Book Title: Agam 16 Upang 05 Surya Pragnapti Sutra Part 02 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
सूर्यज्ञप्तिप्रकाशिका टीका सू० ७५ द्वादशं प्राभृतम्
५२३
प्रतिनियतस्वभावस्य स्वरूपतो न कापि कदाचिदपि हानि रुपजायते, नवा कदाचित् कश्चिदपि स्वरूपोपचयो भवति तर्हि कथमेतदवमरात्र क्षयरात्र - अतिरात्र वृद्धिरात्रे ति प्रतिपादनमितिचेत्, प्रतिपाद्यते - सौर - चान्द्र - सावन - नाक्षत्राणां मासानां संवत्सराणां च परस्परं मास चिन्तापेक्षया सर्वमेतत् प्रभवति । तथाहि कर्ममासमपेक्ष्य चान्द्रमासस्य चिन्तायामवमरात्रस्य सम्भवः, एवमेव कर्ममासमपेक्ष्य सूर्यमास चिन्तायामतिरात्रस्य कल्पना भवति ॥ तथाचोक्तं ग्रन्थान्तरे
"कालस्स वहाणी व बुडी वा अवओि कालो । जाय बड्डो बढी मासाणं एकमेक्काओ || १ || " छाया - कालस्य नैवहानिर्नापि वृद्धिर्वा अवस्थितः कालः । जायते वृद्धिरवृद्धिर्मासाना मेकैकस्मात् ॥ १ ॥
अस्या भावार्थगमनिका व्याख्या यथा - कालस्य - समयस्य हानिर्वृद्धिर्वा कदाचिदपि हैं । परंतु यहां पर वस्तुतत्व को जानने के लिये सूर्यादि क्रिया से उपलक्षित काल का अनादि प्रवाह से प्रतिनियत स्वभाव को स्वरूपतः कदापि किसी भी प्रकार से हानी नहीं होती है, एवं कदापि किसी प्रकार से स्वरूप का उपचय भी नहीं होता है । तो इस अवमरात्र - क्षयरात्री या वृद्धि रात्रि किस प्रकार प्रतिपादित की है ? सो कहते हैं- सौर सावन एवं नाक्षत्र मासों का एवं संवत्सरों का परस्पर मास की विचारणा की अपेक्षा से यह सब हो जाता है । जैसे की कर्म मास को अपेक्षित करके सूर्य मास की विचारणा में अतिरात्रि की कल्पना होती है । ग्रन्थान्तर में कहा भी है
कालस्स नेव हाणी णविवुड्डी अवडिओ कालो । जाय बढो बडी मासाणं एकमेक्काओ ||१||
इसकी भावार्थ रूप व्याख्या इस प्रकार है- - काल की हानी या वृद्धि છે. પરંતુ અહીંયાં વસ્તુતત્વને જાણવા માટે સૂર્યાદિ ક્રિયાથી જણાતા કાળના અનાદિ પ્રવાહ પ્રતિનિયત સ્વભાવને વાસ્તવિકપણાથી કદાપિ કાઈ પણ પ્રકારથી હાની થતી નથી અને દાપિ કઈ પણ પ્રકારથી સ્વરૂપને ઉપચય પણ થતા નથી. તે આ અમરાત્ર-ક્ષયતિથિ અગર વૃદ્ધિ તિથિ કેવી રીતે પ્રતિપાદિત કરેલ છે? તે બતાવે છે. સૌર, સાવન, અને નાક્ષત્ર મહીનાએના અને સવત્સરોના પરસ્પરના માસના વિચારની અપેક્ષાથી આ સઘળું થઈ જાય છે. જેમ કે—ક`માસને અપેક્ષિત કરીને સૂર્ય સૂર્ય'માસની વિચારણામાં અતિ રાત્રિની અર્થાત્ વૃદ્ધિ તિથિની પના થાય છે. ગન્થાન્તરમાં કહ્યું પણ છે
कालस्स नेवहाणी ण वि वुढि अवट्ठिओ कालो ।
जाय वड्रो वढि मासाणं एकमेकाओ ||१||
આ કથનની ભાવારૂપ વ્યાખ્યા આ પ્રમાણે છે–કાળની હાની અથવા વૃદ્ધિ કાઈ
શ્રી સુર્યપ્રજ્ઞપ્તિ સૂત્ર : ૨
Page Navigation
1 ... 532 533 534 535 536 537 538 539 540 541 542 543 544 545 546 547 548 549 550 551 552 553 554 555 556 557 558 559 560 561 562 563 564 565 566 567 568 569 570 571 572 573 574 575 576 577 578 579 580 581 582 583 584 585 586 587 588 589 590 591 592 593 594 595 596 597 598 599 600 601 602 603 604 605 606 607 608 609 610 611 612 613 614 615 616 617 618 619 620 621 622 623 624 625 626 627 628 629 630 631 632 633 634 635 636 637 638 639 640 641 642 643 644 645 646 647 648 649 650 651 652 653 654 655 656 657 658 659 660 661 662 663 664 665 666 667 668 669 670 671 672 673 674 675 676 677 678 679 680 681 682 683 684 685 686 687 688 689 690 691 692 693 694 695 696 697 698 699 700 701 702 703 704 705 706 707 708 709 710 711 712 713 714 715 716 717 718 719 720 721 722 723 724 725 726 727 728 729 730 731 732 733 734 735 736 737 738 739 740 741 742 743 744 745 746 747 748 749 750 751 752 753 754 755 756 757 758 759 760 761 762 763 764 765 766 767 768 769 770 771 772 773 774 775 776 777 778 779 780 781 782 783 784 785 786 787 788 789 790 791 792 793 794 795 796 797 798 799 800 801 802 803 804 805 806 807 808 809 810 811 812 813 814 815 816 817 818 819 820 821 822 823 824 825 826 827 828 829 830 831 832 833 834 835 836 837 838 839 840 841 842 843 844 845 846 847 848 849 850 851 852 853 854 855 856 857 858 859 860 861 862 863 864 865 866 867 868 869 870 871 872 873 874 875 876 877 878 879 880 881 882 883 884 885 886 887 888 889 890 891 892 893 894 895 896 897 898 899 900 901 902 903 904 905 906 907 908 909 910 911 912 913 914 915 916 917 918 919 920 921 922 923 924 925 926 927 928 929 930 931 932 933 934 935 936 937 938 939 940 941 942 943 944 945 946 947 948 949 950 951 952 953 954 955 956 957 958 959 960 961 962 963 964 965 966 967 968 969 970 971 972 973 974 975 976 977 978 979 980 981 982 983 984 985 986 987 988 989 990 991 992 993 994 995 996 997 998 999 1000 1001 1002 1003 1004 1005 1006 1007 1008 1009 1010 1011 1012 1013 1014 1015 1016 1017 1018 1019 1020 1021 1022 1023 1024 1025 1026 1027 1028 1029 1030 1031 1032 1033 1034 1035 1036 1037 1038 1039 1040 1041 1042 1043 1044 1045 1046 1047 1048 1049 1050 1051 1052 1053 1054 1055 1056 1057 1058 1059 1060 1061 1062 1063 1064 1065 1066 1067 1068 1069 1070 1071 1072 1073 1074 1075 1076 1077 1078 1079 1080 1081 1082 1083 1084 1085 1086 1087 1088 1089 1090 1091 1092 1093 1094 1095 1096 1097 1098 1099 1100 1101 1102 1103 1104 1105 1106 1107 1108 1109 1110 1111