vApi pUrvamAveditaM na cet // ' iti nAradavacanAca / pUrva nirdiSTAnAmasaMbhave tvanirdiSTA api tathAvidhAH sAkSiNa eva grAhyA na divyam |-'sNbhve sAkSiNAM prAjJo varjaye vikI kriyAm' iti smaraNAt / teSAmasaMbhave divyaM premANIkartavyam / ataHparamaparituSyatApyarthinA na pramANAntaramanveSaNIyamavacanAditi parisamApanIyo vyavahAraH / yatra tu pratyarthinaH svapratyayavisaMvAditvena sAkSivacanasyAprAmANyaM manyamAnasya sAkSiSu doSAropaNenAparitoSastatra pratyarthinaH kriyopanyAsAvasarAbhAvAtsaptAhAvadhikadaivikarAjikavyasanodbhavena sAkSiparIkSaNaM kartavyam / tatraca doSAvadhAraNe vivAdAspadIbhUtamRNaM dApyAH, sArAnusAreNa daNDanIyAzca / atha doSAnavadhAraNaM tadA pratyarthinA tAvatA saMtoSTavyam / yathAha manuH (108)-'yasya dRzyeta saptAhAduktavAkyasya sAkSiNaH / rogo'gniAtimaraNamRNaM dApyo damaM ca. saH // iti / etacca-'yasyocuH sAkSiNaH satyAM pratijJAM sa jayI bhavet' ityasyAparituSyatpratyarthiviSaye'pavAdo draSTavyaH / kecittu 'ukte'pi sAkSibhiH sAkSye' ityetadvacanamarthinA nirdiSTeSu sAkSiSvarthyanukUlamabhihitavatsu yadi pratyarthI guNavattamAndviguNAnvAnyAnsAkSiNaH pUrvoktaviparItaM saMvAdayati tadA pUrvavAdinaH sAkSiNaH kUTA iti vyAcakSate / tadasat / pratyarthinaH kriyAnupapatteH / tathAhi / arthI nAma sAdhyasyArthasya nirdeSTA, tatpratipakSatadabhAvavAdI pratyarthI patrAbhAvasya bhAvasiddhisApekSasiddhivAdbhAvasya cAbhAvasiddhinirapekSasiddhitvAddhAvasyaiva sAdhyatvaM yuktam / abhAvarya svarUpeNa sAkSyAdiprameyatvAbhAvAt / atazcArthina evaM kriyA yuktA / apicottarAnusAreNa sarvatraiva kriyA niyatA maryate-'prAGnyAyakAraNoktau tu pratyarthI nirdizekriyAm / mithyoktI pUrvavAdI tu pratipattau na sA bhavet // ' iti / na caikasminvyavahAre dvayoH kriyA |-'ncaiksminvivaade tu kriyA syAdvAdinoIyoH' iti smaraNAt / tasmAtprativAdinaH sAkSiNo guNavattamA dviguNA vAnyathA yurityanupapannam // atha matam / yatra dvAvapi bhAva 1 tathAvidhA eva sAkSiNo grAhyAH kha. 2 pramANaM kartavyaM kha. 3 manuvacanAt kha. yamavacanAt gha. 4 doSAvadhAraNaM kha. 5 vAbhAvanirapekSa kha. 6 abhAvasvarUpeNa kha. 7 kasminvivAde gha. For Private And Personal Use Only Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAkSiprakaraNam 5] mitaakssraashitaa| 171 tijJAvAdinau madIyamidaM dAyAdaprAptaM madIyamidaM dAyAdaprAptamiti pratijJAvA. dinoH pUrvAparakAlavibhAgAnAkalitameva vadatastatra dvayoH sAkSiSu satsu kasya sAkSiNo grAhyA ityAkAGkSAyAM-'dvayorvivadatorarthe dvayoH satsu ca sAkSiSu / pUrvapakSo bhavedyasya bhaveyustasya sAkSiNaH // ' iti vacanena yaH pUrva nivedayati tasya sAkSiNo grAhyA iti sthite tasyArpavAdaH 'ukte'pi sAkSimiH sAkSye' iti / atazca pUrvottarayo'dinoH samasaMkhyeSu samaguNeSu sAkSiSu satsu pUrvavA. dina eva sAkSiNaH praSTavyAH / yadA tu uttaravAdinaH sAkSiNo guNavattamA dviguNA vA tadA prativAdinaH sAkSiNaH prssttvyaaH| evaMca nAbhAvasya saadhytaa| ubhayorapi bhAvavAditvAt, caturvidhottaravilakSaNatvAcca prakRtodAharaNe na kriyAvyavasthA / ekasminvyavahAre tu yathaikasyArthinaH kriyAdvayaM paramate tathA vAdiprativAdinoH kriyAdvaye'pyavirodha iti / tadapyAcAryoM nAnumanyate-'ukte'pi sAkSimiH sAkSye' ityapizabdAdarthAtprakaraNAdvAsyArthasyAnavagamAdityalaM prasaGgena // kUTasAkSiNo darzitAsteSAM daNDamAha pRthakpRthagdaNDanIyAH kUTakRtsAkSiNastathA / vivAdAdviguNaM daNDaM vivAsyo brAhmaNaH smRtaH // 81 // yo dhanadAnAdinA kUTAnsAkSiNaH karotIti sa kUTakRt sAkSiNazca ye tathA kUTAste vivAdAnAma vivAdaparAjayAtparAjaye yo daNDastatra tatroktastaM daNDaM dviguNaM pRthakpRthagekaikazo dnnddniiyaaH| brAhmaNastu vivAsyo rASTrAnniAsyo ne dnnddniiyH| etacca lobhAdikAraNavizeSAparijJAne anabhyAse ca veditavyam / lobhAdikAraNavizeSaparijJAne'bhyAse ca manunoktam ( 81120|21)-'lobhaatshstrN daNDyaH syAnmohAtpUrvaM tu sAhasam / bhayAvau madhyamau daNDau maitryA. tpUrva caturguNam // kAmAddazaguNaM pUrva krodhAttu triguNaM param / ajJAnAdvezate pUrNe bAlizyAcchatameva tu // ' iti / tatra lobho'rthalipsA / moho viparyayajJAnam / bhayaM saMtrAsaH / maitrI snehAtizayaH / kAmaH strIvyatikarAbhilASaH / krodho'mrssH| ajJAnamasphuTajJAnam / bAlizyaM jJAnAnutpAdaH / sahasrAdiSu tAmrikAH paNA gRhyante / tathA ( manuH 81123)-'kauTasAkSyaM tu kurvANAMstrInvarNAndhArmiko nRpaH / pravAsayeddaNDayitvA brAhmaNaM tu vivAsayet // ' iti / etaccAbhyAsaviSayam / kurvANAniti vartamAna nirdezAt / bInvarNAnkSatriyAdIn pUrvoktaM daNDayitvA pravAsayenmArayet / arthazAstre pravAsazabdasya mAraNe prayogAt, asya cArthazAstrarUpatvAt / tatrApi pravAsanamoSThacchedanaM jihvAcchedanaM prANaviyojanaM ca kauTasA. kSyaviSayAnusAreNa draSTavyam / brAhmaNaM tu daNDayitvA vivAsayet svarASTrAnniSkA 1 pavAdamAha kha. 2 pyAcAryA nAnumanyante gha. 3 vivAdAdvivAdaparAjaye kha. vivAdA. tparAjaye ga. 4 na daNDyAH ga-gha. 5 draSTavyam khaga. 6 lobhAllomena mithyAbhidhAne. 7 bhayAdau madhyamo daNDo kha. 8 pUrva prathamasAhasameva. 9 strIvyatirekAbhi kha. 10 vartamAnakAla kha. 11 zAstrasvarUpa kha. For Private And Personal Use Only Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 172 yAjJavalkyasmRtiH / [ vyavahArAdhyAyaH sayet / yadvA vivAsayet vAsaso vigato vivAsAH / vivAsasaM karotIti Nici kRte ' NAviSThavatprAtipadikasya' iti Tilope rUpam / nagnIkuryAdityarthaH / athavA vasatyasminniti vAso gRham / vivAsayet bhagnagRhaM kuryAdityarthaH / brAhmaNasyApi lobhAdikAraNavizeSAparijJAne'nabhyAse ca tatratatrokto daNDa eva / abhyAse svarthadaNDo vivAsanaM ca / tatrApi jAtidravyAnubandhAdyapekSayA vivAsanaM namIkaraNaM gRhabhaGgo dezAnnirvAsanaM ceti vyavasthA draSTavyA / lobhAdikAraNavizeSAparijJAne'nabhyAse cAlpaviSaye kauTasAkSye brAhmaNasyApi kSatriyA divadarthadaNDa eva / mahAviSaye tu dezAnnirvAsanameva / atrApyabhyAse sarveSAmeva manUktaM draSTavyam / naca brAhmaNasyArthadaNDo nAstIti mantavyam / arthadaNDAbhAve zArIradaNDe ca niSiddhe svalpe'pyaparAdhe najhIkaraNagRhabhaGgAGkakaraNavipravAsanaM daNDAbhAvo vA prasajyeta - 'caturNAmapi varNAnAM prAyazcittamakurvatAm / zArIraM dhanasaMyuktaM daNDaM dharmya prakalpayet // ' iti smaraNAzca / tathA ( manuH 8|378) - 'sahasraM brAhmaNo daNDyo guptAM viprAM balAdrajan' iti smaraNAt / yattu zaGkhavacanam --'trayANAM varNAnAM dhanApahAravadhabandhakriyA vivAsanAGkakaraNaM brAhmaNasya' iti, tatra dhanApahAraH sarvasvApahAro vivakSito vadhasAhacaryAt - 'zArIrasvavarodhAdirjIvitAntaH prakIrtitaH / kAkiNyAdistvarthadaNDaH sarvasvAntastathaiva 'ca // ' iti vadhasarvasvaharaNayoH sahapAThAt / yadapyuktam- 'rASTrAdenaM bahiH kuryAtsamagradhanamakSatam' iti tatprathamakRta sAhasaviSayaM na sarvaviSayam / zArIrastu brAhmaNasya na kadAcidbhavati / ( manuH 81380 ) - 'na jAtu brAhmaNaM hanyAtsarvapApeSvapi sthitam' iti sAmAnyena manusmaraNAt / tathA ( manuH 8 381 ) - 'na brAhmaNavadhAdbhUyAnadharmo vidyate bhuvi / tasmAdasya vadhaM rAjA manasApi na cintayet // ' iti // 81 // jAnataH sAkSyAnaGgIkAre Aha yaH sAkSyaM zrAvito'nyebhyo nihute tattamovRtaH / sadApyo'STaguNaM daNDaM brAhmaNaM tu vivAsayet // 82 // apica / yastu sAkSitvamaGgIkRtyAnyaiH sAkSibhiH saha sAkSyaM zrAvitaH sannigadanakAle tamovRto rAgAdyAkrAntacittastatsAkSyamanyebhyaH sAkSibhyo nihute nAhamatra sAkSI bhavAmIti sa vivAdaparAjaye yo daNDastaM daNDamaSTaguNaM dApyaH / brAhmaNaM punaraSTaguNadravyadaNDadAnAsamartha vivAsayet / vivAsanaM ca nagnIkaraNagRhabhaGgadezanirvAsanalakSaNaM viSayAnusAreNa dRSTavyam / itareSAM tvaSTaguNadravyedaNDadAnAsaMbhave svajAtyucitakarmakaraNa nigaDabandhanakArAgRhapravezAdi draSTavyam / etacca pUrvazloke'pyanusartavyam / yadA sarve sAkSyaM nihuvate tadA sarve samAnadoSAH / yadA tu sAkSyamuktvA punaranyathA vadanti tadAnubandhAdyapekSayA daNDyAH / yathAha kAtyAyanaH - 'uktvAnyathA buvANAzca daNDyAH syurvAkchalAnvitAH' 1 daNDAsaMbhave kha. 2 anubandho doSotpAdaH. For Private And Personal Use Only Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAkSiprakaraNam 5] mitaakssraashitaa| 173 iti / na cAnyenoktAH sAkSiNo'nyena rahasyanusatavyAH / yathAha nAradaH'na pareNa samuddiSTamupeyAtsAkSiNaM rahaH / bhedayenaiva cAnyena 'hIyetaivaM samAca. ran // ' iti // 82 // sAkSiNAmavacanamasatyavacanaM ca sarvatra pratiSiddhaM tadapavAdArthamAha varNinAM hi vadho yatra taMtra sAkSyanRtaM vadet / .. yatra varNinAM zUdravidakSatraviprANAM satyavacanena vadhaH saMbhAvyate tatra sAkSyanRtaM vadet satyaM na vadet / anena ca satyavacanapratiSedhena sAkSiNaH pUrvapratiSikhumasatyavacanamavacanaM cAbhyanujJAyate / yatra zaGkAbhiyogAdau satyavacane varNino vadho'nRtavacane na kasyApi vadhastatrAnRtavacanamabhyanujJAyate / yatra tu satyavacane'rthipratyarthinoranyatarasya vadho'satyavacane cAnyatarasya vadhastatra tUSNIbhAvAbhyanujJA rAjA yadyanumanyate / atha rAjA kathamapyakathane na muJcati tadA bhedAdasAkSitvaM kartavyam / tasyApyasaMbhave satyameva vaditavyam / asatyavacane varNivadhadoSo'satyavacanadoSazca / satyavacane tu varNivadhadoSa eva / tatra ca yathAzAstraM prAyazcittaM kartavyam // tIsatyavacane tUSNIMbhAve ca zAstrAbhyanujJAnAtpratyavAyAbhAva ityata Aha tatpAvanAya nivopyazvaruH sAravato dvijaiH // 83 // tatpAvanAya anRtavacanAvacana nimittapratyavAyaparihArAya sArasvatazvarurdvijairekaikazo nirvApyaH kartavyaH / sarasvatI devatA asyeti saarsvtH| anavanAvitAntarUSmapakkIdane carazandaH prasiddhaH / ihAyamabhisandhiH-sAkSiNAmanRtavacanamavacanaM ca yaniSiddhaM tadihAbhyanujJAtam / yattu-'nAnRtaM vadet / abruvanvibruvanvApi naro bhavati kilbiSI' iti sAmAnyenAnRtavacanamavacanaM ca pratiSiddhaM tadatikramanimittamidaM prAyazcittam / naca mantavyaM sAkSiNAmanRtavacanAvacanAbhyanujJAne'pi sAdhAraNAnRtavacanAvacanapratiSedhAtikramanimittapratyavAyasya tAdavasthyAdabhyanujJAvacanamanarthakamiti / yataH sAkSyanRtavacanAvacanayobhUyAnpratyavAyaH sAdhAraNAnRtavacanAvacanayoralpIyAnityarthavadabhyanujJAvacanam / yadyapi bhUyasaH pratyavAyasya nivRttyA AnupaGgikasyAlpIyasaH pratyavAyasya nivRttiranyatra tathApIhAbhyanujJAvacanAtprAyazcittavidhAnAcca bhUyaso nivRttyAlpIyAnapyAnuSaGgiko'pi pratyavAyo na nivartata iti gamyate / etadevAnyatra prazneSu varNivadhAzaGkAyAM pAnthAdInAmanRtavacanAvacanAbhyanujJAnaM veditavyam / naca tatra prAyazcittamasti pratiSedhAntarAbhAvAt / nimittAntareNa kAlAntare'rthatattvAvagame'pi sAkSiNAmanyeSAM ca daNDAbhAvo'smAdeva vacanAdavagamyata iti // 83 // iti sAkSiprakaraNam / 1 hIyeccaivaM gha. 2 sAkSyaM tatrAnRtaM. 3 vadet gha. sAkSyamanRtam gha. 4 vacanena. 5 bhyanujJayA kha. 6 niSiddhaM kha. 7 sthyAdavacanAbhyanuzA kha. 8 sAkSiNAmasatyavacanAvacanapratiSedhAtikramathoH kha. For Private And Personal Use Only Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir A 174 yaajnyvlkysmRtiH| [vyavahArAdhyAyaH K AR atha lekhyaprakaraNam 6 bhuktisAkSiNau nirUpitau / sAMprataM lekhyaM nirUpyate / tatra lekhyaM dvividhaM zAsanaM jAnapadaM ceti / zAsanaM nirUpitam / jAnapadamabhidhIyate / tacca dvividham svahastakRtamaMnyakRtaM ceti / tatra svahastakRtamasAkSikaM anyakRtaM sasAkSikam / anayozca dezAcArAnusAreNa prAmANyam / yathAha nAradaH-'lekhyaM tu dvividhaM jJeyaM svahastA'nyakRtaM tathA / asAkSimatsAkSimaJca siddhirdezasthitestayoH // iti tatrAnyakRtamAha yaH kazcidartho niSNAtaH svarucyA tu parasparam / lekhyaM tu sAkSimatkArya tasmindhanikapUrvakam // 84 // dhanikAdhamarNayoryo'rtho hiraNyAdiH parasparaM svarucyA iyatA kAlenaitAvaddeyamiyatI ca pratimAsaM vRddhiriti niSNAto vyavasthitaH tasminnarthe kAlAntare vipratipattau vastutattvanirNayArtha lekhyaM sAkSimaduktalakSaNasAkSiyuktaM dhanikapUrvakaM dhanikaH pUrvo yasmiMstaddhanikapUrvakam / dhanikanAmalekhanapUrvakamitiyAvat / kArya kartavyam / uktalakSaNAH sAkSiNo vA kartavyAH-'kartA tu yatkRtaM kArya sikhyathai tasya sAkSiNaH / pravartante vivAdeSu svakRtaM vAtha lekhyakam // ' iti smaraNAt // 84 // samAmAsatadardhAharnAmajAtikhagotrakaiH / sabrahmacArikAtmIyapitRnAmAdicinitam // 85 // apica / samA saMvatsaraH / maasshcaitraadiH| tadadhaiM pakSaH zuklaH kRSNo vA / ahastithiH pratipadAdiH / nAma dhanikarNikayoH / jAtirbrAhmaNatvAdiH / svagotraM vAsiSThAdigotram / etaiH samAdibhizcihnitam / tathA sabrahmacArikaM bar3hacAdizAkhAprayuktaM guNanAma bar3hacaH kaTha iti / AtmIyapitRnAma dhanikarNikapitRnAma / AdigrahaNAdvyajAtisaMkhyAcArAdergrahaNam / etaizca cihnita lekhyaM kAryamiti gatena saMbandhaH // 5 // samApte'rthe RNI nAma svahastena nivezayet / mataM me'mukaputrasya yadatropari lekhitam // 86 // kiNc| dhanikAdhamarNayoryo'rthaH svarucyA vyavasthitastasminnarthe samApte likhite RNI adhamarNo nAmAtmIyaM svahastenAsmillekhye yadupari lekhitaM tanmamAmukaputrasya matamabhipretamiti nivezayetpatre vilikhet // 86 // PANCHERaranasamanarmahilaomimansenilenewalremUMEROLAWresumptsuureactitolearchnasaitanianimalAasamanartTAHANIHARRANASANNARIMANSHI 1 manyahastakRtaM ga. 2 dhanikAdhamarNikayoH kha. 3 saMkhyAvArAdeH kha. ga. For Private And Personal Use Only Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org lekhyaprakaraNam 6 ] Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mitAkSarAsahitA / sAkSiNazca svahastena pitRnAmakapUrvakam / atrAhamamukaH sAkSI likheyuriti te samAH // 87 // 175 tathA / tasmiMllekhye ye sAkSiNo likhitAste'pyAtmIyapitRnAma lekhanapUrvakaM asminnarthe'yamamuko devadattaH sAkSIti svahastenaikaikazo likheyuH / teca samAH saMkhyAto guNatazca kartavyAH / yadyadhamarNaH sAkSI vA lipijJo na bhavati tadAdhamarNo'nyena sAkSI ca sAkSyantareNa sarvasAkSisaMnidhau svamataM lekhayet / yathAha nAradaH - - ' alipijJa RNI yaH syAtsvamataM tu sa lekhayet / sAkSI vA sAkSiNAnyena sarvasAkSisamIpataH // iti // 87 // ubhayAbhyarthitenaitanmayA AmukasUnunA / likhitaM mukeneti lekhako'nte tato likhet // 88 // apica / tato lekhaka ubhAbhyAM dhanikAdhamarNikAbhyAM prArthitena mayAsukena devadattena viSNumitrasUnunA etallekhyaM likhitamityante likhet // 88 // sAMprataM svakRtaM lekhyamAha vinApi sAkSibhirlekhyaM svahastalikhitaM tu yat / tatpramANaM smRtaM lekhyaM balopadhikRtAdRte // 89 // '' yallekhyaM svahastena likhitamadhamarNena tatsAkSibhirvinApi pramANaM smRtaM manvAdibhiH / balopadhikRtAdRte balena balAtkAreNa upadhinA chalalobhakrodhabhayamadAdilakSaNena yatkRtaM tasmAdvinA / nArado'pyAha -- ' mattAbhiyukta strIbAlabalAtkArakRtaM ca yat / tadapramANaM likhitaM bhayopadhikRtaM tathA // ' iti / tacaitatsvahastarkRtaM kRtaM ca yallekhyaM dezAcArAnusAreNa sabaindhakavyavahAre'bandhakavyavahAre ca yuktamarthakramAparilopena lipyakSarAparilopena ca lekhyamityetAvat na punaH sAdhuzabdaireva, prAtisvika dezabhASayApi lekhanIyam / yathAha nAradaH - 'dezAcArAviruddhaM yadvyaktAdhividhilakSaNam / tatpramANaM smRtaM lekhyamaviluptakramAkSaram // ' iti / vidhAnaM vidhiH AdhervidhirAdhividhirAdhIkaraNaM tasya lakSaNaM gopyAdhibhogyAdhikAlakRtamityAdi tadvyaktaM vispaSTaM yasmiMstadvyakttAdhividhilakSaNam / avilupta kramAkSaraM / akSarANAM kramaH kramazcAkSarANi ca kramAkSarANi bhaviluptAni kramAkSarANi yasmiMstadaviluptakramAkSaraM / tadevaMbhUtaM lekhyaM pramANam / rAjazAsanavana sAdhuzabda niyamo 'tretyabhiprAyaH // 89 // lekhyaprasaGgena lekhyArUDhamapyRNaM tribhireva deyamityAhaRNaM lekhyakRtaM deyaM puruSaistribhireva tu / yathA sAkSyAdikRtamRNaM tribhireva deyaM tathA lekhyakRtamapyAhartRrtatputratatputrai 1 kAbhyAmubhAbhyAM kha. 2 vinA tu kha. 3 tatraitat Sa. 4 kRtaM ca lekhyaM ga. 5 sabandhavyavahAre ca kha. 6 tatputrapautraiH. yA0 18 For Private And Personal Use Only Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 176 yaajnyvlkysmRtiH| [vyavahArAdhyAyaH stribhireva deyaM na caturthAdibhiriti niyamyate / nanu putrapautraiNaM deyamityavizeSeNa RNamAtraM tribhireva deyamiti niyatameva / bADham / asyaivotsargasya patrArUDhaNaviSaye smRtyantaraprabhavAmapavAdazaGkAmapanetumidaM vacanamArabdham / tathAhi-patralakSaNamabhidhAya kAtyAyanenAbhihitam - 'evaM kAlamatikrAntaM pitRRNAM dApyate RNam' iti / itthaM patrArUDhamRNamatikAntakAlamapi pitRRNAM saMbandhi dApyate / anna pitRRNAmiti bahuvacana nirdezAtkAlamatikrAntamiti vacanAccaturthAdirdApya iti pratIyate / tathA hArItenApi-'lekhyaM yasya bhaveddhaste lAbhaM tasya vinirdizet' iti / atrApi yasya haste lekhya (patra) masti tasyarNalAbhe iti sAmAnyena caturthAdibhyo'pyaNalAbho'stIti pratIyate / atazcaitadAzaGkAnivRttyarthametadvacanamityuktam / vacanadvayaM ca yogIzvaravacanAnusAreNa yojanIyam // asthApavAdamAha Adhistu bhujyate tAvadyAvattanna pradIyate // 90 // sabandhake'pi paitrArUDhaM RNaM tribhireva deyamiti niyamAdRNApAkaraNAnadhikAreNAdhyAharaNe'pyanadhikAraprAptAvidamucyate / yAvaJcaturthena paJcamena vA RNaM na dIyate tAvadevAdhirbhujyata iti vadatA sabandhakarNApAkaraNe caturthAderapyadhikAro darzitaH / nanvetadapyuktameva 'phalabhogyo na nazyatIti / satyam / tadapyetasmiasatyavAdavacane puruSatrayaviSayameva syAditi sarvamanavadyam // 90 // prAsaGgika parisamApya prakRtamevAnusarati dezAntarasthe durlekhye naSTonmRSTe hRte tathA / bhinne dagdhe'thavA chinne lekhyamanyattu kArayet // 91 // vyavahArAkSame patre patrAntaraM kuryAditi vidhIyate / vyavahArAkSamatvaM cAtyantavyavahitadezAntarasthe patre durlekhye duSTAni saMdihyamAnAni avAcakAni vA lekhyAni lipyakSarANi padAni vA yasiMstat durlekhyaM tasmindurlekhye, naSTe kAlavazena, unmRSTe maSIdaurbalyAdinA mRditalipyakSare, hRte taskarAdibhiH, bhinne vidalite, dagdhe prajvalite, chinne dvidhAbhUte sati patraM dvirbhavati / etaccArthipratyarthinoH parasparAnumatau satyAm / vimatyAM tu vyavahAraprAptI dezAntarasthapatrAnayanIyAdhvApekSayA kAlo dAtavyaH / durdezAvasthite naSTe vA patre sAkSimireva vyavahAranirNayaH kAryaH / yathAha nAradaH-'lekhye dezAntaranyaste zIrNe durlikhite hRte / satastatkAlakaraNamasato STradarzanam // ' iti / sato vidyamAnasya patrasya dezAntarasthasyAnayanAya kAlakaraNaM kAlAvadhitavyaH / asatAM punaravi 1 vacanAcca caturthAdiH kha. 2 patrArUDhe RNe kha. ga. 3 kAreNApaharaNe kha. 4 taskarAdinA ga. gha. 5 dvitIyapatraM bhavati ga. 6 nAya durgAdhvApekSayA kha. 7 durgadezAvasthite kha 8 dRSTadarzanaM gha. For Private And Personal Use Only Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir lekhyaprakaraNam 6 ] mitAkSarAsahitA / 177 dyamAnasya patrasya pUrva ye draSTAraH sAkSiNastairdarzanaM vyavahAraparisamApanaM kAryam / yadA tu sAkSiNo na santi tadA divyena nirNayaH kAryaH - 'alekhyasAkSike daivIM vyavahAre vinirdizet' iti smaraNAt / etacca jAnapadaM vyavasthApatram | rAjahtrapa vyavasthApanamIdRzameva bhavati / iyAMstu vizeSaH 'rAjJaH svahastasaMyuktaM svamudrAcihnitaM tathA / rAjakIyaM smRtaM lekhyaM sarveSvartheSu sAkSimat // ' iti / tathAnyadapi rAjakIyaM jayapatrakaM vRddhavasiSThenoktam- 'yathopanyastasAdhyArthasaMyuktaM sottarakriyam / sAvadhAraNakaM caiva jayapatrakamiSyate // prAr3ivAkAdihastA mudritaM rAjamudrA | siddhe'rthe vAdine dadyAjjayine jayapatrakam // iti / tathA sabhAsado'pi metaM me'mukaputrasyeti svahastaM dadyuH / - ' sabhAsadazva ye tatra smRtizAstravidaH sthitAH / yathAlekhyavidhau tadvatsvahastaM dadyureva te // iti smaraNAt / sabhAsadAM ca parasparAnumativyatirekeNa na vyavahAro niHzalyo bhavati / yathAha nAradaH - 'yatra sabhyo janaH sarvaH sAdhvetaditi manyate / sa niHzalyo vivAdaH syAtsazalyastvanyathA bhavet // ' iti / etaccatuSpAdvyavahAra eva / - ' sAdhayetsAdhyamarthe yaccatuSpAdAnvitaM ca yat / rAjamudrAnvitaM caiva jayapatrakamiSyate // ' iti smaraNAt / yatra tu hInatA / yathA - 'anyavAdI kriyAdveSI nopasthAtA niruttaraH / AhUtaprapailAyI ca hInaH paJcavidhaH smRtaH // ' iti / tatra na jayapatrakamasti apitu hInapatrakameva / tacca kAlAntare daNDaprAdhyarthaM jayapatraM tu prAGnyAyavidhisiddhyarthamiti vizeSaH // 91 // lekhyasaMdehe nirNayanimittAnyAha -- saMdigdhalekhyazuddhiH syAtsvahasta likhitAdibhiH / yuktiprAptikriyAcihnasaMbandhAgamahetubhiH // 92 // zuddhamazuddhaM veti saMdigdhasya lekhyasya zuddhiH svahastalikhitAdibhiH syAt / svahastena likhitaM yallekhyAntaraM tena zuddhiH / yadi sadRzAnyakSarANi bhavanti tadA zuddhiH syAdityarthaH / AdizabdAtsAkSi lekhaka svahastalikhitAntarasaMvAdAcchuddhiriti / yuktayA prAptiryuktiprAptiH / dezakAlapuruSANAM dravyeNa saha saMbandhaH prAptiH / asmindeze'sminkAle'sya puruSasyedaM dravyaM ghaTata iti yuktiprAptiH / kriyA tatsAkSyupanyAsaH / cihnamasAdharaNaM zrIkArAdi / saMbandho'rthipratyarthinoH pUrvamapi parasparavizvAsena dAnagrahaNAdisaMbandhaH / Agamo'syaitAvato'rthasya saMbhAvitaH prAyupAyaH / ete eva hetavaH / ebhirhetubhiH saMdigdhalekhyasya zuddhiH syAdityanvayaH / yadA tu lekhyasaMdehe nirNayo na jAyate tadA sAkSibhirnirNayaH kAryaH / yathAha kAtyAyanaH - 'dUSite patrake vAdI tadArUDhAMstu nirdizet' iti / sAkSisaMbhava viSayamidaM vacanam / sAkSyasaMbhavaviSayaM tu hArItavacanam - ' na mayaitatkRtaM patraM kUTametena kAritam / adharIkRtya tatpannamatho divyena nirNayaH // ' iti // 92 // 1 vyavahAre kha. 2 dattaM me kha. 3 mudrAGkitaM ga. 4 vyapalApI ga. 5 saMbandhaprAptiH kha. gha. For Private And Personal Use Only Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yaajnyvlkysmRtiH| [vyavahArAdhyAyaH evaM zodhite patre RNe ca dAtavye prApte yadA kRtsnameva RNaM dAtumasamarthastadA kiM kartavyamityata Aha lekhyasya pRSThe'bhilikhedatvA dattvarNiko dhanam / - dhanI vopaMgataM dadyAtvahastaparicihnitam // 93 // .. yadAdhamarNikaH sakalamRNaM dAtumasamarthastadA zaktyanusAreNa dattvA pUrvakRtasya lekhyasya pRSThe'bhilikhet etAvanmayA dattamiti / uttamarNo vA upagataM prAptaM dhanaM tasyaiva lekhyasya pRSThe dadyAdabhilikhet etAvanmayA labdhamiti / katham / svahastaparicihnitaM svahastalikhitAkSaracihnitam / yadvopagataM pravezapatraM svahastalikhitacihnitamadhamAyottamarNo dadyAt // 9 // RNe tu kRtsne datte lekhyaM kiM kartavyamityata Aha dattvarNa pATayellekhyaM zuddhyai vAnyattu kArayet / krameNa sakRdeva vA kRtsnamRNaM dattvA pUrvakRtaM lekhyaM pATayet / yadA tu durgadezAvasthitaM lekhyaM naSTaM vA tadA zuddhyai adhamarNatvanivRttyarthamanyallekhyaM kArayedduttamaNenAdhamarNaH / pUrvoktakrameNottamo vizuddhipatramadhamarNAya dadyAdityarthaH // sasAkSike RNe kRtsne dAtavye kiM kartavyamityata Aha sAkSimaca bhavedyadvA taddAtavyaM sasAkSikam // 94 // yattu sasAkSikamRNaM tatpUrvasAkSisamakSameva dayAt // 24 // iti lekhyaprakaraNam / atha divyaprakaraNam / likhitasAkSibhuktilakSaNaM trividhaM mAnuSaM pramANamuktam / athAvasaraprApta divyaM pramANamabhidhAsyan tulAmyApa ityAdibhirAcaiH paJcabhiH zlokairdivyamAtRkAM kathayati / tatra tAvaddivyAnyupadizati tulAmyApo viSaM kozo divyAnIha vizuddhaye / tulAdIni kozAntAni paJca divyAnIha dharmazAstre vizuddhaye saMdigdhasyArthasya saMdehenivRttaye dAtavyAnIti // nanvanyatrAnyAnyapi taNDulAdIni divyAni santi-'dhaTo'gnirudakaM caiva viSaM kozastathaiva ca / taNDulAzcaiva divyAni saptamastaptamASakaH // ' iti pitAmahasmaraNAt / ataH kathametAvantyevetyata Aha mahAbhiyogeSvetAni . 1 copagataM gha. 2 likhitaparicihnita ga. 3 uttamaNe adha kha. 4 dibhirArabhya gha. 5 saMdigdha. 6 anyatrAnyA kha. For Private And Personal Use Only Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir divyaprakaraNam 7 ] mitAkSarAsahitA / 179 etAni mahAbhiyogeSveva nAnyatreti niyamyate na punarimAnyeva divyAnIti / mahatvAvadhiM ca vakSyati / nanvalpAbhiyoge'pi koze iSyate-kozamalpe'pi dApayet' iti smaraNAt / satyam / kozasya tulAdiSu pATho na mahAbhiyogeSveveti niyamArthaH, kiMtu sAvaSTambhAbhiyoge'pi prAtyarthaH / anyathA zaGkAbhiyoge eva syAt-'avaSTambhAbhiyuktAnAM dhaTAdIni vinirdizet / taNDulAzcaiva kozazca zaGkAsveva na saMzayaH // ' iti smaraNAt // mahAbhiyogeSu zakiteSu sAvaSTambheSu cAvizeSeNa prAptAvapavAdamAha zIrSakasthebhiyoktari // 95 // etAni tulAdInyabhiyoktari zIrSakasthe'bhiyuktasya bhavanti / zIrSakaM zirovyavahArasya caturthaH pAdo jayaparAjayalakSaNastena ca daNDo lakSyate tatra tiSThatIti zIrSakasthaH tatprayukkaMdaNDabhAgityarthaH // 95 // 'tato'rthI lekhayetsathaH pratijJAtArthasAdhana miti bhAvapratijJAvAdina eva kriyeti vyavasthA darzitA tadapavAdArthamAha rucyA vAnyataraH kuryAditaro vrtyecchirH| rucyAbhiyoRbhiyuktayoH parasparasaMpratipattyAnyataro'bhiyukto'bhiyoktA vA divyaM kuryAt / itaro'miyukto'bhiyoktA vA ziraH zArIramarthadaNDaM vA vartayedaGgIkuyAt / ayamabhisandhiH -na mAnuSapramANavaddivyaM pramANaM bhAvaikagocaraM apitu bhAvAbhAvAvavizeSeNa gocarayati / atazca mithyottare pratyavaskandane prAGnyAye vArthipratyarthinoranyatarasyecchayA divyaM bhavatIti // __ alpAbhiyoge mahAmiyoge zaGkAsAvaSTambhayorapyavizeSeNa kozo bhavatItyuktaM, tulAdIni viSAntAni tu mahAbhiyogeSveva sAvaSTambheSveveti ca niyamo drshitH| tatrAvaSTambhAbhiyogeSvevetyasyApavAdamAha vinApi zIrSakAtkuryAnnRpadrohe'tha pAtake // 96 // rAjadrohAbhizaGkAyAM brahmahatyAdipAtakAbhizaGkAyAM ca ziraHsthAyinA vinApi tulAdIni kuryAt mahAcauryAbhizaGkAyAM ca / yathAha-'rAjabhiH zaGkitAnAM ca nirdiSTAnAM ca dasyubhiH / AtmazuddhiparANAM ca divyaM deyaM ziro cinA // ' iti / taNDulAH punaralpacauryazaGkAyAmeva |-caurye tu taNDulA deyA nAnyatreti vinizcayaH' iti pitAmahavacanAt / taptamASastu mahAcauryAbhizaGkAyAmeva |'cauryshngkaabhiyuktaanaaN taptamASo vidhIyate' iti smaraNAt / anye punaH zapathA alpaarthvissyaaH|-'styN vAhanazastrANi gobIjakanakAni ca / devatApitRpAdAMzca dattAni sukRtAni ca // spRzecchirAMsi putrANAM dArANAM suhRdAM tathA / 1 kozo''styeva ga.2 kriyAvyavasthA kha.3bhAvAbhAvavizeSeNetisarvatra pAThaH. 4 bhavatIti yuktaM gha. For Private And Personal Use Only Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 180 yaajnyvlkysmRtiH| [vyavahArAdhyAyaH abhiyogeSu sarveSu kozapAnamathApi vA / ityete zapathAH proktA manunA svalpakAraNe // ' iti nAradasmaraNAt // yadyapi mAnuSapramANAnirNeyasya nirNAyakaM yattadivyamiti lokaprasiddhyA zapathAnAmapi divyatvaM tathApi kAlAntaranirNayani mittatvena samanantaranirNayanimittebhyo ghaTAdibhyo divyebhyo bhedatvavyapadezo . brAhmaNaparivrAjakavat / kozasya tu zapathatve'pi dhaTAdiSu pATho mahAbhiyogavi SayatvenAvaSTambhAbhiyogaviSayatvena ca dhaTAdisAmyAnatu samanantaranirNayanimittatvena / taNDulAnAM taptamASasya ca samanantaranirNayanimittatve'pyalpaviSayatvena zaGkAviSayatvena ca ghaTAdivalakSaNyAtteSvapATha iti saMtoSTavyam / etAni ca divyAni zapathAzca yathAsaMbhavamRNAdiSu vivAdeSu prayoktavyAni / yattu pitAmahavacanam-'sthAvareSu vivAdeSu divyAni parivarjayet' iti, tadapi likhitasAmantAdisadbhAve divyAni parivarjayediti vyAkhyeyam / nanu vivAdAntareSvapi pramANAntarasaMbhave divyAnAmanavakAza eva / satyam / RNAdiSu vivAdeSu uktalakSaNasAkSyupanyAse'rthinA kRte'pi pratyarthI yadi daNDAbhyupagamAvaSTambhena divyamavalambate tadA divyamapi bhavati / sAkSiNAmAzayadoSasaMbhavAddivyasya ca nidardoSatvena vastutattvaviSayatvAttallakSaNatvAcca dharmasya / yathAha nAradaH-tatra satye sthito dharmo vyavahArastu sAkSiNi / daivasAdhye pauruSeyIM na lekhyaM vA prayojayet // ' iti / sthAvareSu ca vivAdeSu pratyarthinA daNDAvaSTambhena divyAvalambane kRte'pi sAmantAdidRSTapramANasadbhAve na divyaM grAhyamiti vikalpanirAkaraNAthai 'sthAvareSu vivAdeSu' ityAdipitAmahavacanaM nAtyantikadivyanirAkaraNArtham / likhitasAmantAyabhAve sthAvaravivAdeSvanirNayaprasaGgAt // 96 // divye sAdhAraNavidhiH sacaila snAtamAhUya sUryodaya upoSitam / kArayetsarvadivyAni nRpabrAhmaNasaMnidhau // 97 // kiMca / pUrvedhurupoSitamudite sUrye sacailaM snAtaM divyaprAhiNamAhUya nRpasya sabhyAnAM brAhmaNAnAM ca saMnidhau sarvANi divyAni kArayetprAvivAka:-'virAtropoSitAya syurekarAtroSitAya vaa| nityaM divyAni deyAni zucaye cAvAsase // ' ityupavAsavikalpaH pitAmahenokto balavadabalavanmahAkAryAlpakAryaviSayatvena vyavasthito draSTavyaH / upavAsaniyamazca kArayituHprAvivAkasyApi'divyeSu sarvakAryANi prADvivAkaH samAcaret / adhvareSu yathAdhvaryuH sopavAso nRpAjJayA // ' iti pitAmahavacanAt // atra yadyapi sUryodaya ityavizeSeNoktaM tathApi ziSTasamAcArAgAnuvAsare divyAni deyAni / tatrApi-'pUrvAhne'gniparIkSA syAtpUrvAhne ca dhaTo bhavet / madhyAhne tu jalaM deyaM dharmatattvamabhIpsatA // 1 sAdhyeSu ga. sarveSu kozayAna gha. 2 nAradAdi kha-ga. 3 nantaranimittanirNayebhyo gha. 4 ntarasadbhAve gha. 5 uktalakSaNe gha. 6 mAzayeddoSa gha. For Private And Personal Use Only Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir divyaprakaraNam 7] mitaakssraashitaa| 181 divasasya tu pUrvAhne kozazuddhirvidhIyate / rAtrau tu pazcime yAme viSaM deyaM suzItalam // ' iti pitAmahokto vizeSo draSTavyaH // anuktakolavizeSANAM taNDulataptamASaprabhRtInAM pUrvAhna eva pradAnam / -'pUrvAhne sarvadivyAnAM pradAnaM parikIrtitam' iti sAmAnyena nAradasmaraNAt / ahani tridhA vibhakte pUrvo bhAgaH pUrvAhno madhyamo madhyAhnaH uttaro'parAhnaH / tathAparo'pi kAlavizeSo vidhipratiSedhamukhena drshitH| vidhimukhastAvat-'agneH zizirahemantau varSAzcaiva prakItitAH / zarISmeSu salilaM hemante zizire viSam // caitro mArgazirazcaiva vaizAkhazca tathaiva ca / ete sAdhAraNA mAsA divyAnAmavirodhinaH // kozastu sarvadA deyastulA syAtsArvakAlikI // ' iti / kozagrahaNaM sarvazapathAnAmupalakSaNam / taNDulAnAM punarvizeSAnamidhAnAtsArvakAlikatvam / pratiSedhamukho'pi-'na . zIte toyazuddhiH sthAnoSNakAle'gnizodhanam / na prAvRSi viSaM dadyAtpravAte na sulA tthaa.|| nAparAhne na sandhyAyAM na madhyAhne kadAcana // ' iti / na zIte toyazuddhiH syAdisyatra zItazabdena hemantaziziravarSANAM grahaNam / 'noSNakAle'gnizodhana'mityatroSNakAlazabdena grISmazaradoH vidhAnalabdhasyApi punarniSedha AdarArthaH / prayojanaM tu vakSyate // 97 // adhikArivyavasthAmAha tulAstrIbAlavRddhAndhapaGgubrAhmaNarogiNAm / agnijelaM vA zUdrasya yavAH sapta viSasya vA // 98 // strI strImAtraM jAtivayovasthAvizeSAnAdareNa / bAla ASoDazAdvarSAjAtivizeSAnAdareNa / vRddho'zItikAvaraH / andho netravikalaH / paGguH pAdavikalaH / brAhmaNo jAtimAtram / rogI vyAdhitaH / eteSAM zodhanArthaM tulaiveti niyamyate / agniH phAlastaptamASazca kSatriyasya / jalameva vaizyasya / vaashbdo'vdhaarnne| viSasya yavA uktaparimANAH saptaiva zUdrasya zodhanArthaM bhavanti / brAhmaNasya tulAvidhAnAt 'zUdrasya yavAH sapta viSasya vA' iti viSavidhAnAdagnirjalaM veti kSatriyavaizyaviSayamuktam / etadeva spaSTIkRtaM pitAmahena-'brAhmaNasya dhaTo deyaH kSatriyasya hutAzanaH / vaizyasya salilaM proktaM viSaM zUdrasya dApayet // ' iti / yattu khyAdInAM divyAbhAvasmaraNam-'savratAnAM bhRzArtAnAM vyAdhitAnAM tpsvinaam| strINAM ca na bhavedivyaM yadi dharmastvapekSitaH // ' iti, tat 'rucyA vAnyataraH kuryAt' iti vikalpanivRttyartham / etaduktaM bhavati-'avaSTambhAbhiyogeSu syAdInAmabhiyoktRtve'bhiyojyAnAmeva divyaM, eteSAmamiyojyatve'pyabhiyoktaNAmeva divyam / parasparAbhiyoge tu vikalpa eva / tatrApi tulaiveti kAtyAyanavacanena niyamyate / tathA mahApAtakAdizaGkAbhiyoge syAdInAM tulaiveti etacca vacanaM sarvadivyasAdhAraNeSu mArgazirazcaitravaizAkheSu syAdInAM sarvadivyasama 1 kozasiddhiH kha. 2 anuktavelA ga. gha. 3 prathamo bhAgaH. gha. 4 uttamo gha. 5 toyasiddhiH syAt kha. For Private And Personal Use Only Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 182 yaajnyvlkysmRtiH| [vyavahArAdhyAyaH vadhAne niyAmakatayArthavat / naca sarvakAlaM strINAM tulaiveti |-striinnaaN tu na viSaM proktaM na cApi salilaM smRtam / dhaTakozAdibhistAsAmantastattvaM vicArayet // ' iti viSasalilavyatiriktadhaTakozAgyAdibhiH zuddhividhAnAt / evaM bAlAdiSvapi yojanIyam / tathA brAhmaNAdInAmapi na sArvakAlikastulAdiniyamaH-sarveSAmeva varNAnAM kozazuddhirvidhIyate / sarvANyetAni sarveSAM brAhmaNasya viSaM vinA // ' iti pitAmahasmaraNAt / tasmAtsAdhAraNe kAle bahudivyasamavadhAne tulAdiniyamArthamevedaM vacanam / kAlAntare tu tattatkAlavihitaM sarveSAm / tathAhi-varSAsvagnireva sarveSAm / hemanta zizirayostu kSatriyAditrayANAmagniviSayorvikalpaH / brAhmaNasya tvagnireva na kadAcidviSam / 'brAhmaNasya viSaM vinA' iti pratiSedhAt / grISmazaradostu salilameva / yeSAM tu vyAdhivizeSeNAmyAdiniSedhaH-'kuSThinAM varjayedagniM salilaM zvAsakAsinAm / pittazleSmavatAM nityaM viSaM tu parivarjayet // ' iti teSAmanyAdikAle'pi sAdhAraNaM tulAyeva divyaM bhavati / tathA-'toyamagnirviSaM caiva dAtavyaM balinAM nRNAm' iti vaicanAdurbalAnAmapi sarvathA vidhipratiSedhAhatukAlAnatikrameNa jAtivayovasthAzritAni divyAni deyAni // 98 // 'mahAbhiyogeSvetAnI'tyuktaM tatrAbhiyogasya yadapekSaM mahattvaM tadidAnImAha nAsahasrAddharetkAlaM na viSaM na tulAM tathA / / paNasahasrAdAk phAlaM viSaM tulAM vA na kArayet / madhyavarti jalamapi / yathoktam-'tulAdIni viSAntAni guruSvartheSu dApayet' iti / atra kozasyAgrahaNaM 'kozamalpe'pi dApayet' ityalpAbhiyoge'pi tasya saraNAt / etAni catvAri divyAni paNasahasrAdUrdhvameva bhavanti nArvAgityarthaH // nanvarvAgapyanyAdIni pitAmahena darzitAni-sahasre tu dhaTaM dadyAtsahasrArdha tathAyasam / ardhasyArdhe tu salilaM tasyArdhe tu viSaM smRtam // ' iti / satyam / tatretthaM vyavasthA / yadravyApahAre pAtityaM bhavati tadviSayaM pitAmahavacanaM, itaradravyaviSayaM yogIzvaravacanamiti / etacca vacanadvayaM steyasAhasaviSayam / apahnave tu vizeSo darzitaH kAtyAyanena-dattasyApahvavo yatra pramANaM tatra kalpayet / teyasAhasayordivyaM svalpe'pyarthe pradApayet // sarvadravyapramANaM tu jJAtvA hema prakarupayet / hemapramANayuktaM tu tadA divyaM niyojayet // jJAtvA saMkhyAM suvarNAnAM zatanAze viSaM smRtam / azItestu vinAze vai daMdyAcaiva hutAzanam // paSTyA nAze jalaM deyaM catvAriMzati vai dhaTam / vizaMdazavinAze tu kozapAnaM vidhIyate // paJcAdhikasya vA nAze tato'rdhArdhasya tnnddulaaH| tato'rdhAdhavinAze hi 1 sArvakAlaM kha. 2 yathA kha. 3 tulA divyaM ga. 4 durbalAnAmiti sarvadA gha. 5 pratiSe. thAdRte uktakAlAnati ga. 6 vasthAnAzritAni kha. 7 yadapekSya khaga. 8 tatraivaM vyavasthA pa. 9 dadyAdeva kha. 10 dadyAtriMzadvinAze tu ga. For Private And Personal Use Only Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir divyaprakaraNam 7 ] mitAkSarAsahitA / 183 spRzetputrAdimastakAn // tato'rdhArdhavinAze hi laukikyazca kriyAH smRtAH / evaM vicArayanrAjA dharmArthAbhyAM na hIyate // ' iti / jJAtvA saMkhyA suvarNAnAmityatra suvarNazabdaH ' SoDaza mASAH suvarNa:' ityuktaparimANavacanaH / nAzazabdazcAtrApahnavavacanaH / 'nAsahasrAddharetphAla mityatra tu tAtrikapaNasahasraM boddhavyam // nanu nRpadrohe mahApAtake caitAni divyAnyuktAni tatkathaM nAsahasrAddharetphAlamityatrAha - nRpArtheSvabhiMzApe ca vaheyuH zucayaH sadA // 99 // nRpadrohe mahApAtakAbhiyoge ca sadA dravyasaMkhyAmanapekSyaivaitAni divyAni vadeyuH kuryurupavAsAdinA zucayaH santaH / tathA dezavizeSo'pi nAradenoktaH'sabhArAjakuladvAradevAyatanacatvare / nidheyo nizcalaH pUjyo dhUpamAlyAnulepanaiH // ' iti / nidheyo ghaTaH / vyavasthA ca kAtyAyanenoktA - 'indrasthAne'bhizastAnAM mahApAtakinAM nRNAm / nRpadrohe pravRttAnAM rAjadvAre prayojayet // prAtilomyaprasUtAnAM divyaM deyaM catuSpathe / ato'nyeSu sabhAmadhye divyaM deyaM vidurbudhAH // aspRzyAdhamadAsAnAM mlecchAnAM pApakAriNAm / prAtilomyaprasUtAnAM nizcayo na tu rAjani / tatprasiddhAni divyAni saMzaye teSu nirdizet // ' iti // 99 // iti divyamAtRkA // evaM sarvadivyopayoginIM divyamAtRkAmamidhAyedAnIM ghaTAdidivyAnAM prayo gamAha tulAdhAraNavidvadbhirabhiyuktastulAzritaH / pratimAnasamIbhUto rekhAM kRtvAvatAritaH // 100 // tvaM tu satyadhAmAsa purA devairvinirmitA / tatsatyaM vada kalyANi saMzayAnmAM vimocaya // 101 // yadyapi pApakRnmAtastato mAM tvamadho naya / zuddhamayordhva mAM tulAmityabhimantrayet // 102 // tulAyA dhAraNaM tolanaM ye vidanti suvarNakAraprabhRtayastaiH pratimAnena mRdAdinA samIbhUtaH samIkRtastu lAmAzrito'dhirUDho'bhiyukto'bhiyoktA vA divyakArI rekhAM kRtvA yena saMnivezena pratimAnasamIkaraNadazAyAM zikyatale'vasthitastasminpANDu lekhenAGkayitvA vatAritastu lAmabhimantrayetprArthaye tAnena mantreNa / he tule, tvaM satyasya sthAnamasi / purA AdisRSTau devairhiraNyagarbhaprabhRtibhirvinirmitotpAditA / tattasmAtsatyaM saMdigdhasyArthasya svarUpaM vada darzaya / kalyANi zo 1 abhizApeSu ga. 2 nRpadroheSu kha. 3 tato'nyeSu tu kAryeSu sabhAmadhye vidurbudhAH ga. 4 mlecchAnAmapakAriNAM ga. 5 dApayet ga. 6 vizodhaya gha. 7 pANDulekhyena kha. pANDulekhaH khaDU iti prasiddhaH. For Private And Personal Use Only Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir DECinema / 184 yaajnyvlkysmRtiH| [vyavahArAdhyAyaH bhane, asmAtsaMzayAnmAM vimocaya / he mAtaH, yadyahaM pApakRdasatyavAdyasmi tato mAM tvamadho naya / atha zuddhaH satyavAdyasi tato mAmUvaM gamayeti // prAvivAkasya tulAmimantraNamantreH smRtyantaroktaH / ayaM tu divyakAriNaH / jayaparAjayalakSaNaM tu mantraliGgAdevAvagamyata iti na pRthaguktam // dhaTanirmANaM punarArohaNAdyarthasiddhameva pitAmahanAradAdibhiH spaSTIkRtam / tadyathA-'chittvA tu yajJiyaM vRkSaM yUpavanmantrapUrvakam / praNamya lokapAlebhyastulA kAryA manISibhiH / mantraH saumyo vAnaspatyazchedane japya eva ca / caturasrA tulA kAryA dRDhA RjvI tathaiva ca // kaTakAni ca deyAni triSu sthAneSu cArthavat / caturhastA tulA kAryA pAdau copari tatsamau // antaraM tu tayorhastau bhavedadhyardhameva ca / hastadvayaM nikheyaM tu pAdayorubhayorapi // toraNe ca tathA kArye pArzvayorubhayorapi / dhaTAduccatare syAtAM nityaM dazabhirakulaiH // avalambau ca kartavyau tornnaabhyaamdhomukhau| mRnmayau sUtrasaMbaddhau dhaTamastakacumbinau // prAGmukho nizcalaH kAryaH zucau deze dhaTastathA / zikyadvayaM samAsajya pArzvayorubhayorapi // prAGmukhAnkalpayeha zi. kyayorubhayorapi / pazcime tolayetkartRnanyasminmRttikA zubhAm // piTakaM pUrayettasminniSTakAnAvapAMsubhiH / atra ca mRttikeSTakAnAvapAMsUnAM vikalpaH / parIkSakA niyoktavyAstulAmAnavizAradAH // vaNijo hemakArAzca kAMsyakArAstathaiva ca / kAryaH parIkSakairnityamavalambasamo ghaTaH // udakaM ca pradAtavyaM ghaTasyopari paNDitaiH / yasminna plavate toyaM sa vijJeyaH samo dhaTaH // tolayitvA naraM pUrva pazcAttamavatArya tu / dhaTaM tu kArayennityaM patAkAdhvajazobhitam // tata AvAhayeddevAnvidhinAnena mantravit / vAdivaryaghoSaizca gandhamAlyAnulepanaiH // prAmukhaH prAJjalirbhUtvA prAvivAkastato vadet / ehyehi bhagavandharma asmindivye samAviza // sahito lokapAlaizca vstraaditymrudgnnaiH| AvAhya tu dhaTe dharma pazcAdaGgAni vinyaset // indraM pUrve tu saMsthApya pretezaM dakSiNe tthaa| varuNaM pazcime bhAge kuberaM cottare tathA // agyAdilokapAlAMzca koNabhAgeSu vinyaset / indraH pIto yamaH zyAmo varuNaH sphttikprbhH|| kuberastu suvarNAbho vahnizvApi suva bhaH / tathaiva nirRtiH zyAmo vAyudhUmraH prazasyate // IzAnastu bhavedrakta evaM dhyAyetkramAdimAn / indrasya dakSiNe pArthe vasUnArAdhayedbudhaH // dharo dhruvastathA soma ApazcaivAnilo'nalaH / pratyUSazca prabhAsazca vasavo'STau prakIrtitAH // devezezAnayormadhya AdityAnAM tathA gaNam / dhAtAryamA ca mitrazca varuNoM'zubhaMgastathA // indro vivasvAnpUSA ca parjanyo dazamaH smRtH| tatastvaSTA tato viSNurajaghanyo jaghanyajaH // ityete dvAdazAdityA nAmabhiH prikiirtitaaH| agneH pa. zcimabhAge tu rudrANAmayanaM viduH // vIrabhadrazca zambhuzca girizazca mhaayshaaH| 1 matrAH smRtyantaroktAH gadha. 2 prAntaraM kha. 3 nidheyaM iti pAThaH. 4 piTakaM vaMzabhANDavizeSaH. 5 hemakArazca kAMsyakAraH. gha. 6 prAJjaliH prAGmakho bhUtvA gha. 7 dhruvo'dhvarastathA somaH kha. dharo dhruvazca somazca gha. 8 AdityAnAM tathAyanaM ga. AdityArAdhanaM tathA gha. 9 varuNoM'zo bhaga gagha 10 agneH pazcimadigbhAge rudrANAM sthApanaM viduH ga. For Private And Personal Use Only Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir divyaprakaraNam 7] mitaakssraashitaa| 185 ajaikapAdahirbudhnyaH pinAkI cAparAjitaH // bhuvanAdhIzvarazcaiva kapAlI ca vizA patiH / sthANurbhavazca bhagavAn rudrAstvekAdaza smRtAH // pretezarakSomadhye tu mAtRsthAnaM prakalpayet / brAhmI mAhezvarI caiva kaumArI vaiSNavI tathA // vArAhI caiva mAhendrI cAmuNDA gaNasaMyutA / niteruttare bhAge gaNezAyatanaM viduH // varuNasyottare bhAge marutAM sthAnamucyate / pavanaH sparzano vAyuranilo mArutastathA // prANaH prANezajIvau ca maruto'STau prakIrtitAH / dhaTasyottarabhAge tu durgAmAvAhayehudhaH // etAsAM devatAnAM tu svanAmnA pUjanaM viduH / bhUSAvasAnaM dharmAya dattvA cArSyAdikaM kramAt // aAdipazcAdaGgAnAM bhUSAntamupakalpayet / gandhAdikAM naivedyAntAM paricaryA prakalpayet // ' iti / atra ca tulAM patAkAdhvajAlaMkRtAM vidhAya tasyAmeohIti mantreNa dharmamAvAhya dharmAyAya kalpayAmi nama ityAdinA prayogeNArghyapAdyAcamanIyamadhuparkAcamanIyasnAnavastrayajJopavItAcamanIyamukuTakaTakAdibhUSAntaM datvA indrAdInAM durgAntAnAM praNavAdyaiH svanAmabhizcaturthyantai montarAdibhUSAntaM padArthAnusamayena dattvA dharmAya gandhapuSpadhUpadIpanaivedyAdi dattvA indrAdInAM gandhAdIni pUrvavaddayAt / gandhapuSpANi ca dhaTapUjAyAM raktAni kAryANi / yathAha nAradaH-'raktairgandhaizca mAlyaizca dadhyapUpAkSatAdibhiH / arcayettu dhaTaM pUrvaM tataH ziSTAMstu pUjayet // ' iti / indrAdInAM tu vizeSAnabhidhAnAdyathAlAbhaM raktairanyairvA pUjanamiti pUjAkramaH // etacca sarva prADvivAkaH kuryAt / yathoktam-'prAvivAkastato vipro vedavedAGgapAragaH / zrutavRttopasaMpannaH zAntacitto vimatsaraH // satyasaMdhaH zucirdakSaH sarvaprANihite rataH / upoSitaH zuddhavAsAH kRtadantAnudhAvanaH // sarvAsAM devatAnAM ca pUjAM kuryAdyathAvidhi // ' tathA / RtvigbhizcaturbhizcatasRSu dikSu laukikAgnau homaH kAryaH / yathAha'caturdikSu tathA homaH kartavyo vedapAragaiH / Ajyena haviSA caiva samini)masAdhanaiH // sAvitryA praNavenAtha svAhAntenaiva homayet // ' praNavAdikAM gAyatrImuccArya punaH svAhAkArAntaM praNavamuccArya samidAjyacarUnpratyekamaSTottarazataM juhuyAdityarthaH / evaM havanAntAM devapUjAM vidhAyAnantaramabhiyuktamarthaM vakSyamANamabasahitaM patre likhitvA tatpatraM zodhya zirogataM kuryAt / yathAha-'yedarthamabhiyuktaH syAllikhitvA taM tu patrake / mantreNAnena sahitaM tatkAryaM tu zirogatam // ' mantrazcAyam-'AdityacandrAvanilo'nalazca dyaurbhUmirApo hRdayaM yamazca / ahazca rAtrizca ubhe ca saMdhye dharmazca jAnAti narasya vRttam // ' iti / etacca dharmAvAhanAdi zirasi patrAropaNAntamanuSThAnakANDaM sarvadivyasAdhAraNam / yathoktam -'imaM mantravidhiM kRtsnaM sarvadivyeSu yojayet / AvAhanaM ca devAnAM tathaiva parikalpayet // ' iti / anantaraM prAvivAko dhaTamAmantrayet -'dhaTamAmantrayeccaiva vidhinAnena zAstravit' iti smaraNAt / mantrAzca darzitAH-'vaM dhaTa brahmaNA sRSTaH parIkSArtha durAtmanAm / dhakArAddharmamUrtistvaM TakArAtkuTilaM naram // to 1 nivedyAntAM paricaryA ga-dha. 2 yaM cArthamabhiyuktaH syAt gha. For Private And Personal Use Only - LE.Lamal Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 186 yAjJavalkyasmRtiH / [ vyavahArAdhyAyaH I 1 bhAvase yasmAddhastenAbhidhIyase / tvaM vetsi sarvajantUnAM pApAni sukRtAni ca // tvameva deva jAnISe na viduryAni mAnavAH / vyavahArAbhizasto'yaM mAnuSaH zuddhimicchati // tadenaM saMzayAdasmAddharmatastrAtumarhasi // ' iti / zodhyastu 'vaM tule' ityAdinA pUrvoktena mantreNa tulAmAmantrayet / anantaraM prAGgivAkaH zirogatapatrakaM zodhya yathAsthAnaM nivezya ca ghaTamAropayati - 'punarAropayettasmiJchirovasthita patrakam' iti smaraNAt / AropitaM ca vinADIpaJcakaM yAvattathaivAvasthApayet / tatkAlaparIkSAM ca jyotiHzAstrAbhijJaH kuryAt - 'jyotirvidrAhmaNaH zreSThaH kuryAtkAlaparIkSaNam / vinADyaH paJca vijJeyAH parIkSAkAlakovidaiH // ' iti smaraNAt / dazagurvakSaroccAraNakAlaH prANaH SaTprANA vinADI / uktaMca - 'dazaguruvarNaH prANaH SaT prANAH syAdvinADikA tAsAmU / SaSTyA ghaTI ghaTInAM STyAhaH khAgnibhirdinairmAsaH // ' iti / tasmiMzca kAle zuddhyazuddhiparIkSaNArthaM zucayaH puruSA rAjJA niyoktavyAH / te ca zuddhyazuddhI kathayanti / yathoktaM pitAmahena - 'sAkSiNo brAhmaNAH zreSThA yathAdRSTArthavAdinaH / jJAninaH zucayo'lubdhA niyoktavyA nRpeNa tu // zaMsanti sAkSiNaH zreSThaH zucyazuddhI nRpe tadA // ' iti / zuddhyazuddhinirNayakAraNaM coktam- 'tulito yadi vardheta sa zuddhaH syAnna saMzayaH / samo vA hIyamAno vA na sa~ zuddho bhavennaraH // ' iti / yattu pitAmahavacanam -'alpadoSaH samo jJeyo bahudoSastu hIyate' iti, tatra yadyapyabhiyuktasyArthasyAlpatvaM bahutvaM ca na divyenAvadhArayituM zakyate tathApi sakRdamatipUrvatvenAlpatvamasakRnmati pUrvazvena ca mahattvamiti daNDaprAyazcittAlpatvamahattvamavadhAryate / yadA cAnupalakSyamANadRSTakAraNa eva kakSAdInAM chedo bhaGgo vA bhavati tadApyazuddhireva - ' kakSacchede tulAbhaGge ghaTakarkaTayostathA / rajjucchede'kSabhaGge vA tathaivAzuddhimAdizet // ' iti smaraNAt / kathaM zikyatalam / karkaTo tulAntayoH zikyAdhArAvISadvakrAvAyasakIlako karkaTazRGgasaMnibhau / akSaH pAdastambhayorupari niviSTastulAdhArapaTTaH / yadA tu dRzyamAnakAraNaka eSAM bhaGgastadA punarAropayet - 'zikyAdicchedaMbhaGgeSu punarAropayezvaram' iti smaraNAt / tatazca -- 'RtvikpurohitAcAryAndakSiNA mizca toSayet / evaM kArayitA rAjA bhuktvA bhogAnmanoramAn // mahatIM kIrtimApnoti brahmabhUyAya kalpate // ' yadA tUktalakSaNaM dhaTaM tathaiva sthApayitumicchati tadA vAyasAdyupaghAtanirAsArtha kapATAdisahitAM zAlAM kuryAt - 'vizAlAmunnetAM zubhrAM ghaTazAlAM tu kArayet / yavasthA nopahanyeta zvamizcaNDAlavAyasaiH // tatraiva lokapAlAdInsarvAndikSu 'nivezayet / trisandhyaM pUjayedetAngandhamAlyAnulepanaiH // kapATabIjasaMyuktAM paricArakarakSitAm / mRtpAnIyAmisaMyuktAmazUnyAM kArayennRpaH // ' iti smaraNAt / bIjAni yavatrIhyAdIni // 100 // 101 // 102 // iti ghaTavidhiH // 1 sarvabhUtAnAM gha. 2 tvameva sarve gha. 3 yathAnivezaM ca gha. 4 SaSTyAhorAtra uktazca kha. 5 zodhyazuddhi ga. 6 sarve gha. 7 na vizuddho gha. 8 chede ca bhaGge ca gha. 9 bhaGge tu gha. 10 mucchritAM gha. For Private And Personal Use Only Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir divyaprakaraNam 7] mitaakssraashitaa| 187 idAnI kramaprAptamagnidivyamAha karau vimRditavrIherlakSayitvA tato nyaset / sasAzvatthasya patrANi tAvatsUtreNa veSTayet // 103 // divyamAtRkoktasAdhAraNadharmeSu satsu tulAvidhAnoktadharmAvAhanAdiziraspanAropaNAnte ca vidhyante satyayamagnividhau vizeSaH / vimRditavrIhervimRditA viSarSitA brIhayaH karAbhyAM yenAsau vimRditavrIhistasya karau lakSayitvA tilakAlakavaNakiNAdisthAneSvalatakarasAdinAkayitvA / yathAha nArada:--'hastakSateSu sarveSu kuryAddhaMsapadAni tu' iti / anantaraM saptAzvatthasya pairNAni hastayorajalIkRtayoyaset -'patrairaalimApUrya AzvatthaiH saptabhiH samaiH' iti smaraNAt / tAni ca haistasahitAni sUtreNa tAvadveSTayet / yAvantyazvatthaparNAni saptakRtvo vezyedityarthaH / sUtrANi ca sata zukkAni bhavanti-veSTayIta sitairhastau saptabhiH sUtratantubhiH' iti nAradavacanAt / tathA sapta zamIpatrANi saptavaM dUrvApatrANi cAkSatAMzca dadhyaktAnakSatAMzcAzvasthapatrANAmupari vinyaset-'sapta pippalapatrANi zamIpatrANyathAkSatAn / dUrvAyAH sapta patrANi dadhyaktAMzcAkSatAbhyaset // ' iti smaraNAt / tathA kusumAni ca vinyaset-'sapta pippalapatrANi akSatAnsumano dadhi / hastayonikSipettatra sUtreNAveSTanaM tathA // ' iti pitAmahavacanAt / sumanasaH puSpANi / yadapi smaraNam-'ayastaptaM tu pANibhyAmarkapatraistu saptabhiH / antarhitaM haran zuddhastvadagdhaH saptame pade // ' iti tadazvatthapatrAbhAve'rkapatraviSayaM veditavyam / azvatthapatrANAM pitAmahaprazaMsAvacanena mukhyasvAvagamAt-'pippalAjAyate vahniH pippalo vRkSarAT smRtH| atastasya tu patrANi hastayovinyasedudhaH // ' iti // 103 // karturagyabhimannagamAha tvamane sarvabhUtAnAmantazcarasi pAvaka / . sAkSivatpuNyapApebhyo brUhi satyaM kave mama // 104 // he agne, tvaM sarvabhUtAnAM jarAyujANDajasvedajodbhijAnAmantaH zarIrAbhyantare carasi upabhuktAnapAnAdInAM pAcakatvena vartase / pAvaka zuddhiheto, kave krAntadarzin , sAkSivatpuNyapApebhyaH satyaM brUhi / puNyapApebhya iti lyablope paJcamI / puNyapApAnyavekSya satyaM brUhi darzayetyarthaH / ayaHpiNDe tribhistApaiH saMtapte saMdaMzena purata mAnIte kartA pazcimamaNDale prAmukhastiSThan bhanena mantreNAgniM abhimantrayet / yathAha nAradaH-'agnivarNamayaHpiNDaM sasphuliGgaM surakSitam / tApe tRtIye saMtApya brUyAtsatyapuraskRtam // ' iti / asyArthaH-lohazuddhyarthe sutaptaM lohapiNDa 1 agnividhi ga. agnividhAnaM gha. 2 tAvatsUtreNa tAvatAM sUtrANAM samAhArastAvatsUtraM tena / saptasatryA sakRdeva veSTayedityarthaH. tAvatsUtrANi veSTayet kha. 3 patrANi gha. 4 svahastasahitAni gha. 5 antarhitaM rahaHzuddhaM kha. antarhitairharan ga. yA0 19 For Private And Personal Use Only Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 188 yaajnyvlkysmRtiH| vyavahArAdhyAyaH mudake nikSipya punaH saMtApyodake nikSipya tRtIye tApe saMtApya saMdazena gRhItvA purata AnIte satyapuraskRtaM satyazabdayukaM svamame sarvabhUtAnA' mityAdimanaM kartA brUyAditi // prAzivAkastu maNDalabhUbhAgAikSiNapradeze laukikamagnimupasamAdhAya agnaye pAvakAya svAhetyAjyenASTottarazatavAraM juhuyaat| 'zAntyartha bahuyAdamau ghRtamaSTottaraM zatam' iti smaraNAt / hutvA ca tasminnamavAyaHpiNDaM prakSipya tasmiMstApyamAne dharmAvAhanAdihavanAntaM pUrvokta vidhi vidhAya tRtIye tApe vartamAne ayApiNDamaprimebhirmantrairabhimatrayet-svamame vedAztvArastvaM yajJeSu hUyase / tvaM mukhaM sarvadevAnAM tvaM mukhaM brahmavAdinAm // jaTharastho hi bhUtAnAM tato vessi zubhAzubham / pApaM punAsi vai yasmAttasAtpAvaka ucyate // pApeSu darzayAtmAnamarciSmAnbhava pAvaka / athavA zuddhabhAveSu zIto bhava hutA. banAvamajhe sarvadevAnAmantazvarasi sAkSivat / svameva deva jAnISe na viduyoni mAnavAH // vyavahArAmizaskho'yaM mAnuSaH zuddhimichati / tadenaM saMbhAlA damAddharmatastrAtumarhasi // iti // 10 // * tasyetyuktavato lauhaM paJcAzatpalikaM samam / ___ agnivarNa nyasetpiNDaM hastayorubhayorapi // 105 // apica / tasya karturityuktavataH 'tvamagne sarvabhUtAnAmi' tyAdibhirmantrairabhimantraNaM kRtavato lauhaM lohavikAraM piNDaM paJcAzatpalikaM paJcAzatpalasaMmitaM samamanara. hitam / sarvatazca samaM vRttaM vakSNaM tathASTAhulAyAmam-'bhasrahInaM samaM kRtvA bhaSTAGgulamayomayam / piNDaM tu tApayedanau paJcAzatpalikaM samam // ' iti pitAmahasmaraNAt / agnivarNamagnisadRzamubhayoIstayorazvatthapatradadhidUrvAdhantaritayo. yaMsenikSipetyAzivAkaH // 105 // tataH kiM kuryAdityata Aha sa tamAdAya saptaiva maNDalAni zanaivrajet / sa puruSastaM taptalohapiNDaM aJjalinA gRhItvA sapta maNDalAni zanairbajet / evakAreNa maNDaleSveva padanyAsaM maNDalAnatikramaNaM ca darzayati / yathAha pitAmahaH-'na maNDalamatikAmenApyAk sthApayetpadam' iti // saptaiva maNDalAni zanairbajedityukaM tatraikaikaM maNDalaM kiMpramANakaM maNDalayorantaraM ca kiyatpramANakamityata Aha SoDazAGgulakaM jJeyaM maNDalaM tAvadantaram // 106 // SoDaza aGgulAni yasya tatSoDazAGgulakam / SoDazAGgulapramANaM maNDalaM boddhavyam / maNDalayorantaraM madhyaM ca tAvadeva SoDazAGgulakameva / -sapta maNDalAni brajediti vadatA prathamamavasthAnamaNDalamekamuktaM / atazcASTamaNDalAni SoDazAGgulakAni maNDalAnAmantarANi madhyAnItyarthaH / maNDalAntarANi tu sapta tAvatpramAgAni // etadeva nAradena parisaMkhyAyoktam-'dvAtriMzadaGgulaM prAhurmaNDalA1 parisaMkhyayoktam kha. ga. For Private And Personal Use Only Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir divyaprakaraNam 7 ] mitaakssraashitaa| maNDalAntaram / bhaSTAmimaNDalairevamAlAnAM zatadvayam / catvAriMzasamavika bhUmeragulamAnataH // ' iti / ayamarthaH avasthAnamaNDalASoDazAGgulAnmakalAntaramanyanmaNDalam / dvitIyAcekamekaM dvAtriMzadagulaM sAntarAlaM tadevamavasthAmamaNDalaM SoDazAkulam / gantavyAni ca sapta maNDalAni sAntarAlAni dvAtriMzadagulAni / evamadyanirmaNDalezcatvAriMdazadhikaM zatadvayaM bhUmeraGgulamAnato'hulamA. namiti sambaninaktikasasiH / asistu pakSe'vasthAnamaNDalaM SoDazAGgulaM vidhAya hozizulapramANAnAM saptAmA sAntarAlamaNDalamUbhAgAnAmekamekaM bhUbhAgaM dvidhA vibhajyAntarAlabhUbhAgASoDazAGgulapramANAnvihAya maNDalabhUbhAgeSu SoDa. zAGgulapramANeSu gantRpadapramANAni sapta maNDalAni kAryANi / yathA tenaivoktam-'maNDalasya pramANaM tu kuryAttatpadasaMmitam' iti / yattu pitAmaheno. tam-'kArayenmaNDalAnyaSTau purastAtravamaM tathA / bhAgneyaM maNDalaM cAyaM dvitIya bAsagaM smRtam // tRtIya vAyudevatyaM caturtha yamadaivatam / pazama vindaivayaM paI kauberamucyate / sahamaM somadaivatyaM sAvitraM tvaSTamaM tathA / navamaM sarvadaivatyamiti divyavido viduH // dvAtriMzadaDalaM prAdurmaNDalAmaNDalAntaram / aSTAbhirmaNDalairevamalAnAM zatadvayam // SaTpaJcAzatsamadhikaM bhUmestu parikalpanA / kartuH padasamaM kArya maNDalaM tu pramANataH // maNDale maNDale deyAH kuzAH shaastrprcoditaaH|' iti |-'ttrai navamaM sarvadaivatyamaparimitAGgulapramANaM maNDalaM vihAyASTAbhirmaNDa. lairaSTAbhizcAntarAlaiH pratyekaM SoDazAGgulapramANairaGgulAnAM SaTpaJcAzadadhikaM zatadvayaM saMpadyate / tatrApi gantavyAni sauva maNDalAni / yataH prathame tiSThati. navame kSipatIti na birudhyte| aGgalapramANaM ca-'tiryagyavodarANyaSTAvUvA kA bIhapanayaH / pramANamajhulasyo visastihAdezAlA / hasto vitaritahivayaM daNDo hastacatuSTayam / tatsahastradvayaM krozo yojanaM tazcatuSTayam // ' iti boDavyam // 106 // sapta maNDalAni gatvA kiM kartavyamityata mAha mukkhAgniM mRditavrIhiradagdhaH zuddhimApnuyAt / __ aSTame maNDale sthitvA navame maNDale'mitatamakaHpiNDaM vaktvA nIhIkarAmbA mardayitvA'dagdhahastazvecchuddhimAmuyAt / danbahakhazcadazuddha ityarthasiddham / yastu, . saMtrAsAtpraskhalanhastAbhyAmanyatra dahyate tathApyazuddho na bhavati / yathAha kAtyAyana:-'praskhalabamizastazcetsthAnAdanyatra dAte / adagdhaM taM vidurdevA. stasya bhUyo'pi dApayet // ' iti // antarA patite piNDe saMdehe vA punaharet // 107 // yadA gacchato'ntarASTamamaNDalAdAgeva piNDaH patati dagdhAdagdhatve vA 1 dvAdazAGgulapramANAnAM gha. 2 tanavamaM kha. ga. 3 dvAdazAGgulaH kha. 4 karAbhyAM brIhIna kha. For Private And Personal Use Only Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 190 yAjJavalkyasmRtiH / [ vyavahArAdhyAyaH saMzayastadA punarharedityarthaprAptamuktam / tatra cAyamanuSThAnakramaH / pUrvedyurbhUzuddhiM vidhAyAparedyurmaNDalAni yathAzAstraM nirmAya maNDalAdhidevatAzca mantraistatra tatra saMpUjyAnimupasamAdhAya zAntihomaM nirvarthyAnAvayaH piNDaM nidhAya dharmAvAhanAdisarva devatApUjAM havanAntAM nirvartya upoSitasya snAtasyArdravAsasaH pazcime maNDale tiSThato vrIhimardanAdikarasaMskAraM vidhAya pratijJApatraM samagrakaM kartuH zirasi bavA prADvivAkastRtIye tApe'gnimabhimanya taptamayaH piNDaM saMdezena gRhItvA kartrabhimantritaM tasyAJjalau nidadhyAt / so'pi maNDalAni sapta gatvA navame maNDale prakSipyAdagdhaH zuddho bhavatIti // 107 // ityagnividhiH / saMpratyudakavidhimAha - satyena mA'bhirakSa tvaM varuNetyabhizApya kam / nAbhidanodakasthasya gRhItvorU jalaM vizet // 108 // he varuNa, satyena mAmamirakSa tvamityanena mantreNa kamudakamabhizApyAmimantraya nAbhidanodakasthasya nAbhipramANodakasthitasya puruSasyorU gRhItvA zodhyo jalaM pravizet jale nimajjet / etacca varuNapUjAyAM satyAm / - ' gandhamAlyaiH surabhibhirmadhukSIraghRtAdibhiH / varuNAya prakurvIta pUjAmAdau samAhitaH // ' iti nAradasmaraNAt / tathA sAdhAraNadharmeSu dharmAvAhanAdisakaladevatA pUjAhomasamakapratijJApatrazironivezanAnteSu satsu ca / tathA - 'toya tvaM prANinAM prANaH sRSTerAdyaM tu nirmitam / zuddhezca kAraNaM proktaM dravyANAM dehinAM tathA // atastvaM darzayAtmAnaM zubhAzubhaparIkSaNe // ' iti prADrivAkenodakAbhimantraNe kRte zodhyaH 'satyena mA'bhirakSa tvaM varuNa' Iti jalaM prArthayet / udakasthAnAni ca nAradenokAna - 'nadISu tanuvegAsu sAgareSu vaheSu ca / hadeSu devakhAteSu taDAgeSu saraHsu ca' iti / tathA pitAmahenApi - 'sthiratoye nima~jeta na grAhiNi na cAlpake / tRNazaivAlarahite jalaukAmatsyavarjite // devakhAteSu yattoyaM tasminkuryAdvizodhanam / AhArya varjayennityaM zIghragAsu nadISu ca // Avizetsalile nityamUrmipaGkavivarjite // ' iti / AhArya taDAgAdibhya AhRtaM tAmrakaTAhAdikSitaM jalam / nAbhipramANodakasthazca yajJiyavRkSodbhavAM dharmasthUNAmavaSTabhya prAGmukhastiSThet / - ' udake prAGmukhastiSTheddharmasthUNAM pragRhya ca / ' iti smaraNAt // 108 // tataH kiM kartavyamityata Aha 1 - samakAlamiSu muktamAnIyAnyo javI naraH / gate tasminnimagnAGgaM pazyeccecchuddhimApnuyAt // 109 // nimajjanasamakAlaM gate tasmin javinyekasminpuruSe bhanyo javI zarapAtasthA 1 bhUtazuddhiM kha. 2 pazcimamaNDale kha. ga. 3 saMdaMza kena gha. 4 abhizayya ga. abhizAyya gha. 5 devapajA gha. 6 ityuktaM prArthayate kha. ga. 7 nimajjettu kha. 8 jalUkA dha. For Private And Personal Use Only Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir divyaprakaraNam 7 ] mitaakssraashitaa|' nasthitaH pUrvamuktamiSumAnIya jale nimanAGgaM yadi pazyati tadA sa zuddho bhavati / etaduktaM bhavati-triSu zareSu mukteSveko vegavAnmadhyamazarapAta. sthAnaM gatvA tamAdAya tatraiva tiSThati / anyastu puruSo vegavAn zaramokSasthAne toraNamUle tiSThati / evaM sthitayostRtIyasyAM karatAlikAyAM zodhyo nimajati / tatsamakAlameva toraNamUlasthito'pi drutataraM madhyazarapAtasthAnaM gacchati / zaragrAhI ca tasminprApte drutataraM toraNamUlaM prApyAnta lagataM yadi na pazyati tadA zuddho bhavatIti / etadeva spaSTIkRtaM pitAmahena-gantuzcApi ca kartuzca samaM gamanamajanam / gacchettoraNamUlAttu lakSyasthAnaM javI naraH // tasmingate dvitIyo'pi vegAdAdAya sAyakam / gacchettoraNamUlaM tu yataH sa puruSo gataH // Agatastu zaramAhI na pazyati yadA jale / antarjalagataM samyaktadA zuddhaM vinirdizet // ' iti // javinozca puruSayornirdhAraNaM kRtaM nAradena-'paJcAzato dhAvakAnAM yo sAtAmadhiko jave / tau ca tatra niyokavyau zarAnayanakAraNAt // ' iti / toraNaM ca nimajanasamIpasthAne same zodhyakarNapramANocchritaM kAryam |'gtvaa tu tajalasthAnaM taTe toraNamucchritam / kurvIta karNamAtraM tu bhUmibhAge same zucau // ' iti nAradasmaraNAt / zaratrayaM vaiNavaM ca dhanurmaGgaladravyaiH zvetapuSpAdimiH prathamaM saMpUjayet / -'zarAnsaMpUjayetpUrva vaiNavaM ca dhnustthaa| maGgalaidhUpapuSpaizca tataH karma samAcaret // ' iti pitAmahavacanAt / dhanuSaH pramANaM lakSyasthAnaM ca nAradenoktam-'krUraM dhanuH saptazataM madhyamaM SaTzataM smRtam / mandaM paJcazataM jJeyameSa zeyo dhanurvidhiH // madhyamena tu cApena prakSipeca zaratrayam / hastAnAM tu pate sArdhe lakSyaM kRtvA vicakSaNaH // nyUnAdhike tu doSaH syAkSipataH sAyakAMstathA // ' iti / maGgalAnAM satAdhikaM zataM saptazataM krUraM dhnuH| evaM SaTzataM paJcazataM / evaM caikAdazAGgulAdhikaM hastacatuSTayaM krUrasya dhanuSaH pramANam , madhyamasya dazAGgulAdhikam , mandasya navAGgulAdhikamityuktaM bhavati / zarAzvAnAyasAmA vaiNavAH kaaryaaH|-shraaNshcaanaaysaanaaNstu prakurvIta vizuddhaye / veNukANDamayAMzcaiva kSeptA tu sudRDhaM kSipet // ' iti smaraNAt / kSeptA kSatriyastabRttirvA brAhmaNaH sopavAso niyoktavyaH / yathAha-kSetA ca kSatriyaH proktasta. dRttiAhmaNo'pi vA / akrUrahRdayaH zAntaH sopavAsastataH kSipet // ' iti / triSu mukteSu madhyamaH zaro grAhyaH-'teSAM ca proSitAnAM ca zarANAM zAstracoda. nAt / madhyamastu zaro grAhyaH puruSeNa balIyasA // ' iti vacanAt / tatrApi patanasthAnAdAnetavyo na sarpaNasthAnAt / 'zarasya patanaM grAhyaM sarpaNaM tu vivarjayet / sarpansarpanzaro yAyArAharataraM ytH||' iti vacanAt / vAte ca pravAyati viSamAdideze ca zaramokSo na krtvyH|-'issu na prakSipedvidvAnmArute cAtivAyati / viSame bhUpradeze ca vRkSasthAnasamAkule // tRNagulmalatAvallIpaGkapASANa 1 tadA zuddho ga. gha. 2 sthitayostayostRtIya kha. 3 madhyamazara ga. 4 tadA zuddhi kha. 5 prakSiptAnAM ca ga. 6 ca pravAyati ga. For Private And Personal Use Only Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org 192 yAjJavalkyasmRtiH / [ vyavahArAdhyAyaH saMyute // iti pitAmahavacanAt / nimajhAnaM pazyeccecchuddhimAmuyAdeti vadatA unmajjitAGgasyAzuddhirdarzitA / sthAnAntaragamane cAzuddhiH pitAmahenokA- 'anyathA na vizuddhiH syAdekAGgasyApi darzanAt // ' iti 'sthAnAdvAnyatra gamanAdyasminpUrva nivezitaH // ' iti / ekAGgasyApi darzanAditi ca karNAdyamiprAyeNa / 'ziromAtraM tu dRzyeta na karNau nApi nAsikA / apsu pravezane yasya zuddhaM tamapi nirdizet // ' iti vizeSAbhidhAnAt / ayamatra prayogakramaH 'uktalakSaNajalAzaya saMnidhAvuktalakSaNaM toraNaM vidhAya uktapramANe deze lakSyaM nidhAya toraNasaMnidhau sazaraM dhanuH saMpUjya jalAzaye varuNamAvAhya pUjayitvA tattIre dharmAdIMzca devAnhavanAntamiSTvA zodhyasya zirasi pratijJApatramAbadhya prADvivAko 'jalamabhimantrayate 'toya tvaM prANinAM prANaH' ityAdinA mantreNa / atha zodhyaH - 'satyena' ityAdinA mantreNa jalamamimantraya gRhItasthUNasya nAmimAtrodakA-vasthitasya balIyasaH puruSasya samIpamupasaMpati / atha zareSu triSu mukteSu madhyamazarapAtasthAne madhyamaM zaraM gRhItvA javinyekasminpuruSe sthite anyasmiMzca toramUle sthite prAGgivAkena tAlatraye datte yugapadrumanamajjanamatha zarAnayanamiti // 109 // ityudakavidhiH / idAnIM viSavidhAnamAha tvaM viSa brahmaNaH putraH satyadharme vyavasthitaH / trAyasvAsmAdabhIcApAtsatyena bhava me'mRtam // 110 // evamuktvA viSaM zArGgaM bhakSayeddhimazailajam / 1 samIpe sazaraM gha. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 2 yasya vegairvinA jIryecchuddhiM tasya vinirdizet // 111 // evaM viSetyAdimantreNa viSamabhimanya kartA viSaM himazailajaM zRGgabhavaM bhakSayet / tacca bhakSitaM sat yasya viSavegairvinA jIryati sa zuddho bhavati / viSago nAma dhAtordhAtvantaraprAptiH / - ' dhAtordhAtvantaraprAptirviSavega iti smRtiH' iti vacanAt / dhAtavazca tvagasRGyAMsamedosthimajjAzukrANIti sapta / evaMca sabaiva viSavegA bhavanti / teSAM ca lakSaNAni pRthageva viSatatre kathitAni - 'vego romAmAdyo racayati viSajaH svedavakropazoSau tasyordhvastatparau dvau vapuSi janayato varNabhedapravepau / yo vegaH paJcamo'sau nayati vivazatAM kaNThabhaGgaM ca hikkAM SaSTho niHzvAsamohau vitarati ca mRrti saptamo bhakSakasya // ' iti / atra ca mahAdevasya pUjA kartavyA / yathAha nAradaH - 'dadyAdviSaM sopavAso devabrAhmaNasaMnidhau dhUpopahAramatraizca pUjayitvA mahezvaram // ' iti / prAGgivAkaH kRtopavAso mahAdevaM pUjayitvA tasya purato viSaM vyavasthApya dharmAdipUjAM havanAntAM vidhAya pratijJApatraM zodhyasya zirasi nidhAya viSamabhimantrayate--'tvaM viSa brahmaNA sRSTaM parIkSArtha durAtmanAm / pApAnAM darzayAtmAnaM zuddhAnAmamRtaM bhava // mRtyumUrte I pUjA kAryA. kha. - For Private And Personal Use Only Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir divyaprakaraNam 7 ] mitAkSarAsahitA / 193 viSa tvaM hi brahmaNA parinirmitam / trAyasvainaM naraM pApAtsatyenAsyAmRtaM bhava // " iti / evamabhimantrya dakSiNAbhimukhAvasthitAya dadyAt / - ' dvijAnAM saMnidhAveva dakSiNAbhimukhe sthite / udaGmukhaH prAGmukho vA viSaM dadyAtsamAhitaH // ' iti nAradavacanAt / viSaM ca vatsanAbhAdi grAhyam / - ' zRGgiNo vatsanAbhasya himajasya viSaya vA // ' iti pitAmahavacanAt / varjyAni ca tenaivoktAni - 'cAritAni ca jIrNAni kRtrimANi tathaiva ca / bhUmijAni ca sarvANi viSANi parivarjayet // ' iti / tathA ca cAritaM caiva dhUpitaM mizritaM tathA / kAlakUTamalAbuM ca viSaM yelena varjayet // ' iti / kAlazca nAradenoktaH - 'tolayitvepsitaM kAle deyaM taddhi himAgame / nAparAhNe na madhyAhne na saMdhyAyAM tu dharmavit // ' iti / kAlAntare dUktapramANAdalpaM deyam / - ' varSe caturyavA mAtrA grIne paJcacA smRtA / hemante sA saptayavA zaradyalpA tato'pi hi // ' iti smaraNAt / alpeti SaDhyavetyarthaH / hemantagrahaNena zizirasyApi grahaNam / 'hemantrazizirayoH samAsena' iti zruteH / vasantasya ca sarvadivyasAdhAraNatvAttatrApi sapta yavA viSaM ca ghRtaplutaM deyaM nAradavacanAt / 'viSasya palaSaGgAgAdbhAgo viMzatimastu yaH / tamaSTabhAgahInaM tu zodhye dadyAddhRtatam // ' iti / palaM cAtra catuHsuvarNakam / tasya SaSTho bhAgo daza mASAH daza yavAzca bhavanti / 'triyavaM tvekakRSNalam / paJcakRSNalako mASaH' ityeko mASaH paJcadaza yavA bhavanti / evaM dazAnAM bhASANAM yavAH sArdhazataM bhavanti / pUrve ca daza yavA iti SaSTyadhikaM zataM yavAH palasya SaSTho bhAgastasmAdviMzatitamo bhAgo'STau yavAstasyASTabhAga ekayavaH tena hInaM viMzatimaM bhAgaM saptayavaM ghRtalataM zodhye dadyAt / ghRtaM ca viSAtriMzaguNaM prAhyam / - ' pUrvAhNe zItale deze viSaM deyaM tu dehinAm / ghRte niyojitaM zlakSNaM piSTaM triMzadguNAnvitam // ' iti kAtyAyanavacanAt / triMzadguNena ghRtenAnvitaM viSam | zodhyazca kuhakAdibhyo rakSaNIyaH / - ' trirAtraM paJcarAtraM vA puruSaiH svairadhiSThitam / kuhakAdibhayAdrAjA rakSaye divyakAriNam // oSadhIrmatrayogAMzca magInatha viSApahAn / kartuH zarIrasaMsthAMstu gUDhotpannAnparIkSayet // ' iti pitAmahasmaraNAt / tathA viSamapi rakSaNIyam - 'zArGga haimavataM zastaM gandhavarNarasAnvitam / akRtrimamasaMmUDhamamatropahataM ca yat // ' iti nAradasmaraNAt / tathA viSe pIte yAvatkaratAlikA zatapaJcakaM tAvatpratIkSaNIyo'nantaraM cikitsanIyaH / yathAha nAradaH - ' paJcatAlazataM kAlaM nirvikAro yadA bhavet / tadA bhavati saMzuddhastataH kuryAAMcikitsitam // ' iti / pitAmahena tu dinAnto'vadhirukto'lpamAtrAviSayaH - 'bhakSite tu yadA svastho mUrcchAcchardivivarjitaH / nirvikAro dinasyAnte zuddhaM tamapi nirdizet // ' iti / atra ca prAGgivAkaH sopabAso mahAdevaM saMpUjya tatpurato viSaM sthApayitvA dharmAdIniSTvA zodhyasya zirasi - 1 tathaivoktAni kha 2 yatvena parivarjayediti ga. 3 parIkSaNIyaM ga. 4 tathApi gha. For Private And Personal Use Only Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 194 yaajnyvlkysmRtiH| [vyavahArAdhyAyaH pratijJApatraM nidhAya viSamabhimanya dakSiNAbhimukhasthitAya viSaM prayacchati / sa ca zodhyo viSamamimadhya bhakSayatIti kramaH // 110 // 111 // iti viSavidhAnam // atha kozavidhimAha devAnugrAnsamabhyarcya tatsvAnodakamAharet / saMsrAvya pAyayettasmAjalaM tu prasRtitrayam // 112 // ugrAndevAndurgAdityAdInsamabhyarcya gandhapuSpAdibhiH pUjayitvA saMtrApya tasnAnodakamAharet / AhRtya ca 'toya tvaM prANinAM prANaH' ityAdinA' tattoyaM prADDivAkaH saMsrAvya zodhyena ca tattoyaM pAtrAntare kRtvA 'satyena mAbhirakSa vaM varuNa' ityanenAbhimantritaM pAyayeprasRtitrayam / etacca sAdhAraNadharmeSu dharmAvAhanAdisakaladevatApUjAhomasamantrakapratijJApatrazironivezanAnteSu satsu / atra ca nApyadevaniyamaH kAryaniyamo'dhikAriniyamazca pitAmahAdibhiruktaH-'bhakto yo yasya devasya pAyayettasya tajalam / samabhAve tu devAnAmAdityasya ca pAyayet // durgAyAH pAyayeccaurAnye ca zastropajIvinaH / bhAskarasya tu yattoyaM brAhmaNaM tana pAyayet // durgAyAH snApayecchUlamAdityasya tu maNDalam / anyeSAmapi devAnAM sApayedAyudhAni tu // ' iti devtaaniymH|-'vitteNmbhe sarvazaGkAsu saMdhikArye tathaiva ca / eSu kozaH pradAtavyo nityaM cittavizuddhaye // ' iti kAryaniyamaH / 'pUrvAhne sopavAsasya sAtasyAdrapaTasya ca / sazUkasyAvyasaninaH kozapAna vidhIyate // ' sazUka AstikaH / 'madyapastrIvyasaninAM kitavAnAM tathaiva c| kozaH prAjJairna dAtavyo ye ca nAstikavRttayaH // mahAparAdhe nirdharme kRtaghne kliibkutsite| nAstikavAyadAzeSu kozapAnaM vivarjayet // ' iti / mahAparAdho mahApAtakam / nirdharmo varNAzramadharmarahitaH pAkhaNDI / kutsitaH pratilomajaH / dAzAH kaivartAH ityadhikAriniyamaH / tathA gomayena maNDalaM kRtvA tatra zodhyamAdityAbhimukhaM sthApayitvA pAyayediti nAradavacanAdvagantavyam / yathAha-'tamAhRyAbhizastaM tu maNDalAbhyantare sthitam / AdityAbhimukhaM kRtvA pAyayetprasRtitrayam // ' iti // 112 // - nanu tulAdiSu viSAnteSu samanantarameva zuddhyazuddhibhAvanA, koze tu kathamisthata Aha arvAk caturdazAdahro yasya no rAjadaivikam / vyasanaM jAyate ghoraM sa zuddhaH sthAna saMzayaH // 13 // caturdazAdahnaH pUrvaM yasya rAjikaM rAjanimittaM daivikaM devaprabhavaM vyasanaM duHkhaM ghoraM mahat no naiva jAyate alpasya dehinAmaparihAryatvAtsa zuddho veditavyaH / 1 bhimukhAya sthitAya kha. mukhAya viSa gha. 2 pitAmahanAradAdibhiH gha. 3 dApayet gha. 4 vibhede gha. 5dAseSu kha. For Private And Personal Use Only Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir divyaprakaraNam 7] mitaakssraashitaa| 195 acaM punaravadherna doSaH / yathAha nAradaH- 'UrdhvaM yasya dvisaptAhAdvaikRtaM tu mahadbhavet / nAbhiyojyaH sa viduSA kRtakAlavyatikramAt // ' ityarthasiddhamevo. kam / 'arvAk caturdazAdahnaH' ityetanmahAbhiyogaviSayam-'mahAbhiyogeSvetAni' iti prastutyAbhidhAnAt / avadhyantarANi pitAmahenoktAnyalpaviSayANi / 'kozamaspe'pi dApayet' iti smaraNAt / tAnica-'trirAtrAtsaptarAtrAdvA dvAdazAhADisaptakAt / vaikRtaM yasya dRzyeta pApakRtsa udAhRtaH // ' iti / mahAbhiyo. goktadnyAdarvAcInaM dravyaM tridhA vibhajya trirAtrAdyapi pakSatrayaM vyavasthApanIyam // 113 // iti kozavidhiH // . tulAdIni kozAntAni paJca mahAdivyAni yathoddezaM yogIzvareNa vyAkhyAtAni / smRtyantare tvalpAbhiyogaviSayANyanyAnyapi divyAni kathitAni / yathAha pitAmahaH-'taNDulAnAM pravakSyAmi vidhiM bhakSaNanoditam / caure tu taNDulA deyA nAnyasyeti vinizcayaH // taNDulAnkArayecchukkAmchAle nyasya kasyacit / mRnmaye bhAjane kRtvA AdityasyAgrataH zuciH // nAnodakena saMmizrAnrATI tatraiva vAsayet / prAGmukhopoSitaM snAtaM ziroropitapatrakam // taNDulAnbhakSayitvA tu patre nisstthiivyetttH| pippalasya tu nAnyasya abhAve bhUrja eva tu // lohitaM yasya dRzyeta hanustAlu ca zIryate / gAtraM ca kaimpate yasya tamazuddhaM vinirdivot // ' iti / ziroropitapatrakaM taNDulAnbhakSayitvA niSThIvayetprAvivAkaH // bhakSayitveti ca NyantANNici rUpam / sarvadivyasAdhAraNaM ca dharmAvAhanAdi pUrvavadihApi kartavyam // iti taNDulavidhiH // taptamASavidhiH pitaamhenoktH| tathAhi-'sauvarNa rAjataM vApi tAnaM vA SoDazAlam / caturaGgulakhAtaM tu mRnmayaM vAtha maNDalam // ' vartulamityarthaH / 'pUraadbhutatailAbhyAM viMzatyA tu palaistu tat / suvarNamASakaM tasminsutapte nikSipettataH // aGguSTAGguliyogena udvarettaptamASakam / karAgraM yo na dhunuyAdvisphoTo vA na jAyate / zuddho bhavati dharmeNa nirvikArakarAGguliH // ' uddharediti vacanAtpAtrAdurakSepaNamAtraM ne bahiH prakSepaNamAdaraNIyam // aparaH kalpaH-'sauvarNe rAjate tAne bhAyase mRnmaye'pi vaa|gvyN dhRtamupAdAya tadagnau tApayecchuciH // sauvarNI rAjatI tAmrImAyasIM vA suzodhitAm / salilena sakRddhautA prakSipettatra mudrikAm // bhramadvIcitaraGgADhye hyanakhasparzagocare / parIkSetAparNena curukAra (2) sughoSakam // tatazcAnena mantreNa sakRttadabhimantrayet // paraM pavitramamRtaM ghRta tvaM yajJakarmasu / daha pAvaka pApaM tvaM himazItaM zucau bhava // upoSitaM tataH sAtamAvAsasamAgatam / grAhayenmudrikAM tAM tu ghRtamadhyagatAM tathA // pradezinoM ca tasyAtha parIkSeyuH parIkSakAH / yasya visphoTakA na syuH zuddho'sA. vanyathAzuciH // ' iti / atrApi dharmAvAhanAdyanusaMdhAtavyam // ghRtAnumantraNaM prA 1 kampayedyasya. kha. 2 na prakSepaNaM kha. 3 mAharaNIyaM ga. 4 carukAraM kha. For Private And Personal Use Only Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir / yaajnyvlkysmRtiH| [vyavahArAdhyAyaH divAkasya / 'svamagne sarvabhUtAnAm' iti shodhysyaanymimntrnnmntrH| 'pradezinI parIkSeyuH' itivacanAt pradezinyaiva mudrikoddharaNam // iti tptmaassvidhiH| dharmAdharmAkhyadivyavidhizca pitaamhenoktH| tathAca-'adhunA saMpravakSyAmi dharmAdharmaparIkSaNam / hantRRNAM yAcamAnAnAM prAyazcittArthinAM nRNAm // ' iti / hantRRNAmiti sAhasAbhiyogeSu, yAcamAnAnAmiti arthAbhiyogeSu, prAyazcittArthinAmiti pAtakAbhiyogeSu / -'rAjataM kArayeddharmamadharma sIsakAyasam' iti pratimAvidhAnaM sIsakaM vA AyasaM veti // pakSAntaramAha-likhedbhUrje paTe vApi dharmAdhauM sitAsitau / anyukSya paJcagavyena gandhamAlyaiH samarcayet // sitapupastu dharmaH syAdadharmo'sitapuSpavRk / evaMvidhAyopalikhya piNDayostau nidhApayet // gomayena mRdA vApi piNDau kAryoM samaMtataH / mRdbhANDake'nupahate sthApyo cAnupalakSitau // upalile zucau deze devabrAhmaNasaMnidhau / AvAhayettato devaoNllokapAlAMzca pUrvavat // dharmAvAhanapUrva tu pratijJApatrakaM likhet // ' tataH-- 'yadi pApavimukto'haM dharmastvAyAtu me kare / azuddhazcenmama kare pApa AyAtu dharmataH // ' iti // abhizasto'bhimantrayate-'abhiyuktastayozcaikaM pragRhNItAvilambitaH / dharme gRhIte zuddhaH syAdadharme tu sa hIyate // evaM samAsataH proktaM dharmAdharmaparIkSaNam // ' iti // iti dhrmaadhrmdivyvidhiH|| __anye ca zapathA dravyAlpasvamahattvaviSayA jAtivizeSaviSayAzca manvAdimiruktAH / te yathA-'niSke tu satyavacanaM dviniSke pAdalambhanam / trikAdavAktu puNyaM syAtkozapAnamataH param // ' (manuH 8113) 'salyena zApayedvipraM kSatriyaM vAhanAyudhaiH / gobIjakAJcanarvaizyaM zUdraM sarvaistu pAtakaiH // ' ityaadyH| ana ca zuddhi vibhAvanA manunoktA (81115)-'na caurtimRcchAMte kSipraM sa jJeyaH zapathe zuciH' iti / Artirapi 'yasya no rAjadaivikaM vyasanaM jAyate ghoram' ityukkaiva / kAlaniyamazca ekarAtramArabhya trirAtraparyantaM trirAtramArabhya paJcarAtraparyantam / ekarAtraprabhRtitvaM kAryalAghavagauravaparyAlocanayA draSTavyam // evaM divyairjayaparAjayAvadhAraNe daNDavizeSo'pi darzitaH kAtyAyane-'zatArdha dApayecchuddhamazuddho daNDabhAgbhavet' iti / taM daNDamAha-'viSa toye hutAze ca tulAkoze ca taNDule / taptamASakadivye ca kramAddaNDaM prakalpayet // sahasraM SaTzataM caiva tathA paJcazatAni ca / catustriyekamevaM ca hInaM hIneSu kalpayet // ' iti // nihnave bhAvito dadyAdityuktadaNDenAyaM divyanibandhano daNDaH samuccIyate // iti divyaprakaraNam // 1 pApamAyAtu kha. 2 asya pUrvArdha-'yamiddho na dahatyagnirApo nonmajayanti ca' iti manusmRtAvAlocanIyam For Private And Personal Use Only Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mam dAyavibhAgaprakaraNam 8 ] mitAkSarAsahitA / 197 atha dAyavibhAgaprakaraNam 8 pramANaM mAnuSaM daivamiti bhedena varNitam / adhunA varNyate dAyavibhAgo yogamUrtinA // tatra dAyazabdena yaddhanaM svAmisaMbandhAdeva nimittAdanyasya svaM bhavati tducyte| sa ca dvividhaH apratibandhaHsapratibandhazca / tatra putrANAM pautrANAM ca putrasvena pautratvena ca pitRdhanaM pitAmahadhanaM ca svaM bhavatItyapratibandho daayH| pitRvyabhrAtrAdInAM tu putrAbhAve svAmyabhAve ca svaM bhavatIti sapratibandho daayH| evaM tatputrA. diSvapyUhanIyaH / vibhAgo nAma dravyasamudAyaviSayANAmanekasvAmyAnAM tadeka. dezeSu vyavasthApanam / etadevAbhipretyoktaM nAradena-vibhAgo'rthasya pitryasya tanayairyana kalpyate / dAyabhAga iti proktaM vyavahArapadaM budhaiH // ' iti / pitryasyeti svatvAnimittasaMbandhopalakSaNam / tanayarityapi pratyAsajhopalakSaNam / idamiha niruupnniiym| kasminkAle kasya kathaM kaizca vibhAgaH kartavya iti| tatra kassinkAle kathaM kaizveti tatra tatra zlokavyAkhyAna eva vakSyate / kasya vibhAga ityetAvadiha cintyate / kiM vibhAgAtsvatvamuta svasya sato vibhAga iti / tatra svatvameva tAvanirUpyate / kiM zAstraikasamadhigamyaM svatvamuta pramANAntarasamadhigamyamiti / tatra zAstraikasamadhigamya miti tAvadyuktaM gautamavacanAt-'svAmI rikthakrayasaMvibhAgaparigrahAdhigameSu brAhmaNasyAdhikaM labdhaM kSatriyasya vijitaM nirviSTaM vai. zyazUdragoH // ' iti / pramANAntaragamye svatve nedaM vacanamarthavatsyAt / tathA stenAtideze manuH (8||340)-'yo'dttaadaayino hastAllipseta brAhmaNo dhanam / yAjanAdhyApanenApi yathA stenastathaiva saH // ' iti / adattAdAyinaH sakAzAdyAjanAdidvAreNApi dravyamarjayatAM daNDavidhAnamanupapanaM syAtsvatvasya laukikatve / apic'| laukikaM cetsvatvaM mama svamanenApahRtamiti na brUyAdapahartureva sva. tvAt / anyathAnyasya skhaM tenApahRtamiti nApahartuH svam / evaM tarhi suvarNarajatAdisvarUpavadasya vA svamanyasya vA svamiti saMzayo na syAt / tasAcchAstraikasamadhigamyaM svatvamiti / atrocyate-'laukikameva svatvaM laukikArthakriyAsAdhanatvAt brIhyAdivat / AhavanIyAdInAM hi zAstragamyAnAM na laukikakriyAsA. dhanatvamasti // nanvAhavanIyAdInAmapi pAkAdisAdhanasvamastyeva / naitat / nahi tabAhavanIyAdirUpeNa pAkAdisAdhanatvam / kiM tarhi pratyakSAdiparidRzyamAnAnyAdirUpeNa / iha tu suvarNAdirUpeNa na kayAdisAdhanatvamapi tu svatvenaiva / nahi yasya yatsvaM na bhavati tattasya RyAdyarthakriyAM sAdhayati // apica / pratyantavAsinAmapyadRSTazAstravyavahArANAM svatvavyavahAro dRzyate / krayavikrayAdidarzana t / kiNc| niyatopAyakaM svatvaM lokasiddhameveti nyAyavido manya 1 ana putrasadbhAvaH svAmisadbhAvazca pratibandhaH tadabhAve pitRvyatvena bhrAtRtvena ca svaM bhavatIti vizeSaH kha. gha. pustakayoH. 2 dravyasya vyavasthApanaM kha. 3 paitrasya ga. gha. 4 adatta dAyinazcaurasya. 5 yAjanAdhyApanAdApi kha. 6 anyathAsvaM kha. 7 niyatopAdhikaM gha. For Private And Personal Use Only Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir TOPINIONITAMR.M meJALA..... 198 yAjJavalkyasmRtiH [vyavahArAdhyAyaH nte / tathAhi-lipsAsUne tRtIye varNake dravyArjananiyamAnAM kratvarthatve svatvameva na syAt svatvasyAlaukikatvAditi pUrvapakSAsaMbhavamAzaGkaya davyArjanasya pratigrahAdinA svatvasAdhanatvaM lokasiddhamiti pUrvapakSaH samarthito guruNA'nanu ca dravyArjanasya kratvarthatve svatvameva na bhavatIti' yAga eva na saMvarteta, pralapitamidaM kenApi 'arjanaM svatvaM nApAdayatIti vipratiSiddham' iti vadatA / tathA siddhAnte'pi svatvasya laukikatvamaGgIkRtyaiva vicAraprayojanamuktam 'ato niyamAtikramaH puruSasya na toH' iti / asya cArtha evaM vivRtaH-yadA dravyAjananiyamAnAM kratvarthatvaM tadA niyamArjitenaiva dravyeNa Rtusiddhirna niyamAtikramArjitena dravyeNeti na puruSasya niyamAtikramadoSaH pUrvapakSe / rAddhAnte svarjana niyamasya puruSArthatvAttadatikrameNArjitenApi dravyeNa Rtusiddhirbhavati, puruSasyaiva niyamAtikamadoSa iti niyamAtikamArjitasyApi svatvamaGgIkRtam / anyathA kratusiyabhAvAt nacaitAvatA cauryAdiprAptasyApi svatvaM syAditi mantavyam / loke tatra svatvaprasiddhyabhAvAt vyavahAravisaMvAdAcca / evaM pratigrahAdyupAyake svatve laukike sthite-'brAhmaNasya pratigrahAdaya gayAH, kSatriyasya vijitAdayaH, vaizyasya kRSyAdayaH, zUdrasya zuzrUSAdayaH' ityadRSTArthA niyamAH / rikthAdayastu sarvasAdhAraNAH-'svAmI rikthakrayasaMvibhAgaparigrahAdhigameSu' ityuktAH / tatrApratibandho dAyo riktham / krayaH pramenAH / saMvibhAgaH sapratibandho daayH| parigraho'nanyapUrvasya jala NakASThA deH sviikaarH| adhigamo nidhyAdeH prAptiH / eteSu nimittaSu satsu svAmI bhavati / jJAteSu jJAyate svAmI / 'brAhmaNasyAdhikaM labdham' iti brAhmaNasya pratigrahAdinA yallabdhaM tadadhikamasAdhAraNam / 'kSatriyasya vijitam' ityatrAdhikamityanuvartate / kSatriyasya vijayadaNDAdilabdhamasAdhAraNam / 'nirviSTaM vazyazUdayoH' ityatrApyadhikamityanuvartate / vaizyasya kRSigorakSAdilabdhaM nirviSTaM tadasAdhAraNam / zUdrasya dvijazuzrUSAdinA bhRtirUpeNa yallabdhaM tadasAdhAraNam / evamanulomajAnAM pratilomajAnAM ca lokaprasiddheSu svatvahetuSu yadyadasAdhAraNamuktaM 'sUtAnAmazvasAradhyam' ityAdi tattatsarvaM nirviSTazabdenocyate / sarvasyApi bhRtirUpatvAt // 'nirvezo bhRtibhogayoH' iti trikANDIsmaraNAt / tattadasAdhAraNaM veditavyam / yadapi 'patnI duhitarazcaiva' ityAdissaraNaM tatrApi svAmisaMbandhitayA bahuSu dAyavibhAgitayA prApteSu lokaprasiddhe'pi svatve vyAmohanivRtyarthaM smaraNamiti sarvamanavadyam // yadapi mama svamanenApahRtamiti na brUyAtsvatvasya laukikatva iti tadapyasatsvatvahetubhUtakrayAdisaMdehAtsvatvasaMdehopapatteH / vicAraprayojanaM tu-'padgarhitenAjayanti karmaNA brAhmaNA dhanam / tasyotsargeNa zuddhyanti japyena tapaseva ca // ' iti / zAstraikasamadhigamye svatve garhitenAsatpratigrahavANijyAdinA labdhasya svatvameva nAstIti tatputrANAM tadavibhAjyameva / yadA tu lAkikaM svatvaM tadA'satprati 1 siddhiniyamAtikramAjatena dravyeNa na kratusiddhiriti gha. 2 doSa iti pUrvapakSe gha. 3 kRteSu kha. 4 na vibhAjyameva ga. 5 svatvaM laukikaM tadA ga. For Private And Personal Use Only Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra " www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dAyavibhAgaprakaraNam 8 ] mitAkSarAsahitA / 199 grahAdilabdhasyApi svatvAttatputrANAM tadvibhAjyameva / ' tasyotsargeNa zuddhayanti' iti prAyazcittamarjayitureva tatputrAdInAM tu dAyatvena svatvamiti na teSAM doSasaMbandhaH // - 'sapta vittAgamA dharmyA dAyo lAbhaH krayo jayaH / prayogaH karmayogazca satpratigraha eva ca // ' iti ( 10 / 15 ) manusmaraNAt // --- 1 idAnImidaM saMdihyate - kiM vibhAgAtsvatvamuta svasya sato vibhAga iti / tatra vibhAgAsvatvamiti tAvadyuktam / jAtaputrasyAdhAnavidhAnAt / yadi janmanaiva svatvaM syAttadotpannasya putrasyApi tatsvaM sAdhAraNamiti dravyasAdhyeyvAdhAnAdiSu pituranadhikAraH syAt / tathA vibhAgAtprApitRprasAdalabdhasya vibhAgapratiSedho nopapadyate / sarvAnumatA dattatvAdvibhAgaprAtyabhAvAt / yathAha - 'zaurya bhAryAdhane cobhe yacca vidyAdhanaM bhavet / trINyetAnyavibhAjyAni prasAdo yazca paitRkaH // ' iti // tathA -- 'bharnA prItena yaddattaM striyai tasminmRte'pi tat / sA yathAkAmamaznIyAddadyAdvA sthAvarAte // ' iti prItidAnavacanaM ca nopapadyate janmanaiva svatve / naca sthAvarAhate yattamiti saMbandho yukto vyavahitayojanAprasaGgAt / yadapi - 'maNimuktApravAlAnAM sarvasyaiva pitA prabhuH / sthAvarasya tu sarvasya na pitA na pitAmahaH // ' tathA--' - 'pitRprasAdAdbhujyante vastrANyAbharaNAni ca / sthAvaraM tu na bhujyeta prasAde sati paitRke ||' iti sthAvarasya prasAdedAne pratiSedhavacanaM tatpitAmahopAttasthAvaraviSayam / atIte pitAmahe taddhanaM pitAputrayoH sAdhAraNamapi maNimuktAdi pitureva / sthAvaraM tu sAdhAraNamityasmAdeva vacanAdavagamyate / tasmAnna janmanA svatvaM kiMtu svAminAzAdvibhAgAdvA svatvam / ataeva piturUrdhva vibhAgAtprAdravyasvatvasya prahINatvAdanyena gRhyamANaM na nivAryata iti codyasyAnavakAzaH / tathaikaputrasyApi pitRprayANAdeva putrasya svamiti na vibhAgamapekSata iti / atrocyate- lokaprasiddhameva svatvamityuktam / loke ca putrAdInAM janmanaiva svatvaM prasiddhataraM nApahnavamarhati / vibhAgazabdazca bahusvAmikadhanavirSeyo lokaprasiddho nAnyadIyaviSayo na prahINaviSayaH / - tathotpatsyaivArtha svAmitvaM labhetetyAcAryAH' iti gautamavacanAcca / 'maNimuktApravAlAnAm' ityAdivacanaM ca janmanA svatvapakSa evopapadyate / naca pitAmahopAttasthAvaraviSayamiti yuktam / 'na pitA na pitAmahaH' iti vacanAt / pitAmahasya hi svArjitamapi putre pautre satyadeyamiti vacanaM janmanA svatvaM gamayati / yathA paramate maNimuktApravAlavasvAbharaNAdInAM paitAmahAnAmapi pitureva svatvaM vacanAt, evamasmanmatespi pitrArjitAnAmapyeteSAM piturdAnAdhikAro vacanAdityavizeSaH // yattu bhartrA prItena' ityAdiviSNuvacanaM sthAvarasya prItidAnajJApanaM tatsvopArjitasyApi putrAdyabhyanujJayaiveti vyAkhyeyam / pUrvoktairmaNimuktAdivacanaiH sthAvaravyatirikta ca 8 muktA 1 tvamuta. gha. 2 prasAdAdiha na prati kha. prasAdadAne prati gha. 3 samAnamapi gha. 4 viSayaH prasiddha ga. 5 nyadIyadhanaviSayo gha. 6 taM tathotpatyeva kha. 7 pitRpitAmahasya gha. vastrAbharaNA bagha. 9 eteSAM maNimuktAdInAM. pA0 20 For Private And Personal Use Only Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 200 yaajnyvlkysmRtiH| [vyavahArAdhyAyaH syaiva prItidAnayogyatvanizcayAt // yadapyarthasAdhyeSu vaidikeSu karmasvanadhikAra iti, tatra tadvidhAnabalAdevAdhikAro gamyate / tasmAtpaitRke paitAmahe ca dravye janmanaiva svatvam , tathApi piturAvazyakeSu dharmakRtyeSu vAcanikeSu prasAdadAnakuTumbabharaNApadvimokSAdiSu ca sthAvaravyatiriktadravyaviniyoge svAsAyamiti sthitam / sthAvare tu svArjite pitrAdiprApte ca putrAdipAratatrayameva |-thaavrN dvipadaM caiva yadyapi svayamarjitam / asaMbhUya sutAnsarvAnna dAnaM na ca vikrayaH // ye jAtA ye'pyajAtAzca ye ca garne vyavasthitAH / vRttiM ca te'mikAGkSanti na dAnaM na ca vikrayaH // ' ityAdismaraNAt / asyApavAdaH-'eko'pi sthAvare kuryAddAnAdhamanavikrayam / ApatkAle kuTumbArthe dharmArthe ca vizeSataH // ' iti / asyArthaH -aprAptavyavahAreSu putreSu pautreSu vA'nujJAnAdAvasamartheSu bhrAtRpu vA tathAvidhepvavibhakteSvapi sakala kuTumbavyApinyAmApadi tatpoSaNe vAvazyakartavyeSu ca pitRzrAddhAdiSu sthAvarasya dAnAdhamanavikrayameko'pi samarthaH kuryAditi / yatu vacanama--'avibhaktA vibhaktA vA sapiNDAH sthAvare samAH / eko hanIzaH sarvatra dAnAdhamanavikraye // ' iti, tadapyavibhakteSu dravyasya madhyasthatvAdekasthAnIzvaratvAt sarvAbhyanujJAvazyaM kAryA / vibhakteSu tUttarakAlaM vibhaktAvibhaktasaMtAyavyudAsena vyavahArasaukaryAya sarvAbhyanujJA na punarekasyAnIzvaratvena / ato vibhaktAnumativyatirekeNApi vyavahAraH siddhyatyeveti vyAkhyeyam / yadapi-sagrAmajJAtisAmantadAyAdAnumatena ca / hiraNyodakadAnena SaDbhirgacchati medinI // ' iti, tatrApi graamaanumtiH| 'pratigrahaH prakAzaH syAtsthAvarAya vizeSataH' iti smaraNAt vyavahAraprakAzanArthamevApekSyate na punAmAnumatyA vinA vyvhaaraasiddhiH| sAmantAnumatistu sImAvitipattinirAsAya / jJAtidAyAdAnumatestu prayojanamuktameva 'hiraNyodakadAnena' iti |--'sthaavre vikrayo nAsti kuryAdAdhimanujJayA' iti sthAvarasya vikrayapratiSedhAt |--'bhuumiN yaH pratigRhNAti yazca bhUmi prayacchati / ubhau tau puNyakarmANau niyatau svargagAminau // ' iti dAnaprazaMsAdarzanAcca / vikraye'pi kartavye sahiraNyamudakaM dattvA dAnarUpeNa sthAvaravikrayaM kuryAdityarthaH / paitRke paitAmahe ca dhane janmanaiva svatve'pi vizeSa bhUryA pitAmahopAttA' ityatra vakSyAmaH // 13 // idAnIM yatra kAle yena ca yathA vibhAgaH kartavyastaddarzayannAha vibhAgaM cetpitA kuryAdicchaMyA vibhajetsutAn / jyeSThaM vA zreSThabhAgena sarve vA syuH samAMzinaH // 114 // yadA vibhAgaM pitA cikIrSati tadA icchayA vibhajet putrAnA manaH sakA 1 vimokSaNAdiSu gha. 2 vA anujJAdA kha. 3 anIzakatvAt gha. 4 sImAprAtapatti kha-ga. 5 icchayeti aicchikavibhAga eva vivRta uttarArdhena / icchAyAH saMbhavati ukapakSadvayAbalambanatve svAtatryAyogAdvAkyabhedApatteH, ekasmai lakSaM kasmaicitkapardikamanyasmai na kimapItyavyavasthApattezca vya. ma. For Private And Personal Use Only Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dAyavibhAgaprakaraNam 8 ] mitAkSarAsahitA / 201 zAt putraM putrau putrAn / icchAyA niraGkuzatvAdaniyamaprAptau niyamArthamAhajyeSThaM vA zreSThabhAgeneti / jyeSThaM zreSThabhAgena, madhyama madhyabhAgena, kaniSThaM kaniSThabhAgena vibhajedityanuvartate zreSThAdivibhAgazca manunoktaH (9|112)-jyesstthsy viMza udvAraH sarvadravyAcca yadvaram / tato'rdhe madhyamasya syAtturIyaM tu yviiysH||' iti / pAzabdo vakSyamANapakSApekSaH / sarve vA syuH samAMzina iti / sarve vA jyeSThAdayaH samAMzabhAjaH kartavyAH / ayaM ca viSamo vibhAgaH svArjitadravyaviSayaH / pitRkamAyAte tu samasvAmyasya vakSyamANatvAnecchayA viSamo vibhAgo yuktaH / vibhAgaM cetpitA kuryAditi yadA piturvibhAgecchA sa tAvadekaH kAlaH / aparo'pi kAlo jIvatyapi pitari dravyaniHspRhe nivRttaramaNe mAtari ca, nivRttarajaskAyAM pituranicchAyAmapi putrecchayaiva vibhAgo bhavati / yathoktaM nAradena-'ata UrdhvaM pituH putrA vibhajeyurdhanaM samam' iti pitrorUrva vibhAga pratipAdya-'mAturnivRtte rajasi prattAsu bhaginISu ca / nivRtte cApi ramaNe pitaryuparatasmRhe // ' iti darzitaH / atra putrA dhanaM samaM vibhajeyurityanuSajyate / gautamenApi-'UrdhvaM pituH punA rikthaM vibhajeran' ityuktvA nivRtte cApi rajasi' iti dvitIyaH kAlo darzitaH / jIvati cecchatIti tRtIyaH kAlaH / tathA sarajaskAyAmapi mAtaryanicchatyapi pitaryadharmavartini dIrgharogagraste ca putrA. NAmicchayA bhavati vibhAgaH / yathAha zaGkhaH-'akAme pitari rikthavibhAgo vRddhe viparItacetasi rogiNi ca' iti // 114 // pituricchayA vibhAgo dvidhA darzitaH samo viSamazceti, tatra samavibhAge vizeSamAha yadi kuryAtsamAnaMzAnpatyaH kAryAH samAMzikAH / na dattaM strIdhanaM yAsAM bhA vA zvazureNa vA // 115 // yadA svecchayA pitA sarvAneva sutAnsamavibhAginaH karoti tadA palyazva putrasamAMzabhAjaH kartavyAH yAsAM patnInAM bhA zvazureNa vA strIdhanaM na dattam / datte tu strIdhane ardhAzaM vakSyati-'datte tvadhaM prakalpayet' iti // yadA tu zreSThabhAgAdinA jyeSThAdIn vibhajati tadA patyaH zreSThAdibhAgAna labhante kiMtUddhRtoddhArAtsamudAyAtsamAnevAMzAnlabhante khoddhAraM ca / yathAhApastamba:-'parIbhANDaM va gRhe'laMkAro bhAryAyAH' iti // 115 // 1 madhyamabhAgena gha. 2 uddhiyata ityuddhAraH / jyeSThasyAvibhaktasAdhAraNadhanAduddhatya viza. titamo bhAgaH sarvadravyebhyazca yacchreSThaM taddAtavyamityAdi / ayaM coddhAra vibhAgaH kalau neSTaH kavijyeSu pAThAt vya. ma. 3 mAturiti / ramaNaH kAmaH / uparataspRho viraktaH / prattAsu bhaginIpu ceti kAkAkSivadrajoramaNanivRttyorvizeSaNam vya. ma. 4 icchAya'muktaM / tadicchA vinApi vebhAgamAha bRhaspatiH-'kramAgate gRhakSetre pitA putrAH samAzinaH // paitRkena vi. bhAgArhAH sutAH pituranicchayA // ' arthApitAmahAdyarjite dhane tadanicchayApi putrA vibhAgArhA ityarthaH na. ma. For Private And Personal Use Only Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 202 yaajnyvlkysmRtiH| [vyavahArAdhyAyaH 'jyeSThaM vA zreSThabhAgena sarve vA syuH samAMzina' iti pakSadvaye'pyapadamAha zaktasyAnIhamAnasya kiMciddattvA pRthak kriyA / svayameva dravyArjanasamarthasya pitRdravyamanIhamAnasyAnicchatopi yatkiMcidasAramapi dattvA pRthak kriyA vibhAgaH kAryaH pitrA / tatputrAdInAM hAyajighRkSA mAbhUditi // jyeSThaM vA zreSThabhAgeneti nyUnAdhiko vibhAgo darzitaH / tatra zAsoktoddhArAdiviSamavibhAgavyatirekeNAnyathAviSamavibhAganiSedhArthamAha nyUnAdhikavibhaktAnAM dharmyaH pitRkRtaH smRtaH // 116 // nyUnAdhikavibhAgena vibhaktAnAM putrANAmasau nyUnAdhikavibhAgo yadi dharmyaH zAstrokto bhavati tadAsau pitRkRtaH kRta eva na nivartata iti manvAdibhiH smRtaH / anyathA tu pitRkRto'pi nivartata itybhipraayH| yathAha nAradaH'vyAdhitaH kupitazcaiva viSayAsaktamAnasaH / anyathAzAstrakArI ca na vibhAge pitA prabhuH // ' iti // 116 // idAnI vibhAgasya kAlAntaraM karRntaraM prakAraniyamaM cAha vibhajeransutAH pitrorUrva rikthamRNaM samam / pitrormAtApinorUrva prAyaNAditi kAlo darzitaH / sutA iti' kartAro darzitAH / samamiti prakAraniyamaH / samameveti rikthamRNaM ca vibhajeran / nanu --'UrdhvaM pituzca mAtuzca' (manuH 9 / 104) ityupakramya (manuH 9|105)'jyesstth eva tu gRhNIyAtpitryaM dhanamazeSataH / zeSAstamupajIveyuryathaiva pitaraM tathA // ' ityuktvoktam (manuH 9|112)-'jyesstthsy viMza uddhAraH sarvavyAJca yadvaram / tato'dha madhyamasya syAtturIyaM tu yavIyasaH // ' iti / sarvasmAdravyasamudAyAviMzatitamo bhAgaH sarvadravyebhyazca yacchreSThaM tajyeSThAya dAtavyam / tadardhe catvAriMzattamo bhAgo madhyamaM ca dravyaM madhyamAya dAtavyam / turIyamazItitamo bhAgo hInaM dravyaM ca kaniSThAya dAtavyamiti mAtApitrorUrva vimajatAmuddhAravibhAgo manunA darzitaH / tathA (manuH 9|116|117)-'uddhaare'nuddhRte tveSAmiyaM syAdaMzakalpanA / ekAdhikaM harejyeSThaH putro'dhyadhaM tato'nujaH // aMzamaMzaM yavIyAMsa iti dharmo vyavasthitaH // ' iti / jyeSThasya dvau bhAgau tadanantarajAtasya sAdhaM eko bhAgaH tato'nujAnAmekaiko vibhAga ityuddhAravyatirekeNApi viSamo vibhAgo darzitaH pitrocaM vibhajatAm / jIvadvibhAge ca svayameva viSamo vibhAgo darzito 'jyeSThaM vA zreSThabhAgena' iti / ataH sarvasminnapi kAle viSamI vibhAgo'stIti kathaM samameva vibhajeraniti niyamyate // atrocyate / satyam / ayaM 1 chato yatkicidasAramapRthak kha. ga. 2 rUva'mRNaM gha. 3 prayANAt kha-ga. 4 tadardha madhyamasya syAttadardhaM tu kanIyasa iti vya-ma-pAThaH, 5 samuccayAt gha. 6 darzito ganunA ga. 7 kathaM vibhajeranniti samameva niyamyate gha. For Private And Personal Use Only Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dAyavibhAgaprakaraNam 8] mitaakssraashitaa| 203 viSamo vibhAgaH zAstradRSTastathApi lokvidvisstttvaannaanussttheyH|-'asvyN lokavidviSTaM dharmyamapyAcarenna tu' iti niSedhAt / yathA-'mahokSaM vA mahAjaM vA zrotriyAyopakalpayet' iti vidhAne'pi lokavidviSTatvAdananuSThAnam / yathAvA -'maitrAvaruNIM gAM zAmanuvandhyAmAlabheta' iti gavAlambhanavidhAne'pi lokavidviSTatvAdananuSThAnam / uktaMca-'yathA niyogadharmo no nAnuvandhyAvadho'pi vA / tathoddhAravibhAgo'pi naiva saMprati vartate // ' iti / (niyogamenatikramya yathA niyoga, niyogAdhIno yo dharmoM 'devarAca sutotpatti' rityAdiH sa no bhavati) Apastambo'pi-'jIvanputrebhyo dAyaM vibhajetsamam' iti samatAmuktvA'jyeSTho dAyAda ityeka' iti kRtsnadhanagrahaNaM jyeSThasyaikIyamatenopanyasya dezavizeSeNa suvarNa kRSNA gAvaH kRSNabhaumaH jyeSTasya rathaH pituH parIbhANDaM ca gRhe'laMkAro mAyA jJAtidhanaM cetyeke' ityekIyamatenaivoddhAravibhAgaM darzayitvA tacchAstravipratiSiddhamiti nirAkRtavAn / taM ca zAstravipa'tiSedhaM svayameva darzayatisma manuH--'putrebhyo dAyaM vibhajedityavizeSeNa zrUyate' iti / tasmAdviSamo vibhAgaH zAstradRSTo'pi lokavirodhAcchRtivirodhAcca nAnuSTheya iti samameva vibhajeraniti niyamyate // mAnApitrodhanaM sutA vibhajerannityuktaM tatra mAtRdhane'pavAdamAha mAturduhitaraH zeSamRNAt mAturdhanaM duhitaro vibhajeran / RNAccheSaM mAtRkRtAMpAkaraNAvaziSTaM atazvarNasanaM nyUnaM vA mAtRdhanaM sutA vibhajerannityasya viSayaH / etaduktaM bhavati -~-mAtRkRtamaNaM putrairevApAkaraNIyaM na duhitRbhiH / RNAvaziSTaM tu dhanaM duhitaro gRhNIyureti / yuktaM caitat |-'pumaanpuNso'dhike zukre strI bhavatyadhike striyAH' iti syavayavAnAM duhitRSu bAhulyAt strIdhanaM duhitRgAmi / pitRdhanaM putragAmi pitravara vAnAM putreSu bAhulyAditi / tatra ca gautamena vizeSo darzitaH- 'strIdhanaM duhitRRNAmaprattAnAmapratiSTitAnAM ca' iti / asyArthaH-prattA'prattAsamavAye'prattAnAmeva strIdhanam / prattAsu cApratiSThitApratiSThitAsamavAye'pratiSTitAnAmeveti / apratiSThitA nirdhanAH // duhinabhAve mAtRdhanamRNAvaziSTaM ko gRhNIyAdityata Aha tAmya RtenvayaH // 117 // tAgyo duhitRbhyo vinA duhitRRNAmabhAve anvayaH putrAdirgRhNIyAt / etacca -'vibhajeransutAH pitrorUrdhvam' ityanenaiva siddhaM spaSTArthamuktam // 117 // 1 zastradRSTosti ga. 2 dhanuzcihnAntargato bhAga kha. pustake'dhikaH. 3 svamatamuktvA kha. gha. 4 vizeSeSu gha. 5 utkRSToM'zo jyeSThasya pituH. 6 paribhANDaM ga. 7 vipratiSiddhaM gha. 8 kRtarNa. 9 duhitanvaya ityaparArkaH For Private And Personal Use Only Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 204 yaajnyvlkysmRtiH| [vyavahArAdhyAyaH avibhAjyamAha pitRdravyAvirodhena yadanyatsvayamarjitam / maitramaudvAhikaM caiva dAyAdAnAM na tadbhavet // 118 // kramAdabhyAgataM dravyaM hRtamapyuddharettu yH| dAyAdebhyo na taddadyAdvidyayA labdhameva ca // 119 // mAtApitrodravyAvinAzena yatsvayamarjitaM, maitraM mitrasakAzAdyallabdhaM, audvAhikaM vivAhAcallabdhaM dAyAdAnAM bhrAtRNAM tanna bhavet / kramAtpittakramAdAyAtaM yatkiMcidravyaM anyairhatamasAmarthyAdinA pitrAdibhiranuddhRtaM yaH putrANAM madhya itarAbhyanujJayoddharati tadAyAdebhyo bhrAtrAdibhyo na dadyAduddha va gRhNIyAt / 'tatra kSetre turIyAMzamuddhartA labhate zeSaM tu sarveSAM samameva / yathAhaH zaGkha:'pUrva naSTAM tu yo bhUmimekazceduddharetkramAt / yathAbhAgaM labhante'nye dattvAMzaM tu turIyakam // ' iti / kramAdabhyAgatamiti zeSaH / tathA vidyayA vedAdhyayanenAdhyApanena vedArthavyAkhyAnena vA yallabdhaM tadapi dAyAdebhyo na dadyAt / arjaka eva gRhNIyAt / atra ca 'pitRdravyAvirodhena yatkiMcitsvaya marjitam // ' iti sarvazeSaH / atazca pitRdravyAvirodhena yanmaitramarjitaM, pitRdra yAvirodhena yadauvAhikaM, pitRdravyAvirodhena yatnamAyAtamuddhRtaM, pitRdravyavirodhena vidyayA yallabdhamiti pratyekamabhisaMbadhyate / tathAca pitRdravyAvirodhena pratyupakAreNa yanmaitram , AsurAdivivAheSu yallabdham , tathA pitRdravyavyayena yatkramAyAtamuddhRtaM tathA pitRgavyavyayena labdhayA vidyayA yallabdhaM, tatsarvaM sarvaitRbhiH pitrA ca vibhaijanIyam / tathA pitRgavyAvirodhenetyasya sarvazeSatvAdeva pitRdravyavirodhena pratigrahalabdhamapi vibhajanIyam / asya ca sarvazeSatvAbhAve maitramau dvAhikamityAdi nArabdhavyam / atha pitRdravyavirodhenApi yanmaitrAdilabdhaM tasyAvibhAjyatvAya maitrAdivacanamarthavadityucyate / tathA sati samAcAravirodhaH, vidyAlabdhe nAradavacanavirodhazca |-'kuttumbN bibhRyAdrAturyo vidyAmadhigacchataH / bhAgaM vidyAdhanAttasmAtsa labhetAzruto'pi san // ' iti / tathA vidyAdhanasyAvibhAjyasya lakSaNamuktaM kAtyAyanena-'parabhaktopayogena vidyA prAptAnyatastu yA / tayA labdhaM dhanaM yattu vidyAprAptaM taducyate // ' iti / tathA pitRgavyAvirodhenetyasya bhinnavAkyatve pratigrahalabdhasyAvibhAjyatvamAcAraviruddhamApadyeta / etadeva spaSTIkRtaM manunA (9|208)-'anupnnpitRdrvyN zrameNa yadupArjitam / dAyAdebhyo na taddadyAdvidyayA labdhameva ca // ' iti zrameNa sevAyudvAdinA / nanu pitRgavyAvirodhena yanmaitrAdilabdhaM dravyaM tadavibhAjyamiti na baktavyam / 1 sarvatra zeSaH kha. 2 kramAdAyAtaM kha. 3 samaM vibhajanIyaM ga. 4 virodhazApayeta gha. 5 dAyAdebhya ityasya sthAne 'svayamIhitalabdhaM tannAkAmo dAtumarhati' ityuttarArdha manuH smRtAvupalabhyate. For Private And Personal Use Only Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dAyavibhAgaprakaraNam 8 ] mitaakssraashitaa| vibhAgAdhyabhAvAt / yadyena labdhaM tattasyaiva nAnyasyeti prasiddhataram / prAptipUrvakazca pratiSedhaH / atra kazciditthaM prAptimAha-'yatkicitpitari prete dhanaM jyeSTho'dhigacchati / bhAgo yavIyasAM tatra yadi vidyAnupAlinaH // ' iti / jyeSTho vA kaniSTo vA madhyamo vA pitari prete aprete vA yavIyasAM varSIyasAM ceni vyAkhyAnena pitari satyasati ca maitrAdInAM vibhAjyatvaM prAptaM pratiSidhyata iti / tadasat / nAtra prAptasya pratiSedhaH kiMtu siddhasyaivAnuvAdo'yam / lokasiddhasyaivAnuvAdakAnyeva prAyeNAsminprakaraNe vacanAni / athavA 'samavetaistu yatprApta sarve tana smaaNshinH|' iti prAptasyApavAda iti saMtapyatu bhavAn / atazca 'yatkiMvilpitari prete' ityasminvacane jyeSThAdipadAvivakSayA prAptiriti vyAmohamAtraM / ato maitrAdivacanaiH pituH prAgUrva vA vibhAjyatvenoktasya 'yatkiMcipitari prete' ityaipavAda iti vyAkhyeyam / tathAnyadapyavibhAjyamuktaM manunA (9|219)-'vstrN patramalaMkAraM kRtAnnamudakaM striyH| yogakSemaM pracAraM ca na vibhAjyaM pracakSate // ' iti / tAnAmeva vastrANAmavibhAjyatvaM, yadyena vRtaM tattasyaiva / pitRtavastrANi tu piturUz2a vibhajatAM zrAddhabhoke dAtavyAni / yathAha vRhaspatiH-'vastrAlaMkArazayyAdi pituryadvAhanAdikam / gandhamAlyaiH samabhyarcya zrAddhabhoke samarpayet // ' iti / abhinavAni tu vastrANi vibhAjyAnyeva / patraM vAhanamazcazibikAdi tadapi yadyenArUDhaM tattasyaiva / pitryaM tu vastravadeva / azvAdInAM bahutve tu tadvikrayopajIvinAM vibhAjyatvameva / vaiSamyeNa vibhAjyatve jyeSThasya (manuH 9|119)--'ajaavikN saikazarpha na jAtu viSamaM bhajet / ajAvika saikazarpha jyeSThasyaiva vidhIyate // ' iti manusmaraNAt / alaMkAro'pi yo yena pRtaH sa tasyaiva / ataH sAdhAraNo vibhAjya eva / ( manuH 9 / 200) -patyo jIvati yaH strIbhiralaMkAro to bhavet / na taM bhajerandAyAdA bhajamAnAH patanti te||' iti / alaMkAro dhRto bhavediti vizeSeNopAdAnAdadhatAnAM vibhAjya vaM gamyate / kRtAnnaM taNDulamodakAdi tadapyavibhAjyaM yathAsaMbhavaM bhoktavyam / udakaM udakAdhAraH kUpAdiH, tacca viSamaM mUlyadvAreNa na vibhAjyaM paryAyeNa pabhoktavyam / striyazca dAsyo viSamAH na mUlyadvAreNa vibhAjyAH paryAyeNa karma kArayitavyAH / avaruddhAstu pitrA svairiNyAdyAH samA api putrairna vibhAjyAH / 'strISu ca saMyuktAstra vibhAgaH' iti gautamasmaraNAt / yogazca kSemaM ca yogakSemam / yogazabdenAlabdhalAbhakAraNaM zrautasmArtAgnisAdhyaM iSTaM karma lakSyate / kSemazabdena labdhaparirakSaNahetubhUtaM bahirvedidAnataDAgArAmanirmANAdi pUrta karma lakSyate / tadubhayaM paitRkamapi pitRdravyavirodhArjitamapyavibhAjyam / yathAha laugAkSiH-'kSemaM pUrta yogamiSTamityAhustattvadarzinaH / avibhAjye ca te prokte zayanAsanameva ca // ' iti / yogakSemazabdena yogakSemakAriNo rAjamantripurohitAdaya ucyante iti kecit / chatracAmarazastropAnatprabhRtaya ityanye / 1 niSeyaH gha. 2 cAvibhAjya gha. 3 ityasyApavAda kha. 4 pitRdhRtAni kha. 5 patantyadhaH ga. 6 vizeSasyopAdAnA ga. 7 karaNaM kha. For Private And Personal Use Only Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 206 yAjJavalkyasmRtiH / [ vyavahArAdhyAyaH / pracAro gRhArAmAdiSu praveza nirgamamArgaH so'pyavibhAjyaH / yattazanasA - kSetrasyAvibhAjyatvamuktam - 'avibhAjyaM sagotrANAmAsahastrakulAdapi / yAjyaM kSetra ca patraM ca kRtAnnamudakaM striyaH // ' iti, tadbrAhmaNotpanna kSatriyAdiputraviSayam / 'na pratigrahabhUdaiyA kSatriyAdisutAya vai / yadyapyeSAM pitA dadyAnmRte viprAsuto haret // ' iti smaraNAt / yAjyaM yAjanakarmalabdham / pitRprasAdalabdhasyAvibhAjyatvaM vakSyate / niyamAtikramasyAvibhAjyatvamanantarameva nirAsi / pitRdravyavirodhena yadarjitaM tadvibhajanIyamiti sthitaM tatrArjakasya bhAgadvayaM, vasiSThavacanAt / yena caiSAM svayamupArjitaM syAtsa vyaMzameva labheteti // 118 // 119 // asyApavAdamAha - sAmAnyArthasamutthAne vibhAgastu samaH smRtaH / avibhaktAnAM bhrAtRRNAM sAmAnyasyArthasya kRSivANijyAdinA saMbhUya samutthAne samyagvardhane kenacitkRte sama eva vibhAgo nArjayituraMzadvayam // pitrye dravye putrANAM vibhAgo darzitaH / idAnIM paitAmahe pautrANAM vibhAge vizeSamAha - aneka pitRkANAM tu pitRto bhAgakalpanA / / 120 / / yadyapi paitAmahe dravye pautrANAM janmanA svatvaM putrairaviziSTaM tathApi teSAM pitRdvAreNaiva paitAmahaidravyavibhAgakalpanA na svarUpApekSayA / etaduktaM bhavati / yadA'vibhaktA bhrAtaraH putrAnutpAdya diSTaM gatAstadaikasya dvau putrAnyasya trayosparasya catvAra iti putrANAM vaiSamye tatra dvAvekaM svapitryamaMzaM labhete, anye trayo'pyekamaMzaM pitryaM catvAro'pyekamevAMzaM pitryaM labhanta iti / tathA keSucitputreSu dhiyamASu keSucitputrAnutpAdya vinaSTeSvapyayameva nyAyo dhriyamANAH svAnaMzAneva labhante, naSTAnAmapi putrAH pitryAne vAMzAlabhanta iti vAcanikI vyavasthA // 120 // , adhunA vibhakte pitaryavidyamAna bhrAtRke vA pautrasya paitAmahe dravye vibhAgo nAsti / adhriyamANe pitari 'pitRto bhAgakalpanA' ityuktatvAt / bhavatu vA svArjitavatpituricchyaivetyAzaGkita Aha bhUryA pitAmahopAttA nibandho dravyameva vA / tatra syAtsadRzaM svAmyaM pituH putrasya caiva hi // 121 // bhUH zAlikSetrAdikA / nibandha ekasya parNabharakasyeyanti parNAni, tathA ekasya kramukaphalabhairasyeyanti kramukaphalAnItyAyuktalakSaNaH / dravyaM suvarNarajatAdi yatpitAmahena pratigrahavijayAdinA labdhaM tatra pituH putrasya ca svAmyaM lokaprasiddhamiti kRtvA vibhAgo'sti / hi yasmAttatsadRzaM samAnaM tasmAnna 1 sAdhAraNArthasya gandha 2 bhAgadvayam dha. 3 dravye vibhAga kha 4 pitraMzaM gha. 5 Svayameva khaga. 6 priyamANe tu pitari ga. 7 bhArakasya kha. 8 svAmyamarthasiddhamiti. For Private And Personal Use Only Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dAyavibhAgaprakaraNam 8 ] mitAkSarAsahitA / 207 pituricchayaiva vibhAgo nApi piturbhAgadvayam / atazca pitRto bhAgakalpanetyetasvAmye same'pi vAcanikam / 'vibhAgaM cetpitA kuryAt' ityetatsvArjitaviSayam / tathA-'dvAvaMzau pratipadyeta vibhajannAtmanaH pitA' ityetadapi vArjidaviSayam |-'jiivtorsvtntrH syAjarayApi samanvitaH' ityetadapi pAratavyaM mAtApitrarjitadravyaviSayam / tathA-'anIzAste hi jIvatoH' ityetadapi / tathA sarajaskAyAM mAtari saspRhe ca pitari vibhAgamanicchatyapi putrecchayA paitAmahadravyavibhAgo bhavati / tathA'vibhaktena pitrA paitAmahe dravye dIyamAne vikrIyamANe vA pautrasya niSedhe'pyadhikAraH / pivarjite na tu nissedhaadhikaarH| tatparatatratvAt / anumatistu kartavyA / tathAhi-paitRke paitAmahe ca svAmyaM yadyapi janmanaiva, tathApi paitRke pitRparatantratvAt pituzcArjakatvena prAdhAnyAt pitrA viniyujyamAne svArjite dravye putreNAnumatiH kartavyA / paitAmahe tu dvayoH svAmyamaviziSTamiti niSedhAdhikAro'stIti vizeSaH / manurapi (9|209)'paitRkN tu pitA dravyamanavAptaM yadAmuyAt / na tatputrairbhajetsArdhamakAmaH svayamarjitam // ' iti / yatpitAmahArjitaM kenApyapahRtaM pitAmahenAnuddhRtaM yadi pito. ddharati tatsvArjitamiva putraiH sArdhamakAmaH svayaM na vibhajediti vadan pitAmahArjitamakAmo'pi putrecchayA putraiH saha vibhajediti darzayati // 12 // vibhAgottarakAlamutpannasya putrasya kathaM vibhAgakalpanetyata Aha vibhakteSu suto jAtaH savarNAyAM vibhAgabhAk / vibhakteSu putreSu pazcAtsavarNAyAM bharyAyAmutpanno vibhAgabhAk / vibhajyata iti vibhAgaH / pitrovibhAgastaM bhajatIti vibhAgabhAk / pitrorUrva tayoraMzaM labhata ityarthaH / mAtRbhAgaM cAsatyAM duhitari / 'mAturduhitaraH zeSam' ityuktatvAt / asavarNAyAmutpannastu svAMzameva pitryAlabhate / mAtRkaM tu sarvameva / etadeva manunoktam (9|216)--'uurdhvN vibhAgAjAtastu pitryameva hareddhanam' iti / pitroridaM pitryamiti vyAkhyeyam |-'aniishH pUrvajaH pitroturbhAge vibhaktajaH' iti smaraNAt / vibhaktayormAtApitrovibhAge vibhAgAtpUrvamutpanno na svAmI vibhaktajazca bhrAturbhAge na svAmItyarthaH / tathA vibhAgottarakAlaM pitrA yatkiMcidarjitaM tatsarvaM vibhaktajasyaiva / -'putraiH saha vibhaktena pitrA yatsvayamarjitam / vibhaktajasya tatsarvamanIzAH pUrvajAH smRtAH // ' iti smaraNAt / ye ca vibhaktAH pitrA saha saMsRSTAH taiH sArdhaM piturUvaM vibhaktajo vibhajet / yathAha manuH (9|216)-'sNsRssttaasten vA ye syurvibhajeta sa taiH saha' iti // piturUvaM putreSu vibhakteSu pazcAdutpannasya kathaM vibhAgakalpanetyata Aha dRzyAvA tadvibhAgaH syAdAyavyayavizodhitAt // 122 // tasya pitari prete bhrAtRvibhAgasamaye'spaSTagarbhAyAM mAtari bhrAtRvibhAgottara1 pituH svArjakatvena kha. 2 kAropyastIti kha. 3 mAturbhAgaM tu sarvameva ga-dha. For Private And Personal Use Only Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org 208 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yAjJavalkyasmRtiH / [ vyavahArAdhyAyaH kAlamutpannasyApi vibhAgaH / tadvibhAgaH kuta ityata Aha / dRzyAdrAtRbhigRhItAddhanAt / kIdRzAt Ayavyaya vizodhitAt / AyaH pratidivasa pratimAsaM pratyabdaM vA yadutpadyate, vyayaH pitRkRtarNApAkaraNaM, tAbhyAmAyavyayAbhyAM yacchodhitaM tattasmAduddhRtya tadbhAgo dAtavyaH syAt / etaduktaM bhavati / prAtisvikeSu bhAgeSu tadutthamAyaM pravezya pitRkRtaM carNamapanIyAvaziSTebhyaH svebhyaH svebhyo bhAgebhyaH kiMcitkiMciduddhRtya vibhaktajasya bhAgaH svabhAgasamaH kartavya iti / etacca vi bhAgasamaye'prajasya bhrAturbhAryAyAmaspaSTagarbhAyAM vibhAgAdUrdhvamutpannasyApi veditavyam / spaSTagarbhAyAM tu prasavaM pratIkSya vibhAgaH kartavyaH / yathAha vasiSThaH'atha bhrAtRNAM dAyavibhAgo yAzcAnapatyAH striyastAsAmAputralAbhAt' iti / gRhItagarbhANAmAprasavAtpratIkSaNamiti yojanIyam // 122 // -- vibhaktajaH pitryaM mAtRkaM ca sarva dhanaM gRhNAtItyuktaM tatra yadi vibhaktaH pitA mAtA vA vibhaktAya putrAya snehavazAdAbharaNAdikaM prayacchati tadA vibhaktajena dAnapratiSedho na kartavyo nApi dattaM pratyAhartavyamityAha pitRbhyAM yasya yaddattaM tattasyaiva dhanaM bhavet / mAtApitRbhyAM vibhaktAbhyAM pUrvaM vibhaktasya putrasya yaddattamalaMkArAdi tattasyairve na vibhaktajasya svaM bhavati / nyAyasAmyAdvibhAgAtprAgapi yasya yattaM tattasyaiva / tathA asati vibhaktaje vibhaktayoH pitroraMzaM tadUrdhvaM vibhajatAM yasya yaddattaM tattasyaiva nAnyasyeti veditavyam // jIvadvibhAge svaputrasamAMzitvaM patnInAmuktaM 'yadi kuryAtsamAnaMzAn' ityAdinA / piturUrdhvaM vibhAge'pi pailInAM svaputrasamAMzitvaM darzayitumAha--. piturUrdhvaM vibhajatAM mAtApyaMzaM samaM haret // 123 // piturUdhvaM pituH zrIyaNAdUrdhvaM vibhajatAM mAtApi svaputrAMzasamamaMzaM haret yadi strIdhanaM na dattam / datte tvardhAzahAriNIti vakSyate // 123 // pitari prete yadyasaMskRtA bhrAtaraH santi tadA tatsaMskAre ko'dhikriyata ityata Aha asaMskRtAstu saMskAryA bhrAtRbhiH pUrvasaMskRtaiH / piturUrdhvaM vibhajadbhirbhrAtRbhirasaMskRtA bhrAtaraH samudAyadravyeNa saMskartavyAH asaMskRtAsu bhaginISu vizeSamAha bhaginyazca nijAdaMzAddatvAMzaM tu turIyakam // 124 // asyArthaH / bhaginyazcAsaMskRtAH saMskartavyA bhrAtRbhiH / kiMkRtvA / nijAdaM 1 kRtamRNaM gha. 2 bhAgebhyo yatkiMciduddhRtya gha. 3 samaye bhrAturbhAryAyAmaprajAyA ma spaSTagarbhAyAM svabhAgAga, samaye bhrAtRbhAryAyAmaprajasya spaSTagarbhAyAM vibhAgAdUrdhvaM gha. 4 tasyaiva putrasya kha. 5 mAtuH svaputra kha. 6 prayANA kha. gha. 7 vakSyati ga. 8 saMskAryAH ga. For Private And Personal Use Only Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dAyavibhAgaprakaraNam 8] mitAkSarAsahitA / 209 zAccaturthamaMzaM dattvA / anena duhitaro'pi piturUrdhvamaMzabhAginya iti gamyate / tatra nijAdaMzAditi pratyekaM parikalpitAdezAduddhRtya caturthAMzo dAtavya ityayamartho na bhavati, kiMtu yajjAtIyA kanyA tajjAtIyaputrabhAgAccaturthAMzabhAginI sA kartavyA / etaduktaM bhavati / yadi brAhmaNI sA kanyA tadA brAhmaNIputrasya yAvAnaMzo bhavati tasya caturthIzastasyA bhavati / tadyathA / yadi kasyacidrAhmaNasyaikA patnI putrazcaikaH kanyA caikA tatra pitryaM sarvameva dravyaM dvidhA vibhajya tatraikaM bhAgaM caturdhA vibhajya turIyamaMzaM kanyAyai dattvA zeSaM putro gRhNIyAt / yadA tu dvau putrau ekA ca kanyA tadA pitRdhanaM sarvaM tridhA vibhajya ekaM bhAgaM caturdhA vibhajya turIyamaMzaM kanyAyai dattvA zeSaM dvau putrau vibhajya gRhNItaH // atha vekaH putra kanye tadA pitryaM dhanaM tridhA vibhajya ekaM bhAgaM caturdhA vibhajya tatra dvau bhAgau dvAbhyAM kanyAbhyAM dattvAvaziSTaM sarva putro gRhNAtItyevaM samAnajAtIyeSu samaviSameSu bhrAtRSu bhaginISu ca yojanIyam / yadA tu brAhmaNIputra ekaH kSatriyAkanyA caikA tatra pitRdhanaM saptadhA vibhajya kSatriyAputrabhAgAMstrIMzcaturdhA vibhajya turIyAMzaM kSatriyAkanyAyai dattvA zeSaM brAhmaNIputra gRhNAti / yatra tu dvau brAhmaNIputrau kSatriyAkanyA caikA tatra pitryaM dhanamekAdazadhA vibhajya teSu zrInaMzAn kSatriyAputrabhAgAMzcaturdhA vibhajya caturthamaMzaM kSatriyAkanyAyai dattvA zeSaM sarva brAhmaNIputrau vibhajya gRhNItaH // evaM jAtivaipamye bhrAtRRNAM bhaginInAM ca saMkhyAyAH sAmye vaiSamye ca sarvatrohanIyam / naca 'nijAdaMzAddattvAMzaM tu turIyaka' miti turIyAMzAvivakSayA saMskAramAtropayogi dravyaM dattveti vyAkhyAnaM yuktam / manuvacanavirodhAt (9 / 118) --'svebhyo'zebhyastu kanyAbhyaH pradadyurbhrAtaraH pRthak / svAtsvAdaMzAccaturbhAgaM patitAH syuraditsavaH // ' iti / asyArthaH / brAhmaNAdayo bhrAtaro brAhmaNIprabhRtibhyo bhaginIbhyaH svebhyaH svajAtivihitebhyo'zebhyaH 'caturo'zAnharedvipra' ityAdivakSyamANebhyaH svAtsvAdazAdAtmIyAdAtmIyAdbhAgAccaturthaM caturtha bhAgaM dadyuH / nacAtrAmIyabhAgAduddhRtya caturthAMzo deya ityucyate kiMtu svajAtivihitAdekasmAdekassAdezAtpRthak pRthakasyApyekasyai kanyAyai caturtho'zo deya iti jAtivaiSamye saMkhyAvaiSamye ca vibhAgaklRptiruktaiva / 'patitAH syuraditsava' ityakaraNe pratyavAyazravaNAdaaridAtavyatA pratIyate / atrApi caturthabhAgavacanamavivakSitaM saMskAramAtropayogidravyadAnameva vivakSitamiti cenna / smRtidvaye'pi caturthAMzadAnAvivakSAyAM pramANAbhAvAdadAne pratyavAyazravaNAcceti / yadapi kaizciducyate / aMzadAnavivakSAyAM bahubhrAtRkAyAH bahudhanatvaM bahubhaginIkasya ca nirdhanatA prApnotIti taduktarItyA parihRtameva / nahyatrAtmIyAdbhAgAduddhRtya caturthAMzasya dAnamucyate yena tathA svAt / ato'smatsahAyamedhAtithiprabhRtInAM vyAkhyAnameva caiturasraM na bhAruceH / 1 ityevamartho kha. ityartho ga. 2 kasyacidrAhmaNyevaikA kha. 3 athatu ga. gha. 4 gRhNIyAt evaM ga. 5 pitryaM dhanaM gha. 6 gRhNIyAt ga. 7 gRhNIyAtAm ga. 8 naca datvAMzaM tu ga. gha. 9 saMskAropayogi kha. 10 bahudhanakatvaM gha. 11 variSThaM na bhAgureH kha. For Private And Personal Use Only 1 Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 210 yaajnyvlkysmRtiH| vyavahArAdhyAyaH tasmApiturUvaM kanyApyaMzabhAginI pUrva cedyatkiMcitpitA dadAti tadeva labhate vizeSavacanAbhAvAditi sarvamanavadyam // 124 // evaM vibhAgaM cepitA kuryA'dityAdinA prabandhena samAnajAtIyAnAM bhrAtRRNAM parasparaM pitrA saha vibhAgaklaptiruktA / adhunA bhinnajAtIyAnAM vibhAgamAha catustriyekabhAgAH syurvarNazo braahmnnaatmjaaH| kSatrajAstriyekabhAgA viDjAstu yekbhaaginH|| 125 // 'tisro varNAnupUryeNa' iti brAhmaNasya catasraH kSatriyasya tisro vaizyasya dve zUdrasyaiketi bhAryA drshitaaH| tatra brAhmaNAtmajA brAhmaNotpannA varNazaH-varNazabdena brAhmaNAdivarNAH striya ucyate / 'saMkhyaikavacanAJca vIpsAyAm' ityadhikaraNa kArakAdekavacanAdvIpsAyAM zas / atazca varNe varNe brAhmaNotpannAH yathAkramaM catusbiyekabhAgAH syurbhaveyuH / etaduktaM bhvti| brAhmaNena brAhmaNyAmutpannA ekaikazazcaturazcaturo bhAgA~llabhante / tenaiva kSatriyAyAmutpannAH pratyekaM trIstrIn vaizyAyAM dvau dvau zUdrAyAmekamekamiti / kSatrajAH kSatriyeNotpannAH varNazaH ityanuvartate yathAkrama trivyekabhAgAH / kSatriyeNa kSatriyAyAmutpannAH pratyekaM brIstrIn, vaizyAyAM dvau dvau, zUdrAyAmekamekam / viDjAH vaizyenotpannAH / atrApi varNaza ityanuvartate yathAkrama yekbhaaginH| vaizyena vaizyAyAmutpannAH pratyekaM dvau dvau bhAgau lbhnte|shuudraayaamekmekm / zUdrasyaikaiva bhAryeti bhinnajAtIyaputrAbhAvAttatputrANAM pUrvokta eva vibhaagH| yadyapi catustriyekabhAgA ityavizeSeNoktaM tathApi pratigrahaprAptabhUvyatiriktaviSayamidaM draSTavyam / yataH smaranti-'na pratigrahabhUrdayA kSatriyAdisutAya vai / yadyapyeSA pitA dadyAnmRte viprAsuto haret // ' iti / pratigrahaNAtkrayAdinA labdhA bhUH kSatriyAdisutAnAmapi bhavatyeva / zUdrAputrasya vizeSapratiSedhAJca / 'zUyAM dvijAtibhirjAto na bhUme gamarhati' iti / yadi krayAdiprAptA bhUH kSatriyAdisutAnAM na bhavettadA zUdrAputrasya vizeSapratiSedho nopapadyate / yatpunaH (manuH 9|155)-'braahmnnksstriyvishaaN zUdrAputro na rikthabhAk / yadevAsya pitA dadyAttadevAsya dhanaM bhavet // ' iti, tadapi jIvatA pitrA yadi zUdrAputrAya kimapi pradattaM syAttadviSayam / yadA tu prasAdadAnaM nAsti tadaikAMzabhAgityaviruddham // 125 // atha sarvavibhAgazeSa kiMciducyate anyonyApahRtaM dravyaM vibhakte yattu dRzyate / tatpunaste samairaMzaivibhajeraniti sthitiH // 126 // parasparApahRtaM samudAyadvyaM vibhAgakAle cAjJAtaM vibhakte pitRdhane yadRzyate tatsamairaMzaivibhajeranityevaM sthitiH zAstramaryAdA / atra samairaMgairiti vadatoddhAra 1 varNAstraya ucyante ga. gha. 2 tpannA ekaikazazcatustri ga. 3 prattaM ga. 4 vA jJAtaM kha. ca jJAtaM ga. For Private And Personal Use Only Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir HONEY dAyavibhAgaprakaraNam 8 ] mitaakssraashitaa| 211 vibhAgo niSiddhaH / vibhajeraniti vadatA yena dRzyate tenaiva na grAhyamiti darzitam / evaM ca vacanasyArthavattvAnna samudAyadvyApahAre dopAbhAvaparatvam / nanu manunA jyeSThasyaiva samudAyadvyApahAre doSo darzito na kanIyasAm (manuH 9 / 213) yo jyeSTho vinikurvIta lobhAdrAtRRnyavIyasaH / so'jyeSThaH syAdabhAgazca niyantavyazca raajbhiH|' iti vacanAt / naitat / yataH saMbhAvitasvAtacyasya pitRsthAnIyasya jyeSThasyApi dopaM vadatA jyeSThaparatantrANAM kanIyasAM putrasthAnIyAnAM daNDApUpikanItyA sutarAM doSo darzita eva / tathA cAvizeSeNaiva doSaH / zrUyate / gautamaH-'yo vai bhAginaM bhAgAnudate cayate cainaM sa yadi vainaM na cayate'tha putramatha pautraM cayata' iti / yo bhAginaM bhAgArha bhAgAnudate bhAgAdapAkaroti bhAgaM tasmai na prayacchati sa bhAgAnunna enaM cottAraM cayate nAzayati doSiNaM karoti / yadi taM na nAzayati tadA tasya putraM pautraM vA nAzayatIti jyeSThavizeSamantareNaiva sAdhAraNadravyApahAriNo doSaH zrutaH / atha sAdhAraNaM dravyamAtmano'pi svaM bhavatIti svabuddhyA gRhyamANaM na doSamAvahatIti mRtam / tadasat / svabuddhyA gRhIte'pyavarjanIyatayA parastramapi gRhItameveti niSedhAnupravezAddopamAvahatyeva / yathA maudro carau vipanne sadRzatayA mASeSu gRhyamANeSu 'ayajJiyA vai mASAH' iti niSedho na pravizati, mudgAvayavabuddhyA gRhyamANatvAditi pUrvapakSiNokta muddAvayavepu gRhyamANeSvavarjanIyatayA mASAvayavA api gRhyanta eveti niSedhaH pravizatyeveti rAddhAntinoktam / tasmAdvacanato nyAyatazca sAdhAraNadravyApahAre doSo'styeveti siddham // 126 // nAmuSyAyaNasya bhAgavizeSaM darzayaMstasya svarUpamAha aputreNa parakSetre niyogotpAditaH sutH| ubhayorapyasau rikthI piNDadAtA ca dharmataH // 127 // aputrAM gurvanujJAta ityAyuktavidhinA aputreNa devarAdinA parakSetre parabhAryAyAM guruniyogenotpAditaH putra ubhayo/jikSetriNorasau rikthI rikthahArI piNDadAtA ca dharmata iti / asyArthaH / yadAsau niyukto devarAdiH svayamapyaputro'putrasya kSetre svaparaputrArtha pravRtto yaM janayati sa dvipitRko byAmuSyAyaNo dvayorapi rikthahArI piNDadAtA ca / yadA tu niyuktaH putravAn kevalaM kSetriNaH putrArtha prayatate tadA tadutpannaH kSetriNa eva putro bhavati na bIjinaH / saca na niyamena bIjino rikthahArI piNDado veti / yathoktaM manunA (9|53)-'kriyaabhyupgmaakssetrN bIjArthaM yatpradIyate / tasyeha bhAginau dRSTau bIjI kSetrika eva ca // ' iti / kriyAbhyupagamAditi atrotpannamapatyamAvayorubhayorapi bhavatviti saMvidaGgIkaraNAcakSetraM kSetrasvAminA bIjIvapanArtha bIjine dIyate tatra tasminkSetre utpa 1 yo lobhAdvinikurvIteti pAThaH. 2 nottAraM kha. 3 zrUyate gha. 4 aparasya gha. 5 pravartate gha. 6 piNDadAtA ceti ga. 7 karaNena yatkSetraM. 8 vIjavApanArtha ga. yA021 For Private And Personal Use Only Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org 1 tathAniyogo. gha. 212 yAjJavalkyasmRtiH / [ vyavahArAdhyAyaH nnasyApatyasya bIjikSetriNau bhAginau svAminau dRSTau maharSibhiH / tathA ( manuH 9/52 ) - phalaM tvanabhisaMdhAya kSetriNA bIjinA tathA / pratyakSaM kSetriNAmartho bIjAdyo nirbalIyasI // ' iti / phalaM tvanabhisaMdhAyeti atrotpannamapatyamAvayorubhayorastvityevamanabhisaMdhAya parakSetre yadapatyamutpAdyate tadapatyaM kSetriNa eva / yato bIjAdyonirbalIyasI / gavAzvAdiSu tathA darzanAt / atrApi niyogo vAdattAviSaya eva / itarasya niyogasya manunA niSiddhatvAt ( 9159/60 ) - 'devA sapiNDAdvA striyA samyaGgiyuktayA / prajepsitA'dhigantavyA santAnasya parikSaye // vidhavAyAM niyuktastu ghRtAkto vAgyato nizi / ekamutpAdayetputraM na dvitIyaM kathaMcana // ' ityevaM niyogamupanyasya manuH svayameva niSedhati ( 9 / 64 / 68 ) - 'nAnyasminvidhavA nArI niyoktavyA dvijAtibhiH / anyasminhi niyuJjAnA dharmaM hanyuH sanAtanam // nodvAhikeSu mantreSu niyogaH kIrtyate kvacit / na vivAhavidhAvuktaM vidhavAvedanaM punaH // ayaM dvijairhi vidvadbhiH pazudharmo vigarhitaH / manuSyANAmapi prokto vene rAjyaM prazAsati // sa mahImakhilAM bhuJjan rAjarSipravaraH purA / varNAnAM saMkaraM cakre kAmopahatacetanaH // tataH prabhRti yo mohAtpramItapatikAM striyam / niyojayatyapatyArthe garhante taM hi sAdhavaH // ' iti // naca vihitapratiSiddhatvAdvikalpa iti mantavyam / niyoktRRNAM nindAzravaNAt / strIdharmeSu vyabhicArasya bahudoSazravaNAt, saMyamasya prazastatvAcca / yathAha manureva (5/157 ) kAmaM tu kSapayeddehaM puSpamUlaphalaiH zubhaiH / natu nAmApi gRhNIyAtpatya prete parasya tu // ' iti jIvanArthaM puruSAntarAzrayaNaM pratiSidhya ( manuH 5 | 158 / 161 ) - 'AsItA maraNAtkSAntA niyatA brahmacAriNI / yo dharma ekapatInAM kAGkSantI tamanuttamam // anekAni sahasrANi kaumArabrahmacAriNAm / divaM gatAni viprANAmakRtvA kulasaMtatim // mRte bhartari sAdhvI at brahmacarye vyavasthitA / svargaM gacchatyaputrApi yathA te brahmacAriNaH // apatyalobhAdyA tu strI bhartAramativartate / seha nindAmavApnoti paralokAcca hIyate // ' iti putrArthamapi puruSAntarAzrayaNaM niSedhati / tasmAdvihitapratiSiddhatvAdvikalpa iti na yuktam // evaM vivAhasaMskRtAniyoge pratiSiddhe kastarhi dharmyaM niyoga ityata Aha (manuH 9/69/70 ) - 'yasyA niyeta kanyAyA vAcA satye kRte patiH / tAmanena vidhAnena nijo vindeta devaraH // yathAvidhyedhigamyainAM yari zucivratAm / mitho bhajetAprasavAtsakRtsakRtAvRtau // ' iti / yasmai vAgdattA kanyA sa pratigrahamantareNaiva tasyAH patirityasmAdeva vacanAdavagamyate / tasminprete devarastasya jyeSThaH kaniSTho vA nijaH sodaro vindeta pariNayet / yathAvidhi yathAzAstramadhigamya pariNIya anena vidhAnena ghRtAbhyaGgavAniyamAdinA zukravastrAM zucivratAM manovAkkAyasaMyatAM mitho rahasyAgarbhagrahaNAtpratyRtvekavAraM gacchet / ayaM ca vivAho vAcaniko ghRtAbhyaGgAdiniya - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 2 vidhyabhigamyainAM kha. For Private And Personal Use Only Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dAyavibhAgaprakaraNam 8] mitAkSarAsahitA / 213 mavaniyuktAbhigamanAGgamiti na devarasya bhAryAtvamApAdayati / atastadutpannamapatvaM kSetrasvAmina eva bhavati na devarasya / saMvidA tUbhayorapi // 127 // samAnAsamAnajAtIyAnAM putrANAM vibhAgaklaptiruktA / adhunA mukhyagauNaputrANAM dAyagrahaNavyavasthA darzayiSyaMsteSAM svarUpaM tAvadAha auraso dharmapatnIjastatsamaH putrikaasutH|| kSetrajaH kSetrajAtastu sagotreNetareNa vA // 128 // uraso jAta aurasaH putraH saca dharmapatnIjaH savarNA dharmavivAhoDhA dharmapatnI tasyAM jAtaH aurasaH putro mukhyaH / tatsama aurasasamaH putrikAyAH sutaH putrikaasutH| ataevaurasasamaH / yathAha vasiSThaH-'abhrAtRkAM pradAsyAmi tubhyaM kanyAmalaMkRtAm / asyAM yo jAyate putraH sa me putro bhavediti // ' iti / athavA putrikaiva sutaH putrikAsutaH so'pyaurasasama eva pitravayavAnAmalpatvAt mAtravayavAnAM bAhulyAca / yathAha vasiSThaH-'dvitIyaH putrikaiva' iti / dvitIyaH putraH putrikaivetyarthaH / byAmuSyAyaNastu janakasyaurasAdapakRSTo'nyakSetrotpannatvAt / kSetrajaH kSetrajAtastu sagotreNetareNa vA / itareNa sapiNDena devareNa votpannaH putraH kssetrjH|| gRhe pracchanna utpanno gUDhajastu sutaH smRtaH / kAnInaH kanyakAjAto mAtAmahasuto mataH // 129 // gUDhajaH putro bhartRgRhe pracchanna utpanno hInAdhikajAtIya puruSajatvaparihAreNa puruSavizeSajatvanizcayAbhAve'pi savarNajatvanizcaye sati boddhavyaH / kAnInastu kanyakAyAmutpannaH pUrvavatsavarNAsu mAtAmahasya putraH / yadyanUDhA sA bhavettathA pitRgRha eva saMsthitA / athoDhA tadA vodureva putraH / yathAha manuH (9 / 172) -'pitRvezmani kanyA tu yaM putraM janayedgahaH / taM kAnInaM vadennAnnA voDhuH kanyAsamudbhavam // ' iti // 129 // akSatAyAM kSatAyAM vA jAtaH paunarbhavaH sutaH / dadyAnmAtA pitA vAyaM sa putro dattako bhavet // 130 // pauna vastu putro'kSatAyAM kSatAyAM vA punavAM savarNAdutpannaH / mAtrA bhajranujJayA proSite prete vA bhartari pitrA vobhAbhyAM vA savarNAya yasai dIyate sa tasya dattakaH putraH / yathAha manuH (9|168)-'maataa pitA vA dadyAttAM yamadbhiH putramApadi / sadRzaM prItisaMyuktaM sa jJeyo datrimaH sutaH // ' iti / ApadrahaNAdanApadi na deyaH / dAturayaM pratiSedhaH / tathA ekaputro na deyaH / 'na 1 syaurasAnnikRSTo gha. 2 rahaH aprakAzam. 3 voDhuH kanyApariNetuH. 4 vAzabdAnmAtrabhAve pitaiva dadyAt / pitrabhAve mAtaiva / ubhayasatve tu ubhAvapIti madanaH. 5 sadRzaM kulaguNAdimina jAtyeti medhAtithiH sadRzaM jAtyeti kullUkaH. For Private And Personal Use Only Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 214 yAjJavalkyasmRtiH / [ vyavahArAdhyAyaH tvevaikaM putraM dadyAtpratigRhNIyAdvA' iti vasiSThasmaraNAt / tathA'nekaputra sadbhAve'pi . jyeSTho na deyaH / (manuH 9/106 ) - jyeSThena jAtamAtreNa putrI bhavati mAnavaH' iti tasyaiva putrakAryakaraNe mukhyatvAt / putrapratigrahaprakAraca putraM pratimahISyanbandhUnAhUya rAjani cAvedya nivezanamadhye vyAhRtibhirhutvA adUrabAndhavaM bandhusaMnikRSTa eva pratigRhNIyAt' iti vasiSThenoktaH / adUrabAndhavamityatyantadezabhASAviprakRSTasya pretiSedhaH / evaM krItasvayaM dattakRtrimeSvapi yojanIyam / samAnanyAyatvAt // 130 // krItaca tAbhyAM vikrItaH kRtrimaH syAtsvayaMkRtaH / dattAtmA tu svayaMdatto garne vinnaH sahoDhajaH // 131 // krItastu putrastAbhyAM mAtApitRbhyAM mAtrA pitrA vA vikrItaH pUrvavat tathaikaM putraM jyeSThaM ca varjayitvA Apadi savarNa ityeva / yattu manunoktam (9 / 174 ) -' krINIyAdyastvapatyArthaM mAtApitroryamantikAt / sa krItakaH sutastasya sadRzosadRzo'pi vA // ' iti, tadguNaiH sadRzo'sadRzo veti vyAkhyeyaM na jAtyA | 'sa jAtIyeSvayaM proktastanayeSu' ityupasaMhArAt / kRtrimaH syAtsvayaMkRtaH / kRtrimastu putraH svayaM putrArthinA dhanakSetrapradarzanAdipralobhenaiva putrIkRto mAtApitR vihInaH tatsadbhAve tatparatantratvAt / dattAtmA tu putro yo mAtApitRvihInastAbhyAM tyakto vA tavAhaM putro bhavAmIti svayaM daittatvamupagataH / sahodajastu garbhe sthito garbhiNyAM pariNItAyAM yaH pariNItaH sa voDhuH putraH // 131 // utsRSTa gRhyate yastu so'paviddho bhavetsutaH / apaviddho mAtApitRbhyAmutsRSTo yo gRhyate sa grahItuH putraH sarvatra savarNa ityeva // evaM mukhyA mukhyaputrAnanukramyaiteSAM dAyagrahaNe kramamAha piNDadoM'zaharacaiSAM pUrvAbhAve paraH paraH / / 132 / / eteSAM pUrvoktAnAM putrANAM dvAdazAnAM pUrvasya pUrvasyAbhAve uttara uttaraH raised dhanaharo veditavyaH / aurasapautrikeyasamavAye aurasasyaiva dhanagrahaNe prApte manurapavAdamAha ( 9 / 134 ) - 'putrikAyAM kRtAyAM tu yadi putro - snu jAyate / samastatra vibhAgaH syAjyeSThatA nAsti hi striyAH // ' iti / tathA anyeSAmapi pUrvasminpUrvasminsatyapyuttareSAM putrANAM caturthAMzabhAgitvamuktaM vasiSThena / tasmiMzcetpratigRhIte aurasa utpadyeta caturthabhAgabhAgI syAddattaka iti / dattaka grahaNaM krItakRtrimAdInAM pradarzanArtham / putrIkaraNAvizeSAt / tathAca kAtyAyanaH - ' utpanne tvaura se putre caturthAMzaharAH sutAH / savarNA asavarNAstu 1 niSedhaH gha. 2 garbhe bhinnaH kha. gha. 3 pralobhanaiH gha. 4 svayaM datta upanataH ga. gha. 5 caturthAMza. ga. gha. 6 tRtIyAMzaharA iti tu kalpatarau pAThaH For Private And Personal Use Only * Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dAyavibhAgaprakaraNam 8] mitAkSarAsahitA / 215 prAsAcchAdanabhAjanAH // ' iti / savarNA dattaka kSetrajAdayaste satyaurase caturthAMzaha'rAH / asavarNAH kAnInagUDhotpannasahoDha japaunarbhavAste tvaurase sati na caturthIzaharAH kiMtu grAsAcchAdanabhAjanAH / yadapi viSNuvacanam - 'aprazastAstu kAnInagUDhotpannasahoDhajAH / paunarbhavazca naivaite piNDarikthAMzabhAginaH // ' iti / tadapyarase sati caturthAMzaniSedhaparameva / aurasAdyabhAve tu kAnInAdInAmapi I sakalapitryadhanagrahaNamastyeva / ' pUrvAbhAve paraH paraH' iti vacanAt // yadapi manuvacanam (9 / 163 ) - ' eka evaurasaH putraH pitryasya vasunaH prabhuH / zeSANAmAnRzaMsyArtha pradadyAttu prajIvanam // ' iti, tadapi dattakAdInAmaurasapratikUlatve nirguNatve ca veditavyam / tatra kSetrajasya vizeSo darzitastenaiva (manuH 9 / 164 ) - 'paSTaM tu kSetrajasyAMzaM pradadyAtpaitRkAddhanAt / auraso vibhajandAyaM pitryaM paJcamameva vA // ' iti / pratikUlatva nirguNatvasamuccaye SaSThamaMzam, ekatarasadbhAve paJcamamiti vivektavyam // yadapi manunA putrANAM SaTkadvayamupanyasya pUrvaSaTkasya dAyAdabAndhavatvaM, uttaraSaTkasyAdAyAdabAndhavatvamuktam (manuH 9 | 159/160 ) - 'aurasaH kSetrajazcaiva dattaH kRtrima eva ca / gUDhotpanno'paviddhazca dAyAdA bAndhavAzca SaT // kAnInazca sahodazca krItaH paunarbhavastathA / svayaMdattazca zaudrazca SaDadAyAdabAndhavAH // ' iti, tadapi svapitRsapiNDasamAnodakAnAM saMnihitarikthaharAntarAbhAve pUrvasya tadvikthaharatvamuttaraSaGkasya tu tannAsti / bAndhavatvaM punaH samAnagotratvena sapiNDatvena codakapradAnAdikAryakaratvaM vargadvayasyApi samameveti vyAkhyeyam // ( manuH 91142 ) - ' gotrarikthe janayiturna bhajeddatrimaH sutaH / gonerikthAnugaH piNDo vyapaiti dadataH svadhAm // ' ityatra datrimagrahaNasya 'putra pratinidhipradarzanArthatvAt / pitRdhanahAritvaM tu pUrvasya pUrvasyAbhAve sarveSAmaviziSTam / (manuH 9 / 185 ) -- ' na bhrAtaro na pitaraH putrA rikthaharAH pituH / ' ityaurasavyatiriktAnAM putrapratinidhInAM sarveSAM rikthahAritvapratipAdanaparatvAt / aurasasya tu (manuH 9 / 163 ) - eka evaiaurasaH putraH pitryasya vasunaH prabhuH / ' ityanenaiva rikthabhAktvasyoktatvAt / dAyAdazabdasya 'dAyAdAnapi dApayet' isyAdau putravyatiriktarikthabhAgviSayatvena prasiddhatvAcca / vAsiSThAdiSu vargadvaye'pi kasyacidvyatyayena pATho guNavadaguNavadviSayo veditavyaH / gautamIye tu 'pautrikeyasya dazamatvena pATho vijAtIyaviSayaH / tasmAtsthitametatpUrvapUrvAbhAve paraH paroM bhAga 'ti // yattu (9 / 182 ) - ' bhrAtRNAmekajAtAnAme kazcetputravAnbhavet / sarve te tena putreNa putriNo manurabravIt // ' iti / tadapi bhrAtRputrasya putrIkaraNasaMbhave'nyeSAM putrIkaraNaniSedhArtham, na punaH putratvapratipAdanAya / 'tatsutA gotrajA bandhu: -' ityanena virodhAt // 132 // 1 gotreti gotrarivadhe anugacchatIti gotrarikthAnugaH prAyastatsamaniyata iti yAvat / datrimaH kevalaH dvayAmuSyAyaNe gotrAdyanuvRtteH / piNDaH zrAddhamaurdhvadehikAdIti medhAtithikuhUkabhaTTAdayaH / piNDaH sApiNDyaM, svadhaurdhvadehika zrAddhAdItyapare vya. ma. 2 ( manuH 8/160) 'dAnapratibhuvi prete' iti pUrvArdhamasya. dAnapratibhuvi tu pitari mRte putraM RNaM dApayediti tasyArthaH. For Private And Personal Use Only + Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 216 yaajnyvlkysmRtiH| [vyavahArAdhyAyaH idAnImuktopasaMhAravyAjena tatraiva niyamamAha sajAtIyeSvayaM proktastanayeSu mayA vidhiH / samAnajAtIyeSveva putreSu ayaM pUrvAbhAve paraH para ityukto vidhiH na minajAtIyeSu / tantra ca kAnInagUDhotpannasahoDhajapaunarbhavANAM savarNatvaM janakadvAreNa na varUpeNa / teSAM varNajAtilakSaNAbhAvasyoktatvAt / tathAnulomajAnAM mUrdhAvasiktAdInAmaurasepvantarbhAvAtteSAmapyabhAve kSetrajAdInAM dAyaharatvaM boddhavyam / zUdAputrastvauraso'pi kRtsnaM bhAgamanyAbhAve'pi na labhate / yathAha manuH (9|154)-'ydypi syAttu satputro yadyaputro'pi vA bhavet / nAdhikaM dazamAhadyAcchUdAputrAya dharmataH // ' iti / yadi satputro vidyamAnadvijAtiputro yadyaputro'vidyamAnadvijAtiputro vA syAttasminmRte kSetrajAdirvAnyo vA sapiNDaH zUdrAputrAya taddhanAddazamAMzAdadhikaM na dadyAdityasmAdeva kSatriyAvaizyAputrayoH savarNAputrAbhAve sakaladhanagrahaNaM gamyate // adhunA zUdradhanavibhauge vizeSamAha jAto'pi dAsyAM zUdreNa kAmatoM'zaharo bhavet // 133 // mRte pitari kuryustaM bhrAtarastvardhabhAgikam / abhrAtRko haretsarvaM duhitRRNAM sutAhate // 134 // zUdreNa dAsthAmutpannaH putraH kAmataH pituricchayA bhAgaM labhate / pituruvaM tu yadi pariNItAputrAH santi tadA te bhAtarastaM dAsIputraM ardhabhAginaM kuryuH / svabhAgAdadhaiM dadhurityarthaH / atha pariNItAputrA na santi tadA kRtyaM dhanaM dAsIputro gRhNIyAt yadi pariNItAduhitarastatputrA vA na santi / satsadbhAve tvardhabhAgika eva dAsIputraH / atra ca zUdagrahaNAdvijAtinA dAsyAmutpannaH pituricchayApyaMzaM na labhate nApyardhe, dUrata eva kRtsnam / kiMtvanukUlazcejIvanamAnaM labhate // 133 // 134 // mukhyagauNasutA dAyaM gRhNantIti nirUpitam / teSAmabhAve sarveSAM dAyAdakrama ucyate patnI duhitarazcaiva pitarau bhrAtarastathA / tatsutA gotrajA baindhuziSyasabrahmacAriNaH // 135 // epAmabhAve pUrvasya dhnbhaaguttrottrH| varyAtasya hyaputrasya sarvavarNeSvayaM vidhiH // 136 // pUrvoktA dvAdazaputrA yasya na santi asAvaputraH tasyAputrasya svaryAtasya paralokaM gatasya dhanabhAk dhanagrAhI eSAM patnyAdInAmanukrAntAnAM madhye pUrvasya 1 svarUpadvAreNa. ga. 2 pyasatputro'pi vA bhavediti pAThaH. 3 vibhAgepi ga. 4 dhanaM gRhNIyAt ga. gha. 5 kRtsnaM dhanaM ga. 6 bandhuH ziSyaH sabrahma kha. For Private And Personal Use Only Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dAyavibhAgaprakaraNam 8] mitaakssraashitaa| 217 pUrvasyAbhAva uttara uttaro dhanabhAgiti saMbandhaH / sarveSu mUrdhAvasiktAdiSu anulomajepu pratilomajeSu varNeSu ca brAhmaNAdiSu ayaM dAyagrahaNavidhiyagrahaNakramo veditavyaH / tatra prathamaM patnI dhanabhAk / patnI vivAhasaMskRtA 'patyunoM yajJasaMyoge' iti smaraNAt / ekavacanaM ca jAtyabhiprAyeNa / tAzca bahvayazcetsajAtIyA vijAtIyAzca tadA yathAMzaM vibhajya dhanaM gRhNanti / vRddhamanurapi patyAH samagradhanasaMbandhaM vakti-'aputrA zayanaM bhartuH pAlayantI vrate sthitA / palyeva dadyAttatpiNDaM kRtsnamaMzaM labheta ca // ' iti / vRddhaviSNurapi-'aputradhanaM patyabhigAmi tadabhAve duhitRgAmi tadabhAve pitRgAmi tadabhAve mAtRgAmi' iti / kAtyAyano'pi-patnI patyurdhanaharI yA syAdavyabhicAriNI / tadabhAve tu duhitA yadyanUDhA bhavettadA // ' iti / tathA 'aputrasyAryakulajA patnI duhitaro'pi vA / tadabhAve pitA mAtA bhrAtA putrAzca kIrtitAH // ' iti / bRhaspatirapi-'kulyeSu vidyamAneSu pitRbhrAtRsanAbhiSu / asutasya pramItasya patnI tadbhAgahAriNI // ' etadviruddhAnIvaM vAkyAni lakSyante-'bhrAtRNAmaprajAH preyAtkazciccetpravrajeta vA / vibhajerandhanaM tasya zeSAste strIdhanaM vinA // bharaNaM cAsya kurvIranstrINAmAjIvanakSayAt / rakSanti zayyAM bhartuzcedAcchidyuritarAsu tu // ' iti patrIsadbhAve'pi bhrAtRRNAM dhanagrahaNaM patnInAM ca bharaNamAtraM nAradenoktam / manunA tu (9|185)--'pitaa haredaputrasya rikthaM bhrAtara eva vA' ityaputrasya dhanaM pituotuti darzitam / tathA (manuH 91217)-'anapatyasya putrasya mAtA dAyamavApnuyAt / mAtaryapi ca vRttAyAM piturmAtA hareddhanam // ' iti mAtuH pitAmahyAzca dhanasaMbandho darzitaH / zaGkhanApi-'svaryAtasya hyaputrasya bhrAtRgAmi dravyaM tadabhAve pitarau hareyAtAM jyeSThA vA patnI' iti bhrAtRRNAM pitroyeSThAyAzca patyAH krameNa dhanasaMbandho darzitaH / kAtyAyanenApi-vibhakte saMsthite dravyaM putrAbhAve pitA haret / bhrAtA vA jananI vAtha mAtA vA tatpituH kramAt // ' ityevamAdInAM viruddhArthAnAM vAkyAnAM yogIzvareNa vyavasthA darzitA'patI gRhNIyAt' ityetadvacanajAtaM vibhaktabhrAtRstrIviSayam / sA ca yadi niyo. gArthinI bhavati / kuta etat niyogasavyapekSAyAH panyA dhanaharaNaM na svatantrAyAM ini / 'pitA haredaputrasya' ityAdivacanAttatra vyavasthAkAraNaM vaktavyam / nAnyavyavasthAkAraNamasti iti gautamavacanAca 'piNDagotrapiMsaMbandhA rikthaM bhajeran strI vAnapatyasya bIjaM lipseta' iti / asyArtha:-piNDagotrarSisaMbandhA anapatyasya rikthaM bhajeranstrI vA rikthaM bhajet yadi bIjaM lipseteti / manurapi (9|136)-'dhnN yo bibhRyAdrAturmatasya striyameva vA / so'patyaM bhrAturutpAdya dadyAttasyaiva taddhanam // ' iti / anenaitaddarzayati vibhaktadhane'pi bhAtaryuparate'patyadvAreNaiva panyA dhanasaMbandho nAnyatheti / yathA'vibhaktadhane'pi (manuH 9|320)-'kniiyaajyesstthbhaaryaayaaN putramutpAdayedyadi / samastatra vibhAgaH 1 diSvanulomajepu sUtAdiSu pratilomajeSu brAhmaNAdiSu ayaM ga. 2 bhAk vivAha ga.gha. 3 gRhNanti yathA kha. 4 dhanagrahaNaM gha. 5 syAtha kulajA ga. gha. 6 viruddhAnica vAkyAnIha ga. For Private And Personal Use Only Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 218 yaajnyvlkysmRtiH| [vyavahArAdhyAyaH sthAditi dharmo vyavasthitaH // ' iti / tathA vasiSTho'pi 'rikthalobhAnAsti niyogaH' iti rikthalobhAnniyogaM pratiSedhayan niyogadvAraka eva patyAH dhanasaMbandho nAnyatheti darzayati / niyogAbhAve'pi palyA bharaNamAtrameva nAradavacanAt 'bharaNaM cAsya kurvIranstrINAmAjIvanakSayAt' iti / yogIzvareNApi kila vakSyate-'aputrA yoSitazcaiSAM bhartavyAH sAdhuvRttayaH / nirvAsyA vyabhicAriNyaH pratikUlAstathaiva ca // ' iti apica / dvijAtidhanasya yathArthatvAtstrINAM ca yajJe'nadhikArAddhanagrahaNamayuktam / tathAca kenApi smRtam-'yajJArthe dravyamuspannaM tatrAnadhikRtAstu ye / arikthabhAjaste sarve grAsAcchAdanabhAjanAH // yajJArtha vihitaM vittaM tasmAttadviniyojayet / sthAneSu dharmajuSTeSu na strImUrkhavidharmiSu // ' iti / tadanupapannam / 'panI duhitaraH' ityatra niyogasyApratIteraprastutatvAcca / apicedamatra vaktavyam / patnayAH dhanagrahaNe niyogo vA nimittaM tadutpannamapatyaM vA / tatra niyogasyaiva nimittatve anutpAditaputrAyA api dhanasaMbandhaH prApnoti / utpannasya ca putrasya dhanasaMbandho na prApnoti / atha tadapatyasyaiva nimittatvaM, tathA sati punasyaiva dhanasaMbandhAtpanIti nArabdhavyam // atha strINAM patidvArako dhanasaMbandhaH putradvArako vA nAnyatheti matam / tadapyasat / (manuH 9|194)-'adhygnydhyaavh nikaM dattaM ca prItikarmaNi / bhrAtRmAtRpitRprApta paDDidhaM strIdhanaM smRtam // ' ityAdivirodhAt / kiMtra / sarvathA putrAbhAve 'patnI duhitaraH' ityArabdham / tatra niyuktAyA dhanasaMbandhaM vadatA kSetrajasyaiva dhanasaMbandha ukto bhavati / saca prAgevAbhihita iti 'apunaprakaraNe patnIti nArabdhavyam / 'atha piNDagotrarSisaMbandhA rikthaM bhajeranstrI vAnapatyasya bIjaM vA lipset' iti gautamavacanAnniyuktAyA dhanasaMbandha iti / tadapyasat / nahi yadi bIjaM lipseta tadA'napatyasya strI dhanaM gRhNIyAdityayamartho'smAtpratIyate / kiMtu 'anapatyasya dhanaM piNDagotrarSisaMbandhA bhajeranstrI vA so strI bIjaM vA lipseta saMyatA vA bhavet' iti tasyA dharmAntaropadezaH / vAzabdasya pakSAntaravacanatvena ydypritiiteH| apica saMyatAyA eva dhanagrahaNaM yuktaM na niyuktAyAH smRtilokaninditAyAH / 'aputrA zayanaM bhartuH pAlayantI vrate sthitA / pattyeva dadyAttatpiNDaM kRtsnamaMzaM labheta ca // ' iti saMyatAyA eva dhanagrahaNamuktam // tathA niyogazca nindito manunA (9|64)-'naanysminvidhvaa ! nArI niyoktavyA dvijaatibhiH| anyasmin hi niyuJjAnA dharma hanyuH sanAtanam // ' ityAdinA / yattu vasiSThavacanam 'rikthalobhAnAsti niyogaH' iti, tadavibhakte saMsRSTini vA bhartari prete tasyA dhanasaMbandho nAstIti svApatyasya dhanasaMbandhArtha niyogo na kartavya iti vyAkhyeyam / yadapi nArada. vacanam-'bharaNaM cAsya kurinstrINAmAjIvanakSayAt' iti, tadapi 'saMsa. 1 saMbandho yukto gha. 2 sA bIjaM vA gha. 3 saMsRSTinAM tu. gha. For Private And Personal Use Only Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dAyavibhAgaprakaraNam 8 ] mitAkSarAsahitA / 219 TAnAM tu yo bhAgasteSAmeva sa iSyate' iti saMsRSTAnAM prastutatvAttatstrINAmanapatyAnAM bharaNamAtrapratipAdanaparam / naca 'bhrAtRRNAmaprajAH preyA' dityetasya saMsRSTiviSayatve 'saMsRSTAnAM tu yo bhAga' ityanena paunaruktyamAzaGkanIyam / yataH pUrvoktivivaraNena strIdhanasyAvibhAjyatvaM tatstrINAM ca bharaNamAtraM vidhIyate / yadapi 'aputrA yoSitazcaiSAm' ityAdivacanaM tat klIbAdistrIviSayamiti vaikSyate / yattu dvijAtidhanasya yajJArthatvAtstrINAM ca yajJe'nadhikArAddhanagrahaNamayukta' miti,tadasat / sarvasya dravyajAtasya yajJArthatve dAnahomAdyasiddheH / atha yajJazabdasya dharmopalakSaNatvAdAnahomAdInAmapi dharmatvAttadarthatvamaviruddhamiti matam / evaM tayarthakAmayordhanasAdhyayorasiddhireva syAt / tathA sati 'dharmamathaM ca kAmaM ca yathAzakti na hApayet' / tathA 'na pUrvAhnamadhyandinAparAhlAnaphalAnkuryAdyathAzakti dharmArthakAmebhyaH' / tathA 'na tathaitAni zakyante saMniyantumasevayA' ityAdiyAjJavalkyagautamamanuvacanavirodhaH / apica dhanasya yajJArthatve hiraNyaM dhArya: miti hiraNyasAdhAraNasya kratvarthatAnirAkaraNena puruSArthatvamuktaM tatpratyuddhRtaM syAt / kiMca yajJazabdasya dharmopalakSaNaparatve strINAmapi pUrtadharmAdhikA. rAddhanagrahaNaM yuktataram / yattu pAratantryavacanaM 'na strI svAtantryamarhati' ityAdi tadastu pAratatryaM, dhanasvIkAre tu ko virodhaH // kathaM tarhi 'yajJArtha dravyamutpanam' ityAdivacanam , ucyate---'yajJArthamevArjitaM yaddhanaM tadyajJa eva niyoktavyaM putrAdibhirapI' tyevaMparaM tat / --'yajJArthaM labdhamadadadbhAsaH kAkopi vA bhavet' iti doSazravaNasya putrAdiSvavizeSAt / yadapi kAtyAyanenoktam'adAyikaM rAjagAmi yoSiddhRtyauvaMdehikam / apAsya zrotriyadravyaM zrotriyebhyastadarpayet // ' iti / adAyikaM dAyAdarahitaM yaddhanaM tadrAjagAmi rAjJo bhavati, yoSiddhRtyordhvadehikamapAsya, tatstrINAmazanAcchAdanopayuktaM aurdhvadehikaM dhaninaH zrAddhAdhupayuktaM cAparasya parihRtya rAjagAmi bhavatIti saMbandhaH / asyApavAda uttarArdhe / zrotriyadravyaM ca yoSiddhRtyordhvadehikamapAsya zrotriyAyopapAdaye diti tadapyavaruddhastrIviSayam / yoSidhaNAt / nAradavacanaM ca-'anyatra brAhmaNA. kiMtu rAjA dharmaparAyaNaH / tatstrINAM jIvanaM dadyAdeSa dAyavidhiH smRtaH // ' ityavaruddhastrIviSayameva / strIzabdagrahaNAt / iha tu patnIzabdAdUDhAyAH saMyatAyA dhanagrahaNamaviruddham / tasmAdvibhaktAsaMsRSTinyaputre svaryAte patnI dhanaM prathamaM gRhNAtItyayamarthaH siddho bhavatI / vibhAgasyoktatvAtsaMsRSTinAM tu vakSyamANatvAt / etenAlpadhanaviSayatvaM zrIrAdibhiruktaM nirastaM veditavyam / tathA hyauraseSu putreSu sarasvapi jIvadvibhAge ajIvadvibhAge ca palyAH putrasamAMzagrahaNamuktam-'yadi kuryAtsamAnaMzAn patyaH kAryAH samAMzikAH' iti / tathA--'piturUvaM vibhajatAM mAtApyaMzaM samaM haret' iti ca, tathAsatyaputrasya svaryAtasya dhanaM patnI bharaNAdatiriktaM na labhata iti vyAmohamAtram / atha 'patyaH kAryAH samAMzikAH' ityatra 1 saMsRSTinAM tu gha. 2 vakSyati gha. diSvapyavizeSAt gha. 4 AdAyakaM gha. 5 'pavAdaH / zrotriya kha. gha. 6 zrIkarAdibhiH gha. 7 tathA pattyaH gha. For Private And Personal Use Only Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 220 yaajnyvlkysmRtiH| [vyavahArAdhyAyaH 'mAtApyaMzaM samaM haret' ityatra ca jIvanopayuktameva dhanaM strI haratIti mataM, tadasat / aMzazabdasya samazabdasya cAnarthakyaprasaGgAt / syAnmatam / bahudhane jIvanopayuktaM dhanaM gRhNAti alpe tu putrAMzasamAMzaM gRhNAtIti / tacca na vidhivaiSamyaprasaGgAt / tathAhi 'patnyaH kAryAH samAMzikAH' 'mAtApyaMzaM samaM haret' iti ca bahudhane jIvanamAtropayuktaM vAkyAntaramapekSya pratipAdayati, alpadhane tu putrAMzasamamazaM pratipAdayatIti / yathA cAturmAsyeSu 'TThayoH praNayanti' ityatra pUrvapakSiNA saumikapraNayanAtideze hetutvena prAptAyA uttaravedyA 'na vaizvadeve uttaravedimupakiranti na zunAsIrIye' ityuttaravedipratiSedhe darzite rAddhAntaka. dezinA 'na saubhikapraNayanAtidezaprAptAyA uttaravedyAH prathamottamayoH parvaNorayaM pratiSedhaH kiMtUpAtra vapantIti prAkaraNikena vacanena prAptAyA uttaravedyAH pratiSedho'yamityabhihite punaH pUrvapakSiNopAtra vapantIti prathamottamayoH parvaNoH pratiSedhamapekSya pAkSikImuttaravediM prApayati madhyamayostu nirapekSameva nityavadutaravediM prApayatI'ti vidhivaiSamyaM darzitam / rAddhAnte'pi vidhivaiSamyabhayAtprathamottamayoH parvaNoruttaravedipratiSedho nityAnuvAdo dvayoH praNayantItyAdyarthavAdaparyAlocanayopAna vapantIti madhyamayoreva varuNapraghAsasAkamedhaparvaNoruttaravedi vidhatta iti darzitam / yadapi matam (manuH 9|185)-pitaa haredaputrasya rikthaM bhrAtara eva vA' iti manusmaraNAt, tathA-svaryAtasya syaputrasya bhrAtRgAmi dravyaM tadabhAve pitarau hareyautA jyeSThA vA patnI' iti zaGkhasmaraNAca a~putrasya dhanaM bhrAtRgAmIti prAptaM, 'bharaNaM cAsya ku.rastrINAmAjIvanakSayAt' ityAdivacanAcca bharaNopayuktaM dhanaM patnI labhata ityapi sthitam / evaM sthite bahudhane aputre svaryAte bharaNopayuktaM patnI gRhNAti zeSaM ca bhrAtaraH / yadA tu patnIbharaNamAtropayuktameva dravyamasti tato nyUnaM vA tadA kiM pattyeva gRhNAtyuta bhAtaro'pIti virodhe pUrvabalIyastvajJApanArtha patnI duhitara ityArabdhamiti / tadapyatra bhagavAnAcAryoM na mRSyati / yataH (manuH 9|185)-'pitaa haredaputrasya rikthaM bhrAtara eva vA' iti vikalpasmaraNAnnedaM kramaparaM vacanamapi tu dhanagrahaNe'dhikArapradarzanamAtraparam / taccAsatyapi panyAdigaNe ghaTata iti vyAca. cakSe / zavavacanamapi saMsRSTaMbhrAtRviSayamiti / apicAlpaviSayatvamasmAdvacanAtprakaraNAdvA nAvagamyate / 'dhanabhAguttarottaraH' ityasya ca patnI duhitara iti viSayadvaye vAkyAntaramapekSyAlpadhanaviSayatvam , pitrAdiSu tu dhanamAtraviSayatvamiti pUrvoktaM vidhivaiSamyaM tadavasthameveti yatkiMcidetat / yattu hArItavacanam'vidhavA yauvanasthA cennArI bhavati karkazA / AyuSaH kSapaNArtha tu dAtavyaM jIvanaM tadA // ' iti, tadapi zaGkitavyabhicArAyAH sakaladhanagrahaNaniSedhaparam / asmAdeva / 1 strIdhanamiti mataM gha. 2 tathA kha. 3 dvayorvaruNapraghAsasAkamedhaparvaNoH. 4 tUpAtta kha. tUpAtra gha. tUpAtramityekasminpracInapustake. 5 pratipAdayati. ga. gha. 6 haretAM gha. 7 aputradhanaM gha. 8 zravaNAt gha. 9dhikAramAtrapradarzanaparaM gha. 10 saMsRSTaviSayaM gha. For Private And Personal Use Only Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir_ dAyavibhAgaprakaraNam 8 ] mitAkSarAsahitA / 221 vaMcanAdanAzaGkitavyabhicArAyAH sakaladhanagrahaNaM gamyate / etadevAbhipretyoktaM zachaina 'jyeSThA vA patnI' iti / jyeSTA guNajyeSThA anAzaGkitavyabhicArA, sA sakalaM dhanaM gRhItvAnyAM karkazAmapi mAtRvatpAlayatIti sarvamanavadyam / tasmAdaputrasya svaryAtasya vibhaktasyAsaMsRSTino dhanaM pariNItA strI saMyatA sakalameva gRhNAtIti sthitam / tadabhAve duhitrH| duhitara iti bahuvacanaM samAnajAtIyAnAmasamAnajAtIyAnAM ca samaviSamAMzaprAptyartham / tathAca kAtyAyana:-'patnI bharturdhanaharI yA syAdavyabhicAriNI / tadabhAve tu duhitA yadyanUDhA bhavettadA // ' iti / vRhaspatirapi-'bharturdhanaharI patnI tAM vinA duhitA smRtA / aGgAdaGgArasaMbhavati putravahuhitA nRNAm // tasmAtpitRdhanaM tvanyaH kathaM gRhNIta mAnavaH // ' iti / tatra coDhAnUDhAsamavAye'nUDhaiva gRhNAti / 'tadabhAve tu duhitA yadyanUDhA bhavettadA' iti vizeSasmaraNAt / tathA pratiSThitApratiSThitAnAM samavAye apratiSThitaiva tadabhAve prtisstthitaa|-striidhenN duhitRRNAmaprattAnAmapratiSTitAnAM ca' iti gautamavacanasya pitRdhane'pi samAnatvAt / na caitatputrikAviSayamiti mantavyam / tatsamaH putrikAsuta iti putrikAyAstatsutasya caurasasamatvena putraprakaraNe'bhidhAnAt / cazabdAduhinabhAve dauhitro dhanabhAk / yathAha viSNuH-- 'aputrapautrasaMtAne dauhitrA dhanamAmuyuH / pUrveSAM tu svadhAkAre pautrA dauhitrikA matAH // ' iti manurapi (9|136)-'akRtaa vA kRtA vApi yaM vindetsadRzAtsutam / pautrI mAtAmahastena dadyApiNDaM hareddhanam // ' iti // . tadabhAve pitarau mAtApitarau dhanabhAjau / yadyapi yugapadadhikaraNavacanatAyAM dvandvasmaraNAt tadapavAdatvAdekazeSasya dhanagrahaNe pitroH kramo na pratIyate tathApi vigrahavAkye mAtRzabdasya pUrvanipAtAdekoSAbhAvapakSe ca mAtApitarAviti mA. tRzabdasya pUrva zravaNAt pAThakramAdevArthakramAvagamAddhanasaMbandhe'pi kramApekSAyAM 1 vacanAdazaGkita kha. 2 apratiSThitA anapatyA nirdhanA vA. 3 strIpadaM piturapyupalakSakamiti saMpradAyavidaH. 4 akRteti / akRtA vA kRtA veti putrikAyA eva dvaividhyaM, tatra 'yadapatyaM bhavedasyAM tanmama syAtsvadhAkaraM' ityabhidhAya kanyAdAnakAle varAnumatyA yA kriyate sA kRtA, abhisaMdhimAtrakRtA vAgvyavahAreNa na kRtA akRtA ityAdi kuLUkaH. akSatA vA kSatA vApi ga. 5 vyavahAramayUkhe-dauhitrAbhAve pitA tadabhAve mAtA / tathAca kAtyAyanaH-'aputrasyApyakulajA patnI duhitaro'pi vA / tadabhAve pitA mAtA bhrAtA putrAH prakIrtitAH' / viSNuzca-'a. putra dhanaM patyabhigAmi, tadabhAve duhitRgAmi, tadabhAve dauhitragAmi, tadabhAve pitRgAmi, tadabhAve mAtRgAmi, tadabhAve bhrAtRgAmi, tadabhAve bhrAtaputragAmi, tadabhAve sakulyagAmi, iti / yattu vijJAnezvaraH-'dvandvApavAdake pitarAvityekazeSe kramApratItAvapi tadarthabodhake vigrahavAkye mAtRzabdasya pUrvanipAtAt apavAdyadvandvAtkramAnusArAt pituH putrAntarasAdhAraNyAt mAtustvasAdhAraNyAccAdau mAtustadabhAve piturdhanagrahaNamUce tadetadvacovirodhAdapAstam / vigrahavAkye mAtRzabdasya pUrvanipAta ekazepasya dvandvavaikalpikatvena tadapavAdatve sAdhAraNyAsAdhAraNyayoH kramaniyAmakatve mAnAbhAvAcca. For Private And Personal Use Only Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 222 - yaajnyvlkysmRtiH| [vyavahArAdhyAyaH pratItakramAnurodhenaiva prathamaM mAtA dhanabhAk tadabhAve piteti gamyate / kiMca pitA putrAntareSvapi sAdhAraNo mAtA tu na sAdhAraNIti pratyAsattyatizayAt 'anantaraH sapiNDAdyastasya tasya dhanaM bhavet' iti vacanAnmAtureva prathamaM dhana grahaNaM yuktam / naca sapiNDeSveva pratyAsattirniyAmikA apitu samAnodakAdipvapyavizeSeNa dhanagrahaNe prApte pratyAsattireva niyAmiketyasmAdeva vacanAdavagamyata iti / mAtApitrormAtureva pratyAsattyatizayAddhanagrahaNaM yuktataram / tadabhAve . pitA dhanabhAk / pitrabhAve bhrAtaro dhnbhaajH| tathAca manuH (9|185)-'pitaa haredaputrasya rikthaM bhrAtara eva vA' iti / yatpunardhArezvareNoktam (9|217)'anptysy putrasya mAtA dAyamavApnuyAt / mAtaryapi ca vRttAyAM piturmAtA hareddhanam // ' iti manuvacanAjIvatyapi pitari mAtari vRttAyAM piturmAtA pitAmahI dhanaM harena pitA / yataH pitRgRhItaM dhanaM vijAtIyeSvapi putreSu gacchati, pitAmahIgRhItaM tu sajAtIyeSveva gacchatIti pitAmahyeva gRhNAtIti / tadapyAcAryoM nAnumanyate / vijAtIyaputrANAmapi dhanagrahaNasyoktatvAt 'catustriyekabhAgAH syuH' (manuH 9 / 189) ityAdineti / yatpunaH-'ahAryaM brAhmaNadvyaM rAjJA nityamiti sthitiH' iti manusmaraNaM tadhupAbhiprAyaM natu putrAbhiprAyam / bhrAtRSvapi sodarAH prathamaM gRhNIyuH bhinnodarANAM mAtrA viprakarSAt / 'anantaraH sapiNDAdyastasya tasya dhanaM bhavet' iti smaraNAt / sodarANAmabhAve bhinnodarA dhnbhaajH| bhrAtRNAmapyabhAve tatputrAH pitRkrameNa dhanabhAjaH / bhrAtRbhrAtRputrasamavAye bhraatRputraannaamndhikaarH| bhrAtrabhAve bhrAtRputrANAmadhikAravacanAt // yadA svaputre bhrAtari svaryAte tadbhAtRRNAmavi. zeSeNa dhanasaMbandhe jAte bhrAtRdhanavibhAgAtyAgeva yadi kazciddhAtA mRtastadA tatputrANAM pitRto'dhikAre prApte teSAM bhrAtRRNAM ca vibhajya dhanagrahaNe pitRto bhAgakalpaneti yuktam // bhrAtRputrANAmapyabhAve gotrajA dhanabhAjaH / gotrajAH pitAmahI sapiNDAH samAnodakAzca / tatra pitAmahI prathamaM dhanabhAk / ( manuH 9|217)-'maat- ' yapi ca vRttAyAM piturmAtA dhanaM haret' iti mAtranantaraM pitAmahyA dhanagrahaNe prApte pitrAdInAM bhrAtRsutaparyantAnAM baddhakramatvena madhye'nupravezAbhAvAt 'piturmAtA dhanaM haret' ityasya vacanasya dhanagrahaNAdhikAraprAptimAnaparatvAdutkarSe tatsutAna 1 atra kecana-sodarAbhAve bhinnodarAstadabhAve sodarasutA ityAhustanna / 2 bhrAtRpadasya sodare zaktyA bhinnodare ca gauNyA vRttidvayavirodhAt kecittu bhrAtara ityatra 'bhrAtRputrI svasUdu. hitRbhyAm' ityanuzAsanAt bhrAtarazca svasArazca bhrAtara iti virUpakaikazeSeNa bhrAtrabhAve bhaginya ityAhustanna / virUpaikazepe mAnAbhAvAt. For Private And Personal Use Only Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir / dAyavibhAgaprakaraNam 8 ] mitaakssraashitaa| 223 ntaraM pitAmahI gRhNAtItyavirodhaH // pitAmahyAzcAbhAve samAnagotrajAH sapiNDAH pitAmahAdayo dhanabhAjaH bhinnagotrANAM sapiNDAnAM bandhuzabdena grahaNAt / tatra ca pitRsantAnAbhAve pitAmahI pitAmahaH pitRvyAstatputrAzca krameNa dhanabhAjaH / pitAmahasantAnAbhAve prapitAmahI prapitAmahastatputrAstatsUnavazvetyevamAsaptamAtsamAnagotrANAM sapiNDAnAM dhanagrahaNaM veditavyam / teSAmabhAve samA. nodakAnAM dhanasaMbandhaH / te ca sapiNDAnAmupari sapta veditavyAH / janmanAmajJAnAvadhikA vA / yathAha bRhanmanuH-'sapiNDatA tu puruSa saptame vinivatate / samAnodakabhAvastu nivartetAcaturdazAt // janmanAmnoH smRtereke tatparaM gotramucyate // ' iti / ___ gotrajAbhAve vandhavo dhanabhAjaH / bandhavazca trividhAH AtmabandhavaH pitR baindhavo mAtRbandhavazceti / yathoktam-'AtmapitRSvasuH putrA AtmamAtRSvasuH sutAH / AtmasAtulaputrAzca vijJeyA AtmabAndhavAH // pituH pitRSvasuH putrAH pitumAtRpvasuH sutAH / piturmAtulaputrAzca vijJeyAH pitRbAndhavAH // mAtuH pitRdhvasuH putrA mAturmAtRSvasuH sutAH / mAturmAtulaputrAzca vijJeyAH maatRbaandhvaaH||' iti // tatra cAntaraGgatvAtprathamamAtmabandhavo dhanabhAjastadabhAve pitRbandhavasta.:. dabhAve mAtRbandhava iti kramo veditavyaH / bandhUnAmabhAve AcAryaH / tadabhAve shissyH| putrAbhAve yaH pratyAsannaH sapiNDastadabhAve AcAryaH / AcAryAbhAve'ntevAsItyApastambasmaraNAt // ziSyAbhAve sabrahmacArI dhanabhAk / yena sahaikaramAdAcAryAdupanayanAdhya. yanatadarthajJAnaprAptiH sa sabrahmacArI / tadabhAve brAhmaNadravyaM yaH kazcit zrotriyo gRhNIyAt / 'zrotriyA brAhmaNasyAnapatyasya rikthaM bhajeran' iti gautamasmaraNAt / tadabhAve brAhmaNamAtram / yathAha manuH (9|188)-'srvessaampybhaave tu brAhmaNA rikthabhAginaH / traividyAH zucayo dAntAstathA dharmoM na hIyate // ' iti // na kadAcidapi brAhmaNadravyaM rAjA gRhNIyAt (9|189)-'ahaary 1 tadabhAve bhaginI 'anantaraH sapiNDAdyastasya tasya dhanaM bhavet' iti mnuuktH| bahavo jJAtayo yatra sakulyA bAndhavAstathA / yastvAsannastarasteSAM so'napatyadhanaM haret // ' iti bRhaspatyukteH / tasyA api bhrAtRgotrotpannatvena gotrajatvAvizeSAcca / sagotratA paraM nAsti naca sAtra dhanagrahaNaprayojakatvenoktA iti vya0 mayUkhaH. 2 manusmRtau tadabhAve sakulyaH syAdAcAryaH ziSya eva vA' ityatra sakulyazabdena sagotrasamAnodakAnAM mAtulAdInAM bandhutrayasya grahaNam / yogIzvaravacane'pi bandhupadena mAtulalakSaNamanyathA mAtulAdInAmagraNameva prasajyeteti tatputrANAM dhanAdhikArastataH pratyAsannAnAM teSAM sa neti mahadanaucityamApayeta. 3 nanu patyAdInAM sarveSAM mRtanirUpitAnAmeva dhanabhAktvaM bAndhavAnAmapi tathaivAstu ataH kathaM piturmAtuzca bAndhavAnAM dhanasaMvandhaH, 'pituH pitRSvasuH putrAH' ityAdi tu saMjJAsaMjJisaMvandhamAtrArtha na dhanasaMbandhArthamiti ceducyate / vinApyetadvacanaM pitRmAtula pitRvyAdiSviva pitRmAtRbAndhaveSvapi yogenaiva tacchannapravRttisaMbhave saMjJAsaMjJisaMbandhabodhanAnarthakyApatteH / tena bandhUnuddizya dhanasaM. bandhavidhau pitRmAtRbandhuprApaNenaiva vacorthavattA / bandhUddezenAzaucAdividhAvapyevameveti dika. yA0 22 For Private And Personal Use Only Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 224 yaajnyvlkysmRtiH| [vyavahArAdhyAyaH brAhmaNadravyaM rAjJA nityamiti sthitiH' iti mnuvcnaat|naardenaapyuktm'braahmnnaarthsy tannAze dAyAdazvenna kazcana / brAhmaNAyaiva dAtavyamenasvI syAnna po'nyathA // ' iti // kSatriyAdidhanaM sabrahmacAriparyantAnAmabhAve rAjA haret / na brAhmaNaH / yathAha manuH (9|189)-'itressaaN tu varNAnAM sarvAbhAve harennRpaH' iti // 135 // 136 // putrAH pautrAzca dAyaM gRhNanti tadabhAve patyAdaya ityuktaM, idAnIM tadubhayApavAdamAha vAnaprasthayatibrahmacAriNAM rikthabhAginaH / 1 vIramitrodaye tu-atrAyaM mRtapuMdhanAdhikArakramaH / tatra prathamaM putraH tadabhAve pautraH tadabhAve prpautrH| mRtapitRkapautramRtapitRpitAmahakaprapautrayostu putreNa saha yugpddhikaarH| prapau. traparyantAbhAve patnI / sA ca prAptabhartRdAyA bhartRkulaM tadabhAve pitRkulaM vA samAzritA satI zarIrarakSArtha bhartRdAyaM bhuJjIta / tathA bhatrupakArArtha yathAkathaMciddAnAdikamapi kurvIta / natu strIdhanavatsvacchandaM viniyuJjIta / tadabhAve duhitA / tatra prathamaM kumArI tadabhAve vAgdattA tada. bhAve coDhA / sA ca putravatI saMbhAvitaputrA ca dve yugapadevAdhikAriNyau / vandhyA vidhavA ca putrahInA nadhikAriNI / UDhAyA abhAve dauhitraH / tadabhAve pitA tadabhAre bhrAtA / tatrApi prathamaM sodaraH tadabhAve vaimAtreyaH / mRtasya bhrAtRsaMsRSTatve tu sodaramAtravipaye prathamaM saMsRSTaso. dara evAdhikArI tadabhAve cAsaMsRSTasodaraH / evaM vaimAtreyamAtraviSaye prathama saMsaSTavaimAtreyaH tadabhAve cAsaMsRSTavaimAtreyaH / yadA tu saMsRSTo vaimAtreyaH sodarazca saMsRSTaH tadA tAvubhau tulyavadadhikAriNau / bhrAtRNAmabhAve bhrAtuH putraH / tatrApi prathamaM sodarabhrAtRputraH tadabhAve vaimAtreya bhrAtRputraH / saMsarge tu sodarabhrAtRputramAtraviSaye prathamaM saMsRSTasodarabhrAtRputraH tadabhAve cAsaMs: STasodarabhrAtUputraH / vaimAtreyabhrAtRputramAtraviSaye prathamaM saMsRSTavaimAtreyabhrAtRputraH / tadabhAve cAsaM. sRSTavaimAtrayabhrAtRputraH / yadA tu sodarabhrAtRputro'saMsRSTo vaimAtreyabhrAtRputrazca saMsRSTaH tadA dau bhrAtRvattulyAdhikAriNau / bhrAtRputrAbhAce tu bhrAtRpautraH / tatrApi bhrAtuH sodarAsodarakramaH saM. sargAsaMsargakramazca bodhyaH / tadabhAve pitRdauhitraH / sa ca sodarabhaginIputraH tadabhAve vaimAtreya. bhaginIputrazca / tadabhAve pituH sahodaraH / tadabhAve piturvaimAtreyaH / tadabhAve pitRsodaraputrapitRvaimAtreyaputrapitRsodarapautrapitRvaimAtreyapautrANAM krameNAdhikAraH / tadabhAve pitaamhdauhitrH| tatrApi pitRsodarabhaginIputraH vaimAtreyabhaginIputrazca / vakSyamANaprapitAmahadauhitrAdhikArepye. vam / tadabhAve pitAmahaH / tadabhAve pitAmahI / tadabhAve pitAmahasodarabhrAtRvaimAtrayabhrAtRtatputrapautraprapitAmahadauhitrAH krameNAdhikAriNaH / etAvatparyantAnAM dhanibhogyapiNDadAtRRNAM tvabhAve dhanideyapiNDabhoktRRNAM mAtulAdInAmadhikArastadabhAve dhnimaatRssvstriiysyaadhikaarH| tadabhAve mAtulaputrapautrANAM krameNAdhikAraH / tadabhAve cAdhastanasakulyAnAM dhanibhogyalepadAtRRNAM pratiNaptaprabhRtipuruSatrayANAM krmennaadhikaarH| tadabhAve punarUrvatanasakulyAnAM dhanideyalepabhoktRRNAM vRddhaprapitAmahAdisantatInAmAsattikrameNAdhikAraH / tadabhAve samAnodakAnAmadhikAraH / teSAmabhAve cAcAryasya tadabhAve ziSyasya tadabhAve sahavedAdhyAyibrahmacAriNo'dhikAraH / tadabhAve caikagrAmastha sagotrasamAnapravarayoH krameNAdhikAraH / uktaparyantAnAM sarveSAM saMbandhinAmabhAve brAhmaNadhanavarja rAjA gRhNIyAt / brAhmaNadhanaM tu vidyAdiguNayuktA brAhmaNA gRhNIyuH / evaM vAnaprasthadhanaM bhrAtRtvenAnumato'paro vAnaprasthaM ekatIrtha sevI gRhNIyAt / tathA yatidhanaM sacchidhyaH / naiSThikabrahmacAriNo dhanamAcAryaH / upaku. Nisya tu brahmacAriNo dhanaM pitrAdigRhNIyAditi jJeyam. For Private And Personal Use Only Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra # www. kobatirth.org dAyavibhAgaprakaraNam 8] mitAkSarAsahitA / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir krameNAcArya sacchiSyadharma bhrAtrekatIrthinaH // 137 // vAnaprasthasya yaterbrahmacAriNazca krameNa pratilomakrameNAcArya: sacchiSyo dharmatIrthI ca rikthasya dhanasya bhAginaH / brahmacArI naiSThikaH upakurvANasya tu dhanaM mAtrAdaya eva gRhNanti / naiSThikasya tu dhanaM tadapavAdatvenAcAryoM gRhNAtItyucyate / yatestu dhanaM sacchiSyo gRhNAti / sacchiSyaH punaradhyAtmazAstrazravaNadhAraNatadarthAnuSThAnakSamaH / durvRttasyAcAryAderapi bhAgAnarhatvAt / vAnaprasthasya dhanaM dharma katIrthI gRhNAti / dharmabhrAtA pratipanno bhrAtA, ekatIrthI ekAzramI, dharmabhrAtA cAsAvekatIrthI ca dharmabhrAtrekatIrthI / eteSAmAcAryAdInAmabhAve putrAdiSu satsvapyekatI gRhNAti / nanu 'anaMzAstvAzramAntaragatAH' iti vasiSThasmaraNAdAzramAntaragatAnAM rikthasaMbandha eva nAsti kutastadvibhAgaH / naca naiSThikasya svArjitadhanasaMbandho yuktaH / pratigrahAdiniSedhAt / 'anicayo bhikSuH " itigautamasmaraNAt bhikSorapi na svArjitadhanasaMbandhasaMbhavaH / ucyate / vAnaprasthasya tAvat - 'aho mAsasya paNNAM vA tathA saMvatsarasya vA / arthasya nicayaM kuryAtkRtamAzvayuji tyajet // ' iti vacanAddhanasaMbandho'styeva / yaterapi - 'kaupInAcchAdanArtha vA vAso'pi bibhRyAcca saH / yogasaMbhArabhedAMzca gRhNIyAtpAduke tathA // ' ityAdivacanAdvastrapustakasaMbandho'styeva / naiSTikasyApi zarIrayAtrArthaM vastrAdisaMbandho'styeveti tadvibhAgakathanaM yuktameva // 137 // I idAnIM svaryAtasya putrasya patyAdayo dhanabhAja ityasyApavAdamAha - saMsRSTinastu saMsRSTI vibhaktaM dhanaM punarmizrIkRtaM saMsRSTaM tadasyAstIti saMsRSTI / saMsRSTatvaM ca na yena kenApi kiMtu pitrA bhrAtrA pitRvyeNa vA / yathAha bRhaspatiH - 'vibhakto yaH punaH pitrA bhrAtrA vaikatra saMsthitaH / pitRvyeNAthavA prItyA sa tatsaMsRSTa ucyate // ' iti / tasya saMsRSTino mRtasyAMzaM vibhAgaM vibhAgakAle bhavijJAtagarbhAyAM bhAryAyAM pazcAdutpannasya putrasya saMsRSTI dadyAt / putrAbhAve saMsRSTyevApaharegRhNIyAnna patyAdiH // saMsRSTinastu saMsRSTItyasyApavAdamAha sodarasya tu sodaraH / dadyAdapahareccAMza jAtasya ca mRtasya ca // 138 // 225 4 atra 1 saMbandhaH pratigrahAdiH gha. 2 dhanasaMbhavaH gha. 3 hi vAso'pi vibhRyAttathA ka. vAkye pitRbhrAtRpitRvyaireva saha saMsRSTatA nAnyena / vacane'nupAdAnAditi mitAkSarAdiSu vibhAgakartRsAmAnAdhikaraNyenaiva seti yuktam / pitrAdipadAni tu vibhAgakartRmAtropalakSakANa 'ardhamantarvedI minotyarthaM bahirvedI 'tivat / anyathA vAkyabhedAt / tena patnIpitAmaha - bhAtRpautra pitRvya putrAdibhirapi saha saMsRSTatA bhavati / vibhakto ya ekatra sthitaH sa saMsRSTa iti sAmAnAdhikaraNyAdvibhaktabhrAtroH putrAdInAM na saMsargaH / vidyamAnaM bhAvi vA dhanamA vayoH punarvibhAgAvadhi sAdhAraNamityAkArikA buddhiricchA vA saMsargaH / vyavahAramayUkhaH. For Private And Personal Use Only Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 226 yAjJavalkyasmRtiH [ vyavahArAdhyAyaH saMsRSTinaH saMsRSTItyanuvartate / atazca sodarasya saMsRSTino mRtasyAMzaM sodaraH saMsRSTa saMsRSTAnujAtasya sutasya dadyAt / tadabhAve apaharediti pUrvavat saMbandhaH / evaMca sodarAsodarasaMsarge sodarasaMsRSTino dhanaM sodara evaM saMsRSTI gRhNAti na bhinnodaraH saMsRSTyapIti pUrvoktasyApavAdaH // 138 // idAnIM saMsRSTinyaputre svaryAte saMsRSTino bhinnodarasya sodarasya cAsaMsRSTinaH sadbhAve kasya dhanagrahaNamiti vivakSAyAM dvayorvibhajya grahaNe kAraNamAhaanyodaryastu saMsRSTI nAnyodaryo dhanaM haret / asaMsRSTayapi vA''dadyAtsaMsRSTo nAnyamAtRjaH // 139 // anyodaryaH sApavo bhrAtA saMsRSTI dhanaM haret na punaranyodaryo dhanaM haredasaMsRSTI / anenAnvayavyatirekAbhyAmanyodaryasya saMsRSTitvaM dhanagrahaNe kAraNamukkaM bhavati / asaMsRSTItyetaduttareNApi saMbadhyate / atazvAsaMsRSTyapi saMsRSTino dhanamAdadIta / ko'sAvityata Aha- saMsRSTa iti / saMsRSTaH ekodara saMsRSTaH / sodara iti yAvat / anenAsaMsRSTasyApi sodarasya dhanagrahaNe sodaratvaM kAraNamuktaM, saMsRSTa ityuttareNApi saMbadhyate / tatra ca saMsRSTaH saMsRSTItyarthaH / nAnyamAtRjaH / atraivazabdAdhyAhAreNa vyAkhyAnaM kAryam, saMsRSTyapyanyamAtRja eva saMsRSTino dhanaM nAdadIteti / evaM cAsaMsRSTyapi vA''dadyAdityapizabdazravaNAt saMsRSTo nAnyamAtRja evetyavadhAraNaniSedhAccAsaMsRSTasodarasya saMsRSTabhinnodarasya ca vibhajya grahaNaM kartavyamityuktaM bhavati / dvayorapi dhanagrahaNakAraNasyaikaikasya sadbhAvAt / etadeva spaSTIkRtaM manunA ( 9/210 ) - 'vibhaktAH sahajIvanto vibhajeranpunaryadi' iti saMsRSTivibhAgaM prakrasya ( 9 / 211 / 212 ) -- ' yeSAM jyeSThaH kaniSTho vA hIyetAMzapradAnataH / mriyetAnyataro vApi tasya bhAgo na lupyate // sodaryA vibhajeyustaM sametya sahitAH samam / bhrAtaro ye ca saMsRSTA bhaginyazca sanAbhayaH // iti vadatA / yeSAM bhrAtRRNAM saMsRSTinAM madhye jyeSThaH kaniSTho vA madhyamo vAMzapradAnato'zapradAne / sArvavibhaktikastasiH / vibhAgakAla iti yAvat / hIyeta svAMzAt bhrazyeta AzramAntaraparigraheNa brahmahatyAdinA vA mriyeta vA tasya bhAgo na lupyate / ataH pRthaguddharaNIyo na saMsRSTina eva gRhNIyurityarthaH / tasyoddhRtasya viniyogamAha - sodaryA vibhajeyustamiti / tamuddhRtaM bhAgaM sodaryAH sahodarA asaMsRSTA api sametya dezAntaragatA api samAgamya sahitAH saMbhUya samaM na nyUnAdhikabhAvena / ye ca bhrAtaro bhinnodarAH saMsRSTAste ca sanAbhayo bhaginyazca vibhajeyuH / samaM vibhajya gRhNIyuriti spaSTo'rthaH // 139 // putrapattrayAdisaMsRSTinAM yaddAyagrahaNamuktaM tasyApavAdamAha - klIvo'tha patitastajjaH paGgurunmattako jaDaH / 1 saMsRSTino dhanaM gha. 2 diti saMbandhaH gha. 3 bhinnodarasyAsaMsRSTinaH sodarasya ca dha. 4 muktaM / asaMsRSTI gha. 5 niSedhAdasaMsRSTa ga. 6 saMsRSTino bhinnodarasya ca. gha. 7 saMsRSTAH sahajIvanta ityapi pAThAntaram. . 8 samamanyUnAdhika. gha. 9 samaM vibhajeyuH kha. For Private And Personal Use Only -- . Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dAyavibhAgaprakaraNam 8] mitaakssraashitaa| 227 andho'cikitsyarogAdyA bhartavyAH syuniraMzakAH // 14 // klIbastRtIyA prakRtiH / patito brahmahAdiH / tajjaH patitotpanaH / paGguH pAdavikalaH / unmattakaH vAtikapaittikazlaiSmikasAMnipAtikagrahAvezalakSaNairunmAdairabhibhUtaH / jaDo vikalAntaHkaraNaH / hitAhitAvadhAraNA'kSama iti yAvat / andho netrendriyavikalaH / acikitsyarogo'pratisamAdheyaryakSmAdirogagrastaH / AdyazabdenAzramAntaragatapitRdveSyupapAtakibadhiramUkanirindriyANAM grahaNam / yathAha vasiSTaH-- 'anaMzAstvAzramAntaragatAH' iti / nAradenApi-'pitRdvida patitaH SaNDho yazca syAdIpapAtikaH / aurasA api naite'zaM labherankSetrajaH kutaH // ' iti / manurapi (9|201)-'anNshau klIbapatitau jAtyandhabadhirau tathA / unmattajaDamUkAzca ye ca kecinnirindriyAH // ' iti / nirindriyo nirgatamindriyaM yasAbyAdhyAdinA sa nirindriyaH / ete klIbAdayo'naMzAH rikthabhAjo na bhavanti / kevalamazanAcchAdanadAnena poSaNIyA bhaveyuH / abharaNe tu patitatvadoSaH / ( 9|202)-'srvessaampi tu nyAyyaM dAtuM zaktyA manISiNA / grAsAcchAdanamatyantaM patito hyadadadbhavet // ' iti manusmaraNAt / atyantaM yAvajIvamityarthaH / eteSAM vibhAgAtprAgeva doSaprAptAvanaMzatvamupapannaM na punarvibhaktasya / vibhAgottarakAlamapyauSadhAdinA doSaniharaNe bhAgaprAptirastyeva / -'vibhakteSu suto jAtaH savarNAyAM vibhAgabhAk' ityasya samAnanyAyatvAt / patitAdiSu tu puMliGgatvamavivakSitam / atazca patnIduhitRmAtrAdInAmapyuktadoSaduSTAnAmanaMzitvaM veditavyam // 140 // klIbAdInAmanaMzitvAttatputrANAmapyanaMzitve prApte idamAha aurasAH kSetrajAstveSAM nirdoSA bhaaghaarinnH| eteSAM klIbAdInAmaurasAH kSetrajA vA putrA nirdoSA aMzagrahaNavirodhikaibyAdidoSarahitA bhAgahAriNoM'zagrAhiNo bhavanti / tatra klIbasya kSetrajaH putraH saMbhavatyanyeSAmaurasA api / aurasakSetrajayorgrahaNamitaraputravyudAsArtham // kIbAdiduhitRRNAM vizeSamAha sutAzcaiSAM prabhatavyA yAvadvai bhartRsAtkRtAH // 141 // eSAM kkIbAdInAM sutA duhitaro yAvadvivAhasaMskRtA bhavanti tAvadaraNIyAH cazabdAtsaMskAryAzca // 141 // 1 saMnpiAtagrahA kha. 2 kSayAdiroga. gha. 3 syAdapayAtritaH iti pAThaH / apayAtrito rAjadrohAdhuparodhena bandhubhirghaTasphoTAdinA bahiSkRta iti madanaH / vyavasAyArtha nAvAdinA samudramadhye dvIpAntaraM gata iti yuktam / 'dvijasyAbdhau tu nauyAtuH zodhitasyApyasaMgrahaH' iti tasya kalau saMsarganiSedhAt / rAjadrohAdau ghaTasphoTabahiSkArayoravidhAnAcca / vya. ma. 4 doSANAmanaMzitvaM gha. For Private And Personal Use Only Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 228 www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yAjJavalkyasmRtiH / bAdipatInAM vizeSamAha aputrA yoSitathaiSAM bhartavyAH sAdhuvRttayaH / nirvAsyA vyabhicAriNyaH pratikUlastathaiva ca // 142 // ------ [ vyavahArAdhyAyaH eSAM klIvAdInAmaputrAH patyaH sAdhuvRttayaH sadAcArAcedbhartavyA bharaNIyAH / vyabhicAriNyastu nirvAsyAH / pratikUlAstathaiva ca nirvAsyA bhavanti / bharaNIyAzvAvyabhicAriNyazcet na punaH prAtikUlyamAtreNa bharaNamapi na kartavyam // 142 // 1 vibhajeransutAH pitrorityatra strIpuMdhanavibhAgaM saMkSepeNAbhidhAya puruSadhanavibhAgo vistareNAbhihitaH / idAnIM strIdhanavibhAgaM vistareNAbhidhaH syaMstatsvarUpaM tAvadAha pitRmAtRpatibhrAtRdattamadhyabhyupAgatam / AdhivedanikAdyaM ca strIdhanaM parikIrtitam // 143 // pitrA mAtrA patyA bhrAtrA ca yaddattaM yacca vivAhakAle'gnAvadhikRtya mAtulAdibhirdattaM AdhivedanikaM adhivedana nimittaM ' adhivinnastriyai dadyAt' iti vakSyamANaM / Adyazabdena rikthakraya saMvibhAgaparigrahAdhigamaprAptaM etatstrIdhanaM manvAdibhiruktam / strIdhanazabdazca yaugiko na pAribhASikaH / yogasaMbhave paribhASAyA ayuktatvAt / yatpunarmanunoktam ( 91194 ) - 'adhyayadhyAvAhanikaM dattaM ca zrItikarmaNi / bhrAtRmAtRpitRprAptaM SaDvidhaM strIdhanaM smRtam // ' iti strIdhanasya tvaM yUnasaMkhyAvyavacchedArthaM nAdhikasaMkhyA vyavacchedAya // adhyakayAdisvarUpaM ca kAtyAyanenAbhihitam - 'vivAhakAle yatstrIbhyo dIyate hyagnisaMnidhau / tadadhyagnikRtaM sadbhiH strIdhanaM parikIrtitam // yatpunarlabhate nArI nIyamAnA piturgRhAt / adhyAvahanikaM nAma strIdhanaM tadudAhRtam // prItyA dattaM tu yatkiMcicchUzvA vA zvazureNa vA / pAdavandanikaM caiva prItidattaM taducyate / kaDhayA kanyayA vApi patyuH pitRgRhe'pi vA / bhrAtuH sakAzAtpitrorvA labdhaM saudAyikaM smRtam // ' iti // 143 // bandhudattaM tathA zulkaM manvAdheyakameva ca / 1 kiMca / bandhubhiH kanyAyA mAtRbandhubhiH pitRbandhubhizca yaddattaM zulkaM yadgRhItvA kanyA dIyate / anvAdheyakaM pariNayanAdanu pazcAdAhitaM dattam / uktaMca kA nyAyanena - 'vivAhAtparato yacca labdhaM bhartRkulAtstriyA / anvAdheyaM tu tadravyaM labdhaM pitRkulAttathA // ' iti strIdhanaM parikIrtitamiti gatena saMbandhaH // 1 bhartuH sakAzAditi pAThaH 2 vIramitrodayastvevamavyAkhyat - gRhopaskAraNAdInAM yanmU. lyaM kanyArpaNopAdhitvena varAdibhyaH kanyAbharaNarUpeNa gRhyate tacchulkamiti madanarale vyaakhyaatum| ubhayatrApi pitrAdInAM kanyAyA idamityuddezo vivakSitaH / 'yadAnetaM bhartRgRhe zulkaM - tatparikIrtitam' iti vyAsoktaM vA bhartRgRhagamanArthamutkocAdi yaddataM tacchulkamityartha iti / anyathA tatsatvAbhAvena strIdhanatvavyapadezAnupapatteH. For Private And Personal Use Only Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dAyavibhAgaprakaraNam 8 ] mitaakssraashitaa| . 229 evaM strIdhanamuktaM tadvibhAgamAha atItAyAmaprajasi bAndhavAstadavAnuyuH // 144 // tatpUrvoktaM strIdhanamaprajasi anapatyAyAM duhitRdauhitrIdauhitraputrapautrarahitAyAM striyAmatItAyAM bAndhavA bhAdayo vakSyamANA gRhNanti // 144 // sAmAnyena bAndhavA dhanagrahaNAdhikAriNo darzitAH / idAnI vivAhabhedenAdhikAribhedamAha aprajastrIdhanaM bharturbrAhmAdiSu caturvapi / duhitRRNAM prasUtA cecchepeSu pitRgAmi tat // 145 // aprajastriyAH pUrvoktAyAH brAhmadaivArSaprAjApatyeSu caturpu vivAheSu bhAryAtvaM prAzAyA atItAyAH pUrvoktaM dhanaM prathamaM bharturbhavati / tadabhAve tatpratyAsannAnAM sapiNDAnAM bhavati / zeSeSvAsuragAndharvarAkSasapaizAceSu vivAheSu tadaprajastrIdhanaM pitRgAmi / mAtA ca pitA ca pitarau tau gacchatIti pitRgAmi / ekazeSanirdiSTAyA api mAtuH prathamaM dhanagrahaNaM pUrvamevoktam / tadabhAve tatpratyAsannAnAM dhanagrahaNam / sarveSveva vivAheSu prasUtApatyavatI cedduhitRRNAM taddhanaM bhavati / anna duhitRzabdena duhitRduhitara ucyante / sAkSAdduhitRRNAM 'mAturduhitaraH zeSam' ityatroktatvAt / atazca mAtRdhanaM mAtari vRttAyAM prathamaM duhitaro gRhNanti / tatra coDhAnUDhAsamavAye'nUdaiva gRhNAti / tadabhAve ca pariNItA / tatrApi pratiSThitA'pratiSThitAsamavAye'pratiSThitA gRhNAti / tadabhAve pratiSThitA / yathAha gautamaH- 'strIdhanaM duhitRRNAmaprattAnAmapratiSThitAnAM ca' iti / tatra cazabdAtpra. tiSThitAnAM ca / apratiSThitA anapatyA nirdhanA vA / etacca zulkavyatirekeNa / zulkaM tu sodaryANAmeva / --'bhaginIzulkaM sodaryANAmUrdhva mAtuH' iti gautamavacanAt // sarvAsAM duhitRRNAmabhAve duhitRduhitaro gRhNanti / 'duhitRRNAM prasUtA cet' ityasmAdvacanAt / tAsAM bhinnamAtRkANAM viSamANAM samavAye mAtRdvAreNa bhAgakalpanA / 'pratimAtRto vA svavargeNa bhAgavizeSaH' iti gautamasmaraNAt // duhitRdauhitrINAM samavAye dauhitrINAM kiMcideva dAtavyaM / yathAha mnuH(1|193) -'yAstAsAM syurduhitarastAsAmapi yathArhataH / mAtAmahyA dhanAskiMcitpradeyaM .. prItipUrvakam // ' iti // dauhitrINAmapyabhAve dauhitrA dhanahAriNaH / yathAha nAradaH-'mAturduhitaro'bhAve duhitRRNAM tadanvayaH' isi / tacchabdena saMnihitaduhitRparAmarzAt // dauhitrANAmabhAve putrA gRhNanti / tAbhya Rte'nvaya ityuktatvAt / manurapi duhitRRNAM putrANAM ca mAtRdhanasaMbandhaM darzayati (9 / 192) 1 caturvapItyapizabdAdgAndharvagrahaNam / yadvA atadguNasaMvijJAnabahuvrIhiNA brAhmabhinnA daivArpaprAjApatyagAndharvAzcatvAraH / tena 'zrAmadaivArSagAndharvaprAjApatyeSu yaddhanam / aprajAyAmatItAyAM bhartureva tadiSyate // ' iti na manuvacanavisaMvAdaH. 2 aprajasaH striyAH gha. 3 bhartIbhAve natpratyAsannAnAM sapiNDAnAM pitrabhAve ca tatpratyAsannAnAM sapiNDAnAmiti tatrApi tenAsyAH pratyAsannAstatpratyAsannAH / taddvArA tatkule pratyAsannA iti yAvat. 4 svavarge bhAga ga. svasvavargeNa gha. For Private And Personal Use Only Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 230 yaajnyvlkysmRtiH| [vyavahArAdhyAyaH -'jananyAM saMsthitAyAM tu samaM sarve sahodarAH / bhajeranmAtRkaM rikthaM bhaginyazca sanAbhayaH // ' iti / mAtRkaM rikthaM sarve sahodarAH samaM bhajeran sanAbhayo bhaginyazca samaM bhajera niti saMbandhaH / na punaH sahodarAH samaM bhajeran sanAbhayo bhagi. nyazca samaM bhajeraniti saMbandhaH / na punaH sahodarA bhaginyazca saMbhUya bhajeraniti itaretarayogasya dvandvaikazeSAbhAvAdapratIteH / vibhAgakartRtvAnvayenApi cazabdopapatteH / yathA devadattaH kRSi kuryAdyajJadattazceti / samagrahaNamuddhAravibhAganivRttyartham / sodaragrahaNaM bhinnodaranivRtyartham / anapatyahInajAtistrIdhanaM tu bhinnodarApyuttamajAtIyasapatnIduhitA gRhNAti / tadabhAve tadapatyam / yathAha manuH (9|198)-'striyaastu yadbhavedvittaM pitrA dattaM kathaMcana / brAhmaNI taddharetkanyA tadapatyasya vA bhavet // ' iti / brAhmaNIgrahaNamuttamajAtyupalakSaNam / atazcAnapatyavaizyAdhanaM kSatriyAkanyA gRhNAti / putrANAmabhAve pautrAH pitAmahIdhanahAriNaH / 'rikthabhAja RNaM pratikuryuH' iti gautamasmaraNAt / 'putrapautrairRNaM deyam' iti pautrANAmapi pitAmahmaNApAkaraNe'dhikArAt / pautrANAma. pyabhAve pUrvoktA bharnAdayo bAndhavA dhanahAriNaH // 145 // strIdhanaprasaGgena vAgdattAviSayaM kiMcidAha dattvA kanyA harandaNDyo vyayaM dadyAca sodayam / kanyAM vAcA datvApaharandravyAnubandhAdyanusAreNa rAjJA daNDanIyaH / etaccApahArakAraNAbhAve / sati tu karaNe 'dattAmapi haretkanyAM zreyAMzcedvara Avrajet' ityapahArAbhyanujJAnAnna daNDyaH / yacca vAgdAnanimittaM vareNa svasaMbandhinAM kanyAsaMbandhinAM vopacArArthaM dhanaM vyayIkRtaM tatsarvaM sodayaM savRddhikaM kanyAdAtA varAya dadyAt // atha kathaMcidvAgdattA saMskArAtprAG mriyate tadA kiM kartavyamityata Aha mRtAyAM dattamAdadyAtparizodhyobhayavyayam // 146 // yadi vAgdattA mRtA yatpUrvamaGgulIyakAdi zulkaM vareNa dattaM tadvara AdadIta / parizodhyobhayavyayam / ubhayorAtmanaH kanyAdAtuzca yo vyayastaM parizodhya vigaNayyAvaziSTamAdadIta / yattu kanyAya mAtAmahAdibhirdattaM zirobhUSaNAdikaM vA kramAyAtaM tatsahodarA bhrAtaro gRhnniiyuH|-'rikthN mRtAyAH kanyAyA gRhNIyuH sodarAstadabhAve mAtustadabhAve pituH' iti baudhAyanasmaraNAt // 146 // mRtaprajAstrIdhanaM bhartRgAmItyuktam / idAnIM jIvantyAH saprajAyA api striyAH dhanagrahaNe kvacidbharturabhyanujJAmAha durbhikSe dharmakArye ca vyAdhau saMpratirodhake / gRhItaM strIdhanaM bhaiMrtA na striyai dAtumarhati // 147 // 1 kartRtvenAnvayenApi gha. 2 pitAmahyA pAkaraNAdhikArAt kha. 3 mriyeta tadA ga. gha. 4 zulkaM bA vareNa kha. 5 kramAgataM kha. 6 bhA gha. For Private And Personal Use Only Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dAyavibhAgaprakaraNam 8 ] mitaakssraashitaa| 231 durbhikSe kuTumbabharaNArtha, dharmakAyeM avazyakartavye, vyAdhau ca, saMpretirodhake vandigrahaNanigrahAdau dravyAntararahitaH strIdhanaM gRhanbhartA na punAtumarhati / prakArAntareNApaharandadyAt / bhartRvyatirekeNa jIvantyAH striyA dhanaM kenApi dAyAdena na grahItavyam / (manuH 8|29)-'jiivntiinaaN tu tAsAM ye taddhareyuH khabAndhavAH / tAJchiSyAcauradaNDena dhArmikaH pRthivIpatiH // ' iti daNDavidhAnAt / tathA ( manuH 9|200)-ptyau jIvati yaH strIbhiralaMkAro to bhavet / na taM bhajerandAyAdA bhajamAnAH patanti te // ' iti doSazravaNAcca // 147 // AdhivedanikaM strIdhanamuktaM tadAha adhivinastriyai dadyAdAdhivedanikaM samam / na dattaM strIdhanaM yasyai datte tvadha prakIrtitam // 148 // yasyA upari vivAhaH sAdhivinA sAcAsau strI cetyadhivinnastrI tasyai adhi. vinnastriyai AdhivedanikamadhivedananimittaM dhanaM samaM yAvadadhivedanArthaM vyayIkRtaM tAvaddadyAt / yasya bharnA zvazureNa vA strIdhanaM na dattam / datte punaH strIdhane AdhivedanikadravyasyArdhaM dadyAt / ardhazabdazcAtra samavibhAgavacano na bhavati / atazca yAvatA tatpUrvadattamAdhivedanikasamaM bhavati tAvaddeyamityarthaH // 148 // evaM vibhAgamuktvA idAnIM tatsaMdehe nirNayahetUnAha vibhAganihnave jnyaatibndhusaakssybhilekhitaiH| vibhAgabhAvanA jJeyA gRhakSetraizca yautakaiH // 149 // -vibhAgasya nihave apalApe jJAtibhiH pitRbandhubhirmAtRbandhubhiH mAtulAdibhiH sAkSibhiH pUrvoktalakSaNelekhyena ca vibhAgapatreNa vibhAgabhAvanA vibhAganirNayo jJAtavyaH / tathA yautakaiH pRthakRtairgRhakSetraizca / pRthakSyAdikAryapravartanaM pRthakpaJcamahAyajJAdidharmAnuSThAnaM ca nAradena vibhAgaliGgamuktam-'vibhAgadharmasaMdehe dA. yAdAnAM vinirNayaH / jJAtibhirbhAgalekhyena pRthakkAryapravartanAt // bhrAtRNAmavibha. . kAnAmeko dharmaH prvrtte| vibhAge sati dharmo'pi bhavetteSAM pRthak pRthak // ' iti / tathA'parANyapi vibhAgaliGgAni tenaivoktAni-'sAkSitvaM prAtibhAvyaM ca dAnaM grahaNameva ca / vibhaktA bhrAtaraH kuryurnAvibhaktAH kathaMcana // ' iti // 19 // iti rikthavibhAgaprakaraNam / 1 saMpratirodhaka iti vyAdhivizeSaNaM kAryAnuSThAnabAdhaka iti ca tadartha ityAha vAcaspatiH. 2 NApahRtaM dadyAt gha. 3 dhRto bhAdinA tasyai dattaH sa tayA dhRta ityarthaH. 4 zvazureNa bharnA vA kha. 5 yautakaiH pRthakattaigRhakSetrariti vizeSaNavizeSyabhAvaH vya. ma. 6 idaM padyaM gha. pustake'dhikaM. 7 tenaiva nAradena. For Private And Personal Use Only Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 232 yAjJavalkyasmRtiH [vyavahArAdhyAyaH atha sImAvivAdaprakaraNam 9 adhunA sImAvivAda nirNaya ucyate sIno vivAde kSetrasya sAmantAH sthavirAdayaH / gopAH sImAkRpANAM ye sarve ca vanagocarAH // 150 // nayeyurete sImAnaM sthlaanggaartussdrumaiH|| setuvalmIkanimnAsthicaityAdyairupalakSitAm // 151 // grAmadvayasaMbandhinaH kSetrasya sImro vivAde tathaikagrAmAntarvatikSetramaryAdAvi. vAde ca sAmantAdayaH sthalAGgArAdibhiH pUrvakRtaiH sImAlakSaNairupalakSitAM ci. hnitAM sImAM nayeyurnizcinuyuH / sImA kSetrAdimaryAdA / sA caturvidhA janapadasImA grAmasImA kSetrasImA gRhasImA ceti / sA ca yathAsaMbhavaM paJcala. kSaNA / taduktaM nAradena-dhvajinI matsyinI caiva naidhAnI bhayavarjitA / rAjazAsananItA ca sImA paJcavidhA smRtA // ' iti // dhvajinI vRkSAdilakSitA, vRkSAdInAM prakAzakatvena dhvajatulyatvAt / matsyinI salilavatI, matsyazabdasya svAdhArajalalakSakatvAt / naidhAnI nikhAtatupAGgArAdimatI, teSAM ni. khAtatvena nidhAnatulyatvAt / bhayavarjitA arthipratyarthiparasparasaMpratipattini. mitA / rAjazAsananItA jJAtRcihnAbhAve rAjecchayA nirmitA / evaMbhUtAyAM ghoDhA vivAdaH saMbhavati / yathAha kAtyAyana:-'AdhikyaM nyUnatA cAMze astinAstitvameva ca / abhogabhuktiH sImA ca SaD bhUvAdasya hetavaH // ' iti // tathAhi / mamAtra paJcanivartanAyA bhUmeradhikA bhUrastIti kenacidake paJcanivatenaiva nAdhiketyAdhikye vivAdaH / paJcanivartanA madIyA bhUmirityuktena tato nyUnaiveti nyUnatAyAm / paJcanivartano mamAMza ityukte aMza eva nAstItyastinAstitvavivAdaH saMbhavati / madIyA bhUH prAgavidyamAnabhogaiva bhujyate ityuktena saMtatA ciraMtanyeva me bhuktirityabhogamuktau vivAdaH / iyaM maryAdeyaM veti sImAvivAda iti SaTprakAra eva vivAdaH saMbhavati / SaTprakAre'pi bhUvivAde zrutya rthAbhyAM sImAyA api nirNIyamAnatvAtsImAnirNayaprakaraNe tasyAntarbhAvaH / samantAdbhavAH sAmantAH / catasRSu dikSvanantaragrAmAdayaste ca pratisImaM vyavasthi. taaH|-'graamo grAmasya sAmantaH kSetraM kSetrasya kIrtitam / gRhaM gRhasya nirdiSTaM samantAtparirabhya hi // ' iti kAtyAyanavacanAt / grAmAdizabdena tatsthAH puruSA lkssynte| grAmaH palAyita iti ythaa| sAmantagrahaNaM ca tatsaMsaktAdhupalakSaNArtham / uktaMca kAtyAyanena-'saMsaktakAstu sAmantAstatsaMsaktAstathotarAH / saMsaktasaktasaMsaktAH painakArAH prakIrtitAH // ' iti // sthavirA vRddhAH / AdigrahaNena mauloddhRtayorgrahaNam / vRddhAdilakSaNaM ca tenaivoktam-'niSpA 1 kRpANAzca ga. 2 anantarA grAmAdayaH. 3 padmAkArAH ga. For Private And Personal Use Only Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sImAvivAdaprakaraNam 9 ] mitAkSarAsahitA / 233 dhamAnaM paidaSTaM tatkArya tadguNAnvitaiH / vRddhA vA yadi vA'vRddhAste tu vRddhAH prakIrtitAH // ye tatra pUrva sAmantAH pazcAddezAntaraM gatAH / tanmUlatvAttu te maulA RSibhiH parikIrtitAH // upazravaNasaMbhogakAryAkhyAnopacihnitAH / uddharanti punaryasmAduddhRtAste tataH smRtAH // ' iti // gopAH gocArakAH / sImAkRSANAH sImAsaMnihitakSetrakarSakAH / sarve ca vanagocarA vanacAriNo vyAdhAdayaH / te ca manunoktAH (8260)-'vyAdhAnzAkunikAngopAnkaivAnmUlakhAtakAn / vyAlagrAhonunchavRttInanyAMzca vanagocarAn // ' iti // sthalamunnato bhUpradezaH / aGgAro'gnerucchiSTam / tupA dhAnyatvacaH / drumA nyagrodhAdayaH / seturjalapravAhabandhaH / caityaM pASANAdibandhaH / Adizabdena veNuvAlukAdInAM grahaNam / etAni ca prakAzAprakAzabhedena dviprakArANi / yathAha manuH (81246-248) 'sImAvRkSAMzca kurvIta nyagrodhAzvatthakiMzukAn / zAlmalIzAlatAlAMzca kSIriNazcaiva pAdapAn // gulmAnveNUMzca vividhAnzamIvallIsthalAni ca / zarAnkuJjakagulmAMzca yathA sImA na nazyati // taDAgAnyudapAnAni vApyaH prasravaNAni ca / sImAsaMdhiSu kAryANi devatAyatanAni ca // ' iti prakAzarUpANi / (manuH 81249-252)-'upacchannAni cAnyAni sImAliGgAni kArayet / sImAjJAne nRNAM vIkSya nityaM loke viparyayam // azmano'sthIni govAlAMstupAnbhasa kapAlikAH / karISamiSTakAGgArazarkarAvAlukAstathA // yAni caivaMprakArANi kAlAbhUmirna bhakSayet / tAni saMdhiSu sImAyAmaprakAzAni kArayet // etailioNnayesImAM rAjA vivadamAnayoH // ' iti pracchannaliGgAni // etaiH prakAzAprakAzarUpairliGgaiH sAmantAdipradarzitaiH sImAMprati vivadamAnayoH sImAnirNayaM kuryAdrAjA // 150 // 151 // yadA punazcihnAni na santi vidyamAnAni vA liGgAliGgatayA saMdigdhAni tadA nirNayopAyamAha sAmantA vA samagrAmAzcatvAroSTau dazApi vA / raktasragvasanAH sImAM nayeyuH kSitidhAriNaH // 152 // sAmantAH pUrvoktalakSaNAH / samagrAmAzcatvAro'STau dazApi vetyevaM samasaMkhyAH pratyAsannagrAmINAH / raktasragviNo raktAmbaradharAH mUrtyAropitakSitikhaNDAH sImAnaM nayeyuH prdrshyeyuH| sAmantA veti vikalpAbhidhAnaM smRtyantaroktasAkSyabhiprAyam / yathAha manuH (8|253)-'saakssiprtyy eva syAtsImAvAdavinirNaye' iti // tatra ca sAkSiNAM nirNetRtvaM mukhyam / tadabhAve sAmantAnAm / taduktam (manuH 81258)-'sAkSyabhAve tu catvAro grAmyAH sImAntavAsinaH / sImAvinirNayaM kuryuH prayatA rAjasaMnidhau // ' iti / tadabhAve tatsaMsaktAdInAM 1 grAhAratUcchavRttIn ga. 2 kubjakagulmAMzca ga. gha. 3 prakAzitaiH gha. For Private And Personal Use Only Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 234 yaajnyvlkysmRtiH| [vyavahArAdhyAyaH nirNetRtvam / yathAha kAtyAyana:-'svArthasiddhau praduSTeSu sAmanteSvarthagauravAt / tatsaMsaktaistu kartavya uddhAro nAtra saMzayaH // saMsaktasaktadoSe tu tatsaMsakAH prakIrtitAH / kartavyA na praduSTAstu rAjJA dharma vijAnatA // ' iti / sAmantAdyabhAve maulAdayo grAhyAH / 'teSAmabhAve sAmantamaulavRddhoddhRtAdayaH // sthAvare paprakAre'pi kAryA nAtra vicAraNA // ' iti kAtyAyanena kramavidhAnAt / ete ca sAmantAdayaH saMkhyAguNAtirekeNa saMbhavanti / 'sAmantAH sAdhanaM pUrva nirdoSAH syurguNAnvitAH / dviguNAstUttarA jJeyAstato'nye triguNA matAH // ' iti smaraNAt // teca sAkSiNaH sAmantAdayazca svaiH svaiH zapathaiH zApitAH santaH sImAM nayeyuH / (mnuH8|256)-'shiromiste gRhItvovarvI sragviNo raktavAsasaH / sukRtaiH zApitAH svaiH svairnayeyuste samaMjasam // ' iti smaraNAt / nayeyuriti bahuvacanaM dvayonirAsAthai naikasya / 'ekazcedunnayetsImAM sopavAsaH samunnayet / raktamAlyAmbaradharo bhUmimAdAya mUrdhani // ' iti nAradenaikasyAbhyanujJAnAt // yo'yaM -'naikaH samunna yetsImAM naraH pratyayavAnapi / gurutvAdasya kAryasya kriyaiSAM bahuSu sthitA // ' ityekasya niSedhaH sa ubhayAnumatadharmaviddhyatiriktaviSaya ityavirodhaH // sthalAdicihnAbhAve'pi sAkSisAmantAdInAM sImAjJAne upAyavizeSo nAradenoktaH-'nimnagApahRtotsRSTanaSTacihnAsu bhUmiSu / tatpradezAnumAnAcca pramANA. bhogadarzanAt // ' iti / nimnagayA nadyA apahRtenApaharaNenotsRSTAni svasthAnAtpracyutAni naSTAni vA liGgAni yAsu maryAdAbhUmiSu tatra tatpradezAnumAnAdutsRSTanaSTacihnAnAM prAcInapradezAnumAnAt grAmAdArabhya sahasradaNDaparimitaM kSetramasya grAmasya pazcime bhAge ityevaMvidhAtpramANAdvA pratyarthisamakSavipratipannAyA asA. takAlopalekSitabhuktervA nizcinuyuH // bRhaspatinA cAtra vizeSo darzitaH'AgamaM ca pramANaM ca bhogakAlaM ca nAma ca / bhUbhAgalakSaNaM caiva ye viduste'tra sAkSiNaH // ' iti // ete ca sAkSisAmantAdayaH zapathaiH zrAvitAH santaH kulAdisamakSaM rAjJA praSTavyAH / yathAha manuH (8254)- 'grAmeyakakulAnAM tu samakSaM sInni sAkSiNaH / praSTavyAH sImaliGgAni tayozcaiva vivAdinoH // ' iti / teca pRSTAH sAkSyAdayaH aikamatyena samastAH sImni nirNayaM brUyuH / tairnirNItAM sImI tatpradarzitasakalaliGgayuktAM sAkSyAdinAmAnvitAM cAvismaraNArtha panne samAropayet / uktaMca manunA ( 81261)-'te pRSTAstu yathA brUyuH samastAH sImni nirNayam / nibannIyAttathA sImAM sarvAMstAMzcaiva nAmataH // iti // eteSAM sAkSisAmantaprabhRtInAM sImAcaGgamaNadinAdArabhya yAvatripakSaM rAjadaivikavyasanAvyasanaM cennotpadyate tadA tatpradarzanAtsImAnirNayaH / ayaM ca rAjadaivikavyasanAvadhiH kAtyAyanenoktaH-'sImAcaGkramaNe koze pAdasparze tathaiva ca / tripakSapakSasaptAhaM daivarAjikamiSyate // ' iti // 152 // -..-1053IHITNIOS ... .. LanvermaANDUSTE R NEPAL a niasirain.. 1 kurvIta gha. 2 doSeSu ga. 3 kramAbhidhAnAt gha. 4 palakSitairbhuktervA gha. 5 sAkSiNaH sAmantAdayaH gha. 6 sImAnaM kha. Mastisewithlaantereampaith For Private And Personal Use Only Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sImAvivAdaprakaraNam 9] mitAkSarAsahitA / 235 yadA tvamISAmuktasAkSyavacasAM tripakSAbhyantare rogAdi dRzyate athavA prativAdinirdiSTAbhyadhikasaMkhyAguNasAkSyantaraviruddhavacanatA tadA te mRSAbhASitayA daNDanIyAstadAha anRte tu pRthagdaNDyA rAjJA madhyamasAhasam / anRte mithyAvAdane nimittabhUte sati sarve sAmantAH pratyekaM madhyamasAhasena catvAriMzadadhikena paNapaJcazatena dnnddniiyaaH| sAmantaviSayatA cAsya sAkSimaulAdInAM smRtyantare daNDAntaravidhAnAdavagamyate / yathAha manuH (1257) --'yathoktena nayantaste pUyante satyasAkSiNaH / viparItaM nayantastu dApyAH syudvizataM damam // ' iti // nArado'pi-atha cedanRtaM brUyuH sAmantAH sImanirNaye / sarve pRthakpRthagdaNDyA rAjJA madhyamasAhasam // ' iti sAmantAnAM madhyamasAhasaM daNDamabhidhAya--zeSAzcedanRtaM brUyurniyuktA bhUmikarmaNi / pratyekaM tu jaghanyAste vineyAH pUrvasAhasam // ' iti tatsaMsaktAdiSu prathamaM sAhasamuktavAn // maulAdInAmapi tameva daNDamAha-'maulavRddhAdayastvanye daNDagatyA pRthak pRthak / vineyAH prathamenaiva sAhasenAnRte sthitAH // ' iti / Adizabdena gopazAkunikavyAdhavanagocarANAM grahaNam / yadyapi zAkunikAdInAM pAparatatvAlliGgapradarzana evopayogo na sAkSAtsImAnirNaye tathApi liGgadarzana eva mRSAbhApitvasaMbhavAiNDavidhAnamupapadyata eva / anRte tu pRthak daNDyA ityetaddaNDavi. dhAnamajJAnaviSayam ||-'bhuunaaN tu gRhItAnAM na sarve nirNayaM yadi / kuryurbhayAdvA lobhAvA daNDyAstUttamasAhasam // ' iti jJAnaviSaye sAkSyAdInAM kAtyAyanena daNDAntaravidhAnAt // tathA sAkSivacanabhede'pyayameva daNDastenaivokA-'kIrtite yadi bhedaH syAddaNDyAstUttamasAhasam' iti / evamajJAnAdinAnRtavadane sAkSyAdIndaNDayitvA punaH sImAvicAraH pravartayitavyaH / 'ajJAnoko daNDa yitvA punaH sImAM vicArayet' ityuktvA / 'tyaktvA duSTAMstu sAmantAnanyAnmaulAdibhiH saha / saMmizya kArayetsImAmevaM dharmavido viduH // ' iti nirNayaprakArastenaivoktaH // yadA punaH sAmantaprabhRtayo jJAtArazcihnAni ca na santi tadA kathaM nirNaya ityata Ahara abhAve jJAtRcihnAnAM rAjA sImnaH pravartitA // 153 // jJAtRRNAM sAmantAdInAM liGgAdInAM ca vRkSAdInAmabhAve rAjaiva sImnaH pravatitA pravartayitA / antarbhAvito'nna NyarthaH / grAmadvayamadhyavartinI vivAdAspadIbhUtAM bhuvaM samaM pravibhajya asyeyaM bhUrasyeyamityubhayoH samayaM tanmadhye sImAliGgAni kuryAt / yadA tasyAM bhUmAvanyatarasyopakArAtizayo dRzyate tadA . 1 mithyAvadate ga. 2 sAkSyamaulatvAdInAM gha. yA0 23 For Private And Personal Use Only Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 236 yaajnyvlkysmRtiH| [vyavahArAdhyAyaH tasyaiva grAmasya sakalA bhUH samarpaNIyA / yathAha manuH (81265)-'sImAyAmaviSayAyAM svayaM rAjaiva dharmavit / pradizedbhUmimekeSAmupakArAditi sthitiH||' iti // 153 // asatyAmapyatadbhAvAzaGkAyAmasyAH smRteAyamUlatA darzayitumatidezamAha ArAmAyatanagrAmanipAnodyAnavezmasu / eSa eva vidhijJeyo varSAmbupravahAdiSu // 154 // ArAmaH pusspphlopcyheturbhuubhaagH| AyatanaM nivezanaM palAlakUTAdyarthaM vibhakto bhUpradezaH / grAmaH prasiddhaH / grAmagrahaNaM ca nagarAdhupalakSaNArtham / nipAnaM pAnIyasthAnaM vApIkUpaprabhRtikam / udyAnaM krIDAvanam / vezma gRham / eteSvArAmAdiSvayameva sAmantasAkSyAdilakSaNo vidhirjJAtavyaH / tathA pravarSaNodbhUtajalapravAheSu anayohayormadhyena jalaughaH pravahati anayorvetyevaMprakAre vivAde AdigrahaNAtprAsAdAdiSvapi prAcIna eva vidhirveditvyH| tathAca kAtyAyana:-kSetrakUpataDAgAnAM kedArArAmayorapi / gRhaprAsAdAvasathanRpadevagRheSu c|| iti // 154 // sImAnirNayamuktvA tatprasaGgena maryAdAprabhedanAdau daNDamAhamaryAdAyAH prabhede ca sImAtikramaNe tathA / kSetrasya haraNe daNDA adhamottamamadhyamAH // 155 // anekakSetravyavacchedikA sAdhAraNA bhUrmaryAdA tasyAH prakarSeNa bhedane sImAtikramaNe sImAmatilaya karSaNe kSetrasya ca bhayAdipradarzanena haraNe yathAkrameNa adhamottamamadhyamasAhasA daNDA veditavyAH / kSetragrahaNaM cAtra gRhArAmAdhupalakSaNArtham / yadA punaH svIyabhrAntyA kSetrAdikamapaharati tadA dvizato damo veditavyaH / yathAha manuH (8164 )-'gRhaM taDAgamArAmaM kSetraM vA bhISayA haran / zatAni paJca daNDyaH syAdajJAnAvizato damaH // ' iti / apahiyamANakSetrAdibhUyastvaparyAlocanayA kadAciduttamo'pi daNDaH prayoktavyaH / ataevAha-vadhaH sarvasvaharaNaM purAnnirvAsanAGkane / tadaGgaccheda ityukto daNDa uttmsaahsH||' iti // 155 // yaH punaH parakSetre setukUpAdikaM prArthanayArthadAnena vA labdhAnujJo nirmAtumicchati taniSedhataH kSetrasvAmina eva daNDa ityAha na niSedhyo'lpayAdhastu setuH kalyANakArakaH / parabhUmi harankUpaH svalpakSetro bahUdakaH // 156 // parakIyAM bhUmimapaharannAzayannapi seturjalapravAhabandhaH kSetrasvAminA na pratiSedhyaH sa cedISatpIDAkaro bahUpakArakazca bhavati / kUpazcAlpakSetravyApitvenA. ritainamainanimuanianimarsinnar a 1 palAlAdikUTAdyartha gha. 2 sAdhAraNI ga. 3 sImAmanatilaGghaya kha. ASHURNENaauruNTwiw For Private And Personal Use Only Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir khAmipAlavivAdapra0 10] mitAkSarAsahitA / 237 rUpabAdho bahUdakatvena kalyANakArakazveto bahUdako naiva nivaarnniiyH| kUpanahaNaM ca vApIpuSkariNyAdhupalakSaNArtham / yadA punarasau sarva kSetravartitayA bahubAdho nadyAdisamIpakSetravartitayA vAlpopakArakastadAsau niSedhya ityarthAduktaM bhavati // setozca dvaividhyamuktaM nAradena 'setuzca dvividho jJeyaH kheyo bandhyastathaiva ca / toyapravartanAtkheyo bandhyaH syAttannivartanAt // ' iti // yadA vanyanirmitaM setuM bhedanAdinA naSTaM svayaM saMskaroti tadA pUrvasvAminaM tadvaMzya nRpaM vA pRSTvaiva saMskuryAt / yathAha nArada:-'pUrvapravRttamutsannamapRSTvA svAminaM tu yaH / setuM pravartayetkazcina sa tatphalabhAgbhavet // mRte tu svAmini punastadvaMzye vApi mAnave / rAjAnamAmanya tataH kuryAtsetupravartanam // ' iti 156 kSetrasvAminaM pratyupadiSTam / idAnI setoH pravartayitAraM pratyAha svAmine yonivedyaiva kSetre setuM pravartayet / utpanne khAmino bhogastadabhAve mahIpateH // 157 // kSetrasvAminamanabhyupagamya tadabhAve rAjAnaM vA yaH parakSene setuM pravartayatyasau phalabhAG na bhavatyapitu tadutpanne phale kSetrasvAmino bhogastadabhAve rAjJaH / tasmAtprArthanayA arthadAnena vA kSetrasvAminaM tadabhAve rAjAnaM vAnujJApyaiva para. kSetre setuH pravartanIya iti tAtparyArthaH // 157 // kSetrasvAminA seturna pratiSedhya ityuktam / idAnIM tasyaiva prasaktAnuprasattyA kacidvidhyantaramAha phAlAhatamapi kSetraM na kuryAdyo na kArayet / sa pradApyaH kRSTaphalaM kSetramanyena kArayet // 158 // yaH punaH kSetrasvAmipAdhai ahamidaM kSetraM kRSAmItyaGgIkRtya pazcAdutsRjati na cAnyena karSayati tacca kSetraM yadyapi phAlAhataM Ipaddhalena vidAritaM na samyagbIjAvApAI tathApi tasyAkRSTasya phalaM yAvattatrotpattyaha sAmantAdikalpitaM tAvadasau karSako dApanIyaH / tacca kSetraM pUrvakarSakAdAcchidyAnyena kArayet // 158 // iti sImAvivAdaprakaraNam / atha svAmipAlavivAdaprakaraNam 10 vyavahArapadAnAM parasparahetuhetumadbhAvAbhAvAt 'teSAmAdyamRNAdAnam' ityAdipAThakramo na vivakSita iti vyutkrameNa svAmipAlavivAdo'bhidhIyate mASAnaSTau tu mahipI sasthaghAtasya kaarinnii| - daNDanIyA tadarthaM tu gaustadardhamajAvikam / / 159 // 1 bahUpakArako naiva gha. 2 samagrakSetra gha. 3 bhyupagamayya gha. 4 hetumadbhAvAta gha. For Private And Personal Use Only Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 238 yaajnyvlkysmRtiH| [vyavahArAdhyAyaH parasasyavinAzakAriNI mahiSI aSTau mASAndaNDanIyA / gaustadadhai caturo mASAn / ajA meSAzca mASadvayaM dnnddniiyaaH| mahiSyAdInAM dhanasaMbandhabhAvAttatsvAmI puruSo lkssyte| mASazcAtra tAmrikapaNasya viMzatitamo bhaagH| 'mASo viMzatimo bhAgaH paNasya parikIrtitaH' iti nAradasmaraNAt / etaccAjJAnaviSayam / jJAnapUrve tu 'paNasya pAdau dvau gAM tu dviguNaM mahiSI tathA / tathA'jAvikavatsAnAM pAdo daNDaH prakIrtitaH // ' iti smRtyantaroktaM draSTavyam / yatpunarnAradenoktam-'mASaM gAM dApayeddaNDaM dvau mASau mahiSIM tathA / tathAjAvikavatsAnAM daNDaH syAdardhamASikaH // ' iti tatpunaHprarohayogyamUlAvazeSabhakSaNaviSayam // 159 // aparAdhAtizayena kaciddaNDadvaiguNyamAha bhakSayitvopaviSTAnAM yathoktAdviguNo damaH / yadi pazavaH parakSetre sasyaM bhakSayitvA tatraivAnivAritAH zerate tadA yathotAddaNDAviguNo daNDo veditvyH| savatsAnAM punarbhakSayitvopaviSTAnAM yathoktadaNDAccaturguNo daNDo veditavyaH / 'vasatAM dviguNaH proktaH savatsAnAM caturguNaH' iti vacanAt // kSetrAntare pazvantare cAtidezamAha___samameSAM vivIte'pi kharoSTraM mahiSIsamam // 160 // vivItaH pracuratRNakASTho rakSyamANaH parigRhIto bhUpradezaH / tadupaghAte'pItarakSetradaNDena samaM daNDameSAM mahiNyAdInAM vidyAt / kharAzca uSTrAzva kharoSTraM tanmahiSIsamam / mahiSI yatra yAdRzena daNDena daNDyate tatra tAdRzenaiva daNDena kharoSTramapi pratyekaM daNDanIyam / sasyoparodhakatvena kharoSTrayoH pratyekaM mahiSItulyatvAddaNDasya cAparAdhAnusAritvAtkharoSTramiti samAhAro na vivkssitH||160|| parasasyavinAze gosvAmino daNDa uktaH / idAnI kSetrasvAmine phalamapyasau dApanIya ityAha yAvatsasyaM vinazyettu tAvatsyAtkSetriNaH phalam / gopastADyazca gomI tu pUrvoktaM daNDamarhati // 161 // sasyagrahaNaM kSetropacayopalakSaNArtham / yasinkSetre yAvatpalAladhAnyAdikaM gavAdibhirvinAzitaM tAvatkSetraphalametAvati kSetre etAvadbhavatIti sAmantaiH parikalpitaM tatkSetrasvAmine gomI dApanIyaH / gopastu tADanIya eva na phalaM dApanIyaH / gopasya ca tADanaM pUrvoktadhanadaNDasahitameva pAladoSeNa sasyanAze draSTavyam / 'yA naSTA pAladoSeNa gaustu sasyAni nAzayet / na tatra gomino daNDaH pAlastaM daNDamarhati // ' iti vacanAt // gomI punaH svAparAdhena sasyanAze 1 gAM tadviguNaM gha. 2 gominAM daNDaH kha. For Private And Personal Use Only Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir khAmipAlavivAdapra0 10] mitaakssraashitaa| 239 pUrvoktaM daNDamevAhati na tADanam / phaladAnaM punaH sarvatra gosvAmina eva / tatphalapuSTamahiSyAdikSIreNopabhogadvAreNa tatkSetraphalabhAgitvAt / gavAdibhakSitAvaziSTaM palAlAdikaM gominaiva grahItavyam / madhyasthakalpitaimUlyadAnena krItaprAyatvAt / ataeva nAradaH-gobhistu bhakSitaM sasyaM yo naraH pratiyAcate / sAmantAnumataM deyaM dhAnyaM yattatra vApitam // palAlaM gomine deyaM dhAnyaM vai karSakasya tu // ' iti // 161 // kSetravizeSe apavAdamAha pathi grAmavivItAnte kSetre doSo na vidyate / / akAmataH kAmacAre cauravaddaNDamahati // 162 // pathi grAmasamIpavartini kSetre grAmavivItasamIpavartini ca kSetre akAmato gomikSite gopgominoiiyorpydossH| doSAbhAvapratipAdanaM ca daNDAbhAvArtha vinaSTasasyamUlyadAnapratiSedhArtha ca / kAmacAre kAmatazcAraNe cauravat caurasya yAdRzo daNDastAdRzaM daNDamarhati / etaccAnAvRtakSetraviSayam / (manuH 83238) -'yatrAparivRtaM dhAnyaM vihiMsyuH pazavo yadi / na tatra praNayeddaNDaM nRpatiH pazurakSiNAm // ' iti daNDAbhAvasthAnAvRtakSetraviSayatvena manunoktatvAt // AvRte punarmArgAdikSetre'pi doSo'styeva / vRtikaraNaM ca tenaivoktam / (manuH / 239)-'vRtiM ca tatra kurvIta yAmuSTro nAvalokayet / chidraM nivArayetsarva zvasUkaramukhAnugam // ' iti // 162 // pazuvizeSe'pi daNDAbhAvamAha mahozotsRSTapazavaH sUtikAgantukAdayaH / pAlo yeSAM na te mocyA daivarAjapariplutAH // 163 // mahAMzvAsAvukSA ca mahokSo vRSaH sektaa| utsRSTapazavaH vRSotsargAdividhAnena devatoddezena vA tyaktAH / sUtikA prasUtA anirdazAhA / AgantukaH svayUthAtparibhraSTo dezAntarAgataH / ete mocyAH parasasyabhakSaNe'pi na daNDyAH / yeSAM ca pAlo na vidyate te'pi devarAjapariplutAH daivarAjopahatAH sasyavinAzakAriNo na daNDyAH / AdizabdagrahaNAddhastyazvAdayo gRhyante / te cozanasoktAH-'ada* NDyA hastino hyazvAH prajApAlA hi te smRtAH / aMdaNDyau kANakubjau ca ye zazvatkRtalakSaNAH // adaNDyAgantukI gauzca sUtikA vAbhisAriNI / adaNDyAzcotsave gAvaH zrAddhakAle tathaiva ca // ' iti / atrotsRSTapazUnAmasvAmikaravena daNDayatvAsaMbhavAt dRSTAntArthamupAdAnam / yathotsRSTapazavo na daNDyA evaM mahozAdaya iti // 163 // 1 gomina eva ga. 2 mUlyadvAreNa gha. 3 gomino deyaM kha. 4 adaNDyAH kANakUTAzca vRtAzca kRtalakSaNAH iti pAThaH / kUTaH ekazaMgaH / kRtalakSaNaH prataptAyasena kRtalAJchanaH. 5 amisAriNI svayUthAtpracyutA punaH svayUthagAminI. For Private And Personal Use Only Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - 240 yaajnyvlkysmRtiH| [vyavahArAdhyAyaH gosvAminA uktam / idAnIM gopaM pratyupadizyate yathArpitAnpazUngopaH sAyaM prtyrpyettthaa| pramAdamRtanaSTAMzca pradApyaH kRtavetanaH // 164 // gosvAminA prAtaHkAle gaNayitvA yathA samarpitAH pazavastathaiva sAyaMkAle gopo gosvAmine pazUn vigaNayya pratyarpayet / pramAdena svAparAdhena mRtAnaSTAMzca pazUn kRtavetanaH kalpitavetano gopaH svAmine dASyaH / vetanakalpanA ca nAradenoktA-gavAM zatAdvatsatarI dhenuH syAvizatAbhRtiH / pratisaMvatsaraM gope saMdohazvASTame'hani // ' iti / pramAdanAzazca manunA spaSTIkRtaH ( 232)-'naSTaM jagdhaM ca kRmibhiH zvahataM viSame mRtam / hInaM puruSakAreNa pradadyAtpAla eva tu // ' iti // prasahya caurairaipahRtaM na dApyaH / yathAha manuH (1233)-'vikramya tu hRtaM caurairna pAlo dAtumarhati / yadi deze ca kAle ca svAminaH svasya zaMsati // ' iti / daivamRtAnAM punaH karNAdi pradarzanIyam / (1234) 'kauM carma ca vAlAMzca basti snAyuM ca rocanAm / paMzuSu svAminAM dadyAnmRteSvaGgAni darzayan // ' iti manusmaraNAt // 164 // pAladoSavinAze tu pAle daNDo vidhIyate / aMdhatrayodazapaNaH svAmino dravyameva ca // 165 / / kiMca pAladoSeNaiva pazuvinAze aMrdhAdhikatrayodazapaNaM daNDaM pAlo daapyH| vAminazca dravyaM vinaSTapazumUlyaM madhyasthakalpitam / daNDaparimANArthaH zloko'nyatpUrvoktameva // 165 // goprasaGgAt gopracAramAha grAmyecchayA gopracAro bhUmI rAjavazena vA / dvijastRNaidhaHpuSpANi sarvataH sarvadA haret // 166 // grAmyecchayA grAmyajanecchayA bhUmyalpatvamahattvApekSayA rAjecchayA vA gopracAraH kartavyaH / gavAdInAM caraNArtha kiyAnapi bhUbhAgo'kRSTaH parikalpanIya ityathaiH / dvijastRNendhanAdyabhAve gavAgnidevatArtha tRNakASThakusumAni sarvataH svavadanivArita Aharet / phalAni tvaMpavRtAdeva / 'gopyartha tRNamedhAMsi vIrudvanaspa 1 dvizatAmRtiH gha. 2 apahRtAn kha. 3 vighuSyatviti pAThAntaram. 4 daivarAjamRtAnAM kha. 5 lAyUni rocnaam|6 pazusvAmiSu dadyAttu mRteSvaGgAni gha. pazusvAmiSu dadyAttu mRteSvaGgA ga. 7 aGkAdi darzayet iti pAThaH. 8 ardhatrayodazapaNa iti ardharahitatrayodazapaNaH sArdhadvAdazapaNa iti yAvat / 'tAstRtIyapUrvapadAH samAnAdhikaraNena samasyanta uttarapadalopazca' iti vArtikAduttarapadalopI krmdhaaryH| yattu vijJAnezvareNArdhASikatrayodazapaNo daNDa iti vyAkhyAtaM tat sArdhadvimAtrAdiSu ardhatrimAtrAdIti mahAbhASyakArazabdaprayogadarzanAdupekSyam. 9 doSeNa pazu gha. 10 grAmecchayA kha. 11 pracAraNArtha kha. 12 tvaparivRtAdeva kha. For Private And Personal Use Only Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir asvAmivikrayapra0 11 ] mitaakssraashitaa| 241 tInAM ca puSpANi svavadAdadIta phalAni cAparivRtAnAm' iti gautamamaraNAt / etacca parigRhItaviSayam / aparigRhIte tu dvijavyatiriktasyApi parigrahAdeva khatvasiddheH / yathA tenaivoktam-'svAmI rikthakrayasaMvibhAgaparigrahAdhigameSu' iti / yatpunaruktam-'tRNaM vA yadi vA kASThaM puSpaM vA yadi vA phalam / anApRcchanhi gRhNAno hastacchedanamarhati // ' iti, tavijavyatiriktaviSayamanApadviSayaM vA gavAdivyatiriktaviSayaM veti // 166 // idamaparaM gavAdInAM sthAnAsanasaukaryArthamucyate dhanuHzataM parINAho grAme kSetrAntaraM bhavet / dve zate kharvaTasya sAnnagarasya catuHzatam // 167 // grAmakSetrayorantaraM dhanuHzataparimitaM pariNAhaH / sarvatodizemanuptasasya kAryam / kharvaTasya pracurakaNTakasantAnasya grAmasya dve zataM pariNAhaH / nagarasya .. bahujanasaMkIrNasya dhanuSAM catuHzataparimitamantaraM kAryam // 167 // iti svAmipAlavivAdaprakaraNam / athAvAmivikrayaprakaraNam 11 saMpratyasvAmivikrayAkhyaM vyavahArapadamupakramate / tasya ca lakSaNaM nAradenoktam-'nikSiptaM vA paradravyaM naSTaM labdhvApahRtya vA / vikrIyate samakSaM yatsa jJeyo'svAmivikrayaH // ' iti, tatra kimityAha khaM labhetAnyavikrItaM RturdoSo'prakAzite / hInAdraho hInamUlye velAhIne ca taskaraH // 168 // svamAtmasaMbandhi dravyaM anyavikrItamasvAmivikrIta yadi pazyati tadA labheta gRhNIyAt / asvAmivikrayasya svatvahetutvAbhAvAt / vikrItagrahaNaM dattAhitayorupalakSaNArtham / asvAmivikrItatvena tulyatvAt / ataevoktam-'asvAmivikraya dAnamAdhiM ca vinivartayet' iti / ketuH punaraprakAzite gopite keMyye doSo bhavati / tathA hInAttattadravyAgamopAyahInAdrahasi caikAnte saMbhAvyadravyAdapi hInamUlyenAlpatareNa ca mUlyena kraye velAhIne velayA hIno velAhInaH krayo rAjyAdau kRtastatra ca kretA taskaro bhavati / taskaravaddaNDAdibhAgbhavatItyarthaH / yathoktam-'dravyamasvAmivikrItaM prApya svAmI tadApnuyAt / prakAze krayataH zuddhiH ketuH steyaM rahaHkrayAt // ' iti // 168 // 1 dikSvanuptasasyaM gha. 2 parINAhaH kha. 3 asvAmikrIna kha. 4 kraye gha. For Private And Personal Use Only Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 242 yaajnyvlkysmRtiH| [vyavahArAdhyAyaH svAmyabhiyuktena kretrA kiM kartavyamityata Aha naSTApahRtamAsAdya hatAraM grAhayenaram / dezakAlAtipattau ca gRhItvA svayamarpayet // 169 // naSTamavahRtaM vAnyadIyaM krayAdinA prApya hartAraM vikretIraM naraM grAhayet cauroddharaNakAdibhiH AtmavizuddhyarthaM rAjadaNDAprAptyarthaM ca / athAviditadezAntaraM gataH kAlAntare vA vipannastadA mUlasamAharaNAzaktevikretAramadarzayitvaiva svayameva taddhanaM nASTikasya samarpayet / tAvataivAsau zuddho bhavatIti zrIkarAcAryeNa vyAkhyAtaM tdidmnuppnnm| 'vikreturdarzanAcchuddhiH' ityanena paunaruktyaprasaGgAt / atonyathA vyAkhyAyate / naSTApahRtamiti nASTikaM pratyayamupadezaH / naSTamapahRtaM vAtmIyadravyamAsAdya keturhastasthaM jJAtvA taM hAraM kretAraM sthAnapAlAdibhihiyet / dezakAlAtipattau dezakAlAtikame sthAnapAlAdyasaMnidhAne tadvijJopanakAlAprAk palAyanazaGkAyAM svayameva gRhItvA tebhyaH samarpayet // 169 // grAhite hartari kiM kartavyamityata Aha vikreturdarzanAcchuddhiH svAmI dravyaM nRpo damam / kretA mUlyamavApnoti tasmAdyastasya vikrayI // 170 // yadyasau gRhItaH kretA na mayedamapahRtamanyasakazAtkrItamiti vakti tadA tasya keturvikreturdarzanamAtreNa zuddhirbhavati / na punarasAghabhiyojyaH / kiMtu taspradarzitena vikretrA saha nASTikasya vivAdaH // yathAha bRhaspatiH-'mUle samAhRte kretA nAbhiyojyaH kathaMcana / mUlena saha vAdastu nASTikasya vidhIyate // ' iti // tasmin vivAde yadyasvAmivikrayanizcayo bhavati tadA tasya naSTApahRtasya gavAdidravyasya yo vikrayI vikretA tasya sakAzAtsvAmI naassttikH| khIyaM dravyamavApnoti, nRpazcAparAdhAnurUpaM daNDaM, kretA cmuulymvaapnoti| nASTikaH athAsau dezAntaragatastadA yojanasaMkhyayA AnayanAtha kAlo deyH| -'prakAzaM vA kayaM kuryAnmUlaM vApi samarpayet / mUlAnayanakAlazca deyastatrAdhvasaMkhyayA // ' iti smaraNAt // athAvijJAtadezatayA mUlamAhartuM na zaknoti tadA krayaM zodhayitvaiva zuddho bhavati |-'asmaahaarymuulstu krayameva vizodhayet' iti vacanAt // 'yadA punaH sAkSyAdibhirdivyena vA krayaM na zodhayati mUlaM ca na pradazaryati tadA saeva daNDabhAgbhavati // ' iti / -'anupasthApayanmUlaM krayaM vApyavizodhayan / yathAbhiyogaM dhanine dhanaM dApyo damaM ca saH' // iti manusmaraNAt // 17 // khaM labhetAnyavikrItamityuktaM tallipsunA kiM kartavyamityata Aha Agamenopabhogena naSTaM bhAvyamato'nyathA / paJcabandho damastasya rAjJe tenAvibhAvite // 171 // - 1 vikretAraM grAhayet ga. 2 tadvijJApakAtprAk gha. For Private And Personal Use Only Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir asvAmivikrayapra0 11] mitaakssraashitaa| 243 Agamena rikthakrayAdinA upabhogena ca madIyamidaM dravyaM tacaivaM naSTamapahRta vetyapi bhAvyaM sAdhanIyaM tatsvAminA / ato'nyathA tena svAminA avibhAvite paJcabandho naSTadravyasya paJcamAMzo damo nASTikena rAjJe deyaH / atra cAyaM kramaH / pUrvasvAmI naSTamAtmIyaM sAdhayet / tataH kretA cauryaparihArArtha mUlyalAbhAya ca vikretAramAnayet / athAnetuM na zaknoti tadAtmadoSaparihArAya kayaM zodhayitvA dravyaM nASTikasya samarpayediti // 171 // taskarasya pracchAdakaM pratyAha hRtaM pranaSTaM yo dravyaM parahastAdavApnuyAt / anivedya nRpe daNDyaH sa tu SaNNavatiM paNAn // 172 // hRtaM pranaSTaM vA caurAdihastasthaM dravyaM anena madIyaM dravyamapahRtamiti nRpasyAnivecaiva darpAdinA yo gRhNAti asau SaDuttarAnavatiM paNAndaNDanIyaH / taskarapracchAdakatvena duSTatvAt // 172 // rAjapuruSAnItaM pratyAha zaulkikaiH sthAnapAlairvA naSTApahRtamAhRtam / aksiMvatsarAtsvAmI hareta parato nRpaH // 173 // yadA tu zulkAdhikAribhiH sthAnarakSibhirvA naSTamapahRtaM dravyaM rAjapA pratyAnItaM tadA saMvatsarAdAk prAptazcet nASTikastadravyamavApnuyAt / arvaM punaH saMvatsarAgAjA gRhNIyAt / svapuruSAnItaM ca dravyaM janasamUheddhoSya yAvarasaMvatsaraM rAjJA rakSaNIyam / yathAha gautamaH-'pranaSTasvAmikamadhigamya rAje prabrUyurvikhyAtaM saMvatsaraM rAjJA rakSyam' iti / yatpunarmanunA vidhyantaramuktam (830)-'pranaSTasvAmikaM dravyaM rAjA jyabdaM nidhApayet / arvAMka vyabdAddharetsvAmI parato nRpatiharet // ' iti tacchutavRttasaMpannabrAhmaNaviSayam / rakSaNanimittapanAgAdigrahaNaM ca tenaivoktam ( manuH 8 / 33 )-'AdadItAtha SaDbhAgaM pranaSTAdhigatAnnRpaH / dazamaM dvAdazaM vApi satAM dharmamanusmaran // ' iti // tRtIyadvitIyaprathamasaMvatsareSu yathAkramaM SaSThAdayo bhAgA veditvyaaH| prapazcitaM caitatpurastAt // 173 // manUktaSaDbhAgAdigrahaNasya dravyavizeSe'pavAdamAhapaNAnekazaphe dadyAcaturaH paJca mAnuSe / mahipoSTragavAM dvau dvau pAdaM pAdamajAvika // 174 // ekazaphe azvAdau pranaSTAdhigate tatsvAmI rAje rakSaNanimittaM caturaH paNAndacAt / mAnuSe manuSyajAtIye dravye paJca paNAn / mahiSoSTragavAM rakSaNanimittaM 1 veti bhAvyaM gha. 2 sAdhayitvA ga. 3 mAhiSoSTa ga. For Private And Personal Use Only Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 244 yaajnyvlkysmRtiH| [vyavahArAdhyAyaH pratyekaM dvau dvau paNau ajAvike punaH pratyekaM pAdaM pAdam / dadyAditi sarvatrAnupajyate / ajAvikamiti samAsanirdeze'pi pAdaM pAdamiti vIpsAbalAtpratyeka saMbandho'vagamyate // 174 // iti asvAmivikrayaprakaraNam / atha dattApradAnikaprakaraNam 12 adhunA vihitAvihitamArgadvayAzrayatayA dattAnapakarma dattApradAnikamiti ca labdhAbhidhAnadvayaM dAnAkhyaM vyavahArapadamabhidhIyate / tatsvarUpaM ca nAradenokam-'datvA dravyamasamyagyaH punaradAtumicchati / dattApradAnikaM nAma vyavahArapadaM hi tat // ' iti // asamyagavihitamArgAzrayeNa dravyaM dattvA punarAdAtumicchati yasminvivAdapade taddattApradAnikaM dattasyApradAnaM punarharaNaM yasmindAnAkhye taddattApradAnika nAma vyavahArapadam / vihitamArgAzrayatvena tatprati. pakSabhUtaM tadeva vyavahArapadaM dattAnaMpakarmetyarthAduktaM bhavati / dattasthAnapakarma apunarAdaunAkhyaM yatra dAnAkhye vivAdapade tahattAnapakarma / tacca deyAdeyAdibhedena caturvidham / yathAha nArada:--'atha deyamadeyaM ca dattaM vA'dattameva ca / vyavahAreSu vijJeyo dAnamArgazcaturvidhaH // ' iti / tatra deyamityaniSiddhadAnakriyAyogyamucyate / adeyamasvatayA niSiddhatayA vA dAnAnaham / yatpunaH prakRtisthena dattamavyAvartanIyaM taddattamucyate / adattaM tu yatpratyAharaNIyaM taskathyate / tadetatsaMkSepato nirUpayitumAha khaM kuTumbAvirodhena deyaM svamAtmIyaM kuTumbAvirodhena kuTumbAnuparodhena / kuTumbabharaNAvaziSTamiti yAvat / taddadyAt / tadaraNasyAvazyakatvAt / yathAha manuH ( 8|35)-'vRddhau ca mAtApitarau sAdhvI bhAryA sutaH zizuH / apyakAryazataM kRtvA bhartavyA manurabravIt // ' iti / svaM kuTumbAvirodhenetyanenAdeyamekavidhaM darzayati / svaM dadyAdityanena cAsvabhUtAnAmanvAhitayAcitakAdhisAdhAraNanikSepANAM paJcAnAmapyade yatvaM vyatirekato darzitam // yatpunarnAradenASTavidhatvamadeyAnAmuktam-'anvAhitaM yAcitakamAdhiH sAdhAraNaM ca yat / nikSepaH putradArAMzca sarvasvaM cAnvaye sati // Apatsvapi hi kaSTAsu vartamAnena dehinA / adeyAnyAhurAcAryA yaccAnyasmai pratizrutam // ' iti // etadadeyatvamAtrAbhiprAyeNa na punaH svatvAbhAvAbhiprAyeNa / putradArasarvasvapratizruteSu svatvasya sadbhAvAt / anvAhitAdInAM kharUpaM prAgeva prapaJcitam // 1 dattAnapAkarma kha. 2 vyavahArapade ga. 3 rAdAnaM ga. 4 putradAraM ca ga. For Private And Personal Use Only Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dattApradAnikapra0 12 ] mitAkSarAsahitA / 245 khaM dadyAdityanena dArasutAderapi svatvAvizeSeNa deyatvaprasaGge pratiSedhamAha daarsutaahte| nAnvaye sati sarvasvaM yaccAnyasai pratizrutam // 175 // dArasutAhate dArasutavyatiriktaM khaM dadyAnna dArasutamityarthaH / tathA putrapautrAyanvaye vidyamAne sarva dhanaM na dadyAt / 'putrAnutpAdya saMskRtya vRttiM caiSAM prakalpayet' iti smaraNAt / tathA hiraNyAdikamanyasmai pratizrutamanyasmai na deyam // 175 // evaM dArasutAvyatiriktaM deyamuktvA prasaGgAdadeyadhanagrahaNaM ca pratigRhItrA prakAzameva kartavyamityAha pratigrahaH prakAzaH syAtsthAvarasya vizeSataH / pratigrahaNaM pratigrahaH saH prakAzaH kartavyo vivAdanirAkaraNArtham / sthAvarasya ca vizeSataH prakAzameva grahaNaM kAryam / tasya suvarNAdivadAtmani sthitasya darzayitumazakyatvAt // evaM prAsaGgikamuktvA prakRtamanusarannAha deyaM pratizrutaM caiva dattvA nApaharetpunaH // 176 // deyaM pratizrutaM caiva yadyasmai dharmArtha pratizrutaM tattasmai deyameva yadyasau dhA. tpracyuto na bhavati / pracyute na punardAtavyam / 'pratizrutyApyadharmasaMyuktAya na dadyAt' iti gautamasmaraNAt / dattvA nApaharetpunaH / nyAyamArgeNa yaddattaM tatsaptavidhamapi punarnApahartavyam, kiMtu tathaivAnumantavyam / yatpunaranyAyena dattaM tadadattaM poDazaprakAramapi pratyAhartavyamevetyarthAduktaM bhavati / nAradena ca-'dattaM saptavidhaM proktamadattaM poDazAtmakam' iti pratipAdya dattAdattayoH svarUpaM vivRtam --'paNyamUlyaM bhRtistuSTyA snehAtpratyupakArataH / strIzulkAnugrahArthaM ca dattaM dAnavido viduH // adattaM tu bhayakrodhazokavegaruganvitaiH / tathotkocaparIhAsavyatyAsacchalayogataH // bAlamUDhAsvatantrAtamattonmattApavarjitam / kartA mamedaM karmeti pratilAbhecchayA ca yat // apAtre pAtramityukta kArye vA dharmasaMhite / yaddattaM syAdavijJAnAdadattamiti tatsmRtam // ' iti // ayamarthaH-paNyasya krItadravyasya yanmUlyaM dattam, bhRtivetanaM kRtakarmaNe dattam, tuSTyA bandicAraNAdibhyo dattam , snehAdduhitRputrAdibhyo dattam, pratyupakArataH upakRtavate pratyupakArarUpeNa dattam, strIzulkaM pariNayanArthaM kanyAjJAtibhyo yaddattam, yaccAnugrahArthamadRSTArtha dattaM tadetatsaptavidhamapi dattameva na pratyAharaNIyam / bhayena bandigrAhAdibhyo dattam , krodhena putrAdibhyo vairaniryAtanAyAnyasai dattam , putraviyogAdinimittazokAvezena dattam, utkocena kAryapratibandhanirAsArthamadhikRtebhyo dattam, 1 dharmapracyuto gha. 2 dharmasaMyute kha. 3 upakRte gha. 4 putrAdivaira gha. For Private And Personal Use Only Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 246 yaajnyvlkysmRtiH| [vyavahArAdhyAyaH parihAsenopahAsena dattam / ekaH svaM dravyamanyasmai dadAtyanyo'pi tasmai dadAtIti dAnavyatyAsaH / chalayogataH zatadAnamabhisaMdhAya sahasramiti paribhASya dadAti / bAlenoprAptapoDazavarSeNa / mUDhena lokavAdAnabhijJena / asvatantreNa putradAsAdinA / Artena rogAbhibhUtena / mattena madanIyamattena / unmattena vAtikAdhunmAdagrastena apavarjitaM dattam , yathAyaM maMdIyamidaM karma kariSyatIti pratilAbhecchayA dattam , acaturvedAya caturvedo'hamityuktavate dattam, yajJaM kariSyA. mIti dhanaM labdhvA dyUtAdau viniyuJjAnAya dattamityevaM poDazaprakAramapi datta. madattamityucyate / pratyAharaNIyatvAt / AdittasyAdattatvaM dharmakAryavyatiriktaviSayam / 'svasthenArtena vA dattaM zrAvitaM dharmakAraNAt / adattvA tu mRte dApyastatsuto nAtra saMzayaH // ' kAtyAyanasmaraNAt // tathedamaparaM / saMkSiptArthavacanaM sarvavivAdasAdhAraNam // (manuH 8|165)-'yogaadhmnvikriitN yogadAnapratigraham / yasya vApyupadhiM pazyettatsarvaM vinivartayet // ' iti // yoga upAdhiH / yenAgAminopAdhivizeSeNAdhivikrayadAnapratigrahAH kRtAstadupAdhivigaeNme tAn RyAdInvinivartayedityasyArthaH / yaH punaH SoDazaprakAramapi adattaM gRhNAti yazcAdeyaM prayacchati tayordaNDo nAradenoktaH-'gRhNAtyadattaM yo lobhAghazcAdeyaM prayacchati / adeyadAyako daNDyastathA dattapratIcchakaH // ' iti // 176 // iti dattApradAnikaM nAma prakaraNam / atha krItAnuzayaprakaraNam 13 atha krItAnuzayaH kathyate / tatsvarUpaM nAradenoktam-'krItvA mUlyena yaH paNyaM kretA na bahu manyate / krItAnuzaya ityetadvivAdapadamucyate // ' iti // tatra ca yasminnahani paNyaM krItaM tasminnevAhni tadavikRtaM pratyarpaNIyamiti tenaivoktam -'krItvA mUlyena yatpaNyaM duHkrItaM manyate kyii| vikretuH pratideyaM tattarsinnevAhvayavikSatam // ' iti / dvitIyAdidine tu pratyarpaNe vizeSastenaivoktaH-dvitIyehni dadarakretA mUlyAtriMzAMzamAharet / dviguNaM tu tRtIye'hni parataH ketureva tat // ' iti // parato'nuzayo na kartavya ityarthaH / etacca bIjAtiriktopabhogAdivinazvaravastuviSayambIjAdikraye punaranya eva pratyarpaNavidhirityAha dazaikapaJcasaptAhamAsavyahArdhamAsikam / bIjAyovAhyaratnastrIdohyapuMsAM parIkSaNam // 177 // bIjaM brIhyAdibIjam / ayo lohaMm / vAhyo balIvardAdiH / ratnaM muktAmavA. 1 eko'pi svaM dravya kha. 2 aprAptavyavahAreNa ga. 3 lokavedA gha. 4 madIyaM karma kha. 5 dhigame krayAdIn gha. 6 tasminnevAhni vIkSitamiti pAThaH 7 mAvahet kha. 8 lohAdi kha. For Private And Personal Use Only Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir krItAnuzayapra0 13] mitAkSarAsahitA / lAdi / strI dAsI / dohyaM mahiSyAdi / pumAn dAsaH / eSAM bIjAdInAM yathAkrameNa dazAhAdikaH parIkSAkAlo vijJeyaH / parIkSyamANe ca bIjAdau yadyasamyakvabuddhyAnuzayo bhavati tadA dazAhAdyabhyantara eva krayanivRtti punarUrvamityupadezaprayojanam // yattu manuvacanam (8222)-'krItvA vikrIya vA kiMcidyasyehAnuzayo bhavet / so'ntardazAhAttadrvyaM dadyAncaivAdadIta ca // ' iti, taduktalohAdivyatiriktopabhogAvinazvaragRhakSetrayAnazayanAsanAdiviSayam / sarvaM caitadaparIkSitakrItaviSayam / yatpunaH parIkSya na punaH pratyarpaNIyamiti samayaM kRtvA krItaM tadvikretre na pratyarpaNIyam / taduktam-'kretA paNyaM parIkSeta prAk svayaM guNadoSataH / parIkSyAbhimataM krItaM vikreturna bhavetpunaH // ' iti // 177 // dohyAdiparIkSAprasannena svarNAderapi parIkSAmAha agnau suvarNamakSINaM rajate dvipalaM zate / __ aSTau trapuNi sIse ca tAne paJca dazAyasi // 178 // vahnau pratApyamAnaM suvarNaM na kSIyate / ataH kaTakAdinirmANArtha yAvatsvarNakArahaste prakSiptaM tAvattulitaM taiH pratyarpaNIyam / itarathA kSayaM dApyA daNDyAzca / rajate tu zatapale pratApyamAne paladvayaM kssiiyte| aSTau puNi sIse ca / zate ityanuvartate / trapuNi sIse ca zatapale pratApyamAne'STau palAni kSIyante / tAne paJcadazAyasi tAne zatapale paJcapalAni / ayasi dazapalAni kSIyante / atrApi zata ityeva / kAMsyasya tu aputAmrayonitvAttadanusAreNa kSayaH kalpanIyaH / vato'dhikakSayakAriNaH zilpino daNDyAH // 17 // kacitkambalAdau vRddhimAha zate dazapalA vRddhiraurNe kaaryaassautrike| madhye pazcapalA vRddhiH sUkSme tu tripalA matA // 179 // sthUlenaurNasUtreNa yatkambalAdikaM kriyate tasmin zatapale dazapalA vRddhirveditavyA / evaM kArpAsasUtranirmite paTAdau veditavyam / madhye anatisUkSmasUtranimite paTAdau paJcapalA vRddhiH| susUkSmasUtraracite zate tripalA vRddhirveditavyA / etaccAprakSAlitavAsoviSayam // 179 // dravyAntare vizeSamAha kArmike romabaddhe ca triMzadbhAgaH kSayo mtH| na kSayo na ca vRddhizca kauzeye vAlkaleSu ca // 180 // kArmikaM karmaNA citreNa nirmitam / yatra niSpanne paTe cakrasvastikAdikaM citraM sUtraiH kriyate tatkArmikamityucyate / yatra prAvArAdau romANi badhyante sa romabaddhaH marriaumatEAUSNESkAlApara --- -me . VEN sammtarantee ANAME : 1 mAhiSyAdi kha. 2 pabhogavinazvara kha. 3 parIkSitaM gha. 4 ttadaMzAnusAreNa gha.5 ito. 'dhika kha. 6 valkalepu. 7 citraM sUtraiH kha. 8 prAntAdau ga. 9 romabandhaH gha. yA024 anihari m ionlin k * Agarkon Narenmu For Private And Personal Use Only Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir T -3 248 yAjJavalkyasmRtiH / [vyavahArAdhyAyaH tatra triMzattamo bhAgaH kSayo veditvyH| kauzeye kozaprabhave vAlkaleSu vRkSatvaGgimiteSu vasaneSu vRddhihAsau na staH kiMtu yAvadvayanAtha kuvindAdibhyo dattaM tAvadeva pratyAdeyam // 18 // dravyAnantyAtpratidravyaM kSayavRddhipratipAdanAzakteH sAmAnyena hAsavRddhijJAnopAyamAha dezaM kAlaM ca bhogaM ca jJAtvA naSTe balAbalam / dravyANAM kuzalA brUyuryacaddApyamasaMzayam // 181 // zANakSaumAdau dravye naSTe hAsamupagate dravyANAM kuzalAH dravyavRddhikSayAbhijJAH dezaM kAlamupabhogaM tathA naSTadravyasya balAbalaM sArAsAratAM ca parIkSya yatkalpayanti tadasaMzayaM zilpino dApyAH // 181 // iti krInutAzayaprakaraNam // athAbhyupetyAzuzrUSAprakaraNam 14 sAMpratamabhyupetyAzuzrUSAkhyamaparaM vivAdapadamabhidhAtumupakramate / tatsvarUpaM ca nAradenoktam-'abhyupetya tu zuzrUSAM yastAM na pratipadyate / azuzrUSAbhyupetyaitadvivAdapadamucyate // ' iti / AjJAkaraNaM zuzrUSA tAmaGgIkRtya pazcAdyo na saMpAdayati tadvivAdapadamabhyupetyAzuzrUSAkhyam / zuzrUSakazca pnycvidhH| ziSyo'ntevAsI bhRtako'dhikarmakRddAsa iti| teSAmAdyAzcatvAraH karmakarA ityucyante te ca zubhakarmakAriNaH / dAsAH punargRhajAtAdayaH paJcadazaprakArAH / gRhadvArAzucisthAnarathyAvaskarazodhanAghazubhakarmakAriNaH / tadidaM nAradena spaSTIkRtam-'zuzrUSakaH paJcavidhaH zAstre dRSTo mniissibhiH| caturvidhAH karmakarAsteSAM dAsAstripaJcakAH // ziSyAntevAsiprabhRtakAzcaturthastvadhikarmakRt / ete karmakarA jJeyA dAsAstu gRhajAdayaH // sAmAnyamasvatantratvameSAmAhurmanISiNaH / jAtikarmakRtastUkto vizeSo vRttireva ca // karmApi dvividhaM jJeyamazubhaM zubhameva ca / azubhaM dAsakarmoktaM zubhaM karmakRtAM smRtam // gRhadvArAzucisthAnarathyAvaskarazodhanam / guhyAGgasparzanocchiSTaviNmUtragrahaNojjhanam // icchataH svAminazvAGgairupasthAnamathAntataH / azubhaM karma vijJeyaM zubhamanyadataH param // ' iti // tatra ziSyo vedavidyArthI / antevAsI zilpazikSArthI / mUlyena yaH karma karoti sa bhRtakaH / karmakurvatAmadhiSThAtAdhikarmakRt / azucisthAnamucchiSTaprakSepArthe gAdikam / avaskaro gRhamArjitapasvAdinicayasthAnam / ujjhanaM tyAgaH / bhRtakazcAtra trividhaH / taduktam-'uttamastvAyudhIyo'tra madhyamastu kRSIvalaH / adhamo bhAravAhI syAdityevaM vividho bhRtaH // ' iti // dAsAH puna: 1 yAvadvAnArtha gha. 2 AjJAkAraNaM kha. 3 zcAdhikarmakRt gha. 4 karmakarastUto kha. 5 svAminaH svAGgai gha. 6 nirvApasthAnam gha. For Private And Personal Use Only Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir abhyupetyAzuzrUSApra0 14 ] mitAkSarAsahitA / 249 'gRhajAtastathA krIto labdho dAyAdupAgataH / anAkAlabhRMtastadvadAhitaH svAminA ca yaH // mokSito mahatazcarNAyuddhaprAptaH paNe jitaH / tavAhamityupagataH pravrajyAvasitaH H kRtaH // bhaktadAsazca vijJeyastathaiva vaDavAhRtaH / vikretA cAtmanaH zAstre dAsAH paJcadaza smRtAH // gRhe dAsyAM jAto gRhajAtaH / krIto mUlyena labdhaH pratigrahAdinA / dAyAdupAgataH pitrAdidAsaH / anAkAlabhRto durbhikSe yo dAsatvAya maraNAdvakSitaH / AhitaH svAminA dhanagrahaNenAdhitAM nItaH / RNamocanena dAsatvamabhyupagato RNadAsaH / yuddhaprAptaH samare vijitya gRhItaH / paNe jito yadyasminvivAde parAjito'haM tadA tvaddAso bhavAmIti paribhASya jitaH / tavAhamityupagataH tavAhaM dAsa iti svayaM saMpratipannaH / pravrajyAvasitaH pravrajyAta yutaH / kRtaH etAvatkAlaM tvaddAsa ityabhyupagamitaH / bhaktadAsaH sarvakAlaM bhaktArthameva dAsatvamabhyupagamya yaH praviSTaH / vaDavAhRtaH vaDavA gRhadAsI tayAhRtaH talobhena tAmudvAhya dAsatvena praviSTaH / ya AtmAnaM vikrINIte'sAvAtmavikretetyevaM paJcadaza prakArAH // yattu manunA ( 8 415 ) - 'dhvajA hRto bhaktadAso gRhajaH krItadatrimau / paitRko daNDadAsazca saptaite dAsayonayaH // ' iti saptavidhatvamuktaM tatteSAM dAsatvapratipAdanArthe natu parisaMkhyArtham / tatraiSAM zivyAntevAsibhRtakAdhikarmakRddAsAnAM madhye ziSyavRttiH prAgeva pratipAditA / --' AhUtazcApyadhIyIta labdhaM cAsmai nivedayet' ityAdinA / adhikarmakRdbhutakAnAM tu bhRtiM vetanAdAnaprakaraNe vakSyate / - 'yo yAvatkurute karma tAvattasya tu vetanam' ityAdinA // mAsAntevAsinostu dharma vizeSaM vaktumAha balAddAsIkRtazcorairvikrItazcApi mucyate / svAmiprANaprado bhaktatyAgAttanniSkrayAdapi / / 182 // balAt balAvaSTambhena yo dAsIkRtaH / yacaiaurairapahRtya vikrItaH / apizabdAdAhito dattazca sa mucyate / yadi svAmI na muJcati tarhi rAjJA mocayitavyaH / uktaMca nAradena - 'caurApahRtavikrItA ye ca dAsIkRtA balAt / rAjJA mocayitavyAste dAsyaM teSu hi neSyate // ' iti // caiauravyAghrAyavaruddhasya svAminaH prANAnyaH pradadAti rakSatyasAvapi morcayitavyaH / tadidaM sarvadAsAnAM sAdhAraNaM dAsyanivRttikAraNam / - - ' yo vaiSAM svAminaM kazcinmocayetprANasaMzayAt / dAsatvAtsa vimucyeta putrabhAgaM labheta ca // ' iti nAradasmaraNAt // bhaktadAsAdInAM prAtistrikamapi mokSakaraNamucyate / anAkAlabhRtabhaktadAsau bhaktasya tyAgAdAsabhAvAdArabhya svAmidravyaM yAvadupabhuktaM tAvaddattvA mucyete / AhitarNadAsau tu tanniSkrayAdyadgRhItvA svAminA Ahito yacca dattvA dhaninottamarNAnmocitastasya niSkrayAtsavRddhikasya pratyarpaNAnmucyate / nAradena vizepo'pyuktaH- 2 bhRtazcaiva va 2 mocito gha. 3 pratipAdanaparam kha. 4 mocanIyaH gha. For Private And Personal Use Only Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 250 yaajnyvlkysmRtiH| [vyavahArAdhyAyaH 'anAkAlabhRto dAsthAnmucyate goyugaM dadat / saMbhakSitaM yahurbhikSe na tacchuddhyeta karmaNA // bhaktasyotkSepaNAtsadyo bhaktadAsaH pramucyate / Ahito'pi dhanaM dattvA svAmI yadyenamuddharet // RNaM tu sodayaM dattvA RNI dAsyAtpramucyate // ' iti / / tathA tavAhamityupagatayuddhaprAptapaNajitatakavaDavAhatAnAM ca prAtisvikaM moca. nakAraNaM ca tenaivoktam / yathA-'tavAhamityupagato yuddhaprAptaH paNe jitH| pretizIrSapradAnena mucyeraMstulyakarmaNA // kRtakAlavyapagamAtkRtako'pi vimucyate / nigrahAdvaDavAyAstu mucyate vaDavAhRtaH // ' iti / dAsena saha saMbhoganirodhAdityarthaH // tadevaM gRhajAtakrItalabdhadAyaprAptAtmavikrayiNAM svAmiprANapraidAnatatprasAdarUpasAdhAraNakAraNavyatirekeNa mokSo nAsti / vizeSakAraNAnabhidhAnAt / dAsamokSazcAnena krameNa kartavyaH-'svaM dAsamicchedyaH kartumadAsaM priitmaansH| skandhAdAdAya tasyAsau bhindyAtkumbhaM sahAmbhasA // sAkSatAbhiH sapuSpAbhimUrdhanyadbhiravAkiret / adAsa ityathoktvA niH prAGmukhaM tamavAsRjet // ' iti tenaivoktam // 142 // pravajyAvasitasya tu mokSo nAstItyAha pravrajyAvasito rAjJo dAsa AmaraNAntikam / pravrajyA saMnyAsastato'vasitaH pracyutaH / anabhyupagataprAyazcittazcedrAjJa eva dAso bhavati maraNameva taddAsatvasyAnto'nyasminkAle na mokSo'sti // varNApekSayA dAsyavyavasthAmAha varNAnAmAnulomyena dAsyaM tu pratilomataH // 183 // brAhmaNAdInAM varNAnAmAnulomyona dAsyam / brAhmaNasya kSatriyAdayaH / kSatri. yasya vaishyshuudrau| vaizyasya zUdra ityevamAnulomyena dAsabhAvo bhavati na prAti. lomyena / svadharmatyAginaH punaH parivrAjakasya prAtilomyenApi dAsatvamiSyata eva / yathAha nAradaH-varNAnAM prAtilomyena dAsatvaM na vidhIyate / svadharmatyAgino'nyatra dAravaddAsatA matA // ' iti // 183 // bhantevAsidharmAnAha kRtazilpo'pi nivatsetkRtakAlaM gurorgRhe / antevAsI gurupraaptbhojnsttphlprdH||184 // antevAsI gurorgRhe kRtakAlaM varSacatuSTayamAyurvedAdizilpazikSArtha tvadhe vasAmIti yAvadaGgIkRtaM tAvatkAlaM vaset / yadyapi varSacatuSTayAdageva lbdhaapekssitshilpvidyH| kathaM nivaset / guruprAptabhojanaH guroH sakAzAtprAptaM bhojanaM yena sa tathoktaH / tatphalapradaH tasya zilpasya phalamAcAryAya pradadAtIti ttphlprdH| evaMbhUto vaset / nAradena vizeSo'pyatra darzitaH-svazilpami 1 kRtavaDavA gha. 2 nAradenaiva. 3 pratizIrSaH pratinidhiH. 4 pradAnAttatprasAda gha. 5 syAnto nAntarA pratimokSosti gha. For Private And Personal Use Only Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 251 saMvibyatikramaprakaraNam 15 ] mitAkSarAsahitA / cchannAhartuM bAndhavAnAmanujJayA / AcAryasya vasedante kRtvA kAlaM sunizcitam // bhAcAryaH zikSayedenaM svagRhe dattabhojanam / na cAnyatkArayetkarma punavacainamAcaret // zikSayantamasaMduSTaM ya AcArya parityajet / balAdvAsayitavyaH syAdvadhabandhau ca so'hati // zikSito'pi kRtaM kAlamantevAsI samApnuyAt / tatra karma ca yatkuryAdAcAryasyaiva tatphalam // gRhItazilpaH samaye kRtvAcArya pradakSiNam / zikSitazcAnumAnyainamantevAsI nivartate // ' iti // vadhazabdo'tra tADanArthaH doSasyAlpatvAt // 184 // ityabhyupetyAzuzrUSAkhyaM vivAdaprakaraNam / HTRIANDER atha saMvidhatikramaprakaraNam 15 saMprati saMvidhatikramaH kathyate / tasya ca lakSaNaM nAradena vyatirekamukhena darzitam-'pAkhaNDinaigamAdInAM sthitiH samaya ucyte| samayasthAnapAkarma tadvivAdapadaM smRtam // ' iti pAribhASikadharmeNa vyavasthAnaM samayastasyAnapAkamAMvyatikramaH paripAlanaM tabyatikramyamANaM vivAdapadaM bhavatItyarthaH // tadupakramArtha kiMcidAha rAjA kRtvA pure sthAnaM brAhmaNAnyasya tatra tu / vidyaM vRttimadyAtsvadharmaH pAlyatAmiti // 185 // rAjA svapure durgAdau sthAnaM dhavalagRhAdikaM kRtvA tatra brAhmaNAcyasya sthApayitvA tadrANijAtaM traividhaM vedatrayasaMpannaM vRttimadbhUhiraNyAdisaMpannaM ca kRtvA svadharmo varNAzramanimittaH zrutismRtivihito bhavadbhiranuSThIyatAmiti tAnbrAhmaNAnbUyAt // 185 // evaM niyuktaistairyatkarma kartavyaM tadAha nijadharmAvirodhena yastu sAmAyiko bhavet / so'pi yatnena saMrakSyo dharmo rAjakRtazca yaH // 186 // zrautasmArtadharmAnupamardaina samayAniSpanno yo dharmo gopracArodakarakSaNadevagRhapAlanAdirUpaH so'pi yatnena pAlanIyaH / tathA rAjJA ca nijadharmAvirodhenaiva yaH sAmayiko dharmo yAvatpathikaM bhojanaM deyamasmadarAtimaNDalaM turaGgAdayo na prasthApanIyA ityevaMrUpaH kRtaH so'pi rakSaNIyaH // 186 // evaM samayadharmaH paripAlanIya ityuktvA tadatikramAdau daNDamAha gaNadravyaM haredyastu saMvidaM laGghayecca yH| sarvasvaharaNaM kRtvA taM rASTrAdvipravAsayet // 187 // 1 pAkhaNDino vedamArgavirodhino vANijyAdikarAH / naigamAstadavirodhinaH / Adipadena vidyAnAM grahaNam. 2 vyavahArapadaM gha. 3 tadrAhmaNavAtaM kha. 4 maNDale gha. For Private And Personal Use Only Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 252 yaajnyvlkysmRtiH| [vyavahArAdhyAyaH yaH punargaNasya prAmAdijanasamUhasya saMbandhi sAdhAraNaM dravyamapaharati / saMvit samayastA samUhakRtAM rAjakRtAM vA yo laGghayedatikAmettadIyaM sarva dhanamapahRtya svarASTrAdvipravAsayenniSkAsayet // ayaM ca daNDo'nubandhAdyatizaye draSTavyaH // anubandhAlpatve tu (manuH 8|219|220)-'yo grAmadezasaMghAnAM kRtvA satvena saMvidam / visaMvadenaro lobhAttaM rASTrAdvipravAsayet // nigRhya dApayedenaM samayavyabhicAriNam / catuHsuvarNa SaniSkaM zatamAnaM ca rAjatam // ' iti manupratipAditadaNDAnAM nirvAsanacatuHsuvarNaSaniSkazatamAnAnAM caturNAmanyatamo jAtizaktyAdyapekSayA kalpanIyaH // 187 // idaM ca taiH kartavyamityAha__kartavyaM vacanaM sarvaiH samUhahitavAdinAm / gaNinAM madhye ye samUhahitavAdanazIlAstadvacanamitarairgaNAnAmantargatairanusaraNIyam // anyathA daNDa ityAha yastatra viparItaH syAtsa dApyaH prathamaM damam 188 // yastu gaNinAM madhye samUhahitavAdivacanapratibandhakArI sa rAjJA prathamasAhasaM daNDanIyaH // 188 // rAjJA caitthaM gaNiSu vartanIyamityAha samUhakArya AyAtAnkRtakAryAnvisarjayet / sadAnamAnasatkAraiH pUjayitvA mahIpatiH // 189 // samUhakAryanivRttyarthaM svapArzva prAptAngaNino nirvartitAtmIyaprayojanAndAnamAnasatkAraiH sa rAjA paritoSya visarjayet // 189 // samUhadattApahAriNaM pratyAha samUhakAryaprahito yallabheta tadarpayet / ekAdazaguNaM dApyo yadyasau nArpayekhatyam // 190 // samUhakAryArtha mahAjanaiH prerito rAjapAdhai yaddhiraNyavastrAdikaM labhate tadaprArthita eva mahAjanebhyo nivedyet| anyathA labdhAdekAdazaguNaM daNDaM dApanIyaH // 190 // evaMprakArAzca kAryacintakAH kAryA ityAha dharmajJAH zucayo'lubdhA bhaveyuH kAryacintakAH / kartavyaM vacanaM teSAM samUhahitavAdinAm // 191 // zrautasmAtadharmajJA bAhyAbhyantarazaucayuktA artheSvalubdhAH kAryavicArakAH kartavyAH / teSAM vacanamitaraiH kAryamityetadAdarAthaM punarvacanam // 191 // 1 rAjJA kRtAM ga. 2 hitavadana gha. 3 caivaMgaNipu vartitavyaM gha. 4 yadyasmai kha. For Private And Personal Use Only Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vetanAdAnaprakaraNam 16] mitAkSarAsahitA / 253 idAnIM traividyAnAM pratipAditaM dharma zreNyAdiSyatidizannAha zreNinaigamapAkhaNDigaNAnAmapyayaM vidhiH / bhedaM caiSAM nRpo rakSetpUrvavRttiM ca pAlayet // 192 // __ekapaNyazilpopajIvinaH zreNayaH / naigamAH ye vedasyAptapraNItatvena prAmANyamicchanti pAzupatAdayaH / pAkhaNDino ye vedasya prAmANyameva necchanti / nagnAH saugatAdayaH / gaNo vrAtaH AyudhIyAdInAmekakarmopajIvinAM / epAM caturvidhAnAmapyayameva vidhiyoM nijadharmAvirodhenetyAdinA pratipAditaH / eteSAM ca zreNyAdInAM bhedaM dharmavyavasthAnaM nRpo rakSet / pUrvopAttAM vRttiM ca pAlayet // 192 // iti saMvidyatikramaprakaraNam / atha vetanAdAnaprakaraNam 16 saMgrati vetanasyAnapAkarmAkhyaM vyavahArapadaM prastUyate / tatsvarUpaM ca nAradenoktam- tyAnAM vetanasyokto dAnAdAnavidhikramaH / vetanasyAnapAkarma tadvivAdapadaM smRtam // ' iti / asyArthaH-bhRtyAnAM vetanasya vakSyamANazlokairukto dAnAdAnavidhikramo yatra vivAdapade tadvetanasyAnapAkarmetyucyate / tatra nirNayamAha gRhItavetanaH karma tyjndvigunnmaavhet| agRhIte samaM dApyo bhRtyai rakSya upaskaraH // 193 // gRhItaM vetanaM yenAsau svAGgIkRtaM karma tyajan akurvan dviguNAM bhRti svAmine dadyAt / yadA punarabhyupagataM karma agRhIte eva vetane tyajati tadA samaM yAvadvatanamabhyupagataM tAvaddApyo na dviguNam / yadvAGgIkRtAM bhRtiM dattvA balAtkArayitavyaH |-'krmaakurvnprtishruty kAryoM dattvA bhRtiM balAt' iti nAradavacanAt // bhRtirapi tenaivoktA-'bhRtyAya vetanaM dadyAtkarmasvAmI yathAkramam / Adau madhye'vasAne vA karmaNo yadvinizcitam // ' iti / taizca bhRtyairupaskara upaskaraNaM lAGgalAdInAM pragrahayokAdikaM yathAzaktyA rakSaNIyam / itarathA kRSyAdiniSpatyanupapatteH // 193 // bhRtimaparicchidyaH yaH karma kArayati taM pratyAha dApyastu dazamaM bhAgaM vANijyapazusasthataH / anizcitya bhRti yastu kArayetsa mahIkSitA // 194 // ----- ----- 1 bhUtAnAM gha. 2 bhRtAya gha. 3 upakaraNaM gha. 4 dApya ityetadalpAyAsaparam / AyAsabahutve tu bRhaspatiH-'tribhAgaM paJcabhAgaM vA gRhNIyAtsIravAhakaH / bhaktAcchAdabhRtaH sIrAdbhAgaM gRhNIta paJcamam // jAtasasyAtribhAgaM tu pragRhNIyAdathAbhRtaH // bhaktAcchAdabhRtA hyannavastradAnena yoSitaH // iti For Private And Personal Use Only Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 254 yaajnyvlkysmRtiH| [vyavahArAdhyAyaH yastu svAmI vaNik gomI kSetriko vA aparicchinnavetanameva bhRtyaM karma kA. rayati sa tasmAdvANijyapazusasyalakSaNAkarmaNo yallabdhaM tasya dazamaM bhAgaM bhRtyAya mahIkSitA rAjJA dApanIyaH // 194 // anAjJaptakAriNaM pratyAha dezaM kAlaM ca yo'tIyAllAbhaM kuryAcca yo'nyathA / tatra syAtsvAminazchando'dhikaM deyaM kRte'dhike // 195 // yastu bhRtyaH paNyavikrayAdhucitaM dezaM kAlaM ca paNyavikrayAdyakurvanderpAdinollaGghayettasminneva vA deze kAle ca lAbhamanyathA vyayAcatizayasAdhyatayA hInaM karoti tasminbhRtake bhRtidAnaMprati svAminazchanda icchA bhavet / yAvadicchati tAvaddadyAna punaH sarvAmeva bhRtimityrthH| yadA punardezakAlAbhijJatayA'dhiko lAbhaH kRtastadA pUrvaparicchannAya bhRteradhikamapi dhanaM svAminA bhRtyAya dAtavyam // 195 // . anekabhRtyasAdhyakarmaNi bhRtidAnaprakAramAha yo yAvatkurute karma tAvattasya tu vetanam / ubhayorapyasAdhyaM cetsAdhye kuryAdyathAzrutam // 196 // yadA punarekameva karma niyatavetanamubhAbhyAM kriyamANaM ubhayorapyasAdhyaM cevyAdhyAdyabhibhavAdubhAbhyAmapizabdAbahubhirapi yadi na parisamApitaM tadA yo bhRtyo yAvatkarma karoti tAvattasmai tatkRtakarmAnusAreNa madhyasthakalpitaM vetanaM deyaM na punaH samam / nacAvayavazaH karmaNi vetanasyAparibhASitatvAdadAnamiti mantavyam / sAdhye tUbhAbhyAM karmaNi nirvartite yathAzrutaM yAvatparibhASitaM tAbadubhAbhyAM deyaM na punaH pratyekaM kRtsnaM vetanaM nApi karmAnurUpaM parikalpya deyam 196 AyudhIyabhAravAhako pratyAha arAjadaivikaM naSTaM bhANDaM dApyastu vAhakaH / prasthAnavinakRccaiva pradApyo dviguNAM bhRtim // 197 // na vidyate rAjadaivikaM yasya bhANDasya tattathoktam / tadyadi prajJAhInatayA vAhakena nAzitaM tadA nAzAnusAreNAsau tadbhANDaM daapniiyH| tadAha nAradaH'bhANDaM vyasanamAgacchedyadi vAhakadoSataH / dApyo yattatra nazyettu daivarAjakRtAhate // ' iti // yaH punarvivAhAdyartha maGgalavati vAsare pratiSThamAnasya tatprasthAnaupayikaM karma prAgaGgIkRtya tadAnIM na kariSyAmIti prasthAnavinamAcarati ta. dAsau dviguNAM bhRtiM dApyaH / atyantotkarSahetukarmanirodhAt // 197 // prakrAnte saptamaM bhAgaM caturtha pathi saMtyajan / bhRtimardhapathe sarvA pradApyastyAjako'pi ca // 198 // 1 bhRtyakarma ga. gha. 2 darpAdinamullaGghayet gha. 3 bhRterapi kimapi dhanamadhikaM kha. For Private And Personal Use Only Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir cUtasamAhvayaprakaraNam 17] mitAkSarAsahitA / 255 kiMca / prakrAnte adhyavasite prasthAne svAGgIkRtaM karma yastyajati asau bhRteH saptamaM bhAgaM dApyaH / nanvatraiva viSaye prasthAnavighnakRdityAdinA dviguNabhRtidAnamuktaM, idAnI saptamo bhAga iti virodhaH / ucyate / bhRtyAntaropAdAnAvasarasaM. bhave svAGgIkRtaM karma yastyajati tasya saptamo vibhAgaH / yattu prasthAnalagnasamaya eva tyajati tasya dvigunnbhRtidaanmityvirodhH| yaH punaH pathi prakrAnte gamane vartamAne sati karma tyajati sa bhRtezcaturtha bhAgaM dApyaH / ardhapathe punaH sarvA bhRti dApyaH / yastu tyAjakaH karmAtyajantaM tyAjayati svAmI pUrvoktapradezeSvasA. vapi pUrvoktasaptamabhAgAdikaM bhRtyAya dApanIyaH / etaccAvyAdhitAdiviSayam / (manuH 8|215)-'bhRtyo'naato na kuryAdyo datkirma yathocitam / sa daNDyaH kRSNalAnyaSTau na deyaM tasya vetanam // ' iti manuvacanAt / yadA punarvyAdhAva. pagate'ntaritadivasAnparigaNayya pUrayati tadA labhata eva vetanam ( / 216) -'Artastu kuryAtsvasthaH sanyathAbhASitamAditaH / sa dIrghasyApi kAlasya svaM labhetaiva vetanam // ' iti manusmaraNAt // yastvapagatavyAdhiH svastha eva vA'lasyAdinA svArabdhaM kAlponaM na karoti pareNa vA na samApayati tasmai vetanaM na deyamiti / yathAha manuH (8|217)-'ythoktmaatH svastho vA yastakarma na kArayet / na tasya vetanaM deyamalponasyApi karmaNaH // ' iti // 19 // iti vetanAdAnaprakaraNam / atha dyUtasamAhRyaprakaraNam 17 adhunA dyUtasamAhRyAkhyaM vivAdapadamadhikriyate / tatsvarUpaM ca nAradenAmi. hitam-'akSavadhrazalAkAdyairdevanaM jihmakAritam / paNakrIDAvayobhizca padaM dyUta. samAhvayam // ' iti / akSAH pAzakAH / vadhrazcarmapaTTikA / zalAkA dantAdimayyo diirghctursraaH| AdyagrahaNAcca turaGgAdikrIDAsAdhanaM karituraGgarathAdikaM gRhyate / tairaprANibhiryadevanaM krIDA paNapUrvikA kriyate / tathA vayobhiH pakSabhiH kukkuTapArAvatAdibhiH cazabdAnmallameSamahiSAdibhizca prANibhiryA paNapUrvikA krIDA kriyate tadubhayaM yathAkrameNa cUtasamAhvayAkhyaM vivAdapadam / dyUtaM ca samAhvayazca dyUtasamAhvayam / taduktaM manunA (9|223)-'apraannimiykriyte talloke dyUtamucyate / prANibhiH kriyamANastu sa vijJeyaH samAhvayaH // ' iti // tatra yUtasamAdhikAriNo vRttimAha glahe zatikavRddhastu sabhikaH paJcakaM zatam / gRhNIyAdbhUrtakitavAditarAddazakaM zatam // 199 // 1 vAdhyAdyapagame ga. 2 vyavahArapadamaghi gha. 3 akSavandha kha. For Private And Personal Use Only Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 256 yaajnyvlkysmRtiH| [vyavahArAdhyAyaH parasparasaMpratipattyA kitavaparikalpitaH paNo glaha ityucyate / tatra glahe tadAzrayA zatikA zataparimitA tadadhikaparimANA vA vRddhiryasyAsau zatikavRddhitasmAdbhUrtakitavAtpaJcakaM zatamAtmavRttyarthaM sabhiko gRhNIyAt / paJcapaNA Ayo yasmin zate tatpaJcakaM zatam / tadasminvRddhyAyalAbha-' ityAdinA kan / jita. glahasya viMzatitama bhAgaM gRhNIyAdityarthaH / sabhA kitavanivAsArthA yasyAstyasau sabhikaH / kalpitAkSAdinikhilakrIDopakaraNastadupacitadravyopajIvI sbhaaptirucyte| itarasAtpunarapi pUrNazatikavRddheH kitavAddazakaM zataM jitadravyasya dazarma bhAgaM gRhNIyAditi yAvat // 199 // evaM klRptavRttinA sabhikena kiM kartavyamityAha sa samyakpAlito dadyAdrAjJe bhAgaM yathAkRtam / jitamudrAhayajetre dadyAtsatyaM vacaH kSamI // 200 // ya evaM kluptavRtti tAdhikArI sa rAjJA dhUrtakitavebhyo rakSitastasmai rAjJe yathA saMpratipannamaMzaM dadyAt / tathA jitaM yadravyaM taduddAhayet bandhakagrahaNenAsedhAdinA ca parAjitasakAzAduddharet / uddhRtya ca taddhanaM jene jayine samiko dadyAt / tathA kSamI bhUtvA satyaM vaco vizvAsArthaM dyUtakAriNAM dadyAt / taduktaM nAradena -samikaH kArayet dyUtaM deyaM dadyAcca tatkRtam' iti // 200 // yadA punaH sabhiko dApayituM na zaknoti tadA rAjA dApayedityAha prApte nRpatinA bhAge prasiddha dhuurtmnnddle| jitaM sasabhike sthAne dApayedanyathA na tu // 201 // prasiddha apracchanne rAjAdhyakSasamanvite sasabhike samikasahite kitavasamAje sabhikena ca rAjabhAge datte rAjA dhUrtakitavamavipratipannaM jitaM paNaM dApayet / anyathA pracchanne sabhikarahite adattarAjabhAge chUte jitapaNaM jene na dApayet // 201 // jayaparAjayavipratipattau nirNayopAyamAha draSTAro vyavahArANAM sAkSiNazca ta eva hi| dhUtavyavahArANAM draSTAraH sabhyAsta eva kitavA eva rAjJA niyoktavyAH ! na tatra zrutAdhyayanasaMpannA ityAdiniyamo'sti / sAkSiNazca dyUte dyUtakArA evaM kAryAH / na tatra strIbAlavRddhakitavetyAdiniSedho'sti // kvacit dyUtaM niSedhuM daNDamAha__ rAMjJA sacihna nirvAsyAH kUTAkSopadhidevinaH // 202 // kUTairakSAdibhirupadhinA ca mativaJcanahetunA maNimantrauSadhAdinA ye dIvyanti tAn zvapadAdinAGkayitvA rAjA svarASTrAnnirvAsayet / nAradena tu nirvAsane vi. zeSa uktaH-'kUTAkSadevinaH pApAn rAjA rASTrAdvivAsayet / kaNThe'kSamAlA1 jitaM dravyamudrAhayet kha. 2 yute paNaM jetre kha. For Private And Personal Use Only Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vAkpAruSyaprakaraNam 18 ] mitAkSarAsahitA / 257 mAsajya sa hyeSAM vinayaH smRtaH // ' iti // yAni ca manuvacanAni dyUtaniSedhaparANi ( manuH 9 / 224 ) - ' dyUtaM samAhvayaM caiva yaH kuryAt kArayeta vA / tAsarvAndhAtayedrAjA zUdrAMzca dvijaliGginaH // ' ityAdIni tAnyapi kUTAkSadevanaviSayatayA rAjAdhyakSasabhikarahitadyUtaviSayatayA ca yojyAni // 202 // dyUtamekamukhaM kArya taskarajJAnakAraNAt / kiMca / yatpUrvoktaM dyUtaM tadekamukhaM ekaM mukhaM prAdhAnaM yasya dyUtasya tattathoktaM kAryam / rAjAdhyakSAdhiSTitaM rAjJA kArayitavyamityarthaH / taskara jJAnakAraNAt / taskarajJAnarUpaM prayojanaM paryAlocya prAyazazcauryArjitadhanA eva kitavA bhavantyatazcaravijJAnArthamekamukhaM kAryam // dyUtadharma samAhvaye'tidizannAha eSa eva vidhirjJeyaH prANidyUte samAye || 203 || glahe zatikavRddherityAdinA yo dyUtadharma uktaH sa eva prANidyUte malameSamahiSAdinirvayai samAhvayasaMjJake jJAtavyaH // 203 // iti dyUtasamAhvayAkhyaM prakaraNam / atha vAkpAruSyaprakaraNam 18 2 idAnIM vAkpAruSyaM prastUyate / talakSaNaM coktaM nAradena - ' dezajAtikulA - dInAmAkrozaM nyaGgasaMyutam / yadvacaH pratikUlArthaM vAkpAruSyaM taducyate // ' iti / dezAdInAmAkrozaM nyaGgasaMyutam / uccairbhASaNamAkrozaH nyaGgamavayaM tadubhayayuktaM yatpratikUlArthamudvegajananArthaM vAkyaM tadvAkpAruSyaM kathyate / tatra kalahapriyAH khalu gauDA iti dezAkrozaH / nitAntaM lolupAH khalu viprA iti jAtyAkrozaH / krUracaritA nanu vaizvAmitrA iti kulAkSepaH / AdigrahaNAtsva vidyAzilpAdinindayA vidvacchiMpAdiparuSAkSepo gRhyate / tasya ca daNDatAratamyArthe niSThurAdibhedena traividhyamabhidhAya talakSaNaM tenaivoktam- 'niSThurAzlIlatIyatvAdapi tatrividhaM smRtam / gauravAnukramAttasya daNDo'pi syAtkramAdguruH / sAkSepaM niSThuraM jJeyamazlIlaM nyaGgasaMyutam / patanIyairupAkrozaistIkramAhurmanISiNaH // ' iti / tatra dhiyUrkhajAlmamityAdi sAkSepam / atra nyaGgamitya sabhyam / avayaM bhaginyAdigamanaM tadyuktamazlIlam / surApo'sItyAdimahApAtakAdyAkrozairyuktaM vacastIvram // tatra niSThurAkroze savarNaviSaye daNDamAhasatyAsatyAnyathAstotrairnyUnAGgendriyarogiNAm / kSepaM karoti ceddaNDyaH paNAnardhatrayodazAn // 204 // 1 khalu lolupAH kha. 2 zilpAdi kha. gha. 3 dhirkha jAtmastvamityAdi ga. For Private And Personal Use Only Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 258 yaajnyvlkysmRtiH| [vyavahArAdhyAyaH nyUnAGgAH karacaraNAdivikalAH / nyUnendriyA netrshrotraadirhitaaH| rogiNo dushcrmprbhRtyH| teSAM satyenAsatyenAnyathAstotreNa ca nindArthayA stutyA / yatra netrayugalahIna eSo'ndha ityucyate tatsatyam / yatra punazcakSuSmAnevAndha ityucyate tadasatyam / yatra vikRtAkRtireva darzanIyastvamasItyucyate tadanyathAstotram / evaMvidhairyaHkSepaM nirbhartsanaM karotyasau ardhAdhikatrayodazapaNAndaNDanIyaH / (manuH 8|274)-'kaannN vApyathavA khAmanyaM vApi tathAvidham / tathyenApi bruvandApyo daNDaM kArSApaNAvaram // ' iti yanmanuvacanaM tadatidurvRttavarNaviSayam / yadA punaH putrAdayo mAtrAdIn zAnti tadA zataM daNDanIyA iti tenaicoktam / (manuH 8|275)-'maatrN pitaraM jAyAM bhrAtaraM zvazuraM gurum / AkSArayanzataM dApyaH panthAnaM cAdadadguroH // ' iti / etacca sAparAdheSu mAtrAdiSu guruSu niraparAdhAyAM ca jAyAyAM draSTavyam // 204 // azlIlAkSepe daNDamAha abhigantAsi bhaginIM mAtaraM vA taveti ha / zapantaM dApayedrAjA paJcaviMzatikaM damam // 205 // svadIyAM bhaginI mAtaraM vA abhigantAsmIti zapantaM anyAM vA svajAyAmabhigantetyevaM zapantaM rAjA paJcaviMzatikaM paNAnAM paJcAdhikA viMzatiryasmindaNDe sa tathoktastaM damaM dApayet // 205 // evaM samAnaguNeSu varNiSu daNDamamidhAya viSamaguNeSu daNDaM pratipAdayitumAha artho'dhameSu dviguNaH parastrIpUttameSu ca / adhameSvAkSetrApekSayA nyUnavRttAdiguNeSva| daNDaH / pUrvavAkye paJcaviMzateH prakRtasvAttadapekSayArdhaH sArdhadvAdazapaNAtmako draSTavyaH / parabhAryAsu punaravizeSeNa dviguNaH paJcaviMzatyapekSayaiva paJcAzatpaNAtmako veditavyaH // tathottameSu ca svApe. kSayAdhikazrutavRtteSu daNDaH paJcAzatpaNAtmaka eva // varNAnAM mUrdhAvasiktAdInAM ca parasparAkSepe daNDakalpanAmAha daNDapraNayanaM kArya varNajAtyuttarAdharaiH // 206 // varNA brAhmaNAdayaH / jAtayo mUrdhAvasiktAdyAH / varNAzca jAtayazca varNajAtayaH / uttarAzca adharAzca uttarAdharAH varNajAtayazca te uttarAdharAzca varNajAtyuttarAdharAH taiH varNajAtyuttarAdharaiH parasparamArkepe kriyamANe daNDasya praNayanaM prakarSeNa nayanamUhanaM veditavyam / tacca daNDakalpanamuttarAdharairiti vizeSeNopAdAnAduttarAdharabhAvApekSayaiva kartavyamityavagamyate / yathA mUrdhAvasiktaM brAhmaNAddhInaM kSatriyAdutkRSTaM cAkruzya brAhmaNaH kSatriyAkSepanimittAtpaJcAzatpaNadaNDAkiMcidadhikaM paJca saptatyAtmakaM daNDamarhati / kSatriyo'pi tamAkruzya brAhmaNAkSepanimittAcchatadaNDauM 1 neSo'ndha iti kha. 2 draSTavyaH gha. 3 vizeSopAdAnAt kha. 4 daNDAdUnaM kha. For Private And Personal Use Only Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vAkpAruSyaprakaraNam 18] mitAkSarAsahitA / 259 ddhInaM paJcasaptatimeva daNDamahati / mUrdhAvasikto'pi tAvAzya tameva daNDamahati / mUrdhAvasiktAmbaSThayoH parasparAkSepe brAhmaNakSatriyayoH parasparAkrozanimittakau yathAkrameNa daNDau veditavyau / evamanyatrApyUhanIyam // 206 // evaM saMvarNaviSaye daNDamabhidhAya varNAnAmeva prAtilomAnulomAkSepe daNDamAha prAtilomyApavAdeSu dviguNatriguNA dmaaH| varNAnAmAnulomyena tasmAdardhAdhahAnitaH // 207 // apavAdA adhikSepAH / prAtilomyenApavAdAH prAtilomyApavAdAsteSu brAhmaNAkrozakAriNoH kSatriyavaizyayoryathAkrameNa pUrvavAkyATviguNapadopAttapaJcAzatpaNApekSayA dviguNAH zatapaNAH, triguNAH sArdhazatapaNA daNDA veditavyAH / zUdrasya brAhmaNAkoze tAnaM jihvAcchedanaM vA bhavati / yathAha manuH (1267)'zataM brAhmaNamAkruzya kSatriyo daNDamahati / vaizyo'dhyardhazataM dve vA zUdrastu vadhamarhati // iti / vizUdvayorapi kSatriyAdanantaraikAntarayostulyanyAyatayA za. tamadhyardhazataM ca yathAkrameNa kSatriyAkroze veditavyam / zUdrasya ca vaizyAkroze zatam / Anulomyena tu varNAnAM kSatriyavidazUdrANAM brAhmaNenAkroze kRte tasmADrAhmaNAkrozanimittAcchataparimitAkSatriyadaNDAtprativarNamardhasyArdhasya hAni kRtvAvaziSTaM paJcAzatpaJcaviMzatisArdhadvAdazapaNAtmakaM yathAkramaM brAhmaNo daNDanIyaH / taduktaM manunA (81168)-'paJcAzadrAhmaNo daNDyaH kSatriyasyAbhizaMsane / vaiIye syAdardhapaJcAzacchUdre dvAdazako damaH // " iti // kSatriyeNa vaizye zUdre vAkruSTe yathAkramaM paJcAzatpaJcaviMzatiko damau / vaizyasya ca zUdrAkroze paJcAzadityUhanI. yam / -'brAhmaNarAjanyavatkSatriyavaizyayoH' iti gautamasmaraNAt |-vidshuudryorevmev svajAtiprati tatvataH' iti (8 / 277) manusmaraNAca // 207 // punarniSThurAkSepamadhikRtyAha bAhugrIvAnetrasakthivinAze vAcike damaH / zatyastadardhikaH pAdanAsAkarNakarAdiSu // 208 // bAhvAdInAM pratyekaM vinAze vAcike vAcA pratipAdite tava bAhU chinamItye. varUpe zatyaH zataparimito daNDo veditavyaH / pAdanAsAkarNakarAdiSu AdigrahaNAsphigAdiSu vAcike vinAze tadardhikaH tasya zatasyArdhaM tadardhaM tadyasyAstyasau tadardhikaH paJcAzatpaNiko daNDo veditavyaH // 208 // azaktastu vadannevaM daNDanIyaH paNAndaza / tathA zaktaH pratibhuvaM dApyaH kSemAya tasya tu // 209 // kiMca / yaH punavarAdinA kSINazaktistvadvAhyAdyaGgabhaGgaM karomItyevaM zapatyaso 1 sarvavarNa ga. 2 paJcaviMzatyardhadvAdaza gha. 3 vaizyasya cArdhapaJcAzat gha. yA0 25 For Private And Personal Use Only Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 260 yaajnyvlkysmRtiH| [vyavahArAdhyAyaH dazapaNAndaNDanIyaH / yaH punaH samarthaH kSINazaktiM pUrvavadAkSipatyasau pUrvoktazatAdidaNDottarakAlaM tasyAzaktasya kSemArtha pratibhuvaM dApanIyaH // 209 // tInAkroze daNDamAha patanIyakRte kSepe daNDo madhyamasAhasaH / upapAtakayukte tu dApyaH prathamasAhasam // 210 / / pAtityahetubhirbrahmahatyAdibhirvarNinAmAkSepe kRte madhyamasAhasaM daNDaH / upapAtasaMyukte punargoghnastvamasItyevamAdirUpe kSepe prathamamAhasaM daNDanIyaH // 210 // vidyanRpadevAnAM kSepa uttmsaahsH|| madhyamo jAtipUgAnAM prathamo grAmadezayoH // 211 // kiNc| traividyAH vedatrayasaMpannAsteSAM rAjJAM devAnAM ca kSepe uttamasAhaso daNDaH / ye punarbrAhmaNamUrdhAvasiktAdijAtInAM pUgAH saMghAsteSAmAkSepe madhyamasAhaso daNDaH / grAmadezayoH pratyekamAkSepe prathamasAhaso daNDo veditavyaH // 211 // iti vAkpAruSyaM nAma vivAdapadaprakaraNam / atha daNDapAruSyaprakaraNam 19 saMprati daNDapAruSyaM prastUyate / tatsvarUpaM ca nAradenoktam-'paragAneSvabhidoho hastapAdAyudhAdibhiH / bhasmAdibhizcopaghAto daNDapAruSyamucyate // ' iti / paragAneSu sthAvarajaGgamAtmakadravyeSu hastapAdAyudhairAdigrahaNAdAvAdibhiryo'bhidoho hiMsanaM duHkhotpAdana tathA bhasmanA AdigrahaNAdrajaHpaGkapurIpAdyaizca ya upaghAtaH saMsparzanarUpaM manoduHkhotpAdanaM tadubhayaM daNDapAruSyam / daNDyate'neneti daNDo deyastena yatpAruSyaM viruddhAcaraNaM jaGgamAdevyasya taddaNDapAruSyam / tasya cAvagoraNAdikAraNabhedena traividhyamabhidhAya hInamadhyamottamadravyarUpakarma traividhyAtpunaspaividhyaM tenaivoktam--tasyApi dRSTaM traividhyaM hInamadhyottamakramAt / avagoraNaniHsaGgapAtanakSatadarzanaiH // hInamadhyottamAnAM ca dravyANAM samatikramAt / trINyeva sAhasAnyAhustatra kaNTakazodhanam // ' iti / niHsaGgapAtanaM niHzaGkapraharaNam / trINyeva sAhasAni triprakArANyeva / sahasA kRtAni daNDapAruSyANItyarthaH // tathA vAgdaNDapAruSyayorubhayorapi dvayoH pravRttakalahayormadhye yaH kSamate tasya na kevalaM daNDAbhAvaH kiMtu pUjya eva / tathA pUrva kalahe pravRttasya daNDagurutvam / kalahe ca baddhavairAnusandhAtureva daNDabhAktvam / tathA tayordvayoraparAdhavizeSAparijJAne daNDaH smH| tathA zvapacAdibhirAryANAmaparAdhe kRte sajanA eva daNDadApane'dhikAriNasteSAmazakyatve tAnU rAjA ghAtayedeva nArtha 1 kSemAya gha. 2 prathamasAhasaH gha. 3 varNAnAmAkSepe ga. 4 saMbandhe tu gha. 5 karaNabhedena kha. 6 tasyopadRSTaM kha. 7 niHzaGkapAtana gha. For Private And Personal Use Only Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir daNDapAruSyaprakaraNam 19] mitaakssraashitaa| 261 gRhNIyAdityevaM paJca prakArA vidhayastenaivoktAH-'vidhiH paJcavidhastUkta etayorubhayorapi / pAruSye sati saMrambhAdutpanne kudvayordvayoH // sa manyate yaH kSamate daNDabhAgyo'ti vartate / pUrvamAkSArayedyastu niyataM syAtsa doSabhAk // pazcAdyaH so'pyasatkArI pUrve tu vinayo guruH / dvayorApannayostulyamanubadhnAti yaH punaH // sa tayordaNDamAmoti pUrvo vA yadi vetaraH / pAruSyadoSAvRtayoyugapatsaMpravR. ttayoH // vizeSazvena lakSyeta vinayaH syAtsamastayoH / zvapAkaSaNDacaNDAlavyaGgeSu vadhavRttiSu // hastipatrAtyadAseSu gurvAcArya nRpeSu ca / maryAdAtikrame sadyo ghAta evAnuzAsanam // yameva hyativarterannete santaM janaM nRSu / sa eva vinayaM kuryAnanaM vinayabhAGnRpaH // malA hyete manuSyANAM dhanameSAM malAtmakam / atastAndhAtayedAjA nArthadaNDena daNDayet // ' iti // evaMbhUtadaNDapAruSyanirNayapUrvakatvAddaNDapraNayanasya tatsvarUpasaMdehe nirNayahetumAha asAkSikahate ciraiyuktibhizcAgamena ca / draSTavyo vyavahArastu kUTacihnakRto bhayAt // 212 // yadA kazcidvahasyahamanena hata iti rAje nivedayati tadA cidvaivarNAdisvarUpagatairliGgairyuktyA kAraNaprayojanapAlocanAtmikayA Agamena janapravAdena cazabdA. hivyena vA kUTacihnakRtasaMbhAvanAbhayAtparIkSA kAryA // 212 // evaM nizcite sAdhanavizeSeNa daNDavizeSamAha bhasmapaGkarajaHsparze daNDo dazapaNaH smRtH| amedhyapANiniSThayUtasparzane dviguNastataH // 213 // sameSveva parastrISu dviguNastUttameSu ca / hIneSvardhadamo mohamadAdibhiradaNDanam // 214 // bhasmanA pakena reNunA vA yaH paraM sparzayatyasau dazaparNa daNDaM dApyaH / amedhyamiti azruzleSmanakhakezakarNavidUSikAbhuktocchiSTAdikaM ca gRhyate / pANi: pAdasya pazcimo bhAgaH / niSThyUtaM mukhaniHsAritaM jalam / taiH sparzane tataH pUrvAdazapaNAdviguNo viMzatipaNo daNDo veditavyaH // purISAdisparzane punaH kAtyAyanena vizeSa uktaH-'chardimUtrapurISAyerApAdyaH sa ctugunnH| SaDguNaH kAya. madhye syAnmUrdhni tvaSTaguNaH smRtaH // ' iti / AdyagrahaNAdvasAzukrAsRGmajjAno gR. hyante / evaMbhUtaH pUrvokto daNDaH savarNaviSaye draSTavyaH / parabhAryAsu cAvizeSeNa / tathottameSu svApekSayA'dhikazrutavRtteSu pUrvoktAddazapaNAviMzatipaNAcca daNDAdviguNo daNDo veditvyH| hIneSu svApekSayA nyUnavRttazrutAdiSu pUrvoktasyArdhadamaH 1 kuryAnna tadvinayabhAk kha. 2 cihairRNAdi kha. 3 dviguNaH smRtaH kha. 4 nyUnazrutAdiSu kha. Ramtev For Private And Personal Use Only Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 262 yaajnyvlkysmRtiH| [vyavahArAdhyAyaH paJcapaNo dazapaNazca veditavyaH / mohazcittavaikalyam / mado madyapAnajanyo'vasthAvizeSaH / AdigrahaNAdrahAvezAdikam / etairyuktena bhasmAdisparzane kRte'pi daNDo na krtvyH|| 213 // 214 // prAtilomyAparAdhe daNDamAha viprapIDAkaraM chedyamaGgamabrAhmaNasya tu / udgaNe prathamo daNDaH saMsparze tu tadardhikaH // 215 // brAhmaNAnAM pIDAkaramabrAhmaNasya kSatriyAderyadaGga karacaraNAdikaM tacchettavyam / kSatriyavaizyayorapi pIDAM kurvataH zUdrasyAGgacchedanameva / (manuH 8|279)'yen kenacidaGgena hiMsyAcchreyAMsamantyajaH / chettavyaM tattadevAsya tanmanoranuzAsanam // ' iti / dvijAtimAtrasyAparAdhe zUdrasyAGgacchedavidhAnAdvaizyasyApi kSatriyApakAriNo'yameva daNDastulyanyAyatvAt / udgaNe vadhArthamudyate zastrAdike prathamasAhaso daNDo veditvyH| zUdrasya punarudrNe'pi hastAdicchedanameva (8 / 208) --'pANimudyamya daNDaM vA pANicchedanamarhati' iti manusmaraNAt // udguraNArtha zastrAdisparzane tu tadardhikaH prathamasAhasAdardhadaNDo veditavyaH // bhasmAdisaMsparza punaH kSatriyavaizyayoH prAtilomyApavAdeSu dviguNatriguNA damA iti vAkpAruSyokanyAyena kalpyam / zUdrasya tatrApi hastaccheda eva / ( 8|282).-'avnitthiivto darpAdvAvoSThau chedayennRpaH / avamUtrayato mer3hamavazardhayato gudam // ' iti manusmaraNAt // 215 // evaM prAtilomyAparAdhe daNDamabhidhAya punaH sajAtimadhikRtyAha udgaNe hastapAde tu dazaviMzatiko damau / parasparaM tu sarveSAM zastre madhyamasAhasaH // 216 // haste pAde vA tADanArthamudguNe yathAkramaM dazapaNo viMzatipaNazca daNDo veditavyaH / parasparavadhArtha zastre udguNe sarveSAM varNinAM madhyamasAhaso daNDaH // 216 // pAdakezAMzukakarolluzcaneSu paNAndaza / pIDAkarSAMzukAveSTapAdAdhyAse zataM damaH // 217 / / kiNc| pAdakezavastrakarANAmanyatamaM gRhItvA ya uluJcati jhaTityAkarSayati asau dshpnnaandnnddyH| pIDA ca karSazvAMzukAveSTazca pAdAdhyAsazca pIDAkarSAzukAveSTapAdAdhyAsaM tasminsamuccite zataM daNDyaH / etaduktaM bhavati / aMzukenAveSTya gADhamApIDyAkRSya ca yaH pAdena ghaTTayati taM zataM paNAndApayediti // 217 // zoNitena vinA duHkhaM kurvankASThAdibhirnaraH / dvAtriMzataM paNAndaNDyo dviguNaM darzane'sRjaH // 218 / / kiNc| yaH punaH zoNitaM yathA na dRzyate tathA mRdutADanaM kASThaloSTAdibhiH 1 varNAnAM gha. 2 damayeti ga. For Private And Personal Use Only Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir daNDapAruNyaprakaraNam 19] mitAkSarAsahitA / 263 karotyasau dvAtriMzataM paNAndaNDyaH // yadA punargADhatADanena lohitaM dRzyate tadA dvAtriMzato dviguNaM catuHSaSTipaNAndaNDanIyaH / tvaGmAMsAsthibhede punarvizeSo manunA darzitaH ( 8|284)-tvgbhedkH zataM daNDyo lohitasya ca darzakaH / mAMsabhettA ca SaniSkAnpravAsyastvasthibhedakaH // ' iti // 21 // karapAdadato bhaGge chedane karNanAsayoH / madhyo daNDo vraNodbhede mRtakalpahate tathA // 219 // kiMca / karapAdadantasya pratyekaM bhaGge karNanAsasya ca pratyekaM chedane rUDhavaNasyoadane mRtakalpo yathA bhavati tathA hate tADite madhyamasAhaso veditavyaH / anubandhAdinA viSayasya sAmyamatrApAdanIyam // 219 // ceSTAbhojanavAgrodhe netrAdipratibhedane / kandharAbAhusakznAM ca bhaGge madhyamasAhasaH // 220 // kiMca / gamanabhojanabhASaNanirodhe netrasya AdigrahaNAjihvAyAzca pratibhedane / kandharA grIvA, bAhuH prasiddhaH, sakthi urusteSAM pratyekaM bhaJjane madhyamasAhaso daNDaH // 220 // ekaM natAM bahUnAM ca yathoktAdviguNo damaH / apica / yadA punarbahavo militA ekasyAGgabhaGgAdikaM kurvanti tadA yasminyasmin aparAdhe yo yo daNDa uktastatra tasmAdviguNo daNDaH pratyeka veditavyaH / atikrUratvAtteSAM prAtilomyAnulomyAparodhayorapyetasyaiva savarNaviSaye'bhihitasya daeDajAtasya vAkpAruSyoktakrameNa hAni vRddhiM ca kalpayet / -'vAkpAruSye ya evoktaH prAtilomyAnulomataH / sa eva daNDapAruSye dApyo rAjJA yathAkramam // ' iti smaraNAt // kalahApahRtaM deyaM daNDazca dviguNastataH // 221 // kiMca / kalahe vartamAne yadyenApahRtaM tattena pratyarpaNIyam / apahRtadravyAvigugAzcApahAranimitto daNDo deyaH // 221 // duHkhamutpAdayedyastu sa samutthAnajaM vyayam / dApyo daNDaM ca yo yasminkalahe samudAhRtaH // 222 // kiMca / yo yasya tADanAduHkhamutpAdayetsa tasya vraNaropaNAdau auSadhArtha pathyArthaM ca yo vyayaH kriyate taM dadyAt / samutthAnaM vraNaropaNam / yasminkalahe yo daNDastaM ca dadyAnna punaH samutthAnajavyayamAtram // 222 // 1 mAMsAsthivibhede kha. 2 parAdhepyetasyeva gha. 3 ya evoktaH pratilomAnulomataH / sa eva daNDapAruSye rAjJA kAryoM yathAkramam gha. For Private And Personal Use Only Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 264 yaajnyvlkysmRtiH| [vyavahArAdhyAyaH paragAtrAbhidrohe daNDamuktvAnantaraM bahiraGgArthanAze daNDamAha abhighAte tathA chede bhede kuDyAvapAtane / paNAndApyaH paJcadaza viMzati tadyayaM tathA // 223 / / mudgarAdinA kuDyasyAbhighAte vidAraNe dvidhAkaraNe ca yathAkrama paJcapaNo dazapaNo viMzatipaNazva daNDo veditavyaH / avapAtane punaH kuDyasyaite trayo daNDAH samuccitA grAhyAH / punaH kuDyasaMpAdanArtha ca dhanaM svAmine dadyAt // 223 // duHkhotpAdi gRhe dravyaM kSipanprANaharaM tathA / poDazAyaH paNAndApyo dvitIyo madhyamaM damam // 224 // apica / paragRhe duHkhajanakaM kaNTakAdi dravyaM prakSipanpoDazapaNAndaNDyaH / prANaharaM punarviSabhujaGgAdikaM prakSipanmadhyamasAhasaM daNDyaH // 224 // pazvabhidohe daNDamAha duHkhe ca zoNitotpAde zAkhAGgacchedane tthaa| daNDaH kSudrapazUnAM tu dvipaNaprabhRtiH kramAt // 225 // kSudrANAM pazUnAM ajAvikahariNaprAyANAM tADanena duHkhotpAdane asRknAvaNe zAkhAGgacchedane / zAkhAzabdena cAtra prANasaMcArarahitaM zRGgAdikaM lakSyate / aGgAni karacaraNaprabhRtIni / zAkhA cAGgaM ca zAkhAGgaM tasya chedane dvipaNaprabhRtidaNDaH / dvau paNau yasya daNDasya sa dvipaNaH / dvipaNaH prabhRtirAdiryasya daNDagaNasyAsau dvipaNaprabhRtiH / sa ca daNDagaNo dvipaNazcatuHpaNaH SaTpaNo'STapaNa ityevaM. rUpo na punariNastripaNazcatuSpaNaH paJcapaNa iti / kathamiti ceducyate / aparA. dhagurutvAttAvatprathamadaNDAdgurutaramuparitanaM daNDatritayamavagamyate / tatra cAzruta. tritvAdisaMkhyAzrayaNAdvaraM zrutadvisaMkhyAyA evAbhyAsAzrayaNena gurutvasaMpAdanamiti niravadyam // 225 // liGgasya chedane mRtyau madhyamo mUlyameva ca / mahApazUnAmeteSu sthAneSu dviguNo damaH // 226 // kiMca teSAM kSudrapazUnAM liGgacchedane maraNe ca madhyamasAhaso daNDaH / svAmine ca mUlyaM dadyAt / mahApazUnAM punargogajavAjiprabhRtInAmeteSu sthAneSu tADanalohitasrAvaNAdiSu nimitteSu pUrvoktAhaNDAddviguNo daNDo veditavyaH // 226 // sthAvarAbhidrohe daNDamAha prarohizAkhinAM zAkhAskandhasarva vidAraNe / upajIvyadrumANAM ca viMzaterdviguNo damaH // 227 // 1 dvaidhIkaraNe gha. 2 samanvitAH gha. 3 ajAvihariNAnAM gha. 4 strizcatuHpa kha. 5 srAvaNAdinimitteSu kha. For Private And Personal Use Only Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAhasaprakaraNam 20 ] mitaakssraashitaa| 265 prarohA aDarAstadvantyaH zAkhAH prarohiNyaH yazchinnAH punarutAH pratikANDa prarohanti tAH zAkhA yeSAM vaTAdInAM te prarohizAkhinasteSAM zAkhAcchedane / yato mUlazAkhA nirgacchanti sa skandhastasya chedane samUlavRkSacchedane ca yathAkramaM viMzatipaNadaNDAdArabhya pUrvasmAtpUrvasmAduttarottaro daNDo dvigunnH| etaduktaM bhavati / viMzatipaNazcatvAriMzatpaNo'zItipaNa ityevaM trayo daNDA yathAkrama zAkhAcchedanAdiSvaparAdheSu bhavantIti / bhaprarohizAkhinAmapyupajIvyavRkSANAmAmrAdInAM pUrvokteSu sthAneSu pUrvoktA eva daNDAH anupajIvyAnarohizAkhiSu punavRkSeSu kalpyAH // 227 // vRkSavizeSa pratyAha caityazmazAnasImAsu puNyasthAne surAlaye / jAtadrumANAM dviguNo damo vRkSe ca vizrute // 228 // caityAdiSu jAtAnAM vRkSANAM zAkhAcchedanAdiSu pUrvoktAddaNDAdviguNaH / vitezru ca pippalapalAzAdike dviguNo daNDaH // 228 // gulmAdInpratyAha gulmagucchApalatApratAnauSadhivIrudhAm / pUrvasmRtAdardhadaNDaH sthAneSUkteSu kartane // 229 // gulmA anatidIrghanibiDalatA maaltyaadyH| gucchA avallIrUpAH asaralaprAyAH kuraNTakAdayaH / kSupAH karavIrAdayaH saralaprAyAH / latA dIrghayAyinyo drAkSAtimuktAprabhRtayaH / pratAnAH kANDapraroharahitAH saralayAyinyaH saarivaaprbhRtyH| oSadhyaH phalapAkAvasAnAH zAliprabhRtayaH / vIrudhaH chinnA api yA vividhaM prarohanti tAH guDUcIprabhRtayaH / eteSAM pUrvokteSu sthAneSu vikartane chedane pUrvoktAddaNDAdardhadaNDo veditavyaH // 229 // iti daNDapAruSyaprakaraNam / mAyA atha sAhasaprakaraNam 20 saMprati sAhasaM nAma vivAdapadaM vyAcikhyAsustallakSaNaM tAvadAha sAmAnyadravyaprasabhaharaNAtsAhasaM smRtam / sAmAnyasya sAdhAraNasya yatheSTaM viniyogAnahatvAvizeSeNa parakIyasya vA dravyasyApaharaNaM sAhasam / kutH| prasabhaharaNAt prasahya haraNAt / balAvaSTambhena haraNAditi yAvat // etaduktaM bhavati / rAjadaNDaM janakrozaM collaGghaya rAjapuruSetarajanasamakSaM yatkicinmAraNaharaNaparadArapradharSaNAdikaM kriyate tatsarvaM sAhasa 1 paNAddaNDAdArabhya gha. 2 vRkSe'tha vizrute kha. 3 zikhAyAyinyaH iti pAThaH. 4 yatheSTaviniyogA ga. gha. 5 tvAdvizeSeNa ga. For Private And Personal Use Only Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yaajnyvlkysmRtiH| [vyavahArAdhyAyaH miti sAhasalakSaNam / ataH sAdhAraNadhanaparadhanayorharaNasyApi balAvaSTambhena kriyamANatvAtsAhasatvamiti / nAradenApi sAhasasya svarUpaM vivRtam-'sahasA kriyate karma ytkiNcidvldrpitaiH| tatsAhasamiti proktaM saho balamihocyate // ' iti / tadidaM sAhasaM cauryavAgdaNDapAruSyastrIsaMgrahaNeSu vyAsaktamapi baladarpAvaSTambhopAdhito bhidyate iti daNDAtirekArthaM pRthagamidhAnam / tasya ca daNDavaicitryapratipAdanAtha prathamAdibhedena traividhyamabhidhAya tallakSaNaM tenaiva vivRtam-'tatpunastrividhaM jJeyaM prathamaM madhyamaM tathA / uttamaM ceti zAstreSu tasyoktaM lakSaNaM pRthak // phalamUlodakAdInAM kSetropakaraNasya ca / bhaGgAkSepopamardAdyaiH prathamaM sAhasaM smRtam // vAsaHpazvannapAnAnAM gRhopakaraNasya ca / etenaiva prakAreNa bhadhyamaM sAhasaM smRtam // vyApAdo vipazastrAyaiH paradArAbhimarzanam / prANoparodhi yaccAnyaduktamuttamasAhasam // tasya daNDaH kriyAkSepaH prathamasya zatAvaraH / madhyamasya tu zAstrajJaidRSTaH paJcazatAvaraH // uttame sAhase daNDaH sahasrAvara ipyate / vadhaH sarvasvaharaNaM purAnnirvAsanAGkane / tadaGgaccheda ityukto daNDa uttamasAhase // ' iti // vadhAdayazcAparAdhatAratamyAduttamasAhase samastA vyastA vA yojyaaH|| tatra paradravyApaharaNarUpe sAhase daNDamAha tanmUlyATviguNo daNDo nihnave tu caturguNaH // 230 // tasyApahRtadravyasya mUlyAt dviguNo daNDaH / yaH punaH sAhasaM kRtvA nAhamakArSamiti nihate tasya mUlyAccaturguNo daNDo bhavati / etasmAdeva vizeSadaNDavidhAnAtprathamasAhasAdisAmAnyadaNDavidhAnamapahAravyatiriktaviSayaM gamyate // 230 // sAhasasya prayojayitAraM pratyAha yaH sAhasaM kArayati sa dApyo dviguNaM damam / yazcaivamuktvAhaM dAtA kArayetsa caturguNam // 231 // yastu sAhasaM kurvityevamuktvA kArayatyasau sAhasikAddaNDAdviguNaM daNDaM dApyaH / yaH punarahaM tubhyaM dhanaM dAsyAmi tvaM kurvityevamuktvA sAhasaM kArayati sa caturguNaM daNDaM dApyo'nubandhAtizayAt // 231 // sAhasikavizeSa pratyAha ardhyAkSepAtikramakaddhAtRbhAryAprahArakaH / saMdiSTasyApradAtA ca samudragRhabhedakRt / / 232 // sAmantakulikAdInAmapakArasya kaarkH| paJcAzatpaNiko daNDa epAmiti vinizcayaH // 233 // arthyAMrdhArhasyAcAryAderAkSepamAjJAtikramaM ca yaH karoti yazca bhrAtRbhAryA 1 pAdhinA bhiyate gha. 2 kurvityevaM vAcaiva kArayati gha. 3 aAkrozAti kha. For Private And Personal Use Only Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 267 sAhasaprakaraNam 20] mitAkSarAsahitA / tADayati tathA saMdiSTasya pratizrutasyArthasyApradAtA yazca mudritaM gRhasudghATayati tathA svagRhe kSetrAdisaMsaktagRha kSetrAdisvAminAM kulikAnAM svakulodbhavAnAM AdigrahaNAtsva grAmya svadezIyAnAM ca yo'pakartA te sarve paJcAzatpaNaparimitena daNDanIyAH // 232 // 233 // svacchandaM vidhavAgAmI vikruSTe nAbhidhAvakaH / akAraNe ca vikroSTA caNDAlavottamAnspRzet // 234 // zUdraH pravrajitAnAM ca daive pitrye ca bhojakaH / ayuktaM zapathaM kurvannayogyo yogyakarmakRt // 235 // vRpakSudrapazUnAM ca puMstvasya pratighAtakRt / sAdhAraNasyApalApI dAsIgarbhavinAzakRt / / 236 // pitRputrasvabhrAtRdampatyAcAryaziSyakAH / eSAmapatitAnyonyatyAgI ca zatadaNDabhAk || 237 // kiMca | niyogaM vinA yaH svecchayA vidhavAM gacchati / caurAdibhayAkulairvikuSTe ca yaH zaktospi nAbhidhAvati / yazca vRthAkozaM karoti / yazca caNDAlo brAhmaNAdInspRzati / yazca zUdAH pravrajitAdigambarAdIndaive pitrye ca karmaNi bhojayati / yazcAyuktaM mAtaraM gamiSyAmItyevaM zapathaM karoti / tathA yazca ayogya eva zUdrAdiyogyakarmAdhyayanAdi karoti / vRSo balIvardaH kSudrapazavo'jAdayasteSAM puMstvasya prajananazaktervinAzakaH / vRkSakSudrapazUnAmiti pAThe hiMgvAdyauSadhayogena vRkSAdeH phalaprasUnAnAM pAtayitA / sAdhAraNamapalapati sAdhAraNadravyasya ca vaJcakaH / dAsIgarbhasya ca pAtayitA / ye ca pitrAdayo'patitA eva santo'nyonyaM tyajanti te sarve pratyekaM paNazataM daNDArhA bhavanti // 234 // // 235 // 236 // 237 // iti sAhasaprakaraNam // sAhasaprasaGgAttatsadRzAparAdheSu nirNejakAdInAM daNDamAhavasAnastrInpaNAndaNDyo nejakastu parAMzukam / vikrayAvakrayAdhAnayAciteSu paNAndaza || 238 // jako vastrasya dhAvakaH sa yadi nirNejanArthaM samarpitAni vAsAMsi svayamAcchAdayati tadAsau paNatrayaM daNDyaH / yaH punastAni vikrINIte avakrayaM vA etAvatkAlamupabhogArthaM vastraM dIyate mahyametAvaddhanaM deyamityevaM bhATakena yo dadAti AdhitvaM vA nayati svasuhRyo yAcitaM vA dadAtyasau pratyaparAdhaM dazapaNAndaNDanIyaH / tAni ca vastrANi zlakSNazAlmalIphalake kSAlanIyAni na pASANe, naca vyatyasanIyAni, naca svagRhe vAsayitavyAni itarathA daNDyaH / 1 zUdrapratrajitAnAM kha. 2 grahISyAmItyevaM kha. 3 zAlmale phalake kha. For Private And Personal Use Only Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 268 yAjJavalkyasmRtiH [ vyavahArAdhyAyaH ( 8/396 ) - ' zAlmalIphalake lakSaNe nijyAdvAsAMsi nejakaH / naca vAsAMsi vAsobhirnirharenna ca vAsayet // ' iti manusmaraNAt // yadA punaH pramAdAttAni nAzayati tadA nAradenoktaM draSTavyam- 'mUlyASTabhAgo hIyeta sakRddhautasya vAsasaH / dviHpAdastristRtIyAMzazcatudhate'rdhameva ca // ardhakSayAttu parataH pAdAMzApacayaH kramAt / yAvatkSINadazaM jIrNa jIrNasthAniyamaH kSayaH // ' iti / aSTapaNa tasya sakRddhautasya vastrasya nAzitasyASTamabhAgapaNAnaM mUlyaM deyam / dvidhatasya tu pAdonaM paNadvayonaM trirdhItasya punastRtIyAMzanyUnam / catudhatasyArdhaM paNacatuSTayaM deyam / tataH paraM prati nirNejanamavaziSTaM mUlyaM pAdapAdApacayena deyam / yAvajjIrNasya punarnAzitasyecchAto mUlyadAnakalpanam // 238 // pitAputravirodhe tu sAkSiNAM tripaNo damaH / antare ca tayoryaH syAttasyApyaSTaguNo damaH // 239 // pitAputrayoH kalahe yaH sAkSyamaGgIkaroti na punaH kalahaM nivArayati asau paNantrayaM daNDyaH / yazca tayoH sapaNe vivAde paNadAne pratibhUrbhavatyasau cakArAttayoryaH kalahaM vardhayati so'pi tripaNAdaSTaguNaM caturviMzatipaNAndaNDanIyaH / dampa tyAdiSvayameva daNDo'nusaraNIyaH // 239 // tulAzAsanamAnAnAM kUTakRnnANakasya ca / ebhizca vyavahartA yaH sa dApyo damamuttamam // 240 // tulA tolanadaNDaH / zAsanaM pUrvoktam / mAnaM prasthadroNAdi / nANakaM mudrAdicihnitaM drammaniSkAdi / eteSAM yaH kUTakRt dezaprasiddha parimANAdanyathA nyUnavamAdhikyaM vA drammAderavyavahArikamudrAtvaM tAmrAdigarbhatvaM vA karoti yazca taiH kUTairjAnannapi vyavaharati tAvubhau pratyekamuttamasAhasaM daNDanIyau // 240 // nANakaparIkSiNaM pratyAha akUTaM kUTakaM brUte kUTaM yathApyakUTakam / sa nANakaparIkSI tu dApya uttamasAhasam || 241 // yaH punarnANakaparIkSI tAmrAdigarbhameva drammAdikaM samyagiti brUte samyak vA kUTakamiti asAvuttamasAhasaM daNDyaH // 241 // cikitsakaM pratyAha bhiSagmithyAcarandaNDyastiryakSu prathamaM damam / mAnuSe madhyamaM rAjapuruSeSUttamaM damam // 242 // yaH punarbhiSak mithyA AyurvedAnabhijJa eva jIvanArthaM cikitsitajJo'hamiti tiryAnudhyarAjapuruSeSu cikitsAmAcaratyasau yathAkrameNa prathamamadhyamottamasAha 1 aSTamabhAgonaM paNaM mUlyaM khadha. 2 pAdAdyapacayena kha. 3 vyAvahArikamudritatvaM va. 4 carandApyaH gha. 5 rAjamAnuSe tUttamaM va. For Private And Personal Use Only Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ------enerancistant sAhasaprakaraNam 20] mitaakssraashitaa| 269 sAndaNDanIyaH / tatrApi tiryagAdiSu mUlyavizeSeNa varNavizeSeNa rAjapratyAsattivizeSeNa daNDAnAM laghugurubhAvaH kalpanIyaH // 242 // avadhyaM yazca. badhnAti baddhaM yazca pramuJcati / aprAptavyavahAraM ca sa dApyo damamuttamam // 243 // - yaH punarbandhanAnahamanaparAdhinaM rAjAjJayAvinA badhnAti / yazca baddhaM dhyavahA. rArthamAhUtaM anivRttavyavahAraM cotsRjatyasau uttamasAhasaM dApyaH // 243 // mAnena tulayA vApi yoM'zamaSTamakaM haret / daNDaM sa dApyo dvizataM vRddhau hAnau ca kalpitam // 244 // yaH punarvaNik vIhikArpAsAdeH paNyasyAmaSTamamaMzaM kUTamAnena kUTatulayA vA anyathA'paharati asau paNAnAM dvizataM daNDanIyaH / apahRtasya dravyasya punarvRddhau hAnau ca daNDasyApi vRddhihAnI kalpye // 244 // bheSajasnehalavaNagandhadhAnyaguDAdiSu / paNyeSu prakSipanhInaM paNAndApyastu SoDaza // 245 // bheSajamauSadhadravyam / sneho ghRtAdiH / lavaNaM prasiddham / gandhadravyamuzIrAdi / dhAnyaguDI prasiddhau / AdizabdAddhigumarIcAdi / eteSvasAradravyaM vikrayArtha mizrayataH poDazapaNo daNDaH // 245 // mRcarmamaNisUtrAyaHkASThavalkalavAsasAm / ajAtau jAtikaraNe vikreyASTaguNo damaH // 246 // kiMca / na vidyate bahumUlyA jAtiyasminmRcarmAdike tadajAti tasmin jAti. karaNe vikrayArtha gandhavarNarasAntarasaMcAraNena bahUmUlyajAtIyasAdRzyasaMpAdanena / yathA mallikAmodasaMcAreNa mRttikAyAM sugandhAmalakamiti / mArjAracarmaNi votkarSApAdanena vyAghracarmeti sphaTikamaNau varNAntarakaraNena padmarAga iti / kApIsike sUtre guNotkarSAdhAnena paTTasUtramiti / kolAyase varNotkarSAdhAnena rajata. miti / bilvakASThe candanAmodasaMcAreNa candanamiti / kaGkole tvagAkhyaM lavamiti / kAryAsike vAsasi guNotkarSAdhAnena kauzeyamiti / vikreyasyApAditasAdRzyamRcarmAdeH paNyasyASTaguNo daNDo veditavyaH // 246 // samudgaparivarta ca sArabhANDaM ca kRtrimam / AdhAnaM vikrayaM vApi nayato daNDakalpanA // 247 // bhinne paNe ca paJcAzatpaNe tu zatamucyate / dvipaNe dvizato daNDo mUlyavRddhau ca vRddhimAn // 248 // mudra pidhAnaM mudrena sahavartata iti samudraM karaNDakaM parivartanaM vyatyAsaH / 1 daNDasya. 2 kASrNAyase ca gha. 3 samudrazabdaH kha. pustake sarvatra. - - - For Private And Personal Use Only Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 270 yaajnyvlkysmRtiH| [vyavahArAdhyAyaH yo'nyadevamuktAnAM pUrNa karaNDakaM darzayitvA hastalAghavenAnyadeva sphaTikAnAM pUrNa karaNDakaM samarpayati yazca sArabhANDaM kastUrikAdikaM kRtrimaM kRtvA vikrayamAdhi vA nayati tasya daNDakalpanA vakSyamANA veditavyA / kRtrimakastUrikAdemUlyabhUte paNe bhinne nyUne / nyUnapaNamUlya iti yAvat / tasmin kRtrime vikrIte paJcAzatpaNo daNDaH / paNamUlye punaHzatam / dvipaNamUlye dvizato daNDa ityevaM mUlyavRddhau daNDavRddhirunneyA // 247 // 248 // vaNijaH pratyAha saMbhUya kurvatAmadhaM sabAdhaM kAruzilpinAm / arghasya hAsaM vRddhi vA jAnato dama uttamaH // 249 // rAjanirUpitArghasya hAsaM vRddhiM vA jAnanto'pi vaNijaH saMbhUya militvA kArUNAM rajakAdInAM zilpinAM citrakArAdInAM sabAdhaM pIDAkaramarghAntaraM lAbhalobhAtkurvantaH paNasahasraM daNDanIyAH // 249 // saMbhUya vaNijAM paNyamana'NoparundhatAm / vikrINatAM vA vihito daNDa uttamasAhasaH // 250 // kiMca / ye punarvaNijo militvA dezAntarAdAgataM paNyamanardheNa hInamUlyena prArthayamAnA uparundhanti mahAbhruNa vA vikrINate teSAmuttamasAhaso daNDo vihito manvAdibhiH // 250 // kena punararpaNa paNitavyamityata Aha rAjani sthApyate yo'rghaH pratyahaM tena vikryH| krayo vA niHsravastasmAdvaNijAM lAbhakRtsmRtaH // 251 // rAjani saMnihite sati yastenArghaH sthApyate nirUpyate tenArpaNa pratidinaM krayo vikrayo vA kAryaH / nirgataH savo niHsravo vizeSastasmAdrAjanirUpitA_dyo nisravaH sa eva vaNijAM lAbhakArI na punaH svacchandaparikalpitAt / manunA cArghakaraNe vizeSo darzitaH (81402)-'paJcarAne paJcarAtre pakSe mAse tathA gate / kurvIta caiSAM pratyakSamarghasaMsthApanaM nRpaH // ' iti // 251 // svadezapaNye tu zataM vaNiggRhNIta paJcakam / dazakaM pAradezye tu yaH sadyaH krayavikrayI // 252 // kiMca svadezaprAptaM paNyaM gRhItvA yo vikrINIte asau paJcakaM zataM paNazate paNapaJcakaM lAbhaM gRhNIyAt / paradezAtprApte punaH paNye zatapaNamUlye dazapaNAnlAbhaM gRhNIyAt / yasya paNasya grahaNadivasa eva vikrayaH saMpadyate / yaH punaH kAlA. ntare vikrINIte tasya kAlotkarSavazAllAbhotkarSaH kalpyaH / evaM ca yathArdhe nirU 1 bhinne bhinnamUlye gha. 2 jAnatAM gha. 3 avazeSaH gha. 4 vazAllAbhaH kalpya ga. For Private And Personal Use Only Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vikrIyAsaMpradAnapra 0 21 ] mitAkSarAsahitA / 271 pite year paJcapaNa lAbho bhavati tathaivArgho rAjJA svadezapaNyaviSaye sthApa nIyaH // 252 // pAradezya paNye'rdhanirUpaNaprakAramAha paNyasyopari saMsthApya vyayaM paNyasamudbhavam / ardho'nugrahakRtkAryaH kreturvikretureva ca // 253 // dezAntarAdAgate paNye dezAntaragamanapratyAgamanabhANDagrahaNazulkAdisthAneSu yAvAnupayukto'rthastAvantamartha parigaNayya paNyamUlyena saha melayitvA yathA paNazate dazapaNo lAbhaH saMpadyate tathA kretRvikretroranugrahakAryargho rAjJA sthApanIyaH // iti sAhasaprakaraNam / atha vikrIyA saMpradAnaprakaraNam 21 prAsaGgikaM parisamApyAdhunA vikrIyAsaMpradAnaM prakramate / tatsvarUpaM ca nAradenAbhihitam - vikrIya paNyaM mUlyena kreturyaca pradIyate / vikrIyAsaMpradAnaM tadvivAdapadamucyate // ' iti / tatra vikreyadravyasya carAcarabhedena dvaividhyamabhidhAya punaH pavidhatvaM tenaiva pratyapAdi - 'loke'smindvividhaM paNyaM jaGgamaM sthAvaraM tathA / pavidhastasya tu budhairdAnAdAnavidhiH smRtaH // gaNitaM tulitaM meyaM kriyA rUpataH zriyA // ' iti / gaNitaM kramukaphalAdi / tulitaM kanakakastUrIkukumAdi / meyaM zAlyAdi / kriyayA vAhadohA dirUpayopalakSitamazvamahiSyAdi / rUpataH paNyAGganAdi / zriyA dIhayA marakatapadmarAgAdIti // etat kArakamapi paNyaM vikrIyA'saMprayacchato daNDamAhagRhItamUlyaM yaH paNyaM kreturnaiva prayacchati / sodayaM tasya dApyaisit diglAbhaM vA digAgate / / 254 // gRhItaM mUlyaM yasya paNasya vikretrA tadgRhItamUlyaM tadyadi vikretA prArthayamA nAya svadezavANije tre na samarpayati tacca paNyaM yadi krayakAle bahumUlyaM satkAlAntare'lpamUlyenaiva labhyate tadArdhahrAsakRto ya udayo vRddhiH paNyasya sthAvarajaGgamAtmakasya te sahitaM paNyaM vikretA kretre dApanIyaH / yadA mUlyahrAsakRtaH paNyayodayo nAsti kiM tu krayakAle yAvadeva yato mUlyasyeyatpaNyamiti pratipannaM tAvadeva tadA tatpaNyamAdAya tasmindeze vikrINAnasya yo lAbhastenodayena sahitaM dvikaM trikamityAdipratipAditavRddhirUpodayena vA sahitaM tRvAJchAvazAddApanIyaH / yathAha nAradaH - 'ardhazvedevahIyeta sodayaM paNyamAvahet / sthAninAmeSa niyamo diglAbhaM digvicAriNAm // ' iti / yadA tvardhamahattvena paNyasya nyUna bhAvastadA tasminpaNye vastragRhAdike ya upabhogastadAcchAdanasukha 1 gaNimaM kramukaphalAdi, tulimaM karpUrAdi . ga. gha. 2 'zvedatra' kha. yA0 26 For Private And Personal Use Only Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 272 yaajnyvlkysmRtiH| [vyavahArAdhyAyaH nivAsAdirUpo vikretustatsahitaM paNyamasau daapyH| yathAha nAradaH-'vikrIya paNyaM mUlyena yaH keturna prayacchati / sthAvarasya kSayaM dApyo jaGgamasya kriyAphalam // ' iti / vikreturupabhogaH kSaya ucyate / ketRsaMbandhitvena kSIyamANatvAt / na punaH kuddypaatssyghaataadiruupH| tasya tu-'upahanyeta vA paNyaM dahyetApahiyeta vA / vikretureva so'nartho cikriiyaasNprycchtH||' ityatroktatvAt // yadA tvasau kretA dezAntarAtpaNyagrahaNArthamAgatastadA tatpaNyamAdAya dezAntare vikrINAnasya yo lAbhastena sahitaM paNyaM vikretA krene dApayitavyaH / ayaM ca krItapaNyasamarpaNaniyamo'nuzayAbhAve draSTavyaH // sati tvanuzaye 'krItvA vikrIya vA kiMcidi'tyAdi manUktaM veditavyam // 254 // vikrItamapi vikreyaM pUrvakretaryagRhNati / hAnizcetkretadoSeNa Rtureva hi sA bhavet // 255 / / kiMca / yadA punarjAtAnuzayaH ketA paNyaM na jighRkSati tadA vikrItamapi paNyamanyatra vikreyam / yadA punarvikretrA dIyamAnaM kretA na gRhNAti tacca paNyaM rAjadaivikenopahataM tadA kreturevAsau hAnirbhavet / paNyAgrahaNarUpeNa kretRdoSeNa nAzitatvAt // 255 // rAjadaivopaghAtena paNye doSamupAgate / hAnirvikreturevAsau yAcitasyAprayacchataH // 256 // apica / yadA punaH kretrA prArthyamAnamapi paNyaM vikretA na samarpayatyajAtAnuzayo'pi tacca rAjadaivikenopahataM bhavati tadAsau hAnirvikretureva / ato'nyadaduSTaM paNyaM vinaSTasadRzaM kretre deyam // 256 // anyahaste ca vikrIya duSTaM vA'duSTavadyadi / vikrINIte damastatra mUlyAttu dviguNo bhavet // 257 // kiNc| yaH punarvinaivAnuzayamekasya haste vikrItaM punaranyasya haste vikrINIte sadoSaM vA paNyaM pracchAditadoSaM vikrINIte tadA tatpaNyamUlyATviguNo damo vedvitvyH| nAradenApyatra vizeSo darzitaH-'anyahaste vikrIya yo'nyasmai tatprayacchati / dravyaM tadviguNaM dApyo vinayastAvadeva tu // nirdoSaM darzayitvA tu sadoSaM yaH prayacchati / sa mUlyAddviguNaM dApyo vinayaM tAvadeva tu // ' iti // sarvazvAyaM vidhirdattamUlye paNye draSTavyaH / adattamUlye punaH paNye vAGmAtrakraye kretRvikretrorniyamakAriNaH samayAdRte pravRttau nivRttau vA na kazciddoSaH / yathAha nAradaH-'dattamUlyasya paNyasya vidhireSa prakIrtitaH / adatte'nyatra samayAnna vikreturavikrayaH // ' iti // 257 // 1 kuDyapAsyaghAtAdi kha. 2 sadRkSaM gha. For Private And Personal Use Only Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saMbhUyasamutthAnapra 0 22 ] mitAkSarAsahitA / 273 vikrayAnuzayo'bhihitaH / krItAnuzayasvarUpaM tu prAk prpnycitm| adhunA tadubhayasAdhAraNaM dharmamAha - kSayaM vRddhiM ca vaNijA paNyAnAmavijAnatA / krItvA nAnuzayaH kAryaH kurvanpAgadaNDabhAk // 258 / / parIkSitakrItapaNyAnAM RyottarakAlaM krayakAlaparimANato'rghakRtAM vRddhimapaiyatA trA anuzayo na kAryaH / vikretrA ca mahArghanibandhanaM paNyakSayamapazyatA nAnuzayativyam / vRddhikSayaparijJAne punaH kretR vikretroranuzayo bhavatIti vyatirekAduktaM bhavati / anuzayakAlAvadhistu nAradenoktaH - ' krItvA mUlyena yaH paNyaM duHkrItaM manyate krayI / vikretuH pratideyaM tattasminnevAhvayavikSatam // dvitIye'hni dadattA mUlyAtriMzAMzamAvahet / dviguNaM tu tRtIye'hni parataH kretureva tat // ' iti / aparIkSitakrayavikraye punaH paNyavaiguNya nibandhanAnuzayAvadhi 'dezaikapaJcasasAhe' tyAdinA darzita eva / tadanayA vAcoyuktyA vRddhikSayaparijJAnasyAnuzayakAraNatvamagamyate / yathA gaNyaparIkSAvidhibalAtpaNyadoSANAmanuzayakAraNatvaM ataH paNyadoSatadRddhikSayakAraNatritayAbhAve'nuzayakAlAbhyantare'pi yadyanuzayaM karoti tadA paNyaSaGkAgaM daNDanIyaH / anuzayakAraNasadbhAve'pyanuzayakA lAtikrameNAnuzayaM kurvato'pyayameva daNDaH / upabhogenAvinazvareSu sthirArgheSvanuzayakAlAtikrameNAnuzayaM kurvato manUko daNDo draSTavyaH ( 8 / 223 ) - 'pareNa tu dazAhasya na dadyAnnApi dApayet / AdadAno dadacaiva rAjJA daNDyaH zatAni SaT // ' iti // 258 // iti vikrIyA saMpradAnaM nAma prakaraNam / atha saMbhUyasamutthAnaprakaraNam 22 saMbhUyasamutthAnaM nAma vivAdepadamidAnImabhidhIyatesamavAyena vaNijAM lAbhArthaM karma kurvatAm / lAbhAlAbhau yathAdravyaM yathA vA saMvidA kRtau // 259 // sarve vayamidaM karma militAH kurma ityevaMrUpA saMpratipattiH samavAyaH tena ye vaNiGgaTanartakaprabhRtayo lAbha lipsavaH prAtistrikaM karma kurvate teSAM lAbhAlAbhAvupacayApacayau yathAdravyaM yena yAvaddhanaM paNyagrahaNAdyarthaM dattaM tadanusAreNAvaseyau / yadvA / pradhAnaguNabhAvaparyAlocanayAsya bhAgadvayamasyaiko bhAga ityevaMrUpayA saMvidA samayena yathA saMpratipannau tathA veditavyau // 259 // pratiSiddhamanAdiSTaM pramAdAdyacca nAzitam / sa taddadyAdvivAcca rakSitAddazamAMzabhAk // 260 // kiMca / teSAM saMbhUya pracaratAM madhye paNyamidamitthaM na vyavahartavyamiti prati 1 yatpaNyaM duSkrItaM kha. 2 padamadhunA samabhidadhAti gha. For Private And Personal Use Only Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 274 yAjJavalkyasmRtiH / [ vyavahArAdhyAyaH SiddhamAcaratA yannAzitamanAdiSTamananujJAtaM vA kurvANena tathA pramAdAtprajJAhItayA vA yena yannAzitaM sa tatpaNyaM vaNigbhyo dadyAt / yaH punasteSAM madhye caurarAjAdijanitAdvyasanAtpaNyaM pAlayati sa tasmAdvakSitAtpaNyAddazamamaMzaM labhate // 260 // ardhaprakSepaNAdvizaM bhAgaM zulkaM nRpo haret / vyAsiddhaM rAjayogyaM ca vikrItaM rAjagAmi tat / / 261 // iyataH paNyasyeyanmUlyamityardhastasya prakSepaNAt rAjato nirUpaNAddhetorasI mUlyAdviMzatitamamaMzaM zulkArthaM gRhNIyAt / yatpunarvyAsiddhamanyatra na vikreyamiti rAjJA pratiSiddhaM yacce rAjayogyaM maNimANikyAdyapratiSiddhamapi tadbhAjJe'nivedya lAbhalobhena vikrItaM cedrAjagAmi mUlyadAnanirapekSaM tatsarvaM paNyaM rAjApaharedityarthaH // 261 // mithyAvadanparImANaM zulkasthAnAdapAsaran / dApyastvaSTaguNaM yaca sa vyAjakrayavikrayI // 262 // yaH punarvaNika zulkavaJcanArthaM paNyaparimANaM nihate zulkagrahaNasthAnAdvApasarati yazcAsyedamasyedaM vetyevaM vivAdAspadIbhUtaM paNyaM krINAti vikrINIte vA te sarve paNyaSTaguNaM daNDanIyAH // 262 // tarikaH sthalajaM zulkaM gRhNandApyaH paNAndaza / brAhmaNaprAtivezyAnAmetadevAnimantraNe / / 263 / / apica / zulkaM hi dvividhaM sthalajaM jalajaM ca / tatra sthalajamarghaprakSepaNAdvizaM bhAgaM zulkaM nRpo haredityatroktam / jalajaM tu mAnave'bhihitam ( 82404/5/7 / ) - 'paNaM yAnaM tare dApyaH puruSo'rdhapaNaM tare / pAdaM pazuzca yoSicca pAdArdha riktakaH pumAn // bhANDapUrNAni yAnAni tArya dApyAni sArataH / riktabhANDAni yatkiMcitpumAMsazcAparicchadAH // garbhiNI tu dvimAsAdistathA pratrajito muniH / brAhmaNA liGginazcaiva na dApyAstArikaM narAH // ' iti // zulkadvaye'pyayamaparo vizeSaH - 'na bhinnakArSApaNamasti zulkaM na zilpavRttau na zizau na dUte / na bhaikSalabdhe na hRtAvazeSe na zrotriye pravrajite na yajJe // ' iti // tIrthate'neneti tairiH nAvAdiH tajjanyazulke'dhikRtastarikaH / sa yadA sthaetad zulkaM gRhNAti tadA dazapaNAndaNDanIyaH / vezo vezma / prativeza iti svavezmAbhimukhaM svavezmapArzvasthaM cocyate / tatra bhavAH prAtivezyAH brAhmaNAzca te prAtivezyAzca brAhmaNaprAtivezyAH teSAM zrutavRttasaMpainnAnAM zrAddhAdiSu vibhave satyanimantraNe etadeva dazapaNAtmakaM daNDanaM veditavyam // 263 // 1 yadrAjayogyaM kha. 2 taro nAvAdiH 6. 3 saMpUrNAnAM. kha. For Private And Personal Use Only Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saMbhUyasamutthAnapra0 22 ] mitAkSarAsahitA / 275 dezAntaramRtavaNinikthaM pratyAha dezAntaragate prete dravyaM dAyAdabAndhavAH / jJAtayo vA hareyustadAgatAstairvinA nRpaH // 264 // yadA saMbhUyakAriNAM madhye yaH kazciddezAntaragato mRtastadA tadIyamaMzaM dAyAdAH putrAdyapatyavargo bAndhavAH mAtRpakSA mAtulAdyAH jJAtayo'patyavargavyatiriktAH sapiNDA vA AgatAH saMbhUya vyavahAriNo ye dezAntarAdAgatAste vA gRhNIyuH / tairvinA dAyAdAdyabhAve rAjA gRhNIyAt / vAzabdena ca dAyAdAdInAM vaikalpikamadhikAraM darzayati / paurvAparyaniyamazca 'patnI duhitara' ityAdinA pratipAdita evAtrApi veditavyaH / ziSyasabrahmacAribrAhmaNaniSedho vaNikprAptizca vacanaprayojanam / vaNijAmapi madhye yaH piNDadAnarNadAnAdisamarthaH sa gRhNIyAt / sAma rthyAvizeSe punaH sarve vaNijaH saMsRSTino vibhajya gRhNIyuH / teSAmapyabhAve dazavarSe dAyAdAdyAgamanaM pratIkSyAnAgateSu svayameva rAjA gRhNIyAt / tadidaM nAradena spaSTIkRtam-'ekasya cetsyAnmaraNaM dAyAdo'sya tadApnuyAt / anyo vA'sati dAyAde zaktAzcetsarva eva te // tadabhAve tu guptaM tatkArayeddazavatsarAn / asvAmikamadAyAdaM dazavarSasthitaM tataH // rAjA tadAtmasAtkuryAdevaM dharmo na hIyate // ' iti // 264 // jilaM tyajeyurnirlAbhamazakto'nyena kArayet / / kiMca / jihmo vaJcakaH taM nirlAbhaM nirgatalAbhaM lAbhamAcchidya tyajeyurbahiH kuryuH / yazca saMbhUyakAriNAM madhye bhANDapratyavekSaNAdikaM kartumasamartho'sAvanyena svaM karma bhANDabhAravAhanaM tadAyavyayaparIkSaNAdikaM kArayet // prAgupadiSTaM vaNigdharmamRtvigAdiSvatidizati anena vidhirAkhyAta RtvikarSakakarmiNAm / / 265 // anena lAbhAlAbhau yathAvyamityAdivaNigdharmakathanena RtvijAM hotrAdInAM kRSIvalAnAM naTanartakakakSAdInAM ca zilpakarmopajIvinAM vidhirvartanaprakAra AkhyAtaH / tatra ca RtvijAM dhanavibhAge vizeSo manunA darzitaH (1210) 'sarveSAmardhino mukhyAstadardhanAdhino'pare / tRtIyinastRtIyAMzAzcaturthAMzAzca pAdinaH // ' iti // asyAyamarthaH / 'jyotiSTomena zatena dIkSayantIti vaicanena gavAM zatamRtvigAnatirUpe dakSiNAkArye viniyuktam / Rtvijazca hotrAdayaH SoDaza / tatra kasya kiyAnaMza ityapekSAyAmidamucyate / sarveSAM hotrAdInAM poDazarvijAM madhye ye mukhyAzcatvAro hotradhvaryubrahmodgAtAraH te gozatasyArdhinaH sarveSAM bhAgapUraNopapattivazAdaSTAcatvAriMzadrUpArdhanArdhabhAjaH / apare maitrAvaruNapratiprasthAtRbrAhmaNAcchaMsiprastotArastadardhena tasya mukhyAMzasyArdhena caturvizatirUpeNArdhabhAjaH / ye punastRtIyinaH acchAvAkaneSTrAgnIdhrapratihAraste tRtIyino 1 vizeyaH gha. 2 taddhArayet gha. 3 vacane gavA gha. For Private And Personal Use Only Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 276 yaajnyvlkysmRtiH| [vyavahArAdhyAyaH mukhyasyAMzasya SoDazagorUpeNa tRtIyAMzena tRtIyAMzabhAjaH / ye tu pAdinaH grAvastudunnetRpotRsubrahmaNyAste mukhyabhAgasya yazcaturthAMzo dvAdazagorUpastadvAjaH // nanu kathamayamaMzaniyamo ghaTate, na tAvadana samayo nApi dravyasamavAyo nApi vacanaM yadvazAdIdRgbhAganiyamaH syAdataH 'samaM syAdazrutatvAditi nyAyena sarveSAM samAMzabhAktvaM karmAnurUpeNa cAMzabhAktvamiti yuktam // atrocyate / jyotiSTomapra. kRtike dvAdazAhe'dhinastRtIyinaH pAdinaH iti siddhavadanuvAdo na ghaTate, yadi tatprakRtibhUte jyotiSTome ardhatRtIyacaturthAMzabhAktvaM maitrAvaruNAdInAM na syAt , ato vaidikarddhiprabhRtisamAkhyAbalAtprAguktoM'zaniyamo'vakalpyata iti niravadyam // iti saMbhUyasamutthAnaprakaraNam / atha steyaprakaraNam 23 idAnI steyaM prastUyate / tallakSaNaM ca manunAbhihitam (1332)'syAtsAhasaM tvanvayavatprasabhaM karma yatkRtam / niranvayaM bhavetsteyaM kRtvopaTThavate ca yat' iti / anvayavat dravyarakSirAjAdhyakSAdisamakSam / prasabhaM balAvaSTambhena yatparadhanaharaNAdikaM kriyate tatsAhasam / steyaM tu tadvilakSaNaM niranvayaM dravyasvAmyAdyasamakSaM vaJcayitvA yatparadhanaharaNaM taducyate / yacca sAnvayamapi kRtvA na mayedaM kRtamiti bhayAnnidbhute tadapi steyam // nAradenApyuktam-'upAyairvividhaireSAM chalayitvApakarSaNam / suptamattapramattebhyaH steyamAhurmanISiNaH // ' iti // tatra taskaragrahaNapUrvakatvAddaNDasya grahaNasya jJAnapUrvakatvAt jJAnopAyaM tAvadAha grAhakairgRhyate cauro loptreNAtha padena vA / pUrvakarmAparAdhI ca tathA cAzudhavAsakaH // 266 // yazcauro'yamiti janairvikhyApyate asau grAhakai rAjapuruSaiH sthAnapAlaprabhRtimirgrahItavyaH / loptreNApahRtabhAjanAdinA vA cauryacihnena nAzadivasAdArabhya cauryapadAnusAreNa vA praayH| yazca pUrvakarmAparAdhI prAkU prkhyaatcauryH| azu. ddho'prajJAto vAsaH sthAnaM yasyAsAvazuddhavAsakaH so'pi prAyaH 266 // anye'pi zaGkayA grAhyA jAtinAmAdinihnavaiH / dyUtastrIpAnasaktAzca zuSkabhinnamukhakharAH // 267 // 1 niyamo gha. 2 paDhUyateca yat gha. 3 grahaNaM gha. For Private And Personal Use Only Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra steyaprakaraNam 23] www. kobatirth.org mitAkSarAsahitA / paradravyagRhANAM ca pracchakA gUDhacAriNaH / nirAyA vyayavantazca vinaSTadravyavikrayAH || 268 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1 kiMca / na kevalaM pUrvoktA grAhyAH kiMtvanye'pi vakSyamANailiGgaiH zaGkayA grAhyAH / jAtinihnavena nAhaM zuddha ityevaMrUpeNa, nAmanihnavena nAhaM lepittha ityevarUpeNa, AdigrahaNAtsvadezagrAmakulAdyapalApena ca lakSitA grAhyAH / dyUtapaNyAGganAmadyapAnAdivyasaneSvatiprasaktAstathA kutastyo'si tvamiti cauragrAhibhiH dRSTo yadi zukamukho bhinnasvaro vA bhavati tarhyasAvapi grAhyaH / bahuvacanAtsvinnalalATAdInAM grahaNam / tathA ye niSkAraNaM kiyadasya dhanaM kiM vAsya gRhamiti pRcchanti ye ca veSAntaradhAraNenAtmAnaM gRhayitvA caranti ye cAyAbhAve'pi bahuvyayakAriNaH ye vA vinaSTadravyANAM jIrNavastrabhinnabhAjanAdInAmavijJAtasvAmikAnAM vikrAyakAste sarve caurasaMbhAvanayA grAhyAH / evaM nAnAvidhacauryaliGgApuruSAngRhItvA ete caurAH kiMvA sAdhava iti samyakparIkSeta na punarliGgadarzanamAtreNa cauryanirNayaM kuryAt / acaurasyApi loptrAdicaurya liGgasaMbandhasaMbhavAt / yathAha nAradaH - 'anyahastAtparibhraSTamakAmAdutthitaM bhuvi / caureNa vA pairikSiptaM loptraM yatnAtparIkSayet // ' tathA 'asatyAH satyasaMkAzAH satyAzcAsatyasaMnibhAH / dRzyante vividhA bhAvAstasmAduktaM parIkSaNam // ' iti // 267 // 268 // evaM cauryazaGkayA gRhItenAtmA saMzodhanIya ityAha caure daNDamAha gRhItaH zaGkayA caurye nAtmAnaM cedvizodhayet / dApayitvA gataM dravyaM cauradaNDena daNDayet // 269 // 277 yadi cauryazaGkayA gRhItastannistaraNArthamAtmAnaM na zodhayati tarhi vakSyamA - NadhanadApanavadhAdidaNDabhAgbhavet / ato mAnuSeNa tadabhAve divyena vA AtmA zodhanIyaH // nanu nAhaM caura iti mithyottare kathaM pramANaM saMbhavati / tasyAbhAvarUpatvAt / ucyate / divyasya tAvadbhAvAbhAvagocaratvaM 'rucyA'vAnyataraH kuryAdityatra pratipAditam / mAnuSaM punaryadyapi sAkSAcchuddhamithyottare na saMbhavati tathApi kAraNena saMsRSTabhAvarUpamithyAkAraNasAdhanamukhenAbhAvamapi gocarayatyeva / yathA nAzApahArakAle ahaM dezAntarastha ityabhiyuktairbhAvite cauryAbhAvasyApyarthAsiddheH siddhirbhavatyeva // 269 // cauraM pradApyApahRtaM ghAtayedvividhairvadhaiH / yastu prAguktaparIkSayA tannirapekSaM vA nizcitacauryastaM svAmine apahRtaM dhanaM svarUpeNa mUlyakalpanayA vA dApayitvA vividhairvadhairghAtairghAtayet / etaJcottamasAha 1 gUDhavAsinaH gha. 2 Dittha ityevaM gha. 3 gRhamityevaMvidhaM pRcchanti gha. 4 pratikSiptaM ca For Private And Personal Use Only Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 278 yaajnyvlkysmRtiH| [vyavahArAdhyAyaH sadaNDaprAptiyogyottamadravyaviSayam / na punaH puSpavastrAdikSudramadhyamadravyApahAraviSayam / 'sAhaseSu ya evoktastripu daNDo manISibhiH / sa eva daNDaH steye'pi dravyeSu viSvanukramAt // ' iti nAradavacanena vadharUpasyottamasAhasasyottamadravyaviSaye vyavasthApitatvAt // yatpunarvRddhamanuvacanam-'anyAyopAttavittatvAddhanameSAM malAtmakam / atastAndhAtayegAjA nArthadaNDena daNDayet // ' iti tadapi mahAparAdhaviSayam // cauravizeSe'pavAdamAha sacihna brAhmaNaM kRtvA svarASTrAdvipravAsayet // 270 // brAhmaNaM punazcauraM mahatyapyaparAdhe na ghAtayedapi tu lalATe'GkayitvA svadezAnikAsayet / aGkanaM ca zvapadAkAraM kAryam / tathAca manuH (9|237)-gurutlpe bhagaH kAryaH surApAne surAdhvajaH / steye ca zvapadaM kArya brahmahaNyazirAH pumAn // ' iti / etacca daNDottarakAlaM prAyazcittamacikIrSato draSTavyam // yathAha manuH (9|240)-'praayshcittN tu kurvANAH sarve varNA yathoditam / nAkayA rAjJA lalATe tu dApyAstUttamasAhasam // ' iti // 270 // caurAdarzane apahRtadravyaprAptyupAyamAha ghAtite'pahRte doSo grAmabharturanirgate / vivItabhartastu pathi cauroddharturavItake // 271 // yadi grAmamadhye manuSyAdiprANivadho dhanApaharaNaM vA jAyate tadA grAmapatereva cauropekSAdoSastatparihArArthaM sa eva cauraM gRhItvA rAjJe'rpayet / tadazaktau hRtaM dhanaM dhanine dadyAdyadi caurasya padaM svanAmAnnirgataM na darzayati / darzite punastatpadaM yatra pravizati tadviSayAdhipatireva cauraM dhanaM cArpayet / tathAca nAradaH-'gocare yasya lupyeta tena cauraH prayatnataH / prAhyo dApyo'thavA zeSaM padaM yadi na nirgatam // nirgate punaretasmAnna cedanyatra pAtitam / sAmantAnmArgapAlAMca dikpAlAMzcaiva dApayet // ' iti // vivIte tvapahAre vivItasvAmina eva doSaH / yadA tvadhvanyeva taddhRtaM bhavatyavItake vA vivItAdanyatra kSetre tadA cauroddharturmArgapAlasya dikpAlasya vA doSaH // 21 // svasIni dadyAdrAmastu padaM vA yatra gacchati / paJcagrAmI bahiH krozAddazagrAmyathavA punaH // 272 // kiMca yadA punAmAvahiH sImAparyante kSetre moSAdikaM bhavati tadA tadvA. mavAsina eva dadhuH, yadi sIno bahizcaurapadaM na nirgatam / nirgate punaryatra 1 tAvartayet gha. 2 vivItaH pracuratRNakASTho rakSyamANatvena parigRhIto bhUpradeza iti pUrva 160 padye vivRtameva. 3 caurapadaM kha. 4 muSyeta kha, mucyeta ga. 5 vAparAdhaH gha. For Private And Personal Use Only Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir steyaprakaraNam 23 ] mitaakssraashitaa| grAmAdike caurapadaM pravizati sa eva caurArpaNAdikaM kuryAt / yadA tvanekagrAmamadhye krozamAtrAvahiH pradeze ghAtito mupito vA caurapadaM ca janasaMmardAdinA bhanaM tadA paJcAnAM grAmANAM samAhAraH paJcagrAmI dazagrAmasamAhAro vA dadyAt / vikalpavacanaM tu yathA tatpratyAsatyapahRtadhanapratyarpaNAdikaM kuryAdityevamartham / yadA tvanyato'pahRtaM dravyaM dApayituM na zaknoti tadA svakozAdeva rAjA dadyAt / 'caurahatamavajitya yathAsthAnaM gamayetsvakozAdvA dadyAt' iti gautmsmrnnaat|| muSitAmuSitasandehe mAnuSeNa divyena vA nirNayaH kaaryH| 'yadi tasmindApyamAne bhavenmope tu sNshyH| muSitaH zapathaM dApyo bandhubhirvApi sAdhayet // ' iti vRddhamanusmaraNAt // 272 // aparAdhavizeSeNa daNDavizeSamAha bandigrAhAMstathA vAjikuJjarANAM ca haarinnH| prasahya ghAtinazcaiva zUlAnAropayenarAn // 273 // bandiprAhAdInbalAvaSTambena ghAtakAMzca narAnzUlAnAropayet / ayaM ca vadhaprakAravizeSopadezaH / ( 9|380)--kosstthaagaaraayudhaagaardevtaagaarbhedkaan / hastyazvarathahartRzca hanyAdevAvicArayan // ' iti manusmaraNAt // 273 // utkSepakagranthibhedo karasandezahInako / kAryoM dvitIyAparAdhe karapAdaikahInakau // 274 // kiMca / vastrAdyurikSapatyapaharatItyutkSepakaH / vastrAdibaddhaM svarNAdikaM visrasyoskRtya vA yopaharatyasau granthibhedaH / tau yathAkramaM kareNa sandaMzasadRzena tarjanyAGguSThena ca hInau kAryoM / dvitIyAparAdhe punaH karazca pAdazca karapAdaM tacca tadekaM ca karapAdaikaM taddhInaM yayostau karapAdaikahInako kAyauM / utkSepakagranthibhedakayorekamekaM karaM pAdaM ca chindyaadityrthH| etadapyuttamasAhasaprAptiyogyadravyaviSayam / tadaGgaccheda ityukto daNDa uttamasAhasaH' iti nAradavacanAt // tRtIyAparAdhe tu vadha eva / tathAca manuH (9|277)-'angguliigrnthibhedsy chedayeprathame grahe / dvitIye hastaMcaraNau tRtIye vadhamarhati // ' iti / jAtivyaparimANato mUlyAdyanusArato daNDaH kalpanIya iti // 274 // jAtidravyaparimANaparigraha viniyogavayaHzaktiguNadezakAlAdInAM daNDagurulaghubhAvakAraNAnAmAnantyAtpratidravyaM vaktumazakteH sAmAnyena daNDakalpano. pAyamAha kSudramadhyamahAdravyaharaNe sArato dmH| dezakAlavaya zakti saMcintyaM daNDakarmaNi // 275 // kSudrANAM madhyamAnAmuttamAnAM ca dravyANAM haraNe sArato mUlyAdyanusArato 1 cauryArpaNAdikaM gha. 2 samAhAro dazagrAmI vA gha. 3 anyAgArA ga. 4 hastapAdau tu gha. For Private And Personal Use Only Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 280 yAjJavalkyasmRtiH / [ vyavahArAdhyAyaH evaH kalpanIyaH / kSudrAdidravyasvarUpaM ca nAradenoktam / 'mRdbhANDAsanakhaDDAsthidArurmatRNAdi yat / zamIdhAnyaM kRtAnnaM ca kSudraM dravyamudAhRtam // vAsaH kauzeyavarjya ca govarjyaM pazavastathA / hiraNyavayai lohaM ca madhyaM vrIhiyavA api // hiraNyaratrakauzeyastrIpuGgogajavAjinaH / devabrAhmaNarAjJAM ca dravyaM vijJeyamuttamam ||' triprakAreSvapi dravyeSvautsargikaH prathamamadhyamottamasAhasarUpo daNDaniyamastenaiva darzitaH-- 'sAhaseSu ya evoktastripu daNDo manISibhiH / sa eva daNDaH steye'pi dravyeSu triSvanukramAt // ' iti // mRnmayeSu maNikamallikAdiSu govAjivyatirikteSu ca mahiSameSAdipazuSu brAhmaNasaMbandhipu ca kanakadhAnyAdiSu taratamabhAvo'stIti uccAvacadaNDavizeSAkAGkSAyAM mUlyAdyanusAreNa daNDaH kalpanIyaH / tatra ca daNDakarmaNi daNDakalpanAyAM taddhetubhUtaM dezakAlavayaHzaktIti samyak cintanIyam / etacca jAtidravyaparimANaparigrahAdInAmupalakSaNam / tathAhi / 'aSTapAdyaM steya kilbiSaM zUdrasya dviguNottarANItareSAM prativarNaM viduSo'tikrame daNDabhUyastvam' iti / ayamarthaH - kilbiSazabdenAtra daNDo lakSyate / yasminnapahAre yo daNDa uktaH sa vidvacchUdrakartRke'pahAre'STaguNa ApAdanIyaH / itareSAM punarvikSatrabrAhmaNAdInAM viduSAM steye dviguNottarANi kilbiSANi SoDazadvAtriMzacatuHSaSTiguNA daNDA ApAdanIyAH / yasmAdvidvacchradvAdikartRkedhvapahAreSu daNDabhUyastvam / manunApyayamevArtho darzitaH ( 8/337 / 338 ) - 'aSTApAdyaM tu zUdrasya steye bhavati kilbiSam / SoDazaiva tu vaizyasya dvAtriMzatkSatriyasya tu // brAhmaNasya catuHSaSTiH pUrNa vApi zataM bhavet / dviguNA vA catuHSaSTistaddoSaguNavedinaH // ' iti // tathA parimANakRtamapi daNDagurutvaM dRzyate / yathAha manuH ( 81320 ) - 'dhAnyaM dazabhyaH kumbhebhyo harato'bhyadhikaM vadhaH / zeSeSvekAdazaguNaM dApyastasya ca taddhanam // ' iti // viMzatidroNakaH kumbhaH / harturhiyamANasvAmiguNApekSayA subhikSadurbhikSakAlAdyapekSayA tADanAGgacchedanavadharUpA daNDA yojyAH // tathA saMkhyAvizeSAdapi daNDavizeSo ratnAdiSu / (manuH 8 321 / 322) --' suvarNarajatAdInAmuttamAnAM ca vAsasAm / ratnAnAM caiva sarveSAM zatAdabhyadhike vadhaH // paJcAzatastvabhyadhike hastacchedanamiSyate / zeSeSvekAdazaguNaM mUlyAddaNDaM prakalpayet // ' iti // tathA dravyavizeSAdapi ( 81323 ) - 'puruSANAM kulInAnAM nArINAM vA vizeSataH / ratnAnAM caiva sarveSAM haraNe vadhamarhati // ' akulInAnAM tu daNDAntaram -- 'puruSaM harato daNDaH prokta uttamasAhasaH / khyaparAdhe tu sarvasvaM kanyAM tu harato vadhaH // ' iti // kSudradravyANAM tu mASato nyUnamUlyAnAM mUlyAtpaJcaguNo damaH / - ' kASThabhANDatRNAdInAM mRNmayAnAM tathaiva ca // veNuvaiNavabhANDAnAM tathA snAyvasthicarmaNAm // zAkAnAmAImUlAnAM haraNe phalamUlayoH / gorasekSuvikArANAM tathA lavaNatailayoH // pakvAnnAnAM kRtAnnAnAM metsyAnAmAmiSasya ca / sarveSAM mUlyabhUtAnAM mUlyAtpaJcaguNo damaH // ' iti nAra 1. govyatirikteSu gha. 2 tAratamyabhAvo'stIti gha. 3 matsyAnAmauSadhasya ca / sarveSAmalpamUlyAnAM gha For Private And Personal Use Only Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir steyaprakaraNam 23] mitAkSarAsahitA / 281 dasmaraNAt // yaH punaH prathamasAhasaH kSudravyeSu zatAvaraH paJcazataparyanto'sau mASamUlye tadadhikamUlye vA yathAyogya vyavasthApanIyaH // yat punarmAnavaM kSudgadravyagocaravacanaM tanmUlyAdviguNo dama iti tadalpagrayojanazarAvAdiviSayam / tathAparAdhagurutvAdapi daNDatvam / yathA--'saMdhi bhittvA tu ye caurya rAtrI kurvati taskarAH / teSAM chittvA nRpo hastau tIkSNazUle nivezayet // ' ityevaM sarveSAmAnantyAtpratidravyaM vaktumazakterjAtiparimANAdibhiH kAraNairdaNDaguruladhubhAvaH kalpanIyaH / pathikAdInAM punaralpAparAdhe na daNDaH / yathAha manuH (343) -'dvijo'dhvagaH kSINavRttibhaviSa dve ca mUlake / AdadAnaH parakSetrAnna daNDaM dAtumarhati // ' tathA-'caNakabIhigodhUmayavAnAM mudgamASayoH / aniSiddhagRhItaMvyo muSTirekaH pathi sthitaiH / tathaiva saptame bhaktaM bhaktAni paDanaznatA / azvastanavidhAnena hartavyaM hInakarmaNaH // ' iti // 275 // acaurasyApi cauropakAriNo daNDamAha bhaktAvakAzAzyudakamatropakaraNavyayAn / davA caurasya vA hantu nato dama uttamaH // 276 // bhaktamazanam / avakAzo nivAsasthAnam / agnizcaurasya zItApanodAdyarthaH / udakaM tRSitasya / mantrazcauryaprakAropadezaH / upakaraNaM cauryasAdhanam / vyayaH apahArArtha dezAntaraM gacchataH pAtheyam / etAni caurasya hanturvA duSTatvaM jAnannapi yaH prayacchati tasyottamasAhaso daNDaH / cauropekSiNAmapi doSaH-zaktAzca ya upekSante te'pi tddossbhaaginH|' iti nAradasmaraNAt // 276 // zastrAvapAte garbhasya pAtane cottamo damaH / uttamo vAdhamo vApi puruSastrIpramApaNe // 277 // kiMca / paragAtreSu zastrasyAvapAtane dAsIbrAhmaNagarbhavyatirekeNa garbhasya pAtane cottamo damo daNDaH / dAsIgarbhanipAtane tu dAsIgarbhavinAzakRdityAdinA zatatadaNDo'bhihitaH / brAhmaNagarbhavinAze tu 'hatvA garbhamavijJAtam' ityatra brahmahatyAtidezaM vakSyate / puruSasya striyAzca pramApaNe zIlavRttAdyapekSayottamo vAdhamo vA daNDo vyavasthito veditavyaH // 277 // vipraduSTAM striyaM caiva puruSaghnImagarbhiNIm / setubhedakarI cApsu zilAM baddhavA pravezayet // 278 // apica / vizeSeNa praduSTA vipraduSTA bhrUNaghnI svagarbhapAtinI ca / yA ca purupasya hantrI setUnAM bhetrI ca etA garbharahitAH strIrgale zilAM bavA apsu pravezayet yathA na plavanti // 278 // - 1 gRhItavyA muSTirekA gha. 2 vakSyati kha-dha. For Private And Personal Use Only Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 282 www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yAjJavalkyasmRtiH / [ vyavahArAdhyAyaH viSAgnidAM patigurunijApatyapramApaNIm / vikarNakaranAsauSThIM kRtvA gobhiH pramApayet // 279 // kiMca | agarbhiNImityanuvartate / yA ca paravadhArthamannapAnAdiSu viSaM dadAti kSipati / yAca dAhArthaM grAmAdiSvagniM dadAti / tathA yA ca nijapatigurvapatyAni mArayati tAM vicchinnakarNakaranAsauSThIM kRtvA adAntairduSTabalIvadaiH pravAhya mArayet / steyaprakaraNe yadetatsAhasikasya daNDavidhAnaM tatprAsaGgikamiti mantavyam // 279 // avijJAtakartRke hanane hantRjJAnopAyamAha avijJAtahatasyAzu kalahaM sutabAndhavAH / praSTavyA yoSitazcAsya parapuMsi ratAH pRthak // 280 // avijJAtahatasyAvijJAtapuruSeNa ghAtitasya saMbandhinaH sutAH pratyAsannabAndhavAzca kenAsya kalaho jAta iti kalahamAzu praSTavyAH / tathA mRtasya saMbandhinyo yoSito yAzca parapuMsi ratA vyabhicAriNyastA api praSTavyAH // 280 // kathaM praSTavyA ityata Aha strIdravyavRttikAmo vA kena cAyaM gataH saha / mRtyudeza samAsanaM pRcchedvApi janaM zanaiH // 289 // kimayaM strIkAmo dravyakAmo vRttikAmo vA tathA kasyAM kiMsaMbandhinyAM vA striyAmasya ratirAsIt, kasmin vA dravye prItiH kuto vA vRttikAmaH, kena vAsaha dezAntaraM gata iti nAnAprakAraM vyabhicAriNyo yoSitaH pRthakpRthak vizvAsya praSTavyAH / tathA maraNadezanikaTavartino gopA'TavikAdyA ye janAste'pi vizvAsapUrvakaM praSTavyAH / evaM nAnAkAraiH praznairhantAraM nizcitya taducito daNDo vidhAtavyaH // 281 // kSetravezmavanagrAma vivItakhaladAhakAH / rAjapatyabhigAmI ca dagdhavyAstu kaTAgninA // 282 // 1 avijJAta puruSeNa kha. kiMca | kSetraM pakkaphalasatyopetam / vezma gRham / vanamaTavIM krIDAvanaM vA / grAmam / vivIta muktalakSaNam khalaM vA ye dahanti ye ca rAjapalImabhigacchanti tAnsarvAnkaTairvIraNamayairveSTayitvA dahet / kSetrAderdAhakAnAM mAraNadaNDaprasaGgAddaNDavidhAnam // 282 // iti steyaprakaraNam / For Private And Personal Use Only Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir strIsaMgrahaprakaraNam 24] mitAkSarAsahitA / 283 atha strIsaMgrahaNaprakaraNam 24 strIsaMgrahaNAkhyaM vivAdapadaM vyAkhyAyate / prathamasAhasAdidaNDaprAptyarthaM tredhA tatsvarUpaM vyAsena vivRtam-'trividhaM tatsamAkhyAtaM prathamaM madhyamottamam / adezakAlabhASAbhirnirjane ca parastriyAH // kaTAkSAvekSaNaM hAsyaM prathamaM sAhasaM smRtam / preSaNaM gandhamAlyAnAM dhUpabhUSaNavAsasAm // pralobhanaM cAnapAnamadhyama sAhasaM smRtam / sahAsanaM vivikteSu parasparamupAzrayaH // kezAkezigrahazcaiva samyak saMgrahaNaM smRtam // ' strIpuMsayomithunIbhAvaH saMgrahaNam // saMgrahaNajJAnapUrvakatvAttatkarturdaNDavidhAnaM tajjJAnopAyaM tAvadAha zumAnsaMgrahaNe grAhyaH kezAkezi prstriyaaH| sadyo vA kAmajaizvikaiH pratipattau dvayostathA // 283 // saMgrahaNe pravRttaH pumAn kezAkezyAdibhirliGgaiAtvA grhiitvyH| parasparaM kezagrahaNapUrvikA krIDA kezAkezi / 'tatra tenedamiti sarUpe' iti bahuvrIhau sati'ic karmavyatihAre' iti samAsAnta icpratyayaH / avyayatvAcca luptatRtIyAvibhaktiH / tatazcAyamarthaH / parabhAryayA saha kezAkezikrIDanenAbhinavaiH kararahadazanAdikRtavraNaH rAgakRtailiGgadvayoH saMpratipattyA vA jJAtvA saMgrahaNe pravRtto grahItavyaH / parastrIgrahaNaM niyuktAvaruddhAdivyudAsArtham // 283 // nIvIstanapAvaraNasakthikezAvamarzanam / adezakAlasaMbhASa sahakAsanameva ca // 284 // kiMca / yaH punaH paradAraparidhAnagranthipradezakucaprAvaraNajaghanamUrdharuhAdisparzanaM sAbhilASa ivAcarati / tathA adeze nirjane janatAkIrNe vAndhakArAkule akAle saMlApanaM karoti / parabhAryayA vA sahaikamaJcakAdau riraMsayevAvatiSThate yaH so'pi saMgrahaNe pravRtto graahyH| etaccAzayamAnadoSapuruSaviSayam / itarasya tu na dossH| yathAha manuH (8||355)-'ystvnaakssaaritH pUrvamabhibhASeta kAraNAt / na doSaM prApnuyAkicinnahi tasya vyatikramaH // ' iti / yaH parastriyA spRSTaH kSamate'sAvapi grAhya iti tenaivoktam (1358)-'striyaM spRzedadeze yaH spRSTo vA marSayettathA / parasparasyAnumate sarva saMgrahaNaM smRtam // ' iti / yazca mayeyaM vidagdhA'sakRdramiteti zlAghayA bhujaMgajanasamakSaM khyApayatyasAvapi grAhya iti tenaivoktam / -'darpAhA yadi vA mohAcchrAghayA vA svayaM vadet / pUrva mayeyaM bhuneti tacca saMgrahaNaM smRtam // ' iti // 284 // pratiSiddhayordvayoH strIpuMsayoH punaH sallApAdikaraNe daNDamAha strI niSedhe zataM dadyAdvizataM tu damaM pumAn / .1 saMbhASA nirjane gha. 2 samudAhRtam dha. 3 mapAzrayaH gha. 4 strI niSedhe zataM daNDyA dvizataM nu damaH ghumAn' iti vya. mayUkhe. yA0 27 For Private And Personal Use Only Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 284 yaajnyvlkysmRtiH| [vyavahArAdhyAyaH pratiSedhe tayordaNDo yathA saMgrahaNe tathA // 285 // pratiSidhyata iti pratiSedhaH patipitrAdibhiryena saha saMbhASaNAdikaM niSiddhaM tatra pravartamAnA strI zatapaNaM daNDaM dadyAt / puruSaH punarevaM niSiddhe pravartamAno dvizataM dadyAt / dvayostu strIpuMsayoH pratiSiddhe pravartamAnayoH saMgrahaNe saMbhoge varNAnusAreNa yo daNDo vakSyate sa eva vijJeyaH / etacca cAraNAdibhAryAvyatirekeNa / (8362)-'naipa cAraNadAreSu vidhirnAtmopajIviSu / sajayanti hi te nArI nigUDhAzcArayanti ca // ' iti manusmaraNAt // 285 // tadidAnI saMgrahaNe daNDamAha sajAtAvuttamo daNDa Anulomye tu madhyamaH / prAtilomye vadhaH puMso nAryAH karNAdikartanam // 286 // caturNAmapi varNAnAM balAtkAreNa sajAtIyaguptaparadArAbhigamane sAzItipaNasahasraM daNDanIyaH / yadA tvAnulomyena hInavarNI striyamaguptAmabhigacchati tadA madhyamasAhasaM daNDanIyaH / yadA punaH savarNAmaguptAmAnulomyena guptAM vA vrajati tadA mAnave vizeSa uktaH (8-378-383)-'sahasraM brAhmaNo daNDyo tuptAM viprAM balAdajan / zatAni paJca daNDyaH syAdicchantyA saha saMgataH // ' tathA-'sahasraM brAhmaNo daNDaM dApyo gupte tu te vrajan / zUdrAyAM kSatriyavizoH sahasraM tu bhaveddamaH // ' iti // etacca gurusakhibhAryAdivyatirekeNa draSTavyam / -'mAtA mAtRSvasA zvazrUrmAtulAnI pitRpvasA / pitRvyasakhiziSyastrI bhaginI tatsakhI snuSA // duhitAcAryabhAryA ca sagotrA zaraNAgatA / rAjJI pravrajitA dhAtrI sAdhvI varNottamA ca yA // AsAmanyatamAM gacchangurutalpaga ucyate / ziznasyotkartanAttatra nAnyo daNDo vidhIyate // ' iti nAradasmaraNAt // prAtilomye utkRSTavarNastrIgamane kSatriyAdeH puruSasya vadhaH / etacca guptAviSayam / anyatra tu dhanadaNDaH / (8|376|377)-'ubhaavpi hi tAveva brAhmaNyA guptayA saha / viplutau zUdvaddaNDyau dagdhavyau vA kaTAgninA // brAhmaNI yadyaguptAM tu sevetAM vaizyapArthivau / vaizyaM paJcazataM kuryAtkSatriyaM tu sahasriNam // ' iti manusmaragAt / zUdrasya punaraguptAmutkRSTavarNA striyaM vrajato liGgacchedanasarvasvApahArau / guptAM tu vrajatastasya vadhasarvasvApahArAviti tenaivoktam // (manuH 81373) ---- 'zUdro guptamaguptaM vA dvaijAtaM varNamAvasan / aMguptamaGgasarvasvairguptaM sarveNa hiiyte||' iti / nAryAH punahIMnavarNa vrajantyAH karNayorAdigrahaNAnnAsAdezca kartanam / Anulomyena vA savarNa vA vrajantyA daNDaH kalpyaH / ayaM ca vadhAdhupadezo rAjJa eva tasyaiva pAlanAdhikArAnna dvijAtimAtrasya / tasya brAhmaNaH parIkSArthamapi zastraM nAdadIta' iti zastragrahaNaniSedhAt / yadA tu rAjJo nivedanena kAlavilambanena kAryAtipAtAzaGkA tadA svayameva jArAdInhanyAt (manuH81348)-'zastraM 1 aguptakAGgasarvasvaiH gha. For Private And Personal Use Only Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir strIsaMgrahaNaprakaraNam 24 ] mitAkSarAsahitA / 285 dvijAtibhirbrAhyaM dharmo yatroparudhyate' / tathA ( manuH 8 351 ) - ' nAtatAyivadhe doSo hanturbhavati kazcana / prakAzaM vA'prakAzaM vA manyustaM manyumRcchati // ' iti zastragrahaNAbhyanujJAnAcca // tathA kSatriyavaizyayoranyonyasyabhigamane yathAkramaM sahasra-paJcazatapaNAtmakau daNDau veditavyau / tadAha manuH ( 8|382 ) - 'vaizyazcetkSatriyAM guptAM vaizyAM vA kSatriyo vrajet / yo brAhmaNyAmaguptAyAM tAvubhau daNDamarhataH // ' iti // 286 // - pAradAryaprasaGgAtkanyAyAmapi daNDamAhaalaMkRtAM herankanyAmuttamaM hyanyathAdhamam / daNDaM dadyAtsavarNAsu prAtilomye vadhaH smRtaH // 287 // vivAhAbhimukhIbhUtAmalaMkRtAM savarNA kanyAmapaharanuttamasAhasaM daNDanIyaH / tadanabhimukhIM savarNI haranprathamaM sAhasam / utkRSTavarNajAM kanyAmapaharataH punaH kSatriyAdervadha eva / daNDavidhAnAccApahartRsakAzAdAcchidyAnyasmai deyeti gamyate // 287 // AnulomyApaharaNe daNDamAha sakAmAkhanulomAsu na doSastvanyathA damaH / yadi sAnurAgAM hInavarNI kanyAmapaharati tadA doSAbhAvAnna daNDaH / anya* thA tvanicchantI mapaharataH prathamasAhaseo daNDaH // kanyAdUSaNe daNDamAha dUSaNe tu karaccheda uttamAyAM vadhastathA // 288 // anulomAstrityanuvartate / yadyakAmAM kanyAM balAtkAreNa nakhakSatAdinA dUSayati tadA tasya karazchettavyaH // yadA punastAmevAGguliprakSepeNa yonikSataM kurvandUSayati tadA manUktaSaTzata sahito'GgulicchedaH / ( manuH 8 367 ) - 'abhipahya tu yaH kanyAM kuryAddarpeNa mAnavaH / tasyAzu kayai aGgulyau daNDaM cArhati SaTzatam // ' iti // yadA punaH sAnurAgAM pUrvavadUSayati tadApi tenaiva vizeSa uktaH ( manuH 8368 ) - ( sakAmAM dUSayankanyAM nAGgulicchedamarhati / dvizataM tu damaM dApyaH prasaGgavinivRttaye // ' iti // yadA tu kanyaiva kanyAM dUSayati vidagdhA vA tatrApi vizeSastenaivoktaH ( manuH 81369 ) - ' kanyaiva kanyAM yA kuryA - tasyAstu dvizato damaH / yA tu kanyAM prakuryAtstrI sA sadyo mauNDyamarhati // aGgulyoreva vA cchedaM khareNodvahanaM tathA // ' iti / kanyAM kuryAditi kanyAM yonikSatavatIM kuryAdityarthaH // yadA punarutkRSTajAtIyAM kanyAmavizeSAtsakAmAmakAmAM vAbhigacchati tadA hInasya kSatriyAderbaMdha eva / ( 81366 ) - 'uttama sevamAnastu jaghanyo vadhamarhati' iti manusmaraNAt // yadA savarNI sakAmAma 1 haretkanyAm gha. 2 dUSayaMstulyo kha. 3 vizeSAtsAnurAgAmakAmAM kha. For Private And Personal Use Only Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 286 yaajnyvlkysmRtiH| [vyavahArAdhyAyaH bhigacchati tadA gomithunaM zulkaM tapitre dadyAt yadIcchati // pitari tu zulka. manicchati daNDarUpeNa tadeva rAje dadyAt / savarNAmakAmAM tu gacchato vadha eva / yathAha manuH ( 8|366)-'shulkN dadyAtsevamAnaH samAmicchetpitA yadi' / ( 8|364)-'yo'kaamaaN dUpayetkanyAM sa sadyo vadhamarhati / sakAmAM dUSayaMstulyo na vadhaM prApnuyAnnaraH // ' iti // 228 // zataM strIdRSaNe dadyAve tu mithyAbhizaMsane / pazUnAcchanzataM dApyo hInAM strIM gAM ca madhyamam // 289 / / kiMca / strIzabdenAtra prakRtatvAtkanyAvamRzyate / tasyA yadi kazcidvidyamAnAnevApasmArarAjayakSmAdidIrghakutsitarogasaMsRSTamaithunatvAdidopAnprakAzyeyamakanyeti dUSayatyasau zataM dApyaH / mithyAbhizaMsane tu punaravidyamAnadoSAviSkAreNa dUSaNe dvezate daapniiyH| govyatiriktapazugamane tu zataM dApyaH / yaH punIMnAM striyamantyAvasAyinImavizeSAsakAmAmakAmAM vA gAM cAbhigacchatya sau madhyamasAhasaM daNDanIyaH // 289 // sAdhAraNastrIgamane daNDamAha avaruddhAsu dAsISu bhujiSyAsu tathaiva ca / gamyAsvapi pumAndApyaH paJcAzatpaNikaM damam // 290 // gacchannityanuvartate / uktalakSaNA varNastriyo dAsyastA evaM svAminA zuzrUpAhAnibyudAsAthai gRha eva sthAtavyamityevaM puruSAntaropabhogato niruddhA ava. ruddhAH / puruSaniyataparigrahA bhujiSyAH / yadA dAsyo'varuddhA bhujidhyA vA bhaveyustadA tAsu tathA / cazabdAhezyAsvairiNInAmapi sAdhAraNastrINAM bhujiSyANAM ca grahaNam / tAsu ca sarvapuruSasAdhAraNatayA gamyAsvapi gacchan pnycaashtpnnaandnnddniiyH| paraparigRhItatvena tAsAM paradAratulyatvAt / etacca spaSTamuktaM nAradena --'svairiNyabrAhANI vezyA dAsI niSkAsinI ca yA / gamyAH syurAnulomyena striyo na pratilomataH // Asveva tu bhujipyAsu doSaH syAtparadAravat / gamyAsvapi hi nopeyodyattAH paraparigrahAH // ' iti // niSkAsinI svAmyanavaruddhA dAsI / nanu ca svairiNyAdInAM sAdhAraNatayA gamyatvAbhidhAnamuktam / nahi jAtitaH zAstrato vA kAzcana loke sAdhAraNAH striya upalabhyante / tathAhi / svairiNyo dAsyazca tAvadvarNastriya eva / -'svairiNI yA patiM hitvA savarNa kAmataH zrayet / varNAnAmAnulomyena dAsyaM na pratilomataH // ' iti manusmaraNAt // naca varNastrINAM patyau jIvati mRte vA puruSAntaropabhogo ghaTate / (manuH 5] 154-157) 'duHzIlaH kAmavRtto vA guNairvA parivarjitaH / paricAryaH striyA sAvyA satataM devavatpatiH // kAmaM tu kSapaye dehaM puSpamUlaphalaiH zubhaiH / natu nAmApi gRhNIyAtpatyo prete parasya tu // ' iti niSedhasmaraNAt // nApi kanyAva1 mithyAbhizaMsite gha. 2 yatastAH saparigrahAH dha. For Private And Personal Use Only Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir strIsaMgrahaNaprakaraNam 24 ] mitAkSarAsahitA / 287 sthAyAH sAdhAraNatvam / pitrAdiparikSitAyAH kanyAyA eva dAnopadezAt / dAtrabhAve'pi tathAvidhAyA eva svayaMvaropadezAt / naca daasiibhaavaatsvdhrmaadhikaarcyutiH| pAratatryaM hi dAsyaM na svadharmaparityAgaH / nApi vezyA sAdhAraNI varNAnulomajavyatirekeNa gamyajAtyantarAsaMbhavAt / tadantaHpAtitve ca pUrvavade. vAgamyatvam / pratilomajatve tu tAsAM nitarAmagamyatvam / ataH puruSAntaropabhoge tAsAM ninditakarmAbhyAsena pAtityAt / patitasaMsargasya niSiddhatvAcca na sakalapuruSopabhogayogyatvam / satyamevam / kiM tvatra svairiNyAdyupabhoge pitraadirksskraajdnnddbhyaadidRssttdossaabhaavaadgmytvvaacoyuktiH| daNDAbhAvazcAvaruddhAsu dAsIviti niyatapuruSaparigrahopAdhito daNDavidhAnAttadupAdhirahitAsvarthAdavagamyate / svairiNyAdInAM punardaNDAbhAvo vidhAnAbhAvAt // 'kanyAM bhajantImutkRSTAM na kiMcidapi dApayet // ' iti liGganidarzanAccAvagamyate / prAyazcittaM tu svadhamaskhalananimittaM gamyAnAM gantRRNAM cAvizeSAdbhavatyeva / yatpunarvezyAnAM jAtyantarAsaMbhavena varNAntaHpAtitvamanumAnAduktam- 'vezyA varNAnulomAdyantaHpA. tinyo manuSyajAtyAzrayatvAt brAhmaNAdivat' iti / tanna / tatra kuNDagolakAdibhiranaikAntikatvAt / ato vezyAkhyA kAcijAtiranAdirvezyAyAmutkRSTajAteH samAnajAtervA purupAdutpannA puruSasaMbhogavRttirvezyeti brAhmaNyAdivallokaprasiddhibalAdabhyupagamanIyam / naca nirmUleyaM prasiddhiH / smaryate hi skandapurANe-'paJcacUDA nAma kAzcanApsarasastatsantatirvezyAkhyA paJcamI jAtiH' iti / atastAsAM niyatapuruSapariNayana vidhividhuratayA samAnotkRSTajAtipuruSAbhigamane nAdRSTadoSo nApi daNDaH / tAsu cAnavaruddhAsu gacchatAM puruSANAM yadyapi na daNDastathApyadRSTadoSo'styeva / 'svadAraniyataH sadA' iti niyamAt / 'pazuvezyAbhigamane prAjApatyaM vidhIyate iti prAyazcittasmaraNAJceti niravadyam // 290 // 'avarudvAsu dAsIpu' ityanena dAsIsvairiNyAdibhujiSyAbhigamane daNDaM vidadhatastAstrabhujiSyAsu daNDo nAstItyarthAduktaM tadapavAdamAha prasahya dAsyabhigame daNDo dazapaNaH smRtH| bahUnAM yadyakAmAsau caturviMzatikaH pRthak // 291 // puruSasaMbhogajIvikAsu dAsISu svairiNyAdiSu zulkadAnaviraheNa prasahya balAtkAreNAbhigacchato dazapaNo daNDaH / yadi bahava ekaumanicchantImapi balAtkAreNAbhigacchanti tarhi pratyekaM caturviMzatipaNaparimitaM daNDaM daNDanIyAH / yadA punastadicchayA bhATiM dattvA pazcAdanicchantImapi balAdrajanti tadA teSAmadoSaH / yadi vyAdhyAdyamibhavastasyA na syAt / -vyAdhitA sazramA vyagrA rAjakarmaparAyaNA / AmantritA cennAgacchedadaNDyA vaDavA smRtA // ' iti nAradavacanAt // gRhItavetanA vezyA necchantI dviguNaM vahet / 1 svarthAdgamyate gha. 2 mutkRSTaM gha. 3 upagamanIyA gha. 4 manabhilaSantIM gha. For Private And Personal Use Only Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 288 yaajnyvlkysmRtiH| [vyavahArAdhyAyaH agRhIte samaM dApyaH pumAnapyevameva hi // 292 // yadA tu zulkaM gRhItvA svasthApi arthapatiM necchati tadA dviguNaM zulka da. dyAt / tathA zulkaM dattvA svayamanicchataH svasthasya puMsaH zulkahAnireva |'shulkN gRhItvA paNyastrI necchantI dviguNaM vahet / anicchandattazulko'pi zu kahAnimavApnuyAt // ' iti tenaivoktam / tathAnyo'pi vizeSastenaiva darzitaH'aprayacchaMstathA zulkamanubhUya pumAnstriyam / AkrameNa ca saMgacchan pAdadantanakhAdibhiH // ayonau vAbhigacchedyo bahubhirvApi vAsayet / zulkamaSTaguNaM dApyo vinayaM tAvadeva tu // vezyApradhAnA yAstatra kAmukAstadgRhoSitAH / tasamuttheSu kAryeSu nirNayaM saMzaye viduH // ' iti // 292 / / ayonau gacchato yoSAM puruSaM vApi mehtH|| caturviMzatiko daNDastathA pratrajitAgame // 293 // kiNc| yestu svayoSAM mukhAdAvabhigacchati puruSaM vAbhimukho mehati tathA prabajitAM vA gacchatyasau caturviMzatipaNAndaNDanIyaH // 293 // antyAbhigamane tvakyaH kubandhena pravAsayet / zUdrastathAntya eva syAdantyasyAryAgame vadhaH // 294 // kiMca antyA cANDAlI tadgamane traivarNikAnprAyazcittAnabhimukhAn 'sahasraM tvantyajastriyam' iti manuvacanAtpaNasahasraM daNDayitvA kubandhena kutsitabandhena bhagAkAreNAGkayitvA svarASTrAnnirvAsayet / prAyazcittAbhimukhasya punardaNDanameva / zUdraH punazcANDAlyabhigame'ntya eva cANDAla eva bhavati / antyajasya punazvANDAlAderutkRSTajAtisyabhigame vadha eva // 294 // iti strIsaMgrahaNaprakaraNam / atha prakIrNakaprakaraNam 25 vyavahAraprakaraNamadhye strIpuMsayogAkhyamapyaparaM vivAdapadaM manunAradAbhyAM vivRtam / tatra nAradaH-'vivAhAdividhiH strINAM yatra puMsAM ca kIrtyate / strI. puMsayogasaMjJaM tadvivAdapadamucyate // ' iti // manurapyAha (12)-'asvatantrAH striyaH kAryAH puruSaiH svairdivAnizam / viSayeSu ca sajantyaH saMsthApyA hyAtmano vaze // ' ityAdi / yadyapi strIpuMsayoH parasparamarthipratyarthitayA nRpasamakSaM vyavahAro niSiddhastathApi pratyakSeNa karNaparamparayA vA vidite tayoH parasparAticAre daNDAdinA dampatI nijadharmamArge rAjJA sthApanIyau / itarathA doSabhAgbhavati vyavahAraprakaraNe rAjadharmamadhye'sya striipuNsdhrmjaatsyopdeshH| etacca vivAhaprakaraNa eva saprapaJcaM pratipAditamiti yogIzvareNa na punaratroktam // 1 dhAtadantanakhA khagha. 2 svecchayA yoSAM gha. 3 nRpasamIpaM gha. For Private And Personal Use Only Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakIrNakaprakaraNam 25] mitAkSarAsahitA / 289 sAMprataM prakIrNakAkhyaM vyavahArapadaM prastUyate / tallakSaNaM ca kathitaM nAradena'graMkIrNakeSu vijJeyA vyavahArA nRpAzrayAH / rAjJAmAjJApratIghAtastatkarmakaraNaM tathA // puraHpradAnaM saMbhedaiH prakRtInAM tathaiva ca / pAkhaNDinaigamazreNIgaNadharmaviparyayAH / pitAputravivAdazca prAyazcittavyatikramaH / pratigrahavilopazva kopazcA. zramiNAmapi // varNasaMkaradoSazca tattiniyamastathA / na dRSTaM yacca pUrveSu sarva tatsyAprakIrNakam // ' iti // prakIrNake vivAdapade ye vivAdA rAjAjJollaGghanatadAjJAkaraNAdiviSayAste nRpasamavAyinaH / nRpa eva tatra smRtyAcAravyapetamArge vartamAnAnAM pratikUlatAmAsthAya vyavahAranirNayaM kuryAt // evaM ca vadatA yo nRpAzrayo vyavahArastatprakIrNakamityAllakSitaM bhavati // 294 // tatrAparAdhavizeSeNa daNDavizepamAha UMnaM vAbhyadhikaM vApi likhedyo rAjazAsanam / pAradArikacauraM vA muzcato daNDa uttamaH // 295 // rAjadattabhUmernibandhasya vA parimANAnyUnatvamAdhikyaM vA prakAzayan rAjazAsanaM yo'bhilikhati yazca pAradArikaM cauraM vA gRhItvA rAjJe'narpayitvA muJcati tAvubhAvuttamasAhasaM daNDanIyau // 295 // prasaGgAnnRpAzrayavyatiriktavyavahAraviSayamapi daNDamAha abhakSyeNa dvijaM dRSyo daNDa uttamasAhasam / madhyamaM kSatriyaM vaizyaM prathamaM zUdramardhikam // 296 // mUtrapurIpAdinA abhakSyeNa bhakSyAnahNa brAhmaNaM dUSyAnapAnAdimizraNena sva. rUpeNa vA dUSayitvA khAdayitvottamasAhasaM daNDyo bhavati / kSatriyaM punarevaM dUpayitvA madhyamam / vaizyaM dUSayitvA prathamam / zUdraM dUSayitvA prathamasAhasasyAdha daNDayo bhavatIti saMbandhaH / lazunAyabhakSyadUSaNe tu doSatAratamyAddaNDatAratamyamUhanIyam // 296 // kUTasvarNavyavahArI vimAMsasya ca vikrayI / vyaGgahInastu kartavyo dApyazcottamasAhasam // 297 // kiMca / rasavedhAdyApAditavarNotkarSaiH kUTaiH svarNairvyavahArazIlo yaH svarNakArAdiH / yazca vimAMsasya kutsitamAMsasya zvAdisaMbaddhasya vikrayazIlaH saunikAdiH / cazabdAtkUTarajatAdivyavahArI ca te sarve pratyekaM nAsAkarNakaraistribhirahaihInAH kAryAH / cazabdAMcyaGgacchedena samuccitamuttamasAhasaM daNDaM dApyAH / yatpunarmanunoktam (9-292)-'sarvakaNTakapApiSThaM hemakAraM tu pArthivaH // pravatamAnamanyAye chedayelavazaH kSuraiH // 'iti tadetaddevabrAhmaNarAjasvarNaviSayam297 1 rNake punazaiMyA kha. 2 bhedazca gha. 3 nyUnaM vA gha. 4 dravyarUpeNa gha. 5 zabdAdaGgacchedena kha. For Private And Personal Use Only Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 290 yaajnyvlkysmRtiH| [vyavahArAdhyAyaH viSayavizeSe daNDAbhAvamAha catuSpAdakRto doSo nApaihIti prajalpataH / kASThaloSTheSupASANavAhuyugyakRtastathA // 298 // catuSpAdogajAdibhiH kRto yo dopo manuSyamAraNAdirUpo'sau gavAdisvAmino na bhavatyapasareti prakarSaNoccairbhASamANasya / tathA lakuTaloSThasAyakapASANorakSepaNena bAhunA yugyena ca yugaM vahatAzvAdinA kRto yaH pUrvokto doSaH so'pi kASTAdInprAsyato na bhavatyapasareti prajalpataH / kASTAdyutkSepaNena hiMsAyAM dopAbhAvakathanaM daNDAbhAvapratipAdanArtham / prAyazcittaM punarabuddhipUrvakaraNanimittamastyeva / kASThAdigrahaNaM ca zaktitomarAderupalakSaNArtham // 298 // chinnanasyena yAnena tathA bhagnayugAdinA / pazcAccaivApasaratA hiMsane svAmyadoSabhAk // 299 // kiMca / nasi bhavA rajjunasyA chinnA zakaTAdiyuktabalIvardanasyA rajuryasminyAne tat chinnanasyaM zakaTAdi tena / tathA bhagnayugena AdigrahaNAnAkSacakrA. dinA ca yAnena pazcAtpRSTato'pasaratA cazabdAttiryagapagacchatA pratimukhaM cAgacchatA ca manuSyAdihiMsane svAmI prAjeko vA dopabhAG na bhavati / atatpraya. najanitatvAddhiMsanasya / tathAca manuH ( 291|292)-'chinnnsye bhagnayuge tirthakpratimukhAgate / akSabhaGge ca yAnasya cakrabhaGge tathaiva ca // chedane caiva yatrANAM yottarazmyostathaiva ca / aukrande satyapaihIti na daNDaM manurabravIt // ' upekSAyAM svAmino daNDamAha zakto'pyamokSayansvAmI daMSTriNAM zRGgiNAM tathA / prathamaM sAhasaM dadyAdvikruSTe dviguNaM tathA // 300 // apravINaprAjakapreritairdaSTribhirgajAdibhiH zRGgibhirgavAdibhirvadhyamAnaM samartho'pi tatsvAmI yadyamokSayannupekSate tadA akuzalaprAjakaniyojananimittaM prathamasAhasaM daNDaM dadyAt / yadA tu mArito'hamiti vikruSTe'pi na mokSayati tadA dviguNam / yadA punaH pravINameva prAjakaM prerayati tadA prAjaka eva daNDyo na svAmI / yathAha manuH (294)-'prAjakazvegavedAptaH prAjako daNDamarhati' iti // prAjako yantA / Apto'bhiyuktaH / prANivizeSAcca daNDavizeSaH klpniiyH| yathAha manuH (8|296-98)-'mnussymaarnne kSipraM cauravakilbipI bhavet / prANabhRtsu mahatsvadhaiM gogajoSTrahayAdiSu // kSudrANAM ca pazUnAM tu hiM. sAyAM dvizato dmH| paJcAzattu bhaveddaNDaH zubheSu mRgapakSiSu // gardabhAjAvikAnAM tu NDaH syAtpaJcamASakaH / mASakastu bhaveddaNDaH zvazUkaranipAtane ||iti // 1 tiyega5.ratA gha. 2 prAjakaH sArathiH. 3 AkrandanepyapaihIti gha. 4 kSudrakANAM pazUnAM tu gha. For Private And Personal Use Only Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakIrNakaprakaraNam 25] mitaakssraashitaa| 291 jAraM cauretyabhivadandApyaH paJcazataM damam / upajIvya dhanaM muJcastadevASTaguNIkRtam // 301 // kiMca / svavaMzakalaGkabhayAjAraM pAradArikaM cauraM nirgacchetyamivadan paJcazataM paNAnAM paJca zatAni yasmindame sa tathoktastaM damaM dapyaH / yaH punarjArahastAddhanamupajIvya utkocarUpeNa gRhItvA jAraM muJcatyasau yAvadgRhItaM tAvadaSTaguNIkRtaM daNDaM dApyaH // 301 // rAjJo'niSTapravaktAraM tasyaivAkrozakAriNam / tanmatrasya ca bhettAraM chittvA jihvAM pravAsayet // 302 // kiMca / rAjJo'niSTasyAnabhimatasyAmitrastotrAdeH prakarSeNa bhUyobhUyo vaktAraM tasyaiva rAjJa AkrozakAriNaM nindAkaraNazIlaM tadIyasya ca mantrasya svarASTravivRdvihetoH pararASTrApakSayakarasya vA bhettAraM amitrakarNeSu japantaM tasya jihvAmutkRtya svarASTrAnniSkAsayet / kozApaharaNAdau punarvadha eva / (manuH 9|275)'raajnyH kozApahartuzca pratikUle pu ca sthitAn / ghAtayedvividhairdaNDairarINAM copaikArakAn // ' iti mnusmrnnaat| vividhaiH sarvasvApahArAGgacchedavadharUpairityarthaH // sarvasvApahAre'pi yadyasya jIvanopakaraNaM tannApahartavyam cauryopakaraNaM vinA / yathAha nAradaH-'AyudhAnyAyudhIyAnAM bAhyAdInbAhyajIvinAm / vezyAstrINAmalaMkArAnvAdyatodyAdi tadvidAm // yacca yasyopakaraNaM yena jIvanti kArukAH / sarvasvaharaNe'pyetanna rAjA hartumarhati // ' iti // brAhmaNasya punaH 'na zA. rIro brAhmaNe daNDaH' iti niSedhAdvadhasthAne ziromuNDanAdikaM kartavyam-'brA. hmaNasya vadho mauNDyaM purAnnirvAsanAGkane / lalATe cAbhizastAkaH prayANaM gardabhena tu // ' iti manusmaraNAt // 302 // mRtAGgalagnavikreturgurostADayitustathA / rAjayAnAsanArodurdaNDa uttamasAhasaH // 303 // kiNc| mRtazarIrasaMbandhino vastrapuSpAdevikretuH guroH pitrAcAryAdestADayituH tathA rAjAnumati vinA tadyAnaM gajAzvAdi AsanaM siMhAsanAdi Arohatazvotta. masAhaso daNDaH // 303 // dvinetrabhedino rAjadviSTAdezakRtastathA / vipratvena ca zUdrasya jIvato'STazato damaH // 304 // kiMca / yaH punaH krodhAdinA parasya netradvayaM bhinatti / yazca jyotiHzAstravid gurvAdihitecchaMvyatirikto rAjJo dviSTamaniSTaM saMvatsarAnte tava rAjyacyutirbhavi. pyatItyevamAdirUpamAdezaM karoti / tathA yaH zUdro bhojanArtha yajJopavItAdIni 1 mitrastavAdeH gha. 2 copajApakAn gha. 3 na zArIro daNDaH kha. 4 hitepsu kha. For Private And Personal Use Only Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 292 yaajnyvlkysmRtiH| [vyavahArAdhyAyaH brAhmaNaliGgAni darzayati teSAmaSTazato damaH / aSTau paNazatAni yasmindame sa tathoktaH / 'zrAddhabhojanArthaM punaH zUdrasya vipraveSadhAriNastaptazalAkayA yajJopavIta vadvapuSyAlikhet' iti smRtyantaroktaM draSTavyam / vRttyarthaM tu yajJopavItAdibrAhmaNaliGgadhAriNo vadha eva |-'dvijaatilingginH zUdrAndhAtayet' iti smaraNAt 304 rAgalobhAdinA'nyathA vyavahAradarzane daNDamAha durdRSTAMstu punadRSTvA vyavahArAnnRpeNa tu / sabhyAH sajayino daNDyA vivAdAdviguNaM damam // 305 // durdaSTAnsmRtyAcAraprAptadharmollaGghanena rAgalobhAdibhirasamyagvicAritatvenAzajhayamAnAnvyavahArAnpunaH svayaM rAjA samyagvicArya nizcitadopAH pUrvaabhyAH saMjayinaH pratyekaM vivAdapade yo damaH parAjitasya tadviguNaM dApyAH / aprAptajeta. daNDavidhiparatvAdvacanasya rAgAlobhAdityAdinA zlokenApaunaruktyam / yadA punaH sAkSidoSeNa vyavahArasya duISTatvaM jJAtaM tadA sAkSiNa eva daNDyA na jayI nApi sbhyaaH| yadA tu rAjAnumatyA vyavahArasya duSTatvaM jJAtaM tadA sarva eva rAjasahitAH sabhyAdayo daNDanIyAH |-'paado gacchati kartAraM pAdaH sAkSiNamRcchati / pAdaH sabhAsadaH sarvAMnpAdo rAjAnamRcchati // ' iti vacanAt / etaca pratyekaM rAjAdInAM doSapratipAdanaparaM na punarekasyaiva pApApUrvasya vibhAgAya / yathoktam'kartRsamavAyiphalajananasvabhAvatvAdapUrvasya' iti // 305 // nyAyato nirNItavyavahArasya pratyAvartayiturdaNDamAha yo manyetAjito'sIti nyAyenApi praajitH| tamAyAntaM punarjitvA dApayedviguNaM damam // 306 // yaH punAyamArgeNa parAjito'pi auddhatyAnnAhaM parAjito'smIti manyate tamAyAntaM kUTalekhyAdhupanyAsena punardharmAdhikAriNamadhitiSThantaM dharmeNa punaH parAjayaM nItvA dviguNaM daNDaM dApayet // nAradenApyuktam-'tIritaM cAnuziSTaM vA yo manyeta vidharmataH / dviguNaM daNDamAsthAya tatkArya punaruddharet // ' iti // tIritaM sAkSilekhyAdinirNItamanuddhRtadaNDam / anuziSTamuddhRtadaNDam / daNDaparyantaM nItamiti yAvat // yatpunarmanuvacanam (1|233)-'tiiritN cAnuziSTaM ca yatra vacana vidyte| kRtaM taddharmato jJeyaM na tatprAjJo nivartayet // ' iti / tadarthapratyarthinoranyataravacanAdvyavahArasyAdharmato vRtatvAzaGkAyAM punardviguNadaNDapratijJApUrvakaM vyavahAra pravartayet na punardharmato vRttatvanizcaye'pi rAjJA lobhAdinA pravartayitavya ityevaMparam / yatpunarnupAntareNApi nyAyApetaM kArya nivartita tadapi samyakparIkSaNena dharye pathi sthApanIyam / 'nyAyApetaM yadanyena rAjJA jJAnakRtaM bhavet / tadapyanyAyavihitaM punAye nivezayet // ' iti smrnnaat||306|| 1 jayisahitAH gha. 2 durdRSTatA tadA kha. 3 rekaikasyaiva kha. For Private And Personal Use Only Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakIrNakaprakaraNam 25 ] mitAkSarAsahitA / anyAyagRhItadaNDadhanasya gatimAha - rAjJAnyAyena yo daNDo gRhIto varuNAya tam / nivedya dadyAdviprebhyaH svayaM triMzadguNIkRtam // 307 // anyAyena yo daNDo rAjJA lobhAdgRhItastaM triMzadguNIkRtaM varuNAyedamiti saMkalpya brAhmaNebhyaH svayaM dadyAt / yasmAddaNDarUpeNa yAvadgRhItamanyAyena tAvattasmai pratideyamitarathApahAradoSaprasaGgAt / anyAyadaNDagrahaNe pUrva svAminaH svatvavicchedAbhAvAcceti // 307 // iti zrImatpadmanAbha bhaTTopAdhyAyAtmajasya zrImatparamahaMsaparivrAjakAcAryavijJAnezvarabhaTTArakasya kRtau RjumitAkSarAkhyAyAM yAjJavalkIyadharmazAstravivRtau dvitIyosdhyAyo vyavahArAkhyaH samAptimagAt // 1. anyAyena tu yo daNDo gha. / athAsminadhyAye prakaraNAnukramaNikA kathyate / AdyaM sAdhAraNavyavahAramAtRkAprakaraNam 1 / asAdhAraNavyavahAramAtRkAprakaraNam 2 | RNAdAnam 3 / upanidhiprakaraNam 4 / sAkSiprakaraNam 5 / lekhyaprakaraNam 6 / divyaprakaraNam 27 / dAyavibhAgaH 8 / sImAvivAdaH 9 / svAmipAlavivAdaH 10 | asvAmivi - krayaH 11 / dattApradAnikam 12 / krItAnuzayaH 13 | abhyupetyAzuzrUSA 14 | saMvidyatikramaH 15 | vetanAdAnam 16 / dyUtasamAhvayAkhyam 17 / vAkpAruSyam 18 | daNDapAruSyam 19 / sAhasam 20 / vikrIyA saMpradAnam 21 / saMbhUyasamutthAnam 22 / steyaprakaraNam 23 / strIsaMgrahaNam 24 | prakIrNakam 25 / iti paJcaviMzatiprakaraNAni // uttamopapadasyeyaM ziSyasya kRtirAtmanaH / dharmazAstrasya vivRtirvijJAnezvarayoginaH // 1 // 293 For Private And Personal Use Only Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atha praayshcittaadhyaayH| ____ athAzaucaprakaraNam 1 gRhasthAzramiNAM nityanaimittikA dharmA uktAH / abhiSekAdiguNayuktasya gRhasthavizeSasya guNadharmAzca pradarzitAH / adhunA tadadhikArasaMkocahetubhUtAzaucapratipAdanamukhena tepAmapavAdaH pratipAdyate / Azaucazabdena ca kAlasnAnAdyapanodyaH piNDodakadAnAdividheH adhyayanAdiparyudAsasya ca nimittabhUtaH puruSagataH kazcanAtizayaH kathyate na punaH karmAnadhikAramAtram / 'azuddhA bAndhavAH sarve' ityAdAvazuddhatvAbhidhAnAt / azuddhazabdasya ca vRddhavyavahAre'nAhitAgnidIkSitAdAvanadhikArimAne prayogAbhAvAt vRddhavyavahAravyutpattinibandhanatvAcca zabdArthAvagateH / kiMca yadyAzaucinAM dAnAdiniSedhadarzanAttadayogyatvamazaucazabdAbhidheyaM kalpyate tarhi udakadAnAdividhidarzanAt tadyogyatvamapyazaucazabdAbhidheyaM syAt tatrAnekArthakalpanAdoSaprasaGga ityupekSaNIyo'yaM pakSaH / / tatrAzaucibhiH sapiNDAdyairyatkartavyaM tattAvadAhaUnadvivarSa nikhanena kuryAdudakaM tataH / AzmazAnAdanuvrajya itaro jJAtibhirvRtaH // 1 // yamasUktaM tathA gAthA japadbhilaukikAminA / sa dagdhavya upetazcedAhitAzyAvRtArthavat // 2 // Une aparipUrNe ve varSe yasyAsAvUnadvivarSastaM pretaM nikhanet bhUmAvavaTaM kRtvA nidhyAna punadehedityarthaH / naca sakRtprasiMcantyudakamityAdibhiH pretoddezena vihitamudakadAnAdyaurdhvadehikaM kuryAt / ayaM ca gandhamAlyAnupalepanAdibhiralaMkRtya zucau bhUmau zmazAnAdanyatrAsthinicayarahitAyAM bahi mAnnikhananIyaH / yathAha manuH (5|68)-'uundvivaarssik pretaM nidadhyurbAndhavA bahiH / alaMkRtya zucau bhUmAvasthisaMcayanAhate // nAsya kAryo'gnisaMskAro naupi kAryo'dakakriyA / araNye kASTavatyaktvA kSipeyusyahameva tu // ' iti / araNye kASThavattyaktvetyasyAyamarthaH / yathAraNye kASThaM tyaktvodAsInAstadviSaye bhavanti tathonadvivArSikamapi khAtAyAM bhUmau parityajya tadviSaye zrAddhAdyaurdhvadehikepu udAsInairbhavitavyamityAcArAdiprAptazrAddhAdyabhAvo'nena dRSTAntena sUcyate / sa ca ghRtenAbhyajya yamagAthA: paThaninidhAtavyaH / 'UnadvivArSikaM pretaM ghRtAktaM nikhanedbhuvi / yamagAthA gAyamAno yamasUktamanusmaran // ' iti yamasmaraNAt // tatastasmAdUnadvivArpikAditarapUrNadvivarSoM yo mRto'sau zmazAnaparyantaM jJAtibhiH sapiNDaiH samAnodakaizca jyeSThaH 1 atrAzuddhazabdasya ca vyavahAreNAhitAgni kha. 2 nAsya Ga. 3 zavazca Ga. 4 gAyadbhiH ka. For Private And Personal Use Only Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AzaucaprakaraNam 1] mitAkSarAsahitA / puraHsarairanuvrajyo'nugantavyaH / asmAdeva vacanAdUnadvivarSasyAnugamanamaniyatamiti gamyate // anugamya ca 'pareyivAMsam' ityAdi yamasUktaM yamadaivatyA gAthAzca japadbhilaukikenAsaMskRtenAgninA dagdhavyo yadi jAtAraNinAsti / tatsadbhAve tu tanmathitena dagdhavyo na laukikena / tasyAgnisaMpAdyakAryamAtrArthatvenotpatteH / laukikAgnizca caNDAlAdivyatirikto grAhyaH |-'cnnddaalaagnirmedhyaagniH sUtikAgnizca karhi cit / patitAgnizcitAgnizca na ziSTagrahaNocitAH // ' iti devalasmaraNAt // laugAkSiNA cAtra vizeSa uktaH-'tUSNImevodakaM kuryAtUSNIM saMskArameva ca / sarveSAM kRtacUDAnAmanyatrApIcchayA dvayam // ' iti / ayamarthaH-'caulakarmAnantarakAle niyamenA yudekadAnaM kAryam / anyatrApi nAmakaraNAdU akRtacUDe'pIcchayA pretAbhyudayakAmanayA dvayaM agyudakadAnAsmakaM tUSNIM kArya na niyameneti vikalpaH / manunApyatra vizeSo darzitaH (570)-'nAtrivarSasya kartavyA bAndhavairudakakriyA / jAtadantasya vA kuryAnnAmni vApi kRte sati // ' iti / udakagrahaNaM sAhacaryAdagnisaMskArasyApyupalakSaNArtham / 'nAtrivarSasya' iti vacanAt // kuladharmApekSayA cUDotkarSe'pi varSatrayAdUrdhvamanyudakadAnAdiniyamo'vagamyate / laugAkSivacanAdvarSatrayAtprAgapi kRtacUDasya tayoniyama iti vivecanIyam / upetazcedyApanItastarhi AhitAnyAvRtA bhAhitAnedAprakriyayA svagRhyAdiprasiddhayA laukikAgninaiva dagdhavyaH / arthvtpryojnvt| ayamarthaH-yadyasya kluptaM dAhadvAraM kAryarUpaM prayojanaM saMbhavati bhUmijoSaNaprokSaNAdi tadupAdeyam / yaspuna saprayojanaM pAtrayojanAdi tannivartate / tathA laukikAgnividhAnenopanItasya anAhitAgneguhyAgninA dAhavidhAnena ca apahRtaprayojanasvAdAhavanIyAderapi nivRttiriti // agnyantaravidhAnaM ca vRddhayAzavalkyenoktam-'AhitAgniryathAnyAyaM dagdhavyastribhiragnibhiH / anAhitAgnirekena laukikenAparo janaH // ' iti / naca zUdreNa zmazAnaMprati agnikASThAdinayanaM kAryam-'yasyA''nayati zUdro'gniM tRNaM kASThaM havIMSi ca / pretatvaM hi sadA tasya sa cAdharmeNa lipyate // ' iti yamasmaraNAt // tathA dAhazca svapanAnantaraM kAyaH-pretaM dahecchubhairgandhaiH snApitaM sragvibhUSitam' iti smaraNAt / pracetasApyuktam / -snAnaM pretasya putrAdyairvastrAdyaiH pUjanaM tathA / nagna dehaM dahennaiva kiMciheyaM parityajet // ' iti / kiMciddeyamiti zavavaskhaikadezaM zmazAnavAsyartha deyaM parityajedityarthaH // tathA pretaniharaNe'pi manunA vizeSo darzitaH (5 / 304) -'na trinaM sveSu tiSTatsu mRtaM zUdreNa hArayet / asvA hyAhutiH sA syAcchUsaMparkadUSitA // ' atra ca sveSu tiSThatsu ityavivakSitam / asvaya'tvAdidoSazravaNAt ||-'dkssinnen mRtaM zUdaM paradvAreNa nirharet / pazcimottarapUrvaistu yathAsaMkhyaM dvijAtayaH // ' tathA hArIto'pi-'na prAmAbhimukhaM pretaM hareyuH' iti // yadA tu proSitamaraNe zarIraM na labhyate tadAsthibhiH pratikRti kRtvA teSAmapya1 udakadAnAtmakaM ka. 2 AhinAgnerdAnaprakriyayA Ga. 3 AhitAgneH svagRhyAgninA Ga. yA028 For Private And Personal Use Only Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 296 yaajnyvlkysmRtiH| [prAyazcittAdhyAyaH lAbhe parNazaraiH zaunakAdigRhyoktamArgeNa pratikRtiM kRtvA saMskAraH kAryaH / AzaucaM cAtra dazAhAdikameva / 'AhitAgnizcetpravasanniyeta punaHsaMskAraM kRtvA zavavadAzaucam' iti vasiSThasmaraNAt // anAhitAgnistu trirAtram-'supiSTaijalasaMmiztrairdagdhavyazca tathAgninA / asau svargAya lokAya svAhetyuktvA sa bAndhavaiH // evaM parNazaraM dagdhvA trirAtramazucirbhavet // ' iti vacanAt // tatazcAyamarthaH - 'nAmakaraNAdarvAGgikhananameva na codakadAnAdi / tata UrdhvaM yAvatrivarSa vaikalpikamanyudakadAnam / tataH paraM yAvadupanayanaM tUSNImevAgyudakadAnaM niyatam / varSatrayAtprAgapi kRtacUDasya / upanayanAdUcaM punarAhitAzyAvRtA dAhaM kRtvA sarvamaurdhvadehikaM kAryam / ayaMtu vizeSaH / upanItasya laukikAgninA dAhaH kAryaH / anAhitAgnehyAgninA dAho yathAsaMbhavaM pAtrayojanaM ca kAryam // 1 // 2 // saMskArAnantaraM kiM kartavyamityata Aha saptamAddazamAdvApi jnyaatyo'bhyupyntypH| apanaH zozucadaghamanena pitRdiGmukhAH // 3 // saptamAdivasAdagdazamadivasAdvA jJAtayaH samAnagotrAH sapiNDAH samAno. dakAzca 'apanaH zozucadagham' ityanena mantreNa dakSiNAmukhAH apaH abhyupanayanti / abhyupagamanena tatprayojanabhUtodakadAnaviziSTamabhyupagamanaM lakSyate / evaM mAtAmahAcAryeSvi' tyanantaramudakadAnasyAtidezadarzanAt / etaccAyugmAsu tithiSu kaarym| 'prathamatRtIyapaJcamasaptamanavameSUdakakriyA' iti gautamasmaraNAt // etacca snAnAnantaraM kAryam / 'zarIramagnau saMyojyAnavekSamANA apo'bhyupayanti' iti zAtAtapasmaraNAt // tathA pracetasApyatra vizeSo darzitaH-pretasya bAndhavA yathAvRddhamudakamavatIrya noddharSayeyurudakAnte prasiJcayurapasavyayajJopavItavAsaso dakSiNAbhimukhA brAhmaNasyodaGmukhAH pratyaGmukhAzca rAjanyavaizyayoH' iti // smRtyantare tu yAvantyAzaucadinAni tAvadudakadAnasyAvRttiruktA / yathAha viSNaH -'yAvadAzaucaM tAvatpretasyodakaM piNDaM ca dadyuH' iti // tathA ca pracetasApyuktam-'dine dine'JjalInpUrNAnpradadyAttakAraNAt / tAvadvRddhiH prakartavyA yAvapiNDaH samApyate // ' iti // pratidinamaJjalInAM vRddhiH kAryA yAvaddazamaH piNDaH samApyata ityarthaH // yadyapyanayorgurulaghukalpayoranyatarAnuSThAnenApi zAstrArthaH siddhastathApi bahukkezAvahatvena gurutarakalpe pravRttyanupapatteH pretasyopakArAtizayo bhaviSyatIti kalpanIyam / anyathA gurutarakalpomnAyasyAnarthakyaprasaGgAt // vasinenApi vizeSo'bhihitaH-'savyottarAbhyAM pANibhyAmudakakriyAM kurvI. ran' iti // 3 // vakSyamANasakRtprasekasya nAmagotrAdibhirguNairviziSTasyodakadAnasyA~samAnagotreSu mAtAmahAdiSvatidezamAha __evaM mAtAmahAcAryapretAnAmudakakriyA / 1 prAGmakhAzca kha. 2 kalpanIyasyAH ka. 3 sya samAna Ga. For Private And Personal Use Only Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org AzaucaprakaraNam 1 ] mitAkSarAsahitA / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 297 kAmodakaM sakhiprattAsvastrIyazvazurartvijAm // 4 // yathA sagotrasapiNDAnAM pretAnAmudakaM dIyate tathA mAtAmahAnAmAryANAM ca pretAnAM nityamudakakriyA kAryA / sakhA mitraM, prattAH pariNItA duhitRbhaginyAdayaH, svastrIya bhAgineyaH, zvazuraH prasiddhaH, Rtvijo yAjakAH eSAM sakhyAdInAM pretAnAM kAmodakaM kAryam / kAma icchA | kAmenodakadAnaM kAmodakaM pretAbhyudayakAmanAyAM satyAmudakaM deyamasatyAM na deyamiti akaraNe pratyavAyo nAstItyarthaH // 4 // udakadAne guNavidhimAha - sakRtprasiJcantyudakaM nAmagotreNa vAgyatAH / taJcodakadAnamitthaM kartavyam / sapiNDAH samAnodakAzca maunino bhUtvA pretasya nAmagotre uccArya amukanAmA preto'mukagotrastRpyatviti sakRdevodakaM prasiJceyuH triv| 'triH prasekaM kuryuH pretastRpyatviti' iti pracetasaH smaraNAt // pratidinamaJjalivRddhistu pratipAditaiva / tathA ayamapi vizeSastenaivoktaH -- ' nadIkUlaM tato gatvA zaucaM kRtvA yathArthavat / vastraM saMzodhayedAdau tataH snAnaM samAcaret // sacailastu tataH snAtvA zuciH prayatamAnasaH / pASANaM tata AdAya vipre dadyAdazAJjalIn / dvAdaza kSatriye dadyAdvaiiye paJcadaza smRtAH / triMzacchUdrAya dAtavyAstataH saMpravizedgRham // tataH snAnaM punaH kArya gRhazaucaM ca kArayet // ' iti // sapiNDAnAM madhye keSAMcidudakadAnapratiSedhamAha na brahmacAriNaH kuryurudakaM patitAstathA // 5 // jJAtitve satyapi brahmacAriNaH samAvartanaparyantaM patitAzca pracyutadvijAtikarmAdhikArA udakAdidAnaM na kuryuH // brahmacaryottarakAlaM pUrvamRtAnAM sapiNDAdInAM udakadAnamAzaucaM ca kuryAdeva / yathAha manuH ( 5/88 ) - 'AdiSTI nodakaM kuryAdAvratasya samApanAt / samApte tadukaM kRtvA trirAtramazucirbhavet // ' iti / AdiSTI 'kasya brahmacAryasi apozAna karma kuru divA mA svApsIH' ityAdivratAdezayogAdbrahmacAryucyate / etacca pitrAdivyatirekeNeti vakSyati | AcArya pizupAdhyAyAniti / atrAcAryaH punarevaM manyate - AdiSTIti prakrAntaprAyazcittaH kathyate tasyaivAyamudakadAnAdiniSedhaH prAyazcittarUpavratasya samAyuttarakAlamudakadAnAzaucavidhiriti / tathA klIbAdInAM codakadAyitvaM niSiddham -- 'kIbAdyA nodakaM kuryuH stenA brAtyA vidharmiNaH / garbhabhartRduhazcaiva surApyazcaiva yoSitaH // ' iti vRddhamanusmaraNAt // 5 // evamudakadAne kartRvizeSapratiSedhamuktvA saMpradAnavizeSeNa pratiSedhamAhapAkhaNDyanAzritAH stenA bhartRbhyaH kAmagAdikAH / surApya AtmatyAginyo nAzaucodakabhAjanAH // 6 // 1 prattasvastrIya Ga. 2 pratyekaM kuryuH kha. For Private And Personal Use Only Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 298 yaajnyvlkysmRtiH| [praayshcittaadhyaayH| naraziraskapAlAdi zrutibAhyaliGgadhAraNaM pAkhaNDaM tadvidyate yeSAM te paakhnnddinH| bhanAzritAH adhikAre satyapyakRtAzramavizeSaparigrahAH / stenAH suvarNAdyuttamadravyahAriNaH / bhartRbhyaH patighAtinyaH / kAmagAH kulaTAH / AdigrahaNArasvagarbhabrAhmaNaghAtinyo gRhyante / surApyo yAsAM yA surA pratiSiddhA tatpAnaratAH / AtmatyAginyaH viSAgyudakodvandhanAcairAtmAnaM yAstyajanti / ete pAkhaNDyAdayaH 'trirAtraM dazarAnaM vA' iti vakSyamANasyAzaucasyodakadAnAdyaurdhvadehikasya ca bhAjanA na bhavanti / bhAjayantIti bhAjanAH sapiNDAdInAmAzaucAdinimittabhUtA na bhava. nti / atastanmaraNe sapiNDairudakadAnAdi na kAryamityetatpratipAdanaparaM vacanam / atra ca surApya ityAdiSu liGgamavivakSitam / -'liGga ca vacanaM dezaH kAlo'yaM karmaNaH phalam / mImAMsAkuzalAH prAhuranupAdeyapaJcakam // ' ityanupAdeyagatatvAt / etacca buddhipUrvaviSayam / yathAha gautamaH-'prAyo'nAzakazastrAgnivipodakodvandhanaprapatanaizcecchatAm' iti / prAyo mahAprasthAnam / anAzakamanazanam / girizikharAdavapAtaH prapatanam / atra cecchatAmiti vizeSaNopAdAnAtpramAdakRtye doSo nAstItyavagantavyam |-'ath kazcitpramAdena mriyetAnyudakAdibhiH / tasyAzaucaM vidhAtavyaM kartavyA codakakriyA // ' iti aGgiraHsmaraNAt // tathA mRtyuvizeSAdapi AzaucAdiniSedhaH-'cANDAlAdudakAtsadrAhmaNAdvaidhutA. dapi / daMSTribhyazca pazubhyazca maraNaM pApakarmiNAm // udakaM piNDadAnaM ca pretebhyo yatpradIyate / nopatiSThati tatsarvamantarikSe vinazyati // ' iti / etadapIcchApU. rvamAtmahananaviSayam / gautamavacanenecchApUrvakamevodakena hatasyAzaucAdiniSedhasyoktatvAt / atrApi 'caNDAlAdudakAsAditi tatsAhacaryadarzanAdbuddhipUrvaviSayatvanizcayaH / ato darpAdinA caNDAlAdInhantuM gato yastaiAritastasyAyaM sarvata evAtmAnaM gopAyediti vidhyatikramanimittaH piNDadAnAdiniSedhaH / evaM duSTadaMSTrayAdigrahaNArthamAbhimukhyena darpAdgacchato maraNe'pyayaM niSedha ityanusaMdheyam / ayaM cAzaucapratiSedho dazAhAdikAlAvacchinnasya / 'hatAnAM nRpagovigairanvakSaM cAtmaghAtinAm' iti sadyaHzaucasya vakSyamANatvAt / tathA dAhAdikamapyeSAM na kAryam-'nAzaucaM nodakaM nAzru na dAhAdyantyakarma ca / brahmadaNDahatAnAM ca na kuryAtkaTadhAraNam // ' iti yamasmaraNAt / brahmadaNDahatA brAhmaNadaNDahatAH / pretavahanasAdhanaM khaTTAdi kaTazabdenocyate / na cAhitAgnimagnibhirdahanti yajJapAtraizcetyetat zrutivihitAgniyajJapAtrAdipratipattilopaprasaGgAt ayaM smArto dAhAdiniSedho viprAdihatAhitAgniviSayaM nAskandatItyAzaGkanIyam / yatazcaNDAlAdihatAhitAgnisaMbandhinAmagmiyajJapAtrANAM smRtyantare pratipattyantaraM vidhiiyte| 'vaitAnaM prakSipedapsu AvasathyaM ctusspthe| pAtrANi tu dahedagnau yajamAne vRthA mRte|| iti / tathA taccharIrasyApi pratipattyantaramuktam-'AtmanastyAginAM nAsti patitAnAM tathA kriyA / teSAmapi tathA gaGgAtoye saMsthApanaM hitam // ' iti smaraNAt / tasmAdavizeSeNa sarveSAM dahanAdiniSedhaH / ataH snehAdinA niSedhAtikrame prAya. 1 idaM padhaM ka. ga. pustakayo sti. For Private And Personal Use Only Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AzaucaprakaraNam 1] mitAkSarAsahitA / 299 zcittaM karmavyam | 'kRtvAgnimudakaM snAnaM sparzanaM vahanaM kathAm / rajjucchedAzrupAtaM ca taptakRcchreNa zuddhyati // ' iti smaraNAt / etacca pratyekaM buddhipUrvake veditavyam / abuddhipUrvakaraNe tu 'eSAmanyatamaM pretaM yo vaheta daheta vA / kaTodakakriyAM kRtvA kRcchraM sAntapanaM caret // ' iti saMvartoktaM draSTavyam // yaH punaH 'tacchavaM kevalaM spRSTamazru vA pAtitaM yadi / pUrvoktAnAmakArI cedekarAtramabhojanam // ' iti sparzAzrupAtayorupavAsa uktaH // asau kRcchreSvazaktasya tathA 'bandhanacchedane dahane vA mAsaM bhaikSAhArastriSavaNaM ca' iti sumantunA bhaikSAzitvamuktaM tadapyazaktasyaiva / evamanyAnyapi tadviSayANi smRtivAkyAni vyavasthApanIyAni / ayaM ca dAhAdipratiSedho nityakarmAnuSThAnAsamarthajIrNavAnaprasthAdivyatiriktaviSayaH teSAmabhyanujJA darzanAt / 'vRddhaH zaucasmRterluptaH pratyAkhyAtabhiSakkriyaH / AtmAnaM ghAtayedyastu bhRgvazyanazanAmbubhiH // tasya trirAtramAzaucaM dvitIye vasthisaMcayaH / tRtIye tUdakaM kRtvA caturthe zrAddhamAcaret // ' iti smaraNAt // evaM yena yenopAdhinA AtmahananaM zAstrato'bhyanujJAyate tattadvyatiriktamArgeNAtmahanane zrAddhAdyaurdhvadehikeSu niSiddheSu kiM punasteSAM kAryamityapekSAyAM vRddhayAjJavalkyachAgaleyAbhyAmuktam- 'nArAyaNabaliH kAryoM lokagarhAbhayAnnaraiH / tathA teSAM bhavecchaucaM nAnyathetyabravIdyamaH // tasmAttebhyo'pi dAtavyamannameva sadakSiNam // ' iti // vyAsenApyuktam- 'nArAyaNaM samuddizya zivaM vA yatpradIyate / tasya zuddhikaraM karma tadbhavenaitadanyathA' iti // ' evaM nArAyaNabaliH pretasya zuddhyApAdanadvAreNa zrAddhAdisaMpradAnatve yogyatAM janayatIti aurdhvadehikamapi sarva kAryameva / ataeva paTUtriMzanmate'pi aurdhvadehikasyAbhyanujJA dRzyate - 'gobrAhmaNahatAnAM ca patitAnAM tathaiva ca / UrdhvaM saMvatsarAtkuryAtsarvamevaudhardhvadehikam // ' iti / evaM saMvatsarAdUrdhvameva nArAyaNabaliM kRtvaurdhvadehikaM kAryam // nArAyaNabalizcetthaM kAryaH / kasyAMcicchukkaikAdazyAM viSNuM vaivasvataM yamaM ca yathAvadabhyarcya tatsamIpe madhughRtaplutAMstilamizrAndaza piNDAnviSNurUpiNaM pretamanusmaran pretanAmagotre uccArya dakSiNAgreSu darbheSu dakSiNAbhimukho dattvA gandhAdibhirabhyarcya piNDapravAhaNAntaM kRtvA nadyAM kSipet na patyAdibhyo dadyAt // tatastasyAmeva rAjyAmayugmAnbrAhmaNAnAmantrayopoSitaH zvobhUte madhyAhne viSNvArAdhanaM kRtvA ekoddiSTavidhinA brAhmaNapAdaprakSAlanAditRtipraznAntaM kRtvA piNDapitRyajJAvRtollekhanAdyavanejanAntaM tUSNIM kRtvA viSNave brahmaNe zivAya yamAya ca parivArasahitAya caturaH piNDAndattvA nAmagotrasahitaM pretaM saMsmRtya viSNonAma saMkIrtya paJcamaM piNDaM dadyAt / tato viprAnAcAntAndakSiNAbhisto payitvA tanmadhye caikaM guNavattamaM pretabuddhyA saMsmaran gobhUhiraNyAdibhiratizayena saMtoSya tataH pavitrapANimirvipraiH pretAya tilAdisahitamudakaM dApayitvA svajanaiH sArdhaM bhuJjIta // sarpahate tvayaM vizeSaH / saMvatsaraM yAvatpurANoktavidhinA paJcamyAM nAgapU1 pUrveva veditavyam kha. For Private And Personal Use Only Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 300 yaajnyvlkysmRtiH| [prAyazcittAdhyAyaH jAM vidhAya pUrNa saMvatsare nArAyaNabaliM kRtvA sauvarNa nAgaM dadyAt gAM ca pratyakSAm / tataH sarvamaurdhvadehikaM kuryAt / nArAyaNavalisvarUpaM ca vaiSNave'bhihitaM yathA |-'ekaadshii samAsAdya zuklapakSasya vai tithim / viSNuM samarcayeddevaM yamaM vaivasvataM tathA // daza piNDAndhRtAbhyaktAndarbheSu manusaMyutAn / tilamizrAnpradadyAdai saMyato dakSiNAmukhaH // viSNuM buddhau samAsAdya nadyambhasi tataH kSipet / nAmagotragrahaM tatra puSpairabhyarcanaM tathA // dhUpadIpapradAnaM ca bhakSyaM bhojyaM tathA param / nimantrayeta viprAndai paJca sapta navApi vA // vidyAtapaHsamRddhAnvai kulotpannAnsamAhitAn / apare'hani saMprApte madhyAhne samupoSitaH // viSNorabhyarcanaM kRtvA viprAstAnupavezayet / uda. mukhAnyathAjyeSTaM pitRrUpamanusmaran // mano nivezya viSNau vai sarva kuryAdatandritaH / AvAhanAdi yatproktaM devapUrvaM tadAcaret // tRptAnjJAtvA tato vinAMstRpti pRSTvA yathAvidhi / haviSyavyanenaiva tilAdisahitena ca // paJca piNDAnpradadyAcca deverUpamanusmaran / prathamaM viSNave dadyAdbrahmaNe ca zivAya ca // yamAya sAnucarAya caturtha piNDamutsRjet / mRtaM saMkIrtya manasA gotrapUrvamataH param / viSNornAma gRhItvaivaM paJcamaM pUrvavakSipet // vipAnAcamya vidhivadakSiNAbhiH samarcayet / eka vRddhatamaM vipraM hiraNyena samarcayet // gavA vastreNa bhUmyA ca pretaM taM manasA smaran / tatastilAmbho viprAstu hastairdarbhasamanvitaiH // kSipeyurgotrapUrvaM tu nAma buddhau nivezya ca / havirgandhatilAmbhastu tasmai dadhuH samAhitAH // mitrabhRtyajanaiH sArdhe pazcAdbhuJjIta vAgyataH // evaM viSNumate sthitvA yo dadyAdAtmadhAtine / samuddharati taM kSipraM nAtra kAryA vicAraNA // ' sarpadaMzanimittaM sauva nAgadAnaM pratikRtirUpeNa bhaviSyatpurANe sumantunAbhihitam--'suvarNabhAraniSpanna nAgaM kRtvA tathaiva gAm / vyAsAya dattvA vidhivatpiturAnRNyamAmuyAt // ' iti // 6 // evamudakadAnaM sApavAdamabhidhAyAnantaraM kiM kAryamityata Aha kRtodakAnsamuttIrNAnmRduzAdvalasaMsthitAn / snAtAnapavadeyustAnitihAsaiH purAtanaiH // 7 // kRtamudakadAnaM yaistAnkRtodakAn snAtAnsamyagudakAduttIrNAnmRduzAhale navogatatRNacayAvRtabhUbhAge samyasthitAnputrAdInkulavRddhAH purAtanairitihAsairvakSyamANairapavadeyuH zokanirasanasamathairvacobhirbodhayeyuH // 7 // zokanirasanasamarthetihAsasvarUpamAha mAnuSye kadalIstambhaniHsAre sAramArgaNam / karoti yaH sa saMmUDho jalabuddhadasaMnibhe // 8 // manuSyazabdena jarAyujANDajAdicaturvidhabhUtajAtaM lakSyate tasya bhAvo mAnuSyaM 1 arcayedevadevezaM ka. 2 daivaM rUpaM kha. 3 sAnucArAya ka. Ga. 4 vipreNAcamya ka. For Private And Personal Use Only Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AzaucaprakaraNam 1 ] mitAkSarAsahitA / tatra saMsaraNadharmitvena kadalI stambhavadantaHsArarahite jalabududavadaciravinazvare saMsAre sArasya sthirasya mArgaNamanveSaNaM yaH karoti sa saMmUDhaH atyanta vinaSTacittaH tasmAtsaMsArasvarUpavedibhirbhavadbhiritthaM na kAryam // 8 // 301 paJcadhA saMbhRtaH kAyo yadi paJcatvamAgataH / karmabhiH khazarIrotthaistatra kA paridevanA // 9 // kiMca / janmAntarAtmIyazarIrajanitaiH karmabIjaiH svaphalopabhogArthaM paJcadhA pRthivyAdipaJcabhUtAtmakatayA paJcaprakAraM saMbhRto nirmitaH kAyaH sa yadi phalopabhoganivRttau paJcatvamAgataH punaH pRthivyAdirUpatAM prAptastatra bhavatAM kimarthA paridevanA / niSprayojanatvAnnAnuzocanaM kartavyam / vastusthitestathAtvAt / nahi kenacidvastusthitiratikramituM zakyate // 9 // gatrI vasumatI nAzamudadhidaivatAni ca / phenaprakhyaH kathaM nAzaM martyaloko na yAsyati // 10 // apica / nedamAzcarya maraNaM nAma / yataH pRthivyAdIni mahAntyapi bhUtAni nAzaM gacchanti / tathA samudrA api jarAmaraNavirahiNaH, amarA api pralayasamaye avasAnaM gacchanti, kathamivA'sthiratayA phenasaMnibho maraNadharmA bhUtasaMgho vinAzaM na yAsyati / ucitameva hi maraNadharmiNaH prayANam / ato niSprayojanaH zokasamAvezaH // 10 // aniSTApAdakatvAdapyanuzocanaM na kAryamityAha - zleSmA bAndhavairmuktaM preto mujhe yato'vazaH / ato na roditavyaM hi kriyAH kAryAH svazaktitaH // 11 // yasmAdanuzocadbhirbAndhavairvadananayana nirgamitaM zleSmAzru vA yasmAdavazo'kAmospi preto bhuGkte tasmAnna roditavyaM kiMtu pretahitepsubhiH svazaktyanusAreNa zrAddhAdikriyAH kAryAH // 11 // iti saMzrutya gaccheyurgRhaM bAlapuraHsarAH / vidazya nimbapatrANi niyatA dvAri vezmanaH // 12 // AcamyAzyAdi salilaM gomayaM gaurasarpapAna | pravizeyuH samAlabhya kRtvAzmani padaM zanaiH // 13 // evaM kulavRddhavacAMsi samyagAkarNya tyaktazokAH santo bAlAnagrataH kRtvA gRhaM gaccheyuH / gatvA ca vezmano dvAri sthitvA niyatA / saMyatamanaskAH nimbapatrANi vidazya dazanaiH khaNDayitvA khAditvA AcamanaM ca kRtvAnyudakagomayagaurasarSapAnAlabhya AdigrahaNAddUrvA pravAlamanivRSabhau veti zaGkhoktau dUrvAGkuravRSabhAvapi spRSTvA azmani ca padaM nidhAya zanairaskhalitaM bezma pravizeyuH // 12 // 13 // For Private And Personal Use Only Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 302 yAjJavalkyasmRtiH [prAyazcittAdhyAyaH atidezAdAha pravezanAdikaM karma pretasaMsparzinAmapi / icchatAM tatkSaNAcchuddhiH pareSAM snAnasaMyamAt // 14 // yadetatpUrvoktaM nimbapatradazanAdi vezmapravezanAntaM karma tanna kevalaM jJAtInA. mapi tu pareSAmapi dharmArtha pretAlaMkAranirharaNAdikaM kurvatAM bhavati / pravezanAdikamityatra aadishbdo'maanggliktvaatprtilomkrmaamipraayH| teSAM ca dharmArtha niharaNAdau pravRttAnAM tatkSaNAcchuddhimicchatAM asapiNDAnAM snAnaprANAyAmAbhyAmeva shuddhiH| yathAha parAzara:-'anAthaM brAhmaNaM pretaM ye vahanti dvijaatyH| padepade yajJaphalamanupUrva labhanti te // na teSAmazubhaM kiMcitpApaM vA zubhakarmaNAm / jalAvagAhanAtteSAM sadyaH zaucaM vidhIyate // ' iti // snehAdinA nirharaNe tu manUkto vizeSaH (5|101|102)-'aspinnddN dvijaM pretaM vipro nihatya bandhuvat / vizudhyati trirAtreNa mAturAptAMzca bAndhavAn // yadyannamatti teSAM tu dazAhenaiva zudhyati / anadannannamahaiva na cettasmingRhe vaset // ' iti // atreyaM vyavasthA-yaH snehAdinA zavaniharaNaM kRtvA tadIyamevAnnamaznAti tadgRhe ca vasa. ti tasya dazAhenaiva zuddhiH / yastu kevalaM tadgRhe vasati na punastadannamaznAti tasya trirAtram / yaH punarnirharaNamAtraM karoti na tadhe vasati na ca tadannamaznAti tasyaikAha iti // etatsajAtIyaviSayam / vijAtIyaviSaye punaryajAtIyaM pretaM niharati tajAtiprayuktamAzaucaM kAryam / yathAhagautamaH-'avarazcedvarNaH pUrva varNamupaspRzetpUrvo vA'varaM tatra tacchavoktamAzaucam' iti // upasparzanaM nirharaNam / viprasya zUdranirharaNe mAsamAzaucam / zUdrasya tu vipranirharaNe dazarAtramityevaM zavavadAzaucaM kartavyamityarthaH // 14 // brahmacAriNaM pratyAha AcAryapitrupAdhyAyAnihatyApi vratIvratI / sakaTAnnaM ca nAznIyAna ca taiH saha saMvaset // 15 // AcArya uktalakSaNaH, mAtA ca pitA ca pitarau, upAdhyAyazca pUrvoktaH, etAnirhatyApi vratI brahmacArI vratyeva na punarasya vratabhraMzaH / kaTazabdenAzaucaM lakSyate tatsahacaritamannaM sakaTAnnaM tadbrahmacArI nAznIyAt / na cAzaucibhiH saha saMvaset / evaM vadatA AcAryAdivyatiriktapretanirharaNe tu brahmacAriNo vratalopa itya rthAduktaM bhavati / ataeva vasiSTenoktam-'brahmacAriNaH zavakarmiNo vratAnni. vRttiranyatra mAtApitroH' iti // 15 // AzaucinAM niyamavizeSamAha krItalabdhAzanA bhUmau skhapeyuste pRthak kSitau / 1 tatkSaNAcchuddhiM Ga. 2 pRthakpRthak. kha. For Private And Personal Use Only Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AzaucaprakaraNam 1] mitaakssraashitaa| piNDayajJAvRtA deyaM pretAyAnaM dinatrayam // 16 // krItamayAcitalabdhaM vA azanaM yeSAM te krItalabdhAzanAH / bhaveyuriti zeSaH / krItalabdhAzananiyamAttadalAbhe'nazanamAtsiddhaM bhavati / ataeva vasiSThaH'gRhAnvajitvA adhaHprastare zyahamanaznanta AsIran krItotpannena varteran' iti / adhaHprastara AzaucinAM zayanAsanArthastRNamayaH prastaraH / te ca sapiNDA bhUmAveva pRthakpRthak zayIran na khaTTAdau // manunApyatra vizeSo darzitaH (5 / 73) -'bhakSAralavaNAnAH syunimajeyuzca te vyaham / mAMsAzanaM ca nAbhIyuH zayIraMzva pRthak kSitau // ' iti / tathA gautamenApi vizeSa uktaH-'adhaHzayyAzAyino brahmacAriNaH zavakarmiNaH' iti / tathA piNDapitRyajJaprakriyayA prAcInAvItitvAdirUpayA pretAya dinatrayaM piNDarUpamannaM tUSNIM kSitau deyam / yathAha marIciH-'pretapiNDaM bahirdadyAddarbhamantravivarjitam / prAgudIcyAM caruM kRtvA nAtaH praya. tamAnasaH // ' iti / darbhamatravivarjitatvamanupanItaviSayam / 'asaMskRtAnAM bhUmau piNDaM dadyArasaMskRtAnAM kuzeSu' iti pracetaHsmaraNAt // tathA kartRniya. mazca gRhyapariziSTAdvijJeyaH-'asagotraH sagotro vA yadi strI yadi vA pumAn / prathame'hani yo dadyAtsa dazAhaM samApayet // ' iti // tathA dravyaviniyamazca zunaHpucchena darzitaH- 'zAlinA saktubhirvApi zAkairvApyatha nirvapet / prathame'hani yadvyaM tadeva sthAddazAhikam // tUSNIM prasekaM puSpaM ca dIpaM dhUpaM tathaiva c|| iti // piNDazca pASANe deyaH / 'bhUmau mAlyaM piNDaM pAnIyamupale vA dadyuH' iti zaGkhasmaraNAt / naca dadyuriti bahuvacanenodakadAnavatsarvaiH piNDadAnaM kAryamityAzaGkanIyaM / kiMtu putreNaiva kAryam / tadabhAve pratyAsannena sapiNDAnAmanyatamena tadabhAve mAtRsapiNDAdinA kAryam / 'putrAbhAve sapiNDA mAtR. sapiNDAH zipyAzca dadyustadabhAve RtvigAcAyauM' iti gautamasmaraNAt / putrabahutve punajyeSThenaiva kAryam / 'sarvairanumatiM kRtvA jyeSThenaiva tu yatkRtam / dravyeNa cAvibhaktena savaireva kRtaM bhavet // ' iti marIcismaraNAt // piNDasaMkhyAni yamazca-brAhmaNasya daza piNDAH kSatriyasya dvAdazaiveti / evamAzaucadivasasaMkhyayA viSNunAbhihitam-'yAvadAzaucaM pretasyodakaM piNDamekaM ca dadyuH' iti // tathA smRtyantare'pi-'navanirdivasardadyAnnava piNDAnsamAhitaH / dazamaM piNDamutsRjya rAtrizeSe zucirbhavet // ' iti zucitvavacanamaparechuH kriyamANazrAddhArthabrAhmaNanimantraNAbhiprAyeNa / yogIzvareNa tu piNDatrayadAnamabhihitaM anayozca gurulaghukalpayorudakadAnaviSayoktA vyavasthA vijJeyA / atrAparaH zAtAtapIyo vizeSa:--'Azaucasya tu hAse'pi piNDAndadyAddazaiva tu' iti // trirAtrAzau* cinAM punaH pAraskaraNa vizeSo darzitaH-'prathame divase deyAstrayaH piNDAH samAhitaiH / dvitIye caturo dadyAdasthisaMcayanaM tathA // trIstu dadyAttRtIye'hni vastrAdi kSAlayettathA' iti // 16 // 1riNaH sarva iti ka. For Private And Personal Use Only Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org 304 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yAjJavalkyasmRtiH / jalamekAhamAkAze sthApyaM kSIraM ca mRnmaye / kiMca / jalaM kSIraM ca mRnmaye pAtradvaye pRthak pRthagAkAze zikyAdAvekAha sthApanIyam / atra vizeSAnupAdAnAtprathame'hani kAryam / tathA pAraskaravacanAt / ' pretAtra strAhItyudakaM sthApyaM piba cedamiti kSIram' // tathAsthisaMcayanaM ca prathamAdidineSu kAryam / tathAha saMvartaH - 'prathame'hni tRtIye vA saptame navame tathA / asthisaMcayanaM kArya dine tagotrajaiH saha // ' iti / kvacidvitIye svasthi saMcaya ityuktam / vaiSNave tu caturthe divase'sthisaMcayanaM kuryAt teSAM ca gaGgAmbhasi prakSepa iti / ato'nyatamasmindine svagRhyeoktavidhinAsthisaMcayanaM kAryam / aGgirasA cAtra vizeSo darzitaH - 'asthi saMcayane yAgo devAnAM parikIrtitaH / pratIbhUtaM tamuddizya yaH zucinaM karoti cet // devatAnAM tu yajanaM taM zapantyatha devatAH ||' devatAzcAtra zmazAnavAsinyaH tatra pUrvadagdhAH ' zmazAnavAsino devAH zavAnAM parikIrtitAH' iti tenaivoktam / atastAndevAnaciramRtaM ca pretamuddizya dhUpadIpAdibhiH piNDarUpeNa cAnnena tatra pUjA kAryetyuktaM bhavati // tathA vapanaM ca dazame'hani kAryam - 'dazame'hani saMprApte strAnaM grAmAdvahirbhavet / tatra tyAjyAni vAsAMsi kezazmazrunakhAni ca // ' iti devalasmaraNAt // tathA smRtyantare'pi -'dvitIye'hani kartavyaM kSurakarma prayatnataH / tRtIye paJcame vApi saptame vA pradAnataH // ' iti zrAddhapradAnAdavaganiyama iti yAvat / vapanaM ca keSAmityAkAGkSAyAmApastambenoktam- 'anubhAvinAMca parivApanam' iti / ayamarthaH - zAvaM duHkhamanubhavantItyanubhAvinaH sapiNDAsteSAM cAvizeSeNa vapanamutAlpavayasAmityapekSAyAmidamevopatiSThate anubhAvinAM ca parivApanamiti / anu pazcAdbhavantItyanubhAvino'lpavayasasteSAM vapanamiti / anubhAvinaH putrA iti kecinmanyante | 'gaGgAyAM bhAskarakSetre mAtApitrorgurormRtI / AdhAnakAle some ca vapanaM saptasu smRtam // ' iti niyamadarzanAt // azucitvena sakalazrautasmArtakarmAdhikAranivRttau prasaktAyAM keSucidabhyanujJAnArthamAha [ prAyazcittAdhyAyaH vaitAnopAsanAH kAryAH kriyAca zruticodanAt // 17 // vitAno'nInAM vistArastatra bhavA vaitAnAH tretAgnisAdhyA agnihotradarzapUrNamAsAdyAH kriyA ucyante / pratidinamupAsyata ityupAsano gRhyAgnistatra bhavA aupAsanA: sAyaMprAtaha makriyA ucyante / tA vaitAnopAsanA vaidikyaH kriyAH kAryAH / kathaM vaidikatvamiti cet zruticodanAt / tathAhi - ' yAvajjIvamagnihotraM juhuyAt ' ityAdizrutibhiragnihotrAdInAM codanA spaSTaiva // tathA 'aharahaH svAhA kuryAdanAbhAve kenacidAkASThAt' iti zrutyopAsana homo'pi codyate / atra ca zrautatvavizeSaNopAdAnAtsmArtakriyANAM dAnAdInAmananuSThAnaM gamyate / ataeva vaiyAghra 1 bhUtapUrvadagdhAH Ga. 2 gurau mRte ka. 3 badhyate ka. For Private And Personal Use Only Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AzaucaprakaraNam 1 ] mitAkSarAsahitA / pAdenoktam-'smArtakarmaparityAgo rAhoranyatra suutke| zraute karmaNi tatkAlaM snAtaH zuddhimavAmuyAt // ' iti zrautAnAM ca kAryatvAbhidhAnaM nityanaimittikAbhiprAyeNa / yathAha paiThInasiH-'nityAni vinivarteranvaitAnavajai zAlAgnau caike' iti / nityAni vinivarterannityavizeSeNa AvazyakAnAM nityanaimittikAnAM nivRttau prasaktAyAM vaitAnavarjamityagnitrayasAdhyAvazyakAnAM paryudAsaH / 'zAlAgnau caika' iti gRhyAgnau bhavAnAmapyAvazyakAnAM pAkSikaH paryudAsa uktH| atasteSvAzaucaM nAstyeva / kAmyAnAM punaH zaucAbhAvAdananuSThAnam / manunApyanenaivAbhiprAyeNoktam (5 / 84) 'pratyUhennAgniSu kriyA' iti / agniSu kriyA na pratyUhedi. ti anagnisAdhyAnAM paJcamahAyajJAdInAM nivRttiH / ataeva saMvartaH-'homaM tatra prakurvIta zuSkAnena phalena vA / paJcayajJavidhAnaM tu na kuryAnmRtyujanmanoH // ' iti / vaizvadevasyAgnisAdhyatve'pi vacanAnivRttiH / 'vipro dazAhamAsIta vaizvadevavivarjitaH' iti tenaivoktatvAt // 'sUtake karmaNAM tyAgaH saMdhyAdInAM vidhIyate' iti yadyapi saMdhyAyA vinivRttiH zrUyate tathApyAliprakSepAdikaM kuryAt / sUtake sAvitryA cAJjaliM prakSipya pradakSiNaM kRtvA sUryaM dhyAyanamaskuryAt' iti paiThInasi smaraNAt // yadyapi 'vaitAnaupAsanAH kAryA' iti sAmAnyenoktaM tathApyanyena kArayitavyam / anya etAni kuryuH' iti paiThInasismaraNAt / vRhaspatinApyuktam- 'sUtake mRtake caiva azaktI zrAddhabhojane / pravAsAdinimitteSu hAvayena tu hApayet // ' iti / tathA smArtatve'pi piNDapitRyajJazravaNAkarmAzvayujyAdikazca nityahomaH kArya eva / 'sUtake tu samutpanne smArtaM karma kathaM bhavet / piNDayajJaM caruhomamasagotreNa kArayet // ' iti jAtUkarNyasmaraNAt / yadyapi sAGge karmaNyanyakartRtvaM tathApi svadravyatyAgAtmakaM pradhAnaM svayaM kuryAt / tasyAnanyaniSpAdyatvAt / ataevoktam-'zraute karmaNi tatkAlaM snAtaH zuddhimavAmuyAt' iti| yatpunaH 'dAnaM pratigraho homaH svAdhyAyazca nivartate' iti homapratiSedhaH sa kAmyAbhiprAyo vaizvadevAbhiprAyo vA vyavasthApanIyaH // tathA sUtakAnnabhojanamapi na kAryam / 'ubhayatra dazAhAni kulasyAnnaM na bhujyate' iti yamasmaraNAt ubhayatra jananamaraNayoH / dazAhAnityAzaucakAlopalakSaNam / kulasya sUtakayuktasya saMbandhyannaM asakulyairna bhoktavyaM / sakulyAnAM punarna dossH| 'sUtake tu kulasyAnnamadoSaM manurabravIt' iti tainevoktatvAt / ayaMca niSedho dAtRbhoktroranyatareNa janane maraNe vA jJAte sati veditavyaH / 'ubhAbhyAmaparijJAte sUtakaM naiva doSakRt / ekenApi parijJAte bhokturdoSamupAvahet // ' iti SatriMzanmatadazanAt // tathA vivAhAdiSu sUtakotpatteH prAk brAhmaNArtha pRthakRtamannaM bhoktavyameva / 'vivAhotsavayajJeSu tvantarA mRtasUtake / pUrvasaMkalpitArtheSu na doSaH parikIrtitaH // ' iti bRhaspatismaraNAt / tathA'paropi vizeSaH SaTtriMzanmate darzitaH-'vivAhotsavayajJeSu tvantarA mRtasUtake / parairannaM pradAtavyaM bhoktavyaM ca dvijottamaiH // bhuJjAneSu tu vipreSu tvantarA mRtasUtake / anyagehodakAcAntAH For Private And Personal Use Only Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yaajnyvlkysmRtiH| [prAyazcittAdhyAya: sarve te zucayaH smRtAH // ' iti // tathAzaucaparigrahatve'pi keSucidravyeSu dossaabhaavH| yathAha marIciH-'lavaNe madhumAMse ca puSpamUlaphaleSu ca / zAkakASThatRNeSvapsu dadhisarpiHpayassu ca // tilauSadhAjine caiva pakkApakke svayaMgrahaH / paNyeSu caiva sarveSu nAzaucaM mRtasUtake // ' iti / pakvaM bhakSyajAtaM modakAdi / apakkaM taNDulAdi / svayaMgraha iti svayameva svAmyanujJAto gRhNIyAdityarthaH / pakkApakkAbhyanujJAnamannasatrapravRttaviSayam / annasatrapravRttAnAmAmamannamagarhitam / bhuktvA pakvAnnameteSAM trirAtraM tu payaH pibet // ' ityaGgiraHsmaraNAt / atra pakvazabdo bhakSyavyatiriktaudanAdiviSayaH // zavasaMsarganimittAzauce tvaGgirasA vizeSa uktaH-'AzaucaM yasya saMsargAdApatedgahamedhinaH / kriyAstamya na lupyante gRhyANAM ca na tadbhavet // ' iti / tadAzaucaM kevalaM gRhamedhina eva na punastadhe bhavAnAM bhAryAdInAM tadravyaNAM ca bhavedityarthaH / atikrAntAzauce'pyayamevArthaH smRtyantare darzitaH- 'atikrAnte dazAhe tu pazcAjAnAti cedgRhii| trirAtraM sUtakaM tasya na tadravyasya karhicit // ' iti // 17 // evamAzaucino vidhipratiSedharUpAndharmAnamidhAyAdhunA AzaucanimittaM kAlaniyamaM cAha trirAtraM dazarAtraM vA zAvamAzaucamiSyate / UnadvivarSa ubhayoH sUtakaM mAtureva hi // 8 // zavanimittaM zAvam / sUtakazabdena ca jananavAcinA tannimittamAzaucaM lkssyte| evaMca vadatA jananamaraNayorAzaucanimittasvamuktaM bhavati / tacca jananamaraNamutpannajJAtameva nimittam / 'nirdazaM jJAtimaraNaM zrutvA putrasya janma ca' ityAdiliGgadarzanAt / tathA-'vigataM tu videzasthaM zRNuyAdyo hyanirdazam / yacchepaM dazarAtrasya tAvadevAzucirbhavet // ' ityAdivAkyArambhasAmarthyAcca / utpattimAtrApekSatve hyAzaucasya dazAhAdyAzaucakAlaniyamAstattatprabhRtikA eveti bhanidazajJAtimaraNazravaNe dazarAtrazepamevAzaucamarthA sidhyatIti 'yaccheSaM dazarAtra. sya' ityanArambhaNIyaM syAt / tasmAjjAtameva jananaM maraNaM ca nimittam / taccobhayanimittamapyAzaucaM trirAtraM dazarAtraM ceSyate manvAdibhiH // annAzaucaprakaraNe ahargrahaNaM rAtrigrahaNaM cAhorAtropalakSaNArtham / manvAdibhiriSyata iti vacanaM taduktasapiNDasamAnodakarUpaviSayabhedapradarzanArtham // tathAhi--'dazAhaM zAvamAzaucaM sapiNDeSu vidhIyate / janane'pyevameva sthAnipuNAM zuddhimicchatAm // janmanyekodakAnAM tu trirAtrAcchuddhiriSyate / zavaspRzo vizudhyanti tryahAtUdakadAyinaH // ityetairvAkyastrirAtradazarAtrayoH samAnodakasapiNDaviSayatvena vyavasthA kRtA / ataH sapiNDAnAM saptamapuruSAvadhikAnAmavizeSeNa dazarAtram / samAnodakAnAM trirAtramiti // yatpunaH smRtyantaravacanam-'caturthe dazarAtraM - - 1 anujJAtamannaM kha. For Private And Personal Use Only Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AzaucaprakaraNam 1] mitaakssraashitaa| 307 syAtpaNnizAH puMsi paJcame / SaSThe caturahAcchuddhiH saptame svahareva tu // ' iti tadvigItasvAcAdaraNIyam / yadyapyavigItaM tathApi madhuparkAGgapazvAlambhanavallokavidviSTatvAnAnuSTeyam / 'bhasvayaM lokavidviSTaM dharmyamapyAcarena tu' iti manusmaraNAt / naca saptame pratyAsanne sapiNDa ekAho viprakRSTASTamAdiSu samAnodakeSu tryahamiti yuktam / evamavizeSeNa sapiNDAnAmAzauce prApte kvciniymaarthmaah| unadvivarSe saMsthite ubhayoreva mAtApitrodazarAtramAzaucaM na sarveSAM sapiNDAnAm / teSAM tu vakSyati 'AdantajananAtsadyaH' iti / tathAca paiGgayaH-garbhasthe prete mAturdazAha, jAta ubhayoH, kRte nAmni sodarANAM ca' iti / athavA ayamarthaH-unadvivarSe saMsthite ubhayormAtApitroreva aspRzyatvalakSaNamAzaucaM na sapiNDAnAm / tathA smRtyantare-'UnadvivarSe prete mAtApitroreva netareSAm' iti aspRzyatvalakSaNamabhipretam / itarasya punaH karmaNyanadhikAralakSaNasya sapiNDeSvapi 'bhAdantajanmanaH sadyaH' ityAdibhirvihitatvAt / atra dRSTAntaH-sUtakaM mAtureva hIti / yathA sUtakaM janananimittamaspRzyatvalakSaNamAzaucaM mAtureva kevalaM tatho. nadvivarSAparame mAtApitrorevAspRzyatvamiti / unadvivarSe sapiNDAnAmaspRzyatvaM pratiSedhatA'nyatrAspRzyatvamabhyanujJAtaM bhavati / tathAca devala:-'svAzaucakAlAdvijJeyaM sparzanaM ca tribhAgataH / zUdvavidakSatraviprANAM yathAzAstraM pracoditam // ' iti / etaccAnupanItaprayANanimitte atikrAntAzauce ca trirAtrAdau veditavyam / upanItaviSaye'pi tenaivoktam-- 'dazAhAditribhAgena kRte saMcayane kramAt / agasparzanamicchanti varNAnAM tasvadarzinaH // tricatuHpaJcadazabhiH spRzyA varNAH krameNa tu / bhojyAno dazamirvipraH zeSA dvitriSaDuttaraiH // ' iti / vyuttarairdazabhiH ghyuttarAdazabhiH SaDuttaraiH paJcadazabhiriti draSTavyam // 18 // janananimittamaspRzyatvalakSaNamAzaucamAha pitrostu sUtakaM mAtustadamRgdarzanAdbhuvam / tadaharna praduSyeta pUrveSAM janmakAraNAt // 19 // sUtakaM janananimittamaspRzyatvalakSaNamAzaucaM pitrormAtApitroreva na sarveSAM sapiNDAnAm / taccAspRzyatvaM mAturbuvaM dazAhaparyantaM sthiramityarthaH / kutaH / tadasRgdarzanAt / tasyAH saMbandhitvenAsRjo darzanAt // ataeva vasiSThaH-'nAzaucaM vidyate puMsaH saMsarga cenna gacchati / rajastatrAzuci jJeyaM tacca puMsi na vidyate // ' iti / pitustu dhruvaM na bhavati sAnamAtreNAspRzyatvaM nivartate / yathAha saMvataH-'jAte putre pituH snAnaM sacailaM tu vidhIyate / mAtA zuddhyeddazAhena svAnAttu sparzanaM pituH // ' iti / mAtA zuddhyeddazAhenetyetacca saMvyavahArayogyatAmAtram / adRSTArtheSu punaH karmasu paiThInasinA vizeSa uktaH-'sUtikA putravatI viMzatirAtreNa karmANi kArayet / mAsena strIjananIm' iti // aGgirasA ca sapiNDAnAmaspRzyatvAbhAvaH spaSTIkRtaH-'sUtake sUtikAvayaM saMsparzo na ni. 1 idaM vacanaM pUrvamAcArAdhyAye AlocanIyam. . yA. 29 For Private And Personal Use Only Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 308 yaajnyvlkysmRtiH| [prAyazcittAdhyAyaH vidhyate / saMsparza sUtikAyAstu snAnameva vidhIyate // ' iti / yasmindivase kumArajananaM tadahana praduSyeta / tannimittadAnAdyadhikArApahArakRnna bhavatItyarthaH / yasAttasminnahani pUrveSAM pitrAdInAM putrarUpeNa janma utpattistasmAttadaharna praduSyeta // tathAca vRddhayAjJavalkyenoktam-'kumArajanmadivase vipraiH kAryaH pratigrahaH / hiraNyabhUgavAvAjavAsaHzayyAsanAdiSu // tatra sarva pratigrAhyaM kRtAnnaM natu bhakSayet / bhakSayitvA tu tanmohAdvijazvAndrAyaNaM caret // ' iti // vyAsenApyatra vizeSa uktaH-'sUtikAvAsanilayA janmadA nAma devatAH / tAsAM yAganimittaM tu zucirjanmani kIrtitA // prathame divase SaSThe dazame caiva sarvadA / triSveteSu na kurvIta sUtakaM putrajanmani // ' mArkaNDeyenApyuktam-'rakSaNIyA tathA SaSThI nizA tatra vizeSataH / rAtrI jAgaraNaM kArya janmadAnAM tathA baliH // puruSAH zastrahastAzca nRtyagItaizca yoSitaH / rAtrau jAgaraNaM kuryurdazamyAM caiva sUtake // ' iti // 19 // __ Azaucamadhye punarjanane maraNe vA jAte 'pratinimittaM naimittikamAvartate' iti nyAyena punardazAhAdyAzaucaprAptau tadapavAdamAha antarA janmamaraNe zeSAhobhirvizuddhyati / varNApekSayA vayovasthApekSayA vA yasya yAvAnAzaucakAlastadantarA tatsamasya tato nyUnasya vAzaucasya nimittabhUte janane maraNe vA jAte pUrvAzaucAvaziSTairevAhobhirvizuddhyati / na punaH pazcAdutpanna jananAdinimittaM pRthakpRthagAzaucaM kAryam // yadA punaralpAdvartamAnAzaucAddIrghakAlanAzaucamantarA patati tadA na pUrvazeSeNa shuddhiH| yathAhozanA-'svalpAzaucasya madhye tu dIrghAzaucaM bhavedyadi / na pUrveNa vizuddhiH syAtsvakAlenaiva zuddhyati // ' iti / yamo'pyAha-'adhavRddhimadAzaucaM pazcimena samApayet' iti / atra cAntarA janmamaraNe iti yayapyavizeSeNAbhihitaM tathApi na sUtakAntarvartinaH zAvasya pUrvAzaucazeSeNa zuddhiH / yathAhAGgirAH-'sUtake mRtakaM cetsyAnmRtake tvatha sUtakam / tatrAdhikRtya mRtakaM zaucaM kuryAnna sUtakam // ' iti / tathA SaTtriMzanmate'pi-'zAvAzauce samutpanne sUtakaM tu yadA bhavet / zAvena zuddhyate sUtirna sUtiH zAvazodhinI // ' iti / tasmAna sUtakAntaHpAtinaH zIvAzaucasya pUrvazeSeNa zuddhiH kiMtu zA. cAntaHpAtina eva sUtakasya / tathA sajAtIyAntaHpAtitve'pi zAvasya kacitpU. vaizeSeNa zuddherapavAdaH smRtyantare darzitaH-'mAtaryagre pramItAyAmazuddhau mriyate pitA / pituH zeSeNa zuddhiH sthAnmAtu kuryAttu pakSiNIm // ' iti / ayamarthaHmAtari pUrva mRtAyAM tannimittAzaucamadhye yadi pituruparamaH syAttadA na pUrvaze. SeNa zuddhiH kiMtu pituH prayANanimittAzaucakAlenaiva zuddhiH kAryA / tathA pituH prayANanimittAzaucamadhye mAtari svaryAtAyAmapi na pUrvazeSamAnAcchuddhiH kiMtu pUrvAzaucaM samApyopari pakSiNIM kSipet' iti // tathA''zaucasannipAtakAlavizeSa. 1 ahovRddhimat kha. 2 zAvasya kha. For Private And Personal Use Only Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org AzaucaprakaraNam 1 ] mitAkSarAsahitA / 309 kRto'pyapavAdo gautamenoktaH - 'rAtrizeSe sati dvAbhyAM prabhAte sati tisRbhiH' iti / ayamarthaH - rAtrimAtrAvaziSTe pUrvAzauce yadyAzaucAntaraM sannipatettarhi pUrvAzaucaM samAdhyAnantaraM dvAbhyAM rAtribhyAM zuddhiH / prabhAte punastasyA rAtreH pazcime yAme jananAdyAzaucAntarasannipAte sati tisRbhI rAtribhiH zuddhiH naM punastaccheSamAtreNa // zAtAtapenApyuktam- 'rAtrizeSe vyahAcchuddhiryAmazeSa zuciyAt' iti / pretakriyA punaH sUtakasannipAte'pi na nivartata iti tenaivoktam-- 'antardazAhe jananAtpazcAtsyAnmaraNaM yadi / pretamuddizya kartavyaM piNDadAnaM svabandhubhiH // prArabdhe pretapiNDe tu madhye cejjananaM bhavet / tathaivAzaucapiusing zeSAndadyAdyathAvidhi // ' iti // tathA zAvAzaucayoH sannipAte'pi pretakRtyaM kAryam / tulyanyAyatvAt / tathA jAtakarmAdikamapi putrajanmanimittakamAzaucAntarasannipAte'pi kAryameva / tathAha prajApatiH - 'Azauce tu samutpanne putrajanma yadA bhavet / kartustAtkAlikI zuddhiH pUrvAMzaucena zuddhyati // ' iti // pUrNaprasavakAlajananAzaucamabhidhAyAdhunA aprAptakAla garbhaniHsaraNanimittamA zaucamAha 1 paryaMtaM Ga. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir garbhasrAve mAsatulyA nizAH zuddhestu kAraNam // 20 // sravatiryadyapi loke dravadravyakartRke parisyande prayujyate tathApyatra dravAdravadra vyasAdhAraNarUpe'dhaHpatane vartate / kutaH, dravatvasya prathamamAsa eva saMbhavAttatra ca mAsatukhyA nizA iti bahuvacanAnupapatteH / garbhastrAve yAvanto garbhagrahaNamAsAtatsama saMkhyAkA nizAH zuddheH kAraNam / etacca striyA eva / -' - 'garbhasrAve tulyA rAtrayaH strINAM snAnamAtrameva puruSasya' iti vRddhavasiSThasmaraNAt / yatpunagautamena tryahaM ceti trirAtramuktaM tanmAsa yAdavAMgveditavyam / - 'garbha mAsa tyAM yathAmAsamacire tUttame zrayaH / rAjanye tu catUrAtraM vaizye paJcAhameva tu // bhaSTAna tu zUdrasya zuddhireSA prakIrtitA // ' iti marIcismaraNAt / acire mAsatrayAdarvAk garbhasrAve uttame brAhmaNajAtau trirAtramityarthaH / etacca paNmAsaMparyante draSTavyam / saptamAdiSu punaH paripUrNameva prasavAzaucaM kAryam / tatra paripUrNAGgagarbhasya jIvato nirgamadarzanAt / tatra ca loke prasavazabdaprayogAt / - ' SaNmAsAbhyantare yAvadgarbhasrAvo bhavedyadA / tadA mAsasamaistAsAM divasaiH zuddhiriSyate // ata UrdhvaM svajAtyuktaM tAsAmAzaucamiSyate / sadya. zaucaM sapiNDAnAM garbhasya patane sati // ' iti smaraNAt // etacca sapiNDAnAM sadyaH zaucavidhAnaM dravabhUtagarbhapatane veditavyam // yatpunarvasiSThavacanam -- 'UnadvivArSike prete garbhasya patane ca sapiNDAnAM trirAtram' iti tatpaJcamaSaSThayoH kaThinagarbhapatanaviSayam / -- 'AcaturthAdbhavetsnAvaH pAtaH paJcamaSaSThayoH / ata UrdhvaM prasUtiH syAddazAhaM sUtakaM bhavet // srAve mAtustrirAtraM syAtsapiNDAzaiaucavarjanam / pAte mAtuyathAmAsaM pitrAdInAM dinatrayam // ' iti marIcismaraNAt // saptamamAsaprabhRti 2 ataUrdhvaM prasavo dazAhaM gha. For Private And Personal Use Only Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 310 yaajnyvlkysmRtiH| [prAyazcittAbyAyaH mRtajanane jAtamRte vA sapiNDAnAM janananimittaM paripUrNamAzaucam / -'jAtamRte mRtajAte vA sapiNDAnAM dazAham' iti hArItasaraNAt / -'ataH sUtake cedotthAnAzaucaM sUtakavat' iti pAraskaravacanAcca / A usthAnAdAsUtikAyA utthAnAizAhamiti yAvat / sUtakavaditi zizUparamanimittodakadAnarahitamityarthaH / bRhanmanurapi-'dazAhAbhyantare bAle pramIte tasya bAndhavaiH / zAvAzaucaM na kartavyaM sUtyAzaucaM vidhIyate // ' iti / tathAca smRtyantaramapi -'antardazAhoparatasya sUtikAhobhirevAzaucam' iti / evamAdivacananicayapolocanayA sapiNDAnAM janananimittAzaucasaMkoco nAstIti gamyate / yatpunabRMhadviSNuvacanam-'jAte mRte mRtajAte vA kulasya sadyaHzaucam' iti tacchizUparamanimittasyAzaucasya snAnAcchuddhipratipAdanaparaM na prasavanimittasya / tathAca pAraskara:-garbhe yadi vipattiH svAdazAhaM sUtakaM bhavet / ' sapiNDAnAM prasasavanimittasya vidyamAnatvAt |-'jiivjaato yadi preyAsagha eva vizukhyati' iti pretAzaucAbhiprAyam / tathAca zaGkhanoktam-'prAGgAmakaraNAtsadyaHzaucam' iti / yatpunaH kAtyAyanavacanam-'anivRtte dazAhe tu paJcatvaM yadi ga. cchati / sadya eva vizuddhiH sthAna pretaM nodakakriyA // ' iti, tadapi vaiSNavena samAnArtham / yadAtu na pretaM naivasUtakamiti pAThastadA sUtakamaspRzyatvaM naiva trAdInAM bhavatItyarthaH / athavAyamarthaH-antardazAhe yadi zizUparamastadA pretAzaucam / yadi tatra sapiNDajananaM tadA sUtakamapi naiva kArya kiMtu pUrvAzau. cenaiva zuddhiriti // yattu bRhanmanuvacanam-'jIvajAto yadi tato mRtaH sU. taka eva tu / sUtakaM sakalaM mAtuH pitrAdInAM trirAtrakam // ' iti / yacca bRhapracetovacanam-'muhUrta jIvato bAlaH paJcatvaM yadi gacchati / mAtuH zuddhidazAhena saidyaHzuddhAstu gotriNaH // ' iti, tatreyaM vyavasthA-jananAnantaraM nA. mivardhanAtprAGmRtau pitrAdInAM janananimittamAzaucaM dinatrayam / sadyaHzaucaM tvagnihotrAdyartham / ---'agnihotrArtha snAnopasparzanAttarakAlaM zaucam' iti zaGkhasmaraNAt / nAbhivardhanottarakAlaM tu zizuprayANe'pi janananimittaM saMpUrNamAzaucaM sapiNDAnAm / 'yAvanna chidyate nAlaM tAvanApnoti sUtakam / chinne nAle tataH pazcAtsUtakaM tu vidhIyate // ' iti jaiminismaraNAt / manunApyayamoM darzitaH ( 5|66)-raatribhirmaastulyaamirgrbhsraave vizuyati / rajasyuparate sAdhvI mAnena strI rajasvalA // ' iti / pUrvabhAgasyAoM darzitaH / uttarasya svayamarthaH / rajasi niHsaraNAduparate nivRtte rajasvalA strI nA. nena sAdhvI devAdikarmayogyA bhavati / sparzanAdiviSaye punaranuparate'pi rajasi caturthe'hani snAnAcchuddhA bhavati / taduktaM vRddhamanunA-'caturthe'hani saMzuddhA bhavati vyAvahArikI' iti / tathA smRtyantaram-'zuddhA bhartuzcaturthe'hni snAnena strI rajasvalA / daive karmaNi piye ca paJcame'hani zuddhyati // paJcame'hanIti rajonivRttikAlopalakSaNArtham / yadA rajodarzanAdArabhya punaH saptadaza 1 sUtakAhobhiH kha. 2 sadyaHzaucAstu gha. For Private And Personal Use Only Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AzaucaprakaraNam 1] mitAkSarAsahitA / 311. dinAbhyantare rajodarzanaM tadA azucitvaM nAstyeva / aSTAdaze tvekAhAcchuddhiH / ekonaviMze vhAt / tata uttareSu tryahAcchuddhiH / yathAhAtriH - ' rajasvalA yadi nAtA punareva rajasvalA / aSTAdazadinAdavagazucitvaM na vidyate // ekonaviMzateravage kAhaM syAttato vyaham / viMzatprabhRtyuttareSu trirAtramazucirbhavet // ' iti / - 'caturdazadinAdavagazucitvaM na vidyate' iti smRtyantaraM tatra snAnaprabhRtitvamabhipretamato na virodhaH / bhayaM cAzucitvapratiSedho yasyA viMzatidinottarakAlameva prAyazo rajodarzanaM tadviSayaH / yasyAH punarArUDhayauvanAyAH prAgevASTAdazadinAtprAcuryeNa rajonirgamastasyAstrirAtramevAzaucam / tathA ca yAvatrirAtraM snAnAdirahitayA sthAtavyam / - rajasvalA trirAtramazucirbhavati sA ca nAJjIta nAbhyaJjIta nAsu strAyAdadhaH zayIta na divA svapyAt na grahAnvIkSeta nAniM spRzet nAznIyAnna rajjuM sRjet naca dantAndhAvayet na hasennaca kiMcidAcaret akharveNa pAtreNa pibedaJjalinA vA pAtreNa lohitAyasena veti vijJAyate' iti vasiSThasmaraNAt / *-- AGgirase'pi vizeSaH - 'haste zrIyAnmRnmaye vA havirbhuka kSitizAyinI / rajasvalA caturthe'hni snAtvA zuddhimavApnuyAt // ' iti / pArAzare'pi vizeSaH'srAne naimittike prApte nArI yadi rajasvalA / pAtrAntaritatoyena snAnaM kRtvA vrataM caret / sitagAtrA bhavedadbhiH sAGgopAGgA kathaMcana / na vastrapIDanaM kuryA: nAnyadvAsazca dhArayet // ' iti // uzanasApyatra vizeSo darzitaH - 'jvarAbhibhUtA yA nArI rajasA ca pariSThutA / kathaM tasyA bhavecchaucaM zuddhiH syAtkena karmaNA // caturthe'hani saMprApte spRzedanyA tu tAM striyam / sA sacelAvagAhyApaH snAtvA snAtvA punaH spRzet / dazadvAdazakRtvo vA Acamecca punaH punaH // ante ca vAsasAM tyAgastataH zuddhA bhavecca sA / dadyAcchattyA tato dAnaM puNyAhena vizuyati // iti / 1 ayaM cAturamAtre snAnaprakAro'nusaraNIyaH / 'Ature snAna utpanne dazakRtvo nAturaH / snAtvA snAtvA spRzedenaM tataH zucyetsa AturaH // ' iti parAzarasmaraNAt / yadA tu rajasvalAyAH sUtikAyA vA mRtirbhavati tadAyaM snAnaprakAraH - 'sUtikAyAM mRtAyAM tu kathaM kurvanti yAjJikAH / kumbhe salilamAdAya paJcagavyaM tathaiva ca // puNyagbhirabhimanyApo vAcA zuddhiM labhettataH / tenaiva strApayitvA tu dAhaM kuryAdyathAvidhi // ' rajasva - lAyAstu - 'paJcabhiH strApayitvA tu ganyaiH pretAM rajasvalAm / vastrAntarAvRtAM kRtvA dAhayedvidhipUrvakam // ' iti // etacca rajodarzana putrajanmAdi yadyudayottarakAlamutpannaM tadA taddivasaprabhRtyAzaucA horAtragaNanA kAryA / yadA tu rajanyAM rajodarzanaputrajanmAdi jAtaM tadArdharAtrAtprAkU jananAdyutpattau pUrvadivasaikadezavyApitve'pi Azaucasya tatpUrvadivasaprabhRtyeva gaNanA kAryetyekaH kalpaH / rAtriM zredhA vibhajyAdye bhAgadvaye jananAdau jAte pUrvadinaM grAhyamiti dvitIyaH / prAgu - 1 azaucapUrvadinaM gha. For Private And Personal Use Only Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 312 yaajnyvlkysmRtiH| [prAyazcittAdhyAyaH dayAdityaparaH / yathAha kazyapaH-'udite tu yadA sUrye nArINAM dRzyate rajaH / jananaM vA vipattiA yasyAhastasya zarvarI // ardharAtrAvadhiH kAlaH sUtakAdau vidhIyate / rAtriM kuryAtribhAgAM tu dvau bhAgau pUrva eva tu // uttarAMzaH prabhAtena yujyate RtusUtake / rAnAveva samutpanne mRte rajasi sUtake // pUrvameva dinaM mAjhaM yauvanodayate raviH // ' iti // eteSAM ca kalpAnAM dezAcArato vyavasthA vijnyeyaa| idaM cAzaucamAhitAgneruparame saMskAradivasaprabhRti kartavyam / anAhitAgnastu maraNadivasaprabhRti saMcayanaM tUbhayoriti saMskAradivasaprabhRtIti vivecanIyam / yathAhAGgirAH-'anagnimata utkrAnteH sAgneH saMskArakarmaNaH / zuddhiH saMcayanaM dAhAnmRtAhastu yathAvidhi // ' iti // sAgneH saMskArakarmaNa iti zravaNAdAhitAno pitari dezAntaramRte tatputrAdInAmAsaMskArAsaMdhyAdikarmalopo nAstItyanusaMdheyam / tathAca paiThInasiH- anagnimata uskrAnterAzaucaM hi dvijAtiSu / dAhAdagnimato vidyAdvidezasthe mRte sati // ' iti // 20 // sapiNDatvAdinA dazAhAdiprAptau kvacinmRtyuvizeSeNApavAdamAha hatAnAM nRpagoviprairanvakSaM cAtmaghAtinAm / nRpo'bhiSiktaH kSatriyAdiH / gograhaNaM zRGgidaMSTrayAditirazvAmupalakSaNArtham / viprgrhnnmntyjoplkssnnm(!)| etairhatAnAM saMbandhino ye sapiNDAsteSAm / vipodvandhanAdibhiH buddhipUrvamAtmAnaM ye vyApAdayanti te AtmaghAtinaH / AtmaghAtigrahaNaM pAkhaNDyanAzritA ityekayogopAttapatitamAtropalakSaNArtham / tatsaMbandhinAM cAnvakSamanugatamakSamanvakSaM sathaHzaucamityarthaH / tatsaMbandhinAM ca sAnvakSaM yAvaddarzanamAzaucaM na punardazAhAdikam / tathAca gautamaH-gobrAhmaNahatAnAmanvakSaM rAjakrodhAccAyuddhe prAyo'nAzakazastrAgniviSodakodvandhanaprapatanaizvecchatAm' iti / krodhagrahaNaM pramAdavyApAditanirAsArtham / ayuddhagrahaNaM yuddhahatasyaikAhamAzaucamastIti jJApanArtham / -'brAhmaNArthaM vipanAnAM yoSitAM gograhe'pi ca / Ahave'pi hatAnAM ca ekarAtramazaucakam // ' iti smaraNAt / etacca yuddhakAla. kSatenaiva kAlAntaravipannasya / samaramUrdhani hatasya punaH sadyaHzaucam / yathAha manuH (5|90)-'udytairaahve zastraiH kSatradharmahatasya ca / sadyaH saMtiSThate yajJastathAzaucamitiH sthitiH // ' iti // jJAtasyaiva jananAderAzaucanimittatvAjanmadinAduttarakAle'pi jJAte dazAhA. diprAkSAvapavAdamAha proSite kAlazeSaH syAtpUrNe dacodakaM zuciH // 21 // proSite dezAntarasthe yatrasthena prathamadivasa eva sapiNDajananAdikaM na jJAyate tasminsapiNDe kAlasya dazAhAdyavacchinnasya yaH zeSo'vaziSTakAlaH sa eva zuddhi. heturbhavati / pUrNe punarAzaucakAle dazAhAdike pretAyodakaM dattvA zuddhirbhavati / 1 yAvannAbhyudito raviH gha. 2 yathAtithIti kha. 3 zaucamityarthaH na punaH kha. For Private And Personal Use Only Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AzaucaprakaraNam 1] mitAkSarAsahitA / 313 udakadAnasya snAnapUrvakatvAtsnAtvodakaM datvA zucirbhavati / taduktaM manunA ( 5/77 ) - 'nirdazaM jJAtimaraNaM zrutvA putrasya janma ca / savAsA jalamAlutya zuddho bhavati mAnavaH // ' iti / 'pUrNe dasvodakaM zuciH' iti pretodakadAna sahacaritasyAzaucakAlasya zuddhihetutvavidhAnAt janmanyatikrAntAzaucaM sapiNDAnAM nAstIti gamyate / pitustu nirdaze'pi janane snAnamastyeva / 'zrutvA putrasya janma ca' iti vacanAt / etacca putragrahaNaM janmani sapiNDAnAmatikrAntAzaucaM nAstIti jJApakam / anyathA 'nirdazaM jJAtimaraNaM zrutvA janma ca nirdazam' ityevAvakSyat / na coktam / tathAca devalaH - 'nAzuddhiH prasavAzauce vyatIteSu dineSvapi ' iti / tasmAdvipattAvevAtikrAntAzaiaucamiti sthitam // kecidanyathemaM zlokaM paThanti - 'proSite kAlazeSaH syAdazeSe tryahameva tu / sarveSAM vatsare pUrNe prete dacvodakaM zuciH // ' iti / proSite prete sarveSAM brAhmaNakSatriyAdInAmavizeSeNa kAlazeSaH zuddhihetuH / azeSe punaratikrAnte dazAhAdau sarveSAM tryahamevAzaucam / saMvatsare pUrNa yadi proSitaprayANamavagataM syAttadA sarvo brAhmaNAdiH snAtvodakaM dattvA zuciH syAt / tathAca manuH ( 5/76 ) - ' saMvatsare vyatIte tu spRSTvaivApo vizudhyati' iti / bhayaM ca tryaho dazAhAdUrdhvaM mAsatrayAdarvAgdraSTavyaH / pUrvoktaM tu sadyaH zaucaM navamamAsAdUrdhvamarvAksaMvatsarAdraSTavyam / yatpunarvAsiSThaM vacanam 'Urdhva dazAhAcchutvaikarAtram' iti, tadUrdhvaM SaNmAsebhyo yAvannavaMmam / yadapi gautamavacanam 'zrutvA cordhvaM dazamyAH pakSiNI' iti, tanmAsatrayAdUrdhvamarvAkSaSThAt / tathAca vRddhavasiSThaH - 'mAsatraye trirAtraM syAtparamAse pakSiNI tathA / ahastu navamAdarvAgUrdhvaM strAnena zudhyati // ' iti / etacca mAtApitRvyatiriktaviSayam / 'pitarau cenmRtau syAtAM dUrastho'pi hi putrakaH / zrutvA taddinamArabhya dazAhaM sUtakI bhavet // ' iti paiThInasismaraNAt / tathAca smRtyantare'pi - 'mahAgurunipAte tu ArdravastropavAsinA / atIte'bdepi kartavyaM pretakAryaM yathAvidhi // ' iti / saMvatsarAdUrdhvamapi pretakAryamA zaucodakadAnAdikaM kArya na punaH snAnamAtrAcchuddhirityarthaH / pitRpatyAmapi mAtRvyatiriktAyAM smRtyantare vizeSo darzitaH - 'pitRpadayAmapetAyAM mAtRvarja dvijottamaH / saMvatsare vyatIte'pi trirAtramazucirbhavet // ' iti / yastu nadyAdivyavahite dezAntare mRtastatsapiNDAnAM dazAhAdUrdhvaM mAsatrayAdarvAgapi sadyaH zaucam / - ' dezAntaramRtaM zrutvA kIbe vaikhAnase yatau / mRte snAnena zudhyanti garbhasrAve ca gotriNaH // ' iti / dezAntaralakSaNaM ca bRhaspatinoktam- 'mahAnadyantaraM yatra girirvA vyavadhAyakaH / vAco yatra vibhidyante taddezAntaramucyate // dezAntaraM vadantye ke SaSTiyojanamAyatam / catvAriMzaddantyanye triMzadanye tathaiva ca // ' iti / idaM cAtikrAntA zaucamupanIto paramaviSayam / na punarvayovasthAvizeSAzaiaucaviSayamapi / tathAcoktaM vyAghrapAdena - 'tulyaM vayasi sarveSAmatikrAnte tathaiva ca / upanIte tu - 1 miti sthitiH kha. 2 proSite sarveSAM kha. 3 vaikhAnaso vAnaprasthaH. For Private And Personal Use Only Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 314 yaajnyvlkysmRtiH| [prAyazcittAdhyAyaH viSamaM tasminnevAtikAlajam // ' iti / ayamarthaH-vayasi trivarSAdirUpe yadA. zauca mAdantajanmanaH sadyaH' ityAdivAkyavihitaM tatsarveSAM brAhmaNAdivarNAnAM tulyamaviziSTam / atikrAnte ca dazAhAdike vyahAdi yadAzaucaM tadapi sarveSAmaviziSTam / upanIte punaruparate dazadvAdazapaJcadazatriMzaddinAnItyevaM viSamamAzaucaM brAhmaNAdInAm / tasminnevopanItoparama eva atikAlajamatikrAntAzaucaM bhavati na vayovasthAzaucAtikrama iti // 21 // kSatriyAdiSu dazarAtrasya sapiNDAzaucasyApavAdamAha kSatrasya dvAdazAhAni vizaH pazcadazaiva tu / triMzadinAni zUdrasya tadardha nyAyavartinaH // 22 // kSatriyavaizyazUdrANAM sapiNDajanane taduparame ca yathAkrameNa dvAdazapaJcadazatriM. zadinAnyAzaucaM bhavati / nyAyavartinaH punaH zUdrasya pAkayajJavijazuzrUSAdiratasya tadardhaM tasya mAsasyAdhaM paJcadazarAtramAzaucam / evaM ca trirAtraM dazarAtraM vetyetaddazarAtramAzaucaM pArizeSyAdrAhmaNaviSaye vyavatiSThate / smRtyantareSu tu kSatriyAdInAM dazAhAdayo'pyAzaucakalpA darzitAH / yathAha parAzaraH-'kSatriyastu dazAhena svakarmanirataH zuciH / tathaiva dvAdazAhena vaizyaH zuddhimavApnuyAt // ' tathAca zAtAtapaH-'ekAdazAhAdrAjanyo vaizyo dvAdazabhistathA / zUdo viMzatirAtreNa zudhyeta mRtasUtake // ' vasiSThastu-'paJcadazarAtreNa rAjanyo viMzatirAneNa vaizya' iti // aGgirAstvAha-'sarveSAmeva varNAnAM sUtake mRtake tathA / dazAhAcchuddhireteSAmiti zAtAtapo'bravIt // ' ityevamanekoccAvacAzaucakalpA darzitAH teSAM loke samAcArAbhAvAnnAtIva vyavasthApradarzanamupayogIti nAtra vyavasthA pradayate / yadA punarbrAhmaNAdInAM kSatriyAdayaH sapiNDA bhavanti tadA hArItAyuktAzaucakalpo'nusaraNIyaH / 'dazAhAcchudhyate vipro janmahAnau sva. yoniSu / SaDbhistribhirathaikena kSatravidazUdrayoniSu // ' iti / viSNurapyAha'kSatriyasya vidazUdveSu sapiNDeSu SaDrAvatrirAtrAbhyAM vaizyasya zUdre sapiNDe SaDrA. treNa zuddhiInavarNAnAM tUtkRSTeSu sapiNDeSu jAteSu mRteSu vA tadAzaucavyapagame zuddhiH' iti / baudhAyanena tvavizeSeNa dazAha ityuktam-'kSatravidazUdrajAtIyA ye syurviprasya bAndhavAH / teSAmAzoce viprasya dazAhAcchuddhiriSyate // ' iti / anayozca pakSayorApadanApadviSayatvena vyavasthA / dAsyAdInAM tu svAmizaucena spRzyatvaM, karmAnadhikAratvaM tu mAsAvadhireva / tadAhAGgirAH-'dAsI dAsazca sarvo vai yasya varNasya yo bhavet / tadvarNasya bhavecchaucaM dAsyA mAsastu sUtakam // ' iti / pratilomAnAM tvAzaucAbhAva eva-'pratilomA dharmahInAH' iti manusmaraNAt / kevalaM mRtau prasave ca malApakarSaNArtha mUtrapurIpotsargavat zaucaM bhavatyeva // 22 // 1 punaruparame kha. 2 trirAtraM veti kha. 3 svAmyAzaucena kha. 4 'nadhikArastu ka. Ga. For Private And Personal Use Only Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AzaucaprakaraNam 1] mitAkSarAsahitA / 315 vayovasthAvizeSAdapi dazAhAcAzaucasyApavAdamAha AdantajanmanaH sadya AcUDAnnaizikI smRtA / trirAtramAvatAdezAddazarAtramataH param // 23 // yAvatA kAlena dantAnAmutpattistasminkAle atItasya bAlasya tatsaMbandhinAM sadyaHzaucaM cUDAkaraNAdAyatasya saMbandhinAM naizikI nizAyAM bhavA ahorAtra. vyaapinyshuddhiH| vratAdeza upanayanaM tato'vA cUDAyAzcordhvamatItasya vyahamazuddhiH / atra cAdantajanmanaH sadya iti yadyapyavizeSeNAbhidhAnaM tathApyagnisaMskArAbhAve draSTavyam / -'bhadantajAte bAle prete sadya eva zuddhirnAsyAgnisaMskAro nodanakriyA' iti vaiSNave agnisaMskArarahitasya sadyaHzaucavidhAnAt / sati 'tvagnisaMskAre ahastvadattakanyAsu bAleSu ca' iti vakSyamANa ekaahH| tathAca yamaH-'adantajAte tanaye zizau garbhacyute tathA / sapiNDAnAM tu sarveSAmahorAtramazaucakam // ' iti // nAmakaraNAtyAksadyaHzaucameva niyatam / 'prAGgAmakaraNAtsadyaHzuddhiH' iti zaGkhasmaraNAt / cUDAkarma ca prathame tRtIye vA varSe smaryate--'cUDAkarma dvijAtInAM sarveSAmeva dhrmtH| prathame'bde tRtIye vA katavyaM zruticodanAt // ' iti smaraNAt // tatazca dantajananAdUrdhva prathamavArSikacUDAparyantamekAhaH / tatra tvakRtacUDasya dantajanane satyapi trivarSa yAvadekAha eva / tathAca viSNuH-'dantajAte'pyakRtacUDe'horAtreNa zuddhiH' iti / tata arva prAgupanayAt yhH| yattu manuvacanam (5|67)-'nRnnaamkRtcuuddaanaamshuddhinaishikii smRtA / nirvRttacUDakAnAM tu trirAtrAcchuddhiriSyate // ' iti / tasyApyayameva viSayaH / yattUnadvivarSamadhikRtya tainevoktam (5|69)-'arnnye kAvatyaktvA kSipeyusyahameva tu' iti / yacca vasiSTavacanam-'unadvivarSe prete garbhapatane vA sapiNDAnAM trirAtram' iti, tatsaMvatsaracUDAbhiprAyeNa / yattu aGgirovacanam-'yadyapyakRtacUDo vai jAtadantazca saMsthitaH / tathApi dAhayitvainamAzaucaM vyahamAcaret // ' iti, tadvarSatrayAdUrdhva kuladharmApekSayA cUDotkarSe veditavyam / vipre nyUnatrivarSe tu mRte zuddhistu naizikI' iti tenaivAmihitatvAt / nacAyamekAho dantajananAbhAva iti zaGkanIyam / nahi nyUnatrivarSasya dantAnutpattiH saMbhavati / tathA satyapi dantajanane akRtacUDasyaikAhaM vidadhatA viSNuvacanena virodhazca duSpariharaH syAt / tasmAtprAcInaiva vyAkhyA jyaaysii| yattu kazyapavacanam-'bAlAnAmadantajAtAnAM trirAtreNa zuddhiH' iti tanmAtApitRviSayam / 'nirasya tu pumAnzukramupaisparzAdvizudhyati / baijikAdabhisaMbandhAdanurundhyAdadhaM vyaham // ' iti janyajanakasaMbandhopAdhikatayA trirAtrasAraNAt / tatazcAyamartha:-'prAGgAmakaraNAtsadyaH zaucaM tadUrdhva dantajananAdayaMgamisaMskArakriyAyAM ekAhaH / itarathA sadyaHzaucam / jAtadantasya ca prathamavArSi 1 karma dvitIye kha. 2 kSipettabhyahameva ka. 3 kulavarNadharmApekSayA gha. 4 mupaspRzya iti ga. For Private And Personal Use Only Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yaajnyvlkysmRtiH| [prAyazcittAdhyAyaH kAJcaulAdAgekAhaH / prathamavarSAdUcaM trivarSaparyantaM kRtacUDasya vyaham / itarasya svekAhaH / varSatrayAdUrdhvamakRtacUDasyApi vyaham / upanayanAdUcaM sarveSAM brAhmaNAdInAM dazarAtrAdikamiti // 23 // idAnIM strISu ca vayovasthAvizeSeNApavAdamAha ahastvadattakanyAsu bAleSu ca vizodhanam / adattA apariNItA yAH kanyAstAsu kRtacUDAsu vAgdAnAtprAgahorAtraM vizeSeNa zuddhikAraNam / sapiNDAnAM sApiNDyaM ca kanyAnAM tripuruSaparyantameva / 'aprattAnAM tu strINAM tripuruSI vijJAyate' iti vasiSThasmaraNAt / bAlepu cAnutpabadanteSu agnisaMskAre satyekAho vizodhanam / akRtacUDAyAM tu kanyAyAM sadyaHzaucam / 'acUDAyAM tu kanyAyAM sadyaHzaucaM vidhIyate' ityApastambasmaraNAt / vAgdAnAdUrdhvaM tu saMskArAtprAkpatipakSe pitRpakSe ca tryahameva / yathAha manuH (5 / 72) strINAmasaMskRtAnAM tu vyahAcchudhyanti bAndhavAH / yathoktenaiva kalpena zudhyanti tu sanAbhayaH // ' iti / bAndhavAH patipakSyAstrirAtreNa zudhyanti / sanAbhayastu pitRpakSyAH sapiNDA yathoktenaiva kalpena nirvRttacUDakAnAmityAdinokena trirAtrarUpeNa na punardazarAtrarUpeNa / vivAhAtprAk tasyAyuktatvAt / ataeva marIciH-'vAripUrva pradattA tu yA naiva pratipAditA / asaMskRtA tu sA jJeyA trirAtramubhayoH smRtam // ' iti / ubhayoH patipitRpakSayoH / vivAhAdUrdhva tu viSNunA vizeSo darzitaH-'saMskRtAsu strISu nAzaucaM pitRpakSe, tatprasavamaraNe cepitRgRhe syAtAM tadaikarAtraM trirAnaM vA' iti / tatra prasave ekAhaH prayANe trirAtramiti vyavasthA / idaM ca vayovasthAzaucaM sarvavarNasAdhAraNam / kSatrasya dvAdazAhAnIti tadvarNa vizeSopAdAnenAbhidhAnAt / ataeva manunA anupAttavarNavizeSAzaucavidheH sAdhAraNyapratipAdanArtha cAturvAdhikAre satyapi punaH 'caturNAmapi varNAnAM yathAvadanupUrvazaH' ityuktam / tathAGgirasAyuktam-'bhavizeSeNa varNAnAmaksiMskArakarmaNaH / trirAtrAttu bhavecchuddhiH kanyAsvahrA vidhIyate // ' iti vyAghrapAdavacanaM ca tulyaM vayasi sarveSAmiti prAkpradarzitam / ato yathA 'piNDayajJAvRtA deya'mityAdiH piNDodakadAna vidhiH sarvavarNasAdhAraNaH / yathA vA samAnodakAzaucavidhiH 'antarA janmamaraNe' iti saMnipAtAzaucavidhizca yadvacca 'garbhasAve mAsatulyA nizA' iti nAvAzaucavidhiH, 'proSite kAlazeSaH sthAdazeSe tryahameva tu' iti videzasthAzaucavidhizca, yathA gurvAdyAzaucavidhiH sarvavarNasAdhAraNaH / tathA vayovasthAnimittamapyAzaucaM sarvavarNasAdhAraNameva bhavitumarhati / ataeva 'kSatre SabhiH kRte caule vaizye navabhirucyate / Urca vivarSAcchUdre tu dvAdazAho vidhIyate // ' tathA 'yatra trirAtraM viprANAmAzaucaM saMpradRzyate / tatra zUdre dvAdazAhaH SaNnava kSatravaizyayoH // ' ityAdIni RSyazRGgAdivacanAni vigItatvabu 1 akRtacUDAyAM kha. 2 iti vasiSThasmaraNAta gha. 3 yadUrdhva kha. For Private And Personal Use Only Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AzaucaprakaraNam 1] mitAkSarAsahitA / 317 jyA'nAdriyamANairdhArezvaravizvarUpamedhAtithiprabhRtimirAcAryairayameva sAdhAraNaH pakSo'GgIkRtaH / avigItAni cArtAnAtakSatriyAdiviSayatayA vyAkhyeyAni // gurvAdiSvatidezamAha gurvantevAsyanUcAnamAtulazrotriyeSu ca // 24 // gururupAdhyAyaH, antevAsI ziSyaH, anUcAno'GgAnAM pravaktA, mAtulagrahaNenAtmavandhavo mAtRbandhavaH pitRbandhavazca yonisaMbaddhA upalakSyante / te ca 'panIduhitaraH' ityatra darzitAH / zrotriya ekazAkhAdhyAyI |-'ekaaN zAkhAmadhItya zrotriyaH' iti baudhAyanasmaraNAt / eSUparateSvahorAtramAzaucam / yastu mukhyo guruH pitA taduparame sapiNDatvAddazAhameva / yastu pitA putrAnutpAdya saMskRtya vedAnadhyApya vedArtha grAhayitvA vRttiM ca vidadhAti tasya mahAgurutvAttaduparame dvAdazarAtraM vA / 'mahAguruSu dAnAdhyayane varjayeran' iti AzvalAyanenoktaM draSTavyam / AcAryoparame tu trirAtrameva / yathAha manuH (5|80)-'triraatrmaahuraashaucmaacaary saMsthite sati / tasya putre ca panyAM ca divArAtramiti sthitiH // ' iti / yadA tvAcAryAderantyeSTiM karoti tadA dazarAtramAzaucam (5|65)'guroH pretasya ziSyastu pitRmedhaM samArabhet / pretAhAraiH samaM tatra dazAhena vizudhyati // ' iti tenaivoktatvAt / zrotriyasya tu samAnagrAmINasyaitadAzaucam / -'ekAhaM sabrahmacAriNi samAnagrAmINe ca zrotriye' ityAzvalAyanassaraNAt / ekAcAryopanItaH sabrahmacArI / etaccAsaMnidhAne draSTavyam / saMnihite tu zipyAdau trirAtrAdi / yathAha manuH (5|81)-'shrotriye tUpasaMpanne trirAtramazucirbhavet / mAtule pakSiNI rAtri ziSyaviMgbAndhaveSu ca // ' iti / upasaMpanne maitrIprAtivezyatvAdinA saMbaddhe zIlayukte vA / mAtulagrahaNaM mAtRSvasrAderupalakSaNArtham / bAndhavA ityAtmabandhavo mAtRbandhavaH pitRbandhavazvocyante / tathAca bRhaspatiH-'myahaM mAtAmahAcArya zrotriyeSvazucirbhavet' iti / tathA pracetAH -'mRte carviji yAjye ca trirAtreNa vizuddhyati' iti / tathAca vRddhavasiSThaH'saMsthite pakSiNIM rAtri dauhitre bhaginIsute / saMskRte tu trirAtraM syAditi dharmo vyavasthitaH // pitroruparame strINAmUDhAnAM tu kathaM bhavet / trirAtreNaiva zuddhiH sthAdityAha bhagavAnyamaH // zvazurayorbhaginyAM ca mAtulAnyAM ca mAtule / pitroH svasari tadvacca pakSiNI kSapayennizAm // ' tathA 'mAtule zvazure mitre gurau gurvaGganAsu ca / AzaucaM pakSiNI rAtriM mRtA mAtAmahI yadi // ' tathAca gautamaH'pakSiNImasapiNDe yonisaMbaddhe sahAdhyAyini ca' iti / yonisaMbaddhA mAtulamAtRSvasrIyapitRSvastrIyAdayaH / tathA jAbAla:-'ekodakAnAM tu vyaho go. ajAnAmahaH smRtam / mAtRbandhau gurau mitre maNDalAdhipatau tathA // ' iti // viSNuH-'asapiNDe svavezmani mRta ekarAtram' iti / tathA vRddhaH-bha 1 saMbandhA upa. kha. 2 samAcaran gha. 3 tmAdisaMbandhe ga. For Private And Personal Use Only Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 318 yaajnyvlkysmRtiH| [prAyazcittAdhyAyaH ginyAM saMskRtAyAM tu bhrAtaryapi ca saMskRte / mitre jAmAtari prete dauhitre bhaginIsute // zAlake tatsute caiva sadyaHnAnena zudhyati // grAmezvare kulapatau zrotrive vA tapasvini / ziSye paJcatvamApanne zucirnakSatradarzanAt // grAmamadhyagato yAva. cchavastiSThati kasyacit / grAmasya tAvadAzaucaM nirgate zucitAmiyAt // ' ityAdInyAzaucavizeSapratipAdakAni smRtivacanAnyanveSaNIyAni / granthagauravamayAdatra na likhyante / eSu caikaviSayaguruladhvAzaucapratipAdakatayA parasparaviruddheSu saMnidhividezasthApekSayA vyavasthAnusaMdhAtavyA // 24 // anauraseSu putreSu bhAryAvanyagatAsu ca / nivAsarAjani prete tadahaH zuddhikAraNam // 25 // kiMca / aharityanuvartate / anaurasAH kSetrajadattakAdayaH teSu jAteSUparateSu vA. horAtramAzaucam / tathA svabhAryAsvanyagatAsvanyaM pratilomavyatiriktaM AzritAsu atItAsu cAhorAtrameva na punaH satyapi sApiNDe dazarAtram / pratilomAzritAsu cAzaucAbhAva eva / pAkhaNDyanAzritAH stenA ityanena prtissedhaat| etacca bhAryAputratvazabdayoH saMbandhizabdatvAt yatprAtiyaugikaM bhAryAtvaM putratvaM ca tasyaivedamAzaucaM / sapiNDAnAM tvAzaucAbhAva ev| ataeva prajApatiH-'anyAzriteSu dAreSu parapatnIsuteSu ca / gotriNaH snAnazuddhAH syustrirAtreNaiva tatpitA // ' iti / svairiNyAdyAstu yamAzritAstasya tu trirAtrameva / yathAha viSNuH-'anauraseSu putreSu jAteSu ca mRteSu ca / parapUrvAsu bhAryAsu prasUtAsu mRtAsu ca // ' iti trirAtramana prakRtam / anayozca trirAtraikarAtrayoH saMnidhividezasthApekSayA vyavasthA / yadA tu pitusvirAtraM tadA sapiNDAnAmekarAtram / yathAha marIciH'sUtake mRtake caiva trirAtraM parapUrvayoH / ekAhastu sapiNDAnAM trirAtraM yatra vai pituH // ' iti / kiMca / nivasatyasminniti nivAsaH svadeza ucyate tasya yo rAjA svAmI viSayAdhipatiH sa yasminnahani atItastadaharmAtraM zuddhikAraNam / rAtrau cedatItastadA rAtrimAtram / ataeva manuH (5|82)-'prete rAjani sajyotiryasya sthAdviSaye sthitaH' iti / jyotiSA saha vartate iti sajyotirAzaucam / ahni cedyAvatsUryadarzanaM rAtrau cedyAvanakSatradarzanamityarthaH // 25 // anugamanAzaucamAha brAhmaNenAnugantavyo na zUdro na dvijaH kacit / anugamyAmbhasi lAtvA spRSTvAgniM dhRtabhukzuciH // 26 // brAhmaNena asapiNDena dvijo viprAdiH zUdro vA preto nAnugantavyaH / yadi snehAdinAnugacchati tadAmbhasi taDAgAdisthe snAtvAgniM spRSTvA ghRtaM prAzya zucibhavet / asya ca ghRtaprAzanasya bhojanakAryavidhAne pramANAbhAvAna bhojanaprati For Private And Personal Use Only Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AzaucaprakaraNam 1] mitAkSarAsahitA / SedhaH / idaM samAnotkRSTajAtiviSayam / yathAha manuH (5.103)-'anugamyecchayA pretaM jJAtimajJAtimeva ca / snAtvA sacailaH spRSTvAgniM ghRtaM prAzya vizudhyati // ' iti / jJAtayo mAtRsapiNDAH / itareSAM tu vihitatvAnna doSaH / nikRSTajAtyanugamane tu smRtyantaroktaM draSTavyam / tatra zUdrAnugamane-'pretIbhUtaM tu yaH zUdraM brAhmaNo jJAnadurbalaH / anugacchennIyamAnaM sa trirAtreNa zudhyati // trirAne tu tatastIrNe nadIM gatvA samudragAm / prANAyAmazataM kRtvA ghRtaM prAzya vizudhyati // ' iti parAzaroktam / kSatriyAnugamane tvahorAtram |-'maanussaasthi snigdhaM spRSTvA trirAtramAzaucaM asnigdhe tvahorAtraM zavAnugamane caikam' iti vasiSThoktam / vaizyAnugamane punaH pakSiNI / tathA kSatriyasyAnantaravaizyAnugamane ahorAtramekAntarazUdrAnugamane pakSiNI vaizyasya zUdAnugamane ekAha ityUhanI. yam // tathA rodane'pi pAraskareNoktam-'mRtasya bAndhavaiH sArdhaM kRtvA tu paridevanam / varjayettadahorAtraM dAnaM zrAddhAdikarma ca // iti / tathAlaMkaraNamapi na kAryam |-'kRcchrpaado'spinnddsy pretAlaMkaraNe kRte / ajJAnAdupavAsaH syAdazaktau nAnamiSyate // ' iti zaGkhana prAyazcittasthAnAtatvAt // 26 // sapiNDAzIce kvacidapavAdamAha mahIpatInAM nAzaucaM hatAnAM vidyutA tathA / gobrAhmaNArtha saMgrAme yasya cecchati bhUmipaH // 27 // yadyapi mahIzabdena kRtsnaM bhUgolakamabhidhIyate tathApyatra sakalAyAH kSiterekabhartRkatvAnupapatteH mahIpatInAmiti bahuvacanAnurodhAcca tadekadezabhUtAni maNDalAni lakSyante / tatpAlanAdhikRtAnAM kSatriyAdInAmabhiSiktAnAM nAzaucam / tairAzaucaM na kAryamityarthaH / tathA vidyuddhatAnAM gobrAhmaNarakSaNArtha vipannAnAM ca saMbandhino ye sapiNDAstairapyAzaucaM na kAryam / yasya ca mantripurohitAderbhUmipo'nanyasAdhyamantrAbhicArAdikarmasiddhyarthamAzaucAbhAvamicchati tenApi na kA. ryam / atra ca mahIpatInAM yadasAdhAraNatvena vihitaM prajAparirakSaNaM tadyena dAnamAnasarakAravyavahAradarzanAdinA vinA na saMbhavati tatraivAzaucAbhAvo na punaH paJcamahAyajJAdiSvapi / tathAca manuH (5|95)-'raajnyo mAhAtmike sthAne sadyaHzaucaM vidhIyate / prajAnAM parirakSArthamAsanaM cAtra kAraNam // ' iti / gau. tamenApyuktam-'rAjJAM ca kAryAvidhAtArtham' iti rAjabhRtyAderapyAzaucaM na bhavati / yathAha pracetAH-'kAravaH zilpino vaidyA dAsIdAsAstathaiva ca / rAjAno rAjabhRtyAzca sadyaHzaucAH prakIrtitAH // ' iti / kAravaH suupkaaraadyH| shilpinshcitrkaarcailnirnnejkaadyH| ayaM cAzaucAbhAvaH kiMviSaya ityapekSAyAM karmanimittaiH zabdaistattadasAdhAraNasya karmaNo buddhisthatvAttatraiva draSTavyaH / ataeva viSNuH-'na rAjJAM rAjakarmaNi na pratinAM vrate na satriNAM satre na kArUNAM kArukarmaNi' iti pratiniyataviSayamevAzaucAbhAvaM darzayati / zAtAtapIye1 rakSArtha zAyanaM ga. 2 bhRtyA vaidyA dAsAstathaiva ca. gha. yA0 30 For Private And Personal Use Only Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 320 yaajnyvlkysmRtiH| [prAyazcittAdhyAyaH 'pyuktam-'mUlyakarmakarAH zUdA dAsIdAsAstathaivaca / snAne zarIrasaMskAre gRhakarmaNyadUSitAH // ' iti // iyaM ca dAsAdizuddhirapariharaNIyatayA prAptasparzavi. SayetyanusaMdheyam / ataeva smRtyantaram-'sadhaHspRzyo garbhadAso bhaktadAsa. ruyhaacchuciH|' tathA 'cikitsako yatkurute tadanyena na zakyate // tasmAJcikitsakaH sparze zuddho bhavati nityazaH // ' iti // 27 // RtvijAM dIkSitAnAM ca yajJiyaM karma kurvatAm / satrivratibrahmacAridAtRbrahmavidAM tathA // 28 // dAne vivAhe yajJe ca saMgrAme dezaviplave / - Apadyapi hi kaSTAyAM sadyaHzaucaM vidhIyate // 29 // kiMca / Rtvijo varaNasaMbhRtA vaitAnopAsanAkartRvizeSAH / dIkSayA saMskRtA dIkSitAsteSAM yajJiyaM yajJe bhavaM karma kurvatAM sadyaHzaucaM vidhIyata iti sarvatrAnuSaGgaH / dIkSitasya vaitAnopAsanAH kAryA' ityanena siddhe'pyadhikAre punarvacanaM yajamAne svayaMkartRtvavidhAnArtha sadyaHsnAnena vizuddhyarthaM ca / satrigrahaNena saMtatAnuSThAnatulyatayAnasatrapravRttA lakSyaMte / mukhyAnAM tu satriNAM dIkSitagrahaNenaiva siddheH / vratizabdena kRcchracAndrAyaNAdipravRttAH snAtakavataprAyazcittapravRttAzcocyante / tathA brahmacArigrahaNena brahmacaryAdivatayoginaH zrAddhakarturbhoktuzca grahaNam / tathA smRtyantaram-'nityamanapradasyApi kRcchracAndrAyaNAdiSu / nirvRtte kRcchrahomAdau brAhmaNAdiSu bhojane // gRhItaniyamasyApi na syAdanyasya kasyacit / nimantriteSu vipreSu prArabdhe zrAddhakarmaNi // nimatritasya viprasya svAdhyAyAdira. tasya ca / dehe pitRSu tiSThatsu nAzaucaM vidyate kvacit // prAyazcittapravRttAnAM dA. tRbrahmavidAM tathA // ' iti // satriNAM vratinAM satre vrate ca zuddhirna karmamAne saM. vyavahAre vA / tathAca viSNuH-'na vratinAM vrate na satriNAM satre' iti / brahmacAryupakurvANako naiSThikazca / yastu nityaM dAtaiva na pratigrahItA sa vaikhAnaso dAtRzabdenocyate / brahmavidyatiH / eteSAM ca trayANAmAzramiNAM sarvatra zuddhiH / vizeSe pramANAbhAvAt / dAne ca pUrvasaMkalpitadravyasya nAzaucam / 'pUrvasaMkalpitaM dravyaM dIyamAnaM na duSyati' iti RtusmaraNAt / smRtyantare cAtra vizeSa uktaH - vivAhotsavayajJAdiSvantarA mRtsuutke| zeSamannaM parairdeyaM dAtRnbhoktaMzca na spRzet // ' iti / yajJe vRSotsargAdau vivAhe ca pUrvasaMbhRtasaMbhAre / tathAca smR. tyantaraM-'yajJe saMbhRtasaMbhAre vivAhe zrAddhakarmaNi' iti / sadyaHzaucamantra prakatam / vivAhagrahaNaM pUrvapravRttacaulopanayanAdisaMskArakarmopalakSaNam / yajJagrahaNaM ca pUrvapravRttadevapratiSThArAmAdhutsavamAtropalakSaNam |-'n devapratiSThotsargavivAheSu na dezavibhrame nApadyapi ca kaSTAyAmAzaucam' iti viSNusmaraNAt 1 varaNakaraNasaMgatA ga. varaNAbharaNasaMbhRtA Ga, 2 yAjamAneSu kha. 3 snAnavidhyarthaM kha. snAnavizudhyartha ga. 4 tasmAdanyasya kha. 5 pravRtte ga. 6 tropalakSaNam ga. U. For Private And Personal Use Only Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AzaucaprakaraNam 1] mitaakssraashitaa| 321 saMgrAme yuddhe / -'saMgrAme samupoLhe rAjAnaM saMnAhayet' ityAzvalAyanAyuktasaM. nahanavidhau prAsthAnikazAntihomAdau ca sadyaHzuddhiH / dezasya visphoTAdibhirupasarge rAjabhayAdvA viplave tadupazamanArthe zAntikarmaNi sadyaHzaucam / viplavAbhAve'pi kvaciddezavizeSeNa paiThInasinA zuddhiruktA-'vivAhadurgayajJeSu yA. trAyAM tIrthakarmaNi / na tatra sUtakaM tadvatkarma yajJAdi kArayet // ' iti / tathA kaSTAyAmapyApadi vyAdhyAbhibhavena mumUrSAvasthAyAM duritazamanArthe dAne / tathA saMkucitavRttezca kSutparizrAntamAtApitrAdibahukuTumbasya tadaraNopayogini pratigrahe sdyHshuddhiH| iyaM ca zuddhiryasya sadyaHzaucaM vinAyupazamo na bhavati azvastanikasya tdvissyaa| yastvekAhaparyAptasaMcitadhanastasyaikAhaH, yakhyahopayogisaMcayI tasya vyahaH, yastu caturahArthamApAditadravyaH kumbhIdhAnyastasya caturahA, kusUladhAnyakasya dazAha ityevaM yasya yAvatkAlamArtyabhAvastasya tAvatkAlamAzocam / ApadupAdhikaravAdAzaucasaMkocasya / ataeva manunA (47)-'kusU. ladhAnyako vA syAtkumbhIdhAnyaka eva vA / vyAhiko vApi ca bhavedazvastanika eva vA // ' ityatra pratipAditacaturvidhagRhasthAbhiprAyeNa-'dazAhaM zAvamAzaucaM sapiNDeSu vidhiiyte| aksiMcayanAdasyAM jyahamekAhameva vA // ' iti kalpacatuSTayaM pratipAditam / samAnodakaviSayAzca saMkucitAzaucakalpAH pakSiNyekAhaHsadyaHzaucarUpAH smRtyantare dRSTAH vRttisaMkocopAdhikatayaiva yojyAH / ayaM cAzaucasaMkoco yenaiva pratigrahAdinA vinArtistadviSayo na sarvatretyavagantavyam // manu:-'ekAhAhAhmaNaH zudhyedyo'gnivedasamanvitaH / tryahArakevalavedastu vihIno dazamirdinaiH // ' ityAdismRtyantaravacanaparyAlocanayAdhyayanajJAnAnuSThAnayoginAM tryekAhAdibhiH sarvAtmanA zuddhirityevaM kamAneSyate // ucyate-'da. zAhaM zAvamAzaucaM sapiNDeSu vidhIyate' iti sAmAnyaprAptadazAhabAdhapuraHsarameva jhekAhAdrAhmaNaH zuddhyediti vidhAyakaM bhavati / bAdhasya cAnupapattinibandhanatvAt yAvatyabAdhite'nupapattiprazamo na bhavati tAvadAdhanIyam / ataH kiyadanena bAdhyamityapekSAyAmapekSitavizeSasamarpaNakSamasyAgnivedasamanvita iti vAkyavizeSasya darzanAdagnivedaviSaye'gnihotrAdikarmaNi svAdhyAye ca vyavatiSThate na punardAnAdAvapi / evaM cAgnivedapadayoH kAryAnvayitvaM bhavati / itarathA yenAgnivedasAdhyaM karma kRtaM tasyaikAhAcchuddhiriti puruSavizeSopalakSaNatvameva syAt / ncaitdyuktm| evaMca sati-'pratyUhennAgniSu kriyaaH|vaitaanopaasnaaH kAryAH kriyAzca shruticoditaaH||' iti / tathA brAhmaNasya ca svAdhyAyAdinivRttyartha sadyaHzaucamitye. vamAdibhirmanvAdivacanairekavAkyatA bhavati / tathAca-'ubhayatra dazAhAni kulasyAnnaM na bhujyate' iti dazAhaparyantaM bhojanAdikaM pratiSedhayadbhiryamAdivacanairavirodho'pi sidhyati, ataH kvAcirakamevedamAzaucasaMkocavidhAnaM na punaH sarvasaM. vyavahArAdigocaramityalamatiprapaJcena // 1 zruticodanAta gha. 2 kvacitkarmavizeSe idaM kha. For Private And Personal Use Only Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org yAjJavalkyasmRtiH / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 322 idaM ca svAdhyAyaviSaye sadyaH zaucavidhAnaM bahuvedasya brahmojjhatvakRtAyAmAta draSTavyam / itarasya tu -- ' dAnaM pratigraho homaH svAdhyAyazca nivartate' iti pratiSedha eva / evaM brAhmaNAdimadhye yasya yAvatkAlamAzaucamuktaM sa tasyAnantaraM snAtvA zudhyet na tatkAlAtikramamAtrAt / yathAha manuH ( 5/99 ) - 'vipraH zucyatyapaH spRSTvA kSatriyo vAhanAyudham / vaizyaH pratodaM razmInvA yaSTiM zUdraH kRtakriyaH // ' iti / ayamarthaH - kRtakriya iti pratyekamabhisaMbadhyate / vipro'nu. bhUtAzaucakAlaH kRtakriyaH kRtastrAno hastenApaH spRSTvA zudhyati / spRSTveti rUparzanakriyaivocyate na snAnamAcamanaM vA / vAhanAdiSu tasyaivAnuSaGgAt / athavA kRtakriyo yAvadAzaucaM kRtodakAdikriyaH tadanantaraM viprAdirudakAdi spRSTvA zu. dhyatItyAzaucakAlAnantarabhAvinAnapratinidhitvenocyata iti / kSatriyAdirvAhanAdikaM spRSTvA zudhyediti // 28 // 29 // kulavyApinIM zuddhimabhidhAyedAnIM prasaGgAtpratipuruSavyApinIM zuddhimAhaudakyAzucibhiH strAyAtsaMspRSTastairupaspRzet / abliGgAni japeccaiva gAyatrI manasA sakRt // 30 // udakyA rajasvalA azucayaH zavacaNDAlapatitasUtikAdyAH zAvAzaucinazca etaiH saMspRSTaH strAyAt / taiH punarudakyAzucisaMspRSTAdibhiH saMspRSTa upaspRzet AcAmet / AcamyAbliGgAni ApohiSThetyevamAdIni zrINi mantravAkyAni ja. pet / triSveva bahuvacanasya caritArthatvAt / tathA gAyatrIM ca sakRnmanasA japet / nanu udakyA saMspRSTaH snAyAdityekavacananirdiSTasya kathaM tairiti bahuvaicanaparAmarzaH / satyamevam / kiMtvana udakyAdisaMspRSTavyatiriktastrAnAmAtrasparzeSvAcamanavidhAnArthaM tairiti bahuvacananirdeza ityavirodhaH / te ca snAnArhAH smRtya - ntare'vagantavyAH / yathAha parAzaraH - 'duHsvapne maithune vAnte virikte kSurakarmaNi / citipUryaizmazAnAstAM sparzane snAnamAcaret' iti / tathAca manuH (5144 ) - 'vAnto viriktaH snAtvA tu ghRtaprAzanamAcaret / AcAmedeva bhuktvAnnaM snAnaM maithuninaH smRtam // ' iti / maithuninaH snAnamRtukAlaviSayam / - ' anRtau tu yadA gacchecchaucaM mUtrapurISavat' iti bRhaspatismaraNAt / anRtAvapi kAlavizeSe smRtyantare snAnamuktam- 'aSTamyAM ca caturdazyAM divA parvaNi maithunam / kRtvA sacelaM snAtvA ca vAruNIbhizca mArjayet // ' iti / tathAca yamaH - 'bhajIrNe'bhyudite vAnte tathApyastamite ravau / duHkhame durjanasparze snAnamAtraM vidhIyate // ' iti / tathAca bRhaspatiH - 'maithune kaTadhUme ca sadyaHstrAnaM vidhIyate' ityetadasacelasparzaviSayam / sacelena tu cityAdisparze sacelameva snAnam / yathAha cyavanaH - 'zvAnaM zvapAkaM pretadhUmaM devadravyopajIvinam / grAmayAjakaM somavikrayiNaM yaM citiM citikASThaM ca madyaM sadyabhANDaM sasnehaM mAnuSAsthi zaiva [ prAyazcittAdhyAyaH / 1 brahmAnadhyayana kRtAyAM ga. 2 zudhyediti / ityA kha. 3 bahuvacanAdaraH 4 aspRzyavarge pUyamityatra yUpamityeva bahutra pustakeSUpalabhyate . 5 zavaspRzaM gha. For Private And Personal Use Only Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AzaucaprakaraNam 1] mitaakssraashitaa|' spRSTaM rajasvalA mahApAtakinaM zava spRSTvA sacelamambho'vagAyottIryAgnimupaspRzya gAyatrImaSTazataM japet / ghRtaM prAzya punaH nAravA birAcAmet' iti / etacca buddhipUrvaviSayam / anyatra snAnamAtram / 'zavaspRSTaM divAkIti citiM pUyaM rajasvalAm / spRSTvA tvakAmato vipraH snAnaM kRtvA vizudhyati // ' iti bRhaspatissaraNAt / evamanyatrApi vakSyamANeSu viSayasamIkaraNamUhanIyam // tathAha kazyapaH-'udayAstamayayoH skandayitvA akSispandane karNAkrozane cityArohaNe yasaMsparzane ca salaM snAnaM punarmana iti japenmahAvyAhRtibhiH saptAjyAhutIrjuhuyAt' iti / tathAca smRtyantare-'spRSTvA devalakaM caiva savAsA jalamAvizet / devArcanaparo vipro vittArthI vatsaratrayam // aso devalako nAma havyakavyeSu garhitaH // tathA brahmANDapurANe-'zaivAnpAzupatAspRSTvA lokAyatikanAstikAn / vikarmasthAndvijAnzUdvAnsavAsA jalamAvizet // ' iti // tathA -'bhasvA yAhutiH sA sthAcchUdrasaMparkadUSitA' iti liGgAca zUdrasparzane niSedhaH // tathAGgirAH-'yastu chAyAM zvapAkasya brAhmaNo hyadhirohati / tatra snAnaM prakurvIta ghRtaM prAzya vizudhyati // ' tathA vyAghrapAda:-'caNDAlaM patitaM caiva dUrataH parivarjayet / govAlagyajanAdAksavAsA jalamAvizet // ' iti / etadatisaMkaTasthalaviSayam / anyatra tu bRhaspatinoktam-'yugaM ca dviyugaM caiva triyugaM ca caturyugam / caNDAlasUtikodakyApatitAnAmadhaH kramAt // ' iti // tathA paiThInasiH-'kAkolUkasparzane sacelasnAnamanudakamUtrapurISakaraNe sacelanAnaM mahAvyAhRtihomazca / anudakamUtrapurISakaraNe ityetccirkaalmuutrpuriissaashaucaakrnnprm|' tathAGgirAH-bhAsavAyasamArjArakharoSTraM ca zvazUkarAn / amedhyAni ca saMspRzya sacelo jalamAvizet // ' iti / mArjArasparza nimittaM snAnamucchiSTasamaye'nuSThAnasamaye ca veditavyaM samAcArAt / anyadA tu--'mArjArazcaiva darvI ca mArutazca sadA zuciH' iti nAnAbhAvaH / zvasparza tu snAnaM nAbherUdhvaM veditavyam / adhastAttu kSAlanameva |-naabheruuj' karau muktvA zunA yadhupahanyate / tatra sAnamadhastAcetprakSAlyAcamya zudhyati // ' iti tenaivoktatvAt // tathA pakSisparza vizeSo jAtUkaNyenoktaH-'jaya nAbheH karau muktvA yadaGgaM saMspRzetkhagaH / snAnaM tatra.prakurvIta zeSaM prakSAlya zudhyati // ' iti // amedhyasparze'pi viSNunA vizeSo darzitaH-'nAbheradhastAtprabAhuSu ca kAyikairmalaiH surAbhirmadyairvopahato mRttoyaistadaGgaM prakSAlyAcAntaH zudhyet / anyatrApaito mRttoyaistadaGgaM prakSAlya snAyAt / tairindriyeSUpahatastUpoSya snAtvA paJcagavyena dazanacchadopahatazva' iti / etacca parakIyAmedhyasparzaviSayam / AtmIyamalasparza tu Urdhvamapi nAmeH kSAlanameva / yathAha devala:-'mAnuSAsthi vasAM viSThAmArtavaM mUtraretasI / majAnaM zoNitaM vApi parasya yadi saMspRzet // snAtvA pramRjya lepAdInAcamya sa zucirbhavet / tAnyeva khAni saMspRzya pUtaH syAtpari 1 gAyatrImaSTavAraM japet kha. 2 zavaspRzaM ga. 3 yUpaM iti pAThaH. For Private And Personal Use Only Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 324 yaajnyvlkysmRtiH| [prAyazcittAdhyAyaH mArjanAt // ' iti // tathAca zaGkha:-'rathyAkardamatoyena STIvanAyena vA tathA / nAbherUz2a naraH spRSTaH sadyaH snAnena zudhyati // ' iti // yamenApyatra vizeSa uktaH-'sakardamaM tu varSAsu pravizya grAmasaMkaram / jaGghayormRttikAstisraH pAdayordviguNAstataH // ' iti |graamsNkrN grAmasalilapravAhapravezaMsakardamaM prvishyetyrthH| mArutazoSite tu kardamAdau na doSaH / 'rathyAkardamatoyAni spRSTAnyantyazvavAyasaiH / mArutenaiva zudhyanti pakkeSTakacitAni ca // ' iti prAguktatvAt // asthani manunA vizeSa uktaH (5|87)-'naarN spRSTvAsthi sasnehaM snAtvA vipro vizudhati / Acamyaiva tu niHsnehaM gAM spRSTvA vIkSya vA ravim // ' iti / idaM dvijAtAsthi. viSayam / anyatra vasiSThoktam-'mAnuSAsthi snigdhaM spRSTvA trirAtramAzaucama snigdhe tvhoraatrm|' iti / amAnuSe tu viSNUktam-'bhakSyavayaM paJcanakhazavaM tadasthi ca sasnehaM spRSTvA snAtaH pUrvavastraM prakSAlitaM bibhRyAt' iti // evamanye'pi snAnAhAH smRtyantarato'vaboddhavyAH // evaM snAnArhANAM bahutvAttadabhiprAya tairiti bahuvacanamaviruddham / udakyAzucibhiH strAyAdityetacca daNDAdyacetanavyavadhAnasparza veditavyam / cetanavyavadhAne tu mAnavam (ma0 5|85)-'divaakiirtimudkyaaN ca patitaM sUtikAM tathA / zavaM tatspRSTinaM caiva spRSTvA snAnena zudhyati // ' iti / / tRtIyasya tvAcamanameva / 'tatspRSTinaM spRzedyastu snAnaM tasya vidhIyate / UrdhvamAcamanaM proktaM dravyANAM prokSaNaM tathA // ' iti saMvartasmaraNAt / etaccAbuddhipUrvakaviSayam / matipUrve tu tRtIyasyApi snAnameva / yathAha gautamaH-'patitacaNDAlasUtikodakyAzavaspRSTitatspRSTyupasparzane sacelamudakopasparzanAcchudhyet' iti / caturthasya tvAcamanam 'upaspRzyAzucispRSTaM tRtIyaM vApi mAnavaH / hastau pAdau ca toyena prakSAlyAcamya zudhyati // ' iti devalasmaraNAt / azucInAM punaruikyAdisparza devalena vizeSa uktaH- 'zvapAkaM patitaM vyaGgamunmattaM zavahArakam / sUtikA sAvikAM nArI rajasA ca pariplutAm // zvakukkaTavarAhAMzca grAmyAnsaMspRzya mAnavaH / sacelaH saziraH snAtvA tadAnImeva zudhyati // ' iti / 'azuddhAnsvayamapyetAnazuddhastu yadi spRzet / vizudhyatyupavAsena tathA kRcchreNa vA punaH // ' iti / sAvikA prasavasya kArayitrI / kRcchraH zvapAkAdiviSayaH zvAdiSu tUpavAsa iti vyavasthA // 30 // adhunA kAlazuddhau dRSTAntatvena dravyazuddhiprakaraNoktAMstathaivAtra prakaraNe vakSyamANAMzca zuddhihetUnanukrAmati kAlo'gniH karma mRdvAyurmano jJAnaM tapo jalam / pazcAttApo nirAhAraH sarve'mI zuddhihetavaH // 31 // yathAzyAdayo'mI sarve svaviSaye zuddhihetavastathA kAlo'pi dazarAtrAdikaH / zAstragamyatvAcchuddhihetutvasya / agnistaavcchuddhihetuH| yathAbhyadhAyi 'punaHpAkAnma 1 cANDAlAdyacetana kha. 2 tameva tu spRzet kha. 3 azucinAM punaH kha. 4 zavadAhakaM ru. For Private And Personal Use Only Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AzaucaprakaraNam 1] mitAkSarAsahitA / " hImayam' iti / karma ca zuddhinimittaM yathA vakSyati tathA 'azvamedhAvabhRthastrAnAt' iti / tathA mRdapi zuddhikAraNaM, yathA kathitam -- 'salilaM bhasma mRdvApi prakSetavyaM vizuddhaye' iti / vAyurapi zuddhihetuH yathodIritaM 'mArutenaiva zudhyanti' iti / mano'pi vAcaH zuddhisAdhanaM, yathAmnAyi 'manasA vA iSitA vAgvadati' ityAdi / jJAnaM cAdhyAtmikaM buddhizuddhau nidAnaM yathAbhidhAsyati 'kSetrajJasyezvarajJAnAt' iti / tapazca kRcchrAdi, yathA vadiSyati 'prAjApatyaM caretkRcchraM samA vA gurutalpagaH' ityAdi / tathA jalamapi zarIrAdeH, yathA jalpiSyati 'varSmaNo jalam' iti / pazcAttApo'pi zuddhijanakaH, yathA gaditaM 'khyApanenAnutApena' iti / nirAhArospi zupAdAnaM, yathA vyAhariSyati 'trirAtropoSito jehavA' ityAdi // 31 // 325 akAryakAriNAM dAnaM vego nadyAzca zuddhikRt / zodhyasya mRcca toyaM ca saMnyAso vai dvijanmanAm // 32 // tapo vedavidAM kSAntirviduSAM varSmaNo jalam / japaH pracchannapApAnAM manasaH satyamucyate // 33 // bhUtAtmanastapovidye buddherjJAnaM vizodhanam / kSetrajJasezvarajJAnAdvizuddhiH paramA matA // 34 // 1 kiMca | akAryakAriNAM niSiddhasevinAM dAnameva mukhyaM zuddhikAraNaM, yathA vyAkhyAsyati 'pAtre dhanaM vA paryAptaM dattvA' iti / nadyAH nidAghAdAvalpatoyatayA amedhyopahatatIrAyAH kUlaMkaSavarSAmbupravAhavegaH zuddhikRt / zodhanIyasya dravyasva mRcca toyaM ca zuddhikRt, yatheha bhaNitam 'amedhyAtasya mRttoyaiH zuddhirgandhApakarSaNAt' iti / saMnyAsaH pravrajyA dvijanmanAM mAnasApacAre zuddhikRt / tapo vedAbhyAso vedavidAM zuddhikAraNam / kRcchrAdi tu sarvasAdhAraNaM na veda vidAmeva / kSAntirupazamo viduSAM vedaarthvidaam| varSmaNaH zarIrasya jalam / pracchannapApAnAmavikhyAtadoSANAM aghamarpaNAdi sUktajapaH zuddhikAraNaM zuddhisAdhanam / manaH sadasatsaMkalpAtmakaM tasyAsatsaMkalpatvAdazuddhasya satyaM sAdhusaMkalpaH zodhakam / bhUtazabdena tadvikArabhUto dehendriyasaMgho lakSyate / tatra sthUlo'haM kRzo'haM kANo'haM badhiro'hamityevaM tadabhimAnitvena yo'yamAtmA vartate sa bhUtAtmA tasya tapovidye zuddhinimitte / tapaHzabdenAnekajanmastre kasminnapi vA janmani jAgarasvamasuSudhyavasthAsvAtmano yosyamanvayaH, zarIrAdezva vyatirekaH so'bhidhIyate / yathA 'tapasA brahma vijijJAsava' iti paJcakozavyatirekapratipAdanapare vAkye | vidyAzabdena caupaniSadaM 'asthUlamanaNvahrasvamasaGgo hyayamAtmA' ityAdi saMpadArthanirUpaNavipayavAkyajanyaM jJAnamucyate / etAbhyAmasya zuddhiH / zarIrAdivyatirekabuddheH saMzayaviparyayarUpatvenAzuddhAyAH pramANarUpaM jJAnaM vizodhanaM / kSetrasya tapovidyAvizuddhasya 1 jale ityAdi. 2 zodhanam Ga. 3 ndriyasaMbandho Ga. 4 jAgratsvapna kha. For Private And Personal Use Only Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 326 yAjJavalkyasmRtiH [prAyazcittAdhyAyaH tvaM padArtha bhUtasya tattvamasyAdivAkyajanyAtsAkSAtkArarUpAdIzvarajJAnAt pairamA vizudvirmuktilakSaNA / yathaitAH zuddhayaH paramapuruSArthAstadvayuktatarA kAlazuddhirapItyevaM prazaMsArthaM bhUtAtmAdivizuddhyabhidhAnam // 32 // 33 // 34 // ityAzaucaprakaraNam / athApaddharmaprakaraNam 2 'bhApadyapi ca kaSTAyAM sadyaH zaucaM vidhIyate' ityApadi mukhya zauca kalpAnAmanuSThAnAsaMbhavena sadyaH zaucAdyanukalpamuktvedAnIM tatprasaGgAdApadi 'pratigraho'dhiko vipre yAjanAdhyApane tathA ' ityAyuktayAjanAdimukhya vRtyasaMbhavena vRtyantaramAha kSAtreNa karmaNA jIvedvizAM vApyApadi dvijaH / nistIryatAmathAtmAnaM pAvayitvA nyasetpathi / / 35 // fast vipro bahukuTumbatayA svavRttyA jIvitumasamarthaH kSatrasaMbandhinA karmaNA zastragrahaNAdinA Apadi jIvet / tenApi jIvitumazaknuvan vaizyasaMbandhinA karmaNA vANijyAdinA jIvet na zUdravRtyA / tathAca manuH (10 / 82 ) - ' u. bhAbhyAmapyajIvaMstu kathaM syAditi cedbhavet / kRSigorakSamAsthAya jIvedvaizyasya tar ||" iti / tathA Apadyapi na hInavarNena brAhmI vRttirAzrayaNIyA kiMtu brAhmaNena kSAtrI, kSatriyeNa vaizyasaMbandhinI, vaizyena ca zaudrItyevaM svAnantarahInavarNavRttireva | 'ajIvantaH svadharmeNAnantarAM pApIyasIM vRttimAtiSTerannatu kadAcijyAyasIm' iti vasiSThasmaraNAt / jyAyasI ca brAhmI vRttiH / tathAca smRtyantaram--utkRSTaM vApakRSTaM vA tayoH karma na vidyate / madhyame karmaNI hitvA sarvasAdhAraNe hi te // ' iti / zUdrasyotkRSTaM brAhmaM karma na vidyate / tathA brAhmaNasyApakRSTaM zaudraM karma / madhyame kSatravaizyakarmaNI punarApadbhatasarvavarNasAdhAraNe iti / zUduzcApato vaizyavRtyA zilpairvA jIvet / 'zUdrasya dvijazuzrUSA tayA'jIvan vaNigbhavet / zilpairvA vividhaijIMvedvijAtihitamAcaran // ' iti prAguktatvAt // manunA cAtra vizeSo darzitaH (10 / 100 ) - (yaiH karmabhiH pracaritaiH H zuzrUSyante dvijAtayaH / tAni kArukakarmANi zilpAni vividhAni ca // ' iti / anenaiva nyAyenAnulomotpannAnAmapi svAnantarA vRttirUhanIyA / evaM svAnantarahInavarNavRttyA ApadaM nistIrya prAyazcittAcaraNenAtmAnaM pAvayitvA pathi nyaset / svavRttAvAtmAnaM sthApayedityarthaH / yadvAyamarthaH / garhitavRttyArjitaM dhanaM pathi nyasedutsRjediti / tathAca manuH (10 / 111 ) - ' japahomairapaityeno yAjanAdhyApanaiH kRtam / pratigrahanimittaM tu tyAgena tapasaiva tu // ' iti // 35 // 1 1 tattvamasItyAdi kha. 2 paramAtmazuddhiH kha. 3 sAdhAraNe hi te iti kha. For Private And Personal Use Only Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ApaddharmaprakaraNam 2] mitAkSarAsahitA / vaizyavRsyApi jIvato brAhmaNasya yadapaNanIyaM tadAha phalopalakSaumasomamanuSyApUpavIrudhaH / tilaudanarasakSArAndadhi kSIraM ghRtaM jalam // 36 // zastrAsavamadhUcchiSTaM madhu lAkSA ca barhiSaH / mRccarmapuSpakuMta kezatakraviSakSitIH // 37 // kauzeya nIlalavaNa mAMsaikazaphasIsakAn / zAkArdoSadhipiNyAkapazugandhAMstathaiva ca // 38 // vaizyavRttyApi jIvanno vikrINIta kadAcana / 327 novikrINIteti pratyekamabhisaMbadhyate / phalAni kadalIphalAdIni badareGgudavyatiriktAni / yathAha nAradaH - 'svayaMzIrNAni parNAni phalAnAM badarehude / rajjuH kArpAsikaM sUtraM taccedavikRtaM bhavet // ' iti upelaM maNimANikyAdyazmamAtram | kSaumamatasIsUtramayaM vastram / kSaumagrahaNaM tAntavAderupalakSaNam / yathAha manuH ( 10187 ) - 'sarvaM ca tAntavaM raktaM zANakSaumAvikAni ca / api cetsyuraraktAni phalamUle tathaiauSadhIH // ' iti / somo latAvizeSaH / manuSyapadenAvizeSAtstrIpuMnapuMsakAnAM grahaNam / apUpaM maNDakAdi bhakSyamAtram / vIrudho vetrAmRtAdilatAH / tilAH prasiddhAH / bhadanagrahaNaM bhojyamAtropalakSaNam / rasA guDekSurasazarkarAdayaH / tathAca manuH ( 10188 ) - ' kSIraM kSaudraM dadhi ghRtaM tailaM madhu guDaM kuzAn' iti kSArA yavakSArAdayaH / dadhikSIrayorgrahaNaM mastupiNDakilaTakUrcikAdInAM tadvikArANAmupalakSaNam / 'kSIraM savikAram' iti gautamasmaraNAt / ghRtagrahaNaM tailAdisnehamAtropalakSaNam / jalaM prasiddham / zastraM khaGgAdi / AsavagrahaNaM madyamAtropalakSaNam / madhUcchiSTaM sikthakam / madhu kSaudram / lAkSA jatu / barhiSaH kuzAH / mRt prasiddhA / carmAjinam / puSpaM prasiddham / a~jalomakRtaH kambalaH kutapaH / kezAzcamaryAdisaMbaddhAH / tamudazvit / viSaM zRGgayAdi / kSitirbhUmiH / 'nityaM bhUmitrIhiyavAjAvyazvarSabhadhenvanaDuhazcaike' iti sumantusmaraNAt / kauzeyaM kozaprabhavaM vasanam / nIlaM nIlIrasam / lavaNagrahaNenaiva biDasauvarcalasaindhavasAmudrasomaka kRtrimANyavizeSeNa gRhyante / mAMsaM prasiddham / ekazaphA hayAdayaH / sIsagrahaNaM lohamAtropalakSaNam / zAkaM sarvamavizeSAt / oSadhayaH phalapAkAntAH / bhadauSadhaya iti vizeSopAdAnAcchuSkeSu na doSaH / piNyAkaH prasiddhaH / pazava AraNyAH / ( 10 / 89 ) - ' AraNyAMzca pazUnsarvAndaSTriNazca vayAMsi ca' iti manusmaraNAt / gandhAzcandanAguruprabhRtayaH / sarvAnetAvaizyavRttyA jIvanbrAhmaNaH kadAcidapi na vikrINIta | kSatriyAdestu na doSaH / I I 1 1 kutupakeza kha. 2 upalaM mANikyAdi kha. 3 ajorNalomakRtaH Ga. 4 gautamasmaraNAt ka. Ga. For Private And Personal Use Only * Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yaajnyvlkysmRtiH| [prAyazcittAdhyAyaH ataeva nAradena 'vaizyavRttAvavikreyaM brAhmaNasya payo dadhi' iti brAhmaNagrahaNaM kRtam // 36 // 37 // 38 // . pratiprasavamAha dharmArtha vikraya neyAstilA dhAnyena tatsamAH // 39 // yadyAvazyakAH pAkayajJAdidharmAH svasAdhanavrIhyAdidhAnyAbhAve na niSpadyante tarhi dhAnyena tilA vikrayaM neyaaH| tatsamAH droNaparimitA droNaparimitenetyevaM tena dhAnyena smaaH| tathAca manuH (10190)-'kAmamutpAdya kRSyAttu sva. yameva kRSIvalaH / vikrINIta tilAnzuddhAndharmArthamacirasthitAn // ' iti / dharmagrahaNamAvazyakabheSajAdhupalakSaNam / ataeva nAradaH-'azaktau bheSajasyArthe yajJahetostathaiva ca / yadyavazyaM tu vikreyAstilA dhAnyena tassamAH // ' iti yadyanyathA vikrINIte tarhi doSaH (1091)-'bhojanAbhyAnAhAnAthadanyatkurute tilaiH / kRmibhUtvA zvaviSThAyAM pitRbhiH saha majati // ' iti manusmaraNAt / sajAtIyaiH punarvinimayo bhavatyeva (manuH 10|94)-'rsaa rasainimAtavyA natveva lavaNaM rasaiH / kRtAnnaM ca kRtAnnena tilA dhAnyena tatsamAH // ' iti / kRtAnnaM siddhAnnaM tacca kRtAnnena parivartanIyam / 'kRtAnnaM cAkRtAnena' iti pAThe tu siddhamannamakRtAnnena taNDulAdinA parivartanIyamiti // 39 // pUrvoktaniSiddhAtikrame doSamAha lAkSAlavaNamAMsAni patanIyAni vikaye / payo dadhi ca madyaM ca hInavarNakarANi tu // 40 // lAkSAlavaNamAMsAni vikrIyamANAni sadyaHpatanIyAni dvijAtikarmahAnikarANi / payaHprabhRtIni tu hInavarNakarANi zUdratulyatvApAdakAni / etadvyatiriktApaNyavikraye vaizyatulyatA / yathAha manuH (10 / 92-93)-'sadyaH patati mAMsena lAkSayA lavaNena ca / tryaheNa zUdro bhavati brAhmaNaH kSIravikrayAt // itareSAmapaNyAnAM vikrayAdiha kAmataH / brAhmaNaH saptarAtreNa vaizyabhAvaM ceM gacchati // ' iti // 40 // ApadgataH saMpragRhNanbhuJjAno vA ytsttH| na lipyetainasA vipro jvalanArkasamo hi saH // 41 // kiNc| yassvadhano'vasannakuTumbatayA Apadgato'pi kSatravRtti vaizyavRttiM vA na pravivikSati sa yatastato hInahInatarahInatamebhyaH pratigRhNastadannaM bhuJjAno'pi vA enasA pApena na lipyate / yatastasyAmApadavasthAyAmasatpratigrahAdAvadhikAritvena jvalanArkasamaH, yathA jvalano'rkazca hIna saMskAre'pi na duSyati tathAyamA. padgato'pi na duSyatItyetAvatA tatsAmyam / evaMca vadatA Apadgatasya paradharmA 2 kRSyAM tu ka. kha. 2 natvevaM lavaNaM kha. 3 nIyamiti yAvat ka. kha. 4 nigacchati kha. 5 hInatarastato kha. 6 vA naivainasA kha. For Private And Personal Use Only Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ApaddharmaprakaraNam 2] mitAkSarAsahitA / 329 zrayaNAdiguNamapi svadharmAnuSThAnameva mukhyamiti darzitaM bhavati / tathAca manuH (10197)-'varaM svadharmo viguNo na pArakyaH svnusstthitH| paradharmAzrayAdvipraH sadyaH patati jAtitaH // ' iti // 4 // kRSiH zilpaM bhRtirvidyA kusIdaM zakaTaM giriH / sevAnUpaM nRpo bhaikSamApattau jIvanAni tu // 42 // kiMca Apattau jIvanAnIti vizeSaNAtkRSyAdInAM madhye anApadavasthAyAM yasya yA vRttiH pratiSiddhA tasya sA vRttiranenAbhyanujJAyate / yathApadi vaizyavRttiH svayaMkRtA kRSirviprakSatriyayorabhyanujJAyate evaM zilpAdInyapyasyAbhyanujJAyante / zilpaM sUpaikaraNAdi / bhRtiH preSyatvam / vidyA bhRtakAdhyApakatvAdyA / kusIdaM vRddhyartha dravyaprayogaH / tat svayaMkRtamabhyanujJAyate / zakaTaM bhATakena dhAnyAdivahanadvAreNa jIvanahetuH / giristadgatatRNendhanadvAreNa jIvanam / sevA paracittAnurvatanam / anUpaM pracuratRNavRkSajalaprAyaH pradezaH / tathA nRpo nRpayAcanam / bhaikSaM snAtakasyApi / etAnyApattau jIvanAni / tathAca manuH (10 / 116) -'vidyAH zilpaM bhRtiH sevA gorakSA vipaNiH kRSiH / giribhaikSaM kusIdaM ca daza jIvana hetavaH // ' iti // 42 // yadA kRSyAdInAmapi jIvanahetUnAmasaMbhavastadA kathaM jIvanamityata Aha bubhukSitaruyahaM sthitvA dhAnyamabrAhmaNAddharet / pratigRhya tadAkhyeyamabhiyuktena dharmataH // 43 // dhAnyAbhAvena birAnaM bubhukSito'naznan sthitvA abrAhmaNAcchUdrAttadabhAve vaizyAt tadabhAve kSatriyAdvA hInakarmaNa ekAhaparyAptaM dhAnyamAharet / yathAha manuH (6 / 117)-'tathaiva saptame bhakte bhaktAni SaDanaznatA / azvastanavidhAnena hartavyaM hInakarmaNaH // ' iti / tathAca pratigrahottarakAlaM yadapahRtaM taddharmato yathAvRttamAkhyeyam / yadi nAstikena svAminA tvayedaM kiM nAmApahRtamityabhiyujyate / yathAha manuH-'khalAkSetrAdagArAdvA yato vApyupalabhyate / AkhyAtavyaM tu tattasmai pRcchate yadi pRcchati // iti // 43 // idamaparamApatprasaGgAdAjJo vidhIyate tasya vRttaM kulaM zIlaM zrutamadhyayanaM tapaH / jJAtvA rAjA kuTumbaM ca dhayoM vRttiM prakalpayet // 44 // yo'zanAyAparIto'vasIdati tasya vRttamAcAra, kulamAbhijAtyaM, zIlamAtmaguNaM, zrutaM zAstra zravaNaM, adhyayanaM vedAdhyayanaM, tapaH kRcchrAdi ca parIkSya 1 bhaikSyamApattau kha. 2 nyapyanujJAyante Ga. 3 rUpakaraNAdi Ga. 4 dhAnyaM haret. 5 nASTikena Ga. 6 mamApadatamiti kha. 7 yozatayA kha. For Private And Personal Use Only Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 330 yAjJavalkyasmRtiH / [ prAyazcittAdhyAyaH rAjA dharmAdanapetAM vRttiM prakalpayet / anyathA tasye doSaH / tathAca manuH ( 7 / 134 ) -- 'yasya rAjJastu viSaye zrotriyaH sIdati kSudhA / tasya sIdati tadrASTraM durbhikSavyAdhipIDitam // ' iti // 44 // ityApaddharmaprakaraNam / atha vAnaprasthadharmaprakaraNam 3 caturNAmAzramiNAM madhye brahmacArigRhasthayordharmAH pratipAditAH / sAMpratamavasaraprAptAnvAnaprasthadharmAnpratipAdayitumAha sutavinyastapatnIkastayA vAnugato vanam / vAnaprastho brahmacArI sAgniH sopAsano vrajet // 45 // vane prakarSeNa niyamena ca tiSThati caratIti vanaprasthaH vanaprastha eva vAnaprasthaH / saMjJAyAM dairghyam / bhAvinIM vRttimAzritya vanaM pratiSThAsuriti yAvat / asau sutavinyastapatnIkaH tvayeyaM bharaNIyetyevaM sute vinyastA vikSiptA patnI yena sa tathoktaH / yadi sA patiparicaryAbhilASeNa svayamapi vanaM jigamiSati tadA tayAnugato vA sahitaH / tathA brahmacArI UrdhvaretAH sAgnivaitAnAgnisahitaH tathA sopAsano gRhyAgnisahitazca vanaM vrajet / sutavinyastapatnIka iti vadatA kRtagAIsthyo vainavAse'dhikriyata iti darzitam / etaccAzramasamuccayapakSamaGgIkRtyoktam / itarathA 'avilutabrahmacaryo yamicchettu tamAvaset' ityakRtagArhasthyospi vanavAse'dhikriyata eva / ayaM ca vanapravezo jarAjarjarakalevarasya jAtapautrasya vA / yathAha manuH ( 6 / 2) 'gRhasthastu yadA pazyedvalI palitamAtmanaH / apatyasyaiva vApatyaM tadAraNyaM samAzrayet // ' iti / ayaM ca putreSu patnInikSepo vidyamAnabhAryasya / mRtabhAryasyApyApastambAdibhiH vanavAsasmaraNAt / ato yat dAhayitvAgnihotreNeti punarAdhAnavidhAnaM tadaparipakkakaSAyaviSayam / sAgniH sopAsana ityatrApi yaidArghAdhAnaM kRtaM tadA zrautAgnibhirgRhyeNa ca sahito vanaM vrajet / sarvAdhAne tu zrItaireva kevlm| yadi kathaMcijyeSTha bhrAturanAhitAgnityAdinA zrotAgnayo'nAhitAstarhi kevalaM sopAsano vrajedityevaM vivecanIyam / agninayanaM ca tannirvartyagnihotrAdikarmasiddhyartham / ataeva manuH ( 6 / 9 ) 'vaitAnikaM ca juhuyAdagnihotraM yathAvidhi / derzamaskandayanparva paurNamAsaM ca zaktitaH // ' iti // nanuca putranikSipsapalIkasya tadvirahiNaH kathamagnihotrAdikarmAnuSThAnaM ghaTate / palyA saha yaSTavyamiti sahAdhikAraniyamAt satyamevaM, kiMtvana patnInikSepavidhi 1 rAjJodoSaH Ga. 2 vAnaprastho vanavAse. kha. 3 ardhAdhAnaM smRtaM zrautasmArtA:yostu pRthakkRtiH / sarvAdhAnaM tayoraikyakkRtiH pUrvayugAzrayA / tretAparigrahaH sarvAdhAnam. 4 darzamAskandayan ga. Ga. For Private And Personal Use Only Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vAnaprasthadharmapraka0 3] mitaakssraashitaa| . 331 balAdeva taurapekSyeNAdhikAraH kalpyate / yathAhi rajaskhalAyAM 'yasya vetye'hani patyanAlagbhukA syAttAmapae~dhya yajete'tyaparodhavidhibalAttannirapekSatA / yadvA vanaM pratiSThamAnameva pati patyanumanyata iti na virodhaH / naca yathA brahmacAriNo vidhurasya vA vanaM prasthitasyAgnihotrAdiparilopastathA nikSiptapatnIkasyApyagnihotrAdhabhAva iti zaGkanIyam / apAkSikatvena zravaNAt / naca brahmacArividhurayorapyanisAdhyakarmaskhanadhikAraH / paJcamamAsAdUrdhvamAhitazrAvaNikAgnestadadhikAradazanAt / -'vAnaprastho jaTilavIrAjinabAsA na phAlakRSTamadhitiSThet akRSTaM mUlaphalaM saMcinvIta UrdhvaretAH kSamAzayo dadyAdeva na pratigRhNIyAdUrvaM paJcabhyo mAsebhyaH zrAvaNikenaoNnInAdhAyAhitAgnivRkSamUlako dadyAddevapitRmanuSyebhyaH sa gacchetsvargamAnantyam' iti vasiSThasmaraNAt / cIraM vastrakhaNDo valkalaM vA / na phAlakRSTamadhitiSThetkRSTakSetrasyopari na nivaset / zrAvaNikena vaidikena mArgeNa naM laukikenetyarthaH // 45 // 'sAgniH sopAsano praje'dityetadagnisAdhyazrautasmAtakarmAnuSThAnArthamityuktaM tatra guNavidhimAha aphAlakRSTenAnIMzca pitRRndevAtithInapi / bhRtyAMzca tarpayeczrujaTAlomabhRdAtmavAn // 46 // phAlagrahaNaM karSaNasAdhanopalakSaNam / akRSTakSetrodbhavena nIvAraveNuzyAmAkA. dinA agnIstarpayedagnisAdhyAni karmANyanutiSThet / cazabdAdbhikSAdAnamapi tenaiva kuryAt / tathA pitRRndevAnatithIn apizabdAdbhUtAnyapi tenaiva tarpayet / tathA bhRtyAn cazabdAdAzramaprAptAnapi / tathAca manuH (67)-'yadakSyaM syAttato dadyAdvaliM mikSAM ca zaktitaH / ammUlaphalabhikSAbhirarcayedAzramAgatAn // ' iti / evaM paJcamahAyajJAnkRtvA svayamapi taccheSameva bhuJjIta / (6|12)-'devtaabhyshc tadbhutvA vanyaM medhyataraM haviH / zeSamAtmani yuJjIta lavaNaM ca svayaMkRtam // ' iti manusmaraNAt / svayaMkRtamUSaralavaNam / evaM bhojanArthe yAgAdyarthe ca munyananiyamAdrAmyAhAraparityAgo'rthasiddhaH / ataeva manuH (63)-'saMtyajya grAmyamAhAraM sarvaM caiva paricchadam' iti / nanu ca darzapUrNamAsAde!hyAdigrAmyadravyasAdhyatvAtkathaM tatparityAgaH / naca vacanIyamaphAlakRSTenApnIMzceti vizeSavacanasAmarthyAdrIhyAdibAdha iti / vizeSaviSayiNyApi smRtyA zrutibAdhasyAnyAyyasvAt , aphAlakRSTavidhezca smArtAgnisAdhyakarmaviSayatvenApyupapatteH / satyamevaM kiMtvatra vrIhyAderapyaphAlakRSTatvasaMbhavAnna virodhaH / ataevoktaM manunA (6|11)'vaasntshaardaimdhyairmunynnaiH svayamAhRtaiH / puroDAzAMzcarUMzcaiva vidhivanirvapetpR. thak // ' iti // nIvArAdInAM munyannAnAM svayamutpannAnAM svato medhyatve siddhe'pi 1 tannirapekSaNAdhikAraH Ga. 2 brAtye'hani Ga. 3 lambhikA ru. 4 avarudhya yajetetyavarodha. ka. kha. 5 nAgnimAdhAya kha. 6 akAlakRSTa kha. yA0 31 For Private And Personal Use Only Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 332 yaajnyvlkysmRtiH| [prAyazcittAdhyAyaH punarmedhyagrahaNaM yajJAhavrIhyAdiprAptyarthaM kRtam / medho yajJastadaha medhyamiti / tathA zmazrUNi mukhajAni romANi jaTArUpAMzca ziroruhAnkakSAdIni ca romANi bibhRyAt / romagrahaNaM nakhAnAmapyupalakSaNam / tathAca manuH-'jaTAzca vibhRyAnityaM zmazrulomanakhAMstathA' iti / tathAtmavAnAtmopAsanAbhirataH syAt // 46 // pUrvoktadravyasaMcayaniyamamAha ahno mAsasya paNNAM vA tathA saMvatsarasya vA / arthasya saMcayaM kuryAtkRtamAzvayuje tyajet // 47 // ekasyAhnaH saMbandhi bhojanayajanAdidRSTAdRSTakarmaNaH paryAptasthArthasya saMcayaM kuryAt / mAsasya vA SaNNAM mAsAnAM vA saMvatsarasya vA saMbandhi karmaparyAptaM saMcayaM kuryAt nAdhikam / yadyevaM kriyamANamapi kathaMcidatiricyate tarhi tadatiriktamA. zvayuje mAsi tyajet // 47 // dAntastriSavaNasnAyI nivRttazca pratigrahAt / svAdhyAyavAndAnazIlaH sarvasatvahite rtH||48|| kiMca / dAnto darparahitaH / triSu savaneSu prAtamadhyadinAparAhneSu svAnazIlaH / tathA pratigrahe parAGmukhaH / cazabdAdyAjanAdinivRttazca / svAdhyAyavAn vedAbhyAsarataH / tathA phalamUlamikSAdidAnazIlaH sarvaprANihitAcaraNaniratazca bhavet 48 dantolUkhalikaH kAlapakAzI vaashmkuttttkH| zrautraM sAta phalasnehaiH karma kuryAttathA kriyaaH||49|| kiMca / dantA evolUkhalaM nistupIkaraNasAdhanaM dantolUkhalaM tadyasyAsti sa dntoluukhlikH| kAlenaiva pakkaM kAlapakaM nIvAraveNuzyAmAkAdi badaremudAdiphalaM ca tadazanazIlaH kAlapakkAzI / vAzabdaH 'agnipakkAzanovA syAtkAlapakkabhugeva vA' iti mnuuktaagnipkkaashitvaabhipraayH| azmakuTTako vA bhavet / azmanA kuTTanamavahananaM yasya sa tathoktaH / tathA zrautraM smAta ca karma dRSTArthAzva bhojanAbhyaJjanAdikriyAH lakucamadhUkAdimedhyataruphalodbhavaiH snehadravyaiH kuryAna tu ghRtAdikaiH / tathAca manuH (6|13)-'medhyvRkssodbhvaandyaatsnehaaNshc phalasaMbhavAn' iti 49 puruSArthatayA vihitadvirbhojananivRttyarthamAha cAndrAyaNai yetkAlaM kRcchre, vartayetsadA / pakSe gate vApyaznIyAnmAse vAhani vA gate // 50 // cAndrAyaNairvakSyamANalakSaNaiH kAlaM nayet / kRcchrervA prAjApatyAdibhiH kAlaM vartayet / yadvA pakSe paJcadazadinAtmake'tIte'znIyAt / mAse vA'hani gate vA naktamaznIyAt / apizabdAcaturthakAlikatvAdinApi / yathAha manuH ( 6 / 19) For Private And Personal Use Only Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vAnaprasthadharmapraka0 3] mitAkSarAsahitA / 333 'naktaM vAnnaM samaznIyAdivA vAhRtya zaktitaH / caturthakAliko vA sthAyadvApyaSTamakAlikaH // ' iti / eteSAM ca kAlaniyamAnAM svazaktyapekSayA vikalpaH // 50 // svapyAdbhUmau zucI rAtrI divA saMprapadainayet / sthAnAsanavihArairvA yogAbhyAsena vA tathA // 51 // kiMca / AhAravihArAvasaravajyaM rAtrau zuciH prayataH svapyAt nopavizenApi tiSThet / divAsvamasya puruSamAnArthatayA pratiSiddhatvAnna tannivRtiparam / tathA bhUmAveva svapyAt / tacca bhUmAveva na zayyAntaritAyAM maJcakAdau vA / dinaM tu saMprapadairaTanainayet / sthAnAsanarUpairvA vihAraiH saMcAraiH kaMcitkAlaM sthAnaM kaMcicco. pavezanamityevaM vA dinaM nayet / yogAbhyAsena vA / tathAca manuH (6 / 29) 'vividhAzcaupaniSadIrAtmasaMsiddhaye zrutIH' iti / AramanaH saMsiddhaye brahmatvaprAptaye / tathAzabdAkSitipariloDanAdvA nayet / (22)-bhUmau viparivarteta tiSThedvA prapadairdinam' iti manusmaraNAt / prapadaiH pAdAGgaH // 51 // grISme paJcAgnimadhyastho varSAsu sthaNDilezayaH / ArdravAsAstu hemante zaktyA vApi tapazcaret // 52 // kiMca / 'vyartuH saMvatsaro grISmo varSA hemantaH' iti darzanAt grISme caitrAdimAsacatuSTaye catasRSu dikSu catvAro'gnayaH upAriSTAdAditya ityevaM paJcAnAmagnInAM madhye tiSThet / tathA varSAsu zrAvaNAdimAsacatuSTaye sthaNDilezayaH varSAdhArAvi. nivAraNavirahiNi bhUtale nivaset / hemante mArgazIrSAdimAsacatuSTaye klinna vAso vasIta / evaMvidhatapazcaraNe asamarthaH svazaktyanurUpaM vA tapazcaret / yathA zarIrazoSastathA yateta (6|24)'tpshcrNshcogrtrN zoSayeddehamAnmanaH' iti manusmaraNAt // 52 // yaH kaNTakairvitudati candanairyazca limpati / akruddho'parituSTazca samastasya ca tasya ca // 53 // kiMca / yaH kazcitkaNTakAdimivividhamaGgAni tudati vyathayati tasmai na krudhyet| yazcandanAdibhirupalimpati sukhayati tasya na parituSyet / kiMtu tayorubhayorapi samaH syAdudAsIno bhavet // 53 // agniparicaryAkSamaM pratyAha agnInvApyAtmasAtkRtvA vRkSAvAso mitAzanaH / vAnaprasthagRheSveva yAtrArtha bhaikSamAcaret // 54 // agnInAtmani samAropya vRkSAvAso vRkSa eva AvAsaH kuTI yasya sa tthoktH| mitAzanaH svalpAhAraH apizabdAtphalamUlAzanazca bhavet / yathAha manuH For Private And Personal Use Only Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 334 yAjJavalkyasmRtiH / [ prAyazcittAdhyAyaH ( 6 / 25 ) - ' agnInAtmani vaitAnAnsamAropya yathAvidhi / anagniraniketaH syAnmunirmUlaphalAzanaH // ' iti / munirmaunavratayuktaH / phalamUlAsaMbhave ca yAvatprANadhAraNaM bhavati tAvanmAtraM bhaikSaM vAnaprasthagRheSvAcaret // 54 // yadA tu tadasaMbhavo vyAdhyabhibhavo vA tadA kiM kAryamityata Aha grAmAdAhRtya vA grAsAnaSTau bhuJjIta vAgyataH / grAmAdvA bhaikSamAhRtya vAgyato maunI bhUtvA aSTau grAsAnbhuJjIta / grAmyabhaikSavidhAnAnmunyannaniyamosrthaluptaH / yadA punaraSTabhirmAsaiH prANadhAraNaM na saMbhavati tadA 'aSTau mAsAmunerbhekSaM vAnaprasthasya SoDaze 'ti smRtyantaroktaM draSTavyam // 1 vIrAdhAnaM Ga. MEZNEGA sakalAnuSThAnAsamarthaM pratyAha vAyubhakSaH prAgudIcIM gacchedA varSmasaMkSayAt // 55 // athavA vAyureva bhakSo yasyAsau vAyubhakSaH prAgudIcImaizAnIM dizaM gacchet / AvarSmasaMkSayAt varSma vapustasya nipAtaparyantamakuTilagatirgacchet / yathAha manuH - ( 6 / 31 ) - 'aparAjitAM vAsthAya gaccheddizamajihyAgaH' iti / mahAprasthAne'pyazaktau bhRgupatanAdikaM vA kuryAt / - ' vAnaprastho vIrAdhvAnaM jvalanA pravezanaM bhRgupatanaM vAnutiSThet' iti smaraNAt / snAnAcamanAdidharmA brahmacAriprakaraNAdyabhihitAzcAvirodhino'syApi bhavanti / - ' uttareSAM caitadavirodhi' iti gautamasmaraNAt / evaM prAguditendavAdidI zAmahAprasthAnaparyantaM tanutyAgAntamanutiSThan brahmaloke pUjyatAM prApnoti / yathAha manuH ( 6 / 32 ) - 'AsAM maharSicaryANAM tyaktvA'nyatamayA tanum / vItazokabhayo vipro brahmaloke mahIyate // ' iti / brahmalokaH sthAnavizeSo natu nityaM brahma / tatra lokazabdasyAprayogAt / turIyAzramamantareNa muktyanaGgIkArAcca / naca 'yogAbhyAsena vA punaH' iti brahmopAsanavidhyanupapattyA tadbhAvApattiH parizaGkanIyA / sAlokyAdiprAhayarthatvenApi tadupapatteH / ataeva zrutau 'trayo dharmaskandhA' ityupakramya 'yajJo'dhyayanaM dAnamiti prathamaH, tapa eveti dvitIyaH, brahmacaryAcAryakulavAsI tRtIyaH / atyantamAcAryakula evamAtmAnamavasAdayanniti gArhasthyavAnaprasthanaiSThikatva svarUpamabhidhAya sarva ete puNyalokA bhavantIti trayANAmAzramiNAM puNyalokaprAptimabhidhAya brahmasaMstho'mRtatvameti' iti pArizeSyAtparibrAjakasyaiva brahmasaMsthasya muktilakSaNAmRtatvaprAptirabhihitA / yadapi 'zrAddhakRtsatyavAdI ca gRhastho'pi vimucyate' iti gRhasthasyApi mokSapratipAdanaM tadbhavAntarAnu bhUtapArivrajyasyetyavagantavyam // 55 // iti vAnaprasthadharmaprakaraNam / For Private And Personal Use Only Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yatidharmaprakaraNam 4] mitaakssraashitaa| 335 atha yatidharmaprakaraNam 4 vaikhAnasadharmAnanukramya kramaprAptAnparivrAjakadharmAnsAMprataM prastautivanAdgRhAdvA kRtveSTiM sArvavedasadakSiNAm / prAjApatyAM tadante tAnanInAropya cAtmani // 56 // adhItavedo japakRtputravAnannado'gnimAn / zaktyA ca yajJakRnmokSe manaH kuryAttu nAnyathA // 57 // yAvatA kAlena tIvratapaHzoSitavapuSo viSayakaSAyaparipAko bhavati punazca madodbhavAzaGkA nodbhAvyate tAvatkAlaM vanavAsaM kRtvA tatsamanantaraM mokSe manaH kuryAt / vanagRhazabdAbhyAM tarasaMbandhyAzramo lakSyate / mokSazabdena ca mokSakaphalakazcaturthAzramaH // athavA gRhAgArhasthyAdanantaraM mokSe manaH kuryAt / anena ca pUrvoktazcaturAzramasamuccayapakSaH pAkSika iti dyotayati / tathAca vikalpo jAbAlazrutau zrUyate-'brahmacarya parisamApya gRhI bhavet gRhI bhUtvA vanI bhavet vanI bhUtvA pravajet / yadi vetarathA brahmacaryAdeva pravajet gRhAdvA vanAdvA' iti / tathA gArhasthyottarAzramabAdhazca gautamena darzitaH-'aikAzrayaM tvAcA. ryAH pratyakSavidhAnAdgArhasthyasya' iti / eteSAM ca samuccayavikalpabAdhapakSANAM sarveSAM zrutimUlatvAdicchayA vikalpaH / ato yaskaizcitpaNDitaMmanyairuktam-'smArtatvAnnaiSTikaravAdInAM gArhasthyena zrautena bAdhaH gArhasthyAnadhikRtAndhaklIvAdiviSayatA vA' iti tatsvAdhyAyAdhyayanavaidhuryanibandhanamityupekSaNIyam / kiMca-yathA viSNukramaNAjyAvekSaNAdhakSamatayA paMgvAdInAM zrauteSvanadhikArastathA sArteSvapyudakumbhAharaNamikSAcaryAdiSvakSamatvAtkathaM paMgvAdiviSayatayA naiSThikatvAdyAzramanirvAhaH asmiMzvAzrame brAhmaNasyaivAdhikAraH / manuH (625)-'AsmanyanInsamAro. pya brAhmaNaH pravrajedgRhAt / ' tathA (6|97)-'ess vo'mihito dharmo brAhmaNasya caturvidhaH' ityupakramopasaMhArAbhyAM manunA brAhmaNasyAdhikArapratipAdanAt / 'brAhmaNAH pravrajanti' iti zrutezcAgrajanmana evAdhikAro na dvijAtimAtra. sya / anye tu traivarNikAnAM prakRtatvAt 'trayANAM varNAnAM vedamadhIya caravAra AzramAH' iti sUtrakAravacanAca dvijAtimAtrasyAdhikAramAhuH // yadA vanAgRhA. dvA pravrajati tadA sArvavedasadakSiNAM sArvavedasI sarvavedasaMbandhinI dakSiNA yasyAH sA tathoktA tAM prajApatidevatAkAmiSTiM kRtvA tadante tAnvaitAnAnanInAtmani zrutyuktavidhAnena samAropya / cazabdAt 'udagayane paurNamAsyAM purazcaraNamAdau kRtvA zuddhena kAyenASTau zrAddhAni nirvapet dvAdaza vA' iti baudhAyanAyuktaM purazcaraNAdikaM ca kRtvA tathApItavedo japaparAyaNo jAtaputro dInAndhakRpaNArpitArthoM yathAzaktyAnnadazca bhUtvA'nAhitAgnijyeSThatvAdinA pratibandhAbhAve kRtAdhAno 1 vAnaprasthadharmAt Ga. 2 gAIsthyottarAzrama. kha. For Private And Personal Use Only Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yaajnyvlkysmRtiH| [prAyazcittAdhyAya: nityanaimittikAnyajJAnkRsvA mAjhe manaH kuyAt-catuthAzramaM pravizenAnyathA / anenAnapAkRtarNatrayasya gRhasthasya pravrajyAyAmadhikAraM darzayati // yathAha manuH (635)-'RNAni trINyapAkRtya mano mokSe nivezayet / anapAkRtya mokSaM tu sevamAno vrajatyadhaH // iti // yadA tu brahmacaryAtpravrajati tadA na prajotpAdanAdiniyamaH / akRtadAraparigrahasya tatrAnadhikArAt rAgaprayuktatvAcca vivAhasya / naca RNanayApAkaraNavidhireva dArAnAkSipatIti zaGkanIyam / vidyAdhanAjananiyamavadanyaprayuktadArasaMbhave tasyAnAkSepakatvAt / nanu 'jAyamAno vai brAhmaNa. stribhiRNavAJjAyate brahmacaryeNarSibhyo yajJena devebhyaH prajayA pitRbhyaH' iti jAtamAtrasyaiva prajotpAdanAdInyAvazyakAnIti darzayati / maivam / nahi jAtamAtraH akRtadArAgniparigraho yajJAdiSvadhikriyate tasmAdadhikArI jAyamAno brAhmaNAdiryajJAdInanutiSThediti tasyArthaH / atazcopanItasya vedAdhyayanamevAvazyakam / kRtadArAgniparigrahasya prajotpAdanamapIti niravacam // 56 // 57 // evamadhikAriNaM nirUpya taddharmAnAha sarvabhUtahitaH zAntastridaNDI sakamaNDaluH / ekArAmaH parivrajya bhikSArthI grAmamAzrayet // 58 // . sarvabhUtebhyaH priyApriyakAribhyo hita udAsIno na punahitAcaraNaH / 'hiMsAnugrahayoranArambhI' iti gautmmrnnaat| zAnto baahyaantHkrnnoprtH| trayo daNDA asya santIti tridaNDI / te ca daNDA vaiNavA graahyaaH| 'prAjApatyeSTayanantaraM trInvai. NavAndaNDAnmUrdhapramANAndakSiNena pANinA dhArayetsavyena sodakaM kamaNDalum'iti smRtyantaradarzanAt / ekaM vA daNDaM dhArayet 'ekadaNDI tridaNDI kA' iti baudhA. yanassaraNAt / 'caturthamAzramaM gacchebrahmavidyAparAyaNaH / ekadaNDI tridaNDI vA sarvasaMgavivarjitaH // ' iti caturviMzatimate darzanAcca / tathA zikhAdhAraNamapi vaikalpikam / 'muNDaH zikhI vA' iti gautamasmaraNAt / 'muNDo'mamo' krodho'parigrahaH' iti vasiSThasmaraNAt / tathA yajJopavItadhAraNamapi vaikalpikameva / 'sazikhAnkezAnnikRntya visRjya yajJopavItam' iti kAThakazrutidarzanAt'kuTumbaM putradArAMzca vedAGgAni ca sarvazaH / kezAnyajJopavItaM ca tyaktvA gUDhazvare. nmuniH // ' iti bASkalasmaraNAcca 'atha yajJopavItamapsu juhotibhUHsvAheti atha daNDamAdatte sakhe mAM gopAya' iti pariziSTadarzanAcca / yadyazaktistadA kanthApi grAhyA / 'kASAyI muNDastridaNDI sakamaNDalupavitrapAdukAsanakanthAmAtra' iti devalamaraNAt / zaucAdyarthaM kamaNDalusahitazca bhavet / ekArAmaH prabajitAntareNAsahAyaH saMnyAsinIbhiH strIbhizca / strINAM caika iti baudhAyanena strINAmapi pravrajyAsmaraNAt / tathAca dakSaH-'eko bhikSuryathoktazca dvAveva mithunaM smRtam / nayo grAmaH samAkhyAta UrdhvaM tu nagarAyate // rAjavArtAdi teSAM tu bhikSAvArtA 1 zAntaH karaNoparataH ka. 2 manoparigraha. Ga. For Private And Personal Use Only Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yatidharmaprakaraNam 4] . mitaakssraashitaa| 337 parasparam / api paizunyamAtsarya samikarSAna saMzayaH // ' iti / parivrajya paripUrvo ajatistyAge vartate / atazcAhaMmamAmimAnaM taskRtaM ca laukikaM karmanicayaM vaidika ca nityakAmyAtmakaM saMtyajet / taduktaM manunA (1268-92)-'sukhAbhyudayikaM caiva naizreyasikameva ca / pravRttaM ca nivRttaM ca dvividhaM karma vaidikam // iha vAmutra vA kAmyaM pravRttaM karma kiirtyte| niSkAmaM jJAnapUrvaM tu nivRttamupadizyate // yathoktAnyapi karmANi parihAya dvijottamaH / AtmajJAne zame ca syAdvedAbhyAse ca yatravAn // ' iti / atra vedAbhyAsaH praNavAbhyAsastana yalavAn / bhikSAprayojanArtha grAmamAzrayetpravizet na punaH sukhanivAsArtham / varSAkAle tu na doSaH / -'arva vArSikAbhyAM mAsAbhyAM naikasthAnavAsI' iti zaGkhamaraNAt / azaktI punarmAsacatuSTayaparyantamapi sthAtavyaM na ciramekatra vasedanyatra varSAkAlAt |'shraavnnaadyshctvaaro mAsA varSAkAlaH' iti devalasmaraNAt / --'ekarAnaM vase. DrAme nagare rAtripaJcakam / varSAbhyo'nyatra varSAsu mAsAMstu caturo vaset // ' iti kANvasaraNAt // 54 // kathaM bhikSATanaM kAryamityata Aha apramattazcaredvekSaM sAyAjhe'nabhilakSitaH / rahite bhikSukAme yAtrAmAtramalolupaH // 59 // __ apramatto vAkakSurAdicApalarahito bhaikSaM caret / vasiSThenAtra vizeSo darzitaH-'sasAgArANyasaMkalpitAni gharejhaizam' iti / sAyAhe ahnaH paJcame bhAge / tathAca manuH (656)-'vidhUme sanamusale vyaGgAre bhuktavajane / vRtte zarAvasaMpAte nityaM mikSA yatizvaret // ' iti / tathA-'ekakAlaM carezikSA prasajyena tu vistare / bhaile prasakto hi yatirviSayeSvapi sajati // ' iti / anabhilakSitaH jyotirvijJAnopadezAdinA acihnitaH / manuH ( 650)-'na cotpAtanimittAbhyAM na nakSatrAGgAvidyayA / nAnuzAsanavAdAbhyAM bhikSA lipseta karhi cit // ' iti tenoktatvAditi // yatpunarvasiSThavacanam-'brAhmaNakule vA yallabhettadbhuJjIta sAyaMprAtAMsavaya'm' iti / tadazaktaviSayam / bhikSukairbhikSaNazIlaiH pAkhaNDyAdibhirvarjite grAme / manunAtra vizeSa uktaH (651)'na tApasaiAhmaNairvA vayobhirapi vA zvabhiH / AkIrNa bhikSukairanyairagAramupasaMvajet // ' iti / yAvatA prANayAtrA vartate tAvanmAnaM bhaikSaM caret / tathAca saM. vartaH-'aSTau bhikSAH samAdAya muniH sapta ca paJca vaa| adbhiH prakSAlya tAH sarvAstato'znIyAca vAgyataH // ' iti / alolupo missttaacvynyjnaadissvprsktH|| bhikSAcaraNArtha pAtramAha yatipAtrANi mRdveNudAvalAbumayAni ca / salilaM zuddhireteSAM govAlaizvAvagharSaNam // 60 // 1 nAbhilakSita Ga, 2 prasajjet U. For Private And Personal Use Only Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 338 yaajnyvlkysmRtiH| [prAyazcittAdhyAyaH .... mRdAdiprakRtikAni yatInAM pAtrANi bhveyuH| teSAM salilaM govAlAvadharSaNaM ca zuddhisAdhanam / iyaMca zuddhibhikSAcaraNAdiprayogAGgabhUtA nA'medhyAdhupahativipayA / tadupadhAte dravyazuddhiprakaraNoktA draSTavyA / ataeva manunA (653)'ataijasAni pAtrANi tasya syurnivraNAni ca / teSAmadbhiH smRtaM zaucaM camasAnAmivAdhvare // ' iti / camasadRSTAntopAdAnena prAyogikI zuddhidarzitA / pAtrAntarAbhAve bhojanamapi tatraiva kAryam / tadbrakSyaM gRhItvaikAnte tena pAtreNAnyena vA tUSNIM prANamAtraM bhuJjIteti devalasmaraNAt // 60 // evaMbhUtasya yaterAtmaupAsanAGgaM niyamaviSayamAha saMnirudhyendriyagrAmaM rAgadveSau prahAya ca / bhayaM hitvA ca bhUtAnAmamRtIbhavati dvijaH // 61 // cakSurAdIndriyasamUhaM rUpAdiviSayebhyaH samyanirudhya vinivartya rAgadveSau priyApriyaviSayau prahAya tyaktvA zabdAdIAdInapi tathA bhUtAnAmapaikAreNa bhayamakurvan zuddhAntaHkaraNaH sanadvaitasAkSAtkAreNAmRtIbhavati mukto bhavati // 6 // kartavyA''zayazuddhistu bhikSukeNa vizeSataH / jJAnotpattinimittatvAtsvAtayakaraNAya ca // 6 // kiMca / viSayAbhilASadveSajanitadoSakaluSitasyAzayasyAntaHkaraNasya zuddhiH kalmaSakSayaH prANAyAmaiH kartavyA / tasyAH zuddharAsmAdvaitasAkSAtkArarUpajJAnotpacinimittatvAt / evaMca sati viSayAsaktitajanitadoSAtmakapratibandhakSaye satyAmadhyAnadhAraNAdau svatantro bhavati / tasmAdbhikSukeNa tveSA shuddhirvishessto'nussttheyaa| tasya mokSapradhAnatvAt / mokSasya ca zuddhAntaHkaraNatAmantareNa durlabhatvAt / yathAha manuH (671)-'dahyante dhmAyamAnAnAM dhAtUnAM hi yathA malAH / tathendriyANAM dahyante doSAH prANasya nigrahAt // ' iti // 62 // indriyanirodhopAyatayA saMsArasvarUpanirUpaNamAha AvekSyA garbhavAsAzca karmajA gatayastathA / Adhayo vyAdhayaH klezA jarArUpaiviparyayaH // 63 // bhavo jAtisahasreSu priyApriyaviparyayaH / vairAgyasiddhyarthaM mUtrapurISAdipUrNanAnAvidhagarbhavAsA AvekSaNIyAH pryaalocniiyaaH| cazabdAjananoparamAvapi / tathA niSiddhAcaraNAdikriyAjanyA mahArauravAdinirayapatanarUpA gtyH| tathAdhayo manaHpIDAH, vyAdhayazca jvarAtIsArAdyAH zArIrAH, kezAH avidyAsmitArAgadveSAbhinivezAH paJca, jarA valIpalitAdyabhibhavaH, rUpaviparyayaH khaJjakujatvAdinA prAktanasya rUpasyAnyathAbhAvaH, tathA 1 bhikSAharaNaprayoga Ga. 2 apakAraNena U. 3 mokSaprasAdhanatvAt Ga. 4 rUpaviparyayAH Ga. For Private And Personal Use Only Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yatidharmaprakaraNam 4 ] mitAkSarAsahitA / zvasUkarakharoragAyanekajAtiSu bhava utpattiH / tathA iSTasyAprAptiH aniSTasya prAptirityAdibahutaraklezAvahaM saMsArasvarUpaM paryAlocya tatparihArArthamAtmajJAnopAyabhUtendriyajaye prayateta // 63 // evamavekSyAnantaraM kiM kAryamityata Aha dhyAnayogena saMpazyetsUkSma AtmAtmani sthitaH // 64 // yogazcittavRttinirodhaH AsmaikAgratA dhyAnaM tasyA eva bAhyaviSayatvoparamaH dhyAnayogena nididhyAsatAparaparyAyeNa sUkSmazarIraprANAdivyatiriktaH kSetrajJa AtmA Atmani brahmaNyavasthitaH ityevaM tatvaMpadArthayorabhedaM samyak pazyedaparo. kSIkuryAt / ataeva zrutau 'mAtmA vAre draSTavyaH' iti sAkSAtkArarUpaM darzanamanUdya tatsAdhanatvena 'zrotavyo mantavyo nididhyAsitavyaH' iti zravaNamanana nididhyAsanAni vihitAni // 6 // nAzramaH kAraNaM dharme kriyamANo bhaveddhi saH / ato yadAtmano'pathyaM pareSAM na tadAcaret // 65 // kiMca / prAktanazlokoktAtmopAsanAkhye dharme nAzramo daNDakamaNDalvAdidhAraNa kAraNam / yasmAdasau kriyamANo bhave deva naatidusskrH| tasmAdyadAtmano'pathyamudvegakaraM paruSabhASaNAdi tatpareSAM na samAcaret / anena jJAnotpattihetubhUtAnta:karaNazuddhyApAdanatvenAntaraGgatvAdrAgadveSaprahANasya pradhAnaravena prazaMsArthamAzramanirAkaraNaM na punastatparityAgAya tasyApi vihitatvAt / taduktaM manunA (6 // 66)-'dUSito'pi careddharma yatra tatrAzrame vasan / samaH sarveSu bhUteSu na liGgaM dharmakAraNam // ' iti // 35 // satyamasteyamakrodho hIH zaucaM dhItirdamaH / saMyatendriyatA vidyA dharmaH sarva udaahRtH|| 66 / / kiMca / satyaM yathArthapriyavacanam / asteyaM paradravyAnapahAraH / akrodho'pakAriNyapi krodhasyAnutpAdanam / hIrlajA / zaucamAhArAdizuddhiH / dhIhitAhitavivekaH / tiriSTaviyoge'niSTaprAptau pracalitacittasya yathApUrvamavasthApanam / damo mada tyAgaH / saMyatendriyatA apratiSiddheSvapi viSayeSvanatisaGgaH / vidyA AtmajJAnam / etaiH satyAdibhiranuSThitaH sarvo dharmo'nuSThito bhavati / anena da. NDakamaNDalvAdidhAraNabAhyalakSaNAtsatyAdInAmAramaguNAnAmantaraGgatAM dyotayati // nanu dhyAnayogenAtmani sthitamAtmAnaM pazyedityayuktaM jIvaparamAtmanorbhedAbhAvAdityata Aha-- niHsaranti yathA lohpinnddaattptaatsphulinggkaaH| sakAzAdAtmanastadvadAtmAnaH prabhavanti hi // 67 // For Private And Personal Use Only Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org yAjJavalkyasmRtiH / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 340 yadyapi jIvaparamAtmanoH pAramArthiko bhedo nAsti tathApyAtmanaH sakAzAdavidyopAdhibhedabhinnatayA jIvAtmAnaH prabhavanti hi yasmAt tasmAdyujyata eva jIvaparamAtmanorbhedavyapadezaH / yathAhi taptAllohapiNDAdayo golakAdvisphuliGgakAstejovayavA niHsaranti niHsRtAzca sphuliGgavyapadezaM labhante tadvat / ata upapanaM AtmAtmani sthito draSTavya iti / yadvAyamarthaH / nanu suSuptisamaye pralaye ca sakala kSetrajJAnAM brahmaNi pralInatvAtkasyAyamAtmopAsanA vidhirityata AhaniHsarantItyAdi / yadyapi sUkSmarUpeNa pralayavelAyAM pralInAstathApyAtmanaH sakAzAdavidyopAdhibhedabhinnatayA jIvAtmAnaH prabhavanti, punaH karmavazAtsthUlazarAbhimAnino jAyante, tasmAnnopAsanAvidhivirodhaH taijasasya pRthagbhAvasAmyAllohapiNDadRSTAntaH // 67 // [ prAyazcittAdhyAyaH / nanu cAnupAttavapuSAM kSetrajJAnAM niSparispandatayA kathaM tannibandhano jarAyujANDajAdicaturvidhadehaparigraha ityata Aha tatrAtmA hi svayaM kiMcitkarma kiMcitsvabhAvataH | karoti kiMcidabhyAsAddharmAdharmobhayAtmakam // 68 // yadyapi tasyAmavasthAyAM parispandAtmakakriyAbhAvastathApi dharmAdharmAdhyavasAyAtmakaM karma mAnasaM bhavatyeva / tasya ca viziSTazarIragrahaNahetutvamastyeva / ( 1219 ) - vAcikaiH pakSimRgatAM mAnasairantyajAtitAm' iti manusmaraNAt / evaM gRhItavapuH svayamevAnvayavyatireka nirapekSaH, stanyapAnAdike kRte tRptirbhavatyakRte na bhavatItyevaMrUpau yAvanvayavyatirekau tatra nirapekSaM prAgbhavIyAnubhava bhAvitabhAvanAnubhAvodbhUtakAryAvabodhaH kiMcitastanyapAnAdikaM karoti, kiMcitsvabhAvato yadRcchayA prayojanAbhisaMdhinirapekSaM pipIlikAdibhakSaNaM karoti, kiMcidbhavAntarAbhyAsavazAddharmAdharmobhayarUpaM karoti / tathAca smRtyantaram -' pratijanma yadabhyastaM dAnamadhyayanaM tapaH / tenaivAbhyAsayogena tadevAbhyasate punaH // ' iti // evaM jIvAnAM karmavaicitryaM tatkRtaM jarAyujAdidehavaicitryaM yujyata eva // 68 // nanvevaM sati brAhmaNa eva kathaMcijjIvavyapadezyatvAttasya ca nityatvAdidharmatvAtkathaM viSNumitro jAta iti vyavahAra ityAzaGkayAha nimittamakSaraH kartA boddhA brahma guNI vazI / ajaH zarIragrahaNAtsa jAta iti kIrtyate // 69 // . satyamAtmA sakalajagatprapaJcAvirbhAve'vidyAsamAvezavazAtsamavAyyasamavAyinimittamityevaM svayameva trividhamapi kAraNaM na punaH kAryakoTiniviSTaH / yasmAdakSaro'vinazvaraH / nanu satvAdiguNavikArasya sukhaduHkhamohAtmakasya kArya bhUte jagatprapaJce darzanAttadguNavatyAH prakRtereva jagatkartRtocitA na punarnirguNasya brahmaNaH / maivaM maMsthAH / Atmaiva kartA / yasmAdasau jIvopabhogyasukhaduHkhahetuM bhUtAdRSTA de I 1 spandatayA kathaM kha. 2 hetupuNyApuNyAderboddhA Ga. For Private And Personal Use Only Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yatidharmaprakaraNam 4] mitAkSarAsahitA / bauddhA / nahyacetanAyAH prakRternAmarUpavyAkRta vicitra bhoktRvargabhogAnukUlabhogyabhogAyatanA diyogijagatprapaJca racanA ghaTate / tasmAdAtmaiva kartA / tathA sa eva brahma bRMhako vistArakaH / nacAsau nirguNaH / yatastasya triguNazaktiravidyA prakRtipradhAnAdyaparaparyAyA vidyate / ataH svato nirguNatve'pi zaktimukhena satvAdiguNayogI kathyate / nacaitAvatA prakRteH kAraNatA, yasmAdAtmaiva vazI svatantraH na prakRtirnAma svatantraM tattvAntaraM tAdRgvidhave pramANAbhAvAt / naca vacanIyaM zaktirUpApi saiva kartRbhUteti / yataH zaktimatkArakaM na zaktiH, tasmAdAtmaiva jagatastrividhamapi kAraNam / tathA aja utpattirahitaH / atastasya yadyapi sAkSAjjananaM nopapadyate tathApi zarIragrahaNamAtreNa jAta ityucyate avasthAntarayogitayotpattegRhastho jAta itivat // 69 // zarIragrahaNaprakAramAha sargAdau sa yathAkAzaM vAyuM jyotirjalaM mahIm / sRjatyekottaraguNAMstathAdatte bhavannapi // 70 // sRSTisamaye sa paramAtmA yathAkAzAdIn zabdaikaguNaM gaganaM, zabdasparzaguNaH pavanaH, zabdasparzarUpaguNaM tejaH, zabdasparzarUparasaguNavadudakam, zabdasparzarUparasagandhaguNA jagatItyevamekottaraguNAn sRjati / tathAtmA jIvabhAvamApanno bhavannutpadyamAno'pi svazarIrasyArambhakatvenApi gRhNAti // 70 // kathaM zarIrArambhakatvaM pRthivyAdInAmityata Aha AhutyApyAyate sUryaH sUryAdvRSTirathauSadhiH / 341 tadannaM rasarUpeNa zukralamadhigacchati // 71 // yajamAnaiH prakSiptayAhutyA puroDAzAdirasenApyAyate sUryaH / sUryAcca kAlavazena paripakvA jyAdihavIrasAdRSTirbhavati / tato brIhmAdyauSadhirUpamannam / taccAnnaM sevitaM sat rasarudhirAdikrameNa zukrazoNitabhAvamApadyate // 71 // tataH kimityata Aha strIpuMsayostu saMyoge vizuddhe zukrazoNite / paJcadhAtUnkhayaM SaSTha Adatte yugapatprabhuH // 72 // RtuvelAyAM strIpuMsayoryoge zukraM ca zoNitaM ca zukrazoNitaM tasminparasparasaMyukte vizuddhe 'vAtapittazleSma duSTagranthipUyakSINa mUtrapurISagandhare tAMsya bIjAni ' iti smRtyantaroktadoSarahite sthitvA paJcadhAtUn pRthivyAdipaJcamahAbhUtAni za rIrArambhakatayA svayaM SaSThazriddhAturAtmA prabhuH zarIrArambhakAraNAdRSTakarmayogitayA samartho yugapadAdatte yogAyatanatvena svIkaroti' / tathAca zArIrake - 'strIpuMsayoH saMyoge yonau rajasAmisaMsRSTaM zukaM tatkSaNameva saha bhUtAtmanA guNaizca satvarajastamobhiH saha vAyunA preryamANaM garbhAzaye tiSThati' iti // 72 // 1 rasavadudakam kha 2 rambhakaraNe duSTa kha. For Private And Personal Use Only Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 342 yaajnyvlkysmRtiH| [prAyazcittAdhyAyaH indriyANi manaH prANo jJAnamAyuH sukhaM dhRtiH| dhAraNA preraNaM duHkhamicchAhaMkAra eva ca // 73 // prayatna AkRtirvarNaH svaradveSau bhavAbhavau / tasyaitadAtmajaM sarvamanAderAdimicchataH // 74 // kiMca / indriyANi jJAnakarmendriyANi vakSyamANAni / manazcobhayasAdhAraNam / prANo'pAno vyAna udAnaH samAna ityevaM paJcavRttibhedabhinnaH zArIro vAyuH prANaH jJAnamavagamaH / AyuH kAlavizeSAvacchinnaM jIvanam / sukhaM nirvRtiH| dhRtizcittasthairyam / dhAraNA prajJA medhA ca / preraNaM jJAnakarmendriyANAmadhiSThAtRtvam / duHkhamudvegaH / icchA spRhA / ahaMkAro'haMkRtiH / prayatna udyamaH / AkRtirAkAraH / varNo gaurimAdiH / svaraH SaDjagAndhArAdiH / dveSo vairam / bhavaH putrapazcAdivibhavaH / abhavastadviparyayaH / tasyAnAderAtmano nityasyAdimicchataH zarIraM jighR. kSamANasya sarvametadindriyAdikamAtmajanitaM prAgbhavIyakarmabIjajanyamityarthaH // saMyuktazukrazoNitasya kAryarUpapariNatau kramamAha prathame mAsi saMkledabhUto dhAtuvimacchitaH / mAsyabudaM dvitIye tu tRtIye'GgendriyairyutaH // 75 // asau cetanaH SaSTho dhAtuH dhAtuvimUchito dhAtuSu pRthivyAdiSu vimUcchito lolIbhUtaH / kSIranIravadekIbhUta iti yAvat / prathame garbhamAse saMkledabhUto varUpatAM prApta evAvatiSThate na kaThinatayA pariNamate / dvitIyeSu mAsyarbudamISa. skaThinamAMsapiNDarUpaM bhavati / ayamabhiprAyaH-kauThyapavanajaTharadahanAbhyAM pratidinamIpadIpacchoSyamANaM zukrasaMparka saMpAditadravIbhAvaM bhUtajAtaM triMzadbhirdinaiH kAThinyamApadyata iti / tathAca suzrute-'dvitIye zItoSNAnilairabhipacyamAno bhUtasaMghAto ghano jAyate' iti / tRtIye tu mAsyaGgairindriyaizca saMyukto bhavati 75 AkAzAllAghavaM saumyaM zabdaM zrotraM balAdikam / vAyozca sparzanaM ceSTAM vyUhanaM raukSyameva ca / / 76 / / pittAttu darzanaM paktimauSNyaM rUpaM prakAzitAm / rasAttu rasanaM zaityaM snehaM kledaM samArdavam // 77 // bhUmergandhaM tathA ghrANaM gauravaM mUrtimeva ca / AtmA gRhNAtyajaH sarva tRtIye spandate tataH // 78 // kiMca / AtmA gRhNAtIti sarvatra saMbadhyate / gaganAlaghimAnaM laGghana kriyopayoginam / saukSmyaM sUkSmekSitvam / zabda viSayam / zrotraM zravaNendrim / balaM 1 koThapavana U. 2 saMparkA dravIbhUtaM Ga. For Private And Personal Use Only Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yatidharmaprakaraNam 4 ] mitAkSarAsahitA / 343 dAm / AdigrahaNAtsuSiratvaM viviktatAM ca / - ' AkAzAcchandaM zrotraM vivitatAM sarvacchidrasamUhAMzca' iti garbhopaniSaddarzanAt pavanAtsparzendriyam / ceSTAM gamanAgamanAdikAm / vyUhanamaGgAnAM vividhaM prasAraNam / raukSyaM karkazatvaM cazabdAtsparza ca / pittAttejaso darzanaM cakSurindriyam / paktiM bhuktasyAnnasya pacanam / auSNyamuSNasparzatvamaGgAnAm / rUpaM iyAmikAdi / prakAzitAM bhrAji - SNutAM / tathA saMtApAmarSAdi ca / - ' zauryAmarSataikSNyapattayauSNya bhrAjiSNutA saMtApavarNarUpendriyANi taijasAni ' iti garbhopaniSaddarzanAt / evaM rasAdudakAdvasanendriyam / zaityamaGgAnAM snigdhtaam| mRdutvasahitaM vedamAtAm / tathA bhUmegandhaM ghrANendriyaM garimANaM mUrtiM ca / sarvametatparamArthato janmarahito'pyAtmA tRtIye mAsi gRhNAti / tatazcaturthe mAsi spandate calati / tathA zArIrake'tasmAccaturthe mAsi calanAdAvabhiprAyaM karoti' iti // 76 // 77 // 78 // I dauhRdasyApradAnena garbho doSamavApnuyAt / vairUpyaM maraNaM vApi tasmAtkArya priyaM striyAH // 79 // kiMca / garbhasyaikaM hRdayaM garbhiNyAzcAparamityevaM dvihRdayA tasyAH striyA yadabhilaSitaM tat dvaiauhRdaM tasyApradAnena garbho virUpatAM maraNarUpaM vA doSaM prApnoti / tasmAttaddoSaparihArArtha garbhapuSTyarthaM ca garbhiNyAH striyAH yatpriyamabhilaSitaM tatsaMpAdanIyam / tathAca suzrute - dvihRdayAM nArIM dauhRdinImAcakSate tadabhilaSitaM dadyAt vIryavantaM cirAyuSaM putraM janayati' iti / tathAca vyAyAmAdikamapi garbhagrahaNaprabhRti tathA pariharaNIyam / tataH prabhRti vyAyAmavyavAyAtitarpaNadivAsvamarAtri jAgaraNazokabhayayAnArohaNavegadhAraNa kukkuTAsanazoNitamokSaNAni pariharet' iti tatraivAbhidhAnAt / garbhagrahaNaM ca zramAdibhirliGgairavagantavyam / 'sadyo gRhIta garbhAyAH zramo glAniH pipAsA saktheiMsIdanaM zukrazoNitayorevabandhaH sphuraNaM ca yoneH' ityAdi tatraivoktam // 79 // sthairyaM caturthe khaGgAnAM paJcame zoNitodbhavaH / paThe balasya varNasya nakharomNAM ca saMbhavaH // 80 // kiMca | tRtIye mAsi prAdurbhUtasyAGgasaGghasya caturthe mAsi sthairye sthemA bhavati / paJcame lohitasyodbhava utpattiH / tathA SaSThe balasya varNasya kararuharomNAM ca saMbhavaH // 80 // manazcaitanyayukto'sau nADInA yuzirAyutaH / saptame cASTame caiva tvamAMsasmRtimAnapi // 81 // kiMca / asau pUrvokto garbhaH saptame mAsi manasA cetasA cetanayA ca yukto 1 1 dohadasyApradAnena Ga. 2 dvihRdayAyAH striyA. Ga. 2 dohadam Ga. 4 sakthisAdanaMH Ga. 5 ranubandhaH Ga. yA0 32 For Private And Personal Use Only Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org 344 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yAjJavalkyasmRtiH / [ prAyazcittAdhyAyaH nADIbhirvAyuvAhinIbhiH snAyumirasthibandhanaiH zirAmirvAtapittazleSmavAhinI - bhizca saMyutaH / tathASTame mAsi tvacA mAMsena smRtyA ca yukto bhavati // 81 // punardhAtrIM punargarbhamojastasya pradhAvati / aSTame mAsyato garbho jAtaH prANairviyujyate // 82 // / kiMca / tasyASTamamAsikasya garbhasyaujaH kazcana guNavizeSo dhAtrIM garbhaM ca prati punaH punaratitarAM caJcalatayA zIghraM gacchati / ato'STame mAsi jAto garbhaH prANairviyujyate / AnenaujaH sthitireva jIvanaheturiti darzayati // ojaHsvarUpaM ca smRtyantare darzitam - 'hRdi tiSThati yacchuddhamISaduSNaM sapItakam / ojaH zarIre saMkhyAtaM tannAzAnnAzamRcchati // ' iti // 82 // navame dazame vApi prabalaiH sUtimArutaiH / niHsAryate vANa iva yacchidreNa sajvaraH // 83 // kiMca / evaM karacaraNacakSurAdiparipUrNAGgendriyo navame dazame vApi mAse apizabdAtprAgapi saptame'STame vA atyAyAsAdidoSavatprabalasUtihetuprabhaJjanapreritastrAyavasthicarmAdinirmitavapuryatrasya chidreNa sUkSmasuSireNa sajvaro duHsahaduHkhAbhibhUyamAno niHsAryate dhanuryatreNa sudhanvaprerito bANa ivAtivegena nirgama. samanantaraM ca bAhyapavanaspRSTo naSTaprAcInasmRtirbhavati / 'jAtaH sa vAyunA spRSTo na smarati pUrva janma maraNaM karma ca zubhAzubham' iti niruktasyASTAdaze'bhidhAnAt // 83 // kAyasvarUpaM vivRNvannAha tasya SoDhA zarIrANi SaT tvaco dhArayanti ca / SaDaGgAni tathAsthAM ca saha SaSTyA zatatrayam // 84 // tasyAtmano yAni jarAyujANDajazarIrANi tAni pratyekaM SaTprakArANi raktAdiSadhAtu paripAka hetu bhUtaSaDagnisthAnayogitvena / tathA hyannaraso jATharAgninA pacyamAno raktatAM pratipadyate / raktaM ca svakozasthenAminA pacyamAnaM mAMsatvam / mAMsaM ca svakozAnalaparipakkaM medastvam / medo'pi svakozavahninA pakkamasthitAm / asthyapi svakozazikhiparipakkaM majjAtvam / majjApi svakozapAvakaparipacyamAnacaramadhAtutayA pariNamate / caramadhAtostu pariNatirnAstIti sa evAtmanaH prathamaH kozaH / ityevaM SaTkoza | gniyogitvAt SaTprakAratvaM zarIrANAm / annarasarUpasya tu prathamadhAtoraniyatatvAnna tena prakArAntaratvam / tAni ca zarIrANi SaT tvaco dhArayanti raktamAMsamedosthimajjAzukrAkhyAH SaT dhAtava eva rambhAstambhatvagiva bAhyAbhyantararUpeNa sthitAH tvagivAccha / dakatvAtvacakhAH SaTtvaco dhArayanti / tadidamAyurvedaprasiddham / tathAGgAni ca SaDeva karayugmaM caraNayugalamuttamAGga 1 tathASTama Ga. For Private And Personal Use Only Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yatidharmaprakaraNam 4] mitAkSarAsahitA / gAtramiti / asmAM tu SaSTisahitaM zatatrayamuparitanaSad zlokyA vakSyamANamavagantavyam // 84 // sthAlaiH saha catuHSaSTirdantA vai viMzatirnakhAH / pANipAdazalAkAzca teSAM sthAnacatuSTayam // 85 // kiMca | sthAlAni dantamUlapradezasthAnyasthIni dvAtriMzattaiH saha dvAtriMzaddantAzcatuHSaSTirbhavanti / nakhAH karacaraNaruhA viMzatirhastapAdasthAni zalAkAkArANyasthIni maNibandhasyoparivartani aGgulimUlasthAni viMzatireva / teSAM nakhAnAM zalAkAstAM ca sthAnacatuSTayaM dvau caraNau karau cetyevamasthAM caturuttaraM zatam // 85 // SaTyaGgulInAM dve pAyorgulpheSu ca catuSTayam / catvAryaranikAsthIni jaGghayostAvadeva tu // 86 // I kiMca / viMzatirakulayastAsAM ekaikasyAstrINi trINItyevamaGgulisaMbandhInyasthIni SaSTirbhavanti / pAdayoH pazcimau bhAgau pANI tayorasthIni dve ekaikasmipAde gulphau dvAvityevaM caturSu gulpheSu catvAryasthIni, bAhoraratipramANAni catvAryasthIni jaGghayostAvadeva catvAryevetyevaM catuHsaptatiH // 86 // dve jAnukapolo ruphalakAMsasamudbhave / akSatAlUSaka zroNIphalake ca vinirdizet // 87 // 345 kiMca / jaGghorusandhirjAnuH, kapolo gallaH, UruH sakthi tatphalakaM, aMso bhujaziraH, akSaH karNanetrayormadhye zaGkhAdadhobhAgaH, tAlUSakaM kAkudaM zroNI kakudmatI tatphalakaM, teSAmekaikanAsthIni dvedve vinirdizedityevaM caturdazAsthIni bhavanti // 87 // bhagAsthyekaM tathA pRSThe catvAriMzacca paJca ca / grIvApaJcadazAsthi: syAtrvekaikaM tathA hanuH // 88 // kiMca | guhyAsthyekaM pRSThe pazcimabhAge paJcacatvAriMzadasthIni bhavanti / grIvA kaMdharA sA paJcadazAsthi syAt bhavet / vakSoMsayoH sandhirjatru pratijatru ekaikam, hanuzcibukam tatrApyekamasthItyevaM catuHSaSTiH // 88 // tanmUle dve lalATAkSigaNDe nAsAghanAsthikA / pArzvakAH sthAlakaiH sArdhamarbudaizca dvisaptatiH / / 89 / / kiMca / tasya hanormUle'sthinI dve / lalATaM bhAlaM akSi cakSuH gaNDaH kapolAkSayormadhyapradezaH teSAM samAhAro lalATAkSigaNDaM tatra pratyekamasthiyugulam / nAsA ghanasaMjJakAsthitI / pArzvakAH kakSAdhaH pradeza saMbaddhAnyasthIni tadAdhArabhUtAni sthAlakAni taiH sthAlakaiH arbudaizvAsthivizeSaiH saha pArzvakA dvisaptatiH / pUrvokaizca navabhiH sArdhamekAzItirbhavanti // 89 // For Private And Personal Use Only Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yaajnyvlkysmRtiH| [prAyazcittAdhyAyaH dvau zaGkhako kapAlAni catvAri zirasastathA / uraH saptadazAsthIni puruSasyAsthisaMgrahaH // 90 // kiMca / bhrUkarNayormadhyapradezAvasthivizeSau zaGkhako / zirasaH saMbandhIni catvAri kapAlAni / uro vakSastatsaptadazAsthikamityevaM trayoviMzatiH / pUrvoktaizca saha SaSTyadhikaM zatatrayamityevaM puruSasyAsthisaMgrahaH kathitaH // 90 // saviSayANi jJAnendriyANyAha gandharUparasasparzazabdAzca viSayAH smRtAH / nAsikA locane jihvA tvak zrotraM cendriyANi ca // 9 // ete gandhAdayo viSayAH puruSasya bandhanahetavaH / viSayazabdasya 'SiJ bandhane' ityasya dhAtoryutpannatvAt / etaizca gandhAdibhirbodhyaravena vyavasthitaiH svaskhagocarasaMvitsAdhanatayAnumeyAni prANAdIni paJcendriyANi bhavanti // 91 // karmendriyANi darzayitumAha hastau pAyurupasthaM ca jihvA pAdau ca pazca vai / karmendriyANi jAnIyAnmanazcaivobhayAtmakam // 92 // hastau prasiddhau, pAyurguda, upasthaM ratisaMpAdyasukhasAdhanaM, jihvA prasiddhA, pAdau ca, etAni hastAdIni paJca karmendriyANi AdAnanihArAnandavyAhAravihArAdikarmasAdhanAni jAnIyAt / mano'ntaHkaraNaM yugapat jJAnAnutpattigamyaM tacca buddhikarmendriyasahakAritayobhayAtmakam // 92 // prANAyatanAni darzayitumAha nAbhirojo gudaM zukraM zoNitaM zaGkhako tthaa| mUrdhA sakaNThahRdayaM prANasyAyatanAni tu // 93 // nAbhiprabhRtIni daza prANasya sthAnAni / samAnanAmnaH pavanasya sakalAGgacA. ritve'pi nAbhyAdisthAnavizeSavAcoyuktiH prAcuryAbhiprAyA // 93 // prANAyatanAni prapaJcayitumAha vapA vasAvahananaM nAbhiH klome yakRtplihA / kSudrAtraM vRkkako bastiH purISAdhAnameva ca // 94 // AmAzayo'tha hRdayaM sthUlAtraM guda eva ca / udaraM ca gudau kauSThayau vistAro'yamudAhRtaH // 95 // vapA prasiddhA, vasA mAMsasnehaH, avahananaM phupphusaH, nAbhiH prasiddhA, plIhA AyurvedaprasiddhA, tau ca mAMsapiNDAkArau staH svykukssigtau|| yakRtkAlikA, kloma --- - 1 bhiprAyeNa Ga. 2 klomA. kha. For Private And Personal Use Only Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yatidharmaprakaraNam 4 ] mitaakssraashitaa| mAMsapiNDastau ca dakSiNakukSigatau, kSudrAnaM hRtsthAnam, vRkkako hRdayasamIpasthau mAMsapiNDau, bastirmUtrAzayaH, purISAdhAnaM purISAzayaH, AmAzayo'pakkAnasthAnam , hRdayaM hRtpuNDarIkam , sthUlAgudodarANi prasiddhAni, bAhyAddavalayAdantargudavalaye dve, tau ca gudau kauSyo koSTe nAbheradhaHpradeze bhavau / ayaMca prANAyatanasya vistAra uktaH / pUrvazloke tu saMkSepaH / ataeva pUrvazlokoktAnAM keSAMcidiha pAThaH // 94 // 95 // punaH prANAyatanaprapaJcArthamAha kanInike cAkSikUTe zakulI karNapatrako / karNau zaGkhau dhruvau dantaveSTAvoSThau kakundare // 96 // vasaNau vRSaNau vRkau zleSmasaMghAtajau stanau / upajihvA sphijau bAhU jaDoruSu ca piNDakA // 97 // tAlUdaraM bastizIrSa cibuke glshunnddike| avaTazcaivametAni sthAnAnyatra zarIrake // 98 // akSikarNacatuSkaM ca paddhastahRdayAni ca / nava chidrANi tAnyeva prANasyAyatanAni tu // 99 // kanInike akSitArake, akSikUTe akSinAsikayoH sandhI, zaSkulI karNazapkulI, karNapatrako karNapAlyau, kau~ prasiddhau, dantaveSTau dantapAlyau, oSTau pra. siddhau, kakundare jadhanakUpako, vaGkSaNI jaghanorusaMdhI, vRkko pUrvoktI, stanau ca zleSmasaMghAtajau, upajihvA ghaNTikA, sphijau kaTimothau, bAhU prasiddhau, jaGghoraSu ca piNDikA jaGghayorUvAzca piNDikA mAMsalapradezaH, galazuNDike hanumUlagallayoH sandhI, zIrSa ziraH, avaTaH zarIre yaH kazcana nimno dezaH kaNThamUlakakSAdiH / avaTuriti pAThe kRkATikA / tathAkSNoH kanInikayoH pratyekaM zvetaM pArthadvayamiti varNacatuSTayam / yadvA akSipuTacatuSTayam / zeSaM prasiddham / evametAni kutsite zarIre sthAnAni / tathAkSiyugalaM karNayugmaM- nAsAvivaradvayamAsyaM pAyurupasthamityetAni pUrvoktAni navacchindrANi ca prANasyAyatanAnyeva // 96-99 // zirAH zatAni saptava nava snAyuzatAni ca / dhamanInAM zate dve tu paJca pezIzatAni ca // 10 // kiNc| zirA nAbhisaMbaddhAzcatvAriMzatsaMkhyA vAtapittazleSmavAhinyaH sakalakalecaravyApinyo nAnAzAkhinyaH satyaH saptazatasaMkhyA bhavanti / tathAGgapratyaGgasaMdhibandhanAH snAyavo navazatAni / dhamanyo nAma nAbherudbhUtAzcatuvizatisaMkhyAH prANAdivAyuvAhinyaH zAkhAbhedena dvizataM bhavanti / pezyaH punausalAkArA urupiNDakAdyaGgapratyaGgasaMdhinyaH paJcazatAni bhavanti // 10 // For Private And Personal Use Only Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org 348 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yAjJavalkyasmRtiH / punazvAsAmeva zirAdInAM zAkhAprAcuryeNa saMkhyAntaramAhaekonatriMzallakSANi tathA nava zatAni ca / SaTpaJcAzacca jAnIta zirA dhamanisaMjJitAH // 101 // zirAdhamanyo militAH zAkhopazAkhAbhedena ekonatriMzalakSANi navazatAni SaTpaJcAzacca bhavantItyevaM he sAmazravaHprabhRtayaH munayo jAnIta // 101 // [ prAyazcittAdhyAyaH yo lakSAstu vijJeyAH zmazrukezAH zarIriNAm / saptottaraM marmazataM dve ca saMdhizate tathA / / 102 // I kiMca / zarIriNAM zmazrUNi kezAzca militAH santastrayo lakSA vijJeyAH / marmANi maraNakarANi klezakarANi ca sthAnAni teSAM saptottaraM zataM jJeyam / asmAM tu sandhite snAyuzirAdisandhayaH punaranantAH // 102 // sakalazarIrasuSirAdisaMkhyAmAha romNAM koTyastu paJcAzaccatasraH koTya eva ca / saptaSaSTistathA lakSAH sArdhAH svedAyanaiH saha // 103 // vAyavIyairvigaNyante vibhaktAH paramANavaH / yadyapyeo'nuveyeSAM bhAvanAM caiva saMsthitim // 104 // pUrvodita zirAkezAdisahitAnAM romNAM paramANavaH sUkSmasUkSmatararUpA bhAgAH svedasravaNasuSiraiH saha catuHpaJcAzatkovyaH tathAsaptottaraSaSTilakSAH sAdhaH paJcAzatsahasrasahitAH vAyavIyairvibhaktAH pavanaparamANubhiH pRthakkRtA vigaNyante / etacca zAstradRSTvAbhihitam / cakSurAdikaraNapathagocaratvAbhAvAdasyArthasya / imamatigahanamarthaM zirAdibhAvasaMsthAnarUpaM he munayaH, bhavatAM madhye yaH kazcidanuvetti so'pi mahAn agrayo buddhimatAm / ato yalato buddhimatA boddhavyA bhAvasaMsthitiH // zArIrarasAdiparimANamAha rasasya nava vijJeyA jalasyAJjalayo daza / saptaiva tu purISasya raktasyASTau prakIrtitAH // 105 // SaT zleSmA paJca pittaM ca catvAro mUtrameva ca / vasA trayo dvau tu medo majjai kordhva tu mastake // 106 // zleSmauja sastAvadeva retasastAvadeva tu / ityetadasthiraM varSma yasya mokSAya kRtyesau // 107 // samyakpariNatAhArasya sAro rasastasya parimANaM navAJjalayaH / pArthivaparamANusaMzleSanimittasya jalasyAJjalayo daza vijJeyAH / purISasya varcaskasya saptaiva / 1 ekonuveSAM Ga. 2 kRti asau iti padacchedaH. For Private And Personal Use Only Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yatidharmaprakaraNam 4 ] mitaakssraashitaaH| 349 raktasya jATharAnalaparipAkApAditalauhityasyAmarasasyASTAvakSalayaH prakIrtitAH / zleSmaNaH kaphasya SaDAlayaH / pittasya tejasaH paJca / bhUtrasyoccAraNasya catvAraH / vasAyA mAMsasnehasya trayaH / medaso mAMsarasasya dvAvAlI / majA tvasthigatasu. piragatastasyaiko'JjaliH / mastake punarardhAJjaliH majA zleSmaujasaH zleSmasArasya / tathA retasazcaramadhAtostAvadevArdhAJjalireva / etacca samadhAtupuruSAbhiprAyeNoktam / viSamadhAtostu na niymH|-'vailkssnnyaacchriiraannaamsthaayitvaattthaiv ca / doSadhAtumalAnAM ca parimANaM na vidyate // ' ityAyurvedasaraNAt / itIdRzamasthisnA. vAdhArabdhametadazucinidhAnaM varmAsthiramiti yasya buddhirasau kRtI paNDito mokSAya samarthoM bhavati / vairAgyanityAnityavivekayormokSopAyatvAt , asthimUtrapurIpAdiprAcuryajJAnasya vairAgyahetutvAt / ataeva vyAsaH-'sarvAzucinidhAnasya kRtaghnasya vinAzinaH / zarIrakasyApi kRte mUDhAH pApAni kurvate // yadi nAmAsya kAyasya yadantastadvahirbhavet / daNDamAdAya loko'yaM zunaH kAkAMzca vArayet // ' iti / tasmAdIdRzakutsitazarIrasyAtyantikavinivRttyarthamAtmopAsane prayatitavyam // 105-107 // upAsanIyAtmasvarUpamAha dvAsaptatisahasrANi hRdyaadbhiniHsRtaaH| hitAhitA nAma nADyastAsAM madhye zaziprabham / / 108 // maNDalaM tasya madhyastha AtmA dIpa ivaaclH| sa jJeyastaM viditveha punarAjAyate na tu // 109 // hRdayapradezAdabhiniHsRtAH kadambakusumakesaravatsarvato nirgatA hitAhitakarasvena hitAhitetisaMjJA dvAsaptatisahasrANi nADyo bhavanti / aparAstisro nA. DyastAsAmiDApiGgalAkhye dve nADyau savyadakSiNapArzvagate hRdi viparyaste nAsA. vivarasaMbaddha prANApAnAyatane / suSumnAkhyA punastRtIyA daNDavanmadhye brahmarandhravinirgatA / tAsAM nADInAM madhye maNDalaM candraprabhaM tasminnAtmA nirvAtasthadIpa ivAcalaH prakAzamAna Aste sa evaMbhUto jJAtavyaH / yatastatsAkSAtkaraNAdiha saMsAre na punaH saMsarati amRtatvaM prApnoti // 108 // 109 // jJeyaM cAraNyakamahaM yadAdityAdavAptavAn / yogazAstraM ca matproktaM jJeyaM yogamabhIpsatA // 110 // kiMca / cittavRtteviSayAntaratiraskAreNAtmani sthairya yogastatprAptyarthaM bRhadAraNyakAkhyamAdityAcanmayA prAptaM tacca jJAtavyam / tathA yanmayoktaM yogazAstraM tadapi jJAtavyam // 110 // kathaM punarasAvAtmA dhyeya ityata Aha ananyaviSayaM kRtvA manobuddhismRtIndriyam / For Private And Personal Use Only Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 350 yaajnyvlkysmRtiH| . [prAyazcittAdhyAyaH dhyeya AtmA sthito yo'sau hRdaye dIpavatprabhuH // 111 // 'AtmanyatiriktaviSayebhyo manobuddhismRtIndriyANi pratyAhRta AtmaikaviSayANi kRtvA AtmA dhyeyaH / yo'sau prabhurnirvAtasthapradIpavaddIpyamAno niSpakampo hRdi tiSThati / etadeva tasya dhyeyatvaM yaccittavRtterbahirviSayAvabhAsatiraskAreNAtmapravaNatAnAma zarAvasaMpuTaniruddhaprabhApratAnaprasarasyeva pradIpasyaikaniSThatvam 111 yasya punazcittavRttinirAkArAlambanatayA samAdhau nAbhiramate tena zabdabrahmo. pAsanaM kAryamityAha yathAvidhAnena paThansAmagAyamavicyutam / sAvadhAnastadabhyAsAtparaM brahmAdhigacchati // 112 // svAdhyAyAvagatamArgAnatikrameNa sAmagAyaM sAmagAnam / sAmno gAnAtmakasve'pi gAyamiti vizeSaNaM pragItamannavyudAsArtham / avicyutamaskhalitaM sAvadhAnaH sAmadhvanyanusyUtAtmaikAgracittavRttiH paThaMstadabhyAsavazAt tatra niSNAtaH zabdAkArazUnyopAsanena paraM brahmAdhigacchati / taduktam-'zabdabrahmaNi ni. SNAtaH paraM brahmAdhigacchati' iti // 112 // yasya punarvaidikyAM gItau cittaM nAbhiramate tena laukikagItAnusmRtAtmopAsanaM kAryamityAha aparAntakamullopyaM madrakaM prekarI tthaa| auveNakaM sarobindumuttaraM gItakAni ca // 113 // . RggAthA pANikA dakSavihitA brahmagItikA / geyametattadabhyAsakaraNAnmokSasaMjJitam // 114 // aparAntakollopyamadakaprakauveNakAni sarovindusahitaM cottaramityetAni prakarAkhyAni sapta gItakAni / cazabdAdAsAritavardhamAnakAdimahAgItAni gRhyante / RggAthAdyAzcatasro gItikA ityetadaparAntakAdigItajAtamadhyAropi. vAtmabhAvaM mokSasAdhanatvAnmokSasaMjJitaM mantavyam / tadabhyAsasyaikAgratApAdanadvAreNAsmaikAgratApattikAraNatvAt // 113 // 114 // . vINAvAdanatattvajJaH zrutijAtivizAradaH / tAlajJazcAprayAsena mokSamArga niyacchati // 115 // kiMca / bharatAdimunipratipAditavINAvAdanatattvavedI / zrUyata iti zrutiH dvAviMzatividhA saptasvareSu / tathAhi / SaDjamadhyamapaJcamAH pratyekaM catuHzrutayaH RSabhadhaivatau pratyekaM trizrutI gAndhAraniSAdau pratyekaM dvizrutI iti / jAtayastu SaDDAdayaH sapta zuddhAH saMkarajAtayastvekAdazetyevamaSTAdazavidhAstAsu vizAradaH pravINaH / tAla iti gItaiparimANaM kathyate / tatsvarUpajJazca tadanuviddhabrahmopAsana1 anusmRtAtmaika ka. . 2 makarI kha. 3 gItapramANaM kalpyate kha. For Private And Personal Use Only Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yatidharmaprakaraNam 4] mitAkSarAsahitA / 351 tayA tAlAdibhaGgabhayAccittavRtterAtmaikAgratAyAH sukarasvAdalpAyAsenaiva muktipathaM niyacchati prApnoti // 115 // cittavikSepAdyantarAyahatasya gItajJasya phalAntaramAhagItajJo yadi yogena nApnoti paramaM padam / rudrasyAnucaro bhUtvA tenaiva saha modate // 116 // gItajJo yadi kathaMcidyogena paramaM padaM nAmoti tarhi rudrasya sacivo bhUtvA tenaiva saha modate krIDati // 116 // pUrvoktamupasaMharati anAdirAtmA kathitastasyAdistu zarIrakam / Atmanastu jagatsarvaM jagatazcAtmasaMbhavaH // 117 // prAguktarItyA anAdirAramA kSetrajJastasya ca zarIragrahaNamevAdirudravaH kathitaH 'ajaH zarIragrahaNA' dityatra / paramAtmanazca sakAzAtpRthivyAdisakalabhuvanodbhavaH tasmAdudbhUtAcca pRthivyAdibhUtasaMghAtAjIvAnAM sthUlazarIratayA saMbhavazva kathitaH 'sargAdau sa yathAkAza' mityAdinA // 117 // etadeva praznapUrvakaM vivRNoti - kathametadvimuhyAmaH sadevAsuramAnavam / jagadudbhUtamAtmA ca kathaM tasminvadasva naH / / 118 // yadetatsakalasurAsuramanujAdisahitaM jagattadAtmanaH sakAzAtkathamutpannaM, AtmA ca tasmin jagati kathaM tiryaGnarasarIsRpAdizarIrabhAgbhavatItyetasminnarthe cimu hyAmaH / ato mohApanutyarthamasmAkaM vistarazo vadasva // 118 // evaM munimi: pRSTaH pratyuttaramAhamohajAlamapAsyeha puruSo dRzyate hi yaH / sahasrakarapanetraH sUryavarcAH sahasrakaH // 119 // sa AtmA caiva yajJazca vizvarUpaH prajApatiH / virAjaH so'narUpeNa yajJatvamupagacchati // 120 // 1 bhUtvA saha tenaiva kaGa. iha jagati yadidaM sthUlakalevarAdAvanAtmanyAtmAbhimAnarUpaM mohajAlaM tadapAsya tadvyatirikto yaH puruSo'nekakaracaraNalocanaH sUryavarcAH anantarazmiH sa hasraka: bahuzirA dRzyate / etacca tattadgocarazaktyAdhAratayocyate / tasya sAkSAtkArAdi saMbandhAbhAvAt / sa evAtmA yajJaH prajApatizca / yato'sau vizvarUpaH sarvAtmakaH / vaizvarUyameva kathamiti cet| yasmAdasau virAjaH puroDAzAdyanna 2 saMbhUtAzca pRthivyAdibhUtasaMghAtAH jIvAnAM Ga. For Private And Personal Use Only Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 352 yAjJavalkyasmRtiH [prAyazcittAdhyAyaH rUpeNa yajJatvamupagacchati / yajJAca vRSTyAdidvAreNa prajAsRSTirityevaM vaizvarUpyam // 119 // 120 // etadeva prapaJcayati yo dravyadevatAtyAgasaMbhUto rasa uttamaH / devAnsaMtarya sa raso yajamAnaM phalena ca // 121 // saMyojya vAyunA somaM nIyate rshmibhisttH| RgyajuHsAmavihitaM sauraM dhAmopanIyate // 122 // khamaNDalAdasau sUryaH sRjatyamRtamuttamam / yajanma sarvabhUtAnAmazanAnazanAtmanAm // 123 // tasAdanAtpunayajJaH punaranaM punaH krtuH| evametadanAdyantaM cakraM saMparivartate // 124 // dravyasya carupuroDAzAderdaivato dezena tyAgAdyo rasaH adRSTarUpamAtmanaH pariNatyantaramuttamaH sakalajagajanmabIjatayotkRSTatamaH saMbhUtaH sa devAnsaMpradAnakArakabhUtAnsamyakprINayitvA yajamAnaM cAbhilaSitaphalena saMyojya pavanena preryamANazcandramaNDalaM preti nIyate / tataH zazimaNDalAzmibhirbhAnumaNDalam / saiSA trayyeva vidyA tapatItyamedAbhidhAnAt RgyajuHsAmamayaM prtyupniiyte| tatazca svamaNDalAdasau sUryo'mRtarasaM vRSTirUpamuttamaM yatsakalabhUtAnAmazanAnazanAtmanAM carAcarANAM janananimittaM tatsRjati / tasmAdRSTisaMpAditauSadhimayAtprajotpattihetoranApunaryajJo yajJAcca pUrvAbhihitaibhajhyA punaranaM annAca punaH kraturityevametadakhilaM saMsAracakra pravAharUpeNotpattivinAzavirahitaM samyakparivartata ityanena krameNAtmanaH skaashaadkhiljgdutpttiH| tatra cAtmanaH svakarmAnurUpavigrahaparigrahaH // 121-124 // nanu yadyAtmanaH saMsaraNamanAdyantaM tI nirmuktiprasaGga ityata Aha anAdirAtmA saMbhUtirvidyate naantraatmnH| samavAyI tu puruSo mohecchAdveSakarmajaH // 125 // yadyapyAtmano'nAditvAtsaMbhUtirna vidyate antarAtmanaH zarIravyApinaH tathApi puruSaH zarIreNa samavAyI bhavati bhogAyatane sukhaduHkhAtmakaM bhogyajAtamupabhuGkte ityevaMbhUtena saMbandhena saMbandhI bhavatyeva / saca samavAyo mohecchAdveSajanitakarmanirmayo natu nisrgjaatH| tasya kAryatvena vinAzopapatte nirmuktiH // 125 // Atmano jagajanmetyuktaM tatprapaJcayitumAha sahasrAtmA mayA yo va Adideva udAhRtaH / mukhabAhUrupajjAH syustasya vaNoM yathAkramam // 126 // 1 pratyupanIyate ka. 2 bhihitasaMjJAtpunarannaM ka. For Private And Personal Use Only Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org yatidharmaprakaraNam 4] mitAkSarAsahitA / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pRthivI pAdatastasya ziraso dyaurajAyata / nastaH prANA dizaH zrotrAtsparzAdvAyurmukhAcchikhI // 127 // manasazcandramA jAtazcakSuSazca divAkaraH / jaghanAdantarikSaM ca jagacca sacarAcaram / / 128 // yo'sau sakalajIvAtmakatayA prapaJcAtmakatayA ca sahasrAtmA bahurUpastathA sakalajagaddhetutayA Adidevo mayA yuSmAkamudAhRtaH tasya vadanabhujasakthicaraNajAtA yathAkramamagrajanmAdayazcatvAro varNAH / tathA tasya pAdAdbhUmirmastakAsurasadma ghrANAtprANaH karNAtkakubhaH sparzAtpavano vadanAdbhutavahaH manasaH zazAGkaH netrA dbhAnuH jaghanAdgaganaM jaGgamAjaGgamAtmakaM jagaca // 126-128 // atra codayanti - yadyevaM sa kathaM brahmanpApayoniSu jAyate / IzvaraH sa kathaM bhAvairaniSTeH saMprayujyate // 129 // 353 he brahman yogIzvara, yadyAtmaiva jIvAdibhAvaM bhajate tarhi kathamasau pApayoniSu mRgapakSyAdiSu jAyate / atha moharAgadveSAdidoSaduSTatvAttatra janmetyucyate / tacca na / yasmAdIzvaraH svatantraH kathamaniSTairmoharAgAdibhAvaiH saMyujyeta // 129 // tatra pUrva codyasyottaramAha karaNairanvitasyApi pUrvaM jJAnaM kathaMcana / vetti sarvagatAM kasmAtsarvago'pi na vedanAm // 130 // kiMca / tathedamapyatra dUSaNam / manaHprabhRtijJAnopAyaiH sahitasyApi tasyAtmanaH pUrvajJAnaM janmAntarAnubhUtaviSayaM kasmAnnotpadyate / tathA sarvaprANigatAM vedanAM sukhaduHkhAdirUpAM svayaM sarvago'pi sarvadehagato'pi kasmAnna vetti | tasmAdAtmaivezvaro jIvAdibhAvaM bhajata ityayuktam // 130 // antyapakSisthAvaratAM manovAkkAyakarmajaiH / doSaiH prayAti jIvo'yaM bhavayonizateSu ca // 131 // yadyapIzvaraH svarUpeNa satyajJAnAnandalakSaNaH tathApyavidyAsamAvezavazAnmoharAgAdibhAvairabhibhUyamAno nAnAhInayonijananasAdhanaM mAnasAditrividhaM karmanicamAcarati / tena cAntyajAdihInayonitAmApadyate / antyAzcaNDAladayaH, pakSiNaH kAkAdayaH, sthAvarA vRkSAdayaH teSAM bhAvo'ntyapakSisthAvaratA tAM yathAkrameNa manovAkkAyArabdhakarma doSairjanmasahasreSvayaM jIvaH prApnoti // 131 // anantAzca yathA bhAvAH zarIreSu zarIriNAm / 1 tattajjanmetyucyate Ga. 2 karaNenAnvitasya kha. 3 sarvajJopi Ga. For Private And Personal Use Only Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 354 yaajnyvlkysmRtiH| [prAyazcittAdhyAyaH rUpANyapi tathaiveha sarvayoniSu dehinAm // 132 // kiMca zarIriNAM jIvAnAM zarIreSu bhAvA abhiprAyavizeSAH satvAdhurekatAratamyAdyathAnantAstathA tatkAryANyapi kukhavAmanavAdIni rUpANi dehinAM sarvayoniSu bhavanti // 132 // nanu yadi karmajanyAni kujatvAdIni tarhi karmAnantarameva tairbhavitavyamityAzakSyAha vipAkaH karmaNAM pretya keSAMcidiha jAyate / iha vAmutra vaikeSAM bhAvastatra prayojanam // 133 // keSAMcijyotiSTomAdikarmaNAM vipAkaH phalaM pretya dehAntare bhavati / keSAMciskArIryAdikarmaNAM vRSTyAdiphalamihaiva bhavati / keSAMciccitrAdInAM phalaM pazcAdi. kamiha dehAntare vetyaniyatam / nAnantarameva karmaphalena bhavitavyamiti zAsvArthaH / atra ca karmaNAM zubhAzubhaphalajanakatve sattvAdibhAva eva prayojakabhUtastadAyattatvAtphalatAratamyasya // 133 // manovAkkAyakarmajairantyAdiyonIH prApnotItyuktaM tatprapaJcayitumAha paradravyANyabhidhyAyaMstathAniSTAni cintayan / vitathAbhinivezI ca jAyate'ntyAsu yoniSu // 134 // paradhanAni kathamahamapahareyamityAbhimukhyena dhyAyaMstathA'niSTAni brahmahatyAdIni hiMsAtmakAni kariSyAmIti cintayan vitathe asatyabhUte vastuni abhi. nivezaH punaHpunaH saMkalpastadvAMzca zvacaNDAlAdyantyayoniSu jAyate // 134 // puruSo'nRtavAdI ca pizunaH paruSastathA / anibaddhapralApI ca mRgapakSiSu jAyate // 135 // kiMca / yastvanRtavadanazIlaH puruSaH pizunaH karNejapaH puruSaH parodvegakarabhASI anibaddhapralApI prakRtAsaGgatArthavAdI ca buddhipUrvAbuddhipUrvI ditAratamyAddhInotkRSTeSu mRgapakSiSu jAyate // 135 // adattAdAnanirataH prdaaropsevkH| hiMsakazcAvidhAnena sthAvareSvabhijAyate // 136 // kiMca / bhadattAdAnanirataH adattaparadhanApahAraprasaktaH paradAraprasaktazca avihitamArgeNa prANinAM ghAtakazca doSagurulaghubhAvatAratamyAttarulatApratAnAdisthAvareSu jAyate // 136 // satvAdiguNaparipAkamAha-- AtmajJaH zaucavAndAntastapasvI vijitendriyH| 1 yonitAM prApnotIti Ga. 2 pUrvAvRttyAdi. kha. For Private And Personal Use Only Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yatidharmaprakaraNam 4] mitaakssraashitaa| 355 dharmadvedavidyAvitsAtviko devayonitAm // 137 // AtmajJo vidyAdhanAbhijanAdyamimAnarahitaH zaucavAn bAhyAbhyantarazaucayuktaH dAnta upazamAnvitaH tapasvI kRcchrAditapoyuktaH tathendriyArtheSvaprasaktaH nityanaimittikadharmAnuSThAnanirataH vedArthavedI ca yaH sAtvikaH sa ca satvodrekatAratamyavazAdutkRSToskRSTatarasurayonitAM prApnoti // 137 // asatkAryarato dhIra ArambhI viSayI ca yH| sa rAjaso manuSyeSu mRto janmAdhigacchati // 138 // kiMca / asatkAryeSu tUryavAdinanRtyAdiSvamirato yastathA adhIro vyagracittaH ArambhI sadA kAryAkulo viSayeSvatiprasaktazca sa rajoguNayuktaH tadguNatAratamyAddhInotkRSTamanuSyajAtiSu maraNAnantaramutpattiM prApnoti // 138 // nidrAluH krUrakullubdho nAstiko yAcakastathA / pramAdavAnbhinnavRtto bhavettiyakSu taamsH|| 139 // . tathA ca yaH punarnidrAzIlaH prANipIDAkaro lobhayuktazca tathA nAstiko dharmAdernindakaH yAcanazIlaH pramAdavAn kAryAkAryavivekazUnyaH viruddhAcArazca asau tamoguNayuktastattAratamyAddhInahInatarapazvAdiyoniSu jAyate // 139 // pUrvoktamupasaMharati rajasA tamasA caivaM samAviSTo bhramaniha / bhAvaraniSTaiH saMyuktaH saMsAraM pratipadyate // 140 // evamavidyAviddho'yamAtmA rajastamobhyAM samyagAviSTa iha saMsAre paryaTana nAnAvidhaduHkhapradairbhAvairabhibhUtaH punaH punaH saMsAraM dehagrahaNaM prAmoti / itIzvaraH sa kathaM bhAvaraniSTaiH saMprayujyata ityasya codyasyAnavakAzaH // 140 // yadapi karaNairanvitasyApIti dvitIyaM codyaM tasyottaramAha malino hi yathAdarzo rUpAlokasya na kSamaH / tathAvipakakaraNa AtmajJAnasya na kSamaH // 141 // yadyapyAtmA antaHkaraNodijJAnasAdhanasaMpannastathApi janmAntarAnubhUtArthAvabodhe na samarthaH avipakvakaraNo rAgAdimalAkrAntacitto yasmAt / yathA darpaNo malacchanno rUpajJAnotpAdanasamartho na bhavati // 14 // nanu prAgbhavIyajJAnasyApyAtmaprakAzitvAt tasya ca svataHsiddhatvAnnAnupalambho yukta ityAzaGyAha kaTvArI yathA'pake madhuraH sanaso'pi na / prApyate hyAtmani tathA nApakakaraNe jJatA // 142 // 1 tAratamyAdutkRSTa ka. 2 antaHkaraNAderzAna kha. yA0 33 For Private And Personal Use Only Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yaajnyvlkysmRtiH| [prAyazcittAdhyAyaH apakke kaTervArau tiktakarkaTikAyAM vidyamAno'pi madhuro raso yathA nopalabhyate tathAtmanyapakvakaraNe vidyamAnApi jJatA jJAtRtA prAgbhavIyavastugocaratA na prApyate // 142 // 'vetti sarvagatAM kasmAtsarvago'pi na vedanAmi ti yaduktaM tannottaramAha sarvAzrayAM nije dehe dehI vindati vedanAm / yogI muktazca sarvAsAM yogamApnoti vedanAm // 143 // yaH punardehI dehAbhimAnayuktaH sa sarvAzrayAmAdhyAmikAdirUpAM vedanAM svakarmopArjita eva dehe prAmoti na dehAntaragatAM bhogAyatanArambhAdRSTavailakSaNyAdeva / yastu yogI mukto muktAhaMkArAdiH sakalakSetragatAnAM sukhaduHkhAdisaMvidA veditA bhavati paripakakaraNatvAt // 143 // nanvekasminnAtmani suranarAdideheSu bhedapratyayo na ghaTata ityAzaGkayAha AkAzamekaM hi yathA ghaTAdiSu pRthagbhavet / tathAtmaiko hyanekazca jalAdhAreSvivAMzumAn // 144 // yathaikameva gaganaM kUpakumbhAdhupAdhibhedabhinnaM nAnevAnubhUyate, yathA vA bhAnureko'pi bhinneSu jalabhAjaneSu karakamaNikamallikAdiSu nAnevAnubhUyate tathaikopyAtmA antaHkaraNopAdhibhedena nAnA pratIyate / dvitIyadRSTAntopAdAnamAtmabhedasyApAramArthikatvadyotanArtham // 144 // 'paJcadhAtUnsvayaM SaSTha Adatte yugapatprabhu' rityAdyuktamarthamupasaMhRtyAha brahmakhAnilatejAMsi jalaM bhUzceti dhAtavaH / ime lokA eSa cAtmA tassAca sacarAcaram // 145 // brahma AtmA khaM gaganaM anilo vAyuH tejo'gniH jalaM prasiddhaM bhUzcetyete vAtAdidhAtava eva zarIraM vyApya dhArayantIti dhAtavo'bhidhIyante / tatra khAdayaH paJca dhAtavaH lokyante dRzyante iti lokAH / jaDA iti yAvat / eSa ciddhAturAtmA etasmAjaDAjaDasamudAyAtsthAvarajaGgamAtmakaM jagadutpadyate // 145 // kathamasAvAtmA jagatsRjatItyAha mRddaNDacakrasaMyogAtkumbhakAro yathA ghaTam / karoti tRNamRtkASThaigRhaM vA gRhakArakaH // 146 // hemamAtramupAdAya rUpaM vA hemkaarkH| nijalAlAsamAyogAtkozaM vA kozakArakaH // 147 // 1 yonavApnoti ka. 2 tmikAdibahurUpAM kha. For Private And Personal Use Only Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra yatidharmaprakaraNam 4] www. kobatirth.org mitAkSarAsahitA / kAraNAnyevamAdAya tAsu tAkhiha yoniSu / sRjatyAtmAnamAtmA ca saMbhUya karaNAni ca / / 148 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yathA hi kulAlo mRccakacIvarAdikaM kAraNajAtamupAdAya karakazarAvAdikaM nAnAvidhakAryajAtaM racayati / yathA vA vardhakistRNamRtkASThaiH parasparasApekSaiH ekaM gRhAkhyaM kArya karoti / yathA vA hemakArakaH kevalaM hemopAdAya hemAnugatameva kaTakamukuTakuNDalAdikAryamutpAdayati / yathA vA kozakArakaH kITavizeSo nijalAlayArabdhamAtmabandhanaM kozAkhyamArabhate, tathAtmApi pRthivyAdIni sAdhanAni parasparasApekSANi tathA karaNAnyapi zrotrAdInyupAdAya asminsaMsAre tAsu tAsu surA diyoniSu svayamevAtmAnaM nijakarmabandhabaddhaM zarIritayA sRjati // 146-148 // kiM punarvaiSayikajJAnendriyavyatiriktAtmasadbhAve pramANamityAzaGkayAhamahAbhUtAni satyAni yathAtmApi tathaiva hi / kosnyathaikena netreNa dRSTamanyena pazyati // 149 // vAcaM vA ko vijAnAti punaH saMzrutya saMzrutAm / yathA hi pRthivyAdimahAbhUtAni satyAni pramANagamyatvAt tathAtmApi satyaH / anyathA yadi buddhIndriyavyatirikto jJAtA dhruvo na syAttarhi ekena cakSurindriyeNa iSTaM vastu anyena sparzanendriyeNa ko vijAnAti yamahamadrAkSaM tamahaM spRzAmIti // 149 // 1 atItArthasmRtiH Ga. tathA kasyacitpuruSasya vAcaM pUrva zrutvA punaH zrUyamANAM vAcaM tasya vAgiyamiti kaH pratyabhijAnAti / tasmAt jJAnendriyAtirikto jJAtA dhruva iti siddham // 357 atItAtha smRtiH kasya ko vA svapnasya kArakaH // 150 // jAtirUpavayovRttavidyAdibhirahaMkRtaH / zabdAdiviSayodyogaM karmaNA manasA girA // 151 // kiMca / yadyAtmA dhruvo na syAt tarhyanubhUtArthagocarA smRtiH pUrvAnubhavabhAvi - tasaMskArodbodhanibandhanA kasya bhavet / nahyanyena dRSTe vastunyanyasya smRtirupapadyate / tathA kaH svamajJAnasya kArakaH / nahIndriyANAmuparatavyApArANAM tatkArakatvam / tathAhamevAbhijanatvAdisaMpanna ityevaMvidho'nusaMdhAnapratyayaH kasya bhavati sthirAtmavyatiriktasya / tathA zabdasparzAdiviSayopabhogasiddhyarthamudyogaM manovAkkAyaiH kaH kuryAt / tasmAdapi buddhIndriyavyatirikta AtmA sthitaH // 150 // 151 // upAsanAvizeSavidhyertha saMsArasya rUpaM vivRNvannAha - sa saMdigdhamatiH karmaphalamasti na veti vA / 2 sidhyarthaM Ga. For Private And Personal Use Only Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 358 yaajnyvlkysmRtiH| [prAyazcittAdhyAyaH viplutaH siddhamAtmAnamasiddho'pi hi manyate // 152 // yo'sau pUrvokta AtmA vipluto'haMkAradUSitaH sa sakalakarmasu phalamasti na veti saMdigdhamatirbhavati / tathA'siddho'pyakRtArtho'pi siddhameva kRtArthamAtmAnaM manyate // 152 // mama dArAH sutAmAtyA ahameSAmiti sthitiH| hitAhiteSu bhAveSu viparItamatiH sadA // 153 // kiMca / tasya viplutamatermama kalatraputrapreSyAdayo'hameSAmityatIva mamatAkulasthitirbhavati / tathA hitAhitakare kAryaprakare sa viplutamativiparItamatiH sadA bhavet // 153 // jJeyajJe prakRtau caiva vikAre vA'vizeSavAn / anAzakAnalAghAtajalaprapatanodyamI // 154 // evaMvRttopavinItAtmA vitathAbhinivezavAn / karmaNA dveSamohAbhyAmicchayA caiva badhyate // 155 // kiMca / jJeyaM jAnAtIti jJeyajJastasminAtmani prakRtau cAtmano guNasAmyAvasthAyAM vikAre cAhaMkArAdAvavizeSavAn vivekAnabhijJo bhvti| tathAnazanahutAzanAmbupravezaviSAzanAdiSu viplavavazAtkRtaprayatno bhavet / evaM nAnAprakArAkAryapravRtto'vinItAtmA'saMyatAtmA asatkAryAbhinivezayuktaH san tatkRtakarmajAtena rAgadveSAbhyAM mohena ca badhyate // 154 // 155 // zarIragrahaNadvAreNa kathaM punastasya vinambho bhavatItyata Aha AcAryopAsanaM vedazAstrArtheSu vivekitaa| tatkarmaNAmanuSThAnaM saGgaH sadbhirgiraH zubhAH // 156 // khyAlokAlambhavigamaH sarvabhUtAtmadarzanam / tyAgaH parigrahANAM ca jIrNakASAyadhAraNam // 157 // viSayendriyasaMrodhastandrAlasyavivarjanam / zarIraparisaMkhyAnaM pravRttiSvaghadarzanam // 158 // nIrajastamasA satvazuddhiniHspRhatA zamaH / etairupAyaiH saMzuddhaH satvayogyamRtI bhavet // 159 // vidyArthamAcAryasevA / vedAntArtheSu pAtaJjalAdiyogazAstrArtheSu ca vivekitvam / tatpratipAditadhyAnakarmaNAmanuSThAnam / satpuruSasaGgaH priyahitavacanatvam / lala For Private And Personal Use Only Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yatidharmaprakaraNam 4 ] mitaakssraashitaa| 359 nAlokanAlambhayoH parityAgaH / sarvabhUteSvAtmavadarzanaM samatvadarzanam / parigrahANAM ca putrakSetrakalanAdInAM tyaagH| jIrNakASAyadhAraNam / tathA zabdasparzAdiviSayeSu zrotrAdIndriyANAM pravRttinirodhaH / tandrA nidrAnukAriNI / AlasyamanutsAhaH tayorvizeSeNa tyAgaH / zarIrasya parisaMkhyAnamasthirAzucitvAdidoSAnu. saMdhAnam / tathA sakalagamanAdiSu pravRttiSu suukssmpraannivdhaadidosspraamrshH| tathA rajastamovidhuratA praannaayaamaadibhirbhaavshuddhiH| niHspRhatA viSayeSvanabhilASaH / zamo baahyaantHkrnnsNymH| etairAcAryopAsanAdibhirupAyaiH samyak zuddhaH kevalasatvayuko brahmopAsanenAmRtI bhavet mukto bhavati // 156-159 // kathamamRtatvaprAptirityata Aha tattvasmRtarupasthAnAtsatvayogAtparikSayAt / karmaNAM saMnikarSAca satAM yogaH pravartate // 160 // AtmAkhyatattvasmRterAtmani nizcalatayopasthAnAt satvazuddhiyogAtkevalasatvaguNayogAtkarmabIjAnAM parikSayAt satpuruSANAM ca saMbandhAt AtmayogaH pravartate // 160 // zarIrasaMkSaye yasya manaH satvasthamIzvaram / aviplutamatiH samyagjAtisaMsmaratAmiyAt // 161 // kiMca / yasya punaryogino'viplutamateH zarIrasaMkSayasamaye manaH satvayuktaM samyagekAgratayezvaraM prati vyApriyate sa yadhupAsanAprayogApravINatayAtmAnaM nAdhigacchati tarhi viziSTasaMskArapATavavazena jAtyantarAnubhUtakRmikITAdinAnAgarbhavAsAdisamudbhUtaduHkhasmaratvaM prApnuyAt / tatsmaraNena ca jAtodvegatastadvicchedakAriNi mokSe pravartate // 161 // yastvaMpaTusaMskAratayA pUrvI jAtiM na smarati tasya kA gatirityatrAha yathA hi bharato varNairvarNayatyAtmanastanum / nAnArUpANi kurvANastathAtmA karmajAstanUH // 162 // bharato naTaH sa yathA rAmarAvaNAdinAnArUpANi kurvANaH sitAsitapItAdibhivaNairAtmanastanuM varNayati racayati tathaivAtmA tattatkarmaphalopabhogArtha kujavAmanAdinAnArUpANi karmanimittAni kalevarANyAdatte // 162 // kAlakarmAtmavIjAnAM doSairmAtastathaiva ca / garbhasya vaikRtaM dRSTamaGgahInAdi janmataH // 163 // kiMca / na kevalaM karmaiva kulavAmanatvAdinimittaM kiMtu kAlakarmaNi svakA. raNapitRbIjadoSo mAtRdoSazceti sarvametatsahakArikAraNam / etena dRSTAdRSTastra 1 yatsvayaM duHsaMskAra kha. 2 svapitRkAraNabIja kha. For Private And Personal Use Only Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 360 yAjJavalkyasmRtiH / [ prAyazcittAdhyAyaH rUpeNa kAraNakalApena garbhasyAGgahInatvAdivikAro janmana aurabhyAniyatakAlo dRSTaH // 163 // nanu prAkRtika pralayAvasare mahadAdyakhilavikAra vinAze karmaNo nAzAtkathaM tanibandhanaH prathamapiNDaparigraha ityAzaGkayAha - ahaMkAreNa manasA gatyA karmaphalena ca / zarIreNa ca nAtmAyaM muktapUrvaH kathaMcana // 164 // manohaMkArau prasiddhau / gatiH saMsaraNahetubhUto doSarAziH / karmaphalaM dharmAdharmarUpam / zarIraM liGgAtmakaM etairahaMkArAdibhirayamAtmA kadAcidapi na mucyate yAvanmokSaH // 164 // nanu pratiniyatakarmaNAM jIvAnAM pratiniyatakAlamevoparatiryuktA na punaH saMgrAmAdau yugapadakAle prANasaMkSaya ityAzaGkayAha vartyAdhArasnehayogAdyathA dIpasya saMsthitiH / vikriyApi ca dRSTaivamakAle prANasaMkSayaH / / 165 // yathA hi khalu tailaklinnAnekevartivartinInAM nAnAjvAlAnAM yugapatsaMsthitiH tAsAM ca sthitAnAM taduttaraM dodhUyamAnapavanAhatirUpavipattihetU pani pAtayaugapadyAdyugapaduparatiryathA bhavati tathaiva rathisArathivAjikuJjarAdijIvAnAM yuddhAkhyoparati hetuyaugapadyAdakAle'pi prANaparikSayo nAnupapannaH / etaduktaM bhavati / pratiniyata kAlavipattihetubhUtAdRSTasya tadviruddha kAryakaradRSTahetUpa nipAtena pratibandha iti // 165 // mokSamArgamAha anantA razmayastasya dIpavadyaH sthito hRdi / sitAsitAH kairburUpAH kapilA nIlalohitAH // 166 // UrdhvamekaH sthitasteSAM yo bhittvA sUryamaNDalam / brahmalokamatikramya tena yAti parAM gatim // 167 // yosit hRdi pradIpavasthito jIvastasyAnantA razmayo nADyaH sukhaduHkha hetubhUtAH 'dvAsaptatisahasrANI' tyAdinoktAH sitAsita karburAdirUpAH sarvataH sthitA - steSAmeko razmirUrdhva vyavasthitaH yo'sau mArtaNDamaNDalaM nirbhidya hiraNyagarbhanilayaM cAtikramya vartate tena jIvaH parAM gatimapunarAvRttilakSaNAM prApnoti // 167 // svargamArgamAha yadasyAnyadrazmizatamUrdhvameva vyavasthitam / tena devazarIrANi sadhAmAni prapadyate / / 168 // 1 Arabhyaniyata Ga. 2 nekavartinInAM Ga. 3 sthitAnAM paTutaradodhUyamAna Ga. 4 karbunIlAH kapilAH pItalohitAH Ga. For Private And Personal Use Only Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yatidharmaprakaraNam 4 ] mitAkSarA sahitA / 361 yadasyAtmano muktimArgabhUtAdrazmeranyadvazmizatamUrdhvAkArameva vyavasthitaM tena surazarIrANi taijasAni sukhaikabhogAdhikaraNAni sadhAmAni kanakarajataratvaracitAmarapurasahitAni prapadyate // 168 // saMsaraNamArgamAha yenaikarUpAzcAdhastAdrazyo'sya mRduprabhAH / iha karmopabhogAya taiH saMsarati so'vazaH || 169 // ye punastasyAdhastAdrazmayo mRduprabhAstairiha phalopabhogArthaM saMsAre saMsarati avazaH svakRtakarmaparatantraH // 169 // bhUtacaitanyavAdipakSaM parijihIrSurAha - vedaiH zAstraiH savijJAnairjanmanA maraNena ca / ArtyA tyA tathAgatyA satyena hyanRtena ca // 170 // zreyasA sukhaduHkhAbhyAM karmabhitra zubhAzubhaiH / nimittazAkunajJAnagrahasaMyogajaiH phalaiH // 171 // tArAnakSatra saMcArairjAgaraiH khamajairapi / AkAzapavanajyotirjalabhUtimiraistathA // 172 // manvantarairyugaprAjhyA mantrauSadhiphalairapi / vittAtmAnaM vedyamAnaM kAraNaM jagatastathA // 173 // vedaiH sa eSa neti netyAtme 'ti, 'asthUlamanaNvahrasvamapANipAdam' ityAdibhiH / zAstraizca mImAMsAnvIkSikyAdibhiH / vijJAnaizva mamedaM zarIramityAdidehavyatirinAtmAnubhavaiH / tathA janmamaraNAbhyAM janmAntarAnuSThitadharmAdharmaniyatAbhyAM dehAtiriktAtmAnumAnam / ArtyA janmAntaragatakarmAnuSThAtRniyatayA / tathA gamanAgamanAbhyAM jJAnecchAprayattrAdhAraniyatAbhyAmapi bhautika dehAtiriktAtmAnumAnam / nahi dehasya caitanyAdi saMbhavati / yataH kAraNaguNaproktakrameNa kAryadravye vaizeSikaguNArambho dRSTaH / naca tatkAraNabhUtapArthivaparamANvAdiSu caitanyAdisamavAyaH saMbhavati tadArabdhastambha kumbhAdi bhauti keSvanupalambhAt / naca madazaktivadudakAdidravyAntarasaMyogaja iti vAcyam / zakteH sAdhAraNaguNatvAt / ato bhautikadehAtiriktaMzcaitanyAdisamavAyyaGgIkartavyaH / satyAnRte prasiddhe / zreyo hi - taprAptiH / sukhaduHkhe AmuSmike / tathA zubhakarmAnuSThAnamazubhakarmaparityAgaH / etaizca jJAnaniyatairdehAtiriktAtmAnumAnam / nimittaM bhUkampAdi / zAkunajJAnaM piGgalAdipatatriceSTA liGgakaM jJAnam / grahAH sUryAdayaH tatsaMyogajaiH phalaiH / tArA azvinyAdivyatiriktAni jyotIMSi nakSatrANyazvayukprabhRtIni eteSAM saMcAraiH 1 razmayazca kha. 2 kAraNaguNaprakrameNa. Ga. 3 riktacaitanyAdi kha. For Private And Personal Use Only Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yaajnyvlkysmRtiH| [prAyazcittAdhyAyaH zubhAzubhaphaladyotanaiH jAgarairjAgarAvasthAjanyaizca sacchidrAdityAdidarzanaiH tathA svamajaiH kharavarAhayuktarathArohaNAdijJAnaiH, tathA AkAzAdyaizca jIvopabhogArthatayA sRSTaiH, tathA manvantaraprAdhyA yugAntaramAyA dehe'nupapadyamAnatayA, tathA mantrISadhibalaiH prekSApUrvakaiH kSudrakarmAdhaiH sAkSAtparamparayA vA dehe'nupapadyamAnaivedyamAnaM he munayaH, vitta jAnIta // 170-173 // ahaMkAraH smRtirmedhA dveSo buddhiH sukhaM dhRtiH| indriyAntarasaMcAra icchA dhAraNajIvite // 174 // vargaH svapnazca bhAvAnAM preraNaM manaso gtiH| nimeSazcetanA yatna AdAnaM pAzcabhautikam // 175 // yata etAni dRzyante liGgAni paramAtmanaH / tasAdasti paro dehAdAtmA sarvaga IzvaraH // 176 // kiMca / ahaMkRtirahaMkAraH / smRtiH prAgbhavIyAnubhavabhAvitasaMskArodbodhanibandhanA stanyapAnAdigocarA / sukhamaihikam / itidhairyam / indriyAntareNa hi dRSTe'rthe indriyAntarasya saMcAro yamahamadrAkSaM tamahaM spRzAmItyevamanusandhAnarUpa indriyAntarasaMcAraH / atrecchAprayatnacaitanyAnAM svarUpeNa liGgatvam / pUrvazloke tu gamanasatyavacanAdihetutayA ArthikaM liGgasvamityapaunarutyam / tathA dhAraNaM zarIrasya / jIvitaM prANadhAraNam / svargo niyatadehAntaropabhogyaH sukhavizeSaH / svapnaH prasiddhaH / pUrvazloke tu svapnasya zubhaphaladyotenAya liGgatvaM atra svarUpeNetyapaunaruktyam / tathA bhAvAnAmindriyAdInAM preraNam / manaso gatizcetanAdhiSThAnavyAptA / nimeSaH prasiddhaH / tathA paJcabhUtAnAmupAdAnam / yasmAdetAni liGgAni bhUteSva. nupapannAni sAkSAtparamparayA vA paramAtmano dyotakAni dRzyante tasmAdasti dehAtirikta AtmA sarvaga Izvara iti siddham // 174-176 // kSetrajJasvarUpamAhabuddhIndriyANi sArthAni manaH karmendriyANi ca / ahaMkArazca buddhizca pRthivyAdIni caiva hi // 177 // avyaktamAtmA kSetrajJaH kSetrasyAsya nigadyate / IzvaraH sarvabhUtasthaH sanasansadasaca yH|| 178 // buddhIndriyANi zrotrAdIni sArthAni zabdAdiviSayasahitAni manaH karmendriyANi vAgAdIni tathAhaMkAro buddhizca nizcayAtmikA pRthivyAdIni paJcabhUtAni avyaktaM prakRtirityetat kSetramasya yo'sAvIzvaraH sarvagataH ataeva sadrUpaH pramA 1 zloke'nugamana Ga. 2 dyotakatayA ka. For Private And Personal Use Only Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yatidharmaprakaraNam 4] mitAkSarAsahitA / NAntarAgrAhyatvAt / asan aspaSTapratItikatvAt / sadasadrUpo'sAvAtmA kSetrajJa iti nigadyate // 177 // 178 // buddhyAderutpattimAha buddherutpttirvyktaattto'hNkaarsNbhvH| tanmAtrAdInyahaMkArAdekottaraguNAni ca // 179 // sasvAdiguNasAmyamavyaktam / tatastriprakArAyAH sattvarajastamomayyA buddherutpattiH tasyAzca vaikArikastaijaso bhUtAdiriti trividho'haMkAra utpdyte| tatra tAmasAdbhUtAdisaMjJakAdahaMkArAttanmAtrANi AdigrahaNAdgaganAdIni tAni caikottaraguNAnyutpadyante / cazabdAdvaikArikataijasAbhyAM buddhikarmendriyANAmutpattiH // 379 // guNasvarUpamAha zabdaH sparzazca rUpaM ca raso gandhazca tdgunnH| yo yasAniHsRtazcaiSAM sa tasminneva lIyate // 180 // teSAM gaganAdipaJcabhUtAnAM ekottaravRddhyA paJca zabdAdayo guNA veditavyAH / eSAM ca buddhyAdivikArANAM madhye yo yasmAtprakRtyAderutpannaH sa tasminneva sUkSmarUpeNa pralayasamaye pralIyate // 180 // prakaraNArthamupasaMharabAha yathAtmAnaM sRjatyAtmA tathA vaH kathito myaa| vipAkAtriprakArANAM karmaNAmIzvaro'pi san // 181 // satvaM rajastamazcaiva guNAstasyaiva kiirtitaaH| rajastamobhyAmAviSTazcakravaddhAmyate hyasau // 182 / anAdirAdimAMzcaiva sa eva puruSaH paraH / liGgendriyagrAhyarUpaH savikAra udaahRtH||183|| mAnasAditriprakArakarmaNAM vipAkAdIzvaro'pi sannAtmA yathAtmAnaM sRjati tathA yuSmAkaM kathitaH / satvAdyAzca guNAstasyaivAvidyAviziSTasya kIrtitAH / tathA sa eva rajastamobhyAmAviSTazcakravadiha saMsAre bhrAmyatItyapi kathitam / sa evAnAdiH paramapuruSaH zarIragrahaNenAdimAn kujavAmanAdivikArasahitastathA sthUlAkAratayA pariNato liGgairindriyaizca grAhyasvarUpa udAhRtaH // 181-183 // svargamArgamAha piThyAno'javIthyAzca yadagastyasya cAntaram / tenAgnihotriNo yAnti vargakAmA divaM prati // 184 // 1 tadguNAH kha. 2 tasyaivAviziSTasya kha. For Private And Personal Use Only Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 364 yaajnyvlkysmRtiH| [prAyazcittAdhyAyaH ajavIthyamaramArgaH tasyAgastyasya ca yadantaramasau pitRyAnastenAgnihotriNaH svargakAmAH divaM yAnti svargaM prApnuvanti // 14 // ye ca dAnaparAH samyagaSTAbhizca gunnairyutaaH|| te'pi tenaiva mArgeNa satyavrataparAyaNAH // 185 // kiNc| ye ca dAnAdismArtakarmaparAH samyagdambharahitAH tathASTAbhirAtmaguNaidayAkSAntiranasUyAzaucamanAyAso maGgalamakArpaNyamaspRheti gautmaadiprtipaaditairyuktaaH| tathA ye ca saMtyavadananiratAste'pi tenaiva pitRyAnenaiva surasadanamAmuvanti // 105 // nanu naimittikAdipratisaMcare'khilAdhyApakapralayAdaviditavedAstasyoparitanA janAH kathamagnihotrAdikaM karma kariSyanti kathaMtarAM cAkRtakarmANaH svargamArgamadhirokSyantItyata Aha tatrASTAzItisAhasrA munayo gRhamedhinaH / punarAvartino bIjabhUtA dharmapravartakAH // 186 // tantra pitRyAne'STAzItisahasrasaMkhyA munayo gRhasthAzramiNaH punarAvRttidharmANaH sargAdau vedasyopadezakatayA dharmataruprAdurbhAve bIjabhUtAH santo'mihotrAdidharmapravartakAH, ato na prAguditadoSasamAsaGgaH // 186 // saptarSinAgavIthyantardevalokaM samAzritAH / tAvanta eva munayaH sarvArambhavivarjitAH // 187 // tapasA brahmacaryeNa saGgatyAgena medhayA / tatra gatvAvatiSThante yAvadAbhUtasaMplavam // 188 // kiNc| saptarSayaH prasiddhAH nAgavIthI airAvatapanthAH tadantarAle tAvanta eva aSTAzItisahasrasaMkhyA munayaH sarvArambhavivarjitAH kevalajJAnaniSThAH tapobrahmacaryayuktAH tathA saGgatyAgino devalokaM samAzritAH AbhUtasaMplavaM prAkRtapralayaparyantamavatiSThante / tatra ca sthitAH sRSTayAdAvAdhyAtmikadharmANAM pravartakAH // 187 // 188 // kathaMmUtAste munaya ityata Aha yato vedAH purANAni vidyopaniSadastathA / zlokAH sUtrANi bhASyANi yacca kiMcana vAayam // 189 // yato dvividhAdapi munisamUhAccatvAro vedAH purANAGgavidyopaniSadazca nityabhUtA evAdhyetRparamparAyAtAH pravRttAstathA zlokA itihAsAtmakAH sUtrANi ca zabdAnuzAsanamImAMsAgocarANi bhASyANi ca sUtravyAkhyArUpANi yadanya 1 satyavacana sa. 2 samAgamaH Ga. For Private And Personal Use Only Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yatidharmaprakaraNam 4] mitAkSarAsahitA / 365 dAyurvidyAdikaM vADmayaM tadapi yatsakAzAtpravRttaM tathAvidhAste munayo dharmapravatakAH / evaMsati vedasyApi nAnityatAdoSaprasaGgaH // 189 // tataH kimityata Aha vedAnuvacanaM yajJo brahmacarya tapo dmH| zraddhopavAsaH svAtavyamAtmano jJAnahetavaH // 190 // vedasya nityatve sati tatprAmANyavalAdvedAnuvacanAdayaH satvazuddhyApAdanadvAreNAtmajJAnasya hetava ityupapannaM bhavati // 190 // sa hyAzramairvijijJAsyaH samastairevameva tu / draSTavyastvatha mantavyaH zrotavyazca dvijAtibhiH // 191 // ya enamevaM vindanti ye caarnnykmaashritaaH| upAsate dvijAH satyaM zraddhayA parayA yutAH // 192 // kiMca / yasmAnnityatayAtmapramANabhUto vedastasmAdasAvuktamArgeNa sakalAzramibhirnAnAprakAraM jijJAsitavyaH / tameva prakAraM darzayati / dvijAtimidraSTavyo'parokSIkartavyaH / tatropAyaM darzayati-zrotavyo mantavya iti / prathamato vedAntazravaNena nirNatavyaH / tadanantaraM mantavyaH yuktimirvicaaryitvyH| tato'sau dhyAnenAparokSIbhavati / ye dvijAtayo'tizayazraddhAyuktAH santo nirjanapradezamAzritAH santa evamuktena mArgeNa enamAtmAnaM satyaM paramArthabhUtamupAsate te AsmAnaM vidanti labhante prAmuvanti // 191 // 192 // prAptimArgadevayAnamAha kramAtte saMbhavantyarcirahaH zuklaM tathottaram / ayanaM devalokaM ca savitAraM savaidyutam // 193 // tatastAnpuruSo'bhyetya mAnaso brahmalaukikAn / karoti punarAvRttisteSAmiha na vidyate // 194 // te viditAtmAnaH kramAdagnyAdyamimAnidevatAsthAneSu muktimArgabhUteSu vizrAmya taiH prasthApitAH paramapadaM prApnuvanti / acirvahniH, ahardinaM, zuklapakSaH, tathottarAyaNaM, surasama, savitA sUryaH, vaidyutaM ca tejaH, tAn evaM kramAdarcirAdisthAnagatAnmAnasaH puruSo brahmalokabhAjaH karoti / teSAmiha saMsAre punarAvRttirna vidyate kiMtu prAkRtapratisaMcarAvasare tyaktaliGgazarIrAH paramAtmanyekIbhavanti // 193 // 194 // pUrvoktapitRyAnamAha yajJena tapasA dAnairye hi svargajito narAH / For Private And Personal Use Only Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 366 yaajnyvlkysmRtiH| [prAyazcittAdhyAyaH dhUmaM nizAM kRSNapakSaM dakSiNAyanameva ca // 195 // pitRlokaM candramasaM vAyuM vRSTiM jalaM mahIm / kramAtte saMbhavantIha punareva vrajanti ca // 196 // etadyo na vijAnAti mArgadvitayamAtmavAn / dandazUkaH pataGgo vA bhavetkITo'thavA kRmiH // 197 // ye punarvihitairmAgairyajJadAnatapobhiH svargaphalabhoktAraste kramAmAdicandraparyantapadArthAbhimAninIdevatAH prApya punareva vAyuvRSTijalabhUmIH prApya vrIhyAdyannarUpeNa zukratvamavApya saMsAriNo yoniM vrajanti / etanmArgadvayaM pramatto yo na vijAnAti mArgadvayopAyabhUtadharmAnuSThAnaM na karoti asau dandazUko bhujaGgaH, pa. taGgaH zalabhaH, kRmiH kITo vA bhavet // 195-197 // upAsanAprakAramAha UrusthottAnacaraNaH savye nyasyottaraM karam / uttAnaM kiMcidunnAmya mukhaM viSTabhya corasA // 198 // nimIlitAkSaH satvastho dantairdantAnasaMspRzan / tAlusthAcalajihazca saMvRtAsyaH sunizcalaH // 199 // saMnirudhyandriyagrAmaM nAtinIcocchritAsanaH / dviguNaM triguNaM vApi prANAyAmamupakramet // 20 // tato dhyeyaH sthito yo'sau hRdaye dIpavatprabhuH / dhArayettatra cAtmAnaM dhAraNAM dhArayanbudhaH // 201 // urusthAvuttAnau caraNau yasya sa tathoktaH baddhapadmAsanaH / tathottAne savyakare dakSiNamuttAnaM nyasya mukhaM kiMcidunnAmyorasA ca viSTabhya stambhayitvA tathA nimIlitAkSaH satvasthaH kAmakrodhAdirahito dantairdantAnasaMspRzan tathA tAluni sthitA acalA jihvA yasya sa tathoktaH / tathA saMvRtAsyaH pihitAnanaH sunizcalo niSprakampaH tathA samyagindriyasamUha viSayebhyaH pratyAhRtya nAtinIcAsano nAtyacchitAsano yathA cittavikSepo na bhavati tathopaviSTaH san dviguNaM triguNaM vA prANAyAmAbhyAsamupakramet / tato vazIkRtapavanena yoginA yo'sau hRdaye dIpavadaprakampaH prabhuH sthito'sau dhyAtavyaH / tatra ca hRdi AtmAnaM manogocaratayA dhArayet / dhAraNAmavadhArayan / dhAraNAsvarUpaM c| jAnvayabhramaNena cchoTikAdAnakAlo mAtrA / tAbhiH paJcadazamAtrAbhiradhamaH praannaayaamH| triMzadbhirmadhyamaH / paJcacatvAriMzaziruttamaH / evaM prANAyAmatrayAtmikaikA dhAraNA / tAstisro 1 nyasyetaraM karam Ga. pAThaH. For Private And Personal Use Only Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prAyazcittaprakaraNam 5 ] mitAkSarAsahitA / yogazabdavAcyAstAzca dhArayet / yathoktamanyatra-'saMbhramya cchoTikAM dadyAtkarAgraM jAnumaNDale / mAtrAbhiH paJcadazabhiH prANAyAmo'dhamaH smRtaH // madhyamo dviguNaH zreSThastriguNo dhAraNA tthaa| trimistribhiH smRtaikaikA tAbhiryogastathaiva ca // ' iti // 194-201 // dhAraNAtmakayogAbhyAse prayojanamAha antardhAnaM smRtiH kAntidRSTiH zrotrajJatA tathA / nijaM zarIramutsRjya parakAyapravezanam // 202 // arthAnAM chandataH sRSTiyogasiddhezva lakSaNam / siddha yoge tyajandehamamRtatvAya kalpate // 203 // aNimaprApyA parairadRzyatvamantardhAnam / smRtiratIndriyeSvartheSu manvAderiva smaraNam / kAntiH kamanIyatA / dRSTiratItAnAgateSvapyartheSu / tathA zrotrajJatA atidavIyasi deze'bhivyajyamAnatayA zrotrapathamanAseduSAmapi zabdAnAM jJAtRtA / nijazarIratyAgena parazarIrapravezanam / svavAnchAvazenArthAnAM kAraNanira. pekSatayA sRSTirityetadyogasya siddhalakSaNaM liGgam / nacaitAvadeva prayojanaM kiMtu siddhe yoge tyajandehamamRtatvAya kalpate brahmatvaprAptaye ca prabhavati // 202 // 203 // yajJadAnAdyasaMbhave satvazuddhAvupAyAntaramAha athavApyabhyasanvedaM nyastakarmA vane vasan / ayAcitAzI mitabhukparAM siddhimavApnuyAt // 204 // athavA tyaktakAmyaniSiddhakarmA anyatamaM vedamabhyasan ekAntazIlo'yA. citamitAzanApAditasattazuddhirAtmopAsanena parAM muktilakSaNAM siddhi prApnoti // nyAyAgatadhanastattvajJAnaniSTho'tithipriyaH / zrAddhakRtsatyavAdI ca gRhastho'pi hi mucyate // 205 // kiMca / satpratigrahAdinyAyenopArjitadhanaH atithipUjAtatparaH nityanaimittika. zrAddhAnuSThAna nirataH satyavadanazIlaH sannAtmatattvadhyAnanirato gRhastho'pi hi yasmAnmuktimavApnoti tasmAnna kevalamaihikapArivAjyaparigraha eva muktisAdhanam // ityadhyAtmaprakaraNam / atha prAyazcittaprakaraNam 5 'varNAzrametarANAM no brUhi dharmAnazeSataH' ityanna pratipAdyatayA pratijJAtaSaddhidhadharmamadhye paJcaprakAraM dharmamabhidhAyAdhunA'vaziSTaM naimittikaM dharmajAtaM prAyazcitta 1 siddherhi, siddhirhi kha. 2 aNimAprAptyA kha. 3 karaNanirapekSa kha. 4 pArivrajya kha. yA0 34 For Private And Personal Use Only Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 368 yAjJavalkyasmRtiH / [ prAyazcittAdhyAyaH padAbhipyaM prAripsuH prathamatastatprarocanArthamadhikArivizepapradarzanArthaM cArthavAdarUpaM karma vipAkaM tAvadAha - mahApAtakajAnghorAnnarakAnprApya dAruNAn / karmakSayAtprajAyante mahApAtakinastviha || 206 | brahmahatyAdipaJcakasya mahApAtakasaMjJA brahmahA madyapa ityatra vakSyate tadyogino mahApAtakinaste mahApAtakajanitAMstAmikhA dinarakAnsvaja nitaduSkRtAnurUpAn ghorAnAtitIvra vedanA pAdakatvenAtibhayaMkarAndAruNAnduH khaikabhoganilayAnprApya kamaikSayAt karmajanya narakaduHkhopabhogakSayAdanantaraM karmazepAtpunariha saMsAre duHkhabahulazvasRgAlAditiryagyoniSu prakarSeNa bhUyobhUyo jAyante / mahApAtakigrahaNamitareSAmapyupapAtakyAdInAmupalakSaNam / teSAM ca tiryagAdiyoniprAptervakSya mANatvAt // 206 // mahApAtakinAM saMsAraprAptimuktvA tadvizeSakathanAyAha- mRgaaangri brahmA yonimRcchati / kharapulkasaveNAnAM surApo nAtra saMzayaH // 207 // kRmikITapataGgatvaM svarNahArI samApnuyAt 1 tRNagulmalatAtvaM ca kramazo gurutalpagaH // 208 // 1 venAnAM kha. mRgA hariNAdayaH zvasUkaroSTrAH prasiddhAH teSAM yoniM brahmA svakarmazeSeNa prAnoti / kharo rAsabhaH pulkasaH pratiloma niSAdena zUdryAM jAtaH vaidehakenAmbaSThayAM jAto veNasteSAM yoniM surApaH prApnoti / kRmayaH sajAtIya saMbhoganirapekSA mAMsaviSThA gomayAdijanyAH, tataH kiMcitsthUlatarAH pakSAsthirahitAH pipIlikAdayaH kITAH pataGgAH zalabhAH, teSAM yoniM brAhmaNasvarNahArI prApnuyAt / tRNaM kAzAdi, gulmalate prAgukte, tajAtIyatAM krameNa gurutalpagaH prAmoti / etaccAkAmakRtaviSayam / kAmakArakRte tvanyAsvapi duHkhabahulayonipu saMsaranti / yathAha manuH ( 12/55-58 ) - 'zvasUkarakharoSTrANAM govAjimRgapakSiNAm / cANDAlapulkasAnAM ca brahmahA yonimRcchati // kRmikITapataGgAnAM viDbhujAM caiva pakSiNAm / hiMsrANAM caiva satvAnAM surApo brAhmaNo vrajet // lUtA'hisaraThAnAM ca tirazcAM cAmbucAriNAm / hiMsrANAM ca pizAcAnAM steno vipraH sahasrazaH // lUtorNanAbhaH / saraThaH kRkalAsaH |--'tRnngulmltaanaaN ca kravyAdAM daMSTriNAmapi / krUrakarmakRtAM caiva zatazo gurutalpagaH // ' iti // 207 // 208 // evaM ca tiryaktvAduttIrNAnAM mAnuSye rogAdi lakSaNAni bhavantItyAhabrahmahA kSayarogI syAtsurApaH zyAvadantakaH / 2 yonIH kha 3 gojAvimRgapakSiNAmiti pAThaH 4 puSkasAnAM ca Ga. For Private And Personal Use Only Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prAyazcittaprakaraNam 5 ] mitAkSarAsahitA / hemahArI tu kunakhI duzcarmA gurutalpagaH // 209 // yo yena saMvasatyeSAM sa talliGgo'bhijAyate / kiMca / evaM rauravAdinarakeSu zvasUkarakharAdiyoniSu ca dAruNaM duHkhamanubhUyA. nantaraM duritazeSeNa jananasamaya eva kSayarogAdilakSaNayuktAH / pracureSu mAnavazarIreSu saMsaranti / brahmahA kSayarogI rAjayakSmI bhavet / niSiddhasurApaH svabhAvataH kRSNadazanaH / brAhmaNahemno hartA kutsitanakhatvam / gurudAragAmI duzcarmatvaM kuSTitAm // 209 // etepAM brahmahAdInAM madhye yena patitena yaH puruSaH saMvasati sa talliGgo'bhijAyate // annahatAmayAvI sthAnmUko vAgapahArakaH // 210 // dhAnyamizro'tiriktAGgaH pizunaH pUtinAsikaH / tailahattailapAyI syAtpUtivastu sUcakaH // 211 // kiMca / annasyApahartA AmayAvI ajIrNAnnaH / vAgapahArako'nanujJAtAdhyAyI pustakApahArI ca mUko vAgindriyavikalo bhavet / dhAnyamizro'tiriktAGgaH SaDaGgulyAdiH pizuno vidyamAnaparadopaprakhyApanazIlaH / pUtinAsikaH durgandhanAsikaH tailasya hartA tailapAyI kITavizeSo bhavati / sUcako'sadoSasaMkIrtano durgandhivadano jAyate / etacca tiryaktvaprAptyuttarakAlaM mAnuSazarIraprAptau draSTavyam (12668)-'yadvA tadvA paradravyamapahRtya balAnnaraH / avazyaM yAti tiryaktvaM jagdhvA caivAhutaM haviH // ' iti manusmaraNAt // 210 // 21 // parasya yopitaM hRtvA brahmasvamapahatya c| araNye nijele deze bhavati brahmarAkSasaH // 212 // kiMca / hInajAtau hemakArAkhyAyAM pakSijAtau pararatnAdyapahArako jAyate / nirjale deze brahmarAkSaso bhUtavizeSo jAyate // 212 // hInajAtau prajAyeta pararatnApahArakaH / patrazAkaM zikhI hatvA gandhAJchucchundarI zubhAn // 213 // kiMca / hInajAtau hemakArAkhyAyAM pakSijAtau pararatnAdyapahArako jAyate / tathAca manuH (12161)-'maNimuktApravAlAni hRtvA lobhena mAnavaH / vividhAni ca ratnAni jAyate hemakartRSu // ' iti / patrAtmakaM zAkaM hRtvA myuurH| zubhAngandhAnapahRtya chucchandarI rAjaduhitAkhyA mUSikA jAyate // 213 // mUSako dhAnyahArI syAdyAnamuSTraH kapiH phalam / jalaM plavaH payaH kAko gRhakArI ghupaskaram // 214 // For Private And Personal Use Only Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yaajnyvlkysmRtiH| [prAyazcittAdhyAyaH madhu daMzaH palaM gRdhro gAM godhAgniM bakastathA / vitrI vastraM zvA rasaM tu cIrI lavaNahArakaH // 215 // kiMca / dhAnyahArI AkhuH / yAnaM hRtvoSTraH / phalaM vAnaraH / jalaM plavaH zakaTavilAkhyaH pakSI / payaH kSIraM / kAko dhvAGkaH / gRhopaskaraM musalAdi hRtvA gRhakArI ceTakAkhyaH kITavizeSaH / madhu hRtvA daMzAkhyaH kiittH| palaM mAMsaM taddhRtvA gRdhrAkhyaH pakSI / gAM hatvA godhAkhyaH prANivizeSaH / agniM hRtvA bakAkhyaH pakSI / vastraM hatvA zvitrI / ikSvAdirasaM hatvA sArameyaH / lavaNahArI cIryAkhyaH uccaiHsvaraH kITaH // 214 // 215 // evaM pradarzanArtha kiMciduktvA pratidravyaM pRSTAkoTinyAyena vaktumazaktarekopAdhinA karmavipAkaM darzayitumAha pradarzanArthametattu mayoktaM steyakarmaNi / dravyaprakArA hi yathA tathaiva prANijAtayaH // 216 // dravyasyApahiyamANasya yAdRzAH prakArAstAdRzA eva prANijAtayaH steyakarmaNyapahAro bhavanti / yathA kAMsyahArI haMsa iti / athavA yatphalasAdhanaM dravyamapaharati tatsAdhanavikalo yathA paGgutAmazvahAraka iti // zakena kvacidvizeSo darzitaH / brahmahA kuSThI / taijasApahArI maNDalI / devabrAhmaNAkrozakaH khalatiH / garadAgnidAvunmattau / guruM pratihantApasArI / goghnazcAndhaH / dharmapatrI tyaktvAnyatra pravRttaH zabdavedhI prANivizeSaH / kuNDAzI bhagabhakSo devabrahmasvahArI / pANDurogI nyAsApahArI ca kANaH / strIpaNyopajIvI paNDaH / kaumAradAratyAgI durbhagaH / miSTakAzI vAtagulmI / abhakSyabhakSako gaNDamAlI / brAhmaNIgAmI nirbIjI / krUrakarmA vAmanaH / vastrApahArI pataMgaH / zayyApahArI kSapaNakaH / zaGkhazuktyapahArI kapAlI / dIpApahArI kauzikaH / mitradhruk kssyii| mAtApitorAkrozaH khaJjaka iti // gautamo'pi kacidvizeSamAha / anRtavAgulbalaH muhurmuhuH saMlagnavAk / dAratyAgI jalodarI / kUTasAkSI zlIpadI ucchinnajaGghA. crnnH| vivAhavighnakartA chinnosstthH| avagUraNaH chinnhstH| maatRpto'ndhH| snuSAgAmI vAtavRSaNaH / catuSpathe viNmUtravisarjane muutrkRcchrii| kanyAdUSakaH SaNDaH / IrSyAlu. mazakaH / pitrA vivadamAno'pasArI / nyAsApahArI anapatyaH / ratnApahArI atyantadaridraH / vidyAvikrayI puruSamRgaH / vedavikrayI dvIpI / bahuyAjako jalaplavaH / ayAjyayAjako varAhaH / animatritabhojI vAyasaH / maSTaikabhojI vAnaraH / yatastato'znanmArjAraH / kakSavanadahanAtkhadyotaH / dArakAcAryo mukhavigandhiH / paryuSitabhojI kRmiH| adattAdAyI balIvardaH / matsarI bhramaraH / agyutsAdI 1 zakaTAvilAkhyaH U.2 varaTAkhyaH Ga. 3 pRSTAkoTena.kha. 4 brahmasvaharaH kha. 5 mRSTaikAzI pAThaH. 6 khaNDakAraH kha. 7 asthUlajaGgha Ga. 8 avagUraNI kha. 9 miSTekabhojI Ga. For Private And Personal Use Only Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prAyazcittaprakaraNam 5] mitaakssraashitaa| 371 maNDalakuSThI / zUdrAcAryaH shvpaakH|gohrtaa srpH| nehApahArI kssyii| AzApahArI ajIrNI / jJAnApahArImUkaH / caNDAlIpulkasIgamane ajgrH| pravrajitAgamane mrupishaacH| zUdrIgamane dIrghakITaH / savarNAbhigAmI dridrH| jalahArI mtsyH| kSIrahArI balAkaH / vAdhuSiko'GgahInaH / avikreyavikrayI gRdhraH / rAjamahiSIgAmI na. puNskH| rAjAkrozako gardabhaH / gogAmI maNDUkaH / anadhyAyAdhyayane sRgAlaH / paradravyApahArI parapreSyaH / matsyavadhe grbhvaasii| ityete'nUrdhvagamanA iti // striyo'pyeteSu nimitteSu pUrvoktAsveva jAtiSu strItvamanubhavanti / yathAha manuH (12269)-'striyo'pyetena kalpena hRtvA doSamavAmuyuH / eteSAmeva jantUnAM bhAryAtvamupayAnti tAH // ' iti / etacca kSayitvAdilakSaNakathanaM prAyazcittonmukhIbhUtabrahmahAyudvegajananAthai na punaH kSayitvAdilakSaNayuktAnAM dvAdazavArSikAdivratamAhayartha saMsarganivRttyarthaM vA / tathAhi / pApakSayArtha prAyazcittam / neca prAyazcittena prArabdhaphalapApApUrva vinAze kiMcana prayojanamasti / nahi kArmukanirmukto bANo lakSyavedhe veddhastadvyApArasya vA sattAntaraM punarapekSate / naca tadArabdhaphalanAzArtho'pUrvanAzo'nveSaNIyaH / nahi nimittakAraNIbhUtacakracIvarAdivinAzena tadArabdhakarakAdivinAzaH / naca naisargikaM kaunakhyAdikaM pratyAnetuM zakyate / kiMca narakatiryagyonyAdijanyaduHkhaparamparAmarnubhUtasya hi kaunakhyAdiko vikArazvaramaM phalam / tena cotpannamAtreNa svakAraNApUrvanAzo janyate manthanajanitAzuzukSaNinevAraNikSayaH / tasmAnna pApavinAzArthaM vrataparicaryA nApi saMvyavahArArtham / nahi ziSTAH kunakhyAdibhiH saha saMbandhaM pariharanti / prAcInakSayApApanAzena saMvyavahAryatvasyApi siddhernArtho vratacaryayA // yattu vasiSThenoktam'kunakhI zyAvadantazca kRcchre dvAdazarAnaM caret' iti tatkSAmavatyAdivannaimittikamAnaM na punaH pApakSayArthaM saMvyavahAryatvasiddhyarthaM veti mantavyam // 216 // yathAkarma phalaM prApya tiryaktvaM kAlaparyayAt / jAyante lakSaNabhraSTA daridrAH purussaadhmaaH||217|| kiMca / yathAkarma svakRtaduSkRtAnatikrameNa tadanurUpaM narakAdi phalaM tiryaktvaM ca prApya kAlakrameNa kSINe karmaNi duSTalakSaNA daridrAzca puruSeSu nikRSTA jAyante // 217 // tato niSkalmapIbhUtAH kule mahati bhoginaH / jAyante vidyayopetA dhanadhAnyasamanvitAH // 218 // kiMca / tato durlakSaNamanuSyajanmAnantaraM niSkalmaSIbhUtA narakAdyupabhogadvAreNa kSINapApAH prAgbhavIyasukRtazeSeNa mahAkule bhogasaMpannAH vidyAdhanadhAnyasaMpannA jAyante // 218 // 1 hatvA doSaM kha. 2 naca prArabdha kha. 3 sattAM punarapekSate kha. 4 kAraNabhUta kha. ga. 5 manubhUya tasya kha. 6 prAcInanayAt ka. kha. 7 saMvyavahArArthatvasyApi kha. 8 yayA karma kha. For Private And Personal Use Only Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 372 yAjJavalkyasmRtiH / [ prAyazcittAdhyAyaH evaM prAyazcitteSu prarocanArthe karmavipAkamabhidhAyAdhunA teSvevAdhikAriNaM nirUpayitumAha vihitasyAnanuSThAnAnninditasya ca sevanAt / anigrahAcendriyANAM naraH patanamRcchati // 219 // tasmAtteneha kartavyaM prAyazcittaM vizuddhaye / evamasyAntarAtmA ca lokazcaiva prasIdati // 220 // sa vihitamiti yadAvazyakaM saMdhyopAsanAgnihotrAdikaM nityamazucisparzAdau naimittikatvena coditaM snAnAdikaM ca tadubhayamucyate tasyAkaraNAt, ninditasya niSiddhasya surApAnAde: karaNAt indriyANAmanigrahAcca naraH patanamRcchati prApnoti / pratyavAyI bhavatIti yAvat // nanu 'indriyArtheSu sarveSu na prasajyeta kAmataH' itIndriyaprasakterapi niSiddhatvAnninditagrahaNenaiva gatArthatvAtkimarthama nigrahAcendriyANAmiti pRthagupAdAnam / atrocyate - indriyaprasaktiniSedhasya naikAntataH pratiSedharUpatA snAtakavratamadhye'sya pAThAttatra ca ' vratAnImAni dhArayet' iti vratazabdAdhikArAnnaJzravaNAccendriyaprasaktipratiSedhakaH saMkalpo vidhIyate / bN bhAvarUpa iti pRthagupAdAnam // nanu vihitAkaraNAt pratyavaitIti kuto - sasitam / na tAvadagnihotrAdicodanA puruSapravartanAtmikA'nanuSThAnasya pratyavAyahetutAmAkSipati / viSayAnuSThAnasya puruSArthatvAvagatimAtra paryavasAyinI hisA tAvanmAtreNa pravRttyupapatterna punarakaraNasya pratyavAyahetutvamapi vakti / kSINazaktitvAdanupapatteH / kiMca / yedyanupapatyupazameti pravRttisiddhyarthamarthAntaraM kalpyate tarhi niSidhyamAnakriyAjanyapratyavAya parihArArthatayaiva tadvarjanasya puruSArthatvasiddhAvapi phalAntaraM kalpyeta / nacaitatkasyacidapi saMmatam // nanu yathA niSiddheSvavAdAvagatapratyavAyaparihArArthatayaiva puruSArthatvaM tathA vihiteSvapyarthavAdAvagatAkaraNajanyapratyavAyaparihArArthatA kasmAnna syAt // maivam / nahi sarvatrAgnihotrAdiSu tAdRgvidhArthavAdAH santi / naca 'vihitasyAnanuSThAnAnnaraH patanamRcchati' itIyaM smRtireva vAkyazeSasthAnIyeti caturasram / nahi vAkyAntarapramite kArye vAkyAntareNArthavAdaH saMbhavati / bhavatu vA kathaMcidekavAkyatayArthavAdastathApi nAbhAvarUpaM vihitAkaraNe kAryAntaraM janayituM kSamate / nanu 'jvare caivAtisAre ca laGghanaM paramauSadham' ityAyurvedavacanAdbhojanAbhAvarUpaM laGghanaM jvarazAnti janayatIti yathAvagamyate tathAtrApi bhavatu / maivam / yato nAtrApi laGghanAjvarazAntiH kiM tarhi jvaranAzapratibandhakabhojanAbhAve sati jaTharAnalaparipArkeja nitAddhAtusAmyAditi mantavyam / tasmAt 'vihitasyAnanuSThAnAnnaraH patanamRcchati' iti kathamasyAH smRtergatiriti vAcyam / ucyate / agnihotrAdiviSayAdhikA 1 sacobhaya kha. 2 yadyapyanupa kha. 3 nAbhAvarUpavihitAkaraNaM kha. 4 paripAkajananAddhAtu kha. For Private And Personal Use Only Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prAyazcittaprakaraNam 5] mitAkSarAsahitA / 373 rAsiddhirUpapratyavAyAbhiprAyeNeti na doSaH / nanu (12|71|72)-'vaantaashyulkaamukhH preto vipro dharmAtsvakAcyutaH / amedhyakuNapAzI tu kSatriyaH kaTapUtanaH // maitrAkSajyotikaH preto vaizyo bhavati pUyabhuk / cailAzakastu bhavati zUdro dharmAtsvakAcyutaH // ' iti / etAni vihitAkaraNapratyavAyaparANi manuvacanAni kathaM ghaTante / ucyate / yathA vAtanmaznata ulkayA vA dahyamAnamukhasya duHkhaM tathAsyApi vihitamakurvataH puruSasya purussaarthaasiddhritykrnnnindnmnussttaanprrocnaarthmityvirodhH| yadvA prAgbhavIyaniSiddhAcaraNAkSiptavihitAnuSThAnavirodhirAgAlasyAdijanyavAntAzyulkAmukhapretatvAdirUpamiti na kvacidabhAvasya kAraNateti mantavyam // nanu puMzcalIvAnarakharadRSTa(zvadaSTa)mithyAbhizastAdau vi. hitAkaraNAdinimittAnAmanyatamasyApyabhAvAtkathaM pratyavAyitA, kathaM ca tadabhAve praayshcittvidhaanm| ucyate / asmAdeva pApakSayArthaprAyazcittavidhAnAjanmAntarAcaritaniSiddhasevAdijanyapApApUrvaM samAkSiptamityabhizApAdikaM tannimittaprAyazcittApanodyamanenAnuSTitamiti kalpyate / puruSaprayatnanairapekSyeNa kAryarUpapApotpattyanupapatteH / naca puMzcalyAdigataprayatnena puruSAntare pApotpattiH, kartRsamavAyisvaniyamAddharmAdharmayoH, tasmAdyuktaiva prAyazcitte nimittatrayaparigaNanA / tathAca manuH (11|44)-'akurvnvihitN karma ninditaM ca samAcaran / prasatazcendriyArtheSu prAyazcittIyate naraH // ' iti / naragrahaNaM pratilomajAtAnAmapi prAyazcittAdhikAraprAptyartham / tepAmapyahiMsAdisAdhAraNadharmavyatikramasaMbhavAt / yasmAdevaM niSiddhAcaraNAdinA pratyavaiti tasmAttena kRtaniSiddhasevAdinA puruSeNa prAyazcittaM kartavyamiha loke paratra ca vizuddhyartham / prAyazcittazabdazcAyaM pApakSayArthe naimittike karmavizeSa rUDhaH / evaM prAyazcitte kRte asyAntarAtmA zuddhatayA prasIdati lokazca saMvyavahartuM prasIdati / evaM vadataitaddarzitam / naimittiko'yaM prAyazcittAdhikAraH, tatra cArthavAdagataduritakSayo'pi jAteSTinyAyena sAdhyatayA svIkriyate / naca duritaparijihAsunAnuSTIyata ityetAvatA kAmAdhikArozaGkA kAryA / yasmAt (manuH 11||53)-'critvymto nityaM prAyazcittaM vizuddhaye / nindyairhi lakSaNairyuktA jAyante'niSkRtainasaH // ' itya karaNe doSazravaNenAvazyakatvAvagamAt // 219 // 220 // prAyazcittAkaraNe doSamAha prAyazcittamakurvANAH pApeSu niratA nraaH| apazcAttApina: kaSTAnarakAnyAnti dAruNAn // 221 // pApeSu zAstrArthavyatikramajaniteSu prasaktAH puruSAH apazcAttApino mayA duSkRtaM kRtamityevamudvegarahitAH prAyazcittamakurvANAH duHsahAnnarakAnprApnuvanti // 221 // ___1 vipro bhavati vicyutaH ga. Ga. 2 mitradevatAkatvAnmaitraH pAyustadevAkSaM kameMndriyaM tatra jyotiryasya. 3 prAyazcittanimitta Ga. 4 lokazcAyaM saMvyava kha. 5dhikArazaGkA u.6 duHkhadAn Ga. For Private And Personal Use Only Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 374 yaajnyvlkysmRtiH| [prAyazcittAdhyAyaH narakasvarUpaM vidhRNvannAha tAmitraM lohazaGkha ca mhaaniryshaalmlii| rauravaM kuDmalaM pUtimRttikaM kAlasUtrakam // 222 // saMghAtaM lohitodaM ca saviSaM saMprapAtanam / mahAnarakakAkolaM saMjIvanamahApatham // 223 / / avIcimandhatAmisra kumbhIpAkaM tathaiva ca / asipatravanaM caiva tapanaM caikaviMzakam / / 224 // mahApAtakajai|rairupapAtakajaistathA / anvitA yAntyacaritaprAyazcittA narAdhamA: // 225 // tAmisraprabhRtIMstapanaparyantAnekaviMzatinarakAnanvarthasaMjJAdyotitAvAntarabhedAnmahApAtakopapAtakajanitabhayaMkaraduritairantitA anAcaritaprAyazcittAH puruSAdhamAH prApnuvanti // 222-225 // upAttaduritanAzArtha prAyazcittamityuktaM tatra vizeSamAha prAyazcittairapaityeno yadajJAnakRtaM bhavet / kAmato vyavahAryastu vacanAdiha jAyate // 226 // prAyazcittairvakSyamANalakSaNairajJAnAdyadenaH pApaM kRtaM tadapaiti gacchati na kAmataH kRtam / kiMtu tatra prAyazcittavidhAyakavacanabalAdiha loke vyavahAryoM jAyate / anaca prAyazcittairapaityeno yadajJAnakRtamityupakramAttatpratiyogitayA jJAnata iti vaktavye yatkAmata ityuktaM tat jJAnakAmayostulyatvapradarzanArtham / tathAhi 'vihitaM yadakAmAnAM kAmAttaviguNaM bhavet / ' tathA abuddhipUrvakriyAyAmadhaM prAyazcittam / tathA 'mlecchenAdhigataH zUdrastvajJAnAttu kathaMcana / kRcchratrayaM prakurvIta jJAnAttu dviguNaM bhavet // ' ityAdibhirvacanainikAmanayostulyaprAyazcittadarzanA. tulyaphalataiva / kiMca / svatantrapravRttirviSayajJAnakAmanAbhyAM niyatA tayoranyata pAye'pi tasyA asaMbhavAdataH kAmata ityuktam / jJAnAjJAnata ityukte'pi kAmaH prAmotyavinAbhAvAt / naca caurAdibhirbalArapravartyamAnasya satyapi viSayajJAne kAmanAbhAvAnnAvinAbhAva iti vAcyam / yato'ntra vidyamAnasyApi jJAnasya pravRttihetutvAbhAvenAsatsamatvam // yatta zuSke'pi pipatiSontyiA kardamapatanaM tatrApi vAstavajJAnAbhAvAttadviSayakAmanAyAzcAbhAva eva / evamazAnAkAmanayorapyavyabhicAra eva // nanu prAyazcittarapaityena iti na yuktam / phalavinAzyatvA 1gitA zUdrA tvajJAnAttu kha. 2 jJAnAttadviguNaM ga. zAne tu dviguNaM Ga. 3 ityAdyapUrva vacanaiH Ga. 4 anyatarAbhAvepi ga. 5 vidyamAnasyApravRtti Ga. For Private And Personal Use Only Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prAyazcittaprakaraNam 5] mitAkSarAsahitA / 375 tkarmaNaH / maivam / yathA pApotpattiH zAstragamyA tathA tatparikSayo'pIti nAtra pramANAntaraM kramate / ataeva gautamena pUrvottarapakSabhaJjyA ayamartho darzitaH / tatra prAyazcittaM kuryAnna kuryAditi mImAMsante / na kuryAdityAhurnahi karma kSIyate iti / kuryAdityapare / 'punaH stomeneSTrA punaH savanamAyAntIti vijJAyate / vAtyastomevA tarati sarve pApmAnaM tarati bhrUNahatyAM yo'zvamedhena yajate ' iti punaH savanamAyAnti iti savana saMpAdyajyotiSTomAdi dvijAtikarmaNi yogyo bhavatItyarthaH / nacedamarthavAdamAtram | adhikArivizeSaNAkAGkSAyAM rAtrisatranyAyenArthavAdikaphalasyaiva kalpanAyA nyAyyatvAt, ato yuktaM prAyazcittairapaityena iti // nanu kAmakRte prAyazcittAbhAvAtkathaM vyavahAryatvaM tadabhAvazca 'anabhisaMdhikRte'parAdhe prAyazcittam' iti vasiSThavacanAt 'iyaM vizuddhiruditA pramApyAkAmato dvijam / kAmato brAhmaNavadhe niSkRtirna vidhIyate // ' iti manuvacanAccAvagamyate / naitat / 'yaH kAmato mahApApaM naraH kuryAtkathaMcana / na tasya niSkRtirdRSTA bhRgvanipatanAdRte // ' iti / tathA 'vihitaM yadakAmAnAM kAmAttadviguNaM bhavet' iti ca kAmakRte'pi prAyazcittadarzanAt / yattu vasiSThavacanaM tasyApyakAmakRte'parAdhe prAyazcittaM zuddhikaramityabhiprAyo na punaH kAmakRte prAyazcittAbhAva iti // yattu manuvacanaM 'iyaM vizuddhiruditA' ityAdi, tadapIyamiti sarvanAmaparAmRSTadvAdazavArSikAdivratacaryAyA eva / 'kAmato brAhmaNavadhe niSkRtirna vidhIyate' ityanena pratiSedho na punaH prAyazcittamAtrasya / maraNAntikAdeH prAyazcittasya darzitatvAt // nanu yadi kAmakRtepi prAyazcittamasti tarhi pApakSayo'pi kasmAnna syAdavizepAdyadi pApakSayo'pi nAsti tarhi vyavahAryatApi kathaM bhavati // ucyate / ubhayatra prAyazcittAvizeSe'pi phalavizeSaH zAstrato'vagamyate / ajJAtakRte tu sarvatra pApakSayaH / yatra tu 'brahma he surApagurutalpagamAtRpitR yoni saMbaddhAMgastena nAstikaninditakarmAbhyAsi patitAtyAgyapatitatyAginaH patitAH pAtakasaMyojakAca' iti gautamo mahApAtakAdau vyavahAryatvaM niSiddhaM tasminpattanIye karmaNi kAmataH kRte vyavahAryatvamAtraM na pApakSaya iti / naca pApakSayAbhAve vyavahAryatvamanupapanam / dve hi pApasya zaktI narakotpAdikA vyavahAranirodhikA ceti / tatretarazatayavinAze'pi vyavahAra nirodhikAyAH zaktervinAzo nAnupapannastasmAtpApAnapagamespi vyavahAryatvaM nAnupapannam / yattu manuvacanam (11 / 45 ) - ' akAmataH kRte pApe prAyazcittaM vidurbudhAH / kAmakArakRte'pyAhureke zrutinidarzanAt // ' iti tadapi kAmakRte prAyazcittaprAptyarthaM na punaH pArpekSayapratipAdanaparam / apatanIye punaH kAmakRte'pi prAyazcittena pApakSayo bhavatyeva / ( 11 / 46 ) - ' akAmataH kRtaM pApaM vedAbhyAsena zuddhyati / kAmatastu kRtaM mohAtprAyazcittaiH pRthagvidhaiH // ' iti manusmaraNAt / patanIye'pi karmaNi kAmakRte maraNAntikaprAyazcitteSu kalmaSa 1 neTvA brahmacaryaM caredupanayanata iti sarva pApmAnaM kha. 2 brahmahA surApo gurutalpago mAtRpitR kha. 3 saMbandhAvagama Ga. 4 pApakSayaM prati pratipAdana Ga. For Private And Personal Use Only Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 376 yAjJavalkyasmRtiH / [ prAyazcittAdhyAyaH / kSayo bhavatyeva / phalAntarAbhAvAt / 'nAsyAsmiMlloke pratyApattirvidyate kalmaSaM tu nirhanyate ' ityApastamba smaraNAt // 226 // niSiddhAcaraNAdikaM prAyazcitte nimittamityuktaM tatprapaJcayitumAha brahmA madyapaH stenastathaiva gurutalpagaH / ete mahApAtakino yazca taiH saha saMvaset // 227 // hantirayaM prANaviyogakare vyApAre rUDhaH / yadvyApArasamanantaraM kAlAntare vA kAraNAntaranirapekSaH prANaviyogo bhavati saH / brAhmaNaM hatavAniti brahmahA / ma dyapo niSiddhasurAyAH pAtA / stenaH brAhmaNasuvarNasya hartA / 'brAhmaNasuvarNApaharaNaM mahApAtakaM' ityApastamba smaraNAt / gurutalpago gurubhAryAgAmI / talpazabdena zayanavAcinA sAhacaryAdbhAryA lakSyate / ete brahmahAdayo mahApAtakinaH / pAtayantIti pAtakAni brahmahatyAdIni / mahacchabdena teSAM gurutvaM khyApyate tadyogino mahApAtakina iti / lAvadArtha saMjJAkaraNam / yazca tairbrahmahAdibhiH pratyekaM saha saMvasati 'ebhistu saMvasedyo vai vatsaraM so'pi tatsamaH' iti vakSyamANanyAyena so'pi mahApAtakI / tathAzabdaH prakAravacano'nugrAhakaprayojakAdikartR saMgrahArthaH / anugrAhakazca yaH palAyamAnamamitraM uparundhan parebhyazca hantAraM parirakSanhanturdaDhimAnamupajanayannupakaroti sa ucyate / ataeva manunAnugrAhakasya hiMsAphalasaMbandho darzitaH - ' bahUnAmekakAryANAM sarveSAM zastradhAriNAm / yadyeko ghAtayettatra sarve te ghAtakAH smRtAH // ' iti // tathA prayojakAdInAmadhyApastambena phalasaMbandha uktaH - 'prayojitAnumantA kartA ceti svarganarakaphaleSu karmasu yo bhUya Arabhate tasminphalavizeSaH' iti / tatrApravRttasya pravartakaH prayojakaH / sa ca triprakAraH- AjJApayitAbhyarthayamAna upadeSTeti / tatrAjJApayitA nAma svayamuccaH sa nIcaM bhRtyAdikaM yaH prerayati madIyamamitraM jahIti sa ucyate / abhyarthayamAnastu yaH svayamasamarthaH san prArthanAdinA macchatraM vyApAdayetyucaM pravartayati so'bhidhIyate / anayozca svArthasiddhyarthameva prayoktRtvam / upadeSTA punastvaM zatrumitthaM vyApAdayeti marmodghATanAdyupadezapuraHsaraM prerayankathyate / tatra ca prayojyagatameva phalamiti teSAM bhedaH / anumantA tu pravRttasya pravartakaH / sa dviprakAraH - kazcitsvArthasidhyarthamanujAnAti kazcitparArthamiti // nanvanumananasya kathaM hiMsA hetutvaM na tAvatprANaviyogotpAdanena, tasya sAkSAtkartRvyApArajanyatvAt / nApi prayojakasyeva, sAkSAtkartR pravRttyutpAdanadvAreNa pravRttasya pravartakatvAt / naca sAdhu tvayAdhyavasitamiti pravRttamevAnumanyata iti zaGkanIyam / tAdRzasyAnumananasya hiMsAM pratyahetutvAdvyarthatvAcca / ucyate / yatra hi rAjAdipArataMtryAtsvayaM manasA pravRtto'pi pravRtti * viccheda bhayAdAgAmidaNDabhayAdvA zithilaprayato rAjAdyanumatimapekSate tatrAnuma -- 1 nAsyAnyasmilloke kha. 2 viyogakaraNe kha. 3 samartha pravartayati Ga. 4 tAdRzamananasya kha. For Private And Personal Use Only Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prAyazcittaprakaraNam 5 ] mitAkSarAsahitA / 377 tirhantuH pravRttimupodvalayantI hiMsA phalaMprati hetutAM pratipadyate / tathA yo'pi bhartsanatADhanadhanApahArAdinA parAnkopayati so'pi maraNahetubhUtamanyUtpAdanadvAreNa hiMsA heturbhavatyeva / ataeva viSNunoktam- 'AkuSTastADito vApi dhanairvA viprayojitaH / yamuddizya tyajetprANAMstamAhurbrahmaghAtakam // ' iti / tathA - 'jJAtimitrakalatrArthaM suhRtkSetrArthameva ca / yamuddizya tyajetprANAMstamA hurbrahmadhAtakam // iti / naca kRteSvapyAkrozanAdiSu kasyacinmanyUtpazyadarzanAdakAraNateti zaGkanIyam / puruSasvabhAvavaicitryAt / ye alpatareNApi nimittena jAtamanyavo bhavanti teSvavyabhicAra iti nAkAraNatA / eteSAM cAnugrAhakaprayojakAdInAM pratyAsattivyavadhAnApekSayA vyApAragatagurulAghavApekSayA ca phailagurulAghavAt prAyazcittagurulAghavaM boddhavyam / - ' yo bhUya Arabhate tasmimphalavizeSaH', iti vacanAt / tathA hyanugrAhakasya tAvatsvayameva hiMsAyAM pravRttatvena svatantrakartRtve satyapi sAkSAtprANaviyogaphalakakhaDga prahArAdivyApArayogitvAbhAvena sAkSArakartRvadbhUyo hiMsArambhakatvAbhAvAdalpaphalatvamalpaprAyazcittatvaM ca / prayojakasya tu svatantrakartRpravRttijanakatvena vyavahitatvAttato'lpaphalatvam / prayojakAnAM madhye parArthapravRttatvenopadeSTuralpaphalatvam // nanu prayojaka hastasthAnI - yatvAtprayojyasya na phalasaMbandho yuktaH / yadi paraprayuktyA pravartamAnasyApi saMbandhastarhi sthapatitaDAgakhanitRprabhRtInAmapi mUlyena pravartamAnAnAM svargAdiphalaprAptiprasaGgaH / ucyate / zAstroktaM phalaM prayoktarIti nyAyenAdhikArikartRgataphalajanakA devaikUpataDAga nirmANAdayaH / naca sthapatitaDAgakhanitrAdayo devapataDAgakaraNAdiSvadhikAriNaH / asvargakAmitvAt / atra punaH paraprayuktyA pravartamAnAnAmapyahiMsAyAmadhikAritvAdbhavatyeva tadvyatikramanibandhano doSaH / anumantustu prayojakAdapyalpaphalatvaM prayojakavyApArAdvahiraGgatvA laghutvAccAnumananasya / nimittakartuH punarAkozakAdeH pravRttihetubhUtamanyujanakatvena vyavahitatvAnmaraNAnusaMdhAnaM vinA pravRttatvAccAnumantuH sakAzAdapyalpaphalatvam // nanu yadi vyavahitasyApi kAraNatvaM tarhi mAtApitrorapi hantRpuruSotpAdanadvAreNa hanana kartRtvaprasaGgaH / ucyate / nahi pUrva bhAvitvamAtreNa kAraNatvam kAraNakAraNatayApi tathAbhAvitvopapatteH / yatkhalu svarUpAtiriktakAryotpatyanuguNavyApArayogi bhavati tadvi kAraNam / yadi rathantarasAmA somaH syAdaindravAyavAgrAn grahAn gRhNIyAditi rathantarasAmateva RtoraindravAyavAgratAya kAraNaM / nahi tatra somayAgaH svarUpeNa kAraNaM vyabhicArAt / naca pitrostAdRgvidha kAraNalakSaNayogitvamiti nAtiprasaGgaH / anenaiva nyAyena dharmAbhisaMdhinA nirmitakUpavApyAdau pramAdapatitabrAhmaNAdimaraNe khAnayiturdoSAbhAvaH / nahi kUpo'nena khAnitaH ato'hamAtmAnaM vyApAdayAmItyevaM kUpakhanana nimittaM vyApAdanaM yathAkrozAdau / ataH kUpakarturapi kAraNakAraNatvameva na punahiMsAhetulyamiti mAtApitRtulyataiva / tathA kacitsatyapi hiMsAnimittayogitve paropa - 1 tathAnyapi kha. 2 phalaMguru kha 3 devakulataDAga. ka. ga. Ga. 4 taDAgakartrAdayo kha. 5 dapyaphalatvam kha. 6 yatA kAraNaM Ga. 7 nAstiprataMgaH ka. For Private And Personal Use Only Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 378 yAjJavalkyasmRtiH / [ prAyazcittAdhyAyaH kArArthapravRttau vacanAddoSAbhAvaH / yathAha saMvartaH - ' bandhane gozcikitsArthe gUGranter | kRte vipattizcetprAyazcittaM na vidyate // auSadhaM snehamAhAraM brahmahatyAsamAnyAha gobrAhmaNAdiSu / dIyamAne vipattiH syAnna sa pApena lipyate // dAhacchedazirAbhedaprayatairupakurvatAm / prANasaMtrANasiddhyarthaM prAyazcittaM na vidyate // ' iti / etaJcAdAnanidAnanipuNamiSagviSayam / itarasya tu 'bhipamithyAcara - dApyaH' ityatra doSo darzitaH / yatratu mamyunimittAkrozanAdikamakurvato'pi nAma gRhItvonmAdAdinAtmAnaM vyApAdayati tatrApi na doSaH / - ' akAraNaM tu yaH kazcidvijaH prANAnparityajet / tasyaiva tatra doSaH syAnna tu yaM parikIrtayet // ' iti smaraNAt // tathA yatrApyAkrozakA dijanita manyurAtmAnaM khaDgAdinA prahRtya maraNAdavagAkrozanAdikantra dhanadAnAdinA saMtoSito yadi janasamakSamucaiH zrAvayati nAnAzakasyAparAdha iti tatrApi vacanAnna doSaH / yathAha viSNuH'uddizya kupito hatvA toSitaH zrAvayetpunaH / tasminmRte na doSo'sti dvayoru. cchrAvaNe kRte // ' iti / eteSAM ca prayojakAdInAM doSagurulaghubhAvaparyAlocanayA prAyazcittavizeSaM vakSyAmaH // 227 // gurUNAmadhyadhikSepo vedanindA suhRdvadhaH / brahmahatyAsamaM jJeyamadhItasya ca nAzanam // 228 // gurUNAmAdhikyenAdhikSepaH anRtAbhizaMsanam | 'guroranRtA mizaMsanamiti mahApAtakasamAni' iti gautamasmaraNAt / etacca lokAvidita doSAbhizaMsanaviSayam / 'doSaM buddhA na pUrvaH pareSAM samAkhyAtA syAtsaMvyavahAre cainaM pariharet' ityApastamba smaraNAt / nAstikyAbhinivezena vedakutsanam / suhRnmitraM tasyAbrAhmaNasyApi vadhaH / adhItasya vedasyAsacchAstravinode nAlasyAdinA vA nAzanaM vismaraNam / etAni pratyekaM brahmahatyAsamAni / yatpunaH 'svAdhyAyAgnisutatyAgaH' ityadhIta tyAgasyopapAtakamadhye parigaNanaM tatkathaMcitkuTumbabharaNAkulatayA sacchAstra zravaNavyapratayA vA vismaraNe draSTavyam // 228 // surApAnasamAnyAha - niSiddhabhakSaNaM jaiyamutkarSe ca vaco'nRtam / rajasvalAmukhAkhAdaH surApAnasamAni tu // 229 // niSiddhaM lazunAdikaM tasya matipUrvaM bhakSaNam / ataeva manuH ( 5/19 ) - 'chatrAkaM vivarAhaM ca lazunaM grAmakukkuTam / palANDuM gRJjanaM caiva matyA jagdhvA patennaraH ||' iti / amatipUrve tu prAyazcittAntaram ( 5/30 1) -- ' amatyaitAni paT jagdhvA kRcchraM sAntapanaM caret / yaticAndrAyaNaM vApi zeSeSUpavasedahaH // ' 1 manyunAtmAnaM kha. 2 kartA dhanadAnA Ga. 3 sataH ka. 4 mutkarSe ca Ga. For Private And Personal Use Only Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prAyazcittaprakaraNam 5 ] mitAkSarAsahitA / 379 iti tenaivoktatvAt / jaihayaM kauTilyaM anyAbhisaMdhAnenAnyavAditvamanyakartRtvaM ca / atra ca jaihayamiti yadyapi sAmAnyenoktaM tathApi prAyazcittasya gurutvAnimittasyApi guruviSayaM jaihayamiti gauravaM gamyate / asti ca naimittikaparyAlocanayA nimittasya vizeSAvagatiH / yathA yasyobhAvagnI anugatau syAtAMduSTau bhavetAmabhinimlocetAMvA punarAdheyaM tatra prAyazcittirityatrobhAvityasya nimittavizeSeNatvena havirubhayatvAdavivakSitatve'pyagnidvayaniSpAdakapunarAdheyarUpanaimittikavidhibalAdagnidvayAnugatireva nimittamiti kalpyate tathAnApIti yuktaM nimittagauravakalpanam / tathA samutkarSanimittaM rAjakulAdAvacaturveda eva caturvedo'hamityanRtabhASaNam / rajasvalAyA (: kAmavazena) vakrAsavasevanametAni surApAnasamAni // 229 // suvarNasteyasamAnyAha azvaratnamanuSyastrIbhUdhenuharaNaM tathA / nikSepasya ca sarva hi suvarNasteyasaMmitam // 230 // azvAdInAM brAhmaNasaMbandhinAM nikSepasya ca suvarNavyatiriktasyApacaraNametatsarva suvarNaste yasamaM veditavyam // 230 // gurutalpasamAnyAha sakhibhAryAkumArISu svayoniSvantyajAsu ca / sagotrAsu sutastrISu gurutalpasamaM smRtam // 231 // sakhA mitraM tasya bhAryA, kumAryuttamajAtIyA kanyakA tAsu |-'skaamaasvnulomaasu na doSassvanyathA damaH / dUSaNe tu karaccheda uttamAyAM vadhastathA // ' iti tatraiva daNDavizeSapratipAdanAtprAyazcittagurutvaM yuktam / svayonirbhaginI / antyajA cANDAlI / sagotrA samAnagotrA / sutastrI supA / etAsAM gamanaM pratyeka gurutalpasamam / etacca retaHsekAdUrdhva veditavyam / arvAnivRttau tu na gurutalpasamatvaM kiMtvalpameva prAyazcittam / (11158)- retaHsekaH svayonISu kumArISvantyajAsu ca / sakhyuH putrasya ca strISu gurutalpasamaM viduH // ' iti mAnave retaHseka iti vizeSaNopAdAnAt / sagotrAgrahaNenaiva siddhe punaH sutastrIgrahaNaM prAyazcittagauravapratipAdanArtham / atra ca brahmahatyAdisamatvavacanaM gurvadhikSepAdestattannimittaprAyazcittopadezArtham / nanu vedanindAdau doSasya laghutvAddurutaraM brahmahatyAdiprAyazcittaM na yujyate / maivam / guruprAyazcittopadezabalAdeva doSagurutvAvagateH / naca brahmahatyAdiprAyazcittAtidezArthamevedaM vacanaM na bhavati, kiMtu doSagauravamAtrapratipAdanaparamityAzaGkanIyam / yatastAvanmAtrapratipAdanaparatve brahmahatyAsamamidaM gurutalpasamamityAdibhedena samatvAbhidhAnaM nopapadyate / tacca prAyazcittaM samazabdenopadizyamAnaM brahmahatyAdiprAyazcittebhyaH kiMcinyUnamevopadizyate / 'loke rAjasamo mantrI' tyAdivAkyeSu samazabdasya kiMciddhIne prayogadarzanAt, mahataH pA 1 viSayaM yajjaiyamiti kha. 2 vizeSatvena Ga. 3 gurutvamavagamyate kha. yA0 35 For Private And Personal Use Only Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 380 yAjJavalkyasmRtiH / 'prAyazcittAdhyAyaH takasyetarasya ca tulyatvasyAyuktatvAcca / evaMca sati yAjJavalkyena brahmahatyAsadattaraimapi brahmajjhatva vedanindA suhRdvadhAnAM manunA yatsurApAnasAmyam / ( 1156 ) - 'brahmojjhatA vedanindA kauTasAkSyaM suhRdvadhaH / gehitAcAjyayojagdhiH surApAnasamAni SaT // ' ityuktaM tatprAyazcittavikalpArtham / evamanye vapi vacaneSu virodhaH parihartavyaH / yattu vasiSThena - 'guroralI kanirbandhe kRcchraM dvAdazarAtrakaM caritvA sacailaH snAto guruprasAdAt pUto bhavati' iti laghuprAyazcittamuktaM tadamatipUrva sakRdanuSThAne ca veditavyam // 231 // gurutalpAtidezamAha - pituH svasAraM mAtuzca mAtulAnIM supAmapi / mAtuH sapatnIM bhaginImAcAryatanayAM tathA / / 232 // AcAryapatnIM svasutAM gacchaMstu gurutalpagaH / liGgaM chiccA vardhastasya sakAmAyAH striyA api // 233 // pitRSvasrAdayaH prasiddhAstAH gacchan gurutalpagatasya liGgaM chitvA rAjJA vadhaH kartavyo daNDArthaM prAyazcittaM ca tadeva / cazabdAdvAjJIpravrajitAdInAM grahaNam / yathAha nAradaH - 'mAtA mAtRSvasA zvazrUrmAtulAnI pitRSvasA / pitRvyasakhizi 1 yatrI bhaginI tatsakhI svaSA // duhitAcArya bhAryA ca sagotrA zaraNAgatA / rAjJI pravrajitA dhAtrI sAdhvI varNottamA ca yA // AsAmanyatamAM gacchangurutalpaga ucyate / ziznasyotkartanAttatra nAnyo daNDo vidhIyate // ' iti / rAjJI rAjyasya karturbhAryA, na kSatriyasyaiva / tadgamane prAyazcittAntaropadezAt / dhAtrI mAtRvyatiriktA stanyadAnAdinA poSayitrI / sAdhvI vratacAriNI / varNottamA brAhmaNI / atra mAtRgrahaNaM dRSTAntArtham / ayaM ca liGgacchedavadhAtmako daNDo brAhmaNavyatiriktasya / - - 'na jAtu brAhmaNaM hanyAtsarvapApeSvavasthitam' iti tasya vadhaniSedhAt vadhayaiva prAyazcittarUpatvAt / asya ca viSayaM gurutalpaprAyazcittaprakaraNe prapaJcayivyAmaH / atra snuSAbhaginyoH pUrvazlokena gurutalpasamIkRtayoH punargrahaNaM prAyazcivikalpArtham / yadA punaretAH striyaH sakAmAH satya etAneva puruSAnvazIkRtyopabhuJjante tadA tAsAmapi puruSavadvadha eva daNDaH prAyazcittaM ca / etAni gurvadhikSepAditanayAgamanaparyantAni mahApAtakAtidezaviSayANi sadyaHpatanahetutvAtpAtakAnyucyante / yathAha yamaH -- ' mAtRSvasA mAtRsakhI duhitA ca pitRSvasA / mAtulAnI svasA zvazrUtvA sadyaH patennaraH // ' iti gautamena punaranyeSAmapi pAtakatvamuktam / mAtRpitRyonisaMbaddhAGgastena nAstikaninditakarmAbhyAsipatitAtyAgyapatitatyAginaH patitAH pAtakasaMyojakAzceti / teSAM ca mahApAtakopapAtakamadhyapAThAnmahApAtakAnyUnatvamupapAtakAcca gurutvamavagamyate / taduktam- 'mahApAtakatulyAni pApAnyuktAni yAni tu / tAni pAtakasaMjJAni tanyUnamupapAta 1 garhitAnnAdyayoH iti pAThaH. 2 vadhastatra kha 3 daNDArthaH kha. For Private And Personal Use Only Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prAyazcittaprakaraNam 5] mitAkSarAsahitA / 381 kam // ' iti / tathA cAGgirAH - ' pAtakeSu sahasraM syAnmahastu dviguNaM tathA / upapApe turIyaM syAnnarakaM varSasaMkhyayA // ' iti // 232 // 233 // evaM mahApAtakAni tatsamAni ca pAtakAni parigaNayyopapAtakAni parigaNayitumAha govadha vrAtyatA steyamRNAnAM cInapakriyA / anAhitAgnitA paNyavikrayaH parivedanam // 234 // bhRtAdadhyayanAdAnaM bhRtakAdhyApanaM tathA / pAradAryaM pArivizyaM vArdhuSyaM lavaNakriyA / / 235 / / strIzUdraviTkSatravadho ninditArthopajIvanam / nAstikyaM vratalopazca sutAnAM caiva vikrayaH // 236 // dhAnyakupyapazu steyamayAjyAnAM ca yAjanam / pitRmAtRsutatyAgastaDAgArAmavikrayaH || 237 // kanyAdUSaNaM caiva pairivindakayAjanam / kanyApradAnaM tasyaiva kauTilyaM vratalopanam || 238 // Atmano'rthe kriyArambho madyapastrIniSevaNam / svAdhyAyAnitatyAgo bAndhavatyAga eva ca / / 239 // indhanArthaM drumacchedaH strIhiMsauSadhajIvanam / hiMsrayatravidhAnaM ca vyasanAnyAtmavikrayaH || 240 // zUdrapreSyaM hInasakhyaM hInayoniniSevaNam / tathaivAnAzrame vAsaH parAnaparipuSTatA // 249 // asacchAstrAdhigamanamAkareSvadhikAritA / bhAryAyA vikrayazcaiSAmekaikamupapAtakam // 242 // govadho gopiNDa vyApAdanam / kAle'nupanItatvaM vrAtyatA / brAhmaNasuvarNatarasamavyatiriktaparadravyApaharaNaM steyam / gRhItasya suvarNAderapradAnam / RNAnAmanapAkaraNam / tathA devarSipitRRNAM saMbaindhyaNasthAnapAkaraNaM ca / satyadhikAre'nAhitAgnitvam // nanu jyotiSTomAdikAmazrutayaH svAGgabhUtAniniSpattyarthamAdhAnaM prayuJjata iti mImAMsakaprasiddhiratazca yasyAgnibhiH prayojanaM tasya tadupAyabhUtarard pravRttidyArthina iva dhanArjane / yasya punaranibhiH prayojanaM nAsti tasyApravRttiriti kathamanAhitAgnitAdoSaH / ucyate / bhasmAdevAdhAnasyA 1 varSmasaMkSayAt Ga. 2 cAnapAkriyA kha. 3 parivedaka Ga. 4 saMbandhyarNasyA kha. For Private And Personal Use Only Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 382 yaajnyvlkysmRtiH| [prAyazcittAdhyAyaH vazyakatvavacanAnnityazrutayo'pi sAdhikAritvAvizeSAdAdhAnasya prayojikA iti smRtikArANAmabhiprAyo lakSyata ityadoSaH / tathA apaNyasya lavaNAdervikrayaH / sahodarasya jyeSThasya tiSThataH kanIyaso bhrAturdArAgnisaMyogaH parivedanam / paNapU. rvAdhyApakAdadhyayanagrahaNam / paNapUrvAdhyApanam / paradArasevanaM gurudAratatsamavyatirekeNa / pArivittyaM kanIyasi kRtavivAhe jyeSThasya vivAharAhityam / vAdhuSyaM pratiSiddhavRddhyupajIvanam / lavaNakriyA lavaNasyotpAdanam / striyA vadhaH abA. hmaNyA apyAtreyIvyatirekeNa / zUdravadhaH / adIkSitavikSatriyavadhaH / ninditArthopajIvanamarAjasthApitArthopajIvanam / nAstikyaM nAsti paraloka ityAdyabhinivezaH / vratalopo brahmacAriNaH strIprasaGgaH / sutAnAmapatyAnAM vikrayaH / dhAnyaM brIhyAdi, kupyamasAradravyaM pusIsAdi, pazavo gavAdayasteSAmapaharaNam / 'govadho vrAtyatA steya'mityanena steyagrahaNenaiva siddhe punardhAnyakupyAdisteyagrahaNaM nityArtham / ato dhAnyAdivyatiriktadravyasteye nAvazyametadeva prAyazcitta. mapitu tato nyUnamapi bhavatyeva / etena bAndhavatyAgagrahaNenaiva siddhe punaH pitrAdityAgagrahaNaM vyAkhyAtam / ayAjyAnAM jAtikarmaduSTAnAM zUdavAtyAdInAM yAjanam / pitRmAtRsutAnAmapatitAnAM tyAgo gRhAnniSkAsanam / taDAgasyArAmasya codyAnopavanAdervikrayaH / kanyAyA saMdUSaNamaGgulyAdinA yonividAraNaM natu bhogaH / tasya sakhibhAryAkumArISviti gurutalpagasamatvasyoktatvAt / parivindakayAjanaM tasya ca kanyApradAnam / kauTilyaM guroranyatra / guruviSayasya tu kauTilyasya surApAnasamatvamuktam / punavratalopagrahaNamaziSTApratiSiddheSvapi zrIharicaraNakamalaprekSaNAt prAk tAmbUlAdikaM na bhakSayAmItyevaMrUpeSu prAptyarthaM natu snAtakavrataprAtyartham / tatra (11|203)-'naatkvrtlope ca prAyazcittamabhojanam' iti manunA laghuprAyazcittasya pratipAditatvAt // tathAtmArthaM ca pAkalakSaNakriyArambhaH / (manuH 3|118)-'apN sa kevalaM bhute yaH pacatyAtmakAraNAt' iti tasyaiva pratiSiddhatvAt / kriyAmAnaviSayatve tu pratiSedhakalpanAyA gauravaM syAt / madyapAyAH striyAH jAyAyA api niSevaNamupabhogaH / svAdhyAyatyAgo vyAkhyAtaH / agnInAM ca zrautasmArtAnAM tyAgaH / sutatyAga saMskArAdyakaraNam / bAndhavAnAM pitRvyamAtulAdInAM tyAgaH sati vibhave aparirakSaNam / pAkAdidRSTaprayojana siddhyarthamAdrumacchedo na tvAhavanIyaparirakSaNArthamapi / striyA hiMsayA auSadhena ca vartanaM jIvanaM strIhiMsauSadhajIvanam / tatra strIjIvanaM nAma bhAyA~ paNyabhAvena prayojya tallabdhopajIvanam, strIdhanenopajIvanaM vA / hiMsayA jIvanaM prANivadhena jIvanam / auSadhajIvanaM vazIkaraNAdinA / hinayantrasya tilekSupIDAkarasya pravartanam / vyasanAni mRgayAdInyaSTAdaza / Atmavikrayo 1 sAdhikAratvAvizeSA Ga. 2 vRtyupajIvitvam Ga. 3 pratiSedhe Ga. 4 karaNena Ga. 5 mRgayAdInyaSTAdaza vyasanAni manusmRtau (7 zlo. 47-53) 'mRgayA'kSA divAsvApaH parivAdaH striyo madaH / tauryatrikaM vRthATyA ca kAmajo dazako gaNaH // paizunyaM sAhasaM droha IrSyAsUyArthadUSaNam / vAgdaNDajaM ca pAruSyaM krodhajo'pi gaNo'STakaH // dvayorapyetayormUlaM yaM sarve kavayo For Private And Personal Use Only Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prAyazcittaprakaraNam 5] mitaakssraashitaa| 383 dravyagrahaNena paradAsyakaraNam / zUdrasevanaM hIneSu maitrIkaraNam / anUDhasavarNadArasya kevalahInavarNadAropayamanaM sAdhAraNastrIsaMbhogazca / anAzramavAsaH agRhItAzramitvaM satyadhikAre / parAnnaparipuSTatA parapAkaratitvam / asacchAstrasya cArvAkAdinanyasyAdhigamaH / sarvAkareSu suvarNAdyutpattisthAneSu rAjAjJayAdhikAritvam / bhAryAyA vikrayaH / cazabdAnmanvAdyuktAbhicArAmatipUrvalazunAdibhakSaNAdergrahaNam / eSAM govadhAdInAM pratyekamupapAtakasaMjJA veditavyA / manunA punaranyAnyapi nimittAni jAtibhraMzakarasaMkarIkaraNApAtrIkaraNamalinIkaraNasaMjJAni parigaNitAni / (manuH 11 / 67-70)-'brAhmaNasya rujAkRtyA ghrAtira yamadyayoH / jaihayaM puMsi ca maithunyaM jAtibhraMzakaraM smRtam // kharAzvoSTramRgebhAnAmajAvikavadhastathA / saMkarIkaraNaM jJeyaM mInAhimahiSasya ca // ninditebhyo dhanAdAnaM vANijyaM zUddhasevanam / apAtrIkaraNaM jJeyamasatyasya ca bhASaNam // kRmikITavayohatyA madyAnugatabhojanam / phalaidhaHkusumasteyamadhairya ca malAvaham // ' iti // ato'nyanimittajAtaM prakIrNakaM kathyate // brahadviSNanA ca samastAni prAyazcittanimittAnyuttarottaraM laghIyAMsi pRthaksaMjJAbhedabhinnAni darzitAni- 'brahmahatyA surApAnaM brAhmaNasuvarNApaharaNaM gurudAragamanamiti mahApAtakAni tatsaMyogazca / mAtRgamanaM duhitRgamanaM snuSAgamanamityatipAtakAni / yAgasthakSatriyavadho vaizyasya ca rajasvalAyAzcAntarvatyAzcAsagotrAyAzcAvijJAtasya garbhasya zaraNAgatasya ca ghAtanaM brahmahatyAsamAni / koTasAkSyaM suhRdUdha ityetau surApAnasamau / brAhmaNasya bhUmiharaNaM suvarNasteyasamam / pitRvyamAtAmahamAtulanRpapatyabhigamanaM gurudAragamanasamam / pitRSvasamAtRSvasRgamanaM zrotriyaviMgupAdhyAyamitrapatyabhigamanaM ca / svasuH sakhyAH sagotrAyA uttamavarNAyA rajasvalAyAH zaraNAgatAyAHpravrajitAyAH nikSiptAyAzca gamanamityetAnyanupAtakAni / anRtavacanaM samutkarSe rAjagAmi ca paizunam / gurozvAlIkanirbandho vedanindA adhItasya tyAgo'gnipitRmAtRsutadArANAM ca abhojyAnnabhakSaNaM parasvApaharaNaM paradArAnugamanamayAjyAnAM ca yAjanaM vrAtyatA bhRtakAdhyApanaM bhRtakAdhyayanAdAnaM sarvAkareSvadhikAro mahAyaapravartanaM dumagulmalatauSadhInAM hiMsayA jIvanamabhicAramUlakarmasu ca pravRttirAtmAthakriyArambhaH anAhitAgnitA devarSipitRRNAmRNayAnapakriyA asacchAstrAdhigamanaM nAstikatA kuzIlatA madyapastrIniSevaNamityupapAtakAni / brAhmaNasya rujaHkaraNama neyamadyayodmati hayaM pazuSu puMsi ca maithunAcaraNamityetAni jAtibhraMzakarANi / grAmyAraNyapazUnAM hiMsanaM saMkarIkaraNam / ninditebhyo dhanAdAnaM vANijyaM kusIdajIvanaM viduH / taM yatnena jayellobhaM duSTAvetAvubhau gaNau // pAnamakSAH striyazcaiva mRgayA ca yathAkramam / etatkaSTatamaM vidyAccatuSkaM kAmaje gaNe // daDasya pAtanaM caiva vAkpAruSyArthadUSaNe / krodhaje'pi gaNe vidyAtkaSTametatrikaM sadA // saptakasyAsya vargasya sarvatraivAnuSaGgiNaH / pUrvaM pUrva gurutara vidyAdyasanamAtmavAn // vyasanasya ca mRtyozca vyasanaM kaSTamucyate / vyasanyadhodho vrajati kharyAtyavyasanI mRtH|| iti / 1 zcAtrigotrAyAH kha. 2 paizunyam kha. 3 gulmavallIlatauSadhInAM kha. 4 syAnapAkriyA kha. For Private And Personal Use Only Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 384 yAjJavalkyasmRtiH [prAyazcittAdhyAyaH asatyabhASaNaM zUgasevanamityapAtrIkaraNAni / pakSiNAM jalacarANAM jalajAnAM ca ghAtanaM kRmikITaghAtanaM madyAnugatabhojanamiti malAvahAni / yadanuktaM tatprakIrNakam' iti // kAtyAyanena tu mahApAtakasamAnAM viSNunApyupapAtakatvenokAnAM pAtakasaMjJA darzitA-'mahApApaM cAtipApaM tathA pAtakameva ca / prAsanikaM copapApamityevaM paJcako gaNaH // ' iti // nanUpapAtakAdInAM kathaM pAtakatvaM patanahetutvAbhAvAt / yadi teSAmapi patanahetutvaM tarhi mAtRpitRyonisaMbaddhAGga ityAdiparigaNanamanarthakam / athaivamucyate / yadyapi mahApAtakatatsameviva sadyaHpAtityahetutvaM nAsti tathApyabhyAsApekSayA pAtityahetutvamaviruddham / ninditakarmAbhyAsAditi gautamavacanAditi / maivam / abhyAsasthAnirUpyamANatvAt dviH zatakRtvo veti tatrAvizeSe'GgIkriyamANe yo'pi dvirdivA svapiti yaH zatakRtvo vA govadhaM karoti tayoravizeSeNa pAtityaM syAt / atrocyate / yatrArthavAde pratyavAyavizeSaH zrUyate prAyazcittabahutvaM vA tasminninditakarmaNi yAvatyabhyasyamAne mahApAtakatulyatvaM bhavati tAvAnabhyAsaH pAtityahetuH / divAsvamAdau tu sahasrakRtvo'pyabhyasyamAne na mahApAtakatulyatvaM bhavatIti na tatra pAtityamato yuktamupapAtakAderabhyAsApekSayA patanahetutvam // 234-242 // evaM vyavahArArthaM saMjJAbhedasahitaM prAyazcittanimittaparigaNanaM kRtvA naimittikAni pradarzayitumAha zirakapAlI dhvajavAnbhikSAzI karma vedayan / brahmahA dvAdazAbdAni mitabhukzuddhimApnuyAt // 243 // zirasaH kapAlamasyAstIti ziraHkapAlI / tathA dhvajavAn (1972)'kRtvA zavazirodhvajam' iti manusmaraNAt / anyacchiraHkapAlaM daNDAgrasamA. ropitaM dhvajazabdavAcyaM gRhNIyAt / taJca kapAlaM svavyApAditabrAhmaNaziraHsaMbandhi grAhyam / 'brAhmaNo brAhmaNaM ghAtayitvA tasyaiva ziraHkapAlamAdAya tIrthAnyanusaMcaret' iti zAtAtapasmaraNAt / tadalAbhe'nyasyaiva brAhmaNasya grAhyam / etadu. bhayaM pANinaiva grAhyam / 'khaTvAGgakapAlapANiH' iti gautamasmaraNAt / khaTdA. zabdena daNDAropitaziraHkapAlAtmako dhvajo gRhyate na punaH khttttaikdeshH| 'mahokSaH khaTvAGgaM parazuH' ityAdivyavahAreSu tasyaiva prasiddheH / etacca kapAladhAraNaM cihvArtha na punarbhojanArtha mikSArtha vaa|-'mRnmykpaalpaannirbhikssaayai grAma pravizet' iti gautamasmaraNAt / tathA vanavAsinA ca tena bhavitavyam / (11 // 72)-'brahmahA dvAdazAbdAni kuTIM kRtvA vane vaset' iti manusmaraNAt / grAmasamIpAdau vA / (manuH 11178)-'kRtavApano vA nivasevAmAnte govaje'pi vA / Azrame vRkSamUle vA gobrAhmaNahite rataH // ' iti tenaivoktatvAt / kRtavApano veti vikalpAmidhAnAjaTI veti lakSyate / ataeva saMvartaH-'pra. rahA dvAdazAbdAni bAlavAsA jaTI dhvajI' iti / tathA bhikSAzanazIlazva bha. 1 nupAtakatvena kha. 2 brahmahA dvAdazasamA iti pAThaH. 3 sarvabhUtahite ga. 4 cIravAsA jaTI kha. For Private And Personal Use Only Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prAyazcittaprakaraNam 5] mitaakssraashitaa| vet / bhikSA ca lohitakena mRnmayakhaNDazarAveNa grAhyA / -lohitakena khaNDazarAveNa grAmaM bhikSAyai pravizet' iti ApastambasmaraNAt / saptAgArANyevA. amiSTaM labhyeta vAnavetyevamasaMkalpitAni bhikSArtha pravizet 'saptAgArANyasaMkalpitAni caredrekSam' iti vasiSThamaraNAt / tathaikakAla eva sA mAjhA |'ekkaalaahaarH' iti tenaivoktatvAt / etacca bhaikSaM brAhmaNAdivarNeSveva kAryam'cAturvaNrye caredvekSaM khadAGgI saMyatAtmavAn' iti saMvartasmaraNAt / tathA brahmahAsmIti svakarma khyApayan dvAri sthito bhikSA yAcet |--'veshmno dvAri tiSThAmi bhikSArthI brahmaghAtakaH' iti parAzarasmaraNAt / ayaMca bhaikSAzitvaniyamo vanyairjIvanAzaktau drssttvyH|-'bhikssaayai pravizedrAmaM vanyairyadi na jIvati' iti saMvartasmaraNAt / tathA brahmacaryAdiyuktena ca tena bhavitavyam / khaTAGgakapAlapANidizavatsarAnbrahmacArI bhikSAyai grAmaM pravizetkarmAcakSANaH / yathopakAmetsa saMdarzanAdAryasya ('usthitastu divA tiSThedupaviSTastathA nizi / etadvIrAsanaM nAma sarvapApapraNAzanam ||')-'sthaanaasnaabhyaaN viharetsavaneSUdakopasparzI zuddhyet' iti gautamasmaraNAt / brahmacArigrahaNaM ca 'varjayenmadhumAMsagandhamAlyAdivAsvapnAJjanAbhyaJjanopAnacchatrakAmakrodhalobhamohaharSanRtyagItaparivAdanabhayAni' iti brahmacAriprakaraNoktAviruddhadharmaprAptyartham / ataeva zaGkhaH-'sthAnavIrAsanI maunI maujI daNDakamaNDaluH / bhikSAcaryAgnikArya ca kUSmANDIbhiH sadA jpH||' iti / tasya bhavediti zeSaH // atra savaneSUdakasparzIti snAnavidhAnAttadaGgabhUtamantrAdiprAptirapyavagamyate / tathA 'zucinA karma kartavya'mityasya sarvakarmAdhAraNAvAdvatacaryAGgabhUtazaucasaMpattyarthaM snAnavAmadhyopAsanamapi kAryam / tasyApi zaucApAdanadvAreNa sarvakarmazeSatvAt / tathAca dakSA-'saMdhyAhIno'zucinityamanahaH sarvakarmasu / yatkiMcitkurute karma na tasya phalabhAgbhavet // ' iti / naca 'dvijAtikarmabhyo hAniH patanam' iti vacanAt saMdhyopAsanAyAzca dvijAtikarmatvAdaprAptiriti zaGkanIyam / yasmAtpatitasyaiva vratacaryopadezAttadaGgatayaiva sNdhyopaasnaadipraaptiH| arato 'dvijAtInAmadhyayanamijyA dAnaM brAhmaNasyAdhikAHpravacanayAjanapratigrahAH' ityAdInAmeva dvijAtikarmaNAM vratacaryAnaGgabhUtAnAM hAnirna sarveSAm / tAvanmAtrabAdhena hAnivacanasya caritArthatvAt / iyaM ca manuyAjJavalkyagautamAdipratipAditA dvAdazavArSikavatacayakaiva na punrbhinnaa| parasparasApekSatvAdavirodhAcca / tathAhi / bhikSAzI karma vedayannityukte kiM bhikSApAtraM keSAM vA gRheSu katiSu vetyAkAGkSA jAyetaiva / tatra 'lohitakena khaNDazarAveNa' ityApastambavacanaiH paripUraNamaviruddham / ataH sarvairekakalpopadezAtkaizviduktaM manugautamAdhuktetikartavyatAyAH parasparasApekSatve'pi vikalpa iti tadanirUpyaivoktamiti mantavyam / evaM dvAdazavarSANi vratacaryAmAvartya brahmahA zuddhimAmuyAt / iyaM cA 1 NyevAtra mRSTaM labhyate nAtretyevamasaMkalpitAni kha. 2 tathA sAyaMkAla eva kha. 3 saMyata: pumAn ka. Ga. 4 bhikSAM caret kha. 5 khaTvAGgapANiHkha. 6 idaM pacaM Ga. pustaka evAsti. 7 sthAnAzanAbhyAM U. 8 sAdhAraNasmaraNatvAt kha. For Private And Personal Use Only Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 386 yaajnyvlkysmRtiH| [prAyazcittAdhyAyaH kAmakRtabrahmavadhaviSayA / (11189) iyaM vizuddhiruditA pramApyA'kAmato dvijam / kAmato brAhmaNavadhe niSkRtirna vidhIyate // ' iti mnusmrnnaat|| atredaM cintanIyam / kiM dvibrAhmaNavadhe prAyazcittasya tantratvamutAvRttiriti / tatra kecinmanyante brahmahA dvAdazAbdAnItyatra brahmazabdasyaikasmindvayorbahuSu sA. dhAraNatvAdekasminbrAhmaNavadhe yatprAyazcittaM tadeva dvitIye tRtIye'pi / tatraikagrAhmaNavadhanimittaikaprAyazcittAnuSThAne satIdaM kRtamidaM neti na zakyate vaktum / dezakAlakartRNAM prayogAnubandhabhUtAnAmabhedenAgRhyamANavizeSatvAttantrAnuSThAnenaiva pApakSayalakSaNakAryaniSpattiryuktA / yathA tantrAnuSThitaiH prayAjAdibhirAgneyAdiSu tantreNaivAnekopakAralakSaNakAryANAM niSpattiH / nacaivaM vAcyam 'dvitraMbrAhmaNavadhe pApasya gurutvAdenasi guruNi gurUNi laghuni laghUni' iti, gautamavacanAdAvRttameva prAyazcittAnuSThAnaM yuktam , vilakSaNakAryayostantreNa niSpattyanupapateriti / yato nedaM vacanamAvRttividhAyakaM kiMtUpadiSTAnAM gurulaghukalpAnAM vyavasthApratipAdanaparam / naca dvitIyabrAhmaNavadhe pApasya gurutvaM, pramANAbhAvAt / yacca manudevalAbhyAmuktam-'vidheH prAthamikAdasmAdvitIye dviguNaM #veta / tRtIye triguNaM proktaM caturthe nAsti niSkRtiH // ' iti, tadapi 'pratinimittaM naimittikazAstramAvartate' iti nyAyena, dvibrAhmaNavadhagocaranaimittikazAstrAvRttyanuvAdena caturthe tadabhAvavidhiparam, na punardvitIyabrahmavadhe prAyazcitAnuSThAnadvaiguNyavidhiparamapi / vAkyabhedaprasaMgAt / tasmAt dvivabrAhmaNavadhe'pi sakRdeva dvAdazavArSikAdyanuSThAnaM yuktam, yathA 'amaye kSAmavate puroDAzamaSTAkapAlaM nirvape'dityAdigRhadAhAdinimitteSu coditAnAM kSAmavatyAdInAM yugapadanekeSvapi gRhadAhAdinimitteSu sakRdevAnuSThAnam / atrocyate / nahi vacanavirodhe nyAyaH prabhavati / vacanaM ca vidheH prAthamikAdityAdikaM dvivabrAhmaNavadhe prAyazcittAnuSTAnAvRttividhiparam / evaM sati nyAyalabhyatantrAnuSThAnabAdhenAvRttividhAvidaM vacanaM pravRttivizeSakaraM syAt / itarathA zAsvataH prAptyanuvAdakatvenAnarthakaM syAt / naca vAkyabhedaH / caturthAdibrahmavadhaparyudAsenetaratrAvRtaprAyazcittavidhAnenaikArthatvAt / kiMca / 'caturthe nAsti niSkRti'riti liGgadarzanAddhanyamAnabrAhmaNasaMkhyotkarSe doSagauravaM gamyate / tathA devalAdivacanAcca yatsyAdanabhisaMdhAya pApaM karma sakRtkRtam / tasyeyaM niSkRtidRSTA dharmavidbhirmanISibhiH // ' iti / naca vilakSaNayorgurulaghudoSayoH kSayastantreNa niSpadyate / ata evaMvidheSu doSagurutvena kAryavailakSaNyAdapi pratinimittaM naimittikasyAvRttiyuktA / kSAmavatyAdiSu punaH kAryasthAvailakSaNyAyuktastantrabhAva ityalaM prapaJcana / yaccedaM 'caturthe nAsti niSkRti'riti tadapi mahApAtakaviSayam / pApasyAtigurutvena prAyazcittAbhAvapratipAdanaparatvAt / ataH zUdrAmasevanAdau bahuzo'pyabhyaste tadanuguNaprAyazcittAvRttiH kalpanIyA na punaH prAyazcittAbhAvaH / ata evoktaM manunA (113140)-'pUrNe 1 kiM tatra dvitribrAhmaNavadhe Ga. 2 dvitribrAhmaNa kha. 3 dviguNaM caret kha. 4 naimittikamAvartate kha. 5 paramiti kha. parameva ga. 6 vRttiprAyazcitta a. For Private And Personal Use Only Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prAyazcittaprakaraNam 5] mitAkSarAsahitA / 387 cArnasyanasthAM tu zUdrahatyAvrataM caret' iti / idaM ca dvAdazavArSikaM vrataM sAkSAdvantureva / brahmaheti tasyaivAbhidhAnAt / anugrAhakaprayojakAdestu tattaddoSAnusAreNa prAyazcittatAratamyaM kalpanIyam / tatrAnugrAhako yatprAyazcittabhAjaM puruSamanugRhNAti sa tatprAyazcittaM pAdonaM kuryAt / atastasya dvAdazavArSikeNa pAdonaM navavArSikaM prayojakastvardhInaM SaGghArSikaM kuryAt / anumantA punaH sArdhapAdaM sArdhacaturvArSikaM nimittI tvekapAdaM trivArSikam / ataeva sumantuH - ' tiraskRto yadA vipro hatvAtmAnaM mRto yadi / nirguNaH sAhasAtkrodhAdgRhakSetrAdikAraNAt // traivArSikaM vrataM kuryAtpratilomAM sarasvatIm / gacchedvApi vizuddhyarthaM tatpApasyeti nizcitam // atyarthaM nirguNo vipro hyatyarthaM nirguNopari / krodhAdvai mriyate yastu nirnimittaM tu bharsitaH // vatsaratritayaM kuryAnnaraH kRcchraM vizuddhaye // ' iti / yadA punarnimityatyantaguNavAn AtmaghAtI cAtyantanirguNastadaikavarSameva brahmahatyAvrataM kuryAt / 'kezazmazrunakhAdInAM kRtvA tu vapanaM vane / brahmacaryaM caranvipro varSakena zudhyati // ' iti tenaivoktatvAt // anayaiva dizAnugrAhakaprayojakAdInAM ye'nugrAhakaprayojakAdayasteSAmapi prAyazcittaM kalpyam / asyAM ca kalpanAyAM prayojayitAnumantA kartA ceti svarganarakaphaleSu karmasu bhaugino yo bhUya Arabhate tasminphalavizeSaH' ityApastambIyaM vacanaM mUlam / tathA protsAhakAdInAmapi daNDaprAyazcitte kalpaye / yathAha paiThInasiH - 'hantA mantopadeSTA ca tathA saMpratipAdakaH / protsAhakaH sahAyazca tathA mArgAnudezakaH // AzrayaH zastradAtA ca bhaktadAtA vikarmiNAm / upekSakaH zaktimAMzcedoSavaktAnumodakaH // akAryakAriNastveSAM prAyazcittaM prakalpayet / yathAzaktyanurUpaM ca daNDaM caiSAM prakalpayet // ' iti // tathA bAlavRddhAdInAM sAkSAtkartRtve'pyardhameva ' azItiryasya varSANi bAlo vApyUna poDazaH / prAyazcittArdhamarhanti striyo rogiNa eva ca // ' ityaGgiraHsmaraNAt // tatha sumantuH - 'arvAktu dvAdazAdvarSAdazI terUrdhvameva vA / ardhameva bhavetpuMsAM turIyaM tatra yoSitAm // ' iti // tathAnupanI tasyApi bAlakasya pAdamAmeva prAyazcittam / 'strINAma pradAtavyaM vRddhAnAM rogiNAM tathA / pAdo bAleSu dAtavyaH sarvapApeSvayaM vidhiH // ' iti viSNusmaraNAt / atazca yacchalena'UnaikAdazavarSasya paJcavarSAtparasya ca / prAyazcittaM caredrAtA pitA vAnyaH suhRjjanaH // ' iti pratipAdyoktam- 'ato bAlatarasyAsya nAparAdho na pAtakam / rAjadaNDo na tasyAsti prAyazcittaM na vidyate // ' iti, tadapi saMpUrNaprAyazcittAbhAvapratipAdanaparaM na punaH sarvAtmanA tadabhAvapratipAdanaparam / Azrama vizeSa nirapekSeNa zrUyamANeSu brAhmaNo na hantavyastasmAdbrAhmaNarAjanyau vaizyazca na surAM pibedityevamAdiSvanapekSitavayovizeSasyaivAdhikArAt / atazca tadIyamapi prAyazcittaM pitrAdibhirevAcaraNIyam / - ' putrAnutpAdya saMskRtya vedamadhyApya vRttiM vidadhyAt ' * 1 asthirahitAnAM prANinAM zakaTaparimitAnAM vadhe ityarthaH . 2 guNavadupari AtmaghAtI vA. 3 varSekeNa vizuddhyati Ga. 4 bhAgino bhUya kha. tathArvA kha. For Private And Personal Use Only Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 388 yaajnyvlkysmRtiH| [prAyazcittAdhyAyaH iti tasyaiva putrAdihitAcaraNe'dhikRtatvAt / yatra punaH kasmiMzcidrahmavadhe prayojakabhAvamApannasyAnyasminsAkSAtkartRtve gurulaghuprAyazcittasaMpAtastatra dvAdazavArSikAdiguruprAyazcittAntaHpAtinaH prayojakasaMbandhilaghuprAyazcittaprasaGgAtkAryasiddhiH / nacaivaM satyavizeSAllaghukalpena mahato'pi siddhiH syAdityAzaGkanIyam / atra yantaHpAtitayAnuSThAne vizeSAnavagamAtprasaGgAtkAryasiddhirevagamyate / naca laghvantaHpAtI mahAkalpa iti kutaH prasaGgA zaGkA / naca caitravadhajanitakalmaSakSayArthamanuSThitena kathaM viSNumitravadhotpAdyapApanivRttiriti vAcyam / caitrAbuddezasyAtantratvAt / ato yathA kAmyaniyoganiSpatyarthaM svargArtha vAnuSThitairAgneyAdibhirnityaniyoganiSpattistadvallaghuprAyazcittasyApi kaarysiddhiH| yatpunarmadhyamAGgirovacanam-'gavAM sahasraM vidhivatpAtrebhyaH pratipAdayet / brahmahA vipramucyeta sarvapApebhya eva ca // iti, tatsavanasthaguNavadrAhmaNaviSayam / etacca 'dviguNaM savanasthe tu brAhmaNe vratamAdizet' ityetadvAkyavihitadviguNadvAdazavArSikavatacayAMzatasya veditavyam / prAyazcittasyAtigurutvAt / na tvanAvRttadvAdazavArSikaviSayam / tatra hi dvAdazadinAnyekaikaprAjApatyamiti gaNanAyAM prAjApatyAnAM SaSTyadhikazatatrayaM bhavati / yadyapi prAjApatyasyAnte tryahamupavAso'dhikastathApyatra vanavAsajaTAdhAraNavanyAhAratvAdirUpatapovizeSayuktatvAdupavAsAbhAve'pyekaikasya dvAdazAhasya prAjApatyatulyatvam / tatazca- 'prAjApatyakriyAzaktI dhenuM dadyAdvicakSaNaH / gavAmabhAve dAtavyaM tanmUlyaM vA na saMzayaH // ' ityanena nyAyena pratiprAjApatyamekaikasyAM dhenvAM dIyamAnAyAM dhenUnAmapi SaSTyadhikaM zatatrayaM bhavati na punaH sa. hasram / ato yathokta eva viSayo yuktH| yadapi zavavacanam-'pUrvavadamati. pUrvaM caturpu varNeSu vipraM pramApya dvAdazavatsarAnpaT trIsAdhU saMvatsaraM ca vratA. nyAdizetteSAmante gosahasraM tadardhaM tasyArdhaM tadardhaM ca dadyAtsarveSAM varNAnAmAnupUNe ti dvAdazavArSikagosahastrayoH samuccayavidhiparaM tadAcAryAdihananaviSayaM draSTavyam / tasyAtigurutvAt / tathAca dakSaH-'samamabrAhmaNe dAnaM dviguNaM brAhmaNabruve / AcArye zatasAhasraM zrotriye dattamakSayam // ' iti pratipAdyoktavAn'samadviguNasAhasramAnantyaM ca yathAkramam / dAne phalavizeSaH syAddhiMsAyAM tadvadeva hi // ' iti / tathApastambena dvAdazavArSikamuktvokamasminneva viSaye-'guru hatvA zrotriyaM vA etadeva vratamottamAducchAsAcaret' iti, tatra yAvajIvamAvartamAne vrate yadA traiguNyaM cAturguNyaM vA saMbhAvyate tadA tatra samarthasya bahudhanasyAyaM dAnatapasoH samuccayo draSTavyaH / dvAdazavArSikavyatiriktAnAM tu sumantuparAzarAdyuktAnAM prAyazcittAnAmuttaratra vyavasthAM vakSyAmaH // nanu dvAdazavArSikAdikalpAnAM vyavasthA kuto'vasitA / na tAvavAdazavArSikAdividhAyakavAkyairiti yuktam / tatrApratIteH / naca vAcyaM pramANAvagatagurula 1 putrahitAcaraNe kha. 2 prayojakAbhAvApanna Ga. 3 siddhirucyate Ga. 4 manuSTheyena kha. 5 rUpatayA vizeSa. 6 samuccayaparaM kha. 7 dyoktatvAt kha. For Private And Personal Use Only Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prAyazcittaprakaraNam 5] mitAkSarAsahitA / 389 ghukalpAnAM bAdho mA prasAGkSIditi vyavasthA kalpyata iti / vikalpamuccayAgAGgibhAvAnAmanyatamAzrayaNenApi bAdhasya supariharatvAt / atrocyate / na tAvavAdazavArpikasetudarzanAdInAM viSamakalpAnAM vikalpo'vakalpyate / vikalpAzrayaNe gurukalpAnAmanuSTAnAsaMbhavenAnarthakyaprasaGgAt / naca poDazigrahaNAgrahaNavadviSamayorapi vikalpopapattiriti vAcyam / yatastatrApi sati saMbhave grahaNameveti yuktaM kalpayitum / yadvA SoDazigrahaNAnugRhItenAtirAtreNa kSipraM svargAdisiddhiratizayitasya vA svargasyeti kalpanIyam / itarathA grahaNavidherAnarthakyaprasaGgAt / nApi smuccyH| upadezAtidezaprAptimantareNa samuccayo na saMbhavati / upadezAvagatanairapekSyasya bAdhaprasaGgAt / nacAGgAGgibhAvaH / zrutyAdiviniyojakAnAmabhAvAt / zrutiliGgavAkyaprakaraNasthAnasamAkhyAnAni viniyojakAni / ataH parasparopamardaparihArArtha vissyvyvsthaaklpnaivocitaa| sA ca jAtizaktiguNAdyapekSayA kalpanIyA |-'jaatishktigunnaapekssN sakRguddhikRtaM tathA / anubandhAdi vijJAya prAyazcittaM prakalpayet // ' iti devalasmaraNAt // 243 // pUrvoktasya brahmahatyAdiprAyazcittasya naimittikasamApsyavadhimAha brAhmaNasya paritrANAdvAM dvAdazakasya ca / tathAzvamedhAvabhRthasnAnAdvA zuddhimApnuyAt // 244 // yazcauravyAghrAdibhirvyApAdyamAnasya brAhmaNasyaikasyApyAtmaprANAnantare kRtvA prA. gatrANaM karoti gavAM dvAdarzakasyAsAvasaMpUrNe'pi dvAdazavArSike zuddhyet / yadyapi prANatrANe pravRttastadakRtvaiva mriyate tathApi zuddhyatyeva / ataeva manunA (11 // 79)-'brAhmaNArthe gavArthe vA sadyaH prANAnparityajan / mucyate brahmahatyAyA goptA gorbrAhmaNasya ca // ' iti / brAhmaNarakSaNaM tadartha maraNaM ca pRthagupAttam / tathA parakIyAzvamedhAvabhRthAkhyakarmAGgabhUtasnAnasamaye svayamapi snAtvA brahmahatyAyAH zuddhiM prApnuyAt / sAnaM ca svakalmaSaM vikhyApya kuryAt / tathAca manuH (11 // 82)-'ziSTvA vA bhUmidevAnAM naradevasamAgame / svameno'vabhRthe snAtvA haya. medhe vimucyate // ' iti / bhUmidevA brAhmaNA RtvijasteSAM naradevena yajamAnena rAjJA samavAye svIyamenaH ziSTvA vikhyApyA'zvamedhAvabhRthe snAtvA zudhyati yadi tairanujJAto bhvti| --'azvamedhAvabhRthaM gatvA tatrAnujJAtaH snAtaH sadyaH pUto bhavati' iti zaGkhamaraNAt // azvamedhAvabhRthagrahaNamagniSTunmadhyAnAM paJcadazarAtrAdikratvantarANAmagniSTutsamAptikAnAM vA sarvamedhAdInAmupalakSaNam / 'azvamedhAvabhRthe vAnyayajJe'pyagniSTudantazcet' iti gautamasmaraNAt / ayaMca prakrAntadvAdazavArSikasya kathaMcit brAhmaNaprANatrANAdikaM kurvato vratasamAjhyavadhirucyate / yathA sArasvate satre plAkSaM prasravaNaM prApyotthAnamRSabhaikazatAnAM vA gavAM sahasramabhAve sarvasvaMdAnaM gRhapatimaraNe ceti / na punaH svatantraM prAyazcittAntaram / tathAca zaGkhaH-dvA 1 samasyAvadhi Ga. 2 kasya vA'saMpUrNopi kha. 3 lAne ca kha. 4 vizudhyati Ga. 5 sAtvA zudhyet kha. 6 sarvasvajAnyAM, sarvasva-yAjyAvyAM Ga. For Private And Personal Use Only Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yaajnyvlkysmRtiH| [prAyazcittAdhyAyaH daze varSe zuddhiM prApnotyantarA vA brAhmaNaM morcayitvA, gavAM dvAdazAnAM paritrANAsadya evAzvamedhAvabhRthasnAnAdvA pUto bhavati' iti / ataeva manunA (11 // 78)-'kRtavApano vA nivaset' iti dvAdazavArSikasya guNavidhiM prakramya / (1179)-'brAhmaNArthe gavArthe vA sadyaH prANAnparityajet / mucyate brahmahatyAyA gotA gorbrAhmaNasya ca // ' ityAdinA madhye brAhmaNatrANAdikamabhidhAya (1181)-'evaM dRDhavrato nityaM brahmacArI samAhitaH / samApte dvAdaze varSe brahmahatyAM vyapohati // ' iti dvAdazavArSikamevopasaMhRtam // nanu brahmahatyAyAH zuddhimAnuyAditi brAhmaNatrANAdInAM dvAdazavArSikeNa sahaikaphalatvAvagamArasvAtacyameva yuktaM na punaraGgatvam / kiMca pradhAnavirodhitvAdapi nAGgatvam / pradhAnAnugrAhakaM hyaGga bhavati / naca prArabdhadvAdazavArSikasyedaM vidhAnam / yena tatkArye vidhAnaM gamyate / yathA 'satrAyAvagUrya vizvajitA yajeta' iti satraprayogapravRttasya tatparisamApanAkSamasya vizvajidvidhAnamato'pi svAtantryameva yuktam / yathAgnipra. vezalakSyabhAvAdInAm / naca teSAmapi dvAdazavArSikopakramopasaMhAramadhyapaThita. svena tadaGgatvamiti zaGkanIyam / yataH satyapi madhyapAThe nitiprayojanatvena prayojanAkAGkSAvirahAnna parasparamaGgAGgitvaM yuktam / yathA sAmidhenIprakaraNamadhyavairtinAM nirvitpadAnAmagnisamindhanaprakAzatvena sAmidhenIbhiH sahakakAryANAM na sAmidhenyaGgatvam / nacaikAntato'gnipravezAdInAM dvAdazavArSikamadhye pAThaH vasiSThagautamAdibhireSAM dvAdazavArSikaprakramAtmAgeva paThitatvAt / idameva svAtatryaM prakaTayituM manunA (11173)- 'lakSyaM zastrabhRtAM vA syAtprAsyedAtmAnamagnau vA' iti prativAkyaM vAzabdaH paThitaH / tathA pratiprAyazcittamevo. pasaMhRtam (manuH 11186)-'ato'nyatamamAsthAya vidhi vipraH samAhitaH / brahmahatyAkRtaM pApaM vyapohatyAtmazuddhaye // ' iti / ato'gnipravezAdInAM svAtacyameva yuktam / atazca brAhmaNatrANA derapyekaphalatvAnnAGgatvamiti / ucyate / "parihRtametat antarA brAhmaNaM mocayitve'tyAdinA zaGkavacanenAGgatvAvagamAt / aGgasyaiva sataH pradhAnadvAreNa phalasaMbandhaH / naca pradhAnavirodhaH yato brAhmaNavANAvadhikasyaiva vratAnuSThAnasya phalasAdhanatvaM vidhIyata iti na virodhaH // 244 // dIrghatIvrAmayagrastaM brAhmaNaM gAmathApi vA / dRSTvA pathi nirAtaGkaM kRtvA tu brahmahA zuciH // 245 // kiMca / dIrpaNa bahukAlavyApinA tIbreNa duHsahenAmayena kuSTAdivyAdhinA astaM pIDitaM brAhmaNaM gAMvA tathAvidhAM pathi dRSTvA nirAtaGkaM nIrujaM kRtvA brahmahA zucirbhavati / nanu brAhmaNasya paritrANAdityatra yaduktaM brAhmaNarakSaNaM tadeva kimarthaM punarucyate brAhmaNaM gAmathApi veti / satyamevam / kiMvAtmaprANaparityAgenAdhastanavAkye brAhmaNarakSaNamuktamadhunA punarauSadhadAnAdineti vizeSaH / amunavA 1 bhojayitvA Ga. 2 vartinAmagnividAmagni kha. For Private And Personal Use Only Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prAyazcittaprakaraNam 5] mitAkSarAsahitA / 391 bhiprAyeNoktaM manunA ( 11180 ) - ' viprasya tannimitte vA prANalAbhe vimu'vyate' iti // 245 // AnIya viprasarvasvaM hRtaM ghAtita eva vA / tannimittaM kSataH zastrairjIvannapi vizuddhyati // 246 // I kiMca / viprasyApahRtasarvasvatayAvasIdataH saMbandhi dravyaM bhUhiraNyAdikaM cauraihRtaM sAkalyenAnIya rakSaNaM yaH karoti sa vizuddhyati / Anayane pravRttaH svayaM caurairghAtito vA yadi vA tannimittaM brAhmaNasarvasvAnayanArthaM tatra yudhyamAnaH zastraiH kSato mRtakalpo jIvannapi vizuddhyati / zastrairiti bahuvacanaM kSatabahutvaprAtyartham | ataeva manunA (11/80 ) - 'jyevaraM pratiroddhA vA sarvasvamavajitya vA' iti tryavaragrahaNaM kRtam / etasya zlokadvayoktakalpapaJcakasya brAhmaNarakSaNarUpakatvenAntarA vA brAhmaNaM mocayitavetyanena zaGkhavacanena kroDIkRtatvAt dvAdazavArSikasamAhayavadhitvenetaragrahaNe viniyogAnna svAtantryam // 246 // prAyazcittAntaramAha lomabhyaH svAhetyevaM hi lomaprabhRti vai tanum / majjAntAM juhuyAdvApi mantrairebhiryathAkramam / / 247 // lomabhyaH svAhetyevamAdibhirmantrairlomaprabhRti majjAntAM tanuM juhuyAt / itizabdaH karaNatva nirdezArthaH / evaMzabdaH prakArasUcanArthaH / hizabdaH smRtyantaraprasiddhatvagAdInAM prabhRtizabdenAkSipyamANAnAM dyotanArthaH / tatazca lomAdIni homadravyANi caturthyAM nirdizyante svAhAkAraM paThitvA tairmantrairjuhuyAt / te ca DUyamAnadravyANAM lomatva glohita mAMsamedaH svAyvasthimajjAnAmaSTasaMkhyatvAdaSTau mantrA bhavanti / tathAca vasiSThaH - 'brahmahAnimupasamAdhAya juhuyAlomAni mRtyorjuhomi lomabhirmRtyuM vAzaya iti prathamAm / 1 / tvacaM mRtyorjuhomi tvacA mRtyuM vAzaya iti dvitIyAm / 2 / lohitaM mRtyorjuhomi lohitena mRtyuM vAzaya iti tRtIyAm / 3 / mAMsAni mRtyorjuhomi mAMsairmRtyuM vAzaya iti caturthIm | 4 | medo mRtyorjuhomi medasA mRtyuM vAzaya iti paJcamIm / 5 / snAyUni mRtyorjuhomi snAyubhirmRtyuM vAzaya iti SaSThIm / 6 / asthIni mRtyorjuhomi asthibhirmRtyuM vAzaya iti saptamIm / 7 / majjAM mRtyorjuhomi majjAbhirmRtyuM vAzaya ityaSTamIm / 8 / ' iti / atraca lomaprabhRti tanuM juhuyAditi lomAdInAM homadravyatvAvagamAlomabhyaH svAheti satyapi caturthInirdeze lomAdInAM na devatAtvaM kalpyate / dravyaprakAzanenaiva mantrANAM homasAdhanatvopapatteH / kiMtu lomabhirmRtyuM vAzaya ityAdivasiSThamantraparyAlocanayA mRtyoreva haviH saMbandhAvagamAddevatAsvaM kalpyate / atazca lomAdIni sAmarthyAtsvadhitinAvadAya mRtyUddeze 1 trivAraM ka. 2 bhrUNahAgnimiti pAThAntaram. yA0 36 For Private And Personal Use Only Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 392 yAjJavalkyasmRtiH 1 nASTau homAnkRtvAnte tanuM prakSipet / ato yatkaizciduktamanAdiSTadravyatvAdAjyahaviSkA homA iti, tadanirUpyaivoktamityupekSaNIyam / juhuyAdityanenAnau siddhe bhrUNahAgnimupasamAdhAyeti punaragnigrahaNaM laukikAgniprAtyartham / yuktaM caitat / patitAnInAM pratipattividhAnAt - 'AhitAgnistu yo vipro mahApAtakabhAgbhavet / prAyazcittairna zucyeta tadagnInAM tu kA gatiH // vaitAnaM prakSipettoye zAlAgniM zamayedudhaH // ityuzanaH smaraNAt / tathA - 'mahApAtakasaMyukto devAtsyAdanimAnyadi / putrAdiH pAlayedamInyuktazcAdoSasaMkSayAt // prAyazcittaM na kuryAdyaH kurvanvA mriyate yadi / gRhyaM nivArSayecchrotamapsvasyetsaparicchadam // ' iti kA tyAyanasmaraNAt / tanuprakSepazcotthAyotthAya triradhomukhena kartavyaH / yathAha manuH ( 11173 ) - ' prAsyedAtmAnamabhau vA samiddhe triravAzirA:' iti / gautamenApyatra vizeSo darzitaH - ' prAyazcittamajhau saktirbrahmannastriravacchAtasya ' iti / avacchAtasya anazanakarzitakalevarasyetyarthaH / tathAca kAThakazrutiH - 'anaza prAyazcittAdhyAyaH karzito'gnimArohet' iti / idaM ca maraNAntikaM prAyazcittaM kAmakAraviSayam / yathAha madhyamAGgirAH - 'prANAntikaM ca yatproktaM prAyazcittaM manISibhiH / tatkAmakAraviSayaM vijJeyaM nAtra saMzayaH // ' iti / tathA - 'yaH kAmato mahApApaM naraH kuryAtkathaMcana / na tasya zuddhirnirdiSTA bhRgvanipatanAdRte // ' iti / etacca prAyazcittaM svatantrameva na brAhmaNatrANAdivat dvAdazavArSikAntarbhUtamityuktaM prAk // 247 // saMgrAme vA hato lakSyabhUtaH zuddhimavApnuyAt / mRtakalpaH prakArArto jIvannapi vizudhyati / / 248 // kiMca | athavA saMgrAme yuddhabhUmAvubhayabalapreritazarasaMpAtasthAne lakSyabhUto mRtaH zuddhimavApnuyAt / gADhamarmaprahArajanitatIvravedano mRtakalpo mUcchito jIvanapi vizuddhyati / lakSyabhAvazca prAyazcittI bhayamityevaM viduSAM dhanurvidyAvidAM saMgrAme svecchayA kartavyo natu rAjJA balAtkArayitavyaH / yathAha manuH ( 11 / 17 ) - 'lakSyaM zastrabhRtAM vA syAdviduSAmicchayAtmanaH' iti / idaMca maraNAntikatvAtsAkSAtkartuH kSatriyasya kAmakAraviSayam / apizabdAdazvamedhAdinApi vizuddhyati / yathAha manuH ( 1174 ) - 'yajeta vAzvamedhena svarjitA gosavena ca / abhijidvizvajicyAM vA trivRtAgniSTutApi vA // ' iti / azvamedhAnuTAnaM sArvabhaumakSatriyasyaiva / - ' yajeta vAzvamedhena kSatriyastu mahIpatiH' iti parAzarasmaraNAt / nAsArvabhaumo yajetetyasArvabhaumasya pratiSedhadarzanAcca / idaM zcAzvamedhAnuSThAnaM sArvabhaumasya kAmakArakRte maraNAntikasthAne draSTavyam / - ' ma. hApAtakakartArazvatvAro matipUrvakam / agniM pravizya zuddhyanti sthitvA vA mahati Rtau // ' iti yamena maraNakAlAgnipravezatulyatayA mahAkratorazvamedhasya nirdiSTa - svAt / svarjitAdayazca traivarNikasyA hitApreriSTaprathamayajJasya dvAdazavArSikeNa saha 1 haviSkAmo homa iti Ga. 2 gRhyaM vA nirvapecchataM Ga. For Private And Personal Use Only Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prAyazcittaprakaraNam 5] mitAkSarAsahitA / 393 vikalpante / naca svarjitAdyarthamAdhAnaM prathamayajJAnuSThAnaM vA kAryam / patitasya dvijAtikarmasvanadhikArAt / naca saMdhyopAsanavadavirodha iti yuktam / AdhAnAderuttarakatuzeSatvAbhAvAt / te ca dakSiNAnyUnAdhikyAzrayaNena dvAdazavArSikAdyarheSu sAkSAtrAdiSu vyavasthApanIyAH // 24 // araNye niyato japtvA trirvai vedasya saMhitAm / zuddhyeta vA mitAzivAtpratisrotaHsarasvatIm // 249 // kiMca / araNye nirjanapradeze niyato niyatAhAraH (1977)-'japedvA niyatAhAraH' iti manusmaraNAt / trivAraM mantrabrAhmaNAtmakaM vedaM japitvA zu. dhyati / saMhitAgrahaNaM padakramavyudAsArtham / yadvA mitAzano bhUtvA plAkSAtpratravaNAdArabhya pazcimodadheH pratisrotaH srotaHsrotaH prati sarasvatI itvA gatvA vizuddhyati / azanaM ca haviSyeNa kAryam (1977)-'haviSyabhugvAnucarepratisrotaHsarasvatIm' iti manusmaraNAt / ayaMca vedajapo viduSo hanturnidhanasyAtyantaguNavato nirguNavyApAdane pramAdakRte draSTavyaH / sarasvatIgamanaM tu tAdRza evaM viSaye vidyAvirahiNo draSTavyam / nimittinazca-tiraskRto yadA vipro nirguNo mriyate yadi' iti sumantuvacanasya darzitatvAt / yatpunarmanuvacanam (1975)-'japitvAnyatamaM vedaM yojanAnAM zataM brajet' iti, tadapyaraNye niyato jAvetyetasyaiva viSaye'zaktasya draSTavyam // 249 // pAtre dhanaM vA paryAptaM dattvA zuddhimavApnuyAt / AdAtuzca vizuddhyarthamiSTivaizvAnarI smRtA // 250 // kiMca / na vidyayA kevalayetyAdhuktalakSaNe pAtre gobhUhiraNyAdikaM jIvanapaptiM samartha dhanaM dattvA zuddhimavApnuyAt / taddhanaM yaH pratigRhNAti tasya vaizvAnaradaivatyeSTiH zuddhyartha kartavyA / etaccAhitAgniviSayam / anAhitAgnestu tadaivatyazvarbhavati / ya evAhitAgnerdharmaH sa evaupAsanikasyeti gRhyakAravacanAt / vAzabdAtsarvasvaM saparicchadaM vA gRhaM dadyAt / yathAha manuH (1976)'savastraM vA vedavide brAhmaNAyopapAdayet / dhanaM vA jIvanAyAlaM gRhaM vA saparicchadam // ' iti / idaM ca pAtre dhanadAnaM nirguNasya dhanavato hanturnirguNavyApAdane draSTavyam / tatraiva viSaye avidyamAnAnvayasya sarvasvadAnaM sAnvayasya tu sopaskaragRhadAnamiti vyavasthA / yadapi parAzareNoktam-'cAturvidyopapannastu vi. dhivabrahmaghAtake / samudrasetugamanaM prAyazcittaM vinirdizet // setubandhapathe bhikSA cAturvAtsamAharet / varjayitvA vikarmasthAnchanopAnadvivarjitaH // ahaM duSkRtakarmA vai mahApAtakakArakaH / gRhadvAreSu tiSThAmi bhikSArthI brahmaghAtakaH // gokuleSu ca goSTheSu grAmeSu nagareSu ca / tapovaneSu tIrtheSu nadIprasravaNeSu ca // eteSu khyApa 1 dvAdazavArSikaSaDDArSikatraivArSikAdiSu sAkSAtrAdiSu U. For Private And Personal Use Only Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 394 yAjJavalkyasmRtiH / [ prAyazcittAdhyAyaH vedenaH puNyaM gatvA tu sAgaram / brahmApi pramucyeta snAtvA tasminmahodadhau // tataH pUto gRhaM prApya kRtvA brAhmaNabhojanam / dattvA vastraM pavitrANi pUtAtmA pravizedgRham // gavAM vApi zataM dadyAccAturvidyAya dakSiNAm / evaM zuddhimavAmoti cAturvidyAnumoditaH // ' iti / tadapi pAtre dhanaM vA paryAptamityanena samAnaviSayam / yacca sumantuvacanam - 'brahmahA saMvatsaraM kRcchraM caredadhaHzAyI tri vaNI karmAvedako bhaikSAhAro divyanadI pulina saMgamAzramagoSThaparvataprasravaNatapovanavihArI sya : sthAnavIroMsanI saMvatsare pUrNe hiraNyamaNigodhAnyatilabhUmisapauSi brAhmaNebhyo dadatpUto bhavati' iti tadapi hanturmUrkhasya dhanavato jAtimAtravyApAdane draSTavyam / yatpunarvasiSThavacanam - dvAdazarAtramavbhakSo dvAdazarAtramupavaset' iti tanmanasAdhyavasitabrahmahatyasya svata evoparatajighAMsasya veditavyam / yatpunaH - 'ghaNTaM tu brAhmaNaM hatvA zUdrahatyAvataM caret / cAndrAyaNaM vA kurvIta parAkadvayameva ca // ' iti SaTUtriMzanmatavacanaM tadapratyAneyapuMstvasya sa - pratyayavadhe draSTavyam / atraiva viSaye apratyayavadhe bRhaspatirAha - ' aruNAyAH sarasvatyAH saMgame lokavizrute / zujhe triSavaNastrAyI trirAtropoSito dvijaH // ' iti / evamanyAnyapi smRtivacanAnyanviSya viSamANAM vyavasthA vijJeyA / samAnAM tu vikalpaH / etAni ca dvAdazavArSikAdidhanadAnaparyantAni brAhmaNasyaiva / kSatriyAdestu dviguNAdikam / yathAhAGgirAH - 'parpadyA brAhmaNAnAM tu sA rAjJAM dviguNA matA / vaizyAnAM triguNA proktA parSadvacca vrataM smRtam // ' iti / evaM ca brAhmaNAnAM yena hantRhanyamAnagataguNavizeSeNa yaH prAyazcittavizeSo vyavasthitaH sa eva tadguNaviziSTe kSatriyAdA hantari dviguNastriguNo veditavyaH / anayaika dizA kSatriyavaizyAdAvapi hInenotkRSTavadhe doSagauravAtprAyazcittasyApi dvaiguNyAdi kalpanIyam / doSagauravaM ca daNDagauravAdavagamyate / yathoktam- 'pratilomApavAdeSu dviguNatriguNo damaH / varNAnAmAnulomye ca tasmAdardhArdhahAnita: // ' iti / yattu caturviMzatimatavacanam - 'prAyazcittaM yadAmnAtaM brAhmaNasya maharSibhiH / pAdonaM kSatriyaH kuryAdargha vaizyaH samAcaret // zUdraH samAcaretpAdamazeveSvapi pApmasu // ' iti tatpratilomAnuSThitacaturvidha sAhasavyatiriktaviSayam / tathA mUrdhAvasiktAdInAmapyanulomotpannAnAM daNDavatprAyazcittamUhanIyam / darzitaM daNDatAratamyam -- ' daNDapraNayanaM kArya varNajAtyuttarAdharaiH' iti / tatazca mUrddhAvasiktasya brAhmaNavadhe brAhmaNAdatiriktaM kSatriyAnyUnamadhyardhaM dvAdazavArSikaM bhavati / bhanayaiva dizA pratilomotpannAnAmapi prAyazcittagauravamUhanIyam / tathA AzramiNAmapi aGgirasA vizeSo darzitaH - 'gRhasthoktAni pApAni kurvantyAzramiNo yadi / zaucavacchodhanaM kuryurarvAgbrahmanidarzanAt // ' iti zaucavaditi --' etacchaucaM gRhasthAnAM dviguNaM brahmacAriNAM / triguNaM tu vanasthAnAM yatInAM tu catuguNam // ' iti vacanAdyathA brahmacAryAdInAM zaucaM dvaiguNyAdikrameNa vardhate tathA zodhanaM 1 1 brahmahA vipramucyeta Ga. 2 vIrAsanena saMvatsare Ga. For Private And Personal Use Only Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prAyazcittaprakaraNam 5] mitAkSarAsahitA / prAyazcittamapi bhavatItyarthaH // brahmacAriNastu prAyazcittadvaiguNyaM SoDazavarSAdUrdhvameva / arvAktu punaH 'bAlo vApyUnaSoDazaH / prAyazcittArzvamarhanti' iti SoDazavarSAdarvAcInasyArdha prAyazcittAbhidhAnAt / naca dvAdazavArSike caturguNe kriyamANe madhye vipattizaGkayA samAdhyanupapatteH pravRttireva nopapadyata iti zaGkanIyam / yataH prakAntaprAyazcittasya madhye vipattAvapi pApakSayo bhavatyeva / yathAha hArItaH'prAyazcitte vyavasite kartA yadi vipadyate / pUtastadaharevAsAviha loke paratra ca // ' iti / vyAso'pyAha - 'dharmArthaM yatamAnastu na cecchaknoti mAnavaH / prApto bhavati tatpuNyamatra vai nAsti saMzayaH // ' iti // 250 // adhunA nimittAntareSu brahmahatyAprAyazcittasyAtidezamAha - yAgasthakSatraviTyAtI caredrahmahaNi vratam / garmahA ca yathAvarNa tathAtreyIniSUdakaH // 259 // 395 dIkSaNIyAdyudavasAnIyAparyante somayAgaprayoge vartamAnau kSatriyavaizyo yo vyApAdayati asau brahmahaNi puruSe yadbrahmahatyAvratamupadiSTaM dvAdazavArSikAdi taccaret / yadyapi yAgazabdaH sAmAnyavacanastathApyatra somayAgamabhidhatte || 'savanagatau ca rAjanyavaizyau' iti vasiSThena savanatraya saMpAdyasya somayAgasyaiva nirdiSTatvAt / atraca gurulaghubhUtAnAM dvAdazavArSikAdibrahmahatyAvratAnAM jAtizatiguNAdyapekSayA prAguktavadvyavasthA veditavyA / evaM garbhavadhAdiSvapi / maraNAntikaM tu nAtidizyate / vratagrahaNAt / ataH kAmato yAgasthakSatriyAdivadhe tratasyaiva dvaiguNyam / etacca vrataM saMpUrNameva kartavyam / pUrvayorvarNayorvedAdhyAyinaM itveti prakramyApastambena dvAdazavArSikAbhidhAnAt / garbha ca vinnAsu saMbhUtaM hatvA yathAvarNa yadvarNapuruSavadhe yatprAyazcittamuktaM tadvarNagarbhavadhe taccaret / etaccAnupajAtastrIpuMnapuMsakavyaJjanagarbhaviSayam / ( 11187 ) - ' hatvA garbhamavijJAtam' iti mAnave vizeSadarzanAt / atraca yadyapi brAhmaNagarbhasya brAhmaNatvAdeva tadvadhanimittataprAptistathApi strItvasyApi saMbhavAtstrIzUdraviTkSatravadha ityupapAtakatvena tatprAyazcittaprAptirapi syAdataH strIpuMnapuMsakatvenA vijJAte'pi brAhmaNagarbhatvamAtraprayuktaM brahmahatyAvrataM kuryAdityarthavatidezavacanam / upajAte strIpuMsAdivize vyaJjane yathAyathameva prAyazcittam / yazcAtreyyA niSUdako vyApAdakaH sopi tathA vrataM caret / hanyamAnAzreyIvarNAnurUpaM vrataM caredityarthaH / AtreyIzabdenartumatyucyate / - ' rajasvalAmRtusnAtAmAtreyImAhuryatra hyetadapatyaM bhavati' iti vasiSTha - smaraNAt / atrigotrajA ca / -' - 'atrigotrAM vA nArIm' iti viSNusmaraNAt / etaduktaM bhavati / brAhmaNagarbhavadhe brAhmaNyAtreyIvadhe ca brahmahatyAvratam / kSatriyagarbhavadhe kSatriyAtreyIvadhe ca kSatrahatyAvratamevamanyatrApIti / cazabdAtsAkSye anRtavacanAdiSvapi / tathAha manuH ( 11188 ) - ' uktvA caivAnRtaM sAkSye pratirudhya guruM tathA / apahRtya ca niHkSepaM kRtvA ca khIsuhRdvadham // ' iti / yatra For Private And Personal Use Only Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yaajnyvlkysmRtiH| [prAyazcittAdhyAyaH vyavahAre asatyavacanena prANinAM vadhaprAptistadviSayametat / prAyazcittasyAtigurutvAt / pratirodhaH krodhAvezaH / nikSepazca brAhmaNasaMbandhI / strI cAhitAgnibhAryA pativratAtvAdiguNayuktocyate savanasthA ca / yathAhAGgirAH-AhitAmerdvijAyasya hatvA patnImaninditAm / brahmahatyAvrataM kuryAdAtreyInastathaiva ca // ' iti / 'savanasthAM striyaM hatvA brahmahatyAvrataM caret // ' iti parAzarasmaraNAt // evaMca savanasthAgnihotriNyAtreyIvadhe brahmahatyAprAyazcittAtidezAttavyatiriktastrIvadhasya strIzUdravidakSatravadha ityupapAtakamadhyapAThAdupapAtakatvameva // nanu brAhmaNo na hantavya ityatra niSedhe'nupAdeyagatatvena liGgavacanayoravivakSitatvAdrAhmaNajAtezva strIpuMsayoravizeSAttadatikramanimittaprAyazcittavidhebrahmahA dvAdazAbdAnItyasyobhayatra prAptatvAskimarthaM tathAtreyIniSUdaka ityatidezavacanam / ucyate / satyapi brAhmaNatve'nAtreyyA vadhasya ca mahApAtakaprAyazcittanirAkaraNArthamatastasyopapAtakamadhya. pAThAdupapAtakaprAyazcittameva / AtidezikeSu ca prAyazcittasyaivAtidezo na pAtityasya / ataH patitatyAgAdikAryamaitra na bhavati // 25 // caredratamahatvApi ghAtArtha cetsmaagtH| dviguNaM savanasthe tu brAhmaNe vratamAdizet // 252 // kiMca / yathAvarNamityanuvartate brAhmaNAdihanane kRtanizcayastadvyApAdanArthaM sa. myagAgatya zastrAdiprahAre kRte kathaMcitpratighAtAdiprabandhavazAdasau na mRtastadA ahatvApi yathAvarNa brahmahatyAdi vrataM caret / tathAca gautamaH-'sRSTazcedrAhmaNavadhe ahatvApi' iti // nanu hanane tadabhAve caikaprAyazcittatA na yuktA / satyam / ataevaupadezikebhyo nyUnatvAdAtidezikAnAM pAdonAnyeva brahmahatyAdivratAni dvAdazavArSikAdIni bhavanti / etacca prapaJcitaM prAk / kiMca / yastu sa. vanasaMpAdyaM somayAgamanutiSThantaM brAhmaNaM vyApAdayati tasmindvAdazavArSikAdivataM dviguNaM samAdizet / teSAM ca vratAnAM gurulaghubhUtAnAM jAtizaktiguNAdyapekSayA satyapi savanasthatvasyAvizeSe pUrvavadeva vyavasthAvagantavyA / brahmahatyAsamAnAM tu gurvadhikSepAdInAmAtidezikebhyo'pi nyUnatvAdonaM dvAdazavArSikAdiprAyazcittamityuktam // 252 // iti brahmahatyAprAyazcittaprakaraNam // atha kramaprAptaM surApAnaprAyazcittaM prakramate surAmbughRtagomUtrapayasAmagnisaMnibham / surApo'nyatamaM pItvA maraNAcchuddhimRcchati // 253 // surAdInAM madhye'nyatamamagnisaMnibhaM kvAthApAditAgnisparzadAhazaktikaM kRtvA pItvA surApo maraNAcchuddhiM prApnoti / gomUtrasAhacaryAdgavye eva ghRtapayasI grAhye / ghRtapayaHsAhacaryAcca straiNameva gomUtram / etaccAvAsasA kAryam / - 1 raviparyayAt Ga. 2 kAryamAnaM Ga. For Private And Personal Use Only Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prAyazcittaprakaraNam 5] mitaakssraashitaa| surApa ArdravAsAzca agnivarNI surAM pibet' iti paiThInasismaraNAt / tathA 'lauhena pAtreNa surApo'gnivarNA surAmAyasena pAtreNa tAtreNa vA pibet' iti pracetaHsmaraNAt / etacca sakRtpAnamAnne / 'surApAnaM sakRtkRtvApyagnivarNI surAM pibet' ityaGgiraHsmaraNAt / yattu vasiSThavacanam-'abhyAse tu surAyAzca agnivarNI pibeTvijaH' iti, tatsurAvyatiriktamadyapAnaviSayam / etacca kAmakAraviSayam |-'suraapaane kAmakRte jvalantIM tAM vinikSipet / mukhe tayA vinirdigdho mRtaH zuddhimavAmuyAt // ' iti bRhaspatismaraNAt // yattu (11 // 90)-'surAM pItvA dvijo mohAdagnivarNA surAM pibet' iti manunA mohanahaNaM kRtaM tacchAstrArthAparijJAnAbhiprAyeNa // atredaM cintanIyam-kiM surAzabdo madyamAnne rUDha uta tisRSveva gauDImAdhvIpaiSTISvAhosvitpaiSTyAmeveti / tantra kecinmadyamAne rUDha iti varNayanti |-'abhyaase tu surAyAH' iti vAsiSThe paiSTyAditrayavyatirikte'pi madyamAne surAzabdaprayogadarzanAt / nacAsau gauNaH pra. yoga iti zaGkanIyam / madajananazaktimattvopAdhikatayA sarvatra mukhyatvopapattau gauNatvakalpanAyA anyAyyatvAditi / tadayuktam / pAnasaM drAkSaM mAdhUkaM khAjUMraM tAlamaikSavam / madhUtthaM sairamAriSTaM maireyaM nAlikerajam // samAnAni vijAnIyAnmadyAnyekAdazaiva tu / dvAdazaM tu surAmayaM sarveSAmadhamaM smRtam // ' iti pulastyena madyavizeSatvena surAyA nirdiSTatvAt / atazca madyamAne surAzabdapra. yogo gauNaH / anye punaH paiSTyAdiSu tisRSu surAzabdasya rUDhiM manyante / tathA hi / yadyapyanekana surAzabdaprayogo dRzyate tathApi kutrAnAditvamiti saMdehe (11194)-'gauDI mAdhvI ca paiSTI ca vijJeyA trividhA surA' iti manuvacanAdguDamadhupiSTavikAreSvanAditvanirdhAraNAttatraiva mukhyatvaM yuktam / nacAnekatra zaktikalpanA doSaH / madazaktarupAdhitvAzrayaNena tasya supariharatvAt / naca tA. lAdiraseSvapyupAMdhervidyamAnatvAdatiprasaGgaH / pngkjaadishbdvdyogruuddhtvaashrynnaat| atazva-'yathavaikA tathA sarvA na pAtavyA dvijottamaiH' iti tisRNAM surANAM samAnadopatvapratipAdanaparaM na punaranayoauDImAdhvyoH paiSTIsurAsamatvapratipAdanaparam / dvijottamagrahaNaM dvijAtyupalakSaNam / etadapyayuktam / 'dvAdazaM tu surAmadyaM sarvepAmadhamaM smRtam' iti pulastyavacane gauDImAdhvIbhyAmapi surAmayesyAtirekadarzanAt / tathA (manuH 1093)- 'surA vai malamannAnAM pApmA ca malamucyate' iti / annavikArasyaiva surAtvanirdezAdanazabdasya ca 'bhannena vyaJjanam' ityAdiSu brIhyAdivikAra eva prayogadarzanAdguDamadhunozca rasarUpatvAttathA sautrAmaNigraheSu cAnavikAre eva surAzabdasya zrutatvAt paiSTayeva surA mukhyocyate / itarayostu surAzabdo gauNaH / yattUktam-'gauDI mAdhvI' iti manuvacanAttisRSvapyautpattikatva nirdhAraNeti, tadapyayuktam / yato nedaM zabdAnuzAsanavacchabdArthasaMbandhAnAditvapratipAdanaparaM kiMtu kAryapratipAdanaparam / ato gurupAya 1 pAdhikatvena ga. 2 nekazakti Ga. 3 madyasya vyatireka Ga, For Private And Personal Use Only Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org 3.98 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yAjJavalkyasmRtiH / [ prAyazcittAdhyAyaH cittanimittatayA gauDImAdhdhyogaNaH surAzabdaprayogaH / evaMca nAnekazaktika-lpanAdoSo nApyupAdhyAzrayaNaM kRtam / nacAtra dvijottamagrahaNasyopalakSaNatvam / atazca (manuH 11 / 93 ) - ' surA vai malamannAnAM pApmA ca malamucyate / tasmAdrAhmaNarAjanyaiau vaizyazva na surAM pibet // ' iti paiSTyA eva varNatrayasaMbandhitvena niSedhaH / gauDyAdInAM tu madyAnAM brAhmaNasaMbandhitvenaiva niSedho na kSatriyavaizyayoH / ( 11 / 95 ) - ' yakSarakSaH pizAcAnnaM madyaM mAMsaM surAsavam / tadbrAhmana nAttavyaM devAnAmaznatA haviH // ' iti mAnave brAhmaNeneti vizeSopAdAnAt / bRhadviSNunApi brAhmaNasyaiva madyapratiSedho darzitaH -- ' mAdhUkamaikSavaM sairaM tAlaM khArjUrapAnasam / madhUtthaM caiva mAdhvIkaM maireyaM nAlikerajam // amedhyAni dazaitAni madyAni brAhmaNasya tu // ' iti // bRhadyAjJavalkyenApi kSatriyavaizyayodoSAbhAvo darzitaH - 'kAmAdapi hi rAjanyo vaizyo vApi kathaMcana / madyameva surAM pItvA na doSaM pratipadyate // ' iti / vyAsenApi tayormAdhvIpAnamanujJAtam - 'ubhau madhvAsavakSIbAvubhau candanacarcitau / ekaparyaGkarathinau dRSTI me kezarvAjunau // ' iti / evaM brAhmaNasaMbandhitvena madyamAtra niSedhe satyapi ( manuH 11194 ) - 'gauDI mAdhvI ca paiSTI ca vijJeyA trividhA surA / yathaivaikA tathA sarvA na pAtavyA dvijottamaiH // ' iti gauDImAdhdhyoH pRthaGgiSedhavacanaM doSagurutvena surAsamatvapratipAdanaparam / ayaMca surA niSedho'nupanItasyAnUDhAyAzca kanyAyA bhavatyeva / (manuH 11 / 93 ) -- ' tasmAdrAhmaNarAjanyau vaizyazca na surAM pivet' iti jAtimAtrAvacchedena niSedhAt / atazca ( 11190 ) - 'surAM pItvA dvijo mohAt' iti prAyazcittavidhivAkye manunA yat dvijagrahaNaM kRtaM tadvarNatrayopalakSaNArtham / nimittabhUta niSedhasApekSatvAnnaimittika vidherniSedhe ca varNamAtrasyAvacchedakatvAt / yathA 'yasya havirnirutaM purastAccandramA abhyudeti' iti nimittavAkye havirmAtrAbhyudayasya nimittazvAvagatau tatsApekSa naimittikavAkye zrUyamANamapi tredhAtandulAnvibhajediti tandulagrahaNaM tandulAdirUpahavirmAnropalakSaNam / iyAMstu vizeSa :- ' pAdo bAleSu dAtavyaH sarvapApeSvayaM vidhiH' iti vacanAtkAmakAre'pi na maraNAntikaM kiMtu pAdameva dviguNIkRtya paDDArSikaM deyam / - ' vihitaM yadakAmAnAM kAmAttadviguNaM caret' ityaGgiraH smaraNAt / evaM vRddhAturAdiSvapi yojyam / tathA ( 1195 ) - ' tadbrAhmaNena nAttavyaM devAnAmaznatA haviH' iti madyasyApi jAtimAtrAvacchedena niSiddhatvAdanupanItenApi na peyam // nanu kathamanupanItasya doSaH / - ' prAgupanayanAtkAmacArakAmavAdakAmabhakSAH' iti gautamavacanAt / tathA -- 'madyamUtrapurISANAM bhakSaNe nAsti kazcana / doSastvA paJcamAdvarSAdUrdhva pitroH suhRdguroH // ' iti kumAravacanAcca doSAbhAvAvagateH / ucyate - surAmadyayoniSedhavAkye jAtimAnatvAvacchedakatva zravaNAdapratihataiva niSedhapravRttiH / ataeva smRtyantare niSedhavacanam -'surApAna niSedhastu jAtyA 1 ninditatvAvagatau Ga. For Private And Personal Use Only Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prAyazcittaprakaraNam 5 ] mitAkSarAsahitA / 399 zraya iti sthitiH' iti / ataH 'pAdo bAleSu dAtavyaH sarvapApeSvayaM vidhiH' iti / 'sarvapApeSu surApAnAdiSvapi' iti vacanAtpAda eva surApAne prAyazcittam / tathA jAtUkaNyena madyapAne'pi prAyazcittamuktam-'anupetastu yo bAlo madyaM mohAtpibedyadi / tasya kRcchratrayaM kuryAnmAtA bhrAtA tathA pitA // ' iti / ato gautamavacanaM surAdivyatiriktazuktaparyuSitAdiviSayam / kumAravacanaM tu svalpadoSakhyApanaparam / ataeva prAgupanayanAtkRtadoSasyopanayanameva prAyazcittamityuktaM manunA (2|27)-'gaabhaioNmrjaatkrmcuuddaamaunyjiinibndhnaiH / baijikaM gAbhikaM caino dvijAnAmapamRjyate // ' iti / ayamatrArthaH / traivarNikAnAmutpattiprabhRti paiSTIpratiSedhaH / brAhmaNasya tu madyamAtraniSedho'pyutpattiprabhRtyeva / rAjanyavaizyayostu na kadAcidapi gauDyAdimadyapratiSedhaH / zUdrasya na surApratiSedho nApi madyapratiSedhaH // 253 // prAyazcittAntaramAha vAlavAsA jaTI vApi brahmahatyAvrataM careta / piNyAkaM vA kaNAnvApi bhakSayetrisamA nizi // 254 // gochAgAdilomanirmitavastraprAvRto vAlavAsAH / vAlavAlograhaNaM cIravalkalayorupalakSaNArtham / 'surApagurutalpagau cIravalkalavAsasau brahmahatyAvrataM careyAtAm' iti pracetaHsmaraNAt / jaTigrahaNaM muNDitvanirAkaraNArtham / brahmahatyAvrataM caredityanenaiva siddhe yadvAlavasanAdigrahaNaM tadanyatra saMbhavi svayaM mAritaziraHkapAlAdinivRtyartham / idamakAmato jalabuGyA yaH surAM pibati tadviSayam / (manuH 11189)-'iyaM vizuddhiruditA pramApyA'kAmato dvijam' ityakAmitvopAdhitvena vihitasyaiva dvAdazavArSikasyAtidezAt / atra ca surApAnasya mahApAtakatvAtsatyapyAtidezikatve saMpUrNameva dvAdazavArSikaM kuryAnna pAdonam / ataeva vRddhahArItaH-'dvAdazabhirvamahApAtakinaH pUyante' iti / athavA piNyAkaM piNDI taM trisamAH varSatrayaparyantaM rAtrau bhakSayet / kaNAstandulalavAstAnvA pUrvavadbhakSayet / etacca sakRdeva kAryam / (11|92)-'knnaanyaa bhakSayedabdaM piNyAkaM vA sakRnnizi' iti manusmaraNAt / asya ca piNyAkAdi. bhakSaNasya bhojanakArye vihittvaadshnaantrprityaagH| etaccodakabuddhyA surApAne chardanottarakAle veditavyam / -'etadeva vrataM kuryAnmayapazchardane kRte / paJcagavyaM ca tasyoktaM pratyahaM kAyazodhanam // ' iti vyAsavacanAt / naca surAsaMsRSTeSadu. palabhyamAnatadgandharasodakapAnaviSayamidamiti sundaram / saMsarge'pi surAtvasyAnapAyAt / yathAjyatvasya pRSadAjye / ataeva 'AjyapA iti nigamAH kAryAH na pRSadAjyapAH' ityevamuktaM nyAyavidbhiH / yatpunarApastambavacanam-'steyaM kRtvA surAM pItvA gurudArAngatvA brahmahatyAM ca kRtvA caturthaM kAlaM mitabhojano yo'bhyu 1 saMbhave zrayamANasvasaMbandhi svayaM kha. 2 piNyAkapiNDAn Ga. 3 taMdulANavAstAnvA Ga. For Private And Personal Use Only Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org 400 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yAjJavalkyasmRtiH / [ prAyazcittAdhyAyaH 1 peyAtsavanAnukalpaM sthAnAsanAbhyAM viharaMstribhirvarSaiH pApaM vyapanudati' iti / yattvaGgirovacanam - 'mahApAtakasaMyuktA varSaiH zudhyanti te tribhiH' iti, tadubhayamapi piNyAkaM vA kaNAnvetyanenaikaviSayam / yadapi yamena prAyazcittadvayamuktam-- 'bRhaspatisaveneSTrA surApo brAhmaNaH punaH / samatvaM brAhmaNairgaccheditye pA vaidakI zrutiH // bhUmipradAnaM yaH kuryAtsurAM pItvA dvijottamaH / punarna ca pibetAM tu saMskRtaH sa vizudhyati // ' iti, tadubhayamapi pUrveNa saheka viSayam // yadvA atirikta dakSiNAkalpAzrayaNAdvAdazavArSikeNa saha vikalpyate / atrApi bAlavRddhAdInAM sAdhaikavarSIyamanupanItAnAM tu navamAsikamityevaM kalpanA kAryA / yattu manuvacanam ( 11192 ) - ' kaNAnvA bhakSayedabdaM piNyAkaM vA sakRnnizi / surApAnApanuttyarthaM vAlavAsA jaTI dhvajI // ' iti tattAlumAtra saMyoge surAyA abuddhipUrve draSTavyam // nanuca dravadravyasyAbhyavaharaNaM pAnamityucyate / abhyavaharaNaM ca kaNThAdadhonayanaM na tAlvAdisaMyogamAtraM, ataH kathaM tatra pAnanimittaM prAyazcittam / ucyate / yena tAlvAdisaMyogena vinA pAnakriyA na nirvartate so'pi pAnakriyApratiSedhena pratiSiddhaH / ato yadyapi mukhyapAnAbhAvAnna mahApAtakatvaM tathApi tatpratiSedhena tadaGgabhUtAvyabhicAritAlvAdisaMyogasyApi pratividdhatvena doSasya vidyamAnatvAdbhavatyeva prAyazcittam / 'caredratamahatvApi ghA tArtha cetsamAgataH ' iti / yathA hananapratiSedhena tadaGgabhUtAdhyavasayAderapi pratiSiddhatvAtprAyazcittavidhAnam / yattu baudhAyanIyam - " traimAsikamamatyA surApAne kRcchrAbdapAdaM caritvA punarupanayanam' iti / yazca yAmyam - 'surAM pItvA dvijaM hatvA rukmaM hatvA dvijanmanaH / saMyogaM patitairgatvA dvijazvAndrAyaNaM caret // ' iti / yadapi bArhaspatyam- 'gauDI mAdhvIM surAM paiSTIM pItvA vipraH samAcaret / taptakRcchraM parAkaM ca cAndrAyaNamanukramAt // ' iti, tatritayamapyananyauSadhasAdhyavyAdhyupazamArthe pAne veditavyam / prAyazcittasyAlpatvAt / yadA tu surAsaMsRSTaM zuSkarasamevAnnaM bhakSayati tadA punarupanayanam / yathAha manuH (1 150 ) - 'ajJAnAtprAzya viNmUtraM surAsaMsRSTameva ca / punaH saMskAramarhanti trayo varNA dvijAtayaH // ' iti // yadAca zuSkasurAbhANDasthodakaM pibati tadA zAtAtapoktaM kuryAt - 'surAbhANDodakapAne chardanaM ghRtaprAzanamahorAtropavAsazca' iti // yattu baudhAyanIyam - 'surApAnasya yo bhANDeSvapaH paryuSitAH pibet / zaGkhapupIvipakkaM tu kSIraM sarpiH pibesyaham // ' iti tatparyuSitatvAdadhikam / akAmato'bhyAse punarmanunoktam ( 111147 ) - ' apaH surAbhAjanasthA madyabhANDasthitAstathA / paJcarAtraM pibetpItvA zaGkhapuSpItaM payaH // ' iti // yattu viSNUktam- 'apaH surAbhAjanasthAH pItvA saptarAtraM zaGkhapuSpIzRtaM payaH pibet' iti tanmatipUrvaka pAne / jJAnato'bhyAse tu bRhadyama Aha - surAbhANDasthitaM toyaM yadi kazcitpibedvijaH / sa dvAdazAhaM kSIreNa pibedrAhmIM suvarcalAm // ' iti // surApasya mukhagandhAghrANe tu mAnavam ( 11 / 149 ) - ' brAhmaNastu surApasya gandhamAghrAya somapaH / prANAnapsu trirAyamya ghRtaM prAzya vizuddhyati // ' iti, : For Private And Personal Use Only Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prAyazcittaprakaraNam 5] mitaakssraashitaa| tatsomayAjina evAmatipUrve / matipUrve tu dviguNam / apItasomasya tu kalpyam / sAkSAtsurAgandhAghrANasya tu 'ghrAtira yamadyayoH' iti jAtibhraMzakaratvAt (11 // 124)-'jAtibhraMzakaraM karma kRtvAnyatamamicchayA / caretsAntapanaM kRcchre prAjApatyamanicchayA // ' iti manUktaM draSTavyam // 254 // evaM mukhyasurApAne prAyazcittamuktvA madyapAne prAyazcittamAha ajJAnAttu surAM pItvA retoviNmUtrameva ca / punaHsaMskAramarhanti trayo varNA dvijAtayaH // 255 // yaH punarajJAnAdudakabuddhyA surAM madya brAhmaNaH pibati ye ca brAhmaNAdayo reto viNmUtrANi prAznanti te trayo'pi dvijAtayo varNAstaptakRcchrapUrvakaM punarupanayanaM prAyazcittamarhanti / atra madyapAne yo'yaM punaHsaMskAraH sa brAhmaNasyaiva / kSatriyavizostadabhyanujJAnasya darzitasvAt / surAzabdazcAtra madyaparaH / prAyazcittasyAtilaghutvAt / ajJAnato mukhyasurApAne dvAdazavArSikasya vihitatvAcca / ataeva gautamenAtra madyazabdaH prayuktaH / amatyA madyapAne payo ghRtamudakaM vA vyahaM tatAni pibetsa taptakRcchrastato'sya saMskAro mUtraparISakuNaparetasAM prAzane ceti / yadapyasminneva viSaye manunoktam (111146)-'ajJAnAdvAruNI pItvA saMskAreNa vizuddhyati' iti, tadapi taptakRcchrapUrvakameva gautamavAkyAnurodhAt / punaHsaMskArazca punarupanayanam / taccAzvalAyanAyuktakameNa kartavyam / yathotam-'athopetapUrvasya kRtAkRtaM kezavapanaM medhAjananaM cAniruktaM paridAnaM kAlazca tatsaviturvRNImaha iti sAvitrIm' iti / matipUrvamadyapAne vasiSThoktaM draSTavyam-'matyA madyapAne tvasurAyAH surAyAzvAjJAno kRcchrAtikRcchrau ghRtaprAzanaM punaHsaMskArazca' iti / cAndrAyaNaM vA zaloktam-'asurAmadyapAyI thAndrAyaNaM caret' iti / mukhamAtrapraveze tu madyasyApastambIyaM SaDAtram-'abhakSyANAmapeyAnAmalehyAnAM ca bhakSaNe / retomUtrapurISANAM prAyazcittaM kathaM bhavet / padmodumbarabilvAnAM palAzasya kuzasya ca / eteSAmudakaM pItvA SaDrAtreNa vizuddhyati // ' iti / etacca tAlAdimadyaviSayam / gauDImAvyoH punarajJAnataH pAne 'asurAyAH surAyAzcAjJAnataH' iti vasiSThoktaH kRcchrAtikRcchrasahitaH punaHsaMskAro ghRtaprAzazca draSTavyaH / tayormatipUrvapAne tu 'piNyAkaM vA kaNAnvA' iti traivArSikam / kAmatastu tatpAnAbhyAse 'abhyAse tu surAyA agnivarNI surAM pibenmaraNAtpUto bhavati' iti vAsiSThaM maraNAntikaM draSTavyam / nAtra surAzabdaH paiSTyabhiprAyaH / tasyAH sakRtpAne'pi maraNAntikasya darzitatvAt // madyavAsitazuSkabhANDasthodakasyAjJAnataH pAne bRhadyamoktam-'madyabhANDasthitaM toyaM yadi kazcitpibeTvijaH / kuzamUlavipakkena tryahaM kSIreNa vartayet // ' iti // ajJAnato'bhyAse tu vasiSThenoktam-'madyabhANDasthitaM toyaM yadi kazcitpivedvijaH / padmodumbarabilvAnAM palAzasya kuzasya ca // eteSAmudakaM pIyA trirAtreNa vizudhyati // ' iti / jJAnataH pAne tu viSNUktam-'madyabhANDasthitaM toyaM pI For Private And Personal Use Only Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 402 yAjJavalkyasmRtiH / [ prAyazcittAdhyAyaH tvA paJcarAtraM zaGkhapuSpIzRtaM payaH pivet' iti // jJAnato'bhyAse tu zaGkhano - ktam-- 'madyabhANDasthitaM toyaM pItvA saptarAtraM gomUtrayAvakaM pibet' iti // atyantAbhyAse tu hArItoktam- 'madyabhANDasthitaM toyaM yadi kazcitpibedvijaH / dvAdazAhaM tu payasA pibedrAhmIM suvarcalAm // ' iti / eSu ca vAkyeSu dvijagrahaNaM brAhmaNAbhiprAyam / kSatriyavaizyayorapratiSedhAditi darzitaM prAkU // idaM ca gauDImAdhvIbhANDasthajalapAnaviSayaM gurutvAtprAyazcittasya / tAlAdimadyabhANDodakapAne tu kahaNyam // 255 // dvijAtibhAryA pratyAha patilokaM na sA yAti brAhmaNI yA surAM pivet / sa sA zunI gRdhI sUkarI copajAyate / / 256 // yA dvijAtibhAryA surAM pibati sA kRtapuNyApi satI patilokaM na yAti kiMtvihaiva loke zragRdhrasUkaralakSitAM tiryagyoniM krameNa prApnoti // brAhmaNIgrahaNaM cAtra 'tisro varNAnupUrvyeNa' iti nyAyena yasya dvijAteryAvatyo bhAryAstAsAmupalakSaNam / ataeva manuH - ' patatyardhe zarIrasya yasya bhAryA surAM pibet / patitArdhazarIrasya niSkRtirna vidhIyate // ' iti / dharmArthakAmeSu sahAdhikArAddampatyorekazarIratvameva, ato yasya dvijAterbhAryA surAM pibati tasya bhAryArUpamardha zarIraM patati / patitasya ca bhAryArUpasyArdhazarIrasya niSkRtirna vidhIyate / tasmAdvijAtibhAryayA brAhmaNyAdyayA na surA peyA / ' tasmAdrAhmaNarAjanyau vaizyazca na surAM pivet' iti niSedhavidhau liGgasyAvivakSitatvena varNatrayabhAryANAmapi pratiSedhe siddhe punarvacanaM dvijAtibhAryAyAH zUdrAyA api surApratiSedhaprAtyartham / ato dvijAtibhAryAbhiH surApAne prAyazcittasyArdhaM kAryam / zUdrabhAryAyAstu zUdrAyAH zUdravadeva na pratiSedhaH / surApAnasameSu tu niSiddhabhakSaNAdiSu surApAnaprAyazcittArdhamityuktaM prAk // 256 // iti surApAnaprAyazcittaprakaraNam / kramaprAptaM suvarNasteyaprAyazrittamAha brAhmaNasvarNahArI tu rAjJe musalamarpayet / svakarma khyApayaMstena hato mukto'pi vA zuciH // 257 // brAhmaNasvAmikaM suvarNaM yo'paharatyasau suvarNasteyaM mayA kRtamityevaM svakarma khyApayan rAjJe musalaM samarpayet / musalasamarpaNasya dRSTArthatvAttena musalena rAjA taM hanyAt / tena rAjJA hato mukto vA zuddho bhavati / apaharaNazabdena ca samakSaM parokSaM vA balAcauryeNa vA krayAdisvatvahetuM vinA grahaNamucyate / musalaM samarpayediti yadyapi samAnyenoktaM tathApi tasya hananArthatvAt tatsamarthasyAyo mayAderyahaNam / ataeva manunoktam ( 8/315 ) - skandhenAdAya musalaM lakuTaM vApi khAdiram / asi cobhayatastIkSNamAyasaM daNDameva vA // ' iti // zaGkhenA 1 zakti cobhayatastIkSNAmiti pAThaH. For Private And Personal Use Only Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prAyazcittaprakaraNam 5] mitaakssraashitaa| pyatra vizeSa uktaH-'suvarNastenaH prakIrNakeza ArdravAsA AyasaM musalamAdAya rAjAnamupatiSTedidaM mayA pApaM kRtamanena musalena mAM ghAtayasveti sa rAjJA ziSTaH sanpUto bhavati' iti / hananaM cAvRttividhAnAbhAvAtsakRdeva kAryam / ataeva manunoktam (11|100)-'tto musalamAdAya sakRddhanyAttu taM svayam' iti / evaM sakRttADanena rAjJA hato mRtaH zuddhyet, mukto vA maraNAjIvagnapi vizudhe. diti yAvat // tathAca saMvartenoktam-'tato musalamAdAya sakRddhanyAttu taM svayam / yadi jIvati sa stenastataH steyAdvizudhyati // ' iti // yathoktaM brAhmaNavadhe-'mRtakalpaH prahArA" jIvannapi vizudhyati' iti // nanvatADita eva rAjJA muktaH stenaH zudhyedityayamarthaH ksmaannessyte| ucyte| anaghnannenasvI rAjeti gautamIye tADanamakurvato rAjJo doSAbhidhAnAt / bhavatu rAjJo doSastathApyatikrAntaniSedhena rAjJA snehAdinAmuktaH stanaH kathaM na zudhyediti cet / ucyte| evaMca sati akAraNikA zudvirApatet / athocyate / mokSottarakAlaM dvAdazavArSikAdyanuSTAnena zuddhyaGgIkaraNAnAkAraNiketi / tadapyasundaram / muktaH zuciH riti mokSasyaiva zuddhi hetutvAbhidhAnAt / ataH prAcyeva vyAkhyA jyAyasI / mukto vA maraNAjIvannapi vizudhyediti yAvat / idaM ca maraNAntikaM sArvavarNikasyApaharturna tu brAhmaNasyaiva / brAhmaNasvarNahArIti naimittikavAkye vizeSAnupAdAnAt kSatriyAdInAM ca mahApAtakitvAvizeSAtprAyazcittAntarasyAnAmnAnAcca / yatpuna. nive ( 1999)- 'suvarNasteyakRdvipraH' iti vipragrahaNaM tnnrmaanoplkssnnm| 'prAyazcittIyate nara' iti tasyaiva prakRtatvAt / (manuH 1154)-'brahmahatyA surApAnaM steyaM gurvaGganAgamaH' iti nimittavAkye vizeSAnupAdAnAcca / tatsApekSanaimittikavAkye 'suvarNasteyakRdvipraH' ityatra zrUyamANamapyupalakSaNameva yuktam / yathAbhyuditeSTyAM yasya haviriti vAkye tandulagrahaNaM havirmAtrasya // idaMca rAjJA hananaM brAhmaNavyatiriktasya / (11380)-'na jAtu brAhmaNaM hanyAtsarvapApedhvapi sthitam' iti mAnave brAhmaNavadhasya niSiddhatvAt / yadi kathaMcidatikrAntaniSedhe rAjJA hanyate tathApi zuddho bhavati / ( manuH 111100)-'vadhena zudhyati steno brAhmaNastapasaiva vA' iti brAhmaNasyApi vadhena zudhdhabhidhAnAt / naca tapasaiva vetyevakAreNa vdhnissedhH| tasya kevalatapasApi zujyabhidhAnaparatvAt / yadi vadho niSiddhastahi tapasaiva veti vikalpAbhidhAnamanupapanam / naca daNDAbhiprAyaM vikalpAbhidhAnam / tasyA nirdiSTatvAt / kiMca 'ekArthAstu vikalperan' iti nyAyenaikArthAnAmeva vikalpo brIhiyavayoriva / naca daNDatapasorekArthatvam / daNDasya damanArthatvAttapasazca pApakSayahetutvAt / naca vadhena zudhyati stena iti sAmAnyAviSayeNa vadhena brAhmaNastapasaiva veti viziSTaviSayasya tapaso viklpoppttiH| nahi bhavati brAhmaNebhyo dadhi dIyatAM takaM kauNDinyAye veti vikalpastasmAdvayorapi sAmAnyaviSayatvameva / yadvA kSatriyasyApi na niSedhaH / manunA 'suvarNasteyakRdvipra' ityabhidhAya (111100)-'gRhItvA musalaM 1 manusmRtau tu-gRhItvA musalaM rAjA sakRddhanyAttu taM svayam / vadhena zudhyati steno brAhmaNastapasaiva tu // iti pAThAntaram . yA037 For Private And Personal Use Only Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 404 yaajnyvlkysmRtiH| [prAyazcittAdhyAyaH rAjA sakRdvanyAttu ta svayam // ' iti sarvanAmnA prakRtabrAhmaNaparAmarza va hananavi. dhAnAt / na jAtu brAhmaNaM hanyAdityasya prAyazcittavyatiriktadaNDarUpahananaviSayatvenApyupapatteH / etacca maraNAntikaM matipUrvasuvarNasteyaviSayam / 'maraNAntikaM hi yatproktaM prAyazcittaM manISibhiH / tattu kAmakRte pApe vijJeyaM nAtra saMzayaH // ' iti madhyamAGgiraHsmaraNAt / atraca suvarNazabdaH parimANaviziSTahemadravyavacano na jAtimAtravacanaH // 'jAlasUryamarIcisthaM trasareNU rajaH smRtam / te'STau likSA tu tAstisro rAjasarSapa ucyate // gaurastu te trayaH SaniyaMvo mASastu te tryH| kRSNalaH paJca te mApaste suvarNastu SoDaza // ' iti SoDazamASaparimite hemani suvarNazabdasya paribhASitatvAt / ato brAhmaNasuvarNApaharaNaM mAhApAtakamityAdiprayogeSu kRtaparimANasyaiva suvarNasya grahaNaM yuktam / parimANakaraNasya dRSTArthatvAt / nAdRSTArthaparimANamaraNam / nApi lokavyavahArArtham / atatparatvAtsmR. tikArapravRtteH / ataevoktaM nyAyavidbhiH 'kAryakAle saMjJAparibhASayorupasthAnam' iti / tathA nAmApi guNaphalopabandhenArthavadityuktaM paJcadazAnyAjyAnItyatra / naca daNDamAtropayogiparimANasmaraNamityuktamiti yuktam / tAvanmAtrArthatve pramANAbhAvAt / ato'vizeSAtsarvazeSatvameva yuktam / kiMca / daNDasya damanArthatvAddamanasya ca parimANavizeSamantareNApi siddhe tIva parimANasmaraNamupayujyate / zabdaikasamadhigamye tu mahApAtakitvAdAvekAntataH smaraNamupayu. jyate / ataH SoDazamASAtmakasuvarNaparimita hemaharaNa eva mahAtakitvaM tannimittaM maraNAntikAdiprAyazcittavidhAnaM c| dvivAdimASAtmakahemaharaNaM tu kSatriyAdihemaharaNavadupapAtakameveti yuktam / kiMca / suvarNAnyUnaparimANahemaharaNe prAyazcittAntaropadezAttatparimaNasyaiva heno haraNe maraNAntikAdiprAyazcittamiti yuktam / tathAcoktaM SaTtriMzanmate-'vAlAgramAne'pahRte prANAyAma samAcaret / likSAmAtre'pi ca tathA prANAyAmatrayaM budhaH // rAjasarSapamAtre tu prANAyAmacatuSTayam / gAyatryaSTasahasraM ca japetpApavizuddhaye // gaurasarSapamAtre tu sAvitrIM vai dinaM japet / yavamAtre suvarNasya prAyacittaM dinadvayam // suvarNakRSNalaM hyekamapahRtya dvijottamaH / kuryAtsAntapanaM kuryAttatpApasyApanuttaye // apahRtya suvarNasya mASamAtraM dvijottamaH / gomUtrayAvakAhArastribhirmAsarvizudhyati // suvarNasyApaharaNe vatsaraM yAvakI bhvet| Urdhva prANAntikaM jJeyamathavA brhmhvrtm||' idaM ca vatsaraM yAvakAzanaM kiMcinyUnasuvarNApahAraviSayam / suvarNApahAre manvA. dimahAsmRtiSu dvAdazavArSikavidhAnAt / 'balAye kAmakAreNa gRhNanti svaM nraadhmaaH| teSAM tu balahartRNAM prANAntikamihocyate // suvarNaparimANAdAgapItyabhipretam / idaM ca steyaprAyazcittamapahRtadhanaM tatsvAmine dattvaiva kAryam / steye brahmasvabhUtasya suvarNAdeH kRte punaH / svAmine'pahRtaM deyaM hA tvekAdazAdhikam // ' iti smaraNAt // tathA (manuH 11|164)-'cretsaantpnN kRcch tainniryAtyAtmazuddhaye' iti manusmaraNAcca / daNDaprakaraNe'pyuktam-'zeSeSvekA1 dvijAdhamaH. 2 'tannirdApyAtmazuddhaye' iti pAThaH. For Private And Personal Use Only Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prAyazcittaprakaraNam 5 ] mitAkSarAsahitA / 405 dazaguNaM dApyastasya ca taddhanam // ' iti // yadvA'tyazaktyA rAjA hantumasamarthastadA vasiSToktaM draSTavyam-'stenaH prakIrNakezo rAjAnamabhiyAcet / tatastasmai rAjaudumbaraM zastraM dadyAttenAtmAnaM pramApayet / maraNAtpUto bhavatIti vijJAyate' iti / audumbaraM tAmramayam / yadapi dvitIyaM prAyazcittaM tenoktam -'niSkAlako goghRtAkto gomayAgninA pAdaprabhRtyAtmAnaM pramApayenmaraNAtpUto bhavatIti vijJAyate' iti, tadapi guruzrotriyayAgasthAdivipradravyApahAraviSayaM kSatriyAdyapahartRviSayaM vA / tatra niSkAlaka iti nirgatakezazmazrulomAbhidhIyate / tathAzvamedhAdyanuSThAnena vA / tathA pracetasA maraNAntikamabhidhAyoktam-'iSTvA vAzvamedhena gosavena vA vizuddhyet' iti / etacca vidakSatriyAdyapahartRviSayam // 257 // prAyazcittAntaramAha anivedya nRpe zudhyetsurApavratamAcaran / AtmatulyaM suvarNa vA dadyAdvA vipratuSTikRt // 258 // - svIyaM steyaM rAjanyanivedya surApavrataM dvAdazavArpikamAcaran zudhyet / zava. zirodhvaje tatkapAladhAraNanirAkaraNArtha surApavratamityuktam / etaccAkAmakAraviSayam / ( manuH 189)-'iyaM vizuddhiruditA pramApyAkAmato dvijam' ityakAmato vihitasyaiva dvAdazavArSikasyAtidezAt // nanvakAmato'pahAra eva na saMbhavatIti kathaM tadviSayatvam / ucyate / yadA vastraprAntagrathitaM suvarNAdikamajJAnAdapaharati rajatAdidravyAntarabuddhyA vA hRtvAcAnantaramevAnyasmai dattaM nAzitaM vA na punaH svAmine pratyarpitaM tadA sNbhvtyevaakaamto'phaarH| yastu tAmrAdikasya rasavedhAdyApAditasuvarNarUpasyApahAro na tatredaM prAyazcittam / mukhyajAtisamavAyAbhAvAt / naca mukhyasAdRzyamAtreNa gauNe mukhyadharmA bhavanti / yadyapIdRzamevAsuvarNa suvarNabhrAntyApaharati tathApi nedaM prAyazcittam / asuvarNApahAritvAdeva / naca sRSTazcedrAhmaNavadhe ahatvApItivadatrApi doSa iti vAcyam, asuvarNe pravRttatvAdeva / nAbrAhmaNaH sRSTazcedityasya viSayaH / yaccedaM 'manasA pApaM dhyAtvA praNavapUrvaka vyAhRtIrmanasA japet / vyAhRtyA prANAyAma birAcaret / pravRttau kRcchre dvAdazarAtraM care'diti, tadapi samyagarthapravRttiviSayam / ato nedRzamajJAnataH svarNApahAraH prAyazcittasya nimittaM, kiMtu rajatAdibuddhyA pUrvokta eva svarNApahAraH / asminneva viSaye yadApahartAtyantamahAdhanaH tadAtmatulitaM suvarNa dadyAt / atha tAvaddhanaM nAsti tapazcaryAyAM cAzaktastadA vipratuSTikRtiprasya yAvajIvaM kuTumbabharaNaparyAptatayA tuSTikaraM dhanaM dadyAt / yadA tu nirguNasvAmika dravyamapaharati tadA 'etadeva vrataM stenaH pAdanyUnaM samAcaret' iti vyAsenoktaM navavArSikaM draSTavyam / yadA punarIdRzameva kSurakSAmakuTumbaparirakSaNArthamapaharati tadA atripratipAditaM SaDvArSikaM 'svarjidAdiM vA RtuM kuryAttIrthayAtrAM vA' 'SaDabdaM vAcaretkRcchre yajedvA RtunA dvijaH / tIrthAni vA bhramavidvAMstataH steyAdvimucyate // ' iti / yadA tvapahArasamanantarameva hA kaSTaM mayA For Private And Personal Use Only Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yaajnyvlkysmRtiH| [prAyazcittAdhyAyaH kRtamiti jAtAnutApaH pratyarpayati tyajati vA tadApastambIyaM caturthakAlamitAzanena trivarSamavasthAnamAGgirasaM vA vajrAkhyaM traivArSikaM draSTavyam // nanu pratyarpaNe tyAge vApahAradhAtvarthasya niSpannatvAtkathaM prAyazcittAlpatvam / athAnipannastadA prAyazcittAbhAva eva syAnatu prAyazcittAlpatvam / maivam / apahArasyopabhogAdiphalaparyantatvAdupabhogAtprAnivRttau ca puSkalasthApahArArthasyAbhAvAdyuktameva prAyazcittAlAvaM pItavAnta ivApeya dravye // nanvevaM sati caurahastAddhalAdAkRSya grahaNe'pi tasyopabhogalakSaNaphalAbhAvAtprAyazcittAlpatvaprasaGgaH / maivam / tasya tyAge svataHpravRttyabhAvAt phalaparyante'pahAre svataHpravRttatvAcca / yastu rajatatAmrAdisaMsRSTasuvarNApahArI na tatredaM laghuprAyazcittam / yataH saMsarge'pi suvarNatvaM nApaiti Ajyatvamiva pRSadAjye / atastatra dvAdazavArSikameveti yuktam / atha laghuprAyazcittAdi dravyAntarameveti laghuprAyazcittamucyate / na tarhi tatra traivArSikAdiviSayatA asuvarNatvAdeva, kiMtUpapAtakaprAyazcittameva / yadapyaparamApastamboktam-'steyaM kRtvA surAM pItvA kRcchre sAMvatsaraM caret' iti tatsuvarNaparimANAdarvAGmApAccAdhikaparimANadravyaviSayam / yattUktaM sumantunA-'suvarNasteyI mAsaM sAvitryASTasahasramAjyAhutIrjuhuyAt / pratyahaM trirAtramupavAsastaptakRcchreNa ca pUto bhavati' iti tatpUrvoktamASaparimANasuvarNApahAraprAyazcitte saha viklpyte| yadapyaparaM tenaivoktam- 'suvarNasteyI dvAdazarAtraM vAyubhakSaH pUto bhavati' iti, tanmanasApahAre pravRttasya svataevoparatajihIrSasya veditavyam / atrApi strIbAlavRddhAdiSvapyardhameva prAyazcitta veditavyam / yAni ca 'azvaratnamanuSyastrIbhUdhenuharaNaM tathA' ityAdinA suvarNasteyasamasvena pratipAditAni teSvapyardhameva kAryam / yatpunazcaturviMzatimatavacanam -'rUpyaM hRtvA dvijo mohAccareccAndrAyaNavratam / gadyANadazakAdUrdhvamAzatAviguNaM caret // AsahastrAttu triguNamUrdhva hemavidhiH smRtH| sarveSAM dhAtulohAnAM parAkaM tu samAcaret // dhAnyAnAM haraNe kRcchre tilAnAmaindavaM smRtam // ravAnAM haraNe viprazcareccAndrAyaNavratam // ' iti, tadapi gadyANasahasrAdhikarajataharaNe suvarNasteyasamaprAyazcittapratipAdanArtha na punstnnivRttyrthm| yadapi ratnApahAre cAndrAyaNamuktaM tadapi gadyANasahasrAddhInamUlyaratnApahAre draSTavyam / UrdhvaM punaH suvarNasteyasamam // 258 // iti suvarNasteyaprAyazcittaprakaraNam / uddezakramaprAptaM gurutalpiprAyazcittamAha tapteSyaHzayane sArdhamAya tyA yoSitA svapet / gRhIlotkRtya vRSaNau naiRtyAM cotsRjettanum / / 259 // samA vA gurutalpaga iti vakSyamANazlokagataM gurutalpagapadamatra saMbadhyate / 1 natInantaraM Ga. 2 lobhAt Ga. 3 gurutalpagamana Ga. For Private And Personal Use Only Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prAyazcittaprakaraNam 5 ] mitAkSarAsahitA / 407 tapte'yaHzayane yathA maraNakSamaM bhavati tathA tapte agnivarNe kRte kArNAyase zayane ayomayyA strIpratikRtyA taptayA saha gurutalpagaH svapyAt / evaM susvA tanuM dehaM utsRjet / niyeteti yAvat / zayanaM ca gurvaGganAgamanaM mayA kRtamityevaM svakarma vikhyApya kuryAt / (19103)-'gurutalpyabhibhASyainaH' iti manusmaraNAt / tathA striyamAliGgaya kAryam-'gurutalpago mRnmayImAyasI vA striyaH pratikRtimagnivarNI kRtvA kArNAyasazayane (ayomayyA strIpratikRtyA kRtvA) tAmAliGgaya pUto bhavati' iti vRddhahArItasaraNAt / tathA muNDitalomakezena ghRtAbhyaktena ca kartavyam-'niSkAlako ghRtAbhyaktastaptAM tAM sUrmI mRnmayIM vA pariSvajya maraNAtpUto bhavatIti vijJAyate' iti vasiSThasmaraNAt / naca (11|603)-gurutlpybhibhaassyainstpte svapyAdayomaye / sUrmI jvalantI svAzliSyenmRtyunA sa vizudhyati // ' iti manuvAkyAnurodhena taptalohazayanaM taptalohayo SidAliGganaM ca nirapekSaM prAyazcittadvayamityAzaGkanIyam / mAyasthA yopitA svapet / kutretyAkAGkSAyAM tapte'yaHzayana iti parasparasApekSatayaikatvAvagamAdekakalpasvameva yuktam // athavA vRSagau saliGgau svayamutkRtya chittvAJjalinA gRhItvA nairRtyAM dakSiNasyAM pratIcyAM dizi dehapAtAntamakuTilagatirgatvA tanumutsRjet / yathAha manuH (111104)-'svayaM vA ziznavRSaNAvutkRtyAdhAya cAJjalau / naiRtI dizamAtiSThedAnipAtAdajihmagaH // ' iti / gamanaM pRSThato'nIkSamANena kartavyam |-'kssurenn ziznavRSaNAvutkRtyAnavekSamANo vrajet' iti zaGkhalikhitamaraNAt / evaM gacchan yatra kuDyAdinA prativadhyate tatraiva maraNAntaM tiSThet / 'savRSaNaM ziznamuskRtyA alAvAdhAya dakSiNAbhimukho gacchedyatraiva pratihatastatraiva tiSThedApralayAt' iti vasiSThasmaraNAt / daNDo'pyatrAyameva / yathAha nAradaH-'bhAsAmanyatamAM gacchangurutalpaga ucyate / ziznasyotkartanAttatra nAnyo daNDo vidhIyate // ' evaM daNDArthamapi liGgAdyutkartanaM pApakSayArthamapi bhavati / idameva maraNAntikaM daNDamabhipretyoktaM manunA (11||318)-'raajmirdhtdnnddaastu kRtvA pApAni mAnavAH / nirmalAH svargamAyAnti santaH sukRtino yathA // ' iti / dhanadaNDena punaH prAyazcittaM bhavatyeva ( 9|240)-'praayshcittN tu kurvANAH sarve varNA yathoditam / nAkyA rAjJA lalATe syurdApyAstUttamasAhasam // ' iti tenaivoktatvAt / anayozca maraNAntikayoranyatarAnuSThAnena gurutalpagaH zudyet / guruzabdazcAtra mukhyayA vRttyA pitari vartate / (21142) ---'niSekAdIni karmANi yaH karoti yathAvidhi / saMbhAvayati cAnnena sa vipro gururucyate // ' iti manunA gurutvapratipAdanapare vAkye niSekAdikarturjanakasyaiva gurusvaabhidhaanaat| yogIzvareNa ca niSekAdikarmAbhiprAyeNoktam / sa guruyaH kriyAM kRtvA vedamasmai prayacchati' iti // nanu guruzabdasyAnyatrApi prayogo dRzyate / upanIya guruH ziSyamityAdinAcArye (manuH 2|149)-'svlpN vA bahu vA yasya zrutasyo 1 talpo'bhibhASyainaH Ga. For Private And Personal Use Only Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 408 yaajnyvlkysmRtiH| [prAyazcittAdhyAyaH pakaroti yH| tamapIha guruM vidyAt' ityupAdhyAye / vyAsenApyanyatra prayogo darzita:--'guravo mAtRpitRpatyAryavidyAdAtRjyeSThabhrAtara Rtvijo bhayatrAtAnadAtA ca' iti / nacAnekArthakalpanAdoSaH / guruzabdasya pravRttinimittabhUtAyAH pUjArhatAyAH sarvatrAnusyUteH / darzitaM ca tasyAH pravRttinimittatvaM yogIzvareNa'ete mAnyA yathApUrvamebhyo mAtA garIyasI' iti / mAnyA ityupakramya garIyasItyupasaMhAraM kurvatA / (manuH 2 / 145) naca 'upAdhyAyAddazAcArya AcAryANAM zataM pitA' ityupAdhyAyAdadhikAcAryApituratizayitatvavacanAtsa eva mukhya iti vAcyam / AcArye'pyatizayitatvasyAviziSTatvAt / (mnuH2|146) -'utpAdakabrahmadAbogarIyAnbrahmadaH pitA' iti / gautamenApyuktam--'AcAryaH zreSTho gurUNAm' iti / kiMca yadyatizayitatvamAtreNa mukhyatvamucyate tarhi sahasramiti vacanAnmAtureva gurutvaM syAt / tasmAtsarve guravastatpatnIgamanaM gurvaGganAgamanamiti yuktam / ucyate / niSekAdInIti manuvacanaM niSekAdikarturjanakasya gurutvapratipAdanaparam , ananyaparatvAt / yatpunAsagautamavacanaM tatparicaryApUjAdividhizeSatayA stutyarthatvenAnyaparam / ato gurutvapratipAdanaparAnniSekAdIti manuvacanApitureva mukhyaM gurutvamiti sthitam / ataeva vasiSThenAcAryaputraziSyabhAryAsu caivamityAcAryadAreSvAtidezikaM gurutalpaprAyazcittamuktam / tathA jAtUkAdibhirapyuktam-'AcAryAdestu bhAryAsu gurutalpavrataM caret' ityaadi| AcAryAdermukhyagurutve tUpadezata eva vrataprApteratidezo'narthaka eva syAt / kiMca saM. vartena spaSTameva pitRdAragrahaNaM kRtam-'pitRdArAnsamAruhya mAtRvayaM narAdhamaH' iti / SaTtriMzanmate'pi-'pitRbhAyA~ tu vijJAya savarNI yo'dhigacchati' iti / ato'pi niSekAdikartA pitaiva mukhyo guruH // tacca gurutvaM varNacatuSTaye'pyaviziSTam / niSekAdikartRtvasyAvizeSAt / ataH sa vipro gururucyate iti vipragrahaNamupalakSaNam / ataH pitRpatnIgamanameva mahApAtakam / gamanaM ca caramadhAtuvisargaparyantaM kathyate / atastato'rvAnivRttau na mahApAtakitvam / tatra cedaM 'tapte'yaHzayane sArdhamAyasyA' ityAdhuktaM maraNAntikaM prAyazcittadvayam / tacca jananyAmakAmakRte / tatsapatyAM tu savarNAyAmuttamavarNAyAM ca kAmakRte draSTavyam / 'pitRbhAyIM tu vijJAya savarNI yo'dhigacchati / jananI cApyavijJAya nA mRtaH zuddhimAnuyAt // ' iti SatriMzanmate'bhidhAnAt // jananyAM tu kAmakRte vAsiSThaM 'niSkAlako ghRtAH bhyakto gomayAgninA pAdaprabhRtyAtmAnamavadAhayet' iti draSTavyam / akAmato'bhyAse'pyetadeva // nanu ca 'mAtuH sapatnI bhaginImAcAryatanayAM tathA / AcAryapatrI svasutAM gacchaMstu gurutalpagaH // ' ityatidezAbhidhAnAnmAtRsapatnIgamane tvaupadezikaM prAyazcittamayuktam / ucyate / pitRbhAryA savarNAmityasmAdeva vacanAsavarNagrahaNAddhInavarNasapatnIviSayamidamAtidezikamiti na virodhaH / idaM ca mukhyasyaiva putrasya / itareSAM punaH putrakAryakaratvameva na putratvam / yathAha manuH (9 // 180)-'kSetrajAdInsutAnetAnekAdaza yathocitAn / putrapratinidhInAhuH kriyAlopAnmanISiNaH // ' iti / tatrobhayecchAtaH pravRttau 'tapte'yaHzayane' iti prathama For Private And Personal Use Only Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prAyazcittaprakaraNam 5] mitaakssraashitaaH| prAyazcittam / svena protsAhane tu 'gRhItvotkRtya vRSaNau' iti dvitIyam / anubandhAtizayena prAyazcittagurutvasyoktatvAt / tayA protsAhitasya tu mAnavaM taptalohazayanajvalatsAliGganayoranyataraM draSTavyam / yattu zaGkhana dvAdazavArSikamuktam- 'adhaHzAyI jaTAdhArI prnnmuulphlaashnH| ekakAlaM samaznIta varSe tu dvAdaze gate // rukmasteyI surApazca brahmahA gurutalpagaH / vratenatena zudhyanti mahApAtakinastvime // ' iti, tatsamavarNottamavarNapitRdAragamane akAmakRte vA draSTavyam / tatraiva kAmataH pravRttasya retaHsekAdarvAnivRttau SaDvArSikam / akAmatastu traivArSikam / jananyAM tu kAmataH pravRttasya retaHsekAtyAnivRttau dvAdazavArSikam / akAmatastu pavArSika miti kalpyam / yattu saMvartena-'pitRdArAnsamAruhya mAtRvajyai narAdhamaH' ityAdinA samArohaNamAtre taptakRcchra uktaH na hInavarNagurudAreSu retaHsekAdarvAgdraSTavyaH // 259 // prAyazcittAntaramAha prAjApatyaM caretkRcchaM samA vA gurutalpagaH / cAndrAyaNaM vA trInmAsAnabhyasedvedasaMhitAm / / 260 // athavA prAjApatyaM kRcchre vakSyamANalakSaNa samAH varSatrayaM caret / etacca brAhmaNIputrasya zUdrajAtIyagurubhAryAgamane matipUrve draSTavyam / yadA tu gurapatnIM savarNA vyabhicAriNImabuddhipUrva gacchati tadA vedajapasahitaM cAndrAyaNatrayaM kuryAt / tatraiva kAmataH pravRttAvauzanasaM-'gurutalpAbhigAmI saMvatsaraM brahmavrataM SaNmAsAnvA taptakRcchaM caret' iti / kSatriyAgamane tu matipUrve yAjJavalkIyaM-'mAtuH sapatnI bhaginImAcAryatanayAM tathA' iti gurutalpavratAtidezAnavavArSikam / idaM cAtidezikaM savarNagurubhAryAgamana viSayaM na bhavati / tatra kAmato maraNAntikasyAkAmato dvAdazavArSikasya vihitatvAt / ataH kSatriyAdiviSayameveti yuktam / tatraiva kAmato'bhyAse maraNAntikam |-'mtyaa gatvA punarbhAyAM guroH kSatrasutAM dvijaH / aNDAbhyAM rahitaM liGgamutkRtya sa mRtaH zuciH // ' iti kaNvasmaraNAt / atraiva viSaye prAyazcittaM yadA na cikIrSati tadA 'chittvA liGgaM vadhastasya sakAmAyAH striyAstathA' iti yAjJavalkyIyo vadhadaNDaH prAyazcittasthAne draSTavyaH / vaizyAyAM tu gurubhAryAyAM kAmato gamane SaDvArSikam / ataeva smRtyantaram'brAhmaNIputrasya kSatriyAyAM mAtari gamane pAdahAnyA dvAdazavArSikam / evamanyava svapi / ayamarthaH / brAhmaNIputrasya kSatriyAyAM mAtuH sapatyAM gamane pAdanyUnaM dvAdazavArSikaM yAvat / tasyaiva tathAbhUtAyAM vaizyAyAM SaDvArSikam / zUdrAyAM tu traivArSikaM prAyazcittamiti / evaM kSatriyAputrasya vaizyAyAM mAtari navavArSikam / zUdrAyAM tu SaDvArSikam / evameva vaizyAputrasyApIti / vaizyAyAM tu kAmato'bhyAse maraNAntikameva / -'gurorbhAryAM tu yo vaizyAM matyA gacchetpunaH punaH / liGgAgraM 1 gurutvarayeSTatvAt. Ga. 2 samaznanvai Ga. For Private And Personal Use Only Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 410 yaajnyvlkysmRtiH| [prAyazcittAdhyAyaH chedayitvA tu tataH zudhyetsa kilbiSAt // ' iti laugAkSismaraNAt / zUdrAyAM tu kAmato'bhyAse dvAdazavArSikam / 'punaH zUdrAM gurorgatvA buddhyA vipraH smaahitH| bra. hmacaryamaduSTAtmA saMcareddvAdazAbdikam // ' ityupamanyusmaraNAt / kSatriyAyAM tu gurubhAryAyAmabuddhipUrvagamane yamoktaM traivArSikamaSTamakAlAzanaM draSTavyam / 'kAle'STame vA bhukSAno brahmacArI sadA vratI / sthAnAsanAbhyAM viharaMsbirahyo'bhyupayannapaH / adhaHzAyI tribhirvaSaistadapoheta pAtakam // ' iti / atraivAbhyAse jAtUkoktaM'guroH kSatrasutAM bhAryA punargatvA tvakAmataH / aNDamAnaM samutkRtya zuddhyejIvanmRto'pi vA // ' iti // vaizyAyAM tvakAmato gamane prAjApatyaM caretkRcchramityetadeva yAjJavalkyIyam / tathAca vRddhamanu:-'gamane gurubhAryAyAH pitRbhAryAgame tathA / abdatrayamakAmAttu kRcchre nityaM samAcaret // ' iti / tatraivAbhyAse hArItoktaM maraNAntikaM brahmacaryam-'abhyasya vipro vaizyAyAM gurorajJAnamohitaH / SaDaGgaM brahmacarya ca sa caredyAvadAyuSam // ' iti / gurubhAryAyAM zUdrAyAM tvamatipUrve mAnavam (11|105)-'khttvaanggii cIravAsA vA zmazrulo vijane vane / prAjApatyaM caretkRcchramabdamekaM samAhitaH // ' iti // athavA 'gurudArAbhigAmI saMvatsaraM kaNTakinI zAkhAM pariSvajyAdhaHzAyI viSavaNI bhaikSAhAraH pUto bhavati' iti sumantUktaM kuryAt / tatraivAbhyAse mAnavam ( 11|106)'caandraaynnN vA trInmAsAnabhyasenniyatendriyaH' iti / kSatriyAyAM kAmataH pravRttasya retaHsekAdarvAnivRttI vyAghroktam-'kRcchre caivAtikRcchre ca tathA kRcchrAtikRcchrakam / carenmAsatraya vipraH kSatriyAgamane guroH||' iti / atreyaM vyavasthA / tayA protsAhitasya traimAsikaM prAjApatyacaraNam / ubhayecchAtaH pravRttasyAtikacchracaraNaM tAvadeva / svena protsAhitAyAM punaHkRcchrAtikRcchrAnuSThAnaM ca tAvade. veti / tatraiva kAmata pravRttasya retaHsekAtpUrva kaNvotaM draSTavyam-'cAndrAyaNaM taptakRcchramatikRcchre tathaiva ca / sakRdtvA gurorbhAryAmajJAnAtkSatriyAM dvijaH // ' iti / tayA protsAhitasyAtikRcchraH / ubhayecchAtaH pravRttasya taptakRcchraH / khena protsAhitAyAM tu cAndrAyaNam / vaizyAyAM kAmataHpravRttasya retaHsekAtpUrva nivRttI kaNvoktam-'taptakRcchre parAkaM ca tathA sAntapanaM guroH / bhAryA vaizyAM sakRdgatvA buddhyA mAsaM carevijaH // ' iti / atrobhayoricchAtaH pravRttau taptakRcchraH / svena protsAhitAyAM parAkaH / tayA protsAhitasya sAntapanam // atraivAkAmataH pravRttasya prajApatirAha-'paJcarAtraM tu nAznIyAtsaptASTau vA tathaiva ca / vaizyAM bhAryA gurorgatvA sakRdajJAnato dvijaH // ' iti / tayA protsAhitasya tu paJcarAtram / ubhayecchAtaH pravRttau saptarAtram / svena protsAhitAyAmaSTarAtram // zUdAyAM tu kAmataH pravRttasya retaHsekAtpUrva nivRttau jAbAlirAha-'atikRcchaM taptakRcchre parAkaM vA tathaiva ca / guroH zUdrAM sakRdravA buddhyA vipraH samAcaret // ' iti / tayA protsAhitasyAtikRcchraH / ubhayecchAtaH pravRttau taptakRcchraH / svena protsAhitAyAM parAkaH / tatraivAkAmataH pravRttasya dairghatamasam-'prAjApatyaM sAntapanaM saptarAtropavAsakam / guroH zUdrAM sadgatvA For Private And Personal Use Only Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prAyazcittaprakaraNam 5] mitAkSarAsahitA / 411 caredvipraH samAhitaH // ' iti / tayA protsAhitasya prAjApatyam / ubhayecchAtaH pravRttau sAntapanam / svena protsAhitAyAM saptarAtropavAsa iti / anayaiva dizAnyeSAmapi smRtivacasAM vissyvyvsthohniiyaa| puruSavacca strINAmapyatra mahApAtakitvamaviziSTam / tathAhi kAtyayana:--'evaM doSazca zuddhizca patitAnAmudAhRtA / strINAmapi prasaktAnAmeSa eva vidhiH smRtaH // ' iti / satastasyA api kAmataH pravRttI maraNAntikamaviziSTam / ataeva puruSasya maraNAntikamuktvA striyA api yogIzvareNa maraNAntikaM darzitam-'chittvA liGgaM vadhastasya sakAmAyAH striyAstathA' iti / akAmatastu mnunoktm-(11|188) 'etadeva vrataM kArya yoSitsu patitAsvapi' iti / dvAdazavArSikamevArdhakalpanayA kAryam / yAni punagurutalpasamAni 'sakhibhAryAkumArISu svayoniSvantyajAsu c| sagotrAsu sutastrISu gurutalpasamaM smRtam // ' iti pratipAditAni, yAni cAtidezaviSayabhUtAni 'pituH svasAraM mAtuzca mAtulAnI snuSAmapi / mAtuH sapanI bhaginImAcAryatanayAM tathA // AcAryapatrI svasutAM gacchaMstu gurutlpgH||' iti pratipAditAni, teSvekarAtrAdUrdhvamekAmato'bhyasteSu yathAkrameNa pavArSikaM navavArSikaM ca prAyazcittaM vijJeyam / asminneva viSaye kAmato'tyantAbhyAse maraNAntikam / tathAca bRhadyamaH-retaH siktvA kumArISu svayoniSvantyajAsu ca / sapiNDApatyadAreSu prANatyAgo vidhIyate // ' iti / antyajAzcAtra-'caNDAlaH zvapacaH kSattA sUto vaidehikastathA / mAgadhAyogavau caina saptaite'ntyAvasAyinaH // ' iti madhyamAGgirodarzitA jJAtavyAH / natu 'rajakazcarmakArazca' ityaadiprtipaaditaaH| teSu laghuprAyazcittasyoktatvAt // tathA (111175)-'caNDAlAntyastriyo gatvA bhuktvA ca pratigRhya ca / patatyajJAnato vipro jJAnAtsAmyaM tu gacchati // ' iti cANDAlAdisAmyaM pratipAdayatA manunApi kAmato'tyantAbhyAse maraNAntikaM darzitam / tathAhi ajJAnatazcaNDAlIgamanAbhyAse patatyataH patitaprAyazcittaM dvAdazavArSikaM kuryAt / kAmato'tyantAbhyAse caNDAlaiH sAmyaM gacchati / ato dvAdazavArSikAdhika maraNAntikaM kuryAt / etacca bahukAlAbhyAsaviSayam / ekArAvAbhyAse tu varSatrayam / yathAha manuH (11|178)'ytkrotyekraatrenn vRssliisevnaavijH| tadbhekSabhugjapannityaM tribhirvayaMpohati // ' . iti / atra vRSalIzabdena caNDAlyabhidhIyate-caNDAlI bandhakI vezyA rajaHsthA yA ca knykaa| uDhA yA ca sagotrA syAdRSalyaH paJca kiirtitaaH||' iti smRtyantare caNDAlyAM vRSalIzabdaprayogadarzanAt / bandhakI svariNI / kathaM punrtraabhyaasaavgmH| ucyate / yatkarotyekarAtreNetyatyantasaMyogApavargavAci. nyAstRtIyAyA darzanAt / ekarAtreNa cAtyantasaMyogo gamanasyAbhyAsaM vinAnupapatra iti gamanAbhyAso'vagamyate / ataevaikarAvAhukAlAbhyAsaviSayaM prAguktaM dvAdaza. varSAdigurutalpavatAtidezikaM maraNAntikaM ca / yadA punanito'jJAnato vA caNDA. 1 mevAtra kalpanayA Ga. 2 dUdhai kAmato Ga. 3dhikArAnmaraNA Ga. 4 caNDAlAdyAM ga. For Private And Personal Use Only Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 412 yaajnyvlkysmRtiH| [prAyazcittAdhyAyaH lyAdyAH sakRdgacchati tadA 'caNDAla pulkasAnAM tu bhuktvA gatvA ca yoSitam / kucchrAbdamAcarejjJAnAdajJAnAdaindavadvayam // ' iti yamAyuktaM saMvatsaraM kRcchrAnuSThAnaM cAndrAyaNadvayaM yathAkrameNa draSTavyam / svayoniSvantyajAsu cetyekavAkyasamabhivyAhArAdbhaginyAdiSvapIyameva vyavasthA veditavyA / maraNAntikaM cAvAgnipravezanam / 'jananyAM ca bhaginyAM ca svasutAyAM tathaiva ca / snuSAyAM gamanaM caiva vijJeyamatipAtakam // atipAtakinastvete pravizeyurhatAzanam // ' iti kAtyAyanasmaraNAt / jananyAM sakRdmane bhaginyAdiSu cAsakRdgamane agnipraveza iti drssttvym| mahApAtakasya jananIgamanasya tadatidezaviSayabhUtAtipAtakasya bhaginyAdigamanasya ca tulyatvAyogAt / yattu bRhadyamenoktam-'cANDAlI pulkasI glecchI snuSAM ca bhaginI sakhIm / mAtApitroH svasAraM ca nikSiptAM zaraNAgatAm // mAtulAnI pravrajitAM svagotrAM nRpayoSitam / ziSyabhAryA guro yA~ gatvA cAndrAyaNaM caret // ' iti, yaccAGgirovacanam-'patitAntyastriyo gatvA bhuktvA ca pratigRhya ca / mAsopavAsaM kurvIta cAndrAyaNamathApi vA // ' iti, tadubhayamapi gurutalpAtidezaviSayeSu kAmataH pravRttasya retaHsekAdarvAnivRttI draSTavyam / yadapi saMvartavacanam -'bhaginIM mAturAptAM ca svasAraM cAnyamAtRjAm / etA gatvA striyo mohAttaptakRcchaM samAcaret // ' iti, tadanantarokta eva viSaye akAmataH pravRttasya retaHsekAdarvAnivRttau draSTavyam / yadA punaretA evAtyantavyabhicAriNIrgacchati tadApIdameva prAyazcittayugalaM cAndrAyaNataptakRcchrAsmakaM krameNa kAmato'kAmatazca pravRttau draSTavyam / sAdhAraNastrISu tu guruNopabhukAsvapi gamane gurutalpatvadoSo nAsti / 'jAtyuktaM pAradArya ca kanyAdUSaNameva ca / sAdhAraNastriyAM nAsti gurutalpatvameva ca // ' iti vyAghrasmaraNAt / evamanyAnyapi smRtivacanAnyuccAvacaprAyazcittapratipattiparANyanviSya viSayavyavasthohanIyA granthagauravabhayAna likhyante // 260 // iti gurutalpaprAyazcittaprakaraNam / evaM brahmahAdimahApAtakiprAyazcittAnyabhidhAyAvasaraprAptaM tatsaMsargiprAyazcittamAha. ebhistu saMvasedyo vai vatsaraM so'pi tatsamaH / ebhiH pUrvoktairbrahmahAdibhirekaM saMvatsaraM yo'tyantaM saMvasati sahAcarati so'pi ttsmH| yo yena sahAcarati sa tadIyameva prAyazcittaM kuryAditi tadIyaprAyazcittAtidezArtha tatsamagrahaNam na punaH pAtakitvAtidezArtham / tasya 'yazca taiH saha saMvaset' ityupadezata eva siddhatvAt / atra ca satyapyatidezatve kRtsnameva dvAdazavArSika kAryam, sAkSAnmahApAtakisvArasaMsargiNaH / apizabdAnna kevalaM mahApAtakisaMyogI tatsamaH kiMtvatipAtakIpAtakyupapAtakyAdInAM madhye yo yena saha saMsarga karoti so'pi tatsama iti tadIyameva prAyazcittaM kuryAditi darzayati 1 pAtakatvA kha. 2 atidezakatve Ga. For Private And Personal Use Only Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org 1 iti sarvaM niravadyaM Ga. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prAyazcittaprakaraNam 5] mitAkSarAsahitA / 413 ataeva manunA sakalaM prAyazcittajAtamabhidhAyAbhihitam ( 11 / 181 ) - 'yo yena patitenaiSAM saMsarga yAti mAnavaH / sa tasyaiva vrataM kuryAttatsaMsargavizuddhaye // ' iti / viSNunApi sAmAnyenopapAtakyA denastrimAtra saMsarge tatprAyazcittabhAkvaM darzitam -- 'pApAtmanA yena saha yaH saMsRjyate sa tasyaiva vrataM kuryAt' iti / ataeva manunA sAmAnyenaina svimAtrapratiSedhaH kRtaH ( 11 / 189 ) - ' enasvibhiranirNiktairnArthaM kaMcitsamAcaret' iti / tathA - 'na saMsarga bhajetsadbhiH prAyazcitte kRte sati' iti ca / etacca dvAdazavArSikAdipatitaprAyazcittaM buddhipUrva saMsargaviSayam / --- 'patitena sahoSitvA jAnansaMvatsaraM naraH / mizritastena so'bdAnte svayaM ca patito bhavet // ' iti devalasmaraNAt / ajJAnataH saMsarge punarvasiSToktam- 'patitasaMprayoge tu brAhmaNa vA yaunena vA strauveNa vA yAstebhyaH sakAzAnmAtrA upalabdhAstAsAM parityAgatastaizca na saMvasedudIcIM dizaM gatvA'nazna-saMhitAdhyayanamadhIyAnaH pUto bhavatIti vijJAyate' iti / tathA - 'brahmahA ma dyapaH stenastathaiva gurutalpagaH / ete mahApAtakino yazca taiH saha saMvaset // ' iti, tairiti tRtIyayA sarvanAmaparAmRSTaprakRtabrahmahAdicatuSTaya saMsargiNa eva mahApAtakitvavacanAttatsaMsargiNo na mahApAtakitvam // nanu mahApAtaki saMsarga eva mahApAtakitve heturna brahmAdivizeSasaMsargaH / tasya vyabhicArAt / ato'tra brahmAdisaMsargimaMsargiNo'pi mahApAtakisaMsargo vidyata iti tasyApi mahApAtakitvaM syAnna ca pratipedha ucyate / syAdevaM yadi pramANAntaragamyaM mahApAtakitvaM syAt / zabdaikasamadhigamye tu tasminneva bhavitumarhatIti / tairiti prakRtavizeSaparAmarzinA sarvanAmnA brahmahAdivizeSasaMsargasyaiva mahApAta kitva hetutvasyAvagamitatvAt / evaMca sati pratiSedhAbhAvo'pyahetuH prAyabhAvAdeva / ataH saMsargisaMsargiNAM dvijAtikarmabhyo hAnirna bhavati prAyazcittaM tu bhavatyeva / naca saMsargisaMsargiNaH pAtityAbhAve kathaM prAyazcittamiti vAcyam / ( 11 / 189 ) - 'enasvibhiranirNiktairnArthaM kaMcitsamAcaret' iti sAmAnyenainasvimAtra saMsargapratiSedhena mahApAtaki saMsargisaMsargasyApi pratiSiddhatvAtpAtityAbhAvespi yuktameva prAyazcittam / tacca pAdahInam / - ' yo yena saMvasedvarSa so'pi tatsamatAmiyAt / pAdahInaM caretso'pi tasya tasya vrataM dvijaH // ' iti vyAsoktaM draSTavyam / evaM caturthapaJcamayorapi kAmataH saMsargiNorardhahInaM tripAdonaM ca draSTavyam / ataH sAkSAdbrahmahAdisaMsargiNa eva tadIyaprAyazcittAdhikAro na saMsargisaMsargiNa iti siddham // atra ca brahmahAdiSu yadyapi kAmato maraNAntikamupadiSTaM tathApi saMsargiNastannAtidizyate / sa tasyaiva vrataM kuryAditi vratasyaivAtidezAt / maraNasya ca vratazabdavAcyatvAbhAvAt / ato'tra kAmakRte'pi saMsarge dvAdazavArSikamakAmatastu tadardham / saMsargazca svanibandhanakarmabhedAdane kathA bhidyate / yathAha vRddhabRhaspatiH - 'eka zayyAsanaM patirbhANDapaGkayanna mizram / yAjanAdhyApane yonistathA ca sahabhojanam // navadhA saMkaraH prokto na 1 2 tairiti sarvanAma kha. 3 tasmAnnaivaM Ga.. For Private And Personal Use Only Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 414 yAjJavalkyasmRtiH / [ prAyazcittAdhyAyaH I kartavyosdhamaiH saha // ' iti / devalo'pi - 'saMlApasparza niHzvAsasahayAnAsanAzanAt / yAjanAdhyApanAdyaunAtpApaM saMkramate nRNAm // ' iti / ekazayyAsanamekakhaTTAzayanameka paGktibhojanamekabhANDapacanamannena mizraNaM saMsargastadIyAnnabhojanamiti yAvat / yAjanaM patitasya svasya vA tena / adhyApanaM tasya svasya vA tena / yaunaM tasmai kanyAdAnaM tatsakAzAdvA kanyAyAH pratigrahaH / sahabhojaname - kAmatrabhojanam / saMlApaH saMbhASaNam / sparzo gAtrasaMmardaH / niHzvAsaH patitamukhavAyusaMparkaH / sahayAnamekaturagAdyArohaNam / eteSAM madhye kena karmaNA kiyatA kAlena pAtityamityapekSAyAM vRhadviSNunoktam- 'saMvatsareNa patati patitena sahAcarannekayAnabhojanAsanazayanaiH, yaunastravamukhyaistu saMbandhaiH sadya eva iti / aka bhojanamekapaGgibhojanam / ekAmatrabhojane tu sadyaH pAtityam / ---- - ' yAjanaM yonisaMbandhaM svAdhyAyaM sahabhojanam / kRtvA sadyaH patatyeva patitena na saMzayaH // ' iti devalasmaraNAt / srauvazabdena yAjanamabhidhIyate / mukhyazabdena mukhabhavatvenAdhyApanam / yaunastrauvamukhyairiti satyapi dvandvanirdeze pratyekameva teSAM sadyaH patana hetutvam |- 'yaH patitaiH saha yaunamukhya srauvAnAM saMbandhAnAmanyatamaM saMbandhaM kuryAttasyApyetadeva prAyazcittam' iti sumantusmaraNAt / ekayAnAdicatuyasya tu samuditasyaiva patanahetutvam / - ' ekayAnabhojanAsanazayanaiH' iti itaretarayuktAnAM nirdezAt / pratyekAnuSTAnasya tu patana hetutvAbhAve'pi dopahetutvamastyeva / --'AsanAcchayanAdyA nAtsaMbhASAtsaha bhojanAt / saMkrAmanti hi pApAni tailabindurivAmbhasi // ' iti parAzaravacanena nirapekSANAmapi pApahetutvAvagamAt / saMlApasparza niHzvAsAnAM tu yAnAdicatuSTayenAnuSaGgikatayA samuccitAnAmeva patana hetutvaM na pRthagbhUtAnAmalpatvAt / pApahetutvaM punarastyeva / - - 'saMlApaspazaniHzvAsa' iti devalavacanasya darzitatvAt / ataH saMlApAdirahite sahayAnAdicatuSTaye kRte paJcamabhAgonaM dvAdazavArSikaM prAyazcittaM kuryAt / tatsahite tu pUrNam / evaMca sati 'ebhistu saMvasedyo vai vatsaraM so'pi tatsamaH' iti yogI - zvaravacanamapi sahayAnAdicatuSTayaparameva yuktam / yataH saMlApAdInAM pRthakpAtityahetutvaM nAsti / ataeva manunA ( 16/170 ) - ' saMvatsareNa patati patitena sahAcaran / yAjanAdhyApanAdyaunAnna tu yAnAsanAzanAt // ' iti yAnAdicatuSTayasyaiva saMvatsareNa pAtityahetutvamuktam / atrAsanagrahaNaM zayanasyApyupalakSaNam / atra ca ' saMvatsareNa patati patitena sahAcaran / yAnAzanAsanAt' iti vyavahitena saMbandhaH / prAgdarzita viSNuvacanAnurodhAt / tathA - 'saMvatsareNa patati patitena sahAcaran / bhojanAsanazayyAdi kurvANaH sArvakAlikam // ' iti devalavacanAcca / nacAnanvayadoSaH / yAnAsanAzanAdihetorAcarannAcAraM kurvanniti bhedavivakSayA saMbandhopapatteH / yathA etayA punarAdheyasaMmitayeSTyeveti / yadvA bhAcaraniti zatrA hetvarthasya gamitatvAt / yAnAzanAsanAditi dvitIyArthe paJcamI / yAjanAdhyApanAdyaunA (tsahabhojanA ) na tu saMvatsareNa patati kiMtu sadya eva prAcInavacananicayAnurodhAdeva | bhato yaunAdicatuSTayena sadyaH patati yAnAdicatuSTayena For Private And Personal Use Only Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prAyazcittaprakaraNam 5] mitaakssraashitaa| 415 tu saMvatsaraM nirantarAbhyAseneti yuktaM 'vatsaraM sopi tatsamaH' iti atyantasaMyo. gavAcinyA dvitIyayA darzanAdantaritadivasagaNanA kAryA / yathA SaSTyadhikaza. tatrayadivasavyApitvaM saMsargasya bhavati tato nyUne tu na patitaprAyazcittaM kiMvanyadeva / yathAha parAzaraH-'saMsargamAcaranvipraH patitAdiSvakAmataH / paJcAhaM vA dazAhaM vA dvAdazAhamathApi vA // mAsArdhaM mAsamekaM vA mAsatrayamathApi vA / abdArdhamekamabdaM vA bhavedUz2a tu tatsamaH // trirAtraM prathame pakSa dvitIye kRcchramAcaran / caresAntapanaM kRcchre tRtIye pakSa eva tu / caturthe dazarAtraM syAtparAkaH paJcame tataH / SaSThe cAndrAyaNaM kuryAtsaptame svaindavadvayam // aSTame ca tathA pakSe paNmAsAnkRcchramAcaret // ' iti // kAmataH saMsarge punarvizeSaH smRtyantare'bhihitaH-sumantuH-'paJcAhe tu caretkRcchra dazAhe taptakRcchrakam / parAkastvardhamAse syAnmAse cAndrAyaNaM caret // ' iti // 'mAsatraye prakuvIta kRcchre cAndrAyaNottaram / pANmAsike tu saMsarge kRcchaM tvabdArdhamAcaret // saMsarge tvAbdike kuryAdabdaM cAndrAyaNaM naraH // ' iti / atra cAbdike saMsarge iti kiMcinyUna iti draSTavyam / pUrNe tu vatsare manvAdibhirdAdazavArSikassaraNAt / yattu bArhaspatyaM vacanam-'pANmAsike tu saMsarge yaajnaadhyaapnaadinaa| ekatrAsanazayyAbhiH prAyazcittAdhamAcaret // ' iti / yAjanAdhyApanayAnaikapAtrabhojanAnAM SaNmAsAtpAtityavacanametadakAmato'tyantApadi paJcamahAyajJAdiprAye yAjane'GgAdhyApane duhitRbhaginIvyatirikte ca yonisaMbandhe draSTavyam / prakRSTayAjanAdibhiH sadyaHpAtityasyoktatvAt / etaddigavalambanenaiva duhitRbhaginInuSAgAmyatipAtakisaMsargiNAM kAmato navavArSikaM akAmataH sArdhacaturvArSikaM kalpanIyam / sakhipitRvyadArAdigAmipAtakisaMsargiNAM kAmataH SaDvArSikamakAmatastraivArSikam / athopapAtakyAdisaMsargiNAmapi kAmatastadIyameva traimAsikamakAmato'rdhamityUhanIyam / puruSavatstrINAmapi mahApAtakyAdisaMsargAtpAtityamaviziSTam / yathAha zaunakaH-'puruSasya yAni patananimittAni strINAmapi tAnyeva / ' brAhmaNI hInavarNasevAyAmadhikaM patatIti / atastAsAmapi mahApAtakiprabhRtInAM madhye yena saha saMsargastadIyameva prAyazcittamardhakRtyA yojanIyam / evaM bAlavRddhAturANAmapi kAmato'rdhamakAmataH pAdaH / tathAnupanItasyApi bAlasya kAmataH pAdo'kAmatastadardhamityeSA dik // patitasaMsargapratiSedhena pratiSiddhasya yaunasaMbandhasya kvacitpratiprasavamAha kanyAM samudvahedeSAM sopavAsAmakiMcanAm // 261 // eSAM patitAnAM kanyAM patitAvasthAyAmutpannAM sopavAsAM kRtasaMsargakAlocitaprAyazcittAmakiMcanAmagRhItavastrAlaMkArAdipitRdhanAmudhet / kanyAM samudahe. diti vadanasvayameva kanyAM tyAMtapatitasaMsargI samudahenna punaH patitahastAtpati 1 bhyasteneti Ga. 2 madhakRptyA Ga. . mA0 38 . ... .. . For Private And Personal Use Only Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yaajnyvlkysmRtiH| [prAyazcittAdhyAyaH gRhNIyAditi darzayati / evaMca sati patitayaunasaMsargapratiSedhavirodho'pi parihRto bhavati / ayaM cArtho bRhaddhArItena spaSTIkRtaH-'patitasya tu kumArI vivastrAmahorAtropoSitAM prAtaH zuklenAhatena vAsasAcchAditAM nAhameteSAM na mamaita iti triruccairabhidadhAnAM tIrthe svagRhe vodvahet' iti / tathA eSAM kanyAM samudrahediti vacanAtstrIvyatiriktatadIyApatyasya saMsargAnahatAM darzayati / ataeva vasiSThaH--'patitenotpannaH patito bhavati anyatra striyAH, sA hi paragAminI tAmarikthAmudhet' iti // 261 // iti saMsargaprAyazcittaprakaraNam / niSiddhasaMsargaprasaGgAniSiddhasaMsargotpannapratilomavadhe prAyazcittamAha cAndrAyaNaM caretsarvAnavakRSTAnihatya tu / avakRSTAH sUtamAgadhAdayaH pratilomotpannAsteSAM pratyekaM hanane cAndrAyaNam / tathAca zaGkha:-'sarveSAmavakRSTAnAM vadhe pratyekaM cAndrAyaNam' iti / yadvAGgirasoktam-'sarvAntyajAnAM gamane bhojane saMpramApaNe / parAkeNa vizuddhiH syAdityAGgirasabhASitam // ' iti parAkaM kuryAt / tatra kAmataH sUtAdivadhe cAndrAyaNam / akAmatastu sUtavadhe parAkaH / vaidehakavadhe pAdonam / caNDAlavadhe dvipAdaH / mAgadhavadhe pAdonaH parAkaH / kSattari dvipAdaH / Ayogave ca pAdadvayam / anayaiva dizA cAndrAyaNasyApi tAratamyaM kalpyam / yattu brahmagarbhavacanam-'pratilomaprasUtAnAM strINAM mAsAvadhiH smRtaH / antaraprabhavAnAM ca sUtAdInAM caturdviSaT // ' iti tadAvRttiviSayam / tatra sUtavadhe SaNmAsAH, vaide. hakavadhe catvAraH, caNDAlavadhe dvAviti yogyatayAnvayaH / tathA mAgadhavadhe 'catvAraH, kSattari dvaimAsikaM, ayogave ca dvaimAsikamiti vyavasthA // naimittikavatAnAM japAdisAdhyatvAdvidyAvirahiNAM ca zUdrAdInAM tadanupapatterAjyAvekSaNAdisAdhyeSvivAndhAnAmanadhikAramAzaGkayAha__ zUdro'dhikArahIno'pi kAlenAnena zudhyati // 262 // yadyapi zUdo japAdyadhikArahInastathApyanena dvAdazavArSikAdikAlasaMpAdyena vratena zudhyati / zUdragrahaNaM strINAM pratilomajAnAM copalakSaNam / yadyapi tasya gAyacyAdijapAsaMbhavastathApi namaskAramantrajapo bhavati / ataeva smRtyantare'bhihitam-'ucchiSTaM cAsya bhojanamanujJAto'sya namaskAro mantraH' iti / yadvA vacanabalAjapAdirahitameva vrataM kuryAt-'tasAcchUdraM samAsAdya sadA dharmapathe sthitam / prAyazcittaM pradAtavyaM japahomavivArjitam // ' ityaGgiraHsmaraNAt / tathAparamapi tenaivoktam-'zUdraH kAlena zudhyeta gobrAhmaNahite rataH / dAnApyupavAsA dvijazuzrUSayA tathA // ' iti // yattu mAnavam (480)-'na cAsyopadizeddhamai na cAsya vratamAdizet' iti zUdrasya vratopadezaniSedhaparaM vacanaM tadanupasatrazUdrAbhiprAyam / yadapi smRtyantaravacanam-'kRcchrANyetAni kAryANi sadA varNatrayeNa tu / kRcchreSveteSu zudakha nAdhikAro vidhIyate // iti, taskA. For Private And Personal Use Only Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prAyazcittaprakaraNam 5 ] mitaakssraashitaa| 417 myakRcchrAbhiprAyam / ataH strIzUdrayoH pratilomajAnAM ca traivarNikavadratAdhikAra iti siddham / yattu gautamavacanam-'pratilomA dharmahInAH' iti, tadupanayanAdiviziSTadharmAbhiprAyam // 262 // iti paJcamahApAtakaprAyazcittaprakaraNam / mahApAtakAdipaJcakamadhye mahApAtakAtipAtakAnupapAtakaprAyazcittAnyuktvAdhunopapAtakaprAyazcittAni vyAcakSANaH pAThakramaprAptaM govadhaprAyazcittaM tAvadAha paJcagavyaM pibegono mAsamAsIta saMyataH / goSThezayo go'nugAmI gopradAnena zudhyati // 263 // kRcchre caivAtikRcchre ca caredvApi smaahitH|| dadyAtrirAtraM copoSya vRSabhaikAdazAstu gAH // 264 // gAM hantIti gonaH / mUlavibhujAditvAtkapratyayaH / asau mAsaM samAhita AsIta / kiM kurvan / paJca ca tAni gavyAni gomUtragomayakSIradadhighRtAni yathAvidhi mizritAni pibana, mAhArAntaraparityAgena bhojanakArye tasya vidhAnAt / tathA goSThezayaH / prAptazayanAnuvAdena goSThavidhAnAddivA ca svApapratiSedhAdrAtrau gozAlAyAM zayAnaH / gA anugacchati tadasya vratamiti go'nugAmI / vrate NiniH / atazca yAsAM goSThe zete sannidhAnAttA eva gAH prAtarvanaM vicarantIranugacchet / anugacchediti vacanAdyadA tA gacchanti tadaiva svayamanugacchet / yadAtu tiSThantyAsate vA tadA pazcAdvamanasyAzakyakaraNatvAtsvayamapi tiSThedAsIta veti gamyate / anugamanavidhAnAdeva tAbhiH sAyaM goSThaM vrajantIbhiH saha goSThapravezos. pyarthasiddhaH / evaM kurvanmAsAnte gopradAnena ekAM gAM dattvA tAvatA zAstrArthasya saMpattergohatyAyAH zudhyatItyekaM vratam / mAsaM goSTezayo go'nugAmItyanuvartate / paJcagavyAhArasya tu nivRttiH kRcchravidhAnAdeva / atazca mAsaM nirantaraM kRcchaM samAhitazcaredityaparam / ataeva jAbAlena mAsaprAjApatyasya pRthak prAyazcittatvamuktam-'prAjApatyaM carenmAsaM gohantA cedakAmataH / gohito go'nugAmI syAdgopradAnena zudhyati // ' iti / atikRcchre vA tathaiva samAcaredityanyat / kRcchrAtikRcchrayorlakSaNamuttaratra vakSyate / athavA trirAtramupavAsaM kRtvA vRSabha ekAdazo yAsAMgavAM tA dadyAditi vratacatuSTayam / tatrAkAmakRte jAtimAtrabrAhmaNasvAmikagomAtravadhe upavAsaM kRtvA vRSabhaikAdazagodAnasahitastrirAtropavAso draSTavyaH / viziSTasvAmikAyA viziSTaguNavatyAzca vadhe guruprAyazcittasya vakSyamANatvAt / kSatriyasaMbandhinyAstu tAdRgvidhe vyApAdane mAsaM paJcagavyAzitvaM prathamaM prAyazcittam / atra mAsapaJcagavyAzanasyAtisvalpatvAnmAsopavAsatulyatvam / tatazca SaDbhiH SaDnirupavAsairekaikaprAjApatyakalpanayA paJcakRcchrANAM pratyAmnAyena paJca dhenavo mAsAnte ca dIyamAnA gaureketi SaT dhenavo bhavantIti vRSabhaikAdazagodAnasahitatrirAtravratAllaghIyastvam / kathaM punarbrAhmaNagavInAM gurutvam / 'devabrAhmaNarAjJAM tu vijJeyaM dravyamuttamam' iti nAradena tavyasyotta For Private And Personal Use Only Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 418 yaajnyvlkysmRtiH| [prAyazcittAdhyAyaH matvAbhidhAnAt , goSu brAhmaNasaMsthAsthiti daNDabhUyastvadarzanAcca / vaizyasaMbandhinyAstu tAdRgvidhe vyApAdane mAsamatikRcchre kuryAt / atikRcchre tvAdye trirAtra. ye pANipUrAnabhojanamuktam / antye trirAtre'nazanam / ato'tikRcchradharmeNa mAsavate kriyamANe pAtramupavAso bhavati / caturviMzatyahe ca pANipUrAnabho. janam / tatazca kRcchrapratyAmnAyakalpanayA kiMcinyUnaM dhenupaJcakaM bhavatIti pUrva. sAtadvayAlaghiSThatvena vaizyasvAmikagovadhaviSayatA yuktA / tAdRza evaM viSaye zUdrasvAmikagohatyAyAM mAsaM prAjApatyavrataM dvitIyam / tatra ca sArdhaprAjApatyadvayAtmakena pratyAmnAyena kiMcidadhikaM dhenudvayaM bhavatIti pUrvebhyo laghutamatvAcchUdraviSayatocitA / atha caitatprAyazcittacatuSTayaM sAkSAtkanugrAhakaprayojakA. numantRSu gurulaghubhAvatAratamyApekSayA pUrvokta eva viSaye yojanIyam / yattu vaiSNavaM vratatrayam-'godhnasya paJcagavyena mAsamekaM palatrayam / pratyahaM syAtparAko vA cAndrAyaNamathApi vA // iti, yacca kAzyapIyam-'gAM hatvA taccarmaNA prAvRto mAsaMgoSThezayastriSavaNasnAyI nityaM paJcagavyAhAraH' iti, yaJca zAtAtapIyam'mAsaM paJcagavyAhAraH' iti, tatpaJcakamapi yAjJavalkyIyapaJcagavyAhArasamAnaviSa. yam / yacca zaGkhapracetobhyAmuktam-'gonnaH paJcagavyAhAraH paJcaviMzatirAtramu. pavasetsazikhaM vapanaM kRtvA gocarmaNA prAvRto gAzcAnugacchan goSThezayo gAMca dadyAt' iti / etacca yAjJavalkyIyamAsAtikRcchravratasamAnaviSayam / dadyAtrirAtraM copoSya ityetadviSayaM vAtyantaguNino hanturveditavyam / atraiva viSaye paJcagavyAzaktasya tu dvitIyaM kAzyapIyaM 'mAsaM paJcagavyene' ti pratipAdya 'SaSThe kAle payobhakSo vA gacchantISvanugacchettAsu sukhopaviSTAsu copavizenAtiplavaM gacche. nAtiviSameNAvatArayennAlapodake pAyayedante brAhmaNAnbhojayitvA tiladhenuM dayAt' iti draSTavyam / atrApyazaktasya 'gono mAsaM yavAgU prasRtitandulazRtaM bhujAno gobhyaH priyaM kurvan zudhyati' iti paiThInasinoktaM veditavyam / yattu saumantam-'gonasya gopradAnaM goSTe zayanaM dvAdazarAtraM paJcagavyAzanaM gavAnugamanaM ca' iti, yacca saMvartenoktam-'saktuyAvakabhaikSAzI payo dadhi dhRtaM sakRt / etAni kramazo'znIyAnmAsAdhaiM susamAhitaH // brAhmaNAnbhojayitvA tu gAM dadyAdAtmazuddhaye // ' iti, yaJca bArhaspatyam-'dvAdazarAtraM paJcagavyAhAraH' iti, tatritayamapi yAjJavalkyIyamAsaprAjApatyena samAnaviSayaM, mRtakalpagohatyAviSayaM vA, viSamapradezatrAsena janitavyAdhito maraNaviSayaM vA veditavyam / tadidaM sarva prAguktamakAmaviSayam / yadA punarIdagvidhAmaviziSTaviprasvAmikAmaviziSTAM gAM kAmataH pramApayati tadA manunA mAsaM yavAgUpAnaM, mAsadvayaM havi. vyeNa caturthakAlabhojanaM, mAsatrayaM vRSabhaikAdazagodAnayuktaM zAkAdinA vartanamiti vratatritayamAmnAtam / yathAha (111104-116)-'upapAtakasaMyukto gono mAsaM yavAnpibet / kRtavApo vasedgoSThe carmaNATTaiNa saMvRttaH / caturthakAla. 1 pradezAzanajanita U. For Private And Personal Use Only Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prAyazcittaprakaraNam 5] mitAkSarAsahitA / 419 manIyAdakSAralavaNaM mitam / gomUtreNa caretnAnaM dvau mAsau niyatendriyaH / divAnugacchettA gAstu tiSThannUla rajaH pibet / zuzrUSitvA namaskRtvA rAtrI vIrAsanaM vaset // tiSThantISvanutiSThettu vrajantISvapyanuvrajet / AsInAsu tathAsIno niyato vItamatsaraH // AturAmabhizastAM vA cauravyAghrAdibhirbhayaiH / patitAM paGkalanAM vA sarvopAyairvimocayet // uSNe varSati zIte vA mArute vAti vA bhRzam / na kurvItAtmanastrANaM gorakRtvA tu zaktitaH // Atmano yadi vAnyeSAM gRhe kSetre'thavA khale / bhakSayantI na kathayepibantaM caiva vatsakam // anena vidhinA yastu gono gA anugacchati / sa gohatyAkRtaM pApaM tribhirmAsaLapo. hati // vRSabhaikAdazA gAzca dadyAtsucaritavrataH / avidyamAne sarvasvaM vedavinyo nivedayet // ' iti / etatritayaM yAjJavalkyIyamAsaprAjApatyamAsapaJcagavyAzanavRSabhaikAdazagodAnayuktatrirAtropavAsarUpavatatritayaviSayaM yathAkrameNa draSTavyam // yattvaGgirasA mAnavetikartavyatAyuktaM traimAsikamabhidhAyAdhikamabhihitam-'akSAralavaNaM rukSaM SaSThe kAle'sya bhojanam / gomatI vA japedvidyAmoGkAraM vedameva ca // vratavaddhArayeddaNDaM samantrAM caiva mekhalAm // ' iti, tanmAnavaviSayam / evaM puSTitAruNyAdi kiMcidguNAtizayayoginyAM draSTavyam / 'atibAlAmatikRzAmativRddhAM ca rogiNIm / hatvA pUrva vidhAnena caredadhaiM vrataM dvijaH // ' iti puSTitAruNyAdirahitAyAM gavyardhaprAyazcittadarzanAt / yadA tu yAjJavalkyIyamAsAtikRcchravratanimittabhUtAM gAmaviziSTasvAmikAM jAtimAtrayoginI kAmato vyApAdayati tadA 'vihitaM yadakAmAnAM kAmAttaddviguNaM caret' iti nyAyena pUrvoktamevAkAmavihitaM mAsAtikRcchravataM dviguNaM kuryAt / yattu hArItena-'gonastacaulavAlaM paridhAya' ityAdinA mAnavImitikartavyatAmabhidhAyoktam-'vRSabhaikAdazAzva gA dattvA trayodaze mAse pUto bhavati' iti tatsavanasthazrotriyagovadhe akAmakRte dRSTavyam / yattu vasiSThena-'gAM ceddhanyAttasyAzcarmaNAINa pariveSTitaH SaNmAsAn kRcchrataptakRcchrAvAtiSThedRSabhavehatau dadyAt' iti pANmAsikaM kRcchrataptakacchrAnuSThAnamuktam, yadapi devalena-'gonaH paNmAsAMstacarmaparivRto govrajanivAsI gobhireva saha caran pramucyate' iti, tat dvayamapi hArItIyena samAnaviSayam / tatraiva kAmakArakRte kAtyAyanIyaM traivArSikam-'gonastaJcarmasaMvIto vasedgoSThe'thavA punaH / gAzcAnugacchetsatataM maunI vIrAsanAdibhiH // varSazItAtapaklezavahnipaGkabhayAditaH / mokSayetsarvayatnena pUyate vatsaraitribhiH // ' iti draSTa. vyam / yacca zAGgaM traivArSikam - 'pAdaM tu zUdrahatyAyAmudakyAgamane tathA / govadhe ca tathA kuryAtparastrIgamane tathA // ' iti, tadapi kAtyAyanIyavratasamAnaviSayam // yattu yamenAGgirasImitikartavyatAmabhidhAya 'gosahasraM zataM vApi dadyAtsucaritavrataH / avidyamAne sarvasvaM vedavindyo nivedayet // ' iti gosahasrayuktaM gozatayuktaM ca dvaimAsikaM vratadvayamabhihitam , tatra yadA savanasthazrotriyA. 1 sarvaprANairvimoSayet Ga. For Private And Personal Use Only Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 420 yaajnyvlkysmRtiH| [prAyazcittAdhyAyaH didurgatabahukuTumbibrAhmaNasaMbandhinI kapilAM karmAGgabhUtAM garmiNI bahukSIrataruNimAdiguNazAlinI nirguNo dhanavAnsaprayatnaM khagAdinA vyApAdayati tadA gosahasrayuktaM traimAsikaM kuryAt / ---'garbhiNI kapilAM dogdhrI homadhenuM ca suvratAm / khaDgAdinA ghAtayitvA dviguNaM vratamAcaret // ' iti viziSTAyAM gavi bAhaspatye prAyazcittavizeSadarzanAt // ataeva pracetasA- 'strIgarbhiNIgogarbhiNIbAlavRddhavadheSu bhrUNahA bhavati' iti / IdRgvidhameva govadhamabhisaMdhAya brahmahatyAvatamatidiSTam / dvitIyaM tu yAmyaM gozatadAnayuktaM traimAsikaM vrataM kAtyAyanIyavrataviSaye dhanavato draSTavyam // yattu gautamena vRSabhaikazatagodAnasamucitaM traivArSika prAkRtaM brahmacarya vaizyavadhe'bhidhAya govadhe'tidiSTam-'gAM ca hatvA vaizyavat' iti / etaJca traivArSikavatapratyAmnAyabhUtanavatidhenubhiH sArdhaM vRpabhaikazatA gAvo navanyUnaM dvizataM bhavatIti gosahasrayuktatraimAsikavatAnyUnatvAtpUrvoktaviSaye eva kAmato vadhe / yadvA tatraiva viSaye garbharahitAyAH kAmato vadhe draSTavyam / tAdRgvidhAyA eva garbharahitAyAstvakAmato hanane'pi kAtyAyanIyameva traivArSikaM kalpyam // yattu yamenoktam- 'kASThakoSThAzmabhirgAvaH zastrairvA nihatA yadi / prAyazcittaM kathaM tatra zastre'zastra vidhIyate // kASThe sAntapanaM kuryAprAjApatyaM tu losstthke| taptakRcchre tu pASANe zastre cApyatikRcchrakam // prAyazcitte tatazvIreM kuryAdrAhmaNabhojanam / triMzadvA vRSabhaM caikaM dadyAttebhyazca dakSiNAm // ' iti, tatpUrvoktagosahasrazatAdidAnatraivArSikAdivrataviSayeSveva kASThAdisAdhanavizeSajanitavadhanimittasAntapanAdipUrvakatvapratipAdanaparaM natu nirapekSaM, laghutvAdratasya / tathA vayovizeSAdapi prAyazcittavizeSa uktaH-'ativRddhAmatikRzAmatibAlAM ca rogiNIm / hatvA pUrva vidhAnena caredardhavrataM dvijaH // brAhmaNAbhojayecchatyA dadyAddhema tilAMstathA // ' iti // nIrogAdivadhe yadvihitaM tasyArdham // bRhatpracetasApyatra vizeSa uktaH-'ekavarSe hate vatse kRcchrapAdo vidhIyate / abuddhipUrve puMsaH syAvipAdastu dvihAyane // trihAyane tripAdaH syAprAjApatyamataHparam // ' iti // tathA garbhiNyA vadhe yadA garbho'pi nihato bhavati tadA 'pratinimittaM naimittikamAvartate' iti nyAyenAvizeSeNa dviguNavataprAptau SatriMzanmate vizeSa uktaH-'pAda utpannamAtre tu dvau pAdau dRDhatAM gate / pAdonaM vratamuddiSTaM hatvA garbhamacetanam // aGgapratyaGgasaMpUrNe garbhe cetaHsamanvite / triguNaM govrataM kuryAdeSA gonasya niSkRtiH // ' iti // bahukartRke tu hanane saMvartApastambau vizeSamAhatuH--'ekA cedbahubhiH kAcidaivAyApAditA kacit / pAdaM pAdaM tu hatyAyAzcareyuste pRthakpRthak // ' iti / yAdRgvidhagohatyAyAM yadratamupadiSTaM tatpAdaM pratyekaM kuryurvacanAt / ekA cedityupalakSaNam / ato bahubhirdvayorbahUnAM ca vyApAdane pratipuruSaM pAdadvayaM pAdonaM vA kalpanIyam / etaccAkAmato vadhe draSTavyam / devAditi vizeSaNopAdAnAt / kAmakAre tu 1 sapratizaM Ga. 2 prAyazcittaM pRthaktatra dharmazAstre vidhIyate Ga. For Private And Personal Use Only Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prAyazcittaprakaraNam 5] mitAkSarAsahitA / 421 bahUnAmapi pratyekaM kRtsnadoSasaMbandhArakRtsnavatasaMbandho yuktaH / satriNAmiva pratipuruSaM kRtsnavyApArasamavAyAt / 'ekaM pratAM bahUnAM tu yathoktAdviguNo damaH' iti pratyekaM daNDe dvaiguNyadarzanAca / yadA tvekenava rodhanAdivyApAreNa bahavo gAvo vyApAditAstatra saMvartApastambau vizeSamAhatuH-'dhyApannAnAM bahUnAM tu rodhane bandhene'pi vA / bhiSamithyopacAre ca dviguNaM govataM caret // ' iti / bahuSvapi vyApaneSu na pratinimittaM naimittikAnuSThAnaM, nApi tantreNa kiMtu vacanabalAdviguNameva / tathA bhiSagapi viruddhauSadhadAnenaikasyA apyakAmato vyApAdane dviguNaM govrataM kuryAt / bhiSagvyatiriktasya kevalaM upakArArthaM pravRttasya tvakAmataH pratikUlauSadhadAne vyAsa Aha- auSadhaM lavaNaM caiva puNyArthamapi bhojanam / ati. riktaM na dAtavyaM kAle svalpaM tu dApayet // atirikta vipattizcetkRcchrapAdo vidhIyate // ' iti // yattvApastambenoktam-'pAdamekaM caredrodhe dvau pAdau bandhane caret / yojane pAdahInaM sthAcaretsarva nipAtane // ' iti tasyavahitavyApAriNo nimittakarturvijJeyaM, na sAkSArakartuH / sAkSAtkartR nimittinozca bhedastenaiva darzitaH'pApANairla kuTervApi zastreNAnyena vA balAt / nipAtayanti ye gAstu kRtsnaM kuryuvrataM hi te // tathaiva bAhujaGghorupArzvagrIvADrimoTanaiH // ' iti / etaduktaM bhavatipASANakhagAdibhirgIvAmoTanAdinA vA ye'GgAni pAtayanti te sAkSAddhantArastepveva kRtsnaM prAyazcittam / ye tu vyavahitarodhabandhAdivyApArayoginaste nimittinasteSAM na kRtsnavratasaMbandhaH kiMtu tadavayavaireva pAdadvipAdAdibhiriti / tatraM ca rodhAdinA vyavahitavyApAratvAvizeSe'pi vacanAvacitpAdaH kvaciddvipAdaH pAdonaM kaciditi yuktam / atrAha parAzaraH-'gavAM bandhanayostu bhavenmRtyurakAmataH / akAmakRtapApasya prAjApatyaM vinirdizet // prAyazcitte tatazcIrNe kuryAbrAhmaNabhojanam / anaDunsahitAM gAM ca dadyAdviprAya dakSiNAm // ' iti // ayaM ca prAjApatyo yadi rodhAdikaM kRtvA tajanyapramAdaparijihIrSayA pratyavekSamANa Aste tadA draSTavyaH / akAmakRtapApasyeti vizeSaNopAdAnAt / yadA tu na pramAdasaMsaraNaM karoti tadA 'pAdamekaM caredrodhe dvau pAdau bandhane caret / yojane pAdahInaM sthAcaretsarvaM nipAtane // ' ityaGgirasoktaM traimAsikapAdaM kiMcidadhikaM vA viMzatyahovadhavrataM kuryAt / ApastambenApi vizeSa uktaH-'atidAhAtivAhAbhyAM nAsikAcchedane tathA / nadIparvatasaMrodhe mRte pAdonamAcaret // ' iti / lakSaNamAtropayogi ne tu dAhe na doSaH / --'anyatrAGkanalakSAbhyAM vAhane mocane tathA / sAyaM saMgopanArthe ca na duSyedrodhabandhane // ' iti parAzarasmaraNAt / aGkanaM sthiracihnakaraNam / lakSaNaM sAMpratopalakSaNam / vAhane zAstroktamArgeNa rakSaNArthamapi nAlikerAdibhirbandhane bhavatyeva doSaH / 'na nAlikereNa na zANavAlairna cApi maujene na bandhazRGkhalaiH / etaistu gAvo na nibandhanIyA baTTA tu 1 bandhanAdi kha. 2 bandhane tathA kha. 3 laguDairvApi Ga. 4 tatrAvarodhAdinA Ga. 5 saMrakSaNaM Ga. 6 dvAviMzatyahaH Ga. 7 avidohA. kha. 8 mocane'pi vA Ga. 9 maujainaca zRGkhalaizca Ga, For Private And Personal Use Only Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 422 yAjJavalkyasmRtiH / [ prAyazcittAdhyAyaH --- tiSThetparazuM gRhItvA // kuzaiH kAzaizca badhnIyAtsthAne doSavivarjite // ' iti vyAsasmaraNAt // tathAnyo'pi vizeSastenaivoktaH - ' ghaNTAbharaNadoSeNa vipattiryantra gorbhavet / kRcchrAMrdhaM tu bhavettatra bhUSaNArthaM hi tatsmRtam // aMtidAhetidamane saMghAte caiva yojane / baddhA zRGkhalapAzaizca mRte pAdonamAcaret // ' iti // pAlanA karaNAdinopekSayAM kacitprAyazcittavizeSastenaivoktaH, - ' jalaughapalvale mammA meghavidyu tApi vA / zvabhre vA patitAkasmAcchApadenApi bhakSitA // prAjApatyaM caretkRcchraM gosvAmI vratamuttamam / zItavAtAhatA vA syAdudbandhanahatApi vA // zUnyAgAra upekSAyAM prAjApatyaM vinirdizet // ' iti // idaM tu kAryAntaravirahe'pyupekSAyAM veditavyam / kAryAntaravyagratayopekSAyAM tvardham - 'palvalaughamRgavyAghrazvApadAdinipAtane / zvabhraprapAtasarpAdyairmRte kRcchrArdhamAcaret // apAlatvAttu kRcchraM syAcchUnyAgAra upaplave // ' iti viSNusmaraNAt // tathA satyapi vyApAdane kvacidupakArArthapravRttau vacanAddoSAbhAvaH / yathAha saMvartaH - 'yantraNe gocikitsArthe mUDhagarbhavimocane / yale kRte vipattiH syAnna sa pApena lipyate // ' iti / yatraNaM vyAghraudiniryAtanArthaM saMdezAGkuzAdipravezanam / tathA-- 'auSadhaM snehamAhAraM / 1 brAhmaNe dvijaH / dIyamAne vipattizcenna sa pApena lipyate // grAmaghAte zaraugheNa vezmabhaGgAnnipAtane / dAhacchedazirAbhedaprayogairupakurvatAm // dvijAnAM gohitArthaM ca prAyazcittaM na vidyate // ' atra parAzaro'pyAha -- ' grAmaghAte zaraugheNa vezmabhaGgAnnipAtane / ativRSTihatAnAM ca prAyazcittaM na vidyate // ' iti / tathA kUpakhAte ca dharmArthe gRhadAhe ca yA mRtA / grAmadAhe tathA ghore prAyazcittaM na vidyate // ' iti / idaM tu bandhanarahitasyaiva pazoH kathaMcigRhAdidAhena mRtaviSayam / itarathA tvApastambenoktam- 'kAntAreSvatha durgeSu gRhadAhe khaleSu ca / yadi tatra vipattiH syAtpAda eko vidhIyate // ' iti / tathA'sthyAdibhaGge maraNAbhAve'pi kvacitprAyazcittamuktam- 'asthibhaGgaM gavAM kRtvA lAGgUlacchedanaM tathA / pATanaM dantazRGgANAM mAsArdhaM tu yavAnpibet // ' iti / yattvA Ggirasam-- 'zRGgadantAsthibhaGge vA carmanirmocane'pi vA / dazarAtraM pibedvajraM svasthApi yadi gaurbhavet // ' iti vajrazabdavAcyaM kSIrAdivartanamuktaM tadazaktaviSayam / idaM ca prAyazcittaM gosvAmine vyApannagosadRrzI gAM datvaiva kAryam yadAha parAzaraH - ' pramApaNe prANabhRtAM dadyAttatpratirUpakam / tasyAnurUpaM mUlyaM vA dadyAdityabravIdyamaH // ' iti / manurapi ( 8/288 ) - 'yo yasya hiMsyAddravyANi jJAnato'jJAnato'pi vA / sa tasyotpAdayettuSTiM rAjJe dadyAca tatsamam // ' iti / etattu pUrvoktaM prAyazcittajAtaM brAhmaNasyaiva hanturveditavyam / kSatriyAdestu hanturbRhadviSNunA vizeSo'bhihitaH - 'vipre tu sakalaM deyaM pAdonaM kSatriye smRtam / vaizye'rdha pAda ekastu zUdrajAtiSu zasyate // ' iti / yattvanirovacanam - 'parSadyA brAhmaNAnAM tu sA rAjJAM dviguNA matA / vaizyAnAM triguNA 1 gokRcchrArdhaM bhavet Ga. 2 atidohA tidamane Ga. 3 mRtApi vA Ga. 4 gUDhagarbha Ga. 5 vyAdhyAdi Ga. 6 zRGgabhaGge'sthibhaGge vA Ga. For Private And Personal Use Only Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prAyazcittaprakaraNam 5] mitAkSarAsahitA / proktA parSadvacca vrataM smRtam // ' iti, tatprAtilomyena vAgdaNDapAruSyAdiviSayam / tathA strIbAlavRddhAdInAM tvardha, anupanItasya bAlasya pAda iti ca prAguktamanusaMdheyam // strINAM parAzareNa vizeSo'bhihitaH -- ' vapanaM naiva nArINAM nAnuvrajyA japAdikam / na goSThe zayanaM tAsAM na vasIrangavAjinam // sarvAnkezAnsamuddhRtya chedayedaGguladvayam / sarvatraivaM hi nArINAM ziraso muNDanaM smRtam // ' iti / puruSeSu ca vizeSaH saMvartena darzitaH - 'pAde'GgaromavapanaM dvipAde zmazruNo'pi ca / tripAde tu zikhAvarja sazikhaM tu nipAtane // ' iti / pAdaprAyazcittArhasya kaNThAdadhastanAGgaromNAmeva vapanam / ardhaprAyazcittArhasya tu zmazrUNAmapi / pAdonaprAyazcittArhasya punaH zirogatAnAmapi zikhAvarjitAnAm / pAdacatuSTayArhasya tu sazikhasya sakalakezajAtasyeti / evametaddigavalambane nAnyeSAmapi smRtivacasAM viSayo nirUpaNIyaH // 263 // 264 // iti govadhaprAyazcittaprakaraNam / adhunAnyeSAmupapAtakAnAM prAyazcittamAha upapAtakazuddhiH syAdevaM cAndrAyaNena vA / payasA vApi mAsena parAkeNAthavA punaH / / 265 // 423 evamuktena govadhatratena mAsaM paJcagavyAzanAdinAnyeSAM vrAtyatAdInAmupapAtakAnAM zuddhirbhavet / cAndrAyaNena vA vakSyamANalakSaNena mAsaM payovratena vA parAkeNa vA zuddhirbhavet / atrAtidezasAmarthyAdgocarmavasanago paricaryAdibhirgovadhAsAdhAraNaiH katipayainyUnatvamavagamyate / etaJca vratacatuSTayamakAmakAre zaktyapekSayA vikalpitaM draSTavyam / kAmakAre tu ( manuH 11/117 ) - ' etadeva vrataM kuryurupapAtakino dvijAH / avakIrNivarje zuddhyarthaM cAndrAyaNamathApi vA // ' iti manUktaM traimAsikaM draSTavyam / ataeva vacanAdayaM prAyazcittAtidezaH sarveSAmupapAtakagaNapaThitAnAmuktaprAyazcittAnAmanuktaprAyazcittAnAM cAvakIrNivarjitAnAmavizeSena veditavyaH / avakIrNinastu pratipadoktameva / nanvanuktaprAyazcittaviSayatayaivAtidezasya yuktA / itarathA pratipadoktaprAyazcittabAdhasApekSatvaprasaGgAt / maivam / tathA satyuktaniSkRtI nAmupapAtakagaNapATho'narthakaH syAt / yadi paramupapAtakamadhye sAmAnyataH paThitasyAnyatra vizeSataH prAyazcittAntaramucyate / yathA'bhayAjyAnAM ca yAjanaM / trInkRcchrAnAcaredrAtyayAjako'vicarannapi // ' iti sa eva viSayaH kevalaM parihiyeta na punarvizeSataH paThitasyaivAnyatrApi vizeSata eva yatra prAyazcittamucyate so'pi yathA 'indhanArthe drumacchedaH ' 'vRkSagulmalatAvIrucchedane japyamRkzatam' iti / ato vrAtyatAdiSu asmin zAstre zAstrAntare vA dRSTaiH prAyazcittaiH saha 'upapAtakazuddhiH syAdevam' ityAdinA pratipAditatra tacatuSTayasya samavitearkalpanena vikalpo viSayavibhAgo vAzrayaNIyaH / tAni ca smRtyantaradRSTaprAyazcittAni pAThakrameNa vrAtyAdiSu yojayiSyAmaH / tatra vrAtyatAyAM manunedamuktam For Private And Personal Use Only Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 424 yaajnyvlkysmRtiH| [prAyazcittAdhyAyaH (111191)-'yeSAM dvijAnAM sAvitrI nAnUcyeta yathAvidhi / tAMzvArayitvA zrIkRcchrAnyathAvidhyupanAyayet // ' iti, yacca yamenoktam-'sAvitrI patitA yasya dazavarSANi paJca ca / sazikhaM vapanaM kRtvA vrataM kuyAtsamAhitaH // ekaviM. zatirAnaM ca pibetprasUtiyAvakam / haviSA bhojayeccaiva brAhmaNAnsapta paJca vA // tato yAvakazuddhasya tasyopanayanaM smRtam // ' iti, tadubhayamapi yAjJavalkyIyamAsapayovrataviSayam / yattu vasiSThenoktam- 'patitasAvitrIka uddAlakavrataM caret dvau mAsau yAvakena vartayenmAsaM payasA pakSamAmikSayA'STa rAtraM ghRtena SaDAtramayAcitena trirAtramabbhakSo'horAtramugvasedazvamedhAvabhRthaM gacchedrAtyastomena vA yajeta' iti / atreyaM vyavasthA-yasyopanetrAdyabhAvena tatkAlAtikramastasya yAjJavalkyIyavratAnAmanyatamaM zaktyapekSayA bhavati / anApadyatikrame tu mAnavaM traimAsikam / tatraiva paJcadazavarSAdUrdhvamapi kiyatkAlAtikrame tUhAlakavataM vrAtyastomo veti / yeSAM tu pitrAdayo'pyanupanItAsteSAmApastamboktam-'yasya pitApitAmahAvanupetau syAtAM tasya saMvatsaraM traividyakaM brahmacaryam / yasya prapitAmahAdernAnusaryata upanayanaM tasya dvAdazavarSANi traividyakaM brahmacaryam' iti vrAtyatA // tathA steye'pyupapAtakasAdhAraNaprAptavatacatuSTayApavAdakaM prAyazcittaM manunoktam (11|162)-'dhaanyaanndhncauryaanni kRtvA kAmAdvijottamaH / sajAtIyagRhAdeva kRcchrArdhena vizudhyati // ' iti / dvijottamasya sajAtIyo brAhmaNa evAto vipraparigrahe brAhmaNasya harturidam / kSatriyAdesvalpaM kalpyam / athATApAdyaM steyakilbiSaM zUdrasya dviguNottarANItareSAM prativarNa viduSo'tikrame da. NDabhUyastvam' iti kSatriyAderapaharturdaNDAlpatvasya darzanAt / tathA--'vipre tu sakalaM deyaM pAdonaM kSatriye smRtam' iti pAdapAdahAnyA prAyazcittadarzanAt / tathA kSatriyAdiparigraheNApi daNDAnusAreNa prAyazcittAlpatvaM kalpyam / ataH kSatriyaparigrahe caurye pANmAsikam / vaizyAparigrahe traimAsikaM govadhavratam / zUdrAparigrahe cAndrAyaNaM kalpyam / evamuttaratrApyUhanIyam / idaM ca dazakumbhadhAnyApahAraviSayam / adhike tu-'dhAnyaM dazabhyaH kumbhebhyo haraito dama uttamaH / palasahasAdadhike vadhaH' iti vadhadarzanAt / kumbhazca paJca pahasrapalaparimANaH / dhAnyasAhacaryAdanadhane cetAvaddhAnyaparimite veditavye / annazabdena tandulAdikamabhidhIyate / dhanazabdena tAmrarajatAdikam / idaM tu prAyazcittaM kAmakAraviSayam / akAmatastu traimAsikaM govadhavratam / tathA-'manuSyANAM ca haraNe strINAM kSetragR. hasya ca / kUpavApIjalAnAM ca zuddhizcAndrAyaNena tu // ' iti / sArdhazatadvayapaNalabhyajalApahAra idaM cAndrAyaNaM prAptamapItaragovadhavatanivRttyartha vidhIyate |'taavnmuulyjlaaphaare pAnIyasya tRNasya ca / tanmUlyATviguNo daNDaH' iti paJca. zatadaNDavidhAnAttAvatpaNayordaNDacAndrAyaNayorgovadhAdau sahacaritatvAt / tathA 'kRcchrAtikRcchaindavayoH paNapaJcazataM tathA' iti cAndrAyaNaviSaye paJcazatapaNa 1 yasyopanayane ApadbhAvena Ga. 2 kRcchAbdena vizudhyatIti pAThAntaram. 3 aSTapAdaM Ga, 4 harato'bhyaghiko vadhaH Ga. For Private And Personal Use Only Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prAyazcittaprakaraNam 5] mitAkSarAsahitA / 425 daNDavidhAnAJca / etacca kSatriyAdidravyApahAre draSTavyam / (brAhmasaMbandhidavyApa. hAre tu (manuH 11157)-'nikSepasyApaharaNe narAzvarajatasya ca / bhUmivajramaNInAM ca rukmasteyasamaM smRtam // ' iti drssttvym)| tathA (manuH 111164) -'dravyANAmalpasAgaNAM steyaM kRtvAnyavezmataH / caretsAntapanaM kRcchre tanniryAtyAtmazuddhaye // ' ityanenAlpaprayojanatrapusIsAdidravyApahAra vizeSeNa steyasAmAnyopapAtakaprAyazcittApavAdaH / idaM ca cAndrAyaNanimittabhUtArdhatRtIyazatamUlyasya paJcadazAMzArdhanapusIsAdyapahAre prAyazcittam / cAndrAyaNapaJcadazAMzatvAttasya / tathA dravyavizeSeNApyupapAtakasAmAnyaprAptavratApavAdaH (manuH 111165)'bhakSyabhojyApaharaNe yAnazayyAsanasya ca / puSpamUlaphalAnAM ca paJcagavyaM vizodhanam // ' iti / ekavArabhojanaparyAptabhakSabhojyApahAra idam / dvitrivArabhojanapaptiAhAre trirAtram / yathAha paiThInasiH-'bhakSyabhojyAnasyodarapUraNamAtraharaNe trirAnamekarAtraM vA paJcagavyAhArazca' iti // yAnAdInAmapyetatsAhacaryAdetAvanmUlyAnAmevApaharaNe etatprAyazcittam / sarvatrApi hriyamANadravyanyUnAdhikabhAvena prAyazcittasyApi laghugurubhAvaH kalpanIyaH / tathA (manuH 111166)-'tRNakASThadumANAM ca zuSkAnnasya guDasya ca / tailacarmAmiSANAM ca trirAtraM syAdabhojanam // ' iti / eSAM ca tRNAdInAM bhakSyAditriguNatrirAtraprAyazcittasya darzanAt tatriguNamUlyArghANAmetatprAyazcittam / tathA (manuH 111167)-'maNimuktApravAlAnAM tAmrasya rajatasya ca / ayaskAMsyopalAnAM ca dvAdazAhaM kaidannatA // ' iti / atrApi bhakSyAdivat dvAdazaguNaprAyazcittadarzanAt tanmUlyadvAdazaguNamUlyamaNimuktAdyapahAra etatprAyazcittaM draSTavyam / tathA (manuH 111168)-kApasakITajaurNAnAM dvikhurakakhurasya ca / pakSigandhauSadhInAM ca rajvAzcaivaM vyahaM pyH||' iti / atrApi bhakSyAditriguNaprAyazcittadarzanAttatriguNamUlyAnAmapahAra evaitatprAyazcittaM jJeyam / hriyamANadvyanyUnAdhikabhAvena prAyazcittAlpatvamahattvaM kalpyameva / idaM ca steyaprAyazcittamapahRtadravyadAnottarakAlameva draSTavyam / yathAha viSNuH'dattvaivApahRtaM dravyaM svAmine vratamAcaret' iti / iti steyam // RNApAkaraNe ca 'putrapautrairRNaM deyam' iti vihitaM tasyAnapAkaraNe, tathA vaidikasya ca 'jAyamAno vai brAhmaNaH' ityetadvAkyenarNasaMstutayajJAdikaraNe ca 'upapAtakazuddhiH syAdevam' ityAdinopapAtakasAmAnyavihitaM vratacatuSTayaM zaktyapekSayA yojym| prAyazcittAntaramapyatra manunoktam (11|27)-'issttiN vaizvAnarI caiva nirvapedabdaparyaye / luptAnAM pazusomAnAM niSkRtyarthamasaMbhave // ' iti / abdaparyaye sNvtsraante| iti RNAnapAkaraNam / tathAdhikRtasyAnAhitAgnitve'pyetadeva vratacatuSTayaM vatsarAdUrdhvamApadi zaktyapekSayA yojyam / anApadi tu mAnavaM traimAsikam / arvAkpunarvasarAt kAmajinirvizeSamAha-kAle svAdhAya karmANi kuryAdvipro vidhAnataH / tadakurvastrirAtreNa mAsi mAsi vizukhyati // anAhitApnau pitrAdau yakSyamANaH suto 1 dhanuzcihvAntargato bhAgo Ga. pustake nAsti. 2 CNAmeva Ga. 3 kaNAnatA Ga. 4 kamAnAM U - - For Private And Personal Use Only Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 426 yAjJavalkyasmRtiH / [ prAyazcittAdhyAyaH yadi / sa hi vrAtyena pazunA yajettanniSkrayAya tu // ' iti / ekAgrapi vizeSastenaivoktaH -- ' kRtadAro gRhe jyeSTho yo nAdadhyAdupAsanam / cAndrAyaNaM caredvarSa pratimAsamahospi vA // ' iti / anAhitAgnitA // ( vikreye yataM proktaM haraNe dviguNaM hi tat / surAvikraye saumye catuSTayaM lAkSAlavaNamAMsamadhvAjyatilahomAnAM cAndrAyaNatrayaM payaH pAyasApUpadhIkSurasaguDakha - ust disneha pakkAdiSu parAkaH / siddhAnnavikraye prAjApatyaM / panasasya tridinaM / kadalInArikera jambIrabIjapUrakanAraGgAnAM pAdakRcchraM / kastUrikAvikraye gandhAnAM ca kRcchraM / karpUrerdha hiMgvAdivikraye dinamupavAsaH / zuklakRSNapItavastravikraye tridinaM / ajAnAmaindavaM / kharAzvatarakarabhANAM parAkaH / zunAM dviguNaM / ekAhAdvedavikraye cAndraM / aGgAnAM parAkaH / smRtInAM kRcchraM / itihAsapurANAnAM sAMtapanaM / rahasyAnAM kRcchraM / gAthAnAM zizirAtatvavidyAnAM pAdaM / ) tathA apaNyAnAM vikraye ca smRtyantare prAyazcittavizeSa uktaH / yathAha hArItaH -- 'guDatilapuSpamUlaphalapakkAnnavikraye somapAnaM saumyaH kRcchraH / lAkSAlavaNamadhumAMsatailakSIradadhitakraghRtagandhacarmavAsasAmanyatamavikraye cAndrAyaNam / tathA / UrNAkeza kesari bhUdhenuvezmAzmazastravikraye ca bhakSyamAMsastrAyavasthizRGganakhazuktivikraye taptakRcchraH / hiGgugugguluharitAlamanaHzilAJjanagairikakSAralavaNamaNimuktApravAlavaiNavamRnmayeSu ca taptakRcchraH / ArAmataDAgodapAnapuSkariNIsukRtavikraye triSavaNasnAyyadhaH zAyI caturtha kAlAhAro dazasahasraM japansaMvatsareNa pUto bhavati / hInamAnonmAnasaMkara saMkIrNa vikraye ceti / evamanyairapi zaGkhaviSNvAdyuktavacanairyatra prAyazcittavizeSo noktastannAnApAdi mAnavamupapAtakasAdhAraNataH prAptaM traimAsikam / Apadi tu yAjJavalkyIyaM vratacatuSTayaM zaktyapekSayA yojyam // iti apaNyavikrayaH // tathA parivettari ca vasiSThena prAyazcittavizeSa uktaH - ' parivividAnaH kRcchrAtikRcchrau caritvA tasmai dattvA punarnivizeta tAM caivopayaccheta' iti / parivividAnaH parivettocyate / tatsvarUpaM ca prAgvyAkhyAtam / asau kRcchrAtikRcchrau caritvA tasmai jyeSThAya tAM svoDhAM dattvA brahmacaryAhRtabhaikSavadguruparibhavaparihArArthaM nivedya punarudvahet / kAmityapekSAyAmuktaM tAmevopayaccheteti / tAmeva svoDhAM jyeSTAya niveditAM tena cAnujJAtAmuhet / yattu hArItenoktam -- "yeSThe'niviSTe kanIyAnnivizamAnaH parivettA bhavati parivittirjyeSThaH parivedanI kanyA paridAyI dAtA pariyaSTA yAjakaste sarve patitAH saMvatsaraM prAjApatyena kRcchreNa pAvayeyuH' iti / yadapi zaGkhenoktam'parivittiH parivettA ca saMvatsaraM brAhmaNagRheSu bhaikSaM careyAtAm' iti tadubhayamapi kAmakAreNa kanyApitrAdyananujJAtodvAhaviSayam / prAyazcittasya gurutvAt / yadA punaH kAmataH kanyAM pitrAdidattAmeva pariNayati tadA mAnavaM traimAsikam / pUrvoktau kRcchrAtikRcchrau yAjJavalkyIyaM ca vratacatuSTayamajJAtaviSayam / yamenApyatra vizeSa uktaH---- -'kRcchrau dvayoH pArivedye kanyAyAH kRcchra eva ca / atikRcchraM careddAtA hotA cAndrAyaNaM caret // ' iti / etacca paryAhitAgnyAdInAmapi 1 iti pustake'dhikam 2 mAnonnatasaMkIrNa Ga. For Private And Personal Use Only Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prAyazcittaprakaraNam 5] mitAkSarAsahitA / * samAnam / ekayoganirdezAt / yathAha gautamaH - 'parivittiparivettRparyAhitaparyAdhAtragredidhipUdidhiSUpatInAM saMvatsaraM prAkRtaM brahmacaryam' iti / ataeva vasinAgredidhiSUpatyAdAvidameva prAyazcittamuktam 'agredidhiSUpatiH kRcchraM dvAdazarAtraM caritvA nivizeta tAM caivopayaccheta / didhiSUpatiH kRcchrAtikRcchrau caritvA tasmai dattAM punarnivizeta' iti / agredidhiSvAderlakSaNaM smRtyantare'bhihitam -- 'jyeSThAyAM yadyanUDhAyAM kanyAyAmUhyate'nujA / yA sAgredidhiSUjJeyA pUrvA tu didhiSUH smRtA // ' iti / tatrAgredidhiSUpatiH prAjApatyaM kRtvA tAmeva jyeSThAM pazcAdanyenodAmudvahet / didhiSUpatistu kRcchrAtikRcchrau kRtvA svoDhAM jyeSThAM kanIyasyAH pUrvavivoDhe dattvA'nyAmuddahediti parivedanam / tathA bhRtakAdhyApakabhRtakAdhyApitayozca payasA brahmasuvarcalAM pivedityadhikRtya viSNunoktam'bhRtAdhyApanaM kRtvA bhRtakAdhyApitastathA / anuyogapradAnena trInpakSAnniyataH pibet // ' iti / utkarSa hetoradhIyAnasya kiM paThasi nAzitaM tvayetyevaM paryanuyogo'nuyogapradAnam / ataeva smRtyantare - 'dattAnuyogAnadhyetuH patitAnmanurabravIt' ityuktam / atrApi pUrvoktavrataiH sahAsya zaktyapekSayA vikalpaH / iti bhRtakAdhyApakabhRtakAdhyApitaprakaraNam // 427 tathA pAradArye'pyupapAtakasAmAnyaprAptamAnavatraimAsikasya yAjJavalkyavratacatuSTayasyApi gurudArAdAvapavAda uktaH / tathAnyatrApi gautamAdibhiH pAradAryavizeSeNApavAda uktaH / yathAha gautamaH - 'dve paradAre trINi zrotriyasya' iti / tathA vArSikaM prAkRtaM brahmacaryaM prastutya tenaivedamabhihitam 'upapAtakeSu caivam' iti / tatreyaM vyavasthA -- RtukAle kAmato jAtimAtrabrAhmaNIgamane vArSikaM prAkRtaM brahmacaryaM / tasminneva kAle karmasAdhanatvAdiguNazAlinyA brAhmaNyA gamane dve varSe prAkRtaM brahmacaryam / tAdRzyA eva zrotriyabhAryAyA gamane trINi varSANi prAkRtaM brahmacaryam / yadvA zrotriyapatyAM guNavatyAM brAhmaNyAM traivArSikam / tAdRgvidhAyAmeva kSatriyAyAM dvaivArSikam / tAdRzyAmeva vaizyAyAM vArSikamiti vyavasthA / etatsamAnadRSTyA zUdrAyAM SANmAsikaM prAkRtaM brahmacarya kalpanIyam / ataeva zaGkhana vaizyAmavakIrNaH saMvatsaraM brahmacaryaM triSavaNaM cAnutiSThetkSatriyAyAM dve varSe trINi brAhmaNyAM vaizyAyAM zUdrAyAM brAhmaNapariNItAyAmiti varNakrameNa hrAso darzitaH / evaM kSatriyasyApi kSatriyAdistrISu krameNa dvivArSike kavArSike kaSANmAsikAni pUrvokta eva viSaye yojanIyAni / vaizyasya ca vaizyAzUyorvArSikaSANmAsike / zUdrasya zUdryAM parabhAryAyAM SANmAsikameva / yattvApastambIyam - 'savarNAyAmananyapUrvAyAM sakRtsaMnipAte pAdaH patatyevamabhyAse pAdaH pAdazcaturthe sarva' miti gautamIya trivArSikeNa samAnaviSayam / ananyapUrvikAyAM tu caturabhyAse dvAdazavArSikaprAyazcittavidhAnAdekasyAmeva gamanAbhyAse nedaM prAyazcittaM kiMtu pratigamanaM pAdanyUnaM kalpyam / etatsarva kAmakAraviSayam / akAmataH punaretadevArdhakRtyA pUrvoktaviSaye yojanIyam / anRtukAle tu jAtimAtrabrAhmaNyAM kAmato 1 adhIyAnasya nAzitaM kha. 2 mavakIrNI Ga. 3 divArSikavArSika SANmAsikAni kha. yA0 39 For Private And Personal Use Only Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 428 yaajnyvlkysmRtiH| [prAyazcittAdhyAyaH gamane mAnavaM traimAnikam / jAtimAtrakSatriyAdistrISu punarasminneva viSaye tadIyAnyeva dvaimAsikacAndrAyaNamAsikAni yojanIyAni / kSatriyAdInAM ca kSatriyAdistrISu dvaimAsikAdInyeva / akAmataH punaretAsu traivarNikAnAM yAjJavalkyamRSabhaikAdazagodAnaM mAsaM paJcagavyAzanaM mAsaM prAjApatyAcaraNaM ca krameNa draSTavyam / zUdrAgamane tu kAmato vihitaM mAsavatamevArdhaklalyA yojanIyam / ataeva saMvarta:--'zUdAM tu brAhmaNo gatvA mAsaM mAsArdhameva vA / gomUtrayAvakAhArastiSThettatpApamuktaye // ' iti / akAmato'rdhamAsikamityabhipretam / brAhmaNazcedaM prekSApUrvakaM brAhmaNadArAnabhigacchettannivRttadharmakarmaNaH kRcchro'nivRttadharmakarmaNo. 'tikRcchra iti tadrAhmaNabhAryAyAM zUdrAyAM draSTavyam / dvijAtistrISu vA vinoDhAsu dvistriya'bhicaritAsu abuddhi pUrvagamane vA / tathAca saMvarta:--'viprAmasvajanAM gatvA prAjApatyaM samAcaret' iti / kAmatastu-'rAjJI pravrajitAM dhAtrI sAdhvIM varNottamAmapi / kRcchradvayaM prakurvIta sagotrAmabhigamya ca // ' iti yamoktaM kRcchradvayaM draSTavyam / caturAdyamyAse tu vyabhicArasya svairiNyAM vRSalyAmavakIrNaH sacaila snAta udakumbhaM dadyAdrAhmaNAya / vaizyAyAM ca caturthakAlAhAro brAhmaNAnbho. jayedyavasabhAraM ca gobhyo dadyAt / kSatriyAyAM trirAtropoSito ghRtapAnaM dadyAt / brAhmaNyAM pAtropoSito gAM dadyAgoSvavakIrNaH prAjApatyaM caret / anUDhAyAmavakIrNaH palAlabharaM sIsamASakaM ca dadyAt iti zaGkhoktaM veditavyam / caturAdyabhyAsaviSayatvaM cAsya 'caturthe svairiNI proktA paJcame bandhakI matA' iti smRtyantarAdavagamyate / atraiva viSaye SaTtriMzanmate'pyuktam-'brAhmaNI bandhakIM gatvA kiMciddadyAvijAtaye / rAjanyAM ceddhanurdadyAdvaizyAM gatvA tu cailakam // zUdrAM gatvA tu vai vipra udakumbhaM dvijAtaye / divasopoSito vA sthAddadyAdviprAya bhojanam // ' iti (anulomavyavAye garbhe dviguNaM, yadi sA atidUSitA na pratilo. magA bhavati tadaiva / anyajAtigamane dvaiguNyaM, pratilomadUSitAsu bhantyAvasA. yistrISu ca cANDAlIgarbhe yathA gurutalpavrataM tathA kiMcimyUnaM tAratamyaM kalpyam / cANDAlIgamane vArSikam / garbhe gurutalpatvaM tathaiva jJeyam / ) idaM prAyazcittajAtaM garbhAnutpattiviSayam / tadutpattau tu yadvizeSeNa yatprAyazcittamuktaM tadeva tatra dviguNaM kuryAt / -'gamane tu vrataM yatsyAdgarbha tadviguNaM caret' ityuzanaHsmaraNAt / zUdyAM garbhamAdadhatazcaturviMzatimate vizeSa ukta:-'vRSalyAmabhijAtastu trINi varSANi caturthakAlasamaye naktaM bhujIta' iti / yattu manuvacanam (3 // 17)-zUdrAM zayanamAropya brAhmaNo yAtyadhogatim / janayitvA sutaM tasyAM brAhmaNyAdeva hIyate // ' iti, tatpApagauravakhyApanaparam / prAtilomya. vyavAye tu sarvatra puruSasya vadha eva-'prAtilomye vadhaH puMso nAryAH karNAdikartanam' iti vacanAt / / yattu vRddhapracetovacanama--'zuddhasya brAhmaNI mohAdcchataH shuddhimicchtH| pUrNametadrataM deyaM mAtA yasmAddhi tasya sA // pAda. 1 traivArSikANAM kha. 2 tiSThettatpApamokSakaH iti Ga. 3 bhAryAyAM draSTavyam Ga. 4 dhanurantaH pAtIbhAgo Ga. pustake nAsti. For Private And Personal Use Only Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prAyazcittaprakaraNam 5] mitaakssraashitaa| 429 hAnyAnyavarNAsu gacchataH sArvavarNikam // ' iti / dvAdazavArSikAtidezakaM tatsva. bhAryAbhrAntyA gacchato veditavyam / mohAditi vizeSaNopAdAnAt / yattu saMvartavacanam- 'kathaMcidrAhmaNI gacchetkSatriyo vaizya eva vA / kRcchre sAntapanaM vA syAtprAyazcittaM vizuddhaye // zUdrastu brAhmaNI gacchetkathaMcitkAmamohitaH / gomUtrayAvakAhAro mAsenaikena zuddhyati // ' iti, tadatyantavyabhicaritabrAhmaNIviSayam / antyajAgamane'pi prAyazcittaM bRhatsaMvartenoktam-'rajakavyAdhazailUSaveNucarmopajIvinAm / etAstu brAhmaNo gatvA careccAndrAyaNadvayam // ' iti / idaM brAhmaNasya kAmataH sakRdgamanaviSayam / kSatriyAdInAM tu pAdapAdahInaM kalpyam / atraivApastambenoktam-'mlecchI naTI carmakArI rajakI varuDI tathA / etAsu gamanaM kRtvA careccAndrAyaNadvayam // ' iti / antyajAzca tenaiva darzitAH--'rajakazcarmakArazca naTo buruDa eva ca / kaivartamedabhillAzca saptaite antyajAH smRtAH // ' iti / ye tu cANDAlAdayo'ntyAvasAyinastatstrIgamane gurutaraM prAyazcittaM gurutalpaprakaraNe darzitam / etAsAM cAntyajastrINAM madhye yadekasyAM vyavAye prAyazcittaM abhihitaM tatsarvAsu bhavati / sarvAsAM sadRzatvAt / yathAhozanA-'bahUnAmekadharmANAmekasyApi yaducyate / sarveSAM tadbhavetkAryamekarUpA hi te smRtAH // ' iti / akAmatastu gamane-'caNDAlamedazvapacakapA. lavratacAriNAm / akAmataH striyo gatvA parAkavatamAcaret // ' ityApastamboktaM draSTavyam / yacca saMvartavacanam-'rajakavyAdhazailUSaveNucarmopajIvinAm / striyo vipro yadA gaccherakRcchre cAndrAyaNaM caret // ' iti tdpykaamvissym| yattu zAtAtapenoktam-'kaivartI rajakIM caiva veNucarmopajIvinIm / prAjApatyavidhAnena kRcchreNaikena zuddhyati // ' iti, tadretaHsekAtyAnivRttiviSayam / yattUzanasoktam-'kapAlikAnabhoktRNAM tannArIgAminAM tathA / jJAnAtkRcchrAbdamu. ddiSTamajJAnAdaindavadvayam // ' iti, tadabhyAsaviSam / yadA tu cANDAlyAdiSu gacchato garbho bhavati tadA 'cANDAlyAM garbhamAropya gurutalpavrataM caret' ityuzanasoktaM dvAdazavArSikaM draSTavyam / yattu 'antyajAyAM prasUtasya niSkRtirna vidhIyate / nirvAsanaM kRtAGkasya tasya kAryamasaMzayam // ' ityApastambavacanaM tatkAmakAraviSayam / strINAmapi savarNAnulomavyavAye yatpuruSasyokaM traivArSikAdi tadeva bhavati / (manuH 111176)-'yApuMsaH paradAreSu taccainAM cArayedratam // ' iti manusmaraNAt / prAtilomyena vyavAye eva parastrIpuMsayoH prAyazcittabhedaH / yathAha vasiSThaH-'zUdrazcedrAhmaNImabhigacchedvIraNairveSTayitvA zUdramagnau prAsyet brAhmaNyAH zirasi vapanaM kArayitvA sarpiSAbhyajya nagnAM kharamAropya mahApathamanuvrAjayetpUtA bhavatIti vijJAyate' iti / tathA--'vaizyazcedrAhmaNImabhigacchello. hitadabhaiMrveSTayitvA vaizyamagnau prAsyedrAhmaNyAH zirasi vapanaM kArayitvA sarpiSA. bhyajya nagna kharamAropya mahApathamanuvrAjayetpUtA bhavatIti vijJAyate' iti / tathA 'rAjanyazcedrAhmaNImabhigaccheccharapatrairveSTayitvA rAjanyamagnau prAsyet brAhmaNyAH zirasi vapanaM kArayitvA sarpiSAbhyajya namAM gaurakharamAropya mahApathamanusaMvAja1 vuruDI tathA Ga. 2 'daindavaM smRtam' kha. For Private And Personal Use Only Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 430 yAjJavalkyasmRtiH / [ prAyazcittAdhyAyaH yetpUtA bhavatIti vijJAyata' iti / evaM vaizyo rAjanyAM zUdrazca rAjanyAvaizyayoriti / pUtA bhavatIti vacanAdrAjavIthiparivAjanameva daNDarUpaM prAyazcittAntaranirapekSaM zuddhisAdhanamiti darzayati // 1 brAhmaNyAH prAtilomyena dvijAtivyavAye prAyazcittAntaramapyuktaM saMvartena'brAhmaNyakAmA gaccheccetkSatriyaM vaizyameva vA / gomUtrayAvakairmAsAttadardhAcca vizudhyati // ' iti / kAmatastu tadviguNaM kartavyam / 'kAmAttadviguNaM bhavet' iti vacanAt / SaTUtriMzanmate'pi 'brAhmaNI kSatriyavaizyasevAyAmatikRcchraM kRcchrAtikRcchrau caret / kSatriyayoSit brAhmaNarAjanya vaizyasevAyAM kRcchrArdhaM prAjApatyamatikRcchram / vaizyayoSidbrAhmaNarAjanyavaizyasevAyAM kRcchrapAdaM kRcchrArdhaM prAjApatyam / zUdrAyAH zuddhasevane prAjApatyam / brAhmaNarAjanyavaizyasevAyAM tvahorAtraM trirAtraM kRcchrArdham' iti / zuddhasevAyAM tu vizeSo bRhatpracetasoktaH - 'viprA zUdreNa saMpRktA na cettasmAtprasUyate / prAyazcittaM smRtaM tasyAH kRcchraM cAndrAyaNatrayam // ' etadanicchantyAM svapatibhrAntyA vA veditavyam / ' cAndrAyaNe dve kRcchrazca viprAyA vaizyasevane / kRcchracAndrAyaNe syAtAM tasyAH kSatriya saMgame // kSatriyA zUda saMparke kRcchraM cAndrAyaNadvayam / cAndrAyaNaM sakRcchraM tu caredvaizyena saMgatA // zUdraM gatvA caredvaizyA kRcchraM cAndrAyaNottaram / anulomye prakurvIta kRcchraM pAdAvaropitam // ' iti / prajAtAyAstu caturviMzatimate vizeSa uktaH - - 'vipragarbhe parAkaH syAtkSatriyasya tathaindavam / aindavazca parAkazca vaizyasyAkAmakArataH // zUdragarbhe bhavettyAgANDAla jAyate yataH / garbhasrAve dhAtudoSaizvareccAndrAyaNatrayam // ' iti / akAmakArata iti vizeSaNopAdAnAt kAmakAre punaH parAkAdikaM dviguNaM kuryAt / yadA tvaniHsRtagarbhaiva dazamAsaM sthitvA prajAyate tadA prAyazcittAbhAvaH / brAhmaNakSatriyavizAM bhAryAH zUdreNa saMgatAH / aprajAtA vizudhyanti prAyazcittena netarAH // iti vasiSThasmaraNAt / yadA svAhitagarbhaiva pazcAcchUdrAdibhirvyabhicarati tadA garbhapAtazaGkayA prasavottarakAlaeva prAyazcittaM kuryAt / ' antarvatrI tu yA nArI sametAkramya kAminA / prAyazcittaM na kuryAtsA yAvadgarbho na niHsRtaH // jAte garbhe vrataM pazcAtkuryAnmAsaM tu yAvakam / na garbhadoSastasyAsti saMskAryaH sa yathAvidhi // ' iti smRtyantaradarzanAt / yadA svauddhatyAtprAyazcittaM na kurvanti tadA nAryAH karNAdikartanamiti draSTavyam // antyajAdigamane'pi strINAM smRtyantare prAyazcittaM darzitam- 'rajakavyAdhazailUSaveNucarmopajIvinaH / brAhmaNyetAnyadA gacchedekAmAdaindavatrayam // ' iti / tathA cANDAlyAdyantyajAgamane'pi - 'cANDAlaM pulkasaM mlecchaM zvapAkaM patitaM tathA / brAhmaNyakAmato gatvA cAndrAyaNacatuSTayam // ' iti / akAmata iti vacanAtkAmato dviguNaM kalpyam / tathA'cANDAlena tu saMparka yadi gacchetkathaMcana / sazikhaM vapanaM kuryAdbhuJjIyAdyAvakaudanam // trirAtramupavAsaH syAdekarAtraM jale vaset / AtmanA saMmite kUpe goma 1 vaizyasaMga Ga. 2 dAmAdaindavadvayamiti pAThAntaram. 3 saMmite karSe Ga. * For Private And Personal Use Only Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prAyazcittaprakaraNam 5] mitAkSarAsahitA / 431 yodakakardame // tatra sthitvA nirAhArA sA trirAtraM tataH kSipet / zaGkhapuSpIla. tAmUlaM patraM vA kusumaM phalam / kSIraM suvarNasaMmizraM kAthayitvA tataH pibet // ekabhaktaM caretpazcAdyAvatpuSpavatI bhavet / bahistAvacca nivasedyAvaccarati tadvatam // prAyazcitte tatazvIrNe kuryAdrAhmaNabhojanam / godvayaM dakSiNAM dadyAcchuyai svAyaM. bhuvo'bravIt // ' iti / etadapyakAmaviSayameva-'yadi gacchetkathaMcana' iti vacanAt // RSyazRGgeNApyantyajavyavAye prAyazcittAntaramuktam-'saMpRktA syAdathAntyairyA sA kRcchrAbdaM samAcaret' iti / kAmataH sakRdmane idam / yadA tvAhitagarbhAyA eva pazcAcANDAlAdivyavAyastadA tenaiva vizeSa uktaH-'antarvatrI tu yuvatiH saMpRktA cAntyayoninA / prAyazcittaM na sA kuryAdyAvadgoM na niHsRtaH // na pracAraM gRhe kuryAnna cAGgeSu prasAdhanam / na zayIta samaM bhartA na vA bhuJjIta bAndhavaiH // prAyazcittaM gatega vidhiM kRcchrAbdikaM caret / hiraNyamathavA dhenuM dadyAdviprAya dakSiNAm // ' iti / yadA tu kAmato'tyantasaMparka karoti tadA-'antyajena tu saMparka bhojane maithune kRte / pravizetsaMpradIpte'gnau mRtyunA sA vizuddhyati // ' ityuzanasoktaM draSTavyam // yadA tUktaM prAyazcittaM na karoti tadA puMliGgenAGkanIyA vadhyA vA bhavet / 'hInavarNopabhuktA yA sAkSyA vadhyAthavA bhavet' iti parAzarasmaraNAt // iti pAradAryaprakaraNam // // tathA parivittiprAyazcittAnAmapi parivettRprAyazcittavabyavasthA vijJeyA / iyAMstu vizeSaH / parivetturyasinviSaye kRcchrAtikRcchrau tatra parivitteH prAjApatyamiti / 'parivittiH kRcchre dvAdazarAnaM caritvA punarnivizeta tAM caivopayacchet' iti vasiSThasaraNAt / iti parivittiprakaraNam // // vAdhuSyalavaNakrayayostu manuyogIzvaro ktasAmAnyopapAtakaprAyazcittAni jAtizaktiguNAdyapekSayA yojyAni // 265 // lavaNakrayAnantaraM strIzUdavidakSatravadha ityupapAtakamadhye paThitaM tantra prAyazcittAntaramapyAha RSabhaikasahasrA gA dadyAtkSatravadhe pumAn / brahmahatyAvrataM vApi vatsaratritayaM caret // 266 // vaizyahAbdaM caredetaddadyAdvaikazataM gavAm / SaNmAsAcchUdrahApyetaddhenUdadyAddazAthavA // 267 // ekamadhikaM yasminsahasraM tadekasahasraM tasya pUraNa ekasahasraH RSabha ekasahasro yAsAM gavAM tAH RSabhaikasahasrAstAH kSatravadhe dadyAt / athavA bRhatprAyazcittaM brahmahatyAvrataM varSantrayaM kuryAt / vaizyaghAtI punaretat brahmahatyAvetamekavarSa caret / gavAbhRSabhaikazataM vA dadyAt / zUdraghAtI tu brahmahatyAvrataM SaNmAsaM caret / yadvA dazadhenUraciraprasUtAH savatsA dadyAt / idamakAto jAtimAtrakSatriyAdivadhavi. Sayam / --'akAmatastu rAjanyaM vinipAtya' iti prakramyaiteSAmeva prAyazcittAnAM 1 vaizyahA tvetat Ga. 2 vratamabdamekaM Ga. For Private And Personal Use Only Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 432 yaajnyvlkysmRtiH| [prAyazcittAdhyAyaH mAnave'bhidhAnAt / dAnatapasozca zaktyapekSayA vyavasthA / IpadvRttasthayostu viTzUdrayoH (1126)-'turIyo brahmahatyAyAH kSatriyasya vadhe smRtaH / vaizye'STamAMzo vRttasthe zUdre jJeyastu SoDazaH // ' iti manUktaM draSTavyam / vRttasthe kSatriye tu sArdhacaturvArSikaM kalpyam / vRttazabdena cAtra guNAdikamucyate / 'gurupUjA ghRNA zaucaM satyamindriyanigrahaH / pravartanaM hitAnAM ca tatsarvaM vRttamucyate // ' iti manusmaraNAt / yattu vRddhahArItavacanam-'brAhmaNaH kSatriyaM hatvA SaDvarSANi vrataM caret / vaizyaM hatvA caredevaM vrataM traivArSika dvijAH // zUdraM hatvA caredvarSa vRSabhaikAdazAzca gAH // ' iti tatkAmakAraviSayam // zrotriyakSatriyAdivadhe tu'turIyonaM kSatriyasya vadhe brahmahaNi vratam / ardha vaizyavadhe kuryAtturIyaM vRpalasya tu // ' iti vRddhahArItoktaM draSTavyam / yattu vasiSThavacanam-'brAhmaNo rAjanyaM hatvASTau varSANi vrataM caret SaT vaizyaM trINi zUdram' iti tadapi hArItIyena samAnaviSayam / kSatriye svISadguNanyUna ityetAvAn vizeSaH / yadA tu zrotriyo vRttasthazca bhavati tadA pUrvayorvarNayoryo vedAdhyAyinaM hatve'tyApastamboktaM dvAdazavArSikaM draSTavyam / prArabdhayAge tvazrotriye kSatriyAdau vyApAdite 'yAgasthakSatravidyAtI carebrahmahaNi vratam' iti draSTavyam / zrotriye punaryAgasthe kSatriyAdau brAhmaNasya rAjanyavadhe SaDvArSikaM prAkRtaM brahmacaryamRpabhaikasahasrAzca gA dadyAt, vaizyavadhe trivArSikamRSabhaikazatAzca gA dadyAt , zUdvavadhe sAMvatsarikamRSabhaikAdazAzva gA dadyAditi gautamokto dAnatapasoH samuccayo draSTavyaH / etaccAmatipUrva viSayam / pUrvavadamatipUrvaM catuSu varNeSu pramApya dvAdaza SaT trIn saMvatsaraM ca vratAnyAdizet teSAmante gosahasraM ca tato'dhaM tasyArdhamadhaM ca dadyAt sarveSAmAnupUyeNeti shngkhsmrnnaat| idaM ca dvAdazavArSikaM gautamIyaviSayameva kiMcinyUnaguNe kSatriye guNAdhikayovaizyazUdvayozca draSTavyam / strIzUdravidakSatravadha ityupapAtakamadhye vizeSata eva paThitatvenotsargApavAdanyAyagocaratvAbhAvAdupapAtakasAmAnyaprAptAnyapi prAyazcittAnyatra yojanIyAni / tatra durvRttakSatriyAdau kAmato vyApAdite mAnavaM traimAsikaM traivArSikaM dvaimAsikaM cAndrAyaNaM ca varNakrameNa yojyam / akAmatastu yogIzvaroktaM trirAtropavAsasahitamRSabhaikAdazagodAnaM mAsaM paJcagavyAzanaM mAsika ca payovrataM yathAkrameNa yojyam / etacca prAguktaM vratajAtaM brAhmaNakartRke kSatriyAdivadhe draSTavyam / (111127)-'akAmatastu rAjanyaM vinipAtya dvijottmH| tathA brAhmaNarAjanyavadhe SaDvArSikaM tathA / brAhmaNaH kSatriyaM hatve' tyAdiSu manugautamahArItavasiSTavAkyeSu brAhmaNagrahaNAtkSatriyAdikartRke tu kSatriyAdivadhe pAdanyUnaM draSTavyam |-'vipre tu sakalaM deyaM pAdonaM kSatriye smRtam / vaizye'rdhamekapAdastu zUdrajAtiSu zasyate // ' iti vRddhaviSNusmaraNAt / 'yattu parSadyA brAhmaNAnAM tu sA rAjJAM dviguNA mtaa| vaizyAnAM triguNA proktA parSadvacca vrataM smRtm||' ityaGgirovacanaM tatprAtilomyena vAgdaNDapAruSyaviSayamityuktaM govdhprkrnne| mUrdhA 1 bRhaddhArItoktaM Ga. For Private And Personal Use Only Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prAyazcittaprakaraNam 5] mitAkSarAsahitA / 433 vasiktAdInAM vadhe etatprAyazcittajAtaM na bhavati / teSAM kSatriyAditvAbhAvAt / ato daNDAnusAreNaiva tadvadhe pUrvoktavrata kadambasya vRddhi hAsau kalpanIyau / daNDasya ca vRddhihAsau darzitau - ' daNDapraNayanaM kArya varNajAtyuttarAdhare' ityatra // 266 // 267 // iti kSatriyAdivadha prAyazcittaprakaraNam / strIvadhe prAyazcittamAha durvRtrahmavidakSatrazUdrayopAH pramApya tu / taM dhanustamaviM kramAdadyAdvizuddhaye // 268 // brAhmaNAdibhAryA durvRttAH svairiNIH pramApya krameNa dRtiM jalAdhAracarmakozaM dhanuH kArmukaM bastaM chAgaM aviM mepaM ca vizuddhaye dadyAt / idaM ca prAtilomyenAntyajAtiprasUtAnAM brAhmaNyAdInAmakAmato vadhaviSayam / kAmatastu brahmagarbha Aha - 'pratilomaprasUtAnAM strINAM mAsAvadhiH smRtaH / antaraprabhavAnAM ca sUtAdInAM caturdviSaT // ' iti / brAhmaNyAdivadhe SaNmAsAH kSatriyAyAzcatvAro vaizyAyA dvAvityevaM yathArhatayAnvayaH / yadA tu vaizyakarmaNA jIvantIM vyApAdayati tadA kiMciddeyam / 'vaizikena kiMcit' iti gautamasmaraNAt / vaizikena vaizyakarmaNA jIvantyAM vyApAditAyAM kiMcideva deyaM tacca jalam / 'kozaM kUpe ca vipre vA brAhmaNyAH pratipAdayet / vadhe dhenuH kSatriyAyA basto vaizyAvadhe smRtaH // zUdrAyAmAvikaM vaizyAM hatvA dadyAjjalaM naraH // ' ityaGgiraH smaraNAt / yadA punaH kSatriyAdibhiH prAtilomyena vyabhicaritA brAhmaNAdyA vyApAdyante tadA govadhaprAyazcittAni yathArha yojyAni // 268 // ISavyabhicaritabrAhmaNyAdivadhe vizeSamAha apraduSTAM striyaM hatvA zUdrahatyAtrataM caret / yadA tvaprakarSeNa duSTAmISavyabhicAriNIM brAhmaNyAdikAM vyApAdayati tadA zUdrahatyAtaM pANmAsikaM kuryAt / yadvA dazadhenUrdadyAt / idaM ca SANmAsikamakAmato brAhmaNyA vyApAdane, kSatriyAvadhe tu kAmakRte draSTavyam / kAmato vaizyAvadhe dazadhenUrdadyAt / kAmataH zUdrAvadhe tu upapAtakasAdhAraNaprAptaM mAsaM paJcagavyAzanam / yadA tu kAmato brAhmaNIM vyApAdayati tadA dvAdazamAsikam / kSatriyAdInAM tvakAmato vyApAdane traimAsika sArdhamAsika sArdhadvAviMzatyahAni / yathAha pracetAH - 'anRtumatIM brAhmaNIM hatvA kRcchrAbdaM SaNmAsAnveti / kSatriyAM hatvA SaNmAsAnmAsatrayaM veti / vaizyAM hatvA mAsatrayaM sArdhamAsaM veti / zUdrAM hatvA sArdhamA sArdhadvAviMzatyahAni vA iti // yattu hArItena paddharSANi rAjanye prAkRtaM brahmacaryaM trINi vaizye sArdhaM zUdra iti pratipAdyoktaM 'kSatriyavadrAhmaNISu vaizyava - kSatriyAyAM zUdravadvaizyAyAM zUdrAM hatvA navamAsAnU' ityuktaM tadapi karmasAdhana 1 vyApAditAstadA Ga. For Private And Personal Use Only - Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 434 yaajnyvlkysmRtiH| [prAyazcittAdhyAyaH svAdiguNayoginInAM kAmato vyApAdane draSTavyam / akAmatastu sarvatrArdhaM kalpyam / AtreyyAM tu prAguktam // iti strIvadhaprAyazcittaprakaraNam // hiMsAprAyazcittaprasaGgAtprakIrNakapadAbhidheyAnupapAtakaprANivadhe'pi prAyazcitamAha asthimatAM sahasraM tu tathAnasthimatAmanaH / / 269 // asthimatAM prANinAM kRkalAsaprabhRtInAmanuktaniSkRtInAM sahasraM hatvA anasthimatAM ca yUkAmatkuNadaMzamazakaprabhRtInAmanaH zakaTaM tatparipUrNamAnaM datvA zUdrahatyAvrataM pANmAsikaM prAkRtaM brahmacarya careddazadhenUrvA dadyAt / sahasramiti parimANaniyamAttato'dhikavadhe tvatirikta kalpyam / arvAkpunaHpratyekaMvadhetu'kiMcitsAsthivadhe deyaM prANAyAmastvanasthike' iti vakSyati / tathAnasthimatAmana ityetacca kSodiSTajantuviSayam / sthaviSThAnasthighuNAdijantuvadhe tu 'kRmikITavayo hatvA' ityAdinA malinIkaraNIyAnyabhidhAya 'malinIkaraNIyeSu taptaH syAdyAvakasyaham' iti manUktaM draSTavyam // 269 // mArjAragodhAnakulamaNDUkAMzca pttrinnH|| hatvA tryahaM pibetkSIraM kRcchre vA pAdikaM caret // 270 // kiMca / mArjArAdayaH prasiddhAH patatriNazcApakAkolUkAstAn hatvA trirAtraM payaH pibet pAdakRcchre vA caret / vAzabdAdyojanagamanAdikaM vA kuryAt // yathAha manuH (111132)-'payaH pibetrirAtraM vA yojanaM vAdhvano vrajet / apaH spRzesavantyAM vA sUktaM vAbdaivataM japet // ' iti / idaM ca pratyekavadhaviSayam / samuditavadhe tu (113131)-'mArjAranakulau hatvA cASaM maNDUkameva ca / zvagodholUkakAkAMzca zUdrahatyAvrataM caret // ' iti manUktaM pANmAsikaM draSTavyam // yatpunarvasiSThenoktam-'zvamArjAranakulamaNDUkasarpadaharamUSikAnhatvA kRcchre dvAdazarAtraM carekiMciddadyAt' iti tatkAmato'bhyAsaviSayaM veditavyam / daharo'lpamUSakazchucchundarI vA // 27 // gaje nIlavRSAH paJca zuke vatso dvihaaynH| kharAjameSeSu vRSo deyaH krauJce trihAyanaH // 271 // kiMca / dantini vyApAdite paJca nIlavRSA deyAH / zuke pakSiNi dvivarSo vatsaH / rAsabhacchAgaiDakeSu vyApAditeSu pratyekameko vRSaH / krauJca pakSiNi bihA. yano vtsH| deya iti sarvatrAnuSaGgaH // manunApyatra vizeSa uktaH (11|136)'vaaso dadyAddhayaM hatvA paJca nIlAnvRSAngajam / ajameSAvanaDvAhaM kharaM hatvaikahAyanam // ' iti // 271 // 1 upaspRzet Ga. For Private And Personal Use Only Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prAyazcittaprakaraNam 5 ] mitAkSarAsahitA / haMsazyena kapivyAjjalasthalazikhaNDinaH / bhAsaM ca hatvA dadyAdgAmakravyAdastu vatsikAm || 272 // kiMca / kravyamapakkaM mAMsamattIti kravyAdvyAghrasRgAlAdirmRgavizeSaH vAnarasAha - caryAt / tathA haMsazyenasamabhivyAhArAtkaGkagRdhAdiH pakSivizeSazca gRhyate / jalazabdena jalacarA bakAdayo gRhyante / sthalazabdena sthalacarA belAkAdayaH / zikhaNDI mayUraH / bhAsaH pakSivizeSaH / zeSAH prasiddhAH / eSAM pratyekaM vadhe gAmekAM dadyAt / akravyAdastu hariNAdimRgAn khaJjarITAdipakSivizeSAnhatvA vatsatarIM dadyAt / tathAca manuH ( 11 / 135 - 137 ) - ' hatvA haMsaM balAkAM ca bakaM barhiNameva ca / vAnaraM zyenabhAsau ca sparzayedrAhmaNAya gAm // kravyAdastu mRgAnhatvA dhenuM dadyAtpayasvinIm / akravyAdo vatsatarImuSTraM hatvA tu kRSNalam // ' iti // 272 // urageSvayaso daNDaH paNDake trapu sIsakam / kole ghRtaghaTo deya uSTre guJjA hayeM zukam / / 273 / / 435 kiMca | sarIsRpeSu vyApAditeSu bhayomayo daNDastIkSNaprAnto deyaH / paNDake napuMsake vyApAdite trapu sIsakaM ca mASaparimitaM dadyAt palAlabhAraM vA / 'paNDakaM itvA palAlabhAraM trapu sIkakaM vA dadyAt' iti smRtyantaradarzanAt / yadyapi 'paNDako liGgahInaH syAtsaMskArArhazca naiva saH' iti devalavacanena sAmAnyenaiva strIpuMliGgarahito nirdiSTastathApi na gobrAhmaNarUpasyeha vivakSA / gobrAhmaNavadhaniSedhasya jAtyavacchedena pravRtteH liGgavirahiNi ca paNDe jAtisamavAyAvizeSAttanimittameva laghuprAyazcittamuktam / tasmAnmRgapakSiNa eva vivakSitAH / mRgapakSisamabhivyAhArAcca / kole sUkare vyApAdite ghRtakumbho deyaH / uSTre guJjA deyA / vAjini vinipAtiteM'zukaM vastraM deyam / tathAca manuH ( 113133 ) - ' kASNIyasIM dadyAtsarpa hatvA dvijottamaH / palAlabhArakaM SaNDhe saisakaM caiva mASakam // ' iti // 273 // tittirau tu tiladroNaM gajAdInAmazakruvan / dAnaM dAtuM caretkRcchramekaikasya vizuddhaye // 274 // kiMca / tittirau patatriNi vyApAdite tiladroNaM dadyAt / droNazabdazca parimANavizeSavacanaH / 'aSTamuSTi bhavetkiMcitkiMcidaSTau tu puSkalam / puSkalAni tu catvAri ADhakaH parikIrtitaH // caturADhako bhavedroNa ityetanmAnalakSaNam // ' iti smaraNAt // pUrvoktAnAM gajAdInAM vyApAdane nirdhanatvena nIlavRSapaJcakAdidAnaM kartumazaknuvan pratyekaM kRcchraM caredvizuddhyartham / kRcchrazabdazcAtra lakSaNayA klezasAdhye tapomAtre draSTavyaH / tapAMsi ca gautamena darzitAni - 'saMvatsaraH mAsAzcatvArasyo dvAvekazcaturviMzatyaho dvAdazAhaH SaDaharuyaho'horAtra iti kAlaH / etAnyevAnAdeze vikalpena kriyerannenasi guruNi gurUNi laghuni laghUni' 1 bakAdayaH kha. For Private And Personal Use Only Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yaajnyvlkysmRtiH| prAyazcittAdhyAyaH] iti / yadi kRcchrazabdena mukhyo'rtho gRhyate tarhi gaje zuke vA vizeSeNa prAjApatya eva syAt / naca tadyuktam / tapomAtraparatve tu dAnagurulaghubhAvAkalanayA tapaso'pi gurulaghubhAvo yujyate / tatazca gaje dvimAsikaM yAvakAzanaM zuke tUpavAsa iti / evamanyatrApi dAnAnusAreNa prAyazcittaM kalpyam // 274 // phalapuSpAnarasajasattvadhAte ghRtAzanam / kiMcAha / udumbarAdau phale madhUkAdau ca kusume cirasthitabhaktasaktvAdyanne ca rase guDAdau ca yAni sattvAni prANino jAyante teSAM ghAte ghRtaprAzanaM zuddhisAdhanam / idaM ca ghRtaprAzanaM bhojanakArye eva vidhIyate / prAyazcittAnAM taporUpatvAt / darzitaM ca taporUpatvamAGgirase prAyazcittapadanirvacanavyAjena'prAyo nAma tapaH proktaM cittaM nizcaya ucyte| taponizcayasaMyuktaM prAyazcittaM taducyate // ' iti // pratiprANiprAyazcittasyAnantyAt pRSTAkoTenApi vaktumazakyatvAtsAmAnyena prAyazcittamAha kiMcitsAsthivadhe deyaM prANAyAmastvanasthike // 275 // asthimatAM kRkalAsAdiprANinAM nyUnasahasrasaMkhyAnAM pratyekaM vadhe kiMcitsvalpaM dhAnyahiraNyAdi deyam / anasthike tvekaH prANAyAmaH / tatra kiMciditi yadA hiraNyaM dIyate tadA paNamAtram 'asthimatAM vadhe paNo deyaH' iti sumantussaraNAt / yadA tu dhAnyaM deyaM tadASTamuSTi deyam 'aSTamuSTi bhavetkiMcit' iti smaraNAt / etaccAnuktaniSkRtiprANivadhaviSayam / yatra tu prAyazcittavizeSaH zrUyate tatra sa eva bhavati / yathAha praashrH-'hNssaarsckraahkrauckukkuttghaatkH| mayUrameSau hatvA ca ekabhaktena zudhyati // maTuM ca TiTTibhaM caiva zukaM pArAvataM tthaa| ADikAM ca bakaM hatvA zudhyedvai naktabhojanAt // cASakAkakapotAnAM saariitittirghaatkH| antarjala ubhe saMdhye prANAyAmena zudhyati // gRdhrazyenavihaGgAnAmulUkasya ca ghaatkH| apakvAzI dinaM tiSThevau kAlau mArutAzanaH // hatvA mUSikamArjArasajigaraDuNDubhAn / pratyekaM bhojayedviprAMllohadaNDazca dakSiNA // sedhAkacchapagodhAnAM zazaMzalyakaghAtakaH / vRntAkaphalagujAzI ahorAtreNa zudhyati // mRgarohivarAhANAmavikAbastaghAtane / vRkajambUkakSANAM tarakSUNAM ca ghAtakaH // tilaprasthaM tvasau dadyAdvAyubhakSo dinatrayam / gajameSatura. goSTragavayAnAM nipAtane // prAyazcittamahorAtraM trisaMdhyaM cAvagAhanam / kharavAnarasiMhAnAM citrakavyAghraghAtakaH // zuddhimeti trirAtreNa brAhmaNAnAM ca bhojnaiH||' iti // evamanyeSAmapi smRtivacasA dezakAlAdyapekSayA viSayavyavasthA kalpanIyA // 275 // iti hiMsAprAyazcittaprakaraNam / 1 kRsaraM bhojayet Ga. 2 zazazalaka Ga. For Private And Personal Use Only Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prAyazcittaprakaraNam 5] mitAkSarA sahitA / 437 indhanArthaM drumaccheda ityupapAtakoddeze paThitaM, hiMsAprasaGgalobhena tadvyutkramapaThitamapyapakRSya tatra prAyazcittamAha- vRkSagulmalatAvIrucchedane japyamRkzatam / syAdoSadhivRthAcchede kSIrAzI go'nugo dinam // 276 // phaladAnAM AmrapanasAdivRkSANAM gulmAdInAM ca yajJAdyadRSTArtha vinA chedane RcAM gAyatryAdInAM zataM japtavyam / auSadhInAM tu grAmyAraNyAnAM vRthaiva chedane dinaM kRtsnamahargavAM paricaryArthamanugamyAnte kSIraM pivedAhArAntaraparityAgena / paJcayajJArthe tu na doSaH / etacca phalAdidvAreNopayogiSu draSTavyam / (manu: 11 / 142 ) - ' phaladAnAM tu vRkSANAM chedane japyamRkzatam / gulmavallIlatAnAM ca puSpitAnAM ca vIrudhAm // ' iti manusmaraNAt / dRSTArthatve'pi karSaNAGgabhUtahalAdyarthatve na doSaH / 'phalapuSpopagAnpAdapAnna hiMsyAtkarSaNakaraNArthaM copahanyAt' iti vasiSThasmaraNAt / yatra tu sthAnavizeSAddaNDAdhikyaM tatra prAyazcittAdhikyamapi kalpanIyam / taduktam- 'caityazmazAnasImAsu puNyasthAne surAlaye / jAtadrumANAM dviguNo damo vRkSe'tha vizrute // ' iti / ayaM ca Rkzatanapo dvijAtiviSayo na punaH zUdrAdiviSayaH / teSAM jape'nadhikArAt / atasteSAM dausinusAreNa dvirAtrAdikaM kalpanIyam / upapAtakamadhye vizeSataH pAThasthAnathaiMkyaparihArArthamupapAtakasAdhAraNaprAptaM prAyazcittamapyantra bhavati / tacca gurutvAdabhyAsaviSayaM kalpyam // 276 // puMzcalI vAnarAdivadha prAyazcittaprasaGgAttaddezanimittaM prAyazcittamAha- puMzcalIvAnarakharairdaSTaizvoSTrAdivAyasaiH / prANAyAmaM jale kRtvA ghRtaM prAzya vizudhyati // 277 // puMzcalyAdayaH prasiddhAH etairdaSTaH pumAnantarjale prANAyAmaM kRtvA ghRtaM prAzya vizudhyati / AdigrahaNAcchRgAlAdInAM grahaNam / yathAha manuH ( 11 / 199 ) - 'zvasRgAlakharairdaSTa grAmyaiH kravyAdbhireva ca / narAzvoSTravarAhaizca prANAyAmena zudhyati // ' iti / ayaM ca ghRtaprAzo bhojanapratyAmnAyo draSTavyaH prAyazcittAnAM taporUpatvena zarIrasaMtApanArthatvAt / etadazaktaviSayam / - 'zvasRgAlamRgamahiSAjAvikara karabhana kula mArjAramUSaka puvabakakA kapuruSadaSTAnAmApohiSTetyAdibhiH snAnaM prANAyAmantrayaM ca // ' iti yatsumantuvacanaM tannAbheradhaH pradeza IpadaSTaviSayam / yattvaGgirovacanam - 'brahmacArI zunA daSTasyahaM sAyaM pibetpayaH / gRhasthazvedvirAtraM tu ekAhaM yo'gnihotravAn // nAbherUrdhva tu dRSTasya tadeva dviguNaM bhavet / syAdetatriguNaM vakte mastake tu caturguNam // ' iti tatsamyagdaSTaviSayam / kSatriyavaizyayostu pAdapAdanyUnaM kalpanIyam / zudrasya tu -- 'zUdrANAM copavAsena zuddhi 1 daNDAnusArAt Ga. 2 sAdhAraNaprAyazcittaM Ga. 3 daSTavAdi kha. 4 mUSikAplava kha. For Private And Personal Use Only Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 438 yaajnyvlkysmRtiH| [prAyazcittAdhyAyaH dardAnena vA punaH / gAM vA dadyAdRSaM caikaM brAhmaNAya vizuddhaye // ' iti bRhadaGgirasoktaM draSTavyam / yattu vasiSThavacanam-'brAhmaNastu zunA daSTo nadIM gatvA samudragAm / prANAyAmazataM kRtvA ghRtaM prAzya vizudhyati // ' iti taduttamAGgadaM. zaviSayam // strINAM tu-'brAhmaNI tu nAzu daSTA jambukena vRkeNa vA / uditaM grahanakSatraM dRSTvA sadyaH zucirbhavet // ' iti parAzaroktaM draSTavyam / kRcchrAdivratasthAyAH punastenaiva vizeSo darzitaH-'virAnamevopavasecchunA daSTA tu suvetaa| saghRtaM yAvakaM bhuktvA vratazeSaM samApayet // ' iti // rajasvalAyAmapi vizeSaH pulastyena darzita:--'rajasvalA yadA daSTA zunA jmbukraasbhaiH| paJcarAtraM nirAhArA paJcagavyena zudhyati // UrdhvaM tu dviguNaM nAbhervakre tu triguNaM tthaa| caturguNaM smRtaM mUrdhni daSTe'nyatrAplutirbhavet // ' iti / anyatrA'rajasvalAvasthAyAm / yastu zvAdibhirghANAdinopahanyate tasya zAtAtapena vizeSa uktaH-'zunA ghrANAvalIDhasya nakhairvilikhitasya ca / aniH prakSAlanaM zaucamagninA copacUlanam iti / upacUlanaM tApanam // yadA tu zvAdidaMzazastradhAtAdijanitavraNe kRmaya utpadyante tadA manunA vizeSa uktaH-'brAhmaNasya vraNadvAre pUyazoNitasaMbhave / kRmirutpadyate yasya prAyazcittaM kathaM bhavet // gavAM mUtrapurISeNa trisaMdhyaM snAnamAcaret / trirAtraM paJcagavyAzI tvadhonAbhyA vizudhyati // nAbhikaNThAntarodbhUte vraNe cotpadyate kRmiH| SaDrA~traM tu vyahaM paJcagavyAzanamiti smRtam // ' tatra zvAdidaMzavaNe tadaM. zaprAyazcittAnantaramidaM kartavyam / zastrAdijanitavraNe tvetadeva, tryahaM paJcagavyAzanAdikamiti zeSaH / kSatriyAdiSu tu prativarNa pAdapAdahrAsaH kalpanIyaH // 277 // zArIratvagdhAtuvicchedakadaMzaprAyazcittaprasaGgAcchArIracaramadhAtuvicchedakaskandane prAyazcittamAha yanme'dya reta ityAbhyAM skannaM reto'bhimatrayet / stanAntaraM bhruvormadhyaM tenAnAmikayA spRzet // 278 // yadi kathaMcitstrIsaMbhogamantareNApi haThAccaramadhAturvisRSTastadA tatskannaM reto yanme'dya retaH pRthivImaskan punarmAmaitvindriyamityAbhyAM mantrAbhyAmabhimantrayet / tena cAbhimatritena retasA stanayodhruvozca madhyamupakaniSThikayA spRzet // anye tu skannasya retaso'zucitvena sparzakarmaNyayogyatvAttenetyanAmikAsAhacaryAstrabu. ddhisthAGguSThaparatvena vyAcakSate / tenAGguSThenAnAmikayA ceti aGguSThapadagrahaNe vRttabhaGgaprasaGgAtteneti nirdiSTamiti / tadasat / aGguSTasyAbuddhisthatvAt / naca zabdasaMnihitaparityAgenArthAdbuddhisthasyAnvayo yuktH| taduktam-'gamyamAnasya cArthasya naiva dRSTaM vizeSaNam / zabdAntarairvibhaktyA vA dhUmo'yaM jvalatIti vat // ' iti / naca retaso'zucitvena sparzAyogyatvam / vidhAnAdeva prAyazcittArtharUpasparze yogyatvamavagamyate prAyazcittarUpapAna iva suraayaaH| idaM ca prAyazcittaM gRhasthasyaivA 1 vizudhyati Ga. 2 savratA kha. 3 copakUlanaM. 4 SaDAtra ca tadA proktaM prAjApatyaM vizodhanaM Ga. For Private And Personal Use Only Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prAyazcittaprakaraNam 5] mitaakssraashitaa| 439 kAmataH skannaviSayam / brahmacAriNaH svame jAgaraNAvasthAyAM ca guruprAyazcittasya darzanAt / / yattu manuvacanam-'gRhasthaH kAmataH kuryAdretasaH skandanaM bhuvi / sahasraM tu japeddevyaH prANAyAmaitribhiH saha // ' iti tatkAmakAraviSayam // 278 // mayi teja iti cchAyAM svAM dRSTvAmbugatAM japet / sAvitrImazucau dRSTe cApalye cAnRte'pi ca // 279 // kiMca / svIyaM pratibimbamambugataM dRSTaM cet tadA 'mayi teja indriyam' itImaM mantra japet / azucidravyadarzane punaH sAvitrI savitRdaivatyAM tatsaviturityAdikAmRcaM japet / tathA vAkpANipAdAdicApalyakaraNe tAmeva japet , anRtavacane ca / etakAmakAre draSTavyam / akAmakRte tu 'suhavA bhuktvA ca kSutvA ca niSThIvyoktvAnRtAni ca / pItvApo'dhyeSyamANazca AcAmetprayato'pi san // ' iti manUktamAcamanaM draSTavyam // yattu saMvartavacanam-'kSute niSThIvane caiva dantazliSTe tathAnRte / patitAnAM ca saMbhASe dakSiNaM zravaNaM spRzet // ' iti, tadalpaprayojane jalAbhAve vA draSTavyam // strIzUdavidakSatravadhAnantaraM ninditArthopajIvanaM paThitaM tatra ca manuyogIzvaraproktAnyupapAtakaprAyazcittAni jAtizaktiguNAdyapekSayA veditavyAni / nAstikye'pi tAni prAyazcittAni tathaiva prayojyAni, nAstikyazabdena ca vedanindanaM, tena jIvanamucyate tatrobhayatrApi vasiSThena prAyazcittAntaramapyuktam'nAstikaH kRcchre dvAdazarAtraM caritvA viramenAstikyAnnAstikavRttistvatikRcchram' iti| etacca sakRskaraNaviSayam / upapAtakaprAyazcittAnyabhyAsaviSayANi / yacca zalenoktam-'nAstiko nAstikavRttiH kRtaghnaH kUTavyavahArI mithyAbhizaMsI ityete paJcasaMvatsaraM brAhmaNagRhe bhaikSaM careyuH' iti / yacca hArItena-'nAstiko nAstikavRttiH' iti prakramya 'paJcatapo'bhAvakAzajalazayanAnyanutiSTheyurNISmavarSAhemanteSu' iti tadubhayamapyantAbhinivezena bahukAlAbhyAsaviSayam // 279 // nAstikyAnantaraM vratalopazcetyuktaM tatrAvakIrNasyAprasiddhatvAttallakSaNakathanapUrvaka prAyazcittamAha avakIrNI bhavedgatA brahmacArI tu yoSitam / gardabhaM pazumAlabhya naiRtaM sa vizudhyati // 280 // brahmAcAryupakurvANako naiSThikazcAsau yoSitaM gatvA'vakIrNI bhavati / caramadhAtorvisargo'vakIrNaM tadyasyAsti so'vakIrNI sa nitidaivatyena gardabhapazunA yAgaM kRtvA vizudhyati / gardabhasya pazutve siddhe'pi punaH pazugrahaNaM 'atha pazukalpaH'. ityAzvalAyanAdigRhyoktapazudharmaprAptyartham / etaccAraNye catuSpathe laukike'gnaukAryam / 'brahmacArI cestriyamupeyAdaraNye catuSpathe laukike'nau rakSodaivataM gardabhaM pazumAlabheta' iti vasiSThasmaraNAt // tathA rAbAvekAkSivikalena yaSTavyam / tathAca manuH (111118)-'avakIrNI tu kANena rAsabhena catuSpathe / - - 1 vakSyamANatvAt Ga. 2 niSThIvite Ga. yA0 40 For Private And Personal Use Only Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 440 yaajnyvlkysmRtiH| [prAyazcittAdhyAyaH pAkayajJavidhAnena yajeta niti nizi // ' iti / pazorabhAve caruNA yaSTavyam / 'nirRtiM vA caruM nirvapet tasya juhuyAt-kAmAya svAhA, kAmakAmAya svAhA, nityai svAhA, rakSodevatAbhyaH svAhA' iti vasiSThasmaraNAt / etaccAzaktavi. Sayam / zaktasya punargardabhenAvakIrNI nitiM catuSpathe yajet / 'tasyAjinamUrdhva. vAlaM paridhAya lohitapAtraH saptagRhAn bhaikSaM caretkarmAcakSANaH saMvatsareNa zu. dhyati' iti gautamokto vArSikatapaHsamucitaH pazuyAgazvarurvA drssttvyH| tathA triSavaNasnAnamekakAlabhojanaM ca draSTavyam / (11|122-123)-'etsminnensi prApte vasitvA gardabhAjinam / saptAgAraM care kSaM svakarma parikIrtayan // tebhyo labdhena bhaikSeNa vartayannekakAlikam / upaspRzaMstriSavaNamabdena sa vizu. dhyati // ' iti manusmaraNAt // idaM ca vArpikamazrotriyabrAhmaNapatyAM vaizyAyAM zrotriyapatnayAM ca draSTavyam // yadA tu guNavatyoAhmaNIkSatriyayoH zrotriyabhAryayoravakirati tadA trivArSikaM dvivArSikaM ca krameNa draSTavyam // yathAhatuH zaGkha likhitau-'guptAyAM vaizyAyAmavakIrNaH saMvatsaraM triSavaNamanutiSTet / kSatriyAyAM tu dve varSe brAhmaNyAM trINi varSANi' iti / yattvagirovacanam-'avakI nimittaM tu brahmahatyAvrataM caret / cIravAsAstu SaNmAsAMstathA mucyeta kilbiSAt // ' iti tadakAmato mAnavAbdikaviSayamISaddhyabhicAriNIviSayaM vA ||'atyntvybhicritaasu punaH svairiNyAM vRpalyAmavakIrNaH sacailaM snAta udakumbha dadyAdrAhmaNAya / vaizyAyAM caturthakAlAhAro brAhmaNAnbhojayet / yavasabhAraM ca gobhyo dadyAt / kSatriyAyAM trirAtramupoSito ghRtapAnaM dadyAt / brAhmaNyAM par3A. tramupoSito gAM ca dadyAt / goSvavakIrNaH prAjApatyaM caret / SaNDhAyAmavakIrNaH palAlabhAraM sIsamASakaM ca dadyAt' iti zaGkhalikhitoditaM veditavyam / etaccAvakIrNiprAyazcittaM traivarNikasyApi brahmacAriNaH samAnam / avakIrNI dvijo rAjA vaizyazcApi khareNa tu / iSTvA bhaikSAzino nityaM zuddhyantyabdAtsamAhitAH // ' iti zANDilyasmaraNAt / yadA strIsaMbhogamantareNa kAmatazcaramadhAtuM visRjati divA ca svapne vA visRjati tadA nairRtayAgamAnaM draSTavyam / 'etadeva retasaH prayatnotsarge divA svame ca' iti vasiSThena yAgamAtrasyAtidiSTatvAt / vratAntareSu kRcchracAndrAyaNAdiSvatidiSTabrahmacaryeSu skandane satyetadeva yAgamAtram / 'vratAntareSu caiva'miti tenaivAtidiSTatvAt / svamaskandane tu manUktaM draSTavyam (2 / 181) --'svame siktvA brahmacArI dvijaH zukramakAmataH / snAtvArkamarcayitvA triH puna. samityUcaM japet // ' iti / vAnaprasthAdInAM cedameva brahmacaryakhaNDane avakIrNavrataM kRcchratyAdhikaM bhavati / 'vAnaprastho yatizcaiva skandane sati kAmataH / parAkatrayasaMyuktamavakIrNivrataM caret // iti zANDilyasmaraNAt // yadA gArhasthyaparigraheNa saMnyAsAtpracyuto bhavati tadA sNvtoktN draSTavyam |-'sNnysy durmatiH kazcitpratyApattiM vrajedyadi / sa kuryAtkRcchramazrAntaH SaNmAsAtpratyanantaram // ' iti / pratyApattiArhasthyaparigrahaH / ataeva vasiSThaH-'yastu prabajito bhUtvA 1 gArhasthyAsaMbhavaH parigrahazca Ga. For Private And Personal Use Only Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prAyazcittaprakaraNam 5] mitAkSarAsahitA / 441 punaH seveta maithunam / SaSTivarSasahasrANi viSThAyAM jAyate kRmiH||' iti| tathAca pa. rAzaraH-'yaHpratyavasito vipraHpravrajyAto vinirgtH| anAzakanivRttazca gArhasthyaM ceccikIrSati // sa caretrINi kRcchrANi trINi cAndrAyaNAni ca / jAtakarmAdibhiH sarvaiH saMskRtaH zuddhimApnuyAt // ' iti, tatra brAhmaNasya pANmAsikaH kRcchraH punaH saMnyAsasaMskArazca / kSatriyasya cAndrAyaNatrayam / vaizyasya kRcchratrayamiti vyavasthA / athavA brAhmaNasyaiva zaktisakRdabhyAsAdyapekSayA vyavasthitaM prAyazcittatrayaM draSTavyam // (citibhraMSTA tu yA nArI mohAdvicalitA kvacit / prAjApatyena zuddhyettu tsmaadevaapkrmnnH||' citibhraSTA bharturanugamane ApastambasmaraNAt kvcidityuktm|) tathA maraNasaMnyAsinAmapi yamena prAyazcittamuktam-'jalAgyuddhandhanabhraSTAH pravajyAnAzakacyutAH / viSaprapatanaprAyazastraghAtacyutAzca ye // navaite pratyavasitAH sarvalokabahiSkRtAH / cAndrAyaNena zuddhyanti taptakRcchradvayena vA // ' iti // idaM ca cAndrAyaNaM taptakRcchradvayAtmakaM prAyazcittadvayaM zaktyAdyapekSayA vyavasthitaM vijJeyam / yadA tu 'zastraghAtahatAzca' iti pAThaH tadAtmatyAgAdyazAstrIyamaraNanimittastatputrAderupadezo draSTavyaH // yatpunarvasiSThenoktam-'jIvanAtmatyAgI kRcchre dvAdazarAtraM caret trirAtraM copavaset' iti tadapyadhyavasitAzAstrIyamaraNasyaiva kathaMcijjIvane zaktyapekSayA draSTavyam / athavAdhyavasAyamAtre trirAtraM zastrAdikSatasya dvAdazarAtramiti vyavasthA / idaM cAvakIrNiprAyazcittaM gurudAratatsamavyatiriktAgamyAgamanaviSayam / tatra gurutaraprAyazcittasya darzitatvAt / naca laghunAvakIrNivratena dvAdazavArSikAdyapanodyamahApAtakadoSanibarhaNamucitam / naca brahmacAritvopAdhikaM laghuprAyazcittavidhAnamiti yuktam / AzramAntarANAM dvaiguNyAdivRddhebrahmahatyAprakaraNe darzitatvAt / nacAnAgamyAgamanaprAyazcittaM pRthakkartavyam / brahmacAriNo yoSiti brahmacaryaskhalanasyAgamyAgamanenAntarIyakatvAt, ato'nyatrApi yasminnimitte yannimittAntaraM samaM nyUnaM vaavshyNbhaavinH| tat pRthak naimittikaM prayuGkte / yathA (manuH 110208)-'avagUrya caretkRcchramatikRcchre nipAtane / kRcchrAtikRcchro'mRkpAte kRcchro'bhyantarazoNite // ' ityatra zoNito. tpAdananimitte'vagUraNanipAtalakSaNaM nimittadvayamavazyaMbhAvitvena svanaimittikaM kRcchramatikRcchre ca na prayuGkte evamanyatrApyUhanIyam / yatra punarnimittAnAmantIvaniyamo nAsti tatra punarnaimittikAni pRthakprayujyante / nimittAni yathA'yadA parvaNi parabhAyA~ rajasvalAM tailAbhyakto divA jale gacchati' iti // nanu brahmacAriNo yoSiti brahmacaryaskhalanasyAgamyAgamanAntarIyakatvaM nAstyeva / putrikAgamane'gamyAgamanadoSAbhAvAt / tathAhi na tAvatputrikA kanyA akSatayonitvAt, nApi parabhAryA pradAnAbhAvAt, nApi vezyA atadvattitvAt, nApi vidhavA bhartRmaraNAbhAvAt, ataH putrikAyAH kvApyanantarbhAvAdapratiSiddheti tatraiva viplutasya kevalamavakIrNivratam / anyatra viplutasya tu nimittAntarasaMnipAtAdavakIrNivrataM naimittikAntaramapi prayoktavyamiti / tadasat / putrikAyA api parabhAryA1 ayaM dhanuzcihnago bhAgo'dhikaH Ga. 2 bhAvinastatra kha. 3 avagoraNa Ga. 4 prayuktaM ata eva. For Private And Personal Use Only Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 442 yaajnyvlkysmRtiH| [prAyazcittAdhyAyaH svantarbhAvAt / pradAnAbhAve'pi vivAhasaMskAreNa saMskRtatvAt gAndharvAdivivAhapariNItAvat / naca 'yasyAstu na bhavedAtA na vijJAyeta vA pitA / nopayacchettu tAM prAjJaH putrikAdharmazaGkayA // ' iti pratiSedhAtsagotrAsviva bhAryAtvaM notpadyata iti vAcyam / dRSTArtharavArapratiSedhasya vyaGgAMgyAdipratiSedhavat / dRSTA. rthatvaM ca putrikAdharmazaGkayeti hetUpAdAnAt / naca putrArthameva pariNayanaM apitu dharmA. rthamapi, atazcotpAditaputrasya mRtabhAryasya dharmArtha putrikApariNayane ko virodhaH / prapaJcitaM caitatpurastAdityalamatiprasaGgena / tasmAdbrahmacAriNo yoSiti brahmacaryaskhalanasyAgamyAgamanAnantarIyakatvAnna pRthaGnaimittikaM prayoktavyamiti suSTaktam // 280 // brahmacAriprAyazcittaprasaGgAdanyadapyanupAtakaprAyazcittamAha bhaikSAgnikArye tyaktvA tu sptraatrmnaaturH| kAmAvakIrNa ityAbhyAM juhuyAdAhutidvayam // 281 // upasthAnaM tataH kuryAtsaMmAsiMcantvanena tu / yastvanAtura eva brahmacArI nirantaraM saptarAnaM bhaikSamagnikArya vA tyajati asau 'kAmAvakIrNo'smyavakIrNo'smi kAmakAmAya svAhA / kAmAvaposmyavapannosmi kAmakAmAya svAhA' / ityetAbhyAM matrAbhyAmAhutI hutvA 'saMmA siMcantu marutaH samindraH saMbRhaspatiH / samAyamagniH siMcantAM yazasA brahmavarcasena // ' ityanena mantreNAgnimupatiSThet // etacca guruparicaryAdigurutarakAryavyagratayA akaraNe draSTavyam / yadA tvavyagra evobhe bhaikSAgnikArye tyajati tadA 'akRtvA bhaikSacaraNamasamidhya ca pAvakam / anAturaH saptarAtramavakIrNivrataM caret // ' iti mAnavaM draSTavyam // yajJopavItavinAze tu hArItena prAyazcittamuktam-'manovatapatIbhizcatasra AjyAhutIrtutvA punaryathArtha pratIyAdasaTTaikSabhojane'bhyudite'bhinirmukke vAnte divA svapne nagnastrIdarzane namastrApe zmazAnamAkramya hayAdIMzcAruhya pUjyAtikrame caitAbhireva juhuyAdagnisamindhane sthAvarasarIsRpAdInAM vadhe yaddevAdevaheDanamiti kUSmANDIbhirAjyaM juhuyAt maNivAsogavAdInAM pratigrahe sAvitryaSTasahasraM japet' iti / manovatapatIbhiriti manojyotirityAdimanoliGgAmistvamagne vratapA asItyAdivrataliGgAmirityarthaH / yathArtha pratIyAditi upanayanoktamArgeNa samaakaM gRhNIyAdityarthaH / yajJopavItaM vinA bhojanAdikaraNe tu-'brahmasUtraM vinA bhuGkte viNmUtraM kurute'thavA / gAyatryaSTasahasreNa prANAyAmena zudhyati // ' iti marIcyuktaM draSTavyam // 20 // madhumAMsAzane kAryaH kuchraH zeSavratAni ca // 282 // pratikUlaM guroH kRtvA prasAcaiva vizudhyati / 1 samAyamadbhiH kha. 2 hayAdInAruhya kha. 3 vAsogRhAdInAM Ga. For Private And Personal Use Only Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prAyazcittaprakaraNam 5 ] mitAkSarAsahitA / 443 kiMca / brahmacAriNA amatyA madhumAMsabhakSaNe kRcchraH kAryaH / tadanantaramavazizani vratAni samApayet / etacca ziSTabhojanAzazAdimAMsabhakSaNaviSayam / 'brahmacArI cenmAMsamaznIyAcchiSTabhojanIyaM kRcchraM dvAdazarAtraM caritvA vratazeSaM samApayet' iti vasiSThasmaraNAt / dvAdazarAtragrahaNaM tu matipUrvAbhyAsApekSayAtikRcchraparAkAderapi prAtyartham / yadA tu mAMsaikApanodyavyAdhyabhibhUtastadA mAMsaM gurorucchiSTaM kRtvA bhakSaNIyam / 'sa cedyAdhitaH kAmaM gurorucchiSTaM bhaiSajyArthaM sarva prAznIyAt' iti tenaivoktatvAt / sarvagrahaNaM mAMsalazunAdyabhakSyamAtra saMgrahArtham / tadbhakSaNena cApagatavyAdhirAdityamupatiSTheta / tathAca baudhAyanaH -- 'yenecchettu cikitsituM sa yadA'gado bhavati tadotthAyAdityamupatiSTheta haMsaH zuciSat' iti / madhuno'pyajJAnataH prAzanopapattau na doSaH / 'akAmopanataM madhu vAjasaneyake na duSyati' iti vasiSThasmaraNAt / antasUtakAnnAdibhakSaNaprAyazcittaM svabhakSyaprAyazciprakaraNe vakSyAmaH / AjJApratighAtAdinA guroH pratikUlamAcaran pAdapraNipAtAdinA guruM prasAdya vizudhyati // 282 // brahmacAriprAyazcittaprasaGgAGkurorapi prAyazcittamAha kRcchratrayaM guruH kuryAnpriyate prahito yadi // 283 // yastu guruzcauroragavyAghrAdibhayAkulapradeze sAndratarAndhakArAkulitanizIthAvasare kAryArtha ziSyaM prerayati sa ca guruNA prerito devAnmRtastadA sa guruH kRcchrANAM prAjApatyAdInAM trayaM kuryAt / na punastrayaH prAjApatyAH / tathA sati pRthaktvanivezinI saMkhyAnupapannA syAt / naca 'ekAdaza prayAjAnyajati' itivadAvRtyapekSA saMkhyeti caturasram / svarUpapRthaktve saMbhavatyAvRtyapekSAyA anyA - yyatvAt / yadiyamutpannagatA saMkhyA syAttadA syAdapi kathaMcidAvRttyapekSA / kiMtUtpattigateyaM, atastisra AjyAhutIrjuhotI tivatsvarUpapRthaktvApekSayaiva tritvasaMkhyAghaTanA yuktA // 283 // sakalahiMsAprAyazcittApavAdamAha kriyamANopakAre tu mRte vipre na pAtakam / [ vipAke govRSANAM tu bheSajAgnikriyAsu ca // ] AyurvedopadezAnusAreNauSadhapathyAnnapradAnAdibhizcikitsAdinA kriyamANa upakAre yasya brAhmaNAdestasmindaivAtkathaMcinmRte'pi pAtakaM naiva bhavati / vipragrahaNaM prANimAtropalakSaNArtham / ataeva 'yatraNe gocikitsArthe gUDhagarbhavimocane / yatne kRte vipattiH syAnna sa pApena lipyate // ' ityAdi saMvartAdyairuktam / etacca prapacitaM prAk // 1 pRthaGgivezinI kha. 2 idama Ga. pustake evAdhikamasti 3 gozcikitsArthe kha. For Private And Personal Use Only Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 444 yaajnyvlkysmRtiH| [prAyazcittAdhyAyaH mithyAmizaMsinaH prAyazcittavivakSayA tadupayogyarthavAdaM tAvadAha mithyAbhizaMsino doSo dviH samo bhUtavAdinaH // 284 // mithyAbhizastadoSaM ca samAdatte mRSA vadan / yastu parotkarSeAjanitaroSakaluSitAntaHkaraNo janasamakSaM mithyaivAbhizApa brahmahatyAdikamanena kRtamityAropayati tasya tadeva dviguNaM bhavati / yastu vidyamAnameva doSamalokaviditaM janasamakSaM prakAzayati tasyApi tatpAtakisamadoSabhAktvam / tathAcApastambaH-'doSaM buddhA na pUrvaH parebhyaH patitasya saMmAsyAtA syAt parihareccainaM dharmeSu' iti / na kevalaM mithyAbhizaMsI dviguNadoSabhAk / apitu mithyAbhizastasya yadanyahuritajAtaM tadapi samAdatta iti vakSyamANaprAyazcitte'rthavAdona punaH pApadvaiguNyAdipratipAdanamatra vivakSitam / nimittasya laghutvAllaghuprAyazcittasyopadekSyamANatvAt kRtanAzAkRtAbhyAgamaprasaGgAcca 284 tatra prAyazcittamAha mahApApopapApAbhyAM yo'bhizaMsenmRSA param / abbhakSo mAsamAsIta sa jApI niyatendriyaH // 285 // yastu mahApApena brahmahatyAdinA govadhAdhupapApena vA mRSaiva paramabhizaMsati sa mAsaM yAvajalAzano japazIlo jitendriyazca bhavet / japazca zuddhavatInAM kAryaH / 'brAhmaNamanRtenAbhizasya patanIyenopepAtakena vA mAsamabhakSaH zuddhavatIrAvartayedazvamedhAvabhRthaM vA gacchet' iti vasiSThasmaraNAt / mahApApopapApagrahaNamanyeSAmapyatipAtakAdInAmupalakSaNam / etacca brAhmaNasyaiva brAhmaNenAbhizaMsane kRte draSTavyam / yadA tu brAhmaNaH kSatriyAderabhizaMsanaM karoti kSatriyAdirvA brAhmaNasya tadA-'pratilomApavAdeSu dviguNastriguNo damaH / varNAnAmAnulomyena tasmAdArdhahAnitaH // ' iti daNDAnusAreNa prAyazcittasya vRddhihAsau kalpanIyau / bhUtAbhizaMsinastu pUrvoktArthavAdAnusAreNa daNDAnusAreNa ca tadardhe kalpanIyam / tathAtipAtakAbhizaMsina etadeva vrataM pAdonam / pAtakAbhizaMsinastvardham / upapAtakAbhizaMsinastu pAdaH / (manuH 111126)-'turIyo brahmahatyAyAH kSatriyasya vadhe smRtaH' ityupapAtakabhUtakSatriyAdivadhe mahApAtakaprAyazcitaturIyAMzasya darzanAt / evaM prakIrNAbhizaMsino'pi upapAtakAmyUnaM kalpanIyam / 'zaktiM cAvekSya pApaM ca prAyazcittaM prakalpayet' iti smaraNAt / yattu zaGkhalikhitAbhyAM 'nAstikaH kRtaghnaH kUTavyavahArI brAhmaNavRttino mithyAbhi. zaMsI cetyate SaDvarSANi brAhmaNagRheSu bhaikSaM careyuH saMvatsaraM dhautabhaikSamaznIyuH SaNmAsAnvA gA anugaccheyuH' iti guruprAyazcittamuktaM tadabhyAsatAratamyApekSayA yojanIyam // 285 // 1 samAkhyAne iti pAThAntaram. 2 nopapatanIyena vA. Ga. 3 nopi tato nyUnaM Ga. For Private And Personal Use Only Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prAyazcittaprakaraNam 5 ] mitAkSarAsahitA / abhizaMsiprAyazcittaprasaGgAdabhizastaprAyazcittamAhaabhizasto mRSA kRcchraM caredAgneyameva vA / nirvapettu puroDAzaM vAyavyaM pazumeva vA // 286 // yaH punarmithyAbhizastaH sa kRcchraM prAjApatyaM caret / agnidaivatyena vA puroDAzena yajeta / vAyudaivatyena vA puroDAzena yajeta / vAyudaivatyena vA pazunA / eSAM ca pakSANAM zaktisaMbhavApekSayA vyavasthA / yattu vasiSThena 'mAsamanbhakSaNamukta - metenaivAbhizasto vyAkhyAtaH' iti, tadabhizastasyaiva kiMcitkAlamakRtaprAyazcittasya sato draSTavyam | 'saMvatsarAbhizastasya duSTasya dviguNo damaH' iti daNDAtirekadarzanAt / yattu paiThInasinoktam -- 'anRtenAbhizasyamAnaH kRcchraM carenmAsaM pAtakeSu mahApAtakeSu dvimAsam' iti tadapi vAsiSTena samAnaviSayam / yattu baudhAyanenoktam- 'pAtakAbhizaMsine kRcchrastadardhamabhizastasya' iti, tadupapAtakAdiviSayaM azaktaviSayaM vA / evamanyeSAmapyuccAvacaprAyazcittAnAmabhizastaviSayANAM kAlazaktyAdyapekSayA vyavasthA vijJeyA / yathAha manuH (11 / 200 ) - 'paSTAnnakAlatA mAsaM saMhitAjapa eva vA / homAzca zokalA nityamapAGkAnAM vizodhanam // ' iti / apAGkAnAM madhye abhizastAdayaH paThitAH / yadyapyatrAbhizastasya niSiddhAcaraNaM nopalabhyate tathApi mithyAbhizastatva liGgAnumitaprAgbhavIyaniSiddhAcaraNApUrvanibandhanamidaM prAyazcittaM kRmidaSTAnAmiveti na virodhaH 286 aniyukto bhrAtRjAyAM gacchaMzcAndrAyaNaM caret / 445 kiMca | yastu niyogaM vinA bhrAturjyeSTasya kaniSThasya vA bhAryAM gacchati sa cAndrAyaNaM caret / etacca sakRdamatipUrvaviSayaM draSTavyam / yattu zaGkhavacanam - 'parivittiH parivettA ca saMvatsaraM brAhmaNagRheSu bhaikSaM careyAtAM jyeSThabhAryAmaniyukto gacchaMstadeva kaniSThabhAryA ca' iti, tatkAmakAraviSayam // trirAtrAnte ghRtaM prAzya gatvodakyAM vizudhyati // 287 // kiMcAha / yaH punarudakyAM rajasvalAM svabhAryAmapi gacchati sa trirAtramupoSyAnte ghRtaM prAzya vizudhyati / idamakAmataH sakRdgamanaviSayam / tatraivAbhyAse 'rajasva - lAgamane saptarAtram' iti zAtAtapenoktaM draSTavyam / kAmataH sakRdgamane'pyetadeva / yattu bRhatsaMvartenoktam- 'rajasvalAM tu yo gacchedgarbhiNIM patitAM tathA / tasya pApavizudhyarthamatikRcchraM vizodhanam // ' iti, tatkAmato'bhyAsaviSayam / yatpunaH zaGkhena trivArSikamuktam- ' pAdastu zUdrahatyAyAmudakyAgamane tathA' iti, tatkAmato'tyantAnavacchinnAbhyAsaviSayam / rajasvalAyAstu rajasvalAdisparze prAyazcittaM smRtyantaroktaM draSTavyam / tathAca bRhadvasiSThaH'spRSThe rajasvale'nyonyaM sevarNe tvekabhartRke / kaumAdakAmato vApi sadyaH snAnena 1 devakRtasyai naso'vayajanamasItyAdikaM zAkalazAkhAyAM sUktaM proktaM tena mAsaparyantaM homaH kAryaH 2 sagotre Ga. 3 kAmato'kAmato vApi Ga. For Private And Personal Use Only Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yAjJavalkyasmRtiH / 446 [ prAyazcittAdhyAyaH zudhyataH // ' iti / asapattyostu savarNayorakAmataH snAnamAtram / udakyA tu savarNA yA spRSTA cetsyAdudakyayA / tasminnevAhani snAtvA zuddhimA motyasaMza yam // ' iti mArkaNDeyasmaraNAt // yattu kazyapavacanam -- 'rajasvalA tu saMspRSTA brAhmaNyA brAhmaNI yadi / ekarAtraM nirAhArA paJcagavyena zudhyati // ' iti / tatkAmakAraviSayam / asavarNAsparze tu bRhadvasiSThena vizeSo darzitaH'spRSTvA rajasvalAnyonyaM brAhmaNI zUdrajApi ca / kRcchreNa zudhyate pUrvA zUdrI dAnena zudhyati // dAneneti pAdakRcchrapratyAmnAya bhUtaniSkacaturthAMzadAnena zudhyatIti / spRSTvA rajasvalAnyonyaM brAhmaNI vaizyajApi ca / pAdahInaM caretpUrvA pAdakRcchraM tathottarA // spRSTvA rajasvalAnyonyaM brAhmaNI kSatriyA tathA / kRcchrArdhAcchudhyate pUrvA tUttarA ca tadardhataH // spRSTvA rajasvalAnyonyaM kSatriyA zUdrajApi ca / upavAsaistribhiH pUrvA tvahorAtreNa cottarA // spRSTvA rajasvalAnyonyaM kSatriyA vaizyajApi ca | trirAtrAcchudhyate pUrvA svahorAtreNa cottarA // spRSTvA rajasvalAnyoyaM vaizyAzUdrA tathaiva ca / trirAtrAcchudhyate pUrvAM dUsarA ca dinadvayAt // varNAnAM kAmataH sparze zuddhireSA purAtanI // ' iti // akAmatastu bRhadviSNunoktaM snAnamAtram - 'rajasvalAM hInavarNI rajasvalA spRSTvA na tAvadaznIyAthAvanna zuddhA syAt / savarNAmadhikavarNA vA spRSTvA sadyaH snAtvA vizudhyati' iti // caNDAlAdisparze tu bRhadvasiSThena vizeSa uktaH - 'patitAntyazvapAkena saMspRSTA cedrajasvalA / tAnyahAni vyatikramya prAyazcittaM samAcaret // prathame'hni trirAtraM syAdvitIye vyahameva tu | ahorAtraM tRtIye'hni parato naktamAcaret // zUdrayocchiSTayA spRSTA zunA ce hamAcaret // ' iti / tAnyahAni vyatikramya anAzakena nItveti yAvat / etatkAmataH sparzaviSayam / akAmatastu - ' rajasvalA tu saMspRSTA cANDAlAntyazvavAyasaiH / tAvattiSThenirAhArA yAvatkAlena zudhyati // ' iti baudhAyanenoktaM draSTavyam // yatpunastenaivoktam- 'rajasvalA tu saMspRSTA grAmakukkuTaskaraiH / zvabhiH snAtvA kSipettAvadyAvaccandrasya darzanam // ' iti, tadazaktaviSayam // yadA tu bhuJjAnAyAH zvAdisparzo bhavati tadA smRtyantare vizeSa uktaH - ' rajasvalA tu bhuJjAnA zvAntyajAdInspRzedyadi / gomUtrayAvakAhArA SaDrAtreNa vizudhyati // azaktau kAJcanaM dadyAdviprebhyo vApi bhojanam // ' iti // yadA tUcchiSTayoH parasparasparzanaM bhavati tadA - ' ucchiSTocchiSTayA spRSTA kadAcitstrI rajasvalA / kRcchreNa zudhyate pUrvA zUdrA dAnairupoSitA // ' ityatriNoktaM draSTavyam // yadA tUcchiSTAdvijAnrajasvalA spRzati tadA - 'dvijAnkathaMciducchiSTAnrajaHsthA yadi saMspRzet / adhocchiSTe khahorAtramUrdhvocchiSTe tryahaM kSipet // ' iti mArkaNDeyoktaM draSTavyam // evamavakIrNiprAyazcittaprasaGgAtkAnicidanupAtakabhUtaprAyazcittAnyapi vyAkhyAya prakRtamanusarAmaH / tatrAvakIrNAnantaraM 'sutAnAM caiva vikrayaH' ityuktaM tatra manuyogIzvaroktAni traimAsikAdIni kAmAkAmajAtizaktyAdyapekSayA pUrvavadvyavasthApanIyAni // yattu zaGkhavacanam - 'devagRhapratizrayodyAnArAmasabhApra 1 cAparA Ga. 2 dIni kAmajAti Ga. For Private And Personal Use Only Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prAyazcittaprakaraNam 5] mitAkSarAsahitA / pAtaDAgapuNyasetusutavikrayaM kRtvA taptakRcchre caret' iti, yacca parAzareNoktam -'vikrIya kanyakAM gAM ca kRcchre sAntapanaM caret' iti, tadubhayamapyApadyakAmato draSTavyam // kAmatastu-'nArINAM vikrayaM kRtvA careccAndrAyaNavratam / dviguNaM puruSasyaiva vratamAhurmanISiNaH // ' iti caturviMzatimatoktaM draSTavyam // yattu paiThInasinoktam-'ArAmataDAgodapAnapuSkariNIsukRtasutavikraye triSavaNasnAyyadhaHzAyI caturthakAlAhAraH saMvatsareNa pUto bhavati' iti tadekaputraviSayam / tadanantaraM 'dhAnyakupyapazusteyam' ityuktaM, tatprAyazcittAni ca steyaprakaraNe prapaJcitAni // 287 // bhamantaramayAjyAnAM ca yAjanamityuktaM tatra prAyazcittamAha jInkRcchrAnAcaredrAtyayAjakobhicarannapi / vedaplAvI yavAzyabdaM tyaktvA ca zaraNAgatam // 288 // yastu sAvitrIpatitAnAM yAjanaM karoti sa prAjApatyaprabhRtIstrInkRcchrAnAcaret / eteSAM ca gurulaghubhUtAnAM kRcchrANAM nimittaM gurulaghubhAvena kalpanIyam // tathA abhicaramapIdameva prAyazcittaM kuryAt / etaccAgnidAdyAtatAyivyatirekeNa 'SaTsvabhicarA patati' iti vasiSThasmaraNAt // apizabdo hInayAjakAntyeSTiyAjakayoH saMgrahArthaH / ataevoktaM manunA (111197)-'vrAtyAnAM yAjanaM kRtvA pareSAmantyakarma ca / abhicAramahInaM ca tribhiH kRcchai ya'pohati // ' iti / pareSAmantyakarmetyatyantAbhyAsaviSayaM zUdrAntyakarmaviSayaM vA / prAyazcittasya gurusvAt / ahIno dvirAtrAdiAdazAhaparyanto'hargaNayAgaH / yattu zAtAtapenoktam-'patitasAvitrIkAjhopanayenAdhyApayeza yAjayet ya etAnupanayedadhyApayedyAjayedvA sa uddAlakavrataM caret' iti tatkAmakAraviSayam / uddAlakavataM ca prAgdarzitam / etacca kRcchranayaM sAdhAraNopapAtakaprAyazcittasyApavAdakaM ata upapAtakasAdhAraNaprAyazcittaM zUdrAdyayAjyayAjane vyavatiSThate / tatra kAmatastraimAsikam / akAmatastu yogIzvaroktaM mAsavratAdi / yattu pracetasA zUdrayAjakAdInpaThitvoktam-'ete paJcatapobhrAvakAzajalazayanAnyanutiSTheyuH / krameNa grISmavarSAhemanteSu mAsaM gomUtrayAvakamaznIyuH' iti tatkAmato'bhyAsaviSayam / yattu yamenoktam-'purodhAH zUdravarNasya brAhmaNo yaH pravartate / snehAdarthaprasaGgAdvA tasya kRcchro vizodhanam // ' iti, tadazaktaviSayam / yacca paiThInasinoktam-'zUdrayAjakaH sarvavyaparityAgAtpUto bhavati prANAyAmasahasreSu dazakRtvobhyasteSu' iti, tadapyakAmato'bhyAsaviSayam / yattu gautamenoktam-'niSiddhamatrapra. yoge sahasravAgupatiSThediti niSiddhAnAM patitAdInAM yAjanAdhyApanAtmake mantraprayoge bahuzo'bhyaste prAkRtaM brahmacaryamupadiSTaM tatkAmato'bhyAsaviSayam / tathA yaH svavedaM viplAvayati yazca rakSaNakSaNo'pi taskaravyatiriktaM zaraNAgatamupekSate so'pi saMvatsaraM yavodanaM bhuAnaH zudhyati / tatra viplavo nAma parvacANDAlazro1 nAdhyApayedya etA kha. 2 yastu vedaM Ga. - -- For Private And Personal Use Only Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 448 yaajnyvlkysmRtiH| [prAyazcittAdhyAyaH trAvakAzAdyanadhyAyeSvadhyayanam / utkarSahetoradhIyAnasya kiM paThasi nAzitaM tvaye. tyevaM paryanuyogadAnaM vA viplAvanamucyate / ataevoktaM smRtyantare-'dattAnuyo. gAnadhyetuH patitAnmanurabravIt' iti / yattu vasiSThenoktam-'patitacANDAlazavazrAvaNe trirAtraM vAgyatA anaznanta AsIran sahasraparamaM vA tadabhyasyantaH pUtA bhavantIti vijJAyate' iti / 'etenaiva garhitAdhyApakayAjakA vyAkhyAtAH dakSiNAtyAgAcca pUtA bhavantIti vijJAyata' iti tadbuddhipUrvaviSayam / yattu SaTtriMzanmate'bhihitam-'cANDAlazrotrAvakAze zrutismRtipAThe ekarAtramabho. janam' iti, tadabuddhipUrvaviSayam // yadA sarpAdyantarAgamanamAnaM bhavati na punastatrAdhIte tatrApi prAyazcittaM yamenoktam-'sarpasya nakulasyAtha ajamArjArayostathA / mUSakasya tathoSTrasya maNDUkasya ca yoSitaH // puruSasyaiDakasyApi zuno'zvasya kharasya ca / antarAgamane sadyaH prAyazcittamidaM zRNu // trirAtramupavAsazca trirazcAbhiSecanam / grAmAntaraM vA gantavyaM jAnubhyAM nAtra saMzayaH // ' iti // pitRmAtRsutatyAgataDAgArAmavikrayeSu manuyogIzvarokkopapAtakasAdhAraNaprAyazcittAni pUrvavajAtizaktiguNAdyapekSayA yojyAni / tatra pitRmAtrAdityAgasya 'akAraNaparityaktA mAtApitroNurostathA' ityapAleyamadhye pAThAttannimittamapi prAyazcittaM bhavati / yathAha manuH (111270)-'SaSThAnnakAlatA mAsaM saMhitAjapa eva vA / homAzca zAkalA nityamapAGgAnAM vizodhanam // ' iti / a. pAtAzca zrAddhakANDe 'ye stenapatitakkIbAH' ityAdivAkyairdarzitAH / taDAgArAma. vikrayeSu ca katicidvizeSadvaimAsikaprAyazcittAni saviSayANi sutavikrayaprAyazcittakathanAvasare kathitAni // anantaraM kanyAyA dUSaNamityuktaM tatra ca traimAsikadvaimAsikacAndrAyaNAdIni varNAnAM savarNAviSaye yojyAni / Anulomye punarmAsikapayozanaM prAjApatyaM vA |--'skaamaasvnulomaasu na dopastvanyathA damaH' iti daNDAlpatvadarzanAt // yattu zaGkhanoktam- 'kanyAdUSI somavikrayI ca kRcchremabbhakSaM careyAtAm' iti / yacca hArItavacanam-'kanyAdUSI somaviRyI vRSalIpatiH kaumAradAratyAgI surAmadyapaH zUdrayAjako guroH pratihantA nAstiko nAstikavRttiH kRtaghnaH kUTavyavahArI brAhmaNavRttinno mithyAbhizaMsI patitasaMvyavahArI mitradhruk zaraNAgataghAtI pratirUpakavRttirityete paJcatapobhrAvakAzajalazayanAnyanutiSTheyuISmavarSA hemanteSu mAsaM gomUtrayAvakamanIyuH' iti / tadubhayamapi kSatriyavaizyayoH prAtilomyena dUSaNe yojyam / zUdasya tu vadha eva / 'dUSaNe tu karaccheda uttamAyAM vadhastathA' iti vadhadarzanAt / parivindaikayAjanakanyApradAnayoH kauTilye ziSTApratiSiddhavratalope cAtmArthapAkakriyArambhe madyapastrIniSevaNe ca sAdhAraNopapAtakaprAyazcittaM prAgvaddhyavasthApanIyam / Adyayostu vizeSaprAyazcittAni parivedanAyAjyayAjanaprAyazcittakathanaprastAve darzitAni / anantaraM svAdhyAyatyAga ityuktaM tatra vyasanAzaktyA tyAge adhItasya ca nAzanamiti brahmahatyAsamaprAyazcittamuktam / zAstrazravaNAdyAkulatayA tyAge tu traimAsi. 1 zrAddhaprakaraNe Ga. 2 kRcchramabdaM Ga. 3 kUTavyavahArI mitradhruk kha. 4 parivindakasya Ga. For Private And Personal Use Only Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prAyazcittaprakaraNam 5 ] mitAkSarAsahitA / 449 kAdyupapAtakaprAyazcittAni jAtizaktiguNAdyapekSayA yojyAni / yattu vasiSThenoktam- 'brahmojjhaH kRcchraM dvAdazarAtraM caritvA punarupayuJjIta vedamAcAryAt' iti tadatyantApadviSayam / agnityAge'pi tenaiva vizeSo darzitaH - 'yo'gnInapavidhyetsa kRcchraM dvAdazarAtraM caritvA punarAdheyaM kArayet' iti / dvAdazarAtragrahaNamutsanna kAlApekSayA prAjApatyAdigurulaghukRcchrANAM prAtyartham / tatra mAsadvaye prAjApatyaM mAsacatuSTaye'tikRcchraH / SaNmAsocchinne parAkaH / paNmAsAdUrdhvaM yogIzvaroktAnyupapAtakasAmAnyaprAyazcittAni kAlAdyapekSayA yojyAni / saMvatsarAdUrdhvaM tu mAnavaM traimAsikaM dvaimAsikamiti vyavasthA / etacca nAstikyena tyAgaviSayam / tathAca vyAghraH - 'yo'gniM tyajati nAstikyAtprAjApatyaM caredvijaH' iti / yadA tu pramAdAtyajati tadA bhAradvAjagRhye vizeSa uktaH - 'prANAyAmazatamAtrirAtrAdupavAsaH syAdAviMzatirAtrAt ataUrdhvamASaSTirAtrAttitro rAtrIrupavasedata UrdhvamAsaMvatsarAt prAjApatyaM caret ataUrdhvaM kAlabahutve doSagurutvam' iti / yadA vAsyAdinA tyajati tadapi tenaiva vizeSa uktaH - -'dvAdazAhAtikrame tryahamupavAso mAsAtikrame dvAdazAha mupavAsaH saMvatsarAtikrame mAsopavAsaH payobhakSaNaM vA' iti / saMvatsarAdUrdhvaM tu vRddhahArItena vizeSa uktaH - - 'saMvatsarotsa gnihotre cAndrAyaNaM kRtvA punarAdadhyAt / dvivarSotsanne cAndrAyaNaM somAyanaM ca kuryAt / trivarSotsane saMvatsaraM kRcchramabhyasya punarAdadhyAt' iti / somAyanaM kRcchrakANDe vakSyate / zaGkhenApi vizeSa uktaH - 'abhyutsAdI saMvatsaraM prAjApatyaM caredrAM ca dadyAt' iti // sutatyAge bandhutyAge ca traimAsikaM govadhavrataM kAmataH / akAmatastu yogIzvaroktaM vratacatuSTayaM zaktyAdyapekSayA yojyam // drumacchede prAyazcittaM prAguktam / strIprANivadha vazIkaraNAdibhirjIvane tilekSuyatrapravartane ca tAnyeva prAyazcittAni tathaiva yojyAni / vyasaneSu ca dyUtamRgayAdiSu tAnyeva vratAni tathaiva yojyAni / yattu baudhAyanena - 'athAzucikarANi dyUtamabhicAro'nAhitAgnerunchavRttiH samAvRttasya ca bhaikSacaryA tasya ca gurukule vAsa UrdhvaM catubhya mAsebhyo yazca tamadhyApayati nakSatra nirdezanaM ceti dvAdazamAsAndvAdazArdhamAsAndvAdazAhAndvAdazaSaDahAndvAdazatryahAMzca tryahamekAhamityazucikara nirdezaH' iti dyUte vArSikatamuktaM tadadbhbhyAsaviSayam / yattu pracetasoktam- 'anRtavAkU taskaro rAjabhRtyo vRkSAropakavRttirgarado'gnido'zvarathagajArohaNavRttI raGgopajIvI vAgaNikaH zUdropAdhyAyo vRSalIpatirbhANDiko nakSatropajIvI zvavRttirbrahmajIvI cikitsako devalakaH purohitaH kitavo madyapaH kUTakArako'patyavikrayI manuSyapazuvikretA ceti tAnuddharetsametya nyAyato brAhmaNavyavasthayA sarvadravyatyAge caturthakAlAhArAH saMvatsaraM triSavaNamupaspRzeyustasyAnte devapitRtarpaNaM gavAhnikaM cetyevaM vyavahAryA / ' iti tadapi baudhAyanena samAnaviSayam / zvAgaNiko yaH zvagaNena jI - vati / bhANDako bandivyatirikto rAjJAM tUryAdisvanaiH prabodhayitA / bandinaH pRthagupAdAnAt / zvavRttiH sevakaH / brahmajIvI brAhmaNakAryeSu mUlyena paricArakaH 1 zaktyapekSayA Ga. 2 vyavasthApanIyAni. 3 dvijakAryeSu Ga. For Private And Personal Use Only Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 450 yaajnyvlkysmRtiH| [prAyazcittAdhyAyaH manUktAnyapyapAr3eyaprAyazcittAni 'SaSThAnnakAlatA mAsam' ityAdInyapi jAtyAdyapekSayA yojyAni / taduktApAyamadhye'pi kitavAdivyasaninAM paThitatvAt / Atmavikraye zuddhasevAyAM ca sAmAnyaprAyazcittAni prAgvadeva yojyAni // yattu baudhAyanenoktam-'samudrayAnaM brAhmaNasya nyAsApaharaNaM sarvapaNyairvyavaharaNaM bhUmyanRtaM zUdrasevA yazca zUdAyAmabhijAyate tena yadapatyaM ca bhavati teSAM tu nidezaH 'caturthakAlaM mitabhojinaH syurapo'bhyupeyuH savanAnukalpam / sthAnAsanAbhyAM viharanta etaistribhirvastadapaharanti pApam // ' iti tadbahukAlasevAviSayam // hInajAtibhiH sakhye tUpapAtakasAmAnyaprAyazcittAnyeva // yattu pracetasoktam'mitrabhedanakaraNAdahorAtramanaznan hutvA payaH pibet' iti, tadahInasakhyabhedanaviSayam // hInayoniniSevaNe'pyupapAtakasAmAnyaprAyazcittAni yojyAni // yattu zAtAtapenoktam-'brAhmaNo rAjakanyApUrvI kRcchre dvAdazarAtraM caritvA nivizettAM caivopayacchedvaizyApUrvI tu tatakRcchre zUdrApUrvI tu kRcchrAtikRcchaM rAjanyazcedvaizyApUrvI kRcchaM dvAdazarAtraM caritvA nivizettAM caivopayacchecchUdrApUrvI tvatikRcchre vaizyazvecchUdApUrvI kRcchre dvAdazarAnaM caritvA tAM copayacchet' iti, tatra nivizetAM copayacchediti kRcchrAnuSThAnottarakAlaM savarNApariNayanAdUrdhvaM tAM ca rAjanyAdikAmupayacchedityarthaH / idaM cAjJAnaviSayam / jJAnatastUpapAtakasAmAnyaprAyazcittaM vyavasthitameva draSTavyam / sAdhAraNastrIsaMbhoge ca hInayoniniSevaNamityuktaM tatrApi 'pazuvezyAbhigamane prAjApatyaM vidhIyate' iti sNvtoktmkaamto draSTavyam / kAmatastu yamenoktaM draSTavyam-'vezyAgamanajaM pApaM vya. pohanti dvijaatyH| pItvA sakRtsakRttaptaM saptarAtraM kuzodakam // ' iti / upapA. takasAmAnyaprAyazcittAni ca kAmAkAmato'bhyAsApekSayA yojyAni / tatra matyAbhyAse tu 'pratinimittaM naimittikamAvartate' iti nyAyAtpratinimittaM naimittikAvRttau prasaktAyAM laugAkSiNA vizeSa uktaH-abhyAse'harguNA vRddhirmAsAdAk vi. dhIyate / tato mAsaguNA vRddhiryAvatsaMvatsaraM bhavet // tataH saMvatsaraguNA yAvatpA samAcaret // ' iti / idaM matipUrvaviSayam / amatipUrvAvRttau caturviMzatimate vizeSa ukta:-'sakRskRte tu yatproktaM triguNaM ttribhirdinaiH| mAsAtpaJcaguNaM prokaM SaNmAsAddazadhA bhavet // saMvatsarAtpaJcadazaM vyabdAdizaguNaM bhavet / tato'pyevaM prakalpyaM syAcchAtAtapavaco yathA // ' iti // yatpunaH 'vidheH prAthamikAdasAva dvitIye dviguNaM caret' iti pratinimittamAvRttividhAyakaM tanmahApAtakaviSayamityuktaM prAk / yattu yamena sAdhAraNastrIgamanamadhikRtya gurutalpavratamatidiSTam-'gurutalpavrataM kecitkeciccAndrAyaNavratam / gotasyecchanti kecittu kecidevAvakIrNinaH // ' iti / etacca janmaprabhRtisAnubandhAnavacchinnAbhyAsaviSayam / anantaraM tathaivAnAzrame vAsa ityuktaM tatra hArItena vizeSa uktaH-'anAzramI saMva. tsaraM prAjApatyaM kRcchre caritvAzramamupeyAt / dvitIye'tikRcchre tRtIye kRcchrAtikRcchramata Urdhva cAndrAyaNam' iti, etadasaMbhavaviSayam / saMbhave tu sAmAnyeno. 1 hInastrIniSevaNa Ga. 2 pUrvAbhyAse. For Private And Personal Use Only Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prAyazcittaprakaraNam 5 ] mitAkSarAsahitA / 451 papAtakaprAyazcittAni kAmAkAmato vyavasthApanIyAni / parapAkarucitvA sacchAsvAdhigamanAkarAdhikArabhAryAvikrayeSu ca manuyogIzvarapratipAditopapAtakasAmAnyaprAyazcittAni jAtizaktiguNAdyapekSayA vyavasthApanIyAni // 288 // bhAryAyA vikrayazcaiSAmityatra cazabdo manvAdyuktAsampratigrahaninditAnnAdanAdInAmupalakSaNArthamityuktam / tatrAsatpratigrahe prAyazcittavizeSamAha - goSThe vasantrahmacArI mAsamekaM payovrataH / gAyatrI pyanirataH zudhyate 'satpratigrahAt / / 289 // 3 yastvatpratigrahaM niSiddhapratigrahaM karoti sa brahmacaryayukto goSThe vasan gAyazrI japyanirato gAyatrI japazIlo mAsaM payovratena zudhyatIti / pratigrahasya cAsatvaM dAturjAtikarma nibandhanaM yathA caNDAlAdeH patitAdezva / tathA dezakAlanibandhanaM ca yathA kurukSetroparAgAdau / tathA pratigrAhyadravyanibandhanaM ca yathA surAmeSImRtazayyobhayato mukhyAdeH // yadA tu patitAdermedhyAdikaM pretigRhNAti tadaitadguruprAyazcittaM dRSTavyam / vyatikramadvayadarzanena nimittasya gurutvAt / tatra jape manunA saMkhyAvizeSa uktaH ( 11 / 194 ) - 'japitvA trINi sAvitryAH sahastrANi samAhitaH / mAsaM goSThe payaH pItvA mucyate'satpratigrahAt // ' iti pratyahaM trisahasrapo dRSTavyaH / mAsamiti dvitIyayA trisahasrasaMkhyAkasya japatya pratidivasavyApitvAvagamAt / yadA tu nyAyavartibrAhmaNAdeH sakAzAnniSiddhaM meSAdikaM gRhNAti patitAdeva bhUmyAdikamaniSiddhaM tadA paTUtriMzanmatoktaM draSTavyam - 'pavitreSTyA vizudhyanti sarve ghorAH pratigrahAH / aindavena mRgAreSTyA kadAcinmitravindayA || devyA lakSajapenaiva zudhyante duSpratigrahAt // ' iti / yattu bRhaddhArItavacanam - ' rAjJaH pratigrahaM kRtvA mAsamapsu sadA vaset / SaSThe kAle payobhakSa: pUrNe mAse vizudhyati // tarpayitvA dvijAnkAmaiH satataM niyatavrataH // ' iti / tatpUrvoktaviSaye'bhyAse draSTavyam / athavA patitAdeH kurukSetroparAgAdau kRSNAjinAdipratigrahaviSayam / tathA pratigrAhyadravyAlpattayA prAyazcittAlpatvam / yathAha hArItaH - 'maNivAsogavAdInAM pratigrahe sAvitryaSTasahasraM japet' iti / tathA patriMzanmate'pi - bhikSAmAtre gRhIte tu puNyaM mantramudIrayet / pratigraheSu sarveSu SaSTamaMzaM prakalpayet // ' itIdaM ca prAyazcittajAtaM dravyatyAgottarakAlaM draSTavyam / (11 / 193 ) - 'yadgarhitenArjayanti karmaNA brAhmaNA dhanam / tasyotsargeNa zudhyanti japyena tapasaiva ca // ' iti manusmaraNAt / evamanyAnyapi smRtivAkyAni dravyasArAlpatva mahattvAbhyAM viSayeSu vyavasthApanIyAni // ityupapAtakaprAyazcittaprakaraNam // 1 jApyanirataH kha 2 dikaMgRhNAti Ga. 3 pUrNamAse pramucyate iti pAThaH 4 mAtraM gRhItvA tu kha. yA0 41 For Private And Personal Use Only Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 452 yaajnyvlkysmRtiH| [prAyazcittAdhyAyaH jAtyAzrayAdidoSeNa nindyAnnAdezva zabdataH / yogIndroktavatavrAtaH sAMprataM tu pratanyate // tatra jAtiduSTapalANDvAdibhakSaNe kAmataH sakRrakRte 'palANDu vivarAhaM ca' ityAdinA cAndrAyaNamuktam / kAmato'bhyAse tu 'niSiddhabhakSaNaM jaihayaM' ityAdi. noktaM surApAnasamaprAyazcittam / akAmataH sakRdbhakSaNe sAntapanam / tatraivAbhyAse yaticAndrAyaNam / (5|20)-'amtyaitaani SaT jagdhvA kRcchre sAntapanaM caret / yaticAndrAyaNaM vApi zeSeSUpavasedahaH // ' iti manusmaraNAt / yattu bRhadyamenoktam-'khaTravArtAkakumbhIkatrazcanaprabhavANi ca / bhUtRNaM zigrukaM caiva khukhaNDaM kavakAni ca // eteSAM bhakSaNaM kRtvA prAjApatyaM carevijaH // ' iti, tatkAmato'bhyAsaviSayam / 'matsyAMzca kAmato jagdhvA sopavAsarUyaha kSipet' iti yogIzvareNa kAmataH sakRdbhakSaNe vyahasyoktatvAt / khaTvAkhyaH pakSI / kusu. mbhamityanye / kavakaM rAjasarSapAkhya zAkam / khukhaNDaM tadvizeSo gobalIvardanyAyena nirdiSTaH / yattu yamenoktam-'tandulIyakakumbhIkatrazcanaprabhavAMstathA / nA. likAM nArikelI ca zleSmAtakaphalAni ca // bhUtRNaM zikaM caiva khavAkhyaM kavaka tathA / eteSAM bhakSaNaM kRtvA prAjApatyaM vrataM caret // ' iti, tadapi matipUrvAbhyA. saviSayam / nAlikA nArikelI ca zAkavizeSau / khaTvAkhyazca / akAmataH savadakSaNe tu 'zeSepUpavasedahaH' iti manUktaM draSTavyam / tatraivAbhyAse tvAvRttiH klpyaa| atyantAbhyAse tu-saMsargaduSTaM yaccAnnaM kriyAduSTamakAmataH / bhuktvA svabhAvaduSTaM ca taptakRcchre samAcaret // " iti pracetobhihitaM draSTavyam / nIlyAstvakAmataH sakRdbhakSaNe cAndrAyaNam-'bhakSayedyadi nIlI tu pramAdAdrAhmaNaH kvacit / cAndrAyaNena zuddhiH syAdApastambo'bravInmuniH // ' iti ApastabasmaraNAt / kAmato'bhyAse cAvRttiH kalpyA // yadapi patriMzanmate'bhihitam-'zaNapuSpaM zAlmalaM ca-karanirmathitaM dadhi / bahirvedipuroDAzaM jagdhvA nAdyAdaharnizam // ' iti, tadapyakAmaviSayam / yattu sumantunoktam-'lazunapalANDugRJjanakavakabhakSaNe sAvitryaSTasahasreNa mUrdhni saMpAtAnnayet' iti, tadvalA. kAreNAnicchato bhakSaNaviSayam / tadekasAdhyavyAdhyupazamArthe vA bhakSaNe draSTavyam / ataevAnantaraM tenaivoktam-'etAnyeva vyAdhitasya bhiSakriyAyAmapratiSiddhAni bhavanti / yAni caivaMprakArANi tevapi na doSaH' iti / saMpAtAnnaye. dudakabindUnprakSipet // __ atha jAtiduSTasaMdhinyAdikSIradAne prAyazcittam / tatra cAkAmataH sakRtpAne (5|8-10)-'anirdshaayaa goH kSIramauSTramekazarpha tathA / avikaM saMdhinIkSIraM vivatsAyAzca goH payaH // AraNyAnAM ca sarveSAM mRgANAM mahiSI vinA / strIkSIraM caiva vAni sarvazuktAni caiva hi // dadhi bhakSyaM ca zukteSu sarva ca dadhisaMbhavam' ityuktvA 'zeSeSUpavasedahaH' iti manUkta upavAso draSTavyaH / kAmatastu yogIzvaroktastrirAtropavAso draSTavyaH // yattu paiThanasinoktam-'bhavikharoSTramAnuSIkSIraprAzane taptakRcchraH punarupanayanaM ca / anirdazAhagomahiSIkSI. ranAzane SaDAnamabhojanam / sarvAsAM dvistanInAM kSIrapAne'pyajAvarjametadeva' For Private And Personal Use Only Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prAyazcittaprakaraNam 5] mitAkSarAsahitA | 453 iti / yacca zaGkhana - ' kSIrANi yAnyabhakSyANi tadvikArAzane budhaH / saptarAtraM vrataM kuryAtprayatnena samAhitaH // ' iti yAvakavratamuktaM tadubhayamapi kAmato'bhyAsaviSayam / yattu zaGkhana - 'saMdhinyamedhyabhakSeyoH kSIraprAzane pakSavratamuktam'saMdhinya medhyabhakSeyorbhuktvA pakSavrataM caret' iti, tadapyabhyAsaviSayam / sakRtyAne gojAmahiSIvarjyaM sarvANi payAMsi prAzyopavaset / anirdazAhaM tAnyapi saMdhinIyamasUsyandinI vivatsAkSIraM cAmedhyabhujazca' iti viSNunopavAsasyoktatvAt / tathA varNanibandhanazca pratiSedhaH - 'kSatriyazcApi vRttastho vaizyaH zUdrosthavA punaH / yaH pibetkapilAkSIraM na tato'nyo'styapuNyakRt // ' ityevamAdau ca yatra pratipadoktaM prAyazcittaM na dRzyate tatra 'zeSeSUpavasedahaH' iti sAdhAraNaprAyazcittaM manUktaM dRSTavyam // -'varA atha svabhAvaduSTamAMsAdibhakSaNe prAyazcittamuktam / tantra kAmataH sakRdbhakSaNe 'zeSedhUpavasedahaH' iti manUktaM sAdhAraNaM prAyazcittaM draSTavyam / kAmatastu - 'cASAMzca raktapAdAMzca saunaM vallUrameva ca / matsyAMzca kAmato jagdhvA sopavAsakhyahaM vaset // ' iti yogIzvaroktaM draSTavyam / kAmato'bhyAse tu ( 11 / 152 ) -- ' jagdhvA mAMsamabhakSyaM tu saptairAtraM yavAnpivet' iti manUktaM draSTavyam / idaMca viTsukarAdimAMsavyatiriktaviSayam ( 11 / 156 ) - 'kavyAdvidasUkaroSTrANAM kukkuTAnAM ca bhakSaNe / narakAkakharANAM ca taptakRcchraM vizodhanam // ' iti manunA jAtivizeSeNa prAyazcittavizeSasyoktatvAt / etanmUtrapurISaprAzane'pyetadeva | --- haikazaphAnAM ca kAkakukkuTayostathA / kravyAdAnAM ca sarveSAmabhakSyA ye ca kIrtitAH // mAMsamUtrapurISANi prAzya gomAMsameva ca / zvagomAyukapInAM ca taptakRcchraM vidhI - yate // upoSya vA dvAdazAhaM kUSmANDairjuhuyAddhRtam // ' iti bRhadyamasmaraNAt / tatra kAmatastaptakRcchraH abhyAse tu kUSmANDasahitaH parAka iti vyavasthA // tathA pracetasApyuktam- 'zvasRgAlakA kakukkuTapAta vAnara citra kacApakravyAdakharoSTraga javAjivivarAhagomAnuSamAMsabhakSaNe taptakRcchramAdizedeSAM mUtrapurISabhakSaNe tvatikRcchram' iti / idaM ca kAmakAraviSayam / yattUzanaso vacanam -' naramAMsaM zvamAMsaM vA gomAMsaM vAzvameva vA / bhuktvA paJcanakhAnAM ca mahAsAntapanaM caret // ' iti, tadakAmaviSayam // yattvaGgirovacanam -- 'balAkAbhAsagRdhrAkhukharavAnarasUkarAn / dRSTvA caiSAmamedhyAni spRSTvAcamya vizudhyati // icchayaiSAmamedhyAni bhakSayitvA dvijAtayaH / kuryuH sAntapanaM kRcchraM prAjApatyamanicchayA // iti, tadbhakSitodvAritaviSayam / sAntapanazabdena cAtra mahAsAntapanamucyate / akAmataH prAjApatyavidhAnAt / yatpunaraGgirovacanam -'narakAkakharAzvAnAM jagdhvA mAMsaM gajasya ca / eSAM mUtrapurISANi dvijazcAndrAyaNaM caret // ' iti / yacca bRhadyamenoktam- 'zuSka mAMsAzane vipro vrataM cAndrAyaNaM caret' iti / tadubhayamapi kAmato'bhyAsa viSayam / yatpunaH zaGkhenoktam- 'bhuktvA cobhayatotAMstathA caikazaphAnapi / auSTraM gavyaM tathA jagdhvA SaNmAsAnyatamAcaret // ' I 1 bhakSAyAH Ga. 2 bhakSAyAH Ga. 3 saptarAtraM payaH pibediti ka. 4 kharAzvAnAM Ga. For Private And Personal Use Only Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 454 yaajnyvlkysmRtiH| [prAyazcittAdhyAyaH iti tatkAmato'tyantAbhyAsaviSayam / yattu smRtyantaroktam-'jagdhvA mAMsaM narANAM ca vivarAha kharaM tathA / gavAzvakuJjaroSTrANAM sarvaM pAJcanakhaM tathA / kravyAdaM kukkuTaM grAmyaM kuryAtsaMvatsaravratam // ' iti, tadatyantAnavacchinnAbhyAsaviSayam / atra prakaraNe mUtrapurISagrahaNaM vasAzukrAsRmajAnAmupalakSaNam / karNaviprabhRtimalaSaTke tvadhaiM kalpanIyam // kezAdiSu punaH SaTtriMzanmate vizeSa uktaH-'ajAvimahiSamRgANAM AmamAMsabhakSaNe kezanakharudhiraprAzane buddhipUrve trirAtramajJAnAdupavAsa iti / yattu pracetasoktam-'nakhakezamRlloSTabhakSaNe'horAtramabhojanAcchuddhiH' iti tadapyakAmataH sakRtprAzanaviSayam / yattu smRtyantaravacanam- 'kezakITanakhaM prAzya matsyakaNTakameva ca / hemataptaM ghRtaM pItvA tatkSaNAdeva zudhyati // ' iti tanmukha. mAtrapravezaviSayam // yadA tu bhAjanasthamannaM kezAdidUSitaM bhavati tadA-'bhanne bhojanakAle tu makSikAkezadUSite / anantaraM spRzedApastaccAnnaM bhassanA spRshet||' iti pracetasAbhihitaM veditavyam / prAsaGgiko'yaM zlokaH // sUkSmatarakRmikITAsthibhakSaNe punarhArItena vizeSa uktaH-'kRmikITapipIlikAjalaukApataGgAsthiprAzane gomUtragomayAhAravirAtreNa vizudhyati' iti / jalauko matsyAdiH / evaMca pazupatannijalacaranaramAMsAdiprAzane saMkSepataH prAyazcittAni pradarzitAni granthagauravabhayAtprativyakti na likhyate // athAzucisaMspRSTabhakSaNe prAyazcittaM tatra tAvaducchiSTAbhakSyabhakSaNe vakSyate / tatra mnuH| (113159)-'biDAlakAkAkhUcchiSTaM jagdhvA zvanakulasya ca / kezakITAvapannaM ca pibedrAhmIM suvarcalAm // ' iti kAlavizeSAnupAdAnAdekarAnaM / idaM ca kAmato draSTavyam / yattu viSNunoktam-'pakSizvApadajagdhasya rasasyA. nasya bhUyasaH / saMskArarahitasyApi bhojane kRcchrapAdakam // ' iti, tatkAmakAraviSayam / saMskArazca mAnave devadroNyAmityAdinA dravyazuddhiprakaraNokto drssttvyH| yattu zAtAtapenoktam-'zvakAkAdyavalIDhazUdrocchiSTabhojane tvatikRcchra:' iti, tadakAmato'bhyAsaviSayam / yattu zakena-'zunAmucchiSTakaM bhuktvA mAsamekaM vratI bhavet / kAkocchiSTaM gavA ghrAtaM bhuktvA pakSaM vratI bhavet // ' iti yAvakavratamuktaM, tatkAmato'bhyAsaviSayam / brAhmaNAdhucchiSTabhojane tu bRhadvipuNunoktaM- 'brAhmaNaH zUdrocchiSTAzane saptarAtraM paJcagavyaM pibet vaizyocchiSTAzane paJcarAtraM rAjanyocchiSTAzane trirAtraM brAhmaNocchiSTAzane tvekAham' iti, takAmakAraviSayam / yattu yamavacanam-'bhuktvA saha brAhmaNena prAjApatyena zudhyati / bhUbhujA saha bhuktvAnnaM taptakRcchreNa zudhyati // vaizyena saha bhuktvAnamatikRcchreNa zudhyati / zUdreNa saha bhuktvAnnaM cAndrAyaNamathAcaret // ' iti tatkAmato'bhyAsaviSayam // yatpunaH zaGkavacanama-'brAhmaNocchiSTAzane mahAvyAhRtibhirabhimanyApaH piberakSatriyocchiSTAzane brAhmIrasavipakvena vyahaM kSIreNa 1 gavyaM mAMsamiti pAThaH. 2 saMskArazca devadroNyAM kha. For Private And Personal Use Only Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prAyazcittaprakaraNam 5] mitaakssraashitaa| 455 vartayet, vaizyocchiSTAzane trirAtropoSito brAhmIM suvarcalAM pibet, zUdrocchiSTabhojane SaDAnamabhojanam' iti tadakAmaviSayam / tatrAbhyAse dvaiguNyAdikaM klpym| etacca pitrAdivyatirekeNa / -'pituryeSThasya ca bhrAturucchiSTaM bhojyam' ityApastambasmaraNAt / yattu bRhadyAsavacanam-'mAtA vA bhaginI vApi bhAryA vAnyAzca yoSitaH / na tAbhiH saha bhoktavyaM bhuktvA cAndrAyaNaM caret // ' iti, tatsahabhojanaviSayam / ucchiSTamAtrabhojane tu 'zUdrocchiSTabhojane saptarAtramabhojanaM strINAM ca' ityApastamboktaM draSTavyam / yattvagirovacanam-'brAhmaNyA saha yo'znIyAducchiSTaM vA kadAcana / tatra doSaM na manyante sarva eva manISiNaH // ' iti, tadvivAhaviSayamApadviSayaM vA / antyocchiSTabhojane tu-'antyAnAM bhuktazeSaM tu bhakSayitvA dvijAtayaH / cAndraM kRcchaM tadadhaM ca brahmakSatravizAM vidhiH // ' ityApastamboktaM draSTavyam / atra cAndraM cAndrAyaNam / antyAvasAyyucchiSTabhojane tu-'caNDAlapatitAdInAmucchiSTAnnasya bhakSaNe / cAndrAyaNaM caredvipraH kSatraH sAntapanaM caret // SaDrAnaM ca trirAtraM ca varNayoranupUrvazaH // ' ityaGgirobhihitaM sAntapanamatra mahAsAntapanaM draSTavyam / Apadi tu-'ApatkAle tu vipreNa bhuktaM zUdragRhe yadi / manastApena zudhyettu drupadAnAM zataM japet // ' iti parAzaroktaM veditavyam // yattu bRhacchAtAtapenoktam- 'pItazeSaM tu yatkiMcidbhAjane mukhaniHsRtam / abhojyaM tadvijAnIyAdbhuktvA cAndrAyaNaM caret // ' iti, tadabhyAsaviSayam / nimittasyAtilaghutvAt / -'pItocchiSTaM ca pAnIyaM pItvA tu brAhmaNaH kvacit / trirAtraM tu vrataM kuryAdvAmahastena vA punaH // ' iti / etadbuddhipUrvaviSayam / akAmatastvadhaiM kalpyam / dIpocchiSTe tu-'dIpocchiSTaM tu yattailaM rAtrau rathyAhRtaM ca yat / abhyaGgAccaiva yacchiSTaM bhuktvA naktena zudhyati // ' iti SatriMzanmatoktaM draSTavyam // athAzucidravyasaMspRSTabhakSaNe prAyazcittam / tatrAha saMvartaH- 'kezakITAvapannaM ca nIlIlAkSopaghAtitam / strAyavasthicarmasaMspRSTaM bhuktvA tuupvsedhH||' iti / tathAha zAtAtapaH- 'kezakITAvapannaM ca rudhiramAMsAspRzyaspRSTabhrUNanAvekSitapatatryavalIDhazvasUkaragavAghrAta zuktaparyuSitavRthApakkadevAnahaviSAM bhojane upa. vAsaH paJcagavyAzanaM ca // ' iti, etaccobhayamapi akAmaviSayam / kAmatastu 'mR. dvArikusumAdIMzca phalakandekSumUlakAn / viNmUtradUSitAnprAzya kRcchrapAdaM samAcaret // saMnikRSTe'rdhameva syAtkRcchraH syAcchucizodhanam // ' iti viSNUktaM veditavyam / alpasaMsarge pAdo mahAsaMsarge'rdhakRcchra iti vyavasthA / yattu vyAsenoktam-'saMsargaduSTaM yaccAnnaM kriyAduSTaM ca kAmataH / bhuktvA svabhAvaduSTaM ca taptakRcchre samAcaret // ' iti / etacca saMsRSTAmedhyAdirasopalabdhau veditavyam / rajasvalAdisparza tu zoktam-'amedhyapatitacaNDAlepulkasarajasvalAvadhUtakuNikuSTikunakhisaMspRSTAni bhuktvA kRcchre caret' iti / kuNirhastavikalaH / etatkAmakAraviSayam / akAmato'rdham / 'bhuktvAspRzyaistathAzaucikezakITaizca 1 tadvijasyAdurbhuktvA Ga. 2 zuSkaparyuSita Ga. 3 zucibhojane Ga. 4 puSkasa Ga, For Private And Personal Use Only Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 456 yaajnyvlkysmRtiH| [prAyazcittAdhyAyaH dUSitam / kuzodumbarabilvAdyaiH panasAmbujapatrakaiH / zaGkhapuSpIsuvarcAdikvArtha pItvA vizudhyati // ' iti yadviSNunoktaM tadazaktaviSayaM rajakAdispRSTaviSayaM vA / zUdrAdyupahate tu hArItoktaM vijJeyam-'zUdreNopahataM bhojyaM kITavA'medhya. sevimiH / bhunAneSu vA yatra zUdra upaspRzedanahatvAsa panau tu bhuJjAneSu vA yatrotthAyocchiSTaM prayacchedAcAmedvA kutsitvA vA yatrAnnaM dadyustana prAyazcittamahorAtram' iti / ucchiSTapatibhojane'pyetadeva-'yastu bhule dvijaH paGgayAmucchiTAyAM kadAcana / ahorAtroSito bhUtvA paJcagavyena zudhyati // ' iti RtusmaraNAt / vAmakaranirmuktAnnabhojane tu-'samutthitastu yo bhute yo bhuGkte muktabhAjane / evaM vaivasvataH prAha bhuktvA sAntapanaM caret // ' iti SatriMzanmatoktaM veditavyam // tathA parAzareNApyatroktam-'ekapaGkayupaviSTAnAM viprANAM saha bhojane / yoko'pi tyajetpAtraM zeSamannaM na bhojayet // mohAdbhuJjIta yastatra pakathAmucchiSTabhojanaH / prAyazcittaM caredvipraH kRcchre sAntapanaM tathA // ' iti // zavAdisaMpRktakUpAdhudakapAne tu viSNurAha-'mRtapaJcanakhAtkRpAdatyantopahatA. dvodakaM pItvA brAhmaNasyahamupavaset byahaM rAjanya ekAhaM vaizyaH zUdro naktaM sarve cAnte paJcagavyaM pibeyuH' iti / atyantopahatAdveti mUtrapurISAdibhirvetyabhipretam / yadA tu tatraiva zavamucchU tayodbhinnaM bhavati tadA hArito vizeSamAha'klinne bhinne zave toyaM tatrasthaM yadi cetpibet / zudhyai cAndrAyaNaM kuryAttaptakacchramathApi vA // yadi kazcittataH sAyAtpramAdena dvijottamaH / japaMstriSavaNasnAyI ahorAtreNa zudhyati // ' iti / idaM cAndrAyaNaM kAmato mAnuSazavopahatakUpajalapAnaviSayam / akAmatastu pAtram-'klinnaM bhinnaM zavaM caiva kUpasthaM yadi dRzyate / payaH pibetrirAtreNa mAnuSe dviguNaM smRtam // ' iti devalasmaraNAt / yadA cANDAlakUpAdigataM jalaM pibati tadApastamvoktaM draSTavyam --'cANDAla. kUpabhANDasthaM naraH kAmAjalaM pibet / prAyazcittaM kathaM tatra varNe varNe vinirdizet // caretsAntapanaM vipraH prAjApatyaM ca bhUmipaH / tadardhe tu caredvaizyaH zUddhe pAdaM vinirdizet // ' iti / idaM ca kAmakAraviSayam / akAmatastu-'cANDAla. lUpabhANDasthamajJAnAdudakaM pibet / sa tu jyaheNa zudhyeta zUdrastvekena zuddhyati // ' iti devaloktaM draSTavyam // cANDAlAdisaMbaddhAlpajalAzayeSvapi kUpavacchuddhiH -'jalAzayeSvathAlpeSu sthAvareSu mahItale / kUpavatkathitA zuddhirmahatsu tu na dUSaNam // ' iti viSNusmaraNAt / puSkariNyAdiSu punaH--'mlecchAdInAM jalaM pItvA puSkariNyAM hRde'pi vA / jAnudaghnaM zuci jJeyamadhastAdazuci smRtam // tattoyaM yaH pibe dvipraH kAmato'kAmato'pi vA / akAmAnnaktabhojI syAdahorAtraM tu kAmataH // ' ityApastamboktaM draSTavyam // rajakAdibhANDagatatoye tu-'bhA. NDasthamantyajAnAM tu jalaM dadhi payaH pibet / brAhmaNaH kSatriyo vaizyaH zUdrazcaiva pramAdataH // brahmakUrcIpavAsena dvijAtInAM tu niSkRtiH // zUdrasya copavAsena tathA dAnena zaktitaH // ' iti parAzaroktaM veditavyam / kAmatastu dviguNam 1 draSTavyaM Ga. 2 saMspRSTa Ga. 3 bhirvetyabhihitaM kha. 4 ucchUnatayA bhinnaM kha. 5 jAyate kha. For Private And Personal Use Only Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prAyazcittaprakaraNam 5 ] mitAkSarAsahitA / 457 - 'antyajaiH khAnitAH kRpAstaDAgA vApya eva vA / eSu snAtvA ca pItvA ca prAjApatyena zudhyati // ' iti ApastamboktamabhyAsaviSayaM veditavyam n yattvApastambena caNDAlAditaDAgakUpAdijalapAne paJcagavyamAnaM bhakSyamuktam -'prapAsvaraNye ghaTake ca sAre droNyAM jalaM kozavinirgataM ca / zvapAkacaNDAlaparigraheSu pItvA jalaM paJcagavyena zudhyet // ' iti, tadazaktaviSayam / 'prapAMgato vinA toyaM zarIraM yo niSiJcati / ekAhakSapaNaM kRtvA sacailaM snAnamAcaret // surAghaTaprapAtoye pItvA nAvyaM jalaM tathA / ahorAtroSito bhUtvA paJcagavyaM jalaM pibet // ' iti // atha bhAvaduSTabhakSaNe prAyazcittam-'bhAvaduSTaM ca yadvarNata AkArato vA visadRzatayA jugupsitazArIramalAdivAsanAM janayati taducyate / ariprayuktagaralAdizaGkAyAM vA / tatra ca parAzaraH-'vAgduSTaM bhAvaduSTaM ca bhAjane bhAvadUSite / bhuktvAnnaM brAhmaNaH pazcAtrirAtreNa vizudhyati // ' iti / etatkAmakAravipayam / yattu gautamena bhAvaduSTaM kevalamityAdi prAkpaJcanakhebhyaH paThitvA prAyazcittamuktam-'prAk paJcanakhebhyazchardanaM ghRtaprAzanaM ca' iti, tadakAmaviSayam // zaGkAyAM tu-'zaGkAsthAne samutpanne abhojyAbhakSyasaMjJitam / AhArazuddhiM vakSyAmi tanme nigadataH zRNu // akSAralavaNAM rUkSAM pibedrAhmIM survacalAm / trirAtraM zaGkhapuSpI vA brAhmaNaH payasA saha // palAza bilvapatrANi kuzAnpAmudumbaram / apaH pibekvAthayitvA virAtreNa vizudhyati // ' iti vasiSThoktaM draSTavyam / manunApyabhojyabhojanazaGkAyAmuktam (5|21)-'sNvtsrsyaikmpi caretkRcchra dvijottamaH / ajJAtabhuktazudhyarthaM jJAtasya tu vizeSataH // ' iti // atha kAladuSTabhakSaNe prAyazcittam-'kAladuSTaM ca paryuSitAnirdazagokSIrAdi / tatra cAkAmataH 'zeSepUpavasedahaH' iti manUktaM veditavyam / kAmatastu - 'kevalAni ca zuktAni tathA paryuSitaM ca yat / RjISapakkaM bhuktvA ca trirAtraM tu vratI bhavet // ' iti zaGkhoktaM veditavyam / kevalAnyasnehoktAni / anidazagokSIrAdipu prAyazcittaM prAk pradarzitam / navodakasya pAne tu paJcagavyaprAzanam-'zRGgAsthidantajaiH pAtraiH zaGkhazuktikapardakaiH / pItvA navodakaM caiva paJcagavyena zudhyati // ' iti bRhadyAjJavalkyasmaraNAt // kAmatastUpavAsaH kartavyaH-'kAle navodakaM zuddhaM na pibecca vyahaM hi tat / akAle tu dazAhaM syAspItvA nAdyAdaharnizam // ' iti smRtyantaradarzanAt / grahaNakAlabhojane tu cAndrAyaNam-'navazrAddhagrAmayAjakAnasagrahabhojane / nArINAM prathame garbha bhuktvA cAndrAyaNaM caret // iti zAtAtapasmaraNAt // yadA tu sagrahAdanyatra niSiddhakAle bhuGkte tadAha mArkaNDeyaH-'candrasya yadi vA bhAnoryasminnahani bhArgava / grahaNaM tu bhavettasminna pUrva bhojanakriyAm // nAcaretsagrahe caiva tathaivAstamupAgate / yAvatsyAnnodayastasya nAznIyAttAvadeva tu // ' tathA-'grahaNaM tu bhave 1 kozaviniHsRtaM vA Ga. For Private And Personal Use Only Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 458 yAjJavalkyasmRtiH / [ prAyazcittAdhyAyaH dindoH prathamAdadhiyAmataH / bhuJjItAvartanAtpUrve prathame prathamAdadhaH // ' tathA*aparAhNe na madhyAhne sAyAhne na tu saGgave / bhuJjIta saGgave cetsyAnna pUrvaM bhojanakriyA // ' | iti / yacca manunoktam- 'nAznIyAtsaMdhivelAyAM nAtiprage nAtisAyamityevamAdi' / yacca vRhacchAtAtapenoktam- 'dhAnA dadhi ca saktUMzca zrIkAmo varjayennizi / bhojanaM tilasaMbaddhaM snAnaM caiva vicakSaNaH // ' ityevamAdiSvanAdiSTaprAyazcitteSu - 'prANAyAmazataM kAryaM sarvapApApanuttaye / upapAtakajAtAnAmanAdiSTasya caiva hi // ' iti yogIzvaroktaM prANAyAmazataM draSTavyam // akAmatastu 'zeSeSUpavasedahaH' iti manuktopavAso draSTavyaH // atha guNaduSTazuktAdibhakSaNe prAyazcittam / tatra manuH ( 11 / 153 ) - 'zuktAni ca kaSAyAMzca pItvA'medhyAnyapi dvijaH / tAvadbhavatyaprayato yAvattanna vrajatyadhaH // ' iti / atrAkAmataH 'zeSeSUpavasedahaH' ityupavAso draSTavyaH / kAmatastu'kevalAni ca zuktAni tathA paryuSitaM ca yat / RjISapakaM bhuktvA ca trirAtraM tu vratI bhavet // ' iti zaGkhoktaM draSTavyam / etacAmalakAdiphalayuktakAJjikAdivyatirekeNa draSTavyam | 'kuNDikA saphalA yeSu gRheSu sthApitA bhavet / tasyAstu kAJjikA grAhyA netarasyAH kadAcana // ' iti smaraNAt // uddhRtasnehAdiSu tu 'uddhRtasneha vilayana piNyAkamathitaprabhRtIni cAttavIryANi nAznIyAt' ityuktvA 'prAkpaJcanakhebhyazchardanaM ghRtaprAzanaM ca' iti gautamoktaM draSTavyam / vilayanaM ghRtAdimalam / anAhutAdyannabhojane tu likhita Aha- 'yasya cAnau na kriyate yasya cAgraM na dIyate / na tadbhojyaM dvijAtInAM bhuktvA copavasedahaH // vRthA kRsarasaMyAvapAyasApUpazaSkulIH / AhitAgnidvajo bhuktvA prAjApatyaM samAcaret // * iti // anAhitAgnestu 'zeSeSUpavasedahaH' ityupavAso draSTavyaH // minnabhAjanAdiSu tu bhojane saMvartenoktam- 'zUdrANAM bhAjane bhuktvA bhuktvA vA bhinnabhAjane / ahorAtroSito bhuktvA paJcagavyena zudhyati // iti // tathA smRtyantare'pyuktam- 'vaTAkazvatthapatreSu kumbhItindukapatrayoH / kovidArakadambeSu bhuktvA cAndrAyaNaM caret // ' iti / tathA-- palAzapadmapatreSu gRhI bhuktvaindavaM caret / vAnaprastho yatizcaiva labhate cAndrikaM phalam // ' iti // 1 atha hastadAnAdikriyAduSTazabhojyabhakSaNe prAyazcittam / tatra parAzaraH - 'mAkSikaM phauNitaM zAkaM gorasaM lavaNaM ghRtam / hastadattAni bhuktvA tu dinamekamabhojanam // ' iti / kAmatastu -- 'hastadattabhojane abrAhmaNasamIpe bhojane duSTapatibhojane paGkayagrato bhojane'bhyaktamUtrapurISakaraNe mRtasUtakazUdrAnnabhojane zUdvaiH saha svapne trirAtramabhojanam' iti hArItoktaM vijJeyam / paryAyAnnadAnaduSTe tu- 'brAhmaNAnnaM dadacchUdraH zUdrAnaM brAhmaNo dadat / dvayametadabhojyaM syAdbhuktvA tUpavasedahaH // ' iti vRddhayAjJAvalkyoktamavagantavyam / zUdrahastena bhojane tu - 'zUdrahastena yo bhuGkte pAnIyaM vA pibetkvacit / ahorAtroSito bhUtvA paJca 1 kSipate kha. 2 cAnaM kha. 3 duSTAnna bhojane kha. 4 phANitaM ikSurasavikAraH kAkavIti loke prasiddham . For Private And Personal Use Only Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prAyazcittaprakaraNam 5] mitAkSarAsahitA / 459 gavvena zudhyati' iti RtUktaM vijJeyam / dhamanaduSTe'pi-AsanArUDhapAdo vA vastrArdhaprAvRto'pi vA mukhena dhamitaM bhuktvA kRcchre sAntapanaM caret // ' iti tenaivoktam / pitrAghuddezena tyaktAmabhojane tu 'bhuGkte cetpAvarNazrAddhe prANAyAmAnSaDA. caret / upavAsasnimAsAdivatsarAntaM prkiirtitH|| prANAyAmatrayaM vRddhAvahorAtraM sapiNDane / asarUpe smRtaM naktaM vratapAraNake tathA // dviguNaM kSatriyasyaitatriguNaM vaishybhojne| sAkSAccaturguNaM hyetatsmRtaM zUdrasya bhojane // atithau tiSThati dvAri hyapaH prAznanti ye dvijAH / rudhiraM tadbhavedvAri bhuktvA cAndrAyaNaM caret // ' iti bhaardvaajoktmvgntvym| hArItenApyuktam-'ekAdazAhe bhuktvAnnaM bhuktvA saMcayane tathA / upoSya vidhivatsnAtvA kUSmANDairjuhuyAvRtam // ' iti / viSNunApyuktam-'prAjApatyaM navazrAddhe pAdonaM cAdyamAsike / traipakSike tadardhe tu paJcagavyaM dvimAsike // ' iti / idaM cApadviSayam / anApadi tu-'cAndrAyaNaM navazrAddhe prAjApatyaM tu mizrake / ekAhastu purANeSu prAjApatyaM vidhIyate // ' iti hArItoktaM draSTavyam / prAjApatyaM tu mizrake ityetadAdyamAsikaviSayaM draSTavyam / dvitIyAdiSu tu-'prAjApatyaM navazrAddhe pAdonaM cAdyamAsike / traipakSike tadardha sthAtpAdo dvaimAsike tathA / pAdonakRcchramuddiSTaM SaNmAse ca tathAbdike / trirAtraM cAnyamAseSu pratyahaM cedahaH smRtam // ' iti SaTtriMzanmatoktaM draSTavyam // kSatriyAdizrAddhabhojane tvanApadi tatraiva vizeSa uktaH-'cAndrAyaNaM navazrAddhe parAko mAsike smRtaH / traipakSike sAntapanaM kRcchro mAsadvaye smRtH|| kSatriyasya navazrAddhe vratametadudAhRtam / vaizyasyArdhAdhikaM proktaM kSatriyAttu manISibhiH // zUdrasya tu navazrAddha careccAndrAyaNadvayam / sArdhe cAndrAyaNaM mAse tripakSe svaindavaM smRtam // mAsadvaye parAkaH syAdUrva sAntapanaM smRtam // ' iti / yattu zaGkhavacanam-'cAndrAyaNaM navazrAddhe parAko mAsike smRtaH / pakSatraye'tikRcchraH syAspaNmAse kRcchra eva tu // Abdike pAdakRcchraH syAdekAhaH punarAbdike / ataardhvaM na doSaH syAcchaGghasya vacanaM yathA // ' iti, tatsadihataviSayam / -'ye stenAH patitAH klIbA' ityAdyapAleyaviSayaM vA ||--'cnnddaalaadudkaatsdriaahmnnaadvaidyutaadpi / daMSTribhyazca pazubhyazca maraNaM pApakarmaNAm // patanAnAzakaizcaiva viSodvandhanakaistathA / bhuktvaiSAM poDazazrAddhe kuryAdinduvrataM dvijaH // ' iti / tathA'apAjheyAnyaduddizya zrAddhamekAdaze'hani / brAhmaNastatra bhuktvAnaM zizucAndrAyaNaM caret // ' iti |-'aamshraaddhe tathA bhuktvA taptakRcchreNa zudhyati / saMkalpite tathA bhuktvA trirAtraM kSapaNaM bhavet // ' iti bharadvAjena guruprAyazcittAbhidhAnAt // brahmacAriNastu bRhadyamo vizeSamAha-'mAsikAdiSu yo'znIyAdasamAsavato dvijaH / trirAtramupavAso'sya prAyazcittaM vidhIyate // prANAyAmatrayaM kRtvA ghRtaM prAzya vizudhyati // ' iti / idamajJAnaviSayam / kAmato'pi sa evAha'madhu mAMsaM tu yo'znIyAcchAddhe sUtaka eva vA / prAjApatyaM caretkRcchre vratazeSa 1 mAsike Ga. 2 prAyazcittaM Ga. 3 dvirAtramiti pAThAntaram. For Private And Personal Use Only Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 460 yAjJavalkyasmRtiH / [ prAyazcittAdhyAyaH samApayet // ' iti / AmazrAddhe tu sarvatrArdham - Amazraddhe tadarthaM tu prAjApatyaM tu sarvadA' iti SaTUtriMzanmate'bhidhAnAt / yattUzanasoktam- 'dazakRtvaH pibeccApo gAyatryA zrAddhabhugvijaH / tataH saMdhyAmupAsIta zuddhyantu tadanantaram // ' iti tadanuktaprAyazcittazrAddhaviSayam // saMskArAGgabhUtazrAddha bhojane tu vyAsena vizeSa uktaH - ' nirvRttacUDAhome tu prAGgAmakaraNAttathA / caretsAntapanaM bhuktvA jAtakarmaNi caiva hi // ato'nyeSu tu bhuktvAnnaM saMskAreSu dvijottamaH / niyogAdupavAsena zudhyate nindyabhojane // ' iti // sImantonnayanAdiSu punadhaumyo vizeSamAha --- ' brahmaudane ca some ca sImantonnayane tathA / jAtazrAddhe navazrAddhe dvijazcAndrAyaNaM caret // ' iti / atra brahmaudanAkhyaM karmAdhAnAGgabhUtaM somasAhacaryAt // atha parigrahAbhojyabhojane prAyazcittam -- ' yatsvarUpato'niSiddha mapi viziSTapuruSasvAmikatayA'bhojyaM bhaNyate tatparigrahAzuci / tatra yogIzvareNa'adattAnyagnihInasya nAnnamadyAdanApadi' ityArabhya sArdhapaJcabhiH zlokaira bhojyAnnAH pratipAditAH / manunApi ta eva kiMcidadhikAH pratipAditAH / ( 4 / 205217 ) - ( nAzrotriyatate yajJe grAmayAjihute tathA / striyA klIbena ca hute bhuJjIta brAhmaNaH kvacit // mattakruddhAturANAM ca na bhuJjIta kadAcana / gaNAnnaM gaNi kAnnaM ca viduSAM ca jugupsitam // stenagAyakayozcAnnaM takSNo vArdhuSikasya ca / dIkSitasya kadaryasya baddhasya nigaDasya ca // abhizastasya paNThasya puMzcalyA dAmbhikasya ca / cikitsakasya mRgayoH krUrasyocchiSTabhojinaH // ugrAnnaM sUtikAnaM ca paryAyAnnamanirdazam / anarcitaM vRthAmAMsamavIrAyAzca yoSitaH // dviSadannaM nagaryannaM patitAnnamavakSutam / pizunAnRtinozcaiva RtuvikrayiNastathA // zailUSatantuvAyAnnaM kRtaghnasyAnnameva ca / karmArasya niSAdasya raGgAvataraNasya ca // suvarNakarturveNasya zastravikrayiNastathA / zvavatAM zauNDikAnAM ca cailanirNejakasya ca // rajakasya nRzaMsasya yasya copapatirgRhe / mRpyanti ye copapatiM strIjitAnAM ca sarvazaH // anirdazaM ca pretAnnamatuSTikarameva ca // iti // atra ca padArthA abhakSya - kANDe zrAddhakANDe ca vyAkhyAtAH / atra prAyazcittamAha ( manuH 4 / 222 ) - 'bhuktvAto'nyatamasyAnnamamatyA kSapaNaM tryaham / matyA bhuktvA caretkRcchraM reto viNmUtrameva ca // ' iti / paiThInasinApyakAmatastrirAtramevoktam- 'kunakhI zyAvadantaH pitrA vivadamAnaH strIjitaH kuSThI pizunaH somavikrayI vANijako grAmayAjako'bhizasto vRSalyAmabhijitaH parivittiH parivindAno didhiSUpatiH punarbhUputrazcauraH kANDapRSThaH sevakazcetyabhojyAnnA apAGkeyA azrAddhArhAH eSAM bhuktvA dattvA vA'vijJAnAtrirAtram' iti // zaGkhena tvetAneva kiMcidadhikAnpaThitvA cAndrAyaNamuktaM tadabhyAsaviSayam // gautamena punarucchiSTapuMzcalyabhizastetyAdinA abhojyAnpaThitvA prAkpaJcanakhebhyazchardanaM ghRtaprAzanaM ceti prAyazcittamuktaM tadApadviSayam // yastu balAtkAreNa bhojyate tasyApastambrena vizeSa uktaH 1 patitAnnamavekSitam Ga. For Private And Personal Use Only Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prAyazcittaprakaraNam 5] mitAkSarAsahitA / 461 'balAddAsIkRtA ye tu mlecchacaNDAladasyubhiH / azubhaM kAritAH karma gavAdiprANihiMsanam // ucchiSTamArjanaM caiva tethocchiSTasya bhojanam / kharoSTravivarAhANAmAmiSasya ca bhakSaNam // tatsrINAM ca tathA saGgastAbhizca saha bhojanam / mAsoSite dvijAtau tu prAjApatyaM vizodhanam // cAndrAyaNaM tvAhitAgneH parAkastvathavA bhavet / cAndrAyaNaM parAkaM ca caretsaMvatsaroSitaH // saMvatsaroSitaH zUdro mAsA yAvakaM pibet / mAsamAtroSitaH zUdraH kRcchrapAdena zudhyati // Urdhva saMvatsarAkalyaM prAyazcittaM dvijottamaiH / saMvatsaraistribhizcaiva tadbhAvaM sa nigacchati' iti // AzauciparigRhItAnna bhojane tu cchAgaleya Aha - 'ajJAnAdbhuJjate viprAH sUtake mRtake tathA // prANAyAmazataM kRtvA zudhyante zUdrasUtake // vaizye paSTirbhavedrAjJa viMzatirbrAhmaNe daza / ekAhaM ca tryahaM paJca saptarAtramabhojanam // tataiH zuddhirbhavatyeSAM paJcagavyaM pibettataH // ' iti / brAhmaNAdikrameNaikAhabhyahAdayo yojyAH / idamakAmaviSayam // kAmatastu mArkaNDeya Aha - 'bhuktvA tu brAhmaNAzauce caretsAntapanaM dvijaH / bhuktvA tu kSatriyAzauce taptakRcchro vi dhIyate // vaizyAzauce tathA bhuktvA mahAsAntapanaM caret / zUdrasyaiva tathA bhuktvA trimAsAnvratamAcaret // ' yattu zaGkhenoktam- 'zUdrasya sUtake bhuktvA SaNmAsAvratamAcaret / vaizyasya tu tathA bhuktvA trInmAsAnvratamAcaret // kSatriyasya tathA bhuktvA dvau mAsau vratamAcaret / brAhmaNasya tathA'zauce bhuktvA mAsavratI bhavet // ' iti / idamabhyAsaviSayam / etacca prAyazcittamAzaucAnantaraM veditavyam / brAhmaNAdInAmAzauce yaH sakRdevAnnamaznAti tasya tAvadAzaucaM yAvat teSAmAzau - cavyapagame tu prAyazcittaM kuryAt' iti viSNusmaraNAt // I aputrAdyannabhojane tu likhita Aha- 'bhuktvA vArdhuSikasyAnnamavratasyAsu tasya ca / zUdrasya ca tathA bhuktvA trirAtraM syAdabhojanam // ' tathA 'parapAkanivRttasya parapAkaratasya ca / apacasya tu bhuktvAnnaM dvijazcAndrAyaNaM caret // ' iti / etaccAbhyAsaviSayam // parapAkena nivRttAderlakSaNaM ca tenaivoktam- 'gRhItvAgniM samAropya paJcayajJAnna nirvapet / parapAkanivRtto'sau munibhiH parikIrtitaH // paJcayajJAMstu yaH kRtvA parAnnAdupajIvati / satataM prAtarutthAya parapAkaratastu saH // gRhasthadharmavRttau yo dadAti parivarjitaH / RSibhirdharmatattvajJairapacaH saMprakIrtitaH // ' iti // yattu brahmacAryAdyannabhojane vRddhayAjJavalkya Aha - 'yatizca brahmacArI ca pakvAnnastrAminAvubhau / tayoranaM na bhoktavyaM bhuktvA cAndrAyaNaM caret // ' iti // yacca pArvazrAddhakarturanabhojane bharadvAja Aha- 'pakSe vA yadi vA mAse yasya nAznanti devatAH // bhuktvA durAtmanastasya dvijazcAndrAyaNaM caret // ' iti tadubhayamadhyabhyAsaviSayam // pUrvaparigaNitAtiriktA ye niSiddhAcaraNazIlAstadannabhojane tu --- 'nirAcArasya viprasya niSiddhAcaraNasya ca / annaM bhuktvA dvijaH kuryAdinamekamabhojanam // ' iti SaTUtriMzanmatoktaM draSTavyam / atraiva saMvatsarAbhyA 1 tathA tasyaiva bhojanaM Ga. 2 ajJAnAdbhojane kha. 3 tataH zucirbhavedvipraH paJcagavyaM pibennaraH iti Ga. 4 dvijazcAndrAyaNaM carediti Ga. 5 paJcayajJAnsvayaM kRtvA parAnnamupajIvati Ga. For Private And Personal Use Only Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 462 yAjJavalkyasmRtiH / [ prAyazcittAdhyAyaH se patriMzanmata evoktam- 'upapAtakayuktasya abdamekaM nirantaram / annaM bhuktvA dvijaH kuryAtparAkaM tu vizodhanam // ' iti / idaM cAbhakSyabhakSaNaprAyazcittakANDa gatamavizeSoditavratakadambakaM hi dvijAgryasyaiva / kSatriyAdInAM tu pAdapAdahAnyA bhavati / 'vipre tu sakalaM deyaM pAdonaM kSatriye smRtam / vaizye'dhaM pAdaekastu zudvajAtiSu zasyate // ' iti viSNusmaraNAt // 1 ityabhakSyabhakSaNaprAyazcittaprakaraNam // nimittaparigaNanavelAyAmupapAtakAnantaraM jAtibhraMzakarAdIni parigaNitAni tatra prAyazcittAnyucyante / tatra manuH ( 11 / 124 - 125 ) - ( jAtibhraMzakaraM karma kRtvAnyatamamicchayA / caretsAntapanaM kRcchraM prAjApatyamanicchayA // saMkarA - pAtrakRtyAsu mAsaM zodhanamaindavam / malinIkaraNIyeSu taptaH syAdyAvakakhyaham // ' iti / anyatamamiti sarvatra saMbadhyate / yamenApyatra vizeSa uktaH - 'saMkarIkaraNaM kRtvA mAsamaznAti yAvakam / kRcchrAtikRcchramathavA prAyazcittaM samAcaret // apAtrIkaraNaM kRtvA taptakRcchreNa zudhyati // zItakRcchreNa vA zuddhirmahAsAntapanena vA / malinIkaraNIyeSu taptakRcchraM vizodhanam // ' iti // bRhaspatinApi jAtibhraMzakare vizeSa uktaH - 'brAhmaNasya rujaH kRtvA rAsabhAdipramApaNam / ninditebhyo dhanAdAnaM kRcchrArdhaM vratamAcaret // ' iti / eteSAM ca jAti aMzakarAdiprAyazcittAnAM manvAdyuktAnAM jAtizaktyAdyapekSayA viSayo vibhajanIyaH / evaM yogIndrahRdgatama bhakSyabhakSaNAdiprAyazcittaM saMkSepato darzitam // 289 // adhunA prakRtamanusarAmaH - 'mahApAtakamatipAtakamanupAtakamupapAtakaM prakIrNakamiti paJcavidhaM pApajAtamuktam / tatra caturvidhaprAyazcittamabhidhAya kramaprApte prakIrNake prAyazcittamAha prANAyAmI jale snAtvA kharayAnoSTrayAnagaH / nagnaH snAtvA ca bhuktvA ca gatvA caiva divA striyam // 290 // kharayuktaM yAnaM kharayAnam / uSTrayuktaM yAnamuSTrayAnaM rathagatryAdi tenAdhvagamanaM kRtvA digambaraH artvAbhyavahRtya divA vAsare ca nijAGganAsaMbhogaM kRtvA ca taDAgataraGgiNyAdAvavagAhya kRtaprANAyAmaH zudhyati / idaM ca kAmakAraviSayam / ( 11201 ) - ' uSTrayAnaM samAruhya kharayAnaM tu kAmataH / sevAsA jalamAlutya prANAyAmena zudhyati // ' iti manusmaraNAt / akAmataH snAnamAtraM kalpyam / - sAkSAtkharArohaNe tu dviguNAvRttiH kalpanIyA / tasya gurutvAt // 290 // guruM huMkRtya tvaMkRtya vipraM nirjitya vAdataH / badhvA vA vAsasA kSipraM prasAdyopavaseddinam // 299 // kiMca / guruM janakAdikaM tvaM kRtya tvamevamAttha tvayaivaM kRtamityekavacanAntayuSma1 snAtvA tu vipro digvAsA iti pAThaH. For Private And Personal Use Only Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prAyazcittaprakaraNam 5] mitAkSarAsahitA / cchabdoccAraNena nirbhaya vipraM vA jyAyAMsaM samaM kanIyAMsaM vA sakrodhaM huM tUSNImAstra, huM mA bahuvAdIH, ityevamAkSipya jalpavitaNDAbhyAM jayaphalAbhyAM vipraM nirjitya kaNThe vAsasA mRdusparzanApi badhvA kSipraM pAdapraNipAtAdinA prasAdya krodhaM tyAjayitvA dinamupavaset / anaznankRtsnaM vAsaraM nayet // yattu yamenoktam'vAdena brAhmaNaM jitvA praayshcittvidhitsyaa| trirAtropoSitaH snAtvA praNipatya prasAdayet // ' iti tadabhyAsaviSayam // 291 // vipradaNDodyame kRcchrastvatikRcchro nipaatne| kRcchAtikRcchro'sRkpAte kucchro'bhyantarazoNite // 292 // viprajighAMsayA daNDAdyudyame kRcchraH zuddhihetuH / nipAtane tADane atikRcchraH / asRkpAte rudhirasrAvaNe punaH kRcchrAtikRcchraH / abhyantarazoNite'pi kRcchraH zuddhi hetuH // bRhaspatinApyatra vizeSa ukta:--'kASThAdinA tADayitvA tvabhede kRcchramAcaret / asthibhede'tikRcchraH syAtparAkastvaGgakartane // ' iti / pAdaprahAre tu yama Aha-pAdena brAhmaNaM spRSThA praayshcittvidhitsyaa| divasopoSitaH snAtvA praNipatya prasAdayet // ' iti // manunA tvanyAni prakIrNakaprAyazcittAni darzitAni (111202)-'vinAdbhirapsu vApyAtaH zArIraM saMniSevya tu / sacailo bahirAplutya gAmAlabhya vizudhyati // ' iti / vinAdbhirityasaMnihitAsvapItyarthaH / zArIraM mUtrapurISAdi / idamakAmaviSayam / kAmatastu-'Apadgato vinA toyaM zArIraM yo niSevate / ekAhaM kSapaNaM kRtvA saicailo jalamAvizet // ' iti yamoktaM veditavyam // yattu sumantuvacanam-'apasvagnau vA mehatastaptakRcchram' iti tadanAta viSayamabhyAsaviSayaM vA // nityazrItAdikarmalope tu manurAha (11203)-'vedoditAnAM nityAnAM karmaNAM samatikrame / snAtakavratalope ca prAyazcittamabhojanam // ' iti / zrauteSu darzapaurNamAsAdikarmaSu smAteSu cAnityahomAdipu pratipadokteSTyAdiprAyazcittairupavAsasya samuccayaH / snAtakatratAni ca-'na jIrNamalavadvAsA bhavecca vibhave sati' ityevamAdIni prAguktAni / snAtakavratamadhikRtya RtunApyuktam-'eteSAmAcArANAmekaikasya vyatikrame gAyatryaSTazataM japyaM kRtvA pUto bhavati' iti // paJcamahAyajJAkaraNe tu bRhaspatirAha-'anivartya mahAyajJAnyo bhuGkte pratyahaM gRhI / anAturaH sati dhane kRcchrArdhena vizudhyati // AhitAgnirupasthAnaM na kuryAdyastu parvaNi / Rtau na gacchedbhAyA~ vA so'pi kRcchrArdhamAcaret // ' iti // dvitIyAdibhAryoparame tu devala Aha-'mRtAM dvitIyAM yo bhAyA~ dahedvaitAnikAgnibhiH / jIvantyAM prathamAyAM tu surApAnasamaM hi tat // ' iti / svabhAryAbhizaMsane tu yama Aha-'svabhAryAM tu yadA krodhAdagamyeti naro vadet / prAjApatyaM caredvipraH / kSatriyo divasAnava // SaDAnaM tu caredvaizyastrirAtraM zUdra Acaret // ' iti // 1 'kRccho'lpatarazoNite' iti pAThAntare'lpatarazoNite'pi kRcchraH zuddhiheturiti jJeyam. 2 'sacela slAnamAcaret' Ga. yA0 42 For Private And Personal Use Only Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 464 yaajnyvlkysmRtiH| [prAyazcittAdhyAyaH astrAnabhojanAdau hArIta Aha--'vahankamaNDaluM riktamasnAto'znaMzca bhojanam / ahorAtreNa zuddhiH smAdinajapyena caiva hi // ' iti // ekapatayupaviSTAnAM snehAdinA vaiSamyeNa dAnAdau yama Aha-'na patayAM viSamaM dadyAnna yA. ceta na jApayet / yAcako dApako dAtA na vai svargasya gAminaH // prAjApatyena kRcchreNa mucyate karmaNastataH // nadIsaMkramahantuzca kanyAvighnakarasya ca // same viSamakartuzca niSkRtirnopapadyate // trayANAmapi caiteSAM pratyApaittiM ca mArgatAm / bhaikSalabdhena cAnnena dvijazcAndrAyaNaM caret // ' iti / saMkrama udakAvataraNamArgaH / same viSamakartA pUjAdau // indradhanurdarzanAdAvRSyazRGga Aha-'indracApaM palAzAgniM yadanyasya pradarzayet / prAyazcittamahorAtraM dhanurdaNDazva dakSiNA // ' patitAdisaMbhASaNe tu gautama Aha-'na mlecchAzucyadhArmikaiH saha saMbhASeta saMbhASya puNyakRto manasA dhyAyet / brAhmaNena saha vA saMbhASeta talpAnadhanalA. bhavadhe pRthagvarSANi' iti / bhAryAnadhanAnAM lAbhasya vadhe vighnakaraNe pratyekaM saMvatsaraM prAkRtaM brahmacaryam // tathA-'brahmasUtraM vinA viNmUtrotsargAdau smRtyantare prAyazcittamuktam'-'vinA yajJopavItena yadhucchiSTo bhveddvijH| prAyazcittamahorAtraM gAyatryaSTazataM tu vA // ' tatra UocchiSTe upavAsaH adharocchiSTasyodakapAnAdiSu gAyatrIjapa iti vyavasthA / akAmatastu-'pibato mehatazcaiva bhuJjato'nupavItinaH / prANAyAmatrikaM pavaM naktaM ca tritayaM kramAt // ' iti smRtyantaroktaM draSTavyam // bhuktvA zaucAcamanamakRtvotthAne tu- 'yadyuttiSThatyanAcAnto bhuktvA vAnazanAttataH / sadyaH snAnaM prakurvIta so'nyathA patito bhavet // ' iti smRtyantaroktaM draSTavyam // caurAdyutsargAdau vasiSTha Aha-'daNDotsarge rAjaikarAtramupavasetrirAtraM purohitaH kRcchramadaNDyadaNDane purohitasvirAnaM rAjA kunakhI zyAvadantazca kRcchre dvAdazarAtraM caritvoddhareyAtAm' iti / uddhareyAtAM kutsitAnAM dantAnAM nakhAnAM coddharaNaM kuryAtAmityarthaH / stenapatitAdipatibhojane tu mArkaNDeya Aha-'apAteyasya yaH kazcitpatau bhute dvijottamaH / ahorAtropito bhUtvA paJcagavyena zuddhyati // ' iti // nIlIviSaye tvApastamba Aha-'nIlIraktaM yadA vastraM brAhmaNo'GgeSu dhArayet / ahorAtroSito bhUtvA paJcagavyena zuddhyati // romakUpairyadA gacchedraso nIlyAstu kasyacit / triSu varNeSu sAmAnyaM taptakRcchre vizodhanam // pAlanaM vikrayazcaiva tadvRtyA copajIvanam / pAtanaM ca bhavedviprastribhiH kRcchreya'pohati // nIlIdAru yadA bhindyAdrAhmaNasya zarIrataH / zoNitaM dRzyate yatra dvijazcAndrAyaNaM caret // strINAM krIDArthasaMbhoge zayanIye na duSyati // ' iti / bhRguNApyuktam-'strIyatA zayane nIlI brAhmaNasya na duSyati / nRpasya vRddhau vaizyasya parvavajyaM vidhAraNam' iti // tathA vastravizeSakRtazca pratiprasavaH-'kambale paTTasUtre ca nIlIrAgo na duSyati // ' iti smaraNAt // brahmatarunirmitakhaTvAdhArohaNe zaGkha Aha 1 niSkRtina vidhIyate iti pAThaH. 2 prAjApatyaM tu mArgaNamiti pAThaH. 3 trivarNeSu ca sAmAnyaM Ga. 4 bhavedvipre tribhiH Ga, For Private And Personal Use Only Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prAyazcittaprakaraNam 5 ] mitAkSarAsahitA / 'adhyasya zayanaM yAnamAsanaM pAduke tathA / dvijaH palAzavRkSasya trirAtraM tu vratI bhavet // kSatriyastu raNe pRSThaM dattvA prANaparAyaNaH / saMvatsaraM vrataM kuryAcchitvA vRkSaM phalapradam // dvau vipro brAhmaNAgnI vA dampatI godvijottamau / antareNa yadA gacchetkRcchre sAntapanaM caret // homakAle tathA dohe svAdhyAye dArasaMgrahe / antareNa yadA gaccheTijazcAndrAyaNaM caret // ' iti / dohe sAnnAyyAdyaGgabhUte / etaccAbhyAsaviSayam / sacchidrAdityAdyariSTadarzanAdau zaGkha Aha-'duHsvamAriSTadarzanAdau ghRtaM suvarNaM ca dadyAt' iti // __ kvaciddezavizeSagamane'pi devala Aha-sindhusauvIrasaurASTrAMstathA pratyantavAsinaH / aGgavaGgakaliGgAndhrAn gatvA saMskAramarhati // ' etaca tIrthayAtrAvyatirekeNa draSTavyam // svapurISadarzanAdau yama Aha-'pratyAdityaM na meheta na pazyedAtmanaH zakRt / dRSTvA sUrya nirIkSeta gAmagniM brAhmaNaM tathA // ' iti / zaGkho'pyAha-pAdapratapanaM kRtvA kRtvA vahnimadhastathA / kuzaiH pramRjya pAdau tu dinamekaM vratI bhavet // ' iti // kSatriyAdyupasaMgrahaNe hArIta Aha-'kSatriyAbhivAdane'horAtramupavaset, vaizyAbhivAdane dvirAtram, zUdrasyAbhivAdane trirAtramupavAsaH' iti // tathA 'zayyArUDhe pAdukopAnahAropitapAdocchiSTAndhakArasthazrAddhakRjapadevapUjAniratAbhivAdane trirAtramupavAsaH syAdanyatra nimatritenAnyatra bhojane'pi trirAtram' iti // samitpuSpAdihastasyAbhivAdane'pyetadeva-'samitpuSpakuzAjyAmbumRdanAkSatapANikam / japaM homaM ca kurvANaM nAbhivAdeta vai dvijam // ' ityApastambIye japAdibhiH samabhivyAhArAt / abhivAdakasyApIdameva prAyazcittam-'nodakumbhahasto'bhivAdayet na bhaikSaM carana puSpAjyAdihasto nAzucirna japanna devapitRkArya kurvanna zayAnaH' iti tasyApi zaGkhana pratiSedhAt / evamanyAnyapi vacAMsi smRtyantarato'nveSyANi granthagauravabhayAdatra na likhyante // 292 // iti prakIrNakaprAyazcittaprakaraNam / nimittAnAmAnantyAtprativyaktiprAyazcittasya vaktumazakyatvAtsAmAnyenopadiSTAnupadiSTaviSaye prAyazcittavizeSajJAnArthamidamAha dezaM kAlaM vayaH zaktiM pApaM cAvekSya ytntH| prAyazcittaM prakalpyaM syAdyatra coktA na niSkRtiH // 293 // yaduktaM prAyazcittajAtaM vakSyamANaM vA taddezAdikamavekSya yathA kartuH prANavipattirna bhavati tathA viSayavizeSe kalpanIyam / itarathA pradhAnanivRttiprasaGgAt / tathAca vakSyati-'vAyubhakSo divA tiSThantrAtriM nItvApsu sUryadRk' iti, tatra yadi himavagirinikaTavartinAmurdakavAsa upadizyate atizItAkulite vA zizirAdikAle tadA prANaviyogo bhavediti taddezakAlaparihAreNodekavAsaH kalpanI. yH| tathA vayovizeSAdapi yadi navativArSikAderapUrNadvAdazavArSikasya vA dvAda1 aGgavaGgakaliGgAMzca. 2 prAyazcittanimittasya kha. 3 udavAsa Ga. 4 dvAdazavArSikAdikaM Ga. For Private And Personal Use Only Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yaajnyvlkysmRtiH| [prAyazcittAdhyAyaH zAbdikaM prAyazcittamupadizyate tadA prANA vipadyeraniti tato'nyavayaske tatprAyazcittaM kalpyam / ataeva smRtyantare 'kvacidadhaiM kvacitpAdaH' iti vRddhAdiSu prAyazcittasya hAso'bhihitaH tacca prAkprapaJcitam / tathA dhanadAnatapazcaraNAdizakyapekSayA ca nahi nirdhanasya pAtre dhanaM vA paryAptamityAdyupapadyate / tathodriktapi. ttAdervA parAkAdikaM nApi strIzUdrAdejapAdikaM / ataeva 'gajAdInAmazaknuvan / dAnaM dAtuM caretkRcchramekaikasya vizuddhaye' ityuktam / tathA 'prAyazcittAdhamarhanti striyo rogiNa eva ca' iti tapasyazaktasya smRtyantare prAyazcittasya hAso'bhihitaH / tathA pApaM ca mahApAtakAdirUpeNa sapratyayApratyayasakRdabhyAsAdirUpeNa cAvekSya yatnataH sakaladharmazAstraparyAlocanayA prAyazcittaM kalpanIyam / tatrAkAmato yadvihitaM tadeva kAmakRte dviguNaM kAmato'bhyAse caturguNamityevaM smRtyantarAnusAreNa kalpanIyam / tathA-'mahApApopapApAbhyAM yo'bhizaMsenmRSA param / abbhakSo mAsamAsIta' ityuktaM, tatra mahApApopapApayostulyaprAyazcittasyAyuktatvAnmahApApApekSayopapAtake mAsikavratasya hAsaH kalpanIyaH / yatra ca hasitajRmbhitAkanditAsphAlanAdinAkasmAtkuryAttathA / 'nodanvato'mbhasi nAyAnna ca zmazvAdi kartayet / antarvatyAH patiH kurvannaprajA bhavati dhruvam // ' ityAdau prAyazcittaM nopadiSTaM tatrApi dezAdyapekSayA prAyazcittaM kalpyam // nanu kiMcidapi nimitta jAtamanuktaniSkRtikamupalabhyate-'prANAyAmazataM kArya sarvapApApanuttaye / upapAtakajAtAnAmanAdiSTasya caiva hi // ' ityanuktanipkRtipvapi prAyazcittasya vakSya. mANatvAt // gautamenApyetAnyevAnAdeze vikalpena kriyerannityekAhAdayaH pratipAditAH / ucyate / satyamastyeva sAmAnyataH prAyazcittopadezastathApi sarvatra dezakAlAdInAmapekSitatvAdastyeva kalpanAvasaraH / naca hasitAdiSu sarvatra prA. NAyAmazataM yuktam / nimittasya laghutvAt / ataH pApApekSayA hAsaH kalpanIyaH prAyazcittAntaraM vA / nanu kathaM pApasya laghutvaM yena prAyazcittasya hrAsakalpanA syAt / naca prAyazcittAlpatvAditi vAcyam / anuktaniSkRtitvAdeva / satyam / kiMtu arthavAdasaMkIrtanAdbuddhipUrvAbuddhipUrvAnubandhAdyapekSayA ca subodha eva doSasya gurulghubhaavH| tathA daNDahAsavRddhyapekSayA ca prAyazcittagurulaghubhAvaH / yathA brAhmaNAvagoraNAdau sa. jAtIyaviSaye prAjApatyAdikamuktam, tatra yadAcAnulomyena prAtilomyena vAvagoraNAdi kriyate, yadA vA mUrdhAvasiktAdibhistadA daNDasya tAratamyadarzanAdeva doSAlpatvamahattvAvagamAtprAyazcittasyApi guruladhubhAvaH kalpanIyaH / darzitazca daNDasya gurulaghubhAvaH 'prAtilomyApavAdeSu dviguNastriguNo damaH' ityAdinA // 293 // ___ evaM mahApAtakAdibhiH patitasya prAyazcittamuktaM, yastvauddhatyAdetanna cikIrSati tasya kiM kAryamityata Aha dAsIkumbhaM bahirgAmAninayeransvavAndhavAH / patitasya bahiH kuryuH sarvakAryeSu caiva tam // 294 // 1 jRmbhitAsphoTanAni Ga, 2 darzanAghoSAlpatva kha. For Private And Personal Use Only Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prAyazcittaprakaraNam 5] mitAkSarAsahitA / 467 jIvata eva patitasya ye svA jJAtayo bAndhavAH pitRmAtRpakSAste sarve saMnipatya dAsI preSyA tayA sapiNDAdipreSitayA AnItamapA pUrNa kumbhaM ghaTaM maamaavhininyeyuH| etaccaturthyAdiriktAtithiSvahnaH paJcame bhAge gurvAdisaMnidhau kAryam / ( 111182 )-'patitasyodakaM kArya sapiNDaibarbAndhavairbahiH / nindite'hani sAyAhne jJAtya'tviggurusannidhau // ' iti manusmaraNAt // athavA dAsyeva sapiNDAdiprayuktA ninayet yathAha manuH (111183 )-'dAsI ghaTamapAM pUrNa paryasyetpretavatpadA / ahorAtramupAsIranAzaucaM bAndhavaiH saha // ' iti / pretavaditi dakSiNAmukhApasavyayoH prAtyartham / tacca ninayanamudakapiNDadAnAdipretakriyottarakAlaM draSTavyam / tasya vidyAguruyonisaMbandhAzca saMnipatya sarvANyudakAdIni pretakarmANi kuryuH pAtraM cAsya viparyasyeyuH / dAsaH karmakaro vA'vakarAt pAtramAnIya dAsIghaTAt pUrayitvA dakSiNAbhimukhaH padA viparyasyet amumanudakaM karomi iti nAmagrAhaM taM sarve'nvAlabheran prAcInAvItino muktazikhA vidyAguravo yonisaMbandhAzca vIran apa upaspRzya grAmaM pravizeyuH' iti gautamasmaraNAt / ayaM ca tyAgo yadi bandhubhiH preryamANo'pi prAyazcittaM na karoti tadA draSTavyaH / tasya gurorbAndhavAnAM rAjJazca samakSaM doSAnabhikhyApyAnubhASya punaH punarAcAraM labhasveti, sa yadyevamapyanavasthitamatiH syAttato'sya pAtraM viparyasyediti zaGkhasmaraNAt / tatastaM labdhodakaM patitaM sarvakAryeSu saMbhASaNasahAsanAdiSu bahiH kuryurvarjayeyuH / tathAca manuH (11|184)-'nivrterNsttstsmaatsNbhaassnns. hAsane / dAyAdhasya pradAnaM ca yAtrAmeva ca laukikIm // ' iti // yadi snehAdinA saMbhASaNaM karoti tadA prAyazcittaM kAryam / ata ardhvaM tena saMbhASya tiSThedekarAnaM japansAvitrImajJAnapUrva jJAnapUrva cetrirAtrami' ti // 294 // yadA tu bandhutyAgAdanyathA vA jAtavairAgyaH prAyazcittaM ca kRtaM tadA kiM kAryamityata Aha caritavrata AyAte ninayeranavaM ghaTam / / jugupserana cApyenaM saMvaseyuzca sarvazaH // 295 // kRtaprAyazcitte bandhusamIpaM punarAyAte tatsapiNDAdhAstena sahitA navaM anupahataM ghaTaM udakapUrNa ninayeyuH / etacca ninayanaM puNyahUdAdisnAnottarakAlaM drssttvym| ( 11186 )-'prAyazcitte tu carite pUrNa kumbhamapAM navam / tenaiva sArdhaM prA. syeyuH snAtvA puNye jalAzaye // ' iti manusmaraNAt |gautmen tu vizeSa uktaH'yastu prAyazcittena zuddhyettasmin zuddha zAtakumbhamayaM pAtraM puNyatamAt idAtpUrayitvA sravantIbhyo vA tata enamapa upasparzayeyurathAsmai tatpAtraM dadhustarasaMpratigRhya japet 'zAntA dyauH zAntA pRthivI zAntaM zivamantarikSaM yo rocanastamiha gRhAmi' ityetairyajurbhiH pAvamAnIbhistarasamandIbhiH kUSmANDaizcAjyaM juhuyAddhiraNyaM dadhAnAM cAcAryAya / yasya tu prANAntikaM prAyazcittaM sa mRtaHzuddhyedetadeva zAntyu1 bAndhavaiH saha Ga. 2 vipariSiMceyuH Ga. For Private And Personal Use Only Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yaajnyvlkysmRtiH| [prAyazcittAdhyAyaH dakaM sarveSUpapAtakeSu' iti // tata enaM kRtaprAyazcittaM te naiva kutsayeyuH / tathA sarvakAryeSu krayavikrayAdiSu tena saha saMvyavahareyuH // 295 // pUrvoktasya patitaparityAgAdividharatidezamAha patitAnAmeSa eva vidhiH strINAM prakIrtitaH / .vAso gRhAntike deyamannaM vAsaH sarakSaNam // 296 // ya eva puruSANAM parityAge piNDodakadAnavidhiH kRtaprAyazcittAnAM parigraha vidhizca sa eva strINAmapi patitAnAM veditavyaH / iyAMstu vizeSaH / patitAbhyo'pi tAbhyaH strIbhyaH kRtodakAdikarmabhyo vAsastRNaparNamayaM kuTIgRhakaM pradhAnagRhasamIpe deyam / tathA prANadhAraNamAtramannaM malinaM ca vastraM punaH purupAntaroesoganivAraNasahitaM deyam // 296 // nanu kAH patitAstA yAsAmayaM parityAgavidhirityata Aha nIcAbhigamanaM garbhapAtanaM bhartahiMsanam / vizeSapatanIyAni strINAmetAnyapi dhruvam // 297 // hInavarNagamanaM garbhapAtanamabrAhmaNyA api bhartuH abrAhmaNasyApi hiMsanamityetAni strINAmasAdhAraNAni patananimittAni / apizabdAtpuruSasya yAni patananimittAni mahApAtakAtipAtakAnupAtakAnyabhyastAni copapAtakAdIni tAnyapi strINAM dhruvaM nizcitaM patanakAraNAni bhavanti / ataeva zaunakaH-'puruSasya yAni patananimittAni strINAmapi tAnyeva brAhmaNI hInavarNasevAyAmadhikaM patati' iti // yattu vasiSThemoktam-'trINi striyAH pAtakAni loke dharmavido viduH / bharturvadho bhrUNahatyA svasya garbhasya pAtanam // ' iti bhrUNahatyAgrahaNaM kRtaM tat dRSTAntArthaM na punaritareSAM mahApAtakAdInAM patanahetutvanirAsArtham / yadapi tenaiva'catavastu parityAjyAH ziSyagA gurugA ca yaa| patighnI ca vizeSeNa juGgitopagatA ca yA // ' iti / catasRNAmeva parityAga ityuktaM tasyApi tAsAM prAyazcittamacikIrSantInAM madhye catasRNAmeva ziSyagAdInAM cailAnagRhavAsAdijIvanahetutvAdyucchedena tyAgaM kuryAncAnyAsAmityabhiprAyaH / atazcAnyAsAM patitAnAM prAyazcittamakurvatInAmapi 'vAso gRhAntike deya'mityAdikaM kartavyamityavagamyate // 297 // 'jugupseranna cApyenaM saMvizeyuzca sarvaza' ityasyApavAdamAha zaraNAgatabAlastrIhiMsakAnsaMvasena tu / cIrNavratAnapi sataH kRtaghnasahitAnimAn // 298 // zaraNAgatAdivyApAdanakAriNaH kRtaghnasahitAnprAyazcittena kSINadoSAnapi na saMvyavaharediti vAcaniko'yaM pratiSedhaH, kimiti vacanaM na kuryAt, nahi vacanasyAtibhAro'sti, atazca yadyapi vyabhicAriNInAM vadhe'lpIya eva prAyazcittaM tathApi vAcaniko'yaM saMvyavahArapratiSedhaH // 298 / / For Private And Personal Use Only Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prAyazcittaprakaraNam 5] mitaakssraashitaa| evaM prasaGgena strISu vizeSamabhidhAya prakRta eva caritavratavidhI vizeSamAha ghaTe'pavarjite jJAtimadhyastho yavasaM gavAm / pradadyAtprathamaM gobhiH satkRtasya hi sakriyA // 299 // ghaTe'pavarjite hradAduddhRtya pUrNe kumbhe'vaninIte'sau caritavrataH sapiNDAdimadhyastho gobhyo yavasaM dadyAt / tAbhiH prathamaM satkRtasya pUjitasya pazcAjjJAtibhiH sakriyA kaaryaa| gobhizca tasya satkArastahattayavasabhakSaNameva / yadi gAvastaddattaM yavasaM na gRhNIyustarhi punaH prAyazcittamanutiSThet / yadAha hArItaH-'svazirasA yavasamAdAya gobhyo dadyAdyadi tAH pratigRhNIyurathainaM pravartayeyuH' itarathA netyabhipretam // 299 // mahApAtakAdipaJcavidhe'pi doSagaNe prAtisvikavatasaMdohamabhidhAyAdhunA sakalavatasAdhAraNaM dharmamAha vikhyAtadoSaH kurvIta parSado'numataM vratam / / yo doSo yAvatkartRsaMpAdhastato'nyairvikhyAto vijJAto doSo yasyAsau parSadupadiSTaM vrataM kuryAt / yadyapi svayaM sakalazAstrArthavicAracaturastathApi parSasamIpamupagamya tayA saha vicArya tadanumatameva kuryAt / tadupagamane cAGgirasA vizeSa ukta:--'kRte niHsaMzaye pApe na bhujItAnupasthitaH / bhuJjAno vardhayetpApaM yAvannAkhyAti parSadi // sacailaM vAgyataH snAtvA klinnavAsAH smaahitH| parSadAnumatastattvaM sarva vikhyApayennaraH / vratamAdAya bhUyopi tathA snAtvA vrataM caret // ' iti // vikhyApanaM ca parSadakSiNAdAnAnantaraM kAryam / yathAha parAzaraH-pApaM vikhyApayetpApI dattvA dhenuM tathA vRpam' iti / etaccopapAtakaviSayam / mahApAtakAdiSvadhikaM kalpyam / yattuktam-'tasmAdvijaH prAptapApaH sakRdAplutya vAriNi / vikhyApya pApaM parSayaH kiMcihattvA vrataM caret // ' iti tatprakIrNakaviSayam / parSasvarUpaM ca manunA darzitam-'vidyo haitukastarkI nairukto dharmapAThakaH / trayazcAzramiNaH pUrve parSadeSA dazAvarA // ' haituko mImAMsArthAditatvajJaH / tarkI nyAyazAstrakuzalaH / tathAnyadapi parSadvayaM tenaiva darzitam-'Rgvedavidyajurvicca sAmavedavideva c| aparA parSadvijJeyA dharmasaMzayanirNaye // ' iti / tathA-'aiko'pi vedaviddharma yaM vyavasyetsamAhitaH / sa jJeyaH paramo dharmoM nAjJAnAmudito'yutaiH // ' iti / AsAM ca parSadAM saMbhavApekSayA vyavasthA mahApAtakAdyapekSayA vA // yattu smRtyantare'bhihitam-'pAtakeSu zataM parSasahasraM mahadAdiSu / upapApeSu paJcAzatsvalpaM svalpe tathA bhavet // ' iti, tadapi mahApAtakAdidoSAnusAreNa parSado gurulaghubhAvapratipAdanaparaM na punaH saMkhyAniyamArtham / manvAdimahAsmRtivirodhaprasaGgAt // tathA devalena cAna vizeSo darzitaH 1 vikhyAtapApaM vaktRbhya iti Ga. 2 nirukto Ga. 3 eko'pi dharmaviddharmamiti pAThaH. For Private And Personal Use Only Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 470 yAjJavalkyasmRtiH / [ prAyazcittAdhyAyaH svayaM tu brAhmaNA brUyuralpadoSeSu niSkRtim / rAjA ca brAhmaNAzcaiva mahatsu ca parIkSitam // ' iti teyA ca parSadA avazyaM vratamupadeSTavyam --' bhArtAnAM mArgamANAnAM prAyazcittAni ye dvijAH / jAnanto na prayacchanti te yAnti samatAM tu taiH // ' ityaGgiraH smaraNAt / tayA parSadA jJAsyaiva vratamupadeSTavyam - 'ajJAtvA dharmazAstrANi prAyavittaM dadAti yaH / prAyazcittI bhavetpUtaH kilbiSaM parSadaM vrajet // ' iti vasiSThasmaraNAt // kSatriyAdInAM tu kRtainasAM dharmopadeze vizeSo'GgirasA darzitaH -- 'nyAyato brAhmaNaH kSipraM kSatriyAdeH kRtainasaH / antarA brAhmaNaM kRtvA vrataM sarvaM samAdizet / tathA zUdraM samAsAdya sadA dharmapuraHsaram / prAyazcittaM pradAtavyaM japahomavivarjitam // ' iti / tatra ca yAgAdyanuSThAnazIlAnAM japAdikaM vAcyam / itareSAM tu tapaH / 'karmaniSThAstaponiSThAH kadAcitpApamAgatAH / japahomAdikaM tebhyo vizeSeNa pradIyate // ye nAmadhArakA viprA mUrkhA dhanavivarjitAH / kRcchracAndrAyaNAdIni tebhyo dadyAdvizeSataH // ' iti prakAzaprAyazcittaprakaraNam / atha rahasyaprAyazcittam / 'vyAkhyAya khyAtaduritazAtanIM vratasaMtatim / rahaH kRtAghasaMdohahAriNIM vyAharanmuniH // ' tatra prathamaM sakala rahasyavratasAdhAraNaM dharmamAha - anabhikhyAtadoSastu rahasyaM vratamAcaret // 300 // kartRvyatiriktairanabhikhyAto doSo yasyAsau rahasyamaprakAzaM prAyazcittamanutiSThet / ataH strIsaMbhogAdau tasyA api kArakatvAt taditarairavijJAtadoSasya rahasyavratamiti mantavyam / atra yadi kartA svayaM dharmazAstrakuzalastadA parasminnavibhAvya svanimittocitaM prAyazcittamanutiSThet / yastu svayamanabhijJo'sau kenacidraho brahmahatyAdikaM kRtaM tatra kiM rahasyaprAyazcittamityanyavyAjenAvagamya rahovratamanutiSThet / ataeva strIzUdrayorapyamunaiva mArgeNa rahasyavratajJAnasiddheradhikArasiddhiH / naca vAcyaM rahasyavratAnAM japAdipradhAnatvAdavidyayozva strIzUdrayostadanupapatteranadhikAra iti / yato'naikAntato rahasyavratAnAM japAdipradhAnatvam / dAnAderapyupadezAt gautamoktaprANAyAmAderapi saMbhavAcca / itareSAmapi mantradaivatarSicchandaHparijJAnamAtramevAdhikAropayogi na tvanyaviSayam / nahi taDAganirmANAdau jyotiSTomAdiviSayiNI pratipattirupayujyate / devatAdiparijJAnaM tvavazyamapekSaNIyam / - ' aviditvA RSiM chando daivataM yogameva ca / yo'dhyApayejjapedvApi pApIyAJjAyate tu saH // ' iti vyAsasmaraNAt // atrApyAhAravizeSAnuktau payaHprabhRtayaH, kAlavizeSAnukttau saMvatsarAdayaH, dezavizeSAnuktau ziloccayAdayo gautamAdyabhihitAH prakAzaprAyazcittavadanveSaNIyAH // 300 // I 1 tathAca parSadA kha. 2 tathAca kha. For Private And Personal Use Only Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org mitAkSarAsahitA / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prAyazcittaprakaraNam 5 ] evaM sakalarahasyasAdhAraNadharmamabhidhAya prakAzaprAyazcittavadrahmahatyAdikrameNaiva rahasyaprAyazcittAnyAha - 471 trirAtropoSito jalvA brahmahA laghamarSaNam / antarjale vizudhyeta devA gAM ca payasvinIm // 301 // trirAtramupoSito'ntarjale'ghamarSaNena maharSiNA dRSTaM sUktaM aghamarSaNaM 'RtaM ca satyaM ca' iti tRcamAnuSTubhaM bhAvavRttadevatAkaM jahavA trirAtrAnte payasvinIM gAM dattvA brahmahA vizudhyati / japazcAntarjale nimagnena trirAvartanIyaH / yathAha sumantuH - 'devadvijaguruhantApsu nimagno'ghamarpaNaM sUktaM trirAvartayet / mAtaraM bhaginIM gatvA mAtRSvasAraM spAM sakhIM vAnyadvo'gamyAgamanaM kRtvA'ghamarSaNamevAntarjale trirAvartya tadetasmAtpUto bhavati' iti / etaccAkAmakAraviSayam / yattu manunoktam (11 / 248 ) - ' savyAhRtipraNavakAH prANAyAmAstu SoDaza / api bhrUNahaNaM mAsAtpunantyaharahaH kRtAH // ' iti, tadapyasminneva viSaye godAnAzaktasya veditavyam / yattu gautamena patriMzadrAtravratamuktvoktaM ' tata eva brahmahatyA surApAnasuvarNasteyagurutalpeSu prANAyAmaiH snAto'ghamarSaNaM japet' iti tadakAmataH sakRdvadhaviSayam / yattu baudhAyanenoktam / - ' grAmAtyAcIM vodIcIM eiaguests areH zuciH zucivAsA udakAnte sthaNDilamupalipya sakRtkinnavAsAH gozakRtpUtena pANinAdityAbhimukho'ghamarSaNaM svAdhyAyamadhIyIta / prAtaH zataM madhyAhne zatamaparAhNe zataM parimitaM coditeSu nakSatreSu prasRtiyAvakaM prAznIyAt / jJAnakRtebhyo'jJAnakRtebhyazcopapAtakebhyaH saptarAtrAtpramucyate dvAdazarAtrAnmahApAtakebhyo brahmahatyAsurApAnasuvarNasteyAni varjayitvA ekaviMzatirAtreNa tAnyapi taratI'ti tatkAmakAraviSayam, akAmataH zrotriyAcAryasavanasthavadhaviSayaM vA / yattu manunoktam ( 12/258 ) -- ' araNye vA trirabhyasya prayato vedasaMhitAm / mucyate pAtakaiH sarvaiH parAkaiH zodhitastribhiH // ' iti, tatkAmataH zrotriyAdivadhaviSayamitaratra kAmato'bhyAsaviSayaM vA / yattu bRhadviSNunoktam - 'brahmahatyAM kRtvA grAmAtprAcImudIcIM vA dizamupaniSkramya prabhUtendhanenAgniM prajvAlyAghamarpaNenASTasahasramAjyAhutIrjuhuyAttata etasmAtpUto bhavati' iti, tanniguNavadhaviSayamanugrAhaka viSayaM vA / yattu yamenoktam- 'yahaM tUpavase yuktatrirahno'bhyupayannapaH / mucyate pAtakaiH sarvaistrirjapitvAghamarpaNam // ' iti tadguNavato hanturnirguNavadhaviSayaM prayojakAnumantRviSayaM vA / yattu hArItenoktam - 'mahApAtakAtipAtakAnupAtakopapAtakAnAmekatamameva saMnipAte cAghamarpaNameva trirjapet' iti tannimittakartRviSayam / evamanyAnyapi smRtivAkyAnyanviSyaivameva viSayeSu vibhajanIyAni granthagauravabhayAnna likhyante / etadeva vratajAtaM yAgastha yoSitkSatravidasvAtreyyAmAhitAgnipalyAM garbhiNyAmavijJAte ca garbhe vyApAdite turIyAMzanyUna manuSTheyam // 301 // S 1 gAM dattvA ca payaH Ga. 2 nyadvA gamanaM kha. 3 kAmato vadha kha. 4 vAsAH sakRt kha. For Private And Personal Use Only Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 472 yaajnyvlkysmRtiH| [prAyazcittAdhyAyaH prAyazcittAntaramAha lomabhyaH svAhetyathavA divasaM mArutAzanaH / jale sthitvAbhijuhuyAcatvAriMzaddhatAhutIH // 302 // athavAhorAtramupoSito rAtrAvudake vAsaM kRtvA prAtarjalAduttIrya lomabhyaH svAhetyAdyairaSTabhirmatrairekena paJcapaJcAhutaya ityevaM catvAriMzaddhRtAhutIrjuhuyAt / idaM ca pUrvoktasamAnaviSayam / udavAsasya kezabAhulyAt // 302 // kramaprAraM surApAnaprAyazcittamAha trirAtropoSito hutvA kUSmANDIbhighRtaM shuciH| surApazcatvAriMzaddhRtAhutIrityanuvartate / trirAtramupoSitaH kUSmANDIbhiH 'yaddevAdevaheDanami'tyAdyAbhiH kUSmANDadRSTAbhiranuSTubbhirmanaliGgadevatAbhigbhizcatvAriMzaddhRtAhutIrtutvA zucirbhavet / tathA baudhAyanenApyuktam-'atha kUSmANDI. bhirjuhuyAdyo'pUta evAtmAnaM manyeta yAvadAcInameno bhrUNahatyAyAstasmAnmucyate / ayonau vA retaH siktvAnyatra svamAt' iti / yattu manunA (11 // 249)-'kautsaM japtvApa ityetadvAsiSThaM ca pratItyucam / mAhitraM zuddhavatyazca surApo'pi vizudhyati // ' iti / mAsaM pratyahaM SoDazakRtvo'panaHzozucadadhaM pratistomebhiruSasaM vAsiSTham / mahitrINAmavostvetonvindraMstavAmetyeteSAmanyatamasya japa uktaH sa birAnopavAsakUSmANDahomAzaktasya veditavyaH / etaccAkAmataH paiSTyAH sakRtpAne, gauDImAdhvyostu pAnAvRttau ca veditavyam / yacca manunA ( 11||256)-'mtraiH zAkalahomIyairabdaM hutvA ghRtaM dvijaH / sa gurvapyapahantyeno japtvA nama ityucam // ' iti / saMvatsaraM pratyahaM 'devakRtasyainasaH' ityAdibhiraSTabhirmomo 'nama idugraM nama AvivAse' ityetasyA Rco vA japa uktaH sa kAmakAraviSayaH / yattu 'mahApAtakasaMyukto'nugacchedgAH samAhitaH / abhyasyAbdaM pAvamAnIbhaiMkSAhAro vizudhyati // ' iti tadabhyAsaviSayam, samuccitamahApAtakaviSayaM vA // suvarNasteyaprAyazcittamAha brAhmaNasvarNahArI tu rudrajApI jale sthitH|| 303 // brAhmaNasvarNahArI punastrirAtropoSitaH jalamadhyastho namaste rudra manyava iti zatarudriyajapayuktaH zudhyatIti // zAtAtapenAtra vizeSa uktaH-'madyaM pItvA gurudArAMzca gatvA steyaM kRtvA brahmahatyAM ca kRtvA / bhasmAcchanno bhasmazayyAzayAno rudrAdhyAyI mucyate sarvapApaiH // ' iti / japazcaikAdazakRtvaH kAryaH / ekAdazaguNAnvApi rudrAnAvartya dharmavit / mahApApairapi spRSTo mucyate nAtra saMzayaH // ' ityatrismaraNAt // yattu manunA (213250)-'sakRjavAsyavAmIyaM zivasaMkalpameva ca / suvarNamapahRtyApi kSaNAdbhavati nirmalaH // ' iti dvipaJcAzadRk1 mAsaM japtvApa ityetadvAsiSThaM ca tRcaMprati / mAhitryaM zuddha kha. For Private And Personal Use Only Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prAyazcittaprakaraNam 5] mitaakssraashitaa| 473 saMkhyAkasya 'asyavAmasthapalitasyahotuH' iti sUktasya tathA 'yajApratodUramudaitudaivam' iti zivasasaMkalpadRSTasya paRcasya vA sakRjapa uktaH so'tyantanirguNasvAmikasvarNaharaNe guNavato'pahartuSTavyaH / suvarNanyUnaparimANaviSayo'nugrAhakaprayojakavipayo vA / AvRttau tu 'mahApAtakasaMyukto'nugacchet' ityAdinoktaM draSTavyam // 303 // kramaprAptaM gurutalpagaprAyazcittamAha sahasrazIrSAjApI tu mucyate gurutlpgH| gaurdeyA karmaNo'syAnte pRthagebhiH payasvinI // 304 // gurutalpagastu sahastrazIti poDazarcasUktaM nArAyaNadRSTaM puruSadaivatyamAnuSTubhaM triSTubantaM japaMstasmAtpApAnmucyate / sahasrazIrSAjApIti tAcchIlyapratyayAdAvRttirgamyate / ataeva yamenoktam- 'pauruSaM sUktamAvartya mucyate sarvakilbiSAt' iti / AvRttau ca saMkhyApekSAyAmadhastanazlokagatA catvAriMzatsaMkhyAnumIyate / atrApi prAktanazlokagataM trirAtropoSita iti saMbadhyate / ataeva bRhadviSNuH'trirAtropoSitaH puruSasUktajapahomAbhyAM gurutalpagaH zudhyet' iti / ebhizca surApasuvarNastenagurutalpagaistribhiH pRthakpRthagasya trirAbavatasyAnte bahukSIrA gaurdayA / idamakAmaviSayam / yattu manunA (11|251)--'hvisspaantiiymbhysy natamaMha itIti ca / japtvA tu pauruSaM sUktaM mucyate gurutalpagaH // ' iti / 'haviSpAntamajaraMsvarvidaM', 'natamaMhonaduritaM', 'iti vA iti me manaH', 'sahasrazIrSe'tyeSAmanyatamasya mAsaM pratyahaM SoDazaSoDazakRtvo japa uktaH so'pyakAmaviSaya eva / kAmatastu 'mantraiH zAkalahomIyaiH' iti manUktaM draSTavyam / yattu SaTtriMzanmate'bhihitam'mahAvyAhRtibhirhomastilaiH kAryoM dvijanmanA / upapAtakazuddhyarthaM sahasraparisaMkhyayA // mahApAtakasaMyukto lakSahomena zudhyati // ' iti. tadAvRttiviSayam / yattu yamenoktam-'japedvApyasya vAmIyaM pAvamAnIrathApi vA / kuntApaM vAlakhilyAMzca nivitpraiSAnvRSAkapim // hotRrudrAnsakRjaptvA mucyate sarvapAtakaiH // ' iti tabyabhicAriNIgamanaviSayam // yAni punaH gurutalpAtidezaviSayANi tatsamAni vAtipAtakopapAtakapadAbhidheyAni teSu turIyAMzanyUnamonaM ca krameNa veditavyam / pAtakAtipAtakopapAtakamahApAtakAnAmekatame saMnipAte vA adhama Nameva trijapediti hArItoktaM vA draSTavyam / mahApAtakasaMsargiNazca sa tasyaiva vrataM kuryAditi vacanAyena saha saMsargastadIyameva prAyazcittam / naca vAcyaM atrAdhyApanAdisaMsargasyAnekakartRkasaMpAdyatvAdahasyatvAnupapattiriti / yataH satyapyanekakartRtve paradAragamanavat kartRvyatiriktatRtIyAdyaparijJAnamAtreNaiva rahasyatvam / ato bhavatyeva rahasyaprAyazcittam / evamatipAtakyAdisaMsargiNo'pi tadIyameva prAyazcittaM veditavyam // 304 // // iti mahApAtakarahasyaprAyazcittaprakaraNam // 1 SoDazaRcAM catvAriMzatsaMkhyAkajapa uktaH kha. For Private And Personal Use Only Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 474 yaajnyvlkysmRtiH| [prAyazcittAdhyAyaH kramaprAptaM govadhAdiSaTpaJcAzadupapAtakaprAyazcittamAha prANAyAmazataM kArya sarvapApApanuttaye / upapAtakajAtAnAmanAdiSTasya caiva hi // 305 // govadhAdiSaTpaJcAzadupapAtakajAtAnAmanAdiSTarahasyavratAnAM ca jAtibhraMzakarAdInAM sarveSAmapanuttaye prANAyAmAnAM zataM kAryam / tathA sarveSAM mahApAtakAdInAM prakIrNakAntAnAmapyapanuttaye prANAyAmAH kAryAH / tatra ca mahApAtakeSu catuHzatam , atipAtakeSu trizatam , anupAtakeSu dvizatamiti saMkhyAvivRddhiH kalpanIyA / prakAzaprAyazcitteSu mahApAtakaprAyazcittaturIyAMzasyopapAtakeSu vidhAnadarzanAt prakIrNakeSu ca hrAsaH kalpyaH / ataevoktaM yamena-'dazapraNavasaMyuktaiH prANAyAmaizcatuHzataiH / mucyate brahmahatyAyAH kiM punaH zeSapAtakaiH // ' iti / baudhAyanenApyatra vizeSa uktaH-'apivAkcakSuHzrotrasvadhrANamanovyatikrameSu tribhiH prANAyAmaiH zuddhyati / zUdrastrIgamanAnnabhojaneSu pRthakpRthak saptAha sapta prANAyAmAndhArayet / abhakSyAbhojyAmadhyaprAzaneSu tathA vA'paNyavikrayeSu madhumAMsaghRtatailalAkSAlavaNarasAmavarjiteSu yaccAnyadapyevaM yuktaM sthAvAdazAhaM dvAdaza dvAdaza prANAyAmAndhArayet / atha pAtakopapAtakavajyaM yaccApyanyadapyevaM yuktaM syAdardhamAsaM dvAdaza dvAdaza prANAyAmAndhArayet upapAtakapatanIyavarja yaccApyanyadevaM yuktaM syAnmAsaM dvAdazArdhamAsAn dvAdazadvAdaza prANAyAmAndhArayet / anyapAtakavayaM yaccAnyadapyevaM yuktaM dvAdaza ardhamAsAn dvAdaza prANAyAmAn dhArayet / atha pAtakeSu saMvatsaraM dvAdazadvAdaza prANAyAmAna dhArayediti / tatra vAkcakSurityAdiprANAyAmavayaM prakIrNakAbhiprAyam / zUdrastrIgamanAnabhojanetyAdinoktA ekonapaJcAzatprANAyAmA upapAtakavizeSAbhiprAyAH / tathA abhakSyAbho. jyetyAdinoktAzcatuzcatvAriMzadadhikazataprANAyAmA apyupapAtakavizeSAbhiprAyA eva / atha pAtakopapAtakavaya'mityAdinoktAH sAzItizataprANAyAmA jaatibhrNshkraadybhipraayaaH| atha pAtakapatanIyavarNyamityAdinoktAH SaSTyadhikazatatyaprANAyAmAH govadhAdhupapAtakAbhiprAyAH / atha pAtakavayamityAdinoktAH paSTyadhikadvizatasahitadvisahastrasaMkhyAkAHprANAyAmAH atipaatkaanuppaatkaabhipraayaaH| atha pAtakevityAdinoktA viMzatyadhikazatatrayayuktAzcatuHsahasraprANAyAmA mahApAtakaviSayAH / idaM cAbhakSyabhojyetyAdinoktaM prAyazcittapaJcakamatyantAbhyAsavipayaM, samuccitaviSayaM vA / yattu manunA / (112252)--'enasAM sthUlasUkSmANAM cikIrSannapanodanam / avetyucaM japedabdaM yatkiMcedamitIti vA // ' ityabdaM yAvatpratyahamarthAntarAviruddheSu kAleSu 'avateheLovaruNa' ityasyA Rco 'yatkiMcedam' ityasyAH, 'iti vA itimemanaH' ityasyAzca japa uktaH so'pyabhyAsaviSayaH // 305 // 1 ardhamAsadvAdazadvAdaza kha. 2 pAtavaya'mityAdi kha. For Private And Personal Use Only Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prAyazcittaprakaraNam 5] mitAkSarAsahitA / upapAtakasAmAnyaprAptasya prANAyAmazatasyApavAdamAha oGkArAbhiSTutaM somasalilaM pAvanaM pibet / kRtvA hi retoviNmUtraprAzanaM tu dvijottamaH // 306 // dvijo retoviNmUtraprAzanaM kRtvA somalatArasamoGkAreNAbhimantritaM zuddhisAdhanaM pibet / etaccAkAmakAraviSayam / kAmatastu sumantUktam-retoviNmUtraprAzanaM kRtvA lazunapalANDugRJjanakumbhikAdInAmanyeSAM cAbhakSyANAM bhakSaNaM kRtvA haMsagrAmakukkuTazvasRgAlAdimAMsabhakSaNaM ca kRtvA tataH kaNThamAtramudakamavatIrya zuddhavatIbhiH prANAyAmaM kRtvA mahAvyAhRtibhirurogamudakaM pItvA tadetasmAtpUto bhavatIti / manunApi saptavidhAbhakSyabhakSaNe prAyazcittAntaramuktam (111253)'pratigRhyApratigrAhyaM bhuktvA cAnnaM vigarhitam / japaMstaratsamandIyaM pUyate mAnavasyahAt // ' iti / apratigrAhyaM viSazastrasurAdi patitAdidravyaM ca / yadA tvapsu retoviNmUtrAdizArIraM malaM visRjati tadApi tenaivoktam-'bhaprazastaM tu kRtvApsu mAsamAsIta bhaikSyabhuk' iti // 306 // ajJAnakRte prakIrNake mAnase copapAtake prAyazcittamAha nizAyAM vA divA vApi yadajJAnakRtaM bhavet / traikAlyasaMdhyAkaraNAttatsarvaM vipraNazyati // 307 // rajanyAM vAsare vA yatpramAdakRtaM prakIrNakaM mAnasaM vAcikaM copapAtakaM tatsarva prAtarmadhyAhnAdikAlatrayavihitanityasaMdhyopAsanayA praNazyati / tathAca yamaH'yadalAtkurute pApaM karmaNA manasA girA / AsInaH pazcimAM saMdhyAM prANAyAmainihanti tat // ' iti / zAtAtapenApyuktam-'anRtaM madyagandhaM ca divA maithunameva ca / punAti vRSalAnnaM ca saMdhyA bahirupAsitA // ' iti // 307 // atha sakalamahApAtakAdisAdhAraNAnpavitramantrAnAha-- zukriyAraNyakajapo gAyatryAzca vishesstH| sarvapApaharA hyete rudraikAdazinI tathA // 308 // zukriyaM nAma AraNyakavizeSaH vizvAni deva savitaH' ityAdivAjasaneyake paThyate, AraNyakaM ca yajuH 'RcaM vAcaM prapadye mano yajuH prapadye' ityAdi tatraiva paThyate tayorjapaH sakalamahApAtakAdiharaH / tathA gAyatryAzca mahApAtakeSu lakSamatipAtakopapAtakayordazasahasramupapAtakeSu sahasraM prakIrNakeSu zatamityevaM vizeSato japaH srvpaaphrH| tathAca gAyatrImadhikRtya zlokaH zaGkhanoktaH-'zataM japtA tu sAvitrI mahApAtakanAzinI / sahasrajaptA tu tathA pAtakebhyaH pramocinI // dazasAhasrajApyena sairvakilbiSanAzinI / lakSaM japtA tu sA devI mahApAtakanAzinI // suvarNasteyakRdvipro brahmahA gurutalpagaH / surApazca vizudhyanti lakSaM jalavA na saMzayaH // ' iti // yattu 1 cAbhakSyabhakSaNaM kha. 2 sA devI Ga. 3 kalmaSanAzinI Ga. yA043 For Private And Personal Use Only Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 476 yaajnyvlkysmRtiH| [prAyazcittAdhyAyaH caturviMzatimate uktam-'gAyatryAstu japankoTiM brahmahatyAM vyapohati / lakSAzItiM japedyastu surApAnAdvimucyate // punAti hemahartAraM gAyatryA lakSasaptatiH / gAyatryA lakSaSaSTyA tu mucyate gurutalpagaH // ' iti, tadgurutvAtprakAzaviSayam / tathA rudraikAdazinI ekAdazAnAM rudrAnuvAkAnAM samAhAro rudraikAdazinI / sAca vizeSato japtA sarvapApaharA / 'ekAdazaguNAnvApi rudrAnAvartya dharmavit / ma. hanyaH sa tu pApebhyo mucyate nAtra saMzayaH // ' iti mahApAtakeSvekAdazaguNAvRttidarzanAt atipAtakAdiSu caturthacaturthAMzahAso yojanIyaH / cazabdo'ghamarpaNAdisamuccayArthaH / yathAha vasiSTaH-'sarvavedapavitrANi vakSyAmyahamataH param / yeSAM japaizca homaizca pUyante nAtra saMzayaH // aghamarSaNaM devakRtaM shuddhvtystrsmaaH| kUSmANDyaH pAvamAnyazca rdurgA sAvitryathaiva ca // abhISaGgAH paidastomAH somAni vyAhatIstathA / bhauradaNDAni sAmAni gAyatraM raivataM tI // puruSavataM ca bhAsaM ca tathA devavratAni ca / oNvigaM borhaspatyaM ca vAksUktaM madhvRcastathA // zaitarudriyA~tharvazirAstrisuparNa mahAnatam / gosUktaM cAzvasUktaM ca indrazuddha ca sAmanI // trINyAjyadohAni rathentaraM ca agnekrtaM vAmadevyaM bRhacca / etAni gItAni punanti jantUnAtismaratvaM labhate yadIcchet // ' iti // 308 // yatra yatra ca saMkIrNamAtmAnaM manyate dvijaH / / tatra tatra tilaiomo gAyacyA vAcanaM tathA // 309 // kiMca / yatra yatra ca brahmavadhAdau tajanitakalmaSajAtenAtmAnaM saMkIrNamabhibhUtaM dvijo manyate tatra tatra gAyatryA tilaiomaH kAryaH / tatra mahApAtakeSu lakSasaMkhyayA homaH kAryaH / 'gAyacyA lakSahomena mucyate sarvapAtakaiH' iti yamasmaraNAt / atipAtakAdiSu pAdapAdahAsaH kalpanIyaH / tathA tilaivAcanaM dAnaM kAryam / 1 sarvadevapavitrANIti pAThaH. 2 aghamarSaNamRtaM ca satyamityAdi. 3 devakRtaM devakRtasyainasa ityAyaka. 4 zuddhavatyaH etonvindraM stavAmetyAdyA RcaH. 5 taratsamAstaratsamandItyAcaH. 6 kUSmANDyaH yaddevAdevaheDanamityAdyAH 7 pAvamAnyaH svAdiSThayA madiSThayetyAdyAzcatvAro'dhyAyAH. 8 durgA jAtavedase sunavAmetyAdisUktam. 9 sAvitrIrdevasyatvetyAcaH. 10 a. bhISaGgAstadAkhyA matravizeSAH. 11 padastomAH utsodevAhiraNyayA ityAdayaH. 12 sAmAni sAdhAraNAni. 13 vyAhRtIH bhUragnaye ca pRthivyai cetyAdikAH. 14 bhAradaNDAni sAmAni amaAyAhItyAdIni. 15 gAyatraM sAmavizeSaH. 16 raivataM revatInaH sadhamAda ityAdi. 17 puruSavrataM vaizvAnaramityAdi. 18 bhAsaM agnevratapata ityAdi. 19 devavrataM anRtAtsatyamupaimItyAdi. 20 AtvigaM RtvigbhraSamatrA baudhAyanIyAH. 21 bArhaspatyaM bRhaspate prathamaM vAco ityAdi. 22 vAksUktaM oSThApidhAnetyAdi. 23 madhvRcaH madhuvAtA ityAdayaH. 24 zatarudriyaM namaste rudra manyava ityAdi. 25 atharvaziraH devA ha vai svargamityAdi. 26 trisuparNa brahmametumAmityAdi. 27 mahAvrataM atha mahAvratamityAdi. 28 gosUktaM AgAvo agmannityAdi. 29 azvasUktaM ayaM te astu haryata ityAdi. 30 indrAya sAmagAyatetyAye indrazuddhasAmanI. 31 AjyadohamityAdIni trINyAjyadohAni. 32 rathantaraM sAmavizeSaH. 33 agnevratam. 34 vAmadevyaM kayAnazcitra ityAdi. 35 bRhatsAma sAmavizeSaH. 36 doSajAtena kha. 37 gAyatryA lakSahomaH kha. 38 vAcanaM dAnaM tilairityatrApi saMbadhyate. tiladAnanityarthaH. For Private And Personal Use Only Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prAyazcittaprakaraNam 5] mitAkSarAsahitA / 477 tathAca rahasyAdhikAre vasiSThaH - 'vaizAkhyAM paurNamAsyAM tu brAhmaNAnsaMpta paJca vA / kSaudrayuktaistilaiH kRSNairvAcayedathavetaraiH // prIyatAM dharmarAjeti yadvA manasi vartate / yAvajjIvakRtaM pApaM tatkSaNAdeva nazyati // ' iti // tathA aniyatakAle'pi dAnaM tenaivoktam- 'kRSNAjine tilAnkRtvA hiraNyaM madhusarpiSI / dadAti yastu viprAya sarva tarati duSkRtam // ' iti / tathA vyAsenApyuktam- 'tiladhenuM ca yo dadyAtsaMyatAtmA dvijanmane / brahmahatyAdibhiH pApairmucyate nAtra saMzayaH // ' iti / evamAdi dAnajAtaM rahasyakANDoktamaviduSAM dvijAnAM strIzUdrayozca veditavyam / yattu yamenoktam- 'tilAndadAti yaH prAtastilAnspRzati khAdati / tilasnAyI tilAnjuhvansarva tarati duSkRtam // ' tathA - 'dve cASTamyau tu mAsasya caturdazyau tathaiva ca / amAvAsyA paurNamAsI saptamI dvAdazadvayam // saMvatsaramabhuJjAnaH satataM vijitendriyaH / mucyate pAtakaiH sarvaiH svargalokaM ca gacchati // ' iti / yaccAtriNoktam- 'kSIrAbdhau zeSaparyaGke tvASADhyAM sNvisheddhriH| nidrAM tyajati kArtikyAM tayoH saMpUjayeddharim // brahmahatyAdikaM pApaM kSiprameva vyapohati // ityevamAdi tatsarvaM vidyAvirahiNAM kAmAkAmasakRdasakRdabhyAsaviSayatayA vyavasthApanIyam // 309 // vedAbhyAsarataM kSAntaM paJcayajJakriyAparam / na spRzantIha pApAni mahApAtakajAnyapi // 310 // kiMca | 'vedasvIkaraNaM pUrva vicAro'bhyasanaM japaH / taddAnaM caiva ziSyebhyo vedAbhyAso hi paJcadhA // ' ityuktakrameNa vedAbhyAsanirataM titikSAyuktaM paJcamahAyajJAnuSThAnanirataM mahApAtakajAnyapi pApAni na spRzanti / kimuta prakIrNakajAni vAGmanasajanyopapAtakAni cetyatra tAtparyamapizabdAlakSyate / etaccAkAmakAraviSayam / ataeva vasiSThena - ' yadyakAryazataM sAgraM kRtaM vedazva dhAryate / sarvaM tattasya vedAgnirdahatyagnirivendhanam // ' iti prakIrNakAdyabhiprAyeNAbhidhAyAbhihitam - 'na vedabalamAzritya pApakarmaratirbhavet / ajJAnAcca pramAdAcca dahyate karma netarat // ' iti // 310 // vAyubhakSo divA tiSThan rAtriM nItvApsu sUryadRk / jatvA sahasraM gAyatryAH zuddhahmavadhAte || 311 // kiMca | sopavAso vAsaramupavizan uSitvA salile vasannizAM nItvAdityodayAnantaraM sAvitryAH sahasraM jahavA brahmavadhavyatirikta sakalamahApAtakAdipApajAtAnmucyate / atazcopapAtakAdiSvabhyAse'nekadoSasamuccaye vA veditavyam / viSamaviSayasamIkaraNasyAnyAyyatvAt / ataeva vRddhavasiSThena mahApAtakopapAtakayoH kAlavizeSeNa vratavizeSa uktaH / yathAha - 'yavAnAM prasRtimaJjaliM vA zrapyamANaM zaitaM vAbhimantrayet 'yavo'si dhAnyarAjastvaM vAruNo madhusaMyutaH / 1 paJcasapta ca kha. 2 kilbiSaM Ga. 3 ghRtaM cAbhimantrayet kha. For Private And Personal Use Only Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 478 yAjJavalkyasmRtiH / [prAyazcittAdhyAyaH nirNodaH sarvapApAnAM pavitramRSibhiH smRtam // ' ityanena / 'ghRtaM yavA madhuyavAH pavitramamRtaM yavAH / sarva punantu me pApaM vAGmanaH kAya saMbhavam // ' ityanena vA / 'abhikArya tu kurvIta tena bhUtabaliM tathA / nAgraM na bhikSAM nAtithyaM na cocchiSTaM parityajet // ' 'ye devA manojAtA manoyujaH sudakSA dakSapitaraste naH pAntu te no'vantu tebhyo namastebhyaH svAhA' ityAtmani juhuyAtrirAtraM medhAbhivRddhaye pApakSayAya trirAtraM brahmahatyAdiSu dvAdazarAtraM patitotpannazcetyetaddigavalambanenAnyAnyapi smRtivacanAni vivecanIyAni // 311 // iti rahasyaprAyazcittaprakaraNam / viniyuktavratavrAtarUpabhede bubhutsite / arekSamiti saMkSepalakSaNaM vakSyate'dhunA // tatra tAvatsakalaprakAzarahasyavratAGgabhUtAndharmAnAha - brahmacarya dayA kSAntirdAnaM satyamakalkatA / ahiMsA steyamAdhurye damaveti yamAH smRtAH // 312 // snAnaM maunopavAsejyAsvAdhyAyopasthanigrahAH / niyamA guruzuzrUSA zaucAkrodhApramAdatA / / 313 // I brahmacaryaM sakalendriyasaMyamaH / upasthanigraho liGganigrahaH gobalIvardanyAyena nirdiSTaH / akalkatA akuTilatA / zeSaM prasiddham / yatpunarmanunoktam- 'ahiMsA satyamakrodhamArjavaM ca samAcaret' iti tadapyeteSAmupalakSaNaM na parigaNanAya / atraca dayAkSAntyAdInAM puruSArthatayA prAptAnAmapi punarvidhAnaM prAyazcittAGgatvArtham / kvacidvizeSo'pyasti / yathA vivAhAdiSvabhyanujJAtasyApyanRtavacanasya nivRttyarthaM satyatvavidhAnam / putraziSyAdikamapi na tADanIyamityevamarthamahiMsAvidhAnamityevamAdi // 312 // 313 // tatra sAntapanAkhyaM vrataM tAvadAha gomUtraM gomayaM kSIraM dadhi sarpiH kuzodakam / jagdhvA parehrayupavasetkRcchraM sAntapanaM caran // 314 // pUrvedyurAhArAntaraparityAgena gomUtrAdIni paJcagavyAni paJcadravyANi kuzodakasahitAni saMyujya pItvA aparedyurupavasediti dvairAtrikaH sAntapanaH kRcchraH / saMyojanaM cottarazloke pRthagvidhAnAdavagamyate / kRcchra iti cAnvarthasaMjJeyam / taporUpatvena klezasAdhyatvAt / gomUtrAdInAM parimANaM vakSyate / yadA punaH pUrve - rupayAparedyuH samatrakaM saMyujya samantrakameva paJcagavyaM pIyate tadA brahmakUrca ityAkhyAyate / yathAha pArAzaraH - 'gomUtraM gomayaM kSIraM dadhi sarpiH kuzodakam / nirdiSTaM paJcagavyaM tu pratyekaM kAyazodhanam // gomUtraM tAmravarNAyAH zvetAyA2 dvairAtraH kha. 3 sAMtapanaM 4 pavitraM kAyazodhanamiti pAThaH Ga. 1 param kha. For Private And Personal Use Only Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prAyazcittaprakaraNam 5] mitAkSarAsahitA / 479 cApi gomayam / payaH kAJcanavarNAyA nIlAyAzca tathA dadhi // ghRtaM ca kRSNavayAH sarva kApilameva ca / alAbhe sarvavarNAnAM paJcagavyeSvayaM vidhiH // gomUtraM arearraSTa gomayasya tu SoDaza / kSIrasya dvAdaza proktA dadhnastu daza kIrtitAH // gomUtravaddhRtasyeSTastadardhe tu kuzodakam / gAyatryAdAya gomUtraM gandhadvAreti gomayam / ApyAyasveti ca kSIraM dadhikrAvNeti vai dadhi // tejosizukramityAjyaM devasyatvA kuzodakam / paJcagavyamRcA pUtaM homayedagnisaMnidhau // saptapatrAzca ye darbhA acchinnAnAH zucitviSaH / etairuddhRtya hotavyaM paJcagavyaM yathAvidhi // irAvatI idaM viSNurmAnastoke ca zaMvatIH / etAbhizcaiva hotavyaM hutazeSaM pibedvijaH // praNavena samAloDya praNavenAbhimatrya ca / praNavena samuddhRtya pibettatpraNavena tu // madhyamena palAzasya padmapatreNa vA pibet / svarNapAtreNa raupyeNa brAhmatIrthena vA punaH // yattvagasthigataM pApaM dehe tiSThati mAnave / brahmakUrcopavAsastu dahatyagnirivendhanam // ' iti // yadA khetadeva mizritaM paJcagavyaM trirAtramabhyasyate tadA yati sAntapanasaMjJAM labhate - 'etadeva tryahAbhyastaM yatisAntapanaM smRtam' iti zaGkhasmaraNAt // jAbAlena tu saptAhasAdhyaM sAntapanamuktam - gomUtraM gomayaM kSIraM dadhi sarpiH kuzodakam / ekaikaM pratyahaM pItvA svahorAtramabhojanam / kRcchraM sAntapanaM nAma sarvapApapraNAzanam // ' iti // eSAM ca gurulaghukRcchrANAM zaktyAdyapekSayA vyavasthA vijJeyA / evamuttarannApi vyavasthA boddhavyA // 314 // mahAsAntapanAkhyaM kRcchramAha parNakRcchrAkhyaM vratamAha pRthaksAntapanadravyaiH SaDahaH sopavAsakaH / saptAhena tu kRcchro'yaM mahAsAntapanaH smRtaH // 315 // saptAhenApavarjito mahAsAntapanAkhyaH kRcchro vijJeyaH / kathamityapekSAyAmuktaM pRthagbhUtaiH SadbhirgomUtrAdibhirekai kenaikaikamaharativAhayet saptamaM copavAseneti / yamena tu paJcadazAha saMpAdyeo mahAsAntapano'bhihitaH - 'yahaM pibettu gomUtraM tryahaM vai gomayaM pibet / tryahaM dadhi tryahaM kSIraM tryahaM sarpistataH zuciH // mahAsAntapanaM hyetatsarvapApapraNAzanam // ' iti // jAbAlena tvekaviMzatirAtrinirvayoM mahAsAntapana uktaH - 'paNNAmekaikameteSAM trirAtramupayojayet / tryahaM copavasedantyaM mahAsAntapanaM viduH // ' iti // yadA tu SaNNAM sAntapanadravyANAmekaikasya yahamupayogastadA atisAntapanam / yathAha yamaH - 'etAnyeva tathA peyAnyekaikaM tu vyahaM vyaham / atisAntapanaM nAma zvapAkamapi zodhayet // ' iti / zvapAkamapi zodhayedityarthavAdaH // 315 // iti mahAsAMta panAtisAMtapane / parNodumbararAjIva vilva patrakuzodakaiH / pratyekaM pratyahaM pItaiH parNakRcchra udAhRtaH / / 316 // 1 acchinAyAH kuzAH sthitA iti pAThaH. 2 tAmreNa kha. 3 peyAdekaikaM kha. For Private And Personal Use Only Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 480 yAjJavalkyasmRtiH / [ prAyazcittAdhyAyaH palAzodumbarAravinda zrIvRkSaparNAnAmekaikena kathitamudakaM pratyahaM pibet / kuzodakaM caikasminnahanIti paJcAhasAdhyaH parNakRcchraH / yadA tu parNAdInAmekI kRtAnAM kAthastrirAtrAnte pIyate tadA parNakUrcaH / yathAha yamaH - ' etAnyeva samastAni trirAtropoSitaH zuciH / kvAthayitvA pivedadbhiH parNakUca'bhidhIyate // ' iti / yadA tu bilvAdiphalAni pratyekaM kathitAni mAsaM pIyante tadA phalakRcchrAdivyapadezaM labhante / yathAha mArkaNDeyaH - 'phalairmAsena kvathitaH phalakRcchro manISibhiH / zrIkRcchraH zrIphalaiH proktaH padmAkSairaparastathA // mAsenAmalakairevaM zrIkRcchramaparaM smRtam / patrairmataH patrakRcchraH puSpaistatkRcchra ucyate // mUlakRcchraH smRto mUlaisto kRcchro jalena tu // ' iti // 316 // iti parNakRcchra ekAdazavidhaH / taptakRcchramAha www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir taptakSIraghRtAmbUnAmekaikaM pratyahaM pibet / ekarAtropavAsazca taptakRcchra udAhRtaH // 317 // pAdakRcchramAha dugdhasarpirudakAnAM taptAnAmekaikaM pratidivasa prAzyAparedyurupavaset / eSa divasacatuSTayasaMpAdyo mahAtaptakRcchraH / ebhireva samastaiH sopavAsairdvirAtra saMpAdyaH sAntapanavattaptakRcchraH / manunA tu dvAdazarAtranirvatya'bhihitaH ( 11214 // - 'taptakRcchraM caranvipro jalakSIraghRtAnilAn / pratitryahaM pibeduSNAnsakRtsnAyI sa mAhitAH // ' iti / kSIrAdiparimANaM tu parAzareNoktaM draSTavyam / 'apAM pibettu tripalaM dvipalaM tu payaH pibet / palamekaM pibetsarpikhirAtraM coSNamArutam // ' iti / trirAtramArutasya pUraNe uSNodakabASpaM pibedityarthaH / yadA tu zItaM kSIrAdi pIyate tadA zItakRcchraH / - 'yahaM zItaM pibettoyaM tryahaM zItaM payaH pibet / tryahaM zItaM ghRtaM pItvA vAyubhakSaH paraM tryaham // ' iti yamasmaraNAt // 317 // iti taptakRcchrazcaturvidhaH / ekabhaktena naktena tathaivAyAcitena ca / upavAsena caivAyaM pAdakRcchraH prakIrtitaH // 318 // ekabhaktena sakRddhojanena divaiva / nakteneti pRthagupAdAnAt / atazca divaivaikavArameva bhojanenaivaikamahorAtramativAhayediti / tatra diveti rAtrivyudAsaH / eka. vAramiti dvivArA divyudAsaH / bhojanenetyabhojanavyudAsaH / etacca kRcchrAdInAM vratarUpatvAt puruSArtha bhojanaparyudAsena kRcchrAGgabhUtaM bhojanaM vidhIyate / tathAcApastambaH - 'tryahamanaktAzyadivAzI ca tatakhyahaM / tryahamayAcitavrataruyahaM nAznAti kiMcana' iti / atra cAnaktAzItyanena vratavihitena Ninipratyayena naktaparyudAsena divAbhojananiyamaM darzayati / gautamenApIdameva spaSTIkRtam' haviSyAnprAtarA 1 trirAtrasya mArutasya kha. For Private And Personal Use Only Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prAyazcittaprakaraNam'5] mitaakssraashitaa| 481 zAnbhuktvA tisro rAtrI znIyAt' iti / evaM naktabhojanavidhAvapi / na vidyate yAcitaM yasminbhojane tadayAcitam / tena kAlavizeSAnupAdAnAddivA rAtrau vA sakRdityeva / taporUpatvAtkRcchrANAM dvitIyabhojane tadanupapatteH / ayAcitamiti na kevalaM parakIyAnayAcanapratiSedho'pi tu svakIyamapi paricArakabhAryAdibhyo na yAcitavyam / preSaNAdhyeSaNayoH saadhaarnntvaadyaacjaayaaH| ataH svagRhe'pi bhRtyabhAryAdayo'nAjJaptA eva yadi bhojanamupaharanti tarhi bhoktavyaM nAnyathA / amunaivAmiprAyeNoktaM gautamena-'athAparaM vyahaM na kaMcana yAceta' iti / atra ca grAsasaMkhyAniyamaH parAzareNa darzitaH-'sAyaM tu dvAdaza grAsAH prAtaH paJcadaza smRtAH / caturviMzatirAyAcyAH paraM nirazanaM smRtam // ' iti // Apastambena tvanyathoktam-'sAyaM dvAviMzatisAH prAtaH paDviMzatiH smRtAH / caturviMzatirAyAcyAH paraM nirazanAstrayaH / kukkuTANDapramANAstu yathA vAsyaM vizetsukham // ' iti // anayozca kalpayoH zaktyapekSayA viklpH| Apastambena tu prAjApatyaprAyazcittaM caturdhA vibhajya caturaH pAdakRcchrAnkRtvA varNAnurUpeNa vyavasthA darzitA-'myahaM nirazanaM pAdaH pAdazcAyAcitaM vyaham / sAyaM tryahaM tathA pAdaH pAdaH prAtastathA vyaham // prAtaH pAdaM carecchUdraH sAyaM vaizye tu dApayet / ayAcitaM tu rAjanye trirAtraM brAhmaNe smRtam // ' iti // yadA tvayAcitopavAsAtmakatryahavayAnuSThAnaM tadArdhakRcchraH / sAyaMvyatiriktAparatryahanayAnuSThAnaM tu pAdonamiti vijJeyam / 'sAyaMprAtarvinAthU syAtpAdonaM naktavarjitam' iti tenaivoktatvAt // ardhakRcchrasya prakArAntaramapi tenaiva darzitam-'sAyaM prAtastathaikaikaM dinadvayamayAcitam / dinadvayaM ca nAznIyAtkRcchrArdha tadvidhIyatA // ' iti // 318 // prAjApatyaM kRcchramAha yathAkathaMcitriguNaH prAjApatyo'yamucyate / ayameva pAdakRcchraH yathAkathaMciddaNDakalitavadAvRttyA svasthAnavivRddhyA vA, tatrApyAnulomyena prAtilomyena vA tathA vakSyamANajapAdiyuktaM tadrahitaM vA trirabhyastaH prAjApatyo'bhidhIyate / tatra daNDakalitavadAvRttipakSo vasiSThena pradarzitaH- 'ahaH prAtaraharnaktamaharekamayAcitam / ahaH parAkaM tatraikamevaM catu. rahau parau // anugrahArthaM viprANAM manurdharmabhRtAM varaH / bAlavRddhAtureSvevaM zizukR. cchramuvAca ha // ' iti // Anulomyena svasthAnavivRddhipakSastu manunA darzitaH (111211)-'yahaM prAtasyahaM sAyaM tryahamadyAdayAcitam / paraM vyaha ca nAznIyAtprAjApatyaM carandvijaH // ' iti // prAtilomyAvRttistu vasiSThena darzitA-'prAtilomyaM caredvipraH kRcchre cAndrAyaNottaram' iti / japAdirahitapakSastu strIzUdrAdiviSaye'GgirasA darzitaH-'tasmAcchUdraM samAsAdya sadA dha. rmapathe sthitam / prAyazcittaM pradAtavyaM japahomAdivarjitam // ' iti / japAdiyu. ktapakSastu pArizeSyAdyogyatayA ca traivarNikaviSayaH / saca gautamAdibhirdarzitaH-'athAtaH kRcchrAnvyAkhyAsyAmo haviSyAnprAtarAzAnbhuktvA tisro rAtrI For Private And Personal Use Only Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org 482 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yAjJavalkyasmRtiH / [ prAyazcittAdhyAyaH zrIyAdathAparaM tryahaM naktaM bhuJjItAthAparaM tryahaM na kaMcana yAcetAthAparaM tryahamupavasaMstiSThedahani rAtrAvAsIta kSiprakAmaH satyaM vadedanAyaiH saha na bhASeta raurava - yodhAM jape nityaM prayuJjItAnusavanamudakopasparzanamApohiSTeti tisRbhiH pavitravatIbhirmArjIta hiraNyavarNAH zucayaH pAvakA ityaSTAbhirathodakatarpaNam / namohamAya mohamAya mahamAya dhanvane tApasAya punarvasave namaH mauJjyAya aumyaya vasuvindAya sarvavidAya namaH / pArAya supArAya mahApArAya pAradAya parapArAya pArayiSNave namaH / rudrAya pazupataye mahate devAya tryambakAyaikacarAyAdhipataye harAya zarvAyAghanAzanAyoprAya vajriNe ghRNine kapardine namaH sUryAyAdityAya namaH / nIlagrIvAya zitikaNThAya namaH / kRSNAya piGgalAya namaH / jyeSTAya zreSThAya vRddhAyendrAya harikezAyordhvaretase namaH / satyAya pAvakAya pAvakavarNAyaikavarNAya kAmAya kAmarUpiNe namaH / dIptAya dIptarUpiNe namaH | tIkSNAya tIkSNarUpiNe namaH | saumyAya supuruSAya mahApuruSAya madhyamapuruSAya uttamapuruSAya brahmacAriNe namaH / candralalATAya kRttivAsase nama iti / etadevAdityopasthAnametA evAjyAhutayo dvAdazarAtrasyAnte caruM zrapayitvA etAbhyo devatAbhyo juhuyAdanaye svAhA somAya svAhAjhIpomAbhyAmindrAgnibhyAmindrAya vizvebhyodevebhyo brahmaNe prajApataye naye sviSTakRte iti ante brAhmaNabhojanam' iti / tatra tiSThedahani rAtrAvAsIta kSiprakAma ityasyArthaH / yastu mahato'pyenasaH kSipramekenaiva kRcchreNa kSipraM mucyeyamityevaM kAmayate asAvahani karmAviruddheSu kAleSu tiTedrAtrAvAsIta / evaM rauravayodhAkhyasAmajapo namohamAyetyAdibhistarpaNamAdityopasthAnAdikaM caruzrapaNAdikaM ca yogIzvarAdyanuktaM kSiprakAmaH kurvIta / atazva yogIzvarAyuktaprAjApatyadvayasthAne gautamIyamaneketikartavyatAsahitaM draSTavyam / evamanyAnyapi smRtyantaroktAni vizeSeNAnveSaNIyAni // atikRcchramAha ayamevAtikRcchraH syAtpANipUrAnna bhojanaH // 319 // etaddharmaka eva ekabhaktAdiprAjApatyadharmayukto'tikRcchraH syAt / iyAMstu vizeSaH / Aye tryahatraye pANipUraNamAtramannaM bhuJjIta na punardvAviMzatyAdiprAsAn / atra ca prAptabhojanAnuvAdena pANipUrAnnavidhAnAdantyatryahe'ti dezaprApta upavAso'pratipakSa eva / atrApi pAdazo vyavasthA pUrvavadeva draSTavyA / yattu manunoktam ( 11 / 213 ) - 'ekaikaM prAsamaznIyAtryahANi trINi pUrvavat / tryahaM copavase dantyamatikRcchraM caran dvijaH // ' iti tatpANipUrA aparimitAdalpatvAcchaktaviSayam // 319 // kRcchrAtikRcchramAha kRcchrAtikRcchraH payasA divasAnekaviMzatim / ekaviMzatirAtraM payasA vartanaM kRcchrAtikRcchrAkhyaM vrataM vijJeyam / gautamena tu dvAdazarAtramudakena vartanaM kRcchrAtikRcchra uktaH 'abbhakSastRtIyaH sa kRcchrAtikRcchraH' iti / atazca zaktyapekSayA'nayorvyavasthA || 1 vizeSeNAntarANyanveSaNIyAni Ga. 2 parimitatvAt kha 3 tikRcchramityuktaM. For Private And Personal Use Only Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prAyazcittaprakaraNam 5 ] mitAkSarAsahitA / 483 parAkamAha dvAdazAhopavAsena parAkaH prikiirtitH|| 320 // Rjvartho'yamardhazlokaH // 320 // saumyakRcchramAha piNyAkAcAmatakAmbusaktUnAM prativAsaram / ekarAtropavAsazca kRcchra: saumyo'yamucyate // 321 // piNyAko niHsRtatailastilaodananisrAvodazvidudakasaktUnAM paJcAnAmekaikaM pratidivasamupabhujya SaSThe'hni upavasedeSa saumyAkhyaH kRcchro'bhidhIyate / dravyaparimANaM tu prANayAtrAmAtranibandhanamadhigantavyam / jAbAlena tu caturahApI saumyakRcchra uktaH-'piNyAkaM saktavastakaM caturthe'hanyabhojanam / vAso vai dakSiNAM dadyAtsaumyo'yaM kRcchra ucyate // ' iti // 321 // tulApuruSAkhyaM kRcchramAha eSAM trirAtramabhyAsAdekaikasya yathAMkramam / tulApuruSa ityeSa jJeyaH paJcadazAhikaH // 322 // eSAM piNyAkAdInAM paJcAnAM krameNaikaikasya trirAtrAbhyAsena paJcadazAhavyApI tulApuruSAkhyaH kRcchro veditavyaH / atra ca paJcadazAhikatvavidhAnAdupavAsasya nivRttiH // yamena tvekaviMzatirAtrikastulApuruSa uktaH-'AcAmamatha piNyAkaM takraM codakasaktukAn / jyahaM vyahaM prayuJjAno vAyubhakSI vyahadvayam // ekaviMzatirAvastu tulApuruSa ucyate // ' iti / atra hArItAdhuktetikartavyatA granthagauravamayAna likhyate // 322 // cAndrAyaNamAha tithivRddhyA caretpiNDAn zukle zikhyaNDasaMmitAn / ekaikaM hAsayetkRSNe piNDaM cAndrAyaNaM caran / / 323 // cAndrAyaNAkhyaM vaitaM kurvan mayUrANDaparimitAn piNDAn zukle ApUryamANapakSe tithivRddhyA caret bhakSayet / yathA pratipatprabhRtiSu candrakalAnAmekaikazo vRddhirardhamAse tadvatpiNDAnapi pratipadyeko dvitIyAyAM dvAvityevamekaikazo vardhayan bhakSayedyAvatpaurNamAsI / tataH paJcadazyAM paJcadaza grAsAnbhuktvA tataH kRSNapakSe caturdaza pratipadi dvitIyAyAM trayodazetyevamekaikazo grAsAn hrAsayananIyAdyA. vaJcaturdazI / tatazcaturdazyAmekaM prAsaM grasitvA indukSaye'rthAdupavaset / tathAca vasiSThaH-'ekaikaM vardhayetpiNDaM zukle kRSNe ca hrAsayet / indukSaye na bhuJjIta eSa cAndrAyaNo vidhiH // ' iti / candrasyAyanamivAyanaM caraNaM yasminkarmaNi hAsavRddhibhyAM taccAndrAyaNam / saMjJAyAM dIrghaH / idaM ca yavavatprAntayoraNIyo madhye sthavIya iti yavamadhyamiti kathyate / etadeva vrataM yadA kRSNapakSaprati1 mupayujya kha. 2 yathAvidhi Ga. 3 karma kurvan Ga. For Private And Personal Use Only Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 484 yaajnyvlkysmRtiH| [prAyazcittAdhyAyaH padi prakramya pUrvoktakameNAnuSThIyate tadA pipIlikAvanmadhye hasiSThaM bhavatIti pipIlikamadhyamiti kathyate / tathAhi / pUrvoktakrameNa kRSNapratipadi catu. rdaza grAsAn bhuktvA ekaikagrAsApacayena caturdazI yAvadbhuJjIta / tatazcaturdazyAmekaM prAsaM grasitvAmAvAsyAyAmupoSya zuklapratipadyekameva grAsaM prAznIyAt / tata ekaikopacayabhojanena pakSazeSe nirvaya'mAne paurNamAsyAM paJcadaza prAsAH saMpadyanta iti yuktaiva pipIlikAmadhyatA / tathAca vasiSThaH-mAsasya kRSNapakSAdau grAsAnadyAccaturdaza / prAsApacayabhojI sanpakSazeSaM samApayet // tathaiva zuklapakSAdau grAsaM bhuJjIta cAparam / grAsopacayabhojI sanpakSazeSa samApayet // ' iti // yadA tvekasminpakSe tithivRddhihAsavazAt poDazadinAni bhavanti caturdaza vA tadA grAsAnAmapi vRddhi hAsau veditavyau / tithivRddhyA piNDAMzcarediti niyamAt / gautamenAtra vizeSo darzitaH-'athAtazcAndrAyaNaM tasyokto vidhiH kRcchre vapanaM ca vrataM caret zvobhUtAM paurNamAsImupavaset ApyAyasva saMtepayAMsi navo. nava iti caitAbhistarpaNamAjyahomo havipazcAzumantraNamupasthAnaM ca candramasaH yaddevAdevaheDanamiti catasRbhirAjyaM juhuyAddevakRtasyeti cAnte samidbhistribhiH bhUH bhuvaH svaH mahaH janaH tapaH satyaM yazaH zrIH u iTa ojaH tejaH puruSaH dharmaH zivaH ityetai sAnumantraNaM pratimantraM manasA namaH svAheti vA sarvAnetaireva grAsAnbhuJjIta / tadrAsapramANamAsyAvikAreNa carubhaikSasaktukaNayAvakazAkapayodadhighRtamUlaphalodakAni havIMSyuttarottaraM prazasyAni / paurNamAsyAM paJcadaza prAsAn bhuktvA ekaikApacayenAparapakSamaznIyAt / amAvAsyAyAmupopyaikaikopacayena pUrvapakSaM viparItamekeSAmeva cAndrAyaNo mAsaH' iti / atra grAsapramANamAsyAvikAreNeti yaduktaM tadbAlAbhiprAyam / teSAM zikhyaNDaparimitipaJcadazagrAsabhojanAzakteH / kSIrAdihaviSSu zikhyaNDaparimitatvaM tu parNapuTakAdinA saMpAdanIyam / tathA kukuTANDAmalakAdIni tu grAsaparimANAni smRtyantaroktAni zaktiviSayANi zikhyaNDaparimANAllaghutvAtteSAm / yatpunaratra zvobhUtAM paurNamAsImupavasedityatra caturdazyAmupavAsamabhidhAya paurNamAsyAM paJcadazanAsAnbhuktvetyAdinA dvAtriMzadaharAtmakatvaM cAndrAyaNasyoktaM tatpakSAntarapradarzanArtha na sArvatrikam / yogIzvaravacanAnurodhena triMzadaharAtmakasya darzitatvAt / yadyetatsArvatrikaM syA. ttadA nairantaryeNa saMvatsare cAndrAyaNAnuSThAnAnupapattiH syAt / candragatyanuvartanAnupapattizca // 323 // cAndrAyaNAntaramAha yathAkathaMcitpiNDAnAM catvAriMzacchatadvayam / mAsenaivopabhuJjIta cAndrAyaNamathAparam // 324 // piNDAnAM catvAriMzadadhikaM zatadvayaM mAsena bhuJjIta / yathAkathaMcitpratidinaM madhyAhne'STau grAsAn, athavA naktaMdinayozcaturazcaturo vA, athavaikasmiMzcaturo'paramindvAdaza vA tathaikarAtramupoSyAparasminpoDaza vetyAdiprakArANAmanyatamena For Private And Personal Use Only Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prAyazcittaprakaraNam 5] mitaakssraashitaa| 485 zatyAdyapekSayA bhuJjItetyetatpUrvoktacAndrAyaNadvayAdaparaM cAndrAyaNam / atastayo yaM grAsasaMkhyA niyamaH kiMtu paJcaviMzatyadhikazatadvayasaMkhyaiva / manunA caite prakArA darzitAH (111218-220)-'aSTAvaSTau samaznIyAtpiNDAnmadhyandine sthite / niyatAtmA haviSyasya yaticAndrAyaNaM caret // caturaH prAtaraznIyAtpiNDAnvipraH samAhitaH / caturo'stamite sUrye zizucAndrAyaNaM caret // yathAkathaMcitpiNDAnAM tisro'zItIH samAhitaH / mAsenAnanhaviSyasya candrasyaiti salokatAm // ' iti / tathA catvAriMzacchatadvayanyUnasaMkhyAgrAsasaMpAdyasyApi saMgrahArthamaparagrahaNam / yathAha yamaH-'trIsvInpiNDAnsamaznIyAnniyatAtmA dRDhavrataH / haviSyAnasya vai mAsamRSicAndrAyaNaM smRtam // ' iti / eSu ca yaticAndrAyaNaprabhRtiSu na candragatyanusaraNamapekSitam / atastriMzadinAtmakasAdhAraNena mAsena nairantaryeNa cAndrAyaNAnuSTAne yadi kathaMcittithivRddhihAsavazAt paJcamyAdiSvArambho bhavati tathApi na doSaH / yadapi saumAyanAkhyaM mAsaktaM mArkaNDeyenoktam-'gokSIraM saptarAtraM tu pibetstanacatuSTayAt / stanatrayAtsaptarAtraM saptarAtraM stanadvayAt // stanenaikena SaDAnaM virAnaM vAyubhugbhavet / etatsomAyanaM nAma vrataM kalmaSanAzanam // ' iti / smRtyantare 'saptAhaM cetyetaddostanamakhilamatha trInstanAndvau tathaikaM kuryAtstrIMzcopavAsAnyadi bhavati tadA mAsi somAyanaM tat' iti / tadapi cAndrAyaNakarmakameva / hArItenApi 'athAtazcAndrAyaNamanukramipyAmaH' ityAdinA setikartavyatAkaM cAndrAyaNamabhidhAyaivameva somAyanamityatidezAbhidhAnAt / yatpunastena kRSNacaturthImArabhya zukladvAdazIparyantaM somAyanamuktam / caturthIprabhRticatuHstanena trirAtraM tristanena trirAtraM dvistanena trirAtraM ekastanena trirAtramevamekastanaprabhRti punazcatuHstanAntaM 'yA te soma caturthI tanUstayA naH pAhi tasyai namaH svAjJA, yA te soma paJcamI SaSThItyevaM yAgArthAstithihomA aivaM stutvA enobhyaH pUtazcandramasaH samAnatAM salokatAM sAyujyaM ca gacchati' iti caturviMzatidinAtmakaM somAyanamuktaM tadazaktaviSayam // 324 // atha kRcchracAndrAyaNasAdhAraNImitikartavyatAmAha kuryAtriSavaNasnAyI kRcchaM cAndrAyaNaM tathA / pavitrANi japetpiNDAngAyatryA cAbhimatrayet // 325 // kRcchaM prAjApatyAdikaM cAndrAyaNaM vA viSavaNasnAnayuktaH kuryAt / etacca taptakRcchravyatirekeNa / tatra 'sakRtsnAyI samAhitaH' iti manunA vizeSAbhidhAnAt / / yatpunaH zaGkhana kRcchreSu viSavaNasnAnamabhihitam-trirahni trirnizAyAM tu savAsA jalamAvizet' iti tadazaktaviSayam / yatpunarvaizampAyanena dvaikAlika snAnamuktam-'snAnaM dvikAlameva syAtrikAlaM vA dvijanmanaH' iti tatriSavaNasnAnAzaktasya veditavyam // yatpunargAgyeNoktam-'ekavAsAzcarephrekSaM snAtvA vAso na pIDayet' iti tadapi zaktasyaiva / -'ekavAsAvAsA vA laghvAzI sthaNDi. 1 stanAnte Ga. ekamAptvA Ga. For Private And Personal Use Only Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 486 yAjJavalkyasmRtiH / [ prAyazcittAdhyAyaH lezayaH' ityekavastratAyA api zaGkhena pAkSikatvenAbhidhAnAt / snAne ca hArItena vizeSa uktaH - 'tryavaraM zuddhavatIbhiH snAtvAghamarpaNamantarjale japitvA dhautamahataM vAsaH paridhAya sAmnA saumyenAdityamupatiSTheta' iti / snAnAnantaraM ca pavitrANi japet / pavitrANi ca 'aghamarSaNaM devakRtaH zuddhavatyastaratsamAH ' ityAdIni vasiSThAdipratipAditAnAmanyatamAnyarthAviruddheSu kAleSu antarjale japet sAvitrIM vA / ( 11 / 225 ) - 'sAvitrIM ca japennityaM pavitrANi ca zaktitaH' iti manusmaraNAt / yattu gautamenoktam- 'rauravayodhAM jape nityaM prayuJjIta' iti tadapi pavitratvAdevoktaM na punarniyamAya / tathA sati zrutyantaramUlatvakalpanAprasaGgAt / ato'nadhItasAmavedena gAyatryAdikameva japtavyam / yadapi 'namo hamAya mohamAya ityAdi paThitvA etA evAjyAhutayaH' ityuktaM tadapi na naiyamikaM kiMtu ( 11 / 222 ) - mahAvyAhRtibhirhomaH kartavyaH svayamanvaham' iti manunA mahAvyAhRtibhirhomavidhAnAt // tathA SaTtriMzanmate'pyuktam- 'japahomAdi yatkicitkRcchroktaM saMbhavenna cet / sarva vyAhRtibhiH kuryAdgAyatryA praNavena ca // ' iti / AdigrahaNAdudakatarpaNAdityopasthAnAdergrahaNam / ataeva vaizampAyanaH -- 'snAtvopatiSThedAdityaM saurIbhistuH kRtAJjaliH' iti // evamanyeSvapi virodhipadArtheSu vikalpa AzrayaNIyaH / avirodhiSu samuccayaH / zAkhAntarAdhikaraNanyAyena sarvasmRtipratyayatvAtkarmaNaH // japasaMkhyAyAM vizeSastenaiva darzitaH - 'RSabhaM virajaM caiva tathA caivAghamarpaNam / gAyatrIM vA japedeva pavitrAM vedamAtaram || zatamaSTazataM vApi sahasramathavA param / upAMzu manasA vApi tarpayetpitRdevatAH // manuSyAMzcaiva bhUtAni praNamya zirasA tataH // ' iti // tathA piNDAMzca pratyekaM gAyatryA cAbhimantrayet / tathA yamenApi vizeSa uktaH -' - 'aGgulyagrasthitaM piNDaM gAyatryA cAbhimantritam / prAzyAcamya punaH kuryAdanyasyApyabhimantraNam // ' iti / atazca OM bhUrbhuvaH svarityAdibhirgautamoktairabhimantraNamantraiH H sahAsya vikalpa uktaH / yatpunarApyAyasva saMtepayasItyAdibhiH piNDakaraNAtpUrvaM haviSo'bhimantraNamuktaM tadbhinnakAryazvAtsamuccIyate / etAni ca kRcchrAdivratAni yadA prAyazcittArthamanuSTiIyante tadA kezAdivapanapUrvakaM parigRhItavyAni / - ' vapanaM vrataM caret' iti gautamasmaraNAt / abhyudayArthe tu naiva vapanam / vasiSThenApyatra vizeSa uktaH - 'kRcchrANAM vratarUpANAM zmazrukezAdi vApayet / kukSiromazikhAvarjam' iti / kRcchrANAM vratarUpANAM / vratarUpANi vapanAdInyaGgAni vakSyanta iti zeSaH / parSadupadiSTavatagrahaNaM ca vratAnuSThAnadivasAtpUrvedyuH sAyAhne kAryam / yathAha vasiSThaH - 'sarvapApeSu sarveSAM vratAnAM vidhipUrvakam / grahaNaM saMpravakSyAmi prAyazcitte cikIrSite // dinAnte nakharomAdIpravApya snAnamAcaret / bhasmagomayamRdvAripaJcagavyAdikalpitaiH // malApakarSaNaM kArya bAhyazaucopasiddhaye / dantadhAvanapUrveNa paJcagavyena saMyutam // vrataM nizAmukhe grAhyaM bahistArakadarzane / AcamyAtaH paraM maunI dhyAyanduSkRtamAtmanaH // 1 Ajyena veti pAThAntaram. For Private And Personal Use Only Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prAyazcittaprakaraNam 5] mitaakssraashitaa| 487 manaHsaMtApanaM tIvramudvahecchokamantataH // ' iti / bahiriti prAmAda hiniSkramya / striyApyevameva vrataparigrahaH kaaryH| kezazmazrulomanakhavapanaM tu nAsti / -'cAndrAyaNAdiSvetadeva striyAH kezavapanavarjam' iti baudhAyanasmaraNAt // vapanAnicchostu hArItena vizeSa ukta:--'rAjA vA rAjaputro vA brAhmaNo vA bhushrutH| kezAnAM vapanaM kRtvA prAyazcittaM samAcaret // kezAnAM rakSaNArtha tu dviguNaM vratamAcaret / dviguNe tu vrate cIrNe dakSiNA dviguNA bhavet // ' iti / etacca mahApAtakAdidoSevizeSAbhiprAyeNa draSTavyam-'vidvadvipranRpastrINAM neSyate kezavApanam / vrate mahApAtakino gohantuzcAvakIrNinaH // ' iti manusmaraNAt / jAbAlenApyatra vizeSa ukta:--'bhArambhe sarvakRcchrANAM samAptau ca vizeSataH / annenaiva ca zAlAgnau juhuyAdhyAhRtIH pRthak // zrAddhaM kuryAdratAnte tu gohiraNyAdi dakSiNA // ' iti // yamenApyatra vizeSo'bhihitaH- pazcAttApo nivRttizca snAnaM cAGgatayoditam / naimittikAnAM sarveSAM tathA caivAnukIrtanam // ' tathA-'gAtrAbhyaGgazirobhyaGgI tAmbUlamanulepanam / vratastho varjayetsarvaM yaccAnyadbalarAgakRt // ' iti / evamAdikartavyatAjAtaM smRtyantarAdanveSTavyam / evamanena vidhinA vrataM gRhItvAvazyaM parisamApanIyam / anyathA tu prtyvaayH| 'pUrvaM vrataM gRhItvA tu naacretkaammohitH| jIvanbhavati caNDAlo mRtaH zvA caiva jAyate // ' iti chAgaleyasmaraNAt / ityalaM prapaJcena // 325 // itthamuktaviniyogasya cAndrAyaNAdeH svarUpamabhidhAya labdhaprasaGgakAryAntare'pi viniyogamAha anAdiSTeSu pApeSu zuddhizcAndrAyaNena tu / dharmArthaM yazvaredetacandrasyaiti salokatAm / / 326 // Adizyata ityAdiSTaM prAyazcittaM na vidyate AdiSTaM yeSu pApeSu teSu cAndrAyaH Nena shuddhiH| cazabdAsprAjApatyAdibhiH kRcchreraindavasahitaistannirapekSairvA zuddhiH / tathAca SaTtriMzanmate'bhihitam-'yAni kAni ca pApAni gurorgurutarANi ca / kRcchrAtikRcchrecAndrayaiH zodhyante manurabravIt // ' iti trayANAM samuccayaH prtipaaditH| uzanasA tu dvayoH samuccaya uktaH-'duritAnAM duriSTAnAM pApAnAM mahatAmapi / kRcchre cAndrAyaNaM caiva sarvapApapraNAzanam // ' iti / duritamupapAtakam / duriSTaM pAtakam / gautamena tu kRcchrAtikRcchau cAndrAyaNamiti sarvaprAyazcittamiti visamAsakaraNenaindavanirapekSatA kRcchrAtikRcchrayoH sUcitA / cAndrA. yaNasya nirapekSatA itizabdena ca trayANAM samuccayaH / kevalaprAjApatyasya tu nirapekSaM caturviMzatimate'bhihitam-'laghudoSe tvanAdiSTe prAjApatyaM samAcaret' iti / gautamenApi prAjApatyAde rapekSatvamuktam-'prathamaM caritvA zuciH pUtaH 1 dviguNe vrata AcINe Ga. 2 doSavyatirekeNa Ga. 3 bhAjyenaiveti Ga. 4 cAndraritvati hu. yA0 44 For Private And Personal Use Only Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 488 yaajnyvlkysmRtiH| [prAyazcittAdhyAyaH karmaNyo bhavati, dvitIyaM caritvA yadanyanmahApAtakebhyaH pApaM kurute tasmAtpra. mucyate, tRtIyaM caritvA sarvasmAdenaso mucyate' iti mahApAtakAdapItyabhipretam / manunApyuktam (11215)-'parAko nAma kRcchro'yaM sarvapApApanodanaH' iti / hArItenApyuktam-'cAndrAyaNaM yAvakazca tulApuruSa eva c| gavAM caivAnugamanaM sarvapApapraNAzanam // ' tathA-'gomUtraM gomayaM kSIraM dadhi sarpiH kuzodakam / ekarAtropavAsazca zvapAkamapi zodhayet // ' tathA taptakRcchramadhikRtyApi tenaivoktam-'eSa kRcchro dvirabhyastaH pAtakebhyaH pramocayet / trirabhyasto yathAnyAyaM zUdrahatyAM vyapohati // ' iti / uzanasA coktam-'yatroktaM yatra vA noktaM mahApAtakanAzanam / prAjApatyena kRcchreNa zodhayennAtra saMzayaH // ' iti / etAni prAjApatyAdInyanAdiSTeSUpapAtakAdiSu sakRdabhyAsApekSayA vyastAni samastAni vA yojanIyAni / tathA AdiSTavateSvapi mahApAtakAdiSu abhyAsApekSayA yojanIyAni / ataeva yamenoktam-'yatrokta' mityAdi / gautamenApyuktaniSkRtInAM saMgrahArthaM sarvaprAyazcittagrahaNaM kRtam / tathA yadapi tenaivoktam'dvitIyaM caritvA yadanyanmahApAtakebhyaH pApaM kurute tasmAtpramucyate' ityuktvA 'tRtIyaM caritvA sarvasmAdenaso mucyate' iti, tadapi mahApAtakAbhiprAyaM natu kSudrapAtakAbhiprAyam / naca mahApAtakamanuktaniSkRtika saMbhavati, tasmAdukta. niSkRtikeSvapi prAjApatyAdayo yojanIyAH / tatra dvAdazavArpikavate dvAdazadvAdazadinAnyekaikaM prAjApatyaM parikalpya gaNyamAne prAjApatyAnAM SaSTyadhikazatatrayaM dvAdazavArSike vaikalpikamanuSTheyaM bhavati / tadazaktI tAvatyo vA dhenavo daatvyaaH| tadasaMbhave niSkANAM SaSTyadhikazatatrayaM dAtavyam / tathA smRtyantaram -'prAjApatyakriyA'zaktI dhenuM ddyaadvickssnnH| dhenorabhAve dAtavyaM mUlyaM tulyamasaMzayam // mUlyArdhamapi niSkaM vA tadardhe shktypekssyaa'| gavAma. bhAve niSkaH syAttadardhe pAda eva vA' iti smaraNAt / mUlyadAnasyApyazaktI tAvanto vodavAsAH kAryAH / tatrApyazaktI gAyatrIjapaH patriMzallakSasaMkhyAkaH kAryaH |-'kRcchro'yutN tu gAyatryA udavAsastathaiva ca / dhenupradAnaM viprAya samametaJcatuSTayam // ' iti parAzarasmaraNAt / yanu caturviMzatimate'bhihitam-'gAyatryAstu japankoTiM brahmahatyAM vyapohati / lakSAzItiM japedyastu surApAnAdvimucyate // punAti hemahartAraM gAyatryA lkssspttiH| gAyatryAH paSTibhilakSairmucyate gurutalpagaH // ' iti, tat dvAdazavArSikatulyavidhAnatayoktaM na punarazaktaviSayamiti na virodhaH / evamanye'pi-'kRcchro devyayutaM caiva prANAyAmazatadvayam / tilahomasahasraM tu vedapArAyaNaM tathA // ' ityAdayaH pratyAmnAyAzcaturviMzatimatAdizAstrAbhihitAH SaSTyadhikatrizataguNitA mahApAtakeSu boddhavyAH / atipAtakeSu saptatyadhikazatadvayaM prAjApatyAnAM kartavyam / tAvanto vA 1 sarvapAtakanAzanaM kha. 2 tanmUlyaM vA na saMzayaH Ga. For Private And Personal Use Only Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prAyazcittaprakaraNam 5] mitAkSarAsahitA / 489 dhenvAdayaH prtyaamnaayaaH| pAtakeSu tu sAzItizataM prAjApatyAH pratyAmnAyAzca dhenvAdayastAvanta eva vaa| tathA caturviMzatimate'bhihitam-'janmaprabhRti pApAni bahAni vividhAni ca / kRtvArvAg brahmahatyAyAH SaDabdaM vratamAcaret // pratyAmnAye gavAM deyaM sAzIti dhaninA zatam / tathASTAdazalakSANi gAyatryA vA japedbudhaH // ' iti / idameva dvAdazavArSike vrate dvAdazadvAdazadinairekaikaprAjApatyakalpanAyAM liGgam / evamupapAtakeSu traivArSikaprAyazcittaviSayabhUteSu navatiprAjApatyAstAvantaH prtyaamnaayaaH| traimAsikaviSayeSu punaH sArdhasaptaprAjApatyAH pratyAmnAyAzca dhenUdavAsAdayastAvanta eva / mAsikavrataviSayeSu tu sArdha prAjApatyadvayaM tAvAneva vA pratyAmnAyaH / cAndrAyaNaviSayabhUteSu punarupapAtakeSu prAjApatyatrayam / tadazaktasya pratyAmnAyastAvAneva / yatpunazcaturviMzatimate'bhihitam-'aSTau cAndrAyaNe deyAH pratyAmnAyavidhau sadA' iti, tadapi dhaninaH pipIlikAmadhyAdicAndrAyaNapratyAmnAyaviSayam / mAsAtikRcchraviSayabhUteSu punarupapAtakeSu sArdhasaptaprAjApatyAH pratyAmnAyAzca dhenvAdayastAvanta eva / 'prAjApatye tu gAmekAM dadyAtsAntapane dvayam / parAkataptAtikRcchre tisrastisrastu gAstathA // ' iti caturviMzatimate'bhidhAnAt / etacca 'ekaikaM grAsamaznIyAdi'tyAmalakaparimitaikaikagrAsapakSe veditavyam / pANipUrAnabhojanapakSe punardhenudvayameva / prAjApatyasya paDupavAsatulyatvAt tadviguNatvAJcAtikRcchrasya / yadyapi navasu dineSu pANipUrAbasya bhojanaM tathApi nairantaryeNa dvAdazadivasAnuSTAne klezAtizayAtSaDahopavAsasamAnaprAjApatyadvayatulyatvameva / prAjApatyasya ca paDupavAsatulyatvaM yuktameva / tathAhi / prathame tryahe saayNtnbhojntrynivRttaavekopvaassNpttiH| dvitIye vyahe prAtaHkAlabhojanatrayanivRttiparasya / tathAca ayAcitavyahe'pi sAyaMtanabhojanatrayavarjane'parasyetyevaM navabhirdinairupavAsatrayam / ghunazcAntyavyahe copavAsatrayamiti yuktaM ghaDupavAsatulyatvam / RSabhaikAdazagodAnasahitatrirAtropavAsAtmakagovadhavrate tu sAdhaikAdazaprAjApatyAstAvatsaMkhyAkAzcodavAsAdayaH pratyAmnAyAH / mAsaM payovrate tu sAdhaiM prAjApatyadvayam / parAkAtmake tUpapAtakavrate prAjApatyatrayaM parAkatasAtikRcchrasthAne kRcchratrayaM caret / 'sAntapanasya vAdhyadhamazaktau vratamAcaret' iti patriMzanmate'bhidhAnAt / cAndrAyaNaparAkakRcchrAtikRcchrAstu prAjApatyatrayAtmakA dvAdazavArSikavatasthAne viMzatyuttarazatasaMkhyA anussttheyaaH| tatpratyAmnAyAstu dhenvAdayastriguNAH / atipAtakeSu nvtisNkhyaakaashcaandraaynnaadyH| tatsameSu punaH pAtakapadAbhidheyeSu ssssttisNkhyaaH| upapAtakeSu traivArpikaviSayeSu triNshtsNkhyaaH| traimAsike govadhavratasthAne gomUtrasnAnAdInAM kartavyatAbAhulyAccAndrAyaNAditrayam / mAsikavrate tu yogIzvarokte ekameva cAndrAyaNaM dhenUdavAsAdipratyAmnAyastu sarvatra triguNa eva / prakIrNakeSu punaH pratipadoktaprAyazcittAnusAreNa prAjApatyaM 1 prAjApatyAnAM pratyAmnAyadhenvAdayaH kha. 2 tadatidhaninaH Ga. 3 parAkataptAtikRcchre tisrastisrastu gAstatheti pAThAntaram. 4 tulyatvAviguNatvAcca Ga. 5 trayavarjanaparasya Ga. 6 bhojanavarjane'nyasyeti Ga. 7 tatazcAntya vyahe Ga. 8 lAnAdItikartavyatA Ga. For Private And Personal Use Only Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 490 yaajnyvlkysmRtiH| [prAyazcittAdhyAyaH pAdAdiklahyA yojanIyam / AvRttau punazcAndrAyaNAdikamiti etaddigavalambanenAnyatrApi kalpanA kAryA / yatpunarvRhaspatinoktam-'janmaprabhRti yatkiMcitpAtakaM copapAtakam / tAvadAvartayetkRcchre yAvatpaSTiguNaM bhavet // ' iti / tat dve paradAre iti gautamoktadvivArSikasamAnaviSayam / tathA traimAsikAdiviSayabhU. topapAtakAvRttiviSayaM vA / pAtakapadAbhidheyacANDAlAdistrIgamane dvirabhyAsaviSayaM vA / tatra 'jJAnAtkRcchrAbdamuddiSTamajJAnAdaindavadvayam' iti sakRhuddhipUrvagamane kRcchrAbdavidhAnAttadabhyAse dvivarSatulyapaSTikRcchravidhAnaM yuktameva / yattu sumantunoktam-'yadapyasakRdabhyastaM buddhipUrvamacaM mahat / tacchuddhyatyandakRcchreNa mahataH pAtakAdRte // ' iti tadapyupapAtakAdyAvRttiviSayaM / tathA 'ajJAnAdaindavaddhayamiti yamokaindavadvayaviSayabhUtapAtakAvRttiviSayaM vA / yastu tapasyasamartho dhAnyasamRddhazca sa kRcchrAdivratAni dvijAgyabhojanadAnena saMpAdayet / tathAhi smRtyantaram-'kRcchre paJcAtikRcchre triguNamaharahastriMzadevaM tRtIye catvAriMzaJca tase triguNitaguNitA viMzatiH syAtparAke / kRcchre sAntApanAkhye bhavati SaDadhikA viMzatiH saiva hInA dvAbhyAM cAndrAyaNe syAttapasi kRzabalo bhojayedvipramukhyAn / ' iti / aharahariti sarvatra saMbandhanIyam / tRtIyaH kRcchrAtikRcchraH / atra prAjA. patyadivasakalpanayA vidvadviprANAM paSTibhojanaM bhavati / yattu caturviMzatimate'. mihitam-'viprA dvAdaza vA bhojyAH pAvakeSTistathaiva ca / anyA vA pAvanI kAcitsamAnyAhurmanISiNaH // ' iti prAjApatyasthAne dvAdazAnAM viprANAM bhojanamuktaM tannirdhanaviSayam / yaccAndrAyaNasyApi tatraiva pratyAmnAyAdhuktam-'cAndrAyaNaM mRgAreSTiH pavitreSTistathaiva ca / mitravindApazuzcaiva kRcchre mAsatrayaM tathA // nityanaimittikAnAM ca kAmyAnAM caiva karmaNAm / iSTInAM pazubandhAnAmabhAve caravaH smRtAH // ' iti tadapi cAndrAyaNAzaktasya / yattu kRcchre mAsatrayaM tatheti kRcchrASTakaM pratyAmnAtaM tadapi jaraTamUrkhaviSayam / cAndrAyaNaM trimiH kRcchreriti darzita. tvAdityalaM prapaJcena / prakRtamanusarAmaH-yastvabhyudayakAmo dharmArthaM kAmyaniyoganiSpatyarthametaccAndrAyaNamanutiSThati na punaH prAyazcittArthamasau candrasAlokyaM svargavizeSa prApnoti / etacca saMvatsarAvRttyabhiprAyeNa / ekamAtvA vipApo vi. pApmA sarvameno hanti, dvitIyamAvA dazapUrvAndazAparAnAtmAnaM caikaviMzaM paGgiM ca punAti, saMvatsaraM cAhavA candramasaH salokatAmAmotI'ti gautamasmaraNAt // kRcchrakRddharmakAmastu mahatIM zriyamApnuyAt / yathA gurukratuphalaM prApnoti susamAhitaH // 37 // kiMca / yastvabhyudayakAmaH prAjApatyAdikRcchrAnanutiSThati sa mahatI rAjyAdilakSaNAM zriyaM vibhUtimanubhavati / yathA gurukatUnAM rAjasUyAdInAM kartA tatphalaM svArAjyAdilakSaNaM mahatphalaM labhate tathAyamapi susamAhitaH sakalAGgakalApama 1 anyadvA pAvanaM kiMcitsamamAhurmanISiNa ityapi pAThaH. For Private And Personal Use Only Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prAyazcittaprakaraNam 5 ] mitaakssraashitaa| 491 vikalamanutiSTaniti phalamahimaprakAzanArtha RtudRSTAntakIrtanam / susamAhita ityanenAvikalazAstrAnuSThAnaM vadankAmyakarmatayAGgavaikalye phalAsiddhiM dyotayati / ato nAtra prAyazcitteSviva yAvatsaMbhavAGgAnuSThAnamaGgIkaraNIyamiti dUrotsArita pratyAmnAyopAdAnam / kRcchrAdyanuSThAnAvRttau tu 'adhikAriNaH phalAvRttiH karmaNyArambhabhAvyatvAditi nyAyalabhyA sthitaiveti nedamavivakSitam // 327 // prAguditAkhilArthopasaMhAravyAjena dharmazAstradhAraNAdividhInsArthavAdAnprArthanAvaradAnarUpeNa pratipAdayitumAha zrutvaitAnRSayo dharmAnyAjJavalkyena bhASitAn / idamUcurmahAtmAnaM yogIndramamitaujasam / / 328 / / .. atra hi varNAzramAdivyAvRttA dharmAH SaTprakArAH pratipAditAH tAnakhilAn / yogIzvarabhASitAn RSayaH zrutvA praharSotphullalocanAstaM mahimaguNazAlinamacintanIyazaktivibhavamidamabhidhAsyamAnamUcivAMsaH // 328 // ya idaM dhArayiSyanti dhrmshaastrmtndritaaH| iha loke yazaH prApya te yAsyanti triviSTapam // 329 // vidyArthI prApnuyAdvidyAM dhanakAmo dhanaM tathA / AyuSkAmastathaivAyuH zrIkAmo mahatIM zriyam // 330 // zlokatrayamapi hyasmAdyaH zrAddhe zrAvayiSyati / pitRRNAM tasya tRptiH syAdakSayyA nAtra saMzayaH // 331 // brAhmaNaH pAtratAM yAti kSatriyo vijayI bhavet / vaizyazca dhAnyadhanavAnasya zAstrasya dhAraNAt // 332 // itthamRjvathaiH zlokaiH sAmazravaHprabhRtayo'nekadhA prArthayantesa 329-332 aparAmapi prArthanAmAha ya idaM zrAvayedvidvAndvijAnparvasu parvasu / azvamedhaphalaM tasya tadbhavAnanumanyatAm // 333 // yastvidaM dharmazAstraM pratiparva dvijAn zrAvayet tasyAzvamedhaphalaM bhavediti zrAvaNavidhyarthavAdaH / tadetadasmatprArthitamarthaM sarvatra bhavAnanumanyatAm // 333 // varadAnamAha zrutvaitadyAjJavalkyo'pi prItAtmA munibhASitam / . evamastviti hovAca namaskRtya svayaMbhuve // 334 / / 1 zrutvemAmRSayo Ga. For Private And Personal Use Only Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 492 yaajnyvlkysmRtiH| [prAyazcittAdhyAyaH etadRSibhirbhASitaM zrutvA yogIndro'pi svanirmitadharmazAstradhAraNAdiphalaprArthanonmIlitamukhapaGkajaH svayaMbhuve brahmaNe namaskRtya praNamya bhavatprArthitaM sakalamitthaM bhavatvityevaM kila bhagavAnbabhASe // 334 // iti zrIbhAradvAjapadmanAbhabhaTTopAdhyAyAtmajasya zrImatparamahaMsaparivrAjakavijJAnezvarabhaTTArakasya kRtau RjumitAkSarAyAM yAjJavalkyadharmazAstra vivRto prAyazcittAdhyAyastRtIyaH samAptaH // athAtrAdhyAyAnukramaNikA likhyate / tatrAdyaM sUtakaprakaraNam 1 / ApaddharmaprakaraNam 2 / vAnaprasthaprakaraNam 3 / adhyAtmaprakaraNam 4 / tataH prAyazcittaprakaraNam 5 / tatrAdau karmavipAkaH 6 / mahApAtakAdi nimittaparigaNanam 7 / mahApAtakaprAyazcittAnyAtidezikasahitAni 8 / upapAtakaprAyazcittAni 9 / prakIrNakaprAyazcittaprakaraNam 10 / patitatyAgavidhiH 11 / vratagrahaNavidhiH 12 / rahasyaprAyazcittAdhikAraH 13 / kRcchrAdilakSaNam 14 / iti prakaraNAni // uttamopapadasyeyaM ziSyasya kRtiraatmnH| dharmazAstrasya vivRtirvijJAnezvarayoginaH // 1 // iti yAjJavalkyamunizAstragatA vivRtina kasya vihitA viduSaH / pramitAkSarApi vipulArthavatI pariSiJcati zravaNayoramRtam // 2 // gambhIrAbhiH prasannAbhirvAgbhivastA mitAkSarA / analpArthAbhiralpAbhirvivRtirvihitA mayA // 3 // nAsIdasti bhaviSyati kSititale kalyANakalpaM puraM no dRSTaH zruta eva vA kSitipatiH zrIvikramArkopamaH / vijJAnezvarapaNDito na bhajate kiMcAnyadanyopama zcAkalpaM sthiramastu kalpalatikAkalpaM tadetatrayam // 4 // snaSTA vAcAM madhuravapuSAM vidvadAzcaryasInAM daataarthaanaamtishyjussaamrthisaarthaarthnaayaaH| dhyAtA mUrtermuravijayino jIvatAdArkacandra jetArINAM tanusahabhuvAM tatvavijJAnanAthaH // 5 // A setoH kIrtirAze raghukulatilakasyA ca zailAdhirAjA do ca pratyakpayodhezcaTulatimikulottuGgariGgattaraGgAt / A ca prAcaH samudrAnatanRpatiziroratabhAbhAsurAbhiH pAyAdAcandratAraM jagadidamakhilaM vikramAdityadevaH // 6 // antarmukhAni yadi khAni tapastataH kiM nAntarmukhAni yadi khAni tapastataH kim / antarbahiryadi harizca tapastataH kiM nAntarvahiryadi harizca tapastataH kim // 7 // samApteyaM samitAkSarA yAjJavalkyasmRtiH // 1 danyopamAmAkalpaM U. 2 madhulavamucAM Ga. 3 mArthanAmarthitAyAH. 4 yAvatpratyakU. 5 prAcIsamudrAdamitanRpaziroratna. For Private And Personal Use Only Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra yAjJavalkyasmRtipadyAnAM varNAnukramaH / zlokAH akAmataH kAmacAre akAraNe ca vikroSTA ... ... akAryakAriNAM dAnaM akUTairAyudhaiyanti te akUTaM kUTakaM brUte akruddho'parituSTazca akSatA ca kSatA caiva akSatAyAM kSatAyAM vA akSatAlUSakoNI akSayo'yaM nidhI rAjJAM akSikarNacatuSkaM ca agRhIte samaM dApyaH agRhIte samaM dApyaH agnikAryaM tataH kuryAt... agnidAnAM ca ye lokA... agnirjalaM vA zUdrasya agnivarNaM nyasetpiNDaM agnInvApyAtmasAtkRtvA ameH sakAzAdviprAnau agnau kariSyannAdAya ammI suvarNabhakSINaM ayyAH sarveSu vedeSu ajaH zarIragrahaNAt ajAta jAtikaraNe ajAzvayormukhaM medhyaM ajJAnAttu surAM pItvA ata UrdhvaM patantyete atithitvena varNAnAM atithiM zrotriyaM tRpta atItAtha smRtiH kasya atItAyAmaprajasi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 006 ... ... ... ... ... ... ... ... ... GOD ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ... ... pRSTham zlokAH 239 | ato na roditavyaM hi 267 | ato yateta tatprApyai 325 / ato yadAtmano'pathyaM 101 atrAhamamukaH sAkSI 268 | athavApyabhyasanvedaM 333 | adattAdAnanirataH 11 anAkhyAya dadaddoSaM 33 anAdirAtmA kathitaH 35 | anAdirAtmA saMbhUtiH 357 | anAdirAdimAMzcaiva *** 229 | anAdiSTeSu pApeSu ... ... 181 adhItavedo japakRt adhyApyA dharmataH sAdhu 188 333 | | adhyAyAnAmupAkarma 99 adhvanIno'tithijJeyaH 73 | anannamamRtaM caiva 247 | anantAzca yathA bhAvAH 68 anantA razmayastasya 340 | ananyapUrvikAM kAntAM 269 | ananyaviSayaM kRtvA 61 anabhikhyAta doSastu 401 anarcitaM vRthAmAMsaM ... ... 18 | adattAnyagnihInasya 213 | adadaddhi samApnoti 345 | adIrghasUtraH smRtimAn ... ... 99 | aduSTAM tu yandaNDyo 347 adezakAlasaMbhASaM For Private And Personal Use Only ... ... ... 253 | adbhistu prakRtisthAbhiH ... 288 | adharmadaNDanaM svargaH 8 adhivinnastriyai dadyAt 167 | adhivinnA tu bhartavyA ... ... ... ... 200 ... ... ... ... ... 840 ... ... ... ... ... 800 800 ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... : ... 000 ... ... ... ... ... ... ... pRSTam 301 108 339 175 367 354 48 146 97 18 283 7 109 231 20 335 8 44 35 33 353 360 13 349 470 50 18 351 352 363 487 Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yaajnyvlkysmRtiH| 66 276 7 .. 114 72 zlokAH pRSTam zlokAH pRSTham anAzakAnalApAta. ... ... 358 anyahaste ca vikrIya ... ... 272 anAhitAgnitApaNya anyatra kulaTASaNDa ... anigrahAccendriyANAM ... anyathAvAdino yasya ... anindyeSu vivAheSu anyAyena nRpo rASTrAt ... anibaddhapralApI ca anye'pi zaGkayA grAhyAH aniyukto bhrAtRjAyAM anyodaryastu saMsRSTI ... aniveditavijJAto anyonyApahRtaM dravyaM ... anivedya nRpe daNDyaH ... anvitA yAntyacaritaM ... anivedya nRpe zudhyet ... ... 405 | apanaHzozucadagham ... ... 296 anizcitya bhRtiM yastu ... ... 253 aparAntakamullopyaM ... anugamyAmbhasi snAtvA aparAhne samabhyarcya anupAkRtamAMsAni ... ... 51 apazcAttApinaH kaSTAn ... anRte tu pRthagdaNDyA . ... apazyataH kAryavazAt ... anekapitRkANAM tu ... apasavyaM tataH kRtvA ... anena vidhinA jAtaH ... apahatA iti tilAn ... anena vidhinA dehaM ... api bhrAtA suto'ryo vA anena vidhirAkhyAtaH aputrAM gurvanujJAto . 19 anauraseSu putreSu ... aputrA yoSitazcaiSAM ... antarA janmamaraNe ... aputreNa parakSetre ... antarA patite piNDe ... apozanakriyApUrva ... antare ca tayoryaH syAt ... 268 aprajastrIdhanaM bhartuH ... antarjale vizudhyeta ... apraNodyo'tithiH sAyaM antarjAnuH zucau deze ... apraduSTAM striyaM hatvA ... ... 433 antardhAnaM smRtiH kAntiH apramattazcaredrekSaM ... antevAsI guruprApto ... aprayacchansamApnoti antyapakSisthAvaratAM ... ... 353 / aprAptavyavahAraM ca antyajaigardabhairuSTraH ... aphAlakRSTenAnIMzca antyAbhigamane svayaH ... abadhyaM yazca badhnAti andho'cikitsyarogAdyaH abbhakSo mAsamAsIta annahartAmayAvI syAt ... abruvanhi naraH sAkSyaM annamiSTaM haviSyaM ca ... abliGgAni japeJcaiva ... annamAdAya tRptAH stha ... ... 75 abhakSyeNa dvijaM dUSya ... ... 289) annaM paryuSitaM bhojyaM ... abhAve jJAtayasteSAM annaM bhUmau zvacANDAla ... ... 32 abhAve jJAtRcihnAnAM ... ... 235 annaM pitRmanuSyebhyo ... ... 33 / amigantAsmi bhaginIM... ... s h h h h ... 269 h h h .. 258 For Private And Personal Use Only Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir padyAnAM varNAnukramaH / 125 12. 128 . 240 .. 258 100 .. 194 216 2 zlokAH pRSTham zlokAH pRSTam abhighAte tathA chede ... ... 264 arthazAstrAttu balavat ... ... 132 abhiyuktaM ca nAnyena ... arthasya saMcayaM kuryAt ... abhiyogamanistIrya ... 124 arthAnAM chandataH sRSTiM ... abhiyoge ca sAkSye vA ardhatrayodazapaNaH ... abhiramyatAmiti vadet artho'dhameSu dviguNaH ... abhilekhyAtmano vaMzyAn arvAk caturdazAdahro ... abhizasto mRSA kRcchre ... ... 445 arvAksapiNDIkaraNaM ... ... 82 abhrAtRko haretsarvaM ... aksiMvatsarAtsvAmI amAvAsyA'STakA vRddhiH alaMkRtAM harankanyAM amedhyapANiniSThazca ... / alabdhamIheddharmeNa ... amedhyazavazUdrAnya ... ... 45 | avakIrNI kuNDagolau ... ... 69 amedhyAktasya mRttoyaiH ... avakIrNI bhavedvA ambaSThaH zRyAM niSAdo ... avaTazcaivametAni ... ayaM tu paramo dharmaH ... abaruddhAsu dAsISu ... ayaM me vajra ityevaM ... ... | avijJAtahatasyAzu ayamevAtikRcchraH syAt aviplutabrahmacaryaH ayanaM devalokaM ca ... ... 365 aviplutamatiH samyak ... ... 359 ayAcitAhRtaM grAhyam ... avibhaktaiH kuTumbArthe ... ayAcitAzI mitabhuk ... avIcimandhatAmisra ayuktaM zapathaM kurvan ... ... 267 | avIrAstrIvarNakAra ... ... 49 ayonau gacchato yoSAM ... avyaktamAtmA kSetrajJaH ... arakSyamANAH kurvanti ... azaktastu vadannevaM ... araNye nirjale deze azI tibhAgo vRddhiH syAt araNye niyato japtvA ... azvamedhaphalaM tasya ... arAjadaivikaM naSTaM azvaratnamanuSyastrI ... arimitramudAsIno. ... ... 106 | azvasthAnAdgajasthAnAt ... ... 90 arogAmaparikliSTAM | azvAnAyuzca vidhivat ... arogiNIM bhrAtRmatI aSTame mAsyato garbho ... arogitvaM yazo vIta. aSTau trapuNi sIse ca ... 247 arkaH palAzaH khadiraH ... asacchAstrAdhigamanaM ... arghaprakSepaNAdvizaM ... asatkAryarato dhIraH ... arghassa hrAsaM vRddhi vA ... asatsantastu vijJeyAH ... argho'nugrahakRtkAryaH ... ... asaMbaddhakRtazcaiva 143 aAkSepAtikramakRt ... ... 266 | asaMsRSTyapi vA'daNDyaH ... 226 aAthai pitRpAtreSu ... ... 78 | asAkSikahate cihnaH ... ... 261 ::::::::::::::::::::::::::::::::::: mana ... 362 ... 104 / 259 146 9 * 379 344 mmm 355 For Private And Personal Use Only Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yaajnyvlkysmRtiH| WWW AM .. 176 160 * 135 zlokAH pRSTam zlokAH pRSTam asipatravanaM caiva ... ... 374 AtmatulyaM suvarNa vA ... ... 405 askannamavyathaM caiva Atmanastu jagatsarvaM ... asthimatAM sahasraM tu Atmano'rthe kriyArambho asnehA api godhUma AtmA gRhNAtyajaH sarvaM ... akhar2yA lokavidviSTaM ... AdantajanmanaH sadyaH ... ahaMkArazca buddhizca ... AdAtuzca vizuddhyarthaM ... ahaMkAraH smRtirmedhA ... Adityasya sadA pUjAM ... ... ahaMkAreNa manasA AdimadhyAvasAneSu ... ahaHzeSa samAsIta | Adhayo vyAdhayaH klezAH ... 338 ahanyekAdaze nAma ... AdhAnaM vikrayaM vApi ... ahasvadattakanyAsu AdhiH praNazyedviguNe ... ahiMsA satyamasteyaM ... ... 37 AdhivedanikAdyaM ca ... ... 228 ahiMsA steyamAdhurye ... AdhisImopanikSepa ... aho mAsasya SaNNAM vA Adhistu bhujyate tAvat AkAzapavanajyoti. ... AdheH svIkaraNAtsiddhiH / AkAzamekaM hi yathA ... Adhau pratigrahe krIte ... AkAzAlAghavaM saukSmyaM ... AdhyAdInAM vihAraM ... AkRSNena imaM devAH ... AnIya viprasarvakhaM Agamastu kRto yena ... ApadgataH saMpragRhNan Agamenopabhogena ... Apadyapi hi kaSTAyAM Agame'pi balaM naiva ... ApozanenopariSTAt Agamo'bhyadhiko bhogAt | AmAzayo'tha hRdayaM ... AgarbhasaMbhavAdgacchet AmRtyoH zriyamAkAGkSan AgAmibhadranRpati AyuH prajAM dhanaM vidyAM AcamyAgnyAdi salilaM ... ... 301 AyuSkAmastathaivAyuH ... ... 491 AcaretsadRzIM vRttim ... ArAmAyatanagrAmA ... AcAntaH punarAcamya ... ... 62 ArogyabalasaMpanno ... ... 96 AcAryatvaM zrotriyazca ... AA gayA tathA'gatyA / AcAryapatnI vasutAM ArdravAsAstu hemante ... AcAryapitrupAdhyAyA ... AvAhanAgnaukaraNa ... AcAryopAsanaM veda AvAhayedanujJAto ... AjIvanvecchayA daNDyaH ... 163 AvAhya tadanujJAto ... ... 72 AjJAsaMpAdinI dakSAM ... ... 20 AvekSyA garbhavAsAzca ... AtRptestu pavitrANi ... ... 75 Avedayati cedrAjJe ... AtmajJaH zaucavAndAntaH ... 354 AzuddheH saMpratIkSyo hi 138 391 141 242 .. 320 33 139 236 ..361 ww 3 .. 116 For Private And Personal Use Only Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir padyAnAM vrnnaanukrmH| 294 m zlokAH pRSTham zlokAH pRSTham AzmazAnAdanuvrajya ... ... utpanne khAmino bhogaH ... ... ASoDazAdA dvAviMzAt... ... 10 utsRSTo gRhyate yastu ... ... 214 Asuro draviNAdAnAt ... | udakyAzucibhiH snAyAt AstikaH zraddadhAnazca ... ... 87 udakyA spRSTasaMghuSTaM ... ... 50 AharedvidhivaddArAn ... ... 27 udaraM ca gudau kauSThyau ... ... 346 AhutyApyAyate sUryaH ... ... 341 udumbaraH zamI dUrvA ... ... 95 AhUtazcApyadhIyIta ... ... udbhUrNe prathamo daNDaH ... icchatAM tatkSaNAcchuddhiH ... 302 udgaNe hastapAde tu ... ijyAcAradanAhiMsA ... ... 4 udbudhyasveti ca Rco ... ... ijyAdhyayanadAnAni ... ... 36 upajihvAsphijau vAhU ... itareNa nidhau labdhe ... ... 145 upajIvyahramANAM ca ... iti saMcintya nRpatiH ... ... 109 upatiSThatAmakSayyasthAne ... iti saMzrutla gaccheyuH ... upanIya guruH ziSyaM itihAsAMstathA vidyAH ... ... 12 upanIya dadadvedaM ... ityuktoktvA priyA vAcaH ... 76, upapAtakajAtAnAm ... ityuktvA dharatAM dharma ... ... 17/ upapAtakayukta tu ... ityetadasthiraM varma ... | upapAtakazuddhiH syAt ... idamUcurmahAtmAnaM ... upavAsena caivAyaM ... indriyANi manaH prANo ... upasthAnaM tataH kuryAt ... ... indriyAntarasaMcAra. ... upasthitasya moktavyaH ... indhanArtha drumacchedaH ... upAkarmaNi cotsarge ... ... ime lokA eSa cAtmA ... upAyAH sAma dAnaM ca ... iSTaM syAtkratumistena ... upAsate dvijAH satyaM ... iha karmopabhogAya ... upAsya pazcimAM saMdhyAM ... iha loke yazaH prApya ... upeyAdIzvaraM caiva ... iha vAmutra vaikeSAM ... ... 354 | ubhayAnumataH sAkSI ... ... 166 ihaiva sA zunI gRdhrI ... | ubhayAbhyarthitenaitat IzvaraH sa kathaM bhAvaiH ... ubhayoH pratibhUgrAhyaH .. 126 IzvaraH sarvabhUtasthaH ... ubhayorapyasAdhyaM cet ukte'pi sAkSibhiH sAkSye ... 169 | ubhayorapyasau rikthI ... . 211 ucchiSTasaMnidhau piNDAn urageSvayaso daNDaH utkocajI vino dravya. ... uraH saptadazAsthIni utkSepakagranthibhedau ... ... 279 UnadvivarSa nikhanet ... 294 uttamo vAdhamo vApi ... ... 281 UnadvivarSa ubhayoH ... uttAnaM kiMcidunnAmya ... ... 366 / UnaM vAbhyadhikaM vApi ... ... x m m or mo or to x m ... 254 m o .. 289 For Private And Personal Use Only Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yaajnyvlkysmRtiH| zlokAH .. 192 2 ..483 pRSTam | zlokAH pRSTam UrusthottAnacaraNaH ... 366 evaM mAtAmahAcArya UrdhvamekaH sthitasteSAM ... ... 360 evaM vinAyakaM pUjya ... ... RggAthA pANikA dakSa evamastviti hovAca ... RgyajuHsAmavihitaM ... evaMvRtto'vinItAtmA RNaM dadyAtpatistAsAM ... evamasyAntarAtmA ca RNaM lekhyakRtaM deyaM ... evamuktvA viSaM zAjhaM ... RtusaMdhiSu bhuktvA vA evametadanAdyantaM ... RtvikpurohitAcAryaiH ... evamenaH zamaM yAti ... RtvikpurohitApatya. ... ... eSa eva vidhirjeyaH ... RtvijAM dIkSitAnAM ca eSa eva vidhijJeyaH ... RSabhaikasahasrA gAH ... eSAM trirAtramabhyAsAt... ekaM ghnatAM bahUnAM ca ... eSAmannaM na bhoktavyaM ekadezamupAdhyAyaH ... eSAmanyatamAbhAve ekabhaktena naktena eSAmapatitAnyonya ... ekarAtropavAsaca eSAmabhAve pUrvasya ekarAtropavAsazca eSAmasaMbhave kuryAt ... ekAdazaguNaM dApyo aiNarauravavArAha ... ekArAmaH parivrajya oGkArAmiSTutaM somaM ekaikasyAtrASTazatam aurasAH kSetrajAstveSAM ekaikaM hrAsayetkRSNe auraso dharmapatnIjaH ... ekoddiSTaM devahInam auveNakaM sarobindum ... ekonatriMzallakSANi auSTramaikazarpha straiNam etadyo na vijAnAti kaTeArau yathA pakke etatsapiNDIkaraNam ... kathametadvimuhyAmaH etAnsarvAnsamAhRtya ... ... 92 kadaryabaddhacaurANAM ete mahApAta kino kaniSTAdezinyaGguSTha ete mAnyA yathApUrva kanInike cAkSakUTe etaiH prabhUtaiH zUdro'pi kandharAbAhusaknAMca etairupAyaiH saMzuddhaH kanyAM kanyAvedinazca etaireva guNairyuktaH ... kanyApradaH pUrvanAze ebhizca vyavahartA yaH ... kanyApradAnaM tasyaiva ebhistu saMvasedyo vai ... kanyAsaMdUSaNaM caiva evaM gacchan striyaM kSAmAM kanyAM samudvahedeSAM evaM puruSakAreNa ... kapilA cettArayati evaM pradakSiNAvRtko ... ... 77 karaNairanvitasyApi ... ... 25. ... 351 kanA ... 6 - 5 4 6 4 - .. 268 981 412 * 381 108 .. 64 For Private And Personal Use Only Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra zlokAH karapAdadato bhane karoti kiMcidabhyAsAt karoti tRNamRtkASThaiH karoti tRptiM kuryAca karoti punarAvRtti karoti yaH sa saMmUDho karo vimRditavrIheH karNau zaMkhau bhruvau danta.. kartavyaM vacanaM teSAM kartavyaM vacanaM sarvaiH kartavyAprayaNeSTizca ... ... ... ... ... ... ... ... ... kartavyA mantravantazca kartavyAzaya zuddhistu karmakSayAtprajAyante karmaNA dveSamohAbhyAM karmaNAM phalamApnoti karmaNA manasA vAcA karmaNAM saMnikarSAca karmaniSThAstaponiSThA karmabhiH svazarIrotthaiH karma smArta vivAdamau karmendriyANi jAnIyAt kalaviGkaM sakAkolaM kalahApahRtaM deyaM kAnInaH kanyakAjAto... kAntAragAstu dazakaM kAmato vyavahAryastu kAmavakIrNa ityAbhyAM kAmodakaM sakhiprattA kAraNAnyevamAdAya kArayetsarvadivyAni kAruhastaH zuciH paNyaM ... kArmike romabaddhe ca kAryau dvitIyAparAdhe. kAla karmAtmabIjAnAM yA0 45 ... ... ... ... *** ... ... *** ... *** 0.0 ... ... padyAnAM varNAnukramaH / ... ... ... ... ... *** ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... *** ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 200 www. kobatirth.org DA Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pRSTham zlokAH 263 kAle kAlakRto nazyet 340 || kAlo'gniH karma mRdvAyuH 356 | kASAyavAsasazcaiva 32 | kASThoSTheSupASANa 365 kiMcitsAsthivadhe deyaM 300 kumArI ca na bhartAraM 187 | kuruSvetyabhyanujJAto 347 kuryAcchuzurayoH pAda 252 | kuryAtriSavaNakhAyI 252 | kuryAtpratyabhiyogaM ca 38 kuryAtpradakSiNaM devam 95 | kuryAdyathAsya na viduH 338 | kuryAnmUtrapurISe ca 368 kulAni jAtI: zreNIzca 358 | kuzAH zAkaM payo matsyA 93 |kuzUlakumbhIdhAnyo vA ... ... ... ... For Private And Personal Use Only ... ... ... ... ... ... ... 47 | kusIdakRSivANijya 359 | kUTasvarNavyavahArI 68 | kUSmANDo rAjaputrazca 301 | kRcchrakruddharmakAmastu 31 kRcchraM caivAtikRcchraM ca 346 | kRcchratrayaM guruH kuryAt... 52 | kRcchrAtikRcchraH payasA ... 263 | kRcchrAtikRcchro'sRkpAte 213 | kRtajJAdrohimedhA vi ... ... ... ... ... 147 kRtarakSaH samutthAya 374 | kRtazilpo'pi nivaset 442 kRtAkRtAMstandulAMzca 297 | kRtAdmikAryo bhuJjIta 357 | kRte'ntare tvahorAtraM 180 kRtodakAnsamuttIrNAn 57 kRttikAdibharaNyantaM ... *** ... ... ... ... ... :: 638 ... ... ... ... ... 247 kRtvA hi retoviNmUtre. 279 | kRtvedaM viSNurityane 359 ] kRmikITapataGgatvaM ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 490 417 443 482 463 8 102 250 92 9 ... ... ... ... ... 600 .. ... .... ... ... ... 500 pRSTam 158 324 89 290 436 89 73 24 ... 485 126 41 106 6 110 66 39 37 289 91 45 300 87 475 74 368 Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pRSTham ... 434 ... 9 ... 1 yaajnyvlkysmRtiH| zlokAH pRSTham . zlokAH kRSiH zilpaM bhRtirvidyA ... 329 kharAjameSeSu vRSo ... kRSNalaH paJca te mASaH... 110 kharoSTrayAnahastyazva kRSNA gaurAyasaM chAgaH ... gaje nIlavRSAH paJca keciddevAtsvabhAvAdvA ... ... 107 gaNadravyaM haredyastu. ... kezabhasmatuSAGgAra 43 gaNAnAmAdhipatye ca ko'nyathaikena netreNa gate tasminnimanAGgaM koyaSTiplavacakrAhva ... gantrI vasumatI nAzam ... kole ghRtaghaTo deyaH gandharUparasasparza kauzeyanIlalavaNa. ... | gandhalepakSayakara kramazo maNDalaM cinyaM ... ... gandhazca balayazcaiva ... kramAtte saMbhavantIha ... ... gandhodakatilairyuktaM ... kramAtte saMbhavanyarciH ... ... gamyaM tvabhAve dAtRRNAM kramAdabhyAgataM dravyaM ... gamyAkhapi pumAndApyaH kayo vA niHsravastasmAt | gardabhaM pazumAlabhya kravyAdapakSidAtyUha ... ... 52 gabhartRvadhAdau ca ... kriyamANopakAre tu ... ... garbhasya vaikRtaM dRSTam krIDAM zarIrasaMskAraM .... garbhasrAve mAsatulyA krItalabdhAzanA bhUmau ... ... garbhahA ca yathAvaNa krItazca tAbhyAM vikrItaH... garbhAdhAnamRtau puMsaH krItvA nAnuzayaH kAryaH garbhASTame'STame vAde krUrogapatitavrAtya ... gAyatrIjapyanirataH ... kretA mUlyamavApnoti ... gAyatrI zirasA sAdha klIbo'tha patitastajjaH ... gItajJo yadi yogena kSatrajAtriyekabhAgA ... ... | gItanRtyaizva bhuJjIta kSatrasya dvAdazAhAni ... guDaudanaM pAyasaM ca kSatriyA mAgadhaM vaizyAt ... guNidvaidhe tu vacanaM kSayaM vRddhiM ca vaNijA. ... . ... 273 | gurave tu varaM dattvA . ... kSAtreNa karmaNA jIvet ... guruM caivApyupAsIta ... kSudramadhyamahAdravya | guruM huMkRtya tvaMkRtya kSudrAtraM vRkkako bastiH ... gurUNAmadhyadhikSepo kSetrajaH kSetrajAtastu ... | gurvantevAsyanUcAna kSetrajJasyezvarajJAna . ... gulmagucchacapalatA. ... kSetrasya haraNe daNDA ... ... gRhadhAnyAbhayopAnat . .... kSepaM karoti ceddaNDyaH ... . ... 257 | gRhItamUlyaM yaH paNyaM ... kharapulkasaveNAnAM ..... ... 368 | gRhItavetanaH karmaH ... . 103 ... For Private And Personal Use Only Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir . . .. . 0 6. S padyAnAM vrnnaanukrmH| zlokAH pRSTham ) zlokAH pRSTham gRhItavetanA vezyA ... ... 287 ghaTe'pavarjite jJAti ... ... gRhItaH zaGkayA caurye ghAtite'pahRte doSo gRhItaziznazcotthAya ... caNDAlo jAyate yajJa gRhItaM strIdhanaM bhartA caturdaza prathamajaH ... gRhItAnukramAddApyo caturviMzatiko daNDaH ... gRhItvotkRtya vRSaNau catuSpAdakRto doSaH ... gRhe'pi nivasanvipro / catuSpAdyavahAro'yaM ... gRhe pracchanna utpanno catuniyekabhAgAH syuH... gRhNanpradAtAramadho catvAro vedadharmajJAH ... gRhNIyAbhUrtakitavAt ... catvAryaranikAsthIni ... geyametattadabhyAsa ... caritavrata AyAte ... godhrAte'ne tathA keza ... ... caritrabandhakakRta goghrAtaM zakunocchiSTaM ... carunukkhuvasasneha ... gopazauNDikazailUSa ... caredratamahatvApi ... gopastAvyastu gomI tu ... carmaNyAnaDuhe rakte gopAH sImAkRSANAzca ... ... cATataskaradurvRtta ... gopyAdhibhoge no vRddhiH cAndrAyaNaM caretsarvA savA ... ... 416 gobrAhmaNAnalAnnAni ... cAndrAyaNaM vA trInmAsAn gobrAhmaNArtha saMgrAme ... ... cAndrAyaNai yetkAlaM ... ... 332 gobhUtilahiraNyAdi ... ... 63 cASAMzca raktapAdAMzca ... govadho vrAtyatA steya ... cikitsakAturakruddha goSThe vasanbrahmacArI ... cIrNavratAnapi sataH goSThezayo go'nugAmI ... ceSTAbhojanavAgrodhe gaurasarSapakalkena ... caityazmazAnasImAsu ... gaurastu te trayaH Sada te cailadhAvasurAjIva gaurdeyA karmaNo'syAnte... ... cauraM pradApyApahRtaM ... grahaNAntikamityeke ... ... 10 chalaM nirasya bhUtena grahANAmidamAtithyaM ... ... chinnanasyena yAnenaH ... grahAdhInA narendrANAM ... jagadAnandayetsarvam prAmAdAhRtya vA grAsAn jagadudbhUtamAtmA ca ... grAmyecchayA gopracAro ... ... jaghanAdantarikSaM ca ... prAhakaihyate cauro ... ... 276 japannAsIta sAvitrI ... prIvA paJcadazAsthiH syAt ... 345 japaH pracchannapApAnAM ... ... prISme paJcAgnimadhyastho... ... 333 / japayajJaprasiddhyartha glahe zatikavRddhastu ... ... 255 janA yathAsukhaM vAcyaH ... 74 104 Tr".ir7 7ms 263 For Private And Personal Use Only Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yaajnyvlkysmRtiH| zlokAH 359 pRSTham / zlokAH japtvA sahasraM gAyatryAH ... ... 477 | tato'bhivAdayedRddhAn ... jalaM pibetrAJjalinA ... ... tato'rthI lekhayetsadyaH ... jalaM plavaH payaH kAko ... tatkarmaNAmanuSThAnaM ... jalamekAhamAkAze ... tatkAlakRtamUlyo vA ... jalAnte chandasAM kuryAt tatpunaste samairaMzaH ... jale sthitvAbhijuhuyAt tatpramANaM smRtaM lekhyaM ... jAtadrumANAM dviguNo ... ... tatra gatvAvatiSThante ... jAtirUpavayovRtta ... ... 357 tatra tatra ca niSNAtAH ... jAto'pi dAsyAM zUdreNa tatra tatra tilaihomo ... jAtyutkarSo yuge jJeyaH ... ... tatra durgANi kurvIta ... jAyante lakSaNabhraSTAH ... tatra devamabhivyakaM ... jAyante vidyayopetAH ... ... 371 tatra syAtsadRzaM khAmyaM ... ... 206 jAlapAdAnkhajarITAn tatra syAtvAminazchando jAlasUryamarIcisthaM tatrAtmA hi khayaM kiMcit jitamudrAhayejjene ... ... 256 / tatrASTAzItisAhasraM ... ... 364 jitaM sasabhike sthAne ... | tattvasmRterupasthAnAt ... jilaM tyajeyurnirlAbha ... tatsatyaM vada kalyANi ... . 183 jIvedvApi ziloJchena ... tatsarvaM tasya jAnIhi ... jugupseranna cApyenaM ... tatsiddhau siddhimApnoti ... juhuyAnmUrdhani kuzAn tatsutA gotrajA bandhuH... jyeSThaM vA zreSThabhAgena ... ... 200 tathAcchAdanadAnaM ca ... jJAtayo vA hareyustat ... tathAtmaiko hyanekazca ... jJAtizreSThyaM sarvakAma ... tathA pAThInarAjIva ... jJAtvA'parAdhaM dezaM ca ... tathA mAMsaM zvacaNDAla ... jJAtvA rAjA kuTumbaM ca ... 329 tathA varSatrayodazyAM ... jJAnotpattinimittatvAt ... ... tathA'vipakkakaraNaH ... jheyaM cAraNyakamahaM ... tathA zaktaH pratibhuvaM ... jJeyajJe prakRto caiva ... ... 358 tathAzvamedhAvabhRtha takSaNaM dAruzRGgAstrAM ... tathaiva paripAlyo'sau tajjaH punAtyubhayataH ... tathaivAnAzrame vAsaH ... tataH zuklAmbaradharaH ... ... 93 tathopanidhirAjanI tatastAnpuruSo'bhyetya taddadatsamavApnoti tataH svairavihArI syAt tadannaM rasarUpeNa... ... tato dhyeyaH sthito yo'sau ... 366 / tadannaM vikirejhUmau / tato niSkalmaSIbhUtAH... ... 371 | tadabhAve'sya tanaye ... 167 . 124 . 275 For Private And Personal Use Only Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir padyAnAM vrnnaanukrmH| mmm Mmm MM 183 .. 483 . 12 90 361 zlokAH pRSTham zlokAH pRSTham tadardha madhyamaH prokaH ... ... 111 tAvanta eva munayaH ... ... 364 tadavApya nRpo daNDaM ... tAvadgauH pRthivI jJeyA ... ... tadaharna praduSyeta ... tittirau tu tiladroNaM ... ... tanimittaM kSataH zastraiH ... tithivRddhyA caretpiNDAn ... tanmantrasya ca bhettAraM ... tilaudanarasakSArAn ... ... tanmAtrAdInyahaMkArAt ... ... 363 | tisro varNAnupUryeNa ... ... 16 tanmUle dve lalATAkSi tulAgnyApo viSaM kozo... tanmUlyAdiguNo daNDo... ... 266 tulAdhAraNavidvadbhiH ... tapasazca parasyeha... ... ... 12 tulApuruSa ityeSaH ... tapasA brahmacaryeNa ... ... 264 tulAzAsanamAnAnAM. ... ... 268 tapastAvAsRjabrahmA ... tulA strIbAlavRddhAndha ... ... 181 tapakhino dAnazIlAH ... tUSNImetAH kriyAH strINAM ... tapo vedavidAM kSAntiH ... 325 | tRNagulmalatAtvaM ca ... . ... 368 taptakSIraghRtAmbUnAm tRptyartha pitRdevAnAM ... tapte'yaHzayane sArdhaM ... te tRptAstarpayantyenaM ... tamAyAntaM punarjilA ... tena khAmabhiSiJcAmi ... tameva kRtsnamApnoti tena devazarIrANi, ... tarikaH sthalaja zulka tenAgnihotriNo yAnti... tavAhaMvAdinaM klIbaM ... tenopasRSTo yastasya ... tasmAttu nRpateradhaM ... tenopasRSTo labhate ... tasmAtteneha kartavyaM ... te'pi tenaiva mArgeNa ... tasmAdannAtpunaryajJaH ... tebhyaH kriyAparAH zreSThAH tasmAdasti paro dehAt... te'STau likSA tu tAstisro tasya vRttaM kulaM zIlaM tailahattailapAyI syAt ... tasya SoDhA zarIrANi ... taizcApi saMyatairbhAvyaM ... tasyApyannaM sodakumbhaM ... taiH sAdhaM cintayedrAjyaM . ... 98 tasyetyuktavato lauhaM ... tyajandApyastRtIyAMzam... tasyaitadAtmajaM sarvam ... tyAgaH parigrahANAM ca .... tasyocuH sAkSiNaH satyAM pusIsakatAmrANAM ... ... 59 tAmrakAtsphaTikAdrakta ... trayo lakSAstu vijJeyAH ... ... tAmisra lohazaGkaM ca ... trAyatvasmAdamIzApAt ... 192 tArAnakSatrasaMcAraiH triNAciketadauhitra sAlajJazcAprayAsena ... triHprAzyApo dvirunmRjya tAlusthAcalajihazca ... ... 366 trirAtramAvratAdezAt ... ... 315 tAlUdara bastizIrSa ... 347 trirAtraM dazarAtraM vA .... ... 63 89 >> . .. 110 ..369 . .306 For Private And Personal Use Only Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 12 zlokAH trirAtropoSito javA trirAtropoSito hutvA trivittapUrNa pRthivI triMzaddinAni zUdrasya trInkRcchrAnAcaredrAtyaH traikAlyasaMdhyAkaraNAt traivArSikAdhikAno yaH caividyanRpa devAnAM traividyaM vRttimahUyAt tryahInastu kartavyo yavarAH sAkSiNo jJeyAH tryahaM preteSvanadhyAyaH tvaM tule satyadhAmAsi vama sarvabhUtAnAm tvaM viSa brahmaNaH putraH daNDaH kSudrapazUnAM tu daNDaM ca tatsamaM rAjJe daNDaM ca svapaNaM caiva daNDaM dadyAtsavarNA ... .... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... sa daNDanItyAM ca kuzalam... daNDanIyA tadatu daNDapraNayanaM kAryaM daNDaM dApyo dvizataM daNDAjinopavItAni dattAtmA tu svayaMdatto dattAmapi haretpUrvAt dattvarNa pATayellekhyaM dattvA kanyAM harandaNDyo dattvA caurasya vA hantuH dattvA tu dakSiNAM zatayA dattvA tu brAhmaNAyaiva dattvAnaM pRthivIpAtra dattvA bhUmiM nibandhaM vA dattvA saMsravasteSAM dattvodakaM gandhamAlyaM ... ... ... ... *** ... ... ... yAjJavalkyasmRtiH / ... pRSTam zlokAH ... 471 | dadyAccatuSpathe zUrpe ... 472 | dadyAtrirAtraM copoSya 12 | dayAhakramAdevaM ... ... ... ... ... 38 | dadyustadvikthinaH prete 260 dadyurvA svakRtAM vRddhiM 251 dadhyannaM pAyasaM caiva ... 289 | dadhyodanaM havibhrUNaM 164 dantolUkhalikaH kAla 44 dandazUkaH pataGgo vA ... 183 dambhirhetukapAkhaNDi 187 | dazakaM pAradezye tu 192 | dazapUruSa vikhyAtAH 264 dazaikapaJcasaptAha ... 000 ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... *** ... ... www. kobatirth.org ... ... Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ... 314 | dadyAdapaddareccAMza 447 dadyAdRte kuTumbArthAn 475 dadyAnmAtApitA vA yaM... 200 74 100 72 divA saMdhyAsu karNastha 71 | dIyamAnaM na gRhNAti ... For Private And Personal Use Only ... ... ... ... .... ... ... ... ... 138 dAkSAyaNI brahmasUtrI 129 | dAtavyaM pratyahaM pAtre 285 | dAtAro no'bhivardhantAM.. 99 237 dAtAsyAH svargamApnoti dAnaM damo dayA kSAnti 258 dAnaM dAtuM caretkRcchra 269 | dAne vivAhe yajJe ca dAnta triSavaNastrAyI 214 | dApayitvA gataM dravyaM ... ... ... ... ... ... ... 178 18 dApyaH sarva nRpeNArtha dApyastu dazamaM bhAgaM 230 | dApyastvaSTaguNaM yazca 281 dApyo daNDaM ca yo yasmin 76 | dAyakAlAhate vApi ... 149 dAyAdebhyo na taddadyAt.... dAsIkumbhaM bahirgrAmAt ... dAhayitvAgnihotreNa ... ... ... ... ... ... ... : ... ... ... ... ... ... ... 800 ... ... ... 840 ... ... ... ... 960 44. ... ... ... ... ... ... ... ... 000 ... ... ... ... ... ... pRSTham 91 417 96 295 150 213 150 147 92 96 332 366 40 270 15 246 41 63 76 64 37 435 320 332 277 130 253 274 263 31 204 466 27 6 150 Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir padyAnAM vrnnaanukrmH| . pRSTam sr s .67 261 zlokAH pRSTam | zlokAH dIrghatIvrAmayagrastaM ... ... 390 dezAntaragate prete ... ... 275 duHkhamutpAdayedyastu ... ... 263 deze'zucAvAtmani ca ... ... 45 duHkhe ca zoNitotpAde ... ... 264 | daive puruSakAre ca ... ... 107 duHkhotpAdi gRhe dravyaM ... ... 264 doSaiH prayAti jIvo'yaM... ... 353 durdaSTAMstu punadRSTvA / dyUtaM kRSi vaNijyAM ca... durbhikSe dharmakArye ca / dyUtamekamukhaM kArya ... ... 257 duSTA dazaguNaM pUrvAt dyUtastrIpAnasaktAzca ... duhitRRNAM prasUtA ca dravyaM tadopanidhikaM dUrAducchiSTaviNmUtra dravyaM brAhmaNasaMpattiH dUrvA sarSapapuSpANAM ... ... 92 dravyANAM kuzalA brUyuH ... ... 248 durvRttabrahmavidakSatra | draSTavyastvatha mantavyaH ... ... 365 durvRttabrahmavidakSatra draSTavyo vyavahArastu ... dUSaNe tu karacchedaH ... ... 285 draSTAro vyavahArANAM ... ... 256 dRtiM dhanurbastamaviM. ... ... 432 dvAtriMzataM paNAndaNjyo ... ... 262 dRtiM dhanurbastamaviM ... dvAdazAhopavAsena ... ... 483 dRzyAdvA tadvibhAgaH syAt ... 207] dvAsaptatisahasrANi ... ... 349 dRSTvA jyotirvido vaidyAn dviguNaM pratidAtavyaM ... dRSTvA pathi nirAtaGka ... ... 390 dviguNaM savanasthe tu ... ... 396 deyaM pratizrutaM dravyaM dviguNaM triguNaM vApi ... deyaM caurahataM dravyaM ... dviguNA vAnyathA brUyuH ... devatArtha haviH zigraM dviguNAMstu kuzAndattvA... devaviksnAtakAcArya ... dvijastRNaidhaHpuSpANi ... - devAtithyarcanakRte ... dvinetrabhedino rAja ... . 291 devAnugrAnsamabhyarcya ... ... 194 / dvipaNe dvizato daNDo ... ... 269 devAnpitRnsamabhyarcya dve kRSNale rUpyamASo ... ... devAnsaMtal saraso ... . ... 352 dvedve jAnukapolora ... ... 345 devebhyazca hutAdannAt ... ... 32 dve zate kharvaTasya syAt ... 241 dezakAlaupAyena . ... 3 | dvaidhIbhAvaM guNAnetAn ... dezaM kAlaM ca yo'tIyAt dvaidhe bahUnAM vacanaM ... dezaM kAlaM ca bhogaM ca ... | dvau daive prAk trayaH pitrye dezaM kAlaM vayaH zakti ... ... 465 dvau zaGkhako kapAlAni ... dezakAlavayaHzakti .... ... 279 | dvauhRdasyApradAnena ... ... dezakAlAtipattau ca ... dhanaM vedAnbhiSaksiddhiM ... dezAddezAntara yAti ... ... dhanI vopagataM dadyAt .... dezAntarasthe durlekhye ... ... 176 / dhanuHzataM parINAho ... ... * 240 . 111 . 168 128 .. 178 For Private And Personal Use Only Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yaajnyvlkysmRtiH| . zlokAH .. 150 WWW 44 63 .. 40 4 pRSTham zlokAH dhamanInAM zate dve tu ... ... 347 namaskAreNa mantreNa ... dharmakRdvedavidyAvit ... ... 355 | nayeyurete sImAnaM ... ... 232 dharmajJAH zucayo'lubdhAH na yoSitpatiputrAbhyAM ... dharmapradhAnA RjavaH ... na rAjJaH pratigRhNIyAt ... dharmazAstrAnusAreNa ... ... na lipyetainasA vipro ... dharmArthakAmAnsve kAle ... nava chidrANi tAnyeva ... dharmArtha yazcaredetat ... navame dazame vApi ... dharmArtha vikrayaM neyAt ... na vidyayA kevalayA dharmo hi daNDarUpeNa ... na viruddhaprasaGgena dhAnyakupyapazusteyaM ... ... naSTApahRtamAsAdya 242 dhAnyamizro'tirikAGgaH naSTodayo vinaSTazca ... dhAraNapreraNaM duHkhaM . ... ... na saMzayaM prapadyeta 41 dhArayettatra cAtmAnaM ... nastaH prANA dizaH zrotrAt dhArmiko'vyasanazcaiva ... na spRzantIha pApAni ... dhAvataH pUtigandhe ca ... na svAdhyAyavirodhyartha ... dhigdaNDasvatha vAgdaDo... 112 na hanyAdvinivRttaM ca ... dhUmaM nizAM kRSNapakSaM nAkAmedrakaviNmUtra ... dhenuH zaGkhastathAnaDvAn nAkSaH krIDena dharmanaiH ... dhyAnayogena saMpazyet ... nAcakSIta dhayantI gAM ... na kSayo na ca vRddhizca ... nAtaH parataro dharmo ... ... namaH nAsvA ca bhuktvA ca nAdaNDyo nAma rAjJo'sti na ca mUtraM purISa vA ... nAnArUpANi kurvANaH ... ... na cAhUto vadetkiMcit ... 128 nAnvaye sati sarvasvaM ... ... 245 na tatra kAraNaM bhukti nApAtre viduSA kiMcit na tatsutastatsuto vA nAbhidannodakasthasya ... ... na tu mehanadIcchAyA ... nAbhirojo gudaM zukra ... ... na dattaM strIdhanaM yasyai ... nAmabhirbalimantraizca ... na dattaM strIdhanaM yAsAM ... ... 201 nAzramaH kAraNaM dharme ... na dadAti hi yaH sAkSyaM ... 168 nAsahasrAddharetphAlaM na dApyo'pahRtaM taM tu ... ... nAsikA locane jihvA ... na nindAtADane kuryAt nAstikyaM vratalopazca ... na niSedhyo'lpabAdhastu... nAhitaM nAnRtaM caiva ... na pratyagyarkagosroma ... ... nikSepasya ca sarva hi ... na brahmacAriNaH kuryuH ... ... nijadharmAvirodhena ... ... na bhAryAdarzane'znIyAt ... 41 / nijalAlAsamAyogAt ... 359 0 91 . 182 - 19 346 For Private And Personal Use Only Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir padyAnAM vrnnaanukrmH| 0 0 341 4 12 zlokAH pRSTam zlokAH pRSTham nijaM zarIramutsRjya ... 367, pakSe gate vApyanIyAt... ... 332 nidrAluH krUrakRlubdho ... ... 355 paJcakaM ca zataM dApyaH ... ... 149 nimantrayeta pUrvedyuH ... paJcagavyaM pibegono ... nimittamakSaraH kartA ... pazcagrAmI bahiH krozAt nimittazAkunajJAna ... ... 261 paJcadazyAM caturdazyAM ... ... 45 nimIlitAkSaH sattvastho paJcadhAtUnkhayaM SaSThaH ... ... nimeSazcetanA yatnaH ... ... 362/ paJcadhA saMbhRtaH kAyo ... ... 301 niyamA guruzuzrUSA ... paJca piNDAnanuvRtya nirAyA vyayavantazca ... ... paJcabandho damastasya ... nirvapettu puroDAzaM ... ... 445 | paJcamAtsaptamAdUrdhva ... nirvAsyA vyabhicAriNyaH ... 228 | paJcAzatpaNiko daNDaH ... nivAsarAjani prete ... ... 318 | paTe vA tAmrapaTTe vA ... nivedya dadyAdviprebhyaH ... ... paNAnekazaphe dadyAt ... nizAyAM vA divA vApi paNAndApyaH paJcadaza ... niSiddhabhakSaNaM jaihayaM .... paNyasyopari saMsthApya niSekAdyAH zmazAnAntAH paNyeSu prakSipanhInaM niSkaM suvarNAzcatvAraH ... ... 111 patanIyakRte kSepe niHsaranti yathA loha ... patitasya bahiH kuryuH ... niHsAryate bANa iva ... ... patitAptArthasaMbandhi nistIryatAmathAtmAnaM patitAnAmeSa eva nihave bhAvito dadyAt... patipriyahite yuktA ... nihate likhitaM naikaM patilokaM na sA yAti ... nIcAbhigamanaM garbha patnI duhitarazcaiva ... nIrajastamasA satva ... patrazAkaM zikhI hRtvA ... nIvistanaprAvaraNa padAni RtutulyAni ... nRpArtheSvabhizApe ca ... ... 183 pathi grAmavivItAnte ... ... mRpeNAdhikRtAH pUgAH ... panthA deyo nRpasteSAM ... nRzaMsarAjarajaka ... | panthAnazca vizudhyanti ... nekSetArka na nanAM strI ... payasA vApi mAsena ... naitanmama mataM yasmAt ... payo dadhi ca madhaM ca ... naivezikaM svarNadhurya ... paradravyagRhANAM ca ... naivezikAni ca tataH ... ... 103 | paradravyANyabhidhyAyan ... ... 354 naiSTiko brahmacArI tu ... ... | parapAkarucirna syAt nyAyAgatadhanastatva ... ... | parapUrvApatiH stenaH nyUnAdhikavibhaktAnAM ... ... 202 | parabhUmi harankUpaH ... ... 402 For Private And Personal Use Only Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yaajnyvlkysmRtiH| . 48 483 .. 18 268 380 204 uttAna ... 267 . zlokAH pRSTham / zlokAH pRSTham parazayyAsanodyAna ... ... 48 pAlo yeSAM na te mocyAH ... 239 parazca hIna AtmA ca ... ... pAvakaH sarvamedhyatvaM parasparaM tu sarveSAM ... pAMsupravarSe digdAhe ... ... parasya yoSitaM hatvA ... piNDadoM'zaharazcaiSAM ... parAzaravyAsazaGkha ... piNDayajJAvRtA deyaM ... paribhUtAmadhaHzayyAM ... ... 19 piNDAMstu go'javiprebhyo parizuSyatskhaladvAkyo 128 piNyAkaM vA kaNAnvApi ... paristRte zucau deze ... piNyAkAcAmatakAmbu ... pareNa bhujyamAnAyAH ... pitari proSite prete ... ... parNodumbararAjIva ... ... 479 |pitA pitAmaho bhrAtA ... ... palaM suvarNAzcatvAraH ... pitAputravirodhe tu ... ... palANDu viDrAhaM ca ... | piturUvaM vibhajatAM ... pavitrapANirAcAntaH ... 70 pituH khasAraM mAtuzca ... pavitrANi japetpiNDAn ... pitRdravyAvirodhena pazumaNka nakula ... pitRpAtraM taduttAnaM pazUngacchazataM dApyo... pitRputrakhasRbhrAtR ... pazcAccaivApasaratA pitRbhyaH sthAnamasIti ... pazcAttApo nirAhAraH ... pitRbhyAM yasya yaddattaM ... pazyato'bruvato bhUmeH ... pitRmAtRpatibhrAtR pazyecArAMstato dUtAn ... pitRmAtRparAzcaiva ... pAkhaNDyanAzritAH stenAH / pitRmAtRsutatyAgaH ... pANipAdazalAkAzca ... pitRmAtRsutabhrAtR pANiprakSAlanaM dattvA ... pitRyAno'javIthyAzca ... pANigrAhyaH savarNAsu ... pitRlokaM candramasaM ... pAtrANAM camasAnAM ca ... pitRRNAM tasya tRptiH syAt .. 491 pAtre dhanaM vA paryAptaM ... ... pitRnmadhughRtAbhyAM ca ... pAtre pradIyate yattat ... pitazca madhusarpibhA ... pAdakezAMzukakaro ... ... 262 pittAttu darzanaM paktiH ... ... pAdazaucaM dvijocchiSTaM ... pitrostu sUtakaM mAtuH... pAdau pratApayennAgnau ... pizunAnRtinozcaiva ... pAradArikacauraM vA ... pIDAkarSAMzukAveSTa pAradArya pArivittyaM ... pIjyamAnAH prajA rakSet pArzvakAH sthAlakaiH sAdha puNyAtSaDbhAgamAdatte ... ... pAladoSavinAze tu ... ... 240 putrapautrairRNaM deyaM ... ... pAlitaM vardhayennItyA ... ... 99 putraM traiSThyaM ca saubhAgyaM... ... ::::::::::::::::::::::::::::::::::: ::::::::::::::::::::::::::::::::::: . 208 11 . 104 ... 104 .. 87 For Private And Personal Use Only Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra zlokAH putrAndehi dhanaM dehi putro'nanyAzritadravyaH punarAvartino bIja punardhAtrI punargarbha punaH saMskAramarhanti pumAnsaMgrahaNe grAhyaH purANanyAyamImAMsA puruSo'nRtavAdI ca purohitaM prakurvIta puMthalI vAnarakharaiH puSpaM citraM sugandhaM ca pUrvakarmAparAdhI ca pUrvapakSe'dharIbhUte pUrvaM pUrvaM guru jJeyaM. pUrvasmRtAdardhadaNDaH pRthakpRthagdaNDanIyAH pRthaksAntapanadravyaiH pRthivI pAdatastasya pauSamAsasya rohiNyAM prakuryAdAya karmAntaM prakrAnte saptamaM bhAgaM prakSipetsatsu vipreSu prajApatipitRbrahma. prajApIDana saMtApAt pratikUlaM guroH kRtvA pratigRhya tadAkhyeyam pratigrahaparImANaM pratipannaM striyA deyaM pratipraNavasaMyuktAM pratibhUrdApito yattu ... pratigrahaH prakAzaH syAt pratigrahasamartho'pi pratigrahe sUni caki pratigraho'dhiko vipre pratipatprabhRtiSvekAM ... ... ... ... ... padyAnAM varNAnukramaH / ... ... ... 364 344 ... 401 ... ... ... *** ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 171 *** 479 353 44 *** ... ... www ... ... ... ... ... ... 4.3 www. kobatirth.org ... ... ... pRSTham zlokAH 92 | pratimAnasamIbhUto 152 prativedaM brahmacaryaM pratiSiddhamanAdiSTaM pratisaMvatsaraM caivam pratisaMvatsaraM tvayaH 283 | pratisaMvatsaraM somaH Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 2 pratyarthino'grato lekhyaM 354 | pratyekaM pratyahaM pItaiH 99 | prathame mAsi saMkledaH 437 prathamaM sAhasaM dadyAt 92 | pradakSiNamanuvrajya 276 pradadyAtprathamaM gobhiH 129 pradhAnaM kSatriye karma pranaSTAdhigataM deyaM 142 265 1 101 254 | prayojake'sati dhanaM 85 6 105 442 pravRttacakatAM caiva 329 100 prarohizAkhinAM zAkhA pravizeyuH samAlabhya pravezanAdikaM karma pravrajyAvasito rAjJo praSTavyA yoSitazcAsya 245 prasahya ghAtinazcaiva 66 prasahya dAsyabhigame ... ... ... For Private And Personal Use Only .. ... ... ... ... prapannaM sAdhayannarthaM pramANaM likhitaM bhukti pramAdamRtanaSTAMzca pramAdavAnbhinnavRtto prayacchanti tathA rAjyaM ... " prayatna AkRtirvarNaH ... ... ... ... ... ... ... ... 0.0 ... ... 9.0 0.6 ... 44 800 prasthAnavighnacaiva 36 | prAksaumikIH kriyAH kuryAt 86 prAgvA brAhmeNa tIrthena 151 ... prAjApatyAM caretkRcchra prAjApatyAM tadante tAn 7 157 | prANAtyaye tathA zrAddhe .. ... ... ... 930 040 ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 006 ... 17 pRSTham 182 10 273 83 34 38 118 479 342 290 77 469 37 144 148 133 240 355 88 342 161 264 301 302 87 250 282 279 287 254 38 6 409 335 54 Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pRSTham Swami . 8E 377 yaajnyvlkysmRtiH| zlokAH ___pRSTham | zlokAH prANAnAyamya saMprokSya ... ... 7 | buddherutpattiravyaktAt ... ... 363 prANAyAmazataM kAya ... ... 474 | bubhukSitasyahaM sthitvA ... ... 329 prANAyAma jale kRtvA ... ... bRhaspate atiyadaryaH ... prANAyAmI jale nAtvA brahmakSatravizAM kAlaH ... prAtaHsaMdhyAmupAsIta ... brahmakSatriyavidazahAH ... prAtibhAvyamRNaM sAkSyaM ... ... brahmacarya dayA kSAntiH ... prAtilomyApavAdeSu ... ... 259 brahmacarye sthito naika ... prAtilomye vadhaH puMso... brahmacArI bhavettAM tu prApte nRpatinA bhAge ... ... brahmacAryeva parvANi prApyate hyAtmani tathA... | brahmaNaiSAM varo dattaH ... ... 96 prAyazcittamakurvIta ... ... 373 | brahmalokamatikramya ... prAyazcittairapaityeno ... ... 374 brahmalokamavApnoti prAyazcittaM prakalpyaM syAt brahmavarcakhinaH putrAn ... priyo vivAhyazca tathA | brahmakhAnilatejAMsi ... prINayanti manuSyANAM ... brahmahatyAvrataM vApi ... ... 431 prINAti devAnAjyena ... | brahmahatyAsamaM jJeyam ... preSayecca tatazcArAn ... brahmahA kSayarogI syAt ... ... 368 prokSaNaM saMhatAnAM ca ... brahmahA dvAdazAndAni ... proSite kAlazeSaH syAt brahmahA madyapaH stenaH ... ... 376 phalapuSpAnarasaja ... brAhmaNaH kAmamaznIyAt... ... 9 phalopalakSaumasoma ... brAhmaNakSatriyavizaH ... phAlAhatamapi kSetraM ... brAhmaNakSatriyavizAM phenaprakhyaH kathaM nAzaM ... ... 301 brAhmaNakSatriyavizAM ... badhvA vA vAsasA kSipraM... ... 452 | brAhmaNaH pAtratAM yAti ... bandigrAhAMstathA vAdi ... ... 279 brAhmaNaprAtivezyAnAm ... ... 274 bandhubhizca striyaH pUjyAH ... 24 brAhmaNastu parikSINaH ... ... 150 balAhAsIkRtazcauraiH ... ... 249 brAhmaNasya paritrANAt ... ... 389 balAnAM darzanaM kRtvA ... brAhmaNavarNahArI tu ... ... 402 balikarmakhadhAhoma ... brAhmaNavarNahArI tu ... balopAdhivinirvRttAn brAhmaNAnbhojayedadyAt ... bahUnAM yadyakAmAsau ... brAhmaNenAnugantavyo .... bAlakhavAsinIvRddha ... brAhmaNeSu kSamI-snigdhe ... bAhanIvAnetrasakthi ... ... 259 | brAhmaNeSu caredrekSaM ... bIjAyovAhya ratnanI ... brAhmaNyAM kSatriyAtsUto ... buddhIndriyANi sArthAni... ... 362 / brAhme muhUrte cotthAya ... ... 84 .. 104 246 For Private And Personal Use Only Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra zlokAH brAhma vivAha AhUya brUyurastu svadhetyukte bhaktAvakAzAgyudaka bhakSayitvopaviSTAnAM : bhUdIpAzcAnnavastrAmbhaH bhUmergandhaM tathA ghrANaM bhUryA pitAmahopAttA bhUzuddhirmArjanAddAhAt ... mRtakAdhyApakaH klIbaH bhRtAdadhyayanAdAnaM bhRtipathe sarvAM mRtyAMzca tarpayecchmazru yA0 46 ... bhakSyAH paJcanakhAH sedha... bhagaM te varuNo rAjA bhagamindrazca vayuzca bhagAsthyekaM tathA pRSThe bhadrAsanopaviSTasya bhayaM hitvA ca bhUtAnAM bhartRbhrAtRpitRjJAti bhavo jAtisahasreSu bhasmapaGkarajaHsparze bhasmAdbhiH kAMsyalohAnAM bhAryAyA vikrayazcaiSAM bhAryAratiH zucirbhRtyaH bhAvAbhAvau ca jagataH ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... bhAvairaniSTaiH saMyuktaH bhAsaM ca hatvA dadyAdgAM bhAskarAlokanAzlIla bhinne dagdhe'thavA chinne bhinne paNe ca paJcAzat bhiSamithyAcarandaNDyaH bhuktvArdrapANirambho'ntaH bhUtapitramara brahmabhUtamapyanupanyastaM bhUtAtmanastapovidye ... ... ... ... ... ... ... ... 000 ... ... ... ... ... ... ... ... ... padyAnAM varNAnukramaH / zlokAH bhRtyaiH parivRto bhuktvA . ... bhedaM caiSAM nRpo rakSet bheSajasnehalavaNa ... ... 930 000 ... *** ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 200 ... ... ... ... www. kobatirth.org ... ... ... Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pRSTham 17 76 281 ... 238 || bhaikSAgnikArye tyaktvA tu 53 | bhogAMzca dadyAdviprebhyo bhojayecAgatAnkAle bhojyAnnA nApitazcaiva 91 91 345 | bhrAtRRNAmatha dampatyoH SazcenmArgadatte 90 338 majjAntAM juhuyAdvApi 24 maNDalaM tasya madhyastha 381 37 96 355 435 madhumAMsAzane kAryaH 130 manasazcandramA jAtaH 325 mantramUlaM yato rAjyaM 65 manvatriviSNuhArIta 342 | manvantarairyugaprAptyA mama dArAH sutAmatyAH mayi teja iti cchAyAM ... 206 58 69 maryAdAyAH prabhede ca 381 | malino hi yathAdarzo 254 | mahAgaNapatezcaiva 331 | mahAnarakakAkolaM For Private And Personal Use Only ... ... 000 338 mataM me'mukaputrasya 261 mattonmattArtavyasani 59 | matsyAnkkAMstathaivAmAn matsyAMzca kAmato jagdhvA madhu daMzaH palaM gRdhro madhunA payasA caiva madhumAMsAnocchiSTa ... ... ... ... ... ... ... 9 madhyamaM kSatriyaM vaizyaM 176 | madhyamo jAtipUgAnAM 269 | madhyasthasthApitaM cetsyAt 268 | madhye paJcapalA vRddhiH 46 madhyo daNDo vraNodbhede 32 | manazcaitanyayukto'sau ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... *** ... ... ... ... ... *** ... ... ... ... ... ... 19 pRSTham 35 253 269 442 99 34 49 154 163 391 349 174 143 92 52 370 11 9 442 289 260 150 247 263 343 353 106 3 361 358 439 236 355 93 374 Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 20 zlokAH mahApazUnAmeteSu mahApAtakajAnghorAn mahApAtakajairghoraiH mahApApopapApAbhyAM mahAbhiyogeSvetAni mahAbhUtAni satyAni -mahiSoSTragavAM dvau dvau mahIpatInAM nAzaucaM mahokSaM vA mahAjaM vA mahokSotsRSTapazavaH mahotsAhaH sthUlalakSaH mAtApitR gurutyAgI mAtAmahAnAmapyevaM mAtAmahAnAmapyevaM mAturduhitaraH zeSaM mAturyadaye jAyante mAtuH sapatnIM bhaginIM mAtRpitra tithibhrAtR mArasya hAriNa kaurabhra mAnuSe madhyamaM rAja mAnuSye kadalIstambha mAnena tulayA vApi mAnyAvetau gRhasthasya mArutenaiva zudhyanti mArjanaM yajJapAtrANAM mArjAragodhAna kula mASAnaSTau tu mahiSI mAMsakSIrodanamadhu : : : : ... ... ... 200 ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... *** ... ... ... ... 0.0 mAMsavRjyAbhitRpyanti mAMsaM zayyAsanaM dhAnAH mAsenaivopabhuJjIta mAsyarbudaM dvitIye tu mAhiSyeNa karaNyAMtu mitazca saMmitazcaiva mitradhruk pizunaH soma ... ... ... ... *** ... 000 yAjJavalkyasmRtiH / : ... ... ... *** ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... www. kobatirth.org ... ... ... ... ... ... ... Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pRSTham zlokAH 264 mitrANyetAH prakRtayo 368 | mithilAsthaH sa yogIndraH 374 mithyAbhiyogI dviguNaM 444 mithyAbhizastadoSaM ca 178 | mithyAbhizaMsino doSo 357 | mithyAvadanparImANaM 243 muklAniM mRditatrIhi 319 | mukhajA vipruSo medhyAH 34 mukhabAhUrupajjAH syuH mUrdhAMsa kaNThahRdayaM 239 97 mUlakaM pUrikApUpAn 69 | mUSako dhAnyahArI syAt 71 mRgazvasUkaroSTrANAM 76 mRcarmapuSpakutapa ... 203 | mRcarmamaNisUtrAyaH 11 | mRtakalpaH prahArArto 380 mRtAGgalagna vikretuH 47 mRtAyAM dattamAdadyAt mRte jIvati vA patyau ... 000 For Private And Personal Use Only ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 450 ... ... 85 268 mRte pitari kuryustaM 300 | mRte'hani prakartavyaM 269 | mRttikAM rocanAM gandhAn 35 mRtyu dezasamAsannaM *** 62 mRdaNDacakrasaMyogAt 56 | medasA tarpayeddevAn 434 maitramaudvAhikaM cai 237 mocya Adhistadutpanne 12 | mohajAlamapAsyeha 85 ya AhaveSu badhyante 66 | ya idaM dhArayiSyanti 484 ya idaM zrAvayedvidvAn 342 ya enamevaM vindanti 29 ya eva nRpaterdharmAH 91 yaH kazcidartho niSNAtaH 69 yaH kaNTakairviMtudati ... ... ... ... ... ... *** ... ... ... ... ... ... ... ... www ... ... ... ... ... es. 369 368 327 269 392 ... 291 230 20 216 83 90 ... *** ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 948 ... pRSTham 108 ... 2 126 444 444 274 189 61 352 346 92 282 356 12 204 161 351 101 491 491 365 105 174 333 Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir padyAnAM vrnnaanukrmH| 21 pRSTham MY MY 378 mm Mr 66 para . 105 zlokAH pRSTham ) zlokAH yajUMSi zaktito'dhIte ... ... 11 yaddadAti gayAsthazca ... ... 86 yajeta dadhikarkandhU ... ... 77 / yadyapyeko'nuvettyeSAM ... ... 348 yajanma sarvabhUtAnAm ... yadyasmi pApakRnmAtaH ... ... 183 yajJasthaRtvije daivaH ... yadyevaM sa kathaM brahman ... yajJAnAM tapasAM caiva ... yanme'dya reta ityAbhyAM... yajJArthaM labdhamadadat ... 39 yamasUktaM tathA gAthA ... ... yajJAMzcaiva prakurvIta | yamApastambasaMvartAH ... ... yata etAni dRzyante ... yaM yaM RtumadhIte ca ... ... yatipAtrANi mRdveNu ... | yavArthAstu tilaiH kAyAH yato vedAH purANAni ... 364 | yavairanvavakIryAtha ... ... yatte kezeSu dIrbhAgyaM ... | yaH sAkSyaM zrAvito'nyebhyo ... yatnAtparIkSitaH puMstve ... yaH sAhasaM kArayati ... ... yatra yatra ca saMkIrNa ... ... yazcaivamuktvAhaM dAtA ... ... yatra vRttamime cobhe ... yastatra viparItaH syAt ... ... yatrAnukUlyaM daMpatyoH ... yasmAttasmAtstriyaH sevyAH yathAkathaMcitriguNaH ... yasmindeze mRgaH kRSNaH yathAkathaMciddattvA gAM ... yasmindeze ya AcAro... ... yathAkathaMcitpiNDAnAM ... yasmiMstu saMsravAH pUrva ... ... yathAkarma phalaM prApya ... yasya yasya yadA duHsthaH yathAkAmI bhavedvApi yasya vegairvinA jIryet ... yathA gurukatuphalaM yA AhRtA hyekavarNaiH ... yathAjAti yathAvarNa yAgasthakSatraviTyAtI ... yathAtmAnaM sRjatyAtmA ... yAcitAvAhitanyAsa ... yathArpitAnpazUngopaH yAcitenApi dAtavyaM ... yathAlAbhopapatreSu yAtazcedanya AdheyaH ... yathAvaNaM pradeyAni yA divyA iti mantreNa... yathAvidhAnena paThan ... yAnaM vRkSaM priyaM zayyAM ... yathAzAstraM prayuktaH san ... yAvadvatsasya pAdau dvau ... yathA hi bharato varNaiH ... yAvatsasyaM vinazyettu ... yathA hye kena cakreNa ... ... 108 | yuktiprAptikriyAcihna ... ... 177 yadasyAnyadrazmizataM ... yugmAndaive yathAzakti ... yadA tu dviguNIbhUtaM ... | ye ca dAnaparAH samyak... yadA sasyaguNopetaM ... ... 107 yenaikarUpAzcAdhastAt ... ... yadi kuryAtsamAnaMzAn ... ... 201! ye pAtakakRtAM lokAH ... ... 167 yaducyate dvijAtInAM ... ... 16 ye rASTrAdhikRtAsteSAM ... ... ::::::::::::::::::::::::::::::::::: pi ... .. 192 our or ur iririr For Private And Personal Use Only Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 22 yaajnyvlkysmRtiH| .. 149 arrrror 92 69 ___zlokAH pRSTham / zlokAH pRSTham ye lokA dAnazIlAnAM... ... | rAjA labdhvA nidhiM dadyAt ... 145 ye samAnA iti dvAbhyAM ... 79 / rAjA sukRtamAdatte ... ... 102 yogazAstraM ca matproktaM ... ... 349 rAjJaH kulaM zriyaM prANAn ... 105 yogI muktazca sarvAsAM ... rAjJAdhamarNiko dApyaH ... yogIzvaraM yAjJavalkyaM | rAjJA'nyAyena yo daNDo ... 293 yojyA vyastAH samastA vA ... 112 | rAjJAmekAdaze saike ... ... 5 yo daNDyAndaNDayedrAjA... ... 109 | rAjJA sacihna nirvAsyAH... yo dravyadevatAtyAgaH ... ... 352 | rAjJA sabhAsadaH kAryAH... ... 114 yo'bhiyuktaH paretaH syAt rAjJA sarva pradApyaH syAt yo manyetAjito'smIti ... 292 | rAjJo'niSTapravaktAraM ... ... 291 yo yasmAniHsRtazcaiSAM ... ... 363 | rikthaprAha RNaM dApyo... ... 152 yo yAvatkurute karma ... ... rucyA vAnyataraH kuryAt yo yena saMvasatyeSAM ... ... 369 rudrasyAnucaro bhUkhA ... ... 351 raktasragvasanAH sImAM ... rUpaM dehi yazo dehi ... rakSetkanyAM pitA vinAM... rUpANyapi tathaiveha ... raGgAvatAripAkhaNDi ... rogI hInAtiriktAGgaH ... rajasA tamasA caivaM ... ... 355 romNAM koTyastu paJcAzat ... 348 rajastamobhyAmAviSTaH ... 363 rauravaM kuGmalaM pUtim ... rajakhalAmukhAkhAdaH 378 lalATaM vidyate cAsya ... rathyAkardamatoyAni lalATe karNayorakSNoH ramyaM pazavyamAjIvyaM lazunaM gRJjanaM caiva razmiranI rajazchAyA lAkSAlavaNamAMsAni rasasya nava vijJeyA lAbhAlAbhau yathAdravyaM rasasyASTaguNA parA likhitaM hyamukeneti ... rasAttu rasanaM zaityaM ... liGgaM chittvA vadhastasya ... rahite bhikSukaiAme ... ... 337 liGgasya chedane mRtyau ... rAkSaso yuddhaharaNAt ... liGgendriyagrAhyarUpa ... rAgAlobhAdbhayAdvApi ... lekhyaM tu sAkSimatkArya... rAjatAdayasaH sIsAt ... lekhyasya pRSTe'bhilikhet rAjadaivopaghAtena ... lokAnantyaM divaHprAptiH... rAjani sthApyate yo'rthaH lomabhyaH svAhetyathavA ... ... 472 rAjapatnyabhigAmI ca ... lomabhyaH svAhetyevaM hi... rAjayAnAsanAroDhuH ... ... vakaNau vRSaNau vRkkau ... rAjA kRtvA pure sthAnaM... ... 251 vaNiglAbhaM na cApnoti ... ... 89 rAjAntevAsiyAjyebhyaH ... 40 vanAdgrahAdvA kRtveSTiM ... ... 128 91 128 OM WW WAN 363 M For Private And Personal Use Only Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir padyAnAM vrnnaanukrmH| 23 m m m / 242 354 s s WW. .. 491 . 179 w . 161 zlokAH pRSTham | zlokAH pRSTham capAvasAvahananaM ... ... 346 vikriyApi ca dRSTaiva ... ... 360 vayaH karma ca vittaM ca ... ... vikrINIte damastatra vayobuddhyarthavAgveSa vikrINatAM cAvihito ... varNakramAcchataM dvitri ... vikrItamapi vikreyaM varNAnAmAnulomyena ... vikreturdarzanAcchuddhiH varNAnAmAnulomyena vikhyAtadoSaH kurvIta .. 469 varNAzrametarANAM no ... vitathAbhinivezI ca ... varNinAM hi vadho yatra ... vittAtmAnaM vedyamAnaM vAdhArasnehayogAt ... vidazya nimbapatrANi varSayaprAvRto gacchet vidyAkarmavayobandhu ... vasA trayo dvau tu medo ... vidyAtapobhyAM hInena ... vasAnastrIpaNAndaNDyaH ... vidyArthI prApnuyAdvidyAM ... vasurudAditisutAH | vidvAnazeSamAdadyAt ... vasetsa narake ghore ... vinApi zIrSakAtkuryAt vastraM caturguNaM proktaM ... ... 157 vinApi sAkSimirlekhyaM... vastradhAnyahiraNyAnAM ... ... 148 vinAyakaH karmavighna vAkovAkyaM purANaM ca ... vinA dhAraNakAdvApi ... vAkcakSuH pUjayati no ... vinAyakasya jananI vAkpANipAdacApalyaM ... vinItaH satvasaMpannaH vAkzastamambunirNitaM ... vinItastvatha vArtAyAM vAcaM vA ko vijAnAti ... 357 vipAkaH karmaNAM presa vAcyatAmityanujJAtaH ... vipAkAtriprakArANAM vAjevAja iti prItaH ... vipAke govRSANAM tu vAnaprasthagRheSveva ... ... 333 vipratvena ca zUdrasya vAnaprasthayatibrahma vipradaNDodyame kRcchraH ... vAnaprastho brahmacArI vipraduSTAM striyaM caiva vAyavIyairvigaNyante ... viprapIDAkara chedyam ... vAyubhakSaH prAgudIcI ... viprAnmUrdhAvasikto hi ... vAyubhakSo divA tiSThan viprA hi kSatriyAtmAno vAyozca sparzanaM ceSTAM ... viSuSo makSikAH sparza ... vAlavAsA jaTI vApi ... ... 399 viprebhyo dIyate dravyaM ... vAsanasthamanAkhyAya ... ... 162 viplutaH siddhamAtmAnaM ... .. 358 vAso gRhAntike deyaM ... vibhakteSu suto jAtaH ... vikarNakaranAsauSTI ... ... 282 vibhajeransutAH pitroH ... ... 202 vikrayAvakrayAdhAna ... ... 267 / vibhAgaM cetpitA kuryAt ... 200 s w m h s m .. 291 ... 463 * 281 s w m m m w - mm 10 w s w For Private And Personal Use Only Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 24 zlokAH vibhAganihnave jJAti vibhAgabhAvanA jJeyA vibhAvayenna celiGgaiH vimanA viphalArambhaH virAjaH so'nnarUpeNa viruddhaM varjayetkarma ... ... ... ... ... vivAdayetsadya eva vivAdaM varjayitvA tu vivAdAdviguNaM daNDaM vivItabhartustu pathi vizeSapatanIyAni vizvedevAzca prIyantAM viSayendriya saMrodhaH viSAgnidAM patiguru vihitasyAnanuSThAnAt vINAvAdanatattvajJaH vRkSagulmalatAvIrut vRthAkkasarasaMyAva vRthAdAnaM tathaiveha vRddhabAlAturAcArya vRddhabhArinRpasnAta vRkSudrapazUnAM ca vAyuH puSTikAmo vA vetti sarvagatAM kasmAt . veda eva dvijAtInAM vedalAvI yavAzyabdaM vedamadhyApayedenaM vedaM vratAni vA pAraM vedAtharva purANAni vedAnuvacanaM yajJo vedAbhyAsarataM kSAntaM vedArthavijjyeSThasAmA vedArthAnadhigaccheca vedAH sthAnAni vidyAnAM vedaiH zAstraiH savijJAnaiH ... ... ... cod ... ... www ... ... ... ... GOO *** ... ... 8 800 ... ... ... ... ... ... ... ... ... yAjJavalkyasmRtiH / ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 03. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... *** ... ... ... www. kobatirth.org ... Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pRSTham zlokAH 231 | vaiNAbhizastavArdhuSya 231 / vaitAnopAsanAH kAryAH 144 | vairUpyaM maraNaM vApi 89 | vaizyavRttyApi jIvanno 351 | vaizyazca dhAnyadhanavAn 43 | vaizyahAbdaM caredetat 127 | vaizyAttu karaNaH zayAM 47 vaizyA pratodamAdadyAt 171 278 ... 68 zaraNAgatabAlastrI 31 zarIracintAM nirvartya zarIraparisaMkhyAnaM 361 zarIrasaMkSaye yasya ... For Private And Personal Use Only ... ... ... ... vaizyAzuyostu rAjanya vyatIpAto gajacchAyA 468 vyatyaye karmaNAM sAmyaM 76 vyabhicArAdRtau zuddhiH 358 | vyavahArAnnRpaH pazyet 282 vyavahArAnsvayaM pazyet ... 372 | vyavahArAMstato dRSTvA 350 | vyasanaM jAyate ghoraM 437 | vyAsiddhaM rAjayogyaM ca ... 52 vrajannapi tathAtmAnaM 150 ... zaktasyAnIhamAnasya zaktito vA yathAlAbhaM 47 36 zakto'pyamokSayansvAmI ... ... Dea *** ... ... *** 267 | zaktyA ca yajJakRnmokSe... 94 zatamAnaM tu dazabhiH 353 zate dazapalA vRddhiH 11 447 zataM strIdUSaNe dadyAt zayastadardhikaH pAda 6 zaMnodevIstathA kANDAt 13 | zaMnodevyA payaH kSiptvA 32 | zapantaM dApayedrAjA 365 zabdaH sparzazca rUpaM ca 477 | zabdAdiviSayodyogaM ... ... ... ... ... ... ... *** 9.0 ... ... ... ... *** ... 800 ... 660 ... ... ... 234 ... *** ... *** *** ... ... ... ... 600 ... ... ... *** ... 600 800 pRSTam ... 48 304 343 327 491 ... 71 258 363 357 468 431 29 17 29 67 30 19 113 110 102 194 274 89 202 96 290 335 111 247 286 259 95 31 358 359 Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir padyAnAM varNAnukramaH / zlokAH pRSTam ENo sn GGmWaFG M 11Ex..r 120 2 491 pRSTam / zlokAH zarIreNa ca nAtmAyaM ... ... 360 zraddhopavAsaH svAtantrya ... ... zazazca matsyeSvapi hi ... ... 53 zrAddhakRtsatyavAdI ca ... ... 367 zastravikrayikAra ... zrAddhaMgrati rucizcaiva ... ... zastrAvapAte gardAsya ... zrAntasaMvAhanaM rogi ... zastrAsavamadhUcchiSTaM ... | zrIkAmaH zAntikAmo vA zastreNa tu hatA ye vai ... zrutAdhyayanasaMpannA ... ... zAkarajjumUlaphala ... zrutArthasyottaraM lekhyaM ... ... zAkAauSadhipiNyAka ... zrutiH smRtiH sadAcAraH zAtAtapo vasiSTazca zrutismRtyuditaM samyak... zAstrANi cintayedbuddhyA... ... 103 zrutvaitadyAjJavalkyo'pi ... 491. ziraHkapAlI dhvajavAn ... zrutvaitAnRSayo dharmAn ... ... * 491 zirAH zatAni saptava | zreNinagamapAkhaNDi 253 zilpairvA vividhairjIvet zreyasA sukhaduHkhAbhyAM ... zIrSakasthe'bhiyoktari | zrautaM smAta phalasne haiH ... zuktaM paryuSitocchiSTaM ... ... 50 zrautasmArtakriyAhetoH ... zukraH zanaizcaro rAhuH ... zleSmAzru bAndhavairmuktaM ... 301 zukriyAraNyakajapo ... zlokatrayamapi hyasmAt ... zuklAmbaradharo nIca zlokAH sUtrANi bhASyANi zuci gotRptikRttoyaM ... zvakroSTragardabholUka ... zuddhazcedgamayoz2a mAM ... zvitrI vastraM zvA rasaM tu ... zudhyeta vA mitAzItvA ... paT paJcAzaJca jAnIta ... 348 zudhyeraMstrI ca zUdrazca ... | SaT zleSmA paJca pittaM ca zUdraH pravrajitAnAM ca ... SaDaGgAni tathAsnAM ca ... zudpreSyaM hInasakhyaM ... | SaNmAsAcchUdrahApyetat .... zUdrastathAnya eva syAd SaSTyaGgulInAM dve pAryoH zabdasya dvijazuzrUSA ... ... 37 SaSThe'nnaprAzanaM mAsi ... ... 5 zUdrAjjAtastu caNDAlaH ... SaSThe balasya varNasya ... ... zUdrAdAyogavaM vaizyAt ... | SaSTe'STame vA sImantaH ... ... zadreSu dAsagopAla ... SoDazartunizAH strINAM ... ... zUdro'dhikArahIno'pi ... SoDazAGgulakaM jJeyaM ... zoNitena vinA duHkhaM ... SoDazAdyaH paNAndApyo ... 264 zodhyasya mRcca toyaM ca ... ... TIvanAsRkzakRnmUtra zaukikaiH sthAnapAlairvA ... sa AtmA caiva yajJazca ... zmazru cAsyagataM danta ... ... 61 sakaTAnaM ca nAznIyAt ... ... 302 zraddhA ca no mAvyagamat ... 76 sakAmAkhanulomAsu ... ... 285 pa ... 370 NMMon < 148 0 0 NAWAN 431 188 mins 4 . For Private And Personal Use Only Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yaajnyvlkysmRtiH| . 128 * 283 mr 366 - zlokAH pRSTham | zlokAH pRSTham sa kAyaH pAvayettajjaH ... ... 17/ saMdigdhalekhyazuddhiH ... ... 177 sakAzAdAtmanastadvat ... ... saMdigdhArtha svatantro yaH... ... sakAMsyapAtrA dAtavyA ... saMdiSTasyApradAtA ca ... sa kUTasAkSiNAM pApaiH ... saddAnamAnasatkArAn ... sakRtpradIyate kanyA ... ... sadyo vA kAmajaizcihnaH ... sakRtprasiJcantyudakaM ... saMdhiM ca vigrahaM yAnam ... 107 sakhibhAryAkumArISu ... saMdhinyanirdazAvatsA ... ... sa gururyaH kriyAH kRtvA... | saMdhyAgarjitanirdhAta ... ... 45 sagotrAsu sutastrISu ... | saMdhyAmupAsya zRNuyAt ... ... 103 sagaurasarSapaiH kSaumaM ... saMdhyAM prAkprAtarevaM hi ... saMgrAme vA hato lakSya ... sa nANakaparIkSI tu ... saMghAtaM lohitodaM ca ... saMnirudhyendriyagrAmaM ... ... sacihna brAhmaNaM kRtvA ... saMnirudhyendriyagrAmaM ... sacailaM snAtamAhUya ... sa netuM nyAyato'zakyo sajAtAvuttamo daNDaH ... santatistu pazustrINAM ... ... 148 sajAtIyeSvayaM proktaH ... sapaNazcedvivAdaH syAt ... ... sa jJeyastaM viditveha ... sapiNDo vA sagotro vA... saMtatiH strIpazuSveva saptatriMzadanadhyAyAH ... ... 46 sa taddadyAdviplavAcca ... saptamAddazamAdvApi ... sa tamAdAya saptava ... saptame cASTame caiva ... sa tAnsarvAnavApnoti ... saptarSinAgavIthyantaH ... sa tu somaghRtairdevAn ... saptaSaSTistathA lakSAH ... satkRtya bhikSave bhikSAM... saptAzvatthasya patrANi satkriyAnvAsanaM khAdu ... saptAhena tu kRcchro'yaM ... satyakArakRtaM dravyaM ... 160 saptaiva tu purISasya ... satyamasteyamakrodho ... saptottaraM marmazataM ... satyasaMdhena zucinA sa pradApyaH kRSTaphalaM ... satyAmanyAM savarNAyAM ... sabrahmacArikAtmIya satyAsatyAnyathAstotraiH ... saMbhUya kurvatAmagha satyena mAbhirakSa tvaM ... saMbhUya vaNijAM paNya ... satrivatibrahmacAri ... saMbhojyAtithibhRtyAMzca ... satvaM rajastamazcaiva ... 363 sabhyAH pRthakpRthagdaNDyAH sa dagdhavya upetazcet ... 294 sabhyAH sajayino daNDyAH sa dAnamAnasatkAraiH ... ... 252 sabhyaiH saha niyoktavyo ... 114 sa dApyo'STaguNaM daNDaM ... ... 172 samakAlamiSU muktaM ... ... 43 m mr 4 187 479 mm P16" . 115 For Private And Personal Use Only Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir padyAnAM vrnnaanukrmH| .. 337 For Mr ra 118 194 ... zlokAH pRSTham / zlokAH pRSTham sa mantriNaH prakurvIta ... ... 98 salilaM bhasma mRdvApi ... ... samameSAM vivIte'pi ... salilaM zuddhireteSAM ... ... samavAyI tu puruSo ... ... 352 savatsAromatulyAni ... ... 64 samavAyena vaNijAM savarNA vidhau dharmya ... samApte'rthe RNI nAma ... savarNebhyaH savarNAsu samApya vedaM dyunizaM ... ... 45 saMvizettUryaghoSeNa ... ... samAmAsatadardhAhaH savyAhRtikAM gAyatrI ... ... 74 samAmAsatadardhAhaH saMzrAvya pAyayettasmAt ... saMmitAni durAcAro sazrIphalairaMzupaTaM ... ... samudraparivata ca | sa samyakpAlito dadyAt ... samUhakArya AyAtA ... ... 252 saMsRSTinastu saMsRSTI ... ... 225 samUhakAryaprahito sa saMdigdhamatiH karma ... sameSvevaM parastrISu ... sahasrakarapannetraH ... samyaktu daNDanaM rAjJaH ... ... sahasrazIrSAjApI tu ... samyakprayuktAH sidhyeyuH sahasrAkSaM zatadhAraM ... samyaksaMkalpajaH kAmo... sahasrAtmA mayA yo vaH... saMyatendriyatA vidyA ... ... 339 sa hyAzramairvijijJAsyaH ... saMyatopaskarA dakSA ... sAkSiNaH zrAvayedvAdi ... saMyoge kecidicchanti ... sAkSiNazca khahastena . 175 saMyojya vAyunaH somaM ... ... 352 | sAkSimaca bhavedyadvA ... ... 178 sa rAjaso manuSyeSu ... ... 355 sAkSimatpuNyapApebhyo ... ... 187 sargAdau sa yathAkAzaM ... ... 341 sAkSiSUbhayataH satsu ... ... 129 sarvataH pratigRhNIyAt ... sAdhAraNasyApalApI ... ... 267 sarvadAnAdhikaM yasmAt ... ... 104 | sAdhUnsaMmAnayedrAjA ... ... 105 sarvadharmamayaM brahma ... | sAdhyamAno nRpaM gacchet sarvapApaharA hyete sA brUte yaM sa dharmaH syAt sarvabhUtahitaH zAntaH | sAmantakulikAdInAm ... sarvamannamupAdAya ... ... 75 / sAmantA vA samagrAmA ... 33 sarvaH sAkSI saMgrahaNe 166 | sAmAni tRptiM kuryAca ... sarvasya prabhavo viprAH 62 sAmAnyadravyaprasabha ... sarvakhaharaNaM kRtvA 251 sAmAnyArthasamutthAne ... sarvAnkAmAnavApnoti | sArasaikazaphAnhaMsAn ... sarvAzrayAM nije dehe ... ... 356 / sAvadhAnastadabhyAsAt ... sarveSvarthavivAdeSu 134 sAvitrIpatitA vrAtyA ... ... sarvoSadhaiH sarvagandhaiH ... ... 90 / sAvitrImazucau dRSTe ... ... 439 148 206 52 350 For Private And Personal Use Only Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 28 yaajnyvlkysmRtiH| 50 00 zlokAH pRSTham | zlokAH pRSTham sAzItipaNasAhasro ... ... 111 strIniSedhe zataM dadyAt ... ... 283 sAhasasteyapAruSya strIpuMsayostu saMyoge sAhasI dRSTadoSazca ... strIprasUzcAdhivettavyA ... siddha yoge tyajandehaM ... | strIbAlavRddhakitava ... ... 165 sitAsitAH karburUpAH ... 360 strIbhirbhartRvacaH kArya ... sImno vivAde kSetrasya ... ... 232 | strIzadraviTkSatravadho ... ... 381 sukRtaM yattvayA kiMcit ... styAlokAlambhavigamaH ... sutavinyastapatnIkaH ... sthAnAsanavihArairvA ... sutAzcaiSAM prabhartavyAH ... sthAlaiH saha catuHSaSTiH ... surAkAmadyUtakRtaM ... sthairya caturthe tvaGgAnAM ... surApI vyAdhitA dhUrtA ... snAtasya sArSapaM tailaM ... surApo'nyatamaM pItvA ... | snAtAnapavadeyustAn ... surApya AtmatyAginyo snAlA devAnpiDhezcaiva ... surAmbudhRtagomUtra ... ... 296 / snAtvA pIlA kSute supte... ... 62 sustha indau sakRtputraM ... snAnamabdaivatairmantraiH ... sUryaH somo mahIputraH ... | snAnaM maunopavAsejyA ... ... 478 sUryasya cApyupasthAnaM ... snapanaM tasya kartavyaM ... sRjatyAtmAnamAtmA ca snAyAnnadIdevakhAta ... sRjatyekottaraguNAn ... ... 341 sphItAdapi na saMcAri ... ... 15 sekAdullekhanAllepAt ... sphyazUjinadhAnyAnAM setubhedakarI cApsu ... ... 281 smRtyAcAravyapetena ... setuvalmIkanimnAsthi smRtyorvirodhe nyAyastu ... sevAnUpaM nRpo bhaikSaM ... syAdoSadhivRthAcchede ... seha kIrtimavApnoti ... syAdrAjA bhRtyavargeSu ... seha kIrtimavApnoti ... vakarma khyApayaMstena ... so'cirAdvigatazrIko ... ... 105 skhaM kuTumbAvirodhena ... ... 244 sodayaM tasya dApyo'sau... khacchandaM vidhavAgAmI ... sodarasya tu sodaraH ... khadAraniratazcaiva ... so'pi yatnena saMrakSyo ... ... khadezapaNye tu zataM somaH zaucaM dadAvAsAM ... svadharmAccalitAM rAjA ... soSairudakagomUtraiH ... svapne'vagAhate'tyartha ... sauvarNarAjatAbjAnAm ... ... 55 svapyAdbhUmau zucI rAtrau ... 333 stanAntaraM bhruvormadhyaM ... khabhAvAdvikRtiM gacchet strIdravyavRttikAmo vA ... ... 282 svamaNDalAdasau sUryaH ... ... 352 strInaktamantarAgAra ... ... 143 khayaM kRtaM vA yadRNaM ... ... OM08 8 .Gm 90 w m / 116 s - s 1 w w m m w .. 110 1 . 128 tkh For Private And Personal Use Only Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra zlokAH svarandhragoptA'nvIkSikyAM svargaH svapnazca bhAvAnAM svarga hyapatyamojazca svaryAtasya hyaputrasya svaM labhetAnyavikrItaM svarNairvA paTe lekhyA ... ... 000 ... ... svasIni dadyAdrAmastu svastivAcyaM tataH kuryAt ... svastrIyaRtvijAmAtR svahastakAla saMpannaM svAdhyAyavAndAnazIlaH svAdhyAyaM satataM kuryAt svAdhyAyAgnisutatyAgo svAmine yo nivedyaiva svAmiprANaprado bhaktaH svAmyamAtyA jano durgaM svairiNI yA patiM hitvA ... hatAnAM nRpagovipraiH hatvA tryahaM pibetkSIraM haviSyAnena vai mAsaM haMsazyenakapikavyAt hastenASadhibhAve vA hastau pAyurupasthaM ca hAnirvikreturevAsa ... ... ... ... ... ... ... 40 ... ... ... ... padyAnAM varNAnukramaH / ... ... ... ... ... ... ... 800 ... ... ... ... ... ... ... hiMsakazcAvidhAnena 100 332 ... hiMsayantravidhAnaM ca kalpaM na kurvIta hInajAtiM parikSINam 33 hInajAtau prajAyeta ... 381 hInAdraho hInamUlye 237 | hInA na syAdvinA bhatra 249 | hIneSvadamo mohaM 108 hutazeSaM pradadyAttu 18 hutvAbhInsUryadaivatyAn 312 hemamAtramupAdAya 434 | hemazTaGgIzakai rUpyaiH 85 mahArI tu kunakhI 435 | hotavyA madhusarpirbhyAM 44 hRtaM pranaSTaM yo dravyaM 346 hRtAdhikArAM malinAM 272 hRtkaNThatAlugA bhistu ... ... ... www. kobatirth.org ... Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 0.0 pRSTham zlokAH 97 hAnicettRdoSeNa 362 | hAsyaM paragRhe yAnaM 94 | hiraNyabhUmilAbhebhyo 278 hiraNyaM vyApRtAnItaM 76 68 87 hitaM tasyAcarennityaM 838 216 | hitAhitA nAma nADyaH ... 241 hitAhiteSu bhAveSu ... iti yAjJavalkyasmRtipadyAnAM varNAnukramaNI / 000 For Private And Personal Use Only ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... *** ... ... ... 0.0 ... 900 ... ... ... ... 900 ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29 pRSTam 272 24 8 349 358 108 102 354 381 39 149 369 241 25 261 73 31 356 64 369 95 243 19 Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Serving JinShasan 093735 gyanmandir@kobatirth.org For Private And Personal Use Only