Agam 16 Upang 05 Surya Pragnapti Sutra Part 02 Sthanakvasi

Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 259

२४८
सूर्यप्रप्तिसूत्रे क्षणे णमिति वाक्यालंकारे 'लरिए' सूर्यः केन नक्षत्रेण 'जोएइ' युनक्ति-केन नक्षत्रेण सह प्रवर्तमानः सन् तां प्रथमां पौर्णमासी परिसमापयतीति गौतमस्य प्रश्नस्ततो भगवानाह'ता पुवाफग्गुणीणं अट्ठावीस मुहु ता अतीस च बावद्विभागा मुहत्तस्स बावद्विभागं च सत्तद्विहा छेत्ता दुबत्तीसं चुणिया भागा सेसा' तावत् पूर्वाभ्यां फाल्गुनीभ्याम् अष्टाविंशतिमुहर्ता अष्टात्रिंशच्च द्वापष्टिभागाः मुहर्तस्य द्वापष्टिभागं च सप्तषष्टिधा छित्वा द्वात्रिंशच्चूणिकाभागाः शेपाः । 'ता' तावत्-तत्र सूर्यनक्षत्रयोगविचारे खल्विति निश्चितं 'पुव्वा फग्गुणीणं इत्यत्र पूर्वाफाल्गुनी नक्षत्रस्य द्वितारकत्वात् द्विवचनं प्रयोक्तव्यति द्विवचने प्राप्तेऽपि प्राकृतत्वाद्वहुवचनं प्रयुक्तं । वस्तुतस्तु पूर्वाभ्यां फाल्गुनीभ्यामिति कृतं वर्तते । ततश्च तयोः पूर्वाफाल्गुन्योस्तदानींतने समये अष्टाविंशतिर्मुहाः , एकस्य च मुहर्तस्य अष्टात्रिंशच्च द्वापष्ट्रिभागाः, एकं च द्वापष्टिभागं सप्तषष्टिधा छित्वा-सप्तपष्टिविभागान् विभज्य तस्य विभागस्य सत्का द्वात्रिंशच्चूर्णिकाभागा अवशिष्टा यदा भवन्ति तत्रैव प्रदेशे स्थितः सन् नक्षत्र युक्त होकर यथोक्त प्रथम पूर्णिमा को समाप्त करता है उससमय (सरिण) सूर्य (केणं णक्खत्ते णं) कौन नक्षत्र के साथ युक्त होकर उस पहली पूर्णिमा को समाप्त करता है ? इसप्रकार श्रीगौतमस्वामी का प्रश्न को सुनकर उत्तर में श्रीभगवान कहते हैं-(ता पुब्वाफग्गुणीणं अट्ठावीसं मुहुत्ता अट्टतीसं च बावद्विभागा मुहत्तस्स बाचट्ठिभागं च सत्तहिहा छेत्ता दुबत्तीसं चुणिया भागा सेसा) सूर्य नक्षत्र के योग विचार में (पुवाफग्गुणी णं) यहां पर पूर्वाफल्गुनी नक्षत्र दो तारावाला होने से द्विवचनका प्रायोग करना चाहिए यहां पर बहवचन का जो प्रयोग है सो दिवचन में बहुवचन का प्रयोग आर्ष होने से हैं। पूर्वाफल्गुनी नक्षत्र का उस समय में अाइस मुहर्त तथा एक महर्त का बासठिया अडतीस भाग तथा बासठिया एक भाग को सडसठ से लेट करके सडसठिया भाग का विभाग करके उस विभाग का बत्तीस चूणिका સમયે ચંદ્ર ઘનિષ્ઠા નક્ષત્રની સાથે યુતિ થઈને પૂર્વોક્ત પૂર્ણિમાને સમાપ્ત કરે छ, ये सभये (सूरिण) सूर्य (के i क्खने ण) या नक्षत्रनी साथ ही ये प्रथम પૂર્ણિમાને સમાપ્ત કરે છે? આ પ્રમાણે શ્રી ગૌતમસ્વામીના પ્રશ્નને સાંભળીને ઉત્તરમાં श्री भावान छ (ता पुष्याफग्गुणीणं अट्ठातीसं मुहुत्ता अटुतीसं च बावद्विभागा मुहत्तस्स बावद्विभागं च सत्तटिहा छेत्ता दुबत्तीसं चुणियाभागा सेसा) सूर्य नक्षत्रना यस धी विया२९i (पुवाफग्गुणीण) से पूर्वागुनी नक्षत्र में तारापोवाडापाथी દ્વિવચનનો પ્રયોગ કરે જઈએ, પણ અહીં જે બહુવચનને પ્રયોગ કરેલ છે, તે આર્ષ હોવાથી દ્વિવચનમાં બહુવચન સમજી લેવું. પૂર્વાફાગુની નક્ષત્રના જે સમયે અઠયાવીસ મહર્ત તથા એક મુહૂર્તના બાસઠિયા આડત્રીસ ભાગ તથા બાસઠિયા એક ભાગના સડસડ ભાગ કરીને એ વિભાગના બત્રીસ યુણિકા ભાગ જ્યારે શેષ રહે ત્યારે એ પ્રદેશમાં
શ્રી સુર્યપ્રજ્ઞપ્તિ સૂત્ર: 2