Book Title: Agam 16 Upang 05 Surya Pragnapti Sutra Part 02 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti


Previous | Next

Page 532
________________

सूर्यज्ञप्तिप्रकाशिका टीका सू० ७५ द्वादश'प्राभृतम्
५२१ एकश्चान्द्रसम्बत्सरस्तु चतुःपञ्चाशदधिकशतत्रयप्रमाणो भवति । अतएव त्रयाणां चतुःपश्चाशदधिकानां रात्रिन्दिवशतानां पइभिर्भागो हर्त्तव्य इति हियते ४-५९ लब्धा एकोनपष्टिरहोरात्राः। चान्द्रसंवत्सरपरिमाणे ये चाधिकाः द्वादश द्वापष्टिभागास्तेऽपि पइभिर्भागो हरणीय इति तथा क्रियते-
1ई अतो द्वादशानां द्वादशानां द्वापष्टिभागानां षड्भिर्भागहारे कृते लब्धौ द्वौ द्वापष्टिभागाविति अत उपपद्यते चन्द्रपरिमाणम्-५९६ एकोन पष्टिरहोरात्राः द्वौ च द्वापष्टिभागाविति । एवं कृते सति कर्ममासापेक्षया एकैकस्मिन् ऋतौ लौकिकमेकैकं चन्द्रर्तुमधिकृत्य व्यवहारतः एकैकोऽवमरात्रो भवति । सारद्वापष्टि-द्वाषष्टयहोरात्रान्तरे एकैकस्यावमरात्रस्य-न्यूनरात्रस्य प्रतिपादनादेकैकस्मिन् चन्द्रत्तौ एकैकस्यावमरात्रस्यावश्यं सम्भावनेति । एकस्मिन् सम्वत्सरे तादृशाः पऋतवो भवन्ति, तेन सकले च कर्मसम्वत्सरे षटू अवमरात्रा भवेयु रिति तथैव प्रतिपादयति-'तत्थ खलु इमे छ ओमरत्ता पण्णत्ता' तत्र खल इमे पडू अवमरात्राः प्रज्ञप्ताः ॥ तत्र-तस्मिन् कर्मसंवत्सरे चन्द्रलिये कहते हैं जैसे कि-दो दो मास वाली छह ऋतुएं होती हैं। एक चांद्र संवत्सर तीनसो चोपन ३५४ अहोरात्र प्रमाण का होता है। अतः तीनसो चोपन अहोरात्र का छह से भाग करे तो इस प्रकार -५९ भाग करने से उनसठ अहोरात्र लब्ध होते हैं, चांद्र संवत्सर के परिमाण में जो बासठिया बारह भाग अधिक है उस का भी छह से भाग करे बासठिया बारह भाग छह से भाग करने से बासठिया दो भाग लब्ध होते हैं। इससे यह जान पडता है कि चंद्र ऋतु का परिमाण ५९९६ उनसठ अहोरात्र तथा बासठिया दो भाग होता है । इस प्रकार करने से कर्ममास की अपेक्षा से एक एक ऋतु में लौकिक एकएक चंद्र ऋतु को अधिकृत करके व्यवहार से एक एक अवमरात्र होता है। साग्र बासठिया अहोरात्र के अन्तर से एक एक अवमरात्र का अर्थात् न्यून रात्र का प्रतिपादन से एक एक चंद्र ऋतु में एक २ ત્રણસો ચાપન ૩૫૪ અહોરાત્ર પ્રમાણુનું હોય છે. તેથી ત્રણસો ચેપન અહેરાત્રને છ થી ભાગ કરે. જે આ પ્રમાણે છે-૩૫૪=પલા ભાગ કરવાથી એગણસાઇઠ અહોરાત્ર લબ્ધ થાય છે. ચાંદ્ર સંવત્સરના પરિમાણમાં જે બાસઠિયા બાર ભાગ વધારે છે. તેને પણ છથી ભાગ કરે - બાસઠિયા બાર ભાગને છ થી ભાગ કરવાથી બાસઠિયા બે ભાગ લબ્ધ થાય છે. આનાથી એમ જણાય છે કે–ચાંદ્ર રૂતુનું પરિમાણ ૫૯ ઓગણસાઈઠ અહેરાત્ર તથાબાસડિયા બે ભાગ જેટલું થાય છે. આ પ્રમાણે કરવાથી કર્મમાસની અપેક્ષાથી એક એક રૂતુમાં લૌકિક એક એક ચંદ્ર રૂતુને અધિકૃત કરીને વ્યવહારથી એક એક અવમરાત્ર અર્થાત્ ક્ષય દિવસ થાય છે. સાગ્ર બાસઠિયા અહેરાત્રિના અંતરથી એક એક અવરાત્રના એટલે કે ન્યૂન અહોરાત્રના પ્રતિપાદનથી એક એક ચંદ્ર રૂતુમાં એક અવમાત્રની અવશ્ય સંભાવના હોય છે. એક સંવત્સરમાં આ પ્રમાણેની છ રૂતુઓ હોય છે, તેથી સંપૂર્ણ
શ્રી સુર્યપ્રજ્ઞપ્તિ સૂત્ર: 2

Loading...

Page Navigation
1 ... 530 531 532 533 534 535 536 537 538 539 540 541 542 543 544 545 546 547 548 549 550 551 552 553 554 555 556 557 558 559 560 561 562 563 564 565 566 567 568 569 570 571 572 573 574 575 576 577 578 579 580 581 582 583 584 585 586 587 588 589 590 591 592 593 594 595 596 597 598 599 600 601 602 603 604 605 606 607 608 609 610 611 612 613 614 615 616 617 618 619 620 621 622 623 624 625 626 627 628 629 630 631 632 633 634 635 636 637 638 639 640 641 642 643 644 645 646 647 648 649 650 651 652 653 654 655 656 657 658 659 660 661 662 663 664 665 666 667 668 669 670 671 672 673 674 675 676 677 678 679 680 681 682 683 684 685 686 687 688 689 690 691 692 693 694 695 696 697 698 699 700 701 702 703 704 705 706 707 708 709 710 711 712 713 714 715 716 717 718 719 720 721 722 723 724 725 726 727 728 729 730 731 732 733 734 735 736 737 738 739 740 741 742 743 744 745 746 747 748 749 750 751 752 753 754 755 756 757 758 759 760 761 762 763 764 765 766 767 768 769 770 771 772 773 774 775 776 777 778 779 780 781 782 783 784 785 786 787 788 789 790 791 792 793 794 795 796 797 798 799 800 801 802 803 804 805 806 807 808 809 810 811 812 813 814 815 816 817 818 819 820 821 822 823 824 825 826 827 828 829 830 831 832 833 834 835 836 837 838 839 840 841 842 843 844 845 846 847 848 849 850 851 852 853 854 855 856 857 858 859 860 861 862 863 864 865 866 867 868 869 870 871 872 873 874 875 876 877 878 879 880 881 882 883 884 885 886 887 888 889 890 891 892 893 894 895 896 897 898 899 900 901 902 903 904 905 906 907 908 909 910 911 912 913 914 915 916 917 918 919 920 921 922 923 924 925 926 927 928 929 930 931 932 933 934 935 936 937 938 939 940 941 942 943 944 945 946 947 948 949 950 951 952 953 954 955 956 957 958 959 960 961 962 963 964 965 966 967 968 969 970 971 972 973 974 975 976 977 978 979 980 981 982 983 984 985 986 987 988 989 990 991 992 993 994 995 996 997 998 999 1000 1001 1002 1003 1004 1005 1006 1007 1008 1009 1010 1011 1012 1013 1014 1015 1016 1017 1018 1019 1020 1021 1022 1023 1024 1025 1026 1027 1028 1029 1030 1031 1032 1033 1034 1035 1036 1037 1038 1039 1040 1041 1042 1043 1044 1045 1046 1047 1048 1049 1050 1051 1052 1053 1054 1055 1056 1057 1058 1059 1060 1061 1062 1063 1064 1065 1066 1067 1068 1069 1070 1071 1072 1073 1074 1075 1076 1077 1078 1079 1080 1081 1082 1083 1084 1085 1086 1087 1088 1089 1090 1091 1092 1093 1094 1095 1096 1097 1098 1099 1100 1101 1102 1103 1104 1105 1106 1107 1108 1109 1110 1111