Book Title: Agam 16 Upang 05 Surya Pragnapti Sutra Part 02 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
________________
सूर्यप्रज्ञप्तिसूत्र
२१२
'से रिए' स सूर्यः प्रसिद्धः सर्वसाक्षीरूपः सूर्यः 'पढमं' प्रथमां - सर्वादिमां युगादि प्रथममासप्रपूर्ण प्रद्योतिनीं 'पुण्णिमा सिणि' पौर्णमासीं 'जोएइ' युनक्ति प्रथमां पौर्णमासीं परिसमापयतीत्यर्थः । कथमेतदवसीयते, कात्रोपपत्तिः ? -किमत्रमूलं कारणमिति चेत् प्रोच्यते - इह परिपूर्णेषु त्रिंशदहोरात्रेषु परिसमाप्तेषु सत्सु सएव सूर्यस्तस्मिन्नेव मण्डलप्रदेशे चारं चरन् प्रवर्त्तमानः प्राप्यते न च न्यूनाधिकेषु कतिपयभागेषु दृश्यत इति प्रत्यक्षोपलब्धिरूपावासना | पौर्णमासी च चान्द्रमासपर्यन्ते समाप्तिं समुपैति चान्द्रमासस्य च परिमाणं मध्यममानेन एकोनत्रिंशदहोरात्राः एकस्य च अहोरात्रस्य द्वात्रिंशद् द्वाषष्टिभागाः - २९३ इत्युक्तं प्राक् अतोऽत्र त्रिंशत्तमेऽहोरात्रे द्वात्रिंशति द्वाषष्टिभागेषु गतेषु सूर्यश्वरमद्वाषष्टितमात् पौर्णमासी परिसमाप्तिनिबन्धनात् स्थानात् चतुर्नवतौ चतुविशत्यधिकशतभागेषु अतिक्रान्तेषु प्रथमां पौर्णमासीं परिसमापयन्नवाप्यते । अत्रैतदुक्तं भवति - त्रिंशताभागैस्तमेव
सूर्य (पढमं) पहली युग के आदि को प्रथममास पूर्णबोधक (पुण्णिमासिणि) पूर्णिमा को (जो एइ) योग करता है अर्थात् पहली पूर्णिमा को समाप्त करता है । यह किस प्रकार से होता है ? इसमें क्या उपपत्ति अर्थात् इसमें मूल कारण है ? इसके लिये कहते हैं यहां पर परिपूर्ण त्रीस अहोरात्र समाप्त होने पर वही सूर्य उसी मंडल प्रदेश में गति करता रहता है, इससे न्यूनाधिक कोइ भी भाग में नही दिखता है यह प्रत्यक्ष उपलब्धि से सिद्ध होता है, पूर्णिमा चांद्रमास के अन्त में समाप्त होती है, चांद्रमास का परिमाण मध्यममान से उन्तीस अहोरात्र तथा एक अहोरात्र का बासठिया बत्तीस भाग २९ होता है ऐसा पहले कहा ही है, अतः यहां पर तीसवें अहोरात्र में बासठिया बत्तीस भागों में सूर्य अंतिम बासठवीं पूर्णिमा परिसमाप्ति स्थान से एकसो चोवीस भागों में से चोराणवें भाग गत होने पर प्रथम पूर्णिमा को परिसमाप्त करता है, यहां पर ऐसा कहा जाता है-तीस भागों से उसी प्रदेश (पुणिमा सिणि) पूर्णिमाने (जोएइ) योग १रे छे ? अर्थात् पहेली पूर्णिमाने समाप्त रे છે ? આ કેવી રીતે થાય છે? તેમાં શુ' ઉપત્તિ એટલે કે મૂળ કારણ છે? તે બતાવવા માટે કહે છે—અહી’યાં પરિપૂર્ણ ત્રીસ અહેારાત્ર સમાપ્ત થાય ત્યારે એજ સૂર્ય એજ મ`ડળ પ્રદેશમાં ગતિ કરતા રહે છે. તેનાથી ન્યૂનાધિક કોઇપણ ભાગમાં દેખાતા નથી આ પ્રત્યક્ષ ઉપલબ્ધીથી સિદ્ધ થાય છે, પૂર્ણિમા ચાંદ્રમાસના અંતમાં સમાપ્ત થાય છે. ચાંદ્રમાસનુ' પરિમાણ મધ્યમ માનથી એગણત્રીસ હેારાત્ર તથા એક અહેારાત્રના ખાડિયા ખત્રીસ ભાગ ૨૯રૂ થાય છે. તેમ પહેલાં કહ્યુંજ છે. તેથી અહીં ત્રીસમા અહેારાત્રમાં ખાસયિા બત્રીસ ભાગેગામાં સૂર્ય છેલ્લી બાસઠમી પૂર્ણિમા સમાપ્તિ સ્થાનથી એકસો ચાવીસ ભાગો માંથી ચારાણુ ભાગ ગયા પછી પડેલી પૂર્ણિમાને સમાપ્ત કરે છે. અહીં એમ કહેવામાં આવે છે. કે—ત્રીસભાગેાથી એ પ્રદેશને પ્રાપ્ત કર્યાં સિવાય કદાપિ સમાપ્ત કરતા નથી.
શ્રી સુર્યપ્રજ્ઞપ્તિ સૂત્ર : ૨
