Agam 16 Upang 05 Surya Pragnapti Sutra Part 02 Sthanakvasi

Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 537

५२६
सूर्यप्रज्ञप्तिसूत्रे रात्रस्य कतिभागाः प्राप्यन्ते इति राशित्रयस्य स्थापना यथा-x=x= अत्रान्स्येन राशिना एकलक्षणेन मध्यस्य राशेस्त्रिंशद् द्वाषष्टिभागरूपस्य गुणनं कृतम् , एकेन गुणितं तथैव तिष्ठतीति जातास्त्रिंशद् द्वापष्टिभागरूपा एव । तत्राद्यराशिना त्रिंशता भागे हृते हरांशयोस्तुल्यत्यानाशे कृते लब्ध एकरूपः, अत आगतं प्रतिदिवस मेकैको द्वापष्टिभागो लभ्यते । एतदेव प्रतिपादयति च द्वितीयया गाथयापि-'बावद्विभागमेगं दिवसे संजायइ ओमरत्तस्स' द्वाषष्टिभागमेकं दिवसः संजायते अवमरात्रस्य ॥ अर्थादेकैको द्वाषष्टिभागदिवसः -दिवसे दिवसे-प्रतिदिवसं संजायतेऽवमरात्रस्य-क्षयदिवसस्येत्यर्थः ॥ अत्र गाथायामेकशब्दो दिवसशब्दश्चागृहीतवीप्सोऽपि सामर्थ्याद वीप्तां गमयति । नपुंसकनिर्देशश्च प्राकृतलक्षणवशादवगन्तव्यः । तदैवं निष्पन्नार्थों भवति यद एकैकस्मिन् दिवसे एकैको द्वाषष्टिभागोऽवमरात्रस्य सम्बन्धी प्राप्यते ततो द्वाषष्टया दिवसैः कःस्यादित्यनुपातेन एकोऽवमप्राप्त हो सकते हैं ? इसको जानने के लिये तीन राशि की स्थापना की जाती है जैसे कि-x x -+ यहां पर अन्त्य राशि एक से मध्य राशि बासठिया तीस भाग का गुणा करे एक से गुणित उसी प्रकार रहता है अतः बासठिया तीस भागरूप ही रहता है। उसका पहली राशि जो तीस है उस से भाग करे तो हरांश समान होने से नाश करने से एकरूप रहता है इससे प्रतिदिवस एक एक बासठिया भाग लब्ध होता है। इसी को दूसरी गाथा से प्रतिपादित करते हैं (बावहिभागमेगं दिवसे संजायइ ओमरत्तस्स) एक बासठिया भाग अवमरात्र का दिवस होता है। अर्थात् एक एक बासठिया भाग-क्षयदिवस प्रत्येक दिवस में होता है। इस गाथा में एक शब्द एवं दिवस शब्द विप्सा से ग्रहण न करने पर भी सामर्थ्य से वीप्सा का बोधक होता है, तथा नपुंसक निर्देश प्राकृत होने से किया गया समझे, अतः इसका निष्कर्षार्थ इसप्रकार से होता है-जो एक एक अवमरात्र का एक एक बासस्थापना ४२वामां आवे छे, मो-३३+30+३१४३०- मी मन्त्यनी मे३५ राशी થી મધ્યની રાશિ બાસથિા ત્રીસ ભાગને ગુણાકાર કર, એકથી ગુણેલ એજ પ્રકારથી રહે છે. તેથી બાસઠિયા ત્રીસ ભાગ રૂપજ રહે છે. તેને પહેલી રાશિ જે ત્રીસ છે તેનાથી ભાગ કરે તે હરાંશ સમાન હોવાથી તેને નાશ કરવાથી એકરૂપ રહે છે. આથી પ્રત્યેક દિવસે એક એક બાસઠિયા ભાગ લબ્ધ થાય છે. આને બીજી ગાથાથી પ્રતિપાદિત કરે છે. (बासद्विभागमेगं दिवसे संजायइ ओमरत्तस्स) में मासया मा अपमात्र-क्षय तिथिना દિવસ થાય છે. અર્થાત એક એક બાસઠિયા ભાગ ક્ષય દિવસના દરેક દિવસમાં હોય છે. આ ગાથામાં એક શબ્દ અને દિવસ શબ્દ વીસાથી ગ્રહણ કરેલા ન હોવા છતાં પણ સામર્થ્યથી વિસાફિક્તિના બેધક થાય છે. તથા નપુંસકનિદેશ પ્રાકૃત હેવાથી કરવામાં આવેલ છે તેમ સમજવું. આને નિષ્કર્ષાર્થ આ પ્રમાણ છે. જે એક એક અવમાત્રને
શ્રી સુર્યપ્રજ્ઞપ્તિ સૂત્ર: 2