Agam 16 Upang 05 Surya Pragnapti Sutra Part 02 Sthanakvasi

Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 361

३५०
सूर्यप्रज्ञप्तिसूत्रे
1
भवितव्यम् । तथैव गणितभावनापि प्रकर्त्तव्या । इत्थमेव शेषसंवत्सरगतान्यपि सूत्राणि प्रारम्भपर्यवसानानि प्राभृतपरिसमाप्तिं यावत् भावनीयानीति ॥ सम्प्रति - प्रतिपादित नक्षत्रस्य घटीविभागं करोति - 'उत्तराणं आसाढाणं छदुवीसं मुहुत्ता छदुवीसं च बावट्टिभागा मुहुत्तस्स बावद्विभागं च सत्तसद्विहा छेत्ता चउपण्णं चुणिया भागा सेसा' उत्तराणामापादानां षड् विंशति मुहूर्त्तस्य, द्वाषष्टिभागं च सप्तषष्टिधा छित्वा चतुःपञ्चाशच्चूर्णिका भागाः शेषाः ॥ - अर्थात् प्रथमचन्द्र संवत्सरस्य पर्यवसानसमये चन्द्रयुक्तोत्तराषाढा नक्षत्रस्य २६ षडविंशतिर्मुहूर्त्ताः : एकस्य च मुहूर्त्तस्य पविंशति द्वषष्टिभागाः, एकस्य च द्वाषष्टिभागस्य चतुः पञ्चाशत्प्त पष्टिभागाः - (२६) एतावन्तो भागा व्यतीता भवन्ति, अवशिष्टेषु भागेषु सत्सु प्रथमचान्द्र संवत्सरः परिसमाप्ति मुपगच्छति ॥ कथमेतावन्तो भागाः समुत्पयन्त इति शङ्कापरिहारार्थं गणितप्रक्रियामत्रैवाग्रे वक्ष्ये ।। अथात्रैव सूर्यनक्षत्रयोगं पृच्छति'तं समयं च सूरे केणं णक्खत्ते णं जोएइ ?' तस्मिन् समये च सूर्यः केन नक्षत्रेण युनक्ति ? ॥ - होता है । उसी प्रकार से गणित भावना भी कह लेना । इसी प्रकार शेष संवत्सरगत सूत्र भी प्रारम्भ से लेकर अंत पर्यन्त अर्थात् प्राभृत की समाप्ति पर्यन्त भावित कर कह लेवें ।
अब प्रतिपादित नक्षत्रों का घटिका विभाग के विषय में कथन करते हैं(उत्तराणं आसाढाणं छदुवीसं मुहुत्ता छदुवीसं च बावट्ठिभागा मुहुत्तस्स बाभागं च सतहिा छेत्ता चउपण्णं चुण्णिया भागा सेसा) प्रथम चांद्र संवत्सर के समाप्ति काल में चंद्र के साथ युक्त उत्तराषाढा नक्षत्र का छाईस २६ मुहूर्त तथा एक मुहूर्त का बासठिया छाईसभाग तथा बासठिया एक भाग का सडसठिया चोपन भाग (२६ । । ) इतना भाग वीत चुकने के बाद अवशिष्ट भागों में प्रथम चांद्र संवत्सर समाप्त होता है । इतने भाग किस प्रकार से होते हैं ? इस शंका के निवारणार्थ यहां पर आगे गणित प्रक्रिया कहेंगे । નક્ષત્ર ચેગનું પરિમાણુ હોય છે તેજ ન્યૂનાધિક પણાના ક્રમથી અહીંયાં પણ થાય છે. એજ પ્રકારથી ગણિત ભાવના પણ કરી લેવી એ પ્રમાણે બાકીના સંવત્સર સ ંબંધી સૂત્ર પ્રારંભથી લઈને અંતપર્યંન્ત એટલેકે પ્રામૃતની સમાપ્તિ પર્યન્ત કહી લેવુ'. હવે પ્રતિપાદન કરેલ નક્ષત્રોની ઘટિકા વિભાગના વિષયમાં કથન કરવામાં આવે છે– (उत्तरा णं आसाढाणं छ दुवीसं मुहुत्ता छ दुवीसं च बावट्टिभागा मुहुत्तस्स बावट्ठभागं च सत्तहिा छेत्ता चउपण्णं चुण्णियाभागा सेसा ) पडेला यांद्र संवत्सरना समाप्ति समयमां चंद्रनी સાથે રહેલ ઉત્તરાષાઢા નક્ષત્રનાછવ્વીસ મુહૂત ૨૬ તથા એક મુહૂતના ખાડિયા છવ્વીસ ભાગ તથા ખાડિયા એક ભાગના સડસિયા ચાપન ભાગ (૨૬ારા પ) આટલા ભાગ વીતી ગયા પછી ખાકીના ભાગેામાં પહેલુ ચાંદ્ર સંવત્સર સમાપ્ત થાય છે, આટલા ભાગેડ કઈ રીતે થાય છે? આ શકાના નિવારણ માટે અહીં આગળ ગણિતપ્રક્રિયા કહેવામાં આવશે.
પણ
શ્રી સુર્યપ્રજ્ઞપ્તિ સૂત્ર : ૨