Book Title: Agam 16 Upang 05 Surya Pragnapti Sutra Part 02 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
________________
सूर्यप्रक्षप्तिसूत्र लक्षणोपेताः सन्तः समर्थाः भवेयुरिति तत् तत् लक्षणोपपन्नः सम्वत्सरः पृथक् पञ्चविधा भवन्तीति प्रतिपादनार्थ प्रथमतो नक्षत्रसम्वत्सरस्य लक्षणमाह-'ता णक्खत्ते णं संवत्सरे गं पंचविहे पण्णत्ते, तं जहा-समगं णक्खत्ता जोयं जोएंति, समग उडू परिणमंति णच्चूण्हं नाइसीए बहुउदए होइ णक्खत्ते' तावत् नाक्षत्रः खलु सम्वत्सरः खलु पञ्चविधः प्रज्ञप्तः, तद्यथा-समकं नक्षत्राणि योगं युञ्जन्ति, समकं ऋतवः परिणमन्ति नात्युष्णः नातिशीत: बहुदकः भवति नाक्षत्रः । तावत्-तत्र लक्षणसंवत्सरस्य पश्चविधत्वे यः खलु प्रथमो भेदो नाक्षत्रः-नाक्षत्रसम्वत्सरः प्रतिपादितो वर्तते सोऽपि पञ्चविधः-पञ्चप्रकारकः प्रज्ञप्तः-प्रतिपादितोऽस्ति । नाक्षत्रसम्बसरस्याप्यन्तर्भेदाः पश्चप्रकारकाः सन्तीत्यवसेयम् । तद्यथा तानेव भेदान् विवृणोति-समकं नक्षत्राणि योगं युञ्जन्ति-समकं समकमेव समकालमेव तुल्यकालमेव नक्षत्राणि ऋक्षाणि-उत्तराषाढादीनि नक्षत्राणि योगं युञ्जन्ति-चन्द्रेण सह योगं युञ्जन्ति सन्ति-तां तां पौर्णमासीं-आषाढी श्रावणी मित्यादिरूपां पौर्णमासीमपि परिसमापयन्ति तथा च समक-समकालमेव-एककालावच्छेदेनैव यस्मिन् सम्वत्सरे किल स्वरूपवाले होकर समर्थ होते हैं, अतः उन उन लक्षण युक्त संवत्सर अन्य पांच प्रकार के होते हैं, इनका प्रतिपादन करने लिये प्रथम नक्षत्रसंवत्सर के लक्षण का कथन करते हैं-(णक्खत्ते णं संवच्छरे णं पंचविहे पण्णत्ते, तं जहा समगं णक्खत्ता जोयं जोएंति, समगं उडू परिणमंति णच्चूण्हं नाइसीए बहुउदए होइ णक्खत्ते) उस लक्षणसंवत्सर के पांच भेद में जो प्रथम भेद नक्षत्र संवत्सर है, उसका प्रतिपादन किया ही है, वह भी पांच भेद वाला प्रतिपादित किया है। अर्थात् नाक्षत्रसंवत्सर का भी पांच प्रकार के अन्तभेद होते हैं जो इस प्रकार से है-समकाल में समानकाल में-नक्षत्र उत्तराषाढादि नक्षत्र चंद्र के साथ योग करते हैं, एवं उन उन आषाढी, श्रावणी इत्यादि प्रकार वाली पौर्णमासी को भी समाप्त करते हैं । तथा समकाल में ही माने एक ही काल में जिस संवत्सर में ऋतुओं के साथ गमन करता है, अतः उन પણ છે, તે અહીંયા પણ લક્ષણોથી યુક્ત સ્વરૂપવાળા થઈને સમર્થ થાય છે. તેથી તે તે લક્ષણ યુક્ત સંવત્સર બીજા પાંચ પ્રકારના હોય છે. તેનું પ્રતિપાદન કરવા માટે પહેલાં નક્ષત્ર संवत्सरना सानु थन ४३ 2. (णक्खते ण संवच्छरे ण पंचविहे पण्णत्ते, तं जहा समगं णक्खत्ता जोयं जोएति, समगं उड़ परिणमंति णच्चूण्हं नाइसौए बहु उदए होइ णक्खत्ते) से લક્ષણસંવત્સરના પાંચ ભેદોમાં જે પહેલે ભેદનક્ષત્રસંવત્સરરૂપ છે, તેનું પ્રતિપાદન કર્યું જ છે, તે પણ પાંચ ભેદવાળું છે, તેમ પ્રતિપાદિત કરેલ છે, અર્થાત્ નક્ષત્ર સંવત્સરના પણ પાંચ પ્રકારના અન્તભેદો હોય છે જે આ પ્રમાણે છે–સમકાળમાં એટલે કે એક સમાન સમયમાં નક્ષત્ર ઉત્તરાષાઢા વિગેરે નક્ષત્ર ચંદ્રની સાથે યોગ કરે છે. અને તે તે અષાઢી શ્રાવણી વિગેરે પ્રકારની પુનમને સમાપ્ત કરે છે, તથા સમકાળમાંજ એટલે કે એકજ
શ્રી સુર્યપ્રજ્ઞપ્તિ સૂત્ર:
