Book Title: Agam 16 Upang 05 Surya Pragnapti Sutra Part 02 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
________________
सूर्यप्तिप्रकाशिकाटीका सू० ६१ दशमप्राभृतस्य द्वाविंशतितमं प्राभृतप्राभृतम् १७१ अत एव सम्पूर्णस्य मण्डलस्य विष्कम्भपरिमाणं प्रतिपादितम् । अत्राङ्कप्रतिपादिका काचित् गाथा प्रतिपादिता वर्त्तते यथा - 'मंडलं सयसहस्सेण अडाणउए सएहिं छित्ता इच्चेस णक्खते खेत्तपरिभागे णक्खत्तविजए पाहुडे आहिय तिवेमि' मण्डलं शतसहस्रेण अष्टानवशितैरिछत्वा इत्येषः नक्षत्रक्षेत्र परिभागो नक्षत्रविचयो प्राभृते आख्यात इत्यवैमि । अष्टानवतिशताधिकशतसहस्र विभागैर्मण्डलं विभज्य - छित्वा यल्लब्धं भवेत् तावत् तुल्य एच नक्षत्र क्षेत्र परिभागो - मण्डलव्यासो भवतीत्येवं नक्षत्रविचय प्रतिपादके प्राभृते आख्यातःप्रतिपादितो वर्त्तते । अथ कथमष्टानवतिशताधिकशतसहस्रविभागैर्विभज्यते कथं चैवं संख्यानां भागानां कल्पने निबन्धनमिति चेदत्रोच्यते यतोहि पूर्व नक्षत्रक्षेत्रविभाग कथनावसरे त्रिविधानि नक्षत्राणि प्रतिपादितानि सन्ति, तद्यथा - समक्षेत्राणि (१) अर्द्धक्षेत्राणि (२) यर्द्धक्षेत्राणि चेति (३) । तत्र यैः कैश्चिदपि नक्षत्रैरेकेनाहोरात्र व्याप्तकालपरिमाणेन कर लेवें । अतएव सम्पूर्ण मंडल का विष्कम्भपरिमाण प्रतिपादित किया है। इस विषय में अंकप्रतिपादक कितनिक गाथायें प्रतिपादित की गई है, जो इस प्रकार से हैं
मंडलं सयसहस्सेण अट्ठाणउए छित्ता इच्चेस णक्खते । खेत्तपरिभागे णक्खन्तविजए पाहुडे आहियत्तिबेमि ॥
एक लाख अठाणवे हजार विभाग से मंडल को विभाजित करके जो भाग लब्ध हो इतना प्रमाण तुल्य नक्षत्रक्षेत्रपरिभाग अर्थात् मंडल का व्यास होता है, इस प्रकार नक्षत्र विचय प्रतिपादक प्राभृत में प्रतिपादित किया है । अब एक लाख अठाणवे हजार विभाग से किस प्रकार विभाजित होता है ? तथा इतनी संख्या के भागों की कल्पना किस प्रकार होती है ? सो दिखलाते हुवे कहते हैं कि जिस प्रकार प्रथम नक्षत्रक्षेत्रविभाग कथनावसर में तीन प्रकार के नक्षत्र प्रतिपादित किये हैं । जो इस प्रकार से हैं - समक्षेत्र वाले (१) સંપૂર્ણ મંડળ કલ્પી લેવું. તેથી સ ંપૂર્ણ મંડળનુ વિશ્ક ભપરિમાણુ પ્રતિપાદિત કરેલ છે. આ વિષયમાં અંકપ્રતિપાદક કેટલિક ગાથાઓ પ્રતિપાદિત કરેલ છે તે આ પ્રમાણે છે. मंडल सय सहस्से अट्ठाणउए छित्ता इच्चेस णक्खते । खेत्तपरिभागे णक्खत्तविजए पाहुडे आहियत्तिबेमि ||१||
એક લાખ અઠ્ઠાણુ હજાર વિભાગથી મડળના ભાગ કરીને જે ભાગ લબ્ધ થાય એટલા પ્રમાણુ તુલ્ય નક્ષત્રક્ષેત્રપરિભાગ અર્થાત્ મંડળને વ્યાસ થાય છે. આ પ્રમાણે નક્ષત્ર વિચય પ્રતિપાદક પ્રાકૃતમાં પ્રતિપાદિત કરેલ છે. હવે એક લ ખ માણુ હારના વિભાગથી કેવી રીતે વિભાજીત થાય છે? તથા એટલી સંખ્યાના ભાગેાની કલ્પના કેવી રીતે થાય છે? તે બતાવવા કહે છે કે જે પ્રમાણે પ્રથમ નક્ષેત્રક્ષેત્રવિભાગના કથન પ્રસંગે ત્રણ પ્રકારના નક્ષત્રા પ્રતિપાદિત કરેલ છે, જે આ પ્રમાણે છે—સમક્ષેત્રવાળા (૧) અ ક્ષેત્રવાળા
શ્રી સુર્યપ્રજ્ઞપ્તિ સૂત્ર : ૨
