Agam 16 Upang 05 Surya Pragnapti Sutra Part 02 Sthanakvasi

Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 421

४१०
सूर्यप्रज्ञप्तिसूत्रे
वएज्जा ?' तावत् स खलु कियता मुहूर्त्ताग्रेण आख्यात इति वदेत् || तावदिति प्राग्वत् सः - पूर्वोदित ऋतुमासः कियता मुहूर्त्ताग्रेण मुहूर्त्तपरिमाणेन आख्यातः प्रतिपादित इति वदेत् कथय भगवन्निति गौतमस्य प्रश्नः, ततो भगवानाह - ' ता णव मुहुत्तसयाई मुहुतग्गेणं आहिए त्ति वएज्जा' तावत् नवमुहूर्त्तशतानि मुहूर्त्ताग्रेण आख्यात इति वदेत् ॥ - तावदिति पूर्ववत् तस्मिन् चान्द्रमासे मुहूर्त्तानां नवशतानि भवन्ति नवशतमुहूर्त्ताग्रेण - मुहूर्तपरिमाणेन आख्यातः - प्रतिपादित इति वदेत् स्वशिष्येभ्यः प्रतिपादयेत् || - अत्र गणितक्रिया यथा - एकस्मिन् ऋतुमासे त्रिंशद्रात्रिन्दिवानि भवन्ति, एकैकस्मिन् रात्रिन्दिवे त्रिंशमुहूर्त्ताश्च भवन्ति, तेन त्रिंशतस्त्रिंशता गुणने नवशतानि भवन्ति - ३० X ३० = ९०० अत उपपद्यते ॠतुमास मुहूर्त्तानां नवशतैः प्रपूर्यत इति ॥ अथ ऋतुसंवत्सरं पृच्छति - 'ता से अद्धा दुवासक्खुत्तकडा उडुसंवच्छरे' तावत् सा खलु अद्धा द्वादशकृत्वः ऋतुसवत्सरः ॥
-
अब इसके मुहूर्तपरिमाण के विषय में श्रीगौतमस्वामी प्रश्न करते हैं(ता से णं केवइए मुत्तग्गेणं आहिएत्ति वएजा) यह पूर्व कथित ऋतुमास कितने मुहूर्त परिमाण वाला कहा है ? सो हे भगवन् आप कहिये, इस प्रकार श्री गौतमस्वामी के प्रश्न को सुनकर उत्तर में श्रीभगवान् कहते हैं (ता णव मुहुत्तसगाई मुहुत्तग्गेणं आहिएत्ति वएज्जा) उस चांद्रमास को नवसो मुहूर्त परिमाणवाला प्रतिपादित किया है, ऐसा स्वशिष्यों को कहे इसकी गणित क्रिया इस प्रकार होती है- एक ऋतुमास में तीस तीस रात्रि दिवस होते हैं एक एक अहोरात्र में तीस तीस मुहूर्त होते हैं । अतः तीसको तीससे गुणा करने से नवसो हो जाते हैं । ३० + ३० = ९०० अतः कह जाता है कि ऋतुमास नवसोमुहूर्त परिमाणवाला होता है।
अब ऋतुसंवत्सर के विषय में श्री गौतमस्वामी प्रश्न पूछते हैं - (ता से गं अद्धा दुवालसक्खुत्तकडा उडुसंवच्छरे ) पूर्वोक्त अद्धा अर्थात् रात्रि दिवस का થઈ જાય છે. હવે આના મુહૂત પિરમાણુના સંબંધમાં શ્રીગૌતમસ્વામી પ્રશ્ન પૂછે છે(ता सेणं केवइर मुहुत्तगेणं आहिएत्ति वएज्जा) मा पूर्वउथित ऋतुमास डेंटला मुहूर्त પરિમાણવાળા કહેલ છે? તે હે ભગવન્ આપ કહે! આ પ્રમાણે શ્રીગૌતમસ્વામીન પ્રશ્નને सांगलीने उत्तरमां श्रीभगवान् उडे छे - ( ना णव मुहुत्तसयाई मुहुत्तग्गेणं आहिएत्ति वरज्जा) એ ચાંદ્રમાસ નવસ મુહૂત પરિમાણવાળે પ્રતિપાદિત કરેલ છે. તેમ સ્વશિષ્યાને કહેવુ. આની ગણિતપ્રક્રિયા આ પ્રમાણે થાય છે. એક ઋતુમાસમાં ત્રીસ અડ્રેરાત્ર થાય છે અને એક અહેારાત્રમાં ત્રીસ મુહૂત થાય છે. તેથી ત્રીસના ત્રીસથી ગુણાકાર કરવા જેથી નવસા થાય છે. ૩૦૩૦=૦૦ તેથી કહેવામાં આવે છે કે એક ઋતુમાસ નવસે મુદ્ભૂત પરિમાણવાળા હાય છે.
हवे ऋतुसंवत्सरना संबंधां श्रीगौतमस्वामी प्रश्न पूछे छे (ता से अद्धा
શ્રી સુર્યપ્રજ્ઞપ્તિ સૂત્ર : ૨