Book Title: Agam 16 Upang 05 Surya Pragnapti Sutra Part 02 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
________________
सूर्यशप्तिप्रकाशिका टीका सू० ६८ दशमप्राभृतस्य द्वाविंशतितम प्राभृतमाभृतम् २९३ चत्वारो मुहर्तास्त्रिंशच्च द्वापष्टिभागाः मुहर्तस्य द्वापष्टिभागं च सप्तपष्टिधा छित्वा द्वापष्टिश्चूर्णिकाभागाः शेषाः ॥-तावत्-तदानींतने काले यस्मिन् समये-तृतीयाऽमावास्यापरिसमाप्तिमुपयायात् तस्मिन् क्षणे चन्द्रो हस्तनक्षत्रेण युक्तो भवति । इत्येवं सामान्यमुत्तरं दत्वापि विशेषविभागं दर्शयति- यथा हस्तनक्षत्रस्य चत्वारो मुहर्ताः, एकस्य च मुहूर्तस्य त्रिंशद् द्वापष्टिभागाः, एकं च द्वापष्टिभागं सप्तपष्टिधा छित्वा-सप्तषष्टिविभाग विभज्य तस्य सत्काः द्वापष्टिश्चूर्णिकाभागाः शेषा यत्र भवन्ति तत्रैव हस्तनक्षत्रस्य प्रदेशे स्थितः सन् चन्द्रस्तृतीयाममावास्यां परिसमापयतीति ज्ञेयः, ज्ञात्वा च स्व शिष्येभ्य उपदिशेत , तथाहि-गणितक्रमोऽत्र प्रदश्यते-स एव पूर्वोक्तो नक्षत्रध्रुवराशि:-(६६ । १३ । ) षट्षष्टि मुहुर्ताः, एकस्य च मुहर्तस्य पञ्चद्वाषष्टिर्भागाः, एकस्य च द्वापष्टिभास्यैकं सप्तपष्टिभागं चेतिग्राह्यम् । सम्प्रति-तृतीयस्या अमावास्यायाश्चिन्तावरीवर्ति तेनात्र त्रयो गुणकाः प्राप्तास्तेन ध्रुवराशिस्त्रिभिर्गुणनीयस्तथा गुणनार्थ न्यस्यते (६६ ।।।)x ३=(१९८ । चुणिया भागा सेसा) तीसरी अमावास्था के समाप्ति काल में चन्द्र हस्त नक्षत्र के साथ युक्त होता हैं, इस प्रकार सामान्य प्रकार से उत्तर कहकर विशेष रूप से कहते हैं-जिस प्रकार हस्त नक्षत्र का चार मुहूर्त तथा एक मुहूते का बासठिया तीस भाग तथा बासठिया एक भाग का सडसठ भाग कर के उनका बासठ चूणिका भाग जिस स्थान में शेष हो, वहीं पर हस्त नक्षत्र के प्रदेश में रहकर चन्द्र तीसरी अमावास्या को समाप्त करता है, इस प्रकार समझ लेवें तथा स्वशिष्यों को इसी प्रकार उपदेश करे। यहां पर गणित प्रक्रिया दिखलाइ जाती है, यहां भी वही पूर्वोक्त नक्षत्र की धूवराशी होती है। जैसे कि (६६।।.) छियासठ मुहूर्त तथा एक मुहूर्त का बासठिया पांच भाग तथा बासठिया एक भाग का सडसठिया एक भाग ग्राह्य होता है। यहां तीसरी अमावास्या की विचार किया जाता है अतः यहां पर तीन गुणक होते हैं, अतः ध्रुवराशी को तीन से गुणा करे उन गुणनन्यास इस प्रकार है સાથે યુક્ત હોય છે, આ પ્રમાણે સામાન્ય રીતે ઉત્તર કહીને વિશેષ પ્રકારથી કહે છે-જે પ્રમાણે હસ્ત નક્ષત્રના ચાર મુહૂર્ત તથા એક મુહૂર્તના બાસઠિયા ત્રીસ ભાગ તથા બાસઠિયા એક ભાગના સડસઠ ભાગ કરીને તેના બાસઠ ચૂર્ણિકા ભાગ જે સ્થાનમાં શેષ રહે એજ સ્થાન પર હસ્ત નક્ષત્રના પ્રદેશમાં રહીને ચંદ્ર ત્રીજી અમાવાસ્યાને સમાપ્ત કરે છે. તેમ સમજી લેવું, તથા તે પ્રમાણે સમજીને સ્વશિષ્યોને એજ પ્રમાણે ઉપદેશ કરે. અહીં ગણિત પ્રક્રિયા બતાવવામાં આવે છે, અહીં પણ એજ પૂર્વોક્ત નક્ષત્રની ધ્રુવરાશિ હોય છે. જેમ કે-(દાદરા, છાસઠ મુહૂર્ત તથા એક મુહૂર્તન બાસઠિયા પાંચ ભાગ તથા બાસઠિયા એક ભાગના સડસઠિયા એક ભાગ ગ્રહણ કરવામાં આવે છે, અહી ત્રીજી અમાવાસ્યાને વિચાર કરવામાં આવે છે, તેથી અહીં ત્રણ ગુણક હોય છે. તેથી ધ્રુવ
શ્રી સુર્યપ્રજ્ઞપ્તિ સૂત્ર:
