Book Title: Agam Suttani Satikam Part 13 Jambudwip pragnapati
Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Agam Shrut Prakashan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/003317/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namo namo nimmala daMsaNassa PISHNA AgamasunAtha (saTIka) bhAgaH -13 saMzodhaka sampAdakazcaH muni dIparatnasAgara | Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAlabrahmacArI zrI neminAthAya namaH namo namo nimmala saNassa zrI AnaMda kSamA-lalita suzIla-sudharmasAgara gurUbhyonamaH Agama suttANi (saTIka) | bhAgaH-13 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram - -: saMzodhakaH sampAdakazcaH :muni dIparatnasAgara tA. 14/4/2000 ravivAra 2056 caitra suda 11 - - 45- Agama suttANi-saTIka mUlya rU.11000/ Wan Agama zruta prakAzana ke ..: saMparka sthala :-- "Agama ArAdhanA kendra'' zItalanAtha sosAyaTI vibhAga-1, phleTa naM-13, 4-thI maMjhila, vhAyasenTara, khAnapura, ahamadAbAda (gujarAta) 30mananROHIBHITIOpects Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptiupAGgasUtrasya | jambUdvIpaprajJaptiupAGgasUtrasya viSayAnukramaH | mUlAGkaH viSayaH pRSThAGkaH mUlAGkaH viSayaH pRSThAGkaH 11-21 vakSaskAraH-1 5 -126 vakSaskAraH-3 176 | -jambUdvIpasya pramANaM, saMsthAnaM, -bharatanAmnasya hetuH | svarUpaM, jagati, gavAkSaM, -vinItAnagarI -padmavaravedikA -bharatacakravartIvaktavyatA -vanakhaNDa -cakaratnasya utpati -vijayadvAra evaM rAjadhAni evaM SaTkhaNDa-yAtrA -bharatakSetrasya sthAnaM, -mAgadha, prabhAsa evaM pramANaM, vibhAgaH varadAna tIrtha-vaktavyatA -dakSiNArdhabharataH caturdazaratnAnI, ratnAnAm-vaitADhyaparvataH utpatti sthAnaM evaM kArya -siddhAyatana varNanam -bharata cakravAH nidhayaH, - -uttarArddha bharataH devAH, rAjAnaH, senAH, - -53 vakSaskAraH-2 grAmAdayaH, ityAdi varNanam -kAlaH, avasarpiNI, utsarpiNi 211 | vakSaskAraH-4 -aupamikakAla: -cullahimavaMta varSaghara-parvatasya -palyopama, sAgaropamaM varNanam, padmadrahavarNanam -kalpavRkSavarNanam padma-vaktavyatA -kAlasyaSaDvidhatvam evaM -gaMgA sindhu ityAditasmin tasmin kAle nadyAnAm varNanam vAstavyAH manuSyANAm varNanam -siddhAyatanAdi kuTAH -kulakaravaktavyatA hemavaMta, harivarSa, mahAvideha, -RSabhadevasya varNanam kuru, ramyak Adi kSetrANAm -nandIzvaradvIpe aSTAhinakA varNanam mahotsavaH -niSadha, nIlavaMta rukmi Adi -paJcabhedemegha varSA parvatavaktavyatA -meruparvatasya varNanam 89 240 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukramaH mUlAGkaH -244 vakSaskAraH-5 viSayaH - jinajanmAbhiSekavarNanam - dikkumArya vaktavyatA -indrANAm Agamanam - paNDakavanaM eva abhiSekazIlA -sughoSAghaNTA - 249 vakSaskAraH-6 jambUdvIpagatApadArthA -jambUdvIpesthitAH varSakSetrAH, kUTAH, tIrthAni, parvatAH, guphAH, drahAH, nadyaH, ityAdi vaktavyatA pRSThAGkaH mUlAGkaH 380 - 365 vakSaskAraH-7 422 viSayaH jambUdvIpe avasthitaH canda, sUrya, nakSatra, tArA Adi vaktavyatA - sUryamaNDala evaM tasya AyAmaH, viSkambhaH, paridhiH, aMtara ityAdi - candramaNDala evaM tasya AyAmAdi varNanam -nakSatramaNDala vaktavyatA -saMvatsarANAm bhedAH - tIrthaMkarAdi uttama puruSANAm vaktavyatA pRSThAGkaH 431 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptiupAGgasUtram bhAgaH-13 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram (saptamaMupAGgasUtram) Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Arthika anudAtA -pa.pU. mAlavabhuSaNa tapasvI AcAryadeva zrI navaratnasAgara sUrIzvarajI ma.sA.nI preraNAthI zrI lAlabhAI devacaMda zAha taraphathI - nakala eka. -pa.pU. saraLa svabhAvI-zrImad bhagavatIsUtra vyAkhyAna paTu AcAryadeva zrI naradevasAgarasUrIzvarajI ma. sA. tathA pUjyazrInA ziSyaratna tapasvI gaNivaryazrI caMdrakIrtisAgarajI ma.sA.nI preraNAthI zrI puruSAdAnIya pArzvanAtha ce. mUrti. jaina saMgha, devakInaMdana sosAyaTI, amadAvAda taraphathI nakala eka. -papU. zAsana prabhAvaka-kricArAgI AcAryadevazrI vijaya cakacaMdra sUrIzvarajI ma.sA.nI preraNAthI eka sagRhastha taraphathI nakala eka. -pa.pU. sAhityapremI munirAja zrI sarvodaya sAgarajI ma.sA.nI preraNAthI-"acalagacchAdhipati pa.pU. A.bha. zrI guNasAgarasUrIzvarajI ma.sA.nA ziSyaratna pa.pU. munirAja zrI cAritraratnasAgarajI ma. nI 1lmI aThThAi nimitte-zrI cAritraratna phA.ce. TrasTa taraphathI nakala eka. -pa.pU. vaiyAvRtyakArikA sAdhvI zrI malayAzrIjI ma.sA.nA ziSyA vyavahAra vicakSaNA pU. sAdhvI zrI hitajJAzrIjI ma.nI preraNAthI jaina ArAdhanA maMdira-"jJAnakhAtA" taraphathI nakala eka. -pa.pU. saumyamUrti sAdhvI zrI saumyaguNAzrIjI ma.nI preraNAthI pa.pU. gurumAtA-vAtsalyamUrti sA. zrI ratnatrayAzrIjI ma.nI paMcamI punyatithi nimitte zrImatI lIlamabena prANalAla pI. dAmANI taraphathI nakala eka. pa.pU. svanAmadhanyA sA. zrI somyaguNAzrIjI tathA teonA ziSyA sA.zrI samajJAzrIjInI preraNAthI-2013nA yazasvI cAturmAsa nimitte zrI pArzvapadmAvatI jaina saMgha, pArUlanagara, amadAvAda taraphathI nakala be. -pa.pU. ratnatrayArAdhako sAdhvIzrI saumyaguNAzrIjI tathA teozrInA | ziSyA sA. zrI samajJAzrIjInI preraNAthI saMvata 2054nA nirmaLa ArAdhanAmaya cAtumasanI smRtimAM-ghATaloDiyA (pAvApurI) jaina zve. mUrti. saMgha, amadAvAda taraphathI nakala eka. -- -- - Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -pa.pU. sAdhvI zrI ratnAzayAzrIjI ma.nA parama vineyA sA. zrI samyaguNAzrIjInI preraNAthI teonA saMsArIbhAIzrI indravadanabhAI dAmANInA anumodanIya puruSArthathI "Agama dIpa-saMpuTa"nA badalAmAM prApta rakamamAMthI-nakala cAra. -pa.pU. prazamarasanimagnA sAdhvI zrI prazamazIlAzrIjI ma.nI preraNAthIsametazikhara tithadvArikA pa.pU. sAdhvIzrI raMjanazrIjI ma.sA.nA ziSyA apratima vaiyAvRtyakArikA sA. zrI malayAzrIjI tat ziSyA sA. zrI narendrazrIjI-tat ziSyA sA. zrI praguNAzrIjI ma.nA. AtmazreyArthearihaMta TAvara, jaina saMgha, muMbai taraphathI nakala eka. -pa.pU. AgamoddhAraka AcAryadevazrI nA samudAyavartI pa.pUjya haiyAvRtyakArikA sA.zrI malayAzrIjI ma.nA ziSyA pU.sA. zrI kaivalyazrIjI ma.nA ziSyA pU.sA. zrI bhavyAnaMdazrIjI ma.sA.nA suziSyA miSTabhASI sAdhvIzrI pUrNaprajJAzrIjI ma. sA. tathA temanA vinita ziSyA sA. zrI pUrNadarzitAzrIjI tathA sA. pUrNanaMdItAzrIjInI preraNAthI-sarvodaya pArzvanAtha cerITebala TrasTa, mulunDa muMbaI taraphathI nakala eka. -pa.pU. vaiyAvRtyakArikA sAdhvIzrI malayAzrIjI ma.nA praziSyA sA. zrI bhavyAnaMdazrIjIma.nA suvinitA sA. zrI kalpaprajJAzrIjI tathA kokIlakaMThI sA. zrI kairavaprajJAzrajI nI preraNAthI -mehula sosAyaTI, ArAdhanAbhavana, subhASanagara, vaDodarAnI baheno taraphathI nakala eka -zrI vizAzrImALI tapagacchajJAti-jJAnakhAtuM, jena pAThazALA, jAmanagara taraphathI nakala be. -zrI maMgaLa pArekhano khAMco-jena je. mUrti. saMgha, amadAvAda. taraphathI 2054nA cAturmAsa nimitte nakala be. - zrI AkoTA jaina saMgha, vaDodarAnI baheno taraphathI nakala eka. -zrImatI nayanAbena ramezacaMdra zAha, vaDodarAnI preraNAthI AgamonA seTanA badalAmAM prApta rakamamAMthI nakala pAMca. zeSa sarve rakama "amArA"Aja paryanta prakAzanonA badalAmAM prApta thayelI che. Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-1 namo namo nimmala dasaNasta paMcama gaNadhara zrI sudharmAsvAmine namaH 18 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram saTIkaM (saptamaM upAGgam) (mUlasUtram + zAnticandravAcakaviracitA vRttiH) [AlapAkanokramaATIkAmAM chaThTho batAvela che(jokeupAMgakramavize matabhedono ullekhapaNa TIkAkAre karyo che, paraMtu sUryaprajJapti candraprajJaptiupAMganI vartamAnakALe je sAmyatA jovA maLe che te kAraNathI pUjya AgamoddhAraka AcAryadeva AnaMdasAgarasUrijI ma.sA. pahelA sUrya pachIcaMdra pachInaMtUka ema traNe prajJaptinokrama goThavela che tethI ame 55-4 mamIsvIrebache. // 1 // jayati jinaH siddhArtha siddhArthanarendranandano vijyii| __ anupahatajJAnavacAH surendrazatasevyamAnAjJaH // // 2 // sarvAnuyogasiddhAn vRddhAnpraNidadhmahe mahimaRddhAn / pravacanakAJcananikaSAn sUrIn zrIgandhahastimukhAn // // 3 // yajjAtavRttimalayajarAjijinAgamarahasyarasanivahaH / saMzayatApamapohati jayati sa satyo'tra mlygiriH|| ||4||shriimdgurovijydaanshnbhaanoH, siddhAntadhAmadharaNAt samavAptadIpti / yo duSSamArajanijAtamapAstapAraM, prANAzayad bharatabhUmigataM tamisram / / ||5||diipH sa ratnamaya eva parAnapekSaM, proddIpayan vizadayan svapadaM svabhAbhiH / gaurairguNairiha nidarzitapUrvasUriH, zrIsUrihIravijayo vijayAya vo'stu // yugmam // yatprabhAvAdazmano'pi, mama vANIraso'bhavat / te zrIsakalacandrAkhyA, jiiyaasurvaackottmaaH|| // 7 // jmbuudviipaadiprjnypteiissttshaastrnusaartH| prameyaratnaprazatyA, nAmnA vRttirvidhIyate // iha tAvadvikaTabhavATavIparyaTanasamApatitazArIrAdyanekaduHkhArditodehIakAmanirjarAyogataH sAtakarmalAghavastajjihAsayA sakalakarmakSayalakSaNaM paramapadamAkAGkSati, taca paramapuruSArthatvena samyagjJAnAdiratnatrayogocaraparamapuruSakAropArjanIyaM, sa ceSTasAdhanatAjAtIyajJAnajanyaH, taccAptopadezamUlakaM, Aptazca paramaH kevalAlokAvalokitalokAlokaniSkAraNaparopakAraikapravRtyabhUyamAnatIrthakRnnAmakA puruSa eva, tadupadezazca gaNadharasthavirAdibhiraGgopAGgAdizAstraSu Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 1/prapaJcitaH, tatra aGgAni dvAdaza, upAGgAnyapi aGgaikadezaprapaJcarUpANi prAyaH pratyaGgamekaikabhAvAt tAvantyeva, tatrAGgAni AcArAGgAdIni pratItAni, teSAmupAGgAni krameNAmUni___AcArAGgasyaupapAtikaM 1 sUtrakRdaGgasya rAjapraznIyaM 2 sthAnAGgasya jIvAbhigamaH 3 samavAyAGgasya prajJApanA 4 bhagavatyAH sUryaprajJapti 5 jJAtAdharmakathAGgasya jambUdvIpaprajJapti 6upAsakadazAGgasya candraprajJapti7 antakRddazAGgAdInAM dRSTivAdaparyantAnAM paJcAnAmapyaGgAnAM nirayAvalikAzrutaskandhagatakalpikAdipaJcavargA paJcopAGgAni, tathAhi-antakRddazAMgasya kalpikA 8 anuttaropapAtikadazAGgasya kalpAvataMsikA 9 praznavyAkaraNasya puSpitA 10 vipAkazrutasya puSpacUlikA 11 STivAdasya vRSNidazA 12 iti| atra ca upAGgakrame sAmAcAryAdau kazcidbhedo'pyasti, aMgAnAM ca madhye dve Aye aGge zrIzIlAMkAcAryairvivRtestaH, zeSANinavAGgAni zrIabhayadevasUripAdairvivRtAni santi, dRSTivAdastu vIranirvANAt varSasahane vyavacchinna iti na tadvivaraNaprayojanaM, upAGgAnAM ca madhye prathamamupAGgaM zrIabhayadevasUribhirvivRtaM, rAjapraznIyAdIni SaT zrImalayagiripAdairvivRtAni, paJcopAGgamayI nirayAvalikA ca zrIcandra prabha sUribhirvivRtA, tatra prastutopAGgasya vRtti zrImalayagirikRtA'pi saMprati kAladoSeNa vyavacchinnA, idaM ca gambhIrArthatayADatigahanaM tenAnuyogarahitaM mudritarAjakIyakamanIyakozagRhamiva na tadarthArthinAM hastArpitasiddhikaM saJjAyata iti kalpitArthakalpanakalpadrumAyamANayugapradhAnasamAnasamprativijayamAnagacchanAyakaparamaguruzrIhIravijayasUrIzvaranirdezana kozAdhyakSAjJayA preSyeNovonmudraNamiva mayA tadanuyogaHprArabhyate / sacacaturdhA-dharmakathAnuyoga uttarAdhyayanAdikaH gaNitAnuyogaH sUryaprajJaptayAdikaH dravyAnuyogaH pUrvANi sammatyAdikazca caraNakaraNAnuyogazca AcArAGgAdikaH, prastutazAstrasya kSetraprarUpaNAtmakatvAt tasyAzca gaNitasAdhyatvAd gaNitAnuyoge'ntarbhAvaH, nanvevaMcaraNakaraNAtmakAcArAdizAstraNAmiva nAsya muktyaGgatA, sAkSAt mokSamArgabhUtaratnatrayAnupadezakatvAt iti cet, na, sAkSAdupadezakatvAbhAve'pi tadupakAritayA zeSANAmapi trayANAmanuyogAnAM muktyaGgatvAvirodhAt, tathA coktm||1|| "caraNapaDivattiheU dhammakahA kAli dikkhmaadiiyaa| davie daMsaNasohI saNasuddhassa caraNaM tu||" atra vyAkhyA-atra vRttAvatidezoktasammatyuktagranthayordurgapadavyAkhyAne AparisamApti atravyAkhyA iti saMketobodhyaH |crnnprtipttiheturdhrmkthaanuyogH kAle-gaNitAnuyogedIkSAdIni vratAni, ko'rthaH ? -zuddhagaNitasiddhe prazaste kAle gRhItAni prazastaphalAni syuH, kAlazca jyotizcArAdhInaH, sa ca jambUdvIpAdikSetrAdhInavyavasthastenAyaM kAlAparaparyAyo gaNitAnuyoga iti, dravye dravyAnuyogezuddhedarzanazuddhirbhavati, ko'rthaH?-dharmAstikAyAdidravyANAMdravyAnuyogataH siddhau satyAM tadAstikye pratipanne darzanazuddhirbhavatIti, darzanazuddhasya caraNAnuyogo bhvtiiti| iha yadyapi zrImalayagiripAdAnAM kva ca parakRtAkSepaparihAraprabhaviSNuvacanaracanAcAturya kavaca tathAvidhasampradAyasAcivyaMkva ca tattannibandhabandhuratAnaipuNyaMka kuzAgrasamaH pratibhAvibhavazca kavacametattatpUrvapakSottarapakSaracanAsvakuzalatvaM, kvaca tAIkasaMpradAyarAhityaM kvaca kaThoragranthagrathanakarmaThatvaM kaTarikaThinaH kuNThajanahaThagraha ityupahAsapAtratAmAtraphalatayA candrAkarSakamRgenda Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 1 rAnuyAni zrI mAlasyeva mamAnaucitImaJcati, tathApi lohazAlAvikIrNAnAM lohasArakaNAnAM cumbakAzmaprayogeNaiva mahatA prayatnena prAyastattavprAcInajIvAbhigamAdivRttiSu dRSTAnAmeva vyAkhyAlavAnAmekatra mIlanamanuvicintya anvAkhyAnarUpabhevedaM vyAkhyAnaM vidhIyata iti nAnaucitIlezo'pIti sarvaM susthaM iti zAstraprastAvanA // 119 11 tasya cAnuyogasya phalAdidvAraprarUpaNataH pravRttirbhavati, yata uktam"tassa phalajogamaMgalasamudAyatthA taheva dArAI / tabbheyaniruttikkamapaoyaNAI ca vaccAI / / " ti tatra prekSAvatAM pravRttaye tasya - anuyogasya phalamavazyaM vAcyaM, anyathA'sya niSphalatvamAkalayya vyAkhyAtAraH zrotArazca kaNTakazAkhAmarddana iva nAtra pravartteranniti, tacca dvidhA - kartuH zrotuzca, ekaikamapi dvidhAM - anantaraM ca tatra karturanantaraM dvIpasamudrAdisaMsthAnaparijJAne'tiparikarmitamatikatvena spaSTatayA yathAsaMbhavaM saMsmaraNAt svAtmanaH sukhenaiva saMsthAnavicayAbhidhAnadharmadhyAnasamavAptirmandameghasAmanugrahazca zrotuH punarjambUdvIpavarttipadArthaparijJAnaM, paramparaM tu dvayorapi muktyavApti, yadAha 119 11 "sarvajJoktopadezena, yaH satvAnAmanugraham / karoti duHkhataptAnAM, sa prApnotyacirAcchivam // " -tathA- "samyagbhAvaparijJAnAdviraktA bhavato janAH / kriyAsaktA hyavighnena, gacchanti paramAM gatim // " tathA yogaH - sambandho vAcyaH, tena hi jJAtena phalavyabhicAramanAzaGkamAnAH prekSAvantaH pravarttanta iti, sa dvidhA - upAyopeyabhAvalakSaNo guruparvakramalakSaNazca tatra AdyastarkAnusAriNaH prati, anuyoga upAyo'rthAvagamAdi copeyaM, sa ca phalAbhidhAnAdevAbhihitaH, anyazca kevala zraddhAnusAriNaH prati, sa caivam - arthato bhagavatA varddhamAnasvAminA jambUdvIpaprajJaptiruktA sUtrato gaNadharairdvAdazAGgayAmupanibaddhA, tato'pi mandamedhasAmanugrahAya sAtizayazrutadhAribhiH SaSThAdaGgAdAkRSya pRthagadhyayanatvena vyavasthApitA, amumeva ca sambandhamanuvicintya sUtrakRdupodghAtamAdhAsyati athavA 'zAstuH prAmANye zAstraprAmANya' miti Adyasambandhasyaiva prAmANyagrahArtamaparasambandhanirUpaNaM, na hi viditaparamatatvAH satvAnugrahaikapravRttimanto bhagavanto jAtUpeyAnupayogi bhASante, bhagavattAbhaGgAditi, athavA yogaH - avasaraH, tataH prastutopAGgasya dAne ko'vasara iti ?, ucyate, upAGgasyAGgArthAnuvAdakatayA'Ggasya sAmIpyena varttamAnAdya tadIyAGgasyAvasaraH sa evAsyApIti, tatrAvasarasUcikA imA gAthAH 119 11 // 2 // // 2 // // 3 // 7 "tivarisapariyAyassa u AyArapakappanAmamajjhayaNaM / cauvarisarasa ya sammaM sUagaDaM nAma aMgaMti // dasakappavyavahArA saMvaccharapaNagadikkhiyasseva / ThANaM samavA ovi a aMge te aTThavAsassa / / dasavAsassa vivAho egArasavAsagassa ya ime U / khuDDiyavimANabhAI ajjhayaNA paMca nAyavvA // Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 1/ // 4 // bArasavAsassa tahA aruNovAyAipaMca ajjhynnaa| terasavAsassa tahA uTThANasuyAiyA curo|| caudasavAsassa tahA AsIvisabhAvaNaM jiNA biNti| pannarasavAsagassa ya diTThIvisabhAvaNaM thy|| // 6 // solasavAsAIsuya eguttaravuDDiesujahasaMkhaM / solapata cAraNabhAvaNamahasuviNabhAvaNA teagnisggaa|| // 7 // egUNavIsagassa u diTThIvAo duvAlasaM aNgN| saMpuNNavIsavariso aNuvAI savvasuttassa / iti, atra paJcavastukasUtra dazavarSaparyAyasya sAdhoH bhagavatyaGgapradAne'vasarasya pratipAdanAt SaSThAGgatAya jJAtAdharmakathAGgasya pradAne tadanantaramavasaraH, kAraNavizeSe durvAjJAvazAdagipi, tatastadupAGgatvAdasya tadanantaramavasara iti saMbhAvyate, yogavidhAnasAmAcAryAmapi aGgayogodvahanAnantaramevopAGgayogodvahanasya vidhiprAptatvAditi 2 / tathedamupAGgamapiprAyaH sakalajambUdvIpavartipadArthAnuzAsanAcchAstra, tasyacasamyagjJAnadvArA paramapadaprApakatvena zreyobhUtatA, atomA bhUdatra vighna iti tadapohAya maGgalamupadarzanIyaM, ytH||1|| "bahuvigghAI seyAI teNa kymNglovyaarehi| ghettavbo so sumahAnihivva jaha vA mahAvijA // " iti, taccatrividhaM-AdimadhyAvasAnabhedAt, tatraAdimaGgalaM namoarihaMtANa mityavighnatayA zAstrasya parisamAptayarthaM, madhyamaGgalaM 'jayA NaM ekkamekkaM cakkavaTTivijae bhagavaMto titthagarA sanuppajaMti'tti tasyaiva sthairyAya, asya ca dvitIyAdhikArAdisUtrasya tribhuvanodbhUtajanajanmakalyANakasUcakatvena paramamaGgalatvAt, antyamaGgalaM tu 'samaNe bhagavaMmahAvIre mihilAe nagarIe' ityAdinigamanasUtrezrImanmahAvIranAmagrahaNamiti, tasyaiva ziSyapraziSyAdiparamparayAavyavacchedArthaM, nanvidaM samyagjJAnarUpatvena nirjarArthatvAt athavA "jo jaM pasatthamatthaM pucchai tassatthasaMpattI" iti nimittazAstra dvIpasamudrAbhidhAnagrahaNasya paramamaGgalatvena nivedanAdasya dvIpaprarUpaNAtmakatvAt svayameva sarvAtmanA maGgalaM (latA) kiMmaGgalAntaropanyAsena?,anavasthAprasaGgAt, maivaM, maGgalatayA hiparigRhItaM zAstra maGgalamiti vyavahriyatephaladaMcabhavati, sAdhuvata, anyathopahAsanamaskArAderapi maGgalatvaM syAt, na hi loko'pi svarUpasatAM dadhidUrvAdInAM dravyamaGgalatvaM kintu maGgalAbhiprAyeNa prayuktAnAm, anyathAtadviSayakadarzanasparzanAdInAM nirmUlakatApAtAt, iha asya zAstrasya phalAdi nirUpitaM tadanuyogasya draSTavyaM, tayoH kathaJcidabhedAditi 3 / / athedAnI samudAyArthazcintyate, tatra samudAyaH sAmAnyata- zAstrasaGgrahaNIyaH piNDastadrUpo'rtho vaktavyaH, kimuktaM bhavati ?-avayavavibhAganirapekSatayA zAstragataM prameyaM prakaTanIyaM, tacca varddha- mAnAdivat yathArthanAmato bhavati, tatraiva samudAyArthaparisamApteH, na tu palAzAdivadayathArthanAmatoDityAdivadarthazUnyanAmatazca, prastutecajambUdvIpaprajJaptiritinAmnaH kaH zabdArtha iti ?, ucyate, jambvA-sudarzanAparanAmnayA'nAdhtadevAvAsabhUtayopalakSito dvIpo jambUdvIpastasya prakarSaNa- nizeSakutIrthikasArthAgamyayathAvasthitasvarUpanirUpaNalakSaNena Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAra:- 1 jJapti-jJApanaM yasyAM granthapaddhatau jJaptirjJAnaM vA yasyAH sakAzAt sA jambUdvIpaprajJapti, athavA jambUdvIpaM prAnti-pUrayanti svasthityeti jambUdvIpaprAH jagatIvarSavarSadharAdyAsteSAM jJaptiryasyAH sakAzAt sA jambUdvIpaprajJaptiriti sAnvarthazAstranAma - pratipAdanena jambUdvIpaprajJaptayAH piNDArthoya darzitaH, ata evAbhidheyasUnyatAmAkalayantassanto'tra pravRttau mA mandAyantAmityabhidheyasUcApi kRtaiva, nAmanikSepacintA tu dvitIyAnuyogayojanAyAM kariSyata iti samudAyArthaH 4 / tathaivAnuyogadvArANi vAcyAni, tathAhi - prastutAdhyayanasya mahApurasyeva catvAri anuyogadvArANi bhavanti - upakramo nikSepo'nugamo nayazca tatra anuyojanamanuyogaH - sUtrasyArthena saha sambandhanaM, athavA'nurUpo'nukUlo vA yogo - vyApAraH sUtrasyArthapratipAdanarUpo'nuyogaH, Aha ca"anujojaNamaNuogo suassa niyaeNa jamabhiheeNa / 119 || 9 vAvAro vA jogo jo anurUvo'nukUlo vA // " iti, yadvA arthApekSayA aNoH -- laghoH pazcAjjAtatayA vA'nuzabdavAcyasya yo'bhidheyo yogo - vyApArastatasambando vA'Nuyogo'nuyogo veti, Aha ca 119 11 "ahAva jamatthao thovapacchabhAvehiM suamaNuM tassa / abhidheye vAvAro jogo teNaM va saMbaMdho // tti / tasya dvArANIva dvArANi - pravezamukhAni, asyAdhyayanapurasyArthAdhigamopAyA ityarthaH, purAntazcAtra, yathA hi akRtadvArakaM purapurameva kRtaikadvAramapi duradhigamaM kAryAtipattaye ca syAt, caturmUladvAraM tu pratidvArAnugataM sukhAdhigamaM kAryAnatipattaye ca, evaM jambUdvIpaprajJaptayadhyayanapuramapyarthAdhigamopAyadvArazUnyamazakyAdhigamaM bhavati ekadvArAnugatamapi ca duradhigamaM saprabhedacaturdvArAnugataM tu sukhAdhigamaM kAryAtipattaye ca syAdataH phalegrahirdvAropanyAsa iti 5 / tAni ca dvitridvidvibhedAni krameNa bhavantIti tadbhedAH 6 / niruktistu upakramaNamupakrama iti bhAvasAdhanaH vyAcikhyAsitazAstrasya samIpAnayanena nikSepAvasaraprApaNaM, upakramyate vA'nena guruvAgyogenetyupakrama iti karaNasAdhanaH, upakramyate'sminniti vA ziSya zramaNabhAve satItyupakrama ityadhikaraNasAdhanaH, upakramyate'smAditi vA vineyavinayAdityupakramaH ityapAdAnasAdhana iti, evaM nikSepaNaM nikSepyate'nenAsminnasmAditi vA nikSepaH- upakramAnItavyAcikhyAsitazAstrasya nAmAdibhirnyasanamityarthaH nikSepo nyAsaH sthApaneti paryAyAH, evamanugamanamanugamyate'nenAsminnasmAditi vA'nugamaH - nikSiptasUtrasyAnukUlaH paricchedo'rthakathanamitiyAvat, evaM nayanaM nIyate'nenAsminnasmAditi vA nayaH - anantadharmAtmakasya vastuna ekAMzaparicchedaH, ekenaiva dharmeNa puraskRtena vastvaGgIkAra ityarthaH 7 / upakramAdidvArANAmitthaMnyAse kiM prayojanamiti ?, ucyate, na hyanupakrAntamasamIpIbhUtaM nikSipyate na cAnikSiptaM nAmAdibhirarthato'nugamyate, na cArthato'nanugataM nayairvicAryate itIdameva kramaprayojanaM, uktaM ca || 9 || "dArakkamo'yameva u nikkhippai jeNa nAsamIvatthaM / aNugamma nAnatthaM nAnugamo nayamayavihUNo / / "tti 8 / tadevaM phalAdInyuktAni, sAmpratamanuyogadvAra bhedabhaNanapurassaramidamevAdhyayanamanuvicintyate, Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 1/tatropakramo dvidhA-Agamato noAgamatazca, Agamata upakramazabdArthasya jJAtA, tatracAnupayuktaH 'anupayogo dravya miti vacanAt, noAgamatastrividho-jJazarIrabhavyazarIratadyatiriktabhedAt, tatra yadupakramazabdArthajJasya zarIraMjIvavipramuktaM siddhazilAtalAdigataMtadbhUtabhAvatvAt jJazarIradravyopakramo, yastu bAlako nedAnImupakramazabdArthamavabudhyate atha cAvazyamAyatyAM bhotsyate sa bhAvibhAvanibandhanatvAt bhavyazarIradravyopakramaH, jJazarIrabhavyazarIravyatiriktastrividhaH-sacittAcittamizrabhedAt, tatra sacittadravyopakramo dvipadacatuSpApadopAdhibhedabhinnastravidhaH, punarekaiko dvividhaH-parikarmaNi vstuvinaashec|ttraavsthitsyaivdrvysy guNavizeSApAdanaM parikarma tasmin parikarmaNi, saccittadvipa- dadravyopakramo yathA manuSyANAM varNakarNaskandhanakravRddhayAdikaraNaM, sacittacatuSpadadravyopakramo yathA hastyAdInAM zikSAdyApAdanaM sacittApadadravyopakramo yathA vRkSAdevRkSAyurvedopadezAd vRddhAdiguNakaraNaM, vastuvinAze punastrividho'pi sacittadravyopakramasteSAmeva manuSyAdInAM khaDa-gAdibhirvinAzakaraNaM, acittadravyopakramodvividhaH-parikarmaNi vastuvinAze, mizradravyopakramo'pi dvividhaH parikarmaNi vastuvinAze ca, tatra parikarmaNi kaTakAdibhUSitapuruSAdidravyasya guNavizeSa- karaNaM, vastuvinAze vivakSitaparyAyocchedaH, tathA kSetrakAlopakramAvapi dvividhaH-parikarmaNi vastuvinAze ca / tatra kSetram-AkAzaM taccAmUrta nityaM ceti na tasya parikarmarUpo vinAzarUpo vA upakramo ghaTate tathApi maMcAH krozantItyAdinyAyAdupacAreNa tadAzritasyekSukSetrAdehalAdibhi parikarma gajabandhanAdibhistu vinAza iti, evaM kAlasyApi pUrvoktanyAyena upakramAsambhave'pi zaMkAdicchAyAdibhiryadyathArthaparijJAnaM saparikarmaNikAlopakramaH, yacca grahanakSatrAdicArairaniSTaphaladAyakatayA pariNamanaMsa vinAze kAlopakramaH, tathAca laukikI vAgapi-amukena graheNa nakSatreNa vAitthamitthaM gacchatA vinAzitaH kAla iti, bhAvopakramo dvidhA-Agamato noAgamatazca, Agamata upakramazabdArthasya jJAtA tatra copayuktaH 'upayogo bhAvanikSepa' iti vacanAditi, noAgamato dvidhAaprazastaH prazastazca, tatrAdyo jAmAtRparIkSakabrAhmaNIvezyAmAtyAnAmavi saMsArAbhivardhinA'dhyavasAyena parabhAvopakramaNarUpaH, parazca zrutAdinimittamAcAryabhAvavadhAraNarUpaH,anenehAdhikAraH,athAnuyogAGgapratipAdanAdhikAregurubhAvopakramAbhidhAnamanarthakam, atadaGgatvAt, tadasamyak, tasyApyanuyogAGgatvAd, ydbhaassykaar:||1|| "gurucittAyattAI vakhANaMgAiM jeNa svvaaii| teNa jaha suppasannaM hoi tayaM taMtahA kajjaM // " Aha-yadyevaMtarhi gurubhAvopakrama eva darzanIyaH na zeSAH, niSprayojaka (na) tvAditi, na, gurucittaprasAdanArthaM teSAmapyupayogitvAt, tathAhi-bAlaglAnAdisAdhUna pathyAnapAnAdinA pratijAgrati vaiyAvRtyaniyukte sAdhau dravyopakramAt gurvAsanazayanAdyapabhogibhUtalapramArjanAdinA saMskurvati kSetropakramAt bhavyasya chAyAlagnAdinA dIkSAdisamayaM samyak sAdhayati kAlopakramAcca guru prasIdati, nAmasthApanopakramau tu prastute'nupayoginAviti, athavA upakramasAmyAtye kecana saMbhavina upakramabhedAste sarve'pi darzanIyAH, yato'nupayoginirAsenopayogini niSpratipakSA pratipattirupajAyate, tathA cAprastutArthApAkaraNaM prasutArthavyAkaraNaMca nAmAdinyAsavyAkhyAyAH phalamupavarNayanti mahAdhiyaH / uktaH laukika upakramaH, atha zAstrIya ucyate-so'pi Sodvaiva, Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-1 AnupUrvInAmapramANavakta-vyatArthAdhikArasamavatArabhedAt, etadvyaktayarthinAtuanuyogadvArasUtraM vilokyaM, granthavistarabhayAttuneha tanyate, kevalaM AnupUvyArdiSupaMcasUpakramabhedeSu SaSThesamavatArabhede vicAryamANe idamadhyayanaM samavatArayet, tatazcAnupUvyArdirupakramaH SaDvidho'pyabhihito bhavati, tathAhi-dazavidhAyAmapyAnupUvyArmasyAdhyayanasyotkIrtanagaNanAnupUrdoH samavatAraH, tatrotkIrtana -saMzabdananAmakathanamAtraMyathA dvAdazAGgopAGgAnAMmadhyeaupapAtikaMrAjapraznIyaMjIvAbhigamAdhyayanaM prajJApanA sUryaprajJaptiH candraprajJaptiH jmbuudviipprjnyptirityaadi| gaNanaM-parisaMkhyAnaM ekaMvatrINItyAdi sA ca gaNanAnupUrvI tridhA-pUrvAnupUrvIpazcAnupUrvI anAnupUrvI ceti, tatra pUrvAnupUrvyA idaM SaSThaM pazcAnupUrvyA saptamaM anAnupUrvyA aniyataM, nAma ca ekanAmAdidazanAmaparvantaM, tatra SaDnAmnyasyAvatAraH, tatra caSaDbhAvAaudayikAdayo nirUpyante, tatrAsya kSAyopazamike bhAve'vatAraH, sarvazrutasya kSAyopazamikabhAvarUpatvAt / pramANaM caturddhA-dravyakSetrakAlabhAvabhedAt, tatredamadhyayanaM kSAyopazamikabhAvAtmakatvAd bhAvapramANaviSayaM, tadapi bhAvapramANaM tridhA-guNanayapramANasaMkhyAbhedAt, tatrAdyaMjIvAjIvaguNapramANabhedAdvidhA, tatrAjIvopayogarUpatvAjjambUdvIpaprajJaptayadhyayanasya jIvaguNapramANe samavatAraH, tadapi jJAnadarzana cAritrabhedAt tridhA, tatra bodhAtmakatvAdasya jJAnaguNapramANe, tadapi pratyakSAnamAnapamAnAgamabhedAccatuSprakAraM, tatrAsyaAptopadezarUpatvAdAgame, so'pilaukikalokottarabhedAd dvividhaH, tatra paramamunipraNItatvena lokottare, so'pi dvidhA ____ AvazyakamAvazyakavyatiriktazca, tatredamAvazyakavyatirikte, Avazyakavyatirikto dvidhA-aGgapraviSTAnaGgapraviSTabhedAt, tatredamanaGgapraviSTe, so'pidvidhA-kAlikotkAlikabhedAt, tatredaM kAlike, so'pisUtrArthobhayabhedAt tridhA, tatredaM sUtrArtharUpatvAt tadubhaye, so'piAtmAnantaraparamparAgamabhedAt trividhaH, tatra cedaMgaNabhRtAM sUtrata AtmAgamastacchiSmANAmanantarAgamaH tatapraziSyANAMtu paramparAgamaH,arthato'rhatAmAtmAgamaH gaNadharANAmanantarAgamaH tataH paramparAgama iti triSvapyAgameSvasyAdhyayanasyAvatAra iti, nanu aGgapraviSTasUtraM gaNadharapraNItamiti bhavatu teSAmAtmAgamaH, idaM tUpAGgatvenAnaGgapraviSTatvAt sthavirakRtaM, ydaah||1|| "gaNadharakayamaMgasuaMjaM kaya therehiM bAhiraM taM tu / niyayaM aMgapaviTTha aniyayasuya bAhiraM tNtu|| tataH kathaM gaNadharANAmAtmAgamatvena bhAvyate?, ucyate, gaNadharaiAdazAGgIviracane paramArthatastadakedezarUpopAGgAnAmapi viracanamAkhyAtamiti teSAmapIdamupAGgaM sUtrata AtmAgama iti na kazcidvirodhaH, vyavahAstastu sthaviskRtatvenedamupAGgaM sthavirANAmeva sUtrata AtmAgamaH, "suttaM therANaattAgamotti" iti zrIuttarAdhyayanabRhadRttivacanAditi, ayameva zAstraprAmANyasUcako'rtha pUrvaguruparvakramarUpasambandhAvasare niruupititi|nyprmaanne tunAsya sampratyavatAro, mUDhanayatvAt, Agamasya, uktaM ca- "mUDhanaiyaM suyaM kAliyaM ca (tu)" ityaadi| saMkhyA nAmasthApanAdravyakSetrakAlaupamyaparimANabhAvabhedAtaSTaprakArA, tatra cAsya piramANasaMkhyAyAmavatAraH,tatrApi kAlikazrutaparimANasaMkhyAyAMsamavatAraH, sA'pidvidhA-sUtrato'rthatazca, tatrasUtrataH parimitaparimANaM (arthato'nantArthatvAt, srvessaaNsuutraannaamprimaann)|smprti vaktavyatA, Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 1/sAca tridhA-svaparobhayasamayavaktavyatAbhedAt, tatra svasamayavaktavyatAyAmasyAvatAraH, tathA'thAdhikArovaktavyatAvizeSa eva, sacehajambUdvIpavaktavyatAlakSaNaH samudAyArthakathanAdeva uktaH, ukta upakramaH / atha nikSepaH, sa ca tridhA-oghanAmasUtrAlApakaniSpannabhedAta, tatraudho yat sAmanya-madhyayanAdinAma, tanikSepo'nuyogadvarAdibhyo'vaseyaH, tatrehabhAvAdhyayanAdinA'dhikAraH, nAma- niSpanne tu nikSepe'sya jambUdvIpaprajJaptiriti nAma, tato jambUzabdasya prajJaptizabdasya ca nikSepovAcyaH, tatrajambUzabdasya nAmasthApanAdravyabhAvabhedAta caturdhA nikSepaH, tatranAmajambUryasya jambUritinAma, yathAjambUrantimakevalIjambvA abhidhAnaMvA, sthApanAjambUryAjambUriti sthApanA kriyate yathA citralikhitajambUvRkSAdi, dravyajambUddhidhAHAgamatonoAgamatazca,AgamatastadarthajJAtA'nupayukto, noAgamato jJazarIrabhavyazarIrobhayavyatiriktabhedAt tridhA, tatrAdyau bhedau supratItau, ubhayavyatiriktadravyajambUrapi vidhA-ekabavikabaddhAyuSkAbhimukhanAmagotrajantubhedAt, tatraikamaviko nAmaya ekabhavAnantaraMjambUtvenotpatsyate, baddhAyuSkastuyenajambvAyurbaddhaM, abhimukhanAmagotrastu yasya jambbA nAmagotrakarmaNI antarmuhUrtAnantaramudayamAyAsyata ityayaM trividho'pi bhAvibhAvajambUkAraNatvAdravyajambUriti, bhAvajambUrapi dvidhA-AgamatonoAgamatazca, tatrAgamato jJAtopayuktaH, noAgamatastu jambUdruma eva jambUdrumanAmagotrakarmaNI vedayanniti, Aha yathA abhimukhajambUbhAvasya jIvasya dravyajambUtvaM 'bhAvini bhUtavadupacAra' iti nyAyAt tathA AsanapazcAtkRtajambUbhAvasyApi bhUtapUrvakastadvadupacAra' iti nyAyAt kathaM na dravyajambUtvaM nirdiSTaM?, ucyate, idamupalakSaNaM, tena tasyApidravyanikSepa evAntarbhAvaH 'bhUtasya bhAvinove'tyAdidravyalakSaNasyasadbhAvAt, atrAnirdezakAraNaMtuzrIuttarAdhyayanadrumapatrIyAdhyayananiryuktau zrIbhadrabAhusvAmipAdaiH drumanikSepe'vivakSaNaM, tattulyanyAyatavAdasya nikSepasyeti, prastute ca noAgamato bhAvajambbA adhikaarH| dvIpo'pipUrvavaccaturddhA, tatra nAmadvIpoyasya dvIpa iti nAma, sthApanAdvIpo yAdvIpasya sthApanA, yathA citralikhitajambUdvIpAdi, dravyadvIpo dvidhA-Agamato noAgamatazca, tatra AgamatastadarthajJAtA'nupayuktaH, noAgamatastu jJazarIrabhavyazarIradravyadvIpau subodhau, tadavyatirikta- dravyadvIpo dvidhA-sandIno'sandInazca, tatra yo hi saMdIyate-jalaplAvanAt pakSamAsAdAvudakena plAvyate sa sandIno viparItastvasandInaH siMhaladvIpAdi, bhAvadvIpo'pi dvidhA-Agamato noAgamatazca, tatrAgamatastadarthajJAnopayuktaH, noAgamatastu sAdhuH, kathamityAha-yathA hi nadIsamudrabahu-madhyapradeze sAMyAtrikA dravyadvIpamavApyA''zvasanti tathA pArAtItasaMsArapArAvArAntaracAra- khedamedasvino dehinaH paramaparopakAraikapravRttaM sAdhuM samavApyA''zvasantiato bhAvataH-paramArthatodvIpo bhAvadvIpa ucyate, so'pi sandInAsandInabhedAdvidhA, tatra parISahopasargAdyaiH kSobhyaHsandInaH taditarastvasandInaH, athavAbhAvadvIpaHsamyaktvaM, tacca pratipAtitvAdaupazamikaM kSAyopazamikaM ca sandIno bhAvadvIpaH, kSAyikaM cAsandIna iti| nanu kvacittatparyAyApannaM vastu bhAvanikSepe nikSipyate yathA'traiva jambUparyAyamanubhavan bhAvajambUtve nikSiptaH, kvacittadanyaparyAyApannaM vastubhAvanikSepe nikSipyate, yathA'traiva bhAvadvIpaparyAyamanubhavan sAdhuH samyaktvaM ceti parasparamudAharaNavaiSamyaM kathaM yuktimaditi?, atrocyate, vastugatyA tatparyAyAdhAratayA bhavanaM bhAva itikRtvA tatparyAyAryeva vastu bhAvanikSepe nikSipyate, Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-1 yattu tadanyadvastu bhAvanikSepe nikSipyate tattadgata guNAropAdaupacArikamiti na doSaH, vivakSAyA vicitratvAditi, dvidhA gatA lavaNodasya Apo'smAditi anvarthavazAd dvIpatvaM, pRthivyAdipariNAmarUpatvAdravyadvIpatvaM, tatracadravyadvIpenAtrAdhikAraH, tatrApiasandInena,athavetthaM nAmAdibhedAd dvIpazcaturddhA, nAmadvIpo dvIpa iti nAma nAmanAmavatorabhedopacArAt, sthApa-nAdvIpo dvIpasyasthAlavalayAdyAkAraH, dravyadvIpo dvIpArambhakadravyANipRthivyAdIni, tadAtmakatvAdvIpAnAM, yadAha-"jaMbuddIveNaMbhaMte! kiMpuDhavipariNAme Aupa0jIvapa0 poggalapa0 go0! puDhavipariNAmevi jAva puggalapariNAmevi" bhAvadvIpastu sthAlAdyAkRtimat sthAlAtmakaM sarvataH samudrajalavalayitaM kSetrakhaNDaM, etadanusAreNa tu caturbhirapi dvIpairatrAdhikAra ityalaM vistareNa / prajJaptirapi nAmAdibhizcaturddhA, tatra prajJaptiritinAmayathAprajJaptirvidyAdevI, sthApanAprajJapti prajJaptizabdArthajJasAdhvAdiH, (AkRti) dravyaprajJaptirdvidhAH AgamatonoAgamatazca, tatrAgama-tastadarthajJAtA'nupayuktaH, noAgamatastu jJazarIrabhavyazarIrobhayavyatiriktadravyaprajJaptibhedAt tridhA, tatrAdyau bhedau subodhau, ubhayavyatiriktA dravyaprajJaptirdvidhA-laukikI lokAttarAca, ekaikA'pi trividhA-sacittAcittamizradravyaviSayabhedAt, tatrAdyA-yathA prayiyAsonRpasyamandurAsamAnItahayajJApanaM dvitIyA tasyaiva rathajJApanaM tRtIyA tasyaiva paryANAdipariskRtahayajJApanaM rathasya vA'zvAdiyuktasya jJApanaM, lokottarA tu sacittaviSayA yathA pravrAjanAcAryasya navapravrajitaM prati zAlyAdisacittajJApanasaiva dvitIyA zastrapariNatazAlyAdijJApanasaivatRtIyAduSpakazAlyAdijJApanaM ceti, atha bhAvaprajJaptirapi dvidhA-Agamato noAgamatazca, tatra AgamatastadarthajJAnopayuktaH, noAgamatastu bhAvaprajJaptirdvidhA- prazastAprazastabhAvaprajJaptibhedAt, tatrAprazastabhAvaprajJaptiryathA brAhmaNyAH svasutAHpratijAmAtRbhAvanivedanaM, prazastabhAvaprajJaptiriyamevaarthato'rhatAMgaNadharAn sUtrato gaNadharANAMsvaziSyAnprati, uktAvodhanAmaniSpannau nikSepau, sampratisUtrAlApakaniSpannaH, sa cAvasaraprApto'pi na nikSipyate, tasya sUtrapadAvinAbhAvitvAt, sUtraM ca sUtrAnugame samayaprAptaM bhavati, tatolAghavArthaM sUtrAnugamasamayaeva nikSepsyate, nikSepasAmyamAtratvAccopadarzanaM, athAnugamo vyAkhyAnarUpaH, sacadvidhA-niryuktyanugamaH sUtrAnugamaJca, tatra AdhastradhAHnikSepaniyuktiupodghAtaniyuktisUtra- sparzikaniyuktyanugamabhedAt, tatra nikSepaniyuktayanugamo jambvAdizabdAnAM nikSepapratipAdanAdanugata eva, upodaghAtaniryuktyanugamastu 'uddese niddese a' ityAdigAthAdvayAdavaseyaH, sUtrasparzika-niryuktyanugamastusaMhitAdauSaDvidhevyAkhyAlakSaNe padArthapadavigrahacAlanApratyavasthAna-lakSaNyAkhyAnabhedacatuSTayasvarUpaH, saca sUtrAnugame saMhitApadalakSaNavyAkhyAnabhedadvayalakSaNe satibhavatItyataH sUtrAnugamaevocyate, tatra cAlpagranthamahArthaM dvAtriMzaddoSavirahitamaSTagaNopetaM skhalitAdidoSavarjitaM sUtramuccAraNIyaM, taccaidam vakSaskAraH-1) mU. (1) namo arihaMtANaM / te NaM kAleNaM te NaM samae NaM mihilA nAmaM nayarI hotthA, riddhatthamiyasamiddhA vaNNao, tIse NaM mihilAe nayarIe bahiyA uttarapuracchime disIbhAe ettha. NaMmANibhadde nAmaMceie hotthA, vnnnno| jiyasattu rAyA, ghAriNI devI, vaNNao / teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM sAmI samosaDho, parisA niggayA, dhammo kahio, parisA pddigyaa| Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 1/1 vR. 'namoarihaMtANaM'0 asya ca vyAkhyA saMhitAdikrameNa, tatrAskhalitasUtrapAThaH saMhitA, sUtre cAskhalitAdiguNopete uccArite kecidarthAavagatAHprAjJAnAM bhavantyataH saMhitA vyAkhyAbhedo bhavata, anadhigatArthAdhigamAya capadAdayo vyAkhyAbhedAH pravartantaiti,tatra padAninamaH arhadbhyaH iti, evaMpadakaraNe sUtrAlApakaniSpananikSepAvasaraH, tatra namaskArasya nAmadibhizcaturddhA nikSepaH, tatra nAmanamaskAro nama ityabhidhAnaM, sthApanAnamaskAro namaskArakaraNapravRttasya saMkocitakaracaraNasya kASThapustacitrAdigataH sAdhvAderAkAraH, dravyanamaskAra Agamato noAgamatazca, tatrAgamatastadarthajJAtA'nupayuktaH, noAgamato jJazarIrabhavyazarIranamaskArau pratItau, jJazarIrabhavyazarIravyatiriktodravyanamaskAronilavAdInAM, teSAM mithyASTitvenApradhAnatvAt, samyagdRSTerapyanupayuktatayA namaskurvato dravyanamaskAraH, rAjAderdravyArthaM vA namaskaraNaM tasyaiva vA bhayAdinA dramakAdemaskaraNaM balavannarapuruSAkrAntasya dhanurAdernamrIbhAvovAdravyanamaskAraH, bhAvanamaskAro'pi AgamatonoAgamatazca, AgamatastadarthajJAtopayukto,yadAtumanasopayuktovacanenanamo'rhadbhya iti bruvANaH kAyena tu saGkocitakaracaraNo namaskAraM karoti tadA noAgamato bhAvanamaskAraH, anena cAtrAdhikAra-, arhan-jinaH so'pi nAmAdibhedaizcaturddhA, teca nAmAdayo bhedaaH||1|| "nAmajinA jinanAmA ThavaNajiNA puNa jinniNdpddimaao| davvajinA jinajIvA bhAvajinA samavasaraNatthA / " anayA gAthayA avagantavyAH, atra prakArAntareNApi nikSepaH sambhavati paraM sa vistarabhayAnopadaya'te, evamanyeSvapi sUtrAlApakeSu svadhiyA yathAsambhavaM nikSepaH kArya iti / uktaH sUtrAlApakaniSpannanikSepaH, padArtha punarevaM-nama iti naipAtikaM padaM dravyabhAvasaMkocArthaM, Aha ca-'nevAiyaMpayaM dabvabhAvasaMkoyaNapayatyo" namaH-karacaraNamastakasupraNidhAnarUpo namaskAro bhavatvityarthaH, kebhya ityAha-'arhadbhyaH' amaravaravinirmitAzokAdyaSTamahApAtihAryarUpAM pUjAmarhantItyarhantastebhyaH, iha ca caturthyarthe SaSThI prAkRtazailIvazAt, atra dravyasaGkoco karaziraHpAdAdisaGkocaH, bhAvasaGkocanaM tu vizuddhasya manaso'haMdAdiguNeSu nivezaH, tatraca bhaGgacatuSkaM-dravyasaGkoconabhAvasaGkoco yathApAlakAdInAm 1 bhAvasaGkoco nadravyasoco yathA'nuttarasurAdInAM 2 dravyasaGkoco bhAvasaGkocazca yathA zAmbasya na dravyasaGkoco na bhAvasaGkoca iti bhaGgaH zUnyaH 4, iha ca tRtIyabhaGgasyopayogaH, bhAvasaGkocapradhAnadravyasaGkocarUpatvAtprastutanamaskArasya, anena ca maGgalAntarasya phalavyabhicAritvenAnaikAntikatvAttadapahAyatadanyasvarUpatayA'vazyaM bhAvenAmilaSitArthasAdhanasamarthatvAdatyantopAdeyaM parameSThinamaskAralakSaNaM bhAvamaGgalamupAttaM, satsvapi tapaHprabhRtiSvanyabhAvamaGgaleSu yadasyopAdAnaM tat zAstradAvasyaiva vyavahAraprAptatvamiti jJApanArthaM, atra ca bahuvacanaM vyAptayarthaM, tena sakalanikSepagatajinaparigrahaH / athapadavigrahaH, sacasamastapade sati sambhavatItyatra noktH| atha cAlanApratyavasthAnenanvarhatAM paramamaGgalatvena namaskArAbhidAnato'pyAdau tadupAdAnamucitamiti, satyaM, svayaMmaGgalabhUtA apyarhantaH pareSAM namanastavanAdinaivAbhISTaphaladAbhavantItijJApanAyArhadbhyo'pinamaskArasyAdAvupanyAsaiti, kiJca-'arihaMtANamityatra jAtyapekSayaikavacanenApi sarvArhatAMgrahaNesiddhe bahuvacanena nAmasthApanAdravyabhAvArhatAM caturNAmapi tulyakakSatayA namaskAryatvasya jJApitatvAdekAntataH Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 vakSaskAraH - 1 svamataprAdhAnyavAditayA parasparaM vivadamAneSu nAmanayAdiSu prathamataH svotprekSitayuktyupadarzanapurassaraM nAmanayaH prAha-tathA ca prayogaH - vastusvarUpaM nAma, tatpratyayahetutvAt, svadharmavat, iha yadyasya pratyayahetustattasya dharmo yathA ghaTasya svadharmarUpA ghaTAdayaH, yadyasya dharmo na bhavati na tattasya pratyahetuH, yathA ghaTasya dharmA paTasya, sampadyate ca ghaTAbhidhAnAd ghaTe sampratyayaH, tasmAttattasya dharma iti, siddhazca heturghaTazabdAt paTAdivyAvRtyA ghaTapratipatteH pratItatvAt kiJca - lakSyalakSaNasaMvyavahArANAmAtmalAbhonAmAyatta eva, tatra lakSyaM jIvatvAdi lakSaNamupayogaH saMvyavahAraH preSaNAdhyeSaNAdiriti, tathA yadi nAmno vastudharmatvaM nAmyupagamyate tadA saMzayAdayo'pi bhaveyuH, yaduktam"saMsayavivajjao vA'NajjhavasAo'havA jahicchAe / sas paDivattI na vatyudhammo jayA nAmaM // " 119 11 atra vyAkhyAlezaH- kenacid ghaTazabde samuccArite zrotuH kimayamAhetyevaM saMzayaH athavA paTapratipattilakSaNo viparyayaH athavA na jAne kimapyanenoktamiti vastvapratipattirUpo'nadhyavasAyaH yadivA yacchayA'rthe pratipatti- kadAcid ghaTasya kadAcitpaTasyetyAdi, tato'vazyaM vastudharmo nAmAbhyupagantavyamityAdi, tadevaM nAmanayena svamRte vyavasthApita sthApanAnayaH prAhaH nAmno vastusaMjJAmAtrarUpasya vAcyavAcakabhAvasambandhamAtreNaiva sthitatvAdvastuno'tidUratvaM sthApanAyAstu vastusaMsthAnarUpAyAstAdAtmyasambandhenAvasthitatvAdbhAvapratyAsannatvaM kiJca dezAntarakAlAntaraviprakRSTamapi vastu sthApyapratimAdau sannidadhAti anyathA mantrAgame sannidhApanyAdimudrAprarUpaNAnAM naiSphalyaprasaGagaH, yathA ca sthApanendraH zacIkulizAdisAcivyena nirvilambaM tadekatAnAnAM bhAvadhiyaM janayati na tathA nAmendraH tasyAnAkAratvAt, tasmAt sthApanaiva pradhAnA'stu, sthApanAnayenaivamukte dravyanayaH svAzayamAvirbhAvayati ko hi nAma sthApanAnayasyAkAragraho ? yasmAdanAdimaduprekSitaparyAyazrRGkhalAdhArasya mRdAdidravyasya pUrvaparyAyamAtratirobhAve'gretanaparyAyamAtrAvirbhAvalakSaNapariNAmavyatirekeNa nAnyat kimapyAkAradarzanaM, kintUtpAdavyayarahitaM utphaNaviphaNakuNDalitAkArasamanvitasarpyadravyavannirvikAraM dravyamevAsti, na hyatra kimapyapUrvamutpadyamAnaM vA vinazyati (vA) yena vikAraH syAt / nanu kathamutpAdAdirahitaM dravyaM ?, yAvatA sarpAdike dravye utphaNaviphaNAdayaH paryAyA utpadyamAnA nivarttamAnAzca sAkSAdeva dRzyante iti cet, na, AvirbhAvatirobhAvamAtrapariNAmasya kAraNaM dravyaM, yathA sarpa utkaNaviphaNAvasthayoriti, na hyatrApUrvaM kiJcidutpadyate, kiM tarhi ?, channarUpatayA vidyamAnamevAvirbhavati, nApyAvirbhUtaM sad vinazyati, kintu channarUpatayA tirobhAvamAtramevAsAdayati, etaJca satyAvirbhAvatirobhAvamAtra eva kAryopacArAtkAraNa masyaupacArikameva, tasmAdutpAdAdirahitaM dravyamucyata iti, nanu yadyekasvabhAvaM nirvikAraM dravyaM tarhyanantakAlabhAvinAmanantAnAmapyAvirbhAvatirobhAvAnAmekalayaiva kAraNaM kimiti na bhavatIti ?, ucyate, acintyasvabhAva hi dravyaM, tenaikasvabhAvasyApi tasya krameNaivAvirbhAvatirobhAvamAtrapravRtti sarpAdidravyeSvekasvabhAveSvapyutphaNaviphaNAdiparyAyANAM kramavRtteH pratyakSasiddhatvAditi, nanu yadyevamutkaNaviphaNAdibahurUpatvAt pUrvAvasthAparityAgena cottarAvasthAdhiSThAnAdanityatA dravyasya kimiti na bhavati ?, ucyate, veSAntarApannanaTavad bahurUpamapi dravyaM nityameva, na hi naTo veSAntarANi kurvANo' pyanityo bhavati, Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 1/1 tasya svayamavikAritvAditi dravyameva pradhAnamiti, evaM dravyanayena svamate vyavasthApite bhAvanayaH prAha - bhAvebhyaH paryAyAparanAmabhyo'rthAntarabhUtaM kimapi dravyaM nAsti, kintu bhAva eva yadidaM dRzyate tribhuvane vastunikurambamiti, yataH pratikSaNaM bhavanamevAnubhUyate, kimuktaM bhavati ? - bhAvasyaikasyApatti parasya tu vipatti, na ca bhAvApattivipattI hetvapekSe, yazca hetuH sa eva dravyamiti vAcyaM, na hi bhAvo ghaTAdirutpadyamAno bhAvAntaraM mRtpiNDAdikamapekSate kintu nirapekSamevotpadyate, apekSA hi vidyamAnasyaiva bhavati, na ca mRtpiNDAdikAraNakAle ghaTAdi kAryamasti, avidyamAnasya cApekSAyAMkharaviSANasyApi tathAbhAvaprasaGgAt, yadicotpattikSaNAt prAgapi ghaTAdirasti, tarhi kiM mRtpiNDAdyapekSayA ?, tasya svata eva vidyamAnatvAt, athotpannaH san ghaTAdi pazcAt mRtpiNDAdikamapekSate, hanta ! tadidaM muNDitaziraso dinazuddhiparyAlocanaM, yadi hi svata eva kathamapi niSpanno ghaTAdi kiM tasya pazcAt mRtpiNDAdyapekSate, hanta ! tadidaM muNDitaziraso dinazuddhiparyAlocanaM, yadi hi svata eva kathamapi niSpanno ghaTAdi kiM tasya pazcAt mRtpiNDAdyapekSayeti tathA vinAzo'pi nirhetuka eva, mudgaropanipAtAdisavyapekSA eva ghaTAdayo vinAzamAvizanto dRzyante na hi nirhetukA iti cet, naivaM, vinAzahetorayogAt / - tathAhi - mudgarAdinA vinAzakAle kiM ghaTAdireva kriyate AhozvitkapAlAdaya uta tuccharUpo'bhAva iti trayI gati ?, tatra na tAvad ghaTAdistasya svahetubhUtakulAlAdisAmagrIta evotpatteH, nApi kapAlAdayastatkaraNe ghaTAdestadavasthatvaprasaGgAt, na hyanyakaraNe anyasya nivRttiryuktimatI, ekanivRttau zeSabhuvanatrayasyApi nivRttiprasaGgAt, nApi tuccharUpo'bhAvaH, kharazRGgasyeva nIrUpasya tasya kartumazakyatvAt, karaNe vA ghaTAdestadavasthatAprasaGgAd, anyakaraNe'nyanivRtyasambhavAditi vinAze mudgarAdikaM sahakArikAraNameva na tu tajjanakaM ghaTAdistu kSaNikatvena nirhetukaH svayameva nivarttate, tasmAjjanmavinAzayorna kiJcitkenacidapekSyate, apekSaNIyAbhAvAcca na kiJcitkasyacitkAraNaM, tathA ca sati na kiJciddravyaM, kintu pUrvAparIbhUtAH parAparakSaNarUpAH paryAyA eva santIti / atra nAmAdinayAdhikAre bahu vaktavyaM tattu vizeSAvazyakAdavaseyamiti, evamasampUrNArthagrAhitvAd gajagAtrabhinnaradezasaMsparzane bahuvidhavivAdamukharajAtyandhavRndavadvivadamAne nayavRnde mithyASTitvamudbhAvya tattiraskaraNAya sarvanayasamUhAtmakasyAdvAdasudhArasAsvAdarasikatAmanabhavatAmayamudgAraH, tathAhi - loke yatkimapi ghaTapaTAdikaM vastvasti tat sarvamanyo'nyasApekSanAmAdica-tuSTayAtmakaM, na punaH kevalanAmamayaM vA kevalAkArarUpaM vA kevaladravyatAzliSTaMvA kevalabhAvAtmakaM vA, yataH ekasminnapi zacIpatyAdau indra iti nAma tadAkArastu sthApanA uttarAvasthAkAraNatvaM tu dravyatvaM divyarUpasampattikulizadhAraNaparamaizvaryAdisampannatvaM tu bhAva iti nAmAdicatuSTayamapi pratIyate, etadarthasaMvAdakA uttarAdhyayanabRhadRtyuktAH zlokA api yathA"saMvinniSThaiva sarvApi, viSayANAM vyavasthiti / saMvedanaJca nAmAdivikalaM nAnubhUyate // 119 11 tathAhi - ghaTo'yamiti nAmaitat pRthubudhnAdi cAkRti / // 2 // // 3 // mRdravyaM bhavanaM bhAvo, ghaTe dRSTaM catuSTayam // tatrApi nAma nAkAramAkAro nAma no vinA / Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-1 17 tau vinA nAma nAnyo'nyamuttarAvapi saMsthitau // // 4 // mayUrANDarase yadvadvarNA nIlAdayaH sthitAH / sarve'pyanyo'nyamunmizrAstadvannAmAdayo ghtte| iti tadevaM sarvaMvastunAmAdicatuSTayAtmakameva, tenAtra nAmasthApanAdravyabhAvArhanta-zcatvAro'pi namaskAryA evetyAgatamiti / __atra kazcidagrAhyanAmadheyo bhakSitalazunapizunabhUtamudgirati-bhavatu nAma vAcyavAcakabhAvasambandhena bhAvasannihitatvAnnAmno namaskAryatvaM, sthApanAyAstubhAvaviprakRSTatvena tatkathamiti cet, ucyate, tasyA api jinabuddhayutpAdakatvAdibhirhetubhiH sutarAM bhAvAsanatvAnnamaskAryatvamupapannamiti mA mugdha mudhA'nantatIrthakRdanujJAtasthApanA'palApapApapaGkilatAM kalaya, kalayasi na kiM sthApanAdroNAcAryasamyagvinayopanatAMjagadatizAyinImarjunasantarjanIM dhanurvedasiddhiM, tathA capratikramaNAdau vandanakapradAnerajoharaNAdikaMgurucaraNatayA vyapadizasisthApanAnikSepaMcApalapasi aho vadadavyAghAtastava, apica-citrArpitanijajanakavadanamupAnadbhyAM graharate narAya kupyasi citranyastakumbhastanIM nidhyAyan hepyasi mithyAvAdaM kurvastathApi na tRpyasi. kimaparAddhaM tava puruSadhurandharasthApanayA ?, tathA vadAmi suhRdbhAvena-bhAvakAraNatayA dravyamapi svIkuru namaskAryatayA, anyathA padmanAbhAdIn dravyajinAn nama skurvataH dravyanRpaMca bhAvI rAjetibuddhayA upacaratazcatavArddhanArIzvaraveSaviDambanA samApatitA, tena tyaja TiTTibhamAnaM bhaja zrIjinAjJA sabahumAnaM, tatastavApi yuktiyuktaM sarveSAmarhanikSepANAM namaskAryatvamityalaM prasaGgena, athaprakRtaMprastumaH, uktaH sUtrasparzikaniyuktyanugamaH, tadevaMmaGgalasUtramadhikRtya sUtrAnugamasUtrAlApakanikSepasUtrasparzikaniyuktyanugamanayA upadarzitAH, evaM pratisUtraM svayamanusaraNIyaM / atha yasyAM nagaryAM yasminnudyAne yathA bhagavAn gautamasvAmI bhagavataH zrImanmahAvIrasyAnte pRSTavAn yathA ca tasmai bhagavAn vyAgRNAti sma tathopodghAtamupadidarzayiSuridamAha-'teNaM' ti, te iti prAkRtazailIvazAttasminniti draSTavyaM, asyAyamartho-yadA bhagavAn viharati sma tasminniti 'kAle vartamAnAvasarpiNIcaturthArakavibhAgarUpe, ubhayatrApiNamitivAkyAlaGkAre, athavA saptamyarthe tRtIyAArSatvAt, yadAhuH zrIhemasUripAdAH, "ArSe tRtIyApi dRzyate-teNaMkAleNaM teNaMsamaeNaM, tasmin kAle tasmin samaye ityarthaH / 'teNaM samaeNaM'ti samayo'vasaravAcI, tathA ca loke vaktAro-nAdyApyetasya samayo vartate, nAstyasyAvasara ityarthaH, tasminniti yasmin samaye bhagavAn prastutAMjambUdvIpavaktavyatAmacakathattasmin samaye mithilA nAma nagarIabhavat, nanvidAnImapi sA nagarI vartate tataH kathamuktamabhavaditi ucyate, vakSyamANavarNakagranthoktavibhUtisametA tadaivAbhavat, natu vivakSitaprakaraNakartuprakaraNapagacchanti, etacca supratItaM jinapravacanavedinAmato'bhavadityucyamAnaM na virodhabhAk, samprati asyA nagaryAM varNakamAha _ 'riddhasthimiyasamiddhattiRddhA-bhavanaiH paurajanaizcAtIva vRddhimupAgatA, 'RdhUcvRddhA vitivacanAt, stimitA-svacakraparacakrAdisamutthabhayakallolamAlAvarjitA, samRddhA-dhanadhAnyAdivibhUti yuktA, tataH padatrayasya karmadhArayaH, 'vaNNao'tti RddhastimitasamRddhA ityAdi aupapAtiko| 13 2 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 pAGgaprasiddhaH samasto'pi varNako draSTavyaH atrAlikhanaM tu granthagauravabhayAditi / tasyAH Namiti pUrvavat, mithilAyA nagaryyA bahistAt uttarapaurastye - uttarApUrvAntarAlarUpe digbhAga IzAnakoNa ityarthaH, atra ekAro mAgadhabhASAnurodhataH prathamaikavacanaprabhavaH, yathA - 'kayare Agacchai dittaruve' ityAdau, 'atra' asminnuttarapaurastye digvibhAge mANibhadraM nAma caityamabhavat, citeH - lepyAdicayanasya bhAvaH karma vA caityaM, tacca saMjJAzabdatvAddevatApratibimbe prasiddhaM, tatastadAzrayabhUtaM yaddevatAyA gRhaM tadapyupacArAccaityamucyate tacceha vyantarAyatanaM draSTavyaM na tu bhagavatAmahatAmAyatanaM, tasya ca cirAtItamityAdirvarNakastatparikSepivanakhaNDavarNakasahita aupapAtikato'vaseyaH, tasyAM mithilAyAM nagaryAM jitazatrurnAma rAjA, tasya sakalastrIguNadhAriNI dhAriNI nAmA devI, kRtAbhiSekA paTTarAjJI ityarthaH, ubhayatrApyabhavaditi zeSaH, 'vaNNao' tti atra rAjJo 'mahayAhimavantamahante'tyAdiko rAjJyAzca 'sukumAlapANipAyetyAdiko varNakaH prathamopAGgaprasiddho'bhidhAtavyaH / athAtra yajjAtaM tadAha- 'teNaM kAleNaM0 ti pUrvavat, svAmIti samarthavizeSaNaM vizeSyamAkSipati tenAtra zrImanmahAvIraH samavasRta ityarthaH, AtyantikaM svAmitvaM tasyaiva tribhuvanavibhoriti, atra ca yathA niSpratimaprAtihAryAdisamRddhayA samanvito yathA ca zramaNAdiparivAreNa parivRtaH yathA ca samavasaraNavarNakaM tathaupapAtikagranthAdavaseyaM / parSannirgatA- mithilAyA nagaryA vAstavyo janaH samasto'pi bhagavantamAgataM zrutvA vivandiSayA svasmAt svasmAt AzrayAdvinirgata ityarthaH, 'tae NaM mihilAe nayarIe siMghADage' tyAdikaM 'jAva paMjaliuDA pajjuvAsaMtI' ti paryantamaupapAtikagatamavagantavyaM / 119 11 tasyAH parSadaH purato nizeSajanabhASApariNAminyA'rddhabhAgadhabhASayA dharma kathitaH, sa caivaM - "atthi loe atthi aloe atthi jIvA atthi ajIvA' ityAdi tathA"jaha jIvA bajjhaMtI muJcaMtI jahaya saMkilissaMti / jaha dukkhANaM aMtaM kareMti keI apaDibaddhA // aTTaduhaTTiyacittA jaha jIvA dukkhasAgaramuviMti / jaha veraggamuvagayA kammasamuggaM vihADeMti // jaha rAgeNa kaDANaM kammANaM pAvao phalavivAgo / jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 1/1 // 2 // 7 // 3 // jaha ya parihINakamA siddhA siddhAlayamuviMti / / tahA Aikkhati "tti parSat pratigatAsvasthAnaM gatA, pratigamanasUtramapi 'tae NaM sA mahaima0 parisA' ityAdi 'tAmeva disaM paDigayA' iti paryantaM tata evopAGgAdavagantavyamiti / atha parvatapratigamanAnantaraM yajAtaM tadAha mU. (2) teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa jeTTe aMtevAsI iMdamUI nAmaM anagAre gauamagotteNaM sattussehe samacauraMsasaMThANe jAva evaM vayAsI bR. 'teNaM kAleNaM'ti tasmin kAle-bhagavato dharmadezanAvyuparamakAle tasmin samayeparSavyatigamanAvasare zrAmyatei-tapasyati nAnAvidhamiti zramaNastasya bhagaH - samagraizvaryAdilakSaNaH so'syAstIti bhagavAn tasya 'zUra vIra vikrAntau' vIrayati kaSAyAn grati vikrAmati smeti vIraH mahAMzcAsau vIrazca mahAvIrastasya jyeSThaH - prathamaH antevAsI - ziSyaH, anena padadvayena tasya Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-1 19 sakalasaGghAdhipatitvamAha, indrabhUtiriti mAtapitRkRtanAmadheyaH 'nAma'nti vibhaktipariNAmena nAmnetyarthaH, antevAsI kila vivakSayA zrAvako'pi syAdityata Aha-nAsyAgAraM-gRhaM vidyata ityanagAraH, ayaMcavigItagotro'pi syAdataAha-gautamogotreNa, gotamAhvayagotrajAta ityarthaH, ayaM ca tatkAlocitadehamAnApekSayA nyUnAdhikadeho'pi syAditi 'saptotsedhaH' saptahastapramANakAyocchrAyaH, mayUravyaMsakAditvAta madhyapadalopaH shsrrjunshbdvt| ayaMca lakSaNahIno'pisyAditi 'samacaturana' samAH-zarIralakSaNazAstroktapramANAvisaMvAdinyazcataso'zrayaH-caturdigvibhAgopalakSitAH zarIrAvayavAyasya satathA, anye tvAhuH-samA anyUnAdhikAzcatamra'pyazrayo yasyetipUrvavat, amrayazcaparyaGkAsanopaviSTasya jAnunorantaraMAsanasya lalAToparibhAgasya cAntaraMdakSiNaskandhasya jAnunazcAntaraMvAmaskandhasya dakSiNajAnunazcAntaramiti, yAvacchabdAdidamavaseyaM-"vArisahanArAyasaMghayaNe kaNagapulaganighasapamhagore uggatave orAle ghore ghoraguNe ghoratavassI ghorabaMbhaceravAsI ucchUDhasarIre saMkhittaviulateulese caudasapuvI caunANovagae savvakkharasannivAI jAva appANaM bhAvemANe vihri| -taeNaM se bhagavaM goame jAyasaDDhe jAyasaMsae jAyakoUhalle uppannasaTTe 3-saMjAyasaDhe 3 samuppannasaDDhe 3 uThAe uThei 2 ttA jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai 2 tAsamaNaM bhagavaMmahAvIraMtikkhutto AyAhiNaMpayAhiNaMkarei2 ttA vaMdainamasai vaMdittAnamaMsittAnaccAsanne nAidUre sussUsamANe namasamANe abhimuhe vinaeNaM paMjaliuDe pajuvAsamANe evaM vayAsI' atra vyAkhyA-anantaroktavizeSaNohInasaMhanano'pi syAdata Aha-'vajjatti, vajrarSabhanArAcasaMhananaH, tatra nArAcam-ubhayato markaTabandhaH RSabhaH-tadupari veSTanapaTTaH kIlikA-asthitrayasyApi bhedakamasthi evaMrUpaM saMhananaM yasya sa tathA, ayaM ca nindyavarNo'pi syAdata Aha-'kaNaga'ttikanakasya-suvarNasya pulakolavastasyayonikaSaH-kaSapaTTake rekhArUpaH tadvata, tathA pamha'tti avayave samudAyopacArAt padmazabdena padmakesarANyucyante tadvad gaura iti, ayaMca viziSTacaraNarahito'pi syAdataAha-ugram-apradhRSyaM tapaH-anazanAdi yasya satathA, yadanyena cintitumapina zakyate tadvidhena tapasA yukta ityarthaH, tathA dIptaM-jAjvalyamAnadahana iva karmavanagahana dahanasamarthatayA jvalitaM tapo-dharmadhyAnAdi yasya sa tathA, tathA saptaM tapo yena sa tathA -evaM hitena taptaMtapoyena sarvANyazubhAnikarmANi bhasmasAtkRtAnIti, tathA mahat-prazastamAzaMsAdidoSarahitatvAt tapo yasya sa tathA, tathA udAraH-pradhAnaH, athavA 'orAlo' bhISmaH, ugrAdivizeSaNaviziSTatapaHkaraNataH pArzvasthAnAmalpasatvAnAMbhayAnaka ityarthaH, tathAdhoro-nighRNaH, parISahendriyAdiripugaNavinAzanamAzritya nirdaya ityarthaH, anye tuAtmanirapekSaM ghoramAhuH, tathA ghorA-itarairduranucarA guNAH-mUlaguNAdayo yasya sa tathA, tathA ghoraistapobhistapasvI, tathA ghoraMdAruNamalpastvairduranucaratvAt yad brahmacaryaM tatra vastuM zIlaM yasya sa tathA, ucchUDhaM-ujjhitaM saMskAraparityAgAt zarIraM yena sa tathA, saGkSiptA-zarIrAntargatatvena hrasvatAMgatA vipulA-vistIrNA anekayojanapramANakSetrAzritavastudahanasamarthatvAt tejolezyA-viziSTatapojanyalabdhivizeSaprabhavA tejojvAlA yasya sa tathA, caturdaza pUrvANi vidyante yasya sa tathA, tena teSAM racitattvAt, anena tasya zrutakevalitAmAha, sa cAvadhijJAnAdivikalo'pisyAdataAha-'caturjJAnopagataH' matizrutA Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 1/2 vadhimanaH paryAyarUpajJAnacatuSkasamanvita ityarthaH, uktavizeSaNadayakalito'pikazcinasamagrazrutaviSayavyApijJAno bhavati, caturdazapUrvavidAM SaTasthAnapatitatvena zravaNAt, at Aha-sarvecate akSarasannipAtAzca-akSarasaMyogAste jJeyatayA santi yasya sa tthaa| -kimuktaM bhavati ?-yA kAcijagati padAnupUrvI vAkyAnupUrvI vA sambhavati tAH sarvA apijAnAti, athavA zravyANi-zrutisukhakArINiakSarANi sAGgatyena nitarAMvadituMzIlamasyeti sa tathA, evaMguNaviziSTo bhagavAn vinayarAziriva sAkSAditikRtvA ziSyAcAratvAcca zramaNasya bhagavato mahAvIrasya adUrasAmantena viharatIti yogaH, tatra dUraM-viprakRSTaM sAmantaM-saMnikRSTaM tapratiSedhAd adUrasamAntaM tatra, nAtidUre nAtinikaTe ityarthaH, kiMvidhaH san tatra viharatIti? -UrdhvaMjAnunI yasya sa tathA, zuddhapRthivyAsanavarjanAdaupagrahikaniSadyAyAabhAvAcotkaTukAsana ityarthaH, adhaHzirAHnoMrddha tiryagvA vikSiptaSTi, kintu niyatabhUbhAganiyamitaSTirityarthaH, dhyAnaM dharmazuklaMvAtadeva koSThaH-kuzUlodhyAnakoSThastamupAgataH, yathA hi koSThakedhAnyaM nikSiptabhaviprasRtaM bhavati evaMbhagavAnapi dhyAnato'viprakIrNendriyAntaHkaraNavRttirityarthaH, saMyamena-paJcAzravanirodhAdilakSaNena tapasA-anazanAdinAcazabdo'tra samuccayArtho lupto draSTavyaH, saMyamatapasohaNaMcAnayoH pradhAnamokSAGgatvakhyApanArthaM, prAdhAnyaM ca saMyamasya navakarmAnupAdAnahetutvena tapasazcapurANakarmanijarAhetutvena, abhinavakarmAnupAdAnAt purANakarmakSapaNAca sakalakarmakSayalakSaNo mokSa iti / AtmAnaM 'bhAvayan' vAsayan 'viharatIti tiSThatItyarthaH, tato dhyAnakoSThopagatatayA viharaNAdanantaraM, 'se' iti prastutaparAmarzArtha, anena gatArthatve yatpunarbhagavAn gautama ityupAdAnaM tatpunaH punarupAttaM pApApanodakaM bhagavato gautamasya nAmeti sugRhItanAmadheyatvamAha, ityAdi, jAtazraddhAdivizeSaNaH sannuttiSThatItiyogaH, tatra jAtA-pravRttAzraddhA-icchA vakSyamANArthatatvajJAnaM prati yasya sa tathA, tathA jAtaH saMzayo yasya sa tathA, saMzayo nAmAnavadhAritArthaM jJAnaM, sa caivaM-tIrthAntarIyairjambUdvIpavaktavyatA'nyathopadizyate tataH kiM tatvamiti saMzayaH, tathA jAtaM kutUhalaM yasya sa tathA, jAtItsukya ityarthaH, kathamenAM jambUdvIpavaktavyatAM sarvajJo bhagavAn prajJApayiSyatIti, tathAutpannA-prAgabhUtA satI bhUtA zraddhA yasyAsau, athajAtazraddhaityetAvadevAstu kimarthamutpannazraddha ityabhidhIyate ?, pravRttazraddhatvenaivotpanazraddhatvasya labdhatvAt, na hyanutpannA zraddhA pravartate iti, atrocyate, hetutvapradarzanArthaM, hetutvapradarzanaM ca ucitameva, yathAhuH-"pravRttadIpAmapravRttabhAskarAM, prakAzacandrAM bubudhe vibhAvarIm / " iha yadyapi pravRttadIpatvAdevApravRttabhAskaratvamavagataM tathApyapravRttabhAskaratvaM pravRttadIpatvAderhetutayopanyastamiti samyak, tathA 'uppannasaMsaye uppannakouhalle' iti prAgvat, tathA 'saMjAyasaDhe' ityAdipadaSaTkaM prAgvat, navaramiha saMzabdaH prakarSAdivacanoveditavyaH, anyetvAhuH-jAtazraddhatvAdyapekSayotpannazraddhatvAdayaH samAnArthA vivakSitArthasya prakarSapratipAdanAya stutimukhena granthakRtoktAH, na caivaM punaruktadoSaH, ydaah||1|| "vaktA harSabhayAdibhirAkSiptamanAH stuvaMstathA nindn| yatpadamasakRd brUte tatpunaruktaM na doSAya // " iti| utthAnamutthA-UrdhvaM vartanaM tayA uttiSThati-urdo bhavati, Urddhati pAThAntaram, iha / Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-1 21 'uddheI'tyuktekriyArambhamAtramapi pratIyateyathAvaktumuttiSThata ititatastadvyavacchedArthamuktamutthaveti, upAgacchatItyuttarakriyApekSayA utthAnakriyAyAH pUrvakAlatAbhidhAnAyotthAyeti ktvApratyayena nirdizati, yadyapi dvayoH kriyayoH pUrvottaranirdezAbhyAM pUrvakAla AkSepalabhya eva tathApi bhuJjAno vrajati ityAdau dvayoH kriyayoryogapadyadarzanAdAnantaryasUcanArthamitthamupanyAsaH, utthAnakriyAsavyapekSatvAdupagamanakriyAyA iti, tathA prAkRtazailIvazAdavyayatvAdvA 'yene ti yasminnityarthe draSTavyaM, yasminneva digbhAge zramaNo bhagavAn mahAvIro vrtte| 'teNeve'ti tasminneva digbhAge upAgacchati, iha vartamAnakAlanirdezastatkAlApekSayA upAgamanakriyAyA vartamAnatvAt, paramArthatastUpAgatavAniti draSTavyaM, upAgamya ca zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM karmatA''pannaM trikRtvaH-trIn vArAn 'AdakSiNapradakSiNaM karoti' AdakSiNAd-dakSiNahastAdArabhyapradakSiNaH-parito bhrAmyato dakSiNa eva AdakSiNapradakSiNastaM karoti, kRtvA vandate-vAcA stauti namasyatikAyena praNamati, vanditvA namasthitvA ca naivAtyAsannaH- atinikaTo'vagrahaparihArAt, athavA nAtyAsanne sthAne vartamAna iti gamyaM, tathA naivAtidUre-- ativiprakRSTenaucityaparihArAt, athavA nAtidUre sthAne vartata iti gamyaM, 'zuzrUSan' bhagavadvacanAni zrotumicchan abhi-bhagavantaM lakSIkRtya mukhamasyetyabhimukhaH vinayenaprakRSTa:-pradhAno lalATataTaghaTitatvenAJjali-saMyutahastamudrAvizeSaH kRto-vihito yena sa prAJjalikRtaH, Ahi- tAgyAderAkRtigaNatayA kRtazabdasya paranipAtaH, 'paryupAsInaH' sevamAnaH, anena vizeSaNakadambakena ca zravaNavidhidarzitaH, ydaah||1|| "niddAvigahAparivajiehiM guttehiM paMjaliuDehiM / ___ bhattibahumAnapuvvaM uvauttehiMsuNeyavvaM // " 'evaM vakSyamANaprakAreNAvAdIt-jambUdvIpavaktavyatAviSayaM praznamuktavAn, jambUdvIpaprajJaptimAtRkArUpacatuHpraznI hRdayAbhisaMhitAM bhagavatpurato vAgyogena prakaTIcakAretyAzayaH / nanu gautamo'pi caturdazapUrvadhArIsarvAkSarasannipAtI sambhinna zrotAH sakalaprajJApanIyabhAvaparijJAnakuzalaH sUtratazca pravacanasya praNetA sarvajJadezIya eva, uktaM c||1|| "saMkhAIevibhave sAhai jaM vA paro u pucchijjaa| nayaNaM aNAisesI viyANaI esa chumttho|" iti katha tasya saMzayasambhavaH? tadabhAvAca kathaM pRcchatIti?, yadyapi bhagavAn gautamo yathoktaguNaviziSTastathApi tasyAdyApi chadmasthatvAt kadAcidanAbhogo'pi jAyate, yata uktm||1|| "nahi nAmAnAbhogazchadmasthasyeha ksycinnaasti| jJAnAvaraNIyaM hi jJAnAvaraNaprakRti krm||" tato'nAbhogasambhavAdupapadyate bhagavato gautamasyApi saMzayaH, na caitadanAeM yaduktamupAsakadazAsu AnandazramaNopAsakAvadhinirNayaviSaye-"teNaMbhaMte! kiMAnaMdeNaMsamaNovAsAeNaM tassa ThANassa AloiyavvaM jAva paDikkamiyavvaM udAhu mae?, tao NaM goamAi samaNe bhagavaM mahAvIre evaM vayAsI-goamA tumaMcevaNaM tassa ThANassa AloyAhi jAva paDikkamAhi, AnaMdaMca samaNovAsayaMeyamaTuMkhAmehi, taeNaMsamaNebhagavaMgoame samaNassa bhagavao mahAvIrassaaMtie eamaTuMvinaeNaM paDisuNai 2 ttA tassa ThANassaAloeijAva paDikkamai, AnaMdaMca samaNovAsayaM Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 1/2 ama khAmeitti, athavA bhagavAnapagatasaMzayo'pi svakIyabodhasaMvAdArthama- jJalokabodhanArthaM ziSyANAM vA svavacasi pratyayotpAdanArthaM pRcchati, athavA itthameva sUtraracanAkalpa iti na kazcidvirodhaH mU. (3) kahi NaM bhaMte! jaMbuddIve ! kemahAlae NaM bhaMte! jaMbuddIve ? 2 kiMsaMThie NaM bhaMte ! jaMbuddIve 3 kimAyArabhAvapaDoyAre NaM bhaMte ! jaMbuddIve 4 pannatte ?, goyamA ! ayaNNaM jaMbuddIve 2 savvadIvasamuddANaM savvabdhaMtarAe 1 savvakhuDDAe 2 vaTTe tellApUyasaMThANasaMThie vaTTe rahacakkavAlasaMThANasaMThie vaTTe pukkharakaNNiyAsaMThANasaMThie vaTTe paDipunnacaMdasaMThANasaMThie 4 egaM joyaNasayasahassaM AyAmavikkhaMbheNaM tinni joyaNasayasahassAiM solasa sahassAiM donni ya sattAvIse joyaNasae tinni ya kose aTThAvIsaM ca dhanusayaM terasa aMgulAI addhaMgalaM ca kiMcivisesAhiyaM parikkheveNaM pannatte // vR. kimuktavAnityAha- 'kahiM NaM' iti ka-kasmin deze, "bhaMte' tti gurorAmantraNaM, atra ekAro mAgadhabhASAprabhavaH tatazca he bhadanta ! he sukhakalyANasvarUpa ! 'bhaduGa sukhakalyANayo' riti vacanAt prAkRtazailyA vA bhavasya - saMsArasya bhayasya vA bhIterantahetutvAt, bhavAnto bhayAnto vA tasyAmantraNaM he bhavAnta ! bhayAnta ! vA prAgvarNitAnvarthako jambUdvIpo nAma dvIpo varttata iti zeSaH, anena jambUdvIpasya sthAnaM pRSTaM 1 / tathA bhadanta ! kiMpramANo mahAnAlayaH - Azrayo vyApyakSetrarUpo yasya sa tathA, kiyaThapramANa- masya mahatvamityarthaH, etena pramANaM pRSTaM 2 / atha bhadanta ! kiM saMsthAnaM yasya sa tathA, etena saMsthAnaM pRSTaM 3 / tathA bhadanta ! AkArabhAvaHsvarUpavizeSaH kasyAkArabhAvasya pratyavatAro yasya sa kimA - kArabhAvapratyavatAraH, bahulagrahaNAdvaiyadhikaraNye'pi samAsaH, yadvA AkArazca -svarUpaM bhAvAzca - jagatIvarSavarSadharAdyAstadagatapadArthA AkArabhAvAsteSAM pratyavatAraH - avataraNaM AvirbhAva itiyAvat AkArabhAvapratyavatAraH kaH - kI g AkArabhAvapratyavatAro yasmin sa tathA anena jambUdvIpasvarUpaM tadgatapadArthAzca pRSTAH 4 / -iti indrabhUtinA praznacatuSTaye kRte prativacaH zravaNasotsAhatAkaraNArthaM jagataprasiddhagotrAbhidhAnena tamAmantraya nirvacanacatuSTayIM bhagavAnAha - gautametyatra dIrghatvamAmantraNaprabhavaM tena he gautama! 'ayaM' yatra vayaM vasAmaH, anena samayakSetrabahirvarttinAmasaGkhyeyAnAM jambUdvIpAnAM vyavacchedaH, jambUdvIpo nAma dvIpaH / kathambhUta ityAha- 'sarvadvIpAnAM ' dhAtakIkhaNDAdInAM 'sarvasamudrANAM ' lavaNodAdInAM sarvAtmanA - sAmastyena abhyantaraH sakalatiryaglokamadhyavartI sarvAbhyantara eva sarvAbhyantarakaH svArthe kapratyayaH, abhyantaramAtraM dhAtakIkhaNDe'pi puSkaravaradvIpApekSayA'sti ataH sarvazabdopAdA- namiti, anena jambUdvIpasyAvasthAnamuktaM 1 / tathA sarvebhyo'pi - zeSadvIpasamudrebhyaH kSullako laghuH tathAhi--sarve lavaNAdayaH samudrAH dhAtakIkhaNDAdayazca dvIpA jambUdvIpAdArabhya dviguNara viSkambhAyAmaparidhayaH, tataH zeSadvIpasamudrApekSayA'yaM dIrghatvaM prAkRtatvAt, anena sAmAnyataH pramANamabhihitaM, vizeSatastvAyAmAdigataM pramANamagre vakSyati, atra vizeSapramANamavasaraprAptamapi yatroktaM tatsUtrakArANAM vicitrA pravRttiriti, tathA vRttaH, sa ca zuSiravRtto'pi syAd ata Aha-- 'tailApUpasaMsthAnasaMsthitaH ' tailena pako'pUpastailApUpaH, tailena hi pako'pUpaH prAyaH paripUrNavRtto bhavati na ghRtapakva iti tailavizeSaNaM, tasyeva yatsaMsthAnaM tena saMsthitaH, atra tailAditvA - llakArasya dvitvaM, tathA vRtto rathacakravAlasaMsthAnasaMsthitaH, Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-1 23 rathasya-avayave samudAyopacArAtrathAGgasya cakrasya cakravAlaM-maNDalaM tasyeva saMsthAnena saMsthitaH, athavA cakravAlaM-maNDalaM maNDala- tvadharmayogAcca rathacakramapi rathacakravAlaM zeSaM prAgvata, evaM vRttaH 'puSkarakarNikAsaMsthAnasaMsthitaH' puSkarakarNikAHpadmabIjakozaH makalamadhyabhAgaitiyAvat, vRttaH paripaNarmacandrasaMsthAnasaMsthitaHprAgvatpadadvayaMbhAvanIyaM, ekenaivacaritArthakatve'pinAnAdezajavineyAnAMkSayopazamavaicitryAt kasyacit kiJcidbodhakamityumApadanAtvaM, ataeva pratyupamApadaM yojyamAnatvAt vRttapadasya na paunaruktyazaGkA'pi, etena saMsthAnamuktaM 3 / ___atha sAmAnyataH prAguktaMpramANaM vizeSato nirvaktumAha-ekaM yojanazatasahanaM, pramANAkulaniSpannaMyojanalakSamityarthaH 'AyAmaviSkambhena' atracasamAhAradvandvastena klIbeekavadbhAvaH, AyAmaviSkambhAbhyAmityarthaH,atrAha paraH-jambUdvIpasya yojanalakSepramANayuktaMtaccapUrvapazcimayojagatImUlaviSkambhasatkadvAdazadvAdazayojanakSepe caturviMzatyadhikaM bhavati, tathA(ca) yathoktaMmAnaM virudhyata iti, na, jambUdvIpajagatIviSkambhena sahaiva lakSaM pUraNIyaM, lavaNasamudrajagatIviSkambhena lavaNasamudralakSadvayaM, evamanyeSvapi dvIpasamudreSu, anyathA samudramAnAjjagatImAnasya pRthagabhaNane manuSyakSetraparidhiratiriktaH syAt, sahi paJcacatvAriMzalakSapramANakSetrApekSayA'bhidhIyate, ayamevAzayaH zrIabhayadevasUribhiH caturthAGgavRttau paJcapaJcAzattame samavAye prAduSkRto'stIti, tathA trINiyojanazatasahasrANi SoDazasahasrANidve yojanazatesaptaviMze-saptaviMzatyadhike trayaHkrozA aSTAviMzaM-aSTAviMzatyadhikaM dhanuHzataMtrayodazAGguniardhAGgulaJca kiJcidvizeSAdhikamityetAvAn parikSepeNa-paridhinA prjnyptH|atrsptviNshmssttaaviNshmityaadikaaHshbdaaH adhikaMtatasaMkhyamasmin zatasahasra zatizaddazAntAyADa' iti sUtreNa Dapratyaye sptviNshtydhikmssttaaviNshtydhikmityrthH| paridhyAnayanopAyastvayaM cuurnnikaaroktH||1|| "vikkhaMbhavaggadahagaNakaraNI vaTTassa parirao hoi| vikkhaMbhapAyagumio parirao tassa gaNiyapayaM // " atra vyAkhyA-jambUdvIpasya viSkambho-vyAsaH, 100000, tadvargaH kriyate jAtaM 10000000000, saca dazaguNaH kriyate, zUnyAni 11, tadanu vrgmuulmaaniiyte| // 1 // 'viSamAtpadatastyakatvA vargaM sthAnacyutena mUlena / dviguNena bhajeccheSaM labdhaM vinivezayet paGktyAm / / // 2 // tadvargaM saMzodhya dviguNIkurvIta pUrvavallabdham / utsArya tato vibhajeccheSaM dviguNIkRtaMdalayet // -ityanena karaNenAnIte vargamUle jAto'dhastanacchedarAzi 632447, atra saptakarUpo'ntyo'Gko na dviguNIkata iti tadvarjaM zeSaM sarvamapyarthIkriyate, labdhaM yojanAni 316227, chedarAzizca saptake'pi dviguNIkRte jAtaH 632454, upari zeSAMzAH 484471, ete ca yojanasthAnIyA iti krozAnayanArthaM caturbhirguNitAH jAtAH 1937884, chedarAzinA bhAge labdha krozAH 3, zeSaM 40522, dhanurAnayanAya dvisahasraguNaM, jAtaM 81044000,chedarAzinA bhAge labdhAni dhanUMSi 128, zeSaM 89888, SannavatyaGgulamAnatvAddhanuSo'GgulAnayanArthaM SaNNavatiguNaM, jAtaM 8629248, chedena bhAge labdhaM aGgulAni 13, zeSaM407346, atra vyAkhyAto Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 1 / 3 vizeSapratipatti' riti nyAyAt yavAdikamapyAnIyate, tathAhi te hyAMzA 'aSTabhiryavairaGgula' miti aSTabhirguNyante, jAtAH 3258768 chedaH sa eva labdhAH yavAH 5 / - tato'pyaSTaguNane yUkAdayaH syu, tatra yUkA 1, etatsarvamapyarddhAGgulasya kiJcidvizeSAdhikatvakathena sUtrakAreNApi sAmAnyataH saMgRhItamiti bodhyaM, gaNitapadaM tatkaraNaM ca sodAharaNamagre bhAvayiSyata iti / athAkArabhAvapratyavatAraviSayakaM praznaM nirvaktumAha- 24 mU. (4) se NaM egAe vairAmaIe jagaIe savvao samaMtA saMparikkhitte, sA NaM jagaI aTTha joyaNAI uDDa uccatteNaM mUle bArasa joaNAiM vikkhaMbheNaM majjhe aTTha joyaNAI vikkhaMbheNaM uvariM cattAri joaNAiM vikkhaMbheNaM mUle vicchinnA majjhe saMkkhittA uvariM taNuyA gopucchasaMThANasaMThiyA savvavairAmaI acchA saNhA laNhA ghaTTA maTThA nIrayA nimmA nippaMkA nikkaMkaDacchAyA sappabhA samirIyA saujjoyA pAsAdIyA darisaNijA abhiruvA paDirUvA / sANaM jagaI egeNaM mahaMtagavakkhakaDaeNaM savvao samaMtA saMparikkhittA, seNaM kavakkhakaDae addhajoaNaM uDuM uccatteNaM paMca dhanusayAI vikkhaMbheNaM savvarayaNAmae acche jAva paDirUve, tIse NaM jagaIe uppiM bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaI egA paumavaraveiyA pannattA, addhajoyaNaM uDDuM uccatteNaM paMca dhanusayAiM vikkhaMbheNaM jagaIsamiyA parikkheveNaM savvarayaNAmaI acchA jAva paDirUvA tIse NaM paumavaraveiyAe ayameyArUve vaNNAvAse pannatte, taMjahA - vairAmayA nemA evaM jahA jIvAbhigame jAva aTTho jAva dhuvA niyayA sAsayA jAva niccA // vR. 'seNa' miti, so'nantaroditAyAmaviSkambhaparikSepaparimANo jambUdvIpaH, Namiti pUrvavat, 'ekayA' ekasaMkhyayA advitIyayA (vA) 'vajramayyA' vajraratnAtmikayA 'jagatyA' jambUdvIpaprAkArarUpayA dvIpasamudrasImAkAriNyA mahAnagaraprAkArakalpayA sarvato dikSu samantAdvidikSu samparikSiptaHsamyagveSTitaH, prAkRtatvAddIrghatvaM vajrazabdasya, sA jagatI aSTa yojanAnyuddhaccatvena, vastuno hyanekadhoccatvaM UrdhvasthitasyaikaM aparaM tiryakasthitasya anyad guNonnatirUpaM tatretarApohenArdhvasthitasya yaduccatvaM tadUrdhvoccatvamityAgame rUDhamiti, atrAnusvAraH prAkRtatvAt, mUle dvAdaza yojanAni viSkambhena madhye'STau upari catvAri, ata eva mUle viSkambhamadhikRtya vistIrNA madhye saGkSiptA tribhAgonatvAt upari tanukA mUlApekSayA tribhAgamAtravistArabhAvAt, etadevopamayA prakaTayati-gopucchasyeva saMsthAnaM tena saMsthitA, UrdhvakRtagopucchAkAreti bhAvaH / sarvAtmanAsAmastyena vajramayI - vajraratnAtmikA, dIrghatvaM ca prAkRtazailIprabhavaM, 'acchA' AkAzasphaTikavadati-svacchA 'saNhA' zlakSNA zlakSNapudgalaskandhaniSpannA zlakSNapudgalaskdhaniSpannA zlakSNadalaniSpa-nnapaTavat, 'laNDA' masRNA ghuTitapaTavat, 'ghaTThA' ghRSTA iva ghRSTA kharazANayA pASApratibhAvat, tathA mRSTA iva mRSTA sukumArazANayA pASANapratibhAvat, tathA 'nIrajAH' sahajarajorahitA, tathA 'nirmalA' AgantukamalarahitA, tathA 'niSpaGkA' kalaGkavikalA karddamarahitA vA, tathA niSkakaTA - niSkavacA nirAvaraNA chAyA-dIptiryasyAH sA tathA, saprabhA - svarUpataH prabhAvatI athavA svena - AtmanA prabhAti -zobhate prakAzate veti svaprabhA, tathA samarIcikA - sakiraNA vastustomaprakAzakarI ityarthaH tathA prasAdAya - manaHprasattaye hitA tatkAritvAt prAsAdIyA manaHprahlAda- kAriNIti bhAvaH, tathA 'darzanIyA' darzanayogyA yAM pazyatazcakSuSI zramaM na gacchata " Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-1 25 iti, tathA 'abhirUvA abhi-sarveSAM draSTaNAM manaHprAsAdAnukUtayA abhimukhaM rUpaM yasyAH sA, atyantakamanIyA iti bhaavH| ___ataevaprativiziSTam asAdhAraNaMrUpaMyasyAH sApratirUpA, athavApratikSaNaM navaMnavamiva rUpaM yasyAH sA tathA, atha atra sUtre'nukto'pi vAcayitRNAmadhikArthajijJApayiSayA jagatyA iSTasthAne vistAnayanopAyaH pradarzyate, tatra mUle madhye upari ca viSkambhaparimANaM sAkSAdeva sUtre labhyate, apAntarAle upariSTAdadhogamane'mupAyaH-jagatIzikharAdadho yAvaduttIrNaM tasminnekena bhakte sati yallabdhaM taccaturbhiryutamiSTasthAne vistAraH, tathAhi-uparitanAgAyojanamekaM gavyatAdhikamavatIrNaM tato'sya rAzeH ekena bhAgehRtelabdhamekaMyojanaMgavyUtAdhikaM, tacca yojanacatuSkayutaM kriyate, jAtAnipaJca yojanAni gavyUtAdhikAni, etAvAMstatra pradeze viSkambhaH, evaM sarvatra bhAvyaM, samprati mUlAdUrddhagamane vistArAnayanopAyaH-mUlAdUrdhvagamane yAvadUrdhvaM gataM tasyaikena bhAge hRte yallabdhatasminmUlavistArAcchodhiteyaccheSaMsa tatrayojanAdAvatikrAntevistAraH, tadyathA-mUlAdutpatya yojanamekaM gavyUtadvavAdhikaM gatastato yojanasya gavyUtadvayAdhikasyaikena bhAge hate yallabdhaM yojanaM gavyUtadvayAdhikaM, etanmUlasambandhino dvAdazayojanapramANavistArAdapanIyate, sthitAnidazayojanAni gavyUtadvayAdhikAni, etAvatpramANaH sArddhayojanAtikrame vistAraH, evaM sarvatrApi bhAvyaM / evaMRSabhakUTajambUzAlmalIvRkSavanagatakUTAnAmiSTasthAne vistArAnayanArthamidamevakaraNaM bhAvyaM, athAsyAM gavAkSakaTakavarNanAyAha-'sA' anantaroditasvarUpA 'jagatI Na'miti prAgvat jagatI ekena mahAvAkSakaTakena-bRhajjAlakasamUhena sarvataH sarvAsu dikSu samantAt, sAmastyena saMparikSiptA vyAptetyarthaH, sa gavAkSakaTaka UrboccatvenArddhayojanaM dve gavyUte viSkambhena paJca dhanuHzatAni, sarvAtmanA ratnamayaH, tathA acchaH, atra yAvatkaraNAt prAgvyAvarNitaM vizeSaNapadaM grAhyaM, iyaJca gavAkSazreNirlavaNodapArbejagatIbhitibahumadhyabhAgagatA'vagantavyA, riraMsudevavidyAdharavRndaramaNasthAnaM / atha jagatyuparibhAgavarNanAyAha _ 'tasyA' yathoktasvarUpAyA jagatyA 'upari' uparitane tale yo bahumadhyadezalakSaNo bhAgaH, bhAgazca pradezalakSaNo'pi syAt tatra ca padmavaravedikAyA avasthAnAsambhavaH ato dezagrahaNena mahAn bhAga ityarthaH, sa ca caturyojanAtmakajagatyuparitanatalasya madhye paJcadhanuHzatAtmaka iti, sUtre ekArAntatAmAgadhabhASAlakSaNAnuroghAt, 'atra' etasminbahumamadhyadezabhAgeNamitiprAgvata mahatI ekApadmavaravedikA-devabhogabhUmi prajJaptAmayAzeSaizcatIrthakaraiH, sA caUrboccatvenArddhayojanaM paJca dhanuHzatAni viSkambhena jagatyAH samA-samAnA jagatIsamA saiva jagatIsamikA parikSepeNa-parirayeNa, ko'rthaH ?-jambUdvIpasya sarvato valayAkAraeNa vyavasthitAyA jagatyA yAvaduparitanaM talaM caturyojanavistArAtmakaM tasmAllavaNadizi dezonayojanadvaye tyakte arvAk vAvAna jagatIpariravastAvAnasyAapIti, sarvaratnamayI-sAmastyena ratnakhacitA, 'acchA saNhA' ityAdivizeSaNakadambakaM pAThato'rthatazca prAgvat / athAsyA atidezagarbhavarNakasUtramAha tasyAH padmavaravedikAyA aya'miti vakSyamANatayApratyakSaH sacocyamAnInyUnAdhiko'pi syAditi etadrUpaH-etadeva rUpaM-svarUpaM yasya sa tathA 'varNAvAso' varNa-zlAdhA yathAvasthitasvarUpakIrtanaM tasyAvAso-nivAso granthapaddhatirUpo varNakaniveza ityarthaH, athavA varNavyAso Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 1/4 varNakagranthavistaraH prajJaptaH, tadyathetyupadarzane, 'vairAmaye'tyAdi, 'vairAmayA nemA' ityAdika eva' miti anena prakAreNa yathAjIvAbhigame padmavaravedikAvarNakavistara uktaH tathA bodhyaitizeSaH, sa ca kiyatparyanta ityAha-yAvadartha padmavaravedikAzabdasyArthanirvacanaM, tato'pi kiyatparyanta ityAha-'jAva dhuvA niyayA sAsayA 'jAva niccA' iti, saca samagrapATho'yaM ____ 'vairAmayA nemA riTThAmayA paiTTANA veruliyAmayA khaMbhA suvaNNamayA phalagA lohiyakkhamaIo sUIo vairAmaI saMdhI NANAmaNimayA kalevarA nAnAmaNimayA kalevarasaMghADA nAnAmaNimayA rUvA nAnAmaNimayA rUvasaMghADAaMkAmayA pakkhA pakkhabAhAoya joirasAmayA vaMsA vaMsakavelluyAyarayayAmaIopaTTiyAojAyasavamaIoohADaNIovairAmaIouvariM puMchaNIo savvasei rayayAmaechAyaNe, sANaMpaumavaraveiyA egamegeNaM hemajAleNaMegamegeNaMkaNagavakkhajAleNaM egamegeNaM khiMkhiNIjAleNaMegamegeNaMghaNTAjAleNaMegamegeNaMmuttAjAleNaM egamegeNaMmaNijAleNaM egamegeNaMkaNagajAleNaMegamegeNaM rayaNajAleNaM egamegeNaMpaumajAleNaMsavvarayaNAmaeNaMsavvao samaMtA saMparikkhittA, teNaMjAlA tavaNijjalaMvUsagA suvaNNapayaragamaMDiyAnAnAmaNirayaNahAraddhahArauvasobhiyasamudayA IsimaNNamaNNamasaMpattA puvvAvaradAhiNuttarAgaehiM vAehiM maMdAyaM maMdAyaM eijjamANAeijjamANApalaMvamANA palaMvamANApajhaMmANApajhaMjhamANAorAleNaMmaNuNNeNaMmanahareNaM kaNNamaNanivvuikareNaMsaddeNaM te paesesavvao samaMtAApUremANA sirIe aIva 2 uvasobhemANA 2citttthti|tiisennNpumvrveiyaaettth tattha desetahiM tahiM bahave hayasaMghADAgayasaMghADAnarasaMghADA kiMnarasaMghADA kiMpurisasaMghADA mahoragasaMghADA gaMdhavvasaMghADA vasahasaMghADA savvarayaNAmayAjAva paDirUvA, evaM paMtIovi vihIovi mihuNagAivi 8 / tIse maM paumavaraveiyAe tattha tattha dese tahiM 2 bahuIo paumalayAo nAgalayAo asogalayAocaMpagalayAovaNalayAo vAsaMtIlayAoaimuttalayAokuMdalayaosAmalayAo niccaM kusumiyAo nicaM mauliyAo nicaM lavaiyAo niccaM thavaiyAo nicaM gulaiyAo nicaM gucchiAo niccaM jamaliyAo niccaM jualiyAo niccaM viNamiyAo niccaM paNamiyAo niccaM suvibhattapaDimaMjarivaDiMsagadharIoniccaM kusumiyamauliyalavaiyathavaiyagulaiya-gucchiyajamaliajualiyaviNamiyapaNamiyasuvibhattapaDimaMjarIvaDiMsagadharIo savvarayaNAmaIo acchA jAva paDirUvA / tIse NaM paumavaraveiyAe tattha tattha dese tahiM 2 bahave akkhayasotthiyA pa0 savvarayaNAmayA acchA jAva paDirUvA, se keNatyeNaM bhaMte ! evaM vuccai-puumavaraveiyA (2)?, gA0! paumavaraveiyAe tatthatattha desetahiM tahiM veiyAsu veiyAbAhAsuveiyApuDaMtaresukhaMbhesukhaMbhabAhAsu khaMbhasIsesu khaMbhapuDataresu sUIsu sUimuhesu sUIphalaesu suUpuDaMtaresu pakkhesu pakkhabAhAsubahUiM uppalAiMpaumAiMkumuyAiMsubhagAIsogaMdhiyAiMpoMDarIyAiMsayavattAiMsahassavattAIsabbarayaNAmayAI acchAiM jAva paDirUvAiM mahAvAsikkachattasamANAiM pannattAiM samaNAuso!, paumavaraveiyA NaM bhaMte! kiM sAsayA asAsayA?, go0! siasAsayA siaasAsayA, (se keNaTeNaM0?) goamA davvaTThayAe sAsayA vaNNapajjavehiMgaMdhapa0 rasapa0 phAsapa0 asAsayA, se teNaTeNaM evaMbuccai-siya sAsayA siya asaasyaa| paumavaraveiyA NaM bhaMte ! kAlao kevaciraM hoi, goamA ! na kayAI nAsI na kayAiM na Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 1 bhavaina kayAiM na bhavissai bhuviM ca bhavaI ya bhavissai ya dhuvA niyayA sAsayA akkhayA avvayA avaTThi niccA" iti, atra vyAkhyA - anantaroktAyAH padmavaravedikAyAH vajramayA-vajraratnamayA nemAH, nemA nAma bhUmibhAgAdUrdhva niSkrAmantaH pradezAH, vajrazabdasya dIrghatvaM prAkRtatatvAt, evamanyatrApi draSTavyaM, tathA riSTharatnamayAni pratiSThAnAnA - mUlapAdAH, tathA vaiDUryaratnamayAH stambhAH, suvarNarUpyamayAni phalakAni padmavaravedikAGgabhUtAni, lohitAkSaratnamayyaH sUcayaH - phalakadvayasthirasambandhakAripAdukAsthAnIyAH, vajramayA- sandhimelAH phalakAnAM / kimuktaM bhavati ? - vajjaratnApUritAH phalakAnAM sandhayaH, nAnAmaNimayAni kalevarANi - manuSyazarIrANi, tathA nAnAmaNimayAH kalevarasaGghATAH - manuSyazarIrayugmAni saGghATazabdo yugmavAcI yathA sAdhusaGghATa iti, nAnAmaNimayAni rUpANi- hastyAdInAM rUpakANi, rUpasaGghATA api tathaiva, tAni ca kAnicicchobhArthaM kAnicidvinodArthaM kAnicicca gdoSanivAraNArthaM yathA rAjadvArAdiSu hastyAdirUpANi kampamAnalambakUrcakavRddharUNi ca kriyante, tathA'tra phalakeSu ratnamayAni santItyarthaH, aGko-ratnavizeSastanmayAH pakSAH - tadekadezAH pakSabAhavo'pi tadekadezabhUtA evAGkamayyaH, jyotIrasaM nAma ralaM tanmayA vaMzAH-mahAntaH, pRSThavaMzA madhyavalakA ityarthaH, mahatAM pRSThavaMzAnAmubhayatastiryak sthApyamAnA vaMzAH kavelukAni pratItAni, atra dvitIyavaMzazabdA- dvibhaktilopaH prAkRtatvAt / akramaprAptanAmapi kavelukAnAM pRSThavaMzairvazaizca saha yadekatra vizeSaNe yojanaM tatra jyotIrasaratnamayatvaM heturiti, rajatamayyaH paTTikAH - vaMzAnAmapuri kambAsthAnIyAH, jAtarUpaM- suvarNavizeSastanmayyaH avaghATinyaH - AcchAdanahetukamboparisthApya mAnamahApramANakiliJcasthAnIyAH, vajramayyaH avaghATinInAmupari puJchanyo - niviDatarAcchAdanahetuzlakSNataratRNavizeSasthAnIyAH, sarvazvetaM rajatamayaM puJchanInAmupari kavelukAnAmagha AcchAdanaM, sA padmavaravedikA ekaikena kiGkiNIjAlena kiGkiNyaH- kSudraghaNTikAH ekaikena ghaNTAjAlenakiGkiNyapekSayA kiJcinmahatyo ghaNTAH ekaikena muktAjAlena - muktAphalamayena dAmasamUhena ekaikena maNijAlena maNimayena drAmasamUhena ekaikena 'kanakajAlena' kanakaM - pItarUpaH suvarNavizeSastanmayena dAmasamUhena ekaikena ratnajAlena - ratnamayadAmasamUhena, atra sthalajAtA maNayo jalajAtAni ratnAnIti ratnamaNyorbhedaH, ekaikena sarvaratnamayapadmAtmakena dAmasamUhena, sarvataH samantAditi prAgvat, saMparikSiptA, etAni ca dAmarUpANi hemajAlAdIni jAlAni lambamAnAni vedita0, tathAca Aha'te NaM jAlA' iti, atra puMstvanirddezaH prAkRtatvAttena tAni jAlAni tapanIyam-AraktaM suvarNaM tanmayo lambUsago - dAmnAmagrimabhAge maNDanavizeSo yeSAM tAnI tathA, pArzvataH sAmastyena suvarNasya pratarakeNa-patrepA maNDitAni, antarA antarA lambamAnahemapatrakAlaGkRtAni, tathA nAnArUpANAM - jAtibhedenAnekaprakArANAM maNInAM ratnAnAM ca ye vicitravarNA hArA - aSTAdazasarikA arddhahArA-navasarikAstairupazobhitaH samudAyo yeSAM tAni tathA, ISat - manAk anoya'nyaMparasparasamprAptAni - asaMlagnAni pUrvAparadakSiNottarAgataivataiirmandAyaM mandAyamiti mandaM mandaM ejyamAnAni -kampyamAnAni "mRzAbhIkSNayAvicchede dvi prAktamabAde" rityavicchede dvirvacanaM yathA pacati pacatItyatra, evamattaratrApi, ISatkampanavazAt prakarSata itastato manAk calanena lambamAnAni 2, tataH parasaMparaM samparkavazataH ''pajhaMjhamANA pajhaMjhamANA' iti zabdAyamAnAni 2, udAreNa - sphAreNa 27 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram - 1/4 28 zabdeneti yogaH, sa ca sphArazabdo manaH pratikUlo'pi bhavati tata Aha 'manojJena' mano'nukUlena, tacca mano'nukUlatvaM lezato'pi syAdata Aha- 'manohareNa' manAMsi zrotRRNAM harati - AtmavazaM nayatIti manoharo, lihAderAkRtigaNatvAdyayapratyayaH tena, tadapi manoharatvaM kuta ityAha- 'nimittakAraNahetuSu sarvAsA vibhaktInAM prAyo darzana' miti vacanAt tRtIyA, tato'yamarthaH - pratizrotR karNayormanasazca nirvRtikaraH- sukhotpAdakastato manoharastena itthaMbhUtena zabdena tAn pratyAsannAn pradezAn sarvataH samantAt ApUrayanti 2 zatRpratyayAntasya zAvidaM rUpam ata eva 'zriyA' zobhayA atIva 2 upazobhamAnAni 2 tiSThanti / punarasyAM yadasti tadupadarzayati- 'tasyAH' padmavaravedikAyAH 'tatra 2 deze tahiM 2 iti tasyaiva dezasya tatra 2 ekadeze, etAvatA kimuktaM bhavati ? yatra deze ekastatrAnye'pi vidyanta iti, bahavo hayasaGghATA api vAcyAH, ete ca sarve sarvAtmanA ratnamayAH acchA yAvat pratirUpa ityAdi sarvaM prAgvat, ete ca sarve'pi hayasaGghATAdayaH puSpAvakIrNakA uktAH, sampratyeSAmeva hayAdInAM paGktyadipratipAdanArthamAha- 'eva' miti, yathA'mISAM hayAdInAmaSTAnAM saGghATA uktAstathA paGktyo'pi vIthyo 'pi mithunakAni ca vAcyAni tAni caivam- 'tIse NaM paumavaraveiyAe tattha tattha dese tahiM 2 bahUAo hayapaMtIo gayapaMtIo' ityAdi, navaramekasyAM dizi yA zreNi sA paGktirabhidhIyate, ubhayorapi pArzvayorekaikazreNibhAvena yat zreNidvayaM sA vIthI, ete ca vIthIpaG-i ktasaGghATAhayAdInAM puruSANAmuktAH, sAmpratameteSAmeva hayAdInAM strIpuruSa-yugmapratipAdanArthaM 'mihuNAI' ityuktaM, uktenaiva prakAreNa hayAdInAM mithunakAni - strIpuruSayugma rUpANi vAcyAni, yathA tasyaiva dezasya tatra tatra ekadeze atrApi 'tattha tattha dese tahiM tahiM' iti vadatA yatraikA latA tatrAnyA api bahvayo latAH santIti pratipAditaM draSTavyaM, bahvayaH padmalatAH - padminyaH nAgalatAH - nAgA drumavizeSAsta eva latAstiryakazAkhAprasarAbhAvAt nAgalatAH, evamazokalatAH campakalatAH 'vaNalatA' vaNA-taruvizeSA vAsantikAlatAH atimuktalatAH kundalatAH zyAmalatAH / , kathaMbhUtA etA ityAha-'nityaM' sarvakAlaM SaTsvapi RtuSvityarthaH 'kusumitAH' kusumAni saJjAtAnyAsviti kusumitAH, tArakAdidarzanAditapratyayaH, evaM nityaM mukulitAH mukulAni nAmakuDmalAni kalikA ityarthaH, tathA nityaM lavakitAH lava eva lavakaH svArthe kaH pratyayaH sa saJjAta Asviti lavakitAH, saJjAtapallavalavA ityarthaH, tathA nityaM gucchitAH - saJjAtagucchAH, gucchazca patrasamUhaH, yadyapi ca puSpastabakayorabhedo nAmakoze'dhItastathA'pyatra puSpapatrakRto vizeSo jJeyaH nityaM yamalitAH, yamalaM nAma samAnajAtIyayorlatayoryugmaM tatsaJjAtamAsviti yamalitAH, nityaM yugalitAH, yugalaM- sajAtIyavijAtIyayorlatayordvandvaM, tathA nityaM vinamitA nityaM phalapuSpAdibhAreNa vizeSeNa namitA- nIcairbhAvaM prApitAH, tathA nityaM praNamitAH tenaiva namayitumArabdhAH, prazabdasyAdikarmArthatvAt, anyathA pUrvavizeSaNAdabhedaH syAt, nityaM suvibhaktetyAdi, suvibhaktaHsuvicchittikaH prativiziSTo maJjarIrUpo yo'vataMsakastaddharAH - taddhAriNyaH / aupapAtikAdau tu 'suvibhattapaDimaMjarIvaDiMsagadharAo' iti pAThastatra suvibhaktA - ativiviktA suniSpannatayA piNDayo - lumbyo maJjaryazca pratItAH, zeSaM tathaiva, eSaH sarvo'pi kusumitatvAdiko dharma ekAkasyAH 2 latAyA uktaH, sAmprataM kAsAJcillatAnAM sakala- kusumitatvAdidharmapratipAdanArthamAha- nityaM Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-1 kusumita- mukulitalavakitastabakita gulmitagucchitayamalitayugalavitavinamitapraNamitasuvibhaktapratimAryavataMsakadharya iti, arthastu prAgvat, etAzca sarvA api latAH kiMrUpA ityAhasarvAtmanA ralamayyaH, 'acchA saNhA ityAdivizeSaNAni praagvt| __atra tIse NamityAdi akkhayasotthiyAsUtraM zyate, paraM vRttikAreNa na vyAkhyAtamiti na vyAkhyAyate / adhunA padmavaravedikAzabdapravRttinimittaM jijJAsuH pRcchati-sezabdo'thazabdArtha atha 'kenArthena' kena kAraNena bhadanta ! evamucyate-padmavaravedikA padmavaravediketi, kimuktaM bhavati?-padmavaravediketyevaMrUpasya zabdasya tatrapravRttau kiM nimittamiti evamukte bhagavAnAhagautama! padmavaravedikAyAMtatratatradeze tasyaiva dezasyatatratatraekadeze vedikAsu-upavezanayogyamattavAraNarUpAsu vedikAbAhAsu-vedikApArveSu veiyApuDaMtaresu iti-dve vedike vedikApuTaM teSAmantarANi teSu, stambheSusAmAnyataH, stambhabAhAsu-stambhapArzveSu, stambhIzIrSeSu(stambhAgrabhAgeSu stambhapuTAntareSu)-dvau stambhau stambhapuTateSAmantarANiteSu, sUcISuphalakasambandhavighaTanAbhAvahetupadukAsthAnIyAsu tAsAmupari iti tAtparyArthaH, sUcImukheSu-yatra pradeze sUcI phalakaM bhitvA madhye pravizati tatpratyAsanno dezaH sUcImukhaM teSu, tathA sUcIphalakeSu-sUcIbhi sambandhitA ye phalakapradezAste'pyupacArAtsUcIphalakAniteSusUcInAmadhauparica vartamAneSu, tathA sUcIpuTAntareSu dvesUcyausUcIpuTaMteSAmantareSu, pakSAH pakSabAhAvedikaikadezavizeSAH teSubahUni utpalAni-gaIbhakAni ISannIlAni vA padmAni-sUryavikAsIni ISatzvetAni vA, nalinAni- ISadraktAni kumudAnicandravikAsInisubhagAni-padmavizeSAH, saugandhikAni-kalhArANi puNDarIkANi-zvetapadmAni tAnyevamahAnti mahApuNDarIkANizatapatrANi-dalazatakalitAnisahasrapatrANi-sahasradalakalitAni etau ca padmavizeSau patrasaGkhyAvizeSAt pRthagupAttau, sarvaratnamayAni caitAni, acchA ityAdivizeSaNAniprAgvat, mahAnti-mahApramANAni vArSikANi-varSAkAle pAnIyarakSaNAta'yAni kRtAni tAni vArSikANi tAni ca tAni chatrANi ca 2 tatsamAnAni prajJaptAni, he zramaNa!-tapaH pravRtta ! he AyuSman !-prazastajIvita! -'se eeNaTeNa mityAdi, tadetenArthena-anvarthena gautama ! evamucyate-padmavaravedikA 2 teSu 2 yathoktarUpeSu yathoktarUpANi padmAni padmavaravedikAzabdasya pravRttinimittamiti bhAvaH, vyutpattizcaivaM-padmavarA-padmapradhAnA vedikA padmavaravediketi, athAparaJca pravRttinimittaM, kintadityAha-padmavaravedikAyAH zAzvataMnAmadheyaMprajJaptamiti, ayamabhiprAyaH-prastutapudgalapracayavizeSe padmavaravediketizabdasyaniruktinirapekSA'nAdikAlInA rUDhi pravRttinimittamiti / 'pauvaraveiyA NaM bhaMtetti padmavaravedikA zAzvatI utAzAzvatI ?, "pratyaye GIna vA" ityanena prAkRtasUtreNa GIpratyayasya vaikalpikatvena AbantatayA sUtre nirdezaH, kiM nityA uta anityetibhAvaH, bhagavAnAha-gautama! syAcchAzvatI syAdazAzvatI, kathaJci nityAkathaJcidanityetyarthaH, syAcchabdo nipAtaH kathaJcidityetadarthavAcI, etadeva savizeSaM jijJAsuH pRcchati "se keNaTeNa mityAdi, sezabdo'thazabdArthasaca prazne, kenArthena-kena kAraNena bhadanta! evamucyate-yathA syAcchAzvatI syAdazAzvatIti, bhagavAnAha-gautama ! dravyArthatayA zAzvatI, tatradravyaM sarvatrAnvayisAmAnyamucyatedravati-gacchatitAn tAn paryAyAvizeSAnitivAdravyamiti Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 1/4 vyutpatteH, dravyamevArtha - tAtvikaH padArtha pratijJAyAM yasya na tu paryAyAH sa dravyArthaH- dravyamAtrAstitvapratipAdako nayavizeSaH tadbhAvo dravyArthatA tayA - dravyamAtrAstitvapratipAdakanayAbhiprAyeNetiyAvat zAzvatI, dravyArthikanayamataparyAlocanAyAmuktarUpasya padmavaravedikAyA AkArasya sadAbhAvAd, tathA varNaparyAyaiH - kRSNAdibhiH kandhaparyAyaiH- surabhyAdabhi rasaparyAyaiHtiktAdibhiH sparzaparyAyaiH kaThinatvAdibhi azAzvatI - anityA, teSAM varNAdInAM pratikSaNaM kiyatakAlAnantaraM vA'nyathA anyathA bhavanAt, atAdavasthasya cAnityatvAt, na caivamapi bhinnAdhikaraNe nityatvAnityatve, dravyaparyAyayorbhedAbhedopagamAt, anyathobhayorapyasatvApatteH, tathAhi - zakyate vaktu paraparikalpitaM dravyamasat, paryAyavyatiriktatvAt, bAlatvAdiparyAyazUnyavandhyAsutavat, tathA paraparikalpitAH paryAyA asanto, dravyavyatiriktatvAt, vandhyAsutagatabAlatvAdiparyAyavat, uktaM ca || 9 || "dravyaM paryAyaviyutaM, paryAyA dravyavarjitAH / kva kadA kena kiMrUpA, dRSTA mAnena kena vA / / " iti kRtaM prasaGgena, 'se eeNaTTeNa 'mityAdyupasaMhAravAkyaM sugamaM, iha dravyAstikanayavAdI svamatapratiSThApanArthamevamAha - " nAsato vidyate bhAvo, nAbhova vidyate sataH" iti vacanAt, yau tu zyete prativastu utpAdavinAzau tadAvirbhAva- tirobhAvamAtraM, yathA sarpasya utphaNatvaviphaNatve, tasmAt sarvaM vastu nityamiti, evaM ca tanmatacintAyAM saMzayaH - kiM ghaTAdivat dravyArthatayA zAzvatI uta sakalakAlamevaMrUpeti ? tataH saMzayApanodArtha0 bhagavantaM bhUyaH pRcchati 'paumavaraveiyANa'mityAdi, padmavaravedikA Namiti pUrvavat bhadanta ! - paramakalyANayogin kiyacciraM - kiyantaM kAlaM yAvadbhavati, evaMrUpA kiyantaM kAlamavatiSThate iti, bhagavAnAha - gautama na kadAcinnAsIt, sarvadaivAsIditibhAvaH, anAditvAt, tathA na kadAcinna bhavati, sarvadaiva varttamAnakAlacintAyAM bhavatIti, bhAvaH, sarvadaiva bhAvAt, tathA na kadAcinna bhaviSyati, kintu bhaviSyaccintAyAM sarvadaiva bhaviSyatIti pratipattavyaM, aparyavasitatvAt, tadevaM kAlatrayacintAyAM nAstitvapratiSedhaM (vidhAya) sampratyastitvaM pratipAdayati- 'bhuviM ca' ityAdi, abhUcca bhavati ca bhaviSyati ceti, evaM trikAlAvasthAyitvAt dhruvA mervAdivat dhruvatvAdeva sadaiva svasvarUpeti niyatA, niyatatvAdeva ca zAzvatI - zazvadbhavanasvabhAvA zAzvatvAdeva ca satatagaGgAsindhupravAhapravRttAvapi pauNDarIka (padma) hRda ivAnekapudgalavighaTane'pi tAvanamAtrApudgalocaTanasambhavAt akSayA- na vidyate kSayo - yathoktasvarUpAkAraparibhraMzo yasyAH sA akSayatvAdevAvyayA- avyayazabdavAcyA, mAnagapi svarUpacalanasya jAtucidapyasambhavAt, avyayatvAdeva svapramANe'vasthitA mAnuSottaraparvatAdbahi samudravat, evaM svasvapramANe sadAvavasthAnena cintyamAnA nityA dharmAstikAyAdivat / atha jagatyA upari padmavaravedikAyAH parato yadasti tadAvedayati mU. (5) tIse NaM jagaIe uppiM bAhiM paumavaraveiyAe ettha NaM mahaM ege vanasaMDe pannatte, desUNAI do joaNAI vikkhaMbheNaM jagaIsamae parikkheveNaM vanasaMDavaNNao neyavvo / bR. 'tIse Na' miti prAgvat, jagatyA upari padmavaravedikAyAH bahiH parato yaH pradezastatra, etasmin Namiti pUrvavat, mahAneko vanakhaNDaH prajJaptaH, anekajAtIyAnAmuttamAnAM mahIruhANAM Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-1 31 samUhovanakhaNDaH, yaduktam-"egajAiehiM rukkhehiM vaNaM, anegajAihiM uttamehiM rukkhehiM vanasaMDe''iti, sa ca vanakhaNDo dezone kiJcidUne dve yojane viSkambhato-vistArataH, dezazcAtra sArddhadhanuH zatadvayarUpo'vagantyaH, tathAhi-caturyojanavistRtaziraskAyA jagatyA bahumadhyabhAge paJcadhanuH zatavyAsA padmavaravedikA, tasyAzca bahirbhAgeeko vanakhaNDo'parazcAntarbhAge, ato jagatImastakavistArovedikAsavistAradhanuHzatapaJcakono'rdhIkriyate, tato yathoktaM mAnaM labhyata iti, tathA jagatIsama eva jagatIsamakaH-jagatItulyaH parikSepeNa-parirayeNa, vanakhaNDavarNakaH sarvo'pyatra prathamopAGgagato netavyaH-smRtipathaM prApaNIyaH / sacAyaM "kiNhe kiNhobhAse nIle nIlobhAse harie hariobhAse sIe sIobhAse niddhe niddhobhAse tivvetivvobhAse kiNhe kiNhacchAenIle nIlacchAe hariehariyacchAesIesIacchAe niddhe niddhacchAe tivve tivvacchAe ghaNakaDiyacchAe ramme mahAmehaNikuraMbabhUe, te NaM pAyavA mUlamaMto kaMdamaMtokhaMdhamaMtotayAmaMto sAlamaMtopavAlamaMto pattamaMto pupphamaMtophalamaMtobIamaMto aNupuvvisujAyaruilavaTTabhAvapariNayA egakhaMdhI anegasAhappasAhaviDimA aneganaravAmasuppasAriyAgejjhaghaNaviulavaTTakhaMdhAacchiddapattAaviralapattAavAINapattAaNaIIpattA nidbhUyajaraDhapaMDurapattA navahariabhisaMtapattabhAraMdhayAragaMbhIradarisaNijjA uvaviNiggayanavataruNapattapallavakomalujalacalaMtakisalayasukumAlapavAlasobhiyavaraMkuraggasiharA niccaM kusumiyAjAva niccaM paNamiyA niccaM kusumiamaulialavaiathavaiagulaiagocchiajamaliajualiaviNamiyapaNamiyasuvibhattapaDimaMjarivaDiMsayadharA suabarahiNamayaNasalAgakoilakoragabhiMgAraga koMDalakajIvaMjIvagaNaMdImuhakavilapiMgalakkhagakAraMDavacakkavAyakalahaMsasArasaaNe gauNagaNaviraiasadunnaiamahurasaraNAiA surammA saMpiMDiadariyabhamaramahuaripahakarapariliMtamattachappayakusumAsavalolamahuragumagumeMtaguMjatadesabhAgA amitarapuSphaphalA bAhirapattachannA pupphehiM phalehi ya ucchannapalicchannA nIroayA akaMTayA sAuphalA nAnAvi-hagucchagummamaMDavagasohiyA vicittasuhakeubhUyA vAvipukkhariNIdIhiyAsunivesiyarammajAlagharagA piMDimanIhArimasugaMdhisuhasurabhimanaharaMca mahayA gaMdhaddhaNiM muaMtAsuhaseukeubahulA anegarahajANajuggasibiasaMdamANiApavimoaNA pAsAdIyA jAva paDirUvA"iti atra vyAkhyA-ihaprAyomadhyamevayasi vartamAnAnipatrANi kRSNAni bhavanti, tatastadyogAdvanakhaNDo'pi kRSNaH, na copacAramAtrataH kRSNa iti vyapadizyate, kintu tathApratibhAsanAt, tathA cAha-kRSNAvabhAsaH,yAvatibhAge kRSNAni patrANi santitAvati bhAgesavanakhaNDo'tIva kRSNo'vabhAsate-pratibhAti draSTajanalocanapathaiti kRSNo'vabhAso yasyasa kRSNAvabhAsaH, tathA pradezAntare nIlapatrayogAdvanakhaNDo'pi nIlaH, evaM nIlAvabhAsaH, tathA pradezAntare harito haritAvabhAsazca, tatra nIlo mayUrakaNThavat harittu zukapicchavat haritAlAbha iti vRddhAH, tathA prAyo dinakarakarANAmapravezAvRkSANAM patrANi zItAni bhavanti tadyogAtvanakhaNDo'pizItaH, nacAsAvupacAramAtrata ityata Aha-zItAvabhAsa iti, adhovartivyantaradevadevInAM tadyogazItavAtasparzataH zIto vanakhaNDo'vabhAsate, tathA ete kRSNanIlaharitavarNA yathAsvaM svasmin 2 svarUpe'tyarthamutkaTAH snigdhA bhaNyante tIvrAzca tatastadyogAdvanakhaNDo'pi snigdhastIvrazcoktaH, Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 1/5 na caitadupacAramAtraM kintu pratibhAso'pi / tata uktaM snigdhAvabhAsastIvrAvabhAsa iti, iha cAvabhAso bhrAnto'pi syAdyathA marumarIcikAsu jalAvabhAsastato nAvabhAsamAtropadarzanena yathAvasthitaM vastusvarUpamupavarNitaM bhavati kintu tathAsvarUpapratipAdanena tataH kRSNatvAdInAM tathAsvarUpapratipAdanArthamanuvAdapurassaraM vizeSaNAntaramAha- kRSNo vanakhaNDaH, kuta ityAha- kRSNacchAyaH, 'nimittakAraNahetuSu sarvAsAM vibhaktInAM prAyo darzana' miti vacanAt hetau prathamA, tato'yamarthayasmAt kRSNA chAyA - AkAraH sarvAvisaMvAditayA tasyAsti tasmAt kRSNaH, etaduktaM bhavati sarvAvisaMvAditayA tatra kRSNa AkAra upalabhyate, na ca bhrAntAvabhAsasampAditasattAkaH sarvAvisaMvAdI bhavati, tatastatvavRtyA sa kRSNo na bhrAntAvabhAsamAtravyavasthApita iti, evaM nIlo nIlacchA ityAdyapi bhAvanIyaM, navaraM zItaH zItacchAya ityatra chAyAzabda AtapapratipakSavastuvAcI draSTavyaH, 'ghaNa' tti iha zarIrasya madhyabhAge kaTistato'nyasyApi madhyabhAgaH kaTiriva kaTirityucyate, kaTistaTamiva kaTitaTaM ghanA - anyo'nya zAkhA prazAkhAnupravezato nibiDA kaTitaTe - madhyabhAge chAyA yasya (sa) ghanakaTitaTacchAyaH, madhyabhAge nibiDataracchAya ityarthaH, vAcanAntare 'ghaNakaDiakaDacchAe' ti pAThe tu kaTaH saJjAto'syeti kaTitaH kaTAntareNoparyAvRta ityarthaH kaTitazcAsau kaTazca kaTitakaTaH, ghanA nibiDA kaTitakaTasyevAdhobhUmau chAyA yasya sa ghanakaTitakaTacchAyaH, ata eka ramyo- ramaNIyaH, tathA mahAn - jalabhArAvanataH prAvRTakAlabhAvI yo meghanikurambomeghasamUhastaM bhUto guNaiH prApto mahAmeghavRndopama ityarthaH / 'te NaM pAyava'tti yatsambandhI vanakhaNDaste pAdapAH 'mUlamanta' ityAdIni daza padAni, tatra mUlAni prabhUtAni dUrAvagADhAni ca santyeSAmiti mUlavantaH, yAni kandasyAdhaH tAni mUlAni teSAmuparivarttinaH kandAH skandhaH - sthuDaM yato mUlazAkhA prabhavanti tvak- challI zAlA- zAkhA pravAla:- pallavAGkuraH, patrapuSpaphalabIjAni prasiddhAni, sarvatrAtizAyane kvacid bhUmni vA matup pratyayaH, 'Anupuvvi'tti AnupUrvyA-mUlAdiparipATyA suSThu jAtA AnupUrvIsujAtAH rucirAHsnigdhatayA dIpyamAnacchavimantaH tathA vRttabhAvena pariNatA vRttabhAvapariNatAH, kimuktaM bhavati ? -evaM nAma sarvAsu dikSu vidikSu ca zAkhAdibhi prasRtA yathA varttulAkRtayo jAtA iti, tataH padatrayasya karmmadhArayaH, tathA te pAdapAH pratyekamekaskandhAH, prAkRte cAsya stratvamiti egakkhaMdhI iti sUtrapAThaH, anekAbhi zAkhAbhi prazAkhAbhizca madhyabhAge viTapo- vistAro yeSAM te tathA, tathA tiryagbAhudvayaprasAraNapramANo vyAmaH anekaiH naravyAmaiH - puruSavyAmaiH suprasAritairagrAhyaH - ameyo ghano - nibiDo vipulo - vistIrNa skandho yeSAM te tathA acchidrANi patrANi yeSAM te'cchidrapatrAH, kimuktaM bhavati ? -na teSAM patreSu vAtadoSataH kAladoSato vA gaDDarikAdirItirupajAyate yena teSu chidrANyabhaviSyannityacchidrapatrAH, athavA evaM nAmAnyo'nyaM zAkhAprazAkhAnupravezAt patrANi patrANAmupari jAtAni yena manAgapyantarAlarUpaM chidraM nopalakSyata iti, acchidraprAH kuta ityAha- 'aviralapattA' ithi, atra hetau prathamA, tato'yamarthaH-yato'viralapatrA ataH acchidrapatrAH, aviralapatrA api kuta ityAha-- ' avAINa' tti vAtI - nAni - vAtopahatAni vAtena pAtitAnItyarthaH, na vAtInAni avAtInAni patrANi yeSAM te tathA, kimuktaM bhavati ? na tatra prabalo vAtaH kharaparuSo vAti yena patrANi truTitvA bhUmau patanti, Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-1 33 tato'vAtInapatratvAdaviralapatrA iti, acchidrapatrA ityatra prathamavyAkhyApakSe hetumAha 'aNIipattA'iti na vidyate Iti-gaDDarikAdirUpA yeSu tAnyanItini anItIni patarANi yeSAMte tathA, ayamAzayaH-yAni vRkSasthAni uktasvarUpANipatrANi tAnivAtena nirdUya 2 bhUmau pAtyante tato'pi ca prAyo nirdUya ni yAnyatrApasAryanta iti, tathA navena-sadyaskena haritenazukapicchAbhena 'bhisantatti bhAsamAnena snigdhatvacA dIpyamAne patrabhAreNa-dalasaJcayena yo jAto'ndhakArastena gambhIrA-alabdhamadhyabhAgAH santo darzanIyAH navaharitabhAsamAnapatrabhArAndhakAradagambhIradarzanIyAH, tathA upavinirgataiH-nirantaravinirgatairnavataruNapatrapallavaistathA komalaiH-manejairujjvalaiH zuddhaizcaladbhiH-ISatkampamAnaiH kizalayaiH-avasthAvizeSopetaiH pallavavizeSaistathA sukumAraiH pravAlaiH-pallavADaraiH zobhitAni varAGkurANi-varAGkuropetAni agrazikharANi yeSAM te tathA, iha cAGgurapravAlayoH kAlakRtAvasthAvizeSAdvizeSo bhAvanIya iti 'niccaM kusumiyA ityAdikaM 'vaDeMsayadharA'ityantaM sUtraM pUrvavad vyAkhyeyaM, tathA zukabarhiNamadanazalAkAkokilakorakabhRGgArakakoNDalakajIvaMjIvaka nandImukhakapilapiGgalAkSakakAraNDavacakravAkakalahaMsasAra sAyAnAmanekeSAM zakunigaNAnAM-pakSikulAnAM mithunaiHstrIpuMsayugmairviracitaM zabdonnatikaM ca-unnatazabdakaM madhurasvaraM ca nAditaM-lapitaM yeSu te tathA, ata eva suramyA-atimanojJAH, atra zukAH-kIrAH barhiNA-mayUrAH madanazalAkAH-sArikAH kokilacakravAkakalahaMsasArasAH pratItAH, zeSAstujIvavizeSAH lokato'vaseyAH, saMpiMDitAekatra piNDIbhUtA (ptA-madonmattatayA dapAdhmAtA bhramaramadhukarINAM pahakarAH-saMghAtAH yatra te tathA, tathAparilIyamAnA-anyata AgatyAgatyAzrayanto mattAH SaTpadAH kusamAsavalolA:kiMjalkapAnalampaTA madhuraM gumagumAyamAnA guJjantazca-zabdavizeSaM vidadhAnA dezabhAgeSu yeSAM te tathA, gamakatvAdevamapi samAsaH, tato bhUyaH pUrvapadena saha vizeSaNasamAsaH, tathA abhyantarANiantarvartIni puSpaphalAni yeSAM te tathA tathA bahi patraiH chnnaa-vyaaptaaH| __tathA patraizca puSpaizca channaparicchannA-ekArthikazabdadvayopAdAnAt atyantamAcchAditAH, tathA nIrogakA rogavarjitA vRkSacikitsAzAstraSu yeSAM pratikriyA taiH rogaiH svata eva virahitA ityarthaH, tathA'kaNTakAH na teSu madhye badaryAdayaH santItibhAvaH, tathA svAdUni phalAni yeSAM te svAduphalAH, snigdhaphalA ityapi kaci, nAnAvidhairgucchai:-vuntAkIprabhRtigulmaiH-navamAlikAdibhirmaNDapakaiH-drAkSAmaNDapakaiH zobhitAH uktarUpairgucchAdibhistaM saMzritA ityarthaH, tathA vicitrAn zubhAnketUn-dhvajAnprAptAH vicittasuhakeubahulA' itipAThAntaraM, tatra vicitraiHzubhaiH-maGgalabhUtaiH ketubhidhvajairbahulA-vyAptAH, tathAvApyazcaturasrakA-rAstA eva vRttAH-puSkariNyaH dIrdhikA-RjusAriNyaH, tAsu suSTu nivezitAni ramyANijAlagRha- kANi yatra te tathA, ayamarthaH-yatra te vRkSA Asan tatra vApyAdiSu gavAkSavanti gRhANi vyantaramithunAnAM jalakelikRte bahUni sntiiti| piMDimani rimA-pudgalasamUharUpAMdUradezagAminIMcasugandhiM-sadgandhikAMzubhasurabhimyo gandhAntarebhyaH sakAzAnmanoharAyAsAtathAtAMcamahatA-mocanaprakAreNaprAkRtatvAdvA dvitIyArthe tRtIyA mahatImityarthaH gandhadhrANi-yAvadbhirgandhapudgalaiNindriyasya tRptirupajAyate tAvatI | 133 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 1/5 pudgalasaMhatirupacArAd gandhadhrANirityucyate tAM nirantaraM muJcanta ityarthaH, tathA zubhAH-pradhAnAH setavo-mArgA AlavAlapAlyo vA ketavo-dhvajA bahulAanekarUpA yeSAM te tathA, rathAHkrIDArathAdayaHyAnAni-uktavakSyamANAtiriktAnizakaTAdIni-vAhanAniyugyAni-gollaviSayaprasiddhAni dvihastapramANAnicaturasravedikAyutAnijampAnAni zibikAH-kUTAkAreNAcchAditAH jampAnavizeSAH syandamAnikAH-puruSapramANajampAnavizeSAH, anekeSAMrathAdInAmadho'tivistIrNatvAt pravimocanaM yeSu te tathA, 'pAsAdIyA'prAgvat / atha vanakhaNDasya bhUmibhAgavarNanamAha mU. (6) tassa NaM vanasaMDassa aMto bahusamaramaNijje bhUmibhAge pannatte se jahAnAmae AliMgapukkharei vA jAva nAnAvihapaMcavaNNehiM maNIhiM taNehiM uvasomie, taMjahA kiNhehiM evaM vaNNe gaMdho raso phAso saddo pukkhariNIo pavvayagA gharagA maMDavagA puDhavisilAvaTTayA goyamA ! NeyavvA, tattha NaM bahave vANamaMtarA devA ya devIo ya AsayaMti sayaMti purAporANANaMsuparakaMtANaMsubhANaMkallANANaMkaDANaMkammANaMkallANaphalavittivisesaMpaJcaNubhavamANA vihrNti| tIseNaM jagaIe uppiM aMto paumavaraveiAe ettha NaM ege mahaM vanasaMDe pannatte, desUNAI do joaNAI vikkhaMbheNaM vedivAsamaeNa parikkheveNaM kiNhe jAva taNavihUNe neabbo| vR. tasya Namiti pUrvavat vanakhaNDasyAntaH-madhye bahu-atyantaM samo bahusamaH sa cAsau ramaNIyazca sa tathA, bhUmibhAgaH prajJaptaH, kIzaityAha-se'iti tatsakalalokaprasiddha 'yatheti dRSTAntopadarzane 'nAme'tiziSyAmantraNe 'e' iti vAkyAlakAre, AliGgo-marajovAdyavizeSasatasya puSkaraM-carmapuTakaM tatkilAtyantasamamiti tenopamA kriyate, itizabdAH sarve'pi svasvopamAbhUtavastusamAptidyotakAH, vAsabhdAH samuccaye, yAvacchabdena bahusamatvavarNako maNilakSaNavarNakazca grAhya iti, sa cAyaM 'muiMgapukkharei vA saratalei vA karatalei vA caMdamaMDalei vA sUramaMDalei vA AyaMsamaMDalei vA uramacammei vA vasahacammei vA varAhacammei vA sIhacammei vA vagghacammei vA chagalacammeivAdIviyacammeivA anegasaMkukIlagasahassavitate AvattapaJcAvattaseDhipaseDhisotthiyasovatthiyapUsamANa vaddhamANagamacchaMDakamagaraMDakajAramAraphullAvalipaumapattasAgarataraMgavAsaMtI pamalayabhatticittehiM sacchAehiM sappabhehiM samirIiehiM saujjoehiM' iti / ___ atra vyAkhyA-mRdaGgo lokapratItomardalastasya puSkaraMmRdaGgapuSkaraMtathA paripUrNa-pAnIyena bhRtaM taDAgaM-sarastasya talaM-uparitano bhAgaH sarastalaM, atra 'vyAkhyAto vizeSapratiptati'riti nirvAtaM jalapUrNa saro grAhyaM, anyathA vAtodbhUyamAnatayoccAvacajalatvena vivakSitaH samabhAvo na syAdityarthaH, karatalaMpratItaM, candramaNDalaMsUryamaNDalaMca yadyapivastugatyA uttAnIkRtArdhakapitthAkArapIThaprAsAdApekSayA vRttAlekhamiti tadgato dRzyamAnobhAgonasamatalastathApi pratibhAsate samatala iti tadupAdAnaM, AdarzamaNDalaM suprasiddhaM 'urabmacammei vA ityAdi, atra sarvatrApi 'anegasaMkukIlagasahassavitate' iti padaMyojanIyaM, urabhra-UraNaH vRSabhavarAhasiMhavyA-chagalAH pratItAH dvIpI-citrakaH, eteSAMpratyekaMcarammaManekaiH zaDDapramANaiH kIlakasahasrairyatomahadbhiH kIlakaistADitaM prAyo madhye kSAmaM bhavati na samatalaM tathArUpatADAsambhavAt ataH zaGkhagrahaNaM vitataM-vitatIkRtaM tADitamiti bhAvaH, yathA'tyantaMbahusamaMbhavati tathA tasyApivanakhaNDasyAntarbahusamo bhuumibhaagH| punaH kathaMbhUta ityAha-'nAnAvihapaMcavaNNehiM maNIhiM taNehiM uvasobhie'iti yogaH, Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-1 nAnAvidhA-jAtibhedAnnAnAprakArA ye paJcavarNA maNayastRNAni ca tairupazobhitaH, kathaMbhUtaimaNibhirityAha-AvartAdIni-maNInAMlakSaNAni, tatra AvataH pratItaH ekasyAvarttasyapratyabhimukhaH AvataH pratyAvartaH zreNi tathAvidhabindujAtadeH paGkti tasyAzca zreNeryA vinirgatA'nyA strINi sA prazreNi svastikaH-pratItaH, sauvastikapuSpamANavau ca lakSaNavizeSau lokAt pratyetavyau, varddhamAnakaM- zarAvasaMpuTaM matsyANDakamakarANDake jalacaravizeSANDake prasiddhe, 'jAramAre'ti lakSaNavizeSau samyagmaNilakSaNavedino lokAdveditavyau, puSpAvalipadmapatrasAgarataraGgavAsantIlatApadmalatAH pratItAH, tAsAM bhaktyA-vicchityA citraM-Alekho yeSu te tathA, kimuktaM bhavati?AvartAdilakSaNopetaiH tathA satI-zobhanA chAyA-zobhA yeSAM te tathA taiH / _ sappabhehiM' ityAdi vizeSaNatrayaM prAgvat, evaMbhUtaiH nAnAvidhaiH paJcavarNai maNibhistRNaicopazobhitaH, tadyathetyupadarzane, kRSNaiH-kRSNavarNopetaiH evaM 'vaNNao'tti evaM' amunA prakAreNa zeSo'pi nIlAdiko varNo maNitRNavizeSaNatayA yojanIyo yathA nIlavarNairlohitavaNe hAridravaNe zuklavarNaizceti, tathA teSAM maNitRNAnAM gandhaH sparza zabdazca netavyaH, tathA tasya vanakhaNDasya bhUmibhAge puSkariNyaH parvatakA gRhakANi maNDapakAH pRthivIzilApaTTakAzca netavyAH-buddhipathaM prApaNIyAH, bhavanti hi sUtrakArANAM gatervaicitryAdIddazAni lAghavArthakAni evaM jAva taheva incAi vaNNao sesaM jahA' ityAdyanekaprakArakapadAbhivyaGgayAni atidezarUpANi sUtrANi, ydaah||1|| "katthai desaggahaNaM katthai bhaNNaMti nirvsesaaii| ukkamakamajuttAiM kAraNavasao niruttaaii|" iti| __ atraitatsUtrAbhiprAyAbhivyaktaye jIvAbhigamAdigranthoktaH kiyAn pATho likhyate, 'tattha NaM je te kiNhA maNI taNA ya tesi NaM ayameyArUve vaNNAvAse pannatte, taM0-se jahAnAmae jImUteivAaMjaNeivAkhaMjaNeivA kajjaleivAmasIivA masIguliyAivAgavaleivAgavalaguliyAi vA bhamarei vA bhamarAvalIivA bhamarapattasArei vA jaMbUphalei vA addAridvei vA parapuDhei vA gaeivA gayakalabhei vA kiNhasappei vA kiNhakesarei vA AgAsathiggalei vA kiNhAsoei vA kiNhakaNavIrei vA kiNhabaMdhujIvei vA, bhave eyArUve?, go0 no iNaDhe samaDhe, teNaM kaNhAmaNI taNA ya itto iThThatariyA ceva kaMtatarAe ceva maNuNNatarAe ceva maNAmatarAe ceva vaNNeNaM pa0 "tattha Na'mityAdi, tatra-teSAM paJcavarNAnAM maNInAM tRNAnAMca madhye Namiti prAgvat, yete kRSNA maNayastRNAni ca, ye ityeva siddhe yete itivacanaM bhASAkramArthaM, 'tesiNamityAdi se jahANAmae' ityantaM ca sUtraM pUrvavat, jImUto-megaH, sa ceha prAvRTaprArambhasamaye jalapUrNo veditavyaH, tasyaiva prAyo'tikAlimasambhavAt, itizabda upamAbhUtavastunAmaparisamAptidyokaH vAzabda * upamAnAntarApekSayA samuccaye, evaM sarvatra itivAzabdau draSTavyau, aJjanaM-sauvIrAanaMratnavizeSo vAkhaJjanaM-dIkamallikAmalaH snehAbhyaktazakaTAkSagharSaNodbhavamityapare kajjalaM-dIpazikhApatitaM maSI-tadeva kajjalaM tAmrabhAjanAdiSu sAmagrIvizeSeNa gholitaM maSIgulikA-gholitakajjalaguTikA gavalaM-mAhiSuzrRGgaM tadapicApasAritoparitanatvagbhAgaMgrAhyaM, tatraiva viziSTasya kAlimraH sambhavAt tathAtasyaiva mAhiSazrRGgasya nibiDatarasAranivatitA guTikA gavalaguTikA bhramaraH-pratItaH bhramarAvalI-bhramarapaGkti tathA bhramapatrasAraH-bhramarasya patraM-pakSastasya sAraH-tadantargato Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 1/6 viziSTazyAmatopacitaH pradezaH jambUphalaM-pratItaM AriSThaH-komalakAkaH parapuSTaH-kokilaH gajo gajakalabhazca prasiddha kRSNasarpa-kRSNavarNa sarpajAtivizeSaH kRSNakesaraH-kRSNabakulaH 'AkAzathiggalaM' zaradi meghamuktamAkAzakhaNDaM, taddhi kRSNamatIva pratibhAtIti tadupAdAnaM, kRSNAzokakRSNakaNavIrakRSNabandhujIvAH azokakaNavIrabandhujIvavRkSabhedAH, azokAdayo hi paJcavarNA bhavanti tataH zeSavyudAsArthaM kRSNagrahaNaM, etAvatyukte bhagavantaM gautamaH pRcchati-'bhave eyArUve' iti bhavet maNInAM tRNAnAM ca kRSNo varNa etadrUpo-jImUtAdirUpaH, kAkupAThAcAsya praznasUtratA veditavyA, bhagavAnAha-gautama! nAyamartha samarthaH-nAyamartha upapanno, yaduta-evaMbhUtaH kRSNo varNo maNInAM tRNAnAM ca, kintu te kintu te kRSNA maNayastRNAni ca ito-jImUtAdeH sakAzAdiSTatarakA eva-kRSNena varNena IpsitatarakA eva, tatra kiJcidakAntamapikeSAJcidiSTataraM bhavatitato'kAntatAvya-vacchityarthamAha-kAntatarakA eva-atisnigdhamanohArikAlimopacitayA jImUtAdeH kamanIyatarakA eva, ata eva manojJatarakA-manasA jJAyante anukUlatayA svapravRttiviSayIkriyante iti manojJA- mano'nukUlAH tataH prakarSavivakSAyAM tapapratyayaH, tatra manojJamapi kiJcinmadhyamaM bhavati tataH sarvotkarSapratipAdanArthamAha-manaApatarakA eva-draSTuNAM manAMsi Apnuvanti-AtmavazatAM nayantIti manaApAH tataH prakarSavivakSAyAM tarapapratyayaH, prAkRtatvAt pakArasya makAre maNAmatarA iti bhavati, athavA ko'pi zabdaH kasyApi prasiddho bhavatIti nAnAdezajavineyAnugrahArthaM ekArthikA evaite zabdA iti| 'tattha NaM je te nIlagA maNI taNA ya tesiNaM ayameyArUve vaNNAvAse pannatte taMjahA se jahA nAmae bhiMgei vA bhiMpattei vA cAsei vAcAsapicchei vA suei vA suapicchei vA nIlIivA nIlIbheeivAnIlIguliyAivA sAmAei vA uccaMtaeivA vanarAIivAhaladharavasaNeivAmoragIvAi vA pArevayagI vAi vA ayasikusumei vA bANakusumei vA aMjaNakesiyAkusumei vA nIluppalei vA nIlAsoei vA nIlakaNavIrei vA nIlabaMdhujIvei vA, bhave eyAsave !, goamA ! no iNaDhe samaDhe teNaM nIlA maNI taNA ya itto iTTatarayA ceva kaMtatarayA ceva maNuNNatarayA ceva maNAmatarayA ceva vaNNeNaM pannatte'ti, padayojanA prAgvat, bhRGgaH-kITavizeSaH pakSmalaH bhRGgapatraM- tasyaiva kITavizeSasya pakSmazukaH-kIraH zukapicchaM-zukasya patraM prasiddhaM cApaH-pakSivizeSaH cASapicchaM-tasyaiva picchaM nIlI-prasiddhA nIlIbhedo-nIlIcchedaH nIlIgulikA-nIlIguTikA zyAmAko-dhAnyavizeSaH, prajJApanAyAMtu 'sAmA'iti pAThaH, tatrazyAmA-priyaGgu, uccaMtago-dantarAgaH vanarAjIpratItA, haladharo-balabhadraH tasya vasanaM, tacca kila nIlaM bhavati, sarvadaiva balo gaurazarIratvAcchobhAkArIti nIlameva vastra paridhatte, mayUragrIvApArApatagrIvAalasIkusumabANakusumAni pratItAni, aJjanakezikA-vanaspativizeSaH tasyAH kusumaM nIlotpalaM-kuvalayaM nIlAzokanIlakaNavIranIlabandhujIvAazokAdivakSavizeSAH, 'bhave eyArUve' ityAdi prAgvat vyAkhyeyaM / ___'tattha NaM je te lohiagA maNI taNA ya tesiNaM ayameyArUve vaNNAvAse pannatte taM0-se jahAnAmae sasagarihurei vA uramaruhirei vA varAharuhirei vA maNussaruhirei vA mahisaruhirei vA bAliMdagovei vA bAladivAyarei vA saMjhabbharAgei vA guMjaddharAgei vA jAyahiMgulaei vA silappavAleivA pavAlaMkurei vA lohiakkhamaNIi vA lakkhArasei vA kimirAgakaMbalei vA Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-1 37 cINapiTTharAsIi vA jAsuaNakusumei vA kiMsuakusumei vA pAliyAyakusumei vA stuppalei vA rattAsoei vA rattakaNavIrei vA rattabaMdhujIvei vA, bhave eyArUve?, goamA! no iNaDhe samajhe, te NaM lohiagA maNI taNA ya etto iTTatarayA ceva kaMtatarayA ceva maNunatarayA ceva maNAmatarayA ceva vaNNeNaM pannatte'ti, zasarudhiraM-pratItaM, urabhraH-UraNastasya rudhiraM varAhaH-zUkaraH tasya rudhiraM manuSyarudhiraM mahiSarudhiraM ca pratItaM, etAni hi zeSarudhirebhyo lohitavarNotkaTAni bhavanti tenaiSAmupAdAnAM, bAlendragopakaH-sadyojAta indragopakaH, sahi vRddha-san ISatapANDurakto bhavati tato bAlagrahaNaM, indragopakaH-prAvRTakAlabhAvI kITavizeSaH bAladivAkaraH-prathamamudagacchansUrya, sa hi udaye rakto bhavatIti bAlapadopAdAnaM, sandhyAbhrarAgo-varSAsu sandhyAsamayabhAvI abhrarAgaH gujA-raktikA tasyAH arddha tasya rAgaH gujArddharAgaH, guAyA hi ardhamatiraktaM bhavati arddhamatikRSNaM atoguArddhagrahaNaM, jAtyahiGgulako vyaktaH, zilApravAlaM-pravAlanAmAratnavizeSaH pravAlAkuraH-tasyaivAGkuraH, sahiprathamodgatatvenAtyantaraktobhavatyatastadupAdAnaM, lohitAkSamaNi ma ratnavizeSaH lAkSArasaH-prasiddhaH kRmirAgeNa raktaH rambalaH kRmirAgakambalaH cInapiSTaM-sindUraM tasya rAzi, japAkusumakiMzukakusumapArijAtakusumaraktotpalaraktAzokaraktakaNavIraraktabandhujIvAH pratItAH, 'bhave eyArUve' ityAdi praagvt| "tattha NaMje te hAliddAmaNI taNA yatesiNaM ayameyAravevaNNAvAse pa0-se jahAnAmae paMcagei vA caMpagacchallIi vA caMpagaccheei vA hAliddAi vA hAliddAbheei vA hAliddAguli-yAivA haliyAliyAi vA hariyAliyAguliyAi vA ciurei vA ciuraMgarAgei vA varakaNagei vA varakaNaganidhasei vA varapurisavasaNei vA allaIkusumei vA caMpagakusumei vA kohaMDiyAku0 koraTaMmalladAmei vA taDauDAku0 vA ghosADiyAku0 vA suvaNNajUhiyA0 vA suhiraNNiyAku0 vA bIagaku0 vA pIyAsoei vA pIkaNavIrei vA pIabaMdhujIvei vA, bhave eArUve ?, go0 ! no iNaDhe samaDhe, te NaM hAliddA maNI taNA ya etto itarA ceva jAva vaNNeNaM p0| 'tatre'tyAdi padayojanAprAgvat, campakaH-sAmAnyataH suvarNacampako vRkSaH, campakacchallIsuvarNacaMpakatvat campakabhedaH-suvarNacampakacchedaH haridrA vyaktA, haridrAbhedo-haridrAcchedaH haridrAgulikA-haridrAsAranivarttitA guTikA haritAlikA-pRthivIvikArarUpApratItA haritAlikAbhedoharitAlikAcchedaH haritAlikAgulikA-haritAlikAsAranirvartitA guTikA cikuro-rAgadravyavizeSaH, cikurAgarAgaH-cikurasaMyoganimitto vastradaurAgaH, varaM-pradhAnaM yat kanakaM pItasuvarNamityarthavarakanakaMtasya nigharSanikaSovA-kaSapaTTakerekhArUpaH varapuruSo-vAsudevastasyavasanaM-vastra, taddhi kila pItameva bhavatIti tadupAdAnaM, alkIkusumaM lokato'vaseyaM, campakakusumaM suvarNacampakakusumaM kUSmANDikAkusumaM puMsphalIpuSpaM, koraNTakamAlyadAma-koraNTakaH puSpajAtivizeSaH sa ca kaNTAseliAkhyaH sambhAvyate tasya mAlAyai hitAnIti kRtvA mAlyAni-puSpANi teSAM dAma-mAlA, samudAye hi varNaitkaTayaM bhavatIti dAmagrahaNaM, taDavaDA-AulI tasyAH kusumaMtaDavaDAkusumaM, tathA ghoSAtakIkusumaMsuvarNayUthikAkusumaMcapratItaM, suhiraNyikA-vanaspativizeSaH, bIako vRkSavizeSaH pratItastasya kusumaM, pItAzokAdayo vyaktAH, zeSaM pUrvavat / "tatthaNaMje te sukillA maNI yataNAyatesiNaMayameyArUvevaNNAvAse pannatte, taMjahA-se For Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 1 / 6 jahAnAmae aMkei vA khIrei vA khIrapUrei vA koMcAvalIi vA hArAvalIi vA balAyAvalIi vA sAraiabalAhaei vA dhaM, dhoaruppapaTTei vA sAlipiTTharAsIi vA kuMdapuppharAsIi vA kumuarAsIi vA sukkachivADiAi vA pehuNamijiAi vA bhisei vA muNAlei vA gayadaMtei vA lavaMgadalei vA poMDarIyadalei vA siMduvAramalladAmei vA se Asoei vA se akaNavIrei vA se abaMdhujIvei vA bhave eyArUve ?, go0 ! no imaThThe samaTTe, teNaM sukkillA maNI taNA ya itto iTThatarA ceva jAva vaNNeNaM pa 0 " "tattha NamityAdipadayojanA prAgvat, aGko - ratnavizeSaH zaGkhacandrau prasiddhI kundaMpuSpavizeSaH dakaM - gaGgAjalAdi dakarajaH - udakakaNAste hyatizubhrA bhavantItyupAttAH, dadhidhanodadhipiNDaH kSIraM-pratItaM, kSIrapUraM kathyamAnAmatitApAdUrdhvaM gacchat kSIraM krauJcAvalihArAvalihaMsAvalibalAkAvalayaH prakaTArthAH, AvalipadopAdAnaM varNotkaTayapratipAdanArthaM, candrAvalI-taTAgAdiSu jalamadhye pratibimbitA candrapaTTi, zAradikabalAhakaH - zaratkAlabhAvI meghaH dhmAtadhautarUpyapaTaH-dhmAtaH-agnisamparkato' tinirmalIkRto dhauto - bhUtikharTitahastasammArjanenAtitejito rUpyamayapaTTaH, anye tu vyAcakSate - dhmAtena-agnisaMyogena dhautaH - zodhito rUpyapaTTaH, zAlipiSThaMzAlicUrNaM tasya rAzi- zuklA bhatyatastarAzi kumudarAzizca spaSTaH, chevADInAma-vallAdiphalikA sAca kaciddezavizeSe zuSkA satI atIva puJjaH kundapuSpadupAdAnaM, "pehuNamiMjikA pehuNaM - mayUrapicchaM tanmadhyavartatinI miMjA sA cAtizukleti tadupanyAsaH, zeSaM prAgvat, 'bhave eyArUveityAdi bhAvitArthaM, tadevamuktaM varNasvarUpaM, samprati gandhasvarUpapratipAdanArthamAha- "tesi NaM bhaMte maNINaM taNANa ya kerisae gaMdhe pa0 se jahA0 koTThapuDANa vA tagarapuDANa vA elApuDANa vA coapuDANa vA caMpagapuDANa vA damaNagapuDANa vA kuMkumapuDANa vA cadanapuDANa vA osIpuDANa vA maruagapuDANa vA jAipuDANa vA jUhi ApuDANa vA malliApuDANa vA pahAmalliA - puDANa vA keaipuDANa vA pADalapuDANa vA gomAliyApuDANa vA agarugapuDANa vA lavaMgapuDANa vA vAsapuDANa vA kappUrapuDANa vA aNuvAyaMsi ubbijjamANANa vA NibhijjamANANa vA kuTTijamANANa vA ruMcijamANANa vA ukkirijjamANANa vA paribhuMjamANANa vA bhaMDAo bhaMDaM sAharijamANANaM urAlA maNuNNA maNoharA ghANaNaNanivvuikarA savvao samaMtA gaMdhA abhiNissavaMti, bhave eyArUve goamA ! no iNaTTe samaTThe / siNaM maNIya taNANa ya itto iTThatarae ceva jAva maNAmatarae ceva gaMdhe pannatte" teSAM jagatIpadmavaravedikAvanakhaNDasthAnAM bhadanta ! maNInAM tRNAnAM ca kI zogandhaH prajJaptaH ?, bha0 - gau0 ! prAkRtatvAt se iti bahuvacanArtha, te yathA nAma 'e' iti vAkyAlaGkAre gandhA abhinizravantIti sambandhaH, koSThaM-gandhadravyaM tasya puTAH koSThapuTAH teSAM vAzabdaH sarvatra samuccayArthaH, iha ekasya puTasya prAyo na tAzo gandhaH prasarati gandhadravya- syAlpatvAt tato bahuvacanaM, tagaramapi gandhadravyaM elAH-pratItAH coaM-gandhadravyaM campakadamanaka- kuGkumacanda nozIramarubakajAtIyUthikAglikAsannAnamallikAketakIpATalAnavamAlikA akagurula-vaGgavAsakarpUrANi navaramuzIraM vIraNaM mUlaM, atra kvacit 'hiriberapuDANa vA' iti, tatra, hIriberapuTAnAM - vAlapuTAnAM snAnamallikAsnAnayogyo mallikAvizeSaH eteSAmanuvAte - AghrAyakavivakSitapuruSANAmanukUlavAte vAti sati udbhidyamAnAnAM - udghATyamAnAnAM nirbhidyamAnAnAM nitarAM - atizayena bhidyamAnAnAM / 'koTTijamANANa vA' iti iha puTaiH parimitAni yAni koSThAdigandhadravyANi tAnyapi parimeye Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-1 39 parimANopacArAt, koSThapuTAdInItyucyanteteSAMkuTTayamAnAnAM-udUSalAdiSukuTTayamAnAnAruMcijamANANa vA iti-lakSNakhaNDIkriyamANAnAM, etacca vizeSaNadvayaM koSThAdidravyANAmavaseyaM, teSAM prAyaH kuTTanazlakSNakhaNDIkaraNasambhavAt, natu yUthikAdInAM, tathA utkIryamANAnAM-kSurikAdibhi koSThAdipuTAnAM koSThAdidravyANAM vA ullikhyamAnAnAM, tathA vikIryamANAnAM-itastato viprakIryamANAnAM paribhujyamAnAnAM-paribhogAyopayujyamAnAnAMkacit paribhAejamANANavA' iti pATha-, tatra paribhAjyamAnAnAM-pArzvavartibhyo manAkmanAkdIyamAnAnAM, tathabhANDAt-sthAnAdekasmAdanyadbhANDaM-bhAjanAntaraM saMhiyamANAnAM, udArAH-sphArAste cAmanojJA api bhavantyata AhamanojJA-mano'nukUlAH tacca manojJatvaM kuta ityAha-manoharA-manoharanti-AtmavazatAnavantIti manoharAH yatastatomanojJAH, tadapi manoharatvaMkuta ityAha-dhrANamanonivRtikarAH-nAsAsacivacetaH sukhotapAdakAH, evambhUtAH sarvataH-dikSusamantataH-sAmastyenagandhA abhinizravanti-jighratAmabhimukhaM nissaranti, evamukte ziSyaH pRcchati-bhavedetadrUpaH ?, bhagavAnAha-gautama ! nAyamartha samarthaH, teSAM maNInAM tRNAnAM ca ita iSTatarakazcaiva yAvanmanaApatarakazcaiva gandhaH prajJapta iti / tesiNaM bhaMte! maNINaM taNANa yakerisae phAse pannatte, se jahAnAmae AiNageivA rUei vA bUrei vA navanIei vA haMsagabbhatUlIi vA sirIsakusumanicaei vA bAlakumudapattarAsIi vA, bhave eyArave?, goamA! no iNaDhe samaDhe, tesiNaM maNINaM taNANa ya itto iTTatarae ceva jAva phAseNaM pannatte" teSAM bhadanta! maNInAM tRNAnAMca kIzaH sparza prajJaptaH?, bhagavAnAha-gautama! ' se jahAnAmae'ityAdi, tadyathA-ajinaka-carmamayaM vastra rUtaM-kAsapakSma bUrovanaspativizeSaH, navanItaM-prakSama, haMsaga tUlI zirISakusumanicayazca prakaTaH, bAlAniacirakAlajAtAni yAni kumadapatrANi teSAM rAzi, kacidvAlakusumapatrarAziriti paatthH| _ bhave eyArave'ityAdi puurvvt| 'tesiNaMbhaMte! maNINaMtaNANayapuvvAvaradAhiNuttarAgaehiM vAehiM maMdAyaM maMdAyaM eiyANaM veiyANaM kaMpiyANaM cAliyANaM phaMdiyANaM ghaTTiyANaM khobhiANaM udIriyANaM kerisae sadde pannatte go0 ! se jahAnAmae, sibiAevA saMdamANiAe vA rahassa vA sacchattassa saljhayassa saghaMTAyassa sapaDAyassa satoraNavarassasanaMdighosassa sakhiMkhiNIahemajAlaperaMtaparikkhittassa hemava-yacittatiNisakaNagaNijjuttadAruAgassasupiNadadhAragamaMDaladhurAgassa kAlAyasasukayaNemijaMta-kammassaAiNNavaraturagasusaMpauttassakusalataracheasArahisusaMpagahiyassa sarasayabattIsatoNapari-maMDiyassa sakaMkar3avayaMsagassa sacAvasarapaharaNAvaraNabhariajohajujjhasajassa rAyaMgaNaMsivA aMteuraMsi vArammaMsivAmaNikuTTamamatalaMsi abhighaTTijamANassaje urAlA maNuNNA kaNNama-NanivvuIkarA sadA savvao samaMtA abhinissaraMti, bhaveeyArave siA?,no iNaDhe samaDhe' atra vyAkhyA teSAMmaNInAMtRNAnAMca bhadanta! pUrvAparadakSiNottarAgataitirmandamandamejitAnAM-kampitAnAM tathA vyaMjitAnA-vizeSataH kampitAnAM, etadeva paryAyazabdena vyAcaSTe-kampitAnAmiti, tathA cAlitAnAM-itastato vikSiptAnAM, etadeva paryAyeNAha-spanditAnAmiti tathA ghaTTitAnAM-parasparaM gharSayuktAnAM, kathaM ghaTTitA ityAha-kSobhitAnAM-svasthAnAccAlitAnAM, svasthAnAccAlanamapi kuta ityAha-udIritAnAM-ut-prAbalyeneritAnAM-preritAnAM, kIzaH zabdaH prajJaptaH?, bhagavAnAha Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 1/6 gautama ! sa yathAnAmakaH zibikAyA vA syandamAnikAyA vA rathasya vA, tatra zibikAHjampAna vizeSarUpA uparicchAditAkoSThAkArA, tathA dIrghA jampAnavizeSapuruSasya svapramANAvakArAdAyI syandamAnikA, anayozca zabdaH puruSotpATitayoH kSudrahemaghaNTikAdicalanavazato veditavyaH, rathazceharaNarathaHpratyetavyaHna krIDArathaH, tasyAgretanavizeSaNAnAmasambhavAt, tasyacaphalakavedikA yasminkAleyepuruSAstadapekSayA kaTipramANAvaseyA, tasya ca rathasya vizeSaNAnyabhidhatte-sacchatrasya sadhvajasyasaghaNTAkasya-ubhayapAzrvAvalambimahApramANaghaNTopetasya sapatAkasya-salaghudhvajasya, satoraNavarasya-pradhAnatoraNopetasya sanandighoSasya-dvAdazavidhatUryaninAdopetasya, dvAdaza tuuryaannic| // 1 // "bhaMbhA 1 makunda 2 maddala 3 kaDaMba 4 jhallari 5 huDukka 6 kaMsAlA 7 / kAhala 8 talimA 9 vaMso 10 saMkho 11 paNavo 12 abaarsmo||" tathA 'sakiGkiNIkahemajAlaparyantaparikSiptasya' saha kiGkiNIbhi-kSudraghaNTAbhivartanta iti sakiGkiNIkAni yAni hemajAlAni-hemamayadAmasamUhAstaiH paryanteSu-bahipradezeSuparikSipto vyAptaH tasya, tathA haimavataM-himavatparvatabhAvi citraM-vicitraM manohAri tainizaM-tinizadrumasambandhi kanakaniyuktaM-kanakavicchuritaMkanakapaTTikAsaMvalitamityartha (tat) tathAvidhaMdAru-kASThaM yasya sa tathA tasya, prathamo bahuvrIhau kaH dvitIyaH svArthikaH, pUrvasya ca dIrghatvaM prAkRtatvAt, tathA suSTha-atizayena samyapinaddhamarakamaNDalaMdhUzca yasyasasusaMpinaddhArakamaNDaladhUSkastasyai,tathA kAlAyasena-lohena suSTu-atizayena kRtaMnemeH-bAyaparidheryantrasya cArakopariphalakacakravAlasya karma yasmin sa kAlAyasasukRtanemiyantrakarmA tasya, AkIrNA-guNaivyArpatA ye varAHpradhAnAsturagAste suSTu-atizayena samyak prayuktA-yotritA yasminsa tathA tasya, bahuvrIvAvapi niSThAntasya paranipAtaHprAkRtatvAt, tathA sArathirmaNiye kuzalanarAsteSAMmadhye atizayenacheko dakSaH sArathistena suSThu-samyakparigRhItasya, tathA zarANAM zataM pratyekaM yeSu tAni zarazatAni tAni ca dvAtriMzattUNAni ca-bANAzrayAH zarazatadvAtriMzattUNAni tairmnndditH| kimuktaMbhavati?-evaM nAma tAni dvAtriMzat zarazatAni tUNAni rathasya sarvataH paryanteSvavalambitAni tasya raNAyopakalpitasyAtIva maNDanAya bhavantIti, tathA kaMTa:-kavacaM avataMsaH-zirastrANaM tAbhyAM saha vartate yaH sa tathA tasya, saha cApena ye zarA yAni ca kuntAdIni praharaNAni yAni ca kheTakAdInyAvaraNAni taibhRtaH-pUrNastathA yodhAnAM yuddhaM tannimittaM sajjaHpraguNIbhUto yaHsayodhayuddhasajjastataH pUrvapadena karmadhArayaH, tasya itthaMbhUtasya rAjAGgaNevA antaHpure vAramyevAmaNikuTTimatale-maNibaddhabhUmitaleabhIkSNaM-muhurmuhUrmaNikoTTimatalapradezaiH rAjAGgaNAdipradezairvA 'abhighaTTijjamANasse'tiabhighaTTayamAnasya-vegena gacchato ye udArA-manojJAH karNamanonivRtikarAH sarvataH samantAt zabdAH abhinissaranti-zrotRNAmabhimukhaM nissaranti / __-'bhave eyArUve siA?' iti syAt-kathaJcidbhavedetadrUpasteSAM maNInA tRNAnAMca zabdaH bhagavAnAha-gautama! nAyamarthaH samarthaH, punarapi gautamaH prAha-'se jahAnAmae veAliyAe vINAe uttaramaMdAmucchiAe aMkesupaiTThiyAe kusalaNaraNArisusaMpaggahiyAe caMdanasArakoNaparighaTTiyAe paccUsakAlasamayaMsi maMda maMdaM eiyAe veiyAe cAliyAe ghaTTiyAe phaMdiyAe khobhiyAe urAlA maNuNNA kaNNamaNaNibbuikarA savvao samaMtA saddA abhinissavaMti, bhave eyArUve siyA?, no Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-1 41 iNaTesamaTe" atra vyAkhyA-sayathAnAmakaH prAtaH sandhyAyAM devatAyAH puratoyAvAdanAyopasthApyate sA kila maGgalapAThikA, tAlAbhAve ca vAdyate iti vitAle-tAlAbhAve bhavatIti vaitAlikI tasyA vaitAlikyA vINAyA 'uttaramaMdAmucchiyAe' iti mUrchanaM mUrchA sA sAtA asyA iti mUrchitAuttaramandayA-uttaramandAbhidhayA gandhArasvarAntaragatayA saptamyA mUrchanayAmUrchatA tasyAH, ayamAzayaHgandhArasvarasya sapta mUrcchanA bhavanti, tthaahi||1|| "naMdI ya khuDDimA pUrimA ya cotthI ya suddhagaMdhArA / ___uttaragaMdhArAvi ahavaI sA paMcamI mucchaa|| // 2 // suTuttaramAyAmA chaTThI sA niyamaso u boddhavvA / uttaramaMdA ya tahA havaI sA sattamI mucchaa| atha kiMsvarUpA mUrcchanA ?, ucyate, gandhArAdisvarasvarUpAmocanena gAyato'timadhurA anyAnyasvaravizeSA yAn kurvan AstAM zrotRn mUrchitAn karoti kintu svayamapi mUrchita iva tAn karoti, yadivA svayamapi sAkSAnmUrchA karoti, yduktm||1|| "ananasaravisese uppAvaMtassa mucchaNA bhnniyaa| kattAvimucchio iva kuNae mucchaMva so vtti||" gandhArasvarAntargatAnAMca mUrcchanAnAMmadhye saptamI uttaramandA mUrcchanA kilAtiprakarSaprAptA tatastadupAdAnaM, tayAca mukhyavRtyAvAdayitA mUrchito bhavatiparamabhedopacAdvINApimUrchitetyuktA, sA'pi yadyaGke supratiSThitA na bhavati tato na mUrcchanA prakarSa vidadhAti tata Aha-aGke-utsaGge strIyAH puruSasya vA supratiSThitAyAH tathA kuzalena-vAdananipuNena nareNa nAryAvA suSTu-atizayena samyakpragRhItAyAH tathA candanasya sAro-garbhastena nirmApito yaH koNo-vAdanadaNDaH tena parighaTTitAyAH-saMghaTTitAyAH pratyUSakAlasamaye-prabhAtakAlasamaye, kAlazca varNo'pi syAdata Aha-'samayeti' samayazca saGketo'pi syAdta Aha-'kAle'timaMda maMda-zanaiH zanaiH ejitAyAHcandanasArakoNena manAk kampitAyAH tathA vyejitAyAH-vizeSataH kampitAyAH, etadevaparyAyeNa vyAcaSTe-cAlitAyAH tathA ghaTTitAyAH-UrdhvAdhogacchatA candanasArakoNena gADhataraM vINAdaNDena saha tantrayAH spRSTAyA ityarthaH, tathA spanditAyAH nakhAgreNa svaravizeSotpAdanArthamISaccAlitAyAH kSobhitAyAHmUrchAprApitAyAyeudArAmanoharAmanojJAHkarNamanonivRtikarAHsarvataH samantAcchabdA abhinissaranti, syAt-kathaJcidbhavedetadrUpasteSAM maNInAMtRNAnAMca zabdaH?, bhagavAnAha-gautama nAyamarthaH samarthaH / punarapi gautama-prAha-'se jahAnAmae kiMnarANa vA kiMpurisANa vA mahoragANa vAgaMdhavvANa vA bhaddasAlavaNagayANavA naMdanavanagayANa vA somanasavanagayANa vA paMDagavanagayANa vA mahAhimavaMtamalayamaMdaragiriguhAsamantrAgayANa vA egao sahiyANaM saMmuhAgayANaM samupaviTThANaM sanniviTThANaM pamuiyapakkIliyANaM gIyarai gaMdhavvaharisiamaNANaM gejjaM pajaM katthaM payabaddhaM pAyabaddhaM ukkhittAyaM pavattAyaM maMdAyaM roiyAvasANaM sattasarasamaNNAgayaM aTTharasasaMpauttaM ikkArasAlaMkAraM uddosavippamukkaMaTThaguNovaveyaM rattaMtiTThANakaraNasuddhaMsakuharaguMjaMtavaMsataMtItalatAlalayaggahasusaMpauttaM mahuraM samaM sulaliaMmanoharamauyaribhiyapayasaMcAraM suraI suNai varacArurUvaM divvaM naTTasajjaM geyaM pagIyANaM, bhave eyArave siyA?, go0 ! evaMbhUe siA,' atra vyAkhyA Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 1/6 sa yathAnAmakaH kinnarANAM vA kiMpuruSANAM vA mahoragANAM vA gandharvANAM vA, vAzabdAH sarve'pivikalpArthAH, ete kinnarAdayoratnaprabhAyAH uparitanayojanasahasravarttivyantaranikAyASTakamadhyagatapaJcamaSaSThasaptamASTamanikAyarUpA vyantaravizeSAH, teSAM kathambhUtAnAmityAhabhadrazAlavanagatAnAM vA ityAdi, tatra meroH samantato bhUmau bhadrazAlavanaM, tatra prathamamekhalAyAM nandanavanaM, dvitIyamekhalAyAM somanasavanaM, zirasi cUlikAyAH pArveSu sarvataH paNDakavanaM tatra gatAnAM, mahAhimavAn-hemavatakSetrasyottarataH sImAkArI varSadharaparvatastasya, upalakSaNaM caitat zeSavarSadharaparvatAnAMmalayaparvatasya mandaragirezca-merugireguhAMsamanvAgatAnAM guhAprAptAnAM, vAzabdA vikalpArthA, eteSusthAneSuprAyaH kinnarAdayaH pramuditA bhavantitataeteSAmupAdAnaM, ekataH-ekasmin sthAne sahitAnAM-samuditAnAMtathAparasparaM sammukhAgatAnAM-sammukhaM sthitAnAMnaiko'pikasyApi pRSThaM datvA sthita ityarthaH, pRSThadAne harSavighAtotpatteH, tathA samyak-parasparAnAbAdhayA upvissttaaHsmupvissttaastessaaN| tathAsanniviSTAnAM samyak svazarIrAnAbAdhayAnatuviSamasaMsthAnenaniviSTAsteSAM, tathA 'pramuditaprakrIDitAnAM' pramuditAH-harSa gatAH prakrIDitAH-krIDitumArabdhavantastato vizeSaNasamAsaH teSAM, tathAgIteratiryeSAtegItaratayo gandharvaikRtaMgAndharvanATyAditatraharSitamanasaH gAndharvaharSita- manasaH, tataH pUrvapadena vizeSaNasamAsasteSAM, 'rAgagItyAdikaM gItaM padasvaratAlAvadhAnAtmakaM gAndharva'miti bharatAdizAstravacanAta gadyAdibhedAdaSTadhA geyaM, tatra gadyaM yatra svarasaJcAreNa gadyaM gIyate yatra tu padyaM-vRttAdi yad gIyate tatpadyaM yatra kathikAdi gIyate tat kathyaM padabaddhaM yadekAkSarAdi yathAte teityAdi pAdabaddhaM yadRttAdicaturbhAgamAtre pAde baddhaM utkSiptakaM prathamataH samArabhyamANaM, atra kakArAtpUrvaM dIrghatvaM prAkRtatvAt, evamuttaratrApi draSTavyaM, pravRttakaM / prathamasamArambhAdUrdhvamAkSepapUrvakaM pravarttamAnaM, tathA mandAkaM-madhyabhAge sakalamUrcchanAdiguNopetaM mandaM mandaM saJcaran athavA mandamayate-gacchati atiparigholanAtmakatvAt mandAyaM rocitAvasAnaM-rocitaM avasAnaM yasya tat zanaiH 2 prakSipyamANasvaraM yasya geyasyAvasAnaM tadrocitAvasAnamityarthaH, iha hi padyaMpAdabaddhaM caika eva bhedaH, ubhayatrApi vRttarUpa-tAnatikramAt, tena geyasyASTaprakAratAkathanaM na viruddhamiti, tathA sapta svarAH SaDAdayaH, uktNc||1|| "sajje risaha gaMdhAre, majjhime paMcame sre| dhevae ceva nesAe, sarA satta viaahiaa||" te ca sapta svarAH puruSasya strIyA vA nAbhItaH samudbhavanti, 'satta sarA nAbhIo' iti pUrvamaharSivacanAt, tathA aSTamI rasaiH-zrRGgArAdibhi samyak-prakarSaNayuktaM, tathA ekAdazAlaGkArAH pUrvAntargate svaraprAbhRte samyagabhihitAstAni ca pUrvANi samprati vyavacchinnAni tena tebhyo lezo vinirgatAni yAni bharatavizAkhilaprabhRtIni tebhyo veditavyAH, tathA 'SaDadoSavipramuktaM' SaDbhirdoSairvipramuktaM, te cAmI ssdddossaaH||1|| "bhIaM 1 dua 2 muppicchaM 3 uttAlaM ca kamaso muNeyavvaM / ___ kAkassaramaNuNNAsaM 6chaddosA hu~ti geyassa // " atra vyAkhyA bhItaM-uttrastaM, kimuktaM bhavati?-yat utrastena manasA gIyate tadbhItapuruSanibandhanatvAt taddharmAnuvRttatvAbhItamucyate, drutaM yat tvaritaM gIyate, tvaritagAne hi Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH -1 rAgatAnAdipuSTirakSaravyaktizca na bavati, 'uppicchaM' zvAsasaMyuktamiti, pAThAntareNa 'rahassaM'ti hasvasvaraM laghuzabdamityarthaH, uttAlaM' ut-prAbalyena atitAlaM asthAnatAlaMvA, tAlastu kaMsikAdisvaravizeSaH, kAkasvaraM-zlakSNAzravyasvaraM anunAsaM-nAsikAvinirgatasvarAnugatamiti, tathA aSTabhirguNairupetaM aSTaguNopetaM, te cASTAmI guNAH "puNNaM rattaM alaMkiyaM ca vattaM taheva avidhuttuN| mahuraM samaM sulaliaM, aTTa guNA huMti geyassa / / " tatra yat svarakalAbhi pUrNaM gIyate tat pUrNa 1 geyarAgAnuraktena yat gIyate tadraktaM 2 anyo'nyasphuTazubhasvaravizeSANAMkaraNAdalaGkRtaM 3akSarasvarasphuTakaraNA vyaktaM4 vikrozanamivayadvisvaraMna bhavati tadavighuSTaM 5 madhuraM-madhurasvaraMkokilArutavat 6tAlavaMzasvarAdisamanugataM samaM 7 svaragholanAprakAreNa suSTu-atizayena lalatIva yat sulalitaM, yadivA yat zrotrendriyasya zabdasparzanamatIva sUkSmamutpAdayati sukumAramiva (ca) pratibhAsate tat sulalitaM 8, ete aSTau guNA geyasya bhavanti, etadvirahitaMtu viDambanAmAnaMtaditi, idAnImeteSAmevASTAnAM guNAnAM madhye kiyato guNAn anyacca pratipipAdayiSurAha _ 'ratta'mityAdi raktaM-pUrvoktasvarUpaM tathA 'tristhAnakaraNazuddhaM' trINi sthAnAniuraHprabhRtIni teSu karaNena-kriyayA zuddhaM tristhAnakaraNazuddhaM, tadyathA-uraHzuddhaM kaNThazuddhaM zirovizuddhaM ca, tatra yadhurasi svaro vizAlasta rovizuddhaM, sa eva yadi kaNThe vartito'sphuTitazca tataH kaNThavizuddhaM, yadi punaH zirasi prAptaH sannAnunAsiko bhavati tataH zirovizuddhaM athavA uraH kaNThazirassu zleSmaNA avyAkuleSu vizuddheSu prazasteSu yad gIyate taduraHkaNThazirovizuddhatvAt tristhAnakaraNavizuddhaM, tathA sakuharaH-sacchidro guJjan-zabdAyamAno yo vaMzo ye ca tantrItalatAlalayagrahAstaiH saha suSTu-atizayena sampratyuktaM-aviruddhatayA pravartitaM, kimuktaM bhavati sakuharevaMze guJjati tantrayAca vAdyamAnAyAM yadvaMzatantrIsvareNAviruddhaMtatsakuharaguJjadvaMzatantrIsusamprayuktaM, tathA parasparAhatahastatAlasvarAnuvarti yad gItaM tattAlasusamprayuktaM, yat murajakaMzikAdInAmAtodyAnAmAhatAnAMyodhvaniryazca nRtyantyA nartakyAH pAdotkSepastena samaMtat tAlasusamprayuktaM, tathA zrRGgadArudantAdimayo yo'GgulikozakastenAhatAyAstantryAH svaraprakAro layastamanusarad geyaM layasusaMprayuktaM, tathA prathamatovaMzatantrayAdibhirya svarogRhItastatsamena svareNa gIyamAnaM grahasusaMprayuktaM, tathA madhuramityAdivizeSaNatrayaMprAgvat, ata eva manoharaM, mRdukaM-mRdunA svareNayuktaMna niSThureNa, tathA yatrasvaro'kSareSugholanAsvaravizeSeSuca saJcarana rAge'tIvapratibhAsate sapadasaJcAroribhitamucyatemRduribhitapadeSu-geyanibaddheSusaMcAroyatra geyetat mRduribhitapadasaMcAraM, tathA suSTu-zobhanAratizrotRNAMyasmintatsunati, suSTu-zobhanAnati-avanAmo'vasAne yasmin tatsunati, paryante mandrasvarasya vidhAnAt, tathA varaM-pradhAnaM viziSTacaGgimopetaM rUpaM-svarUpaM yasya tattathA, divyaM-devasambandhi, yataH nATye-nRtyavidhau sajjaM nATyasajjaM gItavAdye tathAvidhe hi nATyavidhirapi sumanoharaH syAditi, uktasvarUpaM geyaM pragItAnAM-gAtumArabdhavatAM yAdRzaH zabdo'timanoharobhavati, syAt-kathaJcidbha-vedetadrUpasteSAMmaNInAMtRNAnAMca zabdaH?, dRSTAntasya sarvasAmyAbhAvAt syAditi padopAdAnaM, evamukte bhaga0-gau0 ! syAdevaMbhUtaH zabda iti / Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 1/6 __ atha puSkariNIsUtraM yathA-'tassa NaM vanasaMDassa tattha tattha dese tahiM tahiM bahUio khuDDAkhuDDiyAo vAvIo pukkhariNIo dIhiyAo guMjAliyAo sarAo sarapaMtIo sara 2 paMtIo bilapaMtIoacchAosaNhAorayayAmayakUlAosamatIrA vayarAmayapAsANAotavaNijjatalAo suvaNNasubbharayayavAluyAo veruliyamaNiphAliyapaDalapaccoaDAo suoyArasuhottArAo nAnAmaNititthasubaddhAocAukoNAoaNupuvvasujAyavappagaMbhIrasIyalajalAo saMchatrapattabhisamuNAlAo bahuuppalakumuyaNaliNasubhagasogaMdhiyapuMDarIyamahApuMDarIyasaya pattasahassapatta-phullakesarovaciyAochappayaparibhujamaNakamalAo acchavimalasalilapuNNAo parihatthabhamaMta-macchakacchabhaanegasauNamihuNapaviariyAopatteyaM 2 paumavaraveiyAparikkhittAo patteyaM 2 vanasaMDaparikkhittAoappegaiyAoAsavodagAoa0 vAruNodagAoa0 khododagAo a0 amayarasasamarasodagAo a0 udagaraseNaM pa0 pAsAdIyAo4' atra vyAkhyA tasye tyAdi prAgvat bahvayaH kSudrAH-akhAtasarasyastA eva lavya:-kSullikA vApyaHcaturasrAkArAH puSkariNyo-vRttAkArAH dIrdhikAH-sAraNyaH tA eva vakrA guJAlikAH, bahUni kevalakevalAni puSpAvakIrNakAni sarAMsi, sUtre stratvaM prAkRtatvAt, bahUni sarAsaM ekapaGkayA vyavasthitAni saraHpaGkti tA bahvayaH saraH paGktyaH, tathA yeSu sarassu paGktyA vyavasthiteSu ekasmAta saraso'nyasmin tasmAttadanyatraivaMsaMcArakapATakenodakaMsaMcaratisAsaraHsaraH paGktyistA bahvayaH saraH saraH paGktyaH, bilAni-kUpAsteSAM paGktyo bilapaGktyaH, etAzca sarvA api kathambhUtA ityAha-acchAH-sphaTikavad bahirnirmalapradezAH zlakSNAH-lakSNapudgalaniSpAditabahipradezAH rajatamayaM-- rUpyamayaM kUlaM yAsAM tAstathA, samaM na gasidbhAvato viSamaM tIravartijalApUritaM sthAnaM yAsAM tAH samatIrAH, tathA vajramayAH pASANAH yAsAMtAstathA, tathA tpniiyN-hemvishessstnmyNtlNyaasaaNtaastthaa|tthaa suvaNNasubbharayayavAluyAo' iti suvarNaM-pItaM hema subbhaM-rUpyavizeSaH rajataM-pratItaM tanmayyo vAlukA yAsu tAH suvarNasubbharajatavAlukAH, tathA 'veruliyamaNiphalihapaDalapaccoyaDAo' iti vaiDUryANi-vaiDUryamaNimayani sphATikapaDalamayAni-sphATikaratnasambandhipaTalamayAni pratyavataTAni-taTasamIpavartabhyunnatapradezA yasAM tAstathA, tathA sukhenAvatAro-jalamadhye pravezanaM yAsu tAH svavatArAH tathA sukhenottArojalAbahirvinirgamanaM yAsu tAH sukhottArAH, tataH pUrvapadena vizeSaNasamAsaH, tathA nAnAmaNibhi subaddhAni tIrthAni yAsAM tAstathA, atra bahuvrIhAvapi ktAntasya paranipAto bhAryAdidarzanAt prAkRtazailIvazAdvA, 'cAukkoNAo' iticatvAraH koNAyAsAMtAH tathA, dIrghatvaMca ataHsamRddhayAdau vA' iti sUtreNa prAkRtalakSaNavazAt, etacca vizeSaNaM vApIH kUpAMzca prati drssttvyN| teSAmeva catuSkoNatvasambhavAt na zeSAmAM, AnupUryeNa-krameNa nIcairnIcaistarabhAvarUpeNa suSTu-atizayena yo jAto vapraH-kedArojalasthAnaM tatra gambhIraM-alabdhastAdhaM zItalaM jalaM yAsu tAH AnupUrvyasujAtavapragambhIrazItalajalAH, tathA saMchannAni-jalenAntaritAni patrabizamRNAlAni yAsu tAH tathA, iha bizamRNAlasAhacaryAt patrANi padminIpatrANi draSTavyAni vizAni-kandAH mRNAlAni-padmanAlAni, tathA bahUnAmutpalakumudanalinasubhagasaugandhikapuNDarIkamahApauNDarIkazatapatrasahasrapatrANAMphullAnAM-vikasvarANAM kezaraiH-kialkaiH upacitA-bhRtAH, vizeSaNasyA Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-1 45 vyavasthitatayA nipAtaHprAkRtatvAt, tathA SaTapadaiH-bhramaraiH paribhujyamAnAni kamalAni upalakSaNametat kumudAdIniyAsutAH tathA, acchena-svarUpataH sphaTikavat zuddhana nirmalena-Agantukamalarahitena salilena pUrNA tathA paDihatthA' atirekitAHatiprabhUtA ityarthaH, dezIzabdo'yaM paDihatthamuddhamAyaM aireiyaM ca jANa AuNNaM' iti vacanAt, udAharaNaM caatr||1|| 'ghanapaDihatthaM gayaNaM sarAiM navasalilamuddhamAyAI / aireiyaM maha uNa ciMtAe maNaM tuhaM virahe / / iti / bhramanto matsyakacchapA yatra tAH paDihatthabhramanamatsyakacchapAH, anekaiH zakunimithunakaiH pravicaritA-itastato gamanena sarvato vyAptAH, tataH pUrvapadena vizeSaNasamAsaH, etA vApyAdayaH sarassaraHpaGktiparyavasAnAH 'pratyeka miti eka ekaM prati pratyekaM atrAbhimukhye pratizabdo na vIpsAvivakSAyAM pazcApratyekazabdasya dvivacanamiti, padmavaravedikayA parikSiptAH pratyekaM 2 vanakhaNDaparikSiptAzca, api DhArthe, bADhamekakAH kAzcana vApyAdaya Asavamiva-candrahAsAdiparamAsavamiva udakaM yAsA tAH tathA, apyekikAH vAruNasyeva-vAruNasamudrasyeva udakaM yAsAM tAH, apyekikAH kSIramivodakaM yAsAMtAH apyekikAH ghRtamivodakaM yAsAMtAH apyekikAH kSeda iva-ikSurasa ivodakaMyAsAMtAH apyekikAH amRtarasasamarasaM udakaMyAsaMtAH amRtarasasamarasodakAH apyekikAH udakarasena-svAbhAvikena prajJaptAH 'pAsAIyA' ityAdi prAgvat / __ "tAsi NaM khuDDAkhuDDiyANaM vAvINaM jAva bilapaMtINaM patteyaM patteyaM cauddisi cattAri tisovANapaDIrUvagA pa0 tesi NaM tisovANapa0 ayameyArUve vaNNAvAse pa0ta0 vaharAmayA NemA riTThAmayApaiTThANA veruliyAmayAkhaMbhA suvaNNarUppamayAphalagAvai0 saMdhI lohiakkhamaIo sUIo nAnAmaNimayA avalaMbaNabAo pAsAIyA 4" atra vyAkhyA-tAsAM kSudrANAM kSudrikANAM yAvadvilapaGktInAM pratyekaM 2 catRRNAM dizAMsamAhArazcaturdiktasmiMzcaturdizi, catvAri ekaikasyAM dizi ekaikabhAvAt trisopAnapratirUpakANi, tathA prativiziSTaM rUpaM yeSAM tAni pratirUpakANi, trayANAMsopAnAM samAhAraH trisopAnaM, trisopAnAnicatAni pratirUpakANiceti vizeSaNasamAsaH, vizeSaNasya paranipAtaH prAkRtatvAt, tAni prajJaptAni, teSAM ca trisopAna-pratirUpakANAmayaMvakSyamANaH etadrUpo varNakanivezaH prajJaptaH, -vajraratnamayA nemAH-bhUmerUcaM niSkAmantaH pradezAH riSTharalamayAni pratiSThAnAni-trisopAnamUlapAdAH vaiDUryamayAH stambhAH suvarNarUpyamayAni phalakAni-trisopAnAGgabhUtAni vajraratnamayApUritAH sandhayaH-phalakadvayApAnta- rAlapradezAH lohitAkSamayyaH sUcayaH-phalakadvayasambandha vighaTanAbhAvahetupAdukAsthAnIyAH, nAnA-maNimayA avalambyante iti avalambanA-avataratAmuttaratAmavalambanahetubhUtAH, avalambanbAhAtovinirgatAH kecidavayavAH 'avalambanabAhAo' iti avalambanbAhA api nAnAmaNimayyaH, avalambanabAhA nAma ubhayoH pArzvayoHavalambanAzrayabhUtA bhittayaH 'pAsAIyAo' 4 ityAdi pdctussttyNpraagvt| "tesiNaMtisovANapaDirUvagANaMpuraopatteyaM ra toraNApa0" tesiNaMtoraNANaMayameyArUve vaNNAvAse pannatte, teNaMtoraNAnAnAmaNimaesukhaMbhesuuvaniviTThasaMniviTThA vivihamuttaMtaroviyA vivihatArArUvoviyA IhAmigausabhaturagaNagaramagaravihagavAlagakiMnararurusarabhacamarakuMjaravaNalayapaumalayabhatticittA khaMbhuggayavaravairaveiyAparigayAbhirAmAvijAharajamalajualajaMtajuttA Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 1/6 viva ancIsahassamAlaNIyA rUvagasahassakaliyA bhisamANA bhibmisamANA cakkhulloaNalesA suhaphAsA sassirIyarUvA pAsAIyA 4" iti, atra vyAkhyA-'tesi Na mityAdi, teSAM trisopAnapratirUpakANAM purataH pratyekaM 2 toraNAni prajJaptAni, teSAM toraNAnAmayametadrUpo varNAvAso-varNakanivezaH prajJaptaH, tadyathA--'teNaMtoraNA' ityAdi, tAnitoraNAninAnAmaNimayAni maNayaH-candrakAntAdayaH vividha-maNimayAninAnAmaNimayeSu stambheSu upaniviSTAni-sAmIpyena sthitAni, tAnica kadAciccalAniathavA'padapatitAnizaGkayeran, tata Aha-samyag-nizcalatayA'padaparihAreNa ca niviSTAni, tato vizeSaNasamAsaH, vividhA-nAnAvidhavicchittikalitA muktA-muktAphalAniantarAzabdo'-gRhItavIpso'pivIpsAMgamayati, antarAantarA oviyA' itiAropitA yatra tAni tathA, vividhaistArArUpaiH-tArikArUpairupacitAni, toraNeSuhi zobhArtha tArakAni vadhyante iti pratItaM loke'pi, IhAmRgA-vRkAH RSabhA-vRSabhAH vyAlA-bhujaMgAH ruravo-mRgavizeSAH zarabhA-aSTApadAH camarA-ATavyo gAvaH, vanalatA-asokalatAdyAH padmalatAH-padminyaH, zeSAH pratItAH, etAsAMbhaktyA-vicchityA citraM-Alekho yeSutAnitathA, stambhodgatayA stambhoparivarttinyA vajraratnamayyA vedikayAparigatAni-parikaritAni santiyAni atiramaNIyAni tAni tathA, vidyAdharayoH-viziSTazaktimatpuruSavizeSayoryamalaM-samazreNIkaM yugalaM-dvandvaM tenaiva yantreNasaMcariSNupuraSaprati-mAdvayarUpeNa yuktAni, ArthatvAccaivaMvidhaH samAsaH, tathA arciSAM-maNiralapramANAM sahanAla- nIyAni-parivAraNIyAni rUpakasahasrakalitAni spaSTaM 'bhisamANA' iti dIpyamAnAni bhibmisamANA' iti atyarthaM dIpyamAnAni / tathA cakSuH kartRlocaneavalokanelisatIva-darzanIyatAtizayataHzliSyatIvayatratAni tathA, 'suhaphAsA' iti zubhasparzAnisazrIkAni-sazobhAkAnirUpakANiyatra tAnisazrIkarUpANi, 'pAsAIyA' ityAdi vizeSaNacatuSTayaM prAgvat, "tesiNaM toraNANaM uppiM aTThamaMgalagA pannattA, sotthiya 1sirivaccha 2 naMdiyAvatta 3 vaddhamANaga 4 bhaddAsaNa 5 kalasa 6 maccha 7 dappaNA 8 savvarayaNAmayAacchAjAvapaDirUvA" atra vyAkhyA-teSAMtoraNAnAmupari ityAdi sugama, navaraM 'jAva paDirUvA' iti yAvatkaraNAt ghaTThA maTThA nIrayA ityAdigrahaH, 'tesi NaM toraNANaM uvariM kiNhacAmarajjhayA nIlacAmarajjhayA lohiyacAmaraljhayA hAliddacAmarajjhayA sukillacAmarajjhayA acchA sahAruppapaTTA vairadaMDA jalayAmalagaMdhiyAsurammApAsAIyA4" iti, teSAMtoraNAnAmupari bahavaH kRSNacAmarayuktAHdhvajAH kRSNacAmaradhvajAH evaM bahavonIlalohitahAridrazuklacAmarayuktAH dhvajA vAcyAH, kathambhUtA ete sarve'pItyAha-'acchA saNhA' iti spaSTa rUpyamayo vajramayasya daNDasyopari paTTo yeSAM te tathA, vajro-vajramayo daNDo rUpyapaTTamadhyavartI yeSAM te tathA, jalajAnAmiva-padamAnAmivAmalonatukudravyagandhasammizroyogandhaH savidyateyeSAMtejalajAmalagandhikAH, 'ato'nekasvasa'ditIkapratyayaH ata eLa suramyAH 'pAsAdIyA' ityAdi praagvt| "tesi NaM toraNANaM uppiM bahave chattAichattA paDAgAipaDAgA ghaMTAjualA cAmarajualA uppalahatthagA paumahatthagA jAva sahassapattahatthagA savvarayaNAmayA acchAjAvapaDirUvA" teSAM toraNAnAmuparibahUni chatrAticchatrANi-chatrAllokaprasiddhAdekasaMkhyAkAatizAyInidvisaMkhyAni trisaMkhyAni vA chatrANi chatrAticchatrANi bahvayaH patAkAbhyo'tizAyinyo dIrghatvena vistareNa ca Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 1 patAkAH patAkAtipatAkAH bahUni ghaNTAyugalAni bahUni cAmarayugalAni bahava utpalahastakAHutpalAkhyajalajakusumasamUhavizeSAH, evaM padmahastakAH bahave nalinahastakAH bahavaH subhagahastakAH bahavaH saugandhikahastakAH bahavaH puNDarIkahastakAH bahavaH zatapatrahastakAH bahavaH sahasrapatrahastakAH, utpalAdInAM vyAkhyAnaM prAgvat, ete ca chatrAticchatrAdayaH sarve'pi sarvaratnamayAH, 'jAva paDirUvA' iti yAvatkaraNAt 'acchA saNhA laNhA' ityAdivizeSaNakadambakaparigrahaH / atha parvatakasUtraM yathA-"tAsi NaM khuDDiyANaM vAvINaM jAva bilapaMtiyANaM tattha tattha dese tahiM tahiM bahave uppAyapavvayA niyaipavvayA jagaIpavvayA dArupavvayagA dagamaMDavagA dagamaMcagA dagamAlagA dagapAsAyA usaDA khuDDA aMdolagA pakkhaMdolagA savvarayaNAmayA acchA jAva paDirUvagA" atra vyAkhyA - tAsAM kSullikAnAM vApInAM yAvaddhilapaGkInA atra yAvatkaraNAt puSkariNyAdigrahaH, apAntarAleSu tatra tatra deze 'tahiM tahiM' iti tasyaiva dezasya tatra tatraikadeze bahava utpAtaparvatAHyatrAgatya bahavo vyantaradevA devyazca vicitrakrIDAnimittaM vaikriyazarIramAracayanti niyatyA - naiyatyena parvatAH kvacinniyayapavvayA iti pAThaH, tatra niyatAH - sadA bhogyatvenAvasthitAH parvatAH yatra vyantarA devadevyo bhavadhAraNIyena vaikriyazarIreNa prAyaH sadA ramante iti bhAvaH, ,jagatIparvatAHparvatavizeSAH, dAruparvatakA - dArunirmApitA iva parvatakAH dakamaNDapakAH-sphaTikamaNDapakAH evaM dakamaJcakAH dakamAlakAH dakaprAsAdAH / ete ca dakamaNDapakAdayaH kecit utsRtA-uccA ityarthaH kecit kSullA - laghavaH kvacit khuDDakhuDDagA iti pAThaH kSullakSullakA - atilaghavaH AyatAzca, tathA andolakAH pakSyandolakAzca tatra yatrAgatya 2 manuSyA AtmAnamandAleyaMti iti, AndolakA iti loke prasiddhAH, yatra tu pakSiNa AgatyAgatyAtmAnamandolayaMti te pakSyandolakAH, te cAndolakaH pakSyandolakAzca tasmin vanakhaNDe tatra tatra pradeze vAnamantaradevadevIkrIDAyogyA bahavaH santi, te cotpAparvatAdayaH kathambhUtA ityAha- sarvaratnamayA acchA ityAdivizeSaNajAtaM prAgvat "tesu NaM uppAyapavvasuM jAva pakkhaMdolaesu bahUI haMsAsaNAI koMcAsaNAI garulAsaNAI uNNayAsaNAI paNayAsaNAI dIhAsaNAI bhaddAsaNAI magarAsaNAI paumAsaNAI sIhAsaNAI disAsovatthiyAsaNAI savvarayaNAmayAiM acchAI jAva paDirUva "tti / 47 atra vyAkhyA - teSu utpAtaparvateSu yAvatpakSyandolakeSu atra yAvatkaraNAt niyataparvatAdiparigrahaH bahUni haMsAsanAni, tatra yeSAmAsanAnAmadhobhAge haMsA vyavasthitA yathA siMhAsane siMhAstAni haMsAsanAni, evaM kroJcAsanAni garuDAsanAni bhAvyAni, unnatAsanAni yAnyuccAsanAni praNatAsanAni - nimnAsanAni dIrghAsanAni - zayyArUpANi bhadrAsanAni - yeSAmadhobhAge pIThikAbandhaH pakSyAsanAni - yeSAmadhobhAge nAnArUpAH pakSiNaH, evaM makarAsanAni siMhAsanAni ca bhAvanIyAni, padmAsanAni - padmAkArANi AsanAni dikasauvastikAsanAni yeSAmadhobhAge dikasauvastikAdikpradhAnAH svastikAH AlikhitAH santi, atra yathAkramamAsanAnAM saMgrAhikA saMgrahaNIgAthA"haMse koJce garule uNNaya paNae ya dIha bhadde ya / 119 11 pakkhe mare paume sIha disAsoe bArasame // " etAni sarvANyapi kathambhUtAnityAha- 'savvarayaNAmayAI' ityAdi prAgvat / atha gRhakasUtraM yathA - "tassa NaM vanasaMDassa tattha tattha dese tahiM tahiM bahave AligharagA mAligharagA kayalIgharagA Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 1 / 6 acchaNagharagA pecchaNagharagA majjhaNagharagA pasAhaNagharagA gabbhagharagA mohanagharagA mAlagharagA jAlagharagA kusumagharagA cittagharagA gaMdhavvagharagA AyaMsagharagA savvarayaNAmayA acchA jAva paDirUvA" iti, atra vyAkhyA- tasya vanakhaNDasya madhye tatra tatra pradeze tasyaiva pradezasya tatra tatra ekadeze bahUni AligRhakANi, Ali - vanaspativizeSastanmayAni gRhakANi, mAlirapi vanaspativizeSaH tanmayAni gRhakANi mAligRhakANi, kadalIgRhakANi latAgRhakANi ca pratItAni, avasthAnagRhakA yeSu yadA tadA vA'gatya bahavaH sukhAsikayA avatISThante, prekSaNakagRhakANi prekSaNakAni vidadhati narIkSyante ca, majjana0 yatrAgatya svecchayA majjanaM kurvanti, prasAdhanagR0 yatrAgatya svaM paraM camaNDayanti, garbhagRhAkArANi mohana0 mohanaM maithunasevA taThapradhAnAni gRhakANi vAsabhavanAnIti bhAvaH, zAlA0-paTTazAlApradhAnAni gRhakANi jAla 0 - jAlayuktAni gRhakANi kusuma 0 - kusumaprakaropacitAni gRhakANi citra0 - citrapradhAnAni gRhakANi gandhava0 - gItanRtyA-bhyAsayogyAni gRhakANa, Adarza0 - AdarzamayAnIva gRhakANi, atra sUtre sarvatra kakAraH svArthiko 'vaseyaH, etAni kathaMbhUtAnItyAha- 'savvarayaNAmayAI' ityAdi prAgvat, "tesuNaM AlidharesuMjAva AyaMsadharesu bahUI haMsAsaNAI jAva disAsovatthiyAsaNAI savvarayaNAmayAI jAva paDirUvAI" iti gatArtham, atha maNDapakasUtra yathA- "tassa NaM vanasaMDassa tattha tattha dese tahiM tahiM bahave jAimaMDavagA jUhiyAmaMDavagA malliyAmaM0 nomAliyAmaM0 vAsaMtImaM0 dadhivAsuyAmaM0 sUrillimaM0 taMbolIma0 NAgalayAma0 atimuttayama0 apphoAmaM0 mAluAma0 savvarayaNAmayA jAva niccaM kusumiyA jAva paDirUvA" atra vyAkhyA- 'tasye' tyAdi padayojanA sugamA, jAti- mAlatI tanmayA maNDapakAH jAtimaNDapakAH, evaM uttaratrApi padayojanA kAryA, yUthikA pratItA mallikA- vicakilaH, vanamAlikA vAsantI spaSTe, ete ca puSpapradhAnA vanaspatayaH, dadhivAsukA nAma vanaspati- vizeSaH, sUrillipari sa eva, tAmbUlI - nAgavallI nAgo - drumavizeSaH sa eva latA nAgalatA, iha yasya tiryak tathAvidhA zAkhA prazAkhA vA prasRtA sA latetyabhidhIyate, atimuktakaH - puSpapradhAna - vanaspati 'apphoA' vanaspativizeSaH, mAlukA - ekAsthikaphalA vRkSavizeSAstadyuktA maNDapakA mAlukAmaMDapakA, ete ca kathaMbhUtA ityAha- 'savvarayaNAmayA' ityAdi prAgvat / 'tesu NaM jAimaMDavagesu jAva mAluAmaMDavagesu baheva puDhavisilAvaTTagA pannattA, appegaiyA haMsAsaNasaMThiyA a0 koMcAsaNasaMThiA a0 garuDAsaNasaMThiA a0 uNNayAsaNasaMThiyA a0 paNayAsaNasaMThiAa0 dIhAsaNasaMThiyA a0 bhaddAsaNasaMThiyA a0 pakkhAsaNasaMThiyA a0 magarAsaNasaMThiyA a0 paumAsaNasaMThiA a0 sIhAsaNasaMThiyA a0 disAovetthiyAsamasaMThiyA appege bahave varasayaNAsaNavisiTThasaMThANasaMThiyA pa0 samaNAuso ! AINagarUabUranavanIyatUlaphAsamauA savvarayaNAmayA acchA jAva paDirUvA' atra vyAkhyA - teSu jAtimaNDapakeSu yAvat mAlukAmaNDapakeSu bahavaH zilApaTTakAH prajJaptAH, tadyathA - apibaDhArthe ekake zilApaTTakAH haMsAsanavat saMsthitaM bhAve ktapratyayavidhAnAt saMsthAnaM yeSAM te tathA, evaM kroJcAsanasaMsthitAdiSvapi vAcyaM, anye ca bahavaH zilApaTTakAH yAni viziSTacinhAni viziSTanAmAni ca varANi - pradhAnAni zayanAni AsanAni ca tadvat saMsthitA varazayanAsanaviziSTasaMsthAnasaMsthitAH kvacit 'mAMsalasudhaTTavisiTThasaMThANasaMThiyA' iti pAThaH, tatrAnye ca bahavaH zilApaTTakAH mAMsalA - akaThinA 48 Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAra:- 1 49 ityarthaH sughRSTA - atizayena masRNA iti bhAvaH, viziSTasaMsthAnasaMsthitAzca prajJaptAH, he zramaNa ! he AyuSman ! AINagetyAdi sugamamiti / atha prastutasUtramanuzriyate, 'tatyaNa' miti atra vyAkhyA - tatraiteSu utpAtaparvatAdigatahaMsAsanAdiSu yAvannAnArUpasaMsathAnasaMsthitapRthivIzilApaTTakeSu Namiti pUrvavat, bahavo vanAnAmantareSu bhavAH pRSodarAditvAnmAgame vAnamantarA devA devyazca yathAsukhamAsate Azrayanti vA''zrayaNIyaM stambhAdi zerate dIrghakAya prasAraNena varttante, natu nidrAM kurvanti teSAM devayonikatayA nidrAyA abhAvAt, atropalakSaNAt 'ciTTaMtI'tyAdikaH pATho jIvAbhigamokto likhito'sti tiSThantiUrdhvasthAnena varttanta niSIdanti - upavizanti 'tuaTTaMti' tti tvagvarttanaM kurvanti vAmaparzvataH parAvRtya dakSiNapArzvenAvatiSThante dakSiNapArzvato vA parAvRtya vAmapArzvenAvatiSThanta iti, ramanteratimAbaghnanti, tathA lalanti-manaIpsitaM yathA bhavati tathA varttante iti bhAvaH, tathA krIDantiyathAsukhamitastato gamanavinodena gInRtyAdivinodena vA'vatiSThante, tathA mohanti - maithunasevAM kurvanti, ityevaM / 'purA porANANa' mityAdi purA- pUrvaM prAgbhave iti bhAvaH kRtAnAM karmaNAmiti yogaH ata eva paurANAnAM sucIrNAnAM - sucaritAnAM, iha sucaritajanitaM karmApi kArye kAraNopacArAt sucaritamiti vivakSitaM, tato'yaM bhAvArtha - viziSTatathAvidhadharmAnuSThAnaviSayApramAdakaraNakSAntyAdisucaritAnAmiti, tathA suparAkrAntAnAM atrApi kArye kAraNopacArAt suparAkrAntajanitAni karmANisuparAkrAntAni ityuktaM bhavati, sakalasatvamaitrIsatyabhASaNaparadravyAnapahArasuzIlAdirUpaM suparAkramajanitAnAmiti, ata eva zubhAnAM - zubhaphalAnAM iha kizcidazubhaphalamapi indriyamativiparyAsAt zubhaphalamAbhAti tatastAtvikazubhaphalapratipatyarthamasyaiva paryAyamAha- kalyANAnAMtatvavRttyA tathAvidhaviziSTaphaladAyinAM athavA kalyANAnAM - anarthopazamakAriNAM kalyANaMkalyANarUpaM phalavipAkaM 'paJcaNubhavamANA' pratyekamanubhavanto viharanti - Asate / tadevaM padmavara vedikAyA bahisthitavanakhaNDavaktavyatoktA, samprati tasyA evArvAkasthitavanakhaNDavaktavyatAmabhidhitsurAha - 'tIse NaM jagaIe' ityAdi, tasyA jagatyA upari padmavaravedikAyA antarmadhye yaH pradezaH etasmin mahAneko vanakhaNDaH prajJaptaH, dezone dve yojane viSkambhena vedikA-padmavaravedikA tasyAH samakaH tulyaH parikSepeNa, ayaM bhAvaH - padmavaravedikAyA yAvAn (tAvAn) asyApi, padmavaravedikAbahipradezAta antaH paMcadhanuH zatAgamane yat parikSepanyUnatvaM tanna vivakSitamalpatvAditi, 'kiNhe' tti kRSNo yAvaditipadena ca bahirvanakhaNDavadavizeSeNa vanakhaNDavarNako grAhyaH, navaraM tRNavihIno jJAtavyaH, atra tRNajanyaH zabdo'pi tRNazabdenAbhidhIyate upacArAdatastRNazabdavihIno jJAtavyaH, upalakSaNatvAdasya maNizabdavihIno'pi padmavaravedikAntaritatayA tathAvidhaH vAtAbhAvato maNInAM tRNAnAM cAcalanena parasparaM saMgharSAbhAvAt zabdAbhAvaH, upapannazcAyamartha, jIvAbhigamasUtravRtyostathaiva darzanAditi / samprati jambUdvIpasya dvAra saMkhyAprarUpaNArthamAha mU. (7) jaMbuddIvarasa NaM bhaMte! dIvassa kai dArA pannattA, go0 ! cattAri dArA paM0, taM0 - vijae 1 vejayaMte 2 jayaMte 3 aparAjie 4, evaM cattArivi dArA sarAyahANiA bhANi0 / 13 4 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 1/7 vR. atra sUtre praznanirvacane ubhe api sugame, navaraM pUrvAtaH prAdakSiNyena vijayAdIni dvArANi jJeyAni dvArANAmeva sthAnavizeSaniyamanAyAha 50 mU. (8) kahi NaM bhaMte! jaMbuddIvassa dIvassa vijae nAmaM dAre pannatte ?, go0 jaMbuddIve dIve maMdarassa pavvayassa puratthimeNaM paNayAlIsaM joyaNasahassAiM vIivaittA jaMbuddIvadIvapuratthimaperaMte lavaNasamuddapuratthimaddhassa paJccatthimeNaM sIAe mahAnaIe uppiM ettha maM jaMbuddIvassa vijae nAmaM dAre pannatte / aTTha joyaNAI uddhaM uccatteNaM cattAri joyaNAiM vikkhaMbheNaM tAvaiyaM ceva paveseNaM, see varakaNagadhUbhiyAe, jAva dArassa vaNNao jAva rAyahANi / vR. 'kahiNaM bhaMte!' ityAdi, kva bhadanta ! jambUdvIpasya dvIpasya vijayamiti prasiddhaM 'nAmaM' ti prAkRtatvAt, vibhaktipariNAmena nAmnA dvAraM prajJaptam, bhagavAnAha - gautama ! jambUdvIpe dvIpe yo mandaraparvato - merugiri: tasya 'puratthimeNaM' ti pUrvasyAM dizi pazcacatvAriMzat yojanasahasrANi vyati vrajyaatikramya jambUdvIpe dvIpe paurasatya paryante lavaNasamudra pUrvArddhasya paJcatthimeNaM' ti pAzcAtyabhAge zItAyA mahAnadyA upari yaH pradeza itigamyaM etasmin vijaya nAmnA dvAraM prajJaptam aSTau yojanAnyUrdhvoccatvetA catvAri yojanAni viSkammena - vistAreNa / idaM ca dvAraviSkambhamAnaM sthUlanyAyenoktaM, sUkSmekSikayA tu vibhAvyamAnaM dvArazAkhAdvayaviSkambhasatkakrozadvayaprakSepe sArddhayojanapramANaM bhavati, tantra vivakSitamiti, 'tAvaiyaM ceva paveseNaM'ti tAvadeva catvArItyarthaH, yojanAni pravezena - mittibAhalyalakSamena kathaMbhUta - mityAhazvetaM-zvetavarNopetaM bAhulyenAGkaratnamayatvAt, 'varakanakastUpikAkaM' varakanakA - varakanakamayI stUpikA- zikharaM yasya tat / atha zeSaM dvAravarNakaM rAjadhAnIvarNakaM cAtidezenAha - 'jAve' tyAdi, yAvadvArasya varNako - 'jAva rAyahANI'ti yAvadrAjadhAnIvarNakazca jIvAbhigamopAGgokto niravazeSo vaktavyaH, tatra prathamaM dvAravarNako yathA 'hAmigAusabhaturagaNaramagaravihagavAlagakinnararurusarabhacamarakuJjaravaNalayapaumalayabhatticitte khaMbhuggayavaraveiyAparigayAbhirAme vijjAharajamalajualajaMtajutte iva accIsahassamAlaNIe, rUvagasahassakalie bhisamANe bhibbhisamANe cakkhullo aNalese suhaphAse assirIyarUve vaNNao dArassa tassimo hoi, taMjahA - vairAmayA NemA riTThAmayA paTThANA veruliaruilakhaMbhe jAyaruvovaciyapavarapaMcavaNNamaNirayamakuTTimatale haMsagabbhamaelue gomejjamae iMdakIle lohi akkhamaIo dAraceDAo joIrasAmae uttaraMge veruliAmayA kavADA vairAmayA saMdhI lohiakkhamaIo sUIo nAnAmaNimayA samuggayA vairAmayA aggalA aggalapAsAyA rayayAmayA AvattaNapeDhiyA aMkuttarapAsae niraMtarie ghaNakavADe bhittIsu ceda bhittiguliyA chappannA tinni hoti gomANasIo tattiAo nAnAmaNirayaNavAlaruvagalIlaTThiasAlabhaMjiAge vairAmae kUDe rayayAmae ussehe savvatavaNijjamae ulloe * nAnAmaNirayaNajAlapaMjaramaNivaMsagalohiyakkhapaDivaMsagarayayabhome aMkAmayA pakkhA pakkhavAhAo joIsAmayAvaMsA vaMsakavellayA ya rayayAmaIo paTTiAo jAyarUvamaio ohADaNIo vairAmaio uvaripucchaNIo savvasee rayayAmayacchANe aMkAmayakaNagakUDatavaNija bhiAe see saMkhatalavimalanimmaladadhidhaNagokhIrapheNarayaNiga-rappagAse tilagarayaNaddhacaMdacitte nAnAmaNidAmAlaMkie aMto bAhiM ca saNhe tavaNijjavAluApatthaDe suhaphAse sassirIarUve Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-1 51 pAsAIe 4" iti, atra vyAkhyA 'IhAmige'tyAdi vizeSaNadazakaMpadmavaravedikAgatavApItoraNAdhikAre vyAkhyAtArthamiti tato'vaseyaM, 'vaNNodArassa tassimo hoi' itivarNako-varNakanivezo dvArasya-vijayAbhidhAnasyAyaM-vakSyamANo bhavati, tamevAha-'taMjahe'tyAdi, tadyathA-'vayarAmayA NemA'ityAdi, atraca dvAravarNanAdhikAre yatra kevalaM vizeSaNaMtatrasAkSAt dvArasya vizeSaNatAyatratu vizeSyasahitaMtatra tasyetigamyaM,tena tasya vijayadvArasya vajramayAnemA-bhUmibhAgAdUrdhvaniSkAmantaHpradezAH riSTharatnamayAni pratiSThAnAni-mUlapAdAH vaiDUryA-vaiDUryaratnamayAH rucirAH stambhAH yasya tattathA, tathA jAtarUpeNa-suvarNenopacitaiH-yuktaiHpravaraMpaJcavarNamaNiralaiH kuTTimatalaM-baddhabhUmitalaMyasyatattathA, tathA'sya vijayadvArasya haMsagarmaratnamaya eluko-dehalI gomedakaratnamaya indrakIlo-gopurakapATayugasandhinivezasthAnaM lohitAkhyaM-padmarAgAkhyaM ratnaM tanmayyau dvArapiNDayau-dvArazAkhe sUtre strItvanirdezaArSatvAtjyotIrasamayaM uttaraGga-dvArasyoparitiryagvyavasthitaM kASThaMvaiDUryamayau kapATau lohitAkSamayyo-lohitAkSaratnAtmikAH sUcayaH-phalakadvayasambandhavighaTanAbhAva hetupAdukAsthAnIyAH tatra vajramayAH sandhayaH-sandhimelAH pralakAnAM / kimuktaM bhavati? vajraralApUritAH phalakAnAM sandhayaH, tathA nAnAmaNimayAH samudgakA-cUlikAgRhANi, tAni nAnAmaNimayAni, yatranyastaukapATaunizcalatayAtiSThataH, vajramayAargalAargalAparAsAdAH, tatrArgalAH pratItAH argalAprAsAdA yatrArgalA niyamyante, rajatamayI AvartanapIThikA, AvartanapIThikA ca yatrendrakIlo bhavati, tathA aGkA-aGkaratnamayA uttarapArvA yasya tattathA, nirgatAantarikA-ladhvantararUpAyayostau nirantarikau ataevaghanakapATau yasya tatthA 'bhittisu ceva bhittiguliyA chappannA tinni hoMti' iti tasya dvArasyobhayoH pArzvayobhittiSu bhittiSu gatA bhittigulikAH pIThakasaMsthAnIyAH timraH SaTpaJcAzataH-SaTpaJcAzatrikapramitA bhavanti, aSTaSaSTayadhikaM zatamityarthaH, tathA gomAnasyaH-zayyAH tAvanmAtrAH-SaTpaJcAzatatrikapramitAH, nAnAmaNiratnamayAni vyAlarUpANi-phalirUpakANi, lIlAsthitazAlabhaJjakAca-lIlAsthitaputrikA yatra tattathA, tathA tasya dvArasya vajramayaH, kUTo- mADhabhAgaH rajatamaya utsedhaH, zikharaM kevalaM, zikharamatratasyaivamADhabhAgasya sambandhidraSTavyaMnadvArasya, tasya prAgevoktatvAta, sarvAtmanA tatapanIyamaya 'ullakaH' uparibhAgaH 'nAnAmaNirayaNajAlapa-aramaNi0' iti maNayo-maNimayA vaMzA yeSAM tAni maNivaMza- kAni tathA lohitAkSA-lohitAkSamayAH prativaMzAH yeSAM tAni lohitAkSaprativaMzakAni, tathA rajatamayI bhUmiryeSAM tAni rajatabhUmAni, prAkRtatvAt samAsAnto makArasya ca dvitvaM,maNivaMzakAni lohitAkSaprativaMzakAni rjtbhuumaani| -nAnAmaNiratnAni-nAnAmaNiratnamayAnijAlapaMjarANi-gavAkSAparaparyAyANi yasmin dvAre tattathA, padAnAmanyathopanipAtaH prAkRtatvAta, 'aGkAmayA pakkhA ityata Arabhya rayayAmae chANe ityantAni padmavaravedikAvadbhAvanIyAni, 'aMkAmayakaNagakUDatavaNijathUbhiyAge' iti, aGkamayaM-bAhulyenAGkaralamayaMpakSabAhvAdInAmaGkaralAtmakatvAt kanakaM-kanakamayaMkUTa-mahacchikharaM yasya tattathA, tapanIyA-tapanIyamayI stUpikA-laghuzikhararUpA yasya tattathA, tataH padatrayasya padadvayamIlanena 2 karmadhArayaH, etena yatprAk sAmAnyenokSiptaM 'see varakaNagathUbhiyAge' iti Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 1/8 tadeva prapaJcato bhAvitamiti, samprati tadeva zvetatvamupasaMhAravyAjena mUya upadarzayati- zvetaM, zvetatvamevopamayA draDhayati - vimalaM nirmalaM yat zaGkhatalaM- zaGkhasyoparitano bhAgo yazca nirmalo dadhidhano-dhanIbhUtaM dadhi gokSIrapheno rajatanikarazca - rUpyarAzistadvatprakAzaH - pratimatA yasya tattathA, tilakaratnAni - puNDravizeSAH tairarddhacandraizca - arddhacandrAkAraiH sopAnavizeSazcitraM - citrakAri tilakaratnArddhacandracitraM, tathA - nAnAmaNimayAni dAmAni - mAlAstairalaGkRtaM nAnAmaNidAmAlaGkRtaM, tathA antarbahizca lakSNapudgalaskandha-nirmApitaM - tapanIyamayyo vAlukAH - sikatAstAsAM - prastAro yatra tattapanIya - vAlukAprastaTaM, 'suhaphAsa' ityAdi prAgvat / "vijayassa NaM dArassa ubhao pAsiM duhao nisIhiyAe do do caMdaNakalasA pannattA, te caMdanakalasA varakamalapaiTThANA surabhivaravAripaDipuNNA caMdanakayacaccAgA AviddhakaMTheguNA paumuppalapihANA savvarayaNAmayA acchA saNhA jAva paDirUvA mahayA mahayA mahiMdakuMbhasamANA pannattA samaNAuso !" atra vyAkhyA - vijayasya dvArasyobhayoH pArzvayorekaikanaiSedhikIbhAvena duhao' tti prAkRtatvAt hasvatve dvighAto-dviprakArAyAM naiSedhikyAM, naiSedhikI cAtra niSadanasthAnaM, tatra pratyekaM dvau dvau vandanAya kalazau vandanakalazau-mAlyaghaTau prajJaptau, te ca vandanakalazA varakamalaM pratiSThAnaM - AdhAro yeSAM te tathA, surabhivaravAriparipUrNA, candanakRtacarcAkAH -- candanakRtoparAgAH, AviddhaH - AropitAH kaNThe guNo-raktasUtrarUpo yeSAM te tathA, kaNThekAlavat saptamyA alupU, tathA padmamutpalaM ca yathAyogaM pidhAnaM yeSAM te tathA, 'savvarayaNAmayA' ityAdi prAgvat, atizayena mahAnto 'mahendrakumbhasamAnAH kumbhAnAmindra indrakumbho, rAjadantAdidarzanAdindrazabdasya pUrvanipAtaH, mahAMzcAsAvindrakumbhazca tasya samAnA mahendrakumbhasamAnA -mahAkalazapramANAH yadvA mahIndro - rAjA tadarthaM tasya sambandhino vA kumbhA - abhiSekakalazAH tatsamAnAH prajJaptAH / he zramaNa ! he AyuSman !, 'vijayassa NaM dArassa ubhaopAsiM duhao nisIhiyAe do do nAgadaMtagA pannattA, te NaM nAgadaMtagA muttAjanaMtarUsiahemajAlagavakkhajAlakhikhiNIghaMTAjAlaparikkhittA abbhuggayA abhinisiTThA tiriaM susaMpaggahiyA ahepannagaddharUvA pannagaddhasaMThANasaMThiyA savvairAmayA acchA jAva paDirUvA mahayA 2 gayadaMtasamANA pannattA samaNAuso !' vijayasya dvArasyetyAdipadayojanA prAgvat, dvI dvI nAgadantakau - narkuTiko aGkaTikAvityartha prajJaptau, teca nAgadantakA muktAjAlAnAmantareSu yAni ucchritAni - lambamAnAni hemajAlAni - hemamayA dAmasamUhA yAni ca gavAkSAlAni - gavAkSAkRtiratanvizeSAH dAmasamUhA yAni ca kiMkiNIghaNTAjAlAni - kSudraghaNTAsamUhAstaiH parikSiptAH - sarvato vyAptAH, abhimukhamudgatA abhyudgatA - agrimabhAge manAgunnatA iti bhAvaH, yena teSu mAlyadAmAni susthitAni bhavanti, abhimukhaM - bahirbAgAbhimukhaM nisRSTA-nirgatAH abhinisRSTAH tiryag-bhittipradezaiH suSThu - atizayena samyag - manAgapyacalanena parigRhItAH 'ahepannagaddharUvA' iti adhaH - adhastanaMyat pannagasya - sarpasyArddha tasyeva rUpaM - AkAro yeSAM te tathA adhaHpannagArddhavadatisaralA dIrghAzceti bhAvaH, etadeva vyAcaSTe - 'pannagArddhasaMsthAnasaMsthitAH adhaH pannagArddhasaMsthAnasaMsthitAH sarvAtmanA vajramayAH 'acchA' ityAdi prAgvat, 'mahayA mahayA' iti atizayena mahAnto gajadantasamAnAH - gajadantAkArAH prajJaptAH, he zramaNa ! he AyuSman ! / "tesu NaM nAgadaMta esu bahave kiNhasuttavaddhavagghAriamalladAmakalAvA evaM nIla0 lohiae0 Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-1 hAlidda0 sukillasuttabaddhavagdhAriamalladAmakalAvA, teNaMdAmA tavaNijjalaMbUsagA suvaNNapayaraga maMDiyA NANAmaNiraNavivihahAraddhahArauvasobhiyasamudayA jAva sirIi aIva uvasobhemANA 2 ciTThati" -teSuca nAgadantakeSubahavaH kRSNasUtrabaddhA, avalambitAHmAlyadA-makalApAH-puSpamAlAsamUhAH, evaM nIlalohitahAridrazuklasUtrabaddhA api mAlyadAmakalApA vAcyAH, tAni dAmAni 'tavaNijjalaMbUsagA' iti tapanIyaH-tapanIyamayo lambUsago-dAmnAmagrimabhAge prAGgaNe lambamAno maNDanavizeSo golakAkRtiryeSAM tAni tapanIyalambUsakAni, tathA pArzvataH-sAmastyena suvarNapratarakeNa-suvarNapatrakeNa maNDitAni suvarNapratarakamaNDitAni tathA nAnArUpANA maNInAM ratnAnAM ca ye vividhA vicitravarNA hArA-aSTAdazasarikAstairupazobhitaH samudAyo yeSAM tAni tathA - - 'jAva sirIe aIva uvasobhemANA 2 ciTuMti' atra yAvatkaraNAt evaM paripUrNa pATho draSTavyaH 'IsimaNNoNNamasaMpattA puvvAvaradAhiNuttarAgaehivAehiMmaMdAyaM 2 eijjamANA 2 palaMbamANA 2 pajhaMjhamANA 2 urAleNaM maNuNNeNaM manahareNaM kaNNamaNanivvuikareNaM saddeNaM te paese savvao samaMtA ApUremANA 2 sirIe atIva uvasobhemANA 2 ciTuMti' etacca pUrvaM padmavaravedikAvarNane vyAkhyAtamiti na bhUyo vyAkhyAyate, "tesiNaM nAgadaMtagANa uvariMdo do nAgadaMtagA pannattA, teNaM nAgadaMtagA muttAjAlaMtarUsiyA taheva jAva samaNAuso !, tesuNaM nAgadaMtaesu bahave rayayAmayA sikkayA pannattA, tesu NaM rayayAmaesu sikkaesubahUIo veruliyAmaIo dhUvaghaDIo pannattAo, tAo NaM dhUvaghaDIo kAlAgurupavarakuMdurukkaturukkadhUvamaghamaghaMtagaMdhuddhaAbhirAmAo sugaMdhavaragaMdhiAo gaMdhavaTTibhUyAo orAleNaM maNuNNeNaM ghANamaNanibbuikareNaM gaMdheNaM te paese savvao samaMtA ApUremANIo 2 sirIe aIva uvasobhemANA 2 ciTuMti" atra vyAkhyA teSA nAgadantAnAmuparianyau dvau dvau nAgadantakau prajJaptau, teca nAgadantakA muttAlaMtarUsiahemajAlagavakkhajAla ityAdi prAguktaM sarvaM draSTavyaM, yAvad gajadantasamAnAH prajJaptAH he zramaNa! he AyuSman !, 'tesuNa mityAdi teSu nAgadantakeSu bahUni rajatamayAni sikkakAni prajJaptAni, teSu rajatamayeSu sikyakeSu bahvayo vaiDUryyamayyo dhUpaghaTayaH-dhUpaghaTikAH prajJaptAH, tAzca dhUpaghaTikAH kAlAguruzca-kRSNAguru pravarakundurakaM ca-cIDAbhidhAno gandhadravyavizeSaH turuSkaM ca-silakaM dhUpazca-dazAGgAdi gandhadravyasaMyogajaiti dvandve teSAM sambandhI yo 'maghamagheta'tti maghamaghAyamAno'tizayavAn udbhutaH-itastato viprasRto gandhastenAbhirAmAH, uddhRtazabdasyaparanipAtaArSatvAt, suSThu-zobhano gandho yeSAM te tathA, samAsAntavidheranityatvAdatredarUpasya samAsAntasyAbhAvo yathA surabhigandhena vAriNeti, tecatevaragandhAzca-pradhAnavAsAsteSAMgandhaH saAsuastItisugandhavaragandhagandhikAH 'ato'nekasvarA'ditIkapratyayaH ataevagandhavartibhUtAH-saurabhyAtizayAdgandhadravyaguTikAkalpAH udAreNa sphAreNa manojJena-mano'nukUlena, kathaM mano'nukUlatvamataAhadhrANamanonivRtikareNagandhena tAn-pratyAsannAnpradezAn ApUrayantyaH 2 zriyAatIva zobhamAnAH 2 tisstthnti| ___ "vijayassaNaMdArassa ubhaopAsiMduhao nisIhiyAedodosAlabhaMjiyAopannatAo, tAo NaM sAlabhaMjiyAo lIlaTThiyAo supailiAo sualaMkiyAo nAnAviharAgavasaNAo rattAvaMgAoasiyakesIo miuvisayapasatthalakkhaNasaMvelliyaggasirayAo nAnAmallapiNaddhAo muTThigaijjhasumajjhAo AmelagajamalajualavaTTiaabbhunayapINaraiasaMThiyapayoharAo IsiM Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 1/8 asogavarapAyavasamuTThiyAovAmahatthagahiyaggasAlAo IsiM addhacchikaDakkhaciTTiehiM lUsemANIoviva cakkhulloaNalesahiM annamanna khijjamANIoviva puDhavIpariNAmAo sAsayabhAvamuvagayAo caMdananAo caMdavilAsiNIo caMdaddhasamaNiDAlAo caMdAhiyasomadaMsaNAo ukkA iva ujjoemANIo vijughaNamarIcisUradipaMtateaahiayarasaNNigAsAosiMgArAgAracAruvesAo pAsAdIyAo teasA aIva 2 uvasobhemANIo ciTThati' atra vyAkhyA vijayasya dvArasyobhayoH pArzveyorekaikanaSedhikIbhAve dvighAto-dviprakArAyAMnaSedhikyAM dvedvezAlabhalike-paJcAlyau prajJapte, tAzcazAlabhaJjikA lIlayA-lalitAGganivezarUpayA sthitAH lIlAsthitAH suSTu-manojJatayApratiSThitAH supratiSThitAH suSTu-atizayena ramaNIyatayA alaMkRtAH svalaMkRtAH, tathA nAnAviharAgavasaNAo' iti nAnAvidho-nAnAprakArorAgo-rajanaM yeSAMtAni tAzAni vasanAni-vastrANi saMvRtatayA yAsAMtAstathA, rakto'pAGgo-nayanaprAntaM yAsAMtAH raktApAGgAH,asitAH-zyAmAH kezAHyAsAMtAasitakezAH mRdavaH-komalA vizadA-nirmalAH prazastAni-zobhanAnyasphuTitAgratvaprabhutIni lakSaNAni yeSAM teprazastalakSaNAH, saMvellitaM-saMvRtaM kiJcidAkuJcitaM agraM yeSAM zekharakaraNAt te saMvellitAgrAH zirojAH-kezAH yAsAM tA mRduvizadaprazastalakSaNasaMvellitAgrazirojAH, nAnArUpANi mAlyAni-puSpANi pinaddhAniAviddhAni yathocitasthAneSu sthApitAni yAsAMtA nAnAmAlyapinaddhAH, niSThAntasya paranipAto bhAryAdidarzanAt, muSTigrAhyaM tanutaratvAt suSThu madhyaM madhyabhAgo yAsAMtA mussttigraahysumdhyaaH| Amelaga-ApIDa:-zekharakastasyayamalaM-samazreNIkaMyugalaM tadvadvartitaubaddhasvabhAvAvupacitakaThinabhAvAvitibhAvaH, ataevAbhyannatau-tuGgopInaratidasaMsthitaupIvarasukhadasaMsthAnau payodharau-stanau yAsAMtAstathA, tathA IsiM0 iti, ISat-manAka azoka varapAdape samavasthitAAzritAHtathAvAmahastena gRhItamagraMzAlAyAH-zAkhAyAarthAdazokapAdapasyayAbhistAH vAmahastagRhI tAnazAkhAH, 'IsiM 0 ti ISat-manAk arddha-tiryagvalitaM akSi-cakSuryeSu kaTAkSarUpeSu ceSTiteSuzrRGgArAvirbhAvakakriyAvizeSeSvityarthatairmuNyantya ivasurajanamanAMsIti gamyaM, tathA cakkhulloaNalesehiM" anamannaM-parasparaMcakSuSAMlokanena avalokanena lezAH-saMzleSAstaiH khidyamAnAiva, kimuktaM bhavati ?- evaM nAma tAH tiryagvalitAH kaTAkSaH parasparagramavolokamAnAH avatiSThanti yathA nUnaMparasparasaubhAgyAsahanataH tiryagvalitAkSikaTAkSaiH parasparaM khidyanta iveti, tathA iti pRthvIpariNAmarUpAH zAzvatabhAvamupagatA vijayadvAravat, candArananAH-candramukhyaH candravanmanoharaM vilasantItyevaMzIlAzcandravilAsinyaHcandrArddhana-aSTamIcandreNa samaM-sazaMlalATaM yAsAMtAH candrArddhasamalalATAH, candrAdapyadhikaM somaM-subhagaMkAntimadarzanaM-AkAro yAsAMtAH tathA, ulkA iva-gaganAgnijvAlA ivodyotamAnAH vidyuto-meghavahnayastAsAM ghanA-nibiDA marIcayastebhyo yacca sUryasya dIpyamAnaM ghanAdyanAvRtaM tejastasmAdadhikataraH sannikAzaH-prakAzo yAsAMtAstathA, zrRGgAro-maNDanabhUoSaNATopastatpradhAna AkAro yAsAMtAstathA, cAruveSAHmanoharanepathyAH, pazcAtkarmadhArayaH, athavA zraGgArasya-prathamarasasyAgAramiva-gRhamiva cAru veSo yAsAMtAstathA, prAsAdIyA ityAdipacatuSTayaM praagvt| __vijayassaNaMdArassa ubhao pAsiMduhao nisIhiyAe do dojAlakaDagApannattA, teNaM Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-1 jAlakaDagAsavvarayaNAmayA acchA saNhAjAva paDirUvA" vijayasyetyAdiprAgvat, dvau dvau jAlaka Takau-jAlakAkIrNauramyasaMsthAnau pradezavizeSau prajJaptI, tecajAlakaTakAH sarvaratnamayAH 'acchA' ityAdi prAgvat / "vijayassaNaMdArassa ubhaopAsiMduhao nisIhiyAe dodoghaMTAopannattAo, tAsi NaM ghaMTANaM ayameyAyave vaNNAvAse pannatte, taMjahA-jaMbUNayAmaIo ghaMTAo vairAmaIo lAlAoNANAmaNimayAghaMTApAsagAtavaNijjamaIosaMkalAorayayAmaIorajU, tAoNaMghaMTAo ohassarAo mehassarAo haMsassarAo koMcassarAo sIhassarAo duMdubhissarAo naMdissarAo naMdighosAo maMjughosAo sussarAo sussaraghosAo urAleNaM maNuNNeNaM manahareNaM kaNNamaNanibbuikareNaM saddeNaM jAva ciTThati" akSaragamanikA praagvt|| dve dve ghaNTe prajJapte, 'tAsi NaM' tAsAM ghaNTAnAmayametadrUpo varNAvAsaH prajJaptaH, tadyathAjAmbUnadamayyoghaNTAH, vajramayyo lAlAH nAnAmaNimayAghaNTApAvA-ghaNTaikadezavizeSAH, tapanIyamayyaH zrRGkhalA yAsutA avalambitAstiSThanti, rajatamayyo rajjavaH pratItAH tAzca ghaNTA oghenapravehANesvaroyAsAMtAstathA, meghasyevAtidIrgha svaro yAsAMtAstathA, haMsasyeva madhuraH svaroyAsAM tAstathA, evaM kroJcasvarAH, siMhasyeva prabhUtadezavyApI svaro yAsAM tAstathA, evaM dundubhisvarAH, nandi-dvAdazatUryasaMghAtastadvatsvaroyAsAMtAstathA, nandivatghoSo-ninAdoyAsAMtAstathA, maJjupriyaH karNamanaH-sukhadAyI svaroyAsAMtAstathA, evaMma ghoSAH, kiMbahunA?,susvarAHsusvaraghoSAH, athavA suSThu yat svaM-svakIyaM anantaroktaM varNaM zrRGkhalAdikaM tena rAjante iti susvarAH tathA zobhanau svaraghoSau yAsAMtAH, 'urAleNa' mityAdi praagvt|| "vijayassa NaM dArassa ubho pAsi duhao nisIhiyAe do do vaNamAlAo pannattAo, tAoNavaNamAlAo nAnAdumalayakisalayapallavasamAulAochappayaparibhujamANasomaMtasassirIyAopAsAdIyAo4", dvedvevanamAleprajJapte, tAzcavanamAlAdrumANAMnAnAlatAnAMca yekizalayarUpA atikomalA ityarthaH, pallavAstaiH samAkulAH-sammizrAH SaTpadaiH paribhujyamAnAH satyazobhamAnAH SaTpadaparibhujyamAnazobhamAnAH,ata eva sazrIkAH, tataH pUrvapadena vizeSaNasamAsaH, "vijayassa gaMdArassa ubhaopAsiMduhaonisIhiyAe dodo pakaMThagApannatAteNaMpakaMThagA cattArijoaNAI AyAmavikkhaMbheNaM do joaNAiMbAhalleNaM savvavairAmayA acchA jAva paDirUvA" iti, dvau dvau prakaNThako prajJaptI, prakaNThako nAma pIThavizeSaH, cUrNau tu "AdarzavRttau paryantAvanatapradezau pIThau prakaNThA"viti, teca prakaNThakAH catvAri yojanAnyAyAmaviSkambhena-AyAmaviSkambhAbhyAM dve yojane bAhalyena-piNDena 'savvavairAmayA' iti sarvAtmanA vajramayAH te prakaNThakAH 'acchA' ityAdi vizeSaNakadambakaM prAgvat / __"tesiNaMpakaMThagANaM uvariMpatteyaM patteyaM pAsAyavaDiMsagA pannattA, teNaM pAsAyavaDiMsagA cattAri joyaNAI uddhaM uccatteNaM do joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM abbhuggayamUsiapahasiyA vivihamaNirayaNabhatticittA vAuchuavijayavejayaMtIpaDAgacchattAticchattakaliyA gaMgA gaganatalamaNulihaMtAsiharAjAlaMtararayaNapaMjarummIliAiva maNikaNagathUbhiAgAviasiyasayavattapoMDarIyatilagarayaNaddhacaMdacittA aMto bAhiM ca saNhA tavaNijjavAluApatthaDA suhaphAsA sassirIyarUvApAsAIyA 4" teSAMprakaNTakAnAmuparipratyekaMprAsAdAvaMsakAH prajJaptAH, prAsAdAvataMsako Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 1/8 nAma prAsAdavizeSaH, tadvayutpattizcaivaM- prAsAdAnAmavataMsaka iva- zekharaka iva prAsAdAvataMsakaH, te ca prAsAdAvataMsakAH pratyekaM catvAri yojanAnyurddhAccatvena dve yojane AyAmaviSkambhAbhyAM 'abbhuggaye' tyAdi, abhyudgatA Abhimukhyena sarvato vinirgatAH utkRtAH - prabalatayA sarvAsu dikSu prasRtA yA prabhA tayA sitA iva - baddhA iva tiSThantIti gamyate, anyathA kathamiva te'tyuccA nirAlambAstiSThantIti bhAvaH, tathA 'vivihamaNirayaNabhatticittA' iti vividhA - anekaprakArA ye maNayaH-candrakAntAdyAH yAni ca ratnAni - karketanAdIni teSAM bhaktibhi - vicchittibhizcitrAnAnArUpA Azcaryavanto vA, nAnAvidhamaNiratnabhakticitrAH, tathA 'vAua0' vAtoddhutA vAyukampitA vijayaH - abhyudayastatsaMsUcikA vaijayantInAmyo yAH patAkAH, athavA vijayA iti vaijantInAM pArzvakarNikA ucyante, tatpradhAnA vaijayantyo vijayavaijayantyaH-patAkAstA eva vijayavarjitA vaijayantyaH, chatrAtichatrANi - uparyuparisthitAnyAtapatrANi taiH kalitA vAtoddhatavijayavaijayantIpatAkAchatrA- tichatrakalitAH, tuGgA uccAH, uccAstvena caturyojanapramANatvAt, ata eva gaganatalaM - ambaramanuli - khanti - abhilaMghayanti zikharANi yeSAM te tathA, tathA jAlAni - jAlakAni gRhabhittiSu loke yAni pratItAni, tadantareSu viziSTazobhAnimittaM ratnAni yeSu te jAlAntararatnAH, sUtre cAtra vibhakti-lopaH prAkRtatvAt, tathA paJjarAdunmIlitA iva - bahiSkRtA iva paJjaronmIlitAH, yathA kila kimapi vastu vaMzAdimayapracchAdanavizeSAdbahiSkRtamatyanta mavinaSTacchAyaMbhavati, evaM te'pi prAsAdavataMsakAH iti bhAvaH, athavA jAlAntaragataratna paJjarai ratna samudAya vizeSairunmIlitA iva- unmiSitalocanA ivetyarthaH, maNikanakastUpikA iti pratItaM, vikasitAni - vikasvarANi zatapatrANi puNDarIkANi ca - kamalavizeSAH dvArAdau pratikRtitvena sthitAni tilakaratnAni - bhityAdiSu puNDravizeSAH arddhacandrAzca dvArAdiSu taizcitrAnAnArUpA AzcaryabhUtA vA nAnAmaNimayadAmAlaMkRtA iti vyaktaM antarbahizcazlakSNA-masRNAH, tapanIyasya-raktasuvarNasya vAlukAstAsAM prastaTaH-- prasataraH prAGgaNeSu yeSAM te tathA, zeSaM pUrvavat, "tesiNaM pAsAyavaDiMsagANaM ulloA paumalayAbhatticittA asoga-layAbhatticittA caMpagalayAbha0 cUalayAbha0 vaNalayAbha0 vAsaMtilayAbha0 savvatavaNijjamayA jAva paDirUvA " teSAM prAsAdAvataMsakAnAmullokAH- uparitanabhAgAH padmalatA-bhakticitrAH azokalatAbhakticitrAH campakalatAbhakticitrAH cUtalatAbhakticitrAH vanala-tAbhakticitrAH vAsantikalatAbhakticitrAH, sarvAtmanA tapanIyamayAH 'jAva paDirUvA' iti vizeSaNakadambakaM prAgvat / "tesi NaM pAsAyavaDiMsagANaM aMto bahusamaramaNije bhUmibhAge pannatte se jahAnAmae AliMgapukkharei vA jAva maNIhiM uvasobhie maNINaM vaNNo gaMdho phAso a Neavvo"tti, teSAM prAsAdAvataMsakAnAmantarbahusamaramaNIyo bhUmibhAgaH prajJaptaH, 'tesi NaM bahusamaramaNijjANaM bhUmibhAgANaM bahumajjhadesabhAe patteyaM sIhAsaNANaM ayameyArUve vaNNAvAse pannatte, taMjahA - rayayAmayA sIhA sovaNNiyA pAyA tavaNijjamayA cakkalA nAnAmaNimayAiM pAyasIsagAI jaMbUNayAmayAI pattAI vairAmayA saMdhI nAnAmaNimayaM ceccaM te NaM sIhAsaNA IhAmigausabha jAva paumalayAbhatticittA, saMsArasAvociavivihamaNirayaNapAyapIDhA attharayamiumasUragaNavatayakusaMtaliccakesarapaJcatthuyAbhirAmA AINagarUavUranavanIyatUlaphAsA suviraiyarayattANA oavi akhomadugullapa Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 57 vakSaskAraH - 1 TTapaDicchAyaNA uvariM rattaMsuyasaMvuDA surammA pAsAiyA 4" iti / 'tesi Na'mityAdi, teSAM prAsAdAvataMsakAnAmantarbahusamabharamaNIyAnAM bhUmibhAgAnAM bahumadhyadezabhAge pratyekaM siMhAsanaM prajJaptaM, teSAM ca siMhAsanAnAmayametadrUpo varNAvAso - varNakanivezaH prajJaptaH, tadyathA-rajatamayAH siMhAH, yairupazobhitAni saMhAsanAni, sauvarNikAH - suvarNamayAH pAdAH, tapanIyamayAni cakkalAni-pAdAnAmadhaH pradezAH bhavanti, muktAnAnAmaNimayAni pAdazIrSakANipAdAnAmuparitanA avayavavizeSAH, jAmbUdamayAni gAtrANi - ISAdIni vajramayA-vajraratnApUritAH sandhayo gatrANAM sandhimelAH nAnAmaNimayaM ceccaM - vyUtaM viziSTaM vAnamityarthaH, tAni ca siMhAsanAni IhAmRgaRSabhajAva padmalatA bhakticitrANi, tathA sArasAraiH - pradhAnapradhAnairvividhairmamiralairupacitaiH pAdapIThaiH saha yAni tAni tathA, prAkRtatvAdupacitazabdasyAntarupanyAsaH / 'attharaya0' iti AstarakaM - AcchAdanaM mRdu yeSAM masUrakANAM tAnyAstarakamRdUni, vizeSaNasya paranipAtaH prAkRtatvAt, navA tvak yeSAM te navatvacaH kuzAntA-darbhaparyantA navatvacazca te kuzAntAzca navatvakkuzAntAH - pratyagratvagadarbhaparyantarUpA liccAni - komalAni namrazIlAni ca kesarANi kacit siMhakesaretipAThaH tatra siMhakesarANIva kesarANi madhye yeSAM masUrakANAM tAni navatvakku zAntaliccakesarANi siMhakesareti pAThapakSe ekasya kesarazabdasya zAkapArthivAdidarzanAllopaH, AstarakamRdubhirmasUrakairnavatvakakuzAntaliccakesaraiH pratyavastRtAni - AcchAditAni santi yAni abhirAmANi tAni tathA, vizeSaNapUrvAparanipAto yAcchikaH prAkRtatvAt, tathA 'AINaga0' iti AjinakaM - carmamayaM vastra tacca svabhAvAdatikomalaM syAt rUtaM - karpAsapakSma bUro-vanaspativizeSaH navanItaM - prakSaNaM tUlaM - arkatUlaM teSAmiva sparzo yeSAM tAni tathA, suviracitaM rajastrANaM pratyekamupari yeSAM tAni tathA, parikarmmitaM yat kSomaM- dukUlaM kArpAsikaM vastra tatpraticchAdanaMrajastrANasyoparidvitIyamAcchAdanaM yeSAM tAni tathA, raktAzukena - atiramaNIyena vastreNa saMvRtAni -AcchAditAni raktAMzukasaMvRtAni, ata eva suramyANi, 'pAsAIyA' ityAdi prAgvat / "tesi NaM sIhAsaNANaM uppiM vijayase pannatte, te NaM vijayasA saMkhakuMdadagarayamayamahiapheNapuMjasannikAsA savvarayaNAmayA acchA jAva paDirUvA" teSAM siMhAsanAnAmupari pratyekaM 2 pratisiMhAsanamekaikabhAvAt vijayaduSyaM - vitAnakarUpo vastravizeSaH prajJaptaH, tAni ca vijayaduSyANi zaGkhaH pratItaH 'kuMde' ti kundakusumaM dakarajaH- udakakaNAH amRsya -- -kSIrodadhijalasya mathitasya yaH phenapuJja - DiNDIrotkarastatsannikAzAni - tatsamaprabhANi sarvAtmanA ratnamayAni, zeSaM prAgvat, "tesi NaM vijayasANaM bahumajjhadesabhAe patteyaM patteyaM vairAmayA aMkusA pa0, tesu NaM vairAmasu aMkusesu patteyaM 2 kuMbhikkA muttAdAmA pa0, te NaM kuMbhikkA muttAdAmA annehiM cauhiM tadadbhuccattappamANamittehiM addhakuMbhikkehiM muttAdAmehiM savvao samaMtA saMparikkhittA, te NaM dAmA tavaNijjalaMbUsagA suvaNNapayaragamaMDiyA jAva ciTThati teSAM siMhAsanoparisthitAnA vijayadUSyANAM pratyekaM 2 bahumadhyadezabhAge aGkuzA aGkuzAkArA bhuktAdAmAvalambanAzrayabhUtAH prajJaptAH, teSu va vajramayeSvaGkuzeSu pratyekaM pratyekaM kumbhAnaM magadha- dezaprasiddhaM kumbhaparimAmaM muktAmayaM muktAdAma prajJaptaM, atra vRtyanusAreNa 'kuMbhikke muttAdAme pannatte' iti pAThaH sambhAvyate, kumbhamAnaM tu uttaratra carmaratnachatraratnasamudagakasathitasya cakriNo gRhapatiratnena dhAnyarAzisamarpaNAdhikAre vakSyate, Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 1/8 tAni ca kumbhAgrANi muktAdAmAni pratyekaM pratyekamanyaizcaturbhiH kumbhAg2amuktAdAmabhistada |ccatvapramANamAtraiH sarvataH-sarvAsudikSu samantataH-sAmastyena saMparikSiptAni, 'addhakuMbhikkehiM' ityatra arddhazabdaH sUtre ddazyamAno'pi vRttAvavyAkhyAtatvAnna vyAkhyAta iti|| teNaMdAmA'ityAdi dAmavarNakasUtrapadmavaravedikAdAmavarNakavadvyAkhyeyaM, atra sUtrAdarzeSu kvacit 'tesi NaM pAsAyavaDiMsagANaM upiM aTThamaMgalagA pannattA, sotthiyasIhAsana jAva chattAichattA' iti sUtraM zyate, tadavyAkhyAnaM ca vyaktamiti, 'vijayassa NaM dArassa ubhaopAsiM duhaonisIhiyAe dodo toraNA pannattA, teNaM toraNA nAnAmaNimayA taheva jAva aTThamaMgalagA jhayA chattAiccattA, tesiNaMtoraNANaMpuraodo do sAlabhaMjiApannattA jaheva heTThA taheva, tesiNaM toraNANaM purao do do nAgadaMtagA pannattA, te NaM nAgadaMtagA muttAjAlaMtarUsie taheva, tesu NaM nAgadaMtaesu bahave kiNhasuttavaddhavagghAriyamalladAmakalAvA jAva ciTThati' sarvaM caitat sUtraM prAgvat jJeyaM, navaraM nAgadantakasUtre upari nAgadantakA na vaktavyAH abhAvAditi, "tesi NaM toraNANaM puraododohayasaMghADagAjAvausahasaMghADagAsavarayaNAmayA acchA jAvapaDirUvA, evaMpaMtIo vIhIo mihuNagA, tesiNaM toraNANaM purao do do paumalayAo jAva pddiruuvaao| atra vyAkhyA-teSAM toraNAnAM purato dvau dvau hayasaMghATako dvau dvau gajasaMghATako dvau dvau narasaMghATako dvau dvau kiMpuruSasaMghATako dvau dvau mahoragasaMghATako dvau dvau gandharvasaMghATako dvau dvau vRSabhasaMghATako, ete ca kathaMbhUtA ityAha-'savvarayaNAmayA acchA saNhA ityAdi prAgvat, evaM paMktivIthImithunakAnyapi pratyekaMvAcyAni, 'tesiNa'mityAdi, teSAMtoraNAnAMpurato ve dve padmalate yAvatkaraNAt dve dve nAgalate dve dve azokalate dve dve campakalate dve dve cUtalate dve dve vAsantIlate dvedve kundalate dve dve atimuktalate iti parigrahaH, dve dve zyAmalate, etAzca kathaMbhUtA ityAha-nicaM kusumiyAo' ityAdi yAvatkaraNAt 'niccaM mauliyAonicaM lavaiyAo niccaM thavaiyAo nicaM gulaiyAo nicaM gucchiyAo niccaM jamaliyAo niccaM jualiyAo nicaM viNamiyAo niccaM paNamiyAonicaM suvibhattapaDimaMjarivaDiMsagadharIo nicaMkusumiyamauliyalavaiyathavaiyagulaiya gocchiyaviNamiyapaNamiyasuvibhattapaDimaMjarivaDiMsagadharIo'itiparigRhyate, asya vyAkhyAnaM praagvt| punaH kathaMbhUtA ityAha-savvarayaNAmayAjAvapaDirUvA' itiatrApi yAvatkaraNAt 'acchA saNhA' ityAdivizeSaNakadambakaparigrahaH, saca prAgvadbhAvanIyaH, "tesiNaM toraNANaMpuraodo do vaMdanakalasA pannattA, te NaM vaMdanakalasA varakamalapaiTThANA taheva savvarayaNAmayA jAva paDirUvA" iti, teSaM toraNAnAM purato dvau dvau vandanakalazau prajJaptau, varNakazca prAktano vaktavyaH, "tesi NaM toraNANaM purao do do bhiMgAragA pannattA varakamalapaiTThANA taheva savvarayaNAmayA acchA jAva paDirUvA mattagayamahAmuhAgiisamANA pannattA samaNAuso!' teSAM toraNAnA purato dvau dvau bhRGgArako kanakAlukAparaparyAyau prajJaptI, teSAmiva-vandanakalazAnAmiva varNako vaktavyaH, navaraM paryante 'mattagayamahAmuhAgiIsamANA pannattA samAuso' iti vaktavyaM, matto yo gajastasya mahad-ativizAlaM yanmukhaM tasyAkRti-AkArastatsamAnAH prajJaptAH he zramaNa ! he aayussmn!| "tesi NaM toraNANaM purao do do AdaMsagA pannattA, tesi NaM ayameyArUve vaNNAvAse pannatte, taMjahA-tavaNijamayA pagaMThagA veruliyamayA charuhA vairAmayA vAragA nAnAmaNimayA Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-1 59 valakkhA aMkAmayAmaNDalAaNogghasianimmalAechAyAe savvaocevasamaNubaddhAcaMdamaMDalapaDinikAsA mahayA 2 addhakAyasamANA pannattA samaNAuso!" teSAM toraNAnAMpurato dvau dvAvAdarzakau-darpaNau prajJaptI, teSAM cAdarzakAnAmayametadrUpo varNAvAsaH prajJaptaH, tadyathA-tapanIyamayA prakaMThakA-pIThavizeSAH vaiDUryamayAH thAsakAH-AdarzagaNDapratibaddhapradezAH,AdarzagaNDAnAMmuSTigrahaNayogyAH pradezA iti bhAvaH, vajramayA vAragA-gaMDA ityarthaH, nAnAmaNimayA valakSAH, valakSo nAmazrRkhalAdirUpamavalambanaM yena sambaddha Adarzasusthirobhavati, tathA aGkaratnamayAnimaNDalAni yatra pratibimbasaMbhUti, tathA avagharSaNamavagharSitaM bhAve ktapratyayaH bhUtyAdinA nirmArjanamityarthaH avagharSitasyAbhAvo'navagharSitaM tena nirmalA anavagharSitanirmalA tayA chAyayA-kAntyA samanubaddhA-yuktAH, tathA 'caMdamaMDalapaDinikAsA' iti candramaNDalasadhzAH 'mahayAmahayA iti atizayena mahAnto'rddhakAyasamAnAM-AlokakavyantarAdikAyArddhapramANA ityarthaH / tesiNaM toraNANaM purao do do vairanAbhA thAlA pannattA, teNaM acchaticchaDiyAsAlitaMdulanahasaMdaTThapaDipuNNAviva ciTThati savajaMbUNayAmayA acchA jAva paDirUvA mahayA mahayA rahacakkasamANA pannattA samaNAuso!" teSA toraNAnAM purato ve dve vajramayo nAbhi-madhyabhAgo yayoste vajranAbhe sthAle prajJapte, tAni ca sthAlAni tiSThantIti kriyAyogaH, acchA-nirmalAH zuddhasphaTikavat tricchaTikAH-trIn vArAnchaTitA-nistvacitAata eva 'nakhasaMdaSTAH' nakhAHnakhikAH saMdaSTA-musalAdibhizcumbitAyeSAMtetathA, atraniSThAntasyaparanipAtaH bhAryoDhAdidarzanAt, acchai: tricchaTitaiH zAlitandulaiH nakhasaMdaSTaiH paripUrNAnIva acchatricchaTitazAlitandulanakhasaMdaSTaparipUrNAni, pRthivIpariNAmarUpANi tAni tathA sthitAni kevalamevamAkArANItyupamA, tathA cAha savvajaMbUmayAmayA' iti sarvAtmanA jAmbUnadamayAni 'acchA saNhA ityAdi prAgvat, 'mahayAmahayA' iti atizayena mahAnti rathacakrasamAnAni prajJaptAni, he zramaNa ! he AyuSman ! "tesi NaM toraNANaM purao dI do pAIo pannattAo, tAo NaM pAIo acchodagapaDihatyAo nAnAvihassa phalahariassa bahupaDipuNNAo viva ciTThati, savvarayaNAmaIojAva paDirUvAo, mahayAmahayA gokaliMjacakkasamANAo pannattAo samaNAuso !" teSAM toraNAnAM purato dve dve pAtryau prajJapte, tAzcapAtryo'chenodakena paDihatthAo'ttiparipUrNA dezIzabdo'yaM, 'nAnAvihassa phalahariassa bahupaDipuNNAo vive ti atra SaSThI tRtIyArthe bahuvacane caikavacanaM prAkRtatvAt, nAnAvidhaiH haritaphalaiH bahuprabhUtaM pratipUrNA iva tiSThanti, na khalu tAni phalAni jalaM vA kintu tathArUpAHzAzvatabhAvamupagatAH pRthivIpariNAmAstata upamAnamiti, 'savvarayaNAmaIo' ityAdi prAgvat, 'mahayAmahayA' iti atizayena mahatyaH, gavAM caraNArthaM yadvaMzadalamayaM mahadbhAjanaM Dalleti prasiddhaM tad gokaliJjamucyate, tadevacakraM vRttAkAratvAt tatsamAnAH prajJaptAH he zramaNa! he AyuSman ___ "tesiNaMtoraNANaMpuraodo do supaiTThagA pannattA, teNaMsupaiTThagA susavvosahipaDipuNNA nAnAvihassa pasAhaNagabhaMDassa bahupaDipuNNAviva ciTThati, savvarayaNAmayAacchAjAvapaDirUvA" teSAMtoraNAnAMpurato dvaudvau supratiSThako-AdhAravizeSauprajJaptI, teca supratiSThakAHsusauSadhipratipUrNA nAnAvidhaiH paJcavarNai prasAdhanAbhANDaizca bahuparipUrNA iva tiSThanti, atrApitRtIyArthe SaSThI bahuvacane caikavacanaM prAkRtatvAt, upamAnabhAvanA prAgvat, 'savvarayaNAmaya' ityAdi prAgvat "tesi NaM Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 1/8 toraNANaMpurao do do manoguliyAopannattAo, tAoNaMmanoguliAo savvaveruliyAmaIo jAva paDirUvAo, tAsu NaM maNoguliyAsu bahave suvaNNarUppamayA phalagA pannattA, tesu NaM suvaNNaruppAmaesuphalaesubahavevairAmayAnAgadaMtagA pannattA, tesuNaMNAgadaMtaesubahaverayayAmayA sikkakA pannattA" sarvametat sUtraM vyAkhyAtapUrva, navaraM manogulikAH-pIThikA iti / "tesu NaM rayayAmaesu sikkaesu bahave vAyakaragA pannattA, te NaM vAyakaragA kiNhasuttasikkagagavacchiAjAva sukillasuttasikkagagavacchiyA savvaveruliyAmayAacchAjAvapaDirUvA" iti, teSu rajatamayeSu zikyakeSu bahavo vAtakarakA jalazUnyAH karakA ityarthaH prajJaptAH, teca vAtakarakAH, AcchAdanaMgavacchaH, gavacchAH sAtA eSvitigavacchitAH kRSNasUtraiH-kRSNasUtramayaiH gavacchairiti gamyate zikyakeSu gavacchitAH kRSNasUtrazikya- kagavacchitAH, evaM nIlasUtrazikyakagavacchitA ityAdyapi bhAvanIyaM, teca vAtakarakAH sarvAtmanA vaiDUryamayAH, 'tesi NaMtoraNANaMpuraodo do cittA rayaNakaraMDagApa0, se jahAnAmae ranno cAuraMtacakkavaTTissa citte rayaNakaraMDage veruliamaNiphAliapaDalapaccoaDe sAe pabhAetepaese savvaosamaMtA obhAsei ujjovei tAvei pabhAsei evAmeva tevi cittA rayaNakaraMDagA veruliya jAva pabhAsiMti"tti, atra vyAkhyA- teSAM toraNAnAM purato dvau dvau citrau-citravarNopetau nAnAzcaryakarau vA ratnakaraNDakau prajJaptau, etAveva dRSTAntena bhAvayati-'se jahAnAmae' ityAdi sa yathA nAma rAjJazcaturantacakravartinaH caturyudakSiNottarapUrvApararupeSu pRthivIparyanteSu cakreNa vartituMzIlaMyasya sa cAturantacakravartI tasya citraH-AzcaryabhUto nAnAmaNimayatvena nAnAvarNo vA 'veruliamaNiphAliapaDalapaccoaDe'ttibAhulyena vaiDUryamaNimayastathA sphATikapaTalapratyavataTaHsphATikapaTalamayAcchAdanaH svakIyayAprabhayA tAnpravezAnsarvataHsarvAsudikSusamantataH-sAmastyena avabhAsayati, etadeva paryAyatrayeNa vyAcaSTe-udyotayati tApayati prabhAsayati, 'evameve'tyAdi sugamaM, "tesiNaMtoraNANaMpuraodo dohayakaMThA pannattA jAvausabhakaMThA pannattA savve rayaNAmayA jAvapaDirUvA" teSAM toraNAnAMpurato dvau dvau hayakaNThau-hayakaNThapramANau ratnavizeNau ratnavizeSau prajJaptI, evaM gajanarakinnara- kiMpuruSamahoragagAndharvavRSabhakaNThA api vAcyAH, tathA cAha-savve rayaNAmayA' iti, sarve ralamayA iti ralavizeSarUpAH 'acchA'ityAdi praagvt| ___tesiNaM toraNANaM purao do do puSphacaMgerIo pannattAo, evaM mallacuNNagaMdhavatthAbharaNasiddhatthagalomahatthagacaMgerIo savvarayaNAmaIo acchAo jAva paDirUvAo" iti, teSAM toraNAnAM purato ve dve puSpacaGgey? prajJapte, evaM mAlyacUrNagandhavastrabharaNasiddhArthakalomahastakacaGgeryo'pi vaktavyAH, etAzca sarvA api sarvAtmanA ratnamayAH 'acchA' ityAdi prAgvat, "tesi NaM toraNANaM purao do do pupphapaDalagAiM jAva lomahatthagapaDalagAiM savvarayaNAmayAiM acchAI jAvapaDirUvAI" evaMpuSpAdicaGgerIvat puSpAdInAmaSTAnAMpaDalakAnyapi dvidvikhyAkAni vAcyAni, "tesiNaMtoraNANaM puraodo do sIhAsaNAiMpannattAI, tesiNaMsIhAsaNANaMayameyAstravevaNNavAse pannatte, taheva jAva pAsAdIyA 4" iti, teSAM toraNAnAM purato dve dve siMhAsane prajJapte, teSAM ca siMhAsanAnAM varNakaH prAgukto niravazeSo vaktavyo yAvaddAmavarNanaM / 'tesiNaM toraNANaM purao do do ruppacchadA chattA pannattA, te NaM chattA veruliyavimaladaMDA Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 1 jaMbUNayakaNNiyA vairasaMdhI muttAjAlaparigayA aTThasahassavarakaMcaNasalAgA daddaramalayasugaMdhisavvouyasurahisIyalacchAyA maMgalabhatticittA caMdAgArovamA' iti, atra vyAkhyA - teSAM toraNAnAM purato dve dve rUpyacchade - rajatamayAcchAdane chatre prajJapte, tAni ca chatrANi vaiDUryaratnamayavimaladaNDAni jAmbUnadaM - suvarNa tanmayI karNikA yeSAM tAni jAmbUnadakarNikAni, tathA vajrasandhIni vajraratnApUritadaNDazalAkAsandhInI muktAjAlaparigatAni aSTau sahasrANi - aSTasahasrasaMkhyAkA varakAJcanazalAkA-varakAJcanamayyaH zalAkA yeSu tAni aSTasahasravarakAMcanazalAkAni, tathA 'daddaramalayasugaMdhisavvouyasurahisIalacchAyA' iti dardaraH - cIvarAvanaddhaM kuNDikAdibhAjanamukhaM tena gAlitAH tatra pakvA vA ye malaya iti-malayodbhavaM zrIkhaNDaM tatsambandhinaH sugandhayo gandhavAsAstadvatsarveSu RtuSu surabhi zItalA ca chAyA yeSA tAni tathA, 'maMgalabhatticittA' maGgalAnAM - svastikAdInAM aSTAnAM bhaktyA - vicchityA citraM-Alekho yeSAM tAni tathA, 'caMdAgArovamA' iti candrAkAraHcandrAkRti sA upamA yeSAM tAni tathA, candramaNDalavat vRttAnIti bhAvaH / "tesi NaM toraNANaM purao do do cAmarAo pannattAo, tAoNaM cAmarAo caMdappabhavairaveruliyaNANAmaNirayaNakhaciyavicittadaMDAo suhumarayayadIhavAlAo saMkhaMkakuMdadagarayaabhayamahiapheNapuMjasaNNigAsAo acchAo jAva paDirUvAo" teSAM toraNAnAM purato dve dve cAmare prajJapte, sUtre cAmarazabdasya stratvaM prAkRtatatvAt, tAni ca cAmarANi caMda0 iti candraprabhaH - candrakAnto vajraM vaiDUryaM ca pratItaM candraprabhavajravaiDUryANi zeSANi ca nAnAmaNiratnAni khacitAni yeSu daNDeSu te tathA, evaMrUpAzcitrA - nAnAkArA daNDA yeSAM cAmarANAM tAni tathA, sUkSmA rajatamayA dIrghA vAla yeSAM tAni tathA, saMkha0 iti zaGkhaH - pratItaH aGko - ratnavizeSaH 'kuMde' ti kundapuSpaM dakarajaH - udakakaNAH amRtamathitaphenapuJjAH - kSIrodajalamathanasamutthA phenapuMjAsteSAmiva sannikAzaH - prabhA yeSAM tAni tathA, "acchAo ityAdi prAgvat / "tesi NaM toraNANaM purao do do tellasamuggayA pannattA koTThasamuggA pattasamuggA co asamuggA tagarasamuggA elAsamuggA hariAlasamuggA hiMgulayasamuggA maNosilAsamuggA aMjaNasamuggA savvarayaNAmayA acchA jAva paDirUvA" teSAM toraNAnAM puto dvau dvau tailasamudgakau - sugandhitailAdhAravizeSau prajJaptau, evaM koSThAdisamudgakA api vAcyAH, navaraM koSTha- gandhadravyavizeSaH patraM - tamAlapatrAdi coaM-tvagnAmakaM gandhadravyaM aJjanaM-sauvIrAJjanaM, atra saGgrahaNigAthA - 119 11 "telle koTTha samugge patte coe a tagara elA ya / harile hiMgula maNosilA aMjaNasamugge // " 61 iti ete sarve'pi samudgakAH sarvAtmanA ratnamayA ityAdi prAgvat, "vijae NaM dAre asayaM cakkajhayANaM aTThasayaM migajhayANaM aTThasayaM garulajjhayANaM aTThasayaM vigajjhayANaM asayaM chattajjhAyANaM aTThasayaM picchajjhayANaM aTThasayaM sauNijjhayANaM aTThasayaM siMhajjhayANaM aTThasayaM vasahajjhayANaM aTThasayaM seANaM cauvisANavaranAgakeUNaM evAmeva sapuvvAvareNaM vijayaddAre asIyaM ke sahassaM bhavatittimakkhAyaM" atra vyAkhyA - tasmin vijayadvAre aSTazataM - aSTAdhikaM zataM cakradhvajAnAM cakrAlekharUpacinhopetAnAM dhvajAnAM, evaM mRgagaruDavRkacchatrapicchazakunisiMhavRSabhacaturdantahastidhvajAnAmapi pratyekamaSTazatamaSTazataM vaktavyaM, evAmeva- anena prakAreNa saha pUrvaM Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 1/8 62 yasya yena vA sapUrvaM sapUrvaM ca tadaparaM ca 2 tena sapUrvApareNa pUrvAparasamudAyenetyarthaH - vijayadvAre'zItaM - azItyadhikaM ketusahasraM bhavatItyAkhyAtaM mayA'nyaizca tIrthakRdbhiriti zeSaH, "vijayasya NaM dArassa purao nava bhomA pannattA, tesi NaM bhomANaM aMto bahusamaramaNijjA bhUmibhAgApannattA jAva maNINaM phAso, tesi NaM bhomANaM uppiM ulloA paumalayA jAva sAmalayAbhatticittA jAva savvatavaNijjamayA acchA jAva paDirUvA, tesi NaM bhomANaM bahumajjhadesabhAe je se paMcame bho tassa NaM bhomassa bahumajjhadesabhAe mahaM ege sIhAsaNe pannatte, sIhAsaNavaNNao, vijayadUse jAva aMkuse jAva dAmA ciTThati" atra vyAkhyA vijayasya dvArasya purato nava bhaumAni - viziSTAni sthAnAni prajJaptAni, turyAGge tu 'vijayassa NaM dArassa egamegAe bAhAe Nava Nava bhomA pannattA' iti saMkhyAzabdasya purato vIpsAvacanena ubhayabAhAsatkamIlanenASTAdazasaMkhyA aGkato bhaumAnAM sambhAvyate, tatvaM tu sAtizayajanagamyamiti teSAM ca bhaumAnAM bhUmibhAgaH ullokAzca pUrvavadvaktavyAH, teSAM ca bhaumAnAM bahumadhyadezabhAge yatpaJcamaM bhaumaM tasya bahumadhyadezabhAge vijayadvAradhipavijayadevayogyaM siMhAsanaM prajJaptaM, tasya ca siMhAsanasya varNanaM vijayadUSyakumbhAgramuktAdAmavarNanaM ca prAgvat 'uttarapuracchimeNaM ettha NaM vijayassa devassa cauNhaM sAmAni asAhassINaM cattAri bhaddAsaNasAhassIo pannattAo, tassa NaM sIhAsanassa dAhiNapuracchimeNaM ettha maM vijaassa devassa abmitariAe parisAe aTThaNhaM devasAhassINaM aTTha bhaddA saNasAhassIo pannattAo, tassa NaM sIhAsaNassa dAhiNeNaM ettha NaM vijayassa devassa abmitariAe parisAe aTThaNhaM devasAhassINaM aTTha bhaddAsaNasAhassIo pannattAo, tassa NaM sahAsaNassa dAhiNaM ettha NaM vijayassa devassa majjhimiyAe parisAe dasahaM devasAhassINaM dasa bhaddAsaNasAhassIo pannattAe, tassa NaM sIhAsaNassa dAhiNapaccacchimemaM etya NaM vijayassa devassa bAhiriyAe parisAe bArasaNhaM devasAhassINaM bArasa bhaddAsaNasAhassIo pannattAo, tassa NaM sIhAsaNassa puracchimeNaM dAhiNeNaM paJcacchimeNaM uttareNaM ettha NaM vijayassa devassa solasa AyarakkhadevasAhassINaM solasa bhaddAsaNasAhassI o pannattAo, taMjahA - puracchimeNaMcattAri sAhasIo, evaM causuvi jAva uttareNaM cattAri sAhassIo, avasesesu bhomesu patteyaM patteyaM sIhAsaNaM saparivAraM pannattaM" atra vyAkhyA tasya siMhAsanasya 'avarottareNaM' ti aparottarasyAM vAyavyakoNe ityarthaH, 'uttareNaM' ti uttarasyAM dizi uttarapUrvasyAM ca - IzAnakoNe sarvasaGkalanayA tisRSu dikSu atra vijayadevasya caturNA samAne - vijayadevasadhze AyurdyutivibhavAdau bhavAH sAmAnikAsteSAM 'sAhassINaM' ti prAkRtatvAd dIrghatvaM strItvaM ca sahasrANAM catvAri bhadrAsanasahasrANi prajJaptAni, tasya ca siMhAsanasya pUrvasyAmatra vijayadevasya catasRNAmagramahiSINAM, iha 'kRtAbhiSekA devI mahiSI' tyucyate, sA ca svaparivArabhUtAnAM sarvAsAmapi devInAmagrA-pradhAnA, tAzca tA mahiSyazca agramahiSyastAsAmagramahiSINAM pratyekamekaikasahasrasaMkhyadevIparivArasahitAnAM catvAri bhadrAsanasahasrANi prajJaptAni tasya siMhAsanasya dakSiNapUrvasyAmAgneyyAM vidizItyarthaH, atra vijayasya devasya abhyantarikAyAH parSadaH - abhyantaraparSadrUpANAmaSTAnAM devasahasrANAM yogyAnyaSTa bhadrAsanasahasrANi prajJaptAni, tasya siMhAsanasya dakSiNasyAM dizi atra vijayevasya madhyamikAyAH parSado dazAnAM devasahasrANAM yogyAni daza Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-1 63 bhadrAsanasahasrANi prajJaptAni, tasya siMhAsanasya dakSiNAparasyAM dizi naiRtyAM vidizItyarthaH, atra vijayadevasya bAhyaparSado dvAdazAnAM devasahasrANAM yogyAni dvAdaza bhadrAsanasahasrANi prajJaptAni, nanu ke'bhyantaramadhyabAhyaparSatkA devAH yairabhyantaraparSadAdivyavahAro bhavati?, ucyate / abhyantaraparSatkA devA AhUtA eva svAmino'ntikamAyAnti na tvanAhUtAH, paramagauravapAtratvAt, madhyamaparSatkAstu AhUtAapianAhUtAapisvAmino'ntikamAyAnti, madhyamapratipattiviSayatvAt, bAhyaparSatkAH punaranAhUtAH svAmino'ntikamAyAnti, teSAmAkAraNalakSaNagauravAnarhatvAt, athavA yaya sahottamamatitvAt paryAlocya vijayadevaH kAryaM vidadhAti sA gaurave paryAlocanAyAM cAtyanmabhyantarA'stItyabhyantarikA, yasyAH puro'bhyantaraparSadA saha paryAlocya dRDhIkRtaMpadaMguNadoSakathanataHprapaJcayati sAgauraveparyAlocanAyAMcamadhyamebhAve'stItimadhyamikA, yasyAzca puraH prathamaparSadA saha paryAlocitaM dvitIyaparSadA saha prapaJcitaM padamAzApradhAnaH sannidaM vidheyamidaM na vidheyaM veti prarUpayati sA gauravAtparyAlocanAcca bahirbhAve'stIti bAhyA, tasya siMhAsanya pazcimena-pazcimAyAM dizi atra vijayasya devasya saptAnAmanIkAdhipatInAM sapta bhadrAsanAni prajJaptAni, atha parikSepAntaramAha-tasya siMhAsanasya pUrvasyAM dakSiNasyAM pazcimAyA uttarasyAM evaM catasRSu dikSu atra vijayasya devasya SoDazAnAmAtmarakSakadevasahasrANAM yogyAni SoDazabhadrAsanasahasrANi prajJaptAni, tadyathA-pUrvasyAMcatvAribhadrAsanasahasrANi, evaM catasRSvapi dikSuyAvaduttarasyAMcatvAribhadrAsanasahasrANiprajJaptAnIti, etadvyAkhyAnaM sAmpratazyamAnajIvAbhigamasUtrabahavAdarzapAThAnusAri, vRttau tu tasya siMhAsanasya sarvataH-sarvAsu dikSu samantataHsAmastyenetyAdivyAkhyAnamasti, tatpAThAntarApekSayeti sambhAvyate, avazeSeSu bhaumeSu pUrvAparamIlanenASTasaGkhyakeSu pratyekaMpratyekaMsiMhAsanaMsaparivAraMsAmAnikAdidevayogyabhadrAsanarUpaparivArasahitaM prajJaptaM, "vijayassa NaM dArassa uvarimAgAre solasavihehiM rayaNehiM uvasobhie, taMjahA rayaNehiM 1 vairehiM 2 veruliehiM 3 lohiakkhehiM 4 masAragallehiM 5 haMsagabmehiM 6pulaehiM 7sogaMdhiehiM joirasehiM9 aMkehiM 10 aMjaNehiM 11 rayaehiM 12 jayArUvehiM 13aMjaNapulaehiM 14 phalihehiM 15 riTehiM 16"vijayasya dvArasya uparitana AkAra-uttaraGgAdirUpaH, SoDazavidhaiH ralairupazobhitaH, tadyathA-ralaiH 1 varNoH ravaiDUryai 3 lohitAkSaiH 4 masAragallaiH 5 haMsaga: 6 pulakaiH 7 saugandhikaiH8jyotIrasaiH 9 aGka: 10 aanaiH 11 rajataiH 12 jAtarUpaiH 13 aJjanapulakaiH 14 sphaTikaiH 15 riSThaiH 16 / tatra ratnAni sAmAnyataH karketanAdIni, vajrAdIni turatnavizeSAH pratItA eva, navaraM rajataM-rUpyaM jAtarUpaM-suvarNaM, ete api rane eveti, "vijayassa NaM dArassa uvariM aTThamaMgalagA pannattA, taMjahA-sotthiya sirivaccha jAva dappaNA savvarayaNAmayA acchA jAvapaDirUvA" 'vijayassaNa mityAdi, vijayasyadvArasyopariaSTAvaSTausvastikAdIni maGgalakAni prajJaptAni, 'tadyathe' tyAdinA tAnyevopadarzayati, 'savvarayaNAmayA' ityAdi prAgvat, "vijayassaNaM dArassa uppiM bahave kiNhacAmarajjhayA jAva savvarayaNAmayAacchA jAva paDirUvA, vijayassaNaM dArassa uppiM bahave chattAichattA taheva" vijayassa NaM dArassa uppiM bahave kiNhacAmarajjhayA" ityAdi sUtrapAThaH jIvAbhigama- sUtrabahvAdazeSu dRSTatvAllikhito'sti, sa ca pUrvavad vyAkhyeyaH, vRttau tu kenApi hetunA vyAkhyAto naastiiti| Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 1/8 'sekeNaNaM bhaMte! evaM vuccai vijae dAre 2 ?, goyamA ! vijae NaM dAre vijae nAmaM deve mahiDDie mahajjuI mahAbale mahAyase mahAsokkhe paliovamaThiie parivasai, se NaM tattha cauNhaM sAmAniyasAhassINaM caunhaM aggamahisINaM saparivArANaM tiNhaM parisANaM sattaNhaM anIyANaM sattaNhaM aNiyAhivaINaM solasaNhaM AyarakkhadevasAhassINaM vijayassa NaM dArassa vijayAe arAyahANIe annesiM ca bahUNaM vijayArAyahANIvatthavvANaM devANaM devINa ya AhevaccaM porevaccaM sAmittaM bhaTTittaM mahattaragattaM ANAIsaraseNAvaccaM kAremANe pAlemANe divvAI bhogabhogAI bhuMjamANe viharai, se teNadveNaM evaM vuccai vijae dAre 2" iti / atha kenArthena bhadanta ! evamucyate-vijayadvAre vijayadvAramiti ? bhagavAnAha - gautama ! vijaye dvAre vijayo nAma prAkRtatvAdavyatvAdvA nAmazabdAtparasya TAvacanasya lopastato'yamarthapravAhataH - anAdikAlasantatipatitena vijaya iti nAmnA devo maharddhiko mahatI Rddhi-bhavanaparivArAdikA yasyAsau maharddhikaH, 'mahAdyutikAH' mahatI dyuti zarIragatA AbharaNagatA ca yasyAsau mahAdyutikaH, tathA mahat balaM - zArIraH prANo yasya sa mahAbalaH, tathA mahat yazaH - khyAtiryasyAsau mahAyazAH, tathA 'mahesakkhe' iti mahAn Iza ityAkhyA - prasiddhiryasyAsau mahezAkhyaH, athavA IzanaM Izo bhAve ghaJpratyayaH ezvaryamityarthaH, 'Iza ezvarye' iti vacanAt, tata IzaM- ezvaryaM AtmanaH khyAti - antarbhUtaNyarthatayA khyApayati-prathayati sa IzAkhyaH mahAMzcAsAvIzAkhyazca mahezAkhyaH, kacinmahAsokkhe iti pAThaH, tatra mahatsaukhyaM prabhUtasadvedyodayavazAdyasya sa mahAsaukhyaH, palyopamasthitikaH parivasati, sa ca tatra catasRNAM sAmAnikasahasrANAM catasRNAmagramahiSINAM saparivArANAM pratyekamekaikasahasrasaMkhyaparivArasahitAnAM tisRNAmabhyantaramadhyamabAhyarUpANAM yathAkramamaSTadazadvAdazadevasahasrasaGkhyAkAnAM parSadAM, saptAnIkAnAM hayAnIkagajAnIkarathAnIkapadAtyanIkamahiSAnIkagandharvAnIkanATyAnIkarUpANAM saptAnAmanIkAdhipatInAM SoDazAnAmAtmarakSakasahasrANAM vijayasya dvArasya vijayAyAzca rAjadhAnyA anyeSAM ca bahUnAM vijayarAjadhAnIvAstavyAnAM devAnAM devInAM ca adhipateH karma AdhipatyaM rakSA ityarthaH, sA ca rakSA sAmAnyenApyAtmarakSakeNeva kriyate tata Aha-paurapatyaM purasya pati purapati tasya karma paurapatyaM, sarveSAmagresaratvamiti bhAvaH, taccAgresaratvaM nAyakatvamantareNApi svanAyakaniyuktathAvidhagRhacintakasAmAnyaparuSasyeva / tato nAyakatvapratipatyarthamAha - 'svAmitvaM' svamasyAstIti svAmI tadbhAvaH svAmitvaM nAyakatvamityarthaH, tadapi ca nAyakatvaM poSakatvamantareNApi bhavati yathA mRgayUthAdhipatermRgasya, tata Aha-bhartRtvaM- poSakatvaM, 'DubhRJa, dhAraNapoSaNayo riti vacanAt, ata eva mahattarakatvaM, mahattarakatvaM kasyacidAjJAvikalasyApi bhavati yathA kasyacidvaNijaH svadAsadAsIvarga prati, tata Aha- AjJayA IzvaraH AjJezvaraH senAyAH pati senApati AjJezvarazcAsau senApatizca AjJezvarasenApati tasya karma AjJezvarasenApatyaM svasainyaM pratyadbhutamAjJAprAdhAnyamityartha kArayan anyairniyuktaiH puruSaiH pAlayan svayameva, mahatA 'raveNe' ti yogaH 'ahaya'tti AkhyAnakapratibaddhAni yadivA ahatAni - avyAhatAni nityAnubandhAnIti bhAvaH, ye nATyagIte nATyaM-nRtyaM gItaM gAnaM yAni ca vAditAni tantrItalatAlatruTitAni, tantrI - vINA talo - hastatalastAla:: - kaMzikA truTitAni - zeSatUryANi, tathA yazca ghanamRdaGgo - meghasadhzadhvanirmurajaH paTunA puruSeNa pravAditastata 64 Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-1 eteSAMdvandvasteSAMraveNa-nAdena sahakAribhUtena divibhavAn divyAn atipradhAnAniti, tathA bhogArhA bhogAH-zabdAdayo bhogabhogAH, athavA bhogebhya-audArikakAyabhAvebhyo'tizayino bhogA bhogabhogAstAn bhuAnaH-anubhavan viharati-Aste, atra vyatyayaHprAkRtatvAt, 'se eeNatuNa'mityAdi, tata etenArthena gautama ! evamucyate-vijayaM dvAraM vijayaM dvAramiti / vijayAbhidhAnadevasvAmikatvAdvijayodevaH svAmitvenAsyAstIti vAabhrAditvAdapratyaye vijayamiti bhAvaH, devasya vijayAbhidhAnatAca yoyaH pUrvadvArAdhipatirutpadyate devaH sasatatsAmAnikAdibhirdevaiH vijayo vijaya ityAhUyate, tatsthitipratipAdake kalpapustake tathAbhidhAnAt, "aduttaraM ca NaM goamA ! vijayassa NaM dArassa sAsae nAmadhijje pannatte, jaM na kayAi nAsina kayAinatthina kayAi na bhavissaijAvaavaTThie nice vijaedAre" athAparamapi vijayadvAranAmapravRttau kAraNaM gautama ! vijayasya dvArasya vijayamiti nAmadheyaM zAzvatam-anAdisiddhaM prajJapta, zeSa sugama, etatsUtraM vRttaavddssttvyaakhyaanmpijiivaabhigmsuutrbhvaadshessu ddaSTatvAllikhitamastIti atha rAjadhAnIvarNako yathA-'kahiNaM bhaMte ! vijayassa devassa vijayA nAmaM rAyahANI pannatA?, goyamA ! vijayassa dArassa purathimaMtiriamasaMkhijje dIvasamudde vIIvaittA annaMmi jaMbuddIve dIvebArasajoyaNasahassAiMogAhittA, etthaNaM vijayassa devassa vijayA nAmaMrAyahANI pannattA ityArabhya vijae deve2' ityantaMsUtraMjJeyaM, atra praznasUtraMsugamaM, nirvacanasUtre vijayadvArasya pUrvasyAM dizi tiryagasaGghayeyAn dvIpasamudrAn vyativrajya-atikramyAtrAntare yo'nyo jambUdvIpo'dhikRtadvIpatulyAbhidhAnaH, anena jambUdvIpAnAmasaGkhayeyatvaM sUcayati, tasmin dvAdaza yojanasahasrANyavagAhya atrAntare vijayasya devasya vijayA nAma rAjadhAnI prajJaptA mayA'nyaizca tIrthakRdbhirityAdi tAvad vAcyaM-yAvanirgamanasUtre vijayo devo 2 iti, atra ca prArabdho'pi jIvAbhigamoktavijayAnAmarAjadhAnIvarNakaH sAmastyena yatra likhitastad granthavistarabhayAt vakSyamANayamakArAjadhAnyadhikAreevaMvidhavarNakasya sAkSAdvidyamAnatvena vyAkhyAsyamAnatvAcceti, atra prastutasUtrezeSadvArANAMsarAjadhAnIkAnAMsvarUpakathanAyAtidezamAha- evaM vijayadvAraprakAreNa catvAryapi jambUdvIpasya dvArANi sarAjadhAnIkAni bhaNitavyAni, nanu vijayadvArasya varNitatvAt sUtre kathaM caturdAraviSayako'tidezaH samasUtri?, ucyte| ____ atidezyAtidezapratiyoginoratyantatulyavarNakatvapratipAdanArthaM, tatazca yathA vijayadvArasya varNakastathA vaijayantajayantAparAjitadvArANAmapi yathA cAmISAM trayANAM tathA vijayadvArasyApi, yathA vijayarAjadhAnyA varNakastathA vaijayantAjayantAparAjitArAjadhAnInAmapi yathA ca tAsAM tisRNAM tathA vijayArAjadhAnyA apItyartha siddhaH, asti cAyaM nyAyaH, 'ege jie jiA paMca' ityAdautathA darzanAt, amUnica dvArANipUrvadiktaH prAdakSiNyena nAmato jJeyAni, tathAhi-pUrvasyAM vijayaMdakSiNasyAMvaijayantaMpazcimAyAMjayantaMuttarasthAmaparAjitaMceti, atra vaijayantAdidvArANAmapi jIvAbhigamata eva praznanivracanarUpA AlApakA veditavyAH, tathAhi-kahiNaM bhaMte ! jaMbuddIvassa dIvassa vejayaMte nAmaM dArepannatte?, goamA! jaMbuddIvedIvemaMdarassapavvayassadAhiNeNaMpaNayAlIsaM joaNasahassAI abAhAe jaMbuddIvadIvadAhiNaperate valaNasamuddadAhiNaddhassa uttareNaM ettha NaM | 1351 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 1/8 jaMbuddIvassa 2 vejayaMte nAmaMdAre pannatte aTThajoaNAI ukhu uccatteNaM sacceva savvA vattavvayA jAva nice, rAyahANI se dAhiNeNaMjAva vejayaMte deve 2' iti, tathA ___ 'kahiNaMbhaMte! jaMbuddIvassadIvassajayaMtenAmaMdArepa0go0!jaMbuddIve2 maMdarassapavvayassa paJcasthimeNaMpaNayAlIsaMjoaNasahassAiMabAhAejaMbuddIvapaJcatthimaperaMtelavaNasamuddapaJcatthimaddhassa purasthimeNaM sIoAe mahAnaIe uppiM etthaNaMjaMbuddIvassa ra jayaMte nAmaMdArepa0, go0 taMceva se pamANaM, jayaMte deve, paJcatthimeNaM se rAyahANI jAva jayaMte deve 2' iti, tthaa| "kahiNaM bhaMte! jaMbuddIvassa 2 aparAjie nAmaMdAre pannate?, go0 ! maMdarassa uttareNaM paNayAlIsaM joaNasahassAiMabAhAe jaMbuddIve dIve uttarapelate lavaNasamudde uttarassa dAhiNeNaM etthaNaMjaMbuddIvedIve aparAie nAmaMdAre pannattetaMcevapamANaM, rAyahANI uttareNaMjAva aparAie deve 2, cauNhavi aNNaMmi jaMbuddIve iti, kva bhadanta ! jambUdvIpasya 2 vaijayantaM nAma dvAraM prajJaptaM?, bhaga0 -gau0 mandarasya dakSiNena-dakSiNasyAM dizi paJcatvAriMzadyojanasahasrANyabAdhayA bAdhanaM bAdhA-akramaNamiti nabAdhA abAdhA-dUravartitvenAnAkramaNamapAntarAlamityarthaH, tathA kRtveti gamyate, apAntarAlemuktvAitibhAvaH, jambUdvIpadvIpadakSiNaparyante lavaNasamudradakSiNA-rddhasyottareNa jambUdvIpasya 2 vaijayantaM nAmnA dvAraM prajJaptaM, aSTau yojanAnyUoccatvenetyAdikA saiva vijayadvArasambandhinyeva sarvAvaktavyatAyAvannityaM vaijayantamitinAma, kva bhadanta ! vejayantasya devasya vaijayantAnAmnI rAjadhAnI ityAdi sarva prAgvat, vaijayanto devo vaijayanto deva iti, evaM jayantAparijitadvAravaktavyatApivAcyA, navaraMjayantadvArasya pazcimAyAM dizijayantA rAjadhAnI aparAjitadvArasya cottarasyAM dizi aparAjitA rAjadhAnI tiryagasaMGkhayeyAn dvIpasamudrAn vyativrajyeti vAcyaM / samprati vijayAdidvArANA parasparamantaraM pratipipAdayiSurAha mU. (9) jaMbuddIvassaNaM bhaMte ! dIvassa dArassa yadArassa ya kevaie abAhAe aMtare pannatte go0 ! auNAsIiM joaNasahassAI bAvaNNaM ca joaNAI desUNaM ca addhajoaNaM dArassa ya 2 abAhAe aMtare pannatte vR. 'jaMbuddIvassa NaM', jambUdvIpasya, bhadanta ! dvIpasya sambandhino dvArasya ca dvArasya ca kiyatkiMpramANaM abAhAeaMtare'ttibAdhA-parasparaMsaMzleSataHpIDanaMnabAdhA'bAdhAtayA'bAdhayA yadantaraM vyavadhAnamityartha prajJaptaM, ihAntarazabdo madhyavizeSAdiSvartheSu vartamAno dRSTastatastadavyavacchedena vyavadhAnArthaparigrahArthamabAdhAgrahaNaM, atra nirvacanaMbhaga0 gau0! ekonAzItiryojanasahasrANi dvipaJcAzadyojanAni dezonaM cArddhayojanaM dvArasya ca dvArasya cAbAdhayA antaraM prajJaptaM, tathAhi-jambUdvIpaparidhiprAgnirdiSToyojanAnitimro lakSAH SoDaza sahasrANi dvezatesaptaviMzatyadhike krozatrayaM aSTaviMzaMdhanuHzataM trayodazAGgulAni ekamAGgula miti, asmAdvAracatuSkavistAro'TAdazayojanarUpo'panIyate, yata ekaikasya dvArasya vistAro yojanAnicatvAri pratidvAraM dvArazAkhAdvayavistarazca krozadvayaM, asmiMzca dvArasya zAkhayozca parimANecaturguNe jAtAnyaSTAdazayojanAni, tatastadapanayane zeSapari-dhisatkasyAsya yojanarUpasya caturbhAge labdhAni yojanAniekonAzIti sahasrANi dvipaJcAzadadhikAni krozazcaikaH, tatha paridhisatkasya krozatrayasya dhanuHkaraNejAtAni dhanuSAMSaTsahasrANi, eSuca paridhisatkASTAviMzatyadhikadhanuHzatasya kSepejAtAni dhanuSAmekaSaSTiza Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-1 67 tAnyaSTAviMzatyadhikAni tato'sya caturbhigilabdhAnipaMcadazazatAni dvAtriMzadadhikAni, yAni ca paridhisatkatrayodaza aGgulAniteSAmapicaturbhirbhAge labdhAnitrINyaGgulAni, zeSecaikasminnaGgule yavAH aSTau eSuparidhisatkayavapaJcaka kSepejAtAstrayodazayavAH eSAMcacaturbhiAge labdhAstrayo yavAH,zeSe caikasminyaveyUkAH aSTau AsuparidhisatkaikayUkAkSepejAtAnava AsAMcaturbhirbhAge labdhe dveyUke,etacca sarvadezonamekaMgavyUtamitijAtaMpUrvalabdhagavyatena saha deshonmrddhyojnmiti| mU. (10) auNAsIi sahassA bAvannaM ceva joaNA huNti| UNaM ca addhajoaNa dAraMtara jaMbuddIvassa // vR.imamevA) dvirbaddhaM subaddha mitiabaddhasUtratobaddhasUtraM lAghavarucisatvAnugrAhakamiti vA gAthayA''ha-'aunAsI'ti, atra vibhaktilopaH prAkRtatvAt / atha caturthaprazna eva AkArabhAvapratyavatArarUpe bharatavarSasvarUpaM jijJAsuH pRcchati mU. (11) kahiNaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve bharahe nAmaM vAse pannate? go0! cullahimavaMtassa vAsaharapavvayassa dAhiNeNaM dAhiNalavaNasamuddas uttareNaM purathimalavaNasamuddassa paJcatthimeNaM paJcasthimalavaNasamudassa purasthimeNaM, estha NaM jaMbuddIve dIve bharahe nAmaM vAse pannatte, khANubahule kaMTakabahule visamabahule duggabahule pavvayabahule ujjharabahule nijharabuhule khaDDAbahule daribahule naIbahule dahabahule rukkhabahule gucachabahule gummabahule layAbahule vallIbahule aDavIbahule sAyabahule takkarabahule Dimbabahule Damarabahule dubhikkhabahule dukkAlabahule pAsaMDabahule kivaNabahule vaNImagabahule ItibahulemAribahule kuvuTTibahule aNAvuTTibahule rAyabahule rogabahule saMkilesabahule abhikkhaNaM abhikkhaNaM saMkhohabahule pAINapaDINAyae udINadAhiNavicchiNNe uttaro paliaMkasaMThANasaMThie dAhiNao ghaNupiTThasaMThie tidhA lavaNasamudaM puDhe gaMgAsiMdhUhi mahANaIhiM veaDDeNayapavvaeNachabbhAgapavibhte jaMbuddIvadIvaNauyasayabhAgepaMcachavvIse joaNasae chacca egUNavIsaibhAe joaNassa vikkhaMbheNaM / bharahassaNaM vAsassa bahumajjhadesabhAe etthaNaM veaDDe nAmaMpavvae pannatte, jeNaMbharahaM vAsaM duhA vibhayamANe 2 cihuI, taM0-dAhiNaDDabharahaM ca uttaraDDabharahaM ca / vR. 'kahiNaM bhaMte'tti pracchakApekSayA Asannatvena prathamaM bharatasyaiva praznasUtraM,kva bhadanta ! jambUdvIpe dvIpe bharataM nAmnA varSaM prajJaptaM ?, bhagavAnAha-gautama ! 'cullahimavaMte'tyAdi, culazabdo dezyaH kSullaparyAyastena kSullo-mahAhimavadapekSayA laghuryo himavAn varSadharaparvataH kSetrasImAkArI girivizeSastasyadakSiNenadakSiNasyAdizi dAkSiNAtyalavaNasamudrasyottarasyAMpaurastyalavaNasamudrasya pazcimAyAM pAzcAtyalavaNasamudrasya pUrvasyAM dizi atrAvakAze bharataM nAmnA varSa prajJaptaM, kiMviziSTaM tadityAha-sthANavaH-kIlakAye chinnAvaziSTavanaspatInAMzuSkAvayavAH DhuMThA iti lokaprasiddhAH tairbahulaM-pracuraM vyAptamityarthaH athavA sthANavo bahulA yatra tattathA, evaM sarvatra padayojanA jJeyA, tathA kaNTakA-badaryAdiprabhavAH viSamaM-nimnonnataM sthAnaM durga-durgamaM sthAnaM prvtaaH-kssudriryH| -prapAtA-bhRgavoyatra mumUrSavojanA jhampAMdadati athavAprapAtA-rAtrighATayaH avajharAgiritaTAdudakasyAdhaHpatanAni tAnyeva sadAvasthAyIni nirjharAH gartAH-prasiddhAH do-guhAH nadyodrahAzcapratItAH vRkSAH rUkSA vA-sahakArAdayaH gucchA-vRntAkIprabhRtayaH gulmA-navamAlikAdayaH Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 1/11 latAH-padmalatAdyAH vallayaH-kUSmANDIpramukhAH, atra nadIdrahavRkSAdivanaspatInAmazubhAnubhAvajanitAnAmeva bAhulyaM bodhyaM, natu ekAntasuSamAdikAlabhAvi tathAvidhazubhAnubhAvajanitAnAM, teSAM prAyaH prajJApakakAle'lpIyastvAt, aTavyo-dUratarajananavAsasthAnA bhUmayaH zvApadAhiMsajIvAH stenAH-caurAH tadeva kurvantItiniruktitastaskarAH-sarvadAcauryakAriNaH DimbAnisvadezotthaviplavA DamarANi-pararAjakRtopadravAH durbhikSaM-bhikSAcarANAMbhikSAdurlabhatvaM, duSkAlodhAnyamahAryatAdinA duSTaH kAlaH pAkhaNDaM-pAkhaNDijanotthApitamithyAvAdaH kRpaNAH pratItAH / -vanIpakA-yAcakA Iti-dhAnyAdhupadravakArizalabhamUSikAdi mAri-marakaH kutsitA vRSTi kuvRSTi karSakajanAnabhilaSaNIyA vRSTirityarthaH, anAvRSTivarSaNAbhAvaiti rAjAnaHAdhipatyakartAraH tadbAhulyaMcaprajAnAM pIDAheturiti rogAH saMklezAzcavyaktAH, abhIkSNaM2-punaHpunardaNDapAruSyAdinA saMkSobhAHcittAnavasthitatA prajAnAmiti zeSaH, idaMcasarvaMvizeSaNajAtaM bharatasya prajJApakApekSayAmadhyamakAlInAnubhAvameva vyAvarNitaM, tenottarasUtre ekAntasuSamAdAvasya bahusamaramaNIyatvA-tisnigdhatvAdikamekAntaduSSamAdau nirvanaspatikatvArAjatvAdikaMca vakSyamANaMna virudhyateiti -prAgevaprAcInaM, svArtheInapratyayaH, digvivakSAyAMprAcInaMpUrvAityarthaH, evaMpratIcInodIcIne apivAcye, tena pUrvAparayordizorAyataMudIcIdakSiNayordizorvistIrNaM, athavA prAcInapratIcInAvayavayorAyatamevamuttaratrApi, athatadeva saMsthAnatovizinaSTi-uttarataH-uttarasyAM dizi paryaGkasyeva saMsthitaM-saMsthAnaM yasya tattathA, dakSiNato-dakSiNasyAM dizi AropitajyasyadhanuSaH-kodaNDasya pRSThaM-pAzcAtyabhAgastasyeva saMsthitaM-saMsthAnaM yasya tattathA, ataevAsya dhanuHpRSThazarajIvAbAhAnAM sambhavaH, eSAMcasvarUpaM svasvAvasare nirUpayiSyati, tridhA-pUrvakoTidhanuHpRSThAparakoTibhilavaNasamudraMkrameNapUrvadakSiNAparalavaNasamudrAvayavaMspRSTaM-dhAtUnAmanekArthatvAtprAptaM, grAmaprApta ityAdivat katariktapratyayaH ayamarthaH-pUrvakoTayA pUrvalavaNasamudradhanuHpRSThena dakSiNalavaNasamudraMaparakoTayA pazcimalavaNasamudrasaMspRzya sthitamiti, athedamevaSaTakhaNDavibhajanadvArA vizinaSTi-gaGgAsindhubhyAM mahAnadobhyAM vaitADhyena ca parvatena SaTsaMkhyA bhAgAH SaTabhAgAstairvibhaktaM, ayamarthaHanantaroditaistrabhirdakSiNottarayoH prayekaM khaNDatrayakaraNena bharatasya SaTkhaNDAni kRtaaniiti| atha yadi jambUdvIpaikadezabhUtaM bharataM tarhi viSkambhataH tasya katitame bhAge tadityAha'jaMbuddIve'tyAdi, jambUdvIpadvIpasya-jambUdvIpaviSkambhasya navatyadhikazatatamo yo bhAgastasmin iti, atha navatyadhikazatatamabhAge kiyantiyojanAnItyAha-'paJcaSaDviMzatyadhikAniyojanazatAni SaTcayojanasyaikonaviMzatibhAgAn, ko'rthaH?-yAzairekonaviMzatibhAgaiH samuditairyojanaM bhavati tAddazAn SaT bhAgAn iti, viSkambhena-vistAreNa zarAparaparyAyeNeti, ayaM bhAvaH-jambUdvIpavistArasya lakSayojanarUpasya navatyadhikazatena bhAge labdhaM yojanAni, etAvAneva ca bharatavistAraH, nanubhAjakarAzinavatyadhikazatarUpaH SaDbhAgAstuyojanaikonaviMzati-kalArUpA iti visazamiva pratibhAti, ucyate, tathAhi- jambUdvIpavyAsasya yojanalakSa mitasya navatyadhikazatabhaktasyAvaziSTaH SaSTirUpo rAzibhagadAnAsamartha iti bhAjyabhAjakarAzyordazabhirapavartejAtA bhAjyarAzauSaTbhAjakarAzau iti sarvaMsusthaM, nanu navatyadhikazatarUpabhAjakAGkotpattI kiM bIjamiti ?, ucyate, eko bhAgo bharatasya dvau bhAgau himavataH, pUrvakSetrato dviguNatvAt, Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-1 catvAro haimavatakSetrasya, pUrvavarSadharato dviguNatvAt, aSTau mahAhimavataH, pUrvakSetrato dviguNatvAt, SoDaza harivarSasya, pUrvavarSadharato dviguNa- tvAt, dvAtriMzanniSadhasya, pUrvakSetrato dviguNatvAt, sarve militAH 63, ete merordakSiNatastathottarato'pi63videhavarSatu64 bhAgAH, sarvAgreNaetai gaidakSiNottaratojambUdvIpayojanalakSapUritaM bhavati, tataetAvAnbhAjakAGkaH nvtydhikNshtNbhaagaanaamiti| __ atha yaduktaM- "gaMgAsiMdhUhi mahAnaIhiM veyaDDeNa ya pavvaeNaM chabbhAgapavibhatte' ityatra vaitADhyasya svarUpaprarUpaNAya sUtramAha-'bharahassaNa mityAdi, bharatasya varSasya bahumadhyadezabhAge vaijayantadvArAt trikalAdhikasASTatriMzadadvizatayojanAtikrame paJcAzadyojanakSetrakhaNDe, atra vaitADhyo nAma parvataH prajJaptaH, yoNamiti prAgvat bharataMvarSa dvidhA vibhajan2, samAMzatayA cakravarttikAleca samasvAmikatayA tathA'nyairapi prakArairdvayorapi tulyatAdyotanArthami (thaM vibhajanami) ti / tatrAdAvAsannatvena dakSiNArddhabharataM kAstItipraznayati mU. (12) kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve dAhiNaddhe bharahe nAmaM vAsa pannatte?, go0! veyaddhassa pavvayassa dAhiNeNaM dAhiNalavaNasamudassa uttareNaM purathimalavaNasamudassa paJcatthimeNaM paJcatthimalavaNasamuddassa purathimeNaM ettha NaM jaMbUddIve dIve dAhiNaddhabharahe nAmaM vAse pannatte pAINapaDINAyaeudINadAhiNavicchiNNe addhacaMdasaMThANasaMThietihA lavaNasamudaM puDhe, gaMgAsiMdhUhiM mahAnaIhiM tibhAgapavibhatte donni advatIse joaNasae tinni a egUNavIsaibhAge joyaNassa vikkhaMbheNaM / tassa jIvA uttareNaM pAINapaDINAyayA duhA lavaNasamudaM puTThA purathimillAe koDIe purathimillaM lavaNasamuhaM puTThA paJcasthimillAe koDIe paJcasthimilaM lavaNasamudaM puTThA Nava joyaNasahassAiM satta ya aDayAle joyaNasae duvAlasa ya egUNavIsaibhAe joyaNassa AyAmeNaM tIsedhanupuDhedAhiNeNaM nava joyaNasahassAiMsattachAvaDhejoyaNasaeikvaMca egUNavIsaibhAgejoyaNassa kiMcivisesAhiaMparikkheveNaM pnnte| dAhiNaddhabharahassa NaM bhaMte ! vAsassa karesie AyArabhAvapaDoyAre pannate ?, go0 ! bahusamaramaNijje bhUmibhAge pannatte, se jahAnAmae AliMgapukkharei vA jAva nAnAviha paJcavaNNehiM maNIhiM taNehiM uvasobhie, taMjahA-kittimehiM ceva akittimehiM ceva, dAhiNaddhabharahe NaM bhaMte ! vAse maNuyANaM kerisae AyArabhAvapaDoyAre pannatte ?, goyamA! teNaM maNuA bahusaMghayANA bahusaMThANA bahuuccattapajjavAbahuAupajjavA bahUiMvAsAiMAuMpAleti, pAlittA appegaiyA nirayagAmI appegaiyA tiriyagAmI appegaiyA maNuyagAmI appegaiyA devagAmI appegaiA sijhaMti bujhaMti mucaMti pariNibvAyaMti savvadukkhANamaMtaM kreNti| vR. 'kahiNaMbhaMte!' ityAdi, idaMcasUtrapUrvasUtreNa samagamatayA vivRtaprAyaM, navaraMarddhacandrasaMsthAnasaMsthitatvaMtu dakSiNabharatArddhasya jambUdvIpapaTTAdAvAlekhadarzanA vyaktameva, tathA trisaMkhyA bhAgAstrabhAgAstaiH pravibhaktaM, tatra paurastyo bhAgo gaGgayA pUrvasamudraM milantyA kRtaH, pAzcAtyo bhAgastusindhvApazcimasamudraM milantyA kRtaH, madhyamabhAgastu gaGgAsindhubhyAMkRta iti, dveaSTatriMzadadhike yojanazate trIMzcaikonaviMzatibhAgAn yojanasya viSkambhena, kimuktaM bhavati SaTkalAdhikaSaDviMzapaJcazatayojana bharatavistArAdvaitAdayavistAre 50 yojanamitezodhite'vaziSTaMcatvAri yojanazatAni SaTsaptatyadhikAni SaT ca kalAH , etadaddhe dve yojanAnAM zate aSTatriMza- dadhike Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 1 / 12 tinazcAparAH kalAH ityevaMrUpaM yathoktaM mAnaM bhavati, etenAsya zaraprarUpaNAkRtA, zaraviSkambhayorabhedAditi / atha jIvAsUtramAha 'tassa jIve' tyAdi, tasya dakSiNAddhabharatasya jIveva jIvA - RjvI sarvAntimapradezapaGikta, uttareNa-uttarasyAM merudizItyarthaH, prAcIne pUrvasyAM pratIcIne - aparasyAM cA''yatA - AyAmavatI dvidhA lavaNasamudraM spRSTA chuptavatI idamevArthaM dyoyati- 'puratthimillAe' iti pUrvayA koTyA- agrabhAgena paurastyaM lavaNasamudrAvayaM spRSTA pAzcAtyayA koTayA pAzcAtyaM lavaNasamudravayavaM spRSTA, nava yojanasahasrANi aSTacatvAriMzAni - aSTacatvAriMzadadhikAni sapta yojanazatAni dvAdaza caikonaviMzatibhAgAn yojanasyAyAmena yacca samavAyAGgasUtre - 'dAhiNabharahassa NaMjIvA pAINapaDINAyayA duhao lavaNasamuddaM puTThA nava joaNasahassAiM AyAmeNa ' mityuktaM tatsUcAmAtratvAt sUtrasya zeSavivakSA na kRtA, vRttikAreNa tu ayamavaziSTarAzirUpo vizeSo gRhIta iti, atra sUtre 'nuktApi jIvAnayane karaNabhAvanA darzyate, tathAhi 70 jambUdvIbapavyAsAdvivakSita kSetreSuH zodhyate, tato yajjAtaM tattenaiveSuNA guNyate, tataH punazcaturbhirguNyate, itthaM sasaMskAro rAzirvivakSitakSetrasya jIvAvarga ityucyate, asmAcca mUle gRhyamANe yallabhyate tajjIvAkalAmAnaM, tasya caikonaviMzatyA bhAge yojanarAzi zeSazca kalArAzi, tatra jIvAdiparijJAnaM ceSuparimANaparijJAnAvinAbhAvi tacca na paripUrNayojanasaMkhyAGkaM kintu kalAbhiH kRtvA sAtirekamiti vivakSita kSetrAderiSuH savarNanArthaM kalIkriyate, sacca kalIkRtAdeva jambUdvIpavyAsAt sukhena zodhanIya iti maNDalakSetravyAso'pi 1 zUnya 5 rUpaH kalIkaraNAyaikonaviMzatyA guNyate jAtaH 19 zUnyaH 5, tato dakSiNabharatArtheSoH sASTatriMzadadvizatayojanamitasya kalIkRtasya prakSiptoparitanakalAtrikasya 4525 rUpasya zodhane jAtaH 1895475, tatazca dakSiNArddheSuNA 4525 rUpeNa guNyate jAtaH, 8577024375, ayaM caturguNaH 34308097500, eSa dakSiNabharatArddhasya jIvAvarga, etasya vargamUlAnayanena labdhAH kalAH 185224, zeSaM kalAMzAH 167324, chedarAziradhaH 370448, labdhakalAnAM 19 bhAge yojana 9747 kalAH 12, iyaM dakSiNabharatArddhajIvA, evaM vaitADhyadijIvAsvapi bhAvyaM yAvaddAkSiNAtyavidehArddhajIvA, evamuttaraivatArddhajIvA yAvaduttarArddhavidehajIvApIti / atha dakSiNabharatArddhasya dhanuH pRSThaM nirUpayati- 'tIse dhaNupaTTe' ityAdi, tasyAH -- anantaroktAyA jIvAyA dakSiNato- dakSiNasyAM dizi lavaNadizItyartha dhanuHpRSThaM adhikArAt dakSiNabharatArddhasyeti, yadvA prAkRtatvAlliGgavyatyaye tIse iti tasya - dakSiNArddhabharatasyeti vyAkhyeyaM, nava yojanasahasrANi SaTSTyadhikAni sapta ca yojanazatAni ekaM caikonaviMzatibhAgaM yojanasya kiJcidvizeSAdhikaM parikSepeNa - paridhinA prajJaptaM, atra karaNabhAvanA yathA- vivakSiteSau vivakSiteSuguNe punaH SaDguNe vivakSitajIvAvargayute ca yo rAzi sa dhunaH pRSThavarga iti vyapadizyate, tasmAcca vargamUle labdhAnA kalAnAM 19 bhAge labdhaM yojanAni, avaziSTaM kalAH, tathAhi - dakSiNabharatArddheSukalAH 4525, asya varga 20475325, ayaM SaDaguNaH 122853750, atha dakSiNabharatArddhasya jIvAvarga 34308097500, anayoryuti 34430951250, dhanuHpRSThavargo'yaM, asya vargamUle labdhaM kalAH 185555, zeSaM kalAMzAH 293225, chedakarAziradhastAt 371210, Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAra:- 1 kalAnAM 19 bhAga yojana 9766 kalA 1, ye ca vargamUlAvaziSTAH kalAMzAstadvivakSayA ca sUtrakRtA kalAyA vizeSAdhikatvamabhyadhAyi, Aha evaM jIvAkaraNe'pi vargamUlAvaziSTakalAMzAnAM sadbhAvAt tatrApyuktakalAnAM sAdhikatvapratipAdanaM nyAyaprAptaM kathaM noktamiti ?, ucyate, sUtragatervaicitryAdavivakSitatvAt, 'vivakSApradhAnAni hi sUtrANI 'ti, evaM vaitADhyAdidhanuH pRSTheSvapi bhAvyaM, yAvaddAkSiNAtyavidehArddhadhanuH pRSThaM, evamuttarata uttarairAtArddhadhanuH pRSThaM yAvaduttarArddhavidehadhanuH pRSThamapIti, atra ca dakSiNabharatArddhe bAhAyA asambhavaH / 71 atha dakSiNabharatArddhasvarUpa pRcchannidamAha - ' dAhiNaddhe' tyAdi, dakSiNArddhabharatasya bhagavan kIdRzaH AkArasya - svarUpasya bhAvAH - paryAyAsteSAM pratyavatAraH - prAdurbhAvaH prajJaptaH ?, kIzaH prasatuta kSetrasya svarUpavizeSa iti bhAvaH, bhagavAnAha - gautama ! bharatasya bahusamaramaNIyo bhUmibhAgaH prajJaptaH 'se jahAnAmae AliMgapukkharei ve' tyAdiko bahusamatvavarNakaH sarvo'pi grAhyaH, yAvannAnAvidhapaJcavarNai maNibhistRNaizcopazobhitaH, tadyathetyupadarzane, kiMviziSTairmaNibhistRNaizca kRtrinaiHkrameNa zilpikarSakAdiprayoganiSpannaiH akRtrimaiH kramAdralakhAnisaMbhUtAnuptasambhUtairupazobhito dakSiNArddhabharatasya bhUmibhAgaH, anenAsya karmabhUmitvamabhANi, anyathA haimavatAdyakarmabhUmiSvapi idaM vizeSaNamakathayiSyaditi, cakArau samuccayArthI evakArAvavadhAraNArthI, athavA caivetyakhaNDamavyayaM samuccayArthaM, apicetyAdivat / nanu anena sUtreNa vakSyamANenottarabharatArddhavarNakasUtrema ca saha 'khANubahu visamabahule kaMTagabahule' ityAdisamAnAnyabharatavarNakasUtraM virudhyati, na caite sUtre arakavizeSApekSe sAmAnyabharata - sUtraM tu prajJApakakAlInatvasyaivaucityAt, kRtrimamaNitRRNAnAM tatraiva sambhavAt, prajJApakakAla- zcAvasarpiNyAM tRtIyArakaprAntAdArabhya varSazatonaduSSabhArakaM yAvaditi cet, ucyate, atra 'khANubahule visamabahule' ityAdisUtrasya bAhulyApekSayoktatvena kaciddezavizeSe puruSavizeSasya puNyaphala- bhogArthamupasampadyamAnaM bhUmerbahusamaramaNIyatvAdikaM na virudhyati, bhojakavaicitryai bhogyavaicitryasya niyatatvAt, anenAsyaikAntazubhaikAntAzubhamizralakSaNakAlatrayAdhArakatvamasUci, ekAntazubhe hi kAle sarve kSetrabhAvAH zubhA eva ekAntAzubhe hi sarve azubhA eva mizre tu kvacicchubhAH kvacidazubhAH, ata eva paJcamArakAd yAvadbhUmibhAgavarNakaM bahusamaramaNIyatvAdikeva sUtrakAreNAbhyadhAyi SaSThe'rake tu ekAntAzubhe na tatheti sarvaM susthaM / atha tatraiva manuSyasvarUpaM pRcchati - 'dAhiNaddhabharahe 'tyAdi praznasUtraM prAgvat, nirvacanasUtre bhagavAnAha - gautama ! yeSAM svarUpaM bhavatA jijJAsitaM te manujA bahUni - vajraRSabhanArAcAdIni saMhananAni-vapurddaDhIkArakAraNAsthinicayAtmakAni yeSAM te tathA, tathA bahUni - samacaturasrAdIni saMsthAnAni - viziSTAvayavaracanAtmakazarIrAkRtayo yeSAM te tathA, bahavo - nAnAvidhA uccatvasyazarIrocchrayasya paryavAH paJcadhanuH zatasaptahastamAnAdikA vizeSA yeSAM te tathA bahavaH AyuSaHpUrvakoTivarSazatAdikAH paryavA vizeSA yeSAM te tathA, bahUni varSAmi AyuH pAlayanti, pAlayitvA api saMbhAvanAyAM eke- kecana nirayagatigAminaH - narakagatigantAraH evamapyekake tiryaggatigAminaH apyekake manujagatigAminaH apyekake devagatigAminaH apyekake sidhyanti-sakalakarmakSayakaraNena niSThitArthIbhavanti budhyante - kevalAlokena vastutvaM jAnanti mucyante bhavopagrAhikarmAzebhya parinirvAnti-karmakRtatApavirahAcchIti bhavanti, kimuktaM bhavati ? - sarvaduHkhAnAmantaM kurvanti, Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 1/13 idaM ca sarvaM svarUpakathanaM arakavizeSApekSayA nAnAjIvanapekSya mantavyaM, anyathA suSamAsuSamAdAvanupapannaM syAt / athAsya sImAkArI vaitADhyagiri kAstIti pRcchati mU. (13) kahi NaM bhaMte! jaMbuddIve 2 bharahe vAse veyaddhe NAmaM pavvae pannatte ?, go0 ! uttaraddhabharahavAsassa dAhiNeNaM dAhiNabharahavAsassa uttareNaM puratthimalavaNasamuddassa paJcatthimeNaM paJcatthimalavaNasamuddassa puratthimeNaM ettha NaM jaMbuddIve 2 bharahe vAse veaddhe NAmaM paccae pannatte, pAINapaDINAyae udINadAhiNavicchiNNe duhA lavaNasamuddaM puTThe puratthimillAe koDIe puratthimillaM lavaNasamudde puDhe paccatthimilAe koDIe paJcatthimilaM lavaNasamudda puTThe, paNavIsaM joyaNAI udhdhaM ucca'tteNaM chassakosAiM jo aNAhiM uveheNaM pannasaM jo aNAiM vikkhaMbheNaM pannatA, tassa bAhA puratthimapancatthimeNaM cattAri aTThAsIe joyaNasae solasa ya egUNavIsaibhAge joaNassa addhabhAgaM ca AyAmeNaM pa0, tassa jIvA uttareNaM pAINapaDINAyayA duhA lavaNasamudde puTThA puratthimillAe koDIe puratthimillaM lavaNasamudde puTThA paJcatthimillAe koDIe paJcatthimillaM lavaNasamuhaM puTThA dasa joyaNasahassAiM sattaya vIse jo aNasae duvAlasa ya egUNavIsaibhAge joaNassa AyAmeNaM tIse dhanupaTTe dAhiNeNaM dasa jo aNasahassAiM satta ya te Ale joyaNasae pannarasa ya egUNavIsabhAge joyaNassa parikkheveNaM ru agasaMThAmasaMThie savvarayayAmae acche saNhe laThThe ghaTTe maTTe nIrae nimmale nippaMke nikkaMkaDacchAe sappabhe samirIe pAsAIe da 4 / ubhao pAsiM dohiM paumavaraveiyAhiM dohi a vaNasaMDehiM savvao samaMtA saMparikkhitte / tAo NaM paumavareiyAo addhajoyaNaM uddhaM uccatteNaM paMcadhaNusayAI vikkhaMbheNaM pavvayasamiyAo AyAmeNaM vaNNao bhANiyavvo / teNaM vaNasaMDA desUNAiMdo joaNAiM vikkhaMbheNaM paumavaraveiyAsamagA AyAmeNaM kiNhA kiNhobhAsA jAva vaNNao / veyaddhassa NaM pavvayassa puracchimapaccacchimeNaM do guhAo pannattAo, uttaradAhiNAyayAo pAINapaDINavitthiNNAo pannAsaMjoaNAI AyAmeNaM duvAlasa joaNAiM vikkhaMbheNaM aTTha joyaNAI uddhaM uccatteNaM vairAmayakavADohADiAo, jamalajualakavADaghaNaduppavesAo nibaMdhayAratimissAo vavagayagahacaMdasUraNakkhattajoisapahAo jAva paDirUvAo taMjahA - tamisaguhA ceva khaMDappavAyaguhA ceva, tattha NaM do devA mahiddhIyA jAva mahANubhAgA paliovamaTThiIyA parivasaMti, taM jahA- kayamAlae ceva naTTamAlae ceva / tesi NaM vanasaMDANaM bahusamaramaNijjAo bhUmibhAgAo veaddhassa pavvayassa ubhao pAsiM dasa dasa joaNAI uddhaM uppaittA ettha NaM duve vijjAharaseDhIo pannattAo pAINapaDINAyayAo udINadAhiNavicchiNNAo dasa dasa joaNAiM vikkhaMbheNaM pavvayasamiyAo AyAmeNaM ubhao pAsiM dohiM paumavaraveiyAhiM dohiM vaNasaMDehiM saMparikkhittAo, tAo NuM paumavaraveiyAo addhajoaNaM uddhaM uccatteNaM paJca dhaNusayAiM vikkhaMbheNaM pavvayasamiyAo AyAmeNaM vaNNao neyavvo, vanasaMDAvi paumavaraveiyAsamagA AyAmeNaM vaNNao / vijjAharaseDhINaM bhaMte! bhUmINaM kerisae AyArabhAvapaDoyAre pannatte ?, goamA! bahusamaramaNije bhUmibhAge pannatte, se jahAnAmae AliMgapukkharei vA jAva NANAvihapaMcavaNNehiM maNIhiM taNehiM uvasobhie, taMjahAkittimehiM ceva akittimehiM ceva, tattha NaM dAhiNillAe vijjAharaseDhIe Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-1 73 gagaNavallabhapAmokkhA pannAsaM vijjAharaNagarAvAsA pannattA, uttarillAe vijAharaseDhIe rahaneuracakkavAlapAmokkhA saSTuiM vijAharaNagarAvAsA pannattA, evAmeva sapuvvAvareNaM dAhiNillAe uttarillAe vijAharaseMDhIeegaMdasuttaraMvijAharaNagarAvAsasayaM bhavatItimakkhAyaM, tevijAharaNagarA riddhasthimiyasamiddhA pamuiyajaNajANavayAjAva paDirUvA, tesuNavijAharaNagaresuvijAhararAyANo parivasaMti mahayAhimavataMmalayamaMdaramahiMdasArA rAyavaNNao bhANiavvo / vijAharaseDhINaM bhaMte! maNuANaM kerisae AyArabhApaDoyAre pannatte? goyamA ! te NaM maNuA bahusaMghayaNA bahusaMThANA bahuuccattapajavA bahuAupajavA jAva savvadukkhANamaMtaM kareMti, tAsi NaM vajAharaseDhINaM bahusamaramaNijjAo bhUmibhAgAo veaddhassa pavvayassa ubhao pAsiM dasa dasa joaNAI uddhaM uppaittAetthaNaMduveAbhiogaseDhIo pannattAopAINapaDINAyayAoudINadAhiNavicchiNNAo dasa dasa joaNAiM vikhaMbheNaM pavvayasamiyAo AyAmeNaM ubhao pAsiMdohiM paumavaraveiyAhiM dohi avanasaMDehiM saMparikkhittAo vaNNao doNhavi pavvayasamiyAo AyAmeNaM / abhiogaseDhINaMbhaMte! kerisae AyArabhAvapaDoyAre pa0 go0 ! bahusamaramaNije bhUmibhAge pa0 jAva taNehiM uvasomie vaNNAiMjAva taNANaM sadotti, tAsiNaM amiogaseDhINaM tattha tattha dese tahiMtahiMjAva vANamaMtarA devA ya devIo aAsayaMti sayaMti jAva phalavittivisesaMpaJcaNubhavamANAviharaMti, tAsuNaMAbhigaseDhIsusakkassa deviMdassadevarannosomajamavaruNavesama-NakAiANaM AbhiogAmaM devANaM bahave bhavaNA pa0, teNaMbhavaNA bAhiM vaTTA aMto cauraMsA jAva accharaghaNasaMghavikiNNA jAva paDirUvA, tatthaNaM sakkassa deviMdassadevaraNNo somajamavaruNa-vesamaNakAiA bahave AbhiogA devA mahiddhIA mahajjuIA jAva mahAsukkhA paliovamaTTiiyA parivasaMti / tAsiNaM AbhiogaseDhINaM bahusamaramaNijjAo bhUmibhAgAo veyaDDassa pavvayassa ubhao pAsiMpaMca ra joyaNAI uddhaM uppaittA, etthaNaMveyaddhassa pavvayassa siharatale pannatepAINapaDiyAyae udImadAhiNavicchiNNe dasa joaNAI vikkhaMbheNaM pavvayasamage AyAmeNaM, seNaM ikkAe paumavaraveiyAeikkeNaM vanasaMDeNaM savvao samaMtA saMparikkhitte, pamANaM vaNNago doNhaMpi, veyaDDassaNaM bhaMte ! pavvayassa siharatalassa karisae AgArabhAvapaDIAre pa0, go0 bahusaramaNije bhUmibhAge pa0 se jahAnAmae AliMgapukkharei vA jAva nAnAvihapaMcavaNNehiM maNIhiM uvasomie jAva vAvIo pukkharimIo jAva vANamaMtarA devA ya devIo a AsayaMti jAva bhuMjamANA vihrNti| jaMbuddIveNaM bhaMte ! dIve bhArahe vAse veaDDapabvae kai kUDA paM0?, go0! nava kUDA paM0, taM0-siddhAyayaNakUDe 1 dAhinaDhabharahakUDe 2 khaMDappavAyaguhAkUDe 3 mANibhaddakUDe 4 veaDakUDe 5 puNNabhaddakUDe 6 timisaguhAkUDe 7 uttaraDabhahakUDe 8 vesaNakUDe 9 / / ___ vR. 'kahiNaMbhaMte!' ityAdi, idaMprAyaH pUrvasUtreNa samagamakatvAtta kaNThyaM, navaraMuttarArddhabharatAddakSimasyAmityAdi diksvarUpaM gurujanadarzitajambUdvIpapaTTAdeH jJeyaM, tathA paJcaviMzatiyojanAnayUrvoccatvena SaTsakrozAni yojanAnyudvedhena-bhUmipravezena, meruvarjasamayakSetravartigirINAM nijanijotsedhacaturthAMzena bhUmyavagAhasyoktatvAt, yojanapaJcaviMzatezcaturthAMze etAvateva lAbhAt, tathA paJcAzadyojanAni viSkambheneti, atra prastAvAdasya zaraH pradarzyate, sa cASTAzItyadhike dve zate yojanAnAMkalAtrayaMca, asyaca karaNaM-dakSiNabharatArddhazara, ityevaMrUpe vaitADhyapRthutve paJcAzad Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 1/13 yojanarUpeprakSipte yathoktaMmAnaM bhavati, Aha-dakSiNabharatArddhavadasyApi viSkambha eva zaro'stu, maivaM, khaNDamaNDalakSetre AropitajyadhanurAkRti prAdurbhavati, tatra cAyAmaparijJAnAya jIvA parikSepaprakarSaparijJAnAya dhanuHpRSThaM vyAsaprakarSaparijJAnAya zaraH, sa ca dhanuHpRSThamadhyamata evAsya bhavati, prastutagirazca kevalasya dhanurAkRterabhAvena dhanuHpRSThasyApyabhAvAt zaro'pi na sambhavati, tana dakSiNadhanuHpRSThena sahaivAsyadhanuHpRSThavatvamitiprAcyazaramizritaevAsya viSkambhaHzarobhavati, anyathA zaravyatiriktasthAne nyUnAdhikatvena prakRSTavyAsaptApterevAnupapatterityalaM prasaGgena, idameva zaraNaM dakSiNavidehArddha yAvad bodhyam, evamuttarato'pi airAvatavaitADhyataH prArabhyottaravideddhaM yaavditi| athAsya bAhe Aha-'tassa bAha'tti tasya-vaitADhyasya bAhA-dakSiNottarAyatA vakrA AkAzapradezapaMkti 'purasthimapaJcatthimeNaM tisamAhArAtpUrvapazcimayorekaikA aSTAzItyadhikAni catvAri yojanazatAni SoDaza caikonaviMzatibhAgAn yojanasya ekasyaikonaviMzatibhAgasya cArdhaM-ardhakalA, yojanasyASTatriMzattamaM bhAgamityarthaH, AyAmena-darpaNa prajJaptA, RjubAhAyAstu parvatamadhyavarttinyAH pUrvAparAyatAyA mAnaM kSetravicArAdibhyo'vaseyaM, atra karaNaM-yathA gurudhanuHpRSThAllaghudhanuHpRSThaM vizodhya zeSasyArdhe kRte bAhA, yathA gurudhanuHpRSThaMvaitADhyasatkaMkalArUpaM 24132, asmAllaghudhanuHpRSThaM kalArUpaM 185555 zodhyate jAtaM 18577, arddha kRte kalAH 9288,tAsAmekonaviMzatyA bhAgeyojanAni488 kalAH 16 kalArddhaceti, evaM yAvaddakSiNavidehArddhabAhA, evamuttarata erAvatavaitADhyavAhA yAvaduttaravidehArddhabAhA tAvadidaM karaNaM bhAvanIyaM, athAsya jIvAmAha-tasya-vaitADhyasya jIvA 'uttareNe'tyAdi prAgvat, navaraMdazayojanasahasrANi saptaca viMzAni-viMzatyadhikAniyojanazatAni dvAdazacaikonaviMzatibhAgAnyojanasyAyAmeneti, pUrvoktakaraNakrameNajambUdvIpavyAsaH kalArUpaH 19zUnyaH 5, asmAdvaitADhyazarakalAnAM 5475 zodhano jAtaM 18945525, asmin vaitADhyazara 5475 guNe jAtaM 10372524375, tasmina punazcaturguNe jAtaM 41490097500, eSa vaitADhya-jIvAvarga, asya mUle jAtaM chedarAzi 407382, labdhaM kalAH 203621, zeSa kalAMzAH 74019, labdhakalAnAmekonaviMzatyA bhAge labdhAniyojanAni 10720 kalAH, seSakalAMzAnAMardhAbhyadhikatvAt, ardhAbhyadhike rUpaM deyamitiekakalAkSepejAtAH kalAH dvAdazeti, athAsya dhanuHpRSThamAha tIse dhanupuTuM dAhiNeNa miti, gatArthametat, navaraM dazayojanasahasrANi sapta ca tricatvAriMzAni-tricatvAriMzadadhikAni yojanazatAni paJcadaza caikonaviMzatibhAgAn yojanasyeti, atra karaNaMyathAvaitADhyeSuH kalArUpaH 5475, asya varga 29975625, ayaMSaDaguNaH 179853750, vaitADhyajIvAvargazca 41490097500 ubhayormIlane jAtaM 41669951250 eSa vaitADhyadhanuHpRSThavarga, asyamUlechedarAzi408264 labdhakalAH204132 zeSakalAMzAH77826 labdhakalAnAmekonaviMzatyA bhAge labdhaM yathoktaMmAnAM 10743, atha kiMviziSTo'sau vaitADhya "ruage'tyAdi, rucakaM-grIvAbharaNabhedaH tatsaMsthAnasaMsthitaH sarvAtmanA rajatamayaH 'acche'tyAdipadakadambakaMprAgvat, ubhayoH pArzvayodakSiNataH uttaratazcadvAbhyAMpadmavaravedikAbhyAM dvAbhyAM ca vanakhaNDAbhyAM sarvataH-samantAt saMparikSiptaH atra yatpadmavaravedikAdvayaM tatpUrvAparato Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 75 vakSaskAraH jagatyA ruddhatvAnniravakAzatvenaikIbhavanAsambhavAt, anyathA 'savvao samaMtA saMparikkhitte' tti vacanenaikaiva syAditi, 'tAo na' miti, sarvaM gatArthaM, navaraM parvatasamikA AyAmena, vaitADhyasamAnA AyAmenetyarthaH athaitadagataguhAdvayaprarUpaNAyAha -9 " 'veyaddhassa Na' mityAdi, vaitADhyasya parvatasya 'puracchimapaJccacchimeNaM'ti, atra sUtra pUrvasyA dizaH pUjyatvAt ArSatvAdvA puracchimetizabdasya prAgnipAte'pi pazcimAyAM pUrvasyAmiti vyAkhyeyaM, atra granthe granthAntare ca pazcimAyAM tamisraguhAyAH pUrvasyAM ca khaNDaprapAtaguhAyAH abhidhAnAt, dve prajJapte, prAkRta zailyAca bahuvacanaM, uttaradakSiNayorAyate, etAvatA ya eva vaitADhyasya viSkambhaH sa evAnayorAyAma iti bhAvaH, prAcInapratIcInavistIrNe ityAdyarthato vyaktaM, atra ca umAsvAtivAcakakRtajambUdvIpasamAsaprakaraNe guhAyA vijayadvArapramANadvAretivizeSaNadarzanAt caturyojanavistRtadvArA ityapi vizeSaNaM jJeyaM, vajramayakapATAbhyAmavaghATite, AcchAdite ityarthaH, ete ca dve api cakravarttikAlavarjaM dakSiNapArzve uttarapArzve ca pratyekaM sadAsammIlitavajramayakapATayugale syAtAM, ata eva yamalAni - samasthitAni yugalAni - dvayarUpANi ghanAni - nizchidrANi kapATAni taiH duSpraveze, tathA nityaM andhakAratamisra, dvau tulyArthI prakarSaparAviti prakRSTAndhakAraM yayoste tathA, vizeSaNadvArA atrArthe hetumAha- vyapagataM grahacandrasUryanakSatrANAM jyotiryataH sa etAddazaH panthA yayoste tathA, athavA vyapagatA grahAdInAM jyotiSazca - agneH prabhA yayoste tathA yAvatpratirUpe, atra yAvatakaraNAt 'pAsAIyA' ityAdi vizeSaNatrayaM 'acchAo' ityAdIni vA vizeSaNAni yathAsambhavaM jJeyAni, te guhe nAmato darzayati, tadyathA - 'tamisra guhA caiva khaNDaprapAtA, ime dve api samasvarUpe veditavye iti, 'tatthaNa' mityAdi, sarvametad vijayadevasamagamakamiti vyAkhyAtaprAyaM, navaraM kRtamAlakastamispradhipati nRttamAlakaH khaNDaprapAtAdhipatiriti / athAtra zreNiprarUpaNAyAha- 'tesi NaM vanasaMDANa' mityAdi, tayorvaitADhyobhayapArzvavarttinorbhUmigatayorvanakhaNDayorbahusamaramaNIyAd bhUmibhAgAdUrdhva vaitADhyagirerubhayoH pArzvayordaza daza yojanAnyutpatya-gatvA atra dve vidyAdhara zreNyau -vidyAdharANAmAzrayabhUte prajJapte, ekA dakSiNabhAge ekA cottarabhAge ityarthaH, prAgaparAyate udagadakSiNavistIrNe, ubhe api viSkambhena daza 2 yojanAni, ata eva prathamamekhalAyAM vaitADhyaviSkambhastrIMzadyojanAni, parvatasamike AyAmena, vaitADhyavadime api pUrvAparodadhispRSTe ityarthaH, tathA pratyekamubhayoH pArzvayoH dvAbhyAM padmavaravedikAbhyAM dvAbhyAM ca vanakhaNDAbhyAM saMparikSipte, evamekaikasyAM zreNyAM dve padmavaravedike dve ca vanakhaNDe ityubhayoH zreNyormIlane catasya padmavaravedikAzcatvAri vanakhaNDAnIti jJeyaM, saMvAdI cAyamartha zrImalayagirikRtabRhatkSetrasamAsavRtyA, tathA ca tatroktam- "ekaikA ca zreNarubhayapArzvavarttibhyAM vaitADhyapramANAyAmAbhyAM dvAbhyAM 2 padmavaravedikAbhyAM dvAbhyAM 2 vanakhaNDAbhyAM samantataH parikSipte "ti, zeSaM sUtraM gatArthamiti, atha tayoH zreNyoH svarUpaM pRcchati - 'vijjAhare' tyAdi gatArthaM, navaraM atra bahuSvAdarzeSu 'nAnAmaNipaMcavaNNehiM maNIhiM' iti pATho na dRzyate, paraM rAjapraznIyasUtravRtyordhaSTatvAt saGgatatvAcca 'nAnAvihapaMcavaNNehiM maNIhiM taNehiM' iti pATho likhito'stIti bodhyaM / athobhaya zreNyornagarasaGakhyAmAha-'tattha NaM dAhiNillAe' ityAdi, tatratayoH zreNyormadhye dakSiNasyAM vidyAdhara zreNyAM gaganavallabhapramukhAH paMcAzadvidyAdharanagarAvAsAH prajJaptAH, 'vyAkhyAto Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 1 /13 vizeSapratipatti' riti tena nagarAvAsA rAjadhAnIrUpA jJeyAH, svasvadezapratibaddhAH, yadAha"te dasayojaNapihulehiM seDhIsu jammuttarAsu sajaNavayA / girivaradIhAsu kamA khayarapurA panna saTThI yA // " 119 11 iti, uttarasyAM vidyadhara zreNyAM rathanUpuracakravAlapramukhAH SaSTirvidyAdharanagarAvAsAH prajJaptAH, dakSiNazreNeH sakAzAdasyA adhikadIrdhatvAt, RSabhacaritrAdau tu dakSiNazreNyAM rathanupUracakravAlaM uttarazreNyAM gaganavallabhamuktaM tatvaM tu sAtizayazrutadharagamyaM, anayormukhyatA ca zreNyadhiparAjadhAnItveneti, 'evamevetyuktanyAyenaiva saha pUrveNa yadaparaM tat sapUrvAparaM saMkhyAnaM tena dakSiNasyAmuttarasyAM ca vidyAdhara zreNyAmekaM dazottaraM vidyAdharanagarAvAsazataM bhavatIti AkhyAtaM mayA anyaizca tIrthakarairiti, zreNidvayagatapaMcAzataSaSTisaGkalane yathoktasaMkhyAbhavanAdeSAM ca dazottarazatasaMkhyAnagarANAM nAmAni zrIhemAcAryakRta zrIRSabhadevacaritrAdavagantavyAnIti, 'te vijjAhare'tyAdi, tAni vidyAdharanagarANi RddhAni - bhavanAdibhirvRddhimupagatAni stimitAninirbhayatvena sthirANi samRddhAni - dhanadhAnyAdiyuktAni tataH padatrayasya karmadhArayaH, tathA pramuditA - hRSTAH pramodavastUnAM sadbhAvAjjanA-nagarIvAstavyalokA jAnapadAzca - janapadabhavAstatrAyAtAH santo yeSu tAni tathA, yAvatkaraNAt sarvo'pi prathamopAGgagatazcampAvarNako grAhyaH, sa ca vistarabhayAnneha likhyate / atha kiyatparyantaH sa grAhya ityAha 76 paDirUvA iti pratirUpANi- prativiziSTaM - asAdhAraNaM rUpaM - AkAro yeSAM tAni tathA teSu Namiti prAgvat, vidyAdharanagareSu vidyAdhararAjAnaH parivasanti, atra samAsAntavidheranityatvAnnAdantatA, kathaMbhUtAste - mahAhimavAn-haimavatakSetrasyottarataH sImAkArI varSadharaparvataH malayaH - parvatavizeSaH supratIto mandaro - meru mAhendraH - parvatavizeSaH, zakro vA te iva sArAH - pradhAnAH, 'rAyavaNNao bhA0tti, atrApi sarva prathamopAGgagato rAjavarNako bhaNitavya iti 'vijjAharaseDhI Na' miti sUtraM gatArthaM, athAtraiva varttamAnA- mAbhiyoga zreNiM nirUpayati 'tAsuNaM0, tayorvidyAdhara zreNyorbahusamaramaNIyAdbhUmibhAgAd vaitADhyasya parvatasyobhayoH pArzvayordaza daza yojanAnyUrdhvamutpatya atra dve A - samantAt Abhimukhyena yujyante - preSyakarmaNi vyApAryante ityAbhiyogyAH zakralokapAlapreSyakarmakAriNo vyantaravizeSAsteSAbhAvA- sabhUte zreNya-Abhiyogya zreNyau prajJapte, zeSaM gatArthaM, navaraM 'vaNNao doNhavi' tti dvayorapi jAtyapekSayA padmavaravedikAvanakhaNDayorvarNako vAcya iti zeSaH, tathA parvatasami-kAzratana'pi padmavaravedikA AyAmena - daidhyerNa, atra tatsambandhAni vanakhaNDAnyapi parvatasa - mAnyAyAmeneti bodhyaM, 'Abhioge' tyAdi, prAgadhastanasUtre jagatI padmavaravedikA samabhUbhAga maNitRNavarNAdikaM vyantaradevadevIkrIDAdikaM ca yenaiva gamena vyAvarNitaM sa evAtra gama iti na punavyAkhyAyate / 'tAsi Na'mityAdi, tAsu Abhiyogya zreNiSu zakrasya AsanavizeSasyAdhiSThAtA zakrastasya dakSiNArddhalokAdhiterityarthaH, devendrasya - devAnAM madhye paramaizvaryayuktasya devarAjJaH deveSu kAntayAdi - guNairadhikaM rAjamAnasya somaH - pUrvadikpAlo yamo - dakSiNadikapAlo varuNaH - pazcimadikpAlo vaizramaNaH - uttaradikpAlasteSAM kAyo- nikAya AzrayaNIyatvena yeSAM te tathA teSAM zakrasambandhisomAdidikapAlaparivArabhUtAnAmityarthaH, AbhiyogyAnAM devAnAM bahUni bhavanAni prajJaptAni, tAni, . - Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 77 vakSaskAraH-1 sUtre puMstvanirdezaH prAkRtatvAt, Namiti prAgvat, bhavanAni bahirvRttAni-bahirvRttAkArANi antaH caturasrANi-samacaturasrANi 'vaNNao'tti atrabhavanAnAM varNako vAcyaH, saca kiMparyanta ityAha'jAva accharagamasaMghavikiNNa'tti, tato'pi kiyatparyanta ityAha-'jAva paDirUva'tti, sa ca prajJApanAsthAnAkhya dvitIyapadoktaH, yathA 'ahe pukkharakaNNiAsaMThANasaMThiyA ukkiNNaMtaraviulagaMbhIrakhAyaparihApAgAraTTAlayakavADatoraNapaDiduvAradesabhAgA jaMtasayagghimusalamusuMDhiparivAriAaujjhA sayAjayA sayAguttA aDayAlalor3hagaraiA aDayAlakayavaNamAlA khemA sivA kiMkarAmadaMDovarakhiA lAulloiamahiAgosIsasarasarattacaMdaNadaddara (diNNa)paMcaMgulitalA uvaciacaMdaNakalasA caMdanaghaDasukayatoraNapaDiduvAradesabhAgA AsattosattaviulavaTTavagdhAriyamalladAmakalAvA paMcavaNNasarasasurahimukkapuSphapuMjovayArakaliyA kAlAgurupavarakuMdurukkaturukkadhUvamadhamadhetagaMdhuddhaAbhirAmA sugaMdhavaragaMdhiA gaMdhavaTTibhUyA accharagaNasaMghasaMvikiNNA divvatuDiyasaddasaMpaNadiAsavvarayaNAmayA acchA saNhA jAva abhirUvA paDirUva'tti, atra vyAkhyA ___ adhastanabhAge puSkarakarNikAsaMsthAnasaMsthitAni tathA utkIrNamivotkIrNaM atIva vyaktamityartha utkIrNamantaraMyAsAM khAtaparikhANAMtA utkIrNAntarAH, kimuktaMbhavati?-khAtAnAM ca parikhANAM caspaSTavaiviktyonmIlanArthamapAntarAlemahatI pAlI samastItiutkIrNAntarAH, vipulAvistIrNAgambhIrA-alabdhamadhyabhAgAHkhAtaparikhAyeSAMbhavanAnAMparitastAni tathA, khAtaparikhANAmayaM vizeSaHparikhAupari vizAlAadhaH saGkucitAkhAtaMtUbhayatrApi samamiti, tathA prAkAreSu-vapreSu pratibhavanaM aTTAlakAH-prakArasyoparivatyAriyavizeSAH kapATAni-pratolIdvArasatkAni, etena pratolyaH sarvatra sUcitAH, anyathA kapATAnAmasambhavAt, toraNAni-pratolIdvAreSu prasiddhAni pratidvArANi-mUladvArApAntarAlavartilaghudvArANi etadrUpA dezabhAgA-dezavizeSA yeSutAnitathA, yantrANi nAnAvidhAnizatadhyo-mahAyaSTayo mahAzilA vA yAupariSTAtpAtitAH satyaH puruSANAM zatAni jantIti, musalAni-pratItAni muSaNDhayaH-zaztravizeSAstaiH parivAritAni-samantato veSTitAni, ata evAyodhyAniparairyoddhumazakyAni ayodhyatvAdeva 'sadAjayAni' sadA-sarvakAlaM jayo yeSu tAni sadAjayAni, sarvakAlaM jayavantIti bhAvaH, tathA sadA-sarvakAlaM guptAni praharaNaiH puruSaizcayodhda bhiH sarvato nirantaraparivAritatayA pareSAmasahamAnAnAM manAgapi pravezAsambhavAt, tathA aSTacatvAriMzabhedabhinnavicchittikalitAH koSThakAH-apavarakA racitAH-svayameva racanAM prAptA yeSu tAni tathA, sukhAdidarzanAt pAkSiko niSThAntasya paranipAtaH, tathA aSTacatvAriMza bhedabhinnavicchittayaH kRtAvanamAlA yeSutAni tathA, anyetvabhidadhati-aDayAla iti dezIzabdaH prazaMsAvAcI, tato'yamarthaH prazastakoSThakaracitAni prazastakRtavanamAlAnIti, tathA kSemANi-parakRtopadravarahitAni zivAni-sadA maGgalopetAni, tathA kiGkarAH-kiGkarabhUtA ye'marAstaiH daNDaiH kRtvoparakSitAni, sarvataH samantato'parakSitAni, tathAlAiamiva lAiaM-chagaNAdinA bhUmerupalepanamiva 'ulloiA' ulloiyamiva ulloiaMca seTikAdinA kuDayAdiSudhavalanamiva tAbhyAM mahitAnIva-pUjitAnIva, tathA gozIrSaNa-candanavizeSeNa sarasena-raktacandanena ca daddareNa bahalena dardarAbhidhAnAdrijA Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 1/13 tazrIkhaNDena vA dattAH - nyastAH paJcAGgulayastalA - hastakA yeSu tAni tathA, upacitA- nivezitA vaMdanakalazA- mAGgalyaghaTA yeSu tAni tathA, vandanaghaTaiH - mAGgalyakalazaiH sukRtAni - suSThu kRtAni zobhanAnItyarthaH yAni toraNAni tAni pratidvAradezabhAgaM -dvAradezabhAge 2 yeSu tAni tathA, dezabhAgAzca dezA eva, tathA Asakta bhUmau lagna utsaktazca - upari lagno vipulaH - ativistIrNo vRttaH atinicitatayA varttulo vagghAriatti - pralambito mAlyadA - makalApaH - puSpamAlAsamUho yeSu tAni tathA, paJcavarNA sarasAH surabhayo ye muktAH - karapreritAH puSpapuJjAstairya upacAraH - pUjA bhUmestena kalitAni, 'kAlAgaru' ityAdi vizeSaNatrayaM prAgvat, apsarogaNAnAM saMghaH-samudAyaH tena samyag - ramaNIyatayA vikIrNAni vyAptAni tathA divyAnAM truTitAnAMAtodyAnAM ye zabdAstaiH samyak -- zrotRmanohAritayA prakarSeNa - sarvakAlaM naditAni - zabdavanti 'savvarayaNAmayA' ityAdi padAni prAgvat, 'tattha Na' mityAdi, gatArthametat / atha vaitADhyasya zikharatalamAha tayoH - Abhiyogya zreNyorbahusamaramaNIyAdbhUmibhAgAdvaitADhyasya parvatasyobhayoH pArzvayoH paJca paJca yojanAnyarddhamutpatya - gatvA atrAntare vaitADhyasya parvatasya zikharatalaMprajJaptaM, 'pAINe' tyAdiprAgvat, tacca zikharatalaM ekayA padmavaravedikayA tatpariveSTakabhUtena caikena vanakhaNDena sarvataH samantAt saMparikSiptaM, - yathA jagatI madhyabhAge padmavaravedikaikaiva jagatIM dikSu vidikSu veSTayitvA sthitA tatheyamapi sarvataH zikharatalaM paryante veSTayativA sthitA, parameSA AyatacaturasrAkArazikharatalasaMsthitatvenAyatacaturasra boddhavyA, ata evaikasaMkhyAkA, tatparato bahirvartti vanakhaNDamapyekaM, na tu vaitADhyamUlagatapadmavaravedikAvane iva dakSiNottaravibhAgena dvayarUpe iti, zrImalayagiripAdAstu kSetravicArabRhadRttau "tanmadhye padmavaravedikobhayapArzvayorvanakhaNDA" vityAhuH pramANaM- viSkambhAyAmaviSayaM, varNakazca dvayorapi padmavaravedikAvanakhaNDayoH, prAgvadbha0i ityadhyAhAryaM, atha zikharatalasya svarUpaM pRcchati 78 'veaddhassa Na' mityAdi, etatsarvaM jagatIgatapadmavaravedikAyA vanakhaNDabhUmibhAgavad vyAkhyeyaM, athAsya kUTavaktavyatA pRcchati 'jaMbuddIveNa', jambUdvIpe bhadanta ! dvIpe bharate varSe vaitADhyaparvate kati kUTAni prajJaptAni ?, bhagavAnAha - gautama nava kUTAni prajJaptAni tadyathA - siddhAni - zAzvatAni siddhAnAM vA - zAzvatInAmarhatpratimAnAmAyatanaM - sthAnaM siddhAyatanaM tadAdhArabhUtaM kUTaM siddhAya- tanakUTaM, dakSiNArddhabharatanAmnAM devasya nivAsabhUtaM kUTaM dakSiNArddha bharatakUTaM, khaNDaprapAtaguhAdhi-padevanivAsabhUtaM kUTaM khaNDaprapAtaguhAkUTaM, mANibhadranAmno devasya nivAsabhUtaM kUTaMmANibhadrakUTaM vaitADhyanAmno devasya nivAsabhUtaM kUTaM vaitADhyakUTaM, pUrNabhadranAmno devasya nivAsabhUtaM pUrNabhadrakUTaM, anyatra mANibhadrakUTAdanantaraM pUrNabhadrakUTaM dRzyate, tamisraguhAdhipadevasya nivAsabhUtaM kUTaM tamimna-guhAkUTaM, uttarArddhabharatanAmno devasya nivAsabhUtaM kUTaM uttarArddhabharatakUTaM vaizramaNalokapAlanivAsabhUtaM kUTaM vaizramaNakUTaM, sarvatra madhyapadalopI samAsaH / atha 'yathoddezaM nirdeza' iti prathamasiddhAyatanakUTasthAnapraznamAha mU. (14) kahi NaM bhaMte! jaMbuddIve dIve bhArahe vAse veaddhapavvae siddhAyatanakUDe nAmaM kUDe pannatte ?, go0 ! puracchimalavaNasamuddassa pacacchimeNaM dAhiNaddhabharahakUDassa puracchimeNaM Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 1 79 ettha NaM jaMbuddIve dIve bhArahe vase veaddhe pavvae siddhAyatanakUDe nAmaM kUDe pannatte, cha sakkosAiM joaNAI uddhaM uccatteNaM mUle cha sakkosAiM joaNAiM vikkhaMbheNaM majjhe desUNAI paMca joaNAI vikkhaMbheNaM uvari sAiregAI tinni jo aNAiM vikkhaMbheNaM mUle desUNAiM bAvIsaM joaNAiM parikkheveNaM majjhe desUNAI pannarasa joaNAiM parikkheveNaM uvariM sAiregAiM nava joaNAiM parikkheveNaM, mUle vicchiNNe majjhe saMkhitte uppiM taNue gopucchasaMThANasaMThie, savvarayaNAmae acche saNhe jAva paDirUve se NaM egAe paumavaraveiyAe egeNa ya vanasaMDeNaM savvao samaMtA saMparikhitte, pamANaM vaNNao doNhaMpi, siddhAyataNakUDassa NaM uppiM bahusamaramaNijje bhUmibhAge pannatte, se jahAnAmae AliMgapukkharei vA jAva vANamaMtarA devAya jAva vi0| tassa NaM bahusamaramaNijjassa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAge ettha NaM mahaM ege siddhAyayane pa0 kosaM AyAmeNaM addhakosaM vikkhaMbheNaM desUNaM kosaM uddhaM uccatteNaM anegakhaMbhasayasanniviTTe khaMbhuggayasukayavairaveiAtoraNavararaiasAlabhaMjiasusiliTThavisiTThalaTThasaMThiapasatthaveruli- avimalakhaMbhe nAnAmaNirayaNakhaciaujjala bahusamasuvibhattabhUmibhAge IhAmigAusabhaturagaNa-ramagaravihagavAlagakinnararurusarabhacamarakuMjaravaNalayajAvapaumalayabhatticitte kaMcaNamaNira- yamathUmiyae nAnAvihapaMca0 vaNNao ghaMTApaDAgaparimaMDiaggasihare dhavale marIikavayaM viNimmuaMte lAulloiamahie jAva sayA / tassa NaM siddhAyatanassa tidisiM tao dArA pannattA, te NaM dArA paMca dhaNusayAI uddhaM uccatteNaM addhAijAiM dhanusayAiM vikkhaMbheNaM tAvaiyaM caiva paveseNaM seAvarakaNagadhUmiAgA dAravaNNao jAva vaNamAlA, tassa NaM siddhAyayanassa aMto bahusamaramaNije bhUmibhAge pannatte, se jahAnAmae AliMgapukkharei vA jAva tassa NaM siddhAyayanassa NaM bahusamaramaNijassa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM ege devacchaMdae pannatte paMcadhanusayAI AyAmavikkhaMbheNaM sAiregAI paMca dhanusayAI uddhaM uccatteNaM savvarayaNAmae / ettha NaM jina DimANaM jiNussaheppamANamittANaM sanikkhittaM ciTThai evaM jAva dhUvakaDucchugA vR. 'kahiNa' mityAdi kaNThyam, navaraM dakSiNArddhabharatakUTaM hyasmAtpazcimadigvarttIti tataH pUrveNeti, taccoccatvAdinAkiyatpramANamityAha-'cha sakosAiM' ityAdi, sakrozAni SaDyojanAnyUrddhAccatvena mUle sakrozAni SaT yojanAni viSkambhena madhye dezonAni paJca yojanAni, sapAdakrozanyUnAni paJca yojanAnItyarthaH, viSkambhena, upari sAtirekANi trINi yojanAni, arddhakozAdhikAni trINi yojanAnItyarthaH, viSkambheneti, athAsya zikharAdadhogamanena vivakSitasthAne pRthutvajJAnAya karaNamucyate-zikharAdavapatya yAvadyojanAdikamatikrAntaM tAvatpramANe yojanAdike dvikena bhakte kUTotsedhArddhayukte ca yajjAyate tadiSTasthAne viSkambhaH, tathAhi - zikharAt kila trINi yojanAni krozArddhAdhikAnyavatIrNaH, tato yojanatrayasya krozArddhAdhikasya dvikena bhAge labdhAH SaT krozAH krozasya ca pAdaH, kUTotsedhazca sakrozAni SaD yojanAni, asyArddha yojanatrayI krozArddhAdhikA, asmiMzca pUrvarAzI prakSipte jAtAni sapAdakrozonAni paJca yojanAni, iyAn madhyadeze viSkambhaH evamanyatrApi pradeze bhAvanIyaM / - tathA mUlAdUrdhvagamane iSTasthAne viSkambhaparijJAnAya karaNamidaM - mUlAdatikrAntayojanAdike dvikena bhakte labdhaM mUlavyAsAcchodhyate'vaziSTamiSTasthAne viSkambhaH, tathAhi - mUlAt trINi yojanAni Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 1/14 krozArdAdhikAni Urdhva gataH, asya dvikena bhAge labdhAH 6 krozAH krozasya ca pAdaH, etAvAn mUlavyAsAtzodhyate, zeSapaJcayojanAni sapAdakrozonAni, iyAnmadhyabhAgeviSkambhaH, evamanyatrApi pradeze bhAvyaM, ime cArohAvarohakaraNe zeSeSu vaitADhyakUTeSu paJcazatikeSu himavadAdikUTeSu sahasrAGkeSu ca harissahAdikUTeSu aSTayojanikeSu ca RSabhakUTeSvavatAraNIye, vAcanAntaroktamAnApekSayA tu RSabhakUTeSu karaNaM jagatIvaditi / asya ca padmavaravedikAdivarNanAyAha se Na'mityAdi vyaktaM, atha siddhAyatanakUTasyopari bhUbhAgavarNanAyAha-"siddhAyatana' ityAdiprAgvat, athAtra jinagRhavarNanAyAha-'tassaNa'mityAdi, tasya-bahusamaramaNIyasyabhUmibhAgasya bahumadhyadezabhAgeatramahadekaM siddhAnAM-zAzvInAmahapratimAnAmAyatanaM-sthAnaMcaityamityarthaH prajJaptaMkrozamAyAmenArdhakrozaMviSkambhenadezonaM krozamUrdoccatvena, dezazcAtraSaSTayadhikapaJcazatadhanUrUpa iti, yatauktavIraMjayaseharetyAdikSetravicArasyavRttau-'tANuvariceiharAdahadevIbhavaNatulaparimANA' ityasyA gAthAyA vyAkhyAne "teSAMvaitADhyakUTAnAmupari caityagRhANi drahadevIbhavanatulyaparimANAni varttante, yathA zrIgRhaM krozaikadIrdhaM krozArddhavistAraMcatvAriMzadadhikacaturdazazatadhanurucca"miti, tathAanekeSustambhazateSusaMniviSTa, tadAdhArakatvena sthitamityarthaH, tathAstambheSuudgatA-saMsthitA sukRteva sukRtA nipuNazilpiraciteveti bhAvaH tataH padadvayasya karmadhArayaH, tAzI vajravedikA-dvArazuNDikoparivajraratnamayI vedikA toraNaMcastambhodgatasukRtaM yatratattathA, tathA varAH-pradhAnA ratidA-nayanamanaHsukhakAriNyaH sAlabhaMjikA yeSu te tathA suzliSTaM-sambaddhaM viziSTaM-pradhAnaM laSTaM-manojJaM saMsthitaM-saMsthAnaM yeSAM te tathA tataH padadvayakarmadhAraye tAzAH prazastAH-prazaMspadIbhUtA vaiDUryavimalastambhA yatra tattathA, tataH pUrvapadena karmadhArayaH, tathA nAnAmaNiratnAnikhacitAniyatrasanAnAmaNiratnakhacitaH, niSThAntasyaparanipAtaH bhAryAdidarzanAta, tAza ujjvalo-nirmala bahusamaH-atyantasamaH suvibhakto bhUmibhAgau yatra tttthaa| 'IhAmige'tyAdi prAgvat vyAkhyeyaM, navaraMmarIcikavacaM-kiraNajAlaparikSeNaM vinirmuJcat, tathA lAiaMnAma yadbhUmergomayAdinA upalepanaM ulloiaM-kuDyAnAM mAlasya ca seTikAdibhiH saMmRSTIkaraNalAulloiaMtAbhyAmiva mahitaM-pUjitaMlAulloiamahiaM, yathAgomayAdinopapalipta seTikAdinA ca dhavalIkRtaM yadvad gRhAdi sazrIkaM bhavati tathedamapIti bhAvaH, tathA 'jAva jhayA' iti atra yAvatkaraNAt vakSyamANayamikArAjadhAnIprakaraNagatasiddhAyatanavarNake'tidiSTaH sudharmAsabhAgamo vAcyo, yAvatsiddhAyatanoparidhvajA upavarNitA bhavanti, yadyapyatra yavatpadagrAhye dvAravarNakapratimAvarNakadhUpakaDucchAdikaM sarvamantarbhavati tathApi sthAnAzUnyatArthaM kiJcit sUtre darzayati-'tassaNaM siddhAyatanassa' ityAdi, tasya-siddhAyatanasya tisRNAM dizAM samAhArastridik tasmin, anusvAraH prAkRtatvAt, pUrvadakSiNottaravibhAgeSutrINidvArANi prajJaptAni, tAni dvArANi paJcadhanuHzatAnyUrvoccatvena ardhatRtIyAni dhanuHzatAni viSkambhena, tAvanmAtrameva pravezena, arddhatRtIyAni dhanuHzatAnItyarthaH, 'seA varakaNagathUbhiAgA' itipadopalakSito dvAravarNako mantavyo vijayadvAravayAvadvanamAlAvarNanam atraiva bhUbhAgavarNanAyAha ___ 'tassaNa' mityAdi sugama, siddhAyayanassa' ityAdi, tasya bahusamaramaNIyasya bhUmibhAgasya bahumadhyadezabhAge atra mahAneko devacchandako-devopavezasthAnaM prajJaptaH, atrAnuktApi AyA Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-1 81 maviSkambhAbhyAM devacchandakasamAnA uccastvena tu tadardhamAnA maNipIThikA sambhAvyate, anyatra rAjapraznIyAdiSudevacchandakAdhikAretathAvidhamaNipIThikAyAdarzanAtyathA sUryAbhavimAne 'tassa NaM siddhAyatanassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM egA maNipeDhiyA pannattA solasajoaNAI AyAmavikkhaMbheNaMaTThajoaNAiMuccatteNaM ti, tathA vijayArAjadhAnyAmapi tassaNaMsiddhAyayanassa bahumajjhadesabhAe, etthaNamahaMegAmaNipeDhiApannattAdojoaNAIAyAmavikkhaMbheNaMjoaNaM bAhalleNaM savvamaNimayA acchA jAva paDirUvA' iti, sa ca devacchandakaH paJcadhanuHzatAnyAyAmaviSkambhAbhyAM sAtirekANi sAdhikAni paJcadhanuHzatAnyUrvoccatvena sarvAtmanA rtnmyH| __ tatra devacchandake'STazataM-aSTottaraM zataM jinapratimAnAM jinotsedhapramANamAtrANAMjinotsedhaH-tIrthakarazarIrocchrAyaH, tasya capramANaMutkRSTataH paJcadhanuHzatAtmakaMjaghanyataH saptahastAtmakaMiha ca paJcadhanuHzatAtmakaMgRhyate, tadeva mAtrA-pramANaM yAsAMtAstathA tAsAM, tathA jagatsvAbhAvyAt, devacchandakasya caturdikSupratyekaMsaptaviMzatibhAvena sannikSiptaM tiSThati, nanupAvaravedikAdaya iva zAzvatabhAvadharmAapi sahajasiddhA eva bhavanti, tena zAzvatapratimAiva zAzvatapratimAdharmA api pratiSThitatvArAdhyatvAdayaH sahajasiddhA eveti / kiM pratiSThApanAntaravicAreNa?, tataH zAzvatapratimAsu sahajasiddhamevArAdhyatvamiti na kiJacidanupapannamiti, atra pratimAnAMutsedhAGgulamAnenapaJcadhanuHzatapramANAnAMpramANAGgulamAnena paJcadhanuHzatAyAmaviSkambhe devacchandake'navakAzacintA na vidheyeti, atra pratimAvarNakasUtraM evaM-'jAvadhUvakaDucchugA' iti sUtreNa sUcitaM jIvAbhigamAyuktamavaseyaM, taccedam tAsiNaMjinapaDimAmaMayameyArUvevaNNAvAse pannatte, taMjahA-tavaNijjamayA hatthatalapAyatalA aMkAmayAiM nakkhAiM aMtolohiyakkhapaDisegAiM kaNagAmayA pAyA kaNagAmayA gupphA kaNagAmaIo jaMghAo kaNagAmayA jANU kaNagAmayA UrU kaNagAmaIo gAyalaTThIo riTThAmae maMsUtavaNijjamaIonAbhIoriTThAmaIo romarAIotavaNijjamayAcucuA tavaNijjamayA sirivacchA kaNagamaIobAhAokaNagAmaIogIvAosilappavAlamayAuTThAphalihAmayAdatA tavaNijamaIo jIhAo tavaNijjamayA tAluA kaNagamaI nAsigAo aMtolohiakkhapaDisegAo aMkAmayAI acchINa aMtolohiakkhaDisegAI pulagAmaIo diTThIo riTThAmaIo tAragAo riTThAmayAI acchipattAI riTThAmaIo bhamuhAo kaNagAmayA kavolA kaNagAmayA savaNA kaNagAmaIo niDAlapaTTiyA vairAmaIosIsaghaDIotavaNijjabhaIo kesaMtakesabhUmioriTThAmayAuvarimuddhayA ___ tAsiNaMjinapaDimANaMpiTThaopatteyaM 2 chattadhArapaDimA pannattA, tAoNaMchattadhArapaDimAo himarayayakuMdiMduppagAsAiM sakoraMTamalladAmAiMdavalAiMAyavattAiMsalIlaM ohAremANIo ciTThati, tAsi NaM jinapaDimANaM ubhaopAsiM patteaM2 do do cAmaradhArapaDimAo pannattAo, tAo NaM cAmaradhArapaDimAo caMdappahavaiveruliyaNANAmaNikaNagarayaNakhaiamahariha tavaNijjujjalavicittadaMDAocilliyAo saMkhaMkakuMdadagarayamayamahiapheNapuMjasannikAsAosuhumarayayadIhavAlA o dhavalAo cAmarAo salIlaM dhAremANIo ciTuMti, tAsi NaM jinapaDimANaM purao do do nAgapaDimAododojakkhapaDimAodo dobhUapaDimAodo dokuMDadhArapaDimAo viNaoNayAo | 136 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 1 /14 pAyavaDiyAo paMjaliuDAo sannikkhittAo ciTThati savvarayaNAmaIo acchAosaNhAolaNhAo ghaTThAo maTThAo nIrayAo nippaMkAo jAva paDirUvAo / tattha NaM jina DimANaM purao aTThasayaM ghaMTANaM aTThasayaM vaMdanakalasANaM evaM bhiMgArANaM AyaMsagANaMthAlANaM pAINaM supaiTThagANaM maNoguliANaM vAtakaragANaM cittANaM rayaNakaraMDagANaM hayakaMThANaM jAva usabhakaMThANaM pupphacaMgerINaM jAva lomahatthacaMgerINaM pupphapaDalagANaM jAva lomahatyapaDalagANaM' tAsAM jinapratimAnAmayametadrUpo varNavyAsaH prajJaptaH, tadyathA - tapanIyamayAni hastatalapAdatalAni tathA kanakamayAH pAdAH tathA kanakamayA galphAH aGkamayAH - aGkaratnamayA antarlohitAkhyaratnapratisekA nakhAH, kanakamayyojaGghAH, kanakamayAni jAnUni, kanakamayA UravaH, kanakamayyo gAtrayaSTayaH, tapanIyamayA nAbhayaH riSTharatnamayyo romarAjayaH, tapanIyamayAzcaJcukAHstanAgrabhAgAH, tapanIyamayAH sravatsAH, tathA kanakamayyo bAhAH, tathA kanakamayyo grIvA riSTharatnamayAni zmazrUNi zilApravAlamayA - vidrumamayA oSThA sphaTikamayA dantAH tapanIyamayyo jihvAH tapanIyamayAni tAlukAni kanakamayyo nAsikA antarlohitAkSaratnapratisekA aGkamayAnyakSINi antarlohitAkSapratisekAni, riSTharatnamayyo'kSimadhyagatAstArikAH riSTharatnamayAnyakSipatrANi - netraromANi riSTharatnamayyo dhruvaH kanakamayAH kapolAH kanakamayA zravaNAH kanakamayyo lalATapaTTikAH vajramayyaH zIrSaghaTikAH tapanIyamayyaH, kezAntabhUmayaH kezabhUmayazca riSTharatnamayA upari mUrddhajAH kezAH, nanu kezarahitazIrSamukhAnAM bhAvajinAnAM pratirUpakatvena sadbhAvasthApanA / jinAnAM kutaH kezakUrcAdisambhavaH ?, ucyate, bhAvajinAnAmapi avasthitakezAdipratipAdanasya siddhAntasiddhatvAt, yaduktaM zrIsamavAyAGge'tizayAdhikare - "avaTThiakesamaMsuromaNahe" iti, tathA aupapAtikopAGke-'avaTThiasuvibhattacittamaMsU' iti, avasthitatvaM ca devamA- hAsyataH pUrvotpannAnAM kezAdInAM tathaivAvasthAnaM na tu sarvathA'bhAvatvaM, itthameva zobhAtirekadarzanaM puruSatvapratipattizca tena prastute na tatpratirUpatAvyAghAtaH, nanvevaM sati arcanakena kimAlambya teSAM zrAmaNyAvasthA bhAvanIyeti cet ?, ucyate, parikarmitariSThamaNimayatathAvidhAlpakezAdiramaNIyamakhAdisvarUpamiti, yattu zrItapAgacchanAyaka zrIdevendrasUriziSya zrIdharmaghoSasUripAdairbhASyavRttI bhagavato'pagatakezazIrSamukhanirIkSaNena zrAmaNyAvasthA sujJAnaivetyabhidadhe tadavarddhiSNutvenAlpatvena cAbhAvasya vivakSaNAt zrAmaNyAvasthAyA apratibandhakatvAcceti na kimapyanupapannaM, tAsAM jinapratimAnAM pRSThata ekaikA chatradhArapratimA prajJaptA, tAzca chatradhArapratimA himarajatakundenduprakAzAni sakoraNTamAlyadAmAni dhavalAni AtapatrANi - chatrANi salIlaM dhArayantyastiSThanti, tAsAM jinapratimAnAmubhayoH pArzvayoH pratyekaM dve dve cAmaradhArapratime prajJapte, tAzca cAmaradhArapratimAH candraprabhaH - candrakAnto vajraM - hIrakamaNi vaiDUryaM ca pratItaM tAni zeSANi ca nAnAmaNiratnAni khacitAni yeSU daNDeSu te tathA, evaMrUpA mahArhasya - mahArghasya tapanIyasya satkA ujvalA vicitrA daNDA yeSu tAni tathA cilliyAo' ityAdi prAgvat, navaraM 'cAmarAo 'tti prAkRtatvAt strItvaM cAmarANi salIlaM dhArayantyo- vIjayantyo vIjayantyastiSThanti, tAsAM jinapratimAnAM purato dve dve nAgaprati dve dve yakSapratime dve dve bhUtapratime dve dve kuNDa 82 Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 1 83 dhArapratime - AjJAdhArapratime, vinayAvanate pAdapatite prAJjalipuTe sannikSipte tiSThataH, tAzca 'savvarayaNAmaIo' ityAdi prAgvat, tasmin devacchandake jinapratimAnAM purato'STazataM ghaNTAnAM aSTazataM vandanakalazAnAM-mAGgalyaghaTAnAM aSTazataM bhRGgArANAmaSTazatamAdarzAnAmaSTazataM sthAlAnAmaSTazataM pAtrINAmaSTazataM supratiSThakAnAmaSTazataM manogulikAnAM pIThikAvizeSarUpANAmaSTazataM vAtakarakANAmaSTazataM citrANAM ratnakaraNDakA nAmaSTazataM hayakaNThAnAmaSTazataM gajakaNThAnAmaSTazataM narakaNThAnAmaSTazataM kinnarakaNThAnAmaSTazataM kiMpuruSakaNThAnAmaSTazataM mahoragakaNThAnAmaSTazataM gandharvakaNThAnAma-STazataM vastracaGgerINAmaSTazatamAbharaNacaGgerINAmaSTazataM siddhArthakacaGgerINAmaSTazataM lomahastakacaGgerINAM lomahastakAmayUrapicchapuJjanikA aSTazataM puSpapaTalakAnAmaSTazataM mAlyapaTalakAnAM mutkalAni puSpANi grathitAni mAlyAni aSTazataM cUrNapaTalakAnAmevaM gandhavastrabharaNasiddhArthakalomahastakapaTalakAnAmapi pratyekaM pratyekamaSTazataM draSTavyaM / aSTazataM siMhAsanAnAmaSTazataM chatrANAmaSTazataM cAmarANAmaSTazataM tailasamudgakAnAmaSTazataM koSThasamudgakAnAmaSTazataM coakasamudgakAnAmaSTazataM tagarasamudgakAnAmaSTazatamelA-samudgakAnAmaSTazataM haritAlasamudgakAnAmaSTazataM hiMgulakasamudgakAnAmaSTazataM manaHzilAsamudgakAnAmaSTazatamaJjanasamudgakAnAM, sarvANyapyetAni tailAdIni paramasurabhigandhopetAni draSTathavyAni, aSTazataM dhvajAnAM, atra saGgrahaNIgAthe 119 11 'vaMdanakalasA bhiMgAragA ya AyaMsagA ya thAlA ya / pAI supaTThA managuliyA vAyakaragAya // aSTazataM dhUpakaDucchukAnAM sannikSiptaM tiSThati / uktA siddhAyatanakUTavaktavyatA, atha dakSiNArddhabharatakUTasvarUpaM pRcchannAha mU (15) kahi NaM bhaMte ! veaDDe pavvae dAhiNaDDabharahakUDe nAmaM kUDe pannatte ?, go0 khaMDappavAyakUDassa puracchimeNaM siddhAyayanakUDassa paJccacchimemaM ettha NaMve aDDapavvae dAhiNaDDabharahakUDe NAmaM kUDe pannatte, siddhAyayaNakUDaNamANasarise jAva tassa NaM bahusamaramaNijassa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabAe ettha NaM mahaM ege pAsAyavaDiMsa paNNatte, kosaM uDuM uccatteNaM addhakosaM vikkhaMbheNaM abbhuggayamUsiyapahasie jAva pAsAIe 4 / tassa NaM pAsAyavaDaMsagassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM egA maNipeDhiA paNNattA, paMca dhanusayAI AyAmavikkhaMbhemaM aDDAijjAhiM ghaNusayAiM bAhalleNaM savvamaNimaI, tIse NaM maNipeDhiA uppiM siMhAsaNaM paNNattaM, saparivAraMbhANiyavvaM, se keNaTTeNaM bhaMte! evaM buccai-dAhiNaDabharahakUDe 21, go0 ! dAhiNaDDUbharahakUDe NaM dAhiNaDDUbharahe nAmaM deve mahiDDIe jAva paliovamaTThiIe parivasai, se NaM tattha cauNhaM sAmAniasAhassINaM cauNhaM aggamahisINaM saparivArANaM tinhaM parisANaM sattaNhaM aniyANaM sattaNhaM aniyAhivaINaM solasaNhaM ayArakkhadevasAhassINaM dAhiNaDDabharahakUDassa dAhiNaDDhAe rAyahANIe annesiM bahUNaM devANa ya devINa ya jAva viharai / kahi NaM bhaMte! dAhiNaDDUbharahakUDassa devassa dAhiNaDDA nAmaM rAyahANI pannaMttA ?, go0 ! maMdarassa pavvatassa dakkhiNeNaM tiriyamasaMkhejjadIvasamudde vIIvaittA ayaNNaM jaMbuddIve dIve dakkhiNeNaM bArasa joyaNasahassAiM ogAhittA ettha NaM dAhiNaDDUbharahakUDassa devassa dAhiNaDDUbharahA nAmaM Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 1/15 rAyahANI bhANiavvA jahA vijayassa devassa, evaM savvakUDA neyavvA jAva vesamaNakUDe paropparaM puracchimapaJcatthimeNaM, imesiM vaNNAvAse gAhA vR. 'kahi Na'mityAdi, atra sarvApi padayojanA sugamA, navaraM prAsAdAvataMsakaH krozamUrdoccatvenArddhakrozaM viSkammena, atra sUtre'nuktamapyarddhakrozamAyAmeneti bodhyaM, 'sesesu apAsAyAkosuccAaddhakosapihudIhA' ityAdizrIomavatilakasUrikRtasirinilayamitikSetravicAravacanAt, zrIumAsvAtikRtejambUdvIpasamAsetuprAsAdavataMsakaH krozArddhakrozadaiyavistAraH kizcinyUnataducchrayaH ukto'stIti, 'abbhuggayamUsia' ityAdiprAgvat, atha tatra yadasti tadAha 'tassaNa'mityAdi sugama, navaraM saparivAra ti dakSiNArddhabharatakUTAdhipasAmAnikAdidevayogyabhadrAsanasahitamiti, atha prastutakUTanAmAnvathaM pRcchati-'sekeNaTeNa mityAdi, sarvacaitatsUtraM vijayadvAranAmAnvarthasUcakasUtravatparibhAvanIyaM, navaraM dakSiNArdhAyA iti padaikadeze padasamudAyopacArAt pAThAntarAnusArAdvA dakSiNArddhabharatAyA rAjadhAnyA iti, atra sUtre'zyamAnamapi 'se teNaTeNa'mityadi sUtraM svayaM jJeyaM, tathA ca dakSiNArddhabharatakUTanAmA devaH svAmitvenAsyAstItyabhrAditvAdapratyaye dakSiNArddhabharatakUTamiti, athAsya rAjadhAnI kAsatIti pRcchati-'kahi Na'mityAdi vyaktaM, athAparakUTavaktavyatAM dakSiNArddhabharatakUTAtidezenAha-"evaMsavva'ityAdi, evaM-dakSiNArddhabharatakUTanyAyena sarvakUTAnitRtIyakhaNDaprapAtaguhA-kUTAdIni netavyAni-buddhipathaM prApaNIyAni yAvannavamaM vaizramaNakUTa, 'paroppara ti parasparaM 'puracchimapaJcatyimeNaM'ti pUrvApareNa, ayamartha-pUrvapUrvaM pUrvasyAMuttaramuttaramaparasyAM, pUrvAparavibhAga-syApekSikatvAt, 'imesi'ityAdi, eSAM kUTAnAM varNakavyAse-varNakavistAre imA-vakSyamANA gAthA, 'imA se' iti pAThe tu se iti vacanasya vyatyayAt teSAM kUTAnAM varNAvAse imA gAthe ti yojniiyN| mU. (16) 'majhe veaDassa u kaNayamayA tinni hoti kUDA u| sesA pavvayakUDA sabve rayaNAmayA hoti| vR. 'majjhe veaDDassa u' ityAdi, tuzabdo vizeSe sa ca vyavahitasambandhaH, tena vaitADhyasya madhyetu caturthapaJcamaSaSTharUpANitrINikUTAnikanakamayAni bhavanti, sUtrestraliGganirdeza prAkRtatvAt, zeSANi parvatakUTAni vaitADhyavarSadharameruprabhRtigirikUTAni 'vyAkhyAto vizeSapratipatti'riti harissaharaharikUTabalakUTavarjitAniratnamayAni jJAtavyAni, yatvatra vaitADhyaprakaraNe sarvaparvatagatakUTajJApanaM tatsarveSAmekavarNakatvena lAghavArthaM, tathA vaitADhyasyetyatra jAtyapekSayaikavacanaM tena sarveSAmapi vaitADhyAnAM bharatairAvatamahAvidehavijayagatAnAMnavasu kUTeSusarvamadhyamAni trINi trINi kUTAni kanakamayAni jJAtavyAni / etadeva vaitADhye vyakyA darzayatimU. (17) jaNNAmayA ya kUDA tannAmA khalu havaMti te devA / ___ paliovamaTTiIyA havaMti patteapatteyaM // vR-enamevArthaM savizeSaMgAthayA''ha-yannAmakAni kUTAnitannAmAnaH khalurnizcaye bhavanti devAH palyopamasthitikA bhavanti, pratyekaM 2 pratikUTamityartha; etenASTAnAM kUTAnAM svAmina uktAH, siddhAyatanakUTe tu siddhAyatanasyaiva mukhyatvena tatsvAmidevAnabhidhAnamiti, nanu dakSiNArddhabharatakUTAnAM svasadhzanAmakadevAzrayabhUtatvAt nAmAnvarSa saDgacchate, yathA dakSiNArddhabharata Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 1 nAmadevasvAmikatvAdupacAreNa dakSiNArddhabharatanAmA devaH svAmitvenAsyAstIti abhrAditvAdapratyaye vA dakSiNArddhabharataM, evamanyeSvapi, paraMkhaNDaprapAtaguhAkUTatamisraguhAkUyoH sa kathaM?, tatsvAminA`rnRttamAlakR tamAlayorvisadhzanAmakatvAt, na ca khaNDaprapApataguhAyA upharivarti kUTaM khaNDaprapAtaguhAkUTamityAdirevAnvartho'stviti vAcyaM, atra sUtre dakSiNArddhabharatakUTavat zeSakUTAnAmatidezAt bRhatkSetrasamAsavRttau "evaM zeSakUTAnyapi svasvAdhipatayogataH pravRttAnyavaseyAnI''ti zrImalayagirisUribhiruktatvAcceti cet, ucyate, khaNDaprapAtaguhAdhipasya kUTaM khaNDaprapAtaguhAkUTaM, tamisraguhAdhipasya kUTaM tamimnaguhAkUTamiti svAmino yaugikanAmAntarApekSayA atrApyanvartho ghaTata eva, yaduktaM taireva tatra- "tRtIye kUTe khaNDaprapAtaguhAdhipatirdeva AdhipatyaM paripAlayati tena tat khaNDaprapAtaguhAkUTamityucyate" iti na kimapyanupapannaM / mU (18) mANibhaddakUDe 9 veaDDakUDe 2 punnabhaddakUDe 3 ee tinni kUDA kaNagAmayA sesA chappi rayaNamayA, doNhaM visarisaNAmayA devA kayamAlae ceva naTTamAlae ceva, sesANaM chaNhaM sarisaNAmayA rAyahANIo jaMbuddIve dIve maMdarassa pavvayassa dAhiNeNaM tiriaM asaMkhejadIvasamudde vIIvaittA aNNaMmi jaMbuddIve dIve bArasa joaNasahassAiM ogAhittA, ettha NaM rAyahANIo bhANiavvAo vijayarAyahANIsarisayAo / 85 vR-maNibhadda ityAdi, dvayoH kUTayorvisadhzanAmaka devI svAminI, tadyathA kR tamAlaka zcaiva nRttamAlakazcaiva tamisra guhAkUTasya kR tamAlaH svAmI khaNDaprapAtaguhAkUTasya nRttamAlaH svAmI, zeSANAM SaNNAM kUTAnAM sak-kUTanAmasadRzaM nAma yeSAM te sadhganAmakA devAH svAminaH, yathA dakSiNArdha bharatakUTasya dakSiNArddha bharatakUTAnAmA devaH svAmI, evamanyeSAmapi bhAvanA kAryA / atha tRtiyAdikUTAdhipatInAM rAjadhAnyaH kya santIti praznasUcakaM sUtramAha'rAyahANIo' tti, atra nirvacanasUtram, 'jaMbUddIve dIve' ityAdi, jaMbUdvIpe dvIpe ityAdi sarvaM vyaktam, navaraM khaNDaprapAtaguhAdhipaterdevasya rAjadhAni khaNDaprapAtaguhAbidhAnA mANibhadrasya mANibhadretyAdi, sarvANi coktavakSyamANAni kUTAni ekaikavanakhaNDapadmavaravedikAyutAni mantavyAni / mU (19) se keNaTTeNaM bhaMte! evaM vuccai veaDDhe pavvae ?, goyamA ! veaDDhe NaM pavvae bharahaM vAsaM duhA vabhayamANe 2 ciTThai, taMjahA- dAhiNaDDhabharahaM ca uttaraDDhabharahaM ca, veaDDhagirikumAre a ittha deve mahiDDhIe jAva paliovamaTThiie parivasai / se teNaTTeNaM goyamA ! evaM vuccai - veaDDhe pavvae 2, aduttaraM ca NaM goamA ! veyaDDhassa pavvayassa sAsae nAmadhejje pannatte jaM na kayAi na Asi na kayAi na atthi na kayAi na bhavissai bhuviM ca bhavai a bhavissai a dhuve niae sAsae akkhae avvae avaTThie nicce / vR- atha vaitADhyanAmno nirukta pRcchati - 'se keNaTTeNa 'mityAdi, atra praznasUtraM prAgvat, uttarasUtre tu vaitADhyaH parvataH, Namiti prAgvat, bhArataM varSaM - bharatakSetraM dvidhA vibhajan 2 tiSThati, tadyathA-dakSiNArddhabharataM ca uttarArddhabharataM ca tena bharata kSetrasya dve arddha karotIti vaitADhyaH pRSodarAditvAdrUpasiddhi, atha prakArAntareNa nAmAnvarthamAha-atha ca vaitADhyagirikumAro'tra devo maharddhiko yAvatkaraNAt 'mahajjuI' ityAdipadasaGgahaH palyopamasthitikaH parivasati, tena vetADhya iti nAmAnvartho vijayadvAravad jJeyaH, sadhzanAmakasvAmikatvAt, 'aduttaraMca Na'mityAdi prAgvat / Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 1/20 mU (20) kahi NaM bhaMte! jaMbuddIve dIve uttaraDDhabharahe nAmaM vAse paNNatte ?, goamA ! cullahimavaMtassa vAsaharapavvayassa dAhiNe NaM veaDDhassa pavvayassa uttareNaM puracchimalavaNasamuddassa paccacchimeNaM paccacchimalavaNasamuddassa puracchimeNaM ettha NaM jaMbuddIve dIve uttaraDDhabharahe nAmaM vAse paNNatte pAINapaDINAyae udINadAhiNavicchiNNe paliaMkasaMThie duhA lavaNasamudde puDhe puracchimillAe koDIe puracchimillaM lavaNasamudde puDhe paJcacchimillAe jAva puDhe gaMgAsiMdhUhiM mahAnaIhiM tibhAgapavibhatte dona aTThatIse joaNasae tinni a egUNavIsaibhAge joaNassa vikkhaMbheNaM, tassa bAhA puracchimapaccacchimemaM aTThArasa bAnaue jo aNasae satta ya egUNavIsaibhAge joaNassa addhabhAgaM ca AyAmeNaM tassa jIvA uttareNaM pAiNapaDINAyayA duhA lavaNasamudde puTThA taheva jAva coddasa jo aNasahassAiM cattAri a ekkahattare joaNasae chacca egUNavIsaibhAe joaNassa kiMcivisesUNe AyAmeNaM pannattA, tIse dhanupaTTe dAhiNeNaM coddasa joaNasahassAiM paMca aTThAvIse jo aNasae ekkArasa ya egUNavIsaibhAe jo aNassa parikkheveNaM / 86 uttaraDDhabharahassa NaM bhaMte ! vAsassa kerisae AyArapaDoyAre patte ?, goamA ! bahusamaramaNijje bhUmibhAge pannatte, se jahA NAmae AliMgapukkharei vA jAva kittimehiM ceva akittimehiM ceva, uttaraDUDhabharahe NaM bhaMte! vAse maNuANaM kerisae AyArabhAvapaDoyAre pannatte ?, goamA ! te NaM maNuA bahusaMghayaNA jAva appegaiA sijjhati jAva savvadukkhANamaMtaM kareti / vR- athottarArddha bharatavarSa kvAstIti praznasUtramAha- 'kahi Na' mityAdi, dakSiNArddhabharatasamagamakatvena vyaktaM, navaraM 'paliaMka' tti paryaGkavat saMsthitaM-saMsthAnaM yasya tattathA, dve zate aSTatriMzadadhiketrIMzcaikonaviMzatibhAgAn yojanasya viSkambheneti, asya zarastu prAcyazarasahitasvakSetravistAro yojanataH 526-6, kalAstu 10000 / athAsya bAhe Aha-'tassa bAhA' ityAdi, tasyottarArddhabharatasya bAhA - pUrvoktasvarUpA pUrvAparayordisorekaikA aSTAdaza yojanazatAni dvinavatiyojanAdhikAni sapta caikonaviMzatibhAgAn yojanasya arddhabhAgaM caikonaviMzatitamabhAgasya, yojanasyASTatriMzattamabhAgAmityartha, atra karaNaM yathA-guru dhanuHpRSThaM kalArUpaM 276042 asmAt 204131 kalArUpaM laghu dhanuH pRSThaM zodhyate, jAtaM 71911, arddhe kRte jAtaM kalA 35155 kalArddha ca, tAsAM yojanAni 1892 kalAH 7 kalArddha ceti, etaccaikaikasmin pArzve bAhAyA AyAmamAnaM / athAsya jIvAmAha - tasya jIvA - prAguktasvarUpA uttareNa-kSudrahimavadgiridizi prAcInapratIcInAyatA dvidhA laNasamudra spRSTA tathaiva-dakSiNArddhabharatajIvAsUtravadeva 'jAva'tti 'paJcatthimillaM lavaNasuddaM puDhe' ti paryantaM sUtraM jJeyam caturdaza yojanasahasraNi catvAri caikasaptatyadhikAni yojanazatAni SaT caikonaviMzatibhAgAna yojanasya kiJcidvizeSonAn AyAmena prajJaptA, atra karaNaM yathA- kalIkRto jambUdvIpavyAsaH 19 zUnya 5, iSUnitaH 189 zUnya 4, iSuguNaH 189 zUnyaH 8, caturguNaH 756 zUnya 8, eSa uttarabharatArddhajIvAvarga, asya vargamUle labdhAH kalAH 274954, zeSaM kalAMzAH 297884 chedaH 549908 labdhakalAnAM 19 bhAge yojana 14471 uddharitaiH zeSakalAMzairmadhye prakSiptaiH SaSThI kalA kiJcidvizeSonA vivakSiteti / athAsya dhanuHpRSThamAha- tasyA- uttarArddha bharatajIvAyA dakSiNapArzve dhanuHpRSThaM Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-1 87 arthAduttarArddhabharatasya caturdaza yojanasahasrami paJca zatAnyaSTAviMzatyadhikAni ekAdaza caikonaviMzatibhAgAn yojanasya parikSepeNa-paridhinA prajJaptamiti zeSaH, atra karaNaM yathAuttarArddhabharatasya kalIkRta iSuH 10000, asya varga 1 zUnya 8, sa ca SaDaguNaH 6 zUnya 8, so'pyuttarArddhabharatajIvAvargeNa 75600000000 ityevaMrUpeNa mizrito jAtaH 762 zUnya 8, eSa uttarArddhabharatasya jIvAvarga, asya mUleya labdhAH kalAH 276043, zeSaM kalAMzAH 262151,chedarAzi552026, kalAnAmekonaviMzatyA bhAgeavazeSAMnAmavivakSitatvAnnaikAdazakalAnAM sAdhikatvasUcA eSAcazarAdInAM karaNavidhiprasaGgato'tradarzitaH, ataH paramuttaratrakSudrahimavadAdisUtreSu sanadarzayiSyatevistarabhayAt, tjijnyaasunaatukssetrvicaarvRttitojnyeyiti|athottraarddhbhrtsvruupN pRcchati-'uttarabharahassana'mityAdivyaktaM, atraiva manuSyasvarUpaMpRcchati-'uttaraDDhabharahe' ityAdi, idamapiprAgvat, yAvadeke kecana sarvaduHkhAnAmantaM kurvntiiti| nanvatratyamanuSyANAmarhadAdyabhAvena muktyaDgabhUtadharmazarvaNAdhabhAvAt kathaM muktyavAptisUtramaucityamaJcati iti cet ?, ucyate, cakra vartikAle aprAvRtaguhAdvayAvasthAnena (svayaMgamanAt) gacchadAgacchaddakSiNArddhabharatavAsisAdhvAdibhyo vA'nyadA'pi vidyAdharazramaNAdibhyo vAjAtimramaNAdinA vA muktyagAvAptermuktyavAptisUtramucitameveti / athaitatkSetravaratiRSabhakUTaM kAstIti pRcchati mU (21) kahiNaMbhaMte! jaMbuddIve dIve uttaraDDhabharahe vAse usabhakUDe nAmaMpavvae pannatte?, goamA! gaMgAkuMDassa paJcatthimeNaMsiMdhukuMDassa puracchimeNaMcullahimavaMtassavAsaharapavvayassa dAhiNille nitaMbe, ettha NaM jaMbuddIve dIve uttaraDDhabharahe vAse usahakUDe nAma pavvae pannatte, aTTha joaNAI uDDhaM uccatteNaM, dojAyaNAiMuvveheNaM, mUle aTThajoaNAI vikhaMbheNaMmajjhechajoaNAiMvikhaMbheNaM uvariMcattArijoaNAivikkhaMbheNaM, mUle sAiregAiMpaNavIsaMjoaNAiMparikkheveNaMmajjhe sAiregAI aTThArasa joaNAI parikkheveNaM uvariM sAiregAMduvAlasa joaNAI prikkhevennN| pAThAntaraM-mUle bArasajoaNAiMvikhaMbheNaM majjhe aTThajoaNAI vikkhaMbheNaMupiMcattAri joaNAI vikkaMbheNaM mUle sAiregAiM sattattIsaM joaNAI parikkheveNaM majjhe sAiregAiM paNavIsaM joaNAiMparikkheveNaM uppiM sAiregAiMbArasajoaNAiMparikkheveNaM, mUle vicchinne majjhe saMkkhitte uppiM taNue gopucchasaMThANasaMThie savvajaMbUNayAmae acche saNhe jAva pddiruuve| se NaM egAe paumavaraveiAe taheva jAva bhavaNaM kosaM AyAmeNaM addhakosaM vikhaMbheNaM desaUNaM kosaMuDDhaM uccatteNaM, aTTho taheva, uppalANi paumANi jAva sabhe aettha deve mahiDDhIe jAva dAhiNeNaM rAyahANI taheva maMdarassa pavvayassa jahA vijayassa avisesiyN|| vR-'kahiM Na'mityAdi, kva bhadanta ! jambUdvIpe dvI uttarArddhabharate varSe RSabhakUTo nAmnA parvataHprajJaptaH?, bhagavAnAha-gautama! gaDgAkuNDasya yatra himavato gaDgA nipatatitadgagAkuNDaM tasya pazcimAyA, yatra tu sindhurnipatati tat sindhukuNDaM tasya pUrvasyAM, kSullahimavato varSadharasya dAkSiNAtyanitambe, sAmIpakasaptamyA nitambAsane ityartha, atrapradeze jambUdvIpe dvIpeuttarArddhabharate varSe RSabhakUTo nAmnA parvataH prajJaptaH, aSTayojanAnyUjheccatvena dve yojane udvedhena-bhUmipravezena, uccatvacaturthAzasya bhUmyavagADhatvAt, aSTAnAMcaturthAMzedvayorevalAbhAt, Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 1/21 mUlamadhyAnteSu kra mAdaSTa SaT catvAri yojanAni viSkambhena-vistareNa upalakSaNatvAdAyamenApi, samavRttasyAyAmaviSkambhayostulyatvAditi, tathA mUlamadhyAnteSu paMcaviMzatiraSTAdaza dvAdaza ca yojanAni sAtirekANi parikSepeNa-paridhinA, athAsya pAThAntaraM-vAcanAbhedastadagataparimANAntaramAhamUle dvAdazayojanAniviSkambhena madhye'STa yojanAni viSkambhena uparicatvAriyojanAni viSkambhena, atrApi viSkambhAyAmataH sAdhikatriguNaM mUlamadhyAntaparidhimAnaM sUtroktaM subodhaM / atrAha paraH-ekasya vastuno viSkambhAdiparimANe dvairUpyAsambhavena prastutagranthasya ca sAtizayasthavirapraNItatvena kathaM nAnyataranirNayaH ?, yadekasyApi RSabhakUTaparvatasya mUlAdAvaSTAdiyojanavistRtatvAdipunastatraivAsya dvAdazAdiyojanavistRtatvAdIti, satyaM, jinabhaTTArakANAM sarveSAMkSAyikajJAnavatAmekamevamataM mUlataH, pazcAttu kAlAntareNa vismRtyAdinA'yaM vAcanAbhedaH, yaduktaM zrImalayagirisUribhijyortiSkaraNDakavRttI-"iha skandilAcAryapratipattauduSSamAnubhAvato durbhikSapravRtyA sAdhUnAM paThanaguNanAdikaM sarvamapyanezat, tato durbhikSAtikrame subhikSapravRttau dvayoH saMghamelApako'bhavat, tadyathA-ekovalabhyAmekomathurAyAM, tatra casUtrArthasaMghaTaneparasparaMvAcanAbhedo jAtaH, vismRtayohi sUtrArthayoH smRtvA 2 saMghaTane bhavatyavazyaM vAcanAbheda" ityAdi, tato'trApi duSkaro'nyataranirNayaH dvayoH pakSayorupasthitayoranatizAyijJAnibhiranabhiniviSTamatimi pravacanAzAtanAbhIrubhipuSyapuruSairitinakAcidanupapatti, kiJca-saiddhAntikaziromaNipUjyazrIjinabhadragaNikSamAzramaNapraNItakSetrasamAsasUtre uttaramatameva darzitaM, tthaa||1|| 'savvevi usahakUDA uviddhA aTThajoyaNe huNti| bArasa aTThaya cauro mUle majjhuvari vicchinna / ' 'mUle vicchinnaM' ityAdi zeSavarNakaH prAgvat |athaasy padmavaravedikAdyAha-'seNaM egAe' ityAdi, sa RSabhakUTAdrirekayA padmavaravedikayA tathaiveti-yathA siddhAyatanakUTavarNakaH prAguktastathA'trApi vaktavya ityartha; kiyatparyanta ityAha-yAvadbhavanaM-RSabhAkhyadevasthAnaM, sa cAyaM 'egeNa ya vaNasaMDeNa savvao samaMtA saMparikkhitte, usahakUDassa NaM uppiM bahusamaramaNijje bhUmibhAge pa0, se jahANAmae AliMgapukkharei vA jAva vANamaMtarA jAva viharaMti, tassa NaM bahusamaramaNijjassa bhUmibhAgassabahumajjhadesabhAgemahaMegebhavaNepa0' iti, atra vyAkhyA pUrvavata, bhavanamAnaM sAkSAdeva sUtre darzayati-krozamAyAmenArddhakrozaM viSkambhena dezonaM krozaM catvAriMzadadhikacaturdazadhanuHzatarUpamUrboccatvena, yadyapi bhavanamAyAmApekSayAkiJcinyUnocchrAyamAnaM bhavatiprAsAdastuAyAmadviguNocchrAya iti zrIjJAtAdhamakathAGgavRtyAdau bhavanaprAsAdayorvizeSo dRzyate tathApyatra tayorekArthakatvaM jJeyaM, zrImalayagirisUribhi kSetrasamAsavRttau___"eteSAM RSabhakUTAnAmupari pratyekamekaikaH prAsAdAvataMsakaH, te ca prAsAdAH pratyekamekaM krozamAyAmato'rddhakrozaM viSkambhato dezonaM krozamuccatvene" tyatroktabhavanatulyapramANatayA RSabhakUTeSuprAsAdAnAmamabhidhAnAditi, arthonAmAnvarthaRSabhakUTasyatathaivetiyathAjIvAbhigamAdau yamakAdInAMrvatAnAmuktastathAtrApi aucityena vaktavyaH, tadabhilApasUtraMtu 'uppalANI'tyAdinA sUcitaMtadanusAreNedaM sekeNaTeNaMbhaMte! evaM vuccai-usahakUDapavvae 2?, goamA! usahakUDapavvae khuDDAsukhuDDiyAsuvAvIsupukkhariNIsujAvabilapaMtIsubahUI uppalAiMpaumAiMjAva sahassapattAI Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-1 usahakUDappabhAiMusahakUDavaNNAbhAI' iti, atra vyAkhyA praznasUtraMsugama, uttarasUtreRSabhakUTaparvate kSullAsukSullikAsuvApISu puSkariNISu, yAvaddhilapaGkiSubahUnyutpalAni padmAni yAvatsahasrapatrANi RSabhakUTaprabhANi-RSabhakUTAkArANiRSabhakUTavarNAni tathA RSabhakUTavarNasyevaAbhA-pratibhAso yeSAMtAniRSabhakUTavarNAbhAnitatastAnitadAkAratvAttadvarNatvAttadvarNasAzyAcca RSabhakUTAni, tadyogAdeSa parvato'pi RSabhakUTaH, ubhayeSAmapi nAmnAmanAdikAlapravRtto'yaM vyavahAra iti netaretarAzrayadoSaprasaGgaH, evamanyatrApi paribhAvanIyaM, prakArAntareNApi nAmanimittamAha 'usabhe aityAdi, RSabhazcAtra devo maharddhikaH, atra yAvatkaraNAt 'mahajjuIe jAva usahakUDassa usahAe rAyahANIe annesiM ca bahUNaM devANa ya devINa ya AhevaccaM jAva divvAI bhogabhogAI bhuMjamANe viharai, se eeNatuNaM evaM vuccai usahakUDapavvae 2' iti paryantaH sUtrapATho jJeyaH, atravyAkhyA prAgvat / 'dAhiNeNaM' ityAdi, rAjadhAnI RSabhadevasya RSabhA nAmnImandarasya parvatasya dakSiNatastathaiva vAcyA yathA vijayadevasya prAguktA, avizeSitaM-vizeSarahitaM, kriyAvizeSaNamatat, asyA vijayAyAH rAjadhAnyAzca nAmato'ntaraMna tvasmin varNake itibhaavH| vakSaskAraH-1 samApta iti sAtizayadharmadezanArasasamullAsavisyamAnaaidaMyugInanaradhipaticakravartisamAnazrIakabbarasuratrANapuradattaSANmAsikasarvajanatujAtA bhayadAnazatrUjayAdikaramocanasphuranmAnasphuranmAnapradAnaprabhRtibahumAnasAmpratavijayamAnazrImattapAgacchAdhirAjazrIhIravijayasUri zvarapadapadmopAsanApravaNamahopAdhyAyazrIsakalacandragaNiziSyopAdhyAyazrIzAnticandragaNiviracitAyAM jambUdvIpaprajJaptivRttau prameyaratnamaJjUSAnAmyAM bharatakSetrasvarUpanirUpako nAma prathamo vakSaskAraH / muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA jambUdvIpa prajJapti upAgasUtre prathama vakSaskArasya zAnticandravAcakena viracitA TIkA prismaaptaa| (vakSaskAraH-2) mU (22) jaMbuddIveNaMbhaMte! devI bhArahe vAse kativihe kAle pannatte?, go0 ! duvihe kAle pa0, taMjahA-osappiNikAle aussappiNikAle a/osappiNikAle NaMbhaMte! kativihe pa0?, go0!, chabbihe pa0, taM0-susamasusamakAle 1 susamAkAle 2 susamadussamakAle 3 dussamasusamAkAle 4 dussamAkAle 5 dussamadussamAkAle 6, ussappiNikAle NaM bhaMte ! kativihe paM0?, go0 ! chavihe pa0, taM0-dussamadussamAkAle 1 jAva susamasusamAkAle 6 / egamegassaNaM bhaMte! muhuttassa kevaiyA ussAsiddhA viAhiA?, goamA! asaMkhijjANaM samayANaM samudayasamiisamAgameNaM sA egA Avalitti vuccai saMkhijjAo AvaliAo UsAso saMkhijjAo AvaliAo niisaaso| vR-atha kSetrANyavasthitAnavasthitakAlabhedena dvidhA jAnannapyatra sAkSAdavasarpataH zubhAn bhAvAn vIkSya pArizeSyAt saMbhAvyamAnamanavasthitakAlaM hadi nidhAya pRcchati-'jaMbuddIveNaM bhaMte!' ityAdi, jambUdvIpe dvIpe bharatavarSe bhagavan ! katividhaH kAlaH prajJaptaH ?, bhagavAnAha-gautama ! dvividhaH kAlaH prajJaptaH, tadyathA-avasarpati hIyamAnArakatayA'vasarpayati vA-krameNAyuHzarIrAdibhAvAn hApayatItyavasarpiNI sa cAsau kAlazca 2, prajJApakApekSayA cAsyA AdAvupanyAsaH, Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 1/22 kSetreSu bharatasyeva, utsarpati-varddhateArakApekSayAvarddhayati (vA) krameNAyurAdIn bhAvAnityutsarpiNI sacAsau kAlazca 2, cakAradvayaMdvayorapisamAnArakatAsamAnaparimANatAdijJApanArthaM, tadevapraznayati'avasarpiNIkAlaH katividhaHprajJaptaH?, gautama! SaDavidhaH prajJaptaH, tadyathA suSTu-zobhanA-samAHvarSANi yasyAM sA suSamA 'nirdusuveH samasUte" riti SatvaM suSamA cAsau suSamA ca suSamasuSamAdvayoH samAnArthayoH prakRSTArthavAckatvAdatyantasuSamA, ekAntasukharUpo'syA evaprathamAraka ityarthaH, sacAsau kAlazceti, dvitIyaH suSamAkAlaH, tRtIyaH suSamaduSSamA, duSTAH samAasyAmitiduSSamA, suSamA cAsau duSSamA ca suSamaduSSamA suSamAnubhAvabahulA'lpaduSSamAnubhAvetyarthaH, caturthoM duSSamasuSamAduSSamA cAsau suSamA ca duSSamasuSamA, duSSamAnubhAvabahulA'lpasuSamAnubhAvetyarthaH, paJcamoduSSamA SaSThoduSSamaduSSamAkAlaHniruktaMtusuSamasuSamAvat, evamutsarpimIsUtramapibhAvyaM, paraM SaDapi kAlA vyatyayena bhAvyAH, yazcAvasarpiNyAM SaSThaH kAlo duSSamaduSSamAkhyaH sa evAtra prathamoyAvat suSamasuSamAkAlaH sssstthiti|ath dvividhasyApikAlasyaparimANaMjijJAsustanmUlabhUtakAlavizeSapraznAyopakramate-"egamege'ityAdi, ekaikasya muhUrtasya bhagavan! kiyatya ucchvAsAddhAucchvAsapramitakAlavizeSA vyAkhyAtAH, ekasmin muhUrte kiyanta ucchvAsA bhavanti, ucchvAsazabdenAtropalakSaNatvAduGvAsanizvAsAH samuditA gRhyante, atrottaram asaGgyeyAnAMsamayaprasiddhapaTazATikApATanaSTAntapjJApanIyasvarUpANAMparamanikRSTakAlavizeSANAMsamayAnAMsamudayA-vRndAniteSAMyAH samitayo mIlanAnitAsAMsamAgamaH-saMyogaekIbhavanaM tena yatkAlamAnaM bhavatIti gamyatesA ekA jaghanyayuktAsaGkhyAtakasamayapramANA AvalikA iti saMjJayAprocyate jinairiti zeSaH, yadyapyasAMvyavahArikatvenasamayAvalike upekSya praznasUtre muhUrtocchAsAdipRcchA tathApi kevaliprajJAyAHyAvadavadhiparyantaM dhAvanAducchAsAdInAMtanirUpaNAdhInanirUpaNatvAcAcAryasya tayornirUpaNaM yuktimaditi, tanvetadutpavamAnamaNDUkairgokaliJjabharaNaM yataH pUrvasamayasadbhAve uttarasamayasyAnutpannatvanottarasamayasadbhAve pUrvasamayasya vinaSTatvena kimiha samudayasamitisamAgamaH saDgacchate yenAsaGkhyAtatatpiNDAtmakatAAvalikAdInAMprocyate? ayaM hi samudayAdidharmo vimAtrasnigdharUkSapudgalAdInAM na kAlasyeti, satyaM, yaM yaM kAlavizeSa prarUpayitukAmena prajJApakapuruSavizeSeNa yAvanto yAvantaHsamayAekajJAnaviSayIkRtAstAvantaste samudayasamitisamAgatA upacaryante, ataevAyamaupAdhikaH kAlona vAstava itinakAcidanupapatti, saGkhayeyA AvalikA ucchvAsaH-antarmukhaH pavanaH saGghayeyAAvalikA nizvAso-bahirmukhaH pavanaH, saGkhayeyatvopapattizcaivam-SaTpaJcAzadadhikazatadvayenAvalikAnAmekaMkSullakabhavagrahaNaMbhavati, tAni ca saptadaza sAtirekANi ucchvAsani-zvAsakAla iti / mU. (23) 'haTThassa aNavagallassa, niruvakiTTassa jNtunno| ege UsAsanIsAse, esa pANutti vuccii| vR-atha yAzaiirucchAsairmuhUrtamAnaM syAt tathA''ha-hRSTasya-puSTadhAtoranavakalpasyajarasA'nabhibhUtasya nirupakliSTasya-vyAdhinA prAk sAmprataM vA'nabhibhUtasya manuSyAderekaH ucchvAsena yukto nizvAsaH ucchvAsanizvAso ya iti gamyate eSa prANa ityucyate, dhAtuhAnijarAdibhirasvasthasyajantorucchAsanizvAsastvaritAdisvarUpatayAnasvabhAvastho bhavatyato Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 2 hRSTAdivizeSaNagrahaNaM / mU. (24) 91 satta pANUiM se thove, satta thovAiM se lave / lavANaM sattahattarIe, esa muhuttetti Ahie / / vR-sapta prANAH sUtre ca utvaM klIbatvaM ca prAkRtatvAt, ucchvAsanizvAsA ye iti gamyate sa stoka itacyate, evaM saptastokA ye sa lavaH, lavAnAM saptasaptatyA eSaH - adhikRto yajjijJAsayA tava samprati praznAvatAra ityarthaH, muhUrtta ityAkhyAtaH, atha saptasaptatilavamAnatayA sAmAnyena nirUpitaM muhUrttamevocchvAsasaGkhyayA vizeSato nirUpayitumAha mU. (25) tinni sahassA satta ya sayAiM tevattariM ca UsAsA / esa muhutto bhaNio savvehiM anaMtanANIhiM / // vR- 'tinni' ityAdi, asyA bhAvArtho'yaM sambhirucchAsaiH stokaH, te ca lave sapta, tato lavaH saptabhirguNito jAtA ekonapaJcAzat, muhUrtte ca saptasaptatirlavA iti sA ekonapaJcAzadguNiteti jAtaM muhUrte ucchvAsAnA mAnaM, atrApyupalakSamatvAduH cchAsanizvAsAnAM samuditAnAM mAnaM jJeyaM, sarvairanantajJAnibhirityanena sarveSAM jinAnAmekavAkyatAjJApanena sadhzajJAnitvaM sUcitaM, na tu sAmpatyadarzanaM kRtaM, tasya vizvAsasamUlatvena zraddhAluM pratyasambhAvyamAnatvAt, atha yadarthaM muhUrttAdipraznastAn mAnavizeSAn prajJApayan dvividhakAlaparimANajJApanAyopakramate mU (26) eeNaM muhuttappamANeNaM tIsaM muhuttA ahoratto pannarasa ahorattA pakkho do pakkhA mAso do mAsA uU tinni uU ayaNe do ayaNA saMvacchare paMcasaMvaccharie juge vIsaM jugAI vAsasae dasa vAsasayAiM vAsasahasse sayaM vAsasahassANaM vAsasayasahasse caurAsIiM vAsasayasahassAiM / se ege puvvaMge caurAsII puvvaMgasayasahassAiM se ege puvve evaM biguNaM biguNaM neavvaM tuDie 2 aDaDe 2 avave 2 hUhue 2 uppale 2 eume 2 naline 2 atthaniure 2 aue 2 naue 2 paue 2 cUliyA 2 sIsapaMhelie 2 jAva caurAsIiM sIsapaheliaMgasayasahassAiM sA egA sIsa paheliyA etAva tAva gaNie etAva tAva gaNiassa visae teNa paraM ovamie / vR- 'eeNaM muhutta' ityAdi, etena - anantaroditena muhUrttapramANena triMzanmuhUrtA ahorAtraH paJcadazAhorAtrAH pakSaH dvaupakSaumAsaH dvaumAsau RtuH traya Rtavo'yanaM dve ayane saMvatsaraH paJcasaMvatsarikaM yugaM viMzatiryugAni varSazataM, viMzateH paJcaguNitAyAH zatatvAt, daza varSazatAni varSANAM sahasra, zataM varSasahasraNAM varSazatasahasra lakSamityarthaH, caturazIti varSazatasahasraNi yAnIti gamyate tadekaM pUrvADga, ataH paraM lakSANAM caturazItyA guNakArasaMkhyAsthAnAnAM saptaviMzatisaMkhyAnAM (sadbhAvaH), tathAhi caturazIti pUrvADGgazatasahasraNi caturazItyA guNakArasaMkhyAsthAnAnAM saptaviMzatisaMkhyAnAM (sadbhAva)), tathAhi caturazIti pUrvADgazatasahasraNi yAnIti gamyate tadekaM pUrvaM, pUrvADgalakSANAM caturazItyA guNitaM pUrva bhavatIti bhAvaH, tadvarSamAnaM caitat 119 11 "puvvassa u parimANaM sayariM khalu huMti koDikkhAo / chappanaM ca sahassA boddhavvA vAsakoDINaM // " pUrvAGgapUrvanyAyena saMkhyAsthAnamuttarottaraM truTitAGgaM truTitamityAdi tadaGgatallakSaNabhedAbhyAM dviguNaM 2 -dvisaMkhyA 2 jJAtavyaM, ayamAzayaH sUtre ekatvena nirddizyamAnAni 13 saMkhyAsthAnAni Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 2/26 lAghavadhaprAnasUtreNetthamAha, nacedaM sUtraeSaMdviguNakArabhramakajanakaMbhAvyaM, caturazItiguNakArasyAnantaramevoktatvAt, athaiSAzabdasaMskAramAtraM-truTitAgaMtruTitaM 1 aDaDADgaM 1 aDaDaM2 avavADgaM avavaM3 hUDukAgaMhUhukaM 4 utpalAGgaMutpalaM 5 padmAgaMpaJa6 nalinADgaMnalinaM7arthanipUrAGgaM arthanipUraM 8 ayutADgaMayutaM 9 nayutADgaM nayutaM 10 prayutADgaM prayutaM 11 cUlikAGgaM cUlikaM 12 zIrSahalikAgaMyAvaccaturIzItizIrSaprahelikADgazatasahasraNiyAnisAekAzIrSaprahelikA 13, asyAH sthApanA yathA 758263253073010241157973569975 696896218966848080183296iti catuHpaJcAzadaGkAH agrecacatvAriMzaM shuunyshtN| tadevaM zIrSaprahelikAyAM sarvANyamUni caturnavatyadhikazatasaGkhyAnyaGkasthAnAni bhavanti, idaM ca mAthuravAcanAnugatAnuyogadvArAdisaMvAdisaMkhyAsthAnapratipAdanaM jyotiSkaraNDaprakIrNakena saha visaMvadati, paraM na vicikitsitavyaM, vAlabhyavAcanAnugatatvAt tasya, bhavati hi vAcanAbhede sUtrapAThabheda iti, tatsaMvAdizIrSaprahelikAGkasthApanAtvevaMrUpAjJeyAyathA-18755179550112595419009699813439770797465494261977777476572573457186816 iti saptatirakA agre cAzItyadhikaM shuunyshtN| tadevajyotiSkaraNDoktazIrSaprahelikAyAMpaJcAzadadhikazatadvayasaMkhyAnyaGkasthAnAni bhavanti, atratatvaM kevalinovidantIti, anecaitAvatA kAlamAnena keSAMcidratnaprabhAnArakANAM bhavanapativyantarANAM suSamaduSSamArakasaMbhavinAM naratirazcAMca yathAsambhavamAyUMSimIyante, etasmAcca parato'pi parato'pisarSapacatuSpalyaprarUpaNAgamyaH saMkhyeyaH kAlo'sti, kintvanatizAyinAmasaMvyavahAryatvAnehoktaH, etadevAha-etAvad-iyanmAtraMtAvaditi prakramArthekAlagaNitaM, samayataH prabhRti zIrSaprahelikAparyantaM saMkhyAsthAnamityartha, etAvAn-zIrSaprahelikAprameyarAziparimANo gaNitasya viSayogaNitagocara AyuHsthityAdikAlaH, kutaM ityAha- tataH paraM-zIrSaprahelikAtaH paraM upamayA nivRttamaupamikaM, upamAmantareNa yatkAlapramANamanatizAyinA grahItuM na zakyate tadaupamikamiti bhAvaH, sUtre ca tRtIyA paJcamyarthe prAkRtatvAt / tadeva praSTumAha mU (27) se kiM taM uvamie?, 2 duvihe pannatte, taMjahA-paliovame asAgarovame a, se kiMtaMpaliovame?, paliovamassa parUvaNaM karissAmi, paramANU duvihe pannatte, taMjahA-suhume a vAvahArie a, anaMtANaM suhumaparamANupuggalANaM samudayasamiisamAgameNaM vAvahArie paramANU niSphajjai tattha no satthaM kamai vR 'se kiM taM ovamie?' ityAdi, atha kiM tadaupamikaM?, atrottaraM-aupamikaM dvividhaM prajJaptaM, anena vidheyanirdeza-stenana paunaruktyAzaGkA, palyena vakSyamANasvarUpeNopamA yasya tattathA, durlabhapAratvAt sAgareNa-samudreNopamA yasya tattathA, ubhayatra cakAradvayaM tulyakakSatAdyotanAtha, tulyakakSatA cobhayorapyasaMkhyeyakAlatvasUcanArthaM, atha kaM tat palyopamaM ? AcAryastu palyopamaprarUpaNAM kariSyAmIti, anena ca kriyArambhasUcakavacanena ziSyasya manaHprasatti kRtA bhavati, anyathA 'paramANU duvihe' ityAdiprakriyAkrameNa dUrasAdhyAMpalyopamaprarUpaNAMpratisandihAnaH ziSyo'nAhato bhavediti, guroH ziSyaM prati vAcanAdAne'yameva hi vidhi, yataH // 1 // "dhammamaiehiM aisuMdarehiM kAraNaguNovaNIehiM / Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 2 93 palhAyaMto a maNaM sIsaM coei Ayario / / " paramANurdvividhaH prajJaptaH, tadyathA - sUkSmazca vyAvahArikaJca, zastradyaviSayatvAdiko dharma ubhayorapIti samAnakakSatAdyotanArthaM pratyekaM cakAraH, tatra sUkSmasya / 'kAraNameva tadantyaM sUkSmo nityazca bhavati paramANuH / ekarasavarNagandho dvisparza kAryaliDgazca // ' 119 11 ityAdilakSaNalakSitasyAtyantaparamanikRSTatAlakSaNaM svarUpamatiricyAparaM vaizeSikaM rUpaM na pratipAdanIyamastIti taM saMsthApyAparaM svarUpato nirUpayati-anantAnAM sUkSmaparamANurUpapudgalAnAM sambandhino ye samudayAH- tricaturAdimelakAsteSAM yAH samatayo - bahUni mIlanAni tAsAM samAgamenasaMyogenaikIbhAvenetiyAvat vyAvahArikaH paramANureko niSpadyate, idamuktaM bhavati nizcayanayo hi nirvibhAgaM sUkSmaM pudgalaM paramANumicchati, yastvetairanekairjAyate taM sAMzatvAt skandhaseva vyapadizanti, vyavahAranayastu tadanekasaGghAtaniSpanno'pi yaH zastracchedAgnidAhAdiviSayo na bhavati tamadyApi tathAvidhasthUlabhAvApratipatteH paramANutvena vyavaharati, tato'sau nizcayataH skandho'pi vyavahAranayamatena vyAvahArIkaH paramANuruktaH, ayaMcaskandhatvAtkASThavatchedAdiviSayo bhavatIti vAdinaM pratyAhamU. (28) sattheNa sutikkheNavi chettu mittu ca jaM kira na sakkA / taM paramANuM siddhA vayaMti AI pamANANaM / / vR tatra zastraM na krAmati-na saJcarati, asikSurAdidhArAmApto'pi sa na chidyeta na ca bhidyetetyarthaH, yadyanantaiH paramANubhirniSpannAH kASThAdayaH zastracchedAdiviSayA dRSTAstathApyanantasyAnantabhedatvAttAvaTapramANena niSpanno'dyApi sUkSmatvAnna zastracchedAdiviSayatAmAsAdayatIti bhAvaH, etenAgnidAhyatA jalArdratA gaDgAprati zrotovihanyamAnatA jalakothAdikaM sarvamapi nirastaM, sarveSAmapi teSAM zastratvAvizeSAt atrArthe pramANamAha-zastraNa sutIkSNenApi chettuM khaDgAdinA dvidhA karttu bhettuM - anekadhA vidArayituM sUcyAdinA vastradivadvA sacchidraM kartu vA vikalpe, yaM- pudgalAdivizeSaM kileti nizcaye na zaktAH, ke'pi puruSA iti zeSaH / mU (29) vAvahAri aparamANUNaM samudayasamiisamAgamemaM sA egA utsaNhasahiAi vA saNhisahiAi vA uddhareNUi vA tasareNUi vA rahareNUi vA vAlaggei vA likkhAi vA jUAi vA javamajjhei vA ussehaMgule ivA, aTThaussaNhasahiAosA egA saNhasahiyA aTTha saNhasahiAo sA egA uddhareNU aTTha uddareNUo sA egA tasareNU aTTha tasareNUo sA egA rahareNU aTTha rahareNUo se ege devakurUttarakurANa maNussANaM vAlagge aTTha devakurUttarakurANa maNussANa vAlaggA se ege harivAsarammayavAsANa maNussANaM vAlagge / evaM hemavayaheraNNavayANa maNussANaM puvvavideha avaravidehANaM maNussANa vAlaggA sAegA likkhA aTTha likkhAo sA egA jUA aTTha jUAo se ege javamajjhe aTTha javamajjhA se ege aMgu eteNaM aMgulappamANeNaMcha aMgulAI pAo bArasa aMgulAI vihatthI cauvIsaM aMgulAI rayaNI aDayAlIsaM aMgulAI kucchI channaui aMgulAI se ege akkhei vA daMDei vA dhanUi vA jugei vA musalei vA nAliAi vA, eteNaM dhanuppamANeNaM do dhanusahassAiM gAuaM cattAri gAuAI joaNaM, eeNaM jo aNappamANeNaM je palle joaNaM AyAmavikkhaMbheNaM joyaNaM uDUDhaM uccatteNaM taM tiguNaM savisesaM Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 2/29 parikkheveNaM / se NaM palle egAhiabehiyatehia ukkoseNaM sattarattaparUDhANaM saMmaDhe sannicie bharie vAlaggakoDINaM / teNaM vAlaggA no kutyejA no parividdhaMsejjA, no aggI DahejA, no vAe harejA, no pUittAe havvamAgacchejjA, taoNaM vAsasae 2 egamegaM vAlaggaM avahAya jAvaieNaM kAleNaM se palle khINe nIrae nilleve NiTThie bhavai se taM pliovmeN| vR-taMvyAvahArikaparamANuMsiddhAivasiddhAbhagavanto'rhanta utpannakevalajJAnAnatusiddhAH siddhigatAH, teSAM vacanayogAsambhavAditi, Adi-prathamaMpramANAnAM-vakSyamANollakSNazlakSNikAdInAmiti, etena zraddhAlUnapratiAgamapramANamabhihitaM, tarkAnusAriNaHpratiprayogaH-aNuparimANaM kacidvizrAntaMtaratamazabdavAcyatvAtmahatparimANavat, yatraca vizrAntaMsaparamANuH, vipakSevastunaH sthUlatA'pinopapadyate, naca davyaNukAdinArthAntaramiti vAcyaM, saca sidhdhanparamanikRSTo niraMza eva sidhyet, anyathA'navasthA sarSapasumervostulyaparimANApattizca, tataH siddhaH paramANuH, nanu sidhyatusaH sUkSmatvAccanacakSurAdigamyaH, paraMyadanantaiH sUkSmaiparamANubhireko vyAvahArikaH paramANurArabhyatesacakSurAdyagocaraHzastracchedAdhagocarazcetitanmandaM, ucyate, dvividho hipudgalaparimANa:sUkSmo bAdarazca, tatra sUkSmapariNAmapariNatAnAM pudgalAnAmanindriyakatvamagurulaghuparyAyavatvaM zastracchedAdyaviSayatvamityAdayodharmAbhavanti, tena nakApyanupapatti, zrUyatecAgame pudgalAnAmevaM sUkSmatvAsUkSmatvapariNAmo yathA dvipradezikaH skandhaH ekasminnabhaHpradeze mAti sa eva ca dvayorapi mAtItisaMkocavikAzakRto bhedaH, zyatecaloke'pipiJjitarutapualohapiNDayoH parimANabhedaH, ityalaM vistareNeti, atha pramANAntaralakSaNArthamAha anantAnAM vyAvahArikaparamANUnA samudayasamitisamAgamena yA parimANamAtreti gamyate saikA atizayena zlakSNA zlakSNazlakSNA saiva zlakSNazlakSiNakA uttarapramANApekSayA ut-prAbalyena zlakSNazlakSNikA ucchalakSNazlakSNikA, itirupadazane vA uttarApekSayA samuccaye,evaM zlakSNazlakSNiketi vA ityAdiSvapi vAcyaM, ete ca zlakSNazlakSiNakAdayo'DgulAntAH pramANabhedA yathottaramaSTaguNAH santo'pi pratyekamanantaparamANukatvaM na vyabhicarantyataH nirvizeSitamapyuktaM'sahasaNhiAive'tyAdi, prAktanapramANApekSayA'STaguNatvena sthaulyAdUvareNvapekSayA tvaSTabhAgapramANatvAtzlakSNazlakSiNaketyucyate,savataH paratovAUrdhvAdhastiryakacalanadharmojAlapraviSTasUryaprabhAbhivyaGgayoreNurUvareNuH trasyati-paurastyAdivAyupreritogacchatiyoreNuH satrasareNuH rathagamanAt reNuH rathareNuH vAlAgralikSAdayaH pratItAH, devakuruttarakuruharivarSaramyakAdinivAsimAnavAnAM kezasthUlatAkrameNa kSetrazubhAnubhAvahAnirbhAvanIyA yAvatpUrvavidehAparavidehAzrayamanuSyANAmaSTau vAlAgrANi ekA likSA, tA aSTa yUkA, aSTau yUkA ekaMyavamadhyaM, aSTau yavamadhyAni ekmddgulN| etenADgulapramANeneti na tu nyUnAdhikatayA, SaDaGgulAni pAdaH-padasya madhyatalapradezaH, pAdaikadezatvAt pAdaH, athavA pAdo hastacaturthAMzaH, dvAdazAGgulAni vitasti sukhAvabodhArthamevamupanyAsaH, lAghavArtatu dvaupAdau vitastiritiparyavasito'rthaH,anyathApAdasaMjJAyA nairarthakyApatti, evamagre'picaturviMzatiraDgulAniraliriti sAmayikI paribhASA nAmakozAdautu 'baddhamuSTihasto raniriti, aSTacatvAriMzadaDgulAni kukSi, SannavatiraDgulAni eko'kSa itivA-zakaTAvayavavizeSaH daNDa iti vAdhanuriti vAyugamiti vA voDhaskandhakASThamusalamiti vAnAlikAitivA-yaSTivizeSaH, Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 2 95 atra ca dhanuSopayogaH, saMjJAntarANi tu prasaGgato'tra likhitAni anyatropayogInIti, etena dhanuH pramANena dve dhanuH sahasra gavyUtaM, catvAri gavyUtAni yojanaM, etena yojanapramANena yaH palyodhAnyAzrayavizeSaH sa iva sarvatra samatvAt, luptopamAkaH zabda iti, yojanamAyAmaviSkambhAbhyAM samavRttatvAt pratyekamutsedhADgulaniSpannayojanaM yojanamUrdhvoccatvena, tadyojanaM triguNaM savizeSaM parirayeNa, vRttaparidheH kiJcinyUnaSaDbhAgAdhikatriguNatvAt / sa palya 'egAhi abehia'tti, SaSThIbahuvacanalopAdekAhikadavyAhikatryAhikANAmutkarSataH saptarAtraprarUDhAnA-saptadivasodgataparyantAnAM bhRto vAlAgrakoTInAmiti sambandhaH, tatra muNDite zirasyekenAhnA yAvatpramANA vAlAgrakoTaya uttiSTanti tA ekAhikyaH, dvAbhyAM tu yAstA vyAhikyAH, tribhistu tryAhikyaH, kathaMbhUt ityAha-'saMmRSTa' AkarNapUritaH 'sannicitaH ' pracayavizeSAnnibiDIkRtaH vAlAnAmagrakoTayaH-prakRSTA vibhAgA ityartha, yadvA vAlAgrakoTInAmiti vAleSu-videhanaravAlAdyapekSayA sUkSmatvAdilakSaNopetatayA'grAmi zreSThAni vAlAgrANi kurunararomANi teSAM koTayaH anekAHkoTAkoTipramukhAH saGkhyAH "straNAM zatAni zatazo janayanti putrAn" ityAdivat, tathA vAlAgrakoTInAmiti tRtIyArthe SaSThI yathA mASANAM bhRtaH koSTha iti, tena vAlAgrakoTIbhirbhRta iti sukhAvabodhA'kSarayojanA kAryA iti, vAlAgrasaGkhyAnayanopAyastvayaM devakurUttarakurunaravAlAgrato'STaguNaM harivarSaramyakanaravAlAgramiti, yatraikaM harivarSaramyakanaravAlAgraMtatra kurunaravAlAgrANyaSTa tiSThanti, yatra caikaM haimavata hairaNyavatanavAlAgraMtatra kurunaravAlAgrANi catuHSaSTi, evaM videhanaravAlAgre 512 likSAyAM 4096 yUkAyAM 32768 yavamadhye 262144 aDgule'GkataH 2097152, atrADgulamutsedhADgulaM grAhyaM, AtmAGgulasyAniyatatvAt pramANAGgulasyAtimAtratvAt / atra sarvatra pUrvapramANApekSayottarottarapramANasyASTASTaguNakAreNeyaM saGkhyA samuttiSThati, athAyaM rAzizcaturviMzatiguNo hastaH caturviMzatyaDgulamAnatvAdasya, sacaivaM paJca koTayastraNi lakSANi ekatriMzatsahasraNi SaT zatAnyaSTacatvAriMzadadhikAni, eSa rAzizcaturguNo dhanuSi, caturhastamAnatvAdasya, viMzati koTyastrayodaza lakSANi SaTviMzati sahasrANi paJca zatAni dvinavatyadhikAni, ayaM dvisahasraguNaH kroze, dvisahasramAnatvAdasya, catvAriMzatsahasrANi dve zate paJcaSaSTyadhike koTInAM ekatriMzallakSANi caturazIti sahasrANi, punarayaM rAzizcaturguNo yojane, catuH krozapramANatvAdasya, ekaM lakSamekaSaSTisahasrANyekaSaSTayadhikAni koTInAM tathA saptaviMzatirlakSANi SaTatriMzatsahasrANi, zUcIgaNanayaivedaM gaNitaM bodhyaM / ayaM zacIrAziranenaiva guNitaH pratarasamacaturanayojane, zUcyA zUcIguNitAyA eva prataratvAt, yathA paJcaviMzati zatAni caturnavatyadhikAni koTAkoTikoTInAM tathA sapta lakSANi trayastriMzatsahasrANyaSTa zatAni tripaJcAzadadhikAni koTAkoTInAM tathA paJcaSaSTirlakSANi catvAriMzatsahasrANi paJca zatAnyekonasaptatyadhikAni koTInAM tathA SaSTirlakSaNi, ayaM rAzibhUyaH pUrvarAzinA guNito dhanarUpo romarAzi syAt, tathAhi ekacatvAriMzatkoTayo'STasaptatirlakSANi catvAri sahasrANi sapta zatAni triSaSTyadhikAni koTAkoTikoTAkoTInAM tathA paJcaviMzatirlakSANyaSTAzIti sahasrANyekaM zatamaSTapaJcAzadadhikaM koTAkoTikoTInAM tathA dvicatvAriMzallakSANi saptasaptati sahasrANyaSTazatAni paJcacatvAriMzadadhikAni koTAkoTInAM tathA catuzcatvAriMzallakSANi paJcaviMzati sahasrANi SaT zatAni koTInAmiti, ayaM ca rAzi samacatura Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 2/29 sradhanayojanapramitapalyagataH samavRttaghanayojanapramitapalyagatarAzyapekSayA kiyabhAgAbhyadhikastenAdhikabhAgapAtanArthaM saukumAryAya sthUlopAyamAha-anantaroktarAzezcaturviMzatyA 24 bhAge te labdhaM 174085318024506601157689344000000000 ayaMcaikonaviMzatyA guNitaH samavRttadhanayojanapalyagato rAzirbhavatIti, sacAGkatoyathA 333075210424555, 2542199509135000000000 ayamartha-yAzaizcaturviMzatyA bhAgaiH samacaturanadhanayojanapramitapalyagatoromarAzirbhavati tAzerekonaviMzatyA bhAgaH samavRttaghanayojanapramitapalyagato rAzirbhavati, nanu caturviMzatyA bhAgaharaNamekonaviMzatyA guNanaM ca kimarthaM ? -ucyate, ekayojanaprANavRttakSetrasya karaNarItyAgataM yojanatrayamekazca yojanaSaDbhAgaH savarNane cajAtaMetacca vRttapalyaparidhikSetra, anena saha samacaturasrapalyaparidhikSetraM caturyojanarUpaM guNyate, anayoH samacchede lAghavArthaM dvayorapi chedApanayane jAtaM 19-24 kimuktaM bhavatisamacaturanaparidhikSetrAt vRttaparidhikSetraM sthUlavRtyA paJcabhAganyUnamiti tatkaraNArtho'yamupakrama iti, sthUlavRttizca yojanaSaDbhAgasya kiJcidadhikatayA avivakSaNAt, atha prakRtaM prastumaH-'te na'miti prAgvat, tAnivAlAgrANina kuthyeyuH-pracayavizeSAcchuSirAbhAvAdvAyorasambhavAcca nAsAratAM gaccheyurityarthaH, ato na parividhavaMseranakatipayaparizATanamapyaDgIkRtya na vidhvaMsaM gaccheyuH arthavazAdvibhaktipariNAma iti, tAni nAgnirdahat navAyurapaharedatIva nicitatvAdagnipavanAvapi tatra na krameta ityartha, tAni ca na pUtitathA-pUtibhAvaM kadAcidAgaccheyuH, na kadAciddurgandhitAM prApnuyurityarthaH, atha ketikartavyatA ?, tAmevAha-tatastebhyo vAlAgarebhyo'thavA 'tata' iti tathAvidhapalyabharaNAnantaraM varSazate 2 ekaikaM vAlAgramapahatya kAlo mIyeta iti zeSaH, tatazca yAvatA kAlena sa palyaH kSINo-vAlAgrakarSaNAt kSayamupAgataH AkRSTadhAnyakoSThAgAravat / tathA (nIrajAH)-nirgatarajaHkalpasUkSmavAlAgro'pakRSTadhAnyarajaHkoSThAgAravat, nirlepo'tyantasaMzleSAttanmayatAgatavAlAgralepApahArAdapanItadhAnyalepakoSThAgAravat, niSThito'panetavyadravyApanayanamAzritya niSThAM gataH viziSTaprayatnapramArjitakoSThAgAravat,ekArthikA vA ete zabdA atyantavizuddhipratipAdanaparAH, vAcanAntare zyamAnaMcAnyadapi padamuktAnusArato vyAkhyeyaM, tadetatpalyopamamiti, idaMcapalyagatavAlAgrANAMsaGkhyeyairevavarSestadapahArasambhavAtsaMkhyeyavarSakoTAkoTImAnaM bAdarapalyopamaM jJeyaM, na cAnenAtra vakSyamANasuSamasuSamAdikAlamAnadAvadhikAraH, paraM sUkSmapalyopamasvarUpasukhapratipattayeprarUpitamiti jJAyate, tena pUrvoktamekaikavAlAgramasaMkhyeyakhaNDIkRtya bhRtasyotsedhADgulayojanapramANAyAmaviSkambhAvagAhasya palyasya varSazate 2 ekaikavAlAgrApahAreNa sakalavAlAgrakhaNDanirlepanAkAlarUpamasaGkhayeyavarSakoTIkoTIpramANaM sUkSmapalyopamaM, vicitrAkRtirAcAryasyeti sUtrakAreNAnuktamapisvayaMjJeyaM, tenaivaca prastutopayogaH, anyathA'nuyogadvArAdibhi saha virodhaprasaGgAditi sarvaM susthaM / evamagre sAgaropame'pi jJeyaM, atha sAgaropamasvarUpaM gAthApadyenAhamU. (30) eesiM pallANaM koDAkoDI haveja dsgunniaa| taM sAgarovamassa u egassa bhave priimaannN|| vR"eesiMpallANa'mityAdi, eteSAmanantaroditAnAMpalyAnAmitipadaikadezepadasamudAyo Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-2 97 - pacArAtpalyopamAnAMyA dazaguNitA koTAkoTirbhavet tatsAgaropamasyaikasya bhavet parimANamiti, prAyaH sarvaM kaNThyaM, navarametena sAgaropamapramANena na nyuunaadhikenetyrthH| mU (31) eeNaM sAgarovamappamANeNaMcattArisAgarovamakoDAkoDIokAlo susamasusamA 1 tinni sAgarovamakoDAkoDIokAlo susamA 2 do sAgarovamakoDAkoDIo kAlo susamadussamA 3egA sAgarovamakoDAkoDI bAyAlIsAe vAsasahassehi UNiAkAlo dussamasusamA 4 ekkavIsaM vAsasahassAhaM kAlo dussamA 5 ekavIsaM vAsasahassAI kAlo dussamadussamA 6 / / punaravi ussappiNIeekavIsaMvAsasahassAiMkAlo dussamadussamA 1 evaMpaDilomaMneavvaM jAva cattArisAgarovamakoDAkoDIo kAlosusamasusamA 6, dasasAgarovamakoDAkoDIo kAlo osappiNI dasasAgarovamakoDAkoDIo kAlo ussappiNIvIsaMsAgarovamakoDAkoDIo kAlo osppinniiussppinnii| vR catasaH sAgaropamakoTAkoTayaH kAlaH suSamasuSamAprAgvyAvarNitAnvarthA, ayamartha-catuHsAgaropamakoTokoTIlakSamaH kAlaH prathama Araka ityucyate, 'bAyAlIsa'tti yA ca sAgaropamakoTAkoTayekAdvicatvAriMzatsahasranaivonikAasaukAlazcaturtho'rakaH, sAduSSamAsatkairekaviMzatisahasrarduSSamaduSSamAsatkairekaviMzatisahasrazca varSANAM pUraNIyA, tena pUrmA koTAkoTayekA bhavati, avasarpiNIkAlasya dazasAgarakoTAkoTI pUrikA bhavatItyarthaH, evaM pratilomamiti-pazcAnupUrvyA jJeyaM, avasarpiNIyuktA utsarpiNI avasarpiNIutsarpiNI kAlacakramityarthaH / uktaMbharatekAlasvarUpaM,athakAlebharatasvarUpaMpRcchannAha-tatrApyavasarpiNyAvarttamAnatvenAdau suSamasuSamAyAM praznaH mU (32) jaMbuddIve NaM bhaMte dIve bharahe vAse imIse ussappiNIe susamasusamAe samAe uttakaThThapattAe bharahassa vAsassa kerisae AyArabhAvapaDoyAra hotthA ?, go0 ! bahusamaramaNije bhUmibhAge hotthA se jahAnAmae AliMgapukkharei vA jAva nAnAmaNipaMcavaNNehiM taNehi ya maNIhi u vasobhie, taMjahA- kiNhehiM jAva sukillehi, evaM vaNNo gaMdho phAso saddo ataNANa ya maNINa ya bhANiavvo, jAva tattha NaM bahave maNussA maNussIo a AsayaMti sayaMti ciTThati nisIaMti tuadbhUti hasaMti ramaMti llNti| tIseNaM samAe bharahe vAse bahave uddAlA kuddAlA muddAlA kayamAlA naTTamAlA daMtamAlA nAgamAlA siMgamAlA saMkhamAlA seamAlA nAmaM dumagaNA paNNattA, kusavikusavisuddharukkhamUlA mUlavaMto kaMdamaMto jAva bIamaMto pattehi apupphehi aphalehi a ucchaNNapaDicchaNNA sirIe aIva 2 uvasobhemANA citttthti| tIse NaM samAebharahe vAse tattha tattha bahave bherutAlavaNAiMherutAlavaNAImerutAlavaNAI pabhayAlavaNAiM sAlavaNAI saralavaNAI sattivaNNavaNNAiM pUaphalivaNAiM khajUrIvaNAI NAlierIvaNAI kusavikusavisuddharukkhamUlAI jAva ciTThati, tIse NaM samAe bharahe vAse tattha tattha bahave seriAgummANomAliAgummA koraMTayagummA baMdhujIvagagummA maNojagummA bIagummA bANagummA kaNairagummA kujAyagummA siMduvAragummA moggaragummA jUhiAgummA malliAgummA vAsaMtiAgummA vatthulagummAkatthulagummA sevAlagummA agasthigummA magadaMtiAMgummA caMpakagummA | 137 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 2/32 jAtIgummA NavaNIiAgummA kuMdagummA mahAjAigummA rammA mahAmehaNikuraMbabhUA dasaddhavaNNaM kusumaM kusumeti jeNaMbhara hevAse bahusamaramaNijjaM bhUmibhAgaMvAyaviSuaggasAlA mukkayuphapuMjovayAra kaliaMkati / tIse NaM samAe bharahe vAse tattha tahiM tahiM bahuIo paumalayAo jAva sAmalayAo niccaM kusumiAo jAva layAvaNNao, tIse NaM samAe bharahe vAse tattha 2 tahiM 2 bahuio vanarAio pa0 kiNhAo jAva manoharAo rayamattagachappayaMkoragabhiMgAra goMDalagajIvaMjIvanaMdImuhakavilapiMgalakkhagakAraMDavacakkavAyagakalahasahaMsasArasaaNegasauNagaNami huNaviariAo sahuNaiyamahurasaraNAiAo saMpiMDia0 nAnAvihaguccha0 vAvIpukkharaNIdIhiAsu asuNi0 vicitta0 abbhi0 sAuMta0 nirogaka0 savvouapupphaphalasa0 piMDimajAvapAsAdIo 4 / vR jambUdvIpe bhadanta ! dvIpe bharatakSetre'syAmavasarpiNyA samprati yA varttamAneti zeSaH, suSamasuSamAnAmnyA samAyA kAlavibhAgalakSaNAyAM arake ityarthaH, kiMlakSaNAyAmityAha- uttamakASThAMprakRSTAvasthAM prAptAyAM kvaciduttamaTThapattAe iti pAThastatrottamA tatkAlApekSayotkRSTAnarthAn-varNAdIn prAptA uttamArthaprAptA tasyAM bharatasya varSasya kIdhza AkArabhAvapratyavatAraH 'hotya'tti abhavat?, sarvamanyat prAgvyAkhyAtArthaM, navaramatra manuSyopabhogAdhikAre zayanamubhayathApi saGgacchate nidrAsahitarahitatvabhedAt, atha savizeSamanujighRkSuNA guruNA'pRSTamapi ziSyAyopadeSTavyamiti praznapaddhatirahitaM prathamArakAnubhAvajanatabharatabhUmasaubhAgyasUcakaM sUtracaturddazakamAha-tasyAM samAyAM bharatavarSe bahava uddAlAH koddAlAH moddAlAH kRtamAlAH nRttamAlAH dantamAlAH nAgamAlAH zra DGgamAlAH zaGkhamAlAH svetamAlA nAma drumagaNA-drumajAtivizeSasamUhAH prajJaptAstIrthakaragaNadharai: hai zramaNa ! he AyuSman !, te ca kathaMbhUtA ityAha- kuzAH darbhAvikuzA- balvajAdayastRNavizeSAstairvizuddhaMrahitaM vRkSamUlaM - tadadhobhAgo yeSAM te tathA, iha mUlaMya zAkhAdInAmapi Adimo bhAgo lakSaNayA procyate yathA zAkhAmUlamityAdi tataH sakalavRkSasatkamUlapratipattaye vRkSagrahaNaM, mUlamantaH kandamanta iti padadvayaM yAvatpadasaGgAhyaM ca jagatIvanagatatarugaNavad vyAkhyeyaM, patraizca puSpaizca phalaizca avacchannapraticchannA iti prAgvat zriyA atIvopazobhamAnAstiSThanti varttante iti bhAvaH / 'tIseNaM sabhAe' ityAdi, tasyAM samAyAM bahUni sUtre puMstvanirdezaH prAkRtatvAt, bherutAlAdayo vRkSavizeSAH, kvacitprabhavAlavaNA iti pAThastatra pabhavAlAH-taruvizeSAH sAlaH- sarjaH saralodevadAru saptaparNa pratItasteSAM vanAni pUgaphalI-kramukataru kharjUrInAlikeryau pratIte tAsAM vanAni zeSaM prAgvat / 'tIse NaM' ityAdi, tasyAM samAyAM bahavaH serikAgulmA navamAlikAgulmAH koraNTaka gulmAH bandhujIvakagulmAH yatpuSpANi madhyAhnevikasanti, mano'vadyagulmAH bIakagulmAH bANagulmAH karavIragulmAH kubjagulmAH siMduvAragulmAH jAtigulmAH mudgaragulmAH yUthikAgulmAH mallikA gulmAH vAsaMtika gulmAH vastulagulmAH kastulagulmAH sevAlagulmAH agastyagulmAH (magadantikAgulmAH) campakagulmAH jAtigulmA navanItikAgulmAH kundagulmA mahAjAtigulmAH, gulmA nAma hrasvaskandhabahukANDapatrapuSpaphalopetAH, eSAM ca kecitpratItAH keciddezavizeSatoSagantavyAH, ramyAH mahAmeghanikurambabhUtAH dazArddhavarNaM paJcavarNaM kusumaM jAtAvekavacanaM kusumasamUhaM kusimayanti-umAdayantItibhAvaH, yeNamiti prAgvat bharate varSe iti SaSThIsaptamyorarthaM pratyabhedAdbharatasya varSasya bahusamaramaNIyaM bhUmibhAgaM vAtavidhutA vAyukampitA yA agrazAlAstAbhirmukto yaH puSpuJjaH 98 Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-2 sa evopacAraH-pUjA tena kalitaM-yuktaM kurvntiiti| "tIseNa mityAdi, sarvametat prAgvat, athAtraiva vanezreNivarNanAyAha-tatra tatra deze tasya tasya dezasya tatra 2 pradeze bahvayo vanarAjayaH prajJaptAH, ihaikAnekajAtIyAnAM vRkSANAM paGaktyo vanarAjayaH, tataH pUrvoktasUtrebhyo'sya bhinnArthateti na paunaruktyaM, tAzca kRSNAH kRSNAvabhAsA ityAdi vizeSaNajAtaMprAgvatyAvanmanohAriNyaH, yAvatpadasaDgrahazcAyaM-'nIlAonIlobhAsAo hariAo hariobhAsAo sIAo sIobhAsAo niddhAo niddhobhAsAo tivvAo tivvobhAsAo kiNhAo kiNhAo kiNhacchAyAo nIlAo nIlacchAyAo hariAo hariacchAyAo sIAo sIacchAyAo niddhAo niddhacchAyAo tivvAo tivvacchAyAo ghaNakaDiaDacchAyAovAcanAntareghaNakaDiakaDacchAyAomahAmehaNikuraMbabhUyAorammAoM' iti| - idaM ca sUtraM prAk padmavaravedikAvanavarNanAdhikAre likhitamapi yatpunalikhitaM tadatidezadarzitAnAM sUtresAkSAddarzitAnAMcavanavarNakavizeSaNapadAnAM vibhAgajJApanArthamiti, sUtre kAnicidekadezagrahaNena kAnicitsarvagrahaNena kAnicikrameNa kAnicidukrameNa sAkSAllikhitAni santi, tena mA bhUdvAcitRRNAM vyAmoha iti samyakpAThajJApanAya vRttau punarlikhyate 'rayamattachappayakoragabhiMgArakoMDalagajIvaMjIvaganaMdImuhakaviliMgalakkhagakAraMDavacakkavAyakalahaMsasArasaaNegasau NaNamihuNaviariAo saguNNaiamahusaraNAdiAo saMpiMDiatti-saMpiMDiadariyabhamaramahukarapahakarapariliMtamattacchappayakusumAsavalolamahuragumagumaMtaguMjatadesabhAgAo, nAnAvihagucchattinAnAvihagucchagummamaMDavagasohiAo, vAvIpukkhariNIdIhiAsuasuNitti-vAvIpukkhariNIdIhiAsu a suNivesiarammajaladharayAo vicittatti-vicittasuhakeubhUAo amitattiamitarapupphaphalAobAhirapattocchaNNAopattehiapupphehiaucchaNNaparicchaNNAosAuttisAuphalAo nirogakatti-nirogayAo, savvouapupphaphalasamiddhAopiMDimatti-piMDimanIhArimaM sugaMdhiM suhasurabhiM manaharaM ca mahayA gaMdhaddhaNi jAva pAsAdIAo iti, vyAkhyA prAgvat, navaraM . ratamattAH-suratonmAdino ye SaTpadAdyA jIvA ityaadi| evameva hi sUtrakArAH padaikAMzagrahaNataH 'evaMjAvataheva iccAivaNNaoityAdipadAbhivyagayairatidezairdarzitavivakSaNIyavAcyAH sUtrelAghavaMdarzayaMti, yata uktNnishiithbhaassyessoddshoddeshke||1|| "katthai desaggahaNaM katthai bhannati nirvsesaaii| ukkamakamajuttAiMkAraNavasao niruttaaii|" -athAtra vRkSAdhikArAt kalpadrumasvarUpamAha mU (33) tIse NaM sabhAe bharahe vAse tattha tattha tahiM tahiM mattaMgANAmaM dumagaNA pannattA, jahA se caMdappamA jAva chantrapaDicchanna / ciTThati, evaM jAva anigaNANAmaM dumagaNA ptnttaa| vR-'tIse NamityAdi, tasyAM samAyAM bharate varSe tatra tatra deze-tasmin 2 pradeze mattaMmadastasyADgaM-kAraNaMmadirArUpaM yeSu te mattADgA nAma drumagaNAH prajJaptAH, kIzAste ityAha-yathA te candraprabhAdayo madyavidhayo bahuprakArAH, sUtera caikavacanaM prAkRtatvAt, yAvacchatrapraticchannAstiSThantIti, evaM yAvadanagnA nAmadrumagaNAH prajJaptA iti, atra sarvo yAvacchabdAbhyAM sUcito mattADgAdidrumavarNako jIvAbhigamopADgAnusAreNa bhAvanIyaH, sa cAyaM 'jahA se caMdappabhAma Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 2/33 NisilAgavarasIdhuvaravAruNisujAyapattapuSphaphalacoaNijjAsasArabahudavvajuttisaMbhArakAlasaMdhiAsavA mahumeragariTThAbhaduddhajAtipasannatallagasatAukhajUrimuddiAsArakAvisAyaNasupakkakhoarasavarasurA vaNNagaMdharasapharisajuttA balavIriapariNAmA maJjavihI bahuppagArA taheva te mattaMgAvi dumagaNA anegabahuvivihavIsasApariNayAe majjavihIe uvaveyA phalehiM puNNA vIsaMdaMti kusavikusavisuddharukkhamUlA jAva channapaDicchannA sirIi aIva uvasobhemANAraciTuMtI'ti atra vyAkhyA idaMcasaMketavAkyaMapareSvapivyAkhyAsyamAnakalpadrumasUtreSubodhyaM, candrasyevaprabhA-AkAro yasyAH sA candraprabhA maNizilAkeva maNizilAkA varaM ca tatsIdhu ca 2 varA cAsau vAruNI ca varavAruNI tathA sujAtAnAM-suparipAkAgatAnAMpuSpAnAM phalAnAMcoyasya-gandhadravyasya yoniryAsorasastena sArAH tathA bahUnAM dravyANAmupabRMhaNakAnAM yuktayo-mIlanAni tAsAM sambhAraH-prAbhUtyaM yeSute tathA kAle-svasavocite sandhitadaGgabhUtAnAM dravyANAMsandhAnaM yojanamityarthaHtasmAnjAyante iti kAlasandhijAH, evaMvidhAzca te AsavAH, kimuktaM bhavati ?-patrAdivAsakadravyabhedAdaneka prakArohyAsavaH patrAsavAdiranena nirdiSTo bhavatIti, tataH padadvayapadadvayamIlanena vizeSaNasamAsaH, madhumerakaumadyavizeSauriSThAbhA-riSTharalavarNAbhAyAzAstrantarejambUphalakaliketiprasiddhAdugghajAtiAsvAdataH kSIrasazI prasannA-surAvizeSaH tallako'pi-surAvizeSaH zatAyurnAma yA zatavAraM zodhitApi svasvarUpaM na jahAti sArazabdasya pratyekaM yojanAt kha--rasAraniSpanna AsavavizeSaH khajUrasAraH, mRdvIkA-drAkSA tatasAraniSpanna Asavo mRvIkAsAraH kapizAyanaM-madyavizeSaH supakaHparipAkAgato yaH kSodarasaH-ikSurasastanniSpannA varasurA, ete sarve'pi madyavizeSAH pUrvakAle lokaprasiddhAidAnImapizAstrantaro lokatovA yathAsvarUpaMveditavyAH, kathaMbhUtA etemadyavizeSA ityAha-varNenaprastAvAdatizAyinA evaMgandhena rasena sparzenacayuktA-sahitAbalahetavovIryaparimANA yeSAM te tathA bahavaH prakArA jAtibhedena yeSAM te bhuprkaaraaH| tathaivetipadaM bhinnakrameNa yojanAt, tathAsvarUpeNaiva na tvanyAzena madyavidhinAmadyaprakAreNopapetAstemattADgA apidrumagaNA itibhAvaH,anyatA dRSTAntayojanAna samyagbhavatIti, kiMviziSTena madyavidhinetyAha-aneko-vyaktibhedAbahu-prabhUtaM yathA syAttathAvividhojAtibhedato nAnAvidhaitibhAvaH, sacakenApikalpapAlAdinA niSpAdito'pi sambhAvyatetataAha-vinasayAsvabhAvena tathAvidhakSetrAdisAmagrIvizeSajanitena pariNato na punarIzvarAdinA niSpAdita iti, tata padatrayasya padadvaya 2 mIlanena karmadhArayaH, sUtre ca strItvanirdezaH prAkRtatvAt, te ca madyavidhinopapetA na tAlAdivRkSA ivAmurAdiSu kintu phalAdiSu, tathA cAha-phaleSu pUrNA madyavidhibhiriti gamyaM, saptamyarthe tRtIyA prAkRtatvAt, viSyaMdanti-zravanti sAmathyArtatAnevAnantaroditAnmadyavidhIn, kvacidvisadvantIti pAThaH, tatravikasantIti vyAkhyeyaM, kimuktaMbhavati? - teSAM phalAni paripAkAgatamadyavidhibhi pUrNAni sphuTitvA 2 tAn madyavidhIn muJcantIti bhAvaH / atha dvitIyakalpavRkSajAtisvarUpamAkhyAtumAha-'tIse NaM samAe tattha 2 tahiM 2 bahave bhiMgaMgANAmadumagaNApannattAsamaNAuso! jahAsevAragaghaDagakalasakaragakakaripAyaMcaNiudaMkavaddhaNisupaiTThagaviTTharapArIcasakabhiMgArakaroDisaragapattIthAlaNallagacavaliaavamada davAragavicittavaTTagamaNivaddagasutticArupINayAkaMcaNamaNirayaNabhatticittAbhAyaNavihIyabahuppagArAtaheva Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 101 vakSaskAraH - 2 te bhiMgaMgAvi dumagaNA anegabahuvihavIsasApariNayAe bhAyaNavihIe uvaveA phalehiM puNNAviva visaTTaMtI'ti tasyAM samAyAM tatretyAdi prAgvat bhRtaM-bharaNaM pUraNamityarthaH tatrADgAni-kAraNAni, na hi bharaNakriyA bharaNIyaM bhAjanaM vA vinA bhavatIti tatsampAdakatvAt vRkSA api bhRtAGgAH prAkRtatvAcca bhiMgaMgA uccante, yathA te vArako - marudezaprasiddhanAmA mAGgalyaghaTaH ghaTako-laghurghaTaH kalazo-mahAghaTaH karakaH pratItaH karkarI - sa eva vizeSaH pAdakAJcanikA-pAdadhAvanayogyA kAJcanamayI pAtrI udaGkoyenodakamudacya vArddhAnI- galaMtikA, yadyapi nAmakoze karakakarkarIvAddhanInAM na kazcidvizeSastathApIha saMsthAnAdikRto vizeSo lokato'vaseya iti, supratiSThakaH - puSpapAtravizeSaH pArI-snehabhANDaM caSakaH-surApAnapAtraM bhRGgAraH-kanakAluSA sarako madirApAnaM pAtrIsthAle prasiddhe dakavArake - jalaghaTaH, vicitrANi vividhavicitropetAni vRttakAni bhojanakSaNopayogIni ghRtAdipAtrANi tAnyeva maNipradhAnAni vRttakAni maNivRttakAni zukti-candanAdyAdhArabhUtA zeSA viSTarakaroDinallakacapalitAvamadacArupInakA lokato viziSTasampradAyAdvA'vagamyAH, kAJcanamaNiratnAnAM bhaktayo - vicchittayastAbhizcitrA bhAjanavidhayo-bhAjanaprakArA bahuprakArA ekaikasmin vidhAvavAntarAnekabhedabhAvAt tathaiveti pUrvavat te bhRtADgA api drumagaNA 'anege' ti pUrvavat bhAjanavidhinopapetAH phalaiH pUrNA iva vikasanti, ayamarthaH teSA bhAjanavidhayaH phalAnIva zobhante, athavA ivazabdasya bhinnakrameNa yojanA, tena phalaiH pUrNA bhAjanavidhinA vopapannA dRzyante / atha tRtIyakalpavRkSasvarUpamAha - 'tIse NaM samAe tattha tattha dese tahiM 2 bahave tuDiaMgA nAma dumagaNA pannattA samaNAuso !, jahA se AliMgamuiMgapaNavapaDahadaddaragakaraDiDiMDimabhaMbhAhorambhakaNiyakharamuhimuMguMdasaMkhiapiralIvacca kaparivAiNivaMsaveNughosavivaMcimahatikacchabhirigisigiAtalatAlakaMsatAlasusaM pauttA AtojjavihI niuNagaMdhavvasamayakusalehiM phaMdiA tiTThANakaraNasuddhA taheva te tuDiaMgAvi dumagaNA anegabahuvivihIsasApariNayAe tatavitataghaNajhusirAe AtojjavihIe uvaveA phalehiM puNNAvivi visadvaMti, kusavikusajAva ciTTaMtI' ti, yathA te AliDgo nAma yo vAdakena muraja AliDgaya vAdyate, hRdi dhRtvA vAdyata ityarthaH, mRdaDgo - laghumaIlaH paNavo bhANDapaTaho laghupaTaho vA paTahaH spaSTaH darddariko yasya caturbhizraraNairavasthAnaM bhuvi sa godhAcarmAvanaddha vAdyavizeSaH karaTI- suprasiddhA DiNDimaHprathamaprastAvanAsUcakaH paNavavizeSaH bhaMgA-DhakkA nisvAnAnIti sampradAyaH, horaMbhA-mahADhakkA mahAnisvAnAnItyartha kvaNitA- kAcidvINA kharamukhI - kAhalA mukundo - murajavizeSo yo'tilInaM prAyo vAdyate zaGkhikAlaghuzaGkharUpA tasyAH svaro manAkU tIkSNo bhavati na tu zaGkhasyevAtigambhIraH piralIvaJccakau tRNarUpavAdyavizeSau parivAdinI-saptatantrI vINA vaMzaH pratItaH veNuH vaMzavizeSaH sughoSA - vINAvizeSaH vipaMcIti - tantrI vINA - mahatI zatatantrikA sA kacchapI - bhAratI vINA rigisigikA-gharSyamANavAditravizeSa iti zrAddhavidhivRttau / ete kathaMbhUtA iti ?, talaM hastapuTaM tAlAH kAMsyatAlAzca pratItAH etaiH susaMprayuktAH- suSThu atizayena samyag yathoktanItyA prayuktAHsambaddhAH, yadyapi hastapuTaM na kazcitUryavizeSastathApi tadutthitazabdapratikRti zabdo lakSyate, etAdhzA AMtodyavidhayaH- tUryapkarArAH nipuNaM yathA bhavati evaM gandharvasamaye-nATyasamaye kuzalAstaiH spanditAvyApAritA iti bhAvaH punaH kiMviziSTA triSu AdimadhyAvasAneSu sthAneSu karaNena-kriyayA Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 2/33 yathoktavAdanakriyayA zuddhA - avadAtA na purasthAnavyApAraNarUpadoSalezenApi kalaGkitAH te truTitAgA api drumagaNAstathaiva tathAprakAreNa na tvanyAdhzena tataM-vINAdikaM vitataM-paTahAdikaM vanaM - kAMsyatAlAdikaM zuSiraM vaMzAdikaM etadrUpeNa sAmAnyatazcaturvidhena AtodyavidhinopepatAH, zeSaM prAgvat / 102 atha caturthakalpavRkSasvarUpamAha - 'tIse NaM samAe tattha tattha dese tahiM 2 bahave dIvasihAnAmaM dumagaNA pattA samaNAuso !, jahA se saMjhAvirAgasamae navanihivaiNo dIviAcakkavAlaviMde pabhUyavaTTipalittaNehe dhaNiujja lie timiramaddae kamaganigarakusumiapAliAtagavaNappagAse kaMcanamaNirayaNavimalamaharihatavaNijjujJjalavicittadaMDAhiM dIviAhiM sahasA pajjAliussappi aniddhate adippaMtavimalagahagaNasamappahAhiM vitimirakarasUrapasariujjo acilliAhiM jAlujalayahasiAbhirAmAhiM sobhamANA taheva te dIvasihAvi dumagaNA anegabahuvivihavIsasApariNayAe ujjaavihIe uvaveA phalehiM puNNA kusavikusa jAva ciTTaMtI' ti, tasyAM samAyAM dIpazikhA iva dIpazikhAstatkAryakAritvAt, anyathA vyAghAtakAlatvena tatrAgnerabhAvAddIpazikhAnAmapyasambhavAt, yodanA prAgvat, yathA tatsandhyArUpo uparamasamayavarttitvena mando rAgastatsamaye - tadavasare navanidhipatezcakravarttina iva hrasvA dIvA dIpikAstAsAM cakravAlaM sarvataH parimaNDalarUpaM vRndaM kIdhagityAha- prabhUtA bhUyasyaH sthUrA vA varttayo dazA yasya tattathA paryAptaHparipUrNa snehaH -tailAdirUpo yasya tat tathA ghanaM atyathamujjvalitaM ata eva timiramarddakaM, punaH kiMviziSTamityAha- kanakanikaraH - suvarNarAzi kusumitaM ca tatpArijAtakavanaM ca puSpitasurataruvizeSavanaM tato dvandvastadvatprakAzaH - prabhA AkAro yasya tattathA etAvatA samudAyavizeSaNamuktamidAnIM samudAyasamudAyinoH kathaMcit bheda iti khyApayan samudAyavizeSaNameva vivakSu samudAyivizeSaNAnyAha - loke'pi vaktAro bhavanti 'yadiyaM janyayAtrA maharddhikajanairAkIrNe ti 'kaMcane' tyAdi, dIpikAbhi zobhamAnamiti sambandhaH, kathaMbhUtAbhirdIpikAbhirata Aha kAJcanamaNiratnamayAH vimalAH- svAbhAvikAgantukamalarahitA mahArhA-mahotsavArhA tapanIyaMsuvarNavizeSastenojjvalA - dIptAH vicitrA - vicitravarNA daNDAH yAsAM tAstathA tAbhiH sahasA ekakAlaM prajvAlitAzca tA utsarpitAzca vartyatsarpaNena tathA snigdhaM manoharaM tejo yAsAM tAstathA, dIpyamAno rajanyAM bhAsvAn vimalo'tra dhUlyAdyapagamena grahagaNo-grahasamUhastena samA prabhA yAsAM tAstathA tAbhi, tataH padadvaya 2 mIlanena karmadhArayaH, tathA vitimirAH karAH yasyAsau vitimirakaronirandhakArakiraNaH sa cAsau sUrazca tasyeva yaH prasRta udyotaH - prabhAsamUhastena cilliAhiMtidezIpadametat dIpyamAnAbhirityarthaH, jvAlA eva yadujvalaM prahasitaM -hAsastenAbhirAmAramaNIyAstAbhiH, ata eva zobhamAnaM tathaiva te dIpazikA api drumagaNA anekabahuvividhavinasApariNatenodyotavidhinopapetAH, yathA dIpazikhA rAtrau gRhAntarudadyotante divA vA gRhAdau tadvadete drumA ityAzayaH, evaM ca vakSyamANajyotiSikAkhyadrumebhyo vizeSaH kRto bhavatIti, zeSaM prAgvat / atha paJcamakalpavRkSasvarUpamAha- 'tIse NaM samAe tattha 2 bahave joisiA nAmaM dumagaNA pannattA samaNAuso ! jahA se airuggayasarayasUramaNDalapaDaMtaukkAsahassadippaMtavijjujjalahuavahaNiddhUmajaliaNiddhaMtadhoatattatavanikiMsuAsoajA suaNakusumavimauli apuMjamaNirayaNa Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-2 103 kiraNajaccahiM gulayaNigaravAiregarUvA tahevatejoisiAvidumagaNAanegabahuvivihavIsasApariNayAe ujjoavihIe uvaveyA suhalesA maMdalesA maMdAyavalesA kUDA iva ThANaDiA annonnasamogADhAhiM lesAhiM sAe pahAe te paese savvao samaMtA ohAseMti ujjoaMti pabhAsaMti kusumajAva ciTuMtIti, atra vyAkhyA-tasyAMsamAyAM tatthe tyAdipUrvavat,jyotiSikA nAmadrumagaNAH prajJaptaityanvayayojanA, nAmAnvarthastvayaM-jyotISi-jyotiSkA devAsta eva jyotiSikAH, atra matAntareNa svArthe ikapratyayaH, "uNAdayo'vyutpannAni nAmAnI'tyavyutpattipakSAzrayaNAdisupratyayAntatvAbhAvAdikAralopAbhAvazca sambhAvyate, jIvAbhigamavRttau jyotiSikA iti saMskAradarzanAt, tatrApi pradhAnApradhAnayoH pradhAnasyaiva grahaNaM, tena atra jyotiSikazabdena sUryo gRhyate, tatsazaMprakAzakAritvena vRkSA apijyotiSikAH, 'jyotirvahnidinezayoH' iti vacanAdvA jyotizabdaH sUciko vahnivAcakovA, zeSaM svArthikapratyayAdikaM tathaiva, tecakiMviziSTA ityAha _yathA te 'aciretyAdinA 'hutavaha' ityantena sambandhaH, acirodgataM zaratasUryamaNDalaM, yathAvApatadulkAsahaMprasiddhaM, yathA vAdIpyamAnA vidyut yathA vAudgatAjvAlAyasyasa ujajvAlaH, tathA nirdUmo-dhUmarahitojvalito-dIpto hutaho-dahanaH, sUtre padopanyAsavyatyayaHprAkRtatvAt, tataH sarveSAmeSAM dvandvaH, ete ca kathaMbhUtA ityAha-nirmAtaM-nitarAmagnisaMyogena (zodhitamala) yaddhautaMzodhitaM taptaMca tapanIyaM, ye ca kiMzukAzokajapAkusumAnAM vimukulitAnAM-vikasitAnAMpuA ye camaNiralakiraNAH yazca jAtyahiDgulakanikarastadrUpebhyo'tirekeNa-atizayena yathAyogaMvarNataH prabhayAca rUpaM-svarUpaM yethAM te tathA, tataH pUrvapadena vizeSaNasamAsaH, tathaiva ta jyotiSikA api drumagaNA anekabahuvividhavinasApariNate-noddayotavidhinopapetA yAvattiSThantIti saNTaGkaH, nanu yadi sUryamaNDalAdivatte prakAzakAstarhi tadvatte durnirIkSyatvatIvratvajaDgamatvAdidharmopetA api bhavantItyAha-sukhA-sukhakAriNI lezyA-tejo yeSAM te tathA ata eva mandalezyAstathA mandAtapasya lezyA-janitaprakAzasya lezyAyeSAMtetathA, sUryAnalAdyAtapasyatejoyathAdussahanatathA teSAmityarthaH, tathA kUTAnIva-parvatAdizraGgANIvasthAnasthitAH-sthirAiti,samayakSetrabahirtijyotiSkAivate'vabhAsayantIti bhAvaH, tathA'nyo'nyaM parasparaMsamavagADhAbhirlezyAbhi sahitA itizeSaH, kimuktaMbhavati? yatra vivakSitA jyotiSikAkhyatarulezyA avagADhA tatrAnyasya lezyA'vagADhA yatrAnyatarulezyA avagADhA tatra vivakSitatarulezyA avagADhA iti, "sAe pabhAe' ityAdi, 'pabhAntI'tyantaMsUtravijayadvAratoraNasambandhiralakaraNDakavarNanavyAkhyAtamiti, kuzavikuze'tyAdi pUrvavat, eSAM ca bahuvyApI dIpazikhAvRkSaprakAzApekSayA tIvrazvaprakAzobhavatItipUrvebhyo vishessH| - athaSaSThakalpavRkSasvarUpamAha-'tIseNaM samAetattha 2 bahavecittaMgA nAmaMdumagaNA patrattA samaNAuso!,jahA sepecchAghare vicitterammevarakusumadAmamAluJjale bhAsaMtamukkapupphapuMjovayArakalie viralliavicittamallasirasamudayappagabbhegaMThimaveDhimapUrimasaMghAimeNa malleNaMcheasippivibhAgaraieNaM savvaocevasamanubaddha paviralalaMbaMtavippaiTThapaMcavaNmehiM kusumadAmehiM sobhamANe vaNamAlakayaggae ceva dippamANe, tahevatecittaMgAvidumagaNAanegabahuvivihavIsasApariNayAe mallavihIe uvaveA kusavikusajAva ciTThantI ti, tasyAM samAyAmityAdi prAgvat, navaraM 'cittaMgA' iti citrasya anekaprakArasya vivakSAprAdhAnyAnmAlyasyaaMga-kAraNaMtatsampAdakatvAdRkSAapicitrAgAH, yathA onal Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 2/33 tatprekSAgRhaMvicitraM-nAnAcitropetamataevaramyaM-ramayatidraSTaNAMmanAMsItibAhulakAtkartariyapratyayaH, kiMviziSTa ityAha-varakusumadAmnAM mAlAHzreNayastAbhirujvalaM dedIpyamAnatvAt, tathA bhAsvAnvikasitatayA manoharatayA ca dedIpyamAno mukto yaH puSpapuopacArastena kalitaM / tathA virallitAni tanUyI vistAre' ityasya tanestaDataDataDavavirallA' ityanena virallAdeze kRte ktapratyaye ca virallitAni-viralIkRtAni vicitrANi yAni mAlyAni-grathitapuSpamAlAsteSA yaH zrIsamudayaH-zobhAprakarSastena pragalbhaM-atIva paripuSTaM, tathA graMthima-yatsUtreNa grathitaM veSTimaMyat puSpamukuTamivoparyuparizikharAkRtyA mAlAsthApanaM pUrimaM yallaghucchidreSu puSpanivezena pUryate saGghAtimaM-yatpuSpaM puSpeNa parasparanAlapravezena saMyojyate, tataH samAhAradvandve evaMvidhena mAlyena chekazilpinA-paramadakSiNakalavatA vibhAgaracitena-vibhaktipUrvakaMkaluptena yadyatra yogyaMgranthimAdi tatra tena sarvataH-sarvAsu dikSu samanubaddhaM, tathA praviralairlambamAnaiH, tatra praviralatvaM manAgapyasaMhatatvamAtreNa bhavatitato viprakRSTatvapratipAdanAyAha-viprakRSTaiH bRhadantarAlaiH paJcavarNe, tataHkarmadhArayaH, kusumadAmabhizobhomAna, vanamAlA-vandanamAlAkRtA'gre-agrabhAgeyasya tattathA, tathAbhUtaM saddIpyamAnaM, tathaiva citrAGgA apinAmadrumagaNAanekabahuvidhavividhavinasApariNatena mAlyavidhinopapetAH, 'kusavikusavisuddhamulA' ityAdi praagvt|| atha saptamakalpavRkSasvarUpamAha-'tIse NaM samAe tattha 2 bahave tahiM 2 cittarasA nAmaM dumagaNA paNNattA samaNAuso ! jahA se sugaMdhavarakamalasAlitaMdulavisiTThaNiruvahayaduddharaddhe sArayadhayaguDakhaMDamahumelie airase paramaNNe hojjA uttamavaNNagaMdhamaMte ahavAraNNo cakkavaTTissa hoja NiuNehiMsUvapurisehiM sajjiecaukappaseasitteiva odaNe kalamasAliNivvattie vippamukke sabapphamiuvisayasagalasitthe aNegasAlaNagasaMjutte ahavA paDipuNNadavkhuvakkhaDe susakkhae vaNNagaMdharasapharisajuttabalavIriapariNAme iMdiavalapuDhivivaddhaNe khuppivAsAmahaNe pahANaMgulakaDhiakhaMDamacchaMDighauvaNIevva moage sahasamiigabbe haveja parameTThagasaMjutte taheva te cittarasAvi dumagamA aNegabahuvihavivihavIsasApariNayAe moaNavihIe uvaveA kusavikusajAva ciTuMtI ti, tasyAM samAyAmityAdi yojanA prAgvat / navaraM citromadhurAdibhedabhinnatvenAnekaprakAra AsvAdayitRNAmAzcaryakArIvArasoyeSAMtetathA, yathAvatparamAnaMpAyasaM bhavediti sambandhaH, ye sugandhAH-pravaragandhopetAH, samAsAntavidheranityatvAdatredarUpasya samAsAntasyAbhAvo yathA surabhigandhena vAriNeti, varAH-pradhAnA doSarahitakSetrakAlAdisAmagrIsampAditAtmalAbhAiti bhAvaH, kalamazAleH-zAlivizeSasyatandulA-nistvacitakaNAH yacca viziSTaM-viziSTagavAdisambandhi nirupahatamiti-pAkAdibhiravinAzitaM dugdhaM tai rAddhaM-pakvaM, paramakalamasAlibhi paramadugdhena ca yathocitamAtrapAkena niSpAditamityarthaH, tathA zAradaghRtaM guDaH khaNDaMmadhuvAzarkarAparaparyAya melitaMyatratattathA, ktAntasyaparanipAtaHprAkRtatvAtsukhAdidarzanAdvA, ataevAtirasamuttamavarNagandhavat, yathA vA rAjJazcakravartinaH odana iva bhavedityanvayaH, nipuNaiH sUpapuruSaiH-sUpakAraiH sajjito-niSpAditaHcatvAraH kalpA yatra sacAsau sekazca catuSkalpasekastena siktaH, rasavatIzAstrabhijJA hiodaneSu saukumAryotpAdanAyasekaviSayAMzcaturaH kalpA vidadhati, sa ca odanaH kiMviziSTa ? kalamazAlinirvartitaH kalamazAlimaya ityarthaH, vipako Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 2 viziSTaparipAkamAgataH sabASpAni - bASpaM muJcanti mRdUni - komalAni catuSkalpasekAdinA parikarmmitatvAt vizadAni sarvathA tuSAdimalApagamAt sakalAni pUrNAni sitthAni yatra sa tathA, anekAni zAlanakAni-puSpaphalaprabhRtIni prasiddhAni taiH saMyuktaH, athavA modaka iva bhaveditiparipUrNAni samastAni dravyANi elAprabhRtIni upaskRtAni - niyuktAni yatra sa tathA, niSThAntasya paranipAtaH sukhAdidarzanAt, susaMskRto yathoktamAtrAgniparitApAdinA paramasaMskAramupanItaH varNagandharasasparzA sAmathyAdatizAyinastairyuktA balavIryahatavazca pariNAmA AyatikAle yasya sa tathA, atizAyibhirvarNAdibhirbalavIryahetupariNAmaizcopetA iti bhAvaH, tatra balaM - zArIraM vIryaM - AntarotsAhaH, tathA indriyANAM cakSurAdInAM balaM svasvaviSayagrahaNapATavaM tasya puSTi- atizAyI poSastAM varddhayati, nandyAditvAdana:, tathA kSutpipAsAmathana iti vyaktaM, tathA pradhAnaH kathito niSpako guDastAzaM vA khaNDaM tAdhzI vA matsyaNDI-khaNDazarkarA tAdhzaM vA ghRtaM tAnyupanItAni - yojitAni yasmin sa tathA, niSThAntasya paranipAtaH sukhAdidarzanAt, tathA zlakSNAsUkSmatrirvastragAlitatvena samitA-godhUmaM cUrNaM tadgarbhaH- tanmUladalaniSpanna iti bhAvaH, parameSTakaM - atyantavallabhaM tadupayogi dravyaM tena saMyuktaH, etadvayakti sampradAyagamyA, tathaiva te citrarasAapi drumagaNAH anekabahuvidhavidhavinasApariNatena bhojanavidhinopapetA ityAdi prAgvat / athASTamakalpavRkSasvarUpamAha- 'tIse NaM samAe tattha 2 bahave maNiaMgA nAmaM dubhagaNA pannattA samaNAuso !, jahA se hAraddhahAraveDhaNayamauDakuMDalavAmuttagahemajAlamaNijAlakaNagajAlasuttagauciakaDagakhuDDayaekAvalikaMThasuttagamagariauratthagevi jjasoNisuttagacUlAmaNikaNagatilagaphullagasiddhatthayakaNNavAsilasisUrausahacakkagatalabhaMgayatuDi ahatyamAlagaharisayakeU ralayapAlaMva aMgulijjagava lakkhadINAramAli AkaMcimehalakalAva payaragapAriheragapAya jAlaghaMTiAkhiMkhiNi rayaNorujAlakhuDDaavara neUracalaNamAli - AkaNagaNigalamAliAkaMcaNamaNirayaNabhatticittA tahevatemaNiaMgAvidumagaNA anegajAvabhUsaNavihIe uvaveA jAva cihnaMtI ti tasyAM samAyAmityAdi prAgvat, navaraM maNimayAni AbharaNAnyAdheye AdhAropa - cArAnmaNIni tAnyevAGgAni-avayavA yeSAM te maNyaDgA bhUSaNasampAdakA ityarthaH, yathA te hAraH - aSTAdazasarikaH arddhahAro-navasarikaH veSTanakaH - karNAbharaNavizeSaH mukuTakuNDale vyakte vAmottakaH hemajAlaMsacchidrasuvarNAlaGkAravizeSaH evaM maNijAlakanakajAlake api, paraM kanakajAlakasya hemajAlato bhedo rUDhigamyaH, sUtrakaM- vaikakSakakRtaM suvarNasUtraM ucitakaTakAni-yogyavalayAni kSudrakaMaDgulIyakavizeSaH ekAvalIca-vicitramaNikakRtA ekasarikA ca kaNThasUtraM prasiddhaM makarikAmakarAkAra AbharaNavizeSaH urasthaM hadayAbharaNavizeSaH graiveyaM - grIvAbharaNavizeSaH / 105 atra sAmAnyavivakSayA graiveyamiti jIvAbhigamavRtyanusAreNoktaM, anyathA hemavyAkaraNAdAva-laGkAravivakSAyAM graiveyakamiti syAt, evamanyatrApi tattadavRtyanusAreNa jJeyaM, zroNisUtrakaM kaTisUtrakaM cUDAmaNirnAma sakalanRparatnasAro narAmarendramaulisthAyI amaDgalAmayapramukhadoSahat paramamaDgalabhUta AbharaNavizeSaH kanakatilakaM lalATAbharaNaM puSpakaMpuSpAkRti lalATAbharaNaM siddhArthakaM sarSapapramANasvarNakaNaracitasuvarNamaNikamayaM karNavAlI-karNoparitanavibhAgabhUSaNavizeSaH zazisUryavRSabhAH svarNamayacandrakAdirUpA AbharaNavizeSAH cakrakaMcakrAkAraH zirobhUSaNavizeSaH talabhaGgakaM truTikAni ca bAhvAbharaNA, anayorvizeSastu AkArakRtaH, - Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 2/33 hastamAlakaM harSakaM keyUra-aDgadaM, pUrvasmAccAkRtikRto vizeSaH valayaM-kaGkaNaM prAlambaM-jhumbanakaM aDgulIyaka-mudrikA valakSa-rUDhigamyaM dInAramAlikA candramAlikA sUryamAlikA-dInArAdhAkRtimaNikamAlAH kAJcImekhalA-kalApAH-strakaTyAbharaNavizeSAH, vizeSazcaiSAMrUDhigamyaH, pratarakaM-vRttapratala AbharaNavizeSaH pArihArya-valayavizeSaH pAdeSujAlAkRtayoghaNTikA-gharikAH kiGkiNyaH-kSudraghaNTikAH ratlorujAlaM-ratnamayaM jaGghAyAH pralambamAnaM saGkalakaM sambhAvyate kSudrikA varANi nUpurANivyaktAni caraNamAlikA-saMsthAnavizeSakRtaM pAdAbharaNaMlokepAgaDAMitiprasiddhaM, kanakanigaDa:-nigaDAkAraH pAdAbharaNavizeSaHsauvarNasambhAvyate, (loke) cakaDalAMitiprasiddhAni, eteSAM mAlikA-zreNiH, atra ca vyAkhyAtavyatiriktaM bhUSaNasvarUpaM lokato gamyaM, ityAdikA bhUSaNavidhayo-maNDanaprakArAH bahuprakArA avAntarabhedAt, te ca kiMviziSTA ityAha-kAzcanamaNiratnabhakticitrA iti vyaktaM, tathaiva ca-tathA prakAreNa bhUSaNavidhinopapetAste maNyaDgA iti tAtparyArtha, zeSaM praagvt| atha navamakalpavRkSasvarUpamAha-'tIse NaM samAe tattha 2 bahave gehAgArA nAmaM dumagaNA pannattA samaNAuso!, jahA se pAgAraTTAlayacariadAragopurapAsAyAgasatalamaMDavaegasAlagavisAlagatisAlagacausAlagagabbhaghamohaNagharavalabhIharacittamAlayagharabha tigharavaTTataMsacauraMsaNaMdiAvattasaMThiA paMDuratalamuMDamAlahammiyaM ahavaNaM dhavalaharaaddhamAgahavibbhamaseladdhaselasaMThiakUDAgArasuvihiakoTThagaanegagharasaraNaleNaAvaNA viDaMgajAlaviMdaNijUhaapavaragacaMdasAliArUvavibhattikaliA bhavaNavihI bahuvikappA taheva te gehAgArAvi dumagaNA anegabahu - vihavivihavIsasApariNayAe suhAruhaNasuhottArAe suhanikkhamaNapavesAe daddarasopANapaMtikaliAe pairikkasuhavihArAe maNoNukUlAe bhavamavihIe uvaveA jAva cittuNtiiti| tasyAM samAyAmityAdi prAgvat, gehAkArA nAma drumagaNAH prajJaptAH, yathA te prAkAro-vapraH aTTAlakaH-prAkAroparivatyAriyavizeSaH carikA-nagaraprAkArAntarAle'STahastapramANo mArga dvAraM vyaktaM, gopuraM-puradvAraM prAsAdo-narendrAzyaH AkAzatalaM-kaTAdyacchannakuTTimaM maNDapaH-chAyAdyarthaM paTAdimayaAzrayavizeSaH ekazAlakadvizAlakatrizAlakacatuHzAlakAdIni bhavanAni, navaraMgarbhagRhaMsarvatovartigRhAntaraM abhyantaragRhamityarthaH, mohanagRha-suratagRha, vallabhI-charidAdhArastapradhAnaM gRhaM, citrazAlagRha-citrakarmavad gRhamAlakagRhaM-dvitIyabhUmikAdyuparivartigRhaM bhakti-vicchittistapradhAna gRhaM vRttaM-vartulAkAraM tryanaM-trikoNaM caturasra-catuSkoNaM nandyAvarttaH-prAsAdavizeSastadvatsaMsthitAni nandyAvartAkArANi gRhAmi pazcAt dvandvaH, pANDuratalaM-sudhAmayatalaM muNDamAlahaH-uparyanAcchAditazikharAdibhAgarahitaMharmaya / athavA NamitiprAgvat, dhavalagRhaM-saudhaM arddhamAgadhavibhramANi-gRhavizeSAHzailasthitAni-parvatAkArANi gRhANi arddhazailasaMsthitAni tathaiva kuTAkAreNa-zikharAkRtyA''DhyAni suvidhikoSThakAnisusUtraNApUrvakaracitoparitanabhAgavizeSA anekAni gRhANi sAmAnyataH zaraNAni-tRNamayAni layanAni-parvatanikuTTitagRhANi ApaNA-haTTAH ityAdikA bhavanavidhayo-vAstuprakArA bahuvikalpA ityanvayaH, viTaNkaH-kapotapAlIjAlavRndaH-gavAkSasamUhaH ni!ho-dvAroparitanapArzvavinirgatadAru apavarakaH pratItaH candrazAlikA-zirogRhaM, evaMrUpAbhirvibhaktibhi kalitAH, tathaiva bhavanavidhi Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-2 107 nopapetAstegehAkArAapidrumagaNAstiSThantIti sambandhaH, sukhenArohaNaM-UrdhvagamanaMsukhenAvatAraHadhastAdavataraNaM yasya sa tathA sukhena niSkramaNaM-nirgamaH pravezazca yatra sa tathA, dardarasopAnapaGkikalitena, atra hetau tRtIyA, tathA pratirikte-ekAntesukho vihAraH avasthAnazayanAdirUpo yatra sa tathA mano'nukUleneti vyaktaM, zeSaM prAgvat / atha dazamakalpavRkSasvarUpamAha-'tIseNaM samAetattha tattha bahave anigamA nAmaMdumagaNA pannattA samaNAuso!, jahA se AINagakhomataNulakaMbaladugUlakosejjakAlamigapaTTaaMsuacINaasuapaTTA AbharaNacittasaNhagakallANagabhiMgamIlakajjalabahuvaNNarattapIasukillasakkayamigalomahemapparallagvaruttarasiMdhuusabhadA mivaMgakaliMganaliNataMtumayabhatticittA vatthavihI bahuppagArA pavarapaTTaNuggayA vaNNarAgakaliA taheva te anigaNAvi dumagaNA anegabahuvihavivihavIsasApariNayAe vatthavihIe uvave A kusavikusajAva ciTuMtIti vAkyayojanA pUrvavat, nAmArthastu vicitravastradAyitvAt na vidyante nagnAstatkAlInajanA yebhyaste'nagnAH, yacca prAktaneSu bahuSu jambUdvIpaprajJaptisUtrAdarzeSu AyANA itizyatesalipipramAdaHsambhAvyate, prastutasUtrAlApakavistAropadarzakejIvAbhigame etAzasya pAThasyAdarzanAt, Ajinaka-carmamayaM vastra kSauma-sAmAnyataH kAsikaM atasImayamityanye, tanuH-zarIraM sukhasparzatayA lAti-anugRhmAtIti tanulaM-tanusukhAdi kambalaH pratItaH taNuakambala iti pAThe tutantukaH-sUkSmorNAkambalaH dukUlaM-gauDaviSayaviziSTaM kAsikaM athavA dukUlo-vRkSavizeSastasya valkaM gRhItvA udUSale jalena saha kuTTayitvA vusIkRtya ca vyUyate yattadukUlaM kauzeyaM-trasaritantuniSpannakAlamRgapaTTa kAlamRgacarmaaMzucakIcAnAMzukAni nAnAdezeSu prasiddhAni dukuulvishessruupaanni| * pUrvoktasyaiva valkasya yAnyabhyantarahahIribhirniSpAdyante sUkSmAntarANi bhavanti tAni cInAMzukAni vA paTTAni-paTTasUtraniSpannAni AbharaNaizcitrANi vicitrANi AbharaNavicitrANi zlakSNAni-sUkSNatantuniSpannAni kalyANakAni-paramavastralakSaNopetAni bhRDgaH-kITavizeSaH sa iva nIlaM tathA kajjalavaNa bahuvarNa-vicitravarNaM raktaM pItaM zuklaM saMskRtaM-parikarmitaM yanmRgaloma hema ca tadAtmakaMkanakarasacchuritatvAdidharmayogAtra llakaH-kambalavizeSojINAdi pazcAt dvandvaH, aparaH-pazcimadezaH uttaraH-uttaradezaH sindhuH-dezavizeSaH usabhatti-sampradAyagamyaM draviDavaMgakaliGgA dezavizeSAH eteSAM sambandhinastattaddezotpannatvena yete tathA nalinatantavaH-sUkSmatantavastanmayyo yA bhaktayo-vicchittayoviziSTaracanAstAbhi citrA ityAdikA vastravidhayobahuprakArAbhaveyurvarapattanaMtattatprasiddhaMpattanaMtasmAdudagatA-vinirgatA vividhairvarNa-vividhairAgairmaJjiSThArAgAdibhiH kalitAstathaiva te'naganakA api drumagaNA anekabahuvidhavividhavissApariNatena vastravidhinopapetA ityAdi / __ atra cAdhikAre jIvAbhigamasUtrAdarza kvacit 2 kiJcidadhikapadamapi zyate tattu vRttAvavyAkhyAtaMsvayaMparyAlocyamAnamapicanArthapradamiti na likhitaM, tena tat sampradAyAdavagantavyaM, tamantareNa samyak pAThazuddherapi krtumshkytvaaditi| uktaM suSamasuSamAyAM kalpadrumasvarUpaM, atha tatkAlabhAvimanujasvarUpaM pRcchannAha mU (34) tIseNaM bhaMte! samAe bharahe vAse maNuANaM kerisae AyArabhAvapaDoyAre pa0?, go0 ! te NaM maNuA supaiDiakummacArucalaNA jAva lakkhaNavaMjaNaguNovaveA sujAya Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 2/33 suvibhattasaMgayaMgA pAsAdIA jAva pddiruuvaa| tIse NaM bhaMte ! samAe bharahe vAse maNuINaM kerisae AgArabhAva paDoArepa0? go0! tAoNaM maNuIo sujAyasavvaMgasuMdarIo pahAmamahilAguNehi juttA aikkaMtavisappamANamauyA sukumAlakummasaMThiavisiThThacalaNA ujjumauapIvarasusAhayaMgulIo abbhunayaraiataliNataMbasuiniddhanakkhA romarahiavaTTalaThThasaMThiaajahaNNapasattha-lakkhaNaakkoppajaMghajualAo suNimmiasugUDhasujaNNumaMDalasubaddhasaMdhIokayalIkhaMbhAirekasaMThianivvaNasukumAlamauamaMsalaaviralasamasaMhiasujAyavaTTapIvaraniraMtarorU aTThAvayavIiyapaTTasaMThiapasatthavicchinnapihulasoNI vayaNAyAmappamANaduguNiavisAlamaMsalasubaddhajahaNavara vajavirAiapasatthalakkhaNanirodarativaliavaliataNuNaamajjhimAo ujjuasmshiajbtnuksinnniddhaaijlddhsujaaysuvibhttkNtsobhtruilrmnnijjromraaii| gaMgAvattapayAhiNAvattataraMgabhaMguraravikiraNataruNabohiaAkosAyaMtapaumagaMbhIraviaDaNAbhA aNubbhaDapasatyapINakucchIo saNNayapAsAo saMgayapAsAo sujAyapAsAo miamAiapINaraiapAsAo akaraMDuakaNagaruaganimmalasujAyaniruvahayagAyalaTThIo kaMcaNakalasappamANasamasahialaThThacucuAmelagajamalajualavaTTiaabbhuNNayapINaraiayapIvarapaoharAo bhuaMgaanupuvataNuagopucchavaTTasaMhiaNamiaAijalaliavAhAtaMvaNahAo maMsalaggahatthAo piivrkomlvrNguliiaaoniddhpaannirehaarvissisNkhckksosthiysuvibhttsuviriapaannilehaao| ____pINuNNayakarakakkhavatthippaesA paDipuNNagalakapolA cauraMgulasuppamANakaMbuvarasarisagIvAomaMsalasaMThiapasatthahaNugAodADimapuSpappagAsapIvarapalaMbakuMciavarAdharAosuMdaruttaroThAo dahidagarayacaMdakuMdavAsaMtimauladhavalaacchiddavimaladasamAo rattuppalapattamauasukumAlatAlujIhAokaNavIramaulakuDilaabmuggayaujutuMgaNAsAosArayaNavakamalakumuakuvalavimaladalaNiarasarisalakkhaNapasatyaajimhakaMtaNayaNA pattaladhavalAyataAtaMvaloaNAo ANAmiacAvaruilakiNhabbharAisaMgayasujAyabhumagAo allINapamANajuttasavaNA susavaNAo pINamaTTagaMDalehAo cauraMsapasatthasamaNiDAlAo komuiirynniarvimlpddipunnnnsomvynnaa| chattunnayauttamaMgAo akavilasusiNiddhasugaMdhadIhasirayAo chatta 1 jjhaya 2 jUa3 thUbha 4 dAmaNi 5 kamaMDalu 6 kalasa 7 vAvi 8 sosthia9 paDAga 10 java 11 maccha 12 kumma 13 rahavara 14 magarajjhaya 15 aMka 16 thAla 17 aMkusa 18 aTThAvaya 19 supaiTThaga 20 mayUra 21 siriabhisea 22 toraNa 23 meiNi 24 udahi 25 varabhavaNa 26 giri 27 varaAyaMsa 28 salIlagaya 29 usabha30 sIha 31 cAmara 32 uttamapasatthabattIsalakkhaNadharIohaMsasarisagaIo koilamahuragirasussarAo. kaMtA savvassa aNumayAo vavagayavalipaliavaMgaduvvaNNavAhidohaggasogamukkA uccatteNa ya narANa thovUNamussiAo samAvasiMgAracAruvesA sNgygyhsiybhnniyacitttthiavilaassNlaavnniunnjuttovyaarkuslaa| suMdarathaNajahanavayaNakaracalaNaNayaNalAvamNarUvajovvaNavilAsakaliA naMdanavanavivaracAriNIuvva accharAobharahavAsamANusaccharAoaccheragapecchaNijjAopAsAIAojAva paDirUvAo, teNaMmaNuMA ohassarA haMsassarAkoMcassarA naMdissarA naMdighosAsIhassarAsIhaghosA susarA sUsaranigghosAchAyAyavojoviaMgamaMgA vajjarisahanArAyasaMghayaNA samacaurasaMThANasaMThiA Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH -2 109 chaviNirAtaMkA anulomavAuvegA kaMkaggahamI kavoyapariNAmA sauniposapiTuMtarorupariNayA chaddhaNusahassamUsiA / tesi NaM maNuANaM be chappaNNA piTThakaraMDakasayA pannattA samaNAuso !, paumuppalagandhasarisaNIsAsasurabhivayaNA, teNaMmaNuApagaIuvasaMtApagaIpayaNukohamANamAyAlomA miumaddavasaMpannA allINA bhaddagA vinIA appicchA asaNNihisaMcayA viDimaMtaraparivasaNA jhicchiakaamkaaminno| vRtIse NaM bhaMte!' ityAdi, tasyAM samAyAM bhadanta ! bharatavarSe manujAnAM prakramAd yugminAM kIzaka AkArabhAvapratyavatAraH prajJaptaH ?, bhagavAnAha-gautama ! te manujAH supratiSThitAHsapratiSThAnavatan sagatanivezA ityarthaH, kUrmavatkacchapavadunnatatvena cAravazcaraNA yeSAM te tathA, nanu 'mAnavAmaulitovA, devAzcaraNataH puna ritikavisamayAnmanujajanminAMyugminAMpAdAdArabhya varNanaM kathaM yuktimaditi, ucyate, vareNyapuNyapradutikatvena te devatvenevAbhimatA iti na kAcidanupapattiriti, atra yAvacchabdasagrAhyaM muddhasirayA ityantaM, jIvAbhigamAdiprasiddhaM sUtraM caitat / _ 'rattuppalapattamau asukumAlakomalatalA naganagaramagarasAgaracakkaMkaharaMkalakkhaNaMkiacalaNA aNupuvvasusAhayaMgulIyA uNNayataNutaMbaNiddhaNakkhA saMThiasusiliTThagUDhagupphA eNIkuruviMdAvattavaTTANupuvvajaMghA samugganimaggagUDhajANU gayasasaNasujAyasaNNibhorU varavAraNamattatullavikkamavilAsiagaIpamuiavaraturagasIhavaravaTTiakaDIvaraturagasujAyagujjhadesA AiNNahauvva niruvalevA sAhayasoNaMdamusaladappaNaNigariavarakaNagacchasarisavaravairavaliamajjhA jhasavihagasujAyapINakucchI jhasoarAsuikaraNAgaMgAvattapayAhiNAvattataraMgabhaMguraravikiraNaruNabohiaAkosAyaMtapaumagaMbhIraviaDaNAbhAujjuasamasaMhiajaccataNukasiNaNiddhaAdejjAlahasUmAlamauaramaNijjaromarAI saMNayapAsA saMgayapAsA suMdarapAsA sujAyapAsA miamAiapINaraiapAsAakaraMDuakaNagaruaganimmalasujAyaniruvahayadehadhArI pasatyabattIsalakkhaNadharA kaNagasilAyalujjalapasatthasamatalauvaiavicchiNpihulavacchA sirivacchaMkiavacchA juasaNNibhapINarai apIvarapauThasaMThi asusiliTTavisiTTaghaNathira- subaddhasaMdhipuravaravaraphalihavaTTiabhujA bhujagIsaraviulabhoga- AyANaphalihaucchUDhadIhabAhUrattatalovaiamauamaMsalasujAyapasatthalakkhaNaacchiddajAlapANI piivrkomlvrNguliiaaaayNbtlinnsuiruilniddhnkkhaa| ____caMdapANilehA sUrapANilehA saMkhapANilehA cakkapANilehA disAsovatthiyapANilehA caMdasUrasaMkhacakkadisAsovasthiapANilehA anegavaralakkhaNuttamapasatthasuiraapANilehA varamahisavarAhasIhasaDhulausahaNagavarapaDipuNNavipulakhaMdhAcauraMgulasuppamANakaMbuvarasarisagIvA maMsalasaMThiapasatthasahUlavipulahaNuA avaTThiasuvibhattacittamaMsU oaviasilappavAlabiMvaphalasaNNibhAdharohA paMDurasasisagalavimalaNimmalasaMkhamokhIrapheNakuMdadagarayamuNAliAdhavaladaMtaseDhI akhaMDadaMtA aphuDiadaMtA sujAyadaMtA aviraladaMtA egadaMtaseDhIvva aNegadaMtA huavahaNitadhoatattatavaNijjarattalatAlujIhA garulAyataujjutuMgaNAsA avadAliapoMDarIkaNayaNA koAsiyadhavalapattalacchA ANAmiacAvaruilakiNhabmarAisaMThiasaMgayaAyAyasujAyataNukasiNaniddhabhumaA allINapamANajuttasavaNA sussavaNA pINamaMsalakavoladesabhAgA Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 2/34 nivvaNasamalaTThamaTTacaMdaddhasamaNilADA uDuvaipaDipuNNasomavayaNA ghananiciasubaddhalakkhaguNNayakUDAgAraNibhapiMDiaggasirAchattAgAruttamaMgadesAdADimapupphapagAsatavanijasarisanimmalasujAyakesaMtabhUmI sAmaliboMDaghananiciacchoDiamiuvisayapasatthasuhumalakkhaNasugaMdhasuMdarabhuamoagabhiMgaNIlakajjalapahaTThabhamaragaNaNiddhaNikuraMbaniciapayAhiNAvattamuddhasirayA' iti,atra vyAkhyA___raktaMlohitamutpalapatravanmRdukaM mAIvaguNopetamakarkazamityarthaHtaccAsukumAramapisambhavati yathA ghRSTamRSTapASANapratimA tataAha-sukumAlebhyo'pi-zirISakusumAdibhyo'pi komalaM-sukumAlaM talaM-pAdatalaM yeSAM te tathA, nago-giri nagaramakarasAgaracakrANi spaSTAni aGkadharaH-candraH aGka:tasyaiva lAJchanaM yalloke mRgAdivyapadeza labhate, evaMrUpairlakSaNairuktavastvAkArapariNatAbhI rekhAbhiraGkitAzcalanA yeSAM te tathA, pUrvasyA anu laghava iti gamyate anupUrvA, kimuktaM bhavati?. pUrvasyAH pUrvasyAH uttarottarA nakhaMnakhena hInAH 'nahaMnaheNahINAo' iti sAmudrikazAstravacanAt, athavAAnupUvyeNa-paripATyA varddhamAnAhIyamAnAvAiti gamyate, susaMhatA-aviralAaDgulyaHpAdAgrAvayavA yeSAM te tathA, atrAnupUrveNeti vizeSaNagrahaNAt padAGgulIgrahaNaM, tAsAmeva nakhaM nakhena hInatvAt, unnatA-madhye tuDgAstanavaH-pratalAstAmrA-raktAH snigdhAH-snigdhakAntimanto nakhAH pAdagatA iti sAmarthyalabhyaMtadvarNanAdhikArAtyeSAMte tathA, nakkhetyatra dvitvaM sevAditvAt, saMsthitau-samyak svapramANatayA sthitau suzliSTau-sughanau susthirAvityartha gUDhI-guptau mAMsalatvAdanupalakSyau gulphau-ghuTikau yeSAMtetathA, eNI-hariNItasyAihajaGghA grAhyA, kuruvindaH-tRNavizeSaH vartacasUtravalanakaM etAnIva vRtte-vartule AnupUvyeNa-krameNa Urdhva sthUle sthUlatare iti zeSaH jo yeSAM te tthaa| aupapAtikavRttau tu anye tvAhuH eNyaH-snAyavaH kuruvindaH-kuTilakAbhidhAno rogavizeSastAbhisatyakte ityapi vyAkhyAtamasti, vRttetyAdi tathaiva, samudgaH-samudgakAkhyabhAjanavizeSastasya tatpidhAnasya ca sandhistadvanimagne gUDhe-mAMsalatvAdanupalakSye jAnunI yeSAM te tathA, kvacitsamugga Nimagga gUDhajANU iti pAThastatra samudgakasyeva-pakSivizeSasyeva nisargato gUDhesvabhAvatomAMsalatvAdanunatenatuzophAdivikArataH zeSatathaiva, gajasya-hastinaHzvasana:-zuNDAdaNDaH sujAtaH-suniSpannastasya sanibhA UruryeSAM te tathA, sujAtazabdasya vizeSaNasya paranipAtaH prAkRtatvAt, mattovaraH-pradhAnobhadrajAtIyatvAdvAraNo-hastI tasya vikramaH-caMkramaNaMtadvilAsitAvilAsaH sAto'syA iti tArakAditvAditapratyayaH vilAsavatI gati-gamanaM yeSAMte tathA, atrApi mattazabdasya vizeSyAt paranipAtaH prAkRtatvAt, pramudito rogAdyabhAvenAtipuSTo yauvanaprApta iti gamyateevaMvidho yo varaturagaHsiMhavarazcatadvadvarttitA-vRttA kaTIryeSAMtetathA, varaturagasyeva sujAtaH suguptatvena suniSpanno guhyadezo yeSAM te tthaa| -AkIrNahaya iva-jAtyAzva iva nirupalepAH-nirupalepazarIrAH, jAtyAzvo hi mUtrAdyanupaliptagAtro bhavatIti, saMhatasaunandaM nAma UrvIkRtamulUkhalAkRtikASThaM tacca madhye tanu ubhayoH pArzvayovRhat athavA saMhataM-saGkSiptamadhyaM saunandaM-rAmAyudhaM musalavizeSa eva musalaM sAmAnyataH darpaNazabdenehAvayave samudAyopacArAdarpaNagaNDo gRhyate tathA nigaritaM-sArIkRtaM varakanakaM tasya Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-2 111 tsaru-khaDagAdimuSTistaiH sadRzaMteSAmivetyarthaH, tathAvaravajrasyeva-saudharmendrAyudhasyeva kSAmovalitovalayaH saMjAtA asyeti valito-valitrayopeto madhyo-madhyabhAgo yeSAM te tathA, jhaSasyeva anantaroktasyevodaraM yeSAM te tathA, zucIni-pavitrANi nirulepAnIti bhAvaH, karaNAnicakSurAdInIndriyANi yessaaNtetthaa|atrc 'pamhaviaDaNAbhA' iti padaMkvacidvAcanAntare prasiddhamapi na vyAkhyAtaM, gaDgAyA AvartakaH-payasAM bhramaH sa iva pradakSiNAvartAnatuvAmAvartA taraDgA iva taraGgAH tinaH valayastAbhirbhaDgurAHbhugnA ravikiraNaiH taruNaiH-abhinavairbodhitaM-unnidrIkRtaM sat AkozAyamAnavikacIbhavadityarthapa tadvadgambhIrA vikaTA-vizAlAnAbhiryeSAMtetathA, vizeSaNasya paranipAtaHprAgvat, asmAcca nirdezAdanAmnyapisamAsAntaH, RjukA-avakrA samAna kApidanturA saMhitA-santatirUpeNa sthitA na tvapAntarAlavyavacchinnA sujAtA-sujanmA na tu kAlAdivaiguNyato durjanmA, ataevajAtyA-pradhAnA tanvInatusthUrA kRSNAnatumarkaTavarNA snigdhA-cikkaNA AdeyAdarzanapathamupagatA satI punaH punraakaaNkssnniiyaa| - uktameva vizeSaNadvAreNa samarthayate-laDahA-salavaNimA ata AdeyA sukumAramadvIatikomalA ramaNIyA-ramyA romarAjiryeSAM te tathA, samyak adho'dhaH krameNa nate pArve yeSAM te tathA, saDgate-dehapramANocite pArve yeSAM te tathA, ata eva sundarapAAH sujAtapArA iti padadvayaM vyaktaM, tathA mite-parimite mAtrike-mAtropete ekArthapadadvayayogAdatIva mAtrAnvite nocitapramANAnyUnAdhike pIne-upacite ratide pArve yeSAM te tathA, avidyamAnaM mAMsalatvenAnupalakSyamANaMkaraNDakaM-pRSThavaMzAsthikaMyasyadehasyaso'karaNDukaH, atrAlpatvenAbhAvavivakSaNAdevaM nirdezaH, anudarAkanyetyAdivat, athavAakaraNDukamiveti vyAkhyeyaM, kanakasyevarucako-ruciryasya sanirmalaH-svAbhAvikAgantukamalarahitaH sujAto-bIjAdhAnAdArabhya janmadoSarahitaHnirupadravojvarAdidaMzAdhupadravarahitaH evaMvidho yo dehastaM dhaaryntiityevNshiilaaH| -tathA kanakazilAtalavadujjvalaM prazastaMsamatalaM-aviSamaMupacitaM-mAsalaM vistIrvAdho'-pekSayApRthulaM dakSiNottarato vakSaH-uroyeSAtetathA, zrIvaccho-lAJchanavizeSastenAGkitaM vakSo yeSAM te tathA, yugasannibhau-vRttatvenAyatatvena ca yUpatulyau pInau-mAMsalau ratidau-pazyatAM subhagau pIvaraprakoSThako-akRzakalAcikau, tathAsaMsthitAH-saMsthAnavizeSavantaHsuzliSTAH-sughanAH viziSTAHpradhAnAHghanA-nibiDAH sthirA-nAtizlathAH subaddhAH-snAyubhisuSTubaddhAH sandhayaH-asthisandhAnAni yayostau tathA, puravaraparighavat-mahAnagarArgalAvadvartitau-vattau bhujau yeSAM te tathA, tataH padadvayadvayamIlanena karmadhArayaH, punarbAhumavAyAmatovizinaSTi-bhujagezvaro-bhujagarAjastasyavipulo yo bhogaH-zarIraM tathA AdIyatedvArasthaganArthaM gRhyata ityAdanaH sa cAsau prighH-arglaa| 'ucchUDha'tti svasthAnAdavakSipto niSkAzito dvArapRSThabhAge datta ityarthaH, vizeSaNavyastatA cArSatvAt, tataH pUrvapadena karmadhArayaH, tadvaddI! bAhU yeSA te tathA, na cAtrAnantaroktavizeSaNena paunaruktyamAzaGkanIyaM, atrAyAmatAdarzanAya prastutavizeSaNasya viziSya darzanAt, raktatalauaruNAvadhobhAgau upacitau-unnatau aupayikauvA-ucitau avapatitau vA-krameNa hIyamAnopacayau mRdukau mAMsalau sujAtAvitipadatrayaMprAgvat, prazastalakSaNau acchidrajAlau-aviralAgulisamudAyau pANI-hastau yeSAMtetaSApIvarakomalavaraMgulIAiti vyaktaM, AtAmrA-ISadraktAstalInAH-pratalAH Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 2 / 34 zucayaH - pavitrA rucirA- manojJAH snigdhA - arUkSA nakhA yeSAM te tathA, nakhazabde dvirbhAvastu prAgvat, candra iva candrakArA pANirekhA yeSAM te tathA, 'disAsovatthia'tti dikasauvastiko-dikaprokSakaH dikapradhAnaH svastiko dakSiNAvarttaH svastika ityanye sa pANau rekhA yeSAM te tathA, etadevAnantaroktavizeSaNapaJcakaM tatprazastatAprakarSapratipAdanAya Aha 'caMdasUre' ti gatArtha, nanu iyantyeva lakSaNAni teSAM zarIrasthAnItyAha- anekaiH prabhUtairvara:pradhAnairlakSaNairuttamAH prazaMsAspadIbhUtAH zucayaH pavitrAH racitAH svakarmaNA niSpAditAH pANirekhA yeSAM te tathA, varamahiSaH- svapramANenAhIno vipulo- vistIrNa skandhaH - aMsadezo yeSAM te tathA, caturaDgulaMsvAGgApekSayA caturaGgulapramitaM suSThu zobhanaM pramANaM yasyAH sA tathA, kambUvarasadhzI - unnatatayA valitrayayogena ca pradhAnazaGkhasannibhA grIvA yeSAM te tathA, vivekavilAse tu pratimAyA ekAdazAGgasthAnasaGkhyAyAM 'catuHpaJca caturvahni' iti zloke grIvAyAstrayaDgulaM mAnamiti, mAMsalaMpuSTaM tathA saMsthitaM - saMstAnaM tena prazastaM saGkucitaM kamalAkAratvAt zArdUlasyeva-vyAghrasyeva vipulaMvistIrNaM hanukaM yeSAM te tathA, avasthitAni avardhiSNUni suvibhaktAni parasparaM zobhamAnavibhAgAni na tu punarmarujAtAbhIrasyeva vyAdAnamAtralakSyavadanavivarasya kUrcakezapuJja iva puJjIbhUtAni citrANi - atiramyatayA'dbhutAni zmazrUNi kUrcakezA yeSAM te tathA, zmazrUNAmabhAve SaNDabhAvapratipatti hIyamAnatve caindraluptikatvAvArddhakapratipatti varddhamAnatve casaMskArakajanAbhAvAdgahanabhUtAni tAni syurityavasthitatvaM, 'uavia'tti parikarmitaM yacchilArUpaM pravAlaM AyatavidrumakhaNDamityarthaH / na tu maNikAdirUpaM, tasyaitadupamAnAnupapatteH vimbaphalaM-pakvagolhAphalaM tayoH sannibho raktayonnatamadhyatayA adharoSThaH - adhastano dantacchado yeSAM te tathA, pANDuraM yacchazizakalaMcandramaNDalakhaNDaM akalaGkazcandramaNDalabhAga ityartha vimalAnAM madhye nirmalazca yaH zaGkho gokSIraphenazca pratItaH kundaM ca kundakusumaM dakarajazca vAtAhatajalakamaH mRNAlikA ca padminImUlaM tadvaddhavalA dantazreNI -dazanapaGkiryeSAM te tathA, akhaNDadantAH paripUrNadazanAH asphuTitadantAH - ajarjaradantAH ata eva sujAtadantAH-janmadoSarahitadantA aviraladantA- nirantarAladantAH, ekAkArA dantazreNiryeSAM te tathA ta iva parasparAnupalakSyamANadantavibhAgatvAt aneke dvAtriMzaddantA yeSAM te tathA, evaM nAma te'viraladantA yathA'nekadantA api santaH ekAkArapaGkatayaH iva lakSyante iti bhAvaH, hutavahenaagninA nirdhyAtaM-nirdagdhaM sat dhautaM-zodhitamalaM taptaM satApaM tapanIyaM suvarNavizeSastadvadraktatalaMlohitarUpaM tAlu ca-kAkudaM jihvA ca rasanA yeSA te tathA, garuDasyeva - pakSirAjasyevAyatA-dIrghA RjvI-saralA tuDgA-unnatA na tu mudgalajAtIyasyeva cipiTA nAsA-nAsikA yeSAM te tathA / avadAlitaravikarairvikAsitaM yatpuNDarIkaM zvetaM padmaM tadvannayane yeSAM te tathA, 'kosAia' tti vikAse: ko AsavisaTTA' vityanena koAsite vikasite dhavale ca kvaciddeze patarale -pakSmavatI akSiNI-netre yeSAM te tathA, AnAmitaM - ISannAmitamAropitamiti bhAvaH yazcApaM dhanustadvaguciresaMsthAnavizeSabhAvato ramaNIye kRSNAbhrarAjIva saMsthite saGgate yathoktapramANopapanne Ayate-dIrghe sujAte- suniSpanne tanU-tanuke zlakSNaparimitavAlapaMkyAtmakatvAt kRSNe-kAlimopete snigdhacchAye bhruvau yeSAM te tathA, AlInau mastakabhittau kiJcillagnau na tu Tapparau pramANayuktau svapramANopetau zravaNau-karNau yeSAM te tathA ata eva suzravaNA iti spaSTaM, athavA suSThu zravaNaM zabdopalambho yeSAM te Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH -2 113 tthaa| pInau-puSTau yato mAMsalau-upacitau kapolalakSaNau dezabhAgau-mukhAvayavI yeSAM te tathA, sUtre nilADeti prAkRtalakSaNavazAt, pratipUrNa-paurNamAsIya uDupati-candraH sa iva somaM-sazrIkaM vadanaM yeSAMtetathA, padavyatyaye prAktan eva hetuH,ghanavadayodhanavanicitaM-niviDaMsubaddhaM-suSTusnAyunaddhaM lakSaNonnataM-prazastalakSaNaMkUTasya-girizikhirasyAkAreNa nibhaM-sazaMpiNDikeva-pASANapiNDikeva vartulatvena piNDikAyamAnamagraziraH-uSNISalakSaNaMyeSAMtetathA, chatrAkAraH-chatrasazauttamAGgarUpo dezo yeSAM te tathA, dADimapuSpasya prakAzena-aruNimnA tathA tapanIyena ca sadhzI nirmalA sujAtA kezAnte-vAlasamIpe kezabhUmi-kezotpattisthAnabhUtA mastakatvag yeSAM te tathA, tathA zAlmalyAvRkSavizeSasya yad boNDaM-phalaM tadvad ghanA-nicitA atizayena nibiDAH, choTitA api yugminAM parijJAnAbhAvena kezapAzAkaraNAtparaM choTitA api tathA svabhAvena zAlmalIboDAkAravadghanA nicitA evAvatiSThante tenaitadvizeSaNopAdAnaM, tathA mRdavaH-akharAH vizadA-nirmalAH prazastAHprazaMsAspadIbhUtAH sUkSmA-zlakSNAH lakSaNaM vidyate yeSAM te lakSaNAH-lakSaNavantaH abhrAditvAdapratyaH sugandhAH-paramagandhopetAHata eva sundarAstathA bhujamocako-ratnavizeSaH bhRDgo-nIlakITaH, asya grahaNaM tu nIlakRSNayoraikyAt, nIlo-marakatamaNi kajjalaM-pratItaM prahRSTaH-puSTaH bhramaragaNaH / sa cAtyantakAlimopetaH syAditi, te iva snigdhAH nikurambabhUtAH santo nicitA na tu vikIrNA santaH saMkuJcitAH ISatakuTilAH-kuNDalIbhUtA ityarthaH, pradakSiNAvartAzca mUrddhani zirojAvAlA yeSAMte tathaASa ityetatparyantamatidezasUtraM, atha mUlasUtramanuzriyatelakSaNAni-svastikAdIni vyaJjanAni-maSItilakAdIni guNAH-kSAntyAdayastairupapetAH, sujAtaM pUrvavat, suvibhaktaaGkapratya gAnAMyathoktavaiviktyasadbhAvAtsagataM-pramANopapannaM, natuSaDaGgulikAdivanyUnAdhikamaDgadehoyeSAM tetathA, praasaadiiyaaitipdctusskNgtaarthmiti|athyugldhrmesmaane'pimaa bhUtpaMktibheda iti yugmirUpaM pRcchati 'tIse na'mityAdi, tasyAM bhadanta ! samAyAM bharate varSe manujInAM prastAvAd yugminInAM kIzaH AkArabhAvapratyavatAraH prajJaptaH?, 'gautame'tyAdi praagvt| tAmanujyaH sujAtAni-yathoktapramANopapetayAzobhanajanmAnisarvANyaDgAni-ziraHprabhRtIni yAsAM tAH, ata eva sundaryazca-sundarAkArAH, atra padadvaya 2 sya karmadhArayaH, tathA pradhAnA ye mahilAguNAH-straguNAH priyaMvadatvasvabhartRcittAnuvartakatvaprabhRtayastairyuktAH, anenAnantaroktavizeSaNadvayena sAmAnyato varNane kRte'pi tAsAM tadbhartRNAM ca prAcInadAnaphalodbhAvanAya viziSya varNayati-atikAntau-atiramyau tata eva viziSTasvapramANau-svazarIrAnusAripramANau na nyUnAdhikamAtrAvityartha, athavA visarpantAvapi-saJcarantAvapi mRdUnAMmadhyesukumAlau kUrmasaMsthitauunnatatvena kacchapasaMsthAnau viziSTau-manojJau calanau-pAdau yAsAMtAstathA, RjavaH-saralAH mRdavaHkomalAH pIvarA:-adRzyamAnasnAyvAdisandhikatvenopacitAHsusaMhatAH-suzliSTA nirvicAlAityarthaH, aDgulyaH-pAdAGgulayo yAsAM tAstathA, abhyunnatA-unnatA ratidAH-sukhadA draSTaNAM athavA mRgaramaNAdanyatrApyanuSaMgalopavAdimatAzrayaNAdraJjitA iva lAkSArasena talinAH-pratalAstAmrAISadraktAH zucayaH-pavitrA snigdhAH-cikkanA nakhA yAsAMtAstathA nakkhetyatra dvirbhAvaH praagvt| -romarahitaM- nirlomakaMvRttaM-vartulaM laSTasaMsthitaM manojJasaMsthAnaM, krameNorddha sthUrasthUrataramiti | 138 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 2/34 bhAvaH, ajaghanyAni-utkRSTAni prazastAni lakSaNAni yatra tattathA, etAzaM akopyaM- adveSyamatisubhagatvena jaMghAyugalaM yAsAM tAstathA, suSThu nitarAM mite- parimANopete sugUDhe-anupalakSye ye jAnumaNDale tayoH subaddhau DhasnAyukatvAd sandhI-sandhAne yAsAM tAstathA, kadalIstambhAdatirekeNa atizayena saMsthitaM -saMsthAnaM yayoste nirvraNe- visphoTakAdikSatarahite sukumAramRduke- atyarthakomale mAsalemAMsapUrNena tu kAkajaMghAvaddurbale avirale- parasparAsane same pramANatastulye sahike kSame sujAtesuniSpatre vRtte vartule pIvare- sopacaye nirantare- parasparanirvizeSe UrU- sakthinI yAsAM tAstathA, vIti - vigatetiko ghuNAdyakSata iti bhAvaH evaMvidho'STApado- dyUtaphalakaM, vizeSaNavyatyayaH prAkRtatvAt, tadvat praSThasaMsthitA-pradhAnasaMsthAnA prazastA vistIrNapRthulA - ativipulA zroNikaTeragrabhago yAsAM tAstathA, vadanAyAmapramANasya mukhadIrghatvasya ca dvAdazAGgulapramANasya tasmAd dviguNaM caturviMzatyaDgulaM vistIrNaM mAMsalaM - puSTaM subaddhaM - azlathaM jaghanavaraM pradhAnakaTIpUrvabhAgaM dhArayantItyevaMzIlAH / atrApi vizeSaNasya paranipAtaH prAgvat, vajravadvirAjitaM kSAmatvena tathA prazastalakSaNaM sAmudrikaprazastaguNopetaM nirudaraM vikRtodararahitaM athavA nirudaraMalpatvenAbhAvavivakSaNAt tisra valayo yatra tatrivalikaM tathA balitaM-saJjAtabalaM na ca kSAmatvena durbalamAzaGkanIyaM, tanu kRzaM nataM-namratanunatamISannamramityartha, IzaM madhyaM yAsAM tAstathA, svArthe kapratyayaH, RjukAnAM avakrANAM samAnAM tulyAnAM na kApi danturANAM saMhitAnAM - saMtatAnAM na tvapAntarAle vyavacchinnAnAM jAtyAnAM svabhAvajAnAM pradhAnAnAM vA tanUnAMsUkSmANAM kRSNAnAM kAlAnAM na tu markaTavarNAnAM snigdhAnAM satejaskAnAM AdeyAnAM dRSTisubhagAnAM 'laDaha' tti lalitAnAM sujAtAnAMsuniSpannAnAM suvibhaktAnAM kAntAnAM - kamanIyAnAM ata eva sobhamAnAnAM ruciraramaNIyAnAM - atimanoharANAM romNAM rAji - AvalIryAsAM tAstathA, gaDgAvattetipadaM prAgvat, anudbhaTI anulbaNI prazastau pInI kukSI yAsAM tAstathA, sannatapArthyAdivizeSaNAni prAgvat / kAJcanakalazayoriva pramANaM yayostau tathA, samau- parasparaM tulyau naiko hIno na eko'dhika iti bhAvaH sahitau saMhatau anayorantarAle mRNAlasUtramapi na pravezaM labhate iti bhAvaH, sujAtIjanmadoSarahitI laSTacUcukAmelako manojJastanamukhazekharau yamalI-sama zreNIko yugalI- yugalarUpau varttitau-vRttau abhyunnatau- patyurabhimukhamunnatau pInaM-puSTAM ratiM patyurdatta ita pInaratidau pIvarau-puSTau payodharau yAsAM tAstathA, bhujaGgavadAnupUvyerNa krameNAdho'dhobhAge ityartha tanukau ata eva gopucchavadRttau samau- parasparaM tulyau saMhitau madhyakAyApekSayA'viralau natau-namnau skandhadezasya natatvAt Adeyau-atisubhagatayopAdeyau talinau-manojJaceSTAkalitau bAhU yAsAM tAstathA, tAmranakhA iti vyaktaM, mAMsalAvagrahastau - hastAgrabhAgau yAsAM tAstathA, pIvareti prAgvat, snigdhapANirekhA iti vyaktaM, ravizazizaGkhacakrasvastikA eva suvibhaktAH suprakaTAH suviracitAH sunirmitAH pANirekhA yAsAM tAstathA, pInA- upacitAvayavA unnatA - abhyunnatAH kakSAvakSobastiparadezA bhujamUlahadayaguhyapradezA yAsAM tAstathA, paripUrNA galakapolA yAsAM tAstathA, cauraDguleti pUrvavat, mAMsaleti vyaktaM dADimapuSpaprakAzo rakta ityartha pIvaraH upacitaH / pralambaH - oSThApekSayA ISallambamAnaH kuJcitaH AkuJcito manAg valita ityarthaH varaHpradhAno'dharaH- adhastanadazanacchado yAsAM tAstathA, sundarottaroSThA iti kaNThayam, dadhi pratItaM Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-2 115 dagaraja-udakakaNazcandraH pratItaH kuMdaM-kundakusumaM vAsantImukulaM-vanaspativizeSakalikA tadvad dhavalA jambUdvIpaprajJaptipraznavyAkaraNAdyAdarzeSvaSTo'pi dhavalazabdo jIvAbhigamavRttI darzanAllikhito'sti acchidrA-aviralA vimalA-nirmalA dazanA-dantA yAsAM tAstathA, raktotpalavadraktaM mRdusukumAraM-atikomalaM tAlu jihvA ca yAsAM tAstathA, karavIrakalikAvat nAsApuTadvayasya yathoktapramANatayA saMvRtAkAratayA vA'kuTilA-avakrA satI abhyudagatAbhrUdvayamadhyato vinirgatA ata eva RjcI-saralA satI tuDgA-uccA natu gavAdizra gavadvakrA satI tuDgetyartha, evaMvidhA nAsA yAsAMtAstathA, zaradi bhavaMzAradaM navaMkamalaM-ravibodhaM kumudaM-candrabodhyaM kuvalayaM-tadeva nIlaM eSAMyodalanikaraH-patrasamUhastatsazelakSaNaprazasteaji -amandebhadrabhAvatayA nirvikAracapale ityarthaH, kAnte nayane yAsAMtAstathA, etena tadIyazAmanaJjitasubhagatvamAyatatvaM sahajacapalatvaM cAha, strINAmaGge hi nayanasaubhAgyameva paramazRGgArAGgamiti punastadvizeSaNena patrale-pakSmavatI natu rogavizeSAdgataromake kvaciddhavalekarNAntavartinI kacittAmralocane yaasaaNtaastthaa| 'ANAmiatti 'allINa vizeSaNe prAgvat, pInA mAMsalatayA natu kUpAkArA mRSTA-zuddhA natuzyAmacchAyApannA gaNDalekhA-kapolapAlI yAsAMtAstathA, caturyuamraSu-koNeSudakSiNottarayoH pratyekamUdhiobhAgarUpeSu prazastamahInAdhikalakSaNatvAt samam-aviSamaM lalATaM yAsAMtAstathA, kaumudI-kArtikIpaurNimA tasyA rajanikaraH-candrastadvadvimalaMpratipUrNam-ahInaM saumyaM-akrUraMnatu bakakAntAnAmiva bhISaNaMvadanaM yAsAMtAstathA,chatronnatottamAGgA itipratItaM, akapilA-zyAmAH susnigdhAH-tailAbhAvAdabhyaDganirapekSatayA nisargacikkaNAH sugandhA dIrghA na tu puruSakezA iva nikurambabhUtAH nApidhammillAdipariNAmamApannAH saMyamavijJAnAbhAvAt zirojA yaasaaNtaastthaa| chatraM 1 dhvajaH 2 yUpaH-stambhavizeSaH 3 stUpaH-pIThaM4 dAmiNitti-rUDhigamyaM 5 kamaNDaluHtApasapAnIyapAtraM 6 kalazaH 7vApI 8 svastikaH 9 patAkA 10 yavo 11 matsyaH 12 kUrmaH 13 rathavaraH 14 makaradhvajaH-kAmadevastatasaMsUcakaM sUcanIye sUcakopacArAllakSaNamiti, tacca sarvakAlamavidhavatvAdisUcakaM 15 aGka:-candrabimbAntavartI zyAmAvayavaH, kvacidaGkasthAne zaka itizyate 16sthAlaM 17 aDDazaH 18aSTApadaM-dhUtaphalakaM 19 supratiSThakaM-sthApanakaM 20 mayUraH 21 zriyo'bhiSeko-lakSmayAabhiSekaH 22 toraNaM23 medinI 24 udadhi 25 varabhavanaM-pradhAnagRhaM 26 giri 27 rvarAdarzo-varadarpaNaH 28 salIlagajo-lIlAvAn gajaH 29 RSabho-gauH 30 siMhaH 31 cAmaraM 32 / etAnyuttamAni-pradhAnAni prazastAni-sAmudrikazAstraSu prazaMsAspadIbhUtAni dvAtriMzallakSaNAni dharanti yAstAstathA haMsasya sadhzI gatiryAsAM tAstathA kokilAyA AmramaJjarIsaMskRtatvena paJcamasvarodgAramayIyAmadhurAgIstadvatsuSThu-zobhanaHsvaroyAsAMtAstathA, kAntAH-kamanIyAH sarvasyatapratyAsannavartinolokasyAnumatAH-sammatAna kasyApimanAgapi dveSyA iti bhAvaH, vali-zaithilsamudbhavazcarmavikAraH palitaM-pANDuraH kacaH vyapagatAni valipalitAni yAbhyastAstathA, tathA viruddhamaDgaM vyaDga-vakAravAnayavaH durvarNo-duSTazarIracchavi vyAdhidaurbhAgyazokAHpratItAH tairmuktAH, pazcAdvizeSaNadvayakarmadhArayaH, uccatvena ca narANAM svabhartRNAM stokonaM yathA syAttathocchritAH kiJcinyUnigavyUtocchrayA ityarthaH, na hi aidaMyugInamanuSyapalya iva svabhartu samoccatvA adhikoccatvA vA bhaveyuH, kimuktaM bhavati? yathA hi samprati puruSasya anyUnoccatvayA bhAryAyA yogo loke upahAsapAtraM syAtna tathA Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 2 / 34 teSAM manuSyANAmiti, tathA svabhAvata eva zraGgArarUpazcAru-pradhAno veSo yAsAM tAstathA, prAyo nirvikAramanaskatvenAddaSTapUrvakatvena ca tAsAM sImantonnayanAdyaupAdhikazra GgArAbhAvAt, saDgataMucitaM gataM gamanaM haMsIgamanavat hasitaM -hasanaM kapolavikAzi premasandarzi ca bhaNitaM bhaNanaM gambhIraM darpakoddIpi ca ceSTanaM-sakAmamaGgapratyaGgopAGgadarzanAdi vilAso-netraceSTA saMlApaH patyA saha sakAmaM svahadayapratyarpaNakSamaM parasparaM sambhASaNaM tatra nipuNAH, tathA yuktAH saGgatA ye upacArAlokavyavahArAsteSu kuzalAH, tataH patadvayasya karmadhArayaH / evaMvidhavizeSaNAzca svapatiM prati draSTavyA natu parapuruSaM prati, tathAvidhakAlasvabhAvAt pratanukAmatayA parapuruSaM prati tAsAmabhilASAsambhavAt, evaM ca yugmipuruSANAmapi parastra prati nAbhilASa iti pratipattavyaM, nanvevaM sati prathamabhagavataH sunandApANigrahaNaM kathamucitaM ? mRte'pi puMsi tasyAH parasambandhitvAvirodhAt ucyate, mA brUhi niSiddhaviruddhAcaraNasya bhagavataH zravaNAzravyamenamapavAdaM, kanyAvasthAyA eva tasyA bhagavatA pANigrahaNakaraNAt, yataH"paDhamo 'akAlamaccU tahiM tAlaphaleNa dArao pahao / kaNNA ya kulagareNaM siTTe gahiA usabhapattI / / " 119 11 evaM tarhi sahajAtAyAH sumaGgalAyAH pANigrahaNaM kathaM ?, satyaM, tadAnIntanalokAcIrNatvena tadAnIM tasyA aviruddhatvAditi, pUrvoktamevArthaM sampiNDyAha- 'suMdare 'tyAdi vyaktameva, navaraM jaghanaMpUrvakaTIbhAgaH, lAvaNyaM-AkArasya spRhaNIyatA vilAsaH straNAM ceSTAvizeSaH, Aha ca"sthAnAsanagamanAnAM hastabhrUnetrakarmaNAM caiva / || 9 || utpadyate vizeSo yaH zliSTaH sa tu vilAsaH syAt // " nandanavanaM-merordvitIyavanaM tasya vivaraM avakAzo vRkSarahitabhUbhAgastatra cAriNya ivApsarasodevyaH bharatavarSe mAnuSarapA apsarasaH AzcaryaM adbhUtamiti prekSaNIyAH prAsAdIyA ityAdi / samprati strapuMsasAdhAraNyena tatkAlabhAvimanuSyasvarUpaM vivakSuridamAha-'te NaM maNuA' ityAdi, te suSamasuSamAbhAvino manuSyAH adhaH-pravAhI svaro yeSAM te tathA, haMsasyeva madhuraH svaro yeSAM te tathA, krauJcasyevAprayAsavinirgato'pi dIrghadezavyApI svaro yeSAM te tathA, nandI - dvAdazavidha- tUryasamudayastasyA iva zabdAntaratirodhAyI svaro yeSaM te tathA, nandyA iva ghoSaH - anunAdo yeSAM te tathA, siMhasyeva baliSTaH svaro yeSAM te tathA, evaM siMhaghoSAH, uktavizeSaNAnAM vizeSaNadvArA hetumAcaSTesusvarAH susvaranirghoSAH, chAyayA-prabhayA dyotitAnyaGgAni - avayavA yasya tadevaMvidhamagaM-zarIraM yeSAM te tathA, makAro'lAkSaNikaH, vajraRSabhanArAcaM nAma sarvotkRSTAdyaM saMhananaM yeSAM te tathA, sama caturana saMsthAnaM sarvotkRSTa AkRtivizeSastena saMsthitAH chavyAM tvaci nirAtaGkAH - nIrogAH dadrukuSThakilAsAditvagdoSarahitavapuSa ityarthaH, athavA chavitti chavimantaH, chavicchavimatorabhedoSa- cArAd dIrghatvena matublopAdvA, yathA marIcirityatra malayagirIyAvazyakavRttI, udAttavarNasukumAratvacA yuktA ityarthaH, pazcAnnirAtaGkapadena karmadhArayaH, anulomaH - anukUlo vAyuvegaH zarIrAntarvarttI vAtajavo yeSAM te tathA / kapotasya iva gulmarahitodaramadhyapradezAH, sati gulme pratikUlo vAyuvego bhavatIti bhAvaH, kaGkaH-pakSivizeSastasyeva grahaNI - gudAzayo nIrogavarcaskatayA yeSAM te tathA, kapotasyevapakSivizeSasyeva pariNAmaH- AhAraparipAko yeSAM te tathA, kapotasya hi jATharAgni pASANalavAnapi Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-2 117 jarayatIti laukikazruti evaM teSAmapyatyAhAragrahaNe'pi na jAtucidajIrNadoSAdayaH, zakunerivapakSiNaivapurISotsargenirlepatayAposaH-apAnadezoyeSAMtetathA, pusa utsarge' purISamutsRjantyaneneti vyutpatteH, tathA pRSThaM-zarIrapRSThabhAgaH antare-pRSThodarayorantarAle pArveityartha UrUca-sakthinI iti dvandvaH, etAnipariNatAni-pariniSThitatAMgatAniyeSAMtetathA,ktAntasya paranipAtaH sukhAdidarzanAt, tataH padadvayasya 2 karmadhArayaH, yathocitapariNAmena tAni saJjAtAnItyarthaH, SaDdhanuHsahasracchritAH, atrApi makAro'lAkSaNikaH, utsedhADgulatastragavyUtapramANakAyA ityarthaH, yacca yugminInAM kiJcidUnatrigavyUtapramANoccatvamuktaM tadalpatayA na vivakSitamiti bhaavH|| ___atha teSAM vapuSi pRSThakaraNkasaGkhyAmAha-'tesi Na'mityAdi, teSAM manuSyANAM dve SaTapaJcAzadadhike pRSThakaraNDukazate pAThAntareNa pRSThakaraNDakazate vA prajJapte, pRSThakaraNDukAni capRSThavaMzayunatAH asthikhaNDAH paMzulitA ityarthaH, he zramaNetyAdi prAgvat, punastAneva vizinaSTi'paumuSpala'ityAdi, teNamitipUrvavat, manujAH padma-kamalamutpalaM-nIlotpalaMathavApa padmakAbhidhAM gandhadravyaM utpalaM-kuThaMtayorgandhena-parimalena sadRzaH-samo yo naHzvAsastena surabhigandhi vadanaM yeSAM tetathA, prakRtyA-svabhAvenopazAntAnatu krUrAH prakRtyApratanavaH-atimandIbhUtAH krodhamAnamAyAlobhA yeSAM te tathA, ata eva mRdu-manojJa pariNAmasukhAvahamiti bhAvaH yanmArdavaM tena sampannAH na tu kapaTamArdavopetAH, AlInA-gurujanamAzritAanuzAsane'pi na guruSu dveSamApadyante ityAzayaH / athavA A-samantAt sarvAsu kriyAsu lInA-guptA nolvaNaceSTAkAriNa ityarthaH, bhadrakAHkalyANabhAginaH, bhadragA vA-bhadrahastigatayaH,vinItA-bRhatpuruSavinayakaraNazIlAathavA vinItA iva-vijitendriyA iva, alpecchA-maNikanakAdipratibandharahitAH ata eva na vidyate sannidhiparyuSitakhAdyAdeH saMcayo-dhAraNaMyeSAMte tathA, viTapAntareSu-zAkhAntareSuprAsAdAdyAkRtiSuparivasanaMAkAlamAvAsoyeSAM te tathA, yathepsitAn kAmAn-zabdAdIn kAmayante-arthAn bhuJjate ityevaMzIlA ye te tathA iti, atra ca jIvAbhigamAdiSu yugmivarNanAdhikAre AhArArthapraznottarasUtraM zyate, atra ca kAladoSeNa truTitaM smbhaavyte| atraivottaratra dvitIya-tRtIyArakavarNakasUtre AhArArthasUtrasya sAkSAd dRzyamAnatvAditi, tenAtra sthAnAzUnyArtha jIvAbhigamAdibhyo likhyate mU (35) tesi NaM bhaMte ? maNuANaM kevaikAlassa AhAraTTe samuppajai ?, goamA ! aTThamabhattassa AhAraTTe samuppajai, puDhavIpuSphaphalAhArANaM te maNuA pannattA samaNAuso! tIse gaMbhaMte! puDhavIe kerisae AsAe pannatte?, go0! se jahAnAmae gulei vA khaMDei vA sakkarAi vA macchaMDiAi vA pappaDamoae i vA bhisei vA pupphuttarAi vA paumuttarAi vA vijayAi vAmahAvijayAivAAkAsiAi vA AdaMsiAi vA AgAsaphalovamAi vAuggAivAanovamAi vA imee ajjhovavaNAe, bhave eArUve?, no iNamaDhe samaDhe, sANaM puDhavI itto iTTatariA ceva jAva maNAmatariA ceva AsAeNaM pnnttaa| tesiNaM bhaMte ! pupphaphalANaM kerisae kerisae AsAe pannatte?, goamA ! se jahA nAmae ranno cAuraMtacakkavaTTissa kallANe bhoaNajAe sayasahassanipphanne vaNNeNuvaveejAva phAseNaMuvavee AsAyaNije visAyaNije dippaNijje dappaNijje mayaNije vigghaNijje viMhaNijje sabbiMdiagAya Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 2/35 palhAyaNijje, bhave eArUve ?, no iNamaDhe smddhe| tesiNaM puSphaphalANaM etto itarAe ceva jAva AsAe pnntte| vRteSAM bhadanta ! manujAnAM 'kevaikAlassa'tti saptamyarthe SaSThI kiyati kAle gate bhUya AhArArtha samutpadyate-AhAralakSaNaM prayojanamupatiSThate?, bhagavAnAha-he gautama! aSTamabhaktasya, atrApisaptamyartheSaSThI, aSTamabhakte'tikrAnteAhArArthasamutpadyateiti, yadyapi sarasAhAri-tvenaitAvatkAlaM teSAMkSudvedanIyodayAbhAvAtsvata evAbhaktArthatAna nirjarAItapaH tathApyabhaktArthatvasAdhamyArdaSTamabhaktaiti, aSTamabhaktaMcopavAsatrayasyasaMjJAiti, arthateyadAhArayantitadAha- 'puDhavIpupphe'tyAdi, pRthivI-bhUmiphalAni ca-kalpatarUNAmAhAro yeSAM te tathA, evaMvidhAste manujAH prajJaptAH he zramaNetyAdi puurvvt| athAnayo rAhAyo madhye pRthivI svarUpaM pRcchannAha-'tIseNa mityAdi, tasyAH pRthivyAH kIzaAsvAdaH prajJapto, yo yugaladharmiNA-manantarapUrvasUtreAhAratvenokta ityadhyAhArya, bhagavAnAha-gautama! tadyathA nAma e ityAdi prAgvat, guDaH-ikSurasakkAtha iti, itivAzabdau prAgvat, khaNDaM-guDavikAraHzarkarA-kAzAdiprabhavAmatsyaMDikA-khaNDazarkarAH puSpottarApadmottarezarkarAbhedAveva, anye tu parpaTamodakAdayaH khAdyavizeSA lokato'vaseyAH, eSAM madhuradravyavizeSANAM svAminA nirdiSTeSu nAmasu etAddazarasA pRthivI bhavet kadAciditi vikalpArUDhamatirgautama Aha-bhavedetadrUpaH pRthivyAAsvAdaH?, svAmyAha-gautama! nAyamarthaH samarthaH, sA pRthivI ito-guDazarkarAderiSTatarikA eva,svArthekapratyayaH, yAvatkaraNAtkAnta-tarikAcaiva priyatarikAcaivetiparigrahaH, manaApatarikA eva AsvAdena prajJaptA iti, atha puSpaphalAnAmAsvAdaM pRcchannAha- 'tesi NaM0' teSAM-puSpaphalAnAM kalpadrusambandhinAM kIzaH-ka AsvAdaH prajJapto, yAni pUrvasUtre yugminAmAhAratvena vyAkhyAtAnI gamyaM, bhagavAnAhagau0 ! tadyathA nAma rAjJaH, sa ca rAjA loke katipayadezAdhIzo'pi syAdata Aha-catuva'nteSu samudratrayahimavatparicchinneSu cakreNa vartituM zIlamasyeti caturantacakravartI, 'aH samRdhyAdau ve' tyanena dIrghatvaM, anena vAsudevato vyAvRtti kRtA, tasya kalyANaM-ekAntasukhAvahaM bhojanajAtaMbhojanavizeSaH zatasahasraniSpannaM- varNenAtizAyineti gamyate, anyathA sAmAnyamojanasyApi varNamAtravattA sambhavatyeveti kimAdhikyavarNanaM?, yuktaM, yAvadatizAyinA sparzenopapetaM yAvat gandhena rasena cAtizAyinopapetaM, AsvAdanIyaM sAmAnyena visvAdanIyaM vizeSatastadrasamadhikRtya dIpanIyaM-agnivRddhikaraM dIpayati jaTharAgnimiti dIpanIyaM, bAhulakAtkartaryanIyapratyayaH, evaM darpaNIyamutsAhavRddhihetutvAt, madanIyaM-madanIyaM-manmathajanakatvAtyRhaNIyaMdhAtUpacayakAritvAt, sarvANi indriyANi gAtraM ca prahlAdayatIti sarvendriyagAtraprahlAdanIyaM vaizadyahetutvAtteSAM / evamukto gautama Aha-bhagavan ! bhavedetadrUpasteSAM puSpaphalAnAmAsvAdaH?, bhagavAnAhagautama! nAyamarthaH samarthaH, teSAMpuSpaphalAnAmitaH-cakravartibhojanAdiSTatarakAdirevAsvAdaH, atra kalyANabhojane sampradAya evaM-cakravartisambandhinInAM puMDrekSucAriNInAmanAtaGkAnAM gavAM lakSasyAddhArddhakrameNa pItagokSIrasyaparyanteyAvadekasyAH goH sambandhiyatkSIraMtadrAddhakalamazAliparamAnnarUpamanekasaMskArakadravyasammizraMkalyANamojanamitiprasiddhaM, cakriNaMstraratnaMca vinA anyasya bhokturdurjaraM mahadunmAdakaM ceti ||athaite uktasvarUpamAhAramAhArya kva vasantIti pRcchati Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-2 119 mU (36) teNaMbhaMte! maNuyA tamAhAramAhArettA kahiM vasahiM urvati?, goamA! rukkhagehAlayA NaM te maNuA pannattA samaNAuso!, tesiNaM bhaMte ! rukkhANaM kerisae AyArabhAvapaDoAre pannatte? goamA! kUDAgArasaMThiA pecchAcchattajhayathUbhatoraNagocaraveiAcopphAlagaaTTAlagapAsAyahammiagavakhavAlaggapoiAvalabhIdharasaMThiA atthaNNe ittha bahave varabhavaNavisiTThasaMThANasaMThiA dumagaNA suhasIalacchAyA pannattA samaNAuso! / -'te NamityAdi, te bhadanta ! manujAstamanantaroditasvarUpamAhAramAhArya kva vasatIkasminnupAzraye upayanti-upagacchanti?,bhaga0-gau0! vRkSarUpANigRhANiAlayA-AzrayA yeSAM te tathA evaMvidhAste manujAH prajJaptAH, he zramaNetyAdi pUrvavat, athaite gehAkArA vRkSAH kiMsvarUpA'tesiNaMbhaMte! rukkhANa', praznasUtrapadayojanA sulabhA, AkArabhAvapratyavatAraHprAgvat, bhagavAnAhagau0! te vRkSAH kUTa-zikharaMtadAkArasaMsthitAH, prekSA iti padaikadeze padasamudAyopacArAtprekSAgRhaMnATyagRhaM, 'dvandvAnte zrUyamANaM padaM pratyekamabhisambadhyate' iti saMsthitazabdaH sarvatra yojyaH, tena prekSAgRhasaMsthitA iti vyAkhyeyaM prekSAgRhAkAreNa saMsthAnavanta ityarthaH, evaM chatradhvajatoraNastUpagopuravedikAcopphAlaaTTAlakaprAsAdaharmayagavAkSavAlAgrapotikAvalabhIgRhasaMsthitAH, tatrachatrAdyAH pratItAH, gopuraM-puradvAraMvedikA-upavezanayogyA bhUmicopphAlaM nAma mattavAraNaMaTTAlakaH-prAgvat prAsAdo-devatAnAM rAjJAM vA gRhaM ucchrayabahulo vA prAsAdaH te cobhaye'pi paryantazikharAH harmayazikhararahitaM dhanavatAM bhavanaM gavAkSaH-spaSTaH vAlAgrapotikA nAma jalasyopari prAsAdaH valabhIchadirAdhArasta pradhAnaM gRhN| ___atrAyamAzayaH kecivRkSAH kUTasaMsthitAstadanye prekSAgRhasaMsthitAstadapare chatrasaMsthitA, evaM sarvatra bhAvyaM, anye tu atra-suSamasuSamAyA bharatavarSe bahavo varabhavanasAmAnyato viziSTagRhaM tasyeva yadviziSTaM saMsthAnaMtena saMsthitAH zubhAzItA chAyAyeSAM te tathA evaMvidhA drubhagaNAH prajJaptAH, prAggehAkArakalpadrumasvarUpavarNake ukte'pi ete paramapuNyaprakRtikA yugmina eSu saundaryAzrayeSvAzrayeSu vasantIti jJApanArthaM punastadvarNakasUtrArambhaH sArthaka iti, nanu tadA gRhANi na santi ?, santyapi vA gRhANi dhAnyavanna teSAmupabhogAyAyAntItyAzaGkamAnaH pRcchati mU (37) asthi NaM bhaMte tIse samAe bharahe vAse gehAi vA gehAvaNAi vA?, goamA! no iNaDhe samaDhe, rukkhagehAlayA NaM te maNuA pa0 sa0!, asthi NaM bhaMte ! tIse samAe bharahe vAse gAmAi vAjAva saMNivesAi vA? go0! noiNaTesamaTe, jhicchiakaamgaaminnonntemnnuaap0| asthiNaM bhaMte! asIva vA masIi vA kisIi vA vaNietti vA paNietti vA vANijjei vA? noiNaDhe samaDhe, vavagayaasimasikisivaNiapaNiavANijjANaM te maNuA pannattA samaNAuso! asthiNaM bhaMte! hiraNNei vA suvaNNei vA kaMsei vA dUsei vAmaNimottiasaMkhasilappavAlarattarayaNasAvaijei vA?, haMtA asthi, no vevaNaM tesiM maNuANaM paribhogattAe havvamAgacchai / asthiNaMbhaMte! bharahe rAyAivAjuvarAyAivAIsaratalavaramADaMbiakoDubiaibbhaseTThisainAvaisatyavAhAi vA?, goyamA! no iNaDhe samaDhe, vavagayaiDDhisakkArA NaM te maNuA, atthiNaM bhaMte ! bharahe vAse dAsei vA pesei vA sissei vA bhayagei vA bhAillaei vA kammayaraei vA?, no iNaDhe samaTe, vavagayaAbhiogANaM te maNuA pannattA smnnaauso!| Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 2/37 asthi NaM bhaMte ! tIse samAe bharahe vAse mAyAi vA piyAi vA bhAya0 bhagiNi0 bhajA0 putta0 dhUA0 suNhAi vA?, haMtA asthi, no vevaNaM tivve pemmabaMdhaNe smuppji| asthi NaM bhaMte ! bharahe vAse arIi vA veriei vA ghAyaei vA vahaei vA paDinIyae vA paJcAbhittei vA?, no iNaDhe samajhe, vavagayaverANusayA NaM te maNuA pannattA smnnaauso!| asthi NaM bhaMte ! bharahe vAse mittAi vA vayaMsAivA nAyaei vA saMghADiei va sahAi vA suhIi vA saMgaeiti vA?, haMtA asthi, no cevaNaM tesiM maNuANaM tibve rAgabaMdhaNe samuppajai, asthi NaM bhaMte ! bharahe vAse AvAhAi vA vIvAhAi vA jaNNAi vA saddhAi vA thAlIpAgAi vA mitapiMDanivedaNAi vA?, no iNaDhe samaDhe, vayagayaAvAhavIvAhajaNNasuddhathAlIpAkamitapiMDanivedaNANaM te maNuA panattA smnnaauso!| . atthiNaM bhaMte! bharahe vAse iMdamahAti vA khaMda0 nAga0 jakha0 bhUa0 agaDa0 taDAga0 daha0 nadi0 rukkha0 pavvaya0 thUbha0 ceiyamahAi vA?, no iNaDhe samaDhe, vavagayamahimA NaM te maNuA paM0, asthi NaM bhaMte ! bharahe vAse NaDapecchAi vA NaTTa0 jalla0 malla0 muTThia0 velaMbaga0 kahaga0 pavaga0 lAsagapecchAi vA ? no iNaDhe sa0, vavagayakouhallA NaM te maNuA pa0 s0!| asthi NaM bhaMte ! bharahe vAse sagaDAi vA rahAi vA jANAi vA jugga0 gilli0 thilli0 sIa0 saMdamANiAi vA ? no iNaDhe samaDhe, pAyacAravihArA NaM te maNuA paM0 samaNAuso!, atthiNaM bhaMte ! bharahe vAse gAvIi vA mahisIi vA ayAi vA elagAivA?, haMtA asthi, no ceva NaM tesiM maNuANaM paribhogattAe havvamAgacchaMti, asthi NaM bhaMte ! bharahe vAse AsAi vA hatthi0 uTTa0 goNa0 gavaya0 aya0 elaga0 pasaya0 mia0 varAha0 ruru0 sarabha0 camara0 kuraMgagokaNNamAiA?, haMtA asthi, no cevaNaM tesiM paribhogattAe hvvmaagcchti| asthiNaMbhaMte! bharahe vAsesIhAivAvagghAivA vagadIvigaacchataracchasiAlaviDAlasuNagakokaMtiyakolasuNagAi vA ?, haMtA asthi, no ceva NaM tesiM maNuANaM AbAhaM vA vAbAhaM vA chaviccheaMvA uppAyeMti, pagaibhaddayA NaM te sAvayagaNA paM0 samaNAuso!, asthi NaM bhaMte ! bharahe vAse sAlIti vA vIhigohUmajavajavajavAivAkalamamasUramuggamAsatilakulatthaNipphAvaAliMsaMdagaayasikusuMbhakovakaMguvaragarAlagasaNasarisavamUlagavIAi vA?, haMtA asthi, no vevaNaM tesiM maNuANaM paribhogattAe hvvmaagcchti| asthi NaM bhaMte ! bharahe vAse gaDDAi vA darIovAyapavAyavisamavijalAi vA?, no iNaDhe samaDhe, bharahe vAse bahusamaramaNijje bhUmibhAge pannatte, se jahANAmae AliMgapukkharei vA0, asthi NaM bhaMte ! bharahe vAse khANUi vA kaMTagataNayakayavarAi vA pattakayavarAi vA?, no iNaDhe samaDhe, vavagayakhANukaMTagataNakayavarapattakayavarANaM sA samA pannattA, asthiNaM bhaMte ! bharahe vAse DaMsAi vA masagAi vA jUAi vA likkhAi vA DhiMkuNAi vA pisuAi vA, ?, no iNaDhe samaDhe, vavagayaDaMsamasagajUalikkhaDhiMkuNapisuA uvaddavavirahiANaM sA samA pnnttaa| asthi NaM bhaMte ! bharahe ahIi vA ayagarAi vA?, haMtA asthi, no cevaNaM tesiM maNuANaM AbAhaM vA jAva pagaibhaddayA NaM te vAlagagaNA pannattA, asthi NaM bhaMte! bharahe DiMbAi vA DamarAi vA kalahabolakhAravairamahAjuddhAi vA mahAsaMgAmAi vA mahAsatthapaDaNAi vA mahApurisapaDaNAivA?, Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 2 goyamA ! no iNaTTe samaTTe, vavagayaverANubaMdhA NaM te maNuA pannattA / atthi NaM bhaMte! bhara he vAse dubbhU ANi vA kularogAi vA gAma0 maMDala 0 poTTa0 sIsavaaNAi yA kaNNo acchiNahadaMta ve aNAi vA kAsAi vA sAsAi vA sosAi vA dAhAi vA arisAi vA ajIragAi vA daodarAi vA paMDurogAi vA bhagaMdarAi vA egAhiAi vA beAhi Ai vA teAhiAi vA utthAhiAi vAiMdaggahAi vA dhanugga0 khaMdagga0 kumAragga0 jakkhagga0 bhUagga0 macchasUlAi vA hiayasUlAi vA poTTa0 kucchi0 joNisUlAi vA gAmamArIi vA jAva saNNivesamArIi vA pANikkhayA jaNakkhayA kulakkhayA vasaNabbhUamaNAriA ?, go0 ! no iNaTTe samaTTe, bavagayarogAyakA NaM te maNuA / vR 'asthi NamityAdi, astItyasya tyAdipratirUpakAvyayasya vacanatrayasadhzarUpatvena santIti vyAkhyeyaM santi bhadanta ! yasyAM samAyAM bharatavarSe gehAni vA pratItAni geheSu AyatanAni vA upabhogArthamAgamanAnita uttarasUtraM tu prAgvat, etena tadA manuSyAdiprayogajanyagRhAbhAvastata evateSAmupabhogArthaM tatrApatanAbhAvazcokta iti / 'atthi NaM bhaMte! tIse' ityAdi, uktavakSyamANeSu eSu, yugmisUtreSu praznottarAlApakayokyoryojanA prAgvat, navaraM grAmA vRtyAvRtAH karANAM gamyA vA yAvatkaraNAnnagarAdiparigrahaH, tatra nagarANi caturgopurodbhAsIni na vidyate karo yeSu tAni nakarANi vA kararahitAni, nakhAdananipAtanAdrUpasiddhi, nigamAH prabhUtavaNigvargAvAsAH, prAMsuprAkAranibaddhAni kvacinnadyadriveSTitAni vA kheTAni, kSullakaprAkAraveSiTAtani jalasthalapathayaktAni ratnayonibhUtAni vA, sindhuvelAvalayitAni droNamukhAni, AkarAH - hiraNyAkarAdayaH, AzramAH tApasAzrayAH, sambAdhAHzailazra GgasthAyino nivAsAH yAtrAmAgataprabhUtajananivezA vA, rAjadhAnyo yatra nagare pattane anyatra vA svayaM rAjA vasati, satrivezA-yatra sArthakaTakAderAvAsA bhavanti ? 121 atrottaraM - nAyamarthaH samarthaH, atrArthe vizeSaNadvArA hetumAha-yathepsitaM - icchAmanatikramya kAmaM - atyarthaM gAminI- gamanazIlAste manujAH, atrAtyarthakathanena teSAM sarvadApi svAtandrayamuktaM, grAmanagarAdivyavasthAyAM tu niyatAzrayatvena teSAmicchAnirodhaH syAt, jIvAbhigame tu 'jahecchiakAmagAmiNo' ityatya sthAne 'jaM necchiakAmagAmiNo' iti pAThaH, tatrAyamarthaH yadyasmAptikAmagAminaH na icchitaM - icchAviSayIkRtaM necchitaM, nAyaM naJ kintu nazabda ityanAdezAbhAvaH, yathA 'naike dveSasya paryAyA' ityatra, necchitaM - icchAyA aviSayIkRtaM kAmaM svecchayA gacchantItyevaMzIlA necchita kAmagAminaste manujA iti, yadyapi gRhasUtreNaivArthApatyA grAmAdyabhAvaH sUcitastathApyavyutpannavineyajanavyutpatyarthametatsUtropanyAsaH / 'asthi 'mityAdi, atrAsi khaDgaH yamupajIvya janaH sukhavRttiko bhavati yadvA sAhacaryalakSaNayA asizabdena atra asyupalakSitAH puruSA gRhyante, evamagretanavizeSaNeSvapi yathAyogaM jJeyaM, maSI yadupajIvanena lekhakakalA, kRSi karSaNaM vaNik-paNyAvaH paNitaM-krayANakaM vANijyaMsatyAnRtamarpaNagrahaNAdiSu nyUnAdhikAdyarpaNamityartha ?, nAyamarthaH samarthaH, yataste vyapagatAni asimaSIkRSivaNikpaNitavANijyani yebhyaste tathA manujAH prajJaptA iti / 'atthi NamityAdi, hiraNyaM rUpyamaghaTita suvarNaM vA suvarNaM ghaTitaM kAMsyaM pratItaM dUSyaM Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 2 / 37 vastrajAti maNi-candrakAntAdi mauktikaM vyaktaM zaGkho -dakSiNAvarttAdi zilA - gandhapeSaNAdikA pravAlaM- ' pratItaM raktaratnAni - padmarAgAdIni svApateyaM rajatasuvarNAdidravyaM, nanu yadi hiraNyaM rUpyaM tadA rUpyakhAnI tatsambhavaH yadi cAghaTitasuvarNaM tadA suvarNakhAnI paraM ghaTitaM suvarNa tathA tAmratrapusaMyogajaM kAMsyaM tathA tantusantAnasambhavaM dUSyaM tatra kathaM sambhaveyuH ?, zilpiprayogajanyatvat teSAM, na ca tAnyatrAtItotsarpiNIsatkanidhAnagatAni sambhavatIti vAcyaM, sAdisaparyavasitaprayogabandhasyAsaGghayeyakAlasthiterasambhavAt, egorugottarakurusUtrayoretadAlApakasyAkathanaprasaGgAt, ucyate, saMharaNapravRttakrIDApravRttadevaprayogAt tAni sambhavantIti sambhAvyate, ihottaraM hanteti vAkyArambhe komalAmantraNe vA, asti hiraNyAdikamiti zeSaH, naiva teSAM manujAnAM paribhogyatayA havvamiti - kadAcidAgacchati / 'atthiNa'mityAdi, asti rAjA iti vA cakravatyArdi yuvarAjo (vA) rAjyArha itiyAvat Izvaro-bhogikAdi aNimAdyaSTavidhaizvaryayukto vA talavaraH santuSTanarapatipradattasauvarNapaTTAlaGka taziraskacarAdizuddhayadhikArI mADambikaH -pUrvoktamaDambAdhipaH kauTumbikaH katipayakuTumbaprabhuH ibhyoyadravyanicayAntarito hastyapi na ddazyate, ibho-hastI tatpramANaM dravyamarhatIti niruktAdibhyaH, zreSThIzrIdevatAdhyAsitasauvarNapaTTAlaGka tazirAH purajyeSTho vaNigavizeSaH, senApati-yadAyattA nRpeNa caturaGgasenA kRtA bhavati, sArthavAho-yo gaNimAdikrayANakaM gRhItvA dezAntaraM gacchan sahacAriNAmadhvasahAyo bhavati ?, atrottaram - nAyamarthaH samarthaH, vyapagatA RddhirvibhavaizvaryaM satkArazca -sevyatAlakSaNo yebhyaste tathA 'atthi Na'mityAdi, dAsa - AmaraNaM karayakrItaH gRhadAsIputro vA preSyaH preSaNArho jano dUtAdi ziSya-upAdhyAyasyopAsakaH zikSaNIya ityarthaH, bhUtako niyatakAlamavadhiM kRtvA vetanena karmakaraNAya dhRtaH duSkAlAdau nizrito vA, bhAgiko dvitIyAdyarAgrAhI, karmakaraH - chagaNapuJjadyapanetA, atrAha - nAyamarthaH samarthaH, yataste manujA vyapagatamAbhiyogyaM - AbhiyogikaM karma yebhyaste tathA, atrAbhiyogyazabdAt karmaNi yapratyaye "vyaJjanAt paJcAmAntasthAyAH svarUpe vA" ityanenaikasya yakArasya lopa iti / 'atthi NamityAdi, mAtA yA prasUte pitA yo bIjaM niSiktavAn bhrAtA yaH sahajAto bhaginI sahajAtA bhAryA bhogyA janyaH putraH janyA stra duhitA snuSA-putravadhUH, bhaga0hantetyAdi, naiva caH punararathe teSA manujAnAM tIvraM utkaTaM premarUpaM bandhanaM samutpadyate, tathAvidhakSetrasvabhAvAt pratanupremabandhAste yugmina iti, nanu caturSu kuTumbamanuSyeSu snuSAsambandhI yathA ApekSikastathA bhrAtRvyabhAgineyAdisambandhaH kathaM na sambhavI ?, ucyate, kuberadattakuberadattAsvakabhAvavat so'pyupalakSaNAd grAhyaH paraM sphuTavyavahAratvenema eva sambandhAH, 'atthi NaM0', arisAmAnyataH zatru vairiko-jAtinibaddhavairopetaH ghAtako-yo'nyena ghAtayati vadhakaH svayaM hantA vyathako vA-capeTAdinA tADakaH pratyanIkaH- kAryopadhAtakaH pratyamitro yaH pUrvaM mitraM bhUtvA pazcAdamitro jAtaH amitrasahAyo vA ?, nAyamiti, yato vyapagato vairajyo'nuzayaH - pazcAttApo yebhyaste tathA, vairaM kRtvA hi tadutthaphalavipAke pumAnanuzete iti / 'atthiNa' mityAdi, atra mitraM- snehAspadaM vayasyaH samAnavayAH gADhatarasnehAspadaM jJAtakaHsvajJAtIyaH yadvA jJAtakaH saMvAsAdinA jJAtaH sahajaparicita ityarthaH saGghATika:- sahacArI sakhAsamAnakhAdanapAno gADhatamasnehAspadaM suhadamitrameva sakalakAlabhavyabhicAri hitopadezadAyi ca Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-2 123 sAgatikaH-saDgatimAtraghaTitaH, hantetyAdi pUrvavat, na caiva teSAM manujAnAM tIvra rAgarUpaM bandhanaM samutpadyate / 'asthi Na' mityAdi, atra cAha-AhUyante svajanAstAmbUladAnA yatra sa AvAhovivAhAt pUrvaM tAmbUladAnotsavaH vivAhaH-pariNAyanaM yajJaH-pratidivasaM svasveSTadevatApUjA zrAddhaMpitRkriyA sthAlIpAkaH-sampradAyagamyaH mRtapiNDanivedanAni-mRtebhyaH smazAne tRtIyanavamAdiSu dineSu piNDanivedanAni-piNDasamarpaNAni ?, atrottaraM-nAyamarthaH samarthaH, vyapagatAvAhavivAhayajJazrAddhasthAlIpAkamRtapiNDanivedanAste manujAH / _ 'atthiNa'mityAdi indraH pratItastasya mahaH-pratiniyatadivasabhAvI utsavaH, evamagre'pi, skandaH-kArtikeyaH nAgo-bhavanapativizeSaH yakSabhUtau-vyantaravizeSau agaDa'ttiavaTaH-kUpaHtaDAgaHsaraH drahanadIrUkSaparvatAH pratItAH stUpaH-pIThavizeSaH caityaM ca-iSTadevatAyatanaM, atrAhayapagatamahimAnaste manujAH prjnyptaaH| 'asthi NamityAdi, naTA-nATayitAraH teSAM prekSA-prekSaNakaM kautukadarzanotsukajanamelakaH, evamagre'pi, nRtyanti sma nRttAH-katariktaH pratyayaH nRttavidhAyinaH jallA-varatrAkhelakAH mallA-bhujayuddhakAriNa mauSTikA-mallA eva ye muSTibhi praharanti viDambakAvidUSakAH mukhavikArAdibhirjanAnAM hAsyotpAdakAH kathakAH-sarasakathAkathanena zrotRrasotpattikArakAH plavakA-ye jhampAdibhirgAdikamutplavante gartAdilaGghanakAriNaH ityarthaH athavA taranti nadyAdikaM ye iti lAsakA-ye rAsakAn dadati teSAM prekSA, upalakSaNA dAkhyAyakaprekSAdigrahaH, atrottaraM-nAyamarthaH samarthaH, yato vyapagatakutUhalAste manujAH prjnyptaaH| 'asthiNa'mityAdi, atrazakaTAnipratItAnirathAH-krIDArathAdayaH yAyante-gamyanteebhiriti vyutpatyA yAnAni-uktavakSyamANAtiriktAni gantrayAdIni yugyaM-puruSokSiptamAkAzayAnaM jampAnamityarthaH 'gillitti puruSadvayokSipDolikA 'thillitti vesarAdidvayavinirmitoyAnavizeSaH zibikA-pratItA syandamAnikA-puruSAyAmapramANaH zibikAvizeSaH, atraprativacaH nAyamityAdi, pAdacAreNa na tu zakaTAdicAreNa vihAro-vicaraNaM yeSAM te tathA manujA ityAdi / ___'asthi Na mityAdi, atra gomahiSyajAH spaSTAH, eDakA-urabhrI, Aha-'no ceve'tyAdi na cateSAM manuSyANAM paribhogyatayA kadAcidAgacchanti, naitAsAM dugdhAdi tessaamupbhogymitiyaavt| 'asthi NamityAdi, atrAzvAH hastinaH uSTrAH atItAH goNA-gAvaH gavayovanagavaH ajaiDakau spaSTauprazrayA-dvikhurA ATavyapazuvizeSAH mRgavarAhI vyaktau ruravo-mRgavizeSAH zarabhA-aSTApadAH camarA-araNyagavo yAsAM pucchakezAzcAmaratayA bhavanti zabarA-yeSAmanekazAkhe zraDne bhavataH kuraDgagokarNau mugabhedau zRGgavarNAdivizeSAzcasAmarthyagamyAH, atrottaram-hanteti komalAmantraNe, santi, na caiva teSAM prathamasamAbhAvinAM manuSyANAM yathAsambhavamArohaNAdikAryeSayujyante / atha nAkharapraznasUtramAha-asthi Na'mityAdi, atra siMhAH-kesariNaH vyAghrAH-pratItAH vRkA-IhAmRgAH dvIpinaH-citrakAH rukSA-acchamallAH tarakSavo-mRgAdanAH zRgAlA vyaktAH viDAlAmArjArAH zunakAH-zvAnaH kokantikA-lomaTakA ye rAtrau ko ko ityevaM ravanti kolazunakAmahAzakarAH, atrottaram-santi, paraM naiva teSAM manujAnAM AbAdhAM vA-ISadbAdhAM vyAbAdhAM vAvizeSeNAbAdhAMchavicchedaM vA-carmakarttanaM utpAdayanti, yataH prakRtibhadrakAste zvApadagaNAH prjnyptaaH| 'asthiNa mityAdi, atrazAlaH-kalamAdivizeSAHvrIhayaH-sAmAnyataHgodhUmayavaupratItauyavayavA Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 2 / 37 yavavizeSAH 'kala'tti kalAyAstrIpuTAkhyA vRttacaNakA vA masUrA-mAlavAdidezaprasiddhA dhAnyavizeSA mudagamApatilAH kulatthAH- capalakatulyAzcipiTA bhavanti niSpAvA-vallAH 'AlisaMdaga' tti capalakAH alasI-dhAnyaM yasya tailaM asalItailamiti pratItaM 'kusuMbha'tti laTTAkANAH yatpuSpairvastradirAgaH samutpAdyate kodravAH pratItAH kaGgavaH pItataNDulAH 'baraga' tti baraTTI dhAnyavizeSaH sapAdalakSAdiSu prasiddhaH rAlakaH-kaDguvizeSa eva sa cAyaM (vizeSaH) bRhacchirAH kaGguralpazirA rAlakaH, zaNaMtvakapradhAnanAlo dhAnyavizeSaH sarSapAH pratItAH mUlakaM- zAkavizeSaH tasya bIjAni, prAkRtatvAt kakAralopasandhibhyAM niSpatti, atrottaram - santi, na ca teSAM manujAnAM paribhogyatayA kadAcidAyAnti kalpadrumapuSpaphalAdyAhArakatvAtteSAmiti / 'atthi Na' mityAdi, atra gartA - mahatI khaDDA darI - mUSikAdikRtA ladhvI khaDDA avapAnaHprapAtasthAnaM yatra calan janaH saprakAze'pi patati prapAto bhRguryatra janaH kAJcit kAmanAM kRtvA prapatati viSamaM durArohAvarohasthAnaM vijjalaM-snigdhakarddamAvilasthAnaM yatra jano'tarkita eva patati, nAyamarthaH samarthaH, na santItyarthaH, bharatavarSe bahusamaramaNIyo bhUmibhAgo yataH prajJaptaH 'se jahAnAmae' ityAdi varNakaH prAgvad jJeyaH / 'atthiNa' mityAdi, atra sthAluH UrdhvakASThaM kaNTakaH- spaSTa tRNAnyeva kacavaraH patrANyeva kacavaraH, atrAha - 'ne' tyAdi, yato vyapagatasthANuyAvatpatrakacavarAsA- suSamasuSamA nAmnI sabhA - arakaH prajJaptA / 'atthi Na' mityAdi, atra daMzamazakayUkAlikSAH spaSTAH DhikuNAmatkuNAH yadAhuH zrIhemasUrayo dezyAM- "makkuNae DhiMkuNa khaMDuNA tahA DhaMkaNI pihANIe" iti, pizukA:- caJcaTAH, atrAcArya vyapagatadaMzamazakayUkAlikSA tathA DhiMkuNApizukopadravavirahitA, pazcAt karmadhArayaH, sA samA prajJaptA, atra sUtre vyapagatetyAdivizeSaNasya karmadhArayaM vinA vyAkhyAnakaraNe prasutamUlAdarza virahiatti padaM pramAdApatitamiti jJeyaM, tadarthasya tatvato vyapagatapadenaivoktatvAt / 'atthiNa' mityAdi, atra ahayaH - sAmAnyataH sarpAH ajagarAH-mahAkAyasarpAH zeSaM pUrvavat, yataH prakRtibhadrakAste vyAlagaNAH sarisRpajAtIyagaNA - prajJaptA iti / atra grahayuddhasUtraM jIvAbhigamAdiSu sAkSAd dRSTamapi etatsUtrAdarzeSu na dRSTamiti na vyAkhyAyAmapyalekhi / 'atthi Na'mityAdi, atra DimbaDamarau pUrvavat, kalaho - vacanarATi bolo - bahUnAmArttAnAmavyaktAkSaradhvanikaH kalakalaH kSAraH-parasparaMmatsaraH vairaM-parasparamasahamAnatayA hiMsyahiMsakatAdhyavasAyaH mahAyuddhAni-vyavasthAhInA mahAraNAH mahAsaGgrAmAHcakrAdivyUharacanopetatayA savyavasthA mahAramAH mahAzastrANi - nAgabANAdIni teSAM nipatanAni - hiMsAbudhdhA ripumocanAni, mahAzastratvaM caiteSAmadbhutavicitrazaktikatvAt, tathAhi-nAgabANA dhanuSyAropitA bANAkArA muktAzca santo jAjvalyamAnAsahyolkAdaNDarUpAstataH parazarIre saGkrAntA nAgamUrtIbhUya pAzatvamaznuvate, tAmasabANAstu sakalaraNorvvavyApimahAndhatamasarUpatayA pavanabANAzca tathAvidhapavanasvarUpatayA vahnibANAzca tAzavahniprakAreNa pariNatAH prativairivAhinISu vighnotpAdakA bhavanti evamanyeSvapi svasvanAmAnusAreNa svasvajanyakAryamutpAdayanti, uktaM ca 119 11 "citraM zreNika ! te bANA, bhavanti dhanurAzritAH / ulkArUpAzca gacchantaH, zarIre nAgamUrttayaH // kSaNaM bANAH kSaNaM daNDAH, kSaNaM pAzatvamAgatAH / AmarA hyastrabhedAste, yathAcintitamUrttayaH // // 2 // . Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 2 125 mahApuruSAH-chatrapatyAdayasteSAM patanAni - kAladharmanayanAni tata eva mahArudhirANichatrapatyAdisatkarudhirANi teSAM nipatanAni-pravAharUpatayA vahanAni, atrottaram - netyAdi, yataste vyapagato vairyAnubandhaH-santAnabhAvena pravRttiryebhyaste tathA manujAH prajJaptAH / 'atthi Na' mityAdi, atra duSTA- janadhAnyAdInAmupadravahetutvAdbhUtAH satvA undarazalabhapramukhA Itaya ityarthaH kularogagrAmarogamaNDalarogA yathottaraM bahusthAnavyApinaH, 'poTTa' tti dezyatvAd udaraM zIrSa - mastakaM tadvedanA karNoSThAkSinakhadantavedanAH kaNThyAH, kAsazvAsau vyaktau, zoSaH - kSayarogaH dAhaH spaSTaH arzo-gudAGkuraH ajIrNaM vyaktaM dakodaraM-jalodaraM pANDurogabhagandarau pratItauekAhikoyo jvara ekAdinA'ntarita AyAti, evaM dvidinAntarito vyAhikaH tribhirdinairantaritastrayAhikaH caturthena dinenAntaritazcaturthAhikaH indragrahAdayastu unmattatAhetavo vyantarAdidevakRtopadravAH dhanurgrahaHsampradAyagamyaH yAvatkaraNAnnagaramAriprabhRtiparigrahaH, prANikSayo- gavAdikSayaH janakSayo manuSyakSayo kulakSayo- vaMzakSayaH, ete ca kathambhUtA ityAha-vyasanabhUtA-janAnAmApadbhUtAH anAryA pApAtmakAH, atra vibhaktilopamakIrAgamau prAkRtatvAt / atrAha - netyAdi, vyapagato rogaH- cirasthAyI kuSThAdirAtaGkaH- AzughAtI zUlAdiryebhyaste tathA manujAH prajJaptAH, he zramaNa ! he AyuSman ! athaiSAM bhavasthitiM pRcchati / mU (38) tIse NaM bhaMte! samAe bhArahe vAse maNuANaM kevaiaM kAlaM ThiI pannattA ?, goamA ! jahaNNeNaM desUNAI tiNNi paliovamAiM ukkoseNaM desUNAI tiNNi paliovamAI, tIse NaM bhaMte! samAe bhArahe vAse maNuANaM sarIrA kevaiaM uccatteNaM pa0 go0 jahanneNaM tinni gAuAI ukkoseNaM tinni gAuAI / te NaM bhaMte! maNuA kiMsaMdhayaNI pa0 ?, go0 ! vairosabhaNArAyasaMghayaNI pa0, tesi NaM bhaMte! maNuANaM sarIrA kiMsaMThiA pa0 ?, go0 ! samacauraMsasaMThANasaMThiA, tesi NaM maNuANaM becchappaNNA piTThakaraMDayasayA pa0 sama0 ! | te NaM bhaMte! maNuA kAlamAse kAlaM kiccA kahiM gacchanti kahiM uvavajjaMti ?, go0 ! chammAsAvasesAuA jualagaM pasavaMti, egUNapannaM rAiMdiAIM sArakkhaMti saMgoveti 2 ttA kAsittA chIittA jaMbhAttA akki TThA avvahiA apariAviA kAlamAse kAlaM kiccA devaloesu uvavajraMti, devalo apariggahANaM te maNuA pannattA / tIse NaM bhaMte! sabhAe bharahe vAse kaivihA maNussA aNusajjitthA ?, go0 ! chavvihA paM0, taM0-pamhagaMdhA 1 miagaMdhA 2 amamA 3 teatalI 4 sahA 5 saNicArI 6 / vR- prAyaH kaNThyaM sUtrametat, navaraM dezonAni trINi palyopamAni sthitiryugminIM pratItya mantavyA, dezazcAtra palyopamAsaGghayeyabhAgarUpo jJeyo, yaduktaM jIvAbhigame devakurUttarakurustrayamadhikRtya - "devakuruuttarakuruakammabhUmagamaNussitthINaM bhaMte! kevaiaM kAlaM ThiI pa0 ?, go0 ! desUNAI tinni pali ovamAiM pali ovamassa asaMkhejjaibhAgeNaM UNagAI, ukkoseNaM tinni pali0" athAvagAhanAM pRcchannAha-'tIse NaM' sugamaM, navaraM dezonAstrayaH krozA api yugminIM pratItya "uccatteNaM narANa dhovoNamUsiAo' vacanAt yadyapi 'chadhanusahassamUsiAo' iti pUrvasUtraNaiteSAmavagAhanA labhyate tathApi jaghanyotkRSTavizeSavidhAnArthaM punaravagAhanAsUtrArambhaH / Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 2/38 "teNa'mityAdi, atra kiM ca tatsaMhananaM ceti karmadhArayaH, pazcAdasatyarthe inatyayaH, gautame' tyAdi, vajrarSabhanArAcasaMhananAste manujA iti, 'tesi Na' mityAdi sugama, navaraM kiM saMsthitaMsaMsthAnaM yeSAM te tathA, yadyapi pUrvavarNakasUtre vizeSaNadvArA eSAM saMhananAdikamAkhyAtaM tathApi sarveSAmapitatkAlabhAvinAmekasaMhananAdimAtratAkhyApanArthamasya sUtrasya praznottarapaddhatyA nirdezana na paunaruktyamAzaGkanIyaM, ata evAgravartinI pRSThakaraNDakasUtre 'tesiNaM! bhaMte maNuANamityatra 'kevaiApiTThakaraMDakasayA pannattA?, goamA' itipraznasUtrAMzo'dhyAhArya iti tesiNamityAdi, teSAM pRSThakaraNDakazatAni-pUrvoktasvarUpAmi kiyanti ?, atra bhagavAnAha-dve SaTapaJcAzadadhike pRSThakaraNDakazate prajJapte ityrthH| ___teNa'mityAdi, temanujAHkAlasya-maraNasya mAso yasmin kAlavizeSeavazyaMkAladharmAH tasmin kAlaM kRtvA, mAsasyopalakSaNatvAt kAladivase ityAdyapidraSTavyaM, kva gacchanti-kvotpadyante itipraznadvaye'pi devaloesuuvavajaMtI'tyekamevottaraMgamanapUrvakatvAdutpAdasyotpAdAbhidhAne gamanaM sAmathyArdavagatamevetyAzayAditi, athavA gatirdezAntaraprAptirapi bhavatIti kva gacchantItyetadeva paryAyeNAcaSTe-'utpadyante utpattidharmANobhavanti, ataevottarasUtre uvavajaMtI'tyevoktaM, svAbhyAha'gautameti SaNmAsAvazeSAyuSaH kRtaparabhavAyurbandhA iti gamyaM, yugalakaM prasuvata iti, eteSAmAyustrabhAgAdau parabhavAyurbandhAbhAvamAha, taccaikonapaJcAzataMrAtriMdivAnyahorAtrANi yAvat, saMrakSanti-ucitopacArakaraNataH pAlayanti-saMgopayantianAbhogena hastaskhalanakaSTebhyaH, saMrakSya sagopya ca kAsitvA-kAsaM vidhAya kSutvA-kSutaM vidhAya jRmmayitvA-jRmbhAM vidhAya akliSTAHsvazarIrotthaklezavarjitAH avyathitAH-pareNAnApAditaduHkhA apuritApitAH-svata- parato vA'nupajAtakAyamanaH pritaapaaH|| etena teSAM sukhabharaNamAha, kAlamAse kAlaMkRtvA devalokeSu-IzAnAntasuralokeSUtpadyante, svasamahInAyuSkasureSveva tadutpattisambhavAt, atra kAlamAsa iti kathanena tatkAlabhAvimanujAnAmakAlamaraNAbhAvamAha, aparyAptakAntarmuhUrtakAlAnantaramanapavartanIyAyuSkatvAt, atrAha kazcitnanusarvathA vartamAnabhavAyuHkarmapudgalaparizATakAlasyaivamaraNakAlatvAtakathamakAlamaraNamupapadyate, yadabhAvovartamAnasamAyAMnirUpyate iticet, satyaM, dvidhA hyAyunaratirazcAM-apavartanIyamanapavartanIyaM ca, tatrAdyaM bahukAlavedyaM sattathA'dhyavasAyayogajanitazlathabandhanabaddhatayodIrNasarvapradezAgramapavartanAkaraNavazAdalpIyaH kAlena rajjudahananyAyena klinnavAsonyAyena muSTijalanyAyena vAyugapadvadyate, itarattugADhabandhanabaddhatayA'napavartanAyogyaMkrameNavedyate, tena bahuSuvartamanArakocitamanapavarttanIyamAyuH krameNAnubhavatsu satsu yadaikasya kasyacidAyuH parivartate tadA tasya lokairakAlamaraNamiti vyapadizyate, 'paDhamoakAlamacU' ityAdivat, tenAnyadAakAlamaNasyApi sambhavAttattadAnIM taniSedha iti na doSa iti| atha kathaM te devalokeSUtpadyante ityAha-yato devaloko-bhavanapatyAdyAzrayarUpastasya tathAvidhakAlasvabhAvAt tadyogyAyurbandhena parigrahaH-aDgIkAro yeSAM te tathA devalokagAmina ityarthaH, eSAM caikonapaJcAzaddinAvadhi paripAlena kecidevamavasthAmAhuH-saptottAnazayA lihanti divasAn svAGguSThamAstitaH, kau riGanti padaistataH kalagiro yAnti skhldbhisttH| Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-2 127 - - stheyobhizcatataH kalAgaNabhRtastAruNyabhogodgatAH saptAhenatato bhavanti sudhgAdanane'pi yogyAstataH atra vyAkhyA-AryA sapta divasAn-janmadivasAdikAn yAvat uttAnazayAH santaH svAGguSThaM lihanti, tato dvitIyasaptake pRthivyAM rijanti, tatastRtIyasaptake kalagiro-vyaktavAco bhavanti, tatadhurthasaptake skhaladbhiH padairyAnti, tataH paJcamasaptakestheyobhiH-sthiraiH padairyAnti, tataH SaSThasaptake kalAgaNabhRto bhavanti, tataH saptamasaptake tAruNyabhogodgatAH bhavanti kecicca sudhgAdAne'pi-samyakatvagrahaNe'pi yogyA bhavantIti kramaH, idaM cAvasthAkAlamAnaM suSamAsuSamAyAmAdau jJeyaM, tataH paraM kiJcidadhikamapi sambhAvyate iti, atra prastAvAd kazcidAha-atha tadA'gnisaMskArAderaprAdurbhUtatvena mRtakazarIrANAM kA gatiriti ?, ucyate, bhAraNDaprabhRtipakSiNastAni tathAjagatasvAbhAvyAt nIDakASThamivotpATaya madhyesamudraM kSipanti, yduktN||1|| purAhi mRtamithuna zarIrANi mahAkhagAH / nIDakAsu mivotpATya, sadyazcikSipuraMbudhau "kizcAtra zloke ambudhAvityupalakSaNaM tena yathAyogaM gaDgAprabhRtinadISvapi te tAni kSipantIti jJeyaM, nanu cotkRSTato'pi dhanuHpRthaktvamAnazarIraistairutkRSTapramANAni tAni kathaM suvahAnItyatrApi samAdhIyate-yugmizarIrANAmasbudhikSepasya mahAkhagakRtatvena bahuSu sthAneSu pratipAdanAdavasIyateyat 'pakkhIdhaNuhapuhattamityatra sUtrejAtyapekSayAekavacananirdezastena kvacid bahuvacanaM vyAkhyeyaM, tathAca satipakSizarIramAnasya yathAsambhavamarakApekSayAbahubahutarabahutamadhanu:pRthakatvarUpasyApisambhavAttatkAlavartiyugminarahastyAdizarIrApekSayA bahudhanuHpRthaktvaparimANazarIraistairna kiJcidapi tAni durvahAnIti na kApyanupapattiriti sambhAvyate, tatvaM bahuzrutagamyaM, evaM ca sUtre ekhavacananirdeze'pi bahuvacanena vyAkhyAnaM zrImalayagiripAdairapi zrIbRhatsaMgrahaNivRttI devaanaamaahaarocchvaasaantrkaalmaanaadhikaare||1|| "dasa vAsasahassAI samayAIjAva sAgaraM UNaM / divasamuhuttapuhuttA AhArussAsa sesANaM / / ityasyA gAthAyA arthakathanAvasare kRtamastIti sarvaM susthamiti / atha tadA manujAnAmakatvamutanAnAtvamitipraznayannAha-'tIseNa mityAdi, tasyAMsamAyAM bhagavan! bharate varSekatividhAHjAtibhedena katiprakArA katiprakArA manuSyA anuSaktavantaH-kAlAtkAlAntaramanuvRttavantaH, santatibhAvena bhavanti smetyartha, bhagavAnAha-gautama! SaDvidhAH, tadyathA padmagandhAH 1 mRgagandhAH 2 amamA 3 stejastalinaH 4 sahAH 5 zanaizcAriNaH 6, ime jAtivAcakAH zabdAH saMjJAzabdatvena rUDhAH, yathA pUrvamekAkArA'pi manuSyajAtistRtIyArakaprAnte zrIRSabhadevena ugrabhogarAjanyakSatriyabhedaizcaturddhA kRtA tathA'trApyevaM SaDvidhA sA svabhAvata evAstIti yadyapi zrI abhayadevasUripAdaiH paJcamAGgaSaSThazatakasaptamoddezake padamasamagandhayaH mRgamadagandhayaH mamIkArarahitAstejazca talaM ca rUpaM yeSAmastIti tejastalinaH sahiSNavaH-samarthA zanaiH-mandamutsukatvAbhAvAccarantItyevaMzIlA ityanvarthatA vyAkhyAtAsti, tathApitathAvidhasampradAyAbhAvAt sAdhAraNavyaJjakAbhAvena tenaiSAM jAtiprakArANAM durbodhatvAjjIvAbhigamavRttau sAmAnyato jAtivAcakatayA vyAkhyAnadarzanAca na vizeSato vyakti kRteti / gataH prathamArakaH // For Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 2/38 mU (39) tIse NaM samAe cauhiM sAgarovamakoDAkoDIhiM kAle vIikkaMte anaMtehiM vaNNapajjavehiM anaMtehiM gaMdhapajjavehiM anaMtehiM rasapajjavehiM anaMtehiM phAsapajjavehiM anaMtehiM saMghayaNapajjavehiM anaMtehiM saMThANapajjavehiM aNaMtehiM uccattapajjavehiM anaMtehiM AipajjavehiM anaMtehiM gurulahupajavehiM anaMtehiM agurulahupajjatehiM anaMtehaM uThANakammabalavIriapurisakkAraparakkamapajjavehiM anaMtaguNaparihANIe parihAyamANe etthaNaMsumusamA nAmasamAkAlepaDivajiMsusamaNAuso! jaMbUddIve NaM bhaMte ! dIve imIse osappiNIe susamAe samAe uttamakaTThapattae bharahassa vAsassa kerisae AyArabhAvapaDoyAre hotthA?, goamA! bahusamaramaNijje bhUmibhAge hotthA, se jahAnAmae AliMgapukkhareivAtaMcevajaMsusamasusamAe puvvaNNiaM, navaraM nANattaM caudhanusahassamUsiAege aTThAvIse piTThakaraMDukasae chaTThabhattassa AhAraTTe, causaddhiM rAiMdiAiMsArakkhaMti, do paliovamAiM AU sesaMtaM cev| tIse NaM samAe caubvihA maNussA aNusajjitthA, taMjahA-ekA 1 paurajaMghA 2 kusumA 3 susamaNA 4 / vRtasyAM suSamasuSamAnAmnyAM catasRSu sAgaropamakoTAkoTISu kAle vyatikrAnte sati, sUtre ca tRtIyAnirdeza ArSatvAt, athavA catasRbhiH sAgaropamakoTAkoTIbhi kAle mite gaNite vA iti mitAdizabdAdhyAhAreNa yojanA kAryA, atraca pakSe karaNe tRtIyA jJeyA, atrAntare suSamA nAmnA samA-kAlaH pratipannavAn-lagati smeti vAkyAntarasUtrayojanA, suSamA cotsarpiNyAmapi bhavedityAha-'anaMtaguNaparihANyA parihIyamANA hAnimupagacchan 2' sUtre ca dvivacanamanusamayaM hAniriti hAneH paunaHpunyajJApanArthaM, atha kAlasya nityadravyatvena nahAnirupapadyate, anyathA'horAtraM sarvadA triMzanmuhUrtAtmakameva tat na syAdityata Aha-'anantairvarNaparyavai rityAdi, varNAzvetapItaraktanIlakRSNabhedAt paJca, kapizAdayastu tatsaMyogajAstataH zvetAderanyatarasya varNasya paryavA-buddhikRtAnirvibhAgAbhAgAH ekaguNazvetatvAdayaHsakalajIvarAzeranantaguNAdhikAstaira'nantA ye guNA-anantaroktasvarUpA bhAgAsteSAMparihANi-apacayastayAprakArabhUtayA ityarthaH, hIyamAnaH 2 suSamA kAlavizeSa iti yojyaM, evamagre'pi yojanA kAryA, athayathaiSAmanantatvamanusamayamanantaguNahAnizca tathA darzyate 'tIse NaM0' iti prAguktabalAt prathamasamaye kalpadrumapuSpaphalAdigato yaH zveto varNa sa utkRSTaH, tasya kevaliprajJayA chidyamAnA yadi nirvibhAgA bhAgAH kriyante tarhi anantA bhavanti, teSAM madhyAdanantabhAgAtmaka eko rAziprathamArakadvitIyasamaye truTyati, evaM tRtIyAdisamayeSvapi vAcyaM yAvatprathamArakAntyasamayaH, eSAva rItiravasarpiNIcaramasamayaM yAvajjheyA, ata eva anantaguNaparihANyetyatra anantaguNAnAM parihANiriti SaSThItatpuruSa eva vidheyo natuanantaguNA cAsau parihANizceti karmadhArayaH, guNazabdazca bhAgaparyAyavacano'nuyogadvAravRttikRtA ekaguNakAlakaparyavavicAre suspaSTamAkhyAto'sti, evaM satizvetavarNasyAsanna eva sarvathocchedaH, tathA ca sati zvetavastuno'zvetatvaprasaGgaH, etacca jAtipuSpAdiSu pratyakSaviruddhaM ?, ucyate, Agame'nantakasyAnantabhedatvAt hIyamAnabhAgAnAmatanantakamalpaM tato maularAzerbhAgAnantakaM bRhattaramavagantavyaM, yadi nAma sidhyatsvapi bhavyeSu lokeSu na teSAmanantakAlenApi nirlepanA Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-2 129 Agame'bhihitA kiM punaH sarvajIvebhyo'nantaguNAmutkRSTavarNagatabhAgAnAM ? na ca te saGkhyAtA eva sidhyanti, ime tu pratisamayamanantA hIyante iti mahaddaSTAvantavaiSamyamiti vAcyaM, yatastatra yathA sidhyatAM bhavyAnAM saMkhyAtatA tathA siddhikAlo'nanta evamatrApi yathA pratisamayamanantAnAmeSAM hIyamAnatA tathA hAnikAlo'vasarpiNIpramANa eva tataH paramutsarpiNIprathamasamayAdautenaivakrameNavarddhanteitisarvasamyak, evaMpItAdiSuvarNeSugandharasasparzeSu ca yathAsambhavamAgamAvirodhena bhAvanIyaM, tathA anantaiH saMhananaparyavairiti-saMhananAni-asthinicayaracanAvizeSarUpANi vajraRSabhanArAcaRSabhanArAcanArAcArddhanArAcakIlikAsevArtabhedAt SaT, prastutecArake Adyameva grAhyaM RSabhanArAcAdInAmabhAvAt, anyatra yathAsambhavaMtAni grAhyANi, tatparyavA api tathaiva hApanIyAH, saMhananenaiva zarIre dADharyamupajAyate, tacca sarvotkRSTaM suSamasuSamAdyasamaye, tataH paramanantairanantaiH paryavaiH samaye 2 hIyata iti| tathA saMsthAnAni-AkRtirUpAmi samacaturananyagrodhasAdikubjakavAmanahuNDabhedAtSoDhA, tacca tatra prathame samaye sarvotkRSTaM tataH paraMtathaiva hIyata iti, yathoccatvaM-zarIrotsedhastacca tatra prathame samaye trigavyUtapramANamutkRSTaM, tataH paraMtapramANatAratabhyarUpAH paryavAH anantAH samaye 2 hIyante, nanu uccatvaM hi zarIrasya svAvagADhamUlakSetrAduparitanoparitananabhaHpradezAvagAhitvaM, tatparyavAzca ekadvitripratarAvagAhitvAdayo'saGkhyAtapratarAvagAhatvAntA asaGkhyAtA eva, avagAhanAkSetrasyAsaGkhyAtapradezAtmakatvAt, tarhi kathameSAmanantatvaM?, kathaM caite'nantabhAgaparihANyA hIyante iti ced, ucyate, prathamArake yat prathamasamayotpannAnAmutkRSTaM zarIroccatvaM bhavati tato dvitIyAdisamayotpannAnAMgAvatAmekanabhaHpratarAvagAhitvalakSaNaparyavANAMhAnistAvatpudgalAnantakaM hIyamAnaM draSTavyaM, AdhArahAnAvAdheyahAnerAvazyakatvAditi, tenoccatvaparyavANAmapyanantatvaM siddhaM, nabhaHpratarAvagAhasya pudgalopacayasAdhyatvAt, tathA AyuH-jIvitaM tadapi tatra prathame samaye tripalyopamapramANamutkRSTaM tadanantaraM tatparyavA api anantAH pratisamayaM hIyante, nana paryavA ekasamayonA dvisamayonA yAvadasaGkhyAtasamayonotkRSTA sthitiriti sthitisthAnatAratamyarUpA asaGkhyAtA eva, AyuHsthiterasaGkhyAtasamayAtmakatvAt, tarhi kathaM sUtre'nantairAyuHparyavairityuktaM? ucyate, pratisamayaM hIyamAnasthitisthAnakAraNIbhUtAni anantAni AyuHkarmadalikAni parihIyante, tataH kAraNahAnau kAryahAnerAvazyakatvAt / tAni ca bhavasthitikAraNatvAdAyuHparyavA eva ataste anantA iti, tathA anantairgurulaghuparyavairiti, gurulaghudravyANi-bAdaraskandhadravyANiaudArikavaikriyAhArakataijasarUpANi tatparyavAH, tatraprakRte vaikriyAhArakoranupayogastena audArikazarIramAzrityotkRSTavarNAdayastatrAdyasamaye bodhyAH, tataH paraM tathaiva hIyante taijasamAzritya kapotapariNAmakajATharAgnirutkRSTastatrAdisamaye tadanantaraM mandamandatarAdivIryakatvarUpa iti, tathA anantairagurulaghuparyavairiti, agurulaghudravyANi sUkSmadravyANi, prastutecapaudgalikAnimantavyAni, anyathA'paudagalikAnAMdharmAstikAyAdInAmapi paryavahAniprasaGgaH, tAni ca kArmaNamanobhASAdidravyANi teSAMparyavairanantaiH, tatra kArmaNasya satavedanIyazubhanirmANasusvarasaubhAgya''deyAdirUpasya bahusthityanubhAgapradezakatvena manodravyasya bahugraha| 139 Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 2/39 NAsandigdhagrahaNajhaTitigrahaNabahudhAraNAdimattayA bhASAdravyasyodAttatvagambhIropanItarAgatvapratinAdavidhAyitAdirUpatayAca tatrAdisamaye utkRSTatA, tataH paraMkrameNAnantAH paryavAhIyante, anantairutthAnAdiparyavaiH, tatrotthAna-UrdhvabhavanaM karma-utkSepaNAvakSepaNAdigamanAdi vA balaM-zArIraHprANaH vIrya-jIvotsAhaH puruSAkAraH-pauruSAbhimAnaH parAkramazca-saeva sAdhitAbhimataprayojanaH,athavA puruSakAraH-puruSakriyAsAcaprAyaH strakriyAtaH prakarSavatI bhavatItitatsvabhAvatvAditivizeSeNatadagrahaNaM, parAkramastu-zatruvitrAsanaM, tata eteprAktanasamaye utkRSTastataH paraMparipATyA tathaiva hIyante, tthaa| // 1 // _ "saMghayaNaM saMThANaM uccattaM AuaMca mnnuaannN| aNusamayaM parihAyai osppinniikaaldosennN| // 2 // kohamayamAyalobhA osannaM vaDDhae amaNuANaM / kUDatulakuDamANA teNa'NumANeNa svvNpi|| // 3 // visamA ajja ! tulAo visamANi ajnvesumaannaanni| visamA rAyakulAiM teNa u visamAI vaasaaii| // 4 // visamesu avAsesuM huMti asaaraaiNoshiblaaii| ___ osahidubballeNaya AuM parihAyai nraannN|| - iti taNDulavaicArike avasarpiNIkAladoSeNa hAniruktA sA bAhulyena duHSamAmAzritya zelArakeSu tu yathAmbhavaM jJeyeti, nanu nityadravyasyApi kAlasya kathaM hAniriti parakRtAsambhavAzaGkAnivAraNArthaMvarNAdiparyavANAM hAniruktA, teca pudgaladharmAstarhi anyadharmeIyamAnairvivakSitaH kAlaH kathaM hIyate iti mahadasaDgataM, tathA sati vRddhAyA vayohAnau yuvatyA apivayohAniprasaDga iticet, n,kaalsykaaryvstumaatrekaarnnvaanggiikaaraatkaarygtaadhrmaakaarnneupcrytekaarnntvsmbndhaaditi| atha prastutArakasya svarUpapraznAyAha-'jaMbuddIve NaM bhaMte !' ityAdi prAyaH sUtraM gatArthameva, navaraM kevalaM nAnAtvaM-bhedaH, sa cAyaM-caturdhanuHsahasrocchritAH krozadvayoccAste manujA iti yogaH, makAro'lAkSaNikaH, aSTAviMzatyadhikaMpRSThakaraNDakazataMprathamAroktapRSThakaraNDukAnAmamitiyAvat teSAM manujAnAmiti yogaH, SaSThabhakte'tikrAnte AhArArthaH samutpadyate iti yogaH, sUtre saptamyarthe SaSThI sUtratvAt, catuHSaSTiM rAtrindivAni yAvat saMrakSanti, apatyAni te manujA iti yogaH, tatra saptAvasthAkramaH pUrvokta eva, navaraM ekaikasyA avasthAyAH kAlamAnaM nava dinAni aSTau ghaTayazcatustrazat palAni saptadaza cAkSarANi kiJcidadhikAnIti, catuHSaSTeH saptabhirbhAge etAvata eva lAbhAt, yacca pUrvebhyo'dhiko'patyasaMrakSaNakAlastatkAlasya hIyamAnatvenotthAnAdInAM hIyamAnatvAd bhUyasA'nehasA vyaktatAbhavanAditi, evamagre'pi jJeyaM, dve palyopame AyusteSAM manujAnAmiti yogaH, evamanyatrApi yathAsambhavamadhyAhAreNa sUtrAkSarayojanA kAryA, anyat sarvaM suSamasuSamoksaveti, atrApi yathoktamAyuHzarIrocchrayAdikaM suSamAyAmAdau jJeyaM, tataH paraMkrameNa hIyamAnamiti / athAtra bhagavAn svayamevApRSTA napi manuSyabhedAnAha 'tIseNa' mityAdi, atrAnvayayojanA prAgvat, ekAH 1 pracurajaGghAH2 kusumAH 3 suzamanAH 4 ete'pi prAgvajAtizabdA jJeyAH, anvarthatA caivaM-ekAH zreSThAH, saMjJAzabdatvAnna sarvAditvaM, pracurajacAH-puSTajaGghAH natu kAkajaGghA itibhAvaH, kusumasaddazatvAt saukumAryAdiguyogena kusumAH, Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH -2 131 puMsyapi kusumazabdaH, suSThu-atizayena zamanaM-zAntabhAvo yeSAM te tathA, pratanukaSAyatvAt, atra pUrvoktaSaTprakAramanuSyANAmabhAvAdete'nye jAtibhedAH / gato dvitIyAraka iti| mU (40) tIseNaMsamAe tihiM sAgarovamakoDAkoDIhiM kAle vIikkate anaMtehiM vaNNapajjavehiM jAva anaMtaguNaparihANIe parihAyamANI 2 ettha NaM susamadussamANAmaM samA paDivajiMsu samaNAuso!, sANaM sama tihA vibhajjai-paDhame tibhAe 1 majjhimetibhAe 2 pacchime tibhA 3 jaMbuddIveNaM bhaMte! dIve, imIse osappiNIe susamadussamAe samAe paDamamajjhimesutibhAesubharahassa vAsassa kerisae AyArabhAvapaDoAre pucchA, goamA! bahusamaramaNije bhUmibhAge hotthA, so ceva gamo neavvo nANattaM do ghaNusahassAiMuDDe uccatteNaM, tesiMca muANaMcausaTipiTTakaraMDugA cautthamatssa AhAratthe samuppajjai ThiI paliovamaM egUNAsIiM rAiMdiAiM sArakhaMti saMgoveMti, jAva devalogapariggahiANaM te maNuA pannattA samaNAuso! tIse NaM bhaMte ! samAe pacchime tibhAe bharahassa vAsassa kerisae AyArabhAvapaDoyAre hotthA ?, goamA! bahusamaramaNijje bhUmibhAge hotthA se jahA nAmae AliMgapukkhare i vA jAva maNIhi uvasomie, taMjahA-kittimehiM ceva akittimehiM ceva, tIse NaM bhaMte ! sabhAe pacchime tibhAge bharahe vAse maNuANaM kerisae AyArabhAvapaDoAre hotyA? goamA! tesiMmaNuANaMchabbihe saMghayaNe chabihe saMThANe bahUNi ghanusayANi uddhaM uccatteNaM jahanneNaM saMkhijjANi vAsANi ukkoseNaM asaMkhijANivAsANi AuaMpAlaMti pAlittA appegaiyA nirayagAmI ghanusayANi uddhaM uccatteNaMjahanneNaM saMkhijjANivAsANi ukkoseNaM asaMkhijANivAsANi AuaMpAlaMti pAlittA appegaiyA nirayagAmI appegaiyA tiriagAmI appegaiyA maNussagAmI appegaiyA devagAmI appegaiyA sijhaMti jAva savvadukkhANamaMtaM kreNti| vR-vyAkhyA prAgvat, navaraM parihAyamANI ityatra straliDganirdezaH samAvizeSaNArthastena samA kAle iti padadvayaM pRthak mantavyaM, ayamevAzayaH sUtrakRtA 'sA NaM same'tyuttarasUtre prAduzcakre iti,athAsyA eva vibhAgapradarzamArthamAha-'sANa'mityAdi, sAsuSamaduHSamA nAmnI samA-tRtIyArakalakSaNA tridhA vibhajyate-vibhAgIkriyate, tadyathA-prathamastRtIyo bhAgaH prathamastrIbhAgaH mayUravyaMsakAditvAtpUraNapratyayalopaH, evamagre'pi, ayaMbhAvaH-dvayoH sAgaropamakoTAkoTyostribhirbhAgeyadAgataMtadekaikasya bhAgasya pramANaM, taccedaM-SaTSaSTi koTilakSANAM SaTSaSTi koTisahasrANAM SaTkaM koTizatAnAMSaTSaSTikoTInAMSaTSaSTilakSANAMSaTSaSTisahasrANAMSaTkaMzatAnAMSaTSaSTizca sAgaropamANAM dvauca sAgaropamatribhAgau, athAdyabhAgayoH svarUpapraznAyAha- 'jaMbuddIveNa mityAdi, sarvaMgatArthaM, nAnAtvamityayaM vizeSaH-dvedhanuHsahanaMUrboccatvena krozoccA ityarthaH, teSAMca manuSyANAM catuHSaSTi pRSThakaraNDukAni, aSTAviMzatyadhikazatasyArthIkaraNe etAvata eva lAbhAt, caturthabhakte'tikrAnte AhArArtha-samutpadyate, ekadinAntarita AhAra ityarthaH, sthiti palyopamaM, ekonAzItiM rAtrindivAni saMrakSanti saGgopayanti, apatyayugalakamityarthaH, tatrAvasthAkramastathaiva, navaramekaikasyA avasthAyAH kAlamAnaM ekAdaza dinAni saptadaza ghaTayaH aSTau palAni catustrazaccAkSarANi kiJcidadhikAnIti, ekonAzIteH saptabhirbhAge etAvata eva lAbhAt, asyAM cabhinnajAtimanuSyANAmanuSaJjanA nAsti, tadA teSAmasaMbhavAditi saMbhAvyate, tatvaMtutatvavidajJeyaM, yattu Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 jambadvIpaprajJapti-upAGgasUtram 2/40 'uggA bhogA rAyanna khattiA saMgaho bhave cauhA' ityuktaM tadarakAntyabhAgabhAvitvena nehAdhikriyate, nanvasyAH samAyAstradhA vibhajanaMkimarthaM?, ucyate, yathAprathamArakAdau tripalyopamAyuSastrigavyUtocchrayAstridinAntaritarbhojanAekonapaJcAzaddinAni kRtApatyasaMrakSaNAstataHkrameNa kAlaparihANyA dvitIyArakAdau dvipalyopamAyuSo dvigavyUtocchrayA dvidinAntaritabhojanAcatuHSaSTidinAni kRtApatyasaMrakSaNAstato'pi tathaiva parihANyA tRtIyArakAdau ekapalyopamAyuSaH ekagavyutocchrayA ekadinAntaritabhojanA azItidinAni kRtApatyasaMrakSaNAstadanantaramapi tridhAvibhaktatRtIyArakathaprathamatribhAgadvayaM yAvat, tathaiva niyataparihANyAhIyamAnA yugmimanujA abhUvan, antimatribhAge tu sA parihANiraniyatA jAteti sUcanArthaM tribhAgakaraNaM sArthakamiti sambhAvyate, anyathA vA yathA''gamasampradAyaMtribhAgakaraNeheturavagantavya iti|athtRtiiyaarksvruupprshnaayaah- 'tIse NaM0', yadeva dakSiNArddhabharatasvarUpapratipAdanAdhikAre vyAkhyAtaM tadatra sUtre niravazeSaMgrAhyaM-navaramatra kRSyAdikarmANipravRttAnItikRtrimaistRNaiH kRtrimairmaNibhirityuktaM, athAtraiva manujAnAM svarUpaM pRcchannAha-'tIse NamityAdi vyAkhyA praagvt| atha yathAsmin jagadavyavasthA'bhUt tadAha mU (41) tIse NaM samAe pacchime tibhAe paliovamaTThabhAgAvasese ettha NaM ime pannarasa kulagarA samuppajjitthA, taMjahA sumaI 1 paDissuI 2 sImaMkare 3 sImaMdhare 4 khemaMkare 5 khemaMdhare 6 vimalavAhane7 cakkhumaM 8 jasamaM 9 abhicaMde 10 vaMdAme 11 paseNaI 12 marudeve 13 nAmI 14 usabhe 15 tti| vR-tasyAH samAyAH pAzcAtye tribhegA-tRtIye tribhAge palyopamASTamabhAgAvazeSe etasmin samaye ime-vakSyamANAH paJcadaza kulakarA-viziSTabuddhayo lokavyavasthAkAriNaH kulakaraNazIlAH puruSavizeSAH samudapadyante-samutpananavantaH, atrAha kazcita-AvazyakaniyuktyAdiSu saptAnAM kulakarANAbhidhAnAdiha paJcadazAnAM teSAmabhidhAnaM kathaM yadivA nAmaitat, puNyapuruSANAmadhikAdhakavaMzyapuruSaNavarNanasyanyAyyatvAt, paraMpalyopamASTabhAgAvaziSTatAvacanaM kAlasya sutarAM bAdhate anupapatteH, tathAhi-palyopamaMkilAsatkalpanayAcatvAriMzadbhAgaM parikalpyate, tasyASTamo bhAgazcatvAriMzadbhAgAH paJca, tatrApyAdyasya vimalavAhanasyAyuH palyopamadazabhAgastata- zcatvArazcatvAriMzadbhAgAstadAyuSi gtaaH|shessekH palyopamasya catvAriMzattamaH saGkhayeyobhAgo'vatiSThate, sa cakSuSmadAdInAmasaMkhyeyapUrvabhiH saGakhyeyapUrvaM zrIRSabhasvAminazcaturazItyA pUrvalakSaiH zeSaizcaikonanavatyA pakSaiH paripUryate, tena pUrveSAM samutyAdikulakarANA mahattamAyuvAM kAvakAzaH? Adyasya sumatestAvatpalyadazamAzaAyuH, tato dvAdazavaMzyAnyAvat pUrvadarzitanyAyenaikasmiMzcatvAriMzattame'vaziSTabhAge'saGkhyeyAni pUrvANi tAni ca yathottaraM hInahInAni nAbhestu saGkhayeyAni pUrvANItyAdi, itthaM cAviruddhamiva pratibhAti, yattu aavshykvRttau||1|| "paliovamadasamaMso paDhamassAuMtao asaMkhijjA / ___ te anupuvI hINA puvvA nAbhissa saMkhijjA / / " itigAthAvyAkhyAnematAntareNa nAbherasaGkhayeyapUrvAyuSkatvamuktaM, tattukulakarasamAnAyuSkatvena kulakarapatnInAM marudevyA apyasaMkhyapUrvAyuSkatApattau muktyanupapattiriti tatraiva dUSitamastIti Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-2 133 na ko'pi parasparaM virodhaH, yaccAvazyakAdiSu vimalavAhanasya palyadazamAMzAyuSkatvaM tadvAcanAbhedAdavagantavyaM, yacca granthAntare nAmapAThabhedaH so'pi tathaivetyatra sarvavidaH pramANamityalaM vistareNa, atha prastutamupakramyate- 'tadyatheti tAn nAmato darzayati, sumati 1 pratizruti 2 sImaGkaraH 3 sImandharaH 4 kSemaGkaraH 5 kSemandharaH 6 vimalavAhanaH 7 cakSuSmAn 8 yazasvI 9 abhicandraH 10 candrAbhaH 11 prasenajit 12 marudevaH 13 nAbhiH 14 RSabha 15 iti, yatpunaH padmacaritre caturdazAnAM kulakaratvamabhihitamatratupaJcadazasya RSabhasyApi tadbharatakSetraprakaraNe bharatabharturbharatanAmno'pi mahArAjasya prarUpaNAprakramitavyA'stIti jJApanArthamiti / athaite kulakaratvaM kathaM kRtavanta ityAha mU (42) tattha NaM sumaI 1 paDissui 2 sImaMkara 3 sImaMdhara 4 khemaMkarA 5 NaM etesiM paMcaNhaM kulagarANaM hakkAre nAmaMdaNDanII hotthA, teNaM maNuA hakkAreNaM daMDeNaM hayA samANA lajjiA vilajiA veDDhA bhIA tusiNIA viNaoNayA ciTuMti, tattha NaM khemaMghara 6 vimalavAhaNa 7 cakkhumaM 8 jasamaM 9 abhicaMdANaM 10 / etesiNaM paMcaNhaM kulagarANaM makkAre nAmaMdaMDanII hotthA, te NaM maNuA makkAreNaM daMDe hayA samANA jAva ciTThati, tattha NaM caMdAbha 11 paseNai 12 marudeva 13 nAbhi 14 usabhANaM 15 etesiNaM paMcaNhaM kulagarANaM dhikkAre nAmaM daMDanIi hotyA, te NaM maNuA dhikkAreNaM daMDeNaM hayA samANA jAva citttthti| vR-'tattha Na mityAdi, teSu paJcadazasu kulakareSu madhye sumatipratizrutisImaMkarasImandharakSemaGkarANAmeteSAM paJcAnAM kulakarANAMhA ityadhikSepArthakaH zabdastasya karaNaMhAkAro nAma daNDa:aparAdhinAmanuzAsanaM tatra nIti-nyAyo'bhavat, atrAyaM sampradAyaH-purA tRtIyArAnte kAladoSeNa vratabhraSTAnAmiva yatInAM kalpadrumANAM mandAyamAneSu svadehAvayaveSviva teSu mithunAnAM jAyamAne mamatve'nyasvIkRtaMtamanyasmin gRhNAta parasparaMjAyamAne vivAde sadhzajanakRtarAbhavamasahiSNavaH AtmAdhikaM sumatiM svAmitayA te cakruH, saca teSAM tAn vibhajyasthaviro gotriNAM dravyamiva dadau, yo yaH sthitimaticakrAma tacchAsanAya jAtismRtyA nItijJatvena hAkAradaNDanItiM cakAra, tAM ca pratizrutyAdayazcatvAro'nucakruriti, tayA ca te kIzA abhavannityAha teNa'mityAdi, te manujANamiti prAgvat, hAkAreNa daNDena hatAH santo lajjitAH vrIDitA vyAH -lajjAprakarSavanta ityarthaH, ete trayo'pi paryAyazabdA lajjAprakRSTatAvacanAyoktAH bhItAvyaktaM tUSNIkA-maunabhAjo vinayAvanatA na tUllaNThA iva nistrapA nirbhayA jalpAkA ahaMyavazca tiSThanti, te anenaiva daNDena hatasvamivAtmAnaM manyamAnAH punaraparAdhasthAne na pravarttanta ityAzayaH, atra cASTapUrvazAsanAnAM teSAM daNDAdighAtebhyo'pyatizAyi marmAvicchAsanamidamiti hatA iti vacanaM, athottarakAlavartikulakarakAle kiM saiva daNDanItiranyA vetyAzaGkAyAM samAdhatte 'tattha Na mityAdi, tatra kSemandharavimalavAhanacakSuSmadyazasvyabhicandrANAmeteSAM paJcAnAM kulakarANAMmA ityasyaniSedhArthasya karaNaM-abhidhAnaMmAkAro nAma daNDanItirabhavat, zeSaMpUrvavat, AvazyakAdautuvimalavAhanacakSuSmatoH kulakarayoryAhAkArarUpA daNDanIti yaccAbhicandraprasenajitorantarAle candrAbhasyAkathanamityAdyantaraM tadvAcanAntareNeti, ayamarthaH-krameNAtisaMstavAdinA jIrNabhItikatvena hAkAramatikrAmatsuaMkuzamivagambhIravediSugajeSu yugmiSu kSemandharaH kulakuJjaro Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 134 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 2/42 'duzcikitse hi cikitsAntaraM kArya'miti dvitIyAM mAkArarUpA daNDanItiM cakAra, tAM ca vimalavAhanAdayazcatvAro'nucakruH / atra sampradAyavidaH-mahatyaparAdhapade mAkArarUpAM itaratra tu pUrvaiva, RSabhacaritre saptakulakarAdhikAre yazasvivArake dnnddniitimaashrity||1|| "Agasyalpe nItimAdyAM, dvitIyAM madhyame punH| mahIyasi dve api (te), sa prAyuGkamahAmati ||"ityaahuH atha tRtIyakulakarapaJcakavyavasthAmAha-'tattha NaM0', idaM sUtraM gatArthaM, navaraM dhigityadhikSepArtha eva tasya karaNaM-uccAraNaM dhikkAraH, sampradAyastvayaM-pUrvanIti atikramatsu teSutrapAmayadi iva kAmukeSu candrAbhanAmA dhikkAradaNDanItiM vidadhe, tAM ca prasenajidAdayazcatvAro'- nukRtavantaH, mahatyaparAdhedhikkAromadhyamajadhanyayostumAkArahAkArAviti, anyAstuparibhASaNAdyA bhrtkaale| // 1 // 'paribhAsamA u paDhamA maMDalibaMdhima hoi bIA ya / cAragachavicheAI bharahassa cauvvihA niiii||' / iti vacanAt, RSabhakAle ityanye, atha paJcadaze kulakare kulakaratvamAtraM caturdazasAdhAraNamityasAdhAraNapuNyaprakRtyudayajanmatrijagajjanapUjanIyatAM pracikaTayiSuryathA'smAdeva loke viziSTadharmAdharmasaMjJAvyavahArAH prAvartanta ityAha mU (43) nAbhissa NaM kulagarassa marudevAe bhAriAe kucchisi ettha NaM usahe nAmaM arahAkosalie paDhamarAyA paDhamajine paDhamakevalI paDhamatitthakare paDhamadhammavaracakkavaTTa samuppajjitthe, tae NaM ubhe arahA kosalie vIsaM puvvasayasahassAI kumAravAsamajhe vasai vasaittA tevaDhei puvvasayasahassAImahArAyavAsamajhe vasai, tevaDheipuvvasayasahassAiMmahArAyavAsamajhe vasamANe lehAiAo gaNiappahANAo sauNaruapajjavasANAo bAvattari kalAo cosaddhiM mahilAguNe sippasayaM ca kammANaM tinnivipayAhiAe uvadisaitti, uvadisittA puttasayaM rajjasae abhisaMcai, abhisiMcittA tesIiMpuvvasayasahassAI mahArAyavAsamajhe vsi| vasittAje segimhANaM paDhamemAse paDhame pakkhe cittabahule tassaNaMcittabahulassanavamIpakheNaM divasassa pacchime bhAge vaittA hiraNNaM caittA suvaNNaM caittA kosaM koTThAgAraM balaM caittA bAhaNaM cauttA puraM caitA aMteuraM caittA biulaghaNakaNagarayaNamaNimottiasaMkhasilappavAlaratarayaNasaMtasArasAvaijjaM vicchaDDayittA vigovaittA dAyaMdAiANaM paribhAetatA sudaMsaNAe sIAe sadevamaNuAsurAe parisAe samaNugammamANamagge saMkhidacakkianaMgaliamuhamaMgaliapUsamANavavaddhamANagaAikkhagalaMkhamaMkhaghaMTiagaNehiM tAhaM iTAhiM kaMtAhiM piyAhiM maNuNNAhiM maNAmAhiM uralAhiM kallANAhiM sivAhiM dhannAhiM maMgallAhiM sassiriAhiM hiyayagamaNijjahiM hiyayapalhAyaNijAI kaNNamaNanibuIkarAhiM apuNaruttAhiM aTThasaiAhiM vaggUhi anavarayaMabhinaMdatA yaabhithuNaMtA ya evaM vayAsI jaya jaya naMdA ! jaya jaya bhaddA ! dhammeNaM abhIe parIsahovasaggANaM khaMtikhame bhayabheravANaM dhamme te avigdhaM bhavauttikaTTha aminaMdati aamithuNaMti / taeNaM usabhe arahA kosalie nayanamAlAsahassehiM picchijjamANe 2 evaMjAva niggacchai jahA uvavAie jAva AulabolabahulaM nabhaM karate viNIAe rAyahANIe majjhamajheNaM niggacchai siasaMmajiasittasuikapupphovayArakaliaMsiddhatthavaNaviularAyamaggaMkaremANe hayagayarahapakareNa Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH -2 135 pAikkacaDakareNayamaMdaM 2 uddhatareNuyaMkaremANe 2 rAjeNeva siddhatthavaNe ujjANejeNevaasogavarapAyave teNeva uvAgacchati 2 asogavarapAyavassa ahe sIaMThAvei 2 tA sIAo paJcoruhai 2 ttA sayamevAbharaNAlaMkAraM omuai 2 ttA sayameva cauhiM aTThAhiM loaM karei 2 ttA chaTeNaM bhatteNaM apANaeNaM AsADhAhiM nakkhatteNaM jogamuvAgaeNaM uggANaM bhogANaM rAinnANaM khattiANaM cauhiM sahassehiM saddhiM egaM devadUsamAdAya muMDe bhavittA agArAo anagAriyaM pvvie| tu- 'nAbhissa Na mityAdi, nAbheH kulakarasya marudevyA nAmnyA bhAryAyAH kukSo etasmina samaye 'usaha'tti RSabhaH saMyamabhArodvahanAdhSabhaiva RSabhaH, vRSabho veti saMskAraH tatra vRSabha iva vRSabha iti vA, vRSeNa bhAtIti vA vRSabhaH, evaM ca sarve'pyarhanta RSabhA vRSabhA vA ityucyante tena UrvovRSabhalAJcanatvena mAtuzcaturdazasvapneSu prathamaM vRSabhadarzanena ca RSabho vRSabho veti nAmnA, kozalAyAM-ayodhyAyAM bhavaH kauzalikaH 'bhAvini bhUtavadupacAra iti nyAyAdetadvizeSaNaM, ayodhyAsthApanAyARSabhadevarAjyasthApanAsamaye kRtatvAt, tadvayaktistubharatakSetranAmAnvarthakathanAvasare 'dhanavaImatinimmAyA' etatasUtravyAkhyAyAM darzayiSyate, arhantazca pArzvanAthAdaya iva kecidanaDgIkRtarAjadharmakA api syurityasau kena krameNArhannabhUdityAha prathamorAjA,ihAvasarpiNyAMnAbhikulakarAdiSTayugmimanujaiH zakreNacaprathamamabhiSiktatvAt, prathamajinaH prathamo rAgAdInAMjetA, yadvAprathamomanaHparyavajJAnI rAjyatyAgAdanantaraMdravyatobhAvatazca sAdhupadavartitve, atrAvasarpiNyAmasyaiva bhagavataHprathamastadbhavanAt, jinatvaMcAvadhimanaHparyavakevalajJAninAM sthAnADge suprasiddhaM, avadhijinatve tu vyAkhyAyamAne'kramabaddhaM sUtramiti, kevalijinatve cottaragranthena saha paunaruktyamiti vyAkhyAnAsagati zrotRNAM pratibhAseta, prathamakevalI-AdyasarvajJaH, kevalitve ca tIrthakRnnAmodayatItyAha-prathamatIrthakaraH-AdyazcaturvarNasaGghasthApakaH, uditatIrthakRtrAmA ca kIzaH syAditi-prathamodharmavaro-dharmapradhAnazcakravartI, yathA cakravartI sarvatrApratihatavIryeNacakreNa vartate tathA'yamapItibhAvaH, samudapadyata-samutpannavAnityartha, atha yathA bhagavAn vayaH pratipannavAn tathA''ha ___ tae Na'mityAdi, tato janmakalyANakAnantaramityartha RSabho'rhan kauzalikaH viMzatiM pUrvazatasahasraNi-pUrvalakSANi bhAvapradhAnatvAnirdezasya kumAratvena-akRtAbhiSekarAjasutatvena vAsaHavasthAnaM tanmadhye vasati, 'kumAravAsamajjhAvasaI' iti pAThe tu kumAravAsamadhyAvasati AzrayatItyartha, uSitvA ca triSaSTipUrvalakSANi atrApi bhAvapradhAno nirdeza iti mahArAjatvenasAmrAjyena vAsaH-avasthAnaM tanmadhye vasati, tatra vasaMzca kathaM prajA upacakre ityAha tevaTiM' ityAdi, triSaSTiMpUrvalakSANiyAvat mahArAjavAsamadhye vasan lipividhAnAdikA gaNitaM-aGkavidyA dharmakarmavyavasthitau bahUpakAritvAt pradhAnA yAsu tAH zakunarutaM-pakSibhASitaM paryavasAne-prAnteyAsAMtAstathA, dvAsaptatikalAH,kalanAni kalAvijJAnAnItyarthastAH kalanIyabhedAt dvAsaptati arthAt, prAyaH purussopyoginiiH| 'catuHSaSTiM mahilAguNAn-straguNAn, karmaNAM-jIvanopAyAnAMmadhye zilpazataMca vijJAnazataM ca kumbhakArazilpAdikaM trINyapyetAni vastUni prajAhitAya-lokopakArAyopadizati, apizabda ekopadezakapuruSatAsUcanArthaH, vartamAnanirdezazcAtra sarveSAmAdyatIrthaGkarANAmayamevopadezavidhiriti Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 2/43 jJApanArthaM, yadyapi kRSivANijyAdayobahavojIvanopAyAstathApite pazcAtkAle prAdurbabhUvuH bhagavatA tu silpazatamevopadiSTaM ata evAcAryopadezajaM zilpamanAcAryopadezajaM tu karmeti zilpakarmaNorvizeSamAmanantIti, zrIhemasUrikRtAdidevacaritre tu||1|| 'tRnnhaarkaasstthhaarkRssivaannijykaanypi| ___ karmANyAsUtrayAmAsa, lokAnAM jiivitaakRte|' ityuktamasti tadAzayena tu karmaNAmityatra dvitIyArthe SaSThI jJeyA, tathA ca karmANi jaghanyamadhyamotkRSTabhedatastrINyapyupadizatItyapi vyAkhyeyaM, zilpazataM ca pRthagevopadizatIti jJeyamiti, athAtra sUtre sopataH proktA vistaratastu zrIrAjapraznIyAdisUtrAdarzeSu zyamAnA dvAsaptatikalAstatpAThopadarzanapUrvakaM vivriyante, yathA___"lehaM 1 gaNiaM2 rUvaM 3 naTuM4 gIaM5 vAiaM6 saragayaM7 pokkharagayaM 8 samatAlaM 9 jUaM 10 janavAyaM 11 pAsayaM 12 aTThAvayaM 13 porakavvaM 14 dagamaTTiaM 15 annavihiM 16 pAnavihiM 17 vatthavihiM 18vilevaNavihiM 19 sayaNavihiM 20 ajaM 21paheliaM22 mAgahiaM 23gAhaM 24 gIaM25siloga26hiraNNajutti 27 suvaNNajuttiM 28cuNNajuttiM 29AbharaNavihiM 30 taruNIparikammaM 31 ithilakkhaNaM32 purisala033 hayala0 34 gayala035 goNalakkhaNaM 36 kukuDalakkhaNaM 37 chattalakkhaNaM 38 daMDalakkhaNaM 39 asilakkhaNaM 40 maNilakkhaNaM41 kAgaNilakkhaNaM42 vatthuvijjaM 43 khaMdhAvAramANaM44 nagaramANaM 45 cAraM 46 paDicAraM 47 vUha 48 paDivUhaM 49 cakkavUhaM 50 garuDavUhaM 51 sagaDavUhaM 52 juddhaM 53 niyuddhaM 53 juddhAtiyuddhaM 55diTThijuddhaM 56 muTThiyuddhaM 57 bAhuyuddhaM 58 layAyuddhaM 55isatyaM 60 charuppavAyaM 61 dhanuvveyaM 62 hiraNNapAgaM 63 suvaNNapAgaM 64 suttakher3e 65 vatthakheDDu 66 nAliAkher3e 67 pattacchejjaM 68 kaDacchejjaM 69 sajjIvaM 70 nijIvaM 71 sauNarua72 miti| atra lehamityAdIni dvAsaptatipadAni rAjapraznIyAnusAreNa dvitIyAntAni pratibhAsante ityatrApivyAkhyAyAMtathaivadarzayiSyante, samavAyAgAnusAreNavA vibhaktivyatyayena prathamAntatayA svayaM yojanIyAnIti, tatra lekhanaM lekha:-akSaravinyAsastadviSayA kalA-vijJAnaM lekha evocyate, taMbhagavAnupadizatItiprakRte yojanIyaM, evaMsarvatra yojanAkAryA, sacalekhodvidhA-lipiviSayabhedAt, tatra lipiraSTAdazasthAnoktA, athavA lATAdidezabhedatastathAvidhavicitropAdhibhedato vA'nekavidheti, tathApi patraMvalkalakASThadantalohatAmrarajatAdayo'kSarANAmAdhArAstathA lekhanotkiraNasyUtavyUtacchinnabhinnadagdhasaGkrAntito'kSarANibhavantIti, viSayApekSayA'pyanekadhA svAmibhRtyapitRputraguruziSyabhAryApatizatrumitrAdInA lekhaviSayANAmanekatvAttathAvidhaprahayojanabhedAcca, akssrdossaashcaite||1|| 'atikAyamatisthaulyaM, vaiSabhyaM pngkitvkrtaa| atulyAnAM ca sAzyamavibhAgo'vayaveSu ca // ' tathA gaNitaM-saGkhyAnaM saGkalitAdyanekabhedaM pATIprasiddhaM 2 rUpaM-lepyazilAsuvarNamaNivastracitrAdiSurUpanirmANaM 3 nATyaM-sAbhinayanirabhinayabhedabhinnatANDavaM4 gItaM-gandharvakalAMgAnavijJAnamityarthaH 5 vAditaM-vAdyaMtatavitatAdibhedabhinnaM 6 svaragataM gItamUlabhUtAnAM SaDaRSabhAdisvarANAM Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-2 137 jJAnaM 7 puSkaragataM puSkaraM-mRdaGgamaDgayAdibhedabhinnaM tadviSayakaM vijJAnaM, vAdyAntargatatve'pyasya yatpRthakkathanaM tatparamasaDgItAgatvakhyApanArthaM 8 samatAlaM-gItAdimAnakAlastAlaH sa samo'nyUnAdhikamAtrikatvena yasmAd jJAyate tat samatAlaM vijJAnaM, kacittAlamAnamiti pAThaH 9 dyUtaM sAmAnyataH pratItaM 10 janavAdaMbUtavizeSaM 11 pAzakaM-pratItaM 12 aSTApadaM-zAriphalakabUtaM tviSayakakalAM 13 puraHkAvyamiti purataH purataH kAvyaMzIghrakavitvamityarthaH 14 'dagamaTTiamiti dakasaMyuktamRttikA vivecakadravyaprayogapUrvikA tadvivecanakalApyupacArAddakamRttikA tAM 15 annavidhiM-sUpakArakalAM 16 pAnavidhi-dakamRttikAkalayA prasAditasya sahajanirmalasya tattatsaMskArakaraNaM, athavAjalapAnavidhijalapAnaviSaye guNadoSavijJAnamityarthaH, 17vastravidhivastrasya paridhAnIyAdirUpasya navakoNadaivikAdibhAgayathAsthAnanivezAdivijJAnaM, vAnAdividhistu anantavijJAnAntargata iti neha gRhyate 18 vilepanavidhiM-yakSakamAdiparijJAnaM 19 zayanavidhizayanaM zayyA-palyaGkAdistadvidhi, sa caivN||1|| "karmAGgulaM yavASTakamudarAsaktaM tuSaiH parityaktam / / aGgulazataM nRpANAM mahatI zayyA jyaaykRtaa|| // 2 // navati saiva SaDUnA dvAdazahInA triSaTkahInA ca / nRpaputramantrivalapatipurodhasAM syuryathAsaGkhyam / / // 3 // arddhamato'STAMzonaM viSkambho vizuddhakarmaNA proktaH / AyAmastrayastrizaMsamaH pAdocchrAyaH skupyshiraaH|| ityAdikaM vijJAnaM, athavA zayanaM-svapnaM tadviSayako vidhistaM, yathA pUrvasyAM ziraH kuryA'dityAdikaMvidhi 20 AryAM-saptacatuHkalagaNAdivyavasthAnibaddhAM mAtrAcchandorUpAM21 prahelikAgUDhAzayapadyaM 22 mAgadhikAM-chandovizeSaM, lakSaNaM cedN||1|| visamesu dunni TagaNA samesupo To tao dusuvi jattha / lahuo kagaNo lahuo kagaNotaM muNaha maaghi||ti-22 dvitricatuHpaJcaSaDmAtrikA gaNAH kacaTatapasaMjJAH 23, gAthA-saMskRtetarabhASAnibaddhAmAryAmeva 24 gItikA pUrvArddhasazA'parArddhalakSaNAmAryAmeva 25 zlokaM-anuSTupavizeSaM 26 hiraNyayukti hiraNyasya-rUpyasya yukti-yathocitasthAne yojanaM 27evaMsuvarNayukti 28cUrNayuktikoSThAdisurabhidravyeSucUrNIkRteSutattaducitadravyamelanaM 29AbharaNavidhiM vyaktaM 30 taruNIparikarmayuvatInAmagasakriyAM varNAdivRddhirUpAM 31 stralakSaNapuruSalakSaNe sAmudrikaprasiddha 32-33, hayalakSaNaM-'dIrghagrIvAkSikUTa'ityAdikamazvalakSaNavijJAnaM 34 gajalakSaNaM / // 1 // 'paJconnati- sapta mRgasya dairdhyamaSTau ca hastAH prinnaahmaanm| ekadvivRddhAvathamandabhadrau, sngkiirnnnaago'niytprmaannH||' ityAdikaMjJAnaM 35 goNalakhaNaM'tigojAtIyalakSaNaM sAsnAbilarUkSAkSyomUSikanayanAzca nazubhadA gAvaH' ityAdikaM 36 kurkuTalakSaNaM-'kukkuTajatanuruhAGgulistAmravakranakhacUlikaH sitaH' ityAdikaM 37 chatralakSaNaM yatA cakriNAM chatraratnasya 38 dnnddlkssnnN||1|| yssttytptraangkushvetrcaapvitaankuntdhvjcaamraannaam| vyApIta 1 tanatrI 2 madhu 3 kRSNa 4 varNA, varNakrameNaiva tAya daNDAH / / Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 2/43 ||2||mntri 1 bhU2 dhana 3 kula 4 kSayAvahA roga 5 mRtyu 6 jananAzca parvabhiH / davyAbhirdvikavivarddhitaiH kramAd, dvAdazAntavirataiH samaiH phalam / / ||3||yaatraaprsiddhi 1 dviSatAM vinAzo 2, lAbhAH 3 prabhUtA vasudhA''gamazca 4 / vRddhi 5 pazUnAmabhivAJchitApti 6-strayAdiSvayugmeSu tadIzvarANAm // // 1 // 'aGgulazatArddhamuttama UnaH syAtpaJcaviMzatiM khaDgaH / aGgulamAnAd-jJeyo vraNo'zubho viSamaparvasthaH / / atra vyAkhyA-aDgulazatArddhamuttamaH khaDgaH paJcaviMzatyamulAni UnaH, anayoH pramANayormadhyasthitaHpaJcAzadagulAdUnaH paJcaviMzateradhikomadhyamaH,aGgulamAnAd-aGgulapra-mANAd yo vraNo viSamaparvasthaH-viSamaparvADgale sthitaH prathamatRtIyapaJcamasaptamAdiSvaGguleSu sthitaH saH azubhaH, adivasamAGguleSudvitIyacaturthaSaSThASTamAdiSuyaHsthitaH sazubhaH, mizreSusamaviSamAGguleSu madhyama ityAdi 40, maNilakSaNaM ratnaparIkSAgranthoktakAkapadamakSikApadakeza-rAhityasazarkaratAsvasvavarNocitaphaladAyitvAdimaNiguNadoSavijJAnaM 41 kAkaNI-cakriNoralavizeSastasya lakSaNaMviSaharamamAnonmAnAdiyogapravartakatvAdi 41 vAstuno-gRhabhUmervidyA vAtuzAstraprasiddhaM guNadoSavijJAnaM 42 skandhavArasya maan||1|| "ekebhaikarathAstrayazvAH, patti pnycpdaatikaa| senA senAmukhaM gulmo, vAhinI pRtanA cmuuH|| anIkinIca patteH syAdibhAdhaistraguNaiH krmaat|dshaakinyo'kssauhbinnii'tyaadi44 nagaramAnaM dvAdazayojanAyAmanavayojanavyAsAdiparijJAnaM, upalakSaNAcca kalazAdinirIkSaNapUrvakasUtranyAsayathAsthAnavarNAdivyavasthAparijJAnaM45 cAro-jyotizvArastadvijJAnaM 46praticAraH-pratikUlazcAro grahANAM vagragamanAdistatparijJAnaM athavA praticaraNaM praticAro-rogiNaH pratIkArakaraNaM tadjJAnaM 47 vyUha-yuyutsUnAM sainyaracanAM yathA cakravyUhe cakrAvRtau tumbArakapradhyAdiSu rAjanyakasthApaneti 48, prativyUha-tapratidvandvinAM tadbhagopAyavRttAnAM vyUhaM 49 sAmAnyato vyUhAntargatatve'pi pradhAnatvena trIn vyUhavizeSanAha-cakravyUha-cakrAkRtisainyaracanAmityarthaH 50, garuDavyUhagaruDAkRtisainyaracanAmityarthaH 51 evaM zakaTavyUha 52 |yuddhN kurkuTAnAmavimuNDAmuNDi zraDgiNAmiva zragAzra Dgi yuyutsayA yodhayorvalganaM 53 niyuddhaM mallayuddhaM 54, yuddhAtiyuddhaMkhaDgAdiprakSepapUrvakaM mahAyuddhaM yatra pratidvandvihatAnAM puruSANAM pAtaH syAt 55 6STiyuddhaM-yodhapratiyodhayozcakSuSornirnimeSAvasthAna 56 muSTiyuddhaM-yodhayoH parasparaM muSTayA hananaM 57 bAhuyuddhaM yodhapratiyodhayoH anyo'nyaM prasAritabAhvoreva ninaMsayA valganaM 58 latAyuddhaM yodhayoH yathA latA vRkSamArohantI AmUlamAzirastaM veveSTi tathA yatra yodhaH pratiyodhaza(rI) raMgADhaM nipIDaya bhUmau patati tallatAyuddhaM 59 'isatyaM ti prAkRtazailyA iSuzAstra nAgabANAdidivyAztrAdisUcakaM zAstra 60 'charuppavAya'ti saru khaDgamuSTistadavayavayogAt tsaruzabdenAtra khaDga ucyate, tasya pravAdo yatra zAstra tatsarupravAda, khaDgazikSAzAstramityarthaH, praznavyAkaraNe tu tsarupragatamiti pAThaH 61, dhanurveda-dhanuHzAstra 62, hiraNyapAkasuvarNapAkau-rajatasiddhikanakasiddhI 63, 64 / - 'suttakheDDu'tisUtrakhela-sUtrakrIDA, atra khelazabdasyakheDDa ityAdezaH 65, evaM vastrakheDDamapi Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH -2 139 66, etatkalAdvayaM lokataH pratyetavyaM, 'nAliAkheDe'ti nAlikAkhelaM dyUtavizeSaM mA bhUdiSTadAyaviparItapAzakanipAtanamiti nAlikayA yatra pAzakaH pAtyate, dyUtagrahaNe satyapi abhinivezanibandhanatvena nAlikAkhelaM, aprAdhAnyajJApanArthaM bhedena grahaH 67, patracchedyaM aSTottarazatapatrANAMmadhye vivakSitasaGkayAkapatracchedane hastalAghavaM 68, kaTacchedyaMkaTavatkramacchedyaM vastu yatra vijJAne tattathA, idaM ca vyUtapaTodveSTanAdau bhojanakriyAdau copayogi 69, 'sajjIvaMti sajjIvakaraNaMmRtadhAtvAdInAMsahajasvarUpApAdanaM 70, 'nijjIvaMti nirjIvakaraNaM hemAdidhAtumAraNaM, rasendrasya mUrchAprApaNaM vA 71, zakunarutaM, atra zakunapadaM rutapadaM copalakSaNaM, tena vasantarAjAdhuktasarvazakunasaMgarahaH gaticeSTAdigbalAdiparigrahazca 72, iti dvAsaptati puruSakalAH / catuHSaSTiH strIkalAzcemAH-nRtyA 1 aucitya 2 citra 3 vAditra 4 mantra 5 tantra 6 jJAna7 vijJAna 8 dambha 9 jalastambha 10 gItamAna 11 tAlamAna 12 meghavRSTi 11 kalAkRSTi 14 ArAmaropaNa 15AkAragopana 16dharmavicAra 17zakunasAra 18 kriyAkalpa 19 saMskRtajalpa 20 prAsAdanIti 21 dharmarIti 22 varNikAvRddhi 23 svarNasiddhi 24 surabhitailakaraNa 25 lIlAsaMcaraNa 26 hayagajaparIkSaNa 27 puruSastralakSaNa 28 hemaratnabheda 29 aSTAdazalipipariccheda 30 tatkAlabuddhi 31 vAstusiddhi 32 kAmavikriyA 33 vaidyakakriyA 34 kumbhabhrama 35 sArizrama 36 aJjanayoga 37cUrNayoga 38 hastalAghava 39 vacanapATava 40 bhojyavidhi41 vANijyavidhi 41 mukhamaNDana 42 zAlikhaNDana 44 kathAkathana 45 puSpagranthana 46 vakrokti47 kAvyazakti 48 sphAravidhiveSa 49 sarvabhASAvizeSa 50 abhidAnajJAna 51 bhUSaNaparidhAna 52 bhRtyopacAra 53 gRhAcAra 54 vyAkaraNa 55 paranikAraNa 56 randhana 57 kezabandhana 58 vINAnAda 59 vitaNDAvAda 60 aGkavicAra 61 lokavyavahAra 62 antyAkSaritA 63 praznaprahelikA 64 iti| ___ atropalaNAduktAtiriktAH strIpuruSakalA granthAntare loke ca prasiddhA jJeyAH, atra ca yatpuruSakalAsu strIkalAnAM strIkalAsu ca puruSakalAnAM sAGkaryaM tadubhayopayogitatvAt, nanutarhi 'cosaTTi mahilAguNe iti granthavirodhaH, ucyate, na hyayaM granthaH strImAtraguNakhyApanaparaH, kintu strIsvarUpapratipAdakaH, tena kecitpuruSaguNatve'pi na virodhaH, kalAdvayosyoktasaGkhyAkatvaM tu prAyo bahUpayogitvAt, ityalaM vistareNa / zilpazataM cedam-kumbhakRllohakRccitrakRttantavAyanApitalakSaNAni paJca mUlazilpAni tAni ca pratyekaM viMzatibhedAnIti, tathA caarssm||1|| "paMceva ya sippAiM ghaDa loha cittnNtkaasve| ikvikkassa ya itto vIsaM 2 bhave bheaa||" iti // tanvatraiteSA paJcamUlazilpAnAM utpattI kiM nimittamiti?, ucyate, yugminAmAmaupadhyAhAre mandAgnitayA'pacyamAne hutabhuji prakSipyamAne tu samakAlameva dahyamAne yugalinarairvijJaptena hastiskandhArUDhena bhagavatA prathamaM ghaTazilpamupadarzitaM, kSatriyAH zastrapANaya eva duSTebhyaH prajAM rakSeyuriti lohazilpaM, citrAGgeSu kalpadrumeSuhIyamAneSucitrakRtazilpaM, vastrakalpameSuhIyamAneSu tantuvAyazilpaM, bahule yugmidharme pUrvamarddhiSNu romanakhaM (atha vardhiSNu)mA manujAMstudatviti nApitazilpamiti, RSabhacaritre tu gRhAdinimittavarddhakyayaskArayugmarUpaM dvitIyaM zilpamuktaM, zeSatathaiveti, nanubhogyasatkarmANa evArhanta bhagavantaH samutpannavyAdhipratIkArakalpaMtryAdiparigrahaM Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 2/43 kurvata netare tataH kimasau niravadyaikarucirbhagavAn sAvadyA0 kalAdhupadarzane pravavRtte? ucyate, samAnubhAvatovRttihIneSudIneSumanujeSuduHsthatAMvibhAvyasaJjAtakaruNaikarasatvAt, samutpannavivakSitaraso hi nAnyarasasApekSo bhavati, vIra iva dvijasya cIvaradAne, athaivaM tarhi kathamadhikalipsostasya sati sakale'zuke zakaladAnaM?, satyaM, bhagavatazcaturjJAnadharavatvena tasya tAvanmAtrasyaiva lAbhasyAvadhAraNenAdhikayogasya kSemAnirvAhakatvadarzanAt, kathamanyathA bhagavadaMsasthalamastatacchakalagrahaNe'pi taduttharikthArddhavibhAjakastutravAyaH samajAyata?, kiJcakalAdhupAyena prAptasukhavRttikasyacauryAdivyasanAsaktirapinasyAt, nanubhavatunAmoktahetojagadabhartu kalAdyupadarzakatvaM paraM rAjadharmapravartakatvaM kathamucitaM ?, ucyate, ziSTAnugrahAya tuSTanigrahAya dharmasthitisaMgrahAyaca, te rAjyasthitizriyA samyak pravarttamAnAH krameNa pareSAM mahApuruSamArgopadazakatayA cauryAdivyasananivartanato nArakAtitheyInivArakatayA ehikAmuSmikasukhasAdhakatayA ca prazastA eveti, mahApuruSapravRttirapi sarvatra parArthatvavyAptA bahuguNAlpadoSakAryakAraNavicAraNApUrvikaiveti, yugAdau jagadvayavasthA prathamenaiva pArthivena vidheyeti jItamapIti, sthAnADgapaJcapaJcamAdhyayane'pi "dhammaMNaMcaramANassapaMca nissAThANA pa0 chakkAyA 1 gaNo 2 rAyA 3 gAhAvaI 4 sarIra 5' mityAdyAlApakavRttau rAjJo nizrAmAzritya rAjA-narapatistasya dharmasahAyakatvaM duSTebhyaH sAdhurakSaNAdityuktamastItiparamakaruNAparItacetasaH paramadharmapravartakasya jJAnatrayayutasya bhagavato rAjadharmapravartakatve na kApyanaucitI cetasi cintanIyA, yuktayupapannatvAt, tadvistarastu jinabhavanapaMcAzakasUtravRtyoryatanAdvArevyaktyAdarzito'stItitata evAvaseyo, iti, etena 'rAjyaM hi narakAntaM syAd, yadi rAjA na dhArmikaH' ityuktirapi TeDhabaddhamUlA na kampata iti, kiJca atra tRtIyArakaprAnte rAjyasthityutpAde dharmasthityutpAdaH paJcamArakaprAnte ca / // 1 // 'suasUrisaMghadhammo puvvaNhe chijjihI agaNi saayN| nivavimalabAhaNe suhumamaMtinayadhamma majjhaNhe // iti vacanAt dharmasthitivicchede rAjyasthitiviccheda ityapi rAjyasthitedharmasthitihetutvAbhivyaJjakatvamevetisarvaMsusthamityalaM vistrenneti|tdnubhgvaa kiMcakreityAha-'uvadisittA puttasaya mityAdi, upadizya kalAdikaMputrazataM-bharatabAhubalipramukhaM kosalAtakSazilAdirAjyazate abhiSiJcati-sthApayati, atra zaGkavAdiprabhaanAvasAnAni bharatASTanavatibhrAtRnAmAni antarvAcyAdiSu suprasiddhAnIti na likhitAni, dezanAmAni tu bhuunyprtiitaaniiti| ___ atha bhagavato dIkSA kalyANakamAha-'abhisaMcitA' ityAdi, abhiSicyatryazItaMpUrvalakSANi mahAn rAgo-laulyaM yatra sa cAsau vAsazca mahArAgavAso-gRhavAsastanmadhye vasati gRhiparyAye tiSThatItyarthaH, yadyapiprAguktavyAdhipratIkAranyAyenaiva tIrthakRtAMgRhavAse pravartanaMtathApisAmAnyataH sa yathokta eveti na doSaH, yadvA mahAn arAgaH-alaulyaM yatra sa cAsau vAsazceti yojanIyaM, yato bhagavadapekSayA sa evaMvidha eveti, etena tevaDhei puvvasayasahassAI mahArAyavAsamajjhe vasaitti pUrvagranthavirodho neti, uSitvA, 'je se'tti yaH saH "gimhANaMti ArSe grISmazabdaH straliDgo bahuvacanAntazca tato grISmasyetyarthaH, prathamo mAsaH, yathA grISmANAM-avayave samudAyopacArAd Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-2 141 grISmakAlamAsAnAMmadhye prathamomAsaHprathamaH pakSazcaitrabahulaH-caitrAndhakArapakSastasya navamyAstitheH pakSo-graho yasya, tithimelapAtAdiSutathA darzanAt, tithipAtetatkRtyasyASTamyAmeva kriyamANatvAt, sa navamapakSaH-aSTamIdivasastatra, anena vyAkhyAnena 'cittabahulaTThamIe' ityAdyAgamavirodho na, vAcanAntareNa navamIpakSo-navamIdivasaH divasasyASTamIdivasasya madhyaMdinAduttarakAle yadyapi divasazabdasyAhorAtravAcakatvamanyatra prasiddhaM tathA'pyatra prastAvAddivaso gato rajanirajani ityAdivat sUryacAraviziSTakAlavizeSagrahaNaM, anyathA divasapAzcAtyabhAgasyAnupapatteH, tyaktvA hiraNyaM-aghaTitaMsuvarNarajataMvAsuvarNa-ghaTitaM hema hemavAkozaM-bhANDAgArakoSThAgAraM-dhAnyAzrayagRhaM, balaM-caturagaMvAhanaM-vesarAdipurAntaHparevyaktevipulaMdhanaM-gavAdikanakaMca-suvarNaM (ramantegrAhakA) yebhyaH sallakSaNebhyastAni ratnAnimaNayazca prAgvat, mauktikAni-zuktyAkAzAdiprabhavAni, zaGkhAzcadakSiNAvartaH silA-rAjapaTTAdirUpAH, pravAlAni-vidrumANi raktaralAni-padmarAgAH, pRthaggrahaName, prAdhAnyakhyApanArthaM, uktasvarUpaM yatsatsAraM-sArAtisAraM svApateyaM-dravyaM tattyaktvA-mamatvatyAgena vicchaz-punarmamatvAkaraNena, kuto mamatvatyAga ityAha-vigopya jugupsanIyametat asthiratvAditi kathanena, kathaMca nizrAtyAjanamityAha 'dAyikAnAM' gotrikANAM 'dAyaM' dhanavibhAgaM paribhAjya' vibhAgazo datvA, tadA ca ni thapAnthAdiyAcakAnAmabhAvAd gotrikagrahaNaM, te'pica bhagavatpreritA nirmamAssantaHzeSAmAtraM jagRhuH, idameva hi jagadgurojItaM yadicchAvadhi dAnaM dIyate, teSAM ca iyataiva icchApUrti, nanu yadIcchAvadhikaM prabhordAnaM tarhi aidaMyugIno jana ekadinadeyaM saMvatsaradeyaM vA eka eva jighRkSet, icchAyA aparimitatvAt, satyaM, prabhuprabhAvenaitAddazecchAyA sasambhavAt, sudarzanAnAmnyAM zibikAyAmArUDhamiti gamyaM ? kiMviziSTaM bhagavantaM sadevamanujAsurayA'svargabhUpAtAlavAsijanasahitayA parSadA' samudAyena samanugamyamAnaM, IddazaM ca prabhuM agre-agrabhAge zAMkhikAdayo'bhinandayanto'bhiSTuvantazca evaMvakSyamANamavAdiSurityanvayaH, tatra zAMkhikAH-candanagarbhazaGkhahastA mAGgalyakAriNaH zaGkhamAvA, cAkrikAH-cakrabhrAmakAH, lADgalikAHgalakAvalambitasuvarNAdimayahaladhAriNo bhaTTavizeSAH mukhamagalikAH-cATukAriNaH puSpamANavA-mAgadhAH vardhamAnakAH-skandhAropitanarAHAkhyAyakAHzubhAzubhakathakAH laMkhA-vaMzAnakhelakAH maGkhAH-citraphalakahastAH bhikSAkA-gaurIputrA iti rUDhA ghANTikAH-ghaNTAvAdakAsteSAM gaNAH, sUtre ca ArSatvAt prathamArthe tRtIyA, yathAzrutavyAkhyAne ca zAGghikAdigaNaiH parivRtamiti padaM kulamahattarA iti padaM cAnvayayojanArthamadhyAhAha~ syAt, sAdhyAhAravyAkhyAto'nadhyAhAravyAkhyAyAM laaghvmiti| paJcamAGge jamAlicaritre niSkramaNamahavarNane zAGikAdInAM prathamAntatayA nirdeza etasyaivAzayasya sUcakaH, yadi ca 'prAyaH sUtrANi sopkArANi bhavantIti nyAyo'numrayate tadA sAdhyAhAravyAkhyAne'pyadoSaH, tAbhi-vivakSitAbhirityarthaH, vAgbhirabhinanadayantazcAbhiSTuvantazceti yojanA, vivakSitatvamevAha-iSyante metISTAstAbhiH, prayojanavazAdiSTamapi kiJcitsvarUpataH kAntaM syAdakAntaM cetyata Aha-'kAntAbhiH' kamanIyazabdAbhi priyAbhiH' priyArthAbhiH manasA jJAyante sundaratayA yAstA manojJA bhAvataH sundarA ityarthaH tAbhi manasA abhyante-gamyante punaH punaH yA Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 2/43 sundaratvAtizayAttA mano'mAstAbhi udArAbhiH zabdato'rthatazca 'kalyANAbhiH' kalyANAptisUcakAbhiH 'zivAbhiH' nirupadravAbhiH zabdArthadUSaNojjhitAbhirityarthaH 'dhanyAbhiH' dhanalambhikAbhiH 'maGgalyAbhiH' maGgale-anarthapratighAtesAdhvIbhiH sazrIkAbhiH-anuprAsAdyalakSAropetatvAtsazobhAmiH 'hRdayagamanIyAmi' arthaprAkaTyacAturIsacivatvAt subodhAbhiH, 'hRdayaprahlAdanIyAbhiH' hRdayagatakopazokAdigranthividrAvaNIbhiH, ubhayatra kartaryanaT pratyayaH, karNamanonivRtikarIbhiH apunaruktAbhiriti ca spaSTaM, arthazatAni yAsu santi tA arthazatikAstAbhi athavA arthAnAMiSTakAryANAM zatAni yAbhyastA arthazatAstA evArthazatikAH, svArthe ik prtyyH| anavarataM-vizvAmAbhAvAt 'abhinandayantazca' jaya jIvetyAdibhaNanataH samRddhimantaM bhagavantamAcakSANAH abhiSTuvantazca bhagavantameveti, 'jaya jayeti bhaktisambhrame dvivacanaM, nandatisamRddho bhavatIti nandaH tasyAmantraNamidaM, iha ca dIrghatvaM prAkRtatvAt, athavA jaya tvaM jagannanda ! jagatsamRddhikara? jaya jaya bhadra ? prAgvat, navaraM bhadraH-kalyANavAn kalyANakArI vA, dharmeNakaraNabhUtena na tvabhimAnalajjAdinA amIto bhavaparIsahapasargebhyaH, parAkRtatvAt paJcamyarthe SaSThI, parISahopasargANAMjetA bhavetyarthaH, tathAkSAntyAnatvasAmathyArdinAkSama-soDhA bhava, bhayaM AkasmikaM 'bhairavaM' siMhAdisamutthaM tayoH, prAkRtatvAtpadavyatyaye bhairavabhayAnAM vA-bhayaGkarabhayAnAM kSAntA bhava ityarthaH, nAnAvaktRNAM nAnAvidhavAgbhaGgItina pUrvavizeSaNAntaH pAtena paunaruktyaM, dharme-prastute cAritradharme avighnaM-vighnAbhAvaste-tava bhavatu itikRtvA dhAtUnAmanekArthatvAduccArya punaH punarabhinandayanti cAbhiSTuvanti ceti, atha yena prakAreNa nirgacchati tamevAha_ 'tae Na' mityAdi 'tataH' tadanantaraM RSabho'rhan kauzaliko nayanamAlAsahasraiH zareNisthitabhagavaddikSAmAtrayA vyApRtanAgaranetravRndaiH prekSyamANaH 2-punaH punaravalokyamAnaH, AbhIkSNaye dvirvacanaM sarvaM, evaM sarvatra tAvadvaktavyaM yAvannirgacchati-'yathaupapatike' evaM yathA prathamopADge campAto bhaMbhAsArasutasya nirgama uktastathA'tra vAcyo, vAcanAntareNa yAvadAkulabolabahulaM nabhaH kurvanniti paryante iti, tatra ca yo vizeSastamAha-vinItA rAjadhAnyA madhyaMmadhyena-madhyabhAgena ityartha nirgacchati, 'sukhaM sukhene' tyAdivanmadhyaMmadhyeneti nipAtaH, aupapAtikagamazcAyaM "hiyayamAlAsahassehiM abhinaMdijjamANe 2 manorahamAlAsahassehiM vicchippamANe 2 vayaNamAlAsahassehiM abhithuvvamANe 2 kaMtirUvasohaggaguNehiMpatthinjamANe 2 aMgulimAlAsahassehiM dAijjamANe 2 dAhiNahatyeNaMbahUNaM naranArIsahassANaMaMjalimAlAsahassAiMpaDicchamANe 2 maMjumaMjuNA ghoseNa paDibujhemANe 2 bhavanapaMtisahassAI samaicchamANe 2 taMtItAlatuDiagIavAiaraveNaM mahureNaya manahareNaMjayasaDhugghosavisaeNaM maMjumaMjuNA ghoseNaM paDibujhemANe 2 kaMdara-girivivara kuharagirivarapAsAuddhaghaNa bhavaNadevakulasiMghADagatiga caukkacaccaraArAmujANa kANaNa sahApavApaesadesabhAge paDiMsuAsayasaMkulaM karate hayahesiahatthigula-gulAiarahaghaNaghaNAiyasaddamIsieNaM mahayA kalakalaraveNaM janassa mahareNa pUrayaMto sugaMdhavarakusumacaNNa- uvviddhavAsareNukavilaM nabhaM kareMte, kAlAgurukuMdurukkaturukkadhUvanivaheNa jIvalogamivavAsayaMte samaMtao khubhiacakkavAlaMpaurajaNabAlavuddhapamuiaturiapahAviaviula nti, AulapadamArabhyanirgacchati Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH -2 143 padaparyantaM tu sUtre sAkSAdevanAsti, atra vyAkhyA hadayamAlAsahasaiH-janamanaHsamUhairabhinandyamAnaH 2-samRddhimupanIyamAno 2 jaya jIva nandetyAdyAzIrdAnena, manorathamAlAsahasaiH-etasyaivAjJAparA bhavAma ityAdijanavikalpairvizeSaNa spRzyamAnaH 2 ityarthaH vadanamAlAsahasrarvacanamAlAsahasrairvA abhiSTrayamAnaM 2 kAntyAdaguNairhetubhiH prArthyamAno2 bhartRtayA svAmitayAvA strIpuruSajanairabhilaSyamANaH 2 aMgulimAlAsahanairdaya'mAnaH 2 dakSiNahastena bahUnAM naranArIsahanaiNAMaJjalimAlAH-saMyutakaramudrAvizeSavRndAni pratIcchan 2gRhNan 2, kimuktaMbhavati? -trailokyanAthenApiprabhuNA paurANAmasmAkamaJjalirUpAbhaktirmanasyavatAriteti dakSiNahastadarzanaM tathA mahApramodAya bhavatIti kurvan, ma maJjunA-atikomalena ghoSeNasvareNapratipRcchan2-praznayan 2 praNamatAMsvarUpAdivArtA, bhavanAnAM-vinItAnagarIgRhANAMpaGktayAsamazreNisthityA sahasrANinatupuSpAvakIrNasthityA, samatikrAman 2, tantrayAtalatAlAH prasiddhAH, truTitAni-zeSavAdyAniteSAMvAditaM-vAdanaM, prAkRtatvAtpadavyatyayaH gItaMcatayoraveNayadvA tatryAdInAM truTitAntAnAM gIte-gItamadhye yadvAditaM-vAdanaM tena yo ravaH-zabdastena madhureNa-manohareNa tathA jayazabdasya udaghoSaH-udghoSaNaM vizadaH-spaSTatayA pratibhAsamAnaM yatra tena majhuma nA ghoSeNa paurajanaraveNa ca pratibuddhayamAnaH 2-sAvadhAnIbhavan 2 kandarANi-daryaM girINAM 'vivarakuharANi' guhAH parvatAntarANi ca girivarAH-pradhAnaparvatAH prAsAdAH-saptabhUmikAdayaH UrdhvaghanabhavanAniuccAviralagehAni devakulAni-paratItAni zRGgATakaM-trikoNasthAnaM trikaM yatrarathyAtrayaM milati catuSkaM-yatra rathyAcatuSTayaM ctvrN-bhumaargaaH| __ ArAmAH-puSpajAtipradhAnavanakhaNDAH udyAnAni-puSpAdimadRkSayuktAni kAnanAninagarAsannAni sabhA-AsthAyikAH prapA-jaladAnasthAnaM eteSAM ye pradezadezarUpA bhAgAstAn, tatra pradezA-laghutarA bhAgA dezAstu laghavaH pratizrutaH-pratizabdAsteSAM zatasahasraNi-lakSAstaiH saGghalAn kurvan, atra bahuvacanAte ekavacanaM prAkRtatvAt, hayAnAM heSitena-heSAravarUpeNa hastinAM gulagulAyitarUpeNa, rathAnAM ghanaghanAyitena-ghanaghanAyitarUpeNa zabdena mizritena janasya mahatA kalakalaraveNa AnandazabdatvAnmadhureNa-akrUreNa pUrayan 2, atra nabha iti uttaragranthadhavartinA padena yogaH, sugandhAnAM varakusumAnAM cUrNAnAM ca udvedhaH-Urdhvagato vAsareNuH-vAsa rajastena kapilaM nabhaH kurvan kAlAguru-kRSNAguru kuMdurukkaH-cIDAbhidhaM dravyaM turuSkaM-silhakaM dhUpazcadazAdirgandhadravyasaMyogajaH eSAM nivahena jIvalokaM vAsayanniva, atrotprekSA tu jIvalokavAsanasyAvAstavatvena, sarvataH kSubhitAni-sAzcaryatayA sasambhramANi cakravAlAnijanamaNDalAni yatra nirgame tadyathA bhavatItyevaM nirgacchatIti, pracurajanAzca athavA paurajanAzca bAlavRddhAzcaye pramuditAstvaritapradAvitAzca-zIghraMgacchantasteSAM vyAkulAkulAnAM-ativyAkulAnAM yo bolaH-zabdaH sa bahulo yatra tattathA, evaMbhUtaM nabhaH kurvan, vizeSaNAnAM vyastatayA nipAtaH prAkRtatvAditi, nirgatya ca yatrAgacchati tadAha 'Asi'ityAdi, AsiktaM-ISatsiktaMgandhodakAdinA pramArjitaM kacavarazodhanena siktaMtenaiva vizeSato'ta eva zucikaM-pavitraM puSpairya upacAraH-pUjA tena kalitaMyuktaM, idaM ca vizeSaNaM pramArjitAsiktasiktazucikamityevaM dRzya, pramArjitAdyanantarabhAvitvAcchucikatvasya, evaMvidhaM Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 2/43 siddhArthavanavipularAjamAragaM kurvan, tathA hayagajarathAnAM pahakare'tti dezIzabdo'yaM samUhavAcI tena hayAdisenayetyarthaH, tathApadAtInAMcaTakareNavRndenacamandaM 2-yathA bhavatitathA, kriyAvizeSaNaM, yathA hayAdisenA pAzcAtyA sameti tathA 2 bahutarabahutamakamityarthaH, uddhatareNukaM-UrdhvagatarajaskaM kurvan, yatraiva siddhArthavanamudyAnaM ytraivaashokvrpaadpsttraivopaagcchtiiti| ___-upAgatya yatkarotitadAha-upAgatyAzokavarapAdapasyAdhaH zibikAMsthApayati, sthApayitvA cazibikAyAHpratyavarohati, avataratItyarthaH, pratyavaruhyacasvayamevAbharaNAlaGkArAn, tatrAbharaNAnimukuTAnIti alaGkArAn-vastradIn, sUtre ekavacan prAkRtatvAt, AbharaNAni ca alaGkArAzceti samAhAradvandvakaraNAdvA, avamuJcati-tyajati, kulamahattarikAyA haMsalakSaNapaTeavamucyaca svayameva catasRbhiH 'aThThAhiMtimuSTibhiH karaNabhUtAbhilucanIyakezAnAMpaJcamabhAgaluJcikAbhirityarthaH, locaM karoti, aparADgAlaGkArAdimocanapUrvakameva ziro'laGkArAdimocanaM vidhikramAyeti paryante mastakAlaGkArakezamocanaM, tIrthakRtAM paJcamuSTilocasambhave'piasya bhagavatazcaturmuSTikalocagocaraH zrIhemAcAryakRtaRSabhacaritrAdyabhiprAyo'yaM _ 'prathamamekayA muSTyA smazrukUrcayorloce tisRbhizca ziroloce kRte ekAM muSTimavaziSyamANAM pavanAndolitAMkanakAvadAtayoH prabhuskandhayorupariluThantIM marakatopamAnamAvibhratIparamaramaNIyAM vIkSya pramodamAnena zakreNa bhagavan! mayyanugrahaM vidhAyadhriyatAmiyamitthameveti vijJapte bhagavatApi sA tathaiva rakSiteti, 'na hyekAntabhaktAnAM yAcanAmanugrahItAraH khaNDayantIti, ata evedAnImapi zrIRSabhamUrtI skandhopari vallarikA kriyante iti, luJcitAzca kezAH zakreNahaMsalakSaNapaTe kSIrodadhau kSiptA iti, SaSThena-bhaktena upavAsadvayarUpeNa apAnakenacaturvidhAhAreNa / 'ASADhAbhi'rityatra 'telugve' tyanena uttarapadalope uttarASADhAbhirvacanavaiSamyamArSatvAt, nakSatreNayogamupAgatenArthAccandreNeti gamyaM, ugrANAM anenaivaprabhuNAArakSakatvena niyuktAnAMbhogAnAMgurutvena vyavahatAnAM rAjanyAnAM-vayasyatayA vyavasthApitAnAM kSatriyANAM-zeSaprakRtitayA vikalpitAnAM caturbhipuruSasahanaiH sArdhaM, eteca bandhubhiH suhRdbhirbharatena ca niSiddhAapikRtajJatvena svAmyupakAraM smarantaH svAmivirahabhIravo vAntAnna iva rAjyasukhe vimukhA yatsvAminA'nuSTheyaM tadasmAbhirapIti kRtanizcayAH svAminamanugacchantisma, ekaMdevadUSyaMzakreNavAmaskandhejItamityarpitaM upAdAya, na turajoharaNAdikaM liDgaMkalpAtItatvAjinendrANAM, muNDodravyataH ziraH kUrcalocanena bhAvataH kopAdyapAsanena bhUtvA agArAd-gRhavAsAnniSkamyeti gamyaM, anagAritAM-agArI-gRhI asaMyatastatpratiSedhAdanagArI-saMyatastadbhAvastattA tAM sAdhutAmityarthaH pravrajitaH-pragataH prApta itiyAvat, athavA vibhaktipariNAmAdanagAritayA-nirgranthatayA prvrjitH-prvrjyaaNprtipnnH| atha prabhozcIvaradhAritvakAlamAha mU (44) usabheNaM arahA kosalie saMvaccharaMsAhiaMcIvaradhArI hotyA, teNa paraM acele| jappabhiiMcaNaM usabhe arahA kosalie muMDe bhavittA agArAo anagAriyaM pavvaietappabhiiMcaNaM usabhe arahA kosalie niccaM vosaTTakAe ciattadehe je kei uvasaggA uppajaMti taM0 divvA vA jAva paDilomA vA anulomA vA, tattha paDilomA vetteNa vA jAva kaseNa vA kAe AuddejjA anulomA vaM dejja vA jAva pajjuvAseja vA te savve sammaM sahai jAva ahiAsei, Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 2 145 taNaM se bhagavaM samaNe jAe IriAsamie jAva pAriTThAvaNiAsamie manasamie jAva kAyasamie maNagutte jAva guttabaMbhayArI akohe jAva alohe saMte pasaMte uvasaMte parinivvuDe chinnasoe niruvaleve saMkhamiva niraMjaNe jaccakaNagaM va jAyarUve AdarisapaDibhAge iva pAgaDabhAve kummo iva guttiMdie pukkharapattamiva niruvaleve gaganamiva nirAlaMbaNe anile iva nirAlae caMdo iva somadaMsaNe sUro iva te aMsI vihaga iva apaDibaddhagAmI sAgaro iva gaMbhIre maMdaroiva akaMpe puDhavIviva savvaphAsavisahe jIvo viva appaDihayagaitti / natthi NaM tassa bhagavaMtassa katthai paDibaMdhe / se paDibaMdhe cauvvihe bhavati, taMjahA- davvao khittao kAlao bhAvao, davvao iha khalu mAyA me piyA me bhAyA me bhaginI me jAva saMgaMthasaMdhuA me hiraNNaM me jAva uvagaraNaM me, ahavA samAsao saccitte vA acitte vA mIsae vA davvajAe sevaM tassa na bhavai, khittaogAme vA nagare vA araNNe vA khette vA khale vA gehe vA aMgaNe vA evaM tassa na bhavai, kAlao thove vA lave vA muhuttevA ahoratte vA pakkhe vA mAse vA uUe vA ayane vA saMvacchare vA annayare vA dIhakAlapaDibaMdhe evaM tassa na bhavai, bhAvao kohe vA jAva lohe vA bhae vA hAse vA evaM tassa na bhavai, se NaM bhagavaM vAsAvAsavajraM hemaMtagimhAsu gAme egarAie nagare paMcarAie vavagayahAsasogaaraibhayaparittAse nimmame nirahaMkAre lahubhUe agaMthe vAsItacchaNe aduTTe caMdaNANulevame aratte leDuMmi kaMcaNaMmi a same iha loe apaDibaddhe jIviyamaraNe niravakaMkhe saMsArapAragAmI kammasaMganigghAyaNaTThAe abbhuTThie viharai / tassa NaM bhagavaMtassa eteNaM vihAreNaM viharamANassa ege vAsasasse viikkaMte samANe purimatAlassa nagarassa bahiA sagaDamuhaMsi ujjANaMsi niggohavarapAyavassa ahe jhANaMtariAe vaTTamANassa phagguNabahulassa ikkArasIe puvvaNhakAlasamayaMsi aTTameNaM bhatteNaM apANaeNaM uttarAsADhANakkhatteNaM jogamuvAgaeNaM anuttareNaM nANeNaM jAva caritteNaM anuttareNaM taveNaM baleNaM vIrieNaM AlaeNaM vihAreNaM bhAvaNAe khaMtIe guttI muttIe tuTThIe ajaveNaM maddaveNaM lAghaveNaM sucariasovaciaphalanivvANamaggeNaM appANaM bhAvemANassa anaMte anuttare nivvAghAe nirAvaraNe kasiNe paDipuNNe kevalavaranANadaMsaNe samuppaNNe jine jAe kevalI savannU savvadarisI saNeraiatirianarAmarassa logassa pajjave jANai pAsai, taMjahA- AgaI gaI ThiIM uvavAyaM bhuttaM kaDaM paDiseviaM AvIkammaM rahokammaM taM taM kAlaM manavayakAye joge evamAdI jIvANavi savvabhAve ajIvANavi savvabhAve mokkhamaggassa visuddhatarAe bhAve jANamANe pAsamANe esa khalu mokkhamagge mama annesiM ca jIvANaM hiyasuhaNissesakare savvadukkhavimokkhaNe paramasuhasamANaNe bhavissai / tate NaM se bhagavaM samaNANaM niggaMthANa ya niggaMthINa ya paMca mahavvayAI sabhAvaNagAiM chacca jIvaNikAe dhammaM desamANe viharati, taMjA - paMca mahavvayAiM sabhAvaNagAI bhANiavvAiMti / usabhassaNaM arahao kosaliassa caurAsI gaNA gaNaharA hotthA, usabhassa NaM arahao kosaliassa usabhasenapAmokkhAo culasIiM samaNasAhassIo ukkosiA samaNasaMpayA hotyA, usabhassa maM baMbhIsuMdarIpAmokkhAo tinni ajjhiAsayasAhassIo ukkosiA ajjiAsaMpayA hotthA, usabhassa gaM0 sejaMsapAmokkhAo tinni samaNovAsagasayasAhassIo paMca ya sAhassIo -13 10 Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 2 / 44 ukkosiA samaNovAsagasaMpayA hotthA, usabhassa NaM0 subhaddApomokkhAo paMca samaNovAsiAsayasAhassIo caupannaM ca sahassA ukkosiA samaNovAsiAsaMpayA hotthA usabhasaNaM arahao kosaliassa ajiNANaM jiNasaMkAsANaM savvakkharasannivAINaM jiNo viva avitahaM vAgaraMmANANaM cattAri chauddasapuvvIsahassA addhaTTamA ya sayA ukkosiA caudasapuvvIsaMpayA hotthA, usabhassa NaM0 nava ohinANisahassA ukkosiA0, usabhassa NaM0 vIsaM jinasahassA vIsaM veuvviasahassA chacca sayA ukkosiA0 bArasa viulamaIsahassA chacca sayA pannAsA bArasa vAIsahassA chacca sayA pannAsA, usabhassa NaM0 gaikallANANaM ThiikallANANaM AgamesibhaddANaM bAvIsaM anuttarovavAIANaM sahassA nava ya sayA, usabhassa NaM0 vIsaM samaNasahassA siddhA, cattAlIsaM ajiAsahassA siddhA saTThi aMtevAsIsahassA siddhA / arahao NaM usabhassa bahave aMtevAsI anagArA bhagavaMto appegaiA mAsapariAyA jahA uvavAie savvao anagAravaNNao jAva uddhaMjANU ahosirA jhANakoTThovagayA saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANA viharaMti, arahao NaM usabhassa duvihA aMtakarabhUmI hotthA, taMjahA jugatakarabhUmI a pariAyaMtakarabhUmI ya, jugaMtakarabhUmI jAva asaMkhejjAI purisajugAI, pari AyaMtakarabhUmI aMtomuhuttapariAe aMtamakAsI / - 'usame Na' mityAdi, RSabho'rhan kauzalikaH sAdhikaM samAsamityarthaH, saMvatsaraM varSaM yAvadvastradhArI abhavattataH paramacelakaH, atra ye kecana lipipramAdAdAdarzeSvidamadhikamityAhustairAvazyakacUrNigata zrI RSabhadevadevadUSyAdhikAre'yamevAlApakodraSTavyaH, zrAmaNyAnantaraMkathaMprabhuH pravavRteityAha'jappabhicaNamityAdi yataH prabhRti RSabho'rhan kauzalikaH pravrajitastataH prabhRti nityaM vyutsRSTAkAyaH parikarmavarjanAt tayaktadehaH parISahAdisahanAt ye kecidupasargA utpadyante, tadyathAdivyA devakRtA vAzabdaH samuccaye yAvatkaraNAt 'mANusA vA tirikkhajoNiA vA' iti padagrahaH, pratilomA:- pratikUlatayA vedyamAnA anulomAH - anukUlatayA vedyamAnAH, vAzabdaH pUrvavat, tatra pratilomA vetreNa - jalavaMzena yAvacchabdAt 'tayAe vA chiyAe vA layAe vA' iti, tatra tvacayAsanAdikayA chivayA zlakSNayA lohakuzyA latayA-kambayA kaSeNa carmadaNDena, vAzabdaH prAgvat, kazcidduSTAtmA kArye 'vivakSAtaH kArakANI 'tyAdhAravivakSAyAM saptamI AkuTTayet tADayedityarthaH, anulomAstu 'vaMdeja vA' yAvatkaraNAt 'pUejjA vA sakkArejjA vA jAva ceiyaM' iti, vandeta vA stutikaraNena pUjayedvA puSpAdibhiH satkuryAdva vastrAdibhiH sanmAnayedvA abhyutthAnAdibhiH kalyANaM bhadrakAritvAt maGgalaM anarthapratighAtitvAt devatAM - iSTadevatAmiva caityaMiSTadevatApratimAmiva paryupAsIta vA seveteti tAn pratilomAnulomabhedabhinnAn upasargAn samyak sahate bhayAbhAvena, yAvatkaraNAt 'khamai titikkhai' tti kSamate krodhAbhAvena titikSe dainyAnavalambanena adhyAsayati avicalakAyata te / atha bhagavataH zramaNAvasathAM varNayannAha 'tae NaM se' ityAdi, tataH sa bhagavAn zramaNo-munirjAtaH, kiMlakSaNa ityAha-IryAyAMgamanAgamanAdau samitaH - samyak pravRttaH upayukta ityarthaH agretanapadaM tu sAkSAdevAsti, bhASAyAMniravadyabhASaNe samitaH eSaNAyAM- piNDavizuddhau AdhAkarmAdidoSarahitabhikSAgrahaNe samitaH bhANDamAtrasya-upakaraNamAtrasyopAdAne-grahaNe nikSepaNAyAMca-mocane samitaH pratyupekSaNAdikasundara Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH -2 147 ceSTayA sahita ityarthaH, sUtre vyastatayA padanirdeza ArSatvAt, athavA AdAnena saha bhANDamAtrasya nikSepaNeti samAsayojanA, uccAraH-purISaMprazravaNaM-mUtraMkhelaH-kaphaHsiMghAno-nAsikAmalaHjalla:zarIramalaH eSAM pari-sarva prakAraiH sthApana-apunargrahaNatayA nyAsaH parityAga ityarthaH tatra bhavA pAriSThApanikI, tatra sundara ceSTA kriyA ityarthaH, tasyAM samitaH-upayuktaH, "pratyaye GIrnavA" iti prAkRtasUtreNa stralakSaNo GIpratyayo viklpniiyH| yathA IriyAvahiAe virAhaNAe' ityatra, etAccAntyasamitidvayaM bhagavato bhANDasiGghAnAdyasambhave'pinAmAkhaNDanArthamuktamitibAdarekSikayA pratibhAti, sUkSmekSikayAtuyathAvastraSaNAyA asambhave'pi sarvathA eSaNAsamiterbhagavato'sambhavo na, AhArAdau tasyA upayogAt, tathA'nyabhANDAsambhave'pi devadUSyasambandhinI caturthasamitirbhavatyeva, dRzyate ca zrIvIrasya dvijadAne devadUSyAdAnanikSepau, evaM zleSmAdyabhAve'pinIhArapravRttau paJcamIsamitirapItyalaM prasaGgena, tathA manaHsamitaH-kuzalamanoyogapravartakaH vacaHsamitaH-kuzalavAgyogapravartakaH, bhASAsamitaityukte'pi yadvacaHsamita ityuktaM tad dvitIyasamitAvatyAdaranirUpaNArthaM karaNatrayazuddhisUtre saGkhyApUraNArthaM ca, kAyasamitaH-prazastakAyavyApAravAn, manoguptaH-akuzalamanoyogarodhakaH yAvatpadAt 'vayagutte kAyagutte gutte guttidietti vAgguptaH-akuzalavAgayoganirodhakaH kAyaguptaH-akuzalakAyayoganirodhakaH, evaM ca satpravRttirUpAH samitayo'satvapravRttinirodharUpAstu guptaya iti, ata eva guptaH sarvathA saMvRtatvAt, guptendriyaH zabdAdiSvindriyArtheSvaraktadviSTatayA pravartanAt, tathA guptibhirvasatyAdibhiryatnapUrvakaM rakSitaM guptaM brahma-maithunaviratirUpaMcaratItyevaMzIlaH, tathA akrodhaH yAvatkaraNAt 'amANe amAe' iti padadvayaM grAhyaM, vyaktaM ca, alobhaH, atra sarvatra svalpArthenaJ grAhyaH, tena svalpakrodhAdibhirityarthaH, anyathA sUkSmasamparAyaguNasthAnakAvadhi lobhodayasyopazAntamohAvadhi ca caturNAmapi krodhAdInAM sattAyAH sambhave tadabhAvAsambhavAt, kuta evaMvidha ityAhazrAnto-bhavabhramaNataH prasvAntaH-prakRSTacittaH upasargAdyApAte'pidhIracittatvAt upazAnta iti vyaktaM ata eva parinirvRtaH sakalasantApavarjitatvat, chinnazrotAH-chinnasaMsArapravAhaH chinnazoko vA nirupalepo-dravyabhAvamalarahitaH, atha sopamAnaizcaturdazavizeSaNairbhagavantaM vizinaSTi 'zaGkhamive'tyatra prAkRtazailyA klIbabhAvastena zaGkha iva nirgatamaJjanamivAanaM-karma jIvamAlinyahetutvAt yasmAtsa tathA, jAtyakanakamiva-SoDazavarNakakAJcanamivajAtaMrUpaM-svarUpaM rAgAdikudravyavirahAdyasyasatathA, Adarza-darpaNepratibhAgaH-pratibimbaH saivaprakaTabhAvaH, ayamarthaHAdarza pratibimbitasya vastuno yathA yathAvadupalabhyamAnasvabhAvA nayanamukhAdidharmA upalabhyante tathA svAminyapi yathAsthito manaHpariNAma upalabhyate, na tu zaThavaddarzitAvahitya iti, kUrmavad guptendriyaH, kacchapo hi kandharApAdalakSaNAvayavapaJcakena gupto bhavati evamayamapIndriyapaJcakena, pUrvoktaM guptendriyatvaM dRSTAntadvArA subodhamiti na paunaruktyaM, puSkarapatriva nirupalepaH, paGkajalakalpasvajanaviSayasneharahita ityarthaH, gaganamiva nirAlambanaH-kulagrAmanagarAdinizrArahitaH anila iva-vAyurivanirAlayovasatipratibandhavandhyaH, yathocitaMsatatavihAritvAt, ayamatrAzayaHyathA vAyuH sarvatra saMcariSNutvenAniyatavAsI tathA prabhurapIti, candra iva saumyadarzanaH-araudramUrti, sUra iva tejasvI paratIrthikatejo'pahAritvAt, vihagaH-pakSI saivApratibaddhatayA gacchatItyevaMzIlaH Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 2/44 sa tathA, kimuktaM bhavati ? sthalacarajalacarau sthalajalanizritagamanau na tathA vihagaH svAvayavabhUtapakSasApekSagAmitvAt, tena vihagavadayaMprabhuranekeSvanAryadezeSukarmakSayasAhAyakakAriSu parAnapekSaH svazaktyA viharatIti, sAgara iva gambhIraH-parairalabdhamadhyo nirupamajJAnavatve'pi rahaHkRtaparaduzcaritAnAmaparisravitvAtharSazokAdikAraNasadbhAve'pitadvikArAdarzanAdvA, mandara ivaakampaH, svapratijJAteSutapaHsaMyameSu dhDhAzayatvenapravartanAt, pRthvIvasarvAnsparzAnanukUlatarAn viSahate yaH sa tathA, jIva ivApratihatagati-askhalitagati, yatA hi jIvasya kaTkuTayAdibhirna gati pratihanyate tathA kenApi parapAkhaNDinA AryAnAryadezeSu saJcarataH prabhorapi, atha mA bhavantu durddharSasya prabhoH pare gativighAtakAH paraM svapratibandhenApi gatirvihanyate ityAha 'natthiNa mityAdi nAsti tasya bhagavataH kutracit pratibandhaH-ayaM mamAsyAhamityAzayabandharUpaH, ayameva hi saMsArazabdavyapadezyaH, yduuce||1|| "ayaM mameti saMsAro, nAhaM na mama nirvRti| caturbhirakSarairbandhaH, paJcabhiH paramaM padam / / " sa ca dravyataH-dravyaM pratItya , evaM kSetrata ityAdyapi, tatra dravyata iti vyAkhyeyapadaparAmarzArtha tena na paunaruktyaM, iha loke khalukyAlaGkAre mAtA mama pitA mametyAdi yAvatkaraNAt 'bhajjA me puttA me dhUA me nattA me suNhA me sahisayaNa'tti bhAryAputrau prasiddhau dhUA-putrI naptA-putraputraH snuSA-putrabhAryA sakhA-mitraM svajanaH-pitRvyAdi sagranthaH-svajanasyApi svajanaH pitRvyaputrazAlAdi saMstuto-bhUyodarzanena paricitaH, eSAM ca jIvaparyAyatvA dravyatvaM, kathaJcit paryAyaparyAyiNorabhedopacArAt, hiraNyaM me suvarNa me, yAvacchabdAt / 'kaMsaM me dUsaMmedhanaM me ityAdiprakaraNaM upakaraNaM-uktavyatiriktaM, ayaMcayAvatpadasaMgraho'STamUlakatvenamayaiva siddhAntazailyA prAkRtIkRtya sthAnAzUnyatArthaM likhito'stitena saiddhAntikairetanmUlapAThagaveSaNAyAmudyamaH kArya, prakArAntareNa dravyapratibandhamAha-athaveti-prakArAntare, uktarItyA prativyaktikathanasyAzakyatvena saGepata ucyateiti zeSaH, saccittedvipadAdau acittehiraNyAdau mizre-hiraNyAlaGakRtadvipadAdau, dravyajAte-dravyaprakArevAsamuccaye sa-pratibandhastasya prabhorevamiti-mamedamityAzayabandhena na bhvti| khittao' ityAdi, navaraM kSetraM-dhAnyajanmabhUmi khalaM-dhAnyamelana- pacanAdisthaMDilaM evaM-uktarItyA Azayabandhastasya prabhorna bhavati, 'kAlao'ityAdi, kAlataH stoke-saptaprANamAne lave-saptastokamAne muhUrte-saptasaptatilavamAne ahorAtre-triMzanmuhUrtamAne pakSe-paJcadazAhorAtramAne mAse-pakSadvayamAne Rtau-mAsadvayamAne ayane-RtutrayamAne saMvatsare-ayanadvayamAne anyatarasmin vA dIrghakAle-varSazatAdau pratibandhaH evaM-uktaprakAreNa tasya na bhavati, ayamRturanukUlo mamAyaM ca pratikUlo mameti matirna tasya, yathA zrImatAM zItaturanukUla-tayA pratibandhaM vidhatte nirddhanAnAM tu uSNartuH _ 'bhAvao'ityAdi, kaNThayametat, navaraM kadAgrahavazAt krodhAdI n na tyajAmIti dhIna tasyetyarthaH, etacca sUtramupalakSaNabhUtaM tenAnuktAnAM sarveSAmapi pApasthAnAnAM grahaH, atha kathaM bhagavAn viharatismetyAha-sa bhagavAn varSAsu-prAvaTkAlevAsaH-avasthAnaMtadvajaH, tenavinetyarthaH, hemantAH-zItakAlamAsAH gISmA-uSNakAlamAsAsteSu grAme-alpIyasi sanniveze ekA For Private & Personal Use Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-2 149 rAtrirvAsamAnatayA yasyasa ekarAtrikaH ekadinavAsItyarthaH, nagare-garIyasisannivezapaJca rAtrayo vAsamAnatayA yasya sa tathA, paJcadinavAsIti bhAvaH, yathA dinazabdo'horAtravAcI tathA rAtrizabdo'pyahorAtravAcIti. nanatarhi dinazabdaevakathaMnopAttaH?,nizAvihArasyAsaMyamahetatvena caturjJAnino'pi tIrthakarA avagRhItAyAM vasatAvava vAsateyyAM vasantIti vRddhaamnaayH| 'vyapagatahAsyazokaratibhayaparitrAsaH' tatrArati-manaso'nautsukyamudvegaphalakaM ratitadabhAvaH paritrAsaH-AkasmikaM bhayaM zeSaM vyaktaM, nirgato mametizabdo yasmAt sa tathA, kimuktaM bhavati?-prabhormametAbhilApenAbhilApyaM nAstIti, SaSTyekavacanAntasyAsmacchabda- syAnukaraNazabdatvAnmametyasya sAdhutA, nirahaMkAraH-ahamitikaraNamahaGkAraH sanirgato yasmAtsa tathA, laghubhUta UrdhvagatikatvAt, ata evAgrantho-bAhyAbhyantaraparigraharahitaH, vAsyA-sUtradhArazastravizeSeNa yattattakSaNaM-tvaca utkhananaM tatrAdviSTa:--adveSavAn, candanAnulepane'raktaHarAgavAn, leSTo-4SadikAJcanecasamaH, upekSaNIyatvenobhayatra sAmyamAka, ihaloke vartamAnabhave manuSyaloke paraloke-devabhavAdo tatrApratibaddhaH tatratyasukhaniSpipAsitvAt jIvitamaraNayornira vakAMkSaH-indranarendrAdipUjAprAptaujIvite durviSahaparISahAptIca maraNe nispRhaH, saMsArapAragAmIti vyaktaM, karmaNAM saGgaH-anAdikAlInojIvapradezaiH saha sambandhastasya nirghAtanaM-vizleSaNaM tadarthamabhyutthita-udyato viharati / atha jJAnakalyANakavarNanAyAha_ 'tassaNaM0-, 'tasya bhagavataH 'etena' anantaroktena vihAreNa viharata ekasmin varSasahasra vyatikrAnte sati purimatAlasya nagarasya bahi zakaTamukhe udyAne nyagrodhavarapAdapasyAdho 'dhyAnAntarike ti antarasya-vicchedasya karaNamantarikA athavAantaramevAntarya, stratvavivakSAyAM DIpratyaye AntarI AntaryevAntarikA dhyAnasyAntarikAdhyAnAntarikA___ArabdhadhyAnasya samAptirapUrvasyAnArambhaNamityarthaH atastasyAM vartamAnasya ko'rthaH? -pRthaktvavitarka savicAraM 1 ekatvavitarkamavicAraM 2 sUkSmakriyamapratipAti 3 vyUcchinnakriyamanivarti4iticatuzcaraNAtmakasyazukladhyAnasya caraNadvayedhyAtecaramacaraNadvayamapratipannasyeti, yoganirodharUpadhyAnasya caturdazaguNasthAnavartinikevalinyeva sambhavAt, phAlgunabahulasyaikAdazyAM pUrvAhnakAlarUpoyaHsamayaH-avasarastasminaSTamena bhaktena-AgamabhASayopavAsatrayalakSaNenApAnakena-jalavarjitenottarASADhAnakSatre candreNa sahetigamyaM yogamupAgatesati, athavAArSatvAt saptamyarthe tRtIyA, anuttareNeti-kSapakazreNipratipannatvena kevalAsannatvena paramavizuddhipadaprAptatvena na vidyate uttaraM-pradhAnamagravarti vA chAdmasthikajJAnaM ysmaattttthaa| tena jJAnena-tatvAvabodharUpeNa, evaM sAvacchabdAt darzanena kSAyikabhAvApannena samyaktvena cAritreNa-viratiparinAmarUpeNa kSAyikabhAvApannenaiva tapase ti vyaktaM balena' saMhananotthaprANena 'vIryeNa' mAnasotsAhena Alayena' nirdoSavasatyA 'vihAreNa' gocaracaryAdihiNDanalakSaNena 'bhAvanayA' mahAvratasambandhinyA manoguptayAdirUpayA padArthAnamanityatvAdicintanarUpayA vA 'kSAntyA' krodhanigraheNa 'guptayA' prAgvyAkhyAtasvarUpayA muktyA' nirlobhatayA 'tuSTayA' icchAnivRtyA 'Arjavena' mAyAnigraheNa 'mAIvena' mAnanigraheNa 'lAghavena' kriyAsu dakSabhAvena, bhAve ktapratyayavidhAnAt, sopacitaM-sopacayaM puSTamitiyAvat etAzena prastAvAnirvANamArgasambandhinaiva sucaritena Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 2/44 sadAcaraNena phalaM-prakramAnmuktilakSaNaM yasmAt evaMvidho yonirvANamArgaH-asAdhAraNaratnatrayarUpastenAtmAnaMbhAvayataH kevalavarajJAnadarzanaM samutpannamityanvayaH, tatrAnantamavinAzitvAt anuttaraM sarvottamatvAt nivyArghAtaM kaTakuDyAdibhirapratihatatvAt nirAvaraNaM kSAyikatvAt kRtsnaM sakalArthagrAhakatvAt pratipUrNa sakalasvAMzakalitatvAt pUrNacandravat kevalaM asahAyaM 'naTuMmi u chAumathie nANe' iti vacanAt, paraM-pradhAnaM jJAnaM ca darzanaM ceti samAhAradvandve ekavadbhAvaH tataH pUrvapadAbhyAM karmadhArayaH, tatra sAmAnyavize,bhayAtmake jJeyavastuni jJAnaM vizeSAvabodharUpaM darzanaM saamaanyaavbodhruupmiti| atrAyamAzayaH-dUrAdeva tAlatamAlAdikaMtarunikaraMviziSTavyaktirUpatayA'navadhAritamavalokayataH puruSasya sAmAnyena vRkSamAtrapratItijanakaM yadaparisphuTaM kimapi rUpaMcakAsti taddarzanaM 'nirvizeSa vizeSANAM graho darzana miti vacanAt, yatpunastasyaiva pratyAsIdatastAlatamAlAdivyaktirUpatayA'vadhAritaMtameva tarusamUhamutpazyato viziSTavyaktipratItijanakaM parisphuTaMrUpamAbhAti tajjJAnaM, nanu bhavatu nAma itthamanubhavasiddha jJAne chadmasthAnAM vizeSagrAhakatA darzane ca sAmAnyagrAhakatA, paraM kevalino jJAnakSaNe sAmAnyAMzAgrahaNAddarzanena ca vizeSAMzagrahaNAbhAvAd dvayorapi sarvArSaviSayatvaM virudhyate, ucyate, jJAnakSaNe hi kevalinAMjJAne yAvadvizeSAn gRhNati sati sAmAnya pratibhAtameva, azeSavizeSarAzirUpatvAt sAmAnyasya, darzanakSaNe ca darzane sAmAnyaM gRhNati sati yAvadavizeSAH pratimAtA eva, vizeSAnAliGgitasya sAmAnyasyAbhAvAt, ata eva 'nirvizeSa vizeSANAMgrahodarzana' mityuktamanantaroktagranthe, ko'rthaH? -jJAne pradhAnabhAvena vizeSAgauNabhAvena sAmAnyaM darzane pradhAnabhAvena sAmAnyaM gauNabhAvena vizeSA iti vishessH| samutpanna-samyak kSAyikatvenAvaraNadezasyApyabhAvAt utpanna, prAdurbhUtamityarthaH, utpankevalasya yadbhagavataH svarUpaM taprakaTayati-'jiNe jAe' ityAdi, jino-rAgAdijetA, kevalaM-zrutajJA- nAdyasahAyakaM jJAnamasyAstIti kevalI, ata eva sarvajJo-vizeSAMzapuraskAreNa sarvajJAtA sarvadarzI-sAmAnyAMzapuraskAreNa sarvajJAtA, nanvarhatAM kevalajJAnakevaladarzanAvaraNayoH kSINamohAntyasamaya eva kSINatvena yugapadutpattikatvenopayogasvabhAvAt kramapravRttau ca siddhAyAM 'savvannU savvadarisI' iti sUtraM yathA jJAnaprAthamyasUcakamupanyastaM tathA savvadarisI savvannU ityevaM darzanaprAthamyasUcakaMkiMna?, tulyanyAyatvAt, naivaM, 'savvAoladdhIosAgArovauttassauvavajaMti, no anAgArovauttassa' ityAgamAdutpattikrameNa sarvadA jinAnAM prathame samaye jJAnaM tato dvitIye darzanaM bhavatItijJApanArthatvAditthamupanyAsasyeti, chadmasthAnAMtuprathame smyedrshnNdvitiiyejnyaanmiti| uktavizeSaNadvayameva vizinaSTi-sanairayikatiryaganarAmarasya paJcAstikAyAtmakakSetrakhaNDasya upalakSaNAd lokasya alokasyApi-nabhaHpradezamAtrAtmakakSetravizeSasyaparyAyAn-kramabhAvisvarUpavizeSAnjAnAti kevalajJAnena pazyati kevaladarzanena, paryAyAniyuktadvayamapi grAhyaM, nahi paryAyAdravyapiyutA bhaveyurdravyaM vAparyAyaviyutaM, tenAdheyamAdhAramAkSipatIti, anyathA AdheyatvasyaivAnupapatteH, yathA''kAzasya, na hi AkAzaM kApyavatiSThate tasyAdhAramAtrarUpasyaiva siddhAnte bhaNanAt, athavA sAmAnyata uktaM paryAyANAM jJAnaM vyaktyA nirUpayannAha-tadyathA 'Agati' yataH sthAnAdAgacchantivivakSitaMsthAnaMjIvAH 'gatiM yatramRtvotpadyante sthiti' Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 151 vakSaskAraH - 2 kAyasthitimavasthitirUpAM 'cyavanaM' kevalokAddevAnAM manuSyatiryakSvavataraNaM 'upapAtaM' devanArakajanmasthAnaM muktaM - azanAdi kRtaM - cauryAdi pratisevitaM - maithunAdi AviH karmma - prakaTakAryaM rahaH karma - pracchannakRtaM, 'taM taM kAlaM 'ti prAkRtatvAt saptamyarthe dvitIyA tasmin 2 kAle, vIpsAyAM dvirvacanaM, manavacaH kAyAn yogAn- karaNatrayavyApArAn evamAdIn, jIvAnAmapi sarvabhAvAn, jIvadharmAnityarthaH, ajIvAnAmapi sarvabhAvAn-rUpAdidharmAn mokSamArgasya-ratnatrayarUpasya vizuddhatarakAn - prakarSakoTiprAptAn karmakSayahetUn bhAvAn-jJAnAcArAdIn jAnan pazyan vicaratIti gamyaM, kathaM ca jAnan pazyan vicaratItyAha - eSaH - anantaraM vakSyamANo dharma khalu avadhAraNe mokSamArgaH, siddhisAdhakatvena mama - dezakasyAnyeSAM ca - zrotRRNAM hitaM-kalyANaM pathyabhojanavadityarthaH sukhaM - anukUlavedyaM pipAsoH zItalajalapAnavat nizreyasaM - mokSastatkaraH- uktAnAM hitAdInAM kAraka iti, sarvaduHkhavimokSaNa iti vyaktaM paramasukhaM- AtyantikasukhaM samApayatIti vyutpattivazAt paramasukhasamAnanaH nizreyasetyatra yakAralopaH prAkRtatvAt, bhaviSyatIti, atha utpannakevalajJAno bhagavAn yathA dharmaM prAduzcakAra tathA Aha 'tate Na' mityAdi, tataH sa bhagavAn zramaNAnAM nirgranthAnAM nirgranthInAM ca paJca mahAvratAnisarvaprANAtipAtaviramaNAdIni sabhAvanAkAni - IryAsamityAdisvabhAvanopetAni SaT ca jIvanikAyAn-pRthivyAditrasAntAn ityevaMrUpaM dharma upadizan viharatIti sambandhaH, yacca dharme prakAntavye SaDajIvanikAyakathanamupakrAntaM tajjIvaparijJAnamantareNa vratapAlanAsambhava iti jJApanArtha, nanvayaM niyamaH prathamavrate sambhavet mRSAvAdaviramamAdInAM tu bhASAvibhAgAdijJAnAdhInatvAt na sambhavediti, ucyate, zeSavratAnAmapi prANAtipAtaviramaNavratasya rakSakatvena niyuktatvAt, mahAvanasya vRttivRkSavat / tathAhi - mRSAbhASAmabhASamANo hyabhyAkhyAnAdivirato na kulavadhvAdIn adattam anAdadadAno dhanasvAminaM sacittajalaphalAdikaMca maithunavirato navalakSapaJcendriyAdIn parigrahavirataH zukti-kastUrImRgAdIMzca nAtipAtayediti, athaitadeva kiJcidvyaktyA vivRNoti, pRthivIkAyikAn jIvAn upadizan viharatIti sambandhaH, kAlavArthakatvena sUtrapravRtterdezagrahaNAt pUrNo'pyAlApako vAcyaH, sa cAyaM - 'AukkAie teu0 vAu0 vaNassai0 tasa0 'tti vyaktaM / tathA paJca mahAvratAni sabhAvanAkAni 'bhAvanAgamena' zrIAcArAGgadvitIyazrutaskandhagatabhAvanAkhyAdhyayanagatapAThena bhaNitavyAni atra ca sUtre yaduddeze prathamaM 'paMca mahavvayAI ' ityAdyuktaM nirdeze tu vyatyayena 'taM0 - puDhavikAie' ityAdi, tatkathamiti nAzaGkanIyaM, yataH pazcAdduddiSTAnAmapi SaDjIvanikAyAnAM prastutopAGge svalpavaktavyatayA prathamaM prarUpaNAyA yuktyupapannatvAt, sUcIkaTAhanyAyo'trAnusaraNIyo, 'vicitrA sUtrANAM kRtirAcAryasya' iti nyAyena vA svata eveti jJeyaM, nanugRhidharmasaMvignapAkSikadharmAvapi bhagavatA dezanIyau mokSAGgatvAt, yaduktam119 11 'sAvajjajogaparivajjaNAusavyuttamo jaIdhammo / bIo sAvagadhammo taio saMviggapakkhapaho / / iti, tatkathamatra tau noktau ?, ucyate, sarvasAvadyavarjakatvena dezanAyAM yatidharmasya prathamaM dezanIyatvAdatyAsannamokSapathatvAt zramaNasaGghasya prathamaM vyavasthApanIyatvAcca prAdhA khyApanArthaM prathamamupanyAsaH, tato 'vyAkhyAto vizeSArthapratipatti' ritinyAyAdetatpucchabhUtau tAvapidha bhagavatA Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 2/44 prarUpitAviti jJeyaM, bhagavatprarUpanAmantareNAnyeSAM tattadagrantheSu tayoH prarUpaNAnupapatterityalaM prasaGgeneti / athAvandhyazaktikavacanaguNapratibuddhasya prabhuparikarabhUtasya saMghasya saGghayAmAha'usabhassa Na' mityAdi, sugamaM, navaraM 'jassa jAvaiA gaNaharA tassa tAvaiA gaNA' / iti vacanAd gaNAH sUtra sAkSAdanirddiSTA api tAvanta eva bodhyAH, kacijjIrNaprastutasUtrAdarze 'caurAsItiM gaNA gaNaharA hotthA' ityapi pATho dRzyate, tatra tu caturazItipadasyobhayatra yojanena vyAkhyA subodhaiveti, gaNazcaikavAcanAcArayatisamudAyastaM dharantIti gaNadharAH, vAcanAdibhirjJAnAdisampadAM sampAdakatvena gaNAdhArabhUtA iti bhAvaH, 'hotthA' iti abhavan, 'usabhassa Na' mityAdi, RSabhasenapramukhAni caturazIti zramaNasahasrANi eSA utkarSa - utkRSTabhAgastatra bhavA utkarSikI 'pratyaye GIrvA' ityanena GIvikalpe rUpasiddhi, RSabhasya zramaNasampadabhavat, atra vAkyAntaratvena zramaNazabdasya na paunaruktyaM, eva sarvatra yojyaM, 'usahassa Na' mityAdi, prAyaH kaNThayAni, navaraM caturddazapUrvisUtre 'ajinAnAM' chadmasthAnAM 'savvakkharasannivAINaM' ti sarveSAmakSarANAM - akArAdInAM sannipAtA- dvyAdisaMyogA anantatvAdanantA api jJeyatayA vidyante yeSAM te tathA / jinatulyatve hetumAha - 'jiNo viva avitaha' mityAdi, jina ivAvitathaM - yathArthaM vyAgRNatAMvyAkurvANAnAM, kevalizrutakevalinoH prajJApanAyAM tulyatvAt, catvAri sahasrANi arddhASTamAni ca zatAni eSA autkarSikI caturdazapUrvisampadabhavat, 'viuvvia'tti vaikriyalabdhimantaH, zeSaM spaSTaM, vipulamatayo - manaH paryavajJAnavizeSavantaH dvAdaza vipulamatisahasrANi adhikArAtteSAmeva SaT zatAni paJcAzaccetyevaM sarvatra yojyaM, vAdino - vAdilabdhimantaH parapravAdukanigrahasamarthA, 'usabhassa Na'mityAdi, gatau - devagatirUpAyAM kalyANaM yeSAM prAyaH sAtodayatvAtteSAM tathA sthitI - devAyUrUpAyAM kalyANaM yeSAM te tathA apravIcArasukhasvAmikatvAt, AgamiSyadbhadraMyeSAMte AgAmibhave setsyamAnatvAt setsyamAnatvAt te tathA teSA 'anuttaropapAtikAnAM' paJcAnuttaralavasaptamadevavizeSANAMdvAviMzati sahasrANi nava ca zatAni, 'usabhassa Na' mityAdi, sugamaM, navaraM zraNArthikAsaGkhyAdvayamIlane antevAsisaGkhyA sampadyate / atha bhagavataH zramaNavarNakasUtramAha 'arahaMtANaM0, arhataH RSabhasya bahavo'nte - vAsinaH- ziSyAste ca gRhiNo'pi syurityanagArAH bhagavantaH pUjyA api samuccaye ekakA-eke anye kecidapItyarthaH mAsaM yAvat paryAyaH - cAritrapAlanaM yeSAM te tathA, yathaupapAtike sarvo'nagAra - varNakastathA'trApi vAcyaH, kiyadyAvadityAha - UrdhvaM jAnunI yeSAM te UrdhvajAnavaH zuddhapRthivyAsana- varjanAdIpagrahikaniSadyAyA abAvAJccotkaTukAsanA ityarthaH, adhaH ziraso - adhomukhAH norddhatiryagvA vikSiptaSdhSTayaH dhyAnarUpo yaH koSThaH - kusUlastamupAgatAH -tatra praviSTAH yathAhi - koSThake dhAnyaM prakSiptaM na viprasRtaM bhavati evaM te' nagArA viSayeSvaviprasRtendriyAH syuriti, saMyamena saMvararUpeNa tapasA - anazanAdinA, caH samucayArthI gamyaH, saMyamatapograhaNaM cAnayoH pradhAnamokSAGgatvakhyApanArthaM, pradhAnatvaM ca saMyamasya navakarmAnupAdAnahetutvena tapasazca purANakarmmanirjaraNahetutvena, bhavati cAbhinavakarmAnupAdAnAt purANakarmmakSapaNAca sakalakarmmakSayalakSaNo mokSa iti, AtmAnaM bhAvayanto vAsayanto viharanti, tiSThantItyarthaH, atra yAvatpadasaMgrAhyaH 'appegaiyA domAsapariAyA' ityAdikaH, atha RSabhasvAminaH kevalotpatyanantaraM bhavyAnAM kiyatA kAlena siddhigamanaM pravRttaM kiyantaM kAlaM yAvadanuvRttaM cetyAha Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-2 153 'arahaoNa'mityAdi, RSabhasya dvividhAantaMbhavasya kurvantItiantakarA-muktigAminasteSAM bhUmi-kAlaH kAlasya cAdhAratvena kAraNatvAd bhUmitvena vyapadezaH, tadyathA-yugAnipaJcavarSamAnAni kAlavizeSAH lokaprasiddhAni vA kRtayugAdInitAnicakramavartInItitatsAdhamyAdaye kramavarttino guruziSyapraziSyAdirUpAH puruSAste'pi sAdhyavasAnalakSaNayA'bhedapratipatyA yugAna-paTTapaddhatipuruSAityarthaH taiH pramitAantakarabhUmiyugAntakarabhUmiriti, paryAyaH-tIrthakRtaH kevalitvakAlastadapekSayA'ntakarabhUmi, ko'rthaH ? RSabhasya iyati kevalaparyAyakAle'tikrAnte muktigamanaM pravRttamiti, tatra yugAntakara- bhUmiryAvadasaGkhyAtAni puruSAH-paTTAdhivaDhAste yugAni-pUrvoktayuktyA puruSAH puruSayugAni, samarthapadatvAt samAsaH, nairantarye dvitIyA, RSabhAt prabhRti zrIajitadevatIrthaM yAvat zrIRSabha- devavaMzajAnAM nRpANAM caturdazalakSapramitAnAMkrameNa prathamataH siddhigamanaMtata ekasya sarvArthasiddhaprastaTagamanamityAdhanekarItyAajitajinapitaraM maryAdIkRtya nandIsUtravRtticUrNisi-ddhadaMDikAdiSu sarvArthasiddhaprastaTagamanavyavahitaH siddhigama uktaH sa kozalApaTTapatInpratItyAvasAtavyo'yaMpuNDarIkagaNadharAdIn pratItyeti vizeSaH / tathA paryAyAntakarabhUmireSA antarmuhUrta yAvatkevalajJAnasya paryAyo yasya sa tathA, evaMvidheRSabhe sati antaM bhavAntamakArSIda-akarot nArvAkkazcidapIti, yato marudevA prathamaH siddhaH, sAtu bhagavatkevalotpatyanantaramantamuhUrtenaiva siddheti / atha janmakalyANakAdinakSatrANyAha mU. (45) usabheNaM arahA paMcauttarAsADhe abhIichaDe hotthA, taMjahA-uttarAsADhAhiM cue caittA gabhaMvakaMte uttarAsADhAhiMjAe uttarAsADhAhiMrAyAmiseaMpatte uttarAsADhAhiM muMDe bhavittA agArAo anagAriyaM pavvaie uttarAsADhAhiM aNaMte jAva samuppame, abhIiNA prinivvue| vR. 'usabheNa'mityAdi, RSabho'rhan paJcasu-cyavanajanmarAjyAbhiSekadIkSAjJAnalakSaNeSu vastuSu uttarASADhAnakSatracandreNa bhujyamAnaMyasya satathAabhijinnakSatraMSaSThe-nirvANalakSaNe vastuni yasya yadvAabhijinnakSatre SaSThaM nirvANalakSaNaM vastu yasya sa tathA, uktamevArthaM bhAvayati, tadyathAuttarASADhAbhiryuta candreiti zeSaH, sUtrebahuvacanaMprAkRtazailyA, evamagre'picyutaH-sarvArthasiddhanAmno mahAvimAnAnirgata ityarthaH, cyutvA garne vyutkrAntaH marudevAyAH kukSAvavatIrNavAnityarthaH 1, jAto-garbhavAsAnniSkrAntaH 2, rAjyAbhiSekaMprAptaH3, muNDobhUtvA-agAraM muktvA anagAritAMsAdhutAMpravrajitaH prApta ityarthaH, paJcamI cAtrakyablopajanyA4,anantaM yAvat kevalajJAnaM samutpannaM 5, yAvatpada saMgrahaH pUrvavat, abhIcinA yute candre parinirvRtaH-siddhiM gtH6| . nanuasmAdeva vibhAgasUtrabalAdAdidevasyaSaTkalyANakI samApadyamAnA durnivAreticet, na, tadeva hi kalyANakaM yatrAsanaprakampaprayuktAvadhayaH sakalasurAsurendrA jItamiti vidhitsavo yugapat sasambhramA upatiSThante, na hyayaM SaSThakalyANakatvena bhavatA nirUpyamAno rAjyAbhiSekastAzastena vIrasya garbhApahAraiva nAyaMkalyANakaM, anantaroktalakSaNAyogAt, nacatarhi nirarthakamasya kalyANakAdhikAre paThanamati vAcyaM, prathamatIrthezarAjyAbhiSekasya jItamiti zakreNa kriyamANasya devakAryatvalakSaNasAdhamyerNa samAnanakSatrajAtatayA ca prasaGgena tatpaThanasyApi sArthakatvAt, tena sAmananakSatrajAtatvesatyapikalyANakatvAbhAvenAniyatavaktavtayA kvacidrAjyAbhiSe Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 2/45 kasyAkathane'pi na doSaH / ata eva dasAzrutaskandhASTamAdhyayane paryuSaNAkalpe zrIbhadrabAhusvAmipAdAH 'te NaM kAleNaM te samaeNaM usa arahA kosalie cauuttarAsADhe abhIipaMcame hotyA,' iti paJcakalyANakanakSatrapratipAdakameva sUtraM babandhire, natu rAjyAbhiSekanakSatrAbhidhAyakamapIti, na ca prastutavyAkhyAnasyanAgamikatvaM bhAvanIyaM, AcArAGgabhAvanAdhyayane zrIvIrakalyANakasUtrasyaivameva vyAkhyAtatvAt / 154 atha bhagavataH zarIrasampadaM zarIrapramANaM ca varNayannAha mU. (46) usame NaM arahA kosali vajrarisahanArAyasaMghayaNe samacaurasasaMThANasaMThie paMca dhanusayAI uddhaM utteNaM hotthA / usame NaM arahA vIsaM puvvasayasahassAiM kumAravAsamajjhe vasittA tevahiM puvyasayasahassAiM mahArajjavAsamajjhevasittA tesIiM puvvasayasahassAiM agAravAsamajhe vasittA muMDe bhavittA agArAo anagAriyaM pavvaie, usabhe NaM arahA egaM vAsasahassaM chaumatthapariAyaM pAuNittA egaM puvvasayasahassaM vAsasahassUNaM kevalipariAyaM pAuNittA evaM puvvasayasahassaM bahupaDiputraM sAmaNNapari AyaM pAuNittA caurAsIiM puvvasayasahassAiM savvAuaM pAlaittA je se hemaMtANaM tacce mAse paMcame pakkhe mAhabahule / tassa NaM mAhabahulassa terasIpakkheNaM dasahiM anagArasahassehiM saddhiM saMparivuDe aTThAvayaselasiharaMsi coddasameNaM bhatteNaM apANaeNaM saMpaliaMkaNisaNNe puvvaNhakAlasamayaMsi abhIiNA nakkhatteNaM jogamuvAgaeNaM susamadUsamAe samAe egUNaNavauiIhiM pakkhehiM sesehiM kAlagae vIikkate jAva savvadukkhapahINe / jaM samayaM ca NaM usame arahA kosalie kAlagae vIikkaMte samujjAe chinnajAijarAmaraNabaMdhaNe siddhe buddhe jAva savvadukkhappahINe taM samayaM ca NaM sakkassa deviMdas devaranno AsaNe calie, tae NaM se sakke deviMde devarAyA AsaNaM caliaM pAsai pAsittA ohiM pauMjai 2 ttA bhayavaM titthayaraM ohiNA Abhoei 2 ttA evaM vayAsI parinivvue khalu jaMbuddIve dIve bharahe vAse usake arahA kosalie, taMjI ameaMtI apacuppaNNamaNAgayANaM sakkANaM deviMdANaM devarAINaM titthagarAM parinivvANamahimaM karettae, taM gacchAmi gaM ahaMpi bhagavato titthagarassa parinivvANamahimaM karemittikaTTu vaMdai namaMsai 2 ttA caurAsIIe sAmAni asAhassIhiM tAyattIsAe tAyattIsaehiM cauhiM logapAlehiM jAva cauhiM cairAsIIhiM AyarakkhadevasAhassIhiM annehi a bahUhiM sohamkappavAsIhiM vemANiehiM devehiM devIhi asaddhiM saMparivuDe tAe ukkiTThAe jAva tiriamasaMkhejjANaM dIvasamuddANaM majjhamajjheNaM jeNeva aTThAvayapavvae jeNeva bhagavao titthagarassa sarIrae teNeva uvAgacchai uvAgacchittA vimaNe nirAnaMde aMsupuNNaNaya titthayarasarIrayaM tikkhutto AyAhiNaM payAhiNaM karei 2 ttA naccAsaNNe nAidUre sussUsamANe jAva pajuvAsai / te kANaM teNaM samaeNaM IsANe deviMde devarAyA uttaraddhalogAhivaI aTThAvIsavimANasayasahassAhivaI sUlapANI vasahavAhaNe suriMde ayaraMbaravatthadhare jAva viulAI bhogabhogAI bhuMjamANe viharai, tae NaM tassa IsANassa deviMdassa devaranno AsanaM calai, tae NaM se IsANe jAva devarAyA AsaNaM caliaM pAsai 2 ttA ohiM pauMjai 2 ttA bhagavaM titthagaraM ohiNA Abhoei 2 ttA jahA Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - vakSaskAraH - 2 155 sakke niagaparivAreNaMbhANeavvojAvapajjuvAsai, evaM sabve deviMdAjAva acueNiagaparivAreNaM ANeavvA, evaMjAva bhavaNavAsINaM iMdA vANamaMtarANaM solasa joisiANaMdonni niagaparivArA neavvaa| taeNaM sakke deviMde devarAyA bahave bhavaNavaivANamaMtarajoisavemANie deve evaM vayAsIkhippAmeva bho devA0! naMdanavaNAosarasAiMgosIsavaracaMdaNakaTThAiMsAharai2 tAtao ciigAo raeha-ega bhagavao titthagarassa egaM gaNadharANaM egaM avasesANaM anagArANaM / . taeNaMtebhavaNavaijAvavemaNiAdevA naMdanavaNAosarasAiMgosIsavaracaMdaNakaTThAiMsAharaMti 2 tAtao caigAoraeMti, egaMbhagavao titthagarassa egaMgaNaharANaMegaMavasesANaM anagArANaM, tae NaM se sakke deviMde devarAyA Abhioge deve saddAvei 2 tA evaM vayAsI-khippAmeva bho devANuppiyA ! khIrodagasamuddAo khIrodagaM sAharaha, tae NaM te AbhiogA devA khIrodagasamuddAo khIrodagaM sAharaMti / tae NaM se sakke deviMde devarAyA titthagarasarIragaM khIrodageNaM NhANeti 2 ttA saraseNaM gosIsa- varacaMdaneNaM aNuliMpai 2 tA haMsalakkhaNaM paDasADayaM NiaMsei 2 tA savvAlaMkAravibhUsiaM kareMti, tae NaM te bhavaNavai jAva vemANiA gaNaharasarIragAI anagArasarIragAiMpi khIrodageNaM vhAvaMti 2 tA saraseNaM gosIsavaracaMdameNaM aNuliMpaMti 2 tA ahatAI divbAI devadUsajualAiM niaMsaMti 2 ttA savvAlaMkAravibhUsiAI kreti| taeNaM se sakke deviMde devarAyA tebahave bhavaNavai jAva vemANie deve evaMvayAsI-khippAmeva bho devANuppiA ! IhAmigausabhaturayajAvavaNalayabhatticittAo tao sibiyAo viuvvaha, egaMbhagavao titthagarassa egaMgaNaharANaM egaM avasesANaM aNagArANaM, taeNaM te bahave bhavaNavai jAva vemANiA tao sibiAo viuvvaMti, egaM bhagavao titthagarassa egaM gaNaharANaM egaM avasesANaM angaaraannN| taeNaM se sakke deviMde devarAyA vimaNe nirANaMde aMsupuNNaNayaNe bhagavao titthagarassa viNaTThajammajarAmaraNassa sarIragaM sIAruheti 2 ciigAe Thavei, taeNaM te bahave bhavaNavai aMsupuNNaNayaNebhagavao titthagarassa viNaThThajammajarAmaraNassa sarIragaMsIaMAruheti 2 ciigAe Thavei, tae NaM te bahave bhavaNavai jAva vemANiA devA gaNaharANaM anagArANa ya viNaTThajammajarAma-raNANaM sarIragAiMsIaMAruheti 2 tA ciigAe ThaveMti, taeNaM se sakke deviMde devarAyA aggikumAre devesaddAvei 2 tA evaMvayAsI-khippAmevabho devANuppiyA! titthagaraciigAe jAva anagAraciigAe aganikAyaM viuvvaha 2 ttA eamaannttiaNpnycppinnh| tae NaM te aggikumArA devA vimaNA nirANaMdA aMsupuNNaNayaNA titthagaraciigAe jAva anagAraciigAe aaganikAyaM viuvvaMti, taeNaM se sakke deviMde devarAyA vAukumAre devesaddAvei 2 tA evaM vayAsI-khippAmeva bho devANuppiyA! titthagaraciigAe jAva anagAraciigAe a vAukkAryaviuvvaha 2 tAaganikAyaM ujjAleha titthagarasarIragaM gaNaharasarIragAiM anagA-rasarIragAI ca jhAmeha / taeNaM te vAukumArA devA vimaNA nirANaMdA aMsupuNNaNayaNA titthagaraciigAe jAva viuvvaMti aganikAyaM ujjAleti titthagarasarIragaMjAva anagArasarIragANi ajhAmeti, taeNaM se sakke deviMde devarAyAte bahave bhavaNavaijAva vemANie deve evaMvayAsI-khippAmeva bho devANuppiyA titthagaraciigAejAvaanagAraciigAe aguruturukkadhayamadhuMca kuMbhaggaso amaarggsoasaahrh| tae NaM te bhavaNavai jAva titthagara jAva bhAraggaso a sAharaMti, tae NaM se sakke deviMde Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 2/46 devarAyA mehakumAre deve sadAvei 3 ttA evaM vayAsI-khippAmeva bho devANuppiA! titthagaraciigaM jAva anagAraciigaM ca khIrodageNaM nivvAveha, tae NaM te mehakumArA devA titthagaraciigaM jAva nivvAveti / tae NaM se sakke deviMde devarAyA bhagavao titthagarassa uvarilaM dAhiNaM sakahaM geNhai IsANe deviMde devarAyA uvarilaM vAmaM sakahaM geNhai, camare asuriMde asurarAyA hiDillaM dAhiNaM sakahaM geNhai balI vairoaNiMde vairoaNarAyA hiDillaM vAmaM sakaha geNhai, avasesA bhavaNavai jAva vemANiA devA jahArihaM avasesAiMaMgamaMgAI, keI jiNabhattIe keI jIameaMtikaTTha kei dhammottikaDe gennhNti| taeNaM se sakke deviMde devarAyA bahave bhavaNavai jAva vemANie deve jahArihaM evaM vayAsIkhippAmeva bho devANuppiA! sabbarayanAmae mahaimahAlae tao ceiathUbhe kareha, egaM bhagavao titthagarassa ciigAe egaMgaNaharaciigAe egaM avasesANaM aNagArANaMciigAe, taeNaM te bahave jAva kareti / tae NaM te bahave bhavaNavai jAva vemANiA devA titthagarassa parinivvANamahima kareMti ra ttA jeNeva naMdIsaravare dIve teNeva uvaagcchnti| tae NaM se sakke deviMde devarAyA puracchimille aMjanagapavvae aTThAhiaMmahAmahimaM kareti, taeNaMsakkassa deviMdassa0 cattArilogapAlA causudahimuhagapavvaesuaTThAhiyaM mahAmahimaMkAti, IsANe deviMde devarAyA uttarille aMjanage aThThAhiaMtassa logapAlA causu dahimuhagesu aTThAhiaM camaroadAhiNille aMjanage tassa logapAlA dahimuhagapavvaesubalI paJcatthimille aMjanage tassa logapAlA dhimuhgesu| tae NaM te bahave bhavaNavaivANamaMtara jAva aTThAhiAo mahAmahimAo kareMti karittA teNeva sAiM 2 vimANAiMjeNeva sAiM2 bhavaNAiMjeNeva sAo 2 sabhAo suhammAo jeNeva sagA 2 mANavagA ceiakhaMbhA teNeva uvAgacchaMti 2 tA vairAmaesu golavaTTasamaggaesu jinasakahAo pakkhivaMti 2 aggehiM varehiM mallehi a gaMdhehi a ati 2 viulAI bhogabhogAiM bhuMjamANA vihrti| vR. 'usabhe Na'mityAdi kaNThyaM, atha RSabhasya kaumAre rAjye gRhitve ca yAvAn kAlaH prAguktastaM saMgraharUpatayA'bhidhAtumAha-'usabheNa'mityAdi, vykt| atha chAnasthyAdiparyAyAbhidhAnapurassaraM nirvANakalyANakamAha-'usabhe Na'mityAdi, RSabho'rhan ekaM varSasahasraM chadmasthaparyAyaM prApya pUrayitvetyarthaM ekaM pUrvalakSaM varSasahasronaM kevaliparyAyaM prApya ekaM pUrvalakSaM bahupratipUrNa dezenApi na nyUnamitiyAvat zrAmaNyaparyAyaM prApya caturazItiM pUrvalakSANi sarvAyuH pAlayitvA-upabhujya hemantAnAM-zItakAlamAsAnAM madhye yastRtIyo mAsaH paJcamaH pakSo mAghabahulo-mAghamAsakRSNapakSaH tasyamAghabahulasya trayodazIpakSe trayodazIdine vibhaktivyatyayaH prAkRtatvAt dazabhiranagArasahanaiH sArddha saMparivRtaH aSTApadazailazikhare caturdazena bhaktena-upavAsaSaTakenApAnakena-pAnIyAhAra-rahitena saMparyaGkaniSNNaH-samyakparyaUna-padmAsanena niSaNNaH-upaviSTaH, natUrdhvadamAdiritibhAvaH, pUrvAhnakAlasamaye abhijinnakSatreNayogamupAgatenArthAccandreNasuSamaduSSamAyAMekonanavatyAMpakSeSu zeSeSu,atrApivibhaktivyatyayaH pUrvavat prAkRtatvAt, saptamyarthe tRtIyA, kAlaMgato-maraNadharmaprAptaH vyatikrAntaH saMsArAtyAvacchabdAt 'samujAe Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 2 157 chinnajAijarAmaraNabaMdhaNe siddhe buddhemutte aMtagaDe parinivvuDe' iti saMgrahaH, tatra samyag - apunarAvRtyA UrdhvaM - lokAgralakSaNaM sthAnaM yAtaH - prApto na punaH sugatAdivadavatArI, yatastadvacaH"jJAnino dharmatIrthasya, karttAraH paramaM padam / 119 11 gatvA''gacchanti bhUyo'pi bhavaM tIrthanikArataH // " iti / chinnaM jAtyAdInAM bandhanaM-bandhanahetubhUtaM karmma yena sa tathA siddho- niSThitArtha buddho - jJAtatvaH mukto bhavopagrAhikamazibhyaH antakRtsarvaduHkhAnAM parinirvRtaH samantAcchItibhUtaH karmakRtasakalasantApavirahAt sarvANi zArIrAdIni duHkhAni prahINAni yasya sa tathA / atha bhagavati nirvRte yaddevakRtyaM tadAha - 'jaM samayaM ca Na'mityAdi, yasmin samaye saptamyarthe dvitIyA evaM tacchabdavAkye'pi, avadhinA jJAnenAbhogayati upayunakti, zeSaM sugamaM, upayujya evamavAdIt kimityAha - 'parinivvue' ityAdi, parinirvRtaH khaluriti vAkyAlaGkAre jambUdvIpe dvIpe bharate varSe RSabho'rhan kauzalikastat-tasmAddhetoH jItaM - kalpaH AcAraH etad - vakSyamANaM varttate atItapratyutpannAnAgatAnAM - atItavarttamAnAnAgatAnAM 'zakrANAM' AsanavizeSAdhiSThAtRNAM devAnAM madhye 'indrANAM paramaizvaryayuktAnAM devAnAM deveSu (vA) rAjJAMkAntyAdiguNairadhikaM rAjamAnAnAM tIrthakarANAM parinirvANamahimAM kartuM tadgacchAmi Namiti prAgvat ahamapi bhagavatastIrthakarasya parinirvANamahimAM karomItikRtvA bhagavantaM nirvRtaM vandate - stutiM karoti namasyati praNamati, yacca jIvarahitamapi tIrthakarazarIramindravandyaM tadindrasya samyagddaSTitvena nAmasthApanAdravyabhAvArhatA vandanIyatvena zraddhAnAditi tatvaM, vaMditvA namasyitvA ca kiM cakre ityAha 'caurAsII' ityAdi, caturazItyA sAmAnikAnAM prabhutvamantareNa vapurvibhavadyutisthityAdibhi zakratulyAnAM sahasraiH - trayastriMzatA trAyastriMzakaiH - gurusthAnIyairdevaiH caturbhirlokapAlaiH- somayamavaruNa-kuberasaMjJaiH yAvatpadAt 'aTThahiM aggamahisIhiM saparivArAhiM tihiM parisAhiM sattahiM anIehiM'ti, atra vyAkhyA - agramahiSyo'STau padmA 1 zivA 2 zacI 3 azrU 4 amalA 5 apsara 6 navamikA 7 rohiNI 9, etAbhiH SoDazasahasraiH 2 devIparivArayutAbhiH tisRbhiH parSadbhiHbAhyamadhyAbhyantararUpAbhiH saptabhiranIkairhaya 1 gaja 2 ratha 3 subhaTa 4 vRSabha 5 gandharva 6 nATya 7 rUpaiH saptabhiH anIkAdhipatibhi catasRbhizcaturazItibhizcaturdizaM pratyekaM caturazItisahasrAGgarakSakasadbhAvAt SaTtriMzatsahasrAdhikalakSatarayapramitairaGgarakSakadevasahasraiH anyaizca bahubhiH saudharmakalpavAsibhirdevairdevIbhizca sArddha saMparivRtaH tayA - devajanaprasiddhayA utkRSTayA - prazastavihAyogatiSUtkRSTatamatvAt, yAvatpadAt 'turiAe cavalAe caMDAe jayaNAe jAva vIIvayamANe 2 'tti / atra vyAkhyA- tvaritayA mAnasautsukyAt capalayA kAyataH caNDayA krodhAviSTayeva zramAsaMvedanAt javanayA paramotkRSTavegavatvAt, atra ca samayaprasiddhAzcaNDAdigatayo na grAhyAH, tAsAM pratikramaM saMkhyAtayojanapramANakSetrAtikramaNAt, tenaitAni padAni devagativizeSaNatayA yojyAni, devAstu tatAbhavasvabhAvAdacintyasAmarthyato'tyantazIghrA eva calantIti, anyathA jinajanmAdiSu mahimAnimittaM tatraiva divase jhaTityevAtyantadUre kalpAdibhyaH surAH kathamAgaccheyuriti ?, uddhUtayA uddhUtasya digantavyApino rajasa iva yA gati sA tayA ata eva nirantaraM zIghratvayogAcchIghrayAM divyayA- devocitayA devagatyA vyativrajan sambhrame dvirvacanaM, tiryagasaGghayeyAnAM dvIpasamudrANAM , Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 2/46 madhyaMmadhyena-madhyabhAgena yatraivASTApadaH parvataH yatraiva bhagavatastIrthakarasyazarIrakaMtatraivopAgacchati, atra sarvatrAtItanirdeze kartavye vartamAnanirdezastrakAlabhAviSvapi tIrthakareSvetanyAyapradarzanArtha iti, na hi nirhetukA granthakArANAM pravRttiriti, upAgatya ca tatra yatkaroti tadAha-'uvAgacchittA' ityAdi, upAgatya vimanAH-zokAkulamanAH azrupUrNanayanastIrthakarazarIrakaM trikRtvaH AdakSiNapradakSiNaMkarotItiprAgvat, nAtyAsane nAtidUrezuzrUSannivatasminnapyavasarebhaktyAviSTatayA bhagavadvacanazravaNecchAyA anivRtteH, yAvatpadAt 'NamaMsamANe abhimuhe viNaeNaM paMjaliuDe pajjuvAsaitti parigrahaH, atra vyAkhyA namasyan paJcAGgapranAmAdinA abhi-bhagavantaM lakSIkRtya mukhaM yasya sa tathA vinayenaAntarabahumAne prAJjalikRta iti prAgvat paryupAste-sevate iti, atha dvitIyendravaktavyatAmAha 'teNaMkAleNa'mityAdi, sarvaspaSTaM, navaraMarajAMsi-nirmalAniyAnyambaravastrANi-svacchatA AkAzakalpAnivasanAni tAnidharatIti yAvatkaraNAt 'AlaiamAlamauDenavahemacArucittacaMcala kuMDalavilihijjamANagalle mahiddhIe jAva mahAsukkhe bhAsuraboMdIpalaMbavaNamAladhare IsAna kappe IsANavaDeMsae vimANe suhammAe sabhAe IsANaMsisiMhAsaNaMsi seNaMaTThAvIsAe vimANAvAsasaya sAhassINaM asIIe sAmAniasAhassINaMtAyattIsAe tAyattIsagANaMcauNhaM logapAlANaM aTThaNhaM aggamahisINaMsaparivArANaMtiNhaMparisANaMjAva cauNhaMasIINaMAyarakkhadevasAhassINaMannesiM caIsANakappavAsINaM devANaM devINa yaAhevaccaM porevacaM sAmittaM bhaTTitaM mahattaragattaMANAIsaraseNAvacaMkAremANe pAlemAme mahayAhayanaTTagIavAiataMtItalatAlatuDiaghaNamuiMgapaDupaDahavAiaraveNaM' iti saMgrahaH, sarvaM spaSTaM, navaraM Alagitau-yathAsthAnaM sthApitau mAlAmukuTau yena sa tathA, navAbhyAmiva hemamayAbhyAMcArubhyAM citrakRdbhyAM caJcalAbhyAM itastatazcaladbhyAM kuNDalAbhyAM vilikhyamAnau gallau yasya sa tatheti / 'taeNa'mityAdi, yathAzakraH saudharmendro nijakaparivAreNa saha tathA bhaNitavya IzAnendraH yAvatparyupAsteityantaMvAcya ityarthaH, evaMsave' ityAdi, evaM-zakranyAyena sarvedevendrAvaimAnikAH ataeva yAvadacyutaityuttarasUtrasaMvadati, nijakaparivAreNa-AtmIyAtmIyasAmAnikAdiparivAreNa sahAnetavyA-bhagavaccharIrAntikaMprApaNayA granthavAcakenetyarthaH, granthApekSayA vedaM sUtraM yojanIyaM, evaM vaimAnikaprakAreNa yAvadbhavanavAsinAM-dakSiNottarabhavanapatInAmindrA viMzatirityarthaH, atra yAvacchabdo na garbhagatasaMgrahasUcakaH saGgrAhyapadAbhAvAt, kintu sajAtIyabhavanapatisUcakaH, vAnamantarANAM-vyantarANAM SoDazendrAH-kAlAdayaH-nanu sthanAGgAdiSu dvAtriMzatvyantarendrA abhihitAH, iha tukathaM SoDaza?, ucyate, mUlabhedabhUtAstuSoDaza maharddhikAH kAlAdaya upAttAH tadavAntarabhedabhUtAstuSoDazaaNapannIdrAdayo'lparddhikatvAt naha vivakSitAH, asti hi eSA'pi sUtrakRnpravRttirvicitrA yadanyatra prasiddhA api bhAvAH kutazcidAzayavizeSAt svasUtre sUtrakArona nibadhnAti, yathA prati- vAsUdevA anyatrAvazyakaniyuktyAdiSu uttamapuruSatvena prasiddhA api caturthAGge catuSpaJcAzattamasama- vAye noktAH "bharaheravaesu NaM vAsesu egamegAe osappiNIe cauvaNNaM cauvaNaM (mahApurisA) uppajjiMsu vA 3 taM0-cauvIsaM titthayarA bArasa cakkavaTTI nava baladevA nava vAsudevA" iti, paramupalakSaNAt te'pi grAhyAH / jyotiSkANAM dvau candrau sUryo, Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-2 159 jAtyAzrayaNAt, vyaktyA tu te'saGkhyAtAH, nijakaparivArAH-sahavartisvaparikarAH netavyAH / tataH zakraH kiM karotItyAha 'tae NaM0, tataH zakro devandro devarAjaH tAn bahUn bhavanapatyAdIn devAn evamavAdIt-kSiprameva-nirvilambameva bho devAnAM priyA !-devAn-svAmino'-nukUlAcaraNena anuprINanti iti devAnupriyAH nandanavanAt sarasAni snigdhAni natu rUkSANigozIrSaM gozIrSanAmnA varacandanaMttasya kASThAnisaMharata-prApayata saMhatya catimracitIH kArayata-ekAM bhagavatastIrthakarasya ekaaNgnndhraannaaNekaamvshessaanaamngaaraanaamti|'tennN0, atrAyaMAvazyakavRtyAdhuktazcitAracanadigvibhAgaH-nandanava-nAnItacandanadA-rubhirbhagavataH prAcyA vRttAM citAM gaNadharAnAmapAcyAM vyasrAMzeSasAdhUnAMpratIcyAMcaturasrAMsurAzcakruriti, nanvAvazyakAdAvikSvAkUNAM dvitIyA citoktA iha tu gaNadharANAM kathamiti ucyate, atra pradhAnatayA gaNadharAnAmupAdAne'pyupalakSaNAd gaNadharaprabhRtInAmikSvAkUNAM dvitIyA citA jJeyeti na kA'pyAzaGkA, tatazcitAracanAnantaraM zakraH kiM karotItyAha-tataH kSIrodakasaMharaNAnantaraM sa zakraH kiM karotIti darzayati __ 'taeNa'mityAdi, tataH zakrastIrthakarazarIrakaMkSIrodakena snapayatisnapayitvAgozIrSavaracandanenAnulimpati anulipya haMsalakSaNo haMsavizadatvAt zATako-vastramAtraM sa ca pRthulaH paTTa ityabhidhIyatetaMhaMsanAmakaMpaTazATakaM nivAsayati, paridhApayatItyarthaH,puridhApyacasarvAlaGkAravibhUSitaM karoti, 'taeNamityAdi, tataste bhavanapatyAdayo devA gaNadharAnAmanagArANAMca zarIrANi tathaiva cakru, ahatAni-akhaNDitAni divyAnivaryANidevadUSyayugalAni nivAsayanti, zeSavyaktaM 'tae Na'mityAdi, tataH zakro bhavanapatyAdInevamavAdIt-kSiprameva bho devAnupriyA ! IhAmRgAdibhakticitrAstina zibikA vikurkhata, vikurkha iti sautro dhAtustasmAdrUpasiddhi, zeSaM spaSTaM, 'taeNa'mityAdi, tataH zakrobhagavaccharIraM zibikAyAmArohayatimahaddharyAcacitikAsthAne nItvA citikAyAM sthApayati zeSaM spaSTaM, 'tae Na'mityAdi, tataH sa zakro'gnikumArAna devAna zabdayati-Amantrayati zabdApayitvA evamavAdIt-bho agnikumArA! devAstIrthakaracitikAyAM gaNadharacitikAyAmanagAracitikAyAM cAgnikArya vikurvata vikurvitvA etAmAjJaptikAM-AjJAM pratyarpayata, zeSaM vyaktaM / 'tae NaM aggikumAra devA' ityAdi, vyAkhyAtaprAyameva, 'taeNaMse sakke ityAdi, etatsUtradvayamapi vyaktaM, ujjvAlayata-dIpayata tIrthakarazarIrakaM yAvadanagArazarIrakANi ca mApayata-svavarNatyAjanena varNAntaramApAdayata, agnisaMskRtAni kuruteti, 'taeNaM0, tataH sazakro bhavanapatyAdidevAnemavAdIt-bho devAnupriyAstIrthakaracitikAyAM yAvadanagAra- citikAyAM ca aguruM turukaM-silhakaM ghRtaM madhu ca etAni dravyANi kumbhArazaH-anekakumbha- parimANAni bhArAgrazaH-anekaviMzatitulAparimANAni athavA puruSotkSepaNIyo bhAraH so'graM-parimANaM yeSAM tebhArAgrAH te bahuzobhArAgrazaH saMharateti prAgvat, atha mAMsAdiSudhmApiteSu asthiSvavaziSTeSu zakraH kiM cakre ityAha tae Na mityAdi, spaSTaM, navaraM kSIrodakena-kSIrasamudrAnItajalena nirvApayata, vidhyApayatetyarthaH, athAsthivaktavyatAmAha-'taeNa'mityAdi, tatazcitikAnirvApaNAdanubhagavatastIrthakarasyoparitanaM dakSimaM sakthi dADhAmityarthaH zakro gRhNAti UrdhvalokavAsitvAt dakSiNalokArddhA Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 2/46 dhipatvAcca, IzAnendraH uparitanavAmaM, UrdhvalokavAsitvAt uttaralokArdAdhipatitvAcca, camarazcAta surendro'surarAjo'dhastanaM dakSiNaM sakthi gRhNAti, adholokavAsitvAt dakSiNazreNipatitvAcca, bali dAkSiNatyAsurebhyaH sakAzAd vi iti viziSTaM rocanaM-dIpanaM dIptiritiyAvat yeSAmasti te vairocanAH, svArthe'Na, audIcyAsurAH, dAkSiNAtyebhyaH auttarAhAnAmadhikapuNyaprakRtikatvAt, teSAmindraH, evaM vairocanarAjo'piadhastanaMvAmasakthigRhNAti, adholokavAsitvAt uttarazreNyAdhipatvAcca, avazeSA bhavanapatayo yAvatkaraNAt vyantarA jyotiSkAzca grAhyAH, vaimAnikA devA yathArhayathAmaharddhikaM avazeSANiaGgAni-bhujAdyasthIniupAGgAni-aGgasamIpavartIniaGgulyAdyasthIni gRhNantIti yogaH, ayaM bhAvaH-sanatkumArAdhaSTAviMzatirindrA avaziSTAnaSTAviMzatidantAn anye'vaziSTA indrA aGgopAGgAsthInIti, nanu devAnAM tandgahaNe ka Azaya ityAha kecijjinabhaktyA jine nivRte jinasakthi jinavadArAdhyamiti, kecijItamiti purAtanairidamAcIrNamityasmAbhirapIde karttavyamiti, keciddharma-puNyamitikRtvA, atra granthAntaraprasiddho'yamapi hetuH||1|| 'puaMti apaidiahaM aha koi parAbhavaM jai krejaa| to pakkhAliatAo salileNa kareMti niyarakkhaM / ' saudharmendrezAnendrayoH parasparaMsavairayostacchaTAdAnena vairopazamo'piityAdikojJeyaH, tathA 'vyAkhyAtovizeSArthapratipatti' ato vidyAdharanarAzcitAbhasma zeSAmivagRhNanti, sarvopadravavidrAvaNamitikRtvA, AstAM trijagadArAdhyAnAM tIrthakRtAM, yogabhRccakravartinAmapi devAH sakthigrahaNaM kurvntiiti||ath tatra vidyAdharAdibhirahapUrvikayA bhasmanigRhIteakhAtAyAmeva gAyAMjAtAyAM mA bhUttatra pAmarajanakRtAzAtanAprasaGga sAtatyena tIrthapravRttizca bhUyAditi stUpavidhimAha 'tae NamityAdi, sarvaM spaSTaM, navaraM sarvAtmanA ratnamayAn-antarvahirapi ratnakhacitAn mahAtimahataH-ativistIrNAn, AlapratyayaH svArthikaH prAkRtaprabhavaH, trIncaityastUpAn caityAHcittAlhAdakAH stUpAzcaityastUpAstAn kuruta citAtrayakSitiSvityarthaH, AjJAkaraNasUtre tataste bahavo bhavanapatyAdayo devAstathaiva kurvanti, nanu yathA''jJAkaraNasUtre yAvatkaraNena sUtrakRto lAghavasUcA tathA pUrvasUtre'pikathaM na lAghavacintA kRtA?, ucyate, vicitratvAt suutrprvRtteriti| ____ 'tae Na mityAdi, tataste bahavo bhavanapatyAdayo devAsteSu stUpeSu yathocitaM tIrthakarasya parinirvANamahimAM kurvanti, kRtvA ca yatraivAkAzakhaNDa nandIzvaravarodvIpatraivopAgacchanti, tataH sazakraH paurastyeaJjanakaparvate aSTAhikAM-aSTAnAmahA-divasAnAMsamAhAro'STAhaM tadasti yasyAM mahimAyAM sA aSTAhikA tAM mahAmahimAM karoti, tataH zakrasya catvAro lokapAlAH somayamavaruNavaizramaNanAmAnastatpArzvavartiSucaturyudadhimukhaparvateSuaSTAhikAMmahAmahimAM kurvanti, nanvatra nandIzvarAdizabdAnA ko'nvarthaiti?, ucyate, nandyA-parvatapuSkariNIpramukhapadArthasArthasamudbhUtAtyadbhutasamRddhayAIzvaraH-sphAtimAnandIzvaraH sa eva manuSyadvIpApekSayA bahutarasiddhAyata nAdisa dbhAvena varo nandIzvaravaraH, tathA aJjanaratnamayatvAdaanAstataH svArtha kapratyayaH yadvA kRSNavarNatvenAJjanatulyA ityaJjanakAH, upamAne kapratyayaH, tathA dadhivadujvalavarNaM mukhaM-zikharaMrajatamayatvAd yeSAM te tathA, bahuvrIhI kapratyayaH, athezAnendrasya nandIzvarAvatAravaktavyatAmAha Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 2 161 'IsANa' tti IzAno devendra auttarAhe aJjanake aSTAhikAM tasya lokapAlA auttarAhAJjanakaparivArakeSu caturSu dadhimukhakeSu aSTAhikAM, camarazca dAkSiNAtye'Jjanake tasya lokapAlA dadhimukhaparvateSu balIvandraH pAzcAtye'Jjanake tasya lokapAlA dadhimukhakeSu tataste bahavo bhavanapatyAdayo devA aSTAhikAH mahAmahimA - mahotsavabUtAH kurvantIti, bahuvacanaM cAtrASTAhikAnAM saudharmendrAdibhi pRthak 2 kriyamANatvAt, 'karittA' ityAdi athASTAhikA mahAmahimAH kRtvA yatraiva lokadeze svAni 2 - svasambandhIni 2 vimAnAni yatraiva svAni 2 bhavanAni - nivAsaprAsAdAH yatraiva svAH 2 sabhAH --sudharmA yatraiva svakAH 2 - svasambandhino 2 mANavakanAmAnazcaityastambhAzcaityazabdArtha prAgvat tatraivopAgacchanti upAgatya ca vajramayeSu golakeSu samudgakeSu vRttabhAjanavizeSeSu jinasakthIni prakSipantIti, sakthipadamupalakSaNaparaM tena dazanAdyapi yathArhaM prakSipantIti / atra jJAtAdharmakathAGgoktamallinAthanirvANamahimAdhikAragatasUtravRtyanusAreNa mANavakastambhAdvRttasamudgakAnavatArya siMhAsane nivezya tanmadhyavartIni jinasakthInyapUpujan, vRSabhajinasakthi ca tatra prAkSipanniti jJeyaM, prakSipya ca agraiH - pratyagraivarairlAmyaizca gandhaizcArcayanti, arcayitvA ca vipulAn- bhogocitAn bhogAn bhuJjAnA viharanti - Asata iti, atrAha paraH - nanu cAritrAdiguNavikalasya bhagavaccharIrasya pUjanAdikaM pUrvamapi mamAntarvraNamiva bAdhate, tadanu idaM jinasakthyAdipUjanaM 'kSate kSAra iva' sutarAM bAdhate, maivaM vAdIH / nAmasthApanAdravyajinAnAM bhAvajinasyeva vandanIyatvAt, tada bhagavacchIrIrasya ca dravyajinasrUpatvAt, sakthyAdInAM ca tadavayavatvAd bhAvajinAdabhedena vandanIyatvameva, anyathA garbhatayotpannamAtrasya bhagavataH 'samaNe bhagavaM mahAvIre' ityAdyabhilApena sUtrakRtAM sUtraracanA zakrANAM zakrastavaprayogAdikaM ca nocitImaJcediti, ata eva jinasakthyAdyAzAtanAbhIravo hi devAstatra kAmAsevanAdI na pravarttante iti gatastRtIyArakaH / atha caturthArakasvarUpaM nirUpyate mU. (47) tIse NaM samAe dohiM sAgarovamakoDAkoDIhiM kAle vIikkaMte anaMtehiM vaNapajjavehiM taheva jAva anaMtehiM uTThANakamma jAva parihAyamANe 2 ettha NaM dUsamasusamAnAmaM samA kAle paDivajjiMsu samaNAuso ! tIse NaM bhaMte! sabhAe bharahassa vAsassa kerisae AgArabhAvapaDoAre pa0 go0 bahusamaramaNije bhUmibhAge pa0, se jahAnAmae AliMgapukkharei vA jAva maNIhiM uvasomie, taMjahA- kattimehiM ceva akattimehiM ceva, tIse NaM bhaMte! samAe bharahe maNuANaM kerisae AyArabhAvapaDoyAre paM0 ?, go0 ! tesiM maNuANaM chavvihe saMghayaNe chavvihe saMThANe bahUiM dhaNUiM uddhaM uccatteNaM jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM puvvakoDI AuaM pAleti 2 ttA appegaiA nirayagAmI jAva devagAmI appegaiyA sijjhaMti bujjhaMti jAva savvadukkhANamaMtaM kareti / tIse NaM sabhAe tao vaMsA samuppajjitthA, taMjahA - arahaMtavaMse cakkavaTTivaMse dasAravaMse, tIse NaM samAe tevIsaM titthayarA ikkArasa cakvaTTI nava baladevA nava vAsudevA samuppajjitthA / vR. 'tIse Na' mityAdi, tasyAM anantaravarNitAyAM samAyA dvAbhyAM sAgarakoTAkoTIbhyAM dve sAgaropamakoTAkoTI ityevaM prakAreNa kAle vyatikrAnte anantairvarNaparyavaistathaiva dvitIyArakapratipattikramavadajJeyaM yAvadanantairutthAnabalavIryapuruSakAraparAkramairanantaguNaparihANyA hIyamAno 13 11 Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 2/47 hIyamAno'trAntare duSSamasuSamA nAmnA samA-kAlaH pratyapadyata he zramaNa ! he AyuSman !, atha pUrvArakavadbharatasvarUpaMpraSTumAha-'tIse Na mityAdi, atha tatra manuSyasvarUpapraznamAha tIse NaM'mityAdi, idaM ca sUtradvayamapi prAyaH pUrvasUtrasaddazagamakatvAt sugamaM, navaraM jaghanyenAntarmuhUrtAmAyustatkAlInamanuSyA utkRSTaMpUrvakoTimAyuH pAlayanti, pAlayitvAcapaJcasvapi gatiSvatithIbhavanti, atha pUrvasamAptau vizeSamAha 'tIseNaM'mityAdi, tasyAM samAyAMtrayovaMzAiva vaMzAH-pravAhAH AvalikA ityekAthAHna tusantAnarUpAH paramparAH, parasparaM pitRputrapautraprapautrAdivyavahArAbhAvAt, samudapadyanta, tadyathAarhadvaMzaH cakravartivaMzaH dazArhANAM-baladevavAsudevAnAM vaMzaH, yadatra dazArazabdena dvayoH kathanaM taduttarasUtrabalAdeva, anyathAdazAhaMzabdena vAsudevAeva pratipAdyAbhavanti, 'ahayaMca dasArANa'miti vacanAt, yattuprativAsudevavaMzo noktastatraprAyo'GgAnuyAyInyupAGgAnIti sthAnAGge vaMzatrayasyeva prarUpaNAt, yena hetunA tatraivaM nirdezastatrAyaM vRddhAmnAyaH-prativAsudevAnAM vAsudevavadhyatvena puruSottamatvAvivakSaNAt, enamevArthaM vyanaktitasyAM samAyAM trayoviMzatistIrthakarAH ekAdaza cakravartinaHRSabhabharatayostRtIyArake bhavanAtnava baladevAnava vAsudevAH jyeSThabandhutvAt prathama baladevagrahaNaM upalakSaNAt prativAsudevavaMzo'pi grAhyaH, gatazcaturtho'rakaH, atha paJcamaH mU. (48) tIse NaM samAe ekkAe sAgarovamakoDAkoDIe bAyAlIsAe vAsasahassehiM UNiAekAle vIikkate anaMtehiM vaNNapajjavehiM taheva jAva parihANIe parihAyamANe 2 etthaNaM dUsamAnAmaM samA kAle paDivajissai samaNAuso !, tIse NaM bhaMte ! samAe bharahassa vAsassa kerisae AgArabhAvapaDoAre bhavissai ?, goamA! bahusamaramaNijje bhUmibhAge bhavissai se jahAnAmae AliMgapukkharei vA muiMgapukkharei vA jAva nAnAmaNipaMcavaNNehiM kattimehiM ceva akattimehiM ceva, tIse NaM bhaMte! samAe bharahassa vAsassa maNuANaM kerisae AyArabhAvapaDoyAre pannate?, go0! tersi maNuANaM chavihe saMghayaNe chavihe saMThANe bahuio rayaNIo uddhaM uccatteNaM jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM sAiregaM vAsasayaM AuaM pAleMti 2 tA appegaiA nirayagAmI jAva savvadukkhANamaMtaM karoti, tase NaM samAe pacchime tibhAge gaNadhamme pAsaMDadhamme rAyadhamme jAyatee dhammacaraNe avocchijissi| vRtIse NamityAdi, tasyA samAyAM ekayA sAgaropamakoTAkoTayA dvicatvAriMzadvarSasahaYarUnitayA-UnIbhUtayA, anayaiva pratyekamekaviMzatisahasravarSapramANayoH paJcamaSaSThArakayoH pUraNAt, kAle vyatikrAnte'nantairvarNAdiparyavaistathaiva yAvat parihANyA parihIyamANA 2, atra samaye duSSamAnAmnA samA-kAlaH pratipatsyate, vakturapekSayA bhaviSyatkAlaprayogaH, athAtra bharatasya svarUpaM pRcchannAha-'tIseNaM bhaMte! samAe bharaha'ityAdi, sarvaprAgvyAkhyAtA), navaraM bhaviSyatIti prayogaH pRcchakApekSayA, atra bhUmerbahusamaramaNIyatvAdikaM caturthArakato hIyamAnaM 2 nitarAM hInaM jJAtavyaM, nanu 'khANubahule kaNTakabahule visamabahule' ityAdinA'dhastanasUtreNa lokaprasiddhena ca virudhyate, maivaM avicAritacaturaM cintayeH, yato'tra bahulazabdena sthANvAdibAhulyaM cintitaM, na ca SaSThAraka ivaikAntikatvaM, tena ca kacid gaGgAtaTAdau ArAmAdau vaitAdayagiritikunAdau vA bahusamaramaNIya-tvAdikamupalabhyata eveti na virodhaH, atha tatra manujasvarUpaM praSTukAma Aha - Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 2 163 'tIseNa'mityAdi, pUrvaM vyAkhyAtArthametat, navaraM bahavayo ratnayo- hastAH saptahastocchrayatvAt teSAM yadyapi nAmakoze baddhamuSTiko hasto raniraktastathApi samayaparibhASayA pUrNa iti, te manujA jaghanyato'ntarmuhUrta utkarSeNa sAtirekaM triMzadadhikaM varSazatamAyuH pAlayanti, apyekakA nairayikagatigAminaH yAvat sarvaduH khAnAmantaM kurvanti, atra cAntakriyA caturthArakajAtapuruSajAtamapekSya tasyaiva paJcamasamAyAM siddhayamAnatvAjjambUsvAmina iva, na ca saMharaNaM pratItyedaM bhAvanIyam, tathA ca sati prathamaSaSThArakAdAvapi etatsUtrapATha upalabhyeta eveti, Aha - atra pAlayanti antaM kurvanti ityAdau bhaviSyatkAlaprayoge kathaM varttamAnanirdezaH ?, ucyate, sarvAsvapyavasarpiNISu paJcamasamAsu idameva svarUpamiti nityapravRttavarttamAnakAle varttamAnaprayogaH, yathA dve sAgaropame zakro rAjyaM kurute ityAdI, tarhi duHSamAsamA kAlaH pratipatsyate ityAdiprayogaH kathamiti cet, ucyate, prajJApakapuruSApekSayaitatprayogasyApi sAdhutvAt, punarapi tasyAM kiM kiM vRttamityAha 'tIse Na' mityAdi, tasyA duSSamAnAmnyAH samAyAH pazcime tribhAge varSasahasrasaptakapramANe'tikrAmati sati na tu avaziSTe tathA sati ekhaviMzatisahasravarSapramANazrIvIratIrthasyA- vyucchittikAlasyApUrteH gaNaH -samudAyo nijajJAtiritiyAvat tasya dharma-svasvapravarttito vyavahAro vivAhAdikaH pAkhaNDAH - zAkyAdayasteSAM dharma pratIta eva rAjadharmo - nigrahAnugrahAdi jAtatejAH - agniH, sa hi nAtisnigdhe suSabhasuSamAdau nAtirUkSe duSSamaduSSamAdau cotpadyata iti cakArAdagnihetuko vyavahAro randhanAdirapi, caraNadharma - cAritradhammaH, cazabdAd gacchavyavahArazca, atra dharmapadavyatyayaH prAkRtatvAt, vyucchetsyati - vicchedaM prApsyasi, samyaktvadharmastu keSAJcitsambhavatyapi, bilavAsinAM hi atikliSTatvena cAritrAbhAvaH, ata evAha prajJaptayAM- 'osaNNaM dhammasannapabbhaThThA' iti, osannamiti prAyograhaNAt kacitsamyaktvaM prApyate'pIti bhAvaH, gataH paJcama AraH / mU. (49) tIse NaM samAe ekkavIsAe vAsasahassehiM kAle viikkaMte anaMtehiM vaNNapajjavehiM gaMdha0 rasa0 phAsapajjavehiM jAva parihAyamANe 2 ettha NaM dUsamadUsamAnAmaM samAkAle paDivajjissai samaNAuso !, tIse NaM bhaMte! samAe uttamakaTTapattAe bharahassa vAsassa kerisae AyArabhAvapaDoAre bhavissai ?, goamA! kAle kavissaI hAhAbhUe bhaMbhAbhUe kolAhalabhUe samAnubhAveNa ya kharapharusadhUlimailA duvvisahA vAulA bhayaMkarA ya vAyA saMvaTTagA ya vAiMti / iha abhikkhaNaM 2 dhUmAhiMti a disA samaMtA raussalA reNukalusatamapaDalaNirAloA samayalukkhayAe NaM ahiaM caMdA sIaM mocchihiMti ahiaM sUriA tavissaMti, aduttaraM ca NaM goamA ! abhikkhaNaM arasamehA virasamehA khAramehA khattamehA aggimehA vijjumehA visamehA ajavaNijjodagA vAhirogavedaNodIraNaparinAmasalilA amaNuSNapANiagA caMDAnilapahatatikkhadhArANivAtapauraM vAsaM vAsihiMti / jeNaM bharahe vAse gAmAgaranagarakheDakabbaDamaDaMbadoNamuhapaTTaNAsamayaM janavayaM cauppayagavelae khahayare pakkhisaMdhe gAmAraNNappayAranirae tase a pANe bahuppayAre rukkhagucchagumma- layavallipavAlaMkuramAdIe taNavaNassaikAie osahIo a viddhaMsehiMti pavvayagiriDoMga- rutthalabhaTTimAdIe a veaDDagirivaje virAvehiMti, salilabilavisamagattaNiNNuNNayANi a gaMgAsiMdhuvajjAI samIkarehiMti / tIse NaM bhaMte! sabhAe bharahassa vAsassa bhUmIe kerisae AgArabhAvapaDoAre bhavissai Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 2/49 goyamA ! bhUmI bhavissai iMgAlabhUA mummuraarAchAriamUA tattakavelabhUA tattasamajoibhUA dhulibahulAreNubahulA paMkabahulA paNAyabahulA calaNibahulAbahuNaMdharaNigoarANaMsattANaMdunnikamA yAvi bhvissii| tIse NaM bhaMte ! samAe bharahe vAse maNuANaM kerisae AyArabhAvapaDoAre bhavissai ?, goyamA ! maNuA bhavissaMti durUvA duvaNNA dugaMdhA durasA duphAsA aniTThA akaMtA appiA, asubhA amaNunA amanAmA hInassarA dInassarA aniTThassarA akaMtassarA apiassarA amaNAmassarA amaNuNNassarA anAdevajavayaNapaJcAyAtA nillajjA kUDakavaDakalahabaMdhaveranirayA majAyAtikkamappahANA akajaNicujuyA guruniogavinayarahiA ya vikalasvA parUDhaNahakesamaMsuromA kAlA kharapharUsasamAvaNNA phuTTasirA kavilapaliakesA bahuNhAruNisaMpiNaddhaduIsaNijjalavA saMkuDiavalItaraMgapariveDhiaMgamaMgAjarApariNayavva theragaNarApaviralaparisaDiadaMtaseDhI ubbhaDaghaDamuhAvisamaNayaNavaMkaNAsAvaMkavalI vigayabhesaNamuhAdahuvikiTibhasibbhaphuDiapharusacchavI cittalaMgamaMgA kacchUkhasarAmibhUA kharatikkhaNakkhakaDUiavikayataNU TolagativisamasaMdhibaMdhaNA ukkaDuaTThiavibhattadubbalakusaMghayaNakuppamANakusaMThiA kurUvA kuTThANAsaNakusejakubhoiNo asuiNo anegavAhipIliaMgamaMgA khalaMtavibbhalagaI nirucchAhA sattaparivajjitA vigayaceTThA naTTateAabhikkhaNaM sIuNhakharapharusavAyavijjhaDiamaliNapaMsuraoguMDiaMgamaMgAbahukohamAnamAyAlobhA bahumohA asubhadukkhabhAgIosaNNaM dhammasaNNasammattaparibhaTThA ukkoseNaMrayaNippamANamettA solasavIsaivAsaparamAusobahuputtaNatupariyAlapaNayabahulA gaMgAsiMdhUo mahAnaIo veaTuMca pavvayaM vIsAe bAvattariNigoabIaMbIamettA bilavAsiNo maNuA bhvissNti| teNaMbhaMte! maNuA kimAhArissaMti?, goamA! teNaM kAleNaM teNaMsamaeNaM gaMgAsiMdhUo mahAnaIo rahapahamittavittharAo akkhasoappamANamettaM jalaM vojjhihiMti, sevia NaM jale bahumacchakacchamAiNNe, no cevaNaM Aubahule bhavissai, taeNaM te maNuA sUruggamaNamuhattaMsi a sUratthamaNamuhuttaMsiabilehiMtoniddhAissaMti bile0 tAmacchakacchabhethalAiMgAhehiMtimacchakacchabhe thalAiMgAhettAsIAtavatattehiM macchakacchabhehiMikkavIsaMvAsasahassAI vittiMkappemANAviharissaMti te NaM bhaMte ! maNuA nissIlA nivvayA nigguNA nimmerA NippaccakkhANaposahovavAsA osaNNaM maMsAhArA macchAhArA khuDDAhArA kuNimAhArA kAlamAse kAlaM kiccA kahiM gacchihiMti kahiM uvavajihiti?, go0! osaNNaM nrgtirikkhjonniesuNuvvjihiti| tIseNaMbhaMte! samAe sIhA vagdhA vigA dIviAacchA tarassA parassarA saramasiyAlabirAlasuNagAkolasuNagAsasagA cittagAcillalagAosaNNaMmaMsAhArAmacchAhArAkhoddAhArAkuNimAhArA kAlamAse kAlaM kiccA kahiM gacchihiMti kahiM uvajihiti?, go0 ! osaNNaM naragatirikkhajoNiesuM0 uvavaJjihiMti, teNaM bhaMte ! DhaMkA kaMkA pIlagA maggugA sihI osaNNaM maMsAhArA jAva kahiMgacchihiMti kahiM uvavajihiMti?, naragatirikkhajoNiesuMjAva uvvjihiNti| 7. atha SaSThAraka upakramyate-'tIse Na'mityAdi, tasyAM samAyAM ekaviMzatyA varSasahana pramite kAle vyatikrAnte anantairvarNaparyavairevaM gandhasparzaparyavairyAvat parihIyamANaH 2, duSSamAduSSamA nAmnA samA kAlaH pratipatsyate he zramaNa ! he AyuSman!, atha tatra bharatasvarUpapraznAyAha Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 2 165 'tIseNa'mityAdi, tasyAMsamAyAmuttamakASThAprAptAyAMuttamAvasthAgatAyAmityarthaH paramakaSTaprAptAyAMvA,bharatasya kIdRzaH kaH AkArabhAvasya-AkRtilakSaNaparyAyasya pratyavatAraH-avataraNaM AkArabhAvapratyavatAraHprajJaptaH?, bhagavAnAha-gautametyAmantraya vakSyamANaviziSTaH kAlo bhaviSyati, kIzaityAha-'hAhAbhUtAH' hAhA ityetasya zabdasya duHkhArtalokena karaNaM hAhocyate tadbhUtaH-prApto yaH kAlaH sahAhAbhUtaH, bhAmbhAMityasya duHkhArtagavAdibhikaraNaM bhambhocyate tadbhUto yaH sabhambhAbhUtaH, dvAvapyanukaraNazabdAvimau, bhambhA vA bherIsAcAntaHzUnyA tatobhambhevayaH kAlo janakSayAttacchnyaH sa bhambhAbhUta ityucayate, kolAhala IhArttazakunasamUhadhvani taM bhUtaH-prAptaH, kolAhalabhUtaH samAnubhAvena-kAlavizeSasAmarthenaca, cakAro'travAcyAntaradarzanArthaH, NamityalaGkAre, kharaparuSAHatyantakaThorAdhalyAca malinAyevAtAste tathA durviSahAH-dussahAH vyAkalAasamaJjasA ityathaH bhayaGkarAH,caH vizeSaNasamuccayasUcakaH, vAsyantItyanena sambandhaH, saMvartakAzca-tRNakASThAdInAmapahArakA vAtavizeSAzca te'pi vAsyantIti, ihAsmin kAle abhIkSNaM-punaH puna--mAyiSyante ca-dhUmamudvamiSyanti dizaH, kimbhUtAstA ityAha-samantAt-sarvato rajasvalA-rajoyuktAH,ata evareNunA-rajasA kaluSA-malinAstathA tamaHpaTalena-andhakAravRndena nirAlokA-nirastaprakAzA nirastaSTiprasarAvA, tataH padadvayakarmadhArayaH, samayarUkSatayA ca kAlarUkSatayA cetyarthaH, adhika ahitaMvAapathyaM candrAH zItaM himaM mokSyanti-mrakSyanti tathaiva sUryAstapsyanti, tApamokSyantItyarthaH, kAlaraukSyeNa zarIraraukSyaM tasmAcAdhikazItoSNaparAbhava iti| ___atha punastatsvarUpaM bhagavAn svayamevAha-'aduttara'mityAdi, athAparaM ca he gautama ! abhIkSNaM-punaH punaH arasA-manojJarasavarjitajalAye meghAste tathA virasA-viruddharasA ye meghAste tathA, etadevAbhivyajyate-kSArameghAH-sarjAdikSArasamAnajalopetameghAH khAtrameghAH-karISasamAnarasajalopetameghAH 'khaTTamehe tikvacid dRzyate tatrAmlajalA meghAHagnimeghA agnivaddAhakArijalA ityarthaH vidyupradhAnAevajalavarjitA ityarthaH vidyunnipAtavanto vA vidyunipAtakAryakArijalanipAtavanto vA meghAH viSameghAH-janamaraNahetujalAH atra asanimehA ityapi padaM kvacid dRzyate tatrAyamartha-karakAdinipAtavantaH parvatAdidAraNasamarthajalatvena vA vajrameghAH ayApanIyaM-na yApanAprayojakamudakaM yeSAM te tathA, asamAdhAnakArijalA ityarthaH, kacid-'apibaNijodagA' iti tatrApAtavyajalA ityarthaH etadeva vyanakti-vyAdhirogavedanodIraNAparinAmasalilAH' vyAdhayaH-sthirAH kuSThAdayo rogAH-sadyoghAtinaH zUlAdayastadutthAyA vedanAyA udIraNAaprAptasamaye udayaprApaNaM saiva parinAmaH-paripAko yasya salilasya tattathA, tadevaMvidhaM salilaM yeSAMte tathA, ataevAmanojJapAnIyakAH caNDAnilena prahatAnAM-AcchoTitAnAM tIkSNAnAM-vegatInAM dhArANAM nipAtaH sa pracuro yatra varSe sa tathA taM, varSa varSiSyanti kariSyantItyarthaH, granthAntare tu ete kSArameghAdayo varSazatonaikaviMzati-varSasahasrapramANaduSSamAkAlAtikrame varSiSyantIti, atha tena varSaNenArasameghAdayaH kiM kariSyantItyAha- yena varSaNena karaNabhUtena pUrvoktavizeSaNA meghA vidhvaMsayiSya- ntIti sambandhaH, bharatavarSe grAmAdyA AzramAntAH prAgvyAkhyAtAstatra gataM janapadaM-manuSyalokaMtathA catuSpadA-mahiSyAdayo gozabdena gojAtIyA elakA-urabhrAstAn tathA khacarAn- vaitADhyavAsino vidyAdharAn tathA pakSisaMghAn tathA Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 2 / 49 grAmAraNyayorya pracArastatra niratAn-AsaktAn trasAMzca prANAn - dvIndriyAdIn bahuprakArAn tatA vRkSAn - AmrAdIn gucchAn - vRntAkIprabhRtIn gulmAn - navamAlikAdIn latA - azokalatAdyAH vallIH - vAluGkyAdikAH pravAlAn- pallavAn aGkurAn -- zAlyAdivIjasUcIH ityAdIn tRNavanaspatikAyikAn- bAdaravanaspatikAyikAn, sUkSmavanaspatikAyikAnAM tairupaghAtAsambhavAt, tathA auSadhIzca - zAlyAdikAH co'bhyuccaye, 'pavvae' yadyapi parvatAdayo'nyatraikArthatayA rUDhAstathA'pIha vizeSo dRzyaH, tathAhi - parvatananAd - utsavavistAraNAt parvatA-krIDAparvatAH ujjayantavaibhArAdayaH gRNanti-zabdAyante janaM nivAsabhUtatveneti girayaH gopAlagiricitrakUTaprabhRtayaH DuGgAni - zilAvRndAni coravRndAni vA santyeSu ityastyarthe pratyayaH DuGgarAH -ziloccayamAtrarUpAH unnatAni-sthalAni dhUlyucchrayarUpANi 'bhaTThi'tti bhrASTrAH pAMsvAdivarjitA bhUmayaH tata eteSA dvandvaste AdiryeSAM te tathA tAnU, AdizabdAt prAsAdazikharAdiparigrahaH, makAro'lAkSaNikaH, cazabdo meghAnAM kriyAntaradyotakaH, vidrAvayiSyantIti kriyAyogaH / , atrArthe'pavAdamAha - vaitADhyagirivarjAn parvatAdInityarthaH, zAzvatatvena tasyAvidhvaMsAt, upalakSaNAd RSabhakUTaM zAzvataprAya zrIzatruJjayagiriprabhRtIMzca varjayitvA tathA salilabilAnibhUnirjharAH viSamagarttAzca- duSpUrazvabhrANi kaciddurgapadamapi ddazyate, tatra durgANi ca - khAtavalayaprAkArAdi durgamANi nimnAni ca tAnyunnatAni ca nimnonnatAni - uccAvacAnItyarthaH, pazcAd dvandvaH, tAni ca karmabhUtAni zAzvatanadItvAd gaGgAsindhuvarjAni samIkariSyanti / atha tatra bharatabhUmisvarUpapraznamAha - 'tIse Na' mityAdi, tasyAM bhadanta ! samAyAM bharatasya bhUmeH kI zaka AkArabhAvapratyavatAraH bhaviSyati ?, bhagavAnAha - gautama ! bhUmI bhaviSyati, aGgArabhUtA-jvAlArahitavahnipiNDarUpA murmurabhUtA-viralAgnikaNarUpA kSArikabhUtA-bhasmarUpA taptakavellukabhUtA-vahniprataptakavellukarUpA 'taptasamajyotirbhUtA' taptena bhAve ktapratyavidhAnAt tApena samA-tulyA jyotiSA - vahninA bhUtA-jAtA yA sA tathA, padavyatyaya evaM samAsazca prAkRtatvAt, dhUlibahuletyAdau dhUli - pAMzuH reNuH - vAlukA paGkaH-karddamaH panakaH- pratala - karddamaH calanapramANakarddamazcalanItyucyate, ata eva bahUnAM dharaNigocarANAM satvAnAM duHkhena nitarAM kramaH -kramaNaM yasyAM sA durniSkramA, duratikramaNIyetyarthaH, apizabdena durniSadAdiparigrahaH, atra bahUnAmityAditaH prArabhya bhinnavAkyatvenottarasUtravarttinA bhaviSyatipadena na paunaruktyaM / atha tatra manuSyasvarUpaM pRcchati - 'tIse Na 'mityAdi, praznasUtraM prAgvat, nirvacanasUtre gautama manujA bhaviSyanti, kIdhzA ityAha- dUrUpA - duHsvabhAvAH durvarNA- kutsitavarNA, evaM durgandhAH dUrasA:- rohiNyAdivat kutsitarasopetAH duHsparzA-karkazAdikutsitaspazAH aniSTA- anicchAviSayAH, aniSTamapi kiJcitkamanIyaM syAdityata Aha- akAntAH - akamanIyAH, akAntamapi kiJcitkAraNavazAt prItaye syAdato'priyA - aprItihetavaH, apriyatvaM ca teSAM kuta ityAhaazubhA - azobhanabhAvarUpatvAt, azubhatvaM ca vizeSata Aha-na manasA - antaH saMvedanena zubhatayA jJAyante ityamanojJAH, amanojJatayAnubhUtamapi smRtidazAyAM dazAvizeSaNa kiJcinmanojJaM syAdata Aha-'amano'mAH' na manasA amyante - gamyante punaH smRtyA ityamanomAH ekArthikA vA ete zabdA aniSTatAprakarSavAcakA iti, mUrtyA aniSTAdivizeSaNopetA api kecid DumbA iva susvarAH Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH -2 167 syurityAha-hIno-glAnasyeva svaro yeSAM te tathA, dIno duHkhitasyeva svaro yeSAM te tathA, aniSTAdizabdA uktArthA evAtra svareNa yojanIyAH _ 'anAdeyavacanapratyAjAtAH' anAdeyaM-asubhagatvAd agrAhyaM vacanaM vacaH pratyAjAtaM ca-janma yeSAM te tathA, nirlajjAH vyaktaM, kUTa-bhrAntijanakadravyaM kapaTa-paravaJcanAyaveSAntarakaraNaM kalahaH-pratItaH vadho-hastAdibhistADanaM bandho-rajjubhi saMyamanaM vairaM-pratItaM teSu niratAH, maryAdAtikrame pradhAnA-mukhyAH, akArye nityodyatAH, gurUNAM-mAnAdikAnAM niyogaH-AjJA tatrayo vinayaH-omityAdirUpastena rahitAH, caH pUrvavat, vikalaM-asampUrNa kANacaturaGgulikAdisvabhAvatvAdrUpaM yeSAM te tathA, prarUDhA-gartAsUkarANAmivAjanmasaMskArAbhAvAt vRddhiM gatA nakhAH kezA zmazrUNi romANica yeSAMte tathA, kAlAH kRtAntasazAH krUraprakRtitvAt kRSNA vA kharaparuSAH-sparzato'tIva kaThorAH zyAmavarNA-nIlIkuNDe nikSiptotkSiptA iva, tataH karmadhArayaH, kvaciddhyAmavarNA ityapi padaM dRzyate, tatrAnujvalavarNA ityarthaH, sphuTitazirasaH-sphuTitAnIva sphuTitAni rAjimatvAt zirAMsi-mastakAni yeSAM te tathA, kapilAH kecana palitAzca-zuklAH kecana kezA yeSAM te tathA, bahusnAyubhiH-pracurasnasAbhiH saMpinaddhaM- eva duHkhena darzanIyaM rUpaM yeSAM te tathA / saGghaTitaM-saGkucitaM valyo-nirmAsatvagvikArAstA eva tadanurUpAkAratvAt taraGgA-vIcayastaiH pariveSTitAni aGgAni-avayavA yatra tadevaMvidhamaGga-zarIraM yeSAM te tathA, ke ivetyAha-jarApariNatA iva, sthaviranarA ivetyarthaH, sthavirAzcAnyathApi vyapadizyante itijarApariNatagrahaNaM, praviralAsAntarAlatvena parizaTitA ca dantAnAM keSAJcitpatitatvena dantazreNiryeSAM te tathA, udbhaTaM-vikarAlaM ghaTakamukhamiva mukhaM tucchadazanacchadatvAdyeSAM te tathA, kvacittu ubbhaDaghADAmuhA iti pAThaH, tatra udbhaTe-spaSTe ghATAmukhe-kRkATikAvadane yeSAM te tathA, viSame nayane yeSAM te tathA, vakrA nAsA yeSAM te tathA, tataH padadvayasya karmadhArayaH, vakraM pAThAntareNa vyaGgaM salAJchanaM valibhirvikRtaM ca-bIbhatsaM bhISaNaM-bhayajanakaM mukhaM yeSAM te tathA, dadrukiTibhasidhmAni-kSudrakuSThavizeSAstapradhAnA sphuTitA paruSA ca vi-zarIratvagyeSAM te tathA, ata eva citralAGgAH-karburAvayavazarIrAH kacchU:-pAmA tayA kasaraizca khapsarairabhibhUtA-vyAptA yete tathA / ___ ata eva kharatIkSNanakhAnAM-kaThinatIvranakhAnAMkaNDUyitena-kharjUkaraNena vikRtA-kRtavraNA tanuH-zarIraM yeSAM te tathA, TolAkRtayaH-aprazastAkArAH, kacit TolAgaitti pAThastatra TolagatayaH-uSTrAdisamapracArAH, tathA viSamANi dIrghahrasvabhAvena sandhirUpANi bandhanAni yeSAM te viSamasandhibandhanAH, tathA utkaTukAni-yathAsthAnamaniviSTAni asthikAni-kIkasAni vibhaktAnIva ca-dRzyamAnAntarANIva yeSAM te tathA, atra vizeSaNapadavyatyayaH prAgvat, athavA utkuTukasthitAstathAsvabhAvatvAt vibhaktAzca-bhojanavizeSarahitAyetetathA, 'durbalA' balahInAH 'kusaMhananA' sevArtasaMhananAH 'kupramANAH' pramANahInAH 'kusaMsthitAH' duHsaMsthAnAstata eSAM TolAkRtyAdipadAnA karmadhArayaH, ata eva 'kurUpAH' kumUrtayaH tathA kusthAnAsanAH-kutsitAzrayopavezanAH kuzayyAH-kutsitazayanAH kubhojino-durbhojanAstataH ebhi padaiH karmadhArayaH, azucayaH-snAnabrahmacaryAdivarjitAH azrutayo vA-zAstravarjitAH anekavyAdhiparipIDitAGgAH For Pri Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 2/49 skhalantI vihvalA ca vA-ardavitardA gatiryeSAM te tathA, nirutsAhAH satvaparivarjitAH vikRtaceSTA naSTatejasaH spaSTAni, abhIkSNaM zItoSNakharaparuSavAtairvijjhaDiaM-mizritaM vyAptamityarthaH, malinaM pAMsurUpeNa rajasA na tu pauSparajasA'vaguNThitAni-uddhUlitAnyaGgAni avayavA tasya etAddazamaGgaM yeSAMte tathA, bahukrodhamAnamAyAlobhAH bahumohAH na vidyate zubhaM-anukUlavedyaM karma yeSAM te tathA, ata eva duHkhabhAginaH, tataH karmadhArayaH, athavA duHkhAnubandhiduHkhabhAginaH / 'osaNNaM ti bAhulyena dharmasaMjJA-dharmazraddhA samyaktvaM ca tAbhyAM paribhraSTAH, bAhulyagrahaNena yathA samyagdRSTitvameSAM kadAcit sambhavati tathA'dhastanagranthe vyAkhyAtaM, utkarSeNa ratneH-hastasya yaccaturviMzatyaGgulakSaNaM pramANaM tena mAtrA-parimANaM yeSAM te tathA, iha kadAcitSoDaza varSANi kadAcicca viMzativarSANiparamamAyuryeSAM te tathA,zrIviracaritre tu SoDazastrINAM varSANi viMzati puMsAM paramAyu'riti, bahUnAM putrANAM naptRNAM-pautrANAM yaH parivArastasya praNayaH-snehaH sa bahulo yeSAMte tathA, anenAlpAyuSke'pibahvapatyatA teSAmuktA, alpenApikAlena yauvanasadbhAvAditi, nanu tadAnIM gRhAdyabhAvena kva te vasantItyAha-gaGgAsindhUmahAnadyau vaitADhyaMca parvataM nizrAM kRtvA 'bAvattariti dvAsaptati sthAnavizeSAzritA nigodAH-kuTumbAni, dvisaptatisaGkhyA caivaM-vaitADhyAdarvAggaGgAyAstaTadvaye navanavabilasambhavAdaSTAdaza, evaM sindhvA apiaSTAdaza, eSuca dakSiNArddhabharatamanujA vasanti, vaitADhyAta parato gaGgAtaTadvaye'STAdaza, evaM tatrApi sindhutaTadvaye aSTAdaza, eSu cottarArddhabharatavAsino manujA vasanti, bIjamiva bIjaM bhaviSyatAM janasamUhAnAM hetutvAt bIjasyevamAtrA-parimANaMyeSAMtetathA, svalpAH svarUpata ityarthaH, bilavAsinomanujAbhaviSyantIti punaH sUtraM nigamanavAkyatvena na punaruktamavasAtavyaM, atha teSAmAhArasvarUpaM pRcchannAha te NaM bhaMte ! maNuA' ityAdi, te bhagavan ! manujAH kimAhariSyanti ? -kiM bhokSyante, bhagavAnAha-gautama ! tasmin, kAle-ekAntaduSpamAlakSaNe tasmin samaye-SaSThArakaprAntyarUpe gaGgAsindhU mahAnadyau rathapathaH-zakaTacakradvayapramito mArgastena mAtrA-parimANaM yasya sa tAzo vistaraH-pravAhavyAso yayoste tathA, akSaM-cakranAbhikSepyakASThaM tatra nato-dhuraH pravezarandhaM tadeva pramANaM tena mAtrA-avagAhanA yasya tattathAvidhaM jalaM vakSyataH, iyatpramANe na gambhIraMjalaM dhariSyata ityarthaH, nanu kSullahimavato'rakavyavasthArAhityena tadgatapadmadrahanirgatayoranayoH pravAhasya naiyatyenoktarUpau (pravAhI) kathaM sagacchete ?, ucyate, gaGgAprapAtakuNDanirgamAdanantaraM krameNa kAlAnubhAvajanitabharatabhUmigatatApavasAdaparajalazoSe samudrapraveze tayoruktamAtrAvazeSajalavAhitvamiti nakApyanupapattiriti, tadapicajalaMbahumatsyakacchapAkIrNanacaiva abbahulaM-bahvapkAyaM sajAtIyAparApUkAyapiNDabahulamityarthaH, tataste manujAH sUrodgamanamuhUrte sUrAstamayanamuhUrteca, yakAralopo'tra prAkRtatvAt, cakArauparasparaMsamuccayArthI, bilebhyo nirdhAviSyanti-zIghrayA gatyA nirgamiSyanti, muhUrtAtparato'titApAtizItayorasahanIyatvAt, bilebhyo nirdhAvya matsyakacchapAn sthalAni-taTabhUmIH NigantatvAd dvikarmakatvaM grAhayiSyanti-prApayiSyanti, grAhayitvA ca zItAtapataptaiH rAtrauzItenadivAAtapenataptaiH-rasazoSaM prApitairAhArayogyatAprApitairityarthaH, atisarasAnAM tajjaTharAgninA'paripAcyamAnatvAdmatsyakacchapairekaviMzatiM varSasahaspaNiyAvavRttiM-AjIvikAM kalpayanto-vidadhAnA vihariSyanti / atha teSAM gatisvarUpaM pRcchannAha Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-2 169 'te NaM0 te manujA bhagavan! nirazIlA-gatAcArAH nivratA-mahAvratANuvratavikalAH nirguNA-uttaraguNavikalAH nirmaryAdAH-avidyamAnakulAdimaryAdAH niSpratyAkhyAnapauSadhopavAsA-asatpauruSyAdiniyamA avidyamAnASTamyAdiparvopavAsAzcetyarthaH, 'osaNNaM' prAyo mAMsAhArAH, tathA 'kSaudrAhArAH' madhubhojinaH kSINaM vA-tuchAvaziSTaMtucchadhAnyAdikaM AhAro yeSAM te tathA, idaM vizeSaNaM sUpapannameva, pUrvavizeSaNe prAyograhaNAt, keSucidAdarzeSu atra gaDDAhArA iti dRzyate, sa lipipramAda eva sambhAvyate, paJcamAGge saptamazate SaSThoddeze duSpamaduSSamAvarNane'dRzyamAnatvAt, athavA yathAsampradAyametatpadaM vyAkhyeyaM, kuNapaH-zavastadraso'pivasAdi kuNapastadAhArAH, 'kAlamAse' prAgvat, nirvacanasUtramapiprAgvat, navaraM 'osaNNa'miti grahaNAt kazcit kSudrAhAravAn devalokagAmyapi akliSTAdhyavasAyAt, atha yetadAnIM kSINAvazeSAzca-tuSpadAsteSAM kA gariritipRcchati- 'tIseNa'mityAdi, tasyAM bhagavan ! samAyAMcatuSpadAH-siMhAdayaH prAgvyAkhyAtArthA zvApadAH prAyo mAMsAhArAdivizeSaNa-viziSTAH kva gamiSyanti kva utpatsyante ?, bhagavAnAha-gautama ! prAyaH narakatiryagyonikeSu utpatsyante, prAyograhaNAt kazcidamAMsAdI devayonAvapi, navaraM cillalagA- nAkharavizeSA iti, atha tadAnIM tatpakSigatiM praznayati-'te Na'mityAdi, kaNThayaM, navaraM te Namiti kSINAvasiSTA ye pakSiNa iti yacchabadabalAd grAhyaM, DhaGkAH-kAkavizeSAH kaGkAH-dIrghapAdAH pilakA-rUDhigamyAH madgukA-jalavAyasAH zikhino-mayUrA iti, gataH SaSThArakaH, tena cAvasarpaNyapi gtaa| sAmprataM prAguddiSTAmutsarpiI nirUpayitukAmastapratipAdanakAlapratipAdanapUrvakaM tatprathamArakasvarUpamAha mU. (50) tIseNaMsabhAe ikkavIsAe vAsasahassehiM kAlevIikkate AgamissAe ussappiNIe sAvaNabahulapaDivae bAlavakaraNaMsi abhIinakkhatte coddasapaDhamasamaye anaMtehiM vaNNapajjavehi jAva anaMtaguNaparivaddhIe parivuddhamANe 2 ettha NaM dUsamadusamANANaM samA kAle paDivajjissai samaNAuso! tIse NaM bhaMte ! samAe bharahassa vAsassa kerisae AgArabhAvapaDoAre bhavissai?, goamA kAle bhavissai hAhAbhUe bhaMbhAbhUe evaM so ceva dUsamadUsamAveDhao neabbo, tIse NaM samAe ekkavIsAe vAsasahassehiM kAle viikkate anaMtehiM vaNNapajjavehiM jAva anaMtaguNaparivuddhIe parivaddhamANe 2 ettha NaM dUsamAnAmaM samA kAle paDivajissai smnnaauso!| vR.'tIseNa'mityAdi, tasyAMsamAyAmavasarpiNIduSSamaduSSamAnAnyAMekaviMzatyA varSasahasaiH pramite kAle vyatikrAnte AgamiSyantyAmutsarpiNyAM zrAvaNamAsasya bahulapratipadi-kRSNapratipadi pUrvAvasarpiNyAHASADhapUrNimAparyantasamaye paryasAnatvAt bAlavanAmnikaraNe kRSNapratipattithyAdimArdhe'syaiva sadbhAvAt, abhIcinakSatre candreNa yogamupAgate, caturdazAnAM kAlavizeSANAM prathamasamaye-prArambhakSaNe'nantairvarNaparyavairyAvadanantaguNaparivRddhayA parivarddhamAnaH atrAntare duSSamaduSSamAnAmnA samA kAlaH pratipatsyate he zramaNa ! he AyuSman ! iti, varNAdInAM vRddhizca yenaivakrameNa pUrvamavasarpiNyarakeSu hAniruktA tathaivAtravAcyA, caturdazakAlavizeSApunaH nizvAsAduzvAsAdvA gaNyante / samayasya nirvibhAgakAlatvenAdyantavyavahArAbhAvAdAvalikAyAzcAvyavahArArthatvenopekSA, tatra nizvAsaH ucchAso vA 1 prANaH 2, stokaH 3, lavaH 4, muhUrta 5, Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 2/50 ahorAtraM 6, pakSaH 7, mAsaH 8, RtuH 9, ayanaM 10, saMvatsaraH 11, yugaM 12, karaNaM 13, nakSatraM 14, iti, eteSAM caturddazAnAM kAlavizeSANAM prathamaH samayaH sa evotsarpiNIprathamArakaprathamasamayaH, asarpiNIsatkAnAmeSAM dvitIyASADhApaurNamAsIcaramasamaya eva paryavasAnAt, idamuktaM bhavati ? -- avasarpiNyAdau mahAkAle prathamataH pravarttamAne sarve'pi tadavAntarabhUtAH kAlavizeSAH prathamata eva yugapatpravarttante tadanu svasvapramANasamAptau samApnuvanti tathaiva punaH pravarttante punaH parisamApnuvanti yAvanmahAlaparisamAptiriti yadyapi granthAntare RtorASADhiditvena kathanAdutsarpiNyAzca zrAvaNAditvena asya prathamasamayo na saGgacchate Rtvarddhasya gatatvAt tathApi prAvRTzrAvaNAdirvarSArAtro'zvayujAdi zaranmArgazIrSAdirhemanto mAghAdirvasantazcaitrAdigraSmo jyeSThAdirityAdibhagavatIvRttivacanAt zrAvaNAditvapakSAzrayaNena samAdheyamiti na doSaH, kiJcedaM sUtraM gambhIraM granthAntare ca vyaktyAnupalabhyamAnabhAvArthakaM tenAnyathApyAgamAvirodhena madhyasthaiH bahuzrutaiH paribhAvanIyamiti / athAtrakAlasvarUpaM pRcchati - 'tIse Na' mityAdi, sarvaM sugamaM, navaraM duSSamaduSSamAyAH avasa- piNISaSThArakasya veSTako varNako netavyaH - prApaNIyastatsamAnatvAdasyAH / gataH utsarpiNyAM prathama AraH, atha dvitIyArakasvarUpaM varNayati - 'tIse Na' mityAdi, sarvaM sugamaM, navaraM utsarpiNIdvitIyAraka ityarthaH, athAvasarpiNIduSSamAto'syA vizeSamAha - mU. (51) teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM pukkhalasaMvaTTae nAmaM mahAmehe pAubbhavissai bharahappamANamitte AyAmeNaM tadANurUvaM ca NaM vikkhaMbhabAhalleNaM, tae NaM se pukkhalasaMvaTTae mahAmehe khippAmeva pataNataNAissai khippAmeva pataNataNAittA khippAmeva pavijjuAissai khippAmeva pavijjuAittA mahAmehe khippAmeva jugamasalamuTTippamANamittAhiM dhArAhiM oghameghaM sattarattaM vAsaM vAsissai, jeNaM bharahassa vAsassa bhUmibhAgaM iMgAlabhUaM mummurabhUaM chAriabhUaM tattakavellugabhUaM tattasamajoibhUaM nivvAvissatitti / 170 taMsi ca NaM pukkhalasaMvaTTagaMsi mahAmehaM sattarattaM nivatitaMsi samANaMsi ettha NaM khIramehe nAmaM mahAmehe pAubbhavissaha bharahappamANamette AyAmeNaM tadaNurUvaM ca NaM vikkhaMbhabAhalleNaM, tae NaM se khIramehe nAmaM mahAmehe khippAmeva pataNataNAissai jAva khippAmeva jugamusalamuTThi jAva sattarattaM vAsaM vAsissai, jeNaM bharahavAsassa bhUmIe vaNNaM gaMdhaM rasaM phAsaM ca jaNaissai, taMsi ca NaM khIramehaMsi sattarattaM nivatitaMsi samANaMsi ittha NaM ghayamehe nAmaM mahAmehe pAubbhavissai, bharahappamANamette AyAmeNaM, tadanurUvaM ca NaM vikkhaMbhabAhalleNaM / taNaM se ghayamehe mahAmehe khippAmeva pataNataNAissai jAva vAsaM vAsissai, jeNaM bharahassa vAsassa bhUmIe siNehabhAvaM jaNaissai, taMsi ca NaM dhayamehaMsi sattarattaM nivatitaMsi samANaMsi ettha NaM amayamehe nAmaM mahAmehe pAubbhavissai bharahappamANamittaM AyAmeNaM jAva vAsaM vAsissai bharavAsa rukkha gucchagummalayavallitaNapavvagaharitagaosahipavAlaMkuramAIe taNavaNassaikAie jaNaissai, taMsi ca NaM amayamehaMsi sattarattaM nivatitaMsi samANaMsi ettha NaM rasamehe nAmaM mahAmehe pAubbhavissai bharahappamANamitte AyAmeNaM jAva vAsaM vAsissai / jeNaM tesiM bahUNaM rukkhagucchagummalayavallitaNapavvagaharitaosahipavAlaMkuramAdINaM titta kaDuakasAya aMbilamahure paMcavihe rasavisese jaNaissai, tae NaM bharahe vAse bhavissai parUDharukkha Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 2 171 gucchagummalayavallitaNapavvagayagahariaosahie, uvaciyatayapattapavAlaMkurapupphaphalasamuie suhovabhoge Avi bhavissai / vR. 'te Na' mityAdi, tasmin kAle - utsarpiNyA dvitIyArakalakSaNe tasmin samaye - tasyaiva prathamasamaye, puSkalaM sarvaM azubhAnubhAvarUpaM bharatabhUraukSyadAhAdikaM prazastasvodakena saMvarttayatinAzayatIti puSkalasaMvarttakaH sa ca parjanyaprabhRtimeghatrayApekSayA mahAn megho- dazavarSasahasrAvadhi ekena varSaNena bhUmerbhAvukatvAt mahAmeghaH prAdurbhaviSyati - prakaTIbhaviSyati, bharatakSetrapramANena sAdhikaikasaptaticatuH zatAdhikacaturdazayojana sahasrarUpeNa mAtrA - pramANaM yasya sa tathA, kena ? - AyAmena - dIrghabhAvena, ayaM bhAvaH - pUrvasamudrAdArabhya pazcimasamudraM yAvat tasya vArdalakaM vyAptaM bhaviSyatItyarthaH, tadanurUpazca bharatakSetrasyAnurUpaH - sadhzaH, sUtre ca liGgavyatyayaH prAkRtatvAt, kriyAvizeSaNaM vA, - viSkambhabAhalyena, atra samAhAradvandvavazAdekavadbhAvaH, ko'rthaH ? yAvAn vyAso bharatakSetrasya iSusthAne paJcazatayojanAni SaDviMzatiryojanAni SaT ca kalA yojanaikaviMzatibhAgarUpAH tadatiriktasthAne tu aniyatatayA tathA'syApi viSkambhaH, , bAhalyaM tu yAvatA jalabhAreNa yAvadavagADhabharatakSetrataptabhUmimArdrIkRtya tApaH upazAmyate tAvajjaladalaniSpannameva grAhyamiti, atha sa prAdurbhUtaH san yatkariSyati tadAha - 'taeNa 'mityAdi, tatazca sa - puSkalasaMvarttakameghaH kSiprameva- unnamanakAla eva 'pataNataNAissaI' ti anukaraNavacanametat prakarSeNa stanitaM kariSyati, garjiSyatItyathaH, tathA ca kRtvA kSiprameva yugaM - rathAvayavavizeSaH musalaM - pratItaM muSTiH- piNDitAGgulikaH pANi eSAM yatpramANamAyAmabAhalyAdibhistena mAtrA yAsAM tAbhiH, iyatA pramANena dIrghAbhi-sthUlAbhirityarthaH dhArAbhi odhena - sAmAnyena sarvatra nirvizeSeNa megho yatra taM . tathAvidhaM saptarAtraM- saptAhorAtrAn varSaM varSiSyati kariSyatItyararthaH / 'jeNa' miti pUrvavat bharatasya varSasya kSetrasya bhUmibhAgaM aGgArabhUtaM murmurabhUtaM kSArikabhUtaM taptamajyotirbhUtaM vAkyAntaraprArambhArtha, puSkalasaMvarttake mahAmeghe saptarAtraM yAvannipatite sati-nirbharaM vRSTe sati atrAntare kSIramegho nAmato mahAmeghaH prAdurbhaviSyati, zeSaM 'bharate' tyAdi prAgvat, atha sa prAdurbhavan kiM kariSyatItyAha - 'tae Na' mityAdi, atra vAsissaitti paryantaM prAgvat, yo megho bharatasya bhUmyA varNaM gandhaM rasaM sparzaM ca janayiSyati, atra varNAdayaH zubhA eva grAhyAH, yebhyo loko'nukUlaM vedayate, azubha- varNAdayaH prAkkAlAnubhAvajanitA varttanta eveti, nanu yadi zubhavarmAdIn janayati tadA tarupatrAdiSu nIlo varNo jambuphalAdiSu kRSNaH maricAdiSu kaTuko rasaH kAravellAdiSu tiktaH caNakAdiSu rUkSaH sparza suvarNAdiSu guru krakacAdiSu kharaH ityAdayo'zubhavarNAdayaH kathaM sambhaveyuriti ? ucyate, azubhaparinAmA apyete 'nukUlavedyayA zubhA eva, yathA maricAdigataH kaTukarasAdi pratikUlavedyatayA zubho'pyazubha eva, yathA kuSThAdigataH zvetavarNAdiriti, atha tRtIyameghavakta- vyatAmAha 'taMsi' ityAdi, tasmin kSIrameghe saptarAtraM nipatite sati atrAntare ghRtavat snigdho megho ghRtamegho nAmnA mahAmeghaH prAdurbhaviSyatItyAdi sarvaM prAgvat, atha sa prAdurbhUtaH kiM kariSyatItyAha- 'tae Na' mityAdi, sarvaM prAgvat, navaraM yo ghRtamegho bharatabhUmeH snehabhAvaM - snigdhatAM janayiSyatIti, atha caturthameghavaktavyatAmAha - 'taMsi' ityAdi, tasmiMzca ghRtameghe saptarAtraM nipatite sati atra Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 2 / 51 - prastAve'mRtamegho yathArthanAmA mahAmeghaH prAdurbhaviSyati yAvadvarSiSyati iti paryantaM pUrvavat, yo megho bharate varSe vRkSA gucchA gulmA latA vallayaH tRNAni pratItAni parvagA - ikSvAdayaH haritAni - dUrvAdIni auSadhyaH-zAlyAdayaH pravAlAH - pallavAH aGkurAH - zAlyAdibIjasUcayaH ityAdIn tRNavanaspatikAyikAn - bAdaravanaspatikAyikAn janayiSyatIti / atha paJcamameghasvarUpavaktavyatAmAha - 'taMsi ca Na' mityAdi, vyaktaM, paraM rasajanako megho rasameghaH, yo rasameghasteSAmamRtameghotpannAnAM bahUnAM vRkSAdyaGkarAntAnAM vanaspatInAM tikto nimbAdigataH kaTuko maricAdigataH kaSAyo bibhItakAmalakAdigataH ambo'mlikAdyAzritaH madhuraH zarkarAdyAzritaH, etAn paJcavidhAn rasavizeSAn janayiSyati, lavaNarasasya madhurAdisaMsargajatvAd tadabhedena vivakSaNAt, sambhAvyate ca tatra mAdhuryAdisaMsarga sarvarasAnAM lavaNaprakSepa eva svAdutvotpatteH tena na pRthagnirddezaH, eSA ca paJcAnAM meghAnAM krameNedaM prayojanaM sUtra uktamapi spaSTIkaraNAya punarlikhyate - Adyasya bharatabhUmerdAhopazamaH dvitIyasya tasyA eva subhavarNagandhAdijanakatvaM tRtIyasya tasyA eva snigdhatAjanakatvaM na cAtra kSIrameghenaiva zubhavarNagandharasasparzasampattau bhUmisnigdhatAsampattiriti vAcyaM, snigdhatAdhikyasampAdakatvAt tasya, nahi yAddazI ghRte snigdhatA tAdRzI kSIre dRzyata ityanubhava evAtra sAkSI, caturthasya tasyAM vanaspatijanakatvaM, paJcamasya vanaspatiSu svasvayogyarasavizeSajanakatvaM, yadyapyamRtameghato vanaspatisambhave varNAdisampattau tatsahacAritvAt rasasyApi sampattistasmAdeva yuktimatI tathApi svasvayogyarasavizeSAn sampAdayituM rasamegha eva prabhuriti, tadA ca yAzaM bharataM bhAvi tathA cAha 'tae NaM bharahe vAse' ityAdi, tataH uktasvarUpapaJcameghavarSaNAnantaraM Namiti pUrvavat bhArataM varSaM bhaviSyati, kIdhzamityAha - prarUDhA - udgatA vRkSA gucchA gulmA latA vallayastRNAni parvajA haritAni auSadhayazca yatra tattathA, atra samAse kapratyayaH, etena vanaspatisattA'bhihitA, upacitAni - puSTimupagatAni tvakpatrapravAlapallavAMkurapuSpaphalAni samuditAni - samyak prakAreNa udayaM prAptAni yatra tattathA ktAntasya paranipAtaH prAkRtatvAt, etena vanaspatiSu puSpaphalAnAM rItirdarzitA, ata eva sukhopabhogyaM - sukhenAsevanIyaM bhaviSyati, atra vAkyAntarayojanArthamupAttasya bhaviSyatipadasya na paunaruktyaM / atha tatkAlInA manujAstAdRzaM bharataM ddaSTA yat karaSyati tadAha mU. (52) tae NaM te maNuA bharahaM vAsaM parUDharukkhagucchagummalayavallitaNapavvayahariaosahIyaM uvaciatayapattapavAlapallavaMkurapupphaphalasamuiaM suhovabhogaM jAyaM 2 cAvi pAsihiMti pAsittA bilehiMto niddhAissaMti niddhAittA haTTatuTThA annamannaM saddAvissaMti 2 ttA evaM vadissaMtijAte NaM devANuppiA ! bharahe vAse parUDharukkhagucchagummalayavallitaNapavvayahariajAva suhovabhoge, taM jeNaM devANuppiA ! amhaM kei ajappamii asubhaM kuNimaM AhAraM AhArissai se NaM anegAhiM chAyAhiM vajjaNijjettikaTTu saMThiiM ThavessaMti 2 ttA bharahe vAse suhaMsuheNaM amiramamANA 2 viharissaMti / bR. 'tae Na 'mityAdi, tataste manujA bharatavarSaM yAvatsukhopabhogyaM cApi drakSyanti, dRSTA bilebhyo nirddhAviSyanti - nirgamiSyanti, nirddhAvya haSTA - AnanditAstuSTAH - santoSamupagatAH pazcAt karmadhArayaH anyo'nyaM zabdayiSyanti, zabdayitvA ca evaM vadiSyantIti, atha te kiM vadiSyantItyAha Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-2 173 _ 'jAteNa mityAdi, jAtaMbhodevAnupriyA ! bharataM varSa prarUDhavRkSaM yAvat sukhopabhogyaM tasmAd ye devAnupriyA ! asmAkaM-asmajjAtIyAnAM kazcidadyaprabhRti azubhaM kuNimaM-mAMsamAhAramAhArayiSyatisapuruSo'nekAbhizchAyAbhi, itthaMbhAvetRtIyA, sahabhojanAdipaGktiniSaNNAnAMyAzchAyAH zarIrasambandhinyastAbhirvarjanIyaH, ayamarthaH-AstAM teSAmaspRzyAnAMzarIrasparzaH taccharIracchAyAspartho'pivarjanIyaH, kvacidvarjaiti sUtrapAThe tu varko varjanIya ityarthaH, itikRtvAsaMsthitiM maryAdA sthApayiSyanti, sthApayitvA ca bharate varSe sukhaMsukhenAbhiramamANAH 2-sukhena krIDanto 2 vihariSyanti-pravartiSyanta iti / mU. (53) tIseNaMbhaMte! samAebharahassavAsassa kerisaeAyArabhAvapaDoAre bhavissai? go0! bahusamaramaNijne bhUmibhAge bhavissai jAva kittimehiM ceva akittimehiM ceva, tIse NaM bhaMte ! sabhAe maNuANaM kerisae AyArabho bhavissai?, go0! tesiNaM maNuANaM chavihe saMghayaNechavihe saMThAme bahUIo rayaNIo uTuMuccatteNaM jahanneNaM aMtomuhattaMukkoseNaM sAiregaMvAsasayaM AusaM pAlehiMti 2 tA appegaiA nirayagAmI jAva appegaiA devagAmI, na sijhNti| tIse NaM samAe ekkavIsAe vAsasahassehiM kAle vIikkate aNaMtehiM vaNNapaJjavehiM jAva parivaDDemANe 2 ettha NaM dusamasUsamAnAmaM samA kAle paDivajissai samaNAuso!, tIse NaM bhaMte ! samAe bharahassa vAsassa kerisae AyArabhAvapaDoAre bhavissai ?, goamA! bahusamaramaNijje jAva akittimehiM ceva / tesiNaM bhaMte ! maNuANaM kerisae AyArabhAva bhavissai ? go0 ! tesi NaM maNuANaM chabbihe saMghayaNe chabbihe saMThANe bahUiMdhaNUI uddhaM uccatteNaM jahaM aMtomuhattaM puvvakoDIAuaMpAlihiMti 2 tA appega nirayagAmI jAva aMtaM krehiti| tIse NaM samAetaovaMsA samuppajissaMti, taM-titthagaravaMse cakkavaTTivaMse dasAravaMse, tIse NaM samAe tevIsaM titthagarA ekkArasa cakkavaTTI nava baladevA nava vAsudevA samuppajissaMti, tIseNaM samAe sAgarovamakoDAkoDIe bAyAlIsAe vAsasahassehiM UNiAe kAle vIikvate anaMtehiM vaNNapajjavehiM jAva anaMtaguNaparivuddhIe parivuddhemANe 2 ettha NaM susamadUsamAmAmaM samA kAle paDivajissai samaNAuso !, sA NaM samA tihA vibhajissai, paDhame tibhAge majjhime tibhAge pcchimetibhaage| tIseNaM bhaMte! samAe paDhametibhAebharahassa vAsassa kerisaeAyArabhAvapaDoAre bhavissai goamA! bahusamaramaNijje jAva bhavissai, maNuANaM jA veva osappiNIe pacchime tibhAge vatta-vvayA sAbhANiavvA, kulagaravajjA usabhasAmivajjA, aNNe paThaMti-tIseNaM samAe paDhame tibhAe ime pannarasa kulagarA samuppajissaMti taMjahA sumaI jAva usabhe, sesaM taM ceva, daMDanIIo paDilomAo neavvAo, tIse NaM samAe paDhame tibhAe rAyadhamme jAva dhammacaraNe a vocchijissai, tIse NaM samAe majjhimapacchimesu tibhAgesujAvapaDhamamanjhimesuvattavvayAosappiNIe sAbhANiaMbvAM, susamAtaheva susamAsusamAvi taheva jAva chavvihA maNussA aNusajjissaMti jAva snnnnicaarii| vR.atha bharatabhUmisvarUpaMpRcchati-'tIseNa'mityAdi sarvaMpUrvavat, nanu kRtrimamaNyAdikaraNaM tadAnIM tanmanujAnAmasambhavizilpopadezakAcAryAbhAvAd, ucyate, dvitIyAre purAdinivezarAjanItivyavasthAdikRjAtismArakAdipuruSavizeSadvArAvA kSetrAdhiSThAyakadevaprayogeNavA kAlAnubhAvajanita Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 2/53 naipuNyena vA tasya susambhavatvAt kathamanyathA'caiva granthe prastutArakamAzritya puSkarasaMvarttakAdipaJcamahAmeghavRSTyanantaraM vRkSAdibhirauSadhyAdibhizca bhAsurAyAM saJjatAyAM bharatabhUmyAM tatkAlInamanujA bilebhyo nirgatya mAMsAdibhakSaNaniyamamaryAdAM vidhAsyanti tallopakaM ca paMktervahi kariSyantItyarthAbhidhAyakaM prAguktaM sUtraM saGgacchata iti / atha manujasvarUpamAha - 'tIse Na'mityAdi, sarvaM avasarpiNIduSSamArakamanujasvarUpavad bhAvanIyaM, navaraMna siddhayanti - sakalakarmakSayalakSaNAM siddhiM na prApnuvanti, caraNadharmapravRtyabhAvAt, atra bhaviSyannirddeze prApte varttamAnAnirdezaH pUrvayuktitaH samAdheyaH / ityutasarpiNyAM dvitIyArakaH / 'tIse NaM samAe ekcIsAe vAsa' ityAdi, tasyAM samAyAM duSSamAnAmyAM ekaviMzatyA varSasahasreH kAle vyatikrAnte anantairvarNaparyavairyAvatparivarddhamAnaH 2 atrAvasare duSpamasuSamAnAmnA samA kAla utsarpiNItRtIyArakaH pratipatsyate he zramaNetyAdi prAgvat, 'tIse Na 'mityAdi, sarvaM prAgvat, avasarpiNIcaturthArakasadhzatvamutsarpiNItRtIyArakasyeti tatsAdRzyaM prakaTayannAha 174 'tIse na'mityAdi, prAyaH prAgvyAkhyAtArthaM tIrthaGkarAstrayoviMzati padmanAbhAdayaH caturviMzatitamasya bhadrakRnnAmnazcaturthArake utpatsyamAnatvAt, ekAdaza cakravarttino bharatAdayo vIracaritre tu dIrghadantAdayaH dvAdazyAriSThanAmnazcaturthArake eva bhAvitvAt, nava baladevA jayantAdayaH, nava vAsudevA nandyAdayaH, yatru tilakAdayaH prativiSNavo nehoktAstatra pUrvokta eva heturavasAtavyaH, samutpatsyante gatastRtIyAraka utsarpiNyAmatha caturtha 'tIsena' mityAdi, tasyA samAyAM sAgaropamakoTAkoTayA dvicatvAriMzatA varSasahasrairUnitayA kAle vyatikrAnte anantairvarNaparyavairyAvadvarddhamAno'tra prastAve suSamaduSSamAnAmnA samA kAlaH utsarpiNIcaturthArakalakSaNaH pratipatsyate, 'sA Na' mityAdi 'sA' samA tridhA vibhakSyati - vibhAgaM prApsyati, prathamastrabhAgaH madhyamastrabhAgaH pazcimastrabhAgazceti, tatrAdyatribhAgasvarUpamAha - 'tIse na' mityAdi, tasyAM samAyAM bhadanta ! prathame tribhAge bharatasya varSasya kI dhzaka AkArabhAvapratyavatAro bhaviSyati ?, gautama! bahusamaramaNIyo yAvadbhaviSyati, yAvatkaraNAt pUrNo'pi bhUmivarNakagamo grAhyaH, manujapraznamapi manasikRtya bhagavAn svayamevAha 'ma ANa' mityAdi, manujAnAM tatkAlInAnAM yA avasarpiNyAstRtIyArakasya pazcimatribhAge vaktavyatA sA atrApi bhaNitavyA, atraivApavAdasUtramAha- kI zI ca sA vaktavyatetyAha- kulakarAn varjjayatItIti kulakaravarjA, vRjaiNU varjane' ityasyAci pratyaye rUpasiddhi, evaM RSabhasvAmivarjAH, avasarpiNyA kulakarasampAdyAnAM daNDanItyAdInAmiva RSabhasvAmisampAdyAnAM cAnnapAkAdiprakriyAzilpakalopadarzanAdInAmivotsapiNyAmapi dvitIyArakabhAvikulakarapravarttitAnAM teSAM tadAnImanuvarttiSyamANatvana tatpratipAdakapuruSakathanaprayojanAbhAvAt yathA avasarpiNItRtIyArakatRtIyabhAge kulakarANAM svarUpaM RSabhasvAmisvarUpaM ca prAk prarUpitaM tathA nAtra vaktavyamiti bhAvaH, athavA RSabhasvAmivarjetyatra RSabhasvAmiabhilApavarjeti tAtparyaM tena RSabhasvAmyabhilApaM varjayitvA bhadrakRtIrthakRto'bhilApaH kArya ityAgataM, utsarpiNIcaramatIrthakarasyaprAyo'vasarpiNIprathamatIrthakRtsamAnazIlatvAt, anyathotsarpiNIcaturviMzatitamatIrthakRtaH kva sambhavaH syAditi saMzayAdayo'pi syAt, kalAdyupadarzanasya tu arthAdeva niSedhaprApte tadviSayako'bhilApa eva nAstIti, atra kulakaraviSayakaM vAcanAbhedamAha Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-2 175 'annepaThaMti'tti, anye AcAryA paThanti-tasyAHsamAyAH prathametribhAgeime-vakSyamANAH paJcadaza kulakarAH samutpastyante, tadyathA-sumativitRSabhaH, kacitsaMmuI iti pAThastatra sammati, ukArastu 'svarANAMsvarA' ityanena sUtreNaprAkRtazailIprabhavaH, yadvA samuciriti, yAvacchabdAtpUrvoktAH pratizrutipramukhA eva grAhyAH, vAcanAntarAnusAreNa yatkulakarasambhavo nirUpitastadvyatiriktaM zeSapaJca 2 puruSaparvasampAdyamAnanavaradaMDanItyAdikaM tadevapUrvoktamevAvaseyaM, atraiva daNDanItikramavizeSasvarUpamAha-daNDanItayaH kulakarasampAdyAhAkArAdayaHpratilomAH-pazcAnupUrvyAjAtA netavyAH-prApaNIyAH buddhipathamiti shessH| prathamapaJcakasya dhikkArAdayaH utkRSTamadhyamajadhanyAparAdhinAyathAha~ timrAH dvitIyapaJcakasya kAlAnubhAvanotkRSTAparAdhavidhurANAMmadhyamajaghanyAparAdhayormAkArahAkArarUpe dvetRtIyapaJcakasya pUrvaparAdhadvayavidhurANAM jaghanye'parAdhe hAkAralakSaNA prathameti, atra daNDanItaya ityupalakSaNaM tena zarIrAyuSkapramaNAdikamapi yathAsambhavaM pratilomatayA jJeyamiti, vAcanAntarasUtrasyAyaM bhAvaH-atra vyavacchinne rAjadharme kAlAnubhAvena pratanu 2 kaSAyAH zAstAro nograstejaskaM daNDaM kariSyanti nApi zAsanIyAstaducitamaparAdhaM kariSyanti tato'riSThanAmakacakravartisantAnIyAH paJcadaza kulakarAH bhaviSyanti zeSAzca tatkRtamaryAdApAlakAH krameNa ca sarve'pyahamindranaratvaM prapatsyante, atra ca RSabhanAmA kulakaronatuRSabhasvAminAmA tIrthakRta, tatsthAnIyasya bhadrakRtastIrthakRtaH prastutArakasyaikonanavatau pakSeSvatikrAnteSu utpatsyamAnatvenAgame'bhihitatvAditi, kiJcasthAnAGgasaptemasthAnake sapta kulakarA uktAstatra sumatinAmApi noktaM, dazametusImaGgarAdayo dazoktAstatra sumatinAmoktaM, paraMprAntena, samavAyAGge tu sapta tathaiva, daza tu vimalavAhanAdayaH sumatiparyantA uktAH, sthAnAGganavamasthAnakeca sumatiputratvena padmanAmotpattiruktA tathA prastutagranthe dvitAyarake kulakarA mUlata evaM noktAzcaturthArake tu matAntareNa sumatyAdayaH paJcadazoktAstena kulakarAnAzritya bhinna 2 nAmatAvyastanAmatAnyUnAdhikanAmatArUpasUtrapAThadarzanena vyAmoho na kAryo, vAcanAbhedajanitatvAt, tasya, bhavati hi vAcanAbhede pAThabhedastatvaM tu kevligmymiti| athAtraiva tribhAge kiM kiM vyucchedaM yAsyatItidarzayannAha-tIseNa mityAdi, tasyAM samAyAM prathame tribhAge rAjadharmo yAvaddharmAcaraNaM ca vyucchetsyati, yAvatkaraNAt gaNadharmaH pAkhaNDa dharmo'gnidharmazceti, atha zeSadvibhAgavaktavyatAmAha 'tIseNa'mityAdi, tasyAH samAyA madhyamapazcimayostribhAgayoryA, prathamamadhyamayorityatra yathAsambhavanamartayojanAyA aucityena madhyamaprathamayorityavaseyaM, anyathA zuddhapratilomyAbhAvAdarthAnupapatti syAditi, avasarpiNyAMvaktavyatA sA bhaNitavyA, gatazcaturthAraka iti, athapaJcamaSaSThAvatidezenAha- 'susamA' ityAdi, suSamA-paJcamasamAlakSaNaH kAlastathaiva--avasarpiNIdvitIyArakavaditi, suSamasuSamA-SaSThArakaH so'pitathaiva-avasarpiNIprathamArakasazaityarthaH, kiyatparyantamatra jJeyamityAha-yAvatSaDvidhA manuSyA anusakSyanti-saMtatyA anuvartiSyanti yAvacchanaizcAriNaH yAvatpadAt padmagandhAdayaH pUrvoktA eva grAhyAH / gatau paJcamaSaSThI, tadgamane cotsarpiNI gatA, tasyAM ca gatAyAmavasarpiNyutsarpiNIrUpaM kAlacakramapi gtm| vakSaskAraH-2 samAptaH Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 176 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 2/53 iti sAtizayadharmadezanarasasamullAsavismayamAnaaidaMyugInanarAdhipati cakravartisamAnazrIakabbarasuratrANapradattaSAmNAsikasarvajantujAbhatAyadAnazatruJjayAdikaramocanasphuranmAnapradAnaprabhutibahumAnayugapradhAnopamAnasAmprativijayamAnazrImattapAgacchAdhirAjazrIhIravija yUrIzvarapadapadmopAsanApravaNamahopAdhyAyazrIsakalacandragaNiziSyopAdhyAyazrIzAnticandragaNiviracitAyAM jambUdvIpaprajJaptivRttau prameyaratnamaJjUSAnAmnyAM bharatakSetrasvarUpavarNanaprastAvanAgatAvasarpiNyutsarpiNIdvayarUpakAlacakravarNano nAma dvitIyo vakSaskAraH / muni dIparala sAgareNa saMzodhitA sampAditA jambUdIpaprajJapti upAgasUtre dvitIya vakSaskArasya zAnticandravAcakena viracitA TIkA prismaaptaa| (vakSaskAraH-3) vR.atha varNyamAnasyaitadvarSasya nAmnaH pravRttinimittaM pipRcchiSurAha mU. (54) se keNaTeNaMbhaMte! evaM vuccaI-bharahe vAse 2?, goamA! bharaheNaM vAse veaddhassa pavvayassa dAhiNeNaM coddasuttaraM joaNasayaM egassa ya egUNavIsaibhAe joaNassa abAhAe lavaNasamudassa uttareNaM coddasuttaraMjoaNasayaM ekkArasaya egUNavIsaibhAe joaNassa abAhAe gaMgAe mahAnaIe paJcatthimeNaM siMdhUe mahAnaIe purathimeNaM dAhiNaddhabharahamajjhillatibhAgassa bahumajjhadesabhAe etthaNaM vinIAnAmaMrAyaNI pnnttaa| pAINapaDINAyayA udINadAhiNavicchinnA duvAlasajoaNAyAmA navajoaNavicchinnAdhanavaimatinimmAyAcAmIyarapAgArA nAnAmaNipaJcavaNNakavisIsagaparimaMDiAmirAmAalakA-purIsaMkAzApamuiyapakkIliApaJcakhaMdevalogabhUA riddhisthimiasamiddhA pamuiajaNajAnavayA jAva pddiruuvaa|| vR. atha-sampUrNabharatakSetrasvarUpakathanAnantaraM kenArthena bhagavan ! evamucyate-bharataM varSa 2?, dvirvacanaMprAgvat, bhagavAnAha-gautama! bharatevarSevaitADhyasyaparvatasya dakSiNena caturdazAdhikaM yojanazatamekAdaza caikonaviMzatibhAgAn yojanasyAbAdhayA-apAntarAlaM kRtvA tathA lavaNasamudrasyottareNa, dakSiNalavaNasamudrasyottareNetyarthaH, pUrvAparasamadrayogaGgAsindhubhyAM vyahitatvAna tadvivakSA, gaGgAyA mahAnadyAH pazcimAyAMsindhyAmahAnadyAHpUrvasyAM dakSiNArddhabharatasyamadhyamatRtIyabhAgasya bhumdhydeshbhge| atra-etAdRze kSetre vinItA-ayodhyAnAmnI rAjadhAnI-rAjanivAsanagarI prajJaptA mayA'nyaizcatIrthakRdbhiriti, sAdhikacaturdazAdhikayojanazatAGkotpattau tviyamutpatti-bharatakSetraM 500 yojanAni 26 yojanAniSaT 6 kalA yojanaikonaviMzatibhAgarUpA vistRtaM, asmAt 50 yojanAni vaitADhyagirivyAsaHzodhyate, jAtaM4736, kalAH, dakSiNottarabharatArddhayorvijanayaitasyA? 238 kalAH, iyatodakSiNArddhabharatavyAsAt 'udINadAhiNavicchinnA' ityAdivakSyamANavacanA-dvinItAyA vistArarUpANi nava yojanAni zodhyante, jAtaM 229 11..kalAH, asya ca madhyabhAgena nagarItyarddhakaraNe 114 yojanAni avaziSTasyaikasya yojanasyaikonaviMzatibhAgeSu kalAtrayakSepejAtAH 22 tadarddha 11 kalA iti, tAmeva vizeSaNairvizinaSTi-'pAINapaDINAyayA' ityAdi pUrvApara-yordizorAyatA, uttaradakSiNayorvistIrNA, dvAdazayojanAyAmAnavayojanavistIrNA dhanapatimatyA-uttaradikapAlabuddhayA nirmAtA-nirmitetyarthaH, nipuNazilpiviracitasyAtisunda Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-3 177 ratvAt, yathA ca dhanapatinA nirmitA tad granthAntarAnusAreNa kiJcid vyktipuurvkmupdriite| // 1 // "zrIvibho rAjyasamaye, zakrAdezAnnavAM puriim| dhanadaH sthApayAmAsa, rtncaamiikrotkraiH|| // 2 // dvAdazayojanAyAmA, nvyojnvistRtaa| aSTadvAramahAzAlA, sA'bhavattoraNojvalA // // 3 // dhanuSAM dvAdazazatAnyuccaistve'STazataM tale / vyAyAme zatamekaM sa, vydhaadvprNskhaatikN|| // 4 // sauvarNasya caM tasyArddha, kapizIrSAvalirbabhau / mnnijaa'mrshailsthnksstraalirivodgtaa|| // 5 // caturasrAzca tryamrAzca, vRttAzca svstikaastthaa| mandArAH sarvatobhadrA, ekabhUmA dvibhuumikaaH|| tribhUmAdyAH saptabhUmaM, yaavtsaamaanybhuubhujaam| prAsAdAH koTizastatrAbhUvana lsuvrnnjaaH|| // 7 // dizyaizAnyAM saptabhUmaM, caturanaM hiraNmayam / savaprakhAtikaMcakre, prAsAdaM naabhibhuupteH|| // 8 // dizyandrayAM sarvatobhadraM, saptabhUmaM mahonnatam / vartulaM bharatezasya, prAsAdaM nado'karot // // 9 // AgneyyAM bharatasyaiva, saudhaM bAhubalerabhUt / zeSANAM ca kumArAnAmantarA hybhvntyoH|| // 10 // tasyAntarAdidevasya caikaviMzatibhUmikam / trailokyavibhramaM nAma, prAsAdaM ratnarAjibhiH / / // 11 // sadvaprakhAtikaM ramyaM, suvrnnklshaavRtm| caJcaddhvajapaTavyAjAnna tyantaM nirmame hari / / // 12 // aSTottarasahasreNa, maNijAlaisau babhau / tAvatsaGkhyamukhaibhUri, bruvANamiva tdyshH|| // 13 // kalpadrumairvRtAH sarve'bhUvana sebhahayaukasaH / saprAkArA bRhdvaasHptaakaamaalbhaarinnH|| // 14 // sudharmasadhzI cAru, rtnmyybhvtpurii| yugAdidevaprAsAdAt, sabhA sarvaprabhAbhidhA / / // 15 // caturdikSu virAjante, maNitoraNamAlikAH / pnycvrnnprmaaNkuurpuurddmbritaambraaH|| aSTottarasahasraNa, maNivimbairvibhUSitam / gavyUtidvayamuttuGgaM, maNiratnahiraNmayam // |13|12 Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3/54 // 17 // // 18 // // 19 // // 20 // // 21 // // 22 // // 23 // // 24 // // 25 // nAnAbhUmigavAkSADhyaM,vicitramaNivedikam / prAsAdaM jagadIzasya, vyadhAcchrIdaH purAntarA / / sAmantamaNDalIkAnAM, nandyAvartAdayaH shubhaaH| prAsAdA nirmitAstatra, vicitrA vizvakarmaNA // aSTottarasahasra tu, jinAnAM bhvnaanybhuH| uccairdhvajAgrasaMkSubdhatIkSNAMzuturagANyatha / catuSpathapratibaddhA, caturazItiruccakaiH / prAsAdAzcAhatAM ramyA, hirnnyklshairbbhuH| saudhAni hiraNyaratnamayAnyuccaiH sumeruvt| kaube- sapatAkAni, cakre sa vyavahArinAm / / dakSiNasyAM kSatriyANAM, saudhAni vividhAni ca / abhUvan sAstragArANi, tejAMsyavanivAsinAm / / tadvaprAntazcaturdikSu, paurANAM saudhakoTayaH / vyarAjanta dhusdyaansmaanvishdshriyH|| sAmAnyakArukANAMca, bahi prAkArato'bhavat / koTisaGkhyAzcaturdikSu, gRhAH sarvadhanAzrayAH / / apAcyAM ca pratIcyAMca, kArukANAM bbhurgRhaaH| ekabhUmimukhAstrayastriMtrabhUmiM yaavducchritaaH|| ahorAtreNa nirmAya, tAMpurI dhanado'kirat / hiraNyaratnadhAnyAni, vAsAMsyAbharaNAni ca / sarAMsi vApIkUpAdIn, dIrdhikA devatAlayAn . anyacca sarvaM tatrAhorAtreNa dhanado'karot // vipinAni caturdikSu, siddhaarthshriinivaaske| puSpAkAraM nandanaM cAbhavan bhUyAMsi caanytH|| pratyekaM hemacaityAni, jinAnA tatra rejire| pavanAhatapuSpAlipUjitAni drumairpi| prAcyAmaSTApado'pAcyAM mahAzailo mhonntH| pratIcyAM surazailas, kaubeyyaarmudyaaclH|| tatraivamabhavan zailAH, kalpavRkSAlimAlitAH / maNiratnAkarAH proccairjinaavaaspvitritaaH|| zakrAjJayA rtnmyiimyodhyaaprnaamtH| vinItAM surarAjasya, purImiva sa nirmme|| yadvAstyajanA deve, gurau dharme ca saadraaH| sthairyAdibhirguNairyuktAH, styshaucdyaanvitH|| // 26 // // 27 // // 28 // // 29 // // 30 // // 31 // // 32 // // 33 // Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-3 179 - // 34 // kalAkalApakuzalAH, satsaGgatiratAH sadA / vizadAH zAntasadbhAvA, ahamindrA mhodyaaH||yugmm / // 35 // tatpuryAmRSabhaH svAmI, suraasurnraarcitH| jagatsRSTikaro rAjyaM, pAti vizvasya rnyjnaat|| // 36 // anvayodhyamiha kSetrapurANyAsan smnttH| vizvaprazilpivRndaghaTitAni tduktibhiH|| iti, saGkepeNa tvetatsvarUpaM sUtrakAro'pyAha-'cAmIarapAgAre'tyAdi, cAmIkaraprAkArA nAnAmaNikapizIrSaparimaNDitA abhirAmA alakApurI-laukikazAstra dhanadapurI tatsaMkAzAtatsannibhA pramuditajanayogAnnagaryapi 'tAtsthayAt tadvayapadeza' iti nyAyAt pramuditA tayA prakrIDitAH-krIDitumArabdhavantaH krIDAvanta ityarthaH tAzA ye janAstadyogAnagaryapi prakrIDitA, pazcAvizeSaNasamAsaH, pratyakSaM-pratyakSapramANena tasyAnumAnAdyAdhikena vizeSaprakAzakatvAttajanyajJAnasya sakalapratipattRRNAM vipratipatyaviSayatvAt, devalokabhUtA-svargalokasamAnA, RddhastimitasamRddhe'tyAdivizeSaNAni prAgvat, iti parisamAptI, navaraM pramuditajanajAnapadeti vizeSaNaM pramuditaprakrIDiteti vizeSaNasya hetutayopanyastaM tena na pauruktyamAzaGkanIyaM / nanvevaM prastutakSetrasya nAmapravRtti kataM jAtetyAha mU. (55) tatthaNaM vinIAe rAyahANIe bharahe nAmaMrAyA cAuraMtacakkavaTTI samuppajjitthA, mahayA himavaMtamahaMtamalayamaMdara jAva rajaMpasAsemANe viharai / biio gamo rAyavaNNagassa imo, tattha asaMkhejjakAlavAsaMtareNa uppajaejasaMsIuttameamijAe sattavIriaparakamaguNapasatthavaNNasarasArasaMghayaNataNugabuddhidhAraNamehAsaMThaANasIlappagaI pahANagAravacchAyAgaie anegavayaNappahANe teaAubalavIriajutte ajhusiraghaNanicialohasaMkalaNArAyavairausaha-saMghayaNadehadhArI / jhasa 1 juga 2 bhiMgAra 3 vaddhamANaga 4 bhaddanANaga 5 saMkha 6chatta 7 vIaNi 8 paDAga 9 cakka 10 naMgala 11 musala 12 raha 13 sotthia14 aMkusa 15 caMdA 16 inca 17 aggi 18 jUya 19 sAgara 20 iMdanjhaya 21 puhavi 22 paDhama 23 kuMjara 24 sIhAsaNa 25 daMDa 26 kumma 27 girivara 28 turagavara 29 varamauDa 30 kuMDala 31 naMdAvatta 32 dhanu 33 kota 34 gAgara 35 bhavaNavimANa 36-anegalakkhaNapasatthasuvibhattacittakaracaraNadesabhAge uddhAmuhalomajAlasukumAlaNidyamauAvRttapasatthalomaviraiasirivacchacchannaviulavacche desakhettasuvimattadehadhArItaruNaravirassibohiavarakamalavibuddhagabbhavaNNae hayaposaNakosasaNNibhapasathapiTuMtaNiruvaleve pumupplkuNdjaaijuuhiyvrcNpgnaagpupphsaarNgtullgNdhii| chattIsAahiapasatthapasthivaguNehiMjutteabbocchinnAtapattepAgaubhayajoNI visuddhaNiagakulagayaNapuNNacaMde caMdeiva somayAe nayanamaNanivvuIkare akkhobhesAgaro vathimie dhanavaivva bhogasamudayasaddavvayAe samare aparAie paramavikkamaguNe amaravaisamANasarisarUve maNuavaI bharaicakkavaTTI bharahaM bhuMjai pnnnntttthsttuu| vR. 'tatthaNa'mityAdi, tatra vinItAyAM rAjadhAnyAM bharato nAma rAjA, saca sAmantAdirapi syAdata Aha-cakravartI sa ca vAsudevo'pi syAdatazcatvAro'ntAH-pUrvAparadakSiNasamudrAstrayaH caturthohimavAn ityevaMsvarUpAstevazyatayA'sya santIticAturantaH pazcAccakravartipadena karmadhArayaH Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3/55 samudapadyata, mahAhimavAn-haimavataharivarSakSetrayovibhAjakaH kugiri sa iva mahAnzeSapRthvIpatiparvatApekSayA malayaH-candanadramutopattiprasiddhogirimandaro meruyAvatpadAtprathama-nanupAGgataH samagro rAjavarNako grAhyaHkiyatparyanta ityAha-rAjyaM prazAsayan-pAlayan viharatIti aivamapi zAzvatI bharatanAmapravRttikathaM? tadabhAveca 'seta'mityAdivakSyamANaMnigamanamapyasambhavItyAzaGkayA prakArAntareNa tattatkAla-bhAvibharatanAmacakravatyuddezena rAjavarNanamAha--'biio gamo' ityAdi, dvitIyo gamaH-pATha-vizeSopalakSito grantho rAjavarNakasyAyaM, 'tatra' tasyAM vinItAyA, asaGkhayeyaHkAloyairvarestAnivarSANiasaGkhayeyAnItyarthaH, teSAmantarAlena-vicAlena, ayamarthaHpravacane hi kAlasyAsaGghayeyatA asaGkhyeyeyaireva ca vaLavahiyatela anyathA samayApekSayA'saGkhayeyatve aidaMyugInamanuSyAnAmasaGkhayeyA-nuSkatvavyavahAraprasaGgaH, tenAsaGkhyeyavarSAtmakAsaGkhyeyakAle gate ekasmAd bharatacakravartino'paro bharatacakravartI yataH prakRtakSetrasya bharateti nAma pravartate sa utpadyate iti kriyAkArakasambandhaH, vartamAnanirdezaH praagvt| ___ AvazyakacUrNautu "tatthayasaMkhijjakAlavAsAue" itipAThaH, tatraca-bharatesaGkhyAtakAlavarSANi Ayuryasyasa saGkhyAtakAlavarSAyuSkaH,tenAsyayugmimanuSyatvyavahArovyapAkRto draSTavyaH teSAmasaGkhyAtavarSAyuSkatvAditi, nanu bharatacakriNo'saGkhyAtakAle'tIyuSi sagaracakrayAdibhiridaMsUtraM vyabhicAri, teSAMbharatanAmakatvAbhAvAt, ucyate, nahIdaMsUtramasaGkhyeyakAlavarSAntareNa sakalakAlavartini cakravartimaNDale niyamena bharatanAmakacakravartisambhavasUcakaM kintu kadAcittatsambhavasUcakaM, yathA AgAminyAmutsarpiNyAM bharatAkhyaH prathamacakrI, yata aah||1|| 'bharahe adIhadaMte a, gUDhadaMte asuddhadaMte a| siriaMde siribhUI, sirisome a sttme|| ityAdisamavAyAGgatIrthodgAraprakIrNakAdau, sa ca kIza ityAha-'yazasvI ti vyaktaM, uttamaH zalAkApuruSatvAt, abhijAtaH-kulInaH zrIRSabhAdivaMzyatvAt satvaM-sAhasaMvIrya-AntaraM balaMparAkramaH-zatruvitrAsanazaktirete guNA yasya, etena rAjanyocitasarvAtizAyiguNavatvamAha, prazastAH-tatkAlInajanApekSayA zlAghanIyaHvarNa-zarIracchavisvaro-dhvani sAraH-zubhapudgalopacayajanyo dhAtuvizeSaH zarIradAyahetuH saMhananaM-asthinicayarUpaM tanukaM-zarIraM buddhiH autpatyAdikA dhAraNA anubhUtArthavAsanAyAavicyuti meghA-heyopAdeyadhIH saMsthAnaM yathAsthAna maGgopAGgavinyAsa zIlaM-AcAraH prakRti-sahajaMtato dvandve, prazastA varNAdayo'rthA yasya sa tathA, bhavanti ca viziSTAH varNasvarAdayaH AjJaizvaryAdipradhAnaphaladAH, pradhAnA-ananyavarttino gauravAdayo'rthA yasya sa tathA, bhavanti ca viziSTAHvarNasvarAdayaH AjJaizvaryAdipradhAnaphaladAH, pradhAnAananyavartinogaravAdayo'rthA yasyasatathA, tatra gauravaM-mahAsAmantAdikRtAbhyutthAnAdipratipatti chAyA-zarIrazobhA gati-saJcaraNamiti, anekeSu-vividhaprakAreSu vacaneSu-vaktavyeSupradhAnomukhyaH, anekadhAvacanaprakArazcAyaM nijazAsanapravartanAdau / // 1 // "Adau tAvanmadhuraM madhye rUkSaM tataH paraM kttukm| bhojavidhimiva vibudhAH svakAryasiddhayai vadanti vcH|| // 2 // athavA "satyaM mitraiH priyaMstrabhiralIkamadhuraM dviSA / anukUlaM ca satyaM ca, vaktavyaM svAminA sh|| Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 3 181 iti, tejaH - parAsahanIyaH puNyaH pratApaH abhedopacAreNa tadvAn 'tejasAM hinavayaH samIkSyate' ityAdivat, AyurbalaM - puruSAyuSaM tad yAvadvIryaM tena yuktaH, tena truTitAGgapramANaM boddhavyaM, naradevayaitAvata evAyuSaH siddhAnte bhaNanAt, etena bhedaH pUrvavizeSaNAdasyeti, azuSiraM - nizchidraM ata eva dyananicitaM-nirbharabhRtaM yallozRGkhalaM tadiva nArAcavajraRSabhaM prasiddhayA vajraRSabhanArAcaM saMhananaM yatra taM tathAvidhaM dehaM dharantItyevaMzIlaH / jhaSo - mInaH 1 yugaM - zakaTAGgavizeSaH 2 bhRGgAro - jalabhAjanavizeSaH 3 varddhamAnakaM 4 bhadrAsanaM 5 zaGkho - dakSiNAvarttaH 6 chatraM pratItaM 7 vyajanaM- padaikadeze, padasamudAyopacArAd vyAlavyajanaM athavA 'te lugvA' ityanena vAlapadalopaH, cAmaraM ArSatvAt strItvaM tena vyanItinirdezaH 8 patAkA 9 cakraM 10 lAGgUlaM 11 muzalaM 12 rathaH 13 svastikaM 14 aGkuzaH 1 5 candra 16 AdityA 17 gnayaH pratItAH 18 yUpo - yajJastambhaH 19 sAgaraH-samudraH 20 indradhvaja 21 pRthvI 22 padma 24 kuJjarAH 24 kaNThyAH, siMhAsanaM - siMhAGkitaM nRpAsanaM 25 daNDa 26 kUrma 27 girivara 28 turagavara 29 mukuTa 30 kuNDalAni 31 vyaktAni, nandyAvarttaH- pratidig navakoNakaH 32 svastikaH 36 / eteSAM dvandvaH, tata etAni prazastAni - mAGgalyAni suvibhaktAni - atizayena viviktAni yAnyanekAni - adhikasahasrapramANAni lakSaNAni taizcitro - vismayakaraH karacaraNayordezabhAgo yasya sa tathA, atra padavyatyayaH prAkRtatvAt tIrthakRtAmiva cakrinAmapyaSTAdhikasahasralakSaNAni siddhAntasiddhAni, yadAha nizIthacUrNau - 'pAgayamaNuANaM battIsaM lakkhaNAni aTThasayaM baladevavAsudevANaM aTThasahassaM cakkavaTTititthagaraNaM'ti, urdhva mukhaM bhUmerudagacchatAmaGkarANAmiva yeSAM tAni UrdhvamukhAni yAni lomAni teSAM jAlaM -samUho yatra sa tathA anena ca zrIvatsAkAravyaktirdarzitA, anyathA'dhomukhaistaiH zrIvatsAkArAnudbhavaH syAt |sukumaalsnigdhaani-nvniitpinnddaadidrvyaanni tAnIva mRdukAni AvataiH - cikurasaMsthAna vizeSaH prazastAni - maGgalyAni dakSiNAvarttAnItyarthaH yAni lomAni tairviracito yaH zrIrvatso- mahApuruSANAM vakSo'ntarvarttI abhyunnato'vayavastataH pUrvapadena karmadhArayastena channaM- AcchAditaM vipulaM vakSo yasya sa tathA, deze - kozaladezAdau kSetretadekadezabhUtavinItAnagayyAda suvibhakto - yathAsthAnaviniviSTAvayavo yo dehastaM dharatItyevaMzIlaH, tatkAlAvacchedena bharatakSetre na bharata cakrito'paraH sundarAGga ityarthaH, taruNasya - udgacchato raverye razmayaH- kiraNAstairbodhitaM -vikAsitaM yadvarakamalaM- pradhAnasarojaM hemAmbUjamityarthastasya vibudho - vikasvaro yo garbho - madhyabhAgastadvadvarNazarIracchaviryasya sa tathA / hayaposanaM - 'pusa utsarge' iti dhAtoranaTi hayApAnaM tadeva koza iva kozaH suguptatvAt tatsannibhaH prazastaH pRSThasya-pRSThabhAgasyAntaH - caramabhAgo'pAnaM tatra nirupalepo leparahItapurISakatvAt, padmaM pratItaM utpalaM kuThaM kundajAtiyUthikAH pratItAH varamacampako - rAjacampakaH nAgapuSpaMnAgakesarakusumaM sAraGgAni - pradhAnadalAni athavA padaikadeze padasamudAyagrahaNAt sAraGgazabdena sAraGgamadaH - kastUrI dvandve kRte eteSAM tulyo gandhaH - zarIraparimalo yasya sa tathA taddhitalakSaNAdipratyayAt rUpasiddhi, SaTtriMzatA adhikaprazastaiH pArthivaguNairyuktaH, te ceme 119 11 'avyaGgo 1 lakSaNApUrNo 2, rUpasampattibhRttanuH 3 / amado 4 jagadojasvI 5, yazasvI 6 ca kRpAluhat 7 // Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 // 2 // jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 3/55 // 5 // kalAsu kRtakarmA 8 ca zuddharAjakulodbhavaH 9 / vRddhAnuga 10 strizakti 11 ca prajArAgI 12 prajAguru 13 // samarthana: pumarthAnAM trayANAM samamAtrayA 14 / // 3 // kozavAn 15 satyasandhazca 16, caraddag 17 dUramantraddag 18 // // 4 // Asiddhi karmodyogI 19 ca, pravINaH zastra 20 zAstrayoH 21 / nigrahA 22 nugrahaparo 23, nirlaJcaM duSTaziSTayoH 24 // upAyArjitarAjyazrI 25 rdAnazauNDo 26 dhruvaMjayI 27 / nyAyapriyo 28 nyAyavettA 29, vyasanAnAM vyApasakaH 30 // avAryavIryo 31 gAmbhIryau 32 dArya 33 cAturyabhUSitaH 34 / pranAmAvadhikakrodha 35 stAtvikaH sAtviko nRpaH 36 // // 6 // ete pAThasiddhArthAH, navaramaudArya - dAkSiNyaM tena dAna auNDatAguNAdasya bhedaH, yadyapyeteSAmeva madhyavarttinaH kecana guNAH sUtrakRtA sAkSAt pUrvasUtre uktA uttarasUtre ca vakSyante tathApi SaTtriMzatsaMkhyAmelanArthamatra te uktA iti na doSaH, upalakSaNAcca mAnonmAnAdivRddhikRtvabhaktavatsalatvAdayo'nye'pi uktAtiriktA grAhyA iti, avyavacchinnaM-- akhaNDitamAtapatraM - chatraM yasya sa tathA, etena pitR-pitAmahakramAgatarAjyabhokteti sUcitaM / athavA saMyamakAlAdarvAg na kenApi balIyasA ripuNA tasya prabhutvamAcchinnamiti, prakaTe - vizadAvadAtatayA jagatpratIte ubhayayonyau - mAtRpitRrUpe yasya sa tathA, ata eva vizuddhaMniSkalaGkaM yannijakakulaM tadeva gaganaM tatra pUrNacandraH - candra iva somatayA - mRdusvabhAvena nayanamanasornirvRtikaraH AhalAdaka ityarthaH, atrobho - bhayarahitaH sAgaraH - prastAvAt kSIrasamudrAdi sa iva stimitaH - sthirazcintAkallolavarjito na punarvelAvasaravarddhiSNukallolalavaNoda ivAsthirasvabhAva ityarthaH, dhanapatiriva - kubera iva bhogasya samudayaH - samyagudayastena saha sad-vidyamAnaM dravyaM yasya sa bhogasamudayasaddravyastasya bhAvastattA tayA, bhogopayogibhogAGgasamRddha ityarthaH / samare - saMgrAme aparAjito - bhaGgamaprAptaH parimavikramaguNaH vyaktaM, amarapateH samAnaM sadhzamatyarthaH tulyaM rUpaM yasya sa tathA manujapati - narapatirbharatacakravarttI utpadyate iti tu prAgyojitameva, athotpannaH san kiM kurute ityAha- 'bharahe 'tyAdi, anantarasUtre eva darzitasvarUpo bharatacakravartI bharataM bhu-zAstIti, pranaSTazatruriti vyaktaM, ata idaM bharata kSetramucyate iti nigamanamagre vakSyate atha prastuta bharatasya digvijayAdivaktavyatAmAha mU. (56) tae NaM tassa bharahassa ranna annayA kayAi AuhadharasAlAe divve cakkarayaNe samupajjitthA, tae NaM se Auhadharie bharahassa ranno AuhadharasAlAe divvaM cakkarayaNaM samuppaNNaM pAsai pAsittA haTThatuTTha cittamAnaMdie naMdie pIimaNe paramasomaNassie harisavasavisappamANahiae jenAmeva divve cakkarayaNe tenAmeva uvAgacchai 2 ttA tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM karei 2 ttA karayala jAva kaTTu cakkarayaNassa panAmaM karei 2 tA AuhadharasAlAo paDinikkhamai 2 tA jenAmeva bAhiriA uvaTThANasAlA jenAmeva bharahe rAyA tenAmeva uvAgacchai 2 ttA karayala jAva jaeNaM vijaeNaM vaddhAvei 2 evaM vayAsI evaM khalu devANuppiANaM AuhadharasAlAe divve Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-3 183 cakkarayaNe samuppanne taMe annaM devANuppi-ANaM piaTTayAe piaM nivaesopiaMbhe bhavau, tateNaM se bharahe rAyA tassa Auhadhariassa aMtie eamaTTaM socA nisamma haTTa jAva somanassie viasiavarakamalaNayaNavayaNepayaliava-rakaDagatuDiakeUramauDakuMDalahAravirAyaMtaraiavacche pAlaMbapalaMbamANagholaMtabhUsaNadhare sasaMbhamaM turiaMcavalaM nariMde sIhAsaNAo abbhuDhei 2 tA pAyapIDhAo paccoruhai 2 tA pAuAo omuai 2 tA egasADiaM uttarAsaMgaM karei 2 tA aMjalimauliaggahatthe cakkarayaNAmimuhe sattaTThapa-yAiM anugacchai 2 tAvAmaMjANuMaMcei 2 ttA dAhiNaMjANuMdharaNitalaMsi NihaDa karayalajAvaaMjaliM kaha cakkarayaNassa panAmaMkarei ra ttA tassa Auhadhariassa ahAmAliaMmauDavajaM omoaMdalai 2ttA viulaM jIviArihaM pIidAnaM dalai ra ttA sakkArei sammANei 2 tA paDivisajei 2 tA sIhAsaNavaragae puratthAmimuhe saNNisaNNe / taeNaMse bharahe rAyA koDubiapurise saddAvei 2 tA evaM vayAsI-khippAmevabho devANuppiA ! vinIaM rAyANi sabhitarabAhiriaM AsiasaMmajiasittasuigaratyaMtaravIhiaM maMcAimaMcakaliaM nAnAviharAgavasaNaUsiajhayapaDAgAipaDAgamaMDiaM lAulloiamahiaM gosIsasarasarattacaMdana-kalasaM caMdanaghaDasukayajAvagaMdhu AbhirAmaMsugaMdhavaragaMdhiaMgaMdhavaTTibhUaM kareha kAraveha karettA kAravettA ya eamANatti paJcappiNaha / taeNaM te koDubiapurisA bharaheNaM rannA evaM vuttA haTTa0 karayala jAva evaM sAmitti ANAe vinaeNaM vayaNaM paDisuNaMti 2 ttA bharahassa aMtiAo paDinikkhamaMti 2 tA vinIaMrAyahANiMjAva karettA kAravettAyatamANattiaM paJcappiNaMti / taeNaM se bharahe rAyAjeNeva majjhaNaghare teNeva uvAgacchai ttA majaNagharaManupavisai 2ttA samuttajAlAkulAmirAme vicittamaNirayaNakuTTimatale ramaNijjeNhANamaMDavaMsinAnAmaNirayaNabhatticittaMsi pahANapIDhaMsi suhaNisaNNe suhodaehiM gaMdhodaehiM puSphodaehiM suddhodaehi apuNNe kallANagapavaramajaNavihIe majie tattha kouasaehiM bahuvihehiM kallANagapavaramajjamAvasANe pamhalasukumAlagaMdhakAsAialahiMge sarasasurahigosIsacaMdanAnulittagatte ahayasumahagghadUsarayaNasusaMvaDe suimAlAvaNNagavilevaNe AviddhamaNisuvaNNe -kappiahAraddhahAratisariapAlaMbapalaMbamANakaDisuttasukayasohe piNaddhagevijjagaaMgulijjagalaliagayalaliakayAbharaNe nAnAmaNikaDagatuDiarthamiabhUe ahiasassirIe kuMDalaujjoiANaNe mauDadittasirae hArotthayasukayavacche pAlaMbapalaMbamANasukayapaDauttarije muddiApiMgalaMgulIe NAnAmaNikaNagavimalamaharihaNiuNoaviamisimisiMtaviraiasusilihavisiTThalaTThasaMThiapasatthaAviddhavIravalae, kiMbahunA ?, kapparukkhaecevaalaMkiavibhUsienaridesakoraMTajAvacaucAmaravAlavIiaMgemaMgalajayajayasaddakayAloe anegagaNanAyagadaMDaNAyagajAvadUasaMdhivAla saddhiM saMparivuDe dhavala-mahAmehaNiggae iva jAva sasivva piyadaMsaNe naravaI dhUvapupphagaMdhamallahatthagae majaNadharAo paDinikkhamai 2 tAjeNeva AuhagharasAlA jeNeva cakkarayale tenAmeva pahAretetha gmnnaae| tae NaM tassa bharahassa ranno bahave Isarapamiio appegaiA maumahatyagayA appegaiyA uppalahatthagayA jAva appegaiA sayasahassapattahatthagayA bharahaM rAyANaM piTThao 2 anugcchNti| taeNaM tassa bharahassa ranno bahUIo Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3/56 vR. 'taeNa'mityAdi, tato-mANDalikatvaprApteranantaraMtasyabharasya rAjJo'nyadA kadAcit mANDalikatvaM bhuAnasya varSasahasra gate ityarthaH, AyudhagRhazAlAyAM divyaM cakraratnaM sudapadyata, 'taeNaM se ityAdi, tataH-cakraralotpatterantaraM saH-AyudhagRhiko yo bharatena rAjJAAyudhAdhyakSaH kRto'stIti gamyaM bharatasya rAjJaH AyudhagRhazAlAyAM divyaMcakraratnaM samutpannaM pazyati, pAca hRSTatuSTaM-atyarthaM tuSTaM hRSTaM vA-aho mayA idamapUrvaM dRSTamiti vismitaM tuSTaM-suSTu jAtaM yanmayaiva pratamamidamapUrvaM dRSTaM yannivedanena svasvAmI prItipAtraM kariSyati iti santoSamApanaM cittaM yatra tada yathA bhavati tathA AnanditaH-pramodaM prAptaH yadvA hRSTatRSTaH-atIva tuSTaH tathA cittena AnanditaH makAra-prAkRtatvAt alAkSaNikaH tataH karmadhArayaH nandito-mukhasomatAdibhAvaiH samRddhimupAgataH prIti-prINanaMmanasi yasya sa tathA cakrarale bahumAnaparAyaNa ityarthaH paramaM saumanasya-saumanaskatvaM jAtamasyeti paramasaumanasthitaH, etadeva duSTAni, yataH'vaktA hrsse'ti| // 1 // vaktA harSabhayAdibhirAkSiptamanAH stuvan tathA nindn| yatpadamasakRta brUyAt tat punaruktaM na dossaay|| yatraiva taddivyaM cakraratnaM tatraivopAgacchati, upAgatya ca trikRtvaH-trIn vArAn AdakSiNapradakSiNaM-dakSiNahastAdArabhya pradakSiNaM karoti, tripradakSiNayatItyarthaH, tathA kRtvAca karatala tti atra yAvatpadAt 'karayalapariggahiaMdasanahaM sirasAvattaM matthae aMjaliM'ti / atra vyAkhyA karatalAbhyAMparigRhItaH-AttastaM dazakaradvayasambandhinonakhAH samuditA yatrataMzirasi-mastake AvataH-AvartanaM prAdakSiNyena paribhramaNaM yasya taMzirasA'prAptamityanye mastake aJjaliM-mukulitakamalAkArakaradvayarUpaM kRtvA cakraratnasya pranAmaM karoti, kRtvA ca AyudhagRhazAlAtaH pratiniSkAmati-niryAti, pratiniSkamya ca yatraiva bAhirikA-AbhyantarikApekSayA bAhyA upasthAnazAlA-AsthAnamaNDapo yatraiva ca bharato rAjA tatraivopAgacchati, upAgatya ca 'karatala jAva'tti pUrvavat jayena-parAnabhibhavanIyatvarUpeNa vijayena-pareSAmasahamAnAnAmabhibhAvakatvarUpeNa varddhayati-jayavijayAbhyAMtvaMvarddhayasyetyAziSaMprayuGktevarddhayitvA caivamavAdIt, kiM yadityAha- 'evaM khalu'ityAdi, itthameva yaducyate mayA, na ca viparyavAdinA yadanyathA bhavati, yaddevA- nupriyANAM-rAjapAdAnAM AyudhagRhazAlAyAM divyaM cakraratnaM samutpannaM tadeva tat Namiti prAgavat devAnupriyANAM priyArthatAyai-prItyarthaM priyaM-iSTaM nivedayAmaH etat' priyanivedanaM priyaM 'bhe' bhavatAM bhavata, tato bharataH kiM cakre ityAha-'tate na'mityAdi, tataH sa bharato rAjA tasyAyudhagRhikasya samIpe enamarthaM zrutvA-AkarNya karNAbhyAM nizamya-avadhArya hRdayena tuSTo yAvatsaumanasthitaH prAgvat, pramodAtirekAye ye bhAvA bharatasya saMvRttAstAn vizeSaNadvAreNAhavikasitakamala-vanayanavadane yasya sa tathA pracalitAnicakraratnotpattizravaNajanitasambhramAtirekAt kampitAni varakaTake-pradhAnavalaye truTike-bAhurakSako keyUre-bAhvoreva bhUSaNavizeSau mukuTaM kuNDalecayasyasatathA, siMhAvalokananyAyena pracalitazabdogrAhyaH tena pracalitahAreNavirAjadratidaM ca vakSo yasya sa tathA, pazcAt tadadvayasya karmadhArayaH, pralambamAnaH sambhramAdeva prAlambojhumbanakaM yasya sa tathA, gholad-dolAyamAnaM bhUSaNaM-uktAtiriktaM dharati yaH sa tthaa| tataH padadvayasya karmadhArayaH atra padaviparyaArSatvAt, sasambhramaM-sAdaraM tvaritaM-mAnasau Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 3 tsukyaM yathA syAttathA capalaM kAyautsukyaM yathA syAt tathA narendro - bharataH siMhAsanAdabhyuttiSThati abhyutthAya ca pAdapIThAt-padAsanAt pratyavarohati - avatarati pratyavaruhya ca - avatIrya pAdukepAdatrANe avamuJjati bhaktyatizayAt avamucya ca ekaH zATo yatra sa tathA taddhitalakSaNa ika pratyayaH akhaNDazATakamaya ityarthaH etAddazamuttarAsaGgo - vakSasi tiryagvistAritavastravizeSastaM sapta vA aSTau vA padAni / anUpasargasya sannidhivAcakatvAdanugacchasi - Asanno bhavati, dRSTaJcAnuzabdaprayogaH sannidhau yathA 'anunadi zuzruvire ciraM rutAni' iti, padAnAM saGkhyAvikalpadarzanametAdRzabhASAvyavahArasya loke zyamAnatvAt, anugatya ca vAmaM jAnuM AkuJcayati - Urdhva karotItyarthaH, dakSiNaM jAnuM dharaNItale nihatya - nivezya 'karatale 'tyAdi vizeSaNajAtaM prAgvat aJjaliM kRtvA cakraratnasya pramANaM karoti, kRtvA ca tasyAyudhagRhikasya 'yathAmAlitaM' yathAdhAritaM yathAparihitamityarthaH, idaMca vizeSaNaM dAnarasAtizayAddAnaM nirvilambena deyamiti khyApanArthaM, yadAha119 11 "savvapANigatamapyapasavyaprApaNAvadhi na deyavilambaH / na dhruvatvaniyamaH kila lakSmayAstadvilambanavidhau na vivekaH // avilambitadAnaguNAt samujjvalaM mAnavo yazo labhate / prathamaM prakAzadAnAdvizadaH pakSo'paraH kRSNaH / / avamucyate - paridhIyate yasso'vamocakaH - AbharaNaM, mukuTavarja - mukuTamantareNetyarthaH, atra 'uto'nmukulAdiSvi' tyukArasyAkarAH tasya rAjacinhAlaGkAratvenAdeyatvAt, na kApaNyAdinA na dadAtIti etenAnyamanuSyANAM mauliveSyanasya rAjacinhatvamabhyupagacchanto ye kecana jinagRhAdyabhigamavidhI mauliveSTanamapAkurvanti te azubhadarzanatvAdapazakunamitIvAbhyupagacchatA AgamoktavidhyanuSThAnajanyaphalena dUrato muktA iti bodhyaM datvA cAnyat kiM karotItyAha - vipulaM jIvitArhaMAjIvikAyogyaM prItidAnaM dadAti, satkArayati vastradinA sanmAnayati vacanabahumAne, satkRtya sanmAnya ca prativisarjayati-svasthAnagamanato jJApayati, prativisarpya ca siMhAsanavaragataH pUrvAbhimukhaH sanniSaNNaH - upaviSTa iti / atha bharato yatkRtavAn tadAha- 'taeNa 'mityAdi, nigadasiddhaM, kimavAdIdityAha-'khippAmeva tti, kSiprameva bho devAnupriyA ! vinItAM rAjadhAnIM sahAbhyantareNa-nagaramadhyabhAgena bAhirikA- nagarabahirbhAgo yatra tattathA, kriyAvizeSaNaM, AsiktA-ISatsiktA gandhodakacchaTakadAnAt sammArjitA - kacavarazodhanAt siktA jalenAta eva zucikA saMmRSTA - viSamabhUmibhaJjanAd rathyA- rAjamArgo'ntaravIthI ca - avAntaramArge yasyAM sA tathA, idaM ca vizeSaNaM yojanAyA vicitratvAt sammRSTasammArjita- siktAsikta zucikaradhyAntaravIthikAmityevaM dRzyaM sampRSTAdyanantarabhAvitvAcchucikatvasya, maMcA - mAlakAH prakSeNakadraSTajanopavezananimittaM atimaJcAH - teSAmappari ye taiH kalitA tA nAnAvidho rAgo-raJjanaM yeSu tAni kausumbhamAJjiSTAdirUpANi vasanAni - vastrANi yeSu tAzA ye UrdhvakRtA- ucchritA dhvajAH - siMhagaruDAdirUpakopalakSitA bRhatpaTTarUpAH patAkAzca taditararUpA atipatAkAHtaduparivarttinyastAbhirmaNDitAM, atra ca 'lAulloiya' ityAdiko 'gaMdhavaTTibhua' mityanto vinItAsamAracanavarNakaH prAgabhiyogyadevabhavanavarNake vyAkhyAta iti na vyAkhyAyate, IdhzavizeSaNaviziSTA kuruta svayaM kArayata paraiH kRtvA kArayitvA ca etAmAjJaptiM - AjJAM pratyarpayata, tataste kiM 185 // 2 // Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3/56 kurvantItyAha 'taeNamityAdi, tato-bharatAjJAnantaraMkauTumbikAH-adhikAriNaH puruSAH bharatena rAjJA evamuktAHsanto hRSTAH karataletyArabhya yAvatpadagrAhyaMpUrvavat, evaM svAmin ! yathA''yuSmatpAdA AdizantitathetyarthaH, iti kRtvA-iti prativacanenetyarthaH,AjJAyAH-svAmizAsanasyoktalakSaNena niyamena, atraca ANAeviNaeNamitiekadezagrahaNena pUrNo'bhyupagamAlApakogrAhyaH,aMzenAMzI gRhyate, iti vayaNaMpaDisuNaMti'ttivacanaMpratizRNvanti aGgIkurvantIti, tataste kiM kurvantItyAha'paDisuNittA' ityAdi, pratizrutya tasyAntikAtpratiniSkAmantipratiniSkamyaca vinItAM rAjadhAnI yAvatpadenAnantaroktavizeSaNaviziSTAM kRtvA kArayitvAcatAmAjJaptiM bharatasya prtyrpynti| atha bharataH kiM cakre ityAha- 'tae NaM se bharahe'ityAdi, tataH sa bharato rAjA yatraiva majanagharaM tatraivopAgacchati, upAgatya camajjanagRhaM anupravizati, anupravizya ca samuktena-muktAphalayutena jAlena-gavAkSeNAkulo-vyApto'bhirAmazcayastasmin, vicitramaNiratnamayakuTTimatalaM-baddhabUmikA yatra sa tathA tasmin, ata eva samabhUmikatvAt ramaNIye snAnamaNDape, nAnAprakArANAM maNInAM ratnAnAM ca bhaktayo- yathaucityena racanAstAbhirvicitraiH snAnapIThe-snAnayogye Asane sukhena niSNNaH-upaviSTassan zubhodakaiH-tIrthodakaiH sukhodakairvA-nAtyuSNai tizItairityarthaH gandhodakauH-candanAdirasamithaiH puSpodakaiH-kusumavAsitaiH zuddhodakaizcasvAbhAvikaistIrthAnyajalAzayai(yajalai)rityarthaH, 'majjie'ttiuttarasUtrasthapadena saha sambandhaH, etenakAntijananazramaja(ha)nanAdiguNArthaM majanamuktaM, athAriSThavidhAtArthamAha-punaH kalyANakAripravaramaJjanasyaviruddhagrahapIDAnivRtyarthaHkavihitau- SadhyAdisnAnasya vidhinA 'Tumasjaut zuddhau' ityasya zuddhayarthakatvena snAnArthakatvAnmajjitaH- snapito'ntaHpuravRddhAbhiriti gamyaM, kairmajjita ityAha-tatra-snAnAvasare kautukAnAM-rakSAdInAMzatairyadvA kautUhalikajanaiH svasevAsamyakaprayogArthaM daryamAnaiH kautukazataiH-bhANDaceSTAdi-kutUhalairbahuvidhaiH-anekaprakAraiH, atra karaNe tRtIyeti, atha snAnottaravidhimAha 'kallANaga'ityAdi, kalyANakapravaramajjanAvasAnesnAnAnantaramityarthaH pakSmalayA-pakSmavatyA ataevasukumAlayA gandhapradhAnayAkaSAyeNa-pItaraktavarNAzra-yaraJjanIyavastunAraktAkASAyikI tayA kaSAyaraktayA zATikayetyarthaH rUkSitaM-nirlepatAmApAditaM aGgaM yasya sa tathA, sarasasurabhigozIrSacandanAnuliptagAtraH, ahataM-malamUSikAdibhiranupadrutaM pratyagramityarthaH sumahAdhu-bahumUlyaM yaddeSyaratnaM-pradhAnavastra tatsusaMvRtaM-suSTuparihitaM yena sa tathA, anenAdau vastralaGkAra uktaH, atra ca vastrAsUtraM pUrvaM yojanIyaM candanasUtraM pazcAt, kramaprAdhAnyAdyakhyA- nasya, na hi snAnotthita eva candanena vapurvilimpatIti vidhikramaH, zucinI-pavitre mAlAvarNaka- vilepanepuSpasagmaNDanakArikuMkumAdivilepane yasya sa tathA, anena puSpAlaGkAramAha, adhastanasUtre vapuHsaugandhyArthameva vilepanamabhihitaM atra tu vapurmaNDanAyeti vizeSaH, AviddhAni-parihitAni maNisuvarNAni yena satathA, etenAsya rajatarIrimayAdyalaGkAraniSedhaH sUcitaH, maNisvarmAlaGkArAneva vizeSata Aha __ kalpito-yathAsthAnaM vinyastohAraH-aSTAdazasariko'rddhahAro-navasarikastrisarikaMca pratItaM yenasa tathA pralambamAnaH prAlambo-jhumbanakaM yasyasatathA, sUtreca padavyatyayaHprAkRtatvAt, Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-3 187 kaTisUtreNa-kaTyAbharaNena suSTu kRtA zobhA yasya sa tathA, atra padatrayasya karmadhArayaH athavA kalpitahArAdibhi sukRtA zobhAyasyasa tathA, pinaddhAni-baddhAni graiveyakANi-kaNTAbharaNAni aGgalIyakAni-aGgalyAbharaNAni yena sa tathA, anenAbharaNAlaGkAra uktaH, tathA lalitesukumAle'Ggake-mUrddhadaulalitAni-zobhAvantikacAnAM-kezAnAAbharaNAni-puSpAdIni yasya sa tathA, anena kezAlaGkAra uktaH,athasiMhAvalokananyAyena punarapyAbharaNAlaGkAraMvarNayannAha nAnAmaNInAMkaTakatruTikaiH-hastabAhvAbharaNavizeSairbahutvAtstambhitAvivastambhitI bhUjau yasya sa tathA, adhikasazrIka iti spaSTaM, kuNDalAbhyAmudadyotitaM AnanaM-mukhaM yasya sa tathA mukuTadIptaziraskaH spaSTaM, hAreNAvastRta-AcchAditaM tenaiva hetunA prekSakajanAnAM sukRtaratikaM vakSo yasya satathA, pralambena-dIrgheNapralambamAnena-dolAyamAnena sukRtena-suSThu nirmitena paTenavastraNa uttarIyaM-uttarAsaGgo yasya sa tathA, prAkRtatvAt pUrvapadasya dIrghatvaM, mudrikAbhi-sAkSarAGgulIyakaiH piGgalA aGgulyo yasya sa tathA, bahuvrIhilakSaNaH kaH pratyayaH, nAnAmaNimayaM vimalaM mahAdhu-bahumUlyaM nipuNena zilpinA 'oaviatti parikarmitaM 'misimiseMta'tti dIpyamAnaM viracitaM-nirmitaMsuzliSTaM-susandhi viziSTaM-anyebhyo vizeSavatlaSTaM-manoharaM saMsthitaM-saMsthAnaM yasya tat, pazcAt pUrvapadaiH karmadhArayaH, evaMvidhaM prazastaM AviddhaM-parihitaM vIravalayaM yena sa tathA, anyo'piyaH (di)kazcidvIravratadhArI tadA'sau mAM vijityamocayatvetadvalayamiti sparddhayan(yat)paridadhAti tadvIravalayamityucyate, kiMbahunA? varNiteneti zeSaH, 'kapparukkhaeceva'ttiavacevazabdaivArthe tena kalpavRkSaka ivAlaGkRto vibhUSitazca, tatrAlaGka to dalAdibhirvibhUSitaH phalapuSpAdibhi kalpavRkSo rAjA tu mukuTAdibhiralaGkR to vibhUSitastu vastradibhiriti, narendraH 'sakoraMTa jAva'tti atra yAvatkaraNAt 'sakoraMTamalladAmeNaM chatteNaMdharijjamANeNamiti grAhyaM, tatra sakoraNTAni-koraNTAbhidhAnakusumastabakavanti, koraNTa-puSpANi hipItavarNAnimAlAntezobhArthadIyante, mAlAyai hitAnimAlyAnipuSpANItyarthaH, teSAMdAmAni-mAlA yatratattathA, evaMvidhenachatreNa dhriyamANena zirasi, virAjamAna iti gamyaM, caturNA-agrataH pRSThataH pArzvayozca vIjyamAnatvAccatuHzaGakhyAkAnAMcAmarANAMvAlaiIjitamaGgaMyasyeti, maGgalabhUtojayazabdojanena kRtaAloke-darzane yasyasa tathA, anekegaNanAyakAmallAdigaNamukhyAH daNDanAyakAH-tantrapAlAH yAvatpadAt 'IsaratalavaramADaMbiakoDubiamaMtimahAmaMtigaNagadovAriamaccaceDapIDhamaddaNagaraNigamaseThiseNAvaisatthavAha' iti draSTavyaM / __ atra vyAkhyA-tatra rAjAno-mANDalikAHIzvarA-yuvarAjAnomatAntareNa ANamAdyaizvaryayuktAH talavarAH-parituSTanRpadattapaTTavandhavibhUSitA rAjasthAnIyAHmADambikAH-chinnamaDambAdhipAH kauTumbikAH-katipayakuTumbaprabhavo'valagakAH mantriNaH-pratItAH mahAmantriNo-mantrimaNDalapradhAnAHgaNakA-gaNitajJA bhANDAgArikA vAdauvArikAH-pratIhArAHamAtyA-rAjyAdhiSThAyakAH ceTA:-pAdamUlikAdAsA vApIThama-AsthAne AsannAsannasevakAH vayasyAityarthaH vezyAcAryA vAnagaraM-tAsthyAttadvyapadezena nagaranivAsiprakRtayaHnigamAH-kAraNikA vaNijo vA zreSThinaHzrIdevatAdhyAsitasauvarNapaTTabhUSitottamAGgAH athavAnagarANAMnigamAnAMca-vaNigvAsAnAM zreSThinomahattarAH senApatayaH-caturaGgasainyanAyakAH sArthavAhAH-sArthanAyakAH dUtA anyeSAM rAjyaM gatvA ___ Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3/56 rAjAdezanivedakAH sandhipAlAHrAjyasandhirakSakAH, eSAMdvandvastatastaiH, atratRtIyAbahuvacanalopo draSTavyaH, sArddha-sahana kevalaM tatsahitatvameva apitu taiH samiti samantAta parivataH-parikarita iti, narapatirmajjanagRhAt pratiniSkAmatIti sambandhaH, kimbhUtaH ? priyadarzanaH, ka iv| ___ - dhavalamahAmeghaH-zaranmeghastasmAnirgata iva, atra yAvatpadAt 'gahagaNadippaMtarikkhatArAgaNANa majjhe' iti saMgrahaH, tena zazipadAgrastha ivazabdo grahagaNeti vizeSaNena yojyaH, tato'yamarthaH sampanna upamAnirvAhAya-yathA candraH zaradabhrapaTalanirgata iva grahagaNAnAM dIpyamAnaRkSANAM-zobhamAnanakSatrANAMtArAgaNasya camadhye vartamAna iva priyadarzanobhavati tathA bharato'pi sudhAdhavalAnmajjanagRhAnnirgato'nekagaNanAyakAdiparivAramadhyevartamAnaH priyadarzano'bhavat, punaH kIddazo nRpati pratiniSkAmatItyAha-dhUpapuSpagandhamAlyAni pUjopakaraNAni hastagatAni yasya satathA,tatradhUpodazAGgAdi puSpANi-prakIrNakakusumAnigandhA-vAsAH mAlyAni-grathitapuSpANIti, pratiniSkramya ca kiM kRtavAnityAha- 'jeNeva'ityAdi, yatraivAyudhagRhazAlA yatraivaca cakraratnaM tatraiva pradhAritavAn gamanAya gantuM prAvartata ityarthaH / atha bharatagamanAnantaraM yathA tadanucarAzcakrustathA- ''ha-'tae Na'mityAdi, tatobharatAgamanAdanu tasya bharatasya rAjJobahava IzvaraprabhRtayaHyAvatpadasaMgrAhyAstalavaraprabhRtayaH pUrvavat api DhArthe eke kecana padmahastagatAH eke kecana utpalahastagatAH, evaM sarvANyapi vizeSaNAni vAcyAni, yAvatpadAt 'appegaiAkumuahatthagayAappegaiyA naliNahatthagayAappegaiyA sogandhiahatthagayAappegaiyA puMDarIyahatthagayAappegaiAsahassapattahatthagayA' iti saMgrahaH, atra vyAkhyA prAgvat, navaraMbharataMrAjAnaM pRSThataH pRSThato'nugacchanti, pRSThe 2 paripATyA calantItyarthaH, sarveSAmapi sAmantAnAmekaivavainayikI gatiriti khyApanArthaM vIpsAyAM dvirvacanaM, na kevalaM sAmantanRpA eva bharatamanujagmuH, kintu kiGkarIjano'pItyAha 'taeNamityAdi, tataH sAmantanRpAnugamanAnantaraMtasya bharatasya rAjJaH sambandhinyo bahvayo dAsyo bharataM rAjAnaM pRSThato'nugacchantIti sambandhaH, kAstA ityAhamU. (57) khujjA cilAi vAmaNivaDabIo babbarI busiaao| joNiapalhaviAo iisinniathaarukinniaao| vR.kubjAH-kubjikA vakrajaGghAityarthaH cilAtyaH-cilAtadezotpannAH vAmanikA atyanta hrasvadehA hrasvonnatahadayakoSThA vA vaDabhikA-mahaDakoSThA vakrAdhaHkAyA vA ityarthaH baryo barbaradezotpannAH bakuzikAH-bakuzadezajAH jonikyo-jonakanAmakadezajAH palhavikAH-palhavadezajAH IseNiA thArukiNiAotti dezadvayabhavAH IsinikAH thaarukinikaaH| mU. (58) lAsialasasiadamilIsiMhali taha ArabIpuliMdI a| __ pakkaMNi bahali muruMDI sabarIo pArasIo a|| vR. lAsikyo-lAsakadezajAH lakuzikyo-lakuzadezajAH draviDayo-draviDadezajAH siMhalyaH-siMhaladezajAH ArabyaH-ArabadezajA pulindyaH-pulindradezajAH pakvaNyaH-pakvaNadezajAH bahalyo-bahalidezajAH muruNDayo-muruMDadezajAH zabaryaH-zabaradezajAH pArasIkAHpArasadezajAH, atra cilAtyAhayo'STAdazapUrvoktarItyA tattadezodbhavatvena tattannAmikA jJeyAH, Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-3 189 kubjAdayastu tispre vizeSaNabhUtAH, atha yathAprakAreNopakaraNena tA anuyayustathA cAhamU. (59) telle koTTasamugge patteM coe atagaramelA ya / hariAle hiMgulae maNosilA saasvsmugge|| mU. (60) appegaiyA vaMdaNakalasahatthagayAo caMgerIpupphaDalahatthagayAo bhiMgAraAdaMsa thAlapAtisupaiTThagavAyakaragarayaNakaraMDapupphacaMgerImallavaNNacuNNagaMdhahatthagayAo vatthaMAbharaNalomahatthayacaMgerIpupphapaDalahatthagayAojAvalomahatthagayAoappegaiAo sIhAsaNahatthagayAo chattacAmarahatthagayAo tillasamugNayahatthagayAo__ appegaiAo tAliaMTahatthagayAo appe0 ghUvakaDucchuahatthagayAo bharaha rAyANaM piTThao 2 anugacchaMti, taeNaM se bharahe rAyA savviDDIe savvajuie savvabaleNaM savvasamudayeNaM savvAyareNaM savvavibhUsAe savvavibhUIe savvavatthapupphagaMdhamallAlaMkAravibhUsAe savvatuDiasaddasaNNinAeNaM mahayA iDDIe jAva mahayA varatuDiajamagasamagapavAieNaM saMkhapaNavapaDahamerijhallarikharamuhimurajamuiMgaduMduhinigghosaNAieNaMjeNeva AuhadharasAlAteNeva uvAgacchaiuvAgacchittA Aloe cakkarayaNassa pamANaM karei 2ttA jeNeva cakkarayaNe teNeva uvAgacchai 2 tA lemahatvayaM parAmusai2 ttA cakkarayaNaM pamajjai 2 tA divvAe udagadhArAe abbhukkhei 2 tA saraseNaM gosIsacaMdaneNaM anuliMpai 2 tA aggehiM varehiM gaMdhehi mallehi aaciNai pupphAruhaNaMmallagaMdhavaNNacuNnavatthAruhaNaM AbharaNAruhaNaM karei 2 tA acchehi saNhehiM seehiM rayayAmaehiM accharasAtaMDulehiM cakkarayaNassa purao aTTamaMgalae Alihai taM0- sosthiya sirivaccha naMdiAvatta vaddhamANaga bhaddAsaNa maccha kalasa dappaNa aTThamaMgalae AlihittA kAUNaM karei uvayAraMti, kiM te? ___pADalamalliacaMpagaasogapuNNAgacUamaMjariNavamAliabakulatilagakaNavIrakuMdakojayakoraMTayapattadamaNayavarasarahisagaMdhagaMdhissa kayaggahagahiakarayalapabbhaTThavippamukassadasaddhavaNNassa kusumaNigarassa tattha cittaMjANussehappamANamittaM ohinigaraM karettA caMdappabhavairaveruliavimaladaMDa kaMcaNamaNirayaNabhatticittaM kAlAgurupavarakuMdurukkaturukkaghUvagaMdhuttamANuviddhaMcadhUmavaSTiviNimmuaMtaM veruliamayaM kaDucchuaMpaggahettu payate dhUvaM dahai 2 ttA sattaTThapayAiM paccosakkai 2 tA vAmaM jANuM aMcei jAva panAmaM karei 2 tA AuhadharasAlAo paDinikkhamai 2 mittA jeNeva bAhiriA uvaTThANasAlAjeNeva sIhAsaNeteNeva uvAgacchai 2 tAsIhAsanavaragae purasthAbhimuhe saNNisIai 2 tA aTThArasa seNipaseNIo saddAvei 2 ttA evaM vayAsI khippAmevabho devANuppiA! ussukaMukkaraM ukkiTuadijaMamijaMabhaDappavesaMadaMDakodaMDimaM adharimaM gaNiAvaraNADijjakaliaM anegatAlAyarANucariaM anuDuamuiMgaM amilAyamalladAmaM pamuiapakkIliasapurajaNajANavayaM vijayavejaiaM cakkarayaNassa aTThAhiaMmahAmahimaM kareha 2 ttA mameamANattiaMkhippAmeva paJcappiNaha, taeNaM tAo aTThArasa seNippaseNIo bharaheNaM rannA evaM vuttAo samANIo haTThAo jAva vinaeNaM paDisuNeti 2 tA bharahassa ranno aMtiAo paDiniskhamenti 2 ttA ussukkaM ukkaraM jAva kareMti a kAraveMti a2 ttA jeNeva bharahe rAyA teNeva uvAgacchaMti 2 ttA jAva tamANatti pnycppinnNti| / vR.apyekikA vandanakalazA-maGgalyaghaTA hastagatA thAsAMtAstathA, evaM bhRGgArAdihastagatA Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3/60 apivAcyAH, tadvyAkhayAnaM tuprAgvat, navaraMpuSpacaGgerIta Arabhya mAlAdipadavizeSitAstaccaGgaryo jJAtavyAH, lomahastakacaGgerItu sAkSAdupAttA'sti, anyAstulAghavArthakatvena sUtresAkSAnnoktAH, AdyantagrahaNena madhyagrahaNasya svayameva labhyamAnatvAta, evaM puSpapaTalahastagatA mAlyAdipaTalahastagatAzca vAcyAH, apyekikAH siMhAsanahastagatAH apyekikAH chatracAmarahastagatAH tathA apyekikAH tailasamudgAH-tailabhAjanavizeSAstaddhastagatAH evaMkoSThasamudgakahastagatA yAvatsarSapasamudgakahastagatA atra samudgakasaMgrahamAha-'telle koThasamugge' iti sUtroktAH, etadarthastu rAjapraznIyavRttito'vagantavyaH, apyekikAstAlavRntahastagatAHvyaJjanapANayaH apyekika dhUpakaDucchukahastagatA iti, atha yayA samRddhayA bharata AyudhazAlAgRhaM prApa tAmAha ___ 'taeNa'mityAdi, tataHsabharato rAjAyatraivAyudhagrahazAlA tatraivopAgacchatIti sambandhaH, kimbhUta ityAha-sarvaddharyA-samastayAAbharaNAdirUpayA lakSmayAyuktaitigamyaM, evamanyAnyapi padAni yojanIyAni, navaraM yuti-melaH parasparamucitapadArthAnAM tayA balena-sainyena samudayenaparivArAdisamudayena AdareNa-prayale AyudharatnabhaktyutthabahumAnena vibhUSayA-ucitanepathyAdizobhayA vibhUtyA-vicchardaina evaMvidhavistAreNa, uktAmeva vibhUSA vyaktyA''ha-savvapupphe' tyAdi,atrapuSpAdipadAniprAgvat, navaraM alaGkAro-mukuTAdiretadrUpayA sarveSAMtruTitAnAM-tUryANA yaH zabdo-dhvaniryazca sa saGgato ninAdaH-pridhvanistena, atra zabdasanninAdayoH samAhAradvandvaH, atha 'sarvamanena bhAjanasthaM ghRtaMpIta'miti lokokteHprasiddhatvAt sarvazabdenAlpIyo'pi nirdiSTaM bhavettatazca na tathA vibhUtirvarNitA bhavatItyAzaGkamAnaM pratyAha "mahayA iDDIe' ityAdi, yojanAtuprAgvadeva, yAvatazabdAtmahAtyAdi parigrahaH mahatA-bRhatA varatruTitAnAM nisvAnAdInAMtUryANAMyamakasamakaM yuga-patpravAditaM bhAvektapratyavidhAnAtpravAdanaM dhavanitamityarthaHstena, zaGkhaH-pratItaH paNavo-bhANDapaTaholaghupaTaha ityanye paTahasvetadviparItaH bherIDhakkA jhallarI-caturaGgulanAli karaTisazI valayAkArA kharamuhI-kAhalA murajo-hAmaddalaH mRdaGgo-laghumaddalaH dundubhi-devavAdyaM, eSAM nirghoSa-nAditena, tatra nirghoSo-mahAdhvani ditaMca pratiravaH, ekavadbhAvAdekavacanaM, pUrvavizeSaNaMtUryasAmAnyaviSayamidaMtu tadvyaktisUcakamityanayorbhedaH, AyudhagRhazAlAprAptayanantaraM vidhimAha- 'uvAgacchittA' ityAdi, tatropAgatya Aloke-darzanamAtra eva cakraralasya pranAmaM karoti, kSatriyai- rAyudhavarasya pratyakSadevatAtvena saGkalpanAt, yatraiva cakraratnaM tatraivopAgacchati, lomahastakaM-pramArjanikAM parAmRzati-hastena spRzati gRhNAtItyarthaH, parAmRzya ca cakraralaMpramArjayati, yadyapi natAze ratne rajaHsambhavastathApi bhaktajanasya vinayaprakriyAjJApanArthamayamupanyAsaH, pramAya' ca divyayodakadhArayA abhyukSati-siJcati snapayatItyarthaH abhyukSya ca sarasena gozIrSacandanenAnulimpati, anulipyaca agraiH-apribhuktairbhinvaivrairgndhmaalyaishcaarcyti| etadeva vyaktyA darzayati-puSpAropaNaM mAlyAropaNaM varNAropaNaM cUrNAropaNaM vastraropaNaM AbharaNAropaNaM karoti, kRtvA ca acchai:-amalaiH zlakSNaiH-atipratalaiH zvetaiH-rajatamayairata evaaccho raso yeSAM teaccharasAH, pratyAsannavastupratibimbAdhArabhUtA ivAtinirmalA iti bhAvaH, etAddazaistaNDulaiH, atra pUrvapadasya dIrghAntatA prAkR tatvAt, svastikAdayo'STAmaGgala Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-3 191 kAni-maGgalyavastUni likhati vinyasyata, atra cASTASTeta vIpsAvacanAt pratyekamaSTAviti jJeyaM, yadvAaSTeti saGkhyAzabdaH aSTamaGgalakAnIti cAkhaNDaH saMjJAzabdaH,aSTAnAmapi maGgalakAnAM,athoktAnAmevamaGgalakAnAM vyaktitonAmAni kathayan punarvidhyantaramAha-'tadyathA-svastika mityAdi, vyAkhyA tu prAgvat atra dvitIyAlopaH imAnyaSTamaGgalakAni Alikhya-AkArakaraNena kRtvA-antarvarNakAdibharaNena pUrNAni kRtvetyarthaH, karoti upacAraM-ucitasevAmiti, tameva vyanakti-kinte iti tadyathetyarthe, tena vivakSita upacAraH upanyasta ityarthaH, pATalaM-pATalapuSpaM mallikA-vicakilapuSpaM, yalloke veli iti prasiddhaM, campakAzokapunnAgAH pratItAH cUtamaJjarIAmramaJjarI bakulaH-kesaro yaH stramukhasIdhusikto vikasati tatpuSpaM, tilako yaH strIkaTAkSanirIkSito vikasati tatpuSpaM, kaNavIraM kundaM ca pratIte, kubjakaM-kUbo iti nAmnA vRkSavizeSastatapuSpaM, koraNTakaMprAgvat, patrANi-marubakapatrAdIni damanakaH-spaSTaH etairvarasurabhiatyantasurabhi tathA sugandhAH-zobhanacUrNAsteSAM gandho yatra sa tathA, taddhitalakSaNa ikpratyayaH, pazcAdvizeSaNadvayasya karmadhArayastasya, tathA kacagraho-maithunasaMrambhe mukhacumbanAdyarthaM yuvatyAH paJcAGgulibhiH kezeSu grahaNaM tatryAyena gRhItastathA tadanantaraM karatalAdvipramuktaH san prabhraSTaH, prAkRtatvAt, padavyatyayaH, tataH pUrvapadena karmadhArayastasya, dazArddhavarNasya-paJcavarNasya kusumanikarasya-puSparAzeH tatra-cakraratnaparikarabhUmI citraM-Azcarya- kAriNaM jAnUtsedhapramANena-jAnuM yAvaduccatvapramANaMpramANopetapuruSasya caturaGgulacaraNacaturviMza-tyaGgulajaGghoccatvamIlanenASTAviMzatyagularUpaM tena samAnA mAtrA yasya sa tathA tN| avadhinA-maryAdayA nikaraM-vistAraM kRtvA candraprabhAH-candrakAntA vajrANi-hIrakA vaiDUryANi-vAlavAyajAni tanmayo vimalo daNDo yasya sa tathA taM kAJcanamaNiratnAnAM bhaktayovicchittayo racanAstAbhizcitraM, kRSNAguru pratItaH kundurukka :-cIDA turuSkaH-silhakasteSAM yo dhUpo gandhottamaH-saurabhyotkRSTaH, atra vizeSaNaparanipAtaH, prAkRtatvAt, tenAnuviddhA-mizrA vyAptetyarthaH tAM cazabdo vizeSaNasamuccaye sa ca vyavahitasambandhaH, tena dhUmavarti ca-dhUmazreNiM vinirmuJcantaM, vaiDUryamayaM-kevalavaiDUryaratnaghaTitaM sthAlakasthaganakAdyavayaveSu daNDavaccandrakAntAdiralamayatve tuaGgAra dhUmasaMsargajanitA vicchAyatAMprAdurbhavet, 'kaDucchukaM dhUpAdhAnakaM 'pragRhya' gRhItvA prayataH' AdriyamANodhUpaMdahati, dhUpaMdagdhvAcapramArjanAdikAraNavizeSeNa sanni cIyamAnamapicakraralaM atyAsannatayAmA AzAtitaM bhUyAditi saptASTapadAnipratyapasarpatipazcAdapasarati pratyapasaryaca vAmaMjAnuaJcati yAvatkaraNAd / 'dAhiNaMjANuMdharaNialaMsinihaTukarayalapariggahiaM dasanahaM sirasAvattaM matthae aMjaliM kaTTha' iti saMgrahaH, vyAkhyA ca pUrvavat, pranAmaM karotisamIhitArthasampAdakamihedamiti buddhayA prItaH praNamati, pranAmaM kRtvA ca AyudhagRhazAlAtaH pratiniSkAmati-nirgacchatIti, 'paDinikkha- mittA'ityAdi, pratiniSkramya ca yatraiva bAhyA upasthAnazAlA yatraiva siMhAsanaM tatraivopAgacchati upAgatya ca siMhAsanavaragataH pUrvAbhimukhaH sanniSIdati--upavizati, saMniSadya caaSTAdaza zreNI:-kumbhakArAdiprakRtIH prazreNIstadavAntarabhedAn zabdayati zabdayitvA caivamavAdIditi, aSTAdaza zreNayazcemAH Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3/60 - // 1 // "kuMbhAra 1 paTTaillA 2 suvaNNakArA ya 3 sUvakArA ya 4 / gaMdhavvA 5 kAsavagA 6 mAlAkArA ya7kacchakarA 8 // // 2 // taMboliA 9 ya ee navappayArA ya nAruA bhmiaa| _ahaNaM navappayAre kAruavaNNe pvkkhaami|| // 3 // cammayaru 1 jaMtapIlaga 2 gaMchia 3 chipAya 4 kaMsakAre y| sIvaga 6guAra 7 bhillA 8 dhIvara 9 vaNNAi aTThadasa // citrakArAdayastu eteSvevAntarbhavanti, athapaurAnprati kimavAdIdityAha-khippAmeva'tti kSipramevabho devAnupriyAzcakraratnasyASTAnAMahnAMsamAhAro'STAhaMtadastiyasyAMmahimAyAMsAaSTAhnikA tAM mahAmahimAM kurutetyanvayaH, kRtvA ca mama etAmAjJaptikAM kSiprameva pratyarpayateti, atha krameNa vizeSaNAni vyAkaroti-kIzI ? -unmuktaM zulkaM-vikretavyabhANDaM prati rAjadeyaM dravyaM yasyAM sA tathA tAM, evamutkarAM utkRSTAM ca, karo gavAdIn prati prativarSaM rAjadeyaM dravyaM, kRSTaM tu-karSaNaM labhyagrahaNAyAkarSaNaM, adeyAM-vikrayaniSedhenaavidyamAnadAtavyAM, na kenApikasyApi deyamityarthaH, ameyAM-krayavikrayaniSedhAdevaavidyamAnamAtavyAM, abhaTapravezAM-avidyamAno bhaTAnAM-rAjapuruSAnAmAjJAdAyinAM pravezaH kuTumbigRheSu yasyAM sA tathA tAM, daNDalabhyaM dravyaM daNDaH kudaNDena nirvRttaM kudaNDimaM-rAjadravyaM tannAsti yasyAM sA tathA tAM -tatra daNDo yathAparAdhaMrAjagrAhyaM dravyaM kudaNDastu kAraNikAnAMprajJAdyaparAdhAtmahatyapyaparAdhino'parAdhe alpaM rAjagrAhyaM dravyaM, adharimaM-na vidyate dharimaM-RNadravyaM yasyAMsA tathA tAM, uttamarNAdhamarNAbhyAMparasparaMtadaRNArthaMna vivadanIyaM kintuasmatpArzve dyumnaMgRhItvA RNaM mutkalanIyamityarthaH, gaNikAvaraiH-vilAsinIpradhAnairnATakIyaiH-nATakapratibaddhapAtraiH kalitA yA sA tathA tAM, anekeyetAlA-carAH-prekSAkArivizeSAstairanucaritAM AsevitAM, anubhRtAM AnurUpyeNa yathAmArdaGgikavidhi uddhatA-vAdanArthamutkSiptA mRdaGgA yasyAM sA tathA tAM, amlAnAni mAlyadAmAni-puSpamAlA yasyAMsA tathA tAM, mlAnAH puSpamAlA utsArya navA navA AropaNIyA ityarthaH / pramuditA-hRSTAH prakrIDitAH-krIDitumArabdhAH sapurajanA-ayodhyAvAsijanasahitAH janapadAH-kozaladezavAsino janA yatra sA tathA tAM, vijayavaijayikI-atizayena vijayo vijayavijayaH saprayojanaM yasyAMsA tathA tAM, idamAyudharalaM samyagArAdhitaMmadabhipretaMmahAvijayaM sAdhayatItyarthaH, 'pratyaye GIrvA' iti prAkRtasUtreNa DIvikalpastena vijayavejaiamiti pAThaH, kacidvijayavaijayantacakka rayaNassatti pAThastatra vijayasUcikA vaijayantIti vijayavaijayantI sA'syAstIti vijayavaijayantaM vijayagrahaNe kimapi paraM na matta utkRSTamiti dhvajabandhaM vidhatte ityarthaH etAdRzaM yaccakraratnaMtasyASTAhikAmitiprAgvaditiatha zreNiprazreNayo yaccakrustadAha-'tae Na'mityAdi sarvaM pAThasiddhaM / athASTAhikAmahAmahimAparisamAptayanantaraM kimabhUdityAha mU. (61) tae NaM se divve cakka rayaNe aTTAhiAe mahAmahimAe nivvattAe samANIe AuhagharasAlAopaDinikkhamai 2 tAaMtalikkhapaDivaNNejakkhasahassasaMparighuDe divvatuDiasaisaNNiNAeNaM ApUrete ceva aMbaratalaM vinIAe rAyahANIe majjhaMmajjheNaM niggacchai 2 ttA gaMgAe mahAnaIe dAhiNille NaM kUle NaM puratthimaM disiM mAgahatitthAbhimuhe payAte Avi hotthaa| Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-3 193 tae NaM se bharahe rAyA taM divvaM cakkarayaNaM gaMgAe mahAnaIe dAhiNilleNaM kUleNaM purathimaM disiMmAgahatitthAmimuhaM payAtaM pAsai 2 tA haTTatuTTha jAva hiyae koDubiapurise saddAvei 2 tA evaM vayAsI-khippAmeva bho devANuppiA! AbhisekaM hatthirayaNaM paDikappeha hayagayarahapavarajohakaliaMcAuraMgiNiM sennaM saNNAheha, etmaannttiaNpnycppinnh| tae NaM te koDuMbia jAva paJcappiNaMti, tae NaM se bharahe rAyA jeNeva majaNaghare teNeva uvAgacchairattAmajaNagharaM anupavisai2ttAsamuttajAlAbhirAmetahevajAvadhavalamahAmehaniggae iva sasivva piyadaMsaNe naravaI majaNadharAo paDinikkhamai 2 tA hayagayarahapavaravAhaNabhaDacaDagarapahakarasaMkulAe seNAepahiakittIjeNevabAhiriAuvaTThANasAlA jeNevaAbhisekkehatthirayaNe teNeva uvAgacchai 2 tA aMjaNagirikaDagasaNNibhaMgayavaI naravaI durUDhe / taeNaM se bharahAhivenaride hArotthae sukayaraiyavacche kuMDalaujjoiANaNe mauDadittasirae narasIhe naravaI nariMde naravasahe maruarAyavasabhakappe abbhahiarAyatealacchIe dippamANe pasatthamaMgalasaehiM saMthuvvamANe jayasaddakayAloe hathikhaMdhavaragae sakoraMTamalladAmeNaM chatteNaM dharijjamANeNaM seavaracAmarAhiM uDubvamANIhiM 2 jakkhasahassasaMparivuDe vesamaNe ceva ghanavaI amaravaisaNNibhAi iDIepahiakittI gaMgAe mahAnaIe dAhiNilleNaM kUleNaM gAmAgaranagarakheDakabbaDamaDaMbadoNamuhapaTTaNAsamasaMbAhasahassamaMDiaMthimiaNaeiNIaM vasuhaM abhijiNamANe 2 aggAiMvarAI rayaNAiMpaDicchamANe 2 taMdivvaMcakkarayaNaManugacchamANe 2 joaNariAhiM vasahIhiM vasamANe 2 jeNeva mAgahatitthe teNeva uvAgacchai 2 ttA mAgahatitthassaadUrasAmaMte duvAlasajoyaNAyAmanavajoaNavicchinnaMvaraNagarasaricchaM vijayakhaMdhAvAranivesaMkarei2 tAvaDairayaNaMsaddAvei rattA evaM vayAsI-khippAmevabho devA0 mamaM AvAsaMposahasAlaMca karehi karettAmameamANattiaM paJcappiNAhi, tae NaM se vaDDairayaNe bharaheNaM rannA evaM vutte samANe haTTatuTTacittamA die pIimaNe jAva aMjaliM kaTu evaM sAmI tahatti ANAe vinaeNaM vayaNaM paDisuNei 2 tA bharahassa ranno AvasahaM posahasAlaM ca karei 2 ttA eamANattiaMkhippAmeva pacca0 taeNaM se bharahe rAyA AmisekkAo hatthirayaNAo paccoruhai 2 tAjeNeva posahasAlA teNeva uvAgacchai 2 tA posahasAlaM anupavisai 2 tA posahasAlaM pamajai 2 tA damasaMthAragaM saMtharai 2 tAdabbhasaMthAragaMdurUhai 2 tA mAgahatitthakumArassa devassa aTThamabhattaM pagiNhai 2 ttA posahasAlAe posahie baMbhayArI ummukkamaNisuvaNNe vavagayamAlAvaNNagavilevaNe nikkhittasatthamusale dabbhasaMthArovagae ege abIe aTThamabhattaM paDijAgaramANe 2 viharai / tae NaM se bharahe rAyA aTThamabhattaMsi pariNamamANaMsi posahasAlAo paDinikkhamai 2 tA jeNeva bahiriA uvaTThANasAlA teNevaM uvAgacchai 2 tA koDubiapurisae saddAvei 2 tA evaM vayAsI-khippAmeva bhodevA0 hayagayarahapavarajohakaliaMcAuraMgiNiM senaMsaNNAheicAugghaMTaAsarahaMpaDikappehattika? majjhaNagharaM anupavisai 2 tA samutta taheva jAva dhavalamahA- mehaniggae jAva majaNagharAo paDinikkhamai 2 tA hayagayarahapavaravAhaNa jAva senAvai pahiakittI jeNeva bAhiriA uvaTThANasAlA jeNeva cAugghaMTe Asarahe teNeva uvagacchai 2 tA cAugghaMTe duruDhe / 1313 Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 194 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3/61 vR.'taeNaMse' ityAdi, tatastaddivyaMcakraratnaMaSTAhikAyAMmahAmahimAyAMnirvRtAyAM-jAtAyAM satyAMAyudhagRhazAlAtaH pratiniSkAmati, pratiniSkramyaca antarikSa pratipannaM-nabhaHprAptaM, yakSasahanasaMparivRtaM-cakradharacaturdazaralAnAMpratyekaM devasahasrAdhiSThitatvAt, divyatruTitazabdasanninAdena pUrvavyAkhyAtena ApUrayadivAmbaratalaM-zabdAdvaitaM namaH kurvadivetyarthaH, vinItAyAH rAjadhAnyAH madhyaMmadhyenamadhyabhAgenetyarthaH nirgacchati, nirgatyacagaGgAnAmnyAmahAnadyAdAkSiNAtye kUle ubhayatra NaMzabdo vAkyAlaMkAre samudrapArzvavartini taTe ityarthaH, ayaM bhAvaH-vinItAsamazreNau hi prAcyA vahantI gaGgA mAgadhatIrthasthAne pUrvasamudraM pravizati, idamapi mAgadhatIrthasisAdhayiSayA pUrvAM dizaM yiyAsuH anunadItaTameva gacchati, taca taTaM dakSiNadigvartitvena dAkSiNAtyamiti vyavahiyate, ata eva dAkSiNAtyena kUlena pUrvAM dizaM mAgadhatIrthAbhimukhaM prayAtaM-calitaM cApyabhavat, etacca prayANaprathamadineyAvat kSetramatikramya sthitaMtAvadyojanamitivyavahayate, tacca pramANAGgulaniSpannatayA bharatacakriNaH skandhAvAraH svazaktyaiva nirvahati, anyeSAM tu divyazaktyA iti vRddhAH, ___'taeNamityAdi, uktArthaprAyaM, kimavAdIdityAha-khippAmeva ttikSipramevabhodevAnupriyA AbhiSekyaM-abhiSekayogyaM hastiralaMpaTTahastinamiti bhAvaHpratikalpayata-sajjIkuruta, hayagajarathapravarayodhakalitAM caturaGginI, atra catuHzabdasyA''tvaM prAkRtasUtreNa, uktairevAGgaizcatuHprakArAM senAM sannAhayata-satraddhAM kuruta, zeSaM prAgvat, 'tae NamityAdi, atra yAvatazabdAt 'purisA bharaheNaMrannA evaMvuttAsamANA haTTatuTThacittamAnaMdiA' iti grAhyaM, idaM cAbhyupagamasUtramizramAjJAkaraNasUtraspaSTamiti, atha bharato digyAtrAyiyAsayAyaMvidhimakArSIttamAha-'taeNa'mityAdi, snAnasUtraM pUrvavat, 'haye tyAdi, hayagajarathAH pravarANi vAnAni-vesarAdIni bhaTA-yoddhArasteSAM caDagarapahakaratti-vistAravRndaM, idaM ca dezIzabdadvayaM, tena saMkulayA-vyAptayA senayA sArddhamiti zeSaH, prathitakIrtirbharatoyatraiva bAhyopasthAnazAlA yatraivacAbhiSekyaM hastiralaM tatraivopAgacchati upAgatya caajanagireH kaTako-nitambabhAgastatsannibhametAvatpramANamuccatvenetyarthaH gjpti-raajkunyjrNnrptiduruddheiti-aaruuddhiti|aaruuddhshckiishyaaRddhyaackrrtnopdrshitNsthaanNyaatitdaah 'taeNamityAdi, tataH sa bharatAdhipo-bharatakSetrapati saca bharatAdhipadevo'pyato narendraH prastAvAdRSabhasUnuH cakrI ityarthaH, etenAsyaivAlApakasyottarasUtre nariMdettipadena na paunaruktyamiti, 'hArotthaye tyAdi vizeSaNatrayaMprAgvat, narasiMhaH sUratvAt, narapati svAmitvAt, narendraH paramaizvaryayogAt, naravRSabhaH svIkRtakRtyabharanirvAhakatvAt, 'marudrAjavRSabhakalpo maruto-devAvyantarAdayasteSAM rAjAnaH-sannihitAdaya indrAsteSAMmadhye vRSabhA-mukhyAH saudharmendrAdayastatkalpaH-tatsadhza ityarthaH, abhyadhikarAjatejolakSmayAdIpyamAnaiti spaSTaM, prazastairmaGgalazataiH maGgalasUcakavacanaiH kRtvAstUyamAnobandibhiritizeSaH, 'jayasaddakayAloe' itiprAgvat, hastiskandhavaraMgataH-prAptaH, kena sahetyAha-"sakoraNTamAlyadAmnA chatreNa dhriyamANena saha, ko'rthaH ? / yadA nRpo hastiskandhagato bhavati tadA chatramapi hastiskandhagatameva dhriyate, anyathA chatradharaNasyAsakatatvAta, evaM zvetavaracAmarairuddhUyamAnaiH-vIjyamAnaiHsaha iti, tena gayavaInaravaI duruDhe iti pUrvasUtreNa sahAsya bhedaH, adhikArthaprastAvanArthakatvAdasya yakSANAM-devavizeSANA sahasrAbhyAMsaparivRtaH, cakravartizarIrasya vyantaradevasahasrAdvayAdhiSThitatvAt, 'vesamaNecevadhanavaIti Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH- 3 vaizramaNa iva dhanapati amarapateH sannibhayA RddhayA prathitakIttirgaGgAyA mahAnadyA dAkSiNAtyakUle ubhayatra NaMzabdo prAgvat athavA saptamyarthe tRtIyA grAmAkarAdInAM - prAkprathamArakavarNane yugmivarNanAdhikAre uktasvarUpANAM sahasrairmaNDitAM tadAnIM vAsabahulatvAdbharatabhUmeH stimitamedInIkAM prastuta nRpasya prajApriyatvAt stimitA-nirbhayatvena sthirA medinI - bhedinyAzritajano yasyAM sA tathA tAM, bahuvrIhilakSaNaH kapratyayaH, atra medinIzabdena 'tAtsthayAttadavyapadeza' iti nyAyAttannivAsI jano lakSyate, evaMvidhAM vasudhA abhijayan 2 - tatratyAdhipavazIkaraNena svavaze kurvan 2 ityarthaH, ayANi varANi - atyantamutkRSTAni ratnAni - tattajjAtipdhAnavastUni AjJAvazaMvadIkRtatattaddezAdhipAdiprAbhRtIkRtAni pratIcchan 2 - gRNhan 2 taddivyaM cakraratnamanugacchan, cakraratnagatyaGkitamArgeNa calannityarthaH, yojanaM - catuH krozAtmakaM tadanantaritAbhirvasatibhirvizrAmairvasan 2, ayamarthaekasmAdvizrAmAdyeojanaM gatvA paraM vizrAmamupAdatte iti, yatraiva mAgadhatIrthaM tatraivopAgacchati, tatropAgataH san kiM cakAretyAha- 'uvAgacchittA' ityAdi, upAgatya ca mAgadhatIrthasya dUraMca- viprakRSTaM sAmantaM ca- AsanaM dUrasAmantaM tato'nyatra, nAtidUre nAtyAsanna ityAzayaH, dvAdazayojanAyAmaM navayojanavistIrNaM varanagarasadhzaM vijayayuktaH skandhAvAraH - sainyaM tasya nivezaM -sthApanAM karoti, kRtvA ca varddhakiralaM- sUtradhAramukhyaM zabdayati, zabdayitvA ca evamavAdIditi, kimavAdIdityAha'khippAmeva ' tti kSiprameva bho devAnupriya ! mama kRte AvAsaM pauSadhazAlAM ca, tatra pauSadhaM - parvadinAnuSTheyaM tapa upavAsAdi tadarthaM zAlA - gRhavizeSaH tAM kuru, kRtvA mama etAmAjJaptikAM pratyarpayeti / 'tae Na'mityAdi, spaSTaM, navaraM 'AvasahaM' AvAsamiti, atha bharataH kiM cakre ityAha'taeNa 'mityAdi, tataH sa bharato rAjA AbhiSekyAd hastiratnAt pratyavarohati, pratyavaruhya ca yatraiva pauSadhazAlA tatrauvopAgacchati upAgatya ca pauSadhazAlAmanupravizati, anupravizya ca pauSadhazAlAM pramArjayati, pramArNya ca darbhasaMstArakaM saMstRNAti, saMstIrya ca darmasaMstArakaM durUhatiArohati, Aruhya ca mAgadhatIrthakumAranAmno devasya sAdhanAyeti zeSaH, athavA caturthyarthe SaSThI, tena mAgadhatIrthakumArAya devAya, aSTamabhaktaM samayaparibhASayopavAsatrayamucyate, yadvA aSTamabhaktamiti sAnvayaM nAma, taccaivaM - ekaikasmin dine dvivArabhojanaicityena dinatrayasya SaNNAM bhaktAnAmuttarapAraNakadinayorekaikasya bhaktasya ca tyAgenASTamaM bhaktaM tyAjyaM yatra tathA, pragRhNAti, anenAhArapauSadhamuktaM, pragRhya ca pauSadhazAlAyAM 'pauSadhikaH' pauSadhavAn, pauSadhaMnAmehAbhimatadevatAsAdhanArthakavratavizeSo'bhigraha itiyAvat, natvekAdazavratarUpastadvataH sAMsArikakAryacinta nAnaucityAt, nanvevamekAdazavratikocitAni tadvayo brahmacaryAdyanuSThAnAni sUtre kathamupAttAni ? 195 aihikArthasiddhirapi saMvarAnuSThAnapUrvikaiva bhavatItyupAyopeyabhAvadarzanArthaM, abhayakumAramantrizrIvijayarAjadhammillAdInAmiva, ata eva paramajAgarUkapuNyaprakRtikAH saMkalpamAtreNa sisAdhayiSitasurasAdhanasiddhinizcayaM jAnAnA jinacakriNo'tisAtodayinaH kaSTAnuSTAne'STamAdI nopatiSThante, kintu mAgadhatIrthAdhipAdi suraH prabhuNA hadi cintitaH san gRhItaprAbhRtakaH sahasaiva : sevArthamabhyupaiti yadAhuH - zrI hemacandrasUripAdAH zrIzAntinAthacaritre 119 11 "tato mAgadhatIrthAbhimukhaM siMhAsanottame / jigISurapyanAbaddhavikAro nyaSadat prabhuH // Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 2 // 196 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3/61 tato dvAdazayojanyAM, tasthuSo mAgadhezituH / siMhAsanaM tadA sadyaH, khapaadmivaaclt| ityAdi, yattuzrAmaNyejagadguravodurviSahapariSahAdIn, sahantetatkarmakSayArthamiti, anenaiva sAdhamyeNa pauSadhazabdapravRttirapi, yathA cAsyapauSadhavratena sAdharmyatathA cAha-brahmacArI-maithunaparityAgI, anenabrahmacaryapauSadhamuktaM, unmuktamaNisuvarNa-tyaktamaNisvarNamayAbharaNaH, vyapagatAni mAlAvarNakavilepanAniyasmAtsa tathA, varNakaM-candanaM, anena padadvayenazarIrasatkArapauSadhamuktaM, nikSiptaM-hastato vimuktaM zastra-kSurikAdi musalaMca yena sa tathA, aneneSTadevatAcintanarUpamekaM vyApAra muktvA'paravyApAratyAgarUpaM pauSadhamuktaM, darbhasaMstAropagata iti vyaktaM, ekaH AntaravyaktarAgAdisahAyaviyogAt advitIyastathAvidhapadAtyAdisahAyavirahAt, aSTamabhaktaM pratijAgrat 2-pAlayan 2 viharati-Asate iti / 'tae NamityAdi, tataH sa bharato rAjA'STamabhakte pariNamati-pUryamANe, paripUrNaprAye, ityarthaH,atravarttamAnanirdezaHAsannAtItatvAt satsAmIpye' ityanena,pauSadhazAlAtaHpratiniSkAmati, pratiniSkramyacayatraivabAhyopasthAnazAlA tatraivopagAcchati, upAgatyaca kauTumbikapuruSAnzabdayati, zabdayitvAcaivamavAdIt-kSipramevabho devAnupriyA! hayagajarathapravarayodhakalitAMcaturaGginI senAM satrAhayata, catasro ghaNTAzchatrikaikadizi tatsadbhAvAt avalambitA yatra sa tathA taM, cakAraH samuccaye, sacAzvarathamityatrayojanIyaH,azvavahanIyoratho'zvaratho niyuktobhayapArzvaturaGgabho ratha ityarthaH, anenAsya sAMgrAmikarathatvamAha, taM pratilpayata-sajjIkuruta itikRtvA-kathayitvA AdizyetyarthaH, majjanagRhamanupravizatIti, 'anupavisittA' ityAdi, anupravizya ca aJjanagRhaM samuktAjAlAkulAbhirAme ityAdi, tathaiva prAguktAsthAnAdhikAragamavadityarthaH, yAvad dhavalamahAmeghanirgato yAvanmajjanagRhApratiSkAmati, pratiniSkamya ca hayagajarathapravaravAhanayAvatpadAt 'bhaDacaDagarapahagarasaMkula'ttigrAhyaM, 'senAe(vaI)pahiAkittI' ityAdi prAgvat, atra niSThitapauSadhasya satomAgadhatIrthamabhiyiyAsorbharatasya yatsnAnaMtaduttarakAlabhAvibalikarmAdyartha, yadAha zrIhemacandrasUripAdAH AdinAthacaritre / // 1 // "rAjA sarvArthaniSNAtastato balividhiM vyghaat| yathAvidhi vidhijJA hi, vismaranti vidhiM na hi // " iti, atraca sUtre'nuktamapi balikarma "vyAkhyAto vizeSapratipatti"riti nyAyena grAhyamiti atha kRtasnAnAdividhirbharato yaccakre tadAha mU. (62)taeNaMse bharahe rAyAcaugghaMTeAsarahaMduruDhe samANe hayagayarahapavarajohakaliAe saddhiM saMparibuDe mahayAbhaDacaDagarapahagaravaMdaparikkhitte cakkarayaNadesiamagge anegarAyavarasahassANuAyamaggemahayA ukkiTThasIhaNAyabolakalakalaraveNaMpakkhumiamahAsamuddaravabhUaMpivakaremANe 2 purathimadisAbhimuhe mAgahatittheNaM lavaNasamudaM ogAhai jAva se rahavarassa kupparA ullaa| -tae NaM se bharahe rAyA turage nigiNhaI 2 tA rahaM Thavei 2 tA dhanuM parAmusai, tae NaM taM airugNayabAlacaMdaiMdadhanusaMkAsaMvaramahisadariadappiadaDhaghaNasiMgaraiasAraM uragarvarapavaragavalapavaraparahuamamarakulaNIliNiddhadhaMtadhoapaTTa niuNoviamisimisiMtamaNirayaNaghaMTiAjAla Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 197 vakSaskAraH - 3 parikkhittaM taDitaruNakiraNatavaNijjabaddhaciMdhaM daddaramalayagirisiharakesaracAmaravAladdacaMdaciMdhaM kAlahariarattapI akkillabahaNhAruNisaMpiNaddhajIvaM jIviaMtakaraNaM calajIvaM dhanaM gahiUNa se naravaI usaM ca varavairakoDiaM vairasAratoMDaM kaMcaNamaNikaNagarayaNadhoiTThasukayapuMkhaM anegamanirayanavivihasuviraiyanAmaciMdhaM vaisAhaM ThAIUNa ThANaM AyatakaNNAyataM ca kAUNa usumudAraM imAI vayaNAI tattha bhANia se naravaI vR. 'taeNa 'mityAdi, tataH sa bharato rAjA caturghaNTamazvarathamArUDhaH san hayagajarathapravarayodhakalitayA, arthAt senayA iti gamyaM, sArddha saMparivRto 'mahayA' iti mahAbhaTAnAM caDagarattivistAravantaH 'pahagaratti' samUhAsteSAM yadavRndaM samUho vistAravatasamUha ityarthaH tena parikSiptaHparikaritaH cakraratnAdezitamArga, anekeSAM rAjavarANAM - AbaddhamukuTarAjJAM sahasrAranuyAtaH - anugato mArga - pRSThaM yasya sa tathA, mahatA - tAratareNa utkRSTi - Anandadhvani siMhanAdaH pratItaH bolo - varNavyaktirahito dhvani kalakalazca - taditaro dhvanistallakSaNo yo ravastena prakSubhito - mahAvAyuvazAdutkallolo yo mahAsamudrastasya ravaM 'bhUGa prAptA' viti sautro dhAturiti vacanAd bhUta-prAptamiva digmaNDalamiti gamyate kurvannapi cazabdo'tra ivAdezo jJAtavyaH / pUrvadigabhimukho mAgadhanAmnA tIrthena-ghaTTena lavaNasamudramavagAhate - pravizati, kiyadavagAhate ityAha- yAvat 'se' tasya rathavarasya kUrparAviva kUrparI kUrparAkAratvAt piJjanake iti prasiddhI rathAvayavI ArdrA syAtAM, ata eva sUtravalAdanyatra etadAsannabhUto rathacakranAbhirUpo'vayavo vivakSyate, yadAha" rathAGganAbhidvayasaM, gatvA jalanidherjalam / rathastasthau rathAgrasthasArathiskhalitairhayaiH // " iti / 119 11 'tae Na' mityAdi, tataH sa bharato rAjA turagAn nigRhNAti, atra turagAviti dvivacanena hayadvike vyAkhyAyamAne sUtrArthasiddhau satyAmapi varadAmasUtre hayacatuSTayasya vakSyamANatvAt bahuvacanena vyAkhyA, nigRhya ca rathaM sthApayati, sthApayitvA ca dhanuH paramRzati - spRzati, atha yAdhzaM parAmamarza tAzaM dhanurvarNayannAha - 'taNaNamityAdi, tato- dhanuH parAmarzAnantaraMsa narapatirimAni vakSyamANAni vacanAni 'bhANIa'tti abhANIditi sambandhaH, kiM kRtvetyAha- dhanurgRhItvA kiMlakSaNamityAha-tat-prasiddhaM acirodgato yo bAlacandraH - zuklapakSadvitIyAcandrastena yattu uttarasUtre paMcamicaMdovamamiti tadAropitaguNasyAtivakratAjJApanArthamiti, indradhanuSA ca vakratayA sannikAzaM - saddazaM yattattathA, dhamaH - darpito dvayoH samAnArthayoratizayavAcakatvena saJjAtadarpAtizayo yo varamahiSaH - pradhAnaseribho vizeSaNa - paranipAtaH prAkRtatvAt tasya DhAni - nibiDa - pudgalaniSpannAni jata eva ghanAni - nicchidrANi yAni zrRGgAgrANi tai racitaM sAraM ca yattattathA, uragavaro - bhujagavaraH pravaragavalaM varamahiSazRGgaM pravaraparabhRto-varakokilo bhramarakulaM-madhukaranikaro nIlI- gulikA etAnIva snigdhaM - kAla - kAntimata dhmAtamiva dhyAtaMca - tejasA jvaladdhautamiva dhautaM ca-nirmalaM pRSTha - pRSThabhAgo yasya tattathA, nipuNena zilpinA opitAnAM - ujajvAlitAnAM / 'misimisiMta'tti dedIpyamAnAnAM maNiratnaghaNTikAnAM yajjAlaM tena parikSiptaM - veSTitaM yattattathA taDidiva - vidyudiva taruNAH - pratyagrAH kiraNA yasya tattathA, evaMvidhasya tapanIyasya sambandhIni baddhAni cihnAni - lAJchanAni yatra tattathA, dardaramalayAbhidhau yau girI tayoryAni zikharANi Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 3 / 62 tatsambandhino ye kesarAH - siMhaskandhakezAH cAmaravAlA:- camarapucchakezAH, eSAM coktagiridvayasatkAnAmatisundaratvenopAdAnaM, arddhacandrAzca - khaNDacandrapratibimbAni citrarUpANi etAddazAni cihanAni yatra tattathA, yasya dhanuSi siMhakesarAH badhyante sa mahAn zUra iti zauryAtizayakhyApanArthaM, camaravAlabandhanaM arddhacandrapratibimbarUpaM ca zobhAtizayArthamiti, kAlAdivarNAyAH 'hAruNi 'tti snAyavaH zarIrAntarvaprastAbhi sampinaddhA - baddhA jIvA - pratyaJja yasya tattathA, jIvitAntakaraNaM zatrUNAmiti gamyaM, Izadhanurmukto bANo'vazyaM ripujayItyarthaH, calajIvamiti vizeSaNaM tvetadvarNakavRttau SaSThAGge zrI abhayadevasUribhirna vyAkhyAtamiti na vyAkhyAyate, yadi ca bhUyassu jambUdvIpaprajJaptisUtrAdarzeSu 6zyamAnatvAd vyAkhyAtaM vilokyate tadA TaNkArakaraNakSaNecalA - caJjalA jIvA yasya tattathA punaH kiMkRtvetyAha 'usuM ca 'tti iSu ca gRhItvA, tameva vizinaSTi - varavajramayyau koTayau - ubhayaprAntau yasya sa tathA bahuvrIhilakSaNaH kapratyayaH, varavajravat sAraM - abhedyatvenAbhaGguraM tuNDaM - mukhavibhAgo bhallIrUpo yasya sa tathA taM, kAJcabaddhA maNayaH - candrakAntAdyA kanakabaddhAni ratnAni - karketanAdIni pradezavizeSe yasya sa dhauta itadhauto nirmalatvAt iSTo - dhAnuSkAnAmabhimataH sukRto - nipuNazilpinA nirmitaH puMkhaH - pRSThabhAgo yasya sa tathA taM, anekairmaNiratnairvividhaM - nAnAprakAraM suviracitaM nAmacinhaM nijanAmavarNapaGkirUpaM yatra sa tathA taM punarapi kiM kRtvetyAha vaizAkhaM - vaizAkhanAmakaM sthAnaM - pAdanyAsavizeSarUpaM sthitvA - kRtvA, vaizAkhasthAnaMka caivaM119 11 'pAdau savistarau kAryau, samahastapramANataH / vaizAkhasthAnake vatsa !, kUTalakSyasya vedhane // ' iti bhUyo'pi kiM kRtvetyAha- iSumudAraM- udbhaTaM AyataM - prayatnavad yathA bhavatyevaM karNaM yAvadAyataM-AkRSTaM kRtvA imAni vacanAnyabhANIditi, anvayayojanaM tu pUrvameva kRtaM, kAni tAni vacanAnItyAha mU. (63) haMdi suNaMta bhavaMto bAhirao khalu sarassa je devA / nAgAsurA suvaNNA tesiM khu namo paNivayAmi / / vR. haMdi iti satye, tena yathAzayaM vadAmItyarthaH, athavA haMdIti sambodhane, zrRNvantu bhavantuH, zarasya - matprayuktasya bahistAt tvagbhAge ye devA adhiSThAyakAstvagdADharyAkAriNaste ityarthaH, khalu vAkyAlaGkAre, te ke ityAha - nAgA asurAH suparNA - garuDakumArAH tebhyaH khuH - nizcaye namo'stu vibhaktiparinAmAt tAn praNipatAmi- namaskaromi, nama ityanena gatArthatve'pi praNipatAmIti pUnarvacanaM bhaktyatizayakhyApanArtaM, anena zaraprayogAya sAhAyyakartRRNAM bahirbhAgavAsinAM devAnAM sambodhanamuktaM, athAbhyantarabhAgavarttidevAnAM sambodhanAyAha mU. (64) haMdi suNaMtu bhavaMto abbhitarao sarassa je devA / nAgAsurA suvaNNA savve me te visayavAsI // vR. handIti prAgvat, navaraM abhyantarato garbhabhAge zarasya ye'dhiSThAyakAstaddADharyAdikAriNa ityarthaH, te'tra sambodhyA ityarthaH sarve te devA mama viSayavAsino - mama dezavAsina ityarthaH, sUtre caikavacanaM prAkRtatvAt, idaM ca vacanaM sarve ete devA madAjJAvazaMvadatvena madiSTasya zaraprayogasya , Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-3 199 - jAtA sAhAyakaM kariSyantItyAzayeneti, yathA'trAdicaritrAdau zarasya puMkhamukharUpaM devAdhiSThAtavyaM sthAnadvayamadhikamuktamasti tattayoH zare prAdhAnyakhyApanArtha, nanu yadyete devAAjJAvazaMvadAstarhi namaskAryatvamanupapavyaM sthAnadvayamadhikamuktamasti tattayoH zare prAdhAnyakhyApanArthaM, nanu yadyete devA AjJAvazaMvadAstarhi namaskAryatvamanupapanna, ucyate, kSaNiyANAM zastrasya namaskAryatve vyavahAradarzanAt cakraratnasyeva, tena tadadhiSThAtanAmapi svAbhimatakRtyasAdhakatvena namaskAryatvaM nAnupapannamiti, itikRtvA-nivedya idhU nisRjti-muati| mU. (65)itikaTTha usu nisiraitti-'parigaraNigariamajjho vAuchuasobhamANakosejo citteNa sobhae dhaNuvareNa iMdovva paJcakkhaM // vR.atha bharatasyaitatprastAvavarNanAya padyadvayamAha- parigara'tti parikareNa-mallakacchabandhena yuddhocitavastrabandhavizeSeNetyarthaH, nigaDitaM-subaddhaM madhyaM yasya sa tathA, vAtena-prastAvAt samudravAtenodbhUtaM-utkSiptaM zobhamAnaM kauzeyaM-vastravizeSo yasya sa tathA, citreNa dhanurvareNa zobhate sa bharata ityadhyAhAraH, indra iva pratyakSaM-sAkSAttayAguktasvarUpaM mahAcApaM / mU. (66) taMcaMcalAyamANaM paMcamicaMdovamaM mhaacaavN| chajjai vAme hatthe naravaiNo taMmi vijyNmi|| dR.caJcalAyamAnaM-saudAminIyamAnaM kAntijJAtkAreNetyarthaH, AropitaguNatvena paJcamIcandropamaM 'chajjaItti rAjate 'rAjeragghachajjasaharIharahA' iti prAkRtasUtreNa rUpasiddhi, vAmahaste narapateriti, tasmin vijaye-mAgadhatIrthezasAdhane iti / mU. (67) tae NaM se sare bharaheNaM rannA nisaTTe samANe khippAmeva duvAlasa joaNAI gaMtA mAgahatitthAdhipatissa devassa bhavaNaMsi nivaie, taeNaM se mAgahatitthAhivaI deve bhavaNaMsi saraM nivaiaMpAsaira tA Asurutte ruDhe caMDikkie kuvie misimisemANe tivaliaMbhiuDiM niDAle sAharai 2 tA evaM vayAsI-kesaNaM bho esa apatthiapatthae duraMtapaMtalakkhaNe hInapuNNacAuddase hirisiriparivajjiejeNaM mama imAe eANuruvAe divvAe deviddhIe divvAe devajuIe divveNaM divvANubhAveNaM laddhAe pattAe abhisamaNNAgayAe uppiM appussue bhavarNasi saraM nisiraittika? sIhAsaNAo abbhuTTei 2 tA jeNeva se nAmAhayaMke sare laddhAe pattAe abhisamannAgayAe upiM appussue bhavaNaMsi saraM NisiraittikaTu sIhAsaNAo abbhuDhei 2 tA jeNeva se nAmAhayaMke sare teNeva uvAgacchai 2 tA taM nAmAhayaMkaMsaraM geNhai nAmaMkaMaNuppavAei nAmakaM aNuppavAemANassa ime eArUve abbhatthie ciMtie patthie manogae saMkappe samuppajjitthA-uppanne khalu bho!| jaMbuddIve dIve bharahe vAse bharahe nAmaMrAyA cAuraMtacakkavaTTI taMjIameaMtIapacuppaNNamaNAgayANaM mAgahatitthakumArANaM devANaM rAINamuvatthANIaMkottae, taMgacchAmiNaM ahaMpibharahassa ranno uvatthANIaM karemittikaTTha evaM saMpehei saMpehettA hAraM mauDaM kuMDalANi a kaDagANi a tuDiANi avasthANi aAbharaNANi asaraMcanAmAhayaMkaM mAgahatitthodagaMca geNhai giNhittA tAe ukkiTThAeturiAe cavalAejayaNAe sIhAesigghAeu AedivvAe devagaIevIIvayamANe 2 jeNeva bharahe rAyA teNeva uvAgacchai 2 ta aMtalikhapaDivaNNe sakhiMkhiNIAI paMcavaNNAI vatthAIpavara parihie karayalapariggahiaMdasaNahaM sira jAva aMjaliM kaTubharahaM rAyaMjaeNaM vijaeNaM Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 3 / 67 vaddhAvei 2 ttA evaM vayAsI - abhijie NaM devANuppiehiM kevalakappe bharahe vAse puracchimeNaM mAgahatitthamerAe taM ahannaM devA0 visayavAsI ahannaM devALaM ANattIkiMkare ahannaM devA0 puracchimille aMtavAle taM paDicchaMtu NaM devA0 mamaM imeArUve pIidANaMtikaDDa hAraM mauDaM kuMDalANi a kaDagANi ajAva mAgahatitthodagaM ca uvaNei, tae NaM se bharahe mAgahatitthakumArassa imeyArUvaM pIidANaM paDicchai 2 ttA mAgahatitthaku0sakkArei sammANei 2 tA paDivisajjei tae NaM se bharahe rAyA rahaM parAvattei 2 ttA mAgahatittheNaM lavaNasamuddAo pachuttarai 2 ttA jeNeva vijayakhaMdhAvAraNivese jeNeva bAhiriA uvaTTANasAlA teNeva uvAgacchai 2 ttA turae nigiNes 2 ttA rahaM Thavei 2 rahAo paccoruhati 2 ttA jeNeva majjhaNadhare teNeva uvAgacchati 2 majaNadharaM anupavisa 2 tA jAva sasivva piadaMsaNe naravaI majjaNadharAo paDinikkhamai 2 tA jeNeva bhoaNamaMDave teNeva uvAgacchai 2 ttA bhoaNamaMDavaMsi suhAsaNavaragae aTThamabhattaM pArei 2 ttA bhoaNamaMDavAo paDinikkhamai 2 ttA jeNeva bAhiriA uvaTThANasAlA jeNeva sIhAsaNe teNeva uvAgacchai 2 ttA sIhAsaNavaragae puratyAbhimuhe nisIai 2 ttA aTThArasa seNippaseNIo saddAvei 2 ttA evaM vayAsI khippAmeva bho ! devANuppiyA ussukkakaM ukkaraM jAva mAgahatitthakumArassa devassa aTThAhiaM mahAmahimaM kareha 2ttA mama eamANattiaM paJcappiNaha, tae NaM tAo aTThArasa seNippaseNIo bharaNaM raNNA evaM vuttAo samANIo haTTha jAva kareti 2 ttA eamANattiaM paccappiNaMti / tae NaM se divve cakkarayaNe vairAmayatuMbe lohiakkhAmayArae jaMbUNayaNemIe nAnAmaNi khurappathAlaparigae maNimuttAjAlabhUsie saNaMdighose sakhikhiNIe divve taruNaravimaMDalaNibhe nAnAmaNirayaNaghaMTi AjAlaparikkhitte savvouasuramikusuma AsattamalladAme / ataMkkhipaviNe jakkhasahassasaMparivuDe divvadatuDiasaddasaNNiNAdeNaM pUreMte ceva aMbaratalaM nAmeNa ya sudaMsaNe naravaissa paDhame cakkarayame mAgahatitthakumArassa devassa aTThAhiAe mahAmahimAe nivvattAe samANIe AuhadharasAlAo paDinikkhamai 2 tA dAhiNapacchatthimaM disiM varadAmatitthAmimuhe payAe yAvi hotthA / vR. 'tae NaM' ityAdi, tataH sa zaro bharatena rAjJA nisRSTaH san kSiprameva dvAdaza yojanAni gatvA mAgadhatIrthAdhipaterdevasya bhavane nipatitaH, tataH kiM vRttamityAha - 'tae Na' mityAdi, tataH sa mAgadhapatirdevo bhavane arthAt svakIye zaraM nipatitaM pazyati dRSTA ca Azu zIghraM ruptaHkrodhodayAdvimUDhaH, 'rupa lUpaca vimohane' iti vacanAt sphuritakopaliGgovA, ruSTaH - uditakrodhaH cANDikyitaH - saJjAtacANDikyaH, prakaTitaraudrarUpa ityarthaH, kupitaH - pravRddhakopodayaH, 'misimisemANe ' tti krodhAgninA dIpyamAna iva, ekArthikA vaite zabdAH kopaprakarSapratipAdanArthamuktAH, trivalikAM-timnaH valayaH - prakopotthalalATarekhArUpA yasyAM sA tathA tAM bhRkuTiM - kopavikRtabhrUrUpAM saMharati-nivezayati, saMhatya ca evamavAdIt, kimavAdIdityAha 'kesa Na 'mityAdi, kesatti - kaH ajJAtakulazIsahajatvAdanirddiSTanAkaH sakAraH prAkRtazailIbhavaH 'maNasA vayasA kAyasA' ityAdivat Namiti prAgvat bho iti sambodhane devAnAM eSaHbANaprayoktA aprArthitaM - kenApyamanorathagocarIkRtaM prastAvAt maraNaM tasya prArthako-abhilASI, Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-3 201 ayamartha-yomayAsaha yuyutsuH samumUrSureveti, durantAni-duSTAvasAnAni prAnni-tucchAni lakSaNAni yasyasatathA, hInAyAMpuNyacaturdazyAMjAtohInapuNyacAturdazaH, tatracaturdazI kila tithijanmAzritA puNyApavitrA zubhAitiyAvat bhavati, sAcapUrNA'tyantabhAgyavatojanmanibhavati ata AkrozatA itthamuktaM, kvacid 'bhinnapuNNacAuddase'tti, tatra bhinnAparatithisaGgamena bhedaM prAptA puNyacaturdazI tasyAM jAta iti, hriyA-lajjayA zriyA-zobhayA ca parivarjitaH yo Namiti pUrvavat mama asyAHpratyakSAnubhUyamAnAyAH etadrUpAyAH etadeva na samayAntare bhaGguratvAdirUpAntarabhAk rUpaM-svarUpaM yasyAH sAtathAtasyAdivyAyAH-svargasambhavAyAHpradhAnAyA vA devAnAmRddhi-zrIbhavanaratnAdisampat tsyaaH|evNsrvtr, navaraMdhuti-dIpti zarIrAbharaNAdisampattasyAH yutirvA-iSTaparivArAdisaMyogalakSaNA tasyAH divyena-pradhAnena devAnubhAvena-bhAgyamahimnA'thavA divyena-devasambandhivA'nubhAvena-acintyavaikriyAdikaraNamahimnAsaha 'pitAputreNa sahAgata' ityAdivat, labdhyAjanmAntarArjitAyAHprAptAyA-idAnImupasthitAyAH abhisamanvAgatAyAH-bhogyatAMgatAyAH upari AtmanA utsuko manasotkaNThulaH parasampatyabhilASI padavyatyayAdutsukAtmA vAbhavane nisRjati, itikRtvA siMhAsanAdabhyattiSThatIti / utthAnAnantaraM yatkarttavyaM tadAha-'jeNeva se nA ityAdi, yatraiva sa nAmarUpo'hataHakhaNDitaH aGakaH-cinhaM yatra sa tathA nAmAGka ityarthaH, evaMvidhaH zarastatraivopAgacchati, taM nAmAhatAjhaMzaraMgRhNAtinAmakaManupravAcayati-varNAnupUrvIkrameNa paThati, nAmakamanupravAcayato'yaMvakSyamANa etadrUpo-vakSyamANasvarUpaH Atmanyadhi adhyAtma tatra bhava AdhyAtmikaH AtmaviSaya ityarthaH, saGkalpazcadvidhA-dhyAnAtmakaH cintAtmakazca, tatraAdhaH sthirAdhyavasAyalakSaNastathAvidhapaMDha-saMhananA-diguNopetAnAMdvitIyazcalAdhyavasAyalakSaNastaditareSAmiti,tayormadhye'yaM cintitaHcintArUpazcetaso'navasthitatvAt, sa cAnabhilASAtmako'pi syAdityata aah-praarthitHpraarthnaavissyH| ayaM mama manorathaH phalegrahiqyAdityabhilASAtmaka ityarthaH, manogato-manasyeva yo gato nabahirvacanenaprakAzitaiti, saGkalpaH samudapadyata, tamevAha-utpannaH khaluH-nizcaye bho ityAmantraNe vicArAbhimukhyakaraNAya svAtmana eva, teneha mAgadhakumAreti yojyaM, jambUdvIpe dvIpe bharate varSe bharato nAma rAjAcAturantacakravartI tat-tasmAjItametat atItapratyutpannAnAgatAnAM 'mAgadhatIrthakumArANA'mitimAgadhatIrthasyAdhipati kumAromAgadhatIrthakumAHmadhyapadalopena samAsaH, kumArapadavAcyatvaMcAsya nAgakumArajAtIyatvAt, tanAmakAnAMdevAnAMrAjJAM-naradevAnAMupasthAnikaM-prAbhRtaM . kartuM tad gacchAmiNamiti prAgvat ahamapi bharatasya rAjJa upasthAnikaM karomi, itikRtvA-iti manasikRtya evaM-vakSyamANaM nijarddhisAraM saMprekSate-pAlocayati, tataH kiM karotItyAha____ . saMpehettA'ityAdi,samprekSya ca hArAdIni pratItAnicakAraH sarvatra samuccaye zaraMca bharatasya pratyarpaNAya nAmAhataM nAmAhatAGkamiti nirdeze kartavye lAghavArthamitthamupanyAsaH yadvA nAma AhataM-lakSaNayAlikhitaMyatrasatathAtaM mAgadhatIrthodakaMcarAjyAbhiSekopayogietAnigRhaNAtIti sambandhaH, tadanantaraM kiM vidadhe ityAha-'giNhittAtAeukkiTThAe'ityAdi, gRhItvA ca tayA divyayA devagatyAgatyAlApakavyAkhyAprAgvatnavaraM siMhayA-siMhagatisamAnayA atimahatAbalenArabdhatvAt, Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 3/67 yacca pUrvaM RSabhadevanirvANa - kalyANAdhikAre gatyAlApakakathanaM yAvatpadena atra ca tatkathanaM vistareNa tadvicitratvAt sUtrakArapravRtteriti mantavyaM, yatraiva bharato rAjA tatraivopAgacchati upAgatya cAntarikSapratipanno-nabhogato devAnAmabhUmicAritvAt sakiMkiNIkAni - kSudraghaNTikAbhi saha gatAni paJcavarNAni ca vastraNi pravaraM vidhipUrvakaM yathA syAt tathA parihitaH - parihitavAn, yathA paJcavarNAni vastrANi parihitavAn tathA kiMkiNIrapItyarthaH, kiMmuktaM bhavati ? - kiMkiNIgrahaNena tasya naTAdiyogyaveSadhAritvadarzanena bhRzaM tasya bharate bhakti prakaTitA, athavA kiMkiNIsamutthazabdena sarvajanasamakSaM sevako'smi na tu channamiti jJApanArthaM tatsahita upAgataH, athavA sakiMkiNIkAni - baddhakiMkiNIkAni, tadbandhazca zobhAtizayArthaM, karatalaparigRhItaM dazanakhaM zirasAvartta mastake'JjaliM kRtvA bharataM rAjAnaM jayena vijayena varddhayati, varddhayitvA caivamavAdIt, atra prAgvad vyAkhyAnamiti / kimavAdIdityAha 'abhijie NamityAdi, abhijitaM - AjJAvazaMvadIkRtaM devAnupriyaiH- vandyapAdaiH kevalakalpaM - sampUrNatvAt viSayavAsI - dezavAsI ata evAhaM devAnupriyAnAmAjJaptikiGkaraHAjJAkArI sevakaH, ahaM devAnupriyANAM paurastyaH- pUrvadikasambandhI antaM tvadAdezyadeza sambandhinaM pAlayati - rakSayati upadravAdibhya ityantapAlaH pUrvadigdezalokAnAM devAdikRtasamastopadravanivAraka ityarthaH, 'ahannaM devANuppi ANaM' ityAdipadAnAM bhinnabhinnaprakAreNa yojanIyatvAdatra na paunaruktyaM, tatpratIcchantu - gRhNantu devAnupriyA ! mama idam-agrata upanItaM etadrUpaM pratyakSAnubhUyamAnasvarUpaM prItidAnaM - santoSadAnaM prAbhRtarUpamityarthaH, itikRtvA - vijJapya hArAdikamupanayatiprAbhRtIkarotIti, 'taeNa 'mityAdi, tataH sa bharato rAjA mAgadhatIrthakumAranAmno devasya idametadrUpaM prItidAnaM tatprItyutpAdanArthamalubdhatayA pratIcchati - gRhNAti, pratISya ca mAgadhatIrthakumAM devaM satkArayati vastrAdinA sanmAnayati taducitapratipatyA satkArya sanmAnya ca prativisarjayatisvasthAnagamanAyAnumanyate / tataH sa bharato rAjA rathaM parAvarttayati- bharatavarSAbhimukhaM karoti, parAvartya ca mAgadhatIrthena lavaNasamudrAt pratyavatarati pratyavatIrya ca yatraiva vijayaskandhAvAranivezo yatraiva ca- bAhyA upasthAnazAlA tatraivopAgacchati upAgatya ca turagAn nigRhNAti nigRhya ca rathaM sthApayati sthApayitvA ca rathAt pratayavarohati pratyavaruhya ca yatraiva majjanagRhaM tatraivopAgacchati upAgatya ca majjanagRhamanupravizati anupravizya 'jAva'tti yAvatkaraNAt saMpUrNa snAnAlApako vAcyaH 'sasivva piadaMsaNe' iti vizeSaNaM yAvat, sa ca prAgvat, narapatirmajjanagRhAt pratiniSkrAmati pratiniSkramya ca yatraiva bhojanamaNDapastatraivo-pAgacchati upAgatya ca bhojanamaNDape sukhAsanavaragataH sannaSTamabhaktaM pArayati pArayitvA ca bhojana- maNDayAt pratiniSkrAmati pratiniSkramya ca yatraiva bAhyopasthAnazAlA yatraiva ca siMhAsanaM tatraivopA- gacchati upAgatya ca yAvatsiMhAsanavaragataH pUrvAbhimukho niSIdati niSadya ca aSTAdaza zreNiprazreNI: zabdayati zabdayitvA caivamavAdIditi, atra sUtre yAvacchabdo lipipramAdApatita eva dRzyate, saMgrAhakapadAbhAvAt, anyatra tadagamAdAvadazyamAnatvAceti, 'khippAmeve 'ti, sarvaM prAgvat, yathA rAjAjJAM paurA vidadhustathA cAha 'tae Na' mityAdi, vyaktaM, tato mAgadhatIrthakumAradevavijayASTAhikAmahAmahimAnantaraM Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-3 203 cakraralaM kIzaM ka ca saJcacAretyAha-'tae Na mityAdi, tatastaddivyaM cakraratnaM vajramayaM tumbaMarakanivezasthAnaM yatra tattathA, lohitAkSararatnagayA arakA yatra tattathA, jAmbUnadaM-pItasuvarNa tanmayo nemi-dhArA yatra tattathA, nAnAmaNimayaM antaH kSuraprAkAratvAt kSuraprarUpaM sthAlaM-antaH paridhirUpaM tena parigataM yattattathA, maNimuktAjAlAbhyAM bhUSitaM, nandi-bhambhAmRdaGgAdidizavidhasUryasamudAyastasyaghoSastena sahagataMyattattathA,sakiGkiNIkaM-kSudraNTikAbhisahitaM, divyamiti vizeSaNasya prAguktatve'pi prazastatAtizayakhyAnArthaM punarvacanaM, taruNaravimaNDalanibhaM nAnAmaNiratnaghaNiTAkAjAlena parikSiptaM-sarvato vyAptaM / ___ 'savvouityAdi vizeSaNacatuSTayaM prAgvat nAmnAcasudarzanaM narapateH-cakriNaH prathamapradhAnaM sarvaratneSu tasya mukhyatvAdvairivijaye sarvatrAmoghazaktikatvAcca cakraralaM, prathamazabdasya 'paDhamecaMdayoge' ityAdau pradhAnArthakatvena prayogadarzanAnnedamasaGgatibhAgavyAkhyAnamiti, mAgadhatIrthakumArasya devasya aSTAhikAyAMmahAmahimAyAM nivRttAyAM satyAM AyudhagRhazAlAtaHpratiniSkAmati pratiniSkramya ca dakSiNapazcimAMdizaM-naiRtIM vidizaMpratIti zeSaH, varadAmatIrthAbhimukhaMprayAtaMcalitaMcApyabhavat, ayaMbhAvaH-zuddhapUrvAsthitasya zuddhadakSiNavartivaradAmatIrthaM vrajataH AgneyyA vidizAgamane-pratIcidizAgamane vakraH panthAH tenaivamuktaM, yacca Rssbhcritre||1|| "dakSiNasyAM varadAmatIrthaM prati yayau ttH| cakraM taccakravartI ca, dhAtuM prAdirivAnvagAd / / " ityuktaM tanmUlajigamiSitadigvivakSaNAt, yaccAtra cakraratnasya pUrvataH dakSiNadizigamanaM tatsRSTikrameNa digvijayasAdhanArtham / mU. (68)taeNaMsebharahe rAyAtaMdivvaMcakkarayaNaMdAhiNapaJcasthimaMdisiMvaradAmatitthAbhimuhaM payAtaM cAvi pAsai 2 tA haTTatuTTha0 koDuMbiapurise saddAvei 2 tA evaM vayAsI-khippAmeva bho devANuppiA! hayagayaraha pavara cAuraMgiNiM sennasaNNAheha AbhisekkaMhatthirayaNaMpaDikappehattika? majaNagharaM anupavisai 2 tA teNeva kameNaM jAva dhavalamahAmehaniggae jAva seavaracAmarAhiM uddhavvamANIhiM 2 mAiavaraphalayapavaraparigarakheDayavaravammakavayamADhIsahassakalie - ukkaDavaramauDatirIDapaDAgajhayavejayaMticAmaracalaMtachattaMdhayAra kalie asikhevaNikhaggacAvaNArAyakaNayakappaNisUlalauDabhiMDimAladhaNuhatoNasarapaharaNehi a kAlaNIlaruhirapIasukillaaNegaciMdhasayasaNNiviDhe apphoDiasIhaNAyacheliahayahesi ahatthigulugulAiaanegarahasayasahassadhaNaghaNetaNIhammamANasahasahieNa jamagasamagabhabhAhoraMmakiNitakharamuhimugaMdasaMkhi aparilivaccagaparivAiNivaMsaveNuvIpaMcimahatikacchabhirigisigiakalatAlakaM sAlakaradhANutthideNa / mahatA sahasaNNiNAdeNa sayalamavijIvalogaM pUrayaMte balavAhaNasamudaeNaM evaM jakkhasaha- ssaparivuDe vesamaNe ceva dhanavaI amarapatisaNNimAi iddhIe pahiakittI gAmAgaranagarakheDakabbaDa taheva sesaMjAva vijayakhaMdhAvAraNivesaM karei 2 ttA vaddhairayaNaM saddAvei 2 tAepaMvayAsI-khippAmevabhodeva0! mamaAvasahaMposahasAlaMcakarehi, mmeamaannttiaNpnycppinnaahi| . vR. 'tae Na'mityAdi, tataH sa bharato rAjA taddivyaM cakraratnaM dakSiNapazcimAM dizaM prati varadAmatIrthAbhimukhaM prayAtaM cApi pazyati, dRSTavA ca haTTatuTThatti AlApakAdipadaikadezagrahaNAt Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 3 / 68 sampUrNAlApako grAhyaH sa cAyaM - 'haTThatuTThacittamANaMdie' ityAdikaH prAgukta eva, kauTumbikapuruSAn zabdayati zabdayitvA caivamavAdIt, 'khippAmeva' tti prAgvyAkhyAtArthaM, atra lAghavArthamatidezavAkyenAha - tenaiva krameNa - pUrvoktasnAnAdhikAra- sUtraparipATyA tAvad vAcyaM yAvad 'dhavalamahAmehaniggae' ityAdi nigamanasUtraM, tadanu yAvacchetava- cAmarairuddhUyamAnairityantaM rAjakuJjarAdhirohaNasUtraM vAcyamiti, atha yathAbhUto bharato varadAmatIrthaM prApto yathA ca tatra skandhAvAranivezamakarottathA''ha, atra ca sUtre vAkyadvayaM, tatra cAdivAkye taheva sesamityatidezapadena sUcite granthe 'jeNeva varadAmatitthe teNeva uvAgacchai' ityanenAnvayayojanA kAryA, sA caivam - sa bharato yatraiva varadAmatIrthaM tatraivopAgacchatIti, dvitIyavAkye ca vijayaskandhA- vAranivezaM karei ityaneneti, kiMlakSaNa ityAha- 'mAiya'tti hastapAzitaM varaphalakaM- pradhAnakheTakaM yaiste tathA pravaraH parikaraH - pragADhagAtri - kAbandhaH kheTakaM ca yeSAM te tathA, phalakaM dArumayaM kheTakaM ca vaMzazalAkAdimayamiti na paunaruktyaM, varavarmmakavacamADhyaH - sannAhavizeSA yeSA te tathA, eSAM ca vizeSastatkalAkuzalebhyo veditavyaH, yathA varmmalohakutUhalikAmayaM ityAdi teSAM sahasra-vRndavRndaiH kalito yaH sa tathA rAjJAM hi prayANasamaye yuddhAGgAnAM saha saJcaraNasyAvazyakatvAt, utkaTavarANiunnatapravarANi mukuTAni pratItAni kirITAni - tAnyeva zikharatrayopetAni patAkA- laghupaTarUpA dhvajA - bRhatpaTarUpA vaijayantyaH - pArzvato laghupatAkikAdvayayuktAH patAkA eva, cAmarANi calanti chatrANi teSAM sambandhi yadandhakAraM - chAyArUpaM tena kalitaH, atrAndhakArazabdAntasamAsapadAgre ArSatvAt tRtIyaikavacanalopo draSTavyaH kalita iti ca pRthageva tena vakSyamANAnantarasUtre kalitazabdo yojanIyo'nyathA tatasthacakArasya nairardhyakyApatteH, yadvA atra samasto'pi kalitazabdazcakArakaraNabalAdeva tatrApi yojanIya iti, prastutavizeSaNasyAyaM bhAvArthaH calatazcakriNo mukuTAdikA tatasainyasya ca chatravyatiriktA sAmagrI tathA asti yathA'dhvani manAgapi Atapaklezo nAstIti, atra bharatasainyasambaddhA chAyA bharatasya vizeSaNatvena sambaddhayate, sainyakRto jayaH svAminyeveti vyavahAradarzanAt, punarbharatameva vizinaSTi - asayaH - khaGgavizeSAH kSipyante sIsakaguTikA Abhiriti kSepiNyo - hathanAliriti lokaprasiddhA khaDagAH sAmAnyataH cApAH - kodaNDAH nArAcAH - sarvalohabANAH kaNakA - bANavizeSAH kalpanyaH - kRpANyaH zUlAni - pratItAni lakuTAH - pratItAH bhindipAlA - hastakSepyAH mahAphalA dIrghA AyudhavizeSAH dhanUMSivaMzamayabANAsanAni kirAtajanagrAhyANi tUNAH - tUNIrAH zarAH - sAmAnyato bANAH ityAdibhi praharaNaiH, atra cakAreNa pUrvavizeSaNasthaH samasto'samasto vA kalitazabdo yojyaH, tena taiH saMyukta iti, digvijayodyatAnAM rAjJAM hi zastrANi senAsahavarttIni bhavantIti jJApitaM, kathamuktapraharaNaiH kalita 'kAle 'tyAdi, atra rudhirazabdo raktArtha tena kAlanIlaraktapItazuklAni jAtitaH paJcavarNAni vyaktitastu tadavAntarabhedAdanekarUpANi yAni cihnazatAni tAni sanniviSTAni yeSu tadyathA syAttatheti kriyAvizeSaNatayA bodhyaM, ko'rthaH ? - rAjJAM hi zastradhyakSAstattajjAtIttadezIyazastrANAM nirvilambaM parijJAnAya zastrakozeSu uktarUpANi cihnAni nivezayanti zastreSu ca tattadvarNamayAn kezAn karvantItyarthaH, atha tUryasAmagrIkathanadvArA bharatameva vizinaSTi - AsphoTitaM - karAsphoTarUpaM siMha - nAdaH - siMhasyeva zabdakaraNaM 'chelia' tti seTitaM harSotkarSeNa sItkArakaraNaM Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - vakSaskAraH-3 205 hayaheSitaM-turaGgamazabdaH hastigulugulAyitaM-gajagarjitaM anekAni yAnirathazatasahasrANi yessaaN| ghaNaghaNeta'ttianukaraNazabdastathAnihanyamAnAnAmazvAnAMcatotrAdijazabdAstaiH sahitena tathA yamakasamakaM-yugapata bhambhA-DhakkAhorambhA-mahADhakkA ityAditUryapadavyAkhyAprAguktatruTitAGgakalpadrumAdhikArato jJeyA navaraM kalo-madhurastAlo-ghanavAdyavizeSaH kaMsatAlA-prasiddhA karamAnaM-parasparaM hastatADanaM etebhya utthitaH-utpanno yastena mahatAzabdasanninAdena sakalamapi jIvalokaM-brahmANDaM pUrayan, balaM-caturaGgasainyaM vAhanaM-zibikAdi etayoH krameNa samudayovRddhiryasyasatathA, NamitivAkyAlaGkAre, athavA balavAhanayoH samudayenayukta itigamyaM, evamuktena prakAreNa bharatacakrivizeSaNatvenetyarthaH, mAgadhatIrthaprakaraNoktAniyakSasahanAsamparivRta ityAdIni vizeSaNAni grAhyANi, tatrasUtre sAkSAllikhitAnIti, athaprathamavAkye atra likhitAni 'tahevasesa'mityatidezapadena sUcitAni ca vizeSaNAni vAcayitRNAM saukumAryAyaikIkRtya likhyante, yathA 'jakkhasahassasaMparivuDe vesamaNe ceva dhanavaI saNNibhAe iDDIe pahiakittI gAmAgaranagarakheDakabbaDamaDaMbadoNamuddapaTTaNAsamasaMvAhasahassamaMDiaMthimiameiNIaMvasuhaMabhijiNamANe 2 aggAiM varAI rayaNAI paDicchamANe 2 taM divvaM cakkarayaNaM anugacchamANe 2 joaNaMtariAhiM vasahIhi vasamANe 2 jeNevavaradAmatitthe teNeva uvAgacchaitti vyAkhyAca prAgvat, atha dvitIyavAkye'piatroktavizeSaNasahitoyAvatpadasUcito grantho likhyate yathA-'uvAgacchittA varadAmatitthassa adUrasAmaMte duvAlasajoaNAyAmaM navajoaNavicchinnaM varaNagarasaricchaM vijayakhaMdhAvAraNivesaMkarei'ttiprAgvat, atha tataH kiMcakre ityAha-'karittA'ityAdi, sarvamuktArthaM atha rAjA''jJaptayanantaraM kIdhyavarddhakirana kIdRzaM ca vainayikamAcacAretyAha mU. (69) tae NaM se AsamadoNamuhagAmapaTTaNapuravarakhaMdhAvAragihAvaNavibhAgakusale egAsItipadesu savvesu ceva patthUsu negaguNajANae paMDie vihiNNU paNayAlIsAe devayANaM vatthuparicchAe nemipAsesu bhattasAlAsu koTTaNisu avAsaparesu a vibhAgakusale cheje vejjhe a dAnakamme pahANabuddhI jalayANaM bhUmiyANa ya bhAyaNe jalathalaguhAsujaMtesu parihAsua kAlanANe taheva sahe vatthuppaese pahANegabbhiNikaNNarukkhavalliveDhiaguNadosaviANae guNaDDhe solasapAsAyakaraNakusale causaTivikappavitthiyamaI naMdAvatte ya vaddhamANe sotthiaruaga taha savvaobhaisaNNivese a bahuvivese udNddiadevkotttthdaarugirikhaayvaahnnvibhaagkusle| vR. 'tae Na mityAdi, tatastadvarddhakiratnamahaM kiM karavANi Adizantu devAnupriyA itikartavyamityuditvopatiSThate, rAjAnamiti zeSaH, rAjJa AsannamAyAtItyarthaH, ityanvayayojana* magretana-padaiH saha kAryaM, kIdRzaM tadvaddhakiralamityAha-AzramAdayaH prAgvyAkhyAtArthAnavaraMskandhAvAragRhA-paNAHpratItAH eteSAMvibhAge-vibhajane ucitasthAnetadavayavanivezane kuzalam, athvaa||1|| 'purabhavanagrAmANAM ye koNAsteSu nivasatAM dossaaH| zvapacAdayo'ntyajAtAsteSveva vivRddhimAyAnti // ityAdiyogyAyogyasthAnavibhAgadva ekAzItiH padAni-vibhAgAH pratidaivataM vibhaktavyavAstukSetrakhaNDAnItiyAvat tAni yatra tAni tathA evaMvidheSu vAstuSu-gRhabhUmiSu sarveSu caivacatuHSaSTipadazatapadarUpeSuvAstuSu, caivazabdaH samuccaye, saca vAstvantaraparigrahArtha, anekeSAMguNAnAmu Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 3/69 palakSaNAd doSANAM ca jJAyakaM, paNDA jAtA asyeti tArakAditvAdite paNDitaM - sAtizayabuddhimat, atha yadi vAstukSetrasyaikAzItyAdyA vibhAgAstarhi tAvatAM vibhAgAnAM vibhAjakAstAvatyo devatA bhaviSyantItyAzaGkayAha - vidhijJaM paJcacatvAriMzato devatAnAM ucitasthAnanivezanArddhanAdividhijJamityarthaH / paJcacatvAriMzato'pi devAnAmekAsItyAdipadavAstunyAsastathA tacchilpizAstranusAreNa darzyate, etatsaMvAdanAya sUtradhAramaNDanakRtavAstusAroktirapi likhyate, "catuHSaSTayA padairvAstu, pure rAjagRhe'rcayet / ekAzItyA gRhe bhAgaH, zataM prAsAdamaNDape // || 9 || // 2 // IzaH 1 parjanyo 2 jaye 3 ndrau 4, sUrya: 5 satyo 6 bhRzo 7 namaH 8 / agni 9 pUSA 10 tha vitatho 11, gRhakSata 12 yamau 13 tataH // gandharvo 14 bhRGgarAja 15 zca, mRgaH 16 pitRgaNa 17 stathA / dauvAriko'tha 18 sugrIva 19 puSpadantau 20 jalAdhipaH 21 // // 3 // // 4 // asuraH 22 zoSa 23 yakSmANI 24, rogo 25'hi 26 mukhya 27 eva ca / bhalvATa 28 soma 29 giraya 30 stathA bAhye'diti 31 rditi 32 // // 6 // // 5 // Apo 33 'pavatsA 34 vIze'ntaH, sAvitraH 35 savitA 36 'gnigau / indra 37 indrajayo 38 'nyasmin, vAyau rudra 39 zca rudrarAT 40 // madhye brahmA 41 'sya catvAro, devAH prAcyAdidiggatAH / aryamAkhyo 42 vivasvAM 43 zca, maitraH 44 pRthvIdharaH 45 kramAt // IzakoNAdito bAhye, varakI 1 ca vidArikA 2 / pUtanA 3 pApA 4 rAkSasyo, hetukAdyAzca niSpadAH // catuHSaSTipadairvAstu, madhye brahmA catuSpadaH / aryamAdyAzcaturbhAgA, dvidyaMzA madhyakoNagAH // bahiH koNeSvarddhabhAgAH, zeSA ekapadAH surAH / ekAzItipade brahmA, navAryAdyAstu SaTapadAH // dvipadA madhyakoNe'STau, bAhye dvAtriMzadekazaH / zate brahmASTasatyAMzo, bAhyakoNeSu sArddhagI / / aryamAdyAstu vasvaMzAH, zeSAH syu pUrvavAstuvat / hemaratnAkSatAdyaistu, vAstukSetrAkRtiM likhet // abhyarcya puSpagandhADhayairbalidadhyAjyamodanam / dadyAt surebhyaH soGkArairnamo'ntairnAmabhi pRthak // vAstvAraMbhe praveze vA, zreyase vAstupUjanam / akRte svAminAzaH syAt, tasmAtpUjyo hitArthibhiH // - atra ca varAhamihirokta ekAzItipadasya sthApanAvidhirayaM"ekAzItivibhAge daza 2 pUrvottarAyatA rekhAH / aMtastrayodaza surA dvAtriMzadvAhyakoSThasthAH // " iti / // 7 // 112 11 // 9 // // 10 // 1199 11 // 12 // // 13 // 1198 11 Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-3 - 207 atha prakRtaM prastUyate-'vatthuparicchAe'tti, atra cazabdo'dhyAhAryastena vAstuparIkSAyAM ca vidhijJamiti yojyN| // 1 // "gRhamadhye hastamitaM khAtmA paripUritaM punaH zvabhram / yadyUnamaniSTaM tat same samaM dhanyamadhikaM cet // " ityAdi, athavA vAstUnAM paricchade-AcchAdanaM-kaTakambAdibhirAvaraNaM tatra vidhijJaM yathArhakaTambAdiviniyojanAtU, tathA nemipArveSu-sampradAyagamyeSubhaktazAlAsa-rasavatIzAlAsu koTTanISu-koDheM-durgasthAyirAjasatkaMnayanti-prApayanti yAyirAjJAmiti vyutpatyA koTTanyaH-yAH koTTagrahaNAya pratikoTTabhittaya utthApyante tAsu, cazabdaH samuccaye, tathA vAsagRheSu-zayanagRheSu vibhAgakuzalaM-yathaucityena vibhAjakaM, caHsamuccaye, tathAchedyaM-chedanAha kASThAdivedhyaM vedhanArha tadevacaH samuccayedAnakarma-anArthaMgirikaraktasUtreNa rekhAdAnaMtatrapradhAnabuddhi, tathAjalagAnAMjalagatAnAM bhUmikAnAMjalottaraNArthakapadyAkaraNAya bhAjanaM-yathaucityena vibhAjakaM, caHsamuccaye, unmagnAnimagnAnadyAdhuttare tasyaitAzasAmarthyasya supratItatvAt, jalasthalayoH sambandhinISuguhAsviva guhAsusuraGgAsvityarthaH tathA yantreSu-ghaTIyantrAdiSuparikhAsu-pratItAsu, caH pUrvavat kaaljnyaanecikiirssitvaastuprshstaaprshstlkssnnprijnyaane| // 1 // "vaizAkhe zrAvaNe mArge, phAlgune kriyate gRham / __ zeSamAseSu na punaH, pauSo baaraahsmmtH||" ityAdike, tathaiveti vAcyAntarasaMgrahe zabde-zabdazAstra sarvakalAvyutpatteretanmUlakatvAt vaastuprdeshe-gRhkssetraikdeshe| // 1 // "aizAnyAM devagRhaM mahAnasaMcApi kAryamAgneyyAm / naiRtyAM bhANDopaskaro'rthadhAnyAni maarutyaam||" ityAdigRhAvayavavibhAge zAstraktavidhividhAne pradhAnaM-mukhyaM garbhiNyo-jAtagarbhA DoDakitA vallayaH phalAbhimukhavallaya ityarthaH kanyA iva kanyAH-aphalA athavA dUraphalA vA vallayaH vRkSAzcavAstukSetraprarUDhAvalliveSTitAni-bhAve ktapratyayavidhAnAtvalliveSTanAni-vAstukSetrodgatavRkSeSvArohaNAni eteSAM ye guNadoSAsteSAM vijJAyakaM-vizeSajJa, te ceme-"garbhiNIvalliAstuprarUDhA AsannaphaladA, kanyA ca sA tatraiva nAsannaphalA, vRkSAzca plakSavaTAzvatthodumbarAH prazastAHAsannAH kaNTakinoripubhayadA" ityAdi,prahazastadrumakASThaM vAgRhAdiprazastaMvalliveSTitAni prazastavallisambandhIni prazastAni gRhamahISunacAprazastavallisambadhIni, enamevArthamAha varAhaH ||1||"shstrossdhidrubhltaamdhuraa sugandhA, snigdhA samAna zuSirA ca mahI nRpAnAm ___ apyadhvani zramavinodamupAgatAnAM, dhatte zriyaM kimuta zAzvatamandireSu // " punastadeva vizeSayannAha-guNADhyaH-prajJAdhAraNAbuddhihastalAghavAdiguNavAn SoDaza prAsAdAH-sAntanasvastikAdayo bhUpatigRhANi teSAM karaNe kuzalaH, catuHSaSTivikalpAH gRhANAM vAstuprasiddhAHtatravistRtA-amUDhAmatiryasyasatathA, vikalpAnAM catuHSaSTirevaM-pramodavijayAdIni SoDazagRhANi pUrvadvArANi svastanAdIni SoDaza dakSiNadvArANi dhanadAdIniSoDaza uttaradvArANi durbhagAdIni SoDaza pazcimadvArANi sarvamIlane catuHSaSTiriti, nandyAvarte gRhavizeSe evamagreta Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 3 / 69 navizeSaNeSvapi, caH samuccaye, varddhamAne svastike rucake tathA sarvatobhadrasanniveze ca bahurvizeSaH -prakAro jJeyatayA karttavyatayA ca yasya tat tathA, sUtre ca kacit saptamIlopaH prAkRtatvAt, nandyAvarttAdigRhavizeSastvayaM varAhoktaH 119 11 208 // 2 // // 3 // "nandyAvarttamalindaiH zAlAkuDyAt pradakSiNAntagataiH / dvAraM pazcimamasmin vihAya zeSANi kAryANi // dvArAliMdo'ntagataH pradakSiNo'nyaH zubhastatazcAnyaH / tadvacca varddhamAne dvAraM tu na dakSiNaM kAryam // aparAntagato'lindaH prAgantagatau tadutthitau cAnyI / tadavadhividhRtazcAnyaH prAgdvAraM svastikaM zubhadam // apratiSiddhAlindaM samantato vAstu sarvatobhadram / 118 11 nRpavibudhasamUhAnAM kAryaM dvAraizcaturbhirapi // punastadeva vizinaSTi - Urdhva daNDe bhava uddaNDikaH, bhavArthe ikaH, arthAt dhvajaH, devA:indrAdipratimAH koSThaH - uparitanagRhaM dhAnyakoSTho vA dArUNi vAstUcitakASThAni girayo - durgAdikaraNArthaM janAvAsayogyAH parvatAH khAtAni - puSkariNyAdikAni vAhanAni - zibikAdIni eteSAM vibhAge kuzalaM, dhvajavibhAgastvevaM 119 11 " daNDaH prakAze prAsAde, prAsAdakarasaGkhyayA / sAndhakAre punaH kAryo, madhyaprAsAdamAnataH // ia tassa bahuguNaddhe thavaIrayaNe nariMdacaMdassa / tavasaMjamanivviTTe kiM karavANItuvaTThAI / mU. (70) vR. zeSaM tattadagranthebhyo'vaseyaM, ityuktaprakAreNa bahuguNADhyaM tasya narendracandrasyaH bharatacakriNaH sthapatiralaM- varddhakiralaM tapaH saMyamAbhyAM karaNabhUtAbhyAM nirviSTaM labdhamiti nirviSTaM - labdhamiti, kiM karavANItyAdi tu prAyojitameva, athopasthitaH san varddhakiryakarottadAhaso devakammavihiNA khaMdhAvAraM nariMdavayaNeNaM / AvasahabhavaNakaliaM karei savvaM muhutteNaM // mU. (71) vR. 'sodeva' ityAdi, sa - varddhaki devakarmavidhinA - devakRtyaprakAreNa cintitamAtrakAryakaraNarUpeNetyarthaH - skandhAvAraM narendravacanena AvAsA - rAjJAM gRhANi bhavanAnItareSAM taiH kalitaM karoti sarvaM muhUrttena nirvilambamityarthaH / mU. (72) karettA pavaraposahadharaM karei 2 ttA jeNeva bharahe rAyA jAva evamANattiaM khippAmeva paJcappiNai, sesaM taheva jAva majjaNadharAo paDinikkhamai 2 ttA jeNeva bAhiriA uvaTThANasAlA jeNeva cAugghaMTe Asarahe teNeva uvAgacchai / vR. kRtvA ca pravarapauSadhagRhaM karoti, kRtvA ca bharo rAjA yAvatpadAt 'teNeva uvAgacchai 2 ttA' iti grAhyam, etAmAjJaptikAM kSiprameva pratyarpayati, 'sesaM taheve' tyAdi sarvaM prAgvat / mU. (73) ( uvAgacchittA) tate NaM taM gharaNitalagamaNalahuM tato bahulakkhaNapasatthaM himavataMkaMdaraMtaraNivAyasaMvaddhiacittatiNisadaliaM jaMbUNayasukayakUbaraM kaNayadaMDiyAraM Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 209 vakSaskAraH-3 pulayavariMdaNIlasAsagapavAlaphalihavararayaNaleDDumaNividmavibhUsiaM aDayAlIsAraraiyatavaNijjapaTTasaMgahiajuttatuMbaM padhasiapasianismianavapaTTapariNiTThiaMvisiTTalaTTaNavalohabaddhakamma hariparahaNarayaNasarisacakkaM kakkeyaNaiMdaNIlasAsagasusamAhiabaddhajAlakaDagaM pasattavicchinnasamadhuraM puravaraM ca guttaM sukiraNatavaNijajuttakaliaM kaMkaTayaNijuttakappaNaM paharaNANujAyaM kheDagakaNagadhaNumaMDalaggavarasattikoMtatomarasarasayabattIsatoNaparimaMDiokaNagarayaNacittaMjuttaM halImuhabalAgagayadaMtacaMdamottiataNasolliakuMdakuDayavarasiMduvArakaMdalavarapheNaNiga rahArakAsappagAsadhavalehiM amaramaNapavaNajaiNacavalasigdhagAmIhiM cauhiMcAmarAkaNagavibhUsiaMgehiM turagehiM sacchattaMsajjhayaMsaghaMTesapaDAgaM sukayasaMdhikammaMsusamAhiasamarakaNagagaMbhIratullaghosaM varakupparaMsucakkaM varanemImaMDalaM varaghArAtoMDaM varavairabaddhatuMbaM varakaMcaNabhUsivarAyariaNimmizra varaturagasaMpauttaM varasArahisusaMpaggahivarapurise varamahArahaMduruDhe AsvaDhe pavararayaNaparimaMDiaM kaNayakhiMkhiNIjAlasomiaM aujjhaM soaamnniknngtviapNkyjaasuannjlnnjliasuatoNddraagN| _ guMjaddabaMdhujIvagarahiMgulagaNigarasiMdUraruilakuMkumapArevayacalaNaNayaNakoiladasaNAvaraNaraitAtiregarattAsogakaNagakesuagayatAlu suriMdagovagasamappabhappagAsaM biMbaphalasilappavAlauTuiMtasUrasarisaM savvouasurahikusumaAsattamalladAmaM UsiaseanjhayaM mahAmeharasiagaMbhIraniddhaghosaM sattuhiayakaMpaNaMpabhAe asassirIaMnAmeNaMpuhavivijayalaMbhaMti vissutaM lovissutajaso'hayaM cAuraghaMTaM AsarahaM posahie naravaI duruDhe / taeNaMse bharaherAyA cAugghaMTaAsarahaMduruDhe samANe sesaMtahevadAhiNAmimuhe varadAmatityeNaM lavaNasamudaM ogAhai jAva se rahavarassa kupparA ullA jAva pIidANaM se, navariMcUDAmaNiM ca divvaM uratthageviJjagaMsoNiasuttagaMkaDagANi atuDiANi ajAva dAhiNille aMtavAle jAva aTThAhiaM mahAmahimaM kareti 2 tA eamANattiaMpaJcappiNati / taeNaMse dibvecakkarayaNevaradAmatitthakumArassadevassa aTThAhiAemahAmahimAenivvattAe samANIeAuhagharasAlAo paDinikkhamai2 tA aMtalikkhapaDivaNNejAvapUratecevaaMbaratalaM uttarapaJcatthimaM disiMpabhAsatitthAbhimuhe payAte yAvi hotthaa| taeNaM se bharahe rAyA taM divvaM cakkarayaNaM jAva uttarapaJcatthimaM disiM taheva jAva paJcatthimadisAbhimuhe pabhAsatittheNaM lavaNasamudaM ogAhei 2 tAjAva se rahavarassa kupparA ullA jAva pIidAnaM se navaraM mAlaM mauDiM muttAjAlaM hemajAlaM kaDagANi atuDiANi aAbharaNANi asaraMca nAmAhayaMkaMpabhAsatitthodagaMcagiNhai ra ttA jAvapaJcatthimeNaMpabhAsatitthamerAeahannaMdevANuppiANaM visayavAsI jAra paJcathimille aMtavAle / sesaMtaheva jAva aTThAhiA nivvttaa| vR. ('uvAgacchittA) tate NamityAdi, upAgatya ca Namiti prAgvat taM prasiddhaM varapuruSobharatacakrI varamahArathaM ArUDha itisambandhaH, kIzamityAha-dharaNitalagamane laghu-zIghraMzIghragAminamityarthaH, kIzo varapuruSa ityAha-tataH-sarvatra jayasambhAvanAjanitapramodarasapulakitatayA vistIrNapraphullahadaya ityarthaH, athapunArathaM vizinaSTi-bahulakSaNaprazastaM himava:-kSudrahimavadgireH [13|14 Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 3 / 73 nirvAtAni - vAtarahitAni yAni kandarAntarANi - darImadhyAni tatra saMvarddhitAzcitrA - vividhAstinizA - rathadrumAsta eva dalikAni - dArUNi yasya taM, sUtre ca padavyatyayaH ArSatvAt / jAmbUnadasuvarNamayaM sukRtaM sughaTitaM kUvaraM yugandharaM yatra taM, kanakadaNDikA:kanakamayalaghudaNDarUpAH arAyatrataM, pulakAni varendranIlAni sAsakAni ratnavizeSAH pravAlAni sphaTikavararatnAni ca pratItAni leSTavo-vijAtiratnAni maNayaH - candrakAntAdyAH vidrumaH - pravAlavizeSaH anayozca varNAditAratamyakRto vizeSo bodhyaH tairvibhUSitaM, racitAH pratidizaM dvAdaza 2 sadbhAvAt aSTAcatvAriMzadarA yatra te tathA, vizeSaNasya paranipAtaH prAkRtatvAt / tapanIyapaTTai - raktasvarNamayapaTTakairloke mahalU iti prasiddhaiH saMgRhIte - DhIkRte tathA yukte - ucite nAtimahatI ityarthaH tataH padatrayasya karmadhArayaH etAze tumbe yasya sa tathA taM, pragharSitAH - prakarSeNa ghRSTAH prasitAH - prakarSeNa baddhAH IddazA nirmitA - nivezitAH navAH --- -ajIrNA paTTAH- paTTikA yatra tattathAvidhaM yatpRSThaM-cakraparidhirUpaM yalloke pUMThI iti prasiddhaM tatpariniSThitaM - suniSpannaM kAryanirvAhakatvena yasya sa taM atra padavyatyayaH prAkRtatvAt, viziSTalaSTeatimanoje nave - sadyaske lohavardhe-ayazcarmarajjuke tayoH karma-kAryaM yatra sa taM, ayamarthaH tatra rathe ye'vayavAste lohavardhAbhyAM baddhA iti, hari - vAsudevastasya praharaNaratnaM-cakraM 'cakkamusalajohI' ti vacanAt tatsadhze cakre yasya sataM, karketanendranIlazaskarUparatnatrayamayaM suSThu samyag AhitaM - nivezitaM kRtasundarasaMsthAnamityarthaH IzaM baddhaM jAlakaTakaM-jAlakasamUho yatra sa tathA taM, ayaM bhAvaH - rathaguptau jAlakapadavAcyA sacchidraracanAviziSTA avayavavizeSA bahavastatra zobhAM janayantIti, tathA prazastA vistIrNA samA-avakrA dhUryatra sa taM puramiva guptaM samantataH kRtavarUthaM, rathe hi prAyaH sarvato lohAdimayI AvRtirbhavati, puravaradhSTAntakathanenAyamarthaH yathA puraM gopura bhAgaparityAgena samantato vapraguptaM bhavita tathA'yamapyArohasthAnasArathisthAne vihAya gupta iti, sukiraNaM - zobhamAnakAntikaM yattapanIyaM - raktaM suvarNaM tanmayaM yokaM tena kalitaM, yoNa hi vo skandhe yugaM baddhayata iti, atra ca etatsUtrAdarzeSu 'tavaNijjajAlakali' miti pATho zuddha eva sambhAvyate, AvazyakacUrNI asyaiva pAThasya darzanAt, kaMkaTakAH sannAhAsteSAM niyuktAsthApitA kalpanA - racanA yatra sa tathA taM yathAzobhaM tatra sannAhAH sthApitAH santIti bhAvaH, tathA praharaNairanuyAtaM - bhRtamityarthaH, etadeva vyaktita Aha- kheTakAni pratItAni kaNakA - bANavizeSAH dhanUMSi maNDalAgrAH-taravArayaH varazaktayaH- trizUlAni kuntA-bhallAH tomarAzca- bANavizeSAH zarANAM zatAni yeSu tAzA ye dvAtriMzattUNA - bhastrakAstaiH parimaNDitaM samantataH zobhitaM kanakaratnacitraM / tathA yuktaM turagairityanena sambaddhayate, kiMviziSTairityAha halImukhaM rUDhigamyamiti balAko - bakaH gajadantacandrau pratItau mauktikaM - muktAphalaM taNasolliatti-mallikApuSpaM kundaM - zvetaH puSpavizeSaH kuTajapuSpANi - varasinduvArANi nirguNDIpuSpANi kandalAni - kandalavRkSavizeSa- puSpANi varaphenanikaro hAro - muktAkalApaH kAzAH - tRNavizeSAsteSAM prakAzaH - aujvalyaM tadvaddhavalaiH amarA - devA manAMsi - cittAni pavano- vAyustAn vegena jayatIti amaramanaH pavana- jayinaH, ata eva ca - palazIghraM - atizIghraM gAmino - gamanazIlAH, tataH padadvayakarmadhArayaH, taizcaturbhi-catuH zaGkhayAkaiH tathA cAmaraiH kanakaizca Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 3 bhUSitamaGgaM yeSAM te tathA taiH, cAmarasya strItvaM ArSatvAt / atha punA rathaM vizinaSTi-sacchatraM sadhvajaM saghaNTaM sapatAkamiti prAgvat, sukRtaM - suSThu nirmita sandhikarmma-sandhiyojanaM yatra sa taM susamAhitaH - samyagayathocitasthAnanivezito yaH samarakaNakaH-saMgrAmavAdyavizeSastasya vIrANAM vIrarasotpAdakatvena tulyo gambhIro ghoSaH - cItkArarUpo dhvaniryasya sa taM, padavyatyayaH prAkRtatvAt, vare kUppara pianake iti prasiddhe yasya sa taM, sucakraMvaranemImaNDalaM- pradhAnacakradhArAvRtaM vare - zobhamAne dhUstuMDe - dhUrvIkUbare yasya sa taM varavarjerbaddhe tuMbe yasya sa taM varakAJcanabhUSitaM varAcArya - pradhAnazilpI tena nirmitaM varaturagaiH samprayuktaM varasArathinA suSThu saMpragRhItaM svAyattIkRtamiti, iha ca cakrAdInAM punarvacanaM rathAvayaveSu pradhAnatAkhyApanArthaM / 'varapurise' ityAdi tu pUrvaM yojitaM, 'durUDhe ArUDhe' ityatra samAnArthakaM padadvayopAdAnaM sukhArUDhatAjJApanArthaM, athavA durUDhe ityasya sautrazabdasya vivaraNarUpo'yamArUDhazabda iti, athArthAntarArambhArthaM punaruktirna doSAyeti uktamevArthaM nAmaprakaTanAya rathasyArohakAlaprakaTanAya cAha - 'pavararayaNaparimaMDia 'mityAdi, pravaratnaparimaNDitaM kanakakiGkiNIjAlazobhitaM, ayodhya-manabhibhavanIyamityarthaH, saudAminI - vidyut, taptaM yatkanakaM taccAnalottIrNaM raktavarNaM bhavatIti taptazabdena vizeSitaM paGkajaM - kamalaM tacca sAmAnyato raktaM varNyate 'jAsuaNa' tti japAkusumaM jvalita- jvalano - dIptAgni atra padaviparyAsaH prAkRtazailIbhavaH zukasya tuNDaM - mukhaM eteSAmiva rAgo-raktatA yasya sa taM / guJjArddha-raktikArAgabhAgaH bandhujIvakaM - dvipraharavikAzipuSpaM raktaH - saMmarddito hiMgulakanikaraH sindUraM-pratItaM ruciraM kuGkumaM - jAtyaghusRNaM pArApatacalanaH pratItaH kokilanayane padavyatyayaH ArSatvAt dazanAvaraNaM - adharoSThaM tacca sAmudrike'tyaruNaM vyAvarNyate iti ratidomanoharo'tiraktaH-adhikAruNo'zokataru IddazaM ca kanakaM kiMzukaMpalAzapuSpaM tathA gajatAlu surendragopako - varSAsu raktavarNa kSudrajantuvizeSa ebhisamA - sadhzA prabhA - chaviryasya tathA evaMvidhaH prakAzaH - tajaH prasaro yasya sa taM, bimbaphalaM - golhakaM 'silappavAlaM'ti atra azlIlazabda iva zriyaM lAtIti RphiDAditvAllatve zlIlaM evaMvidhaM yatpravAlaM zlIlapravAlaM - parikarmmitavidrumaH zilApravAlaM vA vidrumaH uttiSThatsUraH - udgacchatsUryasteSAM saddazaM sarvartukAni - SaDRtubhavAni surabhINi kusumAni - agrathitapuSpANi mAlyadAmAni ca - grathitapuSpANi yatra sa taM ucchritaH UrdhvakRtaH zvetadhvajo yatra sa taM, mahAmeghasya yadrasitaM - garjitaM tadvad gambhIraH snigdho ghoSo yasya sa taM, zatruhRdayakampanaM, prabhAteca - aSTamatapaH pAraNakadinamukhe caturghaNTamazvarathaM pauSadhikaH - AsannapArita - pauSadhavrato narapatirArUDha iti sambandhaH, sazrIkaM nAmnA pRthvIvijayalAbhamiti vizrutaM, atrArUDhaH puruSo bhUvijayaM labhate iti sAnvarthanAmakamityarthaH kIdRzo narapatirityAha-lokavizrutayazAH, ahataM- kacidapyavayave'khaNDitaM sarvatrAskhalitapracAraM vA rathamityarthaH / rathArohAnantaraM bharataH kiM cakre ityAha , 211 'tae Na'mityAdi, tataH sa bharato rAjA caturghaNTamazvarathamArUDhaH san zeSaM tathaiveti, kiyatparyantamityAha - 'jAva dAhiNAbhimuhe' ityAdi, zeSaM sUtraM mAgadhatIrthagamAnusAreNa jJeyaM, athoktaM yAvaddakSiNAbhimukho varadAmatIrthena varadAmanAmnA'vataraNamArgeNa lavaNasamudramavagAhate, Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3/73 'sesaM taheva'tti vacanAt 'hayagayarahapavarajohakaliAe saddhiM saMparivuDe mahayA bhaDacagarapahagaravaMdaparikhittecakkarayaNadesiamaggoaNegarapavarasahassamANuAyamagge mahayA ukkiTThasIhaNAyabolakalakalaraveNaM pakkhubhiamahAsamuddaravabhUaMpiva karemANe 2' ityantaM sUtraM zyaM, kiyaDUraM lavaNasamudramavagAhate ityAha yAvattasya rathavarasya kuurpraavaano bhavataH, atra yAvacchabdo na saMgrAhyapadasaMgrAhakaH kintu jalAvagAhapramANasUcanArtha, "jAva pIidANaMti, atrApi mAgadhadevasAdhanAdhikAroktaM sUtraM tAvadvaktavyaMyAvatrItidAna, setasyatIrthAdhipasurasya prItidAnazabdenopacArAtprItidAnArthakavivakSitacUDAmaNyAdi vastUcyate, atra tu 'jAva dAhiNille aMtavAle'iti sUtrasyAgrato nyAsAnyathAnupapatyA tasya grahaNaM jJeyaM, na tu dAnaM, tasya 'jAva aTThAhiaMmahAmahimaM kareMti'tti sUtrasthayAvacchabdena gRhItatvAt, tenAyama:- prItidAnanimittakacUDAmaNyAdivastugrahaNapratipAdakasUtraM yAvadvaktavyamiti, tatrAyaM piNDArtha-turaganigrahaNarathasthApanadhanuHparAmarzazaramokSakopotpAdakopApanodanijarddhisArasaMprekSa-NaprItidAnasUtrANi mAgadhatIrthasUtrAdhikAravadjJeyAnIti, navaramayaMvizeSaH prItidAnecUDAmaNiMca divyaM manoharaMsarvaviSApahArI zirobhUSaNavizeSaM urasthaH-vakSobhUSaNavizeSa graiveyakaM-grIvAbharaNaM zroNisUtrakaM-kaTimekhalAM kaTakAni-ca truTikAni ca, kiyaDUraM vaktavyamityAha-yAvaddAkSiNAtyo 'hamantapAla iti, prItivAkyaprAbhRtopaDhaukanabharatakRtatasvIkaraNadevasanmAnanavisarjanarathaparAvRttiskandhAvArapratyAgamanamajjanagRhagamanasnAnabhoja naraNazreNiprazreNi -zabdanAdipratipAdakasUtraMvaktavyam, kimantamityAha-aSTAdaza zreNiprazreNayo'STAhikAMmahAmihamAM prakurvanti, etAmAjJaptikAM prtyrpyntiiti| atha prabhAsatIrthAdhipasAdhanAyopakramate-'tae Na'mityAdi, sarvaM prAgvat, navaraM uttarapazcimAM-vAyavI dizaM zuddhadakSiNavarttino varadAmatIrthataH zuddhapazcimAvartini prabhAse gamanAya itthameva pathaH saralatvAt, anyathA varadAmataH pazcimAgamane anuvAridhivelaMgamanena prabhAsatIrthaprAptidUraNa syAditi, prabhAsanAmatIrthaM yatra sindhunadI samudraM pravizati, atha tAIkcakrartanaM dRSTvA yanna pazcaketadAha-'taeNa'mityAdi, sarvaMpUrvavat, paraMprItidAne vizeSaH, tamevaca sUtre darzayati'navari'tti navaraM mAlAM-ratnamAlAM mauliM-mukuTaM muktA-jAlaM-divyamauktikarAziM hemajAlaMkanakarAzimiti / 'sesaMtaheva'ttizeSa-uktAtiriktaMprItidAnopaDhaukanasvIkaraNa-surasanmAnavisarjanAdi tathaiva-mAgadhasurAdhikAra iva vaktavyaM, AvazyakacUrNau tu varadAmaprabhAsasurayoH prItidAnaM vyatyAsenoktamiti / atha sindhudevIsAdhanAdhikAramAha. mU. (74)taeNaMse divvecakkarayaNe pabhAsatitthakumArassadevassa aTThAhiAemahAmahimAe nivvattAe samANIe AuhaghasAlAo paDinikkhamai 2 tA jAva pUrete ceva aMbaratalaM siMdhUe mahAnaIe dAhiNilleNaM kUleNaM puracchimaM disiM siMdhudevIbhavaNAbhimuhe payAte Avi hotthaa| tae NaM se bharahe rAyA taM divvaM cakkarayaNaM siMdhUe mahAnaIe dAhiNilleNaM kUleNaM purathimaM disiM siMdhudevIbhavaNAmimuhaM payAtaM pAsairattA haTTatuTThacitta taheva jAva jeNeva siMdhUe devIe bhavaNaM teNeva uvAgacchairattA siMdhUe devIe bhavaNassa adUrasAmaMte duvAlasajoanAmaM navajoyaNavicchinnaM varaNagarasAricchaMvijayakhaMdhAvAraNivesaMkareijAva siMdhue devIebhavaNassa adUrasAmaMte Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 213 duvAlasajoaNAyANaM navajoyaNavicchinnaM varaNagarasAricchaM vijayakhaMdhAvAraNivesaM karei jAva siMdhudevIe aTTamabhattaM pagiNhai 2 ttA posahasAlAe posahie baMbhayArI jAva dabbhasaMthArovagae aTTamabhattie siMdhudeviM manasi karemAme ciTThai / vakSaskAraH tae NaM tassa bharahassa ranno aTThamabhattaMsi pariNamamANaMsi siMdhUe devIe AsaNaM calai, tae NaM sA siMdhudevI AsaNaM caliaM pAsai 2 ttA ohiM pauMjai2 ttA bharahaM rAyaM ohiNA Abhoei 2 ttA ime eArUve abbhatthie ciMtie patthie manogae saMkappe samuppajjitthA - uppanne khalu bho jaMbuddIve dIve bharahe nAmaM rAyA cAuraMtacakkavaTTI, taM jIameaM tIapacupaNmamaNAgayANaM siMdhUNaM devINaM bharahANaM rAINaM uvatthANiaM karettae, taM gacchAmi NaM ahaMpi bharahassa ranno uvatthANiaM karemitti kaTTu kuMbhaTThasahassaM rayaNacittaM nAnAmaNikaNagarayaNabhatticittANi aduve kaNagabhaddAsaNANi ya kaDagANi a tuDiANi a jAva AbharaNANi a geNhai 2 ttA tAe ukkiTThAe jAva evaM vayAsI abhijie NaM devAppiehiM kevalakappa bharahe vAse ahannaM devANuppi ANaM visayavAsimI ahannaM devANuppiANaM ANattikiMkarI taM paDicchaMtu NaM devANuppiA ! mama imaM imaM eArUvaM pIidANaMtikaTTu kuMbhaTThasahassaM rayaNacittaM nAnAmaNikaNagakaDagANi a jAva so ceva gamo jAva paDivisajjei / tae NaM se bharahe rAyA posahasAlAo paDinikkhamai 2 ttA jeNeva majjaNaghare teNeva uvA0 2 ttA hAe kayabalikamme jAva jeNeva bhoaNamaMDave teNeva uvA02 ttA bhoaNamaMDavaMsi suhAsaNavaragae aTTamabhattaM pariyAdiyai 2 ttA jAva sIhAsanavaragae puratthAbhimuhe nisIai 2 ttA aTThArasa seNippaseNIo saddAvei 2 tA jAva aTThAhiAe mahAmahimAe tamANattiaM paJccappiNaMti vR. 'tae Na' mityAdi, vyaktArthaM, navaraM pUrvAM dizamityatra pazcimadigvartti prabhAsatIrthata Agacchan vaitADhyagirikumAradevasisAdhaviSayA tadvAsakUTAbhimukhaM yiyAsuH prathamataH anupUrvameva yAti, etacca digvibhAgajJAnaM jambUdvIpapaTTAdAvAlekhyadarzanAd gurujanasaMdarzitAt subodhaM, sindhudevIgRhAbhimukhaM ca cakraratnaM prayAtaM, nanu sindhudIvabhavanaM atraiva sUtre uttarabharatArddhamadhyamakhaNDe sindhukuNDe sindhadvIpe vakSyate tatkathamatra tatsambhavaH ?, ucyate, maharddhikadevInAM mUlasthAnAdanyatrApi bhavanAdisambhavo nAnupapanno yathA saudharmendrAdyagramahiSINA saudharmAdidevaloke vimAnasadbhAve'pi nandIzvare kuNDale vA rAjadhAnyaH, yathA vA'syA eva devyA asaGkhyeyatame dvIpe rAjadhAnI sindhvAvarttanakUTe ca prAsAdAvataMsaka iti, evaM sindhudvIpe sindudevIbhavanasadbhAve'pi ata eva brahmacArI 'jAva dabbhasaMthArovagae' ityAdi yAvaddarbhasaMstArakopagataH Sa atra yAvatkaraNAt anmuktamaNisuvarNa ityAdi sarvaM pUrvoktaM grAhyaM, aSTamabhaktikaH kRtASTamatapAH sindhudevI manasi kurvan- dhyAyaMstiSThati 'tae Na' mityAdi, tatastasya bharatasya rAjJo'STamabhakte pariNamati - paripUrNaprAye jAyamAne sindhvA devyA AsanaM calati, tataH sA sindhudevI AsanaM calitaM pazyati ddaSTA avadhiM prayunakti prayujya ca bharataM rAjAnaM avadhinA Abhogayati-upayuGkte Abhogyaca sthitAyAstasyA ityAdhyAhAryaM ayametadrUpaH AdhyAtmikazcintitaH prArthito manogataH saMkalpaH samudapadyata itthamevAnvayasaGgati syAt anyathA bhinnakartRkayoH kriyayoH ktvApratyayaprayogAnupapatti syAt, bhinnakartRkatA caivaM - sindhudevI AbhogayitrI saGkalpazca samutpAdakaH, iyaM ca sindhudevI AsanakampanAddattopayogA Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3 / 74 satI smRtajAtIyA svata evAnukUlAzayA saMjajJe, tena na zarapramokSaNAdyatra vaktavyaM, evaM ca karmacakriNAM vaitADhyasurAdInAM sAdhane'pi jinacakriNAM tu sarvatra digvijayayAtrAyAM zarapramokSaNAdikamantareNaiva pravatti yatastatra teSAM tathaiva sAdhyasiddhiriti, sa ca kaH saGkalpa ityAha 'uppanne'tti utpannaH khaluH-nizcaye jambUdvIpanAmni dvIpe bharatanAmani varSe - kSetre bharato nAma rAjA caturantacakravarttI tajJjItametat - AcAra eSaH atItavarttamAnAnAgatAnAM sindhunAmnInAM devInAM bharatAnAM rAjJAM, atra bahuvacanaM kAlatrayavarttinAM cakrayarddhacakriNAM parigrahArthaM, upasthAnikaMprAbhRtaM kartu varttate iti, tad gacchAmi Namiti prAgvat, ahamapi bharatasya rAjJa upasthAnikaM karomIti, cintitaM hi kAryaM kRtameva phaladaM bhavatItyAha - 'itikaTTu' ityAdi, itikRtvA - cintayitvA kumbhAnAmaSTottaraM sahasra ratnacitraM nAnAmaNikanakaratnAnAM bhakti - vividharacanA tayA citre ca dve kanakabhadrAsane RSabhacaritre tu ratnabhadrAsane ukte kaTakAni ca truTikAni ca yAvadAbharaNAni ca gRhNAti, gRhItvA ca tayotkRSTayetyAdi yAvadevamavAdIditi, atra yAvatpadasaMgraho vyaktaH, kimavAdIdityAha'abhijie Na' mitayAdi, abhijitaM devAnupriyaiH -zrImadmi kevalakalpaM paripUrNaM bharataM varSaM tenAhaM devAnupriyANAM viSayavAsinI - dezavAstavyA ahaM devAnupriyAnAmAjJaptikiGkarI- AjJAsevikA tat pratIcchantu - gRhNantu devAnupriyAH ! mamedametadrUpaM prItidAnamiti, atra NaM sarvatra prAgvat, itikRtvA kumbhASTAdhikasahasraM ratnacitraM nAnAmaNikanakaralabhakticitre vA dvekanakabhadrAsane kaTakAni ca yAvat sa eva mAgadhasuragamo'trAnusarttavyaH tAvadyAvatprativisarjayati / tata uttaravidhimAha-'tae Na mityAdi, sarvaM prAgvat, navaraM tAvad vaktavyaM yAvattAH zreNiprazreNayo'STAhikAyA mahAmahimAyAstAmAjJaptikAM pratyarpayanti yathA'STAhikotsavaH kRta iti / atha vaitADhyasurasAdhanamAha mU. (75) tae NaM se divve cakkarayaNe siMdhUe devIe aTThAhiAe mahAmahimAe nivvattAe samANIe AuhagharasAlAo taheva jAva uttarapuracchimaM disiM veaddhapavvayAbhimuhe payAe AvI hotthA / tae NaM se bharahe rAyA jAva jeNeva veaddhapavvae jeNeva veaddhassa pavvayassa dAhiNille nitaMbe teNeva uvAgacchai 2 ttA veaddhassa pavvayassa dAhiNille nitaMbe duvAlasajoaNAyANaM navajo aNavicchinnaM varaNagarasaricchaM vijayakhaMdhAvAranivesaM karei 2 tA jAva veaddhagirikumArassa devassa aTThamabhattaM pagiNhai 2 ttA posahasAlAe jAva aTTamabhattie ve addhagirikumAraM devaM manasi karemANe 2 ciTThai / tae NaM tassa bharahassa ranno aTThamabhattaMsi pariNamamANaMsi veaddhagirikumArassa devassa AsaNaM calai, evaM siMdhugamo neavvo, pAidANaM abhisekkaM rayaNAlaMkAraM kaDagANi a tuDiANi a vatthANi a AbharaNANi a geNhai 2 ttA tAe ukkiTThAe jAva aTThAhiaM jAva paccappiNaMti / tae NaM se divve cakkarayaNe aTThAhiyAe mahAmahimAe nivvattAe samANIe jAva paJcatthimaM disiM timisaguhAmimuhe payAe Avi hotthA, tae NaM se bharahe rAyAM taM divvaM cakkarayaNaM jAva paJcatthimaM disiM timisaguhAbhimuhaM payAtaM pAsai 2 ttA haTThatuTThacittajAvatimisaguhAe adUrasAmaMte duvAlasajoaNAyAmaM navajoaNavicchinnaM jAva kayamAlassa devassa aTThamabhattaM pagiNhai 2 tA posahasAlAe posahie baMbhayArI jAva kayamAlagaM devaM maNasi karemANe 2 ciTThai / Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-3 215 tae NaM tassa bharahassa ranno aTThamabhattaMsi pariNamamANaMsi kayamAlassa devassa AsaNaM calai taheva jAva veaddhagirikumArassa navaraM pIidAnaM itthIrayaNassa tilagacodasaM bhaMDAlaMkAraM kaDagANi ajAva AbharaNANi ageNhai 2 tA tAe ukkiTThAe jAva sakkArei sammANei 2ttA paDivisajei jAva bhoaNamaMDave, taheva mahAmahimA kayamAlassa pnycppinnNti| vR. 'taeNa'mityAdi, prAgvyAkhyAtArthaM, navaraM uttarapUrvAM dizamiti-IzAnakoNaMcakraralaM vaitADhyaparvatAbhimukhaM prayAtaM cApyabhavat, ayamartha-sindhudevIbhavanato vaitADhyasurasAdhanArthaM vaitATyasurAvAsabhUtaMvaitADhyakUTaMgacchataH IzAnadizyeva RjuH panthAH, 'taeNa'mityAdi, uktaprAyaM sarvaMnavaraMvaitADhyaparvatasya dAkSiNAtye-dakSiNArddhabharatapArzvavartini nitambe iti, tatastasya bharatasya rAjJo'STamabhakte pariNamati vaitAdayagirau kumAra iva krIDAkAritvAt vaitADhyagirikumArastasya devasyAsanaMcalati, evaMsindhudevyAHgamaH-sazapATho netavyaH-smRtipathaMprApaNIyaH, paraMsindhudevIsthAne vaitADhyagirikumArastasya devasyAsanaMcalati, evaM sindhudevyAH gamaH-sazapATho netavyaHsmRtipathaM prApaNIyaH, paraM sindhudevIsthAne vaitATyagirigumAradeva iti vAcyaM, yacca sindhudevyA atidezakathanaM tadvANavyApAraNamantareNaivAyamapi sAdhya iti sAdRzyakhyApanArthamiti, prItidAnaM AbhiSekyaM-abhiSekayogyaM rAjaparidheyamityarthaH, ralAlaGkAraM-mukuTamiti AvazyakacUrNau tathaiva darzanAt, zeSaM tathaiva yAvacchabdAbhyAM grAhyaM, tatra prathamo yAvacchabdaH uktAtiriktavizeSaNasahitAM gatiprItivAkyaMprAbhRtopanayanagrahaNe surasanmAnavisarjanesnAbhojane zreNiprazreNyAmantraNaMsUcayati, dvitIyastu aSTAhikAdezadAnakaraNe iti / athatamisaguhAdhipakRtamAlasurasAdhanArthamupakramate-'taeNamityAdi, tatastaddivyaM cakraralaM aSTAhikAyAM mahAmahimAyAM nivRttAyAMsatyAMarthAdvaitAdayagirikumArasya devasyayAvat pazcimAdizaM tamizrAguhAbhimukhaM prayAtaM cApyabhavat, vaitAdayagirikumArasAdhanasthAnasya tamisrayAH pazcimAvartitvAt / 'tae Na0, sarvaM prAgvat, prItidAne'tra vizeSaH, sa cAyaM-strIralasya kRte tilakaMlalATAbharaNaMralamaya caturdazaMyatra tattilakacaturdazaMIzaM bhANDAlaGkAraM-prAkRtatvAdalaGkArazabdasya paranipAte alaGkArabhANDaM AbharaNakaraNDakamityarthaH, caturdazAbharaNAni caivam // 1 // "hAra 1 ddhahAra 2 iga 3 kaNaya 4 rayaNa 5 muttAvalI 6 u keuure7| kaDae 8 tuDie 9 muddA 10 kuMDala 11 urasutta 12 cUlamaNi 13 tilayaM 14 // " ti kaTakAni ca, atra kaTakAdIni strIpuruSasAdhAraNAnIti na paunaruktyamityAdi tAvad vaktavyaM yAvadbhojanamaNDape bhojanaM, tathaiva-mAgadhasurasyeva mahAmahimA aSTAhikA kRtamAlasya pratyarpayantyAjJAM zreNiprazreNaya iti| mU. (76) taeNaM sebharahe rAyA kayamAlassa aTTAhiAe mahAmahimAe nivvattAesamANIe suseNaM senAvaiMsaddAvei 2 tA evaMvayAsIgacchAhiNaMbhodevANuppiA! siMdhUe mahAnaIepaJcatthimilaM nikkhuDaM sasiMdhusAgaragirimerAgaM samavisamanikkhuDANi aoavehi oavettA aggAIvarAI rayaNAiM paDicchAhi aggAiM0 paDicchittA mameamANatti pnycppinnaahi| tateNaM se senAvaIbalassa neA bharahe vAsaMmi vissaajase mahAbalaparakkame mahappA oaMsI tealakkhaNajutte milakkhubhAsAvisArae cittacArubhAsI bharahe vAsaMbhi nikkhuDANaM niNNANa ya Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3/76 duggamANa ya duSpavesANa ya viANae atthasatthakusale rayaNaM senAvaI suseNe bharaheNaMrannA evaM vutte samANe haTTatuTThacittamA diejAva karayalapariggahiaMdasanahaM sirasAvattaM matthae aMjaliM kaTTa evaM sAmI! tahatti ANAe vinaeNaM vayaNaM paDisuNeira ttAbharahassaranno aMtiAo paDinikkhamai 2 tAjeNeva sae AvAse teNeva uvAgacchai 2 tA koDuMbiapurise saddAvei 2 tA evaM vayAsIkhippAmeva bho devANuppiA! AmisekaM hatthirayaNaM paDikappeha hayagayarahapavara jAva cAuraMgiNiM senna saNNAhehattika? jeNeva majjaNaghare teNeva uvAgacchai 2 tA majaNagharaM anupavisai 2 tA pahAe kayabalikamme kayakouamaMgalapAyacchitte sannaddhabaddhavammiakavae uppIliasarAsaNapaTTiepiNaddhagevijjabaddhaAbiddhavimalavaraciMdhapaTTe gahiAuhappaharaNe anegagaNanAyagadaMDanAyagajAvasaddhiM saMparibuDe sakoraMTamalladAmeNaMchatteNaMdharijamANeNaM maMgalajayasaddakayAloe majjhaNadharAo paDinikkhamai 2 tAjeNeva bAhiriAuvaTThANasAlAjeNeva AbhisekkehatthirayaNe teNevauvAgacchai 2 tA Amisekka hatthirayaNaM duruDhe / taeNaM se suseNe senAvaI hatthikhaMdhavaragae sakoraMTamalladAmeNaM chatteNaM dharijamANeNaM hayagayarahapavarajohakaliAe cAuraMgiNIe seNAe saddhiM saMparivuDa mahayAbhaDacaDagarapahagaravaMdaparikkhitte mahayAukkiTTisIhaNAyabolakalakalasadeNaM samuddaravabhUyaMpiva karemANe 2 savviddhIe savvajuIe savvabaleNaMjAvanigghosanAieNaMjeNevasiMdhUmahAnaIteNeva uvAgacchai 2 ttA cammarayaNaM parAmusai |tenntNsirivcchsrisruvNmutttaarddhcNdcittNaylmkNpNabhejkvyNjNtNslilaasu sAgaresuauttaraNaM divvaM cammarayaNaMsaNasattarasAiMsavvaghaNNAiMjattharohaMti egadivaseNavAviAI, vAsaM nAUNa cakkavaTTiNA parAmuDhe dibbe cammarayaNe duvAlasa joaNAiM tiriaM pavittharai tattha saahiaaii| tae NaM se divve cammarayaNe suseNasenAvaiNA parAmuDhe samANe khippAmeva nAvAbhUe jAe Avi hotthA, taeNaM se suseNe senAvaI sakhaMdhAvArabalavAhaNe nAvAbhUyaM cammarayaNaM durUhai 2 ttA siMdhuMmahAnaI vimalajalatuMgavIciM nAvAbhUeNaM cammarayaNeNaM sabalavAhaNe saseNe samuttiNNe, tao mahAnaImuttarittusiMdhuMappaDihayasAsameasenAvaI kahiMcigAmAgaraNagarapavvayANi kheDakabbaDamaDaMbANi paTTaNANi siMhalae babbarae asavvaM ca aMgaloaMbalAyAloaMca paramarammaMjavaNadIvaM ca pavaramaNirayamakosAgArasamiddhaM Arabake romake aalasaMDavisayavAsI apikkhure kAlamuhe joNaeauttaraveaddhasaMsiAoamecchajAI bahuppagArA dAhiNaavareNa jAva siMdhausAgaraMtotti savvapavarakacchaMca oaveUNapaDiniattobahusamaramaNijje abhUmibhAgetassa kacchassa suhanisaNNe tAhe tejaNavayANa nagarANa paTTaNANa yaje atahiM sAmiApabhUAAgarapatI amaMDalapatI apaTTaNapatI asavvaghettUNa pAhuDAiMAbharaNANi bhUsaNANi rayaNANiya vatthANi amaharihANi annaM ca jaM variDhaM rAyArihaM jaM ca icchiavvaM eaM senAvaissa uvaNeti matthayakayaMjalipuDA, punaravi kAUNa aMjaliM matthayaMmi paNayA tubbhe amhe'ttha sAmiA devayaMva saraNAgayA mo tubbhaM visayavAsiNotti vijayaMjaMpamANA senAvaiNA jahArihaMThaviapUiavisajiAniattA sagANi nagarANi paTTaNANi anupvitttthaa| tAhe senAvaI saviNao ghettUNa pAhuDAiM AbharaNANi bhUsaNANi rayaNANi ya punaravi taM Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 217 vakSaskAraH - 3 siMdhumAmadhe uttiNe ahasAsaNabale, taheva bharahassa ranno niveei niveittA ya appiNittA ya pAhuDAI sakkAriasammANie saharise visajjie sagaM paDamaMDavamaigae / taNaM suseNe senAvaI hAe kayabalikamme kayakou amaMgalapAyacchitte jimiabhuttuttarAgae samANe jAva sarasagosIsacaMdaNukkhittagAyasarIre uppiM pAsAyavaragae phuTTamANehiM muiMgamatthahiM battIsa baddhehiM nADaehiM varataruNIsaMpauttehiM uvaNaccitramANe 2 uvagijjamANe 2 uvalAli (labhi) jamANe 2 mahayAhayanaTTagI avAiataMtItalatAlavuDa aghaNamuiMgapaDuppavAiaraveNaM iTTe saddapharisarasarUvagaMdhe paMcavihe mANussae kAmabhoge bhuMjamANe viharai / vR. 'taeNa 'mityAdi, nigadasiddhaM, navaraM suSeNanAmAnaM senApatiM - senAnIratnamiti, kimavAdIdityAha-'gacchAhi Na'mityAdi, gaccha bho devAnupriya ! sindhvA mahAnadyaH pAzcAtyaM-pazcimadigvarttinaM niSkuTaM - koNavarttibharata kSetrakhaNDarUpaM, etena pUrvadigvarttibharata kSetrakhaNDaniSedhaH kRto bodhyaH, idaM ca kairvibhAjakairvibhaktamityAha - pUrvasyAM dakSiNasyAM ca sindhurnadI pazcimAyAM sAgaraH - pazcimasamudraH uttarasyAM girirvaitADhyaH etaiH kRtA maryAdA - vibhAgarUpA tayA sahitaM, ebhi kRtavibhAgamityarthaH, anena dvitIyapAzcAtyaniSkuTAt vizeSo darzitaH, tatrApi samAnica - samabhUbhAgavarttIni viSamANi ca - durgabhUmikAni niSkuTAni ca - avAntarakSetkhaNDarUpANi tato dvandvastAni ca - 'oavehitti sAdhaya asmadAjJApravarttanenAsmadvazAn kuru, anena kathanena prathamasindhuniSkuTasAdhane'lpIyaso'pi bhUbhAgasya sAdhane na gajanimIlikA vidheyeti jJApitaM, evamevAkhaNDaSaTakhaMDakSitipatitvaprApteH, 'oavettA' sAdhayitvA agyANi - sadyaskAni varANi - pradhAnAni ratnAni - svasvajAtAvutkRSTavastUni pratIccha - gRhANa, pratISya ca mamaitAmAjJaptikAM pratyarpayeti, tataH suSeNo yathA cakre tathA''ha'tate Na' mityAdi, tato bharatAjJAnaMtaraM sa suSeNaH evaM svAmiMstathetyAjJayA vinayena vacanaM pratizRNoti iti paryantapadayojanA, vyAkhyA tvasya prAgvat, kiMbhUtaH suSaNaH ? - sainyasya prakramAt bharatacakravarttisambandhinaH parAkramo yasmAt tathA, dRSTaM hi balavati prabhau balaM balavadbhavatIti, etena 'oaMsI' ti pade na paunaruktyaM, mahAtmA - udAttasvabhAvaH ojasvI- AtmanA vIryAdhikaH tejasA zArIreNa lakSaNaizca satvAdibhiryuktaH, mlecchabhASAsu - pArasI ArabIpramukhAsu vizAradaHpaNDitaH, tatanmlecchadesabhASAjJo hi tattaddezIyamlecchAn sAmadAdivAkyaiboddhuM samartho bhavati, ata eva citraM- vividhaM cAru-agrAmyatAdiguNopetaM bhASata ityevaMsIlaH, bharatakSetre niSkuTAnAM nimnAnAM ca - gambhIrasthAnAnAM durgamAnAM ca duHkhena gantuM zakyanAnAM duSpravezAnAM duHkhena praveSTuM zakyAnAM bhUbhAgAnAM vijJAyakastatra tadvAsIva pracAracaturaH, ata evainAM yogyatAM vibhAvyaitAze zAsane niyuktaH, arthazAstra- nItizAstradi tatra kuzalaH ratnaM senApati - sainyezeSu mukhyaH, bharatena rAjJA evamuktaH san haSTatuSTetyAdi prAgvat / tataH sa kiM karotItyAha- 'paDisuNettA' ityAdi, sarvaM caitat pAThasiddhaM, navaraM suSeNavizeSaNaM sannaddhaM zarIrAropaNAt baddhaM kasAbandhanataH dharmma- lohakattalAdirUpaM saJjAtamasyeti varmmitaM IzaM kavacaM - tanutrANaM yasya sa tathA, utpIDitA - gADhaM guNAropaNAd DhIkRtA zarAsanapaTTikA - dhanurdaNDo yena sa tathA, pinaddhaM graiveyaM - grIvAtrANaM grIvAbharaNaM vA yena sa tathA baddho-granthidAnena AviddhaH parihito mUrddhAveSyanena vimalavaracihnapaTTo - vIrAtivIratAsUcakavastravizeSo yena sa tathA, Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3/76 pazcAtpadadvayasya karmadhArayaH, gRhItAnyAyudhAni praharaNAni ca yena sa tathA, AyudhapraharaNayostu kSepyAkSepyakRto vizeSo bodhyaH, tatra kSepyAni bANAdIni akSepyAni khagAdIni athavA gRhItAni AyudhAni praharaNAya yena sa tatheti / 'taeNa'mityAdi, prAgvyAkhyAtArthaM, navaraM vAkyAyojanAyAM tataHsuSeNazcarmaralaMparAmRzati-spRzati, ityantaMsambandha iti, etaprastAvAcarmaratnavarNanamAha'taeNaMta'mityAdi, taccarmaratnaM uktavizeSaNaviziSTaMbhavatItyanvayaH, tato-vistIrNo vistRtanAmaka ityarthaH evaMvidhaH inaH-svAmicakravartirUpoyasya tattatenaM, yasya hastasparzataH icchayA vA vistRNAti sasvAmItyarthaH,zrIvatsasazaM-zrIvatsAkAraM rUpaMyasya tattathA, nanvasya zrIvatsAkAratvecatvAro'pi prAntAH samaviSa-mA bhavantitathA cAsya kirAtakRtavRSTayupadravanivAraNArthatiryagavistRtena vRttAkAraNa chatraratnena saha kathaM saGghaTanA syAditi? ucyte| svataH zrIvatsAkAramapi sahanAdevAdhiSThitatvAdyathAvasaraM cintitAkArameva bhavatIti na kApyanupapatti, muktAnAM-mauktikAnAM tArANAM-tArakANAMarddhacandrANAM citrANi-AlekhyAni yatra tattathA, acalaM akampaM-dvausadhzArthako zabdAvatizayasUcakAvityatyantadhDhaparinAmaMcakrisakalasainyAkrAntatve'pi na manAgapi kampate, abhedyaM durbhedaM kavacamivAbhedyakavacaM luptopamA, vajrapaJjaramivadurbhedamityAzayaH, salilAsu-nadISusAgareSucottaraNayantra pAragamanopAyabhUtaM divyaMdevakRtaprAtihAthaya carmaratnaM-carmasu pradhAna, analajalAdibhiranupadhAtyavIryatvAt, yatra zaNaMzaNadhAnyaM saptadazaM-saptadazasaGkhyApUrakaM yeSutAnizaNasaptadazAni sarvadhAnyAni rohante-jAyante ekadivasenoptAni, ayaM sampradAyaH-gRhapatiratnenAsmiMzcarmaNi dhAnyAni sUryodaye upyante astamanasamaye ca lUyante iti, saptadaza dhAnyAni tvimaani| sAlI 1 java 2 vIhi 3 kuddava 4 rAlaya 5 tila 6 mugga 7 mAsa 8 cavala 9 ciNA 10 / tUari 11 masUri 12 kulatthA 13 gohuma 14 nipphAva 15 ayasi 16 samA 17 // " prAyobahUpayoginImAnItIyantyuktAni,anyatracaturviMzatirapyuktAni, lokecakSudradhAnyAni bahUnyapi, punarasyaiva guNAntaramAha-varSa-jaladavRSTiM jJAtvA cakravartinA parAmRSTaM divyaM carmaratnaM dvAdazayojanAni tiryak pravistRNAti-varddhate, tatrottarabharatamadhyakhaNDavartikirAtakRtameghopadravanivAraNadikAryesAdhikAni-kiJcidadhikAni, nanu dvAdazayojanAvadhi tasthuSazcakriskandhAvArasyAvakAzAya dvAdazayojanapramANamevedaM vistRtaMyujyate kimadhikavistAreNa?, ucyate, carmacchatrayorantarAlapUraNAyopayujyate sAdhikavistAra iti, yaccAtra prakaraNAdyacchabdenaiva vizeSyaprAptI sUtre punarapi divve cammarayaNe iti grahaNaM tadAlApakAntaravyavadhAnena vismaraNazIlasya vineyasya smAraNArtaM, atha prakRtaM prastUyate-'tae Na'mityAdi, tatastaddivyaM carmaratnaM suSeNasenApatinA parAmRSTaM-spRSTaM tat kSiprameva-nirvilambameva naubhUtaM-mahAnadyuttArAya nautulyaM jAtaM cApyabhavat, nAvAkAreNa jAtamimityarthaH, 'tae NamityAdi, tataH-carmaratnanaubhavanAnantaraM suSeNaH senApati-senAnIH skandhAvArasya-sainyasya ye balavAhane-hastyAdicaturaGgazibikAdirUpe tAbhyAM saha vartate yaH saH skandhAvArabalavAhanaH naubhUtaM carmaralamArohati, sindhumahAnadIM vimalajalasya tuGgA-atyuccA vIcayaH-kallolA yasyAMsA tathA tAM naubhUtena carmaratnena balavAhanAbhyAM saha vartate yaH sa sabalavAhanaH, evaM sazAsano-bharatAjJAsahitaH samuttIrNa iti| Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 3 219 'tao mahAnai' nti tata iti kathAntaraprastAvanAyAM mahAnadIM sindhumuttIryApratihatazAsanaH - akhaNDitAjJaH senApati - senAnIH kvacid grAmAkaranagaraparvatAn sUtre klIbatvaM prAkRtatvAt, kheDetyAdi, siMhAvalokananyAyena kvacicchabdo'trApi grAhyastena kvacit kheTamaDambAni kvacitpattanAni tathA siMhalakAn - siMhaladezodbhavAn barbarakAzca - barbaradezodbhavAn, sarvaM ca aGgalokaM balAvalokaM ca paramaramyaM, ime ca dve api mlecchajAtIyajanAzrayabhUte sthAne, yavanadvIpaM - dvIpavizeSaM atra cakArAH samuccayArthA evamagre'pi, trayAnAmapyamISAM sAdhAraNavize, namAha-pravaramaNiratnakanakAnAM kozAgArANi - bhANDAgArANi taiH samRddhaM bhRzaM bhRtaM, ArabakAn-ArabadezodbhAvAn romakAMzca- romakadezodbhavAn alasaNDaviSayavAsinazca pikkhurAn kAlamukhAn jonakAMzca- mlecchavizeSAn 'oaveUNa 'tti padena yogaH, athaitaiH sAdhitairazeSamapi niSkuTaM sAdhitamuta netyAha uttaraH- uttaradigvarttI vaitADhyaH, idaM hi dakSiNasindhuniSkuTAntena, asmAdvaitADhya uttarasyAM dizi varttate ityarthaH taM saMzritAH - tadutpattikAyAM sthitAzca mlecchajAtIrbahuprakArAH uktavyatiriktA ityarthaH, atra sUtre kvacid vibhaktivyatyayaH prAkRtatvAt, dakSiNApareNa - naiRtakoNena yAvat sindhusAgarAnta iti - sindhunadIsaGgataH sAgaraH sindhusAgaraH madhyapadalope sAdhuH sa evAntaHparyavasAnaM tAvadavadhi ityAzayaH, sarvapravaraM kacchaMca-kacchadezaM 'oaveUNa 'tti sAdhayitvA svAdhInaM kRtvA pratinivRttaH - pazcAdvalito bahusamaramaNIye ca bhUmibhAge tasya kacchadezasya sukhena niSaNNaH - susthastasthI, sa suSeNa iti prakaraNAllabhyate, tataH kiM jAtamityAha 'tAhe te janavayANa' ityAdi, 'tAhe' tasmin kAle te iti tacchabdasyottaravAkye 'savve 'ghettUNe' tyatra yojanIyatvena vyavahitaH sambandhaH ArSatvAt janapadAnAM - dezAnAM nagarANAM pattanAnAM pratItAnAM ye ca 'tahiM' tatra niSkuTe svAmikAH- cakravarttisuSeNasenAnyorapekSayA alparddhikatvenAjJAtasvAmina ityajJAtArthe kapratyayaH, yeca prabhUtA-bahavaH AkarAH - svarNAdyutpattibhuvasteSAM patayaH maNDalapatayo - dezakAryaniyuktAH pattanapatayazca, te gRhItvA prAbhRtAni - upAyanAni AbharaNAni - aGgaparidheyAni bhUSaNAni - upAGgaparidheyAni ratnAni ca vastrANi ca mahArghANi ca - bahumUlyAni anyaJca yadvariSThaM-pradhAnaM vastu hastirathAdikaM rAjArhaM - rAjaprAbhRtayogyaM yacca eSTavyaM -abhilaSaNIyaM senApaterupanayanti-upaDhaukayanti mastakakRtAJjalipuTAH, tataste kiM kRtavanta ityAha 'punaravi' ityAdi, te - tatratyasvAminaH prAbhRtopanayanottarakAle prakRtAJjaliparityAgAnnivarttanAvasare punarapi mastake'JjaliM kRtvA praNatA-namratvamupAgatAH yUyamasmAkamatra svAminaH prAkRtatvAt svArthe kapratyayastena devatAmiva zaraNAmatAH smo vayaM yuSmAkaM viSayavAsina iti vijayasUcakaM vaco jalpantaH senApatinA yathArhaM - yathaucityena sthApitAH - nagarAdyAdhipatyAdipUrvakAryeSu niyojitAH pUjitA vastrAdibhiH visarjitAH - svasthAnagamanAyAnujJAtAH nivRttAH - pratyAvRttAH santaH svakAni nijAni nagarANi pattanAni cAnupraviSTAH / visarjanAnantaraM senApati kAra tadAha - tasmin kAle senApati savinayo'ntardhRtasvAmibhaktiko gRhItvA prAbhRtAni AbharaNAni bhUSaNAni ratnAni ca punarapi tAM sindhunAmadheyAM mahAnadImuttIrNa aNahazabdo'kSataparyAya dezyastenAhaM - akSataM kacidapyakhaNDitaM zAsanaM - AjJA balaM ca yasya sa tathA, tathaiva Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3/76 yathA 2 svayaM sAdhayAmAsa tatA 2 bharatasya rAjJo nivedayati 2 tvA prAbhRtAni arpayitvA ca atra sthita iti gamyaM, anyathA ktvAntapadena saha saGgatirna syAt, tataH prabhuNA satkArito vastrAdibhiH sanmAnito bahumAnavacanAdibhiH saharSa prAptaprabhusatkAratvAt visRSTaH-svasthAnagamanArthamanujJAtaH svakaM-nijaM paTamaMDapaM-divyapaTakRtamaNDapaM madhyapadalopI samAsaH paTamaNDapopalakSitaM prAsAdaM vA atigataH-prAvizat, atha svakAvAsapraviSTo yathA suSeNo vilalAsa tathA cAha __ 'tateNa mityAdi, tataH sa suSeNaH senApati hAe' ityAdi prAgvat, jimito-bhuktavAn rAjabhojanavidhinA bhuktyuttaraM-bhojanottarakAle AgataH san upavezanasthAne iti gamyaM, atra yAvatpadAdidaM dRzyaM-'AyaMtecokkhe paramasuIbhUe' iti, atra vyAkhyA-AcAntaH-zuddhodakayogena kRtahastamukhazaucaHcokSo-lepasikathAdyapanayanena ata eva paramazucIbhUtaH-atyarthaH pAvanIbhUtaH, idaMcapadatrayaMyojanAyAH kramaprAdhAnyena bhutturAgae samANe itipadAtpUrvaM yojyaM, itthameva ziSTajanakramasya dRzyamAnatvAt, anyathA bhuktyuttarakAle AcamanAdikaMpAmarANAmiva jugupsApAtraM syAt, punaH senApativizinaSTi-sarasena gozIrSacandanenokSitA-siktAH gAtre-zarIrebhavAgAtrAH-zarIrAvayavAvakSaHprabhRtayo yatratadevaMvidhaMzarIraMyasyasatathA, atrayaccandanena secanamuktaMtanmArgazramotthavapustApavyapohAya, siktaM hi candanamaGgulitApavirahitatvAdatizItalasparza bhvtiiti| 'uppiM ti upari prAsAdavarasya sUtre ca luptavibhaktikatayA nirdeza ArSatvAt gataH-prAptaH sphuTadbhiriva-atirabhasAsphAlanavazAdvidalabhirivamRdaGgAnAM maIlAnAMmastakAnIvamastakAniuparitanabhAgAubhayapAveM carmopanaddhapuTAnIti tairupanRtyamAna ityAdi yojyaM,atrakaraNetRtIyA, tathA dvAtriMzatA'bhinetavyaprakAraiH rAjapraznIyopAGgasUtravivRtaiH pAtrairvA baddhaiH-upasampantrairnATakaiH pratItairvarataruNIbhi-subhagAbhiH strIbhiH bhUbhujaMgarAgeSu paramamohanatvenatAsAmevopayogAt, samprayuktaiH prAbdhairupanRtyamAno-nRtyaviSayIkriyamANastadabhinayapurassaraMnartanAt, upagIyamAnastadaguNagAnAt, upalabhyamAnastadIpsitArthasampAdanAt, mahatA iti vizeSaNaM prAgvat iSTAn-icchAviSayIkRtAn zabdasparzarasarUpagandhAnapaJcavidhAnmAnuSyakAn-manuSyasambandhinaHkAmabhogAn-kAmAMzca bhogAMzca itiprAptasaMjJakAn, tatrazabdarUpe kAmausparzarasagandhA bhogAitisamayaparibhASA, bhuAnaH-anubhavan viharatIti / atha tamisraguhAdvArodaghATanAyopakramate / mU. (77) tae NaM se bharahe rAyA annayA kayAI suseNaM sadAvei 2 tA evaM vayAsI-gaccha NaM khippAmeva bho devANuppiA ! timisaguhAe dAhiNillassa duvArassa kavADe vihADehi 2 tA mama eamANattiaMpaJcappiNAhitti, taeNaM se suseNe senAvaI bharaheNaMrannAevaMvutte samANe haTTatuTTacittamANadie jAva karayalapariggahiaMsirasAvattaM matthae aMjaliM kahujAva paDisuNei 2 tA bharahassa ranno aMtiyAo paDinikkhamai 2 tAjeNeva sae AvAse jeNeva posahasAlA teNeva uvAgacchai 2 tA dabmasaMthAragaM saMtharai jAva kayamAlassa devassa aTThamabhattaM pagiNhai posahasAlAe posahie baMbhayArI jAva aTThamabhattaMsipariNamamANaMsiposahasAlAopaDinikkhamai ra ttaa|jennev majaNaghare teNeva uvA02 tA hAe kayabalikammekayakouamaMgalapAyacchitte suddhappAvesAI maMgalAI vatthAI pavara parihie appamahagyAbharaNAlaMkiyasarIredhUvapuSphagaMdhamallahatthagae majaNagharAopaDinikkhamai 2ttA jeNeva timisaguhAe dAhiNillassaduvArassa kavADA teNeva pahArettha gmnnaae| Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-3 221 taeNaMtassa suseNassa senAvaissa bahave rAIsaratalavaramADaMbiajAvasatyavAhappabhiyao appegaiA uppalahatthagayA jAva suseNaM seNAvaI piTThao 2 anugacchaMti, tae NaM tassa suseNassa senAvaissa bahUIokhujAo cilAiAo jAva iMgiaciMtiapatthiaviANiAuniuNakusalAo vinIAo appegaiAo kalasahatthagayAo jAva anugcchNtiiti| taeNaM se suseNe senAvaI sabbiddhIe savvajuIjAva nigghosaNAieNaMjeNeva timisaguhAe dAhiNillassaduvArassa kavADAteNe uvAgacchairattA Aloe panAmaMkareirattAlomahatthagaMparAmusairattA timisaguhAe dAhiNillassa duvArassa kavADe lomahatyeNaMpamajai 2 tA divvAe udagadhArAe abbhukkhei 2 tA saraseNaM gosIsacaMdaNeNaM paMcaMgulitale caccae dalai 2 tA aggehiM varehiM gaMdhehi a mallehi a acchiNei 2 tA pupphAruhaNaM jAva vatthAruhaNaM karei 2 tA AsattosattavipulavaTTa jAva karei 2 tA acchehi saNhehiM rayayAmehiM accharasAtaMDulehi timissaguhAe dAhiNillassa duvArassa kavADANaM purao aTThaTTamaMgalae Alihai taM0- sotthiya sirivaccha jAva kayaggahayagahiakarayalapabbhaTThacaMdappabhavairaveruliavimaladaMDaMjAvadhUvaMdalayai 2 tA vAmaM jANuMaMcei2 ttA karayala jAva matthae aMjaliM kaTTa kavADANaM panAmaM karei 2 ttA daMDarayaNaM parAmusai / taeNataMdaMDarayaNaMpaMcalaiaMvairasAramaiaMvinAsaNaMsavvasattuseNNANaMkhaMdhAvAre naravaissa gaDDadarivisamapabbhAragirivarapavAyANaM samIkaraNaM saMtikaraM subhakaraM hitakaraM ranno hiaicchiamanorahapUragaM divvamappaDihayaM daMDarayaNaMgahAya sattakRpayAiMpaJcosakkA paJcosakittAtimissaguhAe dAhiNillassa duvArassa kavADe daMDarayaNeNaM mahayA 2 saddeNaM tikkhutto AuDei / taeNaM timisaguhAe dAhiNillassa duvArassa kavADA suseNasenAvaiNA daMDarayaNeNaM mahayA 2 saddeNaM tikhutto AuDiA samANA mahayA 2 addeNaM koMcAravaM karemANA sarasarassa sagAI 2 ThANAiM paJcosakkitthA, tae NaM se suseNe senAvaI timisaguhAe dAhiNilassa duvArassa kavADe vihADei 2 tA jeNeva bharahe rAyA teNeva uvAgacchai 2 tA jAva bharahaM rAyaM karayalapariggahiaM jaeNavijaeNaMvaddhAvei 2 tA evaMvayAsI-vihADiANaMdevA0 timisaguhAe dAhiNilladuvArassa kavADA eaNNaM devANuppiANaM piaMniveemo piaMbhe bhavau, tae NaM se bharahe rAyA suseNassa senAvaissa aMtie eamaTuM socA nisamma haTTatuTThacittamAnadie jAva hiae suseNaM senAvaI sakkArei sammANei sakkAritA sammANittA koDubiapurise saddAvei 2 tA evaM vayAsI khippAmeva bho devANuppiA ! AbhisekaM hatthirayaNaM paDikappeha hayagayarahapavara taheva jAva aMjaNagirikUDasaNNibhaM gayavaraM naravaI dUruDhe / vR. 'taeNaM se bharaherAyA annayA' ityAdi, etacca nigadasiddhaM, sambandhasantatyavyucchityarthaM saMskAramAtreNa vivriyate, tataH sa bharato rAjA anyadA kadAcit suseNaM senApatiM zabdayatiAkArayati, zabdayitvA caivamavAdIt-gacchakSipramevabho devAnupriya! tamisraguhAyAdAkSiNAtyasya dvArasya kapATau vighATaya-sambaddhau viyojaya udghATayetiyAvat, mamaitAmAjJaptikAM pratyarpaya / 'taeNamityAdi,atrabharatAjJApratizravaNAdikaMmajjanagRhapratiniSkramaNAntaMprAgvadvayAkhyeyaM, navaraMyatraivatamisraguhAyA dAkSiNAtyasya dvArasya kapATautatraiva gamanAya pradhAritavAn-gamanasaGkalpamakarot, 'tae NamityAdi, tatasmamisrAguhAgamanasaGkalpakaraNAnantaraM tasya suSeNasya bahavo Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 3 / 77 rAjezvarAdayo janAH suSeNaM senApatiM pRSThato'nugacchanti, sarvaM cAtra bharatasya cakraratnAJca cikIrSoriva vAcyaM, evaM ceTIsUtramapi pUrvavadeva, navaraM kiMlakSaNAzceTayaH ? - iGgitena - nayanAdiceSTayaiva AstAM kathanAdibhiH cintitaM - prabhuNA manasi saMkalpitaM yadyaprArthitaM tattat jAnanti yAstAH tathA nipuNakuzalAH- atyantakuzalAH tathA vinItA - AjJAkAriNyaH apyekakA candanakalazahastagatA ityAdi, 'tae Na'mityAdi, tatastamisraguhAbhimukhacalanAnantaraM sa suSeNaH senApati sarvvaddharyA sarvayuktyA sarvadyutyA vA yAvannirghoSanAditena yatraiva taminaguhAyA dAkSiNAtyasya dvArasya kapATI tatraivopAgacchati, upAgatya ca Aloke-darzane pramANaM karoti, tadanu sarvaM cakraratnapUjAyAmiva vAcyaM, yAvadante punarapi kapATayoH pranAmaM karoti, namanIyavastuna upacAre kriyamANe AdAvante ca pranAmasya ziSTavyavahAraucityAt, pranAmaM kRtvA ca daNDaralaM parAmRzati, athAvasarAgataM daNDaratnasvarUpaM nirUpayan kathAM prabadhnAti 222 'tae Na' mityAdi, tato- daNDaratnaparAmarzAnantaraM taddaNDaratnaM daNDeSu daNDajAtIyeSu ratnaM - utkRSTaM apratihataM - kacidapi pratighAtamanApannaM daNDanAmakaM ratnaM gRhItvA saptASTapadAni pratyavaSvaSkate - apasarpatItyanena sambandhaH, atha kIdRzaM tadityAha - ratnamayyaH paJcalatikAHkattalikArUpA avayavA yatra tattathA, vajraratnasya yatsAraM - pradhAnadravyaM tanmayaM taddalikamityarthaH, vinAzanaM sarvazatrusenAnAM, narapateH skandhAvAre prastAvAd gantu pravRtte sati garttAdIni prAgbhArAntapadAni prAgvat girayaH - parvatAH, atra vizeSaNAnabhidhAne'pi prastAvAd girizabdena kSudragirayo grAhyAH, ye saJcarataH sainyasya vighnakarAH yAtronmukhAnAMrAjJAMta evocchedyAH, mahAgirayastu teSAmapi saMrakSaNIyA eva, prapAtA-gacchjjanaskhalanahetavaH pASANAH bhRgavo vA teSAM samIkaraNaM samabhAgApAdakamityarthaH, zAntikaraM - upadravopazAmakaM, nanu yadyupadravopa- zAmakaMtarhisatidaNDarale sagarasutAnAMjvalanaprabhanAgAdhipakRtopadravo na kathamupazazAmeti, ucyate / sopakramopadravavidrAvaNa eva tasya sAmarthyAt, anupakramopadravastu sarvathA'napAsanIya eva, anyathA vijayamAne vIradeve kuziSyamuktA tejolezyA sunakSatrasarvAnubhUtI anagArau kathaM bhasmatAM ninAya ?, ata evAvazyaMbhAvino bhAvA mAhanubhAvairapi nApanetuM zakyA iti, zubhakaraM-kalyANakaraM hitakaraM - uktaireva guNairupakAri rAjJaH - cakravarttino hadayepsitamanorathapUrakaM guhAkapATodaghATanAdikAryakaraNasamarthatvAt divyaM yakSasahasrAdhiSThitamityarthaH, atra senApateH saptASTapadApasaraNaM prajihIrSorgajasyeva dhDhaprahAradAnAyAdhikaprahArakaraNArthamiti, pratyavaSvaSkaNAdanu kiM cakre ityAha 'paJccosakkittA' ityAdi, paratyavaSvaSkay ca tamisraguhAyA dAkSiNAtyasya dvArasya kapATau daNDaratnena mahatA 2 zabdena trikRtveH - trIn vArAn AkuTTayati-tADayati, atra itthaMbhAve tRtIyA, yathA mahAn zabda utpadyate tathAprakAreNa tADayatItyarthaH, atra guhAkapATodaghATanasamaye dvAdazayojanAvadhisenAnIratnaturagApasaraNapravAdastu Avazyaka Tippanake nirAkRto'sti, yathA- "yazcAtra dvAdazayojanAni turagArUDhaH senApati zIgramapasaratItyAdipravAdaH so'nAgAmika iva lakSyate, kacidapyanupalabhyamAnatvAditi" tataH ki jAtamityAha 'taeNa 'mityAdi, tataH - tADanAdanu tamisraguhAyA dAkSiNAtyasya dvArasya kapATI suSeNasenApatinA daNDara nena mahatA 2 zabdenAkuTTitau santau mahatA 2 zabdena dIrghataraninAdinaH krauMcasyeva Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-3 223 bahuvyApitvAd bahvanunAditvAcca ya AravaH-zabdastaM kurvANau 'sarasarassa'ttianukaraNazabdastena tAddazaMzabdaM kurvANI kapATAvityarthaH svake 2-svakIye 2 sthAne'vaSTambhabhUtatoDDukarUpe yatrAgatAvacalatayA tiSThata iti te yAvat pratyavASvaSkiSAtAM-pratyapasasapetuH / _ 'tae NamityAdi, idaM ca sUtramAvazyakacUrNI varddhamAnasUrikRtAdicaritre ca na zyate, tato'nantarapUrvasUtraeva kapATodaghaTanamabhihitaM, yadicaitatsUtrAdarzAnusAreNeda' sUtramavazyaM vyAkhyeyaM tadA pUrvasUtre sagAI 2 ThANAI ityatrArSatvAt paJcamI vyAkhyeyA tena svakAbhyAM 2 sthAnAbhyAM kapATadvayasammIlanAspadAbhyAM pratyavastRtAvitikiJcidvikasitAvityarthaH tena vighATanArthakamidaM na punaruktamiti, tataH-kapATapratyapasarpaNAdanusa suSeNaH senApati tamimraguhAyA dAkSiNAtyasya dvArasyakapATau vighATayati-udaghATayati, tataH kiM kRtamityAha-'vihADettA' ityAdi, prAyaH prAg vyAkhyAtA), navaraM vighATitau devAnupriyAH! tamisaguhAyA dAkSiNAtyasya dvArasya kapATau etaddevAnupriyANAM priyaM nivedayAmaH, atra nivedakasya senAnIratnasyaikatvAt kriyAyAM ekavacanasyaucitye yannivedayAmaityatra bahuvacanaMtatsaparikarasyApyAtmano nivedakatvakhyApanArthaM tacca bahUnAmekavAkyatvena pratyayotpAdanArthaM, etat priyaM-iSTaM bhe-bhavatAM bhavatu, tato bharataH kiM cakre ityAha "tae NamityAdi, vyaktaM gajArUDhaH san yanna patizcakre tadAha mU. (78) taeNaM se bharahe rAyA maNirayaNaM parAmusai totaM cauraMgulappamANamittaMca aNagdhaM taMsiaMchalaMsaM aNovamajui viaMgaNirayaNapatisamaM veruliaMsavvabhUakaMtaM jeNa ya muddhAgaeNaM dukkhaMNa kiMci jAva havai Arogge asavvakAlaM tericchiadevamANusakayA ya uvasagga sabve Na kreNtitssdukkhN| saMgAme'viasatthavajjho hoi naromaNivaraMdhareMtoThiajovvaNakesaavaDiaNaho havai asavvabhayavippamukto, taM maNirayaNaM gahAya se naravaI hatthirayaNassa dAhiNillAe kuMbhIe nikkhivai, taeNaM se bharahAhive naride hArotthae sukayaraivache jAva amaravaisaNNibhAe iddhIe pahiakittI maNirayaNakaujjoe cakkarayaNadesiamagge anegarAyasahassANuAyamagge mahayAukkiTThasIhaNAyabolakalakalaraveNaM samuddaravabhUaMpiva karemANe 2 jeNeva timisaguhAe dAhiNille duvAre teNeva uvAgacchai 2 tA timisaguhaM dAhiNilleNaM duvAreNaM aIi sasivva mehaMdhayAranivahaM taeNaM se bharahe rAyA chattalaMduvAlasaMsiaMaTThakaNNiaMahigaraNisaMThiaMaTThasovaNNiaM kAgaNirayaNaM parAmusaitti / tae NaM taM cauraMgulappamANamittaM aTThasuvaNNaM ca visaharaNaM aulaM cauraMsasaMThANasaMThiaMsamatalaM mANummANajogAjato loge caraMti savvajaNapaNNavagA, na iva caMdo naiva tattha sUrena iva aggI naivatattha maNiNotimiraMpAseMti aMdhayAre jattha tayaM divvaMbhAvajutaM duvAlasajoaNAiM tassa lesAu vivaddhati timirnigrpddisehiaao| rattiM ca savvakAlaM khaMdhAvAre karei AloaMdivasabhUaMjassa pabhAveNa cakkavaTTI, timisaguhaM atIti seNNasahie abhijettu bitiamaddhabharahaM rAyavare kAgaNiM gahAya timisaguhAe puracchimillapaJcatthimillesuM kaDaesuM joaNaMtariAI paMcadhaNusayavikkhaMbhAiM joaNujoakarAI cakkaNemIsaMThiAI caMdamaMDalapaDinikAsAiMegUNapaNNaM maMDalAiM AlihamANe 2 anuppvisi| tae NaM sA timisaguhA bharaheNaM rannA tehiM joaNaMtariehiM jAva joaNujoakarehiM egUNapannAe maMDalehiM AlihijjamANehiM 2 khippAmeva AlogabhUA ujjoabhUA divasabhUA Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 3 / 78 jAyA yAvi hotthA / vR. 'tae NaM se bharahe rAyA maNirayaNa' mityAdi, tataH sa bharato rAjA maNiratnaM parAmRzati, kiMviziSTaMityAha- 'tota'miti sampradAyagamyaM caturaGgulapramANA mAtra dairghyeNa yasya tattathA, cazabdAd dvyaGgulapRthulamiti grAhyaM, yadAha-- "caturaMgulo duaMgulapihulo a maNI' iti, anardhitaM - amUlyaM na kenApi tasyArdhaH, kartuM zakyate ityarthaH tisro'nayaH - koTyo yatra tattathA, IzaM sat SaDanaM - SaTkoTika, loke'pi prAyo vaiDUryasya mRdaGgAkAratvena prasiddhatvAnmadhye unnatavRttatvenAntaritasya sahajasiddhasyobhayAntavarttino'satrayasya satvAt, atrAha - SaDanamityanenaiva siddhe tryanaMSaDanamiti kimarthaM ?, ucyate, ubhayorantayornirantarakoTiSaTakabhavanenApi SaDamnatA sambhavati tatastadavyavacchedArthaM tryanaM sat SaDanamityuktaM, tathA anupamadyuti divyaM maNiratneSu - pUrvokteSu patisamaM sarvotkRSTatvAt, vaiDUryaM vaiDUryajAtIyamityarthaH, sarveSAM bhUtAnAM kAntaM - kAmyaM, idameva guNAntarakathanena varNayannAha 'jeNa ya muddhAgaeNa 'mityAdi, yena mUrddhagatena - zirodhRtena hetubhUtena na kiJcidduHkhaM jAyate ArogyaM ca sarvakAlaM bhavati, tiryaGdevamanuSyakRtAH cazabdasya vyavahitasambandhAdupasargAzca sarve na kurvanti tasya duHkhaM, saMgrAme'pi ca-bahuvirodhisamare AstAmalpavirodhisamare azastravadhyaH, atra na zastravadhyo'zastravadhya iti, naJsamAsovA, 'aH svalpArthe'pyabhAve'pI' tyanekArthavacanAt iti pRthageva naJsamAnArthanipAto vA jJeyastena na zastrairvadhyo bhavita, naro manivaraM dharan sthitaM vinazvarabhAvamaprAptaM yauvanaM yasya sa tathA sthAyiyauvana ityarthaH, kezaiH sahAvasthitA - avarddhiSNavo nakhA yasya sa tathA pazcAt padadvayasya karmadhArayaH, bhavati ca sarvabhayavipramuktaH, atra 'sarva bhAjanasthaM jalaM pIta' mityAdAviva ekadeze'pi sarvazabdaprayogasya suprasiddhatvAddevamanuSyAdipratipakSotthaM bhayamiha jJeyaM, anyathA'zlokAdibhayAni mahatAmeva bhaveyuriti, athaitad gRhItvA nRpatiryaccakAra tadAha 'taM maNi' nti tanmaNiratnaM gRhItvA sa narapatirbharato hastiratnasya dAkSiNAtye kumbhe nikSipati - nibadhnAti, 'kuMbhIe' ityatra strItvaM prAkRtatvAt, 'taeNa 'mityAdi, tataH sa bharatAdhipo narendro hArAvastRtetyAdivizeSaNakadambakaM prAgvat maNiratnakRtodyotazcakraranadezitamArge yAvat samudraravabhUtAmiva guhAmiti gamyaM kurvan 2 yatraiva tamispraguhAyA dAkSiNAtyaM dvAraM tatraivopAgacchati, upAgatya ca tamispraguhA dAkSiNAtyena dvAreNAtyeti - pravizati, zazIva medhAndhakAranivahaM / pravezAnantaraM yatkRtyaM tadAha 'taeNa''mityAdi, tataH sa bharato rAjA kAkaNIratnaM parAmRzatItyuttareNa sambandhaH, kiMviziSTamityAha - catvAri catasRSu dikSu dve tUrdhvamadhazcetyevaM SaTasaGkhyAGkAni talAni yatra tattathA, tAni cAtra madhyakhaNDarUpANi, yairbhUmAvaviSamatayA tiSThantIti, dvAdaza adha upari tiryak catasRSvapi dikSu pratyekaM catasRnApazrINAM bhAvAt azrayaH - koTyo yatra tattathA, karNikAH - koNAH yatra azritrayaM milati teSAM cAdha upari pratyekaM caturNAM sadbhAvAdaSTakarNikaM, adhikaraNi- suvarNakAropakaraNaM tadvat saMsthitaM - saMsthAnaM yasya tattathA, tatsadhzAkaraM samacaturasnatvAt, AkRtisvarUpaM nirUpyAsya taulyamAnamAha- aSTasuvarNA mAnamasyetyaSTasauvarNikaM tatra suvarNamAnamidaM catvAri madhuratRRNa " Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 3 225 phalAnyekaH zvetasarSapaH SoDaza zvetasarpaSA ekaM dhAnyamASaphalaM dve dhAnyamASaphale ekA guJjA paJca guJjAekaH karmamASakaH SoDaza karmamASakAH eka suvarNa' iti, etAzairaSTabhi suvarNe kAkaNIralaM niSpadyate iti, atra cAdhikAre / "etAni ca madhuratRNaphalAdIni bharatacakravarttikAlasambhavInyeva gRhyante, anyathA kAlabhedena tadvaiSamyasambhave kAkaNIratnaM sarvacakriNAM tulyaM na syAt, tulyaM ceSyate tadi" tyetasmAdanuyogadvAravRttivacanAt etaddezIyAdeva sthAnAGgavRttivacanAt / 119 11 "cauraMgulo maNI puNa tassaddhaM ceva hoi vicchinno / cauraMgulappamANA suvaNNavarakAgaNI neyA / / ihAGgulaM - pramANAGgulamavagantavyaM, sarvacakravarttinAmapi kAkaNyAdiratnAnAM tulyapramANatvAditi" malayagirikRtabRhatasaMgrahaNIbRhadvRttivacanAcca kecanAsya pramANAGgulaniSpannatvaM, kecacca " egamegassa NaM ranno cAuraMtacakkavaTTiNo aTThasovaNNie kAgaNirayaNe chattale duvAlasaMsie aTThakaNNie ahigaraNisaMThANasaMThie pannatte, egamegA koDI ussehaMgulavikkhambhA taM samaNassa bhagavao mahAvIrassa addhaMgulaM" ityanuyogadvArasUtrabalAdutsedhAGgulaniSpannatvaM, ke'pi ca etAni saptaikendriyaratnAni sarvacakravarttinAmAtmAGgulena jJeyAni zeSANi tu sapta paJcendriyaratnAni tatkAlIna puruSocitamAnAnIti pravacanasAroddhAravRttibalA - dAtmAGgulaniSpannatvamAhuH, atra ca pakSatraye tatvanirNayaH sarvavidvedyaH, atra tu bahu vaktavyaM tattu granthagauravabhiyA nocyate iti / asya parAmarzAnantaraM yaccakre tadAha - 'taeNa 'mityAdi, tataH parAmarzAnantaraM tatkAkaNIralaM rAjavaro gRhItvA yAvadekonapaJcAzataM maNDalAnyAlikhannAlikhan anupravizatItyuttareNa sambandhaH, . kathambhUtamityAha-caturaGgulapramANamAtraM, asyaikaikA azrizcaturaGgulapramANaviSkambhA dvAdazApyazrayaH pratyekaM caturaGgulapramANA bhavantItyarthaH, asya samacaturamnatvAdAyAmo viSkambhazca pratyekaM caturaGgulapramANa ityuktaM bhavati, yaivAnirUvakRtA AyAmaM pratipadyate saiva tiryagvyavasthApitA viSkambhabhAg bhavatItyAyAmaviSkambhayorekataranirNaye'pyaparanirNayaH syAdeveti sUtreviSkambhasyaiva grahaNaM, tadagrahaNe cAyAmo'pi gRhIta eva, samacaturasratvAttasyeti, tadevaM sarvatazcaturaGgulapramANamadaM siddhaM / yattu 'tassa NaM egamegA koDI ussehaMgulavikkhaMbhA taM ca samaNassa bhagavao mahAvIrassa arddhagulaM ityanuyogadvArasUtre uktaM tanmatAntaramavaseyaM tathA'STabhi suvarNairniSpannamaSTasuvarNaM, aSTasuvarNamUladravyeNa niSpannamityarthaH, cakAro vizeSaNasamuccaye sarvatra, tathA viSaM jaGgamAdibhedabhinnaM tasya haraNaM, svarNASTaguNAnA madhye viSaharaNasya prasiddhatvAt, asya ca tathAvidhasvarNamayatvAditi, atulaM - tulArahitamananyasadhzamityarthaH, caturamnasaMsthAnasaMsthitamiti tu vizeSaNaM pUrvoktAdhikaraNidhSTAntena bhAvyamiti, nanu adhikaraNiddaSTAnte bhAvyamAne nAsya pUrvoktA caturaMgulatopapadyeta adhikaraNeradhaH saMkucitatvena viSamacaturasratvAdityAha - samAni na nyUnAdhikAni talAni SaDapi yasya tattathA, athaitadeva yacchabdagarbhitavAkyadvArA vizinaSTi-yataH kAkaNIratnAt mAnonmAna [ pramANa] yogA :- ete mAnavizeSavyavahArA loke caranti pravarttante ityarthaH, tatra mAnaM dhAnyamAnaM setikAkuDavAdi, rasamAnaM catuHSaSTikAdi, unmAnaM karSapalAdi khaNDaguDAdidravyamAnahetuH, upalakSaNAt suvarNAdimAnahetuH pratimAnamapi grAhyaM guAdi, kiMviziSTAste vyavahArAH ? 13 15 " Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3/78 sarvajanAnAM adhamarNottamarNAnAMprajJApakA-meyadravyANAmiyattAnirNAyakAH, ayamAzayoyathA samprati AptajanakRtanirNayAcaM kuDavAdimAnaM janapratyAyakaM vyavahArapravartakaM ca bhavati tadvaccakravarttikAle kAraNikapuruSaiH kAkaNIratnAGkitaMtattAzaM bhavedityarthaH, yacchabdagarbheNaivavAkyena mAhAsyAntaramAha-nApicandraH tatra timiraM nAzayatIti yojanIyaM, navA sUrya, atra IkyiAlaGkAre evaM sarvatra, navA'gnirdIpAdigataH na vA maNayastatra timiraM nAzayanti, prakAzaM kartumalaMbhUSNava ityarthaH, yatrAndhakAre andhakArayuktatvenAbhedopacArAtandhakAramatrAstItiabhrAditvAdapratyayavidhAnAdvA andhakAravatigiriguhAdau takat-kAkaNIratnaM divyaM-prabhAvayuktaM timiraM nAzayati, atha yadIdaMprakAzayati tadA kiyat kSetraprakAzayatItyAha-dvAdazayojanAnitasya lezyAH-prabhA vivarddhante amandAH satyaH prakAzayantItyarthaH, kiMviziSTA lezyAH? . timiranikarapratiSedhikAstamisrAdiguhAyAH pUrvAparato dvAdazayojanavistArayostAsAM prasaraNAt 'rattiM ca tti prathamAntayacchabdAdhyAhAradarthavazAdvibhaktiparimANAcca yadralaM rAtrau co vAkyAntarArambhArthaH sarvakAlaM skandhAvAre divasasazaM, yathA divase AlokastathA rAtrAvapItyarthaH, AlokaM karoti, yasya prabhAveNacakravartI tamimAMguhAM atyeti-pravizati sainyasahito dvitIyama bharatamabhijetuMuttarabharataM vazIkartumityarthaH, nacAtrAntarA yacchabdagarbhitavAkyAvatAreNavAkyAntarapravezonAma sUtradUSaNamiti vAcyaM,ArSatvAt tasyAduSTatvena ziSTavyavahArAt, yathAArSechandassu varNAdhAdhikyAdAvapi na chandobhraSTatvadoSo mahApuruSopajJatvenAryatvAt tathaiva ziSTavyavahArAt, rAjavaro-bharataH 'kAgaNiM ti padaikadeze padasamudAyopacArAt kAkaNIralaM gRhItvA-lAtvA tamisrAguhAyAH paurastyapAzcAtyayoH kaTakayoH-bhityoH prAkRtatvAd dvivacane bahuvacanaM, yojanAntaritAni pramANAMgulaniSpannayojanamapAntarAle muktvA kRtAnItyarthaH, avagAhanApekSayotsedhAMgurlaniSpannapaJcadhanuHzatamAnaviSkambhANi, vRttatvA viSkambhagrahaNenAyAmo'pitAvAnevAvagantavyaH, utsedhAMgulapramIyamANAvagAhanAkena cakriNA hastAttatkAkaNIratnena kriyamANatvAnmaNDalAnAM, ayaM ca maNDalAvagAhaH svasvaprakAzyayojanamadhye eva gaNyate, anyathA 49 maNDalAnAmavagAhe piNDIkriyamANe guhAbhityorAyAma ukta pramANAdhikapramANaH prasajyeteti, ata eva ca yojanamAtrakSetraprakAzakAni, yAvanmaNDalAntarAlaM tAvanmaNDalaprakAzyaM guhAbhittikSetramityarthaH / cakrasya nemi-paridhistatsaMsthAnAni vRttAnItyarthaHtathA candramaNDalasya pratinikAzAnibhAsvaratvena saH zAni, ekonapaJcAzataM maNDalAni-vRttahiraNyarekhArUpANi, kAkaNIratnasya suvarNamayatvAt, Alikhan 2-vinyasyan 2 anupravizati guhAmiti prakaraNAd jJeyaM, vIpsAvacamAbhIkSNayadyotanArthaM, maNDAlAlikhanakramazcAyaM-guhAyAM pravizan bharataH pAzcAtyapAnthajana prakAzakaraNAya dakSiNadvAre pUrvadikkapATe prathamaM yojanaM muktvA prathamaM maNDalamAlikhati, tato gomUtrikAnyAyenottarataH pazcimadikkapATakoDake tRtIyayojanAdau dvitIyamaNDalamAlikhati, tatastenaivanyAyena pUrvadikkapATatoDakecaturthayojanAdautRtIyaM, tataH pazcimadigbhittaupaJcamayojanAdau caturthaM tataH pUrvadigbhittau SaSThayojanAdau paJcamaM tataH pazcimadigbhittau saptamayojanAdau SaSThaM tataH pUrvadigbhittau aSTamayojanAdau saptamaM evaM tAvad vAcyaM yAvadaSTacatvAriMzattamamuttaradigdvArasatkapazcimadikkapATe prathamayojanAdau ekonapaJcAzattamaM cottaradigdvArasatkapUrvadikkapATe Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-3 227 dvitIyayojanAdAvAlikhati, evamekasyAM bhittau paJcaviMzatiraparasyAM caturviMzatirityekonapaJcAzatmaNDalAni bhavanti, etAni ca kila guhAyAM tiryag dvAdaza yojanAni prakAzayanti, UrdhvAdhobhAvena cASTau yojanAni, guhAyA vistaroccatvasya ca krameNa etAvata eva bhAvAta, agrataH pRSThatazca yojanaM prakAza-yantIti, nanu gomUtrikAviracanakrameNa maNDalAlikhane kathameSAM yojanAntaritatvaM ?, yadyekabhitti-gatamaNDalApekSayA tarhi yojanadvayAntaritatvamApadyeta anyathA dvitIyamaNDalasyaikabhittigatatvaprasaGgaHtathA ca sati gomUtrikAbhaGgaH, anyabhittigatamaNDalApekSayA tu tiryak sAdhikadvAdazayojanAnta- ritatvamiti, ucyate, pUrvabhittau prathamaM maNDalamAlikhati, tatastatsammukhapradezApekSayA yojanAtikrame dvitIyamaNDalamAlikhati, tatastatsammukhapradezApekSayA yojanAtikrame pUrvabhittau tRtIyamaNDalamAlikha-tItyAdikrameNa maNDalakaraNAt gomUtrikAkAratvaM yojanAntaritatvaMca vyaktameveti sarvaM susthaM, atha paJcAzadyojanAyAmAyAM guhAyAmekonapaJcAzatA maNDalairyaprakAzakaraNamuktami tathA-evaMSaTakoSThakaparikalpita-SaDUyojanakSetre ekasmin pakSe trINi anyatra tu dve ityubhayamIlane paJca maNDalAni bhvnti| evamanena gomUtrikAmaNDalakaviracanakrameNapaJcAzadayojanAyAmAyAMguhAyAmekonapaJcAzato'pi maNDalakAnAM sthApanA svayaM jJeyeti, anye tu pUrvadikkapAThe Adau yojanaM muktvA prathama maNDalaMkaroti, tataH pazcimadikkapATetatsammukhaM dvitIya, tataH pUrvadikkapATagataprathamamaMDalAduttarato yojanaM muktvA pUrvadikkapATatoDDake tRtIyaM, tataH pazcimadikkapATatoDDake tatsammukhaM caturthaM, tataH pUrvadikkapATatoDDake tRtIyAnmaMDalAyojanaM muktvA paJcamaM, tatastatsammukhaM pazcimadikkapATatoDake SaSThaM, punastAvataivAntarAlena pUrvadigbhittau saptamaM, tatastatsammukhaM pazcimadigbhittau aSTamaM, tataH pUrvadigbhittau saptamAnmaMDalAyojanAntare navama, tataH pazcimabhittau aSTamAt tAvataivAntarAlena dazamamityevaM pUrvabhittau pazcimabhittau ca maMDalAnyAlikhaMstAvad gacchati yAvaccaramamaSTanavatitamaM maMDalamuttaradvArasatkapazcimadikkapATe, evaM caikaikasyAMbhittAvekonapaJcAzat maMDalAniubhayamIlane cASTanavatiriti, atracobhayoH pakSayormadhye AdyaH AvazyakabRhadRttiTippanakapravacanasAroddhArabRhadRtyAdAvukto dvitIyastu mlygirikRtkssetrvicaarvRtyaadaaviti| atha prakRtaM prastUyate-'taeNa'mityAdi, tato-maMDalAlikhanAntaraM sAtamisraguhA bharatena rAjJA tairyojanAntaritairyAvadyojanodyotakarairekonapaJcAzatA maMDalairAlikhyamAnaiH kSipramevAlokaMsauraprakAzaM bhUtA-prAptA, evamudyotaM-cAndraprakAzaM bhUtA, kiMbahunA?, divasabhUtA-dinasadhzI jAtA cApyabhavat, caHsamuccaye, api sambhAvanAyAM, tena neyaMguhA maMDalaprakAzapUrNA kintusambhAvyate AlokabhUtA,evamagretanapadadvayamapi, kaciddivasabhUa ityasya sthAne dIvasayabhUyA iti pAThastatra dIpazatAni bhUteti vyAkhyeyaM athAntarguhaM vartamAnayoH parapAraM jigamiSUNAM pratibandhakabhUtayorunmagnAnimagnAnAmakanadyoH svarUpaM prarUpayitukAmaH prAha mU. (79) tIse NaM timisaguhAe bahumajjhadesabhAe ettha NaM ummagganimaggajalAo nAmaM duve mahAnaIo pannattAo, jAo NaM timisaguhAe puracchimillAo mittikaDagAo pavUDhAo samANIo paJcatthimeNaM siMdhuMmahAnai samappeti, sekeNaTeNaM bhaMte! evaM vuccai umagganimaggajalAo mahAnaIo? goamA! jaNNaM ummaggajalAe mahAnaIe taNa vA pattaM vA kaTuM vA sakkaraM vA Ase vA Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 3 / 79 hatthI vA rahe vA johe vA maNusse vA pakkhippai taNNaM ummaggajalAmahAnaI tikkhutto AhuNia 2 egaMte thalaMsi eDei, jaNNaM nimaggajalAe mahAnaIe taNaM vA pattaM vA kaTTaM vA sakkaraM vA jAva maNusse vA pakkhippara taNNaM nimaggajalAmahAnaI tikkhutto AhuNia 2 aMto jalaMsi nimajjAvei, se teNaTTeNaM goamA ! evaM vubai - ummagaNimaggajalAo mahAnaIo / taNaM se bharahe rAyA cakkarayaNadesiamagge anegarAya0 mahayA uktiTThasIhaNAya jAva karemANe 2 siMdhUe mahAnaIe puracchimille NaM kUDe NaM jeNeva ummaggajalA mahAnaI teNeva uvAgacchai 2 ttA vaddhairayaNaM saddAvei 2 ttA evaM vayAsI khippAmeva bho devANuSpiA ! ummagganimaggajalAsu mahAnaIsu anegakhaMbhasayasaNNiviTTe ayalamakaMpe abhejjakavae sAlaMbaNabAhAe savvarayaNAmae suhaMkame karehi karettA mama eamANattiaM khippAmeva pacappiNAhi, tae NaM se vaddhairayaNe bharaheNaM rannA evaM vRtte samANe haTThatuTThacittamANaMdie jAva viNaeNaM paDisuNei 2 tA khippAme ummaganimaggajalAsu mahAnaIsu anegakhaMbhasayasaNNiviTTe jAva suhasaMka karei 2 ttA jeNeva bharahe rAyA teNeva uvAgacchai 2 ttA jAva eamAttiaM paJcappiNai tae NaM se bharahe rAyA sakhaMdhAvArabale ummagganimaggajalAo mahAnaIo tehiM anegakhaMbhasayasaNNividvehiM jAva suhasaMkamehiM jAva suhasaMkamehiM uttarai, taeNaM tI se timissaguhAe uttarillassa duvArassa kavADA sayameva mahayA 2 koMcAravaM karemANA sarasarassagagAI 2 ThANAI paJccosakkitthA / vR. 'tIse Na' mityAdi, tasyAstamisrAguhAyAH bahumadhyadezabhAge dakSiNadvAratastoDDakasamenaikaviMtiyojanebhyaH parataH uttaradvAratastoDDakasamenaikaviMzatiyojanebhyo'rvAk ca unmagnajalAnimagnajalAnAmnyau mahAnadyau prajJapte, ye tamisraguhAyAH paurastyAt bhitti kaTakAd-bhittipradezAt pravyUDhe nirgate - satyau pAzcAtyena kaTakena vibhinnena sindhumahAnadIM samApnutaH pravizata ityarthaH, nityapravRttatvAdvarttamAnAnirdezaH, athAnayoranvarthaM pRcchannAha - 'se keNaTTeNa' mityAdi, atha kenArthena bhadanta ! evamucyate unmagnajalanimagnajale mahAnadyau ?, gautama ! yat Namiti prAgvat unmagnajalAyAM mahAnadyAM tRNaM vA patraM vA kASThAM vA zarkarA vA - dhSatkhaNDaH, atra prAkRtatvAlliGgavyatyayaH, azvo vAhastI vA ratho vA yodho vA - subhaTaH senAyAH prakaraNAccaturNAM senAGgAnAM kathanaM manuSyo vA prakSipyate tat tRNAdikaM unmagnajalA mahAnadI trikRtva-trIn vArAn AdhUya 2 - bhramayitvA 2 jana sadA'' hatyA hatyetyartha ekAnte - jalapradezAddavIyasi sthAne nirjalapradeze 'eDei' tti charddayati, tIre prakSipatItyarthaH, tumbIphalamiva zilA unmagnajale unmajjatItyarthaH, ata evonmajjati zilAdikamasmAditi unmagnaM, 'kRd bahula' miti vacanAt apAdAne ktapratyayaH, unmagnaM jalaM yasyAM sA tathA, atha dvitIyAyA nAmAnvartha-tatpUrvoktaM vastujAtaM nimagnajalA mahAnadI trikRtvaH AdhUyAdhUya antarjalaM kiM ? majjayati zileva tumbIphalaM nimagnAjale nimajjatItyarthaH, ata eva nimajjayatyasmin tRNadikamakhilaM vastujAtamiti nimagnaM, bahulavacanAdadhikaraNe ktapratyayaH, nimagnaM jalaM yasyAM sA tathA, athaitannigamayati- 'se teNaTTeNaM0, sugamaM, anayozca yathAkramamunmajjakatve nimajjakatve vastusvabhAva eva zaraNaM, tasya cAtarkaNIyatvAt, ime ca dve api triyojanavistare guhAvistArAyAme anyo'nyaM dviyojanAntare bodhye, atha duravagAhe nadyau vibudhya bharato yaccakAra tadAha 'taeNa 'mityAdi, tataH sa bharato rAjA cakraratnadezitamArgaH 'anegarAye' tyAdi sUtraM vyAkhyA Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-3 229 caprAgvat sindhvA mahAnadyAH paurastye kUle-pUrvataTe ubhayatrApiNaMzabdo vAkyAlaGkAre, ayamarthaHtaminAyA adho vahantI sindhustaminapUrvakaTakamavadhIkRtyaiveti, unmagnA'pi pUrvakaTakAnirgatA'stItyubhayorekasthAnatAsUcanArthakamidaM sUtraM, yatraivonmagnajalA mahAnadI tatraivopAgacchati, upAgatyaca varddhakiravaMzabdayatizabdayitvAcaivamavAdIditi, yadavAdIt tadAha-'khippAmeva'tti kSiprameva bho devAnupriya! unmagnanimagnajalayormahAnadyoH anekAnistambhazatAniteSu sanniviSTaususaMsthitI ata evAcalau mahAbalAkrAntatve'pinasvasthAnAccalataH akamprau-Dhau, sakampasetubandhe tu titISUNAMsazakaMcalanasyAditi baDhataranirmANAvityarthaH, athavAacalo-giristadvat akamprau, makAro'lAkSaNikaH, abhedyakavacAvivAbhedyakavacau abhedyasannAhAviti, jalAdibhyo na bhedaM yAta ityarthaH, nanvanantaroktavizeSaNAbhyAmuttaratAM taduparipAtazaGkAna syAttathApiubhayapArzvayorjalapAtazaGkA nApanItA bhavatItyAha-sAlambane-uparigacchatAmavalambanabhUtena IDhatarabhittirUpeNAlambanena sahitebAhe-ubhayapAzrvIyayostautathA, sarvAtmanAralamayau AdidevacaritrapravacanasAroddhAravRtyostu krameNa pASANamayakASThamayau tAvuktau sta iti, tathA sukhena saMkramaH-pAdavikSepo yatra tau tathA, Izau saMkramau-setU kuruSva kRtvA ca mAmetAmAjJaptikAM kSiprameva prtyrpyeti| athasakiMcakAretyAha-'taeNa'mityAdi, anuvAdasUtratvAtsarvaMprAgvat, nanu unmagnajalAjalasyonmajakatvasvabhAvatvena kathaM tatra saMkramArthakazilAstambhAdinyAsaH susthito bhavati?, sa ca dIrghapaTTazAlAkAronacajaloparikASThAdimayaH sambhavati, tasyAsAratvena bhArAsahatvAt, ucyate, varddhakiratnakRtatvena divyazakteracintyazaktikatvAt, anena cA virAjyaparisamApteH sarvo'pi loka uttarati guhA ca tAvaMtaM kAlamapAvRtaivAste maNDalAnyapi tathaiva tiSThanti, uparate tu cakriNi sarvamuparamata iti pravacanasAroddhAravRtterabhiprAyaH, triSaSTIyAjitacaritre tu| // 1 // "udghATitaM guhAdvAraM, guhAntamaNDalAni ca / tAvattAnyapi tiSThanti, yAvajjIvati ckrbhRt||" ityuktamasti 'tae Na'mityAdi, tataH sa bharato rAjA skandhAvArarUpabalasahitastAbhyAM saGkramAbhyAMunmagnanimagnajale mahAnadyauuttarati-parapAraMgacchati, evaM uttarato gacchati rAjarAje uttaradvAre yajjAtaM tadAha-'tae Na'mityAdi, tato-nadyatikramaNAnantaraM tasyAstamisrAgahAyA uttarAhasya dvArasya kapATau svayameva senAnIdaNDaralAghAtamantareNetyartha :mahayA 2 iti sUtradezena pUrvasUtrasmaraNaM tena mahayA 2 saddeNamiti bodhyaM krauJcAravaM kurvANau sarassarati kurvantau ca svake svake sthAne pratyavASvaSkiSAtAM vyAkhyA tu prAgvat, nanu yadi dAkSiNAtyadvArakapATau senApatiprayogapUrvakamudghaTete tathA imAvapi kathaM na tathA ?, ucyate, ekazaH senApatisatyApitakapATodghATanavidhisantuSTa- guhAdhipasurAnukUlAzayena dvitIyapakSakapATau svayamevodghaTete iti / athottarabharatArddhavijayaM vivakSustatratyavijetavyajanasvarUpamAha mU. (80) teNaMkAleNaMteNaMsamaeNaMuttaraDDabharahevAsebahave AvADANAmaMcilAyAparivasaMti aDDA dittA vittA vicchiNNaviulabhavaNasayaNAsaNajANabAhaNAinnA bahudhaNabahujAyasvarayayA AogapaogasaMpauttAvicchaDDiapaurabhattapANA bahudAsIdAsagomahisagavelagappabhUA bahujanassa Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 3/80 aparibhUA sUrA vIrA vikkatA vicchiNNaviulabalavAhaNA bahusu samarasaMparAesu laddhalakkhA yAvi hotyA / tae NaM tesimAvADacilAyANaM aNNayA kayAI visayaMsi bahUiM uppAiasayAI pAubbhavitthA, taMjahA-akAle gajjiaM akAle vijjuA akAle pAyavA puSpaMti abhikkhaNaM 2 AgAsa devayAo naccaMti, tae NaM te AvADacilAyA visayaMsi bahUiM uppAi asayAI pAubbhUyAI pAsaMti pAsittA annamannaM saddAveti 2 ttA evaM vayAsI evaM khalu devANuppi ! amhaM visayaMsi bahUiM uppAi asayAI pAubbhUAI taMjahA-akAle gajiaM akAle vijauA akAle pAyavA puSpaMti abhikkhaNaM 2 AgAse devayAo nAMti, taMNa najjai NaM devANuppi ! amhaM visayassa ke manne uvaddave bhavissaIttikaTTu ohayamaNasaMkappA ciMtAsogasAgaraM paviTThA karayala palhatthamuhA aTTajjhANovagayA bhUmigayadiTThiA jhiAyaMti / tae NaM se bharahe rAyA cakkarayaNadesiamagge jAva samuddaravabhUaM piva karemANe 2 timisaguhAo uttarilleNaM dAreNaM nIti sasivva mehaMdhayAraNivahA, tae NaM te AvADacilAyA bharahassa raNNo aggANIaM ejjamANaM pAsaMti 2 ttA AsuruttA ruTThA caMDikkiA kuviA misimisemANA annamannaM saddAveti 2 ttA evaM vayAsI esa NaM devA0 ! kei appatthiapatthae duraMtapaMtalakkhaNe hINapuNNacAuddase hirisiriparivajjie jeNaM amhaM visayassa uvariM virieNaM havvamAgacchai taM tahA NaM dhattAmo devA0 ! jahA NaM esa amhaM visayassa uvariM virieNaM no havvamAgacchaittikaTTu annamannassa aMtie eamaThThe paDisurNeti 2 ttA saNNaddhabaddhavammiyakavaA uppIliasarAsaNapaTTiA piNaddhagevijA baddhaAviddhavImalavaraciMdhapaTTA gahi AuhappaharaNA jeNeva bharahassa ranno aggANIaM teNeva uvAgacchaMta 2 ttA bharahassa ranno aggANIeNa saddhiM saMpalaggA yAvi hotthA / tae NaM te AvADacilAyA bharahassa ranno aggANIaM hayamahiapavaravIraghAi avivaDiaciMdhaddhayapaDAgaM kicchappANovagayaM disodisiM paDisehiMti / vR. 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNa' mityAdi, tasmin kAle - tRtIyArakaprAnte tasmin samaye - yatra bharata uttarabharatArddhavijigISayA tamisrato niryAti, uttarArdhabharatanAmni varSe -kSetre ApAtA iti nAmnA kirAtAH parivasanti, ADhyA - dhaninaH haptA - dapavaMtaH vittAH - tajjAtIyeSu prasiddhAH vistIrNavipulAni - ativipulAni bhavanAni yeSAM te tathA zayanAsanAni pratItAni yAnAnirathAdIni vAhanAni-azvAdIni AkIrNAni - guNavanti yeSAM te tathA, tataH padadvayasya karmadhArayaH, bahu-prabhUtaM dhanaM - gaNimadharimameyaparicchedyabhedAt caturvidhaM yeSAM te tathA, bahu- bahunI jAtarUparajatesvarNarUpye yeSAM te tathA tataH padadvayasya karmadhArayaH, Ayogo-dviguNAdivRddhayarthaM pradAnaM prayogazca kalAntaraM tau saMprayuktI - vyApAritI yaiste tathA, viccharddite tyakte bahujanabhojanadAnenAvaziSTocchiSTasambhavAt saJjAtavicchadde vA - savistAre bahuprakAratvAt pracure - prabhUte bhaktapAneannapAnIye yeSAM te tathA, bahavo dAsIdAsAH gomahiSAzca pratItAH gavelakA - urabhrAH ete prabhUtA yeSAM te tathA tataH patadvayasya karmadhArayaH, bahujanenAparibhUtAH sUtre SaSThI ArSatvAt, sUrAH pratijJAtanirvahaNe dAne vA vIrAH saMgrAme vikrAntA bhUmaNDalAkramaNasamarthA vistIrNavipuleativipule balavAhane - sainyagavAdike duHkhAnAkulatvAt yeSAM te tathA Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH 3 231 bahuSusamareSu-samparAyeSu, anena cAtibhayAnakatvaM sUcitaM, samayarUpeSusaMparAyeSu-yuddheSu labdhalakSA-amodhahastAzcApya bhavana, sAmAnyato yuddheSu ca valganAdirUpeSu kecana labdhalakSA bhaveyuH paraM tadavyavacchedAya samareSvityuktaM, atha yatteSAM maMDale jAtaM tadAha-'tae NamityAdi, tata iti-kathAntaraprabandhe teSAmApAtakirAtAnAM anyadA kadAcit-cakravatyArgamanakAlAtpUrva, atra teSAmityetAvataivoktenaprakaraNAdvizeSyaprAptauyadApAtakirAtAnAmityuktaM tadvismaraNazIlAnAM vineyAnAM vyutpAdanAyeti, viSaye-deze bahUni autpAtikazatAni-utpAtasatkazatAni, ariSThasUcakanimittazatAnItyarthaH, prAdurabhUvan-prakaTIbabhUvuH, tadyathA-akAle prAvRT kAlavyatiriktakAle garjitaM akAle vidyutaH akAle-svasvapuSpakAlavyatiriktakAle pAdapAH puSyanti abhIkSNaM 2-punaH 2 AkAze devatA-bhUtavizeSA nRtyanti, atha te kiM cakrurityAha 'tae Na'mityAdi, tataH-utpAtabhavAnantaraM te ApAtakirAtA viSaye bahUni autpAdikazatAni prAdurbhUtAnipazyanti, dRSTvA cAnyo'nyaMzabdayanti-AkArayanti, zabdayitvA caivamavAdiSuH, kimavAdiSuH kIzAzvate'bhUvannityAha-"evaM khalu'ityAdi, evaM-vakSyamANaprakAreNa khalunizcaye devAnupriyA-RjusvabhAvA asmAkaM viSaye bahUni autpAtikazatAni prAdurbhUtAni, tadyathA-akAle garjitaM ityAdi prAgvat, tana jJAyate devAnupriyA ! asmAkaM viSayasya ko manye iti vitarkArthe nipAtaH, tena manye iti sambhAvayAmaH upadravo bhaviSyati itikRtvA apahatamanaHsaMkalpA-vimanaskAH cintayA-rAjyabhraMzadhanApahArAdicintanena yaH zoka eva duSpAratvAt sAgarastatra praviSTAH karatale paryastaM-vimanaskAH cintayA-rAjyabhraMzadhanApahArAdicintanena yaH zoka eva duSpAratvAt sAgarastatra praviSTAH karatale paryastaM-nivezitaM mukhaM yaiste tathA ArtadhyAnopagatAH bhUmigatadRSTikA dhyAyanti, Apatite saGkaTe kiM kartavyamiti cintayantIti, atha prastUyamAnaM bharatasya caritamAha 'tae NamityAdi, tatasteSAmutpAtacintanAnantaraM sa bharato rAjA cakraralAdezitamArgo yAvat samudraravabhUtAmiva guhAM kurvan 2 tamisrAguhAtaH auttarAheNa dvAreNa nireti-niryAdizazIva meghAndha-kAranivahAt / 'tae NaM0' tato guhAto nirgamAnantaraM te ApAtakirAtA bharatasya rAjJaH agrAnIkaM-sainyAgrabhAgaM ejamANaMtiiyat, AgacchatpazyatidRSTvAca AsuruttAityAdi padapaMcakaM prAgvat anyo'nyaM zabdayanti zabdayitvA caivamavAdiSuriti, -'tae NaM' eSa devAnupriyAH ! kazcidajJAtanAmako'prArthitaprArthakAdivizeSaNaviziSTo vartateyo'smAkaM viSayasya-dezasyopari vIryeNAtmazakyA 'havvaM ti zIghramAgacchati, tattasmAttathA Namiti-imaM bharatarAjAnamityartha 'dhattAmo'ti kSipAmo dizo dizi vikIrNasainyaM kurma ityarthaH, yathA eSo'smAkaM viSayasyopari vIryeNa no zIghramAgacchet, sUtre saptamyarthe vartamAnAnirdesaH etasmin samaye kiM jAta mityAha___itikaTTha'ityAdi, iti-anantaroditaM kRtvA-vicintyAnyo'nyasyAntike etamarthaM pratizrRNvanti-omiti pratipadyante, pratizrutya ca sannaddabaddhetyAdipadAni prAgvat yatraiva bharatasya rAjJo'grAnIkaMtatraivopAgacchanti, upAgatyaca bharatasya rAjJo'grAnIkena sAdhUsaMpralagnAzcApyabhUvan, yo mitizeSaH, yuddhAyapravRttA ityarthaH, atha tekiM kurvantItyAha-'teNaMteAvADacilAyA ityAdi, tato yuddhapravRtyanantaraMteApAtakirAtA bharatasya rAjJo'grAnIkaMhatAH kecana prANatyAjanena mathitAH Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3/80 kecanamAnamathanena ghAtitAzca kecanaprahAradAnena pravaravIrAH-pradhAnayodhA yatratattathA padavyatyayaH prAkRtatvAt, vipatitAH-svasthAnato bhraSTAzcitapradhAnAdhvajA-garuDadhvajAdayaH patAkAzca-taditaradhvajA yatra tattathA tataH tadadvayasya karmadhArayaH, kRcchreNaHmahatA kaSTena prANAn upagataM-prApta kathamapidhRtaprANamitiyAvat, dizaH sakAzAdaparadizi-svAbhimatadikatyAjanenAparasyAM dizi prakSipya iti zeSaH pratiSedhayanti-yuddhAnnivartayantItyarthaH / bharatasainye kiM jAtamityAha. mU(81) taeNaMse senAbalassaNeAveDhojAvabharahassaranno aggANIaMAvADacilAehiM hayamahiyapavaravIra jAva diso disaM paDisehiaMpAsai 2 tA Asurutte ruDhe caMDikkie kuvie misimisemANe kimalAmelaM AsarayaNaM durUhai 2 tA tae NaM te asIimaMgulamUsinavaNauimaMgulapariNAhaMaTThasayamaMgulamAyataMbattIsamaMgulamUsiasiraMcauraMgulakannAgaM vIsaiaMgulabAhAgaM cauraMgulajANUkaM solasaaMgulajaMghAgaM cauraMgulamUsiakhuraM muttolIsaMvattavaliamajhaM IsiM aMgulapaNayapaTuMsaMNayapaTuMsaMgayapaTuMsujAyapaTuMpasatthapaDheM visiTThapaTuMeNIjANuNNayavitthayathaddhapaDhe vittlyksnnivaayaNkellnnphaarprivjiaNg| tavaNijathAsagAhilANaMvarakaNagasuphullathAsagavicittarayaNarajupAsaM kaMcaNamaNikaNagapayaragaNANAvihaghaMTiAjAlamuttiAjAlaehiM parimaMDiyeNaM paTeNa sobhamANeNa sobhamANaM kkkeynniNdniilmrgymsaargllmuhmNddnriaN| AviddhamANikkasuttagavibhUsiyaM kaNagAmayapaumasukayatilakaM devamaivikappiaM suravariMdavAhaNajoggAvayaM suruvaMdUijjamANapaMcacArucAmarAmelagaMdharetaM aNabmavAhaM abhelaNayaNaM kokAsiabahalaptalacchaMsayAvaraNanavakaNagataviatavaNija-tAlujIhAsayaMsiriAbhiseadhoNaM pokkharapattamiva salilabiMdujuacaMcalaMcaMcalasarIraMcokkhacaragaparivvAyagovivahilIyamANaM 2 khuracalaNacaccapuDehiM gharaNialaMabhihaNamANaM 2 dovi acalaNejamagasamagaMmuhAoviNiggamaMtaM va sigghayAe mulANataMtuudagamavi nissAe pakkamaMtaM jAikularUvapaccayapasatthabArasA- vattagavisuddhalakkhaNaM sukulappasUaM mehaavibhddyvinniiaNannuatnnuasukumaallomnddhcchviN| sujAyaamaramaNapavaNagarulajaiNacavalasigdhagAmi isimiva khaMtikhamae susIsamiva paJcakkhayAviNIyaM udagahutavahapAsANapaMsukaddama- masakkarasavAluillataDakaDagavisamapabbhAragiridarIsulaMghaNapillaNaNitthAraNAsamatthaM / acaMDapADiyaM daMDayAti aNaMsupAtiM akAlatAluM ca kAlahesiMjianidaMgavesagaMjiaparisahajaccajAtIaMmallihANiM sugapattasuvaNNakomalaMmaNAbhirAmaM kamalAmelaMNAmeNaMAsarayaNaMseNAvaI kameNasamabhirUDhe kuvalayadalasAmalaMca rayaNikaramaMDalanibhaM suttujaNaviNAsaNaM kaNagarayaNadaMDaM navamAliapupphasurahigaMdhiM nAnAmaNilayabhatticittaM ca pahotamisimisiMtatikkhadhAraM divvaM khaggarayaNaM loke aNovamANaM taM ca puNo vaMsarukkhasiMgadvidaMtakAlAyasavipulalohadaMDakavaravairabhedakaMjAva samvatthaappaDihayaM kiM puNa dehesujNgmaannN| vR. 'tae Na'mityAdi, tataH-svasainyapratipeghanAdanantaraM senAbalasya-senArUpasya balasya netA-svAmI veSTakaH-vastuviSavarNako'tra senAnIsatkaH saMpUrNa pUrvokto grAhyaH yAvad bharatasya rAjJo'grAnIkaM ApAtakirAtairyAvapratiSedhitaM pazyati dRSTvA ca AzuruptAdivizeSaNaviziSTaH kamalApIDaMkamalAmelaMkAmalAmelaM vA nAmAzvaralamArohati, atha prastAvAgataMtadvarNanamAha-'tae paMtaM asIimaMgulamUsiaMityArabhya senAvaI kameNa samabhirUDhe' ityetadantena sUtreNa, padayojanA Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-3 233 tata iti kriyAkramasUcakaM vacanaM taM prasiddhaguNaM nAmnA kamalAmekaM azvaratna senApati krameNa-sannAhAdiparidhAnavidhinA samabhirUDha-ArUDhaH, kiMviziSTamityAha-azItyaGgulAni ucchritaM, aMgulaMcAtra mAnavizeSaH, navanavatyaMgulAni-ekonazatAMgulapramANapariNAho-madhyaparidhiryasya tattathA, aSTottarazatAMgulAna AyataM-dIrgha, sarvatra makAro'lAkSaNikaH, turagANAM tuGgatvaM khurataHprArabhya karNAvadhi pariNAhaH pRSThapArbodarAntarAvadhi AyAmo mukhAdApucchamUlaM, yadAha // 1 // "mukhAdApecakaM dairdhya, pRsstthpaarbodraantraat| AnAha ucchrayaH pAdAda, vijJeyo yAvadAsanam // 1 // " tatroccatvasaGkhyAmelanAya sAkSAdeva sUtrakRdAha-'battIsa mityAdi, dvAtriMzadaMgulocchritaziraskaMcaturaMgulapramANakarNakaM, hrasvakarNatvasyajAtyaturagalakSaNatvAt, anena karNayoruncatvenAsya sthirayauvanatvamabhihitaMzaMkukarNatvAt, hayAnAMyauvanapAte vanitAstanayoriva anayoH pAtaH syAt, dIrghatvaMcArSatvAt, atrayojanAyAHkramaprAdhAnyenapUrvakarNavizeSaNaMjJeyaM pazcAcchirasaH,azvazravaso mUna uccataratvAt, viMzatyaGgulapramANA bAhA-zirobhAgAdhovartIjAnunoruparivartIprAkcaraNabhAgo yasyatattathA, caturaMgulapramANaMjAnu-bahujaMghasaMdhirUpo'vayavo yasyatattathA, tathASoDazAMgulapramANA jaMghAjAnvadhovartI khurAvadhiravayavoyasya tattathA, caturaMgulocchritAH khurAH-pAdatalarUpAavayavA yasya tattathA, eSAmavayavA- nAmuccatvamIlane sarvasaGkhyA pUrvoktA azItyaMgularUpA, makAraH sarvatrAlAkSaNikaH, yattu zreSThAzvamA-namAzritya laukikapArAsaragranthe / 'jghnymdhyshresstthaanaamshvaanaamaaytirbhvet| aMgulAnAM zataM hInaM, viMzatyA dshbhistribhiH|| // 2 // pariNAho'GgulAni syAt, saptati sptspttiH| ekAzIti samAsena, trividhaM syAd yathAkramam // // 3 // tathA SaSTizcatuHSaSTiraSTaSaSTi smucchryH| dvipaJcasaptakayutA, viMzati syAnmukhAyati // . ityatra saptanavatyaMgulAnyAyatiH ekAzItyaMgulAni pariNAhaH aSTaSaSTayaMgulAni samucchrayaH saptaviMzatyaMgulAni mukhAyatirityuktamasti tadaparazreSThahayAnAzritya natuhayaratnamAzritya, dRSTazcAyaM vizeSaH puruSotsedhesAmudrike uttamapuruSANAmaSTottarazatAMgulAnyutsedhaH uttamottamAnAMtuviMzatyuttarazatAMgulAni, anenAsya pramANopetatvaM sUcitaM, sampratyavayaveSulakSaNopetatvaMsUcayati-muktolInAma adhauparica saGkIrNAmadhye tvISadvizAlAkoSThikA tadvat saMvRttaM-samyagvartulaMvalitaM-valanasvabhAvaM natu stabdhaM madhyaM yasya tattathA pariNAhasya madhyaparidhirUpasyAtraiva cintyamAnatvAduciteyamupamA, ISadaMgulaM yAvat praNataM-nantumArabdhaM atipraNatasyopaveSTurdukhAvahatvAt pRSThaM-paryANasthAnaM yasya tattathA ArohakasukhAvahapRSThakamityarthaH, samyag-adho'dhaHkrameNa nataMpRSThaM yasya tattathA, saGgataM-. dehapramANocitaM pRSThaM yasya tattathA, sujAtaM-janmadoSarahitaM pRSThaM yasya tattathA, prazastaM-zAlihotralakSaNAnusAri pRSThaM yasya tattathA, kiM bahunA ? viziSTapRSThaM-pradhAnapRSThamitiyAvat, uktaM pRSThe paryANasthAnavarNanaM, atha tatraivAvaziSTabhAgaM vizinaSTi-eNI-hariNI tasyA jAnuvadunnataM ubhayapArzvayorvistRtaM ca caramabhAge stabdhaMsudRDhaM pRSThaM yasya tattathA, vetro-jalavaMzaH latA-kambA Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3/81 kazA-carmadaNDasteSAM nipAtaistathA aMkellaNaprahAraiH- tarjanakavizeSAghAtaizca parivarjitaM azavavAramano'nukUlacAritvAt aGgaM yasya tattathA, tapanIyamayAH sthAsakA-darpaNAkArA azvAlaGkAravizeSAyatratadevaMvidhaMahilANaM-mukhasaMyamanavizeSo yasyatattathA, varakanakamayAni suSTu-zobhanAni puSpANi sthAsakAzca tairvicitrA ratnamayI rajju pArzvayoH- pRSThodarAntavartyavayavavizeSayoryasyatattathA, vadhyantehipaTTikAH paryANadhdIkaraNArthamazvAnAmubhayoH pArvayoriti, kAJcanayutamaNimayAni kevalakanakamayAnicapratarakANi-patrikAbhidhAnabhUSaNAniantarAntarA yeSu tAni tathAbhUtAni nAnAvidhAni ghaNTikAjAlAni mauktikajAlakAni ca taiH parimaNDitena pRSThenazobhamAnenazobhamAnaMkatanAdiralamayaM mukhamaNDanArthaM racitaMAviddhamANikyaM prItamANikyaM sUtrakaM-hayamukhabhUSaNavizeSastena vibhUSikaM kanakamayapadmena suSTu kRtaM tilakaM yasya tattathA, devamatyA svargicAturyeNa vividhaprakAreNa kalpitaM-sajjitaMsuravarendra-vAhanam-uccaiHzravA hayastasya yogyA-maNDalIkaraNAbhyAsastasyA 'vraja gatA vityasyAcapratyaye vrjN-praapkN| ye gatyastei prAptayA iti vacanAt ayaM bhAvaH-yAddazaM khuralIzramamucaiHzravAH karoti tAzamayamapi,atraSaSThayarthe dvitIyAprAkRtatvAt, tathAsurUpaM-sundaraMdravanti-itastatodolAyamAnAnisahajacaJcalAGgatvAd galabhAlamaulikarNadvayamUlavinivezitatvenapaJcasaGkhyAkAni yAni cArUNi cAmarANiteSAMmelaka-ekasminmUrddhani saGgamastaMdharad-vahat, cAmarA ityatra strInirdezaHsamayasiddha eva, gauDamatena vA cAmarA ityAvantaHzabdaH, atrApIDazabde vyAkhyAyamAne mUrddhAlaMkAra evokto bhavati, natukarNAdhalaGkAraH, zyantecaloke ekaMcAmaraM mUrddhAlaGkArabhUtaMcAmaradvayaMcakarNAlaGkArabhUtaM ekaM ca bhAlAlaGkArabhUtaM ekaM ca kaMThAlaGkArabhUtamiti, tena yathoktavyAkhyAnameva sundaraM, atha devamativikalpitAdivizeSaNaviziSTa uccaiHzravAnAma zakrahayo'pi syAdityAha-anabhravAhaanabhracArI abhravAhaH azvaH uccaiHzravAstadanyaM adabmavAha miti pAThe tu adabhraM-bhUri vahatIti adabhravAhastat, abhele-doSAdinA asaMkucite nayane yasya tttthaa| ataeva kokAsite-vikasitebahale-Dhe anazrupAtitvAtpatrale-pakSmavatInatuaindraluptikarovagazAdromarahiteakSiNI yasya tattathA, sadAvaraNe-zobhArthadaMzamazakAdirakSArthavApracchAdanapaTe navakanakAni-navyasvarNAniyasyatattathA svarNatantuvyatapracchAdanapaTamityarthaH, taptapanIyaMtadvadaruNe tAlujihne yatratadevaMvidhamAsyaM yasyatattathA, tataH pUrvavizeSaNena karmadhArayaH, zrIkAyA-lakSmayA abhiSekaH-abhiSecanaM nAma zArIralakSaNaM ghoNAyAM-nAsikAyAM yasya tattathA, kavacitpAThAntare tu sirisAtiseaghoNamiti dRzyate, tatra zirISaM-zirISapuSpaM tadvadatizvetA ghoNA yasyeti, tathA puSkarapatramiva-kamaladalamiva salilasya bindavo yatra tadevaMvidhaM, ko'rthaH ?-yathA puSkarapatraM jalAntarasthaM vAtAhatajalabinduyutaM bhavati tathedamapi salilaM-pAnIyaM lAvaNyamityarthaH tasya bindavaH-chaTAstairyutaM, bindugrahaNenAtra pratyaGgaM lAvaNyaM sUcitaM, loke'pi prasiddhametat mukhe'sya pAnIyamiti, acaMcalaM-svAmikAryakaraNe sthiraM, sAdhuvAhitvAt, caJcalazarIraM jAtisvabhAvAt atha yadi caJcalAGgastadA'medhyavastuSvapi svAGgapravartako bhaviSyatItyAha-cokSaHkRtasnAnazcarako ghATibhikSAcaraH parivrAjako-maskarItatazcarakasahitaH parivrAjakazcarakaparivrAjakaH, prathamA dvitIyArthe, tena caraparivrAjakamiva prAkRtazailyA akAraprazleSAdabhilIyamAnaM 2 Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-3 235 azucisaMsargazaGkayAAtmAnaMsaMvRNvantaM 2,AbhIkSNayecAtra dvivacanaM, evamagre'pibhAvyaM, athAsya kriyAvizeSairjAtyatvaM lakSayati-khurapradhAnazcaraNAH khuracaraNAsteSAM caccapuTAHAghatavizeSAstairdharaNitalamabhighnadabhighnad, nanu bhUtalavilikhanaM sAmAnyaH puMsa ivAzvasyApalakSaNamiti, na, etasya lakSaNatvena zAlihotre pratipAdanAd, yataH "khuraiH khanedyaH pRthivImazvo lokottaraH smRta" iti, azvavAraprayoganarttito hi hayo'grapAdAvudasyati, tatrAsyazakti vizeSaNadvAreNadarzayatidvAvapi ca caraNau yamakasamakaM-yugapat mukhAdvinirgamadiva-nissArayadiva, ko'rthaH ? idamagrapAdAdUva~nayattathA mukhAntikaMprApayatiyathAjana uprekSate imaumukhAdvinirgamayati, punaH kriyAntaradarzanenaitadvizinaSTi-zIghratayA-lAghavavizeSeNa mRNAlaM-padmanAlaM tasya tantuHsUtrAkAro'vayavavizeSaH sa ca udakaM ca te api nizrAya-avalaMbya AstAmanyad durgAdikaM prakrAmat,saJcarat, ayamarthayathA anyeSAM saJcariSNUnAM mRNAlataMtUdake pAdAvaSTambhake na bhavataH tathA nAsyeti, sUtrecaikavacanamArSatvAt, tathAjati-mAtRpakSaHkulaM-pitRpakSaH rUpaM-sadAkArasaMsthAnaM teSAMpratyayo-vizvAsoyebhyastecateprazastAH pradakSiNAbahatvAt zubhasthAnasthitatvAcca ye dvAdazAvatastei yatratattathA, bahuvrIhilakSaNaH kapratyayaH, vizuddhAni-doSAmizritAni lakSaNAniazvazAstraprasiddhAni yasya tattathA, tataH padadvayasya karmadhArayaH, dvAdazAvartAzca ime vraahoktaaH||1|| ye prapANagalakarNasaMsthitAH, pRSThamadhyanayanoparisthitAH / oSThasakthibhujakukSipArzvagAste lalATasahitAH sushobhnaaH|| 'atravRttilezaH-prapANaM-uttaroSThatalaMgalaH kaNThaH yatrasthita AvartodevamaNinAmAhayAnAM mahAlakSaNatayA prasiddhaH karNau-pratItau eteSu sthAneSu saMsthitAH tathA pRSTha-paryANasthAnaM madhyaM pratItaMnayaneapi tathaiva taduparisthitAH, tathA oSThaupratItau sakthinI-pAzcAtyapAdayorjAnUparibhAgaH bhujau-prAkapAdayorjAnUparibhAgaH kukSi-atra vAmo dakSiNakukSyAvartasya jAtyapekSayA dvAdazaiva sthAnAni, sthAnabhedAnusAreNa sthAnibhedA api dvAdazaiveti, tathA sukulaprasUtaM-hayazAstratve'pi jAtyapekSayA dvAdazaivasthAnAni, sthAnabhedAnusAreNa sthAnibhedAapidvAdazaiveti, tathA sukulaprasUtaMhayazAstroktakSatriyAzvapitRkaMmedhAvi-svAmipadasaMjJAdiprAptArthadhArakaM bhadrakaM-aduSTaM vinItaMsvAmISTakAritvAtaNukatanukAnAM-atisUkSmANAM sukumAlAnAM lomnAM snigdhAchaviryatra tattathA, suSTu yAtaM-gamanaM yasya tattathA, amaramanaHpavanagaruDAH pratItAH tAn vegAdhikyena jayatIti amaramanaHpavanagaruDajayita, ataeva capalazIgragAmica-atizIghragatikaMpazcAtpadadvayakarmadhArayaH kSAntyA-krodhAbhAvena na tvasAmathyena yA kSamA tayA RSimiva-anagAramiva / kSamApradhAnatvAttasya, na caraNairlattAdAyakaM na ca mukhena dazakaM na ca pucchAghAtakaraNiti, suziSyamiva pratyakSatAvinItaM, atra tAkAraH prAkRtazailIbhavastena pratyakSavinItaM, udakaMhutavahaHagnipASANaH pAMsU-reNuH kardamaH sazarkaraM-salaghUpalakhaNDaMsthAnaMsavAlukaM-atrasvArtheillapratyayaH bahulasikatAkaNaM sthAnaM taTa-nadItaTaM kaTako-girinitambaH viSamaprAgbhArau prAgvad giridaryaH pratItAstAsulaMghanaM atikramaNaMpreraNaM ArUDhasya puMso'bhimukhadarzanamukhadarzanadhAvanAdinA saMjJAkaraNapUrvakaM pravarttanaM nistAraNA-tatpAraprApaNA tatra samarthaM, na caNDaiH-ugraiH subhaTaiH raNe pAtitaM daNDavat patatItyevaMzIlaM daNDapAti atarkitameva pratipakSaskandhAvAre patanazIlaM, anenAsyotpatanasvabhAvo'pi sUcitaH, mArgAdikhedamedasvyapi nAthu pAtayatItyevaMzIlamanazrupAti, tathA Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3/81 akAlatAlu-azyAmatAlukaM, pUrvaraktatAlutvevarNite'piyatpunarakAlatAluitivizeSaNaMtattAlunaH zyAmatvamatitarAmapalakSaNamiti tanniSedhakhyApanArthaM, caH samuccaye, kAle-arAjakAnAM rAjanirNayArthake adhivAsanAdike samaye heSate-zabdAyatItyevaMzIlaM kAlaheSi, jitA nidrA-AlasyaM yena tat, kAryeSvapramAditvAt, yathAzrutArthe vyAkhyAyamAne hyshaa-strvirodhH-tthaahi||1|| "sadaiva nidrAvazagA, nidrAcchedasya sambhavaH / jAyate sagare prApte, karkarasya ca bhkssnne||" iti| yadvA jitanidratvaM samarAvasaraprAptatvAdazvaratnatvenAlpanidrAkatvAca, tathA gaveSakaMmUtrapurISotsargAdau ucitAnucitasthAnAnveSakaM, jitaparISaha-zItAtapAdyAturatve'pi akhinnaM, jAtyAM pradhAnA jAti-mAtRpakSastatra bhavaM jAtyajAtIyaM nirdoSamAtRkamityarthaH, nirdoSapitRkatvaM tu prAguktaM, IddagguNayukto hi samaye svAmine na druhyati mAtRmukhAvagatasvakANatvavyatikaraprakupitacintitasvAmidrohakakizoravat, malli-vicakilakusumaM tadvacchubhraH azleSmalatvenAvilamapUtigandhica ghrANaM-prothoyasyatattathA, IkAraHprAkRtazailIbhavaH, tataH pUrvapadena karmadhArayaH, zukapatravat-zukapicchavat suSTuvarNo yasya tattathA, komalaMca kAyena, tataH padadvayasya karmadhArayasamAsaH, mano'bhirAmaM 'kamalAmelaM nAmeNa mityaadipraagvvyaakhyeymiti| tataH sakiMkRtavAnityAha-kuvalaya'ityAdi, tadasiratnarapaterhastAdgRhItvAsa senAnIryatraivApAtakirAtAstatraivopAgacchati, upAgatya cApAtakirAtaiH sArddha sampralagnazcApyabhUyoddhamiti zeSaH, tacchabdavAkyaM yacchabdavAkyamapekSata ityAhiyate yaditi, yat kiMviziSTamityAhakuvalayadalazyAmalaM nIlotpaladalasahazamityarthaH,caHsamuccaye, rajanikaramaNDalaM-candrabimbaMtasya nibhaM-sadhzaM paribhrAmyamANaM yadvartulitatejaskatvena nIlotpaladalasaddazamityarthaH, caH samuccaye, rajanikaramaNDalaM-candrabimbaMtasya nibhaM-saddazaM paribhrAmyamANaMyadvartulitatejaskatvena candramaNDalAkAraM dRzyateityarthaH, athavA rajanikaramaNDalanibhaM mukhe itizeSaH, zatrujanavinAzanaM, kanakaratnamayo daNDo-hastagrahaNayogyo muSTiya'syatattathA, navamAlikAnAmakaM yatpuSpaMtadvat surabhigandho yasya tattathA, nAnAmaNimayyo latA-vallayAkAracitrANi tAsAM bhaktayo-vividharacanAstAbhizcitraM-AzcaryakRta, caH vizeSaNasamuccaye,pradhautA-zANottAreNa niSkiTTIkRtAataeva 'misimiseMti'tti dIpyamAnA tIkSNA dhArA yasya tattathA, divyaMkhaGgaratnaM-khagajAtipradhAnaM loke'nupamAnaM ananyasadhzatvAt, tacca punarbahuguNamastIti zeSaH, kIzaM? vaMzA-veNavaH rUkSA-vRkSAH zrRGgANi mahiSAdInAM asthIni pratItAni dantA hastyAdInAM kAlAyasaM-lohaM vipulalohadaNDakazca-varavajaM hIrakajAtIyaM teSAM bhedakaM, atra vajrakathanena durbhedyAnAmapi bhedakatvaMkathi, kiMbahunA?-yAvatsarvatrApratihataM, durbhede'pivastuniamoghazaktikamityarthaH, kiM punarjaGgamAnAM-carANAMpazumanuSyAdInAMdeheSu, atra yAvacchabdo nasaMgrAhakaH kintu bhedakazaktiprakarSoktaye'vadhivacanaH, atha tasya mAnamAhamU. (82) pannAsaMguladIho solasa se aMgulAI vicchinnnno| addhaMgulasoNIko jeTThapamANo asI bhnnio|| vR. paJcAzadaGgulAni dIrgho yaH SoDazAMgulAni vistIrNa ardhAMgulapramANA zroNi-bAhalyaM ___ Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-3 237 piNDo yasya sa tathA, jyeSThaM-utkRSTaM pramANaM sya sa tathA, evaMvidhaH so'sirbhaNitaH, yadanyatrAsetriMzadaMgulapramANatvaM zrUyate tanmadhyamamAnApekSayA, yadAha varAha:-"aMgulazatArddhamuttamaUnaH syAtpaJcaviMzati khgH| mU. (83) asirayaNaM naravaissa hatthAo taM gahiUNa jeNeva AvADacilAyA teNeva uvAgacchai 2 tA AvADacilAehiM saddhiM saMpalagge Avi hotthA ||tennN se suseNe senAvai te AvADacilAe hayamahiyaapavaravIraghAiajAvadisodisiM paDisehei / vR. etayoH saGkhyayormadhyemadhyama iti, uttaravAkyayojanAtuprAkkRtA, atha sainyezAyodhanAdanantaraM kiM jAtamityAha-'taeNa'mityAdi, tataH AyodhanAdanantaraMsa suSeNaH senApatistAnApAtakirAtAn hatamathitetyAdivizeSaNaviziSTAn yAvatkaraNAt vihaDiaciMdhaddhayapaDAge kicchappANovagae iti grAhyaM, dizo dizi pratiSedhayati / atha te kiM kurvantItyAha mU.(84)taeNaMteAvADacilAyA suseNasenAvaiNA hayamahiAjAvapaDisehiyA samANA bhIA tatthA vahiA ubviggA saMjAyabhayA atthAmA abalA avIriA apurisakkArakkamA adhAraNijamitikaTu anegAiM joaNAI avakkamati 2 tA egayao milAyaMti 2 tA jeNeva siMdhU mahAnaI teNeva uvAgacchaMti 2 tA vAluAsaMthArae saMthareti 2 tA vAluAsaMthArae duruhaMti 2 tA aTThamabhattAiM pagiNhaMti 2 tA vAluAsaMthArovagayA uttANagA avasaNA aTThamabhattiA je tesiM kuladevayA mehamuhAnAmaM nAgakumArA devA te maNasI karemANA 2 citttthti| taeNaMtesimAvADacilAyANaM aTThamabhattaMsi pariNamANaMsi mehamuhANaM nAgakumArANaM devANaM AsaNAiM calaMti, tae NaM te mehamuhA nAgakumArA devA AsaNAiM caliAIpAsaMti 2 ttA ohiM pauMjaMti 2 tAAvADacilAe ohiNA AbhoeMti ra ttAaNNamaNNaM saddAvetira tAevaMvayAsI evaMkhalu devANuppiA! jaMbuddIvedIve uttaraddhabharahe vAse AvAucilAyAsiMdhUe mahAnaIe vAluAsaMthArovagayA uttANagA avasaNA aTThamabhattiA amhe kuladevae mehamuhe nAgakumAre deve maNasI karemANA 2 ciTThati |tN seaM khalu devANuppiA ! amhaM AvADacilAyANaM aMtie pAubbhavittaettikaTTha anna- mannassa aMtie eamaTuM piDisuNeti paDisuNettA tAe ukkiTThAe turiAe jAva vItivayamANA 2 jeNeva jaMbuddIve dIve utraddhabharahe vAse jeNeva siMdhU mahAnaI jeNevaAvADacilAyA teNeva uvAgacchaMti 2 tAaMtalikkhapaDivaNNA sAkhiMkhiNiAIpaMcavaNNAI vatthAI pavara parihiA te AvADacilAe evaM vayAsI haMbhoAvADacilAyA! jaNNaMtubbhe devANuppiA! vAluAsaMthArovagayA uttANagAavasaNA aTThamabhattiA amhe kuladevae mehamuhe nAgakumAre deve manasI karemANA 2 ciTThaha tae NaM amhe mehamuhA nAgakumArA devA tubbhaM kuladevayA tumhaM aMtiaNNaM pAunbhUA, taM vadaha NaM devANuppiA kiM karemo ke va bhe maNasAie?, tae NaM to AvADacilAyA mehamuhANaM nAgakumArANaM devANaM aMtie eamaTuM socA nisamma haTTatuTTha cittamANaMdiA jAva niayA uTThAe uThenti 2 tA jeNeva mehamuhA nAgakumArA devA teNeva uvAgacchaMti 2 tA karayalapariggahiyaM jAva matthae aMjaliM kaTTa mehamuhe nAgakumAre deve jaeNaM vijaeNaM vaddhAveti 2 ttA evaM vayAsI esaNaM devANuppie! kei apatthiapatthae duraMtapaMtalakkhaNe jAva hirisiriparivajjieje Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3 / 84 NaM amhaM visayassa uvariM viriemaM havvamAgacchai, taM tahA NaM ghatteha devANuppiA ! jahA NaM esa amhaM visayassa uvariM virieNaM no havvamAgacchai, tae NaM te mehamuhA nAgakumArA devA te AvADaci - lAe evaM vayAsI esa NaM bhI devA ! bharahe nAmaM rAyA cAuraMtacakkavaTTI mahiddhIe jAva mahAsokkhe, no khalu esa sakko keNai deveNa vA dAnaveNa vA kinnareNa vA kiMpuriseNa vA mahorageNa vA gaMdhavveNa vA satyappaogeNa vA aggiSpaogeNa vA maMtappaogeNa vA uddadittae paDisehittae vA, tahAvia NaM tumaMviaTThavAe bharahassa ranno uvasaggaM karemottikaTTu tesiM AvAuMcilAyANaM aMtiAo avakkamaMti 2 ttA veuvvi asamugdhAeNaM sammohaNaMti 2 ttA mehANIaM viuvvaMti 2 ttA jeNeva bharahassa ranno vijayakkhaMdhAvAraNivese teNeva uvAgacchaMti 2 ttA uppiM vijayakkhaMdhA- vAraNivesassa khippamAve pataNutaNAyaMti khippAmeva vijjuyAyanti 2 ttA khippAmeva jumamusalamuTThippa- mANamettAhiM dhArAhiM oghameghaM sattarattaM vAsaM vAsiuM pavattA yAvi hotthA / vR. 'taeNa 'mityAdi, tataste ApAtakirAtAH suSeNasenApatinA hatamathitA yAvaThapratiSedhitAH santo bhItA - bhayAkulAH trastA - naSTAH vyathitAH - prahArArdditAH udvignAH - atha punarnAnena sArddha yuddhayAmahe ityapunaHkaraNAzayavantaH, IzAH kuta ityAha-saJjAtabhayAH - samyak prAptabhayAH asthAmAnaH- zaktivikalAH abalAH - zArIrazaktivikalAH puruSakAraH - puruSAbhimAnaH sa eva niSpAdita svaprayojanaH parAkra mastAbhyAM rahitAH AdharaNIyaM- dhArayitamuzakyaM parabalamitikRtvA anekAni yojanAnyapakrAmanti - apasaranti palAyante ityarthaH, tataH kiM kurvantItyAha - 'apakramyate ApAtakirAtA ekataH - ekasmin sthAne melayanti melApakaM kurvantItyarthaH, melayitvA ca yatraiva sindhurmahAnadI tatraivopAgacchanti, upAgatya ca vAlukAsaMstArakAn saMstRNAnti-sikatA - kaNamayAn saMstArAn kurvanti, saMstIrya ca vAlukAsaMstArakAnArohanti, Aruhya cASTamabhaktaM pragRhanti, vAlukAsaMstAropagatA uttAnakAH - UrdhvamukhazAyinaH avasanA - nirvastrAH evaM ca paramAtApanAkaSTamanubhavanta ityuktaM, aSTamabhaktikA - dinayatrayamanAhAriNaH, ye teSAM kuladevatAH - kulavatsalA devA meghamukhA nAgakumArA devAstAn manasi kurvantaH 2 tiSThantIti / atha te devAH kimakurvannityAha- 'taeNa 'mityAdi, tataH - cetasi cintAnantaraM teSAmApAtakirAtAnAM aSTamabhakte pariNamati sati paripUrNaprAye ityarthaH, meghamukhAnAM nAgakumArANAM devAnAmAsanAni calanti, tataste meghamukhA nAgakumArA devA AsanAni calitAni pazyanti, dRSTvA cAvadhiM prayuJjanti, prayujya cAvadhinA ApAtakirAtAnAbhogayanti, Abhogya cAnyo'nyaM zabdayanti, zabdayitvA caivamavAdiSuH, kimavAdiSurityAha-- evaM - itthamasti khaluH - nizcaye he devAnupriyAH ! kiM tadityAha - jambUdvIpe dvIpe uttarArddhabharate varSe ApAtakirAtAH sindhvAM mahAnadyAM vAlukAsaMstArakAn upagatAH-prAptAH santaH uttAnakA avasanA aSTamabhaktikA asmAnUkuladevatAn meghamukhanAmakAn nAgakumArAn devAn manasi kurvANAH 2 tiSThantIti, tataH zreyaH khalu bho devAnupriyA asmAkamApAtakirAtanAmantike prAdurbhavituM - samIpe prakaTIbhavitumitikRtvA paryAlocyAnyo'nyasyAntike etamartha anantaroktamabhidheyaM pratizRNvanti - abhyupagacchanti, parasparaM sA zrIkRtya pratijJAtaM kAryaM karttavyamavazyamiti DhIbhavantItyarthaH, pratizravaNAnantaraM te yaccakrustadAha- 'paDi Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-3 239 suNettA'ityAdi, pratizrutya ca te devAstayotkRSTayA tvaritayA gatyA yAvad vyativrajanto 2 yatraiva jambUdvIpo dvIpo yatraiva cottarabharAddhaM varSaM yatraiva ca sindhurmahAnadI yatraiva cApAtakirAtAstatraivopAgacchanti upAgatya cAntarikSapratipannAH sakiMkiNIkAni paJcavarNAni vastrANi pravarANi parihitAstAnApAtakirAtAnevamavAdiSuH, kimavAdiSurityAha- haM bho ! iti sambodhane ApAtakirAtAH yatNaMvAkyAlaGkAresarvatra yUyaM devA0! vAlukAsaMstArakopagata yAvadaSTamabhaktikA asmAn kuladevatA meghamukhAn nAgakumArAndevAnmanasi kurvANA 2 stiSThata, tato vayaM meghamukhA nAgakumArA devA yuSmAkaM kuladevatAH santo yuSmAkamantikaM prAdurbhUtAH tadvadata devAnupriyAH! kiM kurma-kiM kAryaM vidadhmaH kiM AceSTAmahe-kAM ceSTAM kurmaH-kasmin vyApAre pravartAmahe kiM vA bhe-bhavatAM manaHsvAditaM-mano'bhISTamiti kuladaivatapraznAnantaraM te yadaceSTanta tadAha 'taeNamityAdi, tataste ApAtakirAtA meghamukhAnAMnAgakumArANAM devAnAmantikeetamarthaM zrutvA nizamya ca 'haTTatuDe'tyAdiprAgvat utthAnaM utthA UrdhvaM bhavanaMtayA uttiSThanti-UrvIbhavanti ityarthaH, utthAya ca yatraiva meghamukhA nAgakumArA devAstatraivopAgacchanti, upAgatyaca karayale tyAdi prAgvata, meghamukhAn nAgakumArAn devAn jayena vijayena varddhayanti, vardhayitvA caivamAdiSuriti, yadavAdiSustadAha-esaNa mityAdi, devAnupriyA! eSa kazcidaprArthitaprArthakAdivizeSaNaviziSTo asmaddezoparyAgacchati, tena tathA prakAreNa Namiti-enaM dhatteha-prakSipata yathA puna yAtIti piNDArthaH, atha yanmeghamukhA UcustadAha-'tae NamityAdi, vyaktaM, kimavocuste ityAha __'esa NamityAdi, he devAnupriyA ! eSa bharato nAma rAjA caturaMtacakravartI maharddhiko mahAdyutiko yAvanmahAsaukhyaH no khalu eSa bharataH zakyaH kenaciddevena vA-vaimAnikena dAnavena vA-bhavanavAsinA kinnareNetyAdi padacatuSkaM vyantaravizeSavAcakaM tena vA zastraprayogeNa vA agniprayogeNavAmantraprayogeNavA, trayANAmapyuttarottarabalAdhikatA jJeyA, zastrabhyo'gnistasmAnmatro balAdhika iti, upadravayituMvA-upadravaM kartuMpratiSedhayituMvA-yuSmaddezAkramaNarUpapApakarmato nivartayitumiti, sarvatra vAzabdaH samuccayArthaH, tathApi-itthaM dussAdhe kArye satyapi yuSmAkaM priyArthatAyai-prItyarthaM bharatasya rAjJa upasarga kurma itikRtvA teSAmApAtakirAtAnamantikAdapakrAmanti-yAnti nissarantItyartha iti pratijJAtavantaH, tataH kiM kRtavanta ityAha _ 'avakkamittAveubviasamugghAeNa'mityAdi, apakramyaca-vrajitvAvaikriyasamudaghAtenauttarAvaikriyArthakaprayatnavizeSeNa samavaghnanti-AtmapradezAn vikSipanti zarIrAd bahirvikira'tItyarthaH samavahatya ca tairAtmapradezairgRhItaiH pudagalairmeghAnIkaM-abhrapaTalakaM vikurvanti vikuLaca yatraiva bharatasya vijayaskandhAvAranivezastatraivopagacchanti upAgatya ca vijayaskandhAvAranivezasyopari kSipramevetyAdi sarvaMpuSkalasaMvartakameghAdhikAraivavAcyaMyAvadvarSituMpravRttAzcApyabhavaMste devaaiti| iti vyatikare yadbharatAdhipaH karoti tadAha mU. (85) taeNaM se bharahe rAyA uppiM vijayakhaMdhAvArassa jugamusalamuTThippamANamettAhiM dhArAhiM oghameghaM sattarattaM vAsaM vAsamANaM pAsai 2 tA cammarayaNaM parAmusai, taeNaM taM sirivaccha-' sarisarUvaM veDho bhANiabbo jAva duvAlasajoaNAiM tiriaMpavittharai tattha saahiaaii| taeNaM se bharahe rAyA sakhaMdhAvArabale cammarayaNaM durUhai 2 tA divvaM chattarayaNaM parAmusai, taeNaM navanauisahassakaMcaNasalAgaparimaMDiaMmaharihaMaujhaMNivvaNasupasatthavisiThThalaTThakaMcaNa Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3/85 supuTThadaMDaM miurAyayavaTTalaTThaaraviMkaNNiasamANasavaMvasthipaese apaMjaravirAiaMvihibhatticittaM maNimuttapavAtattatavaNijapaMcavaNNiadhoarayaNarUvaraiyaM rayaNamarIIsamoppaNAkappakAramaNuraMjielliyaMrAyalacchiciMdhaM ajjuNasuvvapaMDurapaJcatyuapaThThadesabhAgaMtahevatavaNijjapaTTadhammataparigayaM ahiasassirIaM sArayarayaNiaravimalapaDipuNNacaMdamaMDalasamANarUvaM nariMdavAmappamANapagaivitthaDaM kumudasaMDadhavalaM raNNo saMcArimaM vimANaM sUrAtavavAyavuTTidosANa ya khayakaraMtavaguNehiM ladhaM vR. 'tae NamityAdi, tato-divyavarSAnantaraMsa bharato rAjA svasainye uktaprakAreNa saptarAtripramANakAlenavarSa varSantaM-meghavRSTiMjAyamAnAMpazyatiddaSTvAcacarmaralaMparAmRzati, atrAvasAgataM carmaratnavarNakasUtramatidizanAha-'tae Na'mityAdi, sarvaMpUrvavat, 'taeNa'mityAdi kaNThyaM, athedaM chatraratnaM kIzamiti jijJAsUnAM tatsvarUpaprakaTanAyAha-'tae NamityAdi, tata iti prastAvanAvAkyopanyAse, chatraratnaM mahIpateH-bharatasya dharaNitalasya pUrNacandra iva pUrNacandro vartate itiyogaH, kiMviziSTaM? -navanavatisahasrapramANAbhiH kAJcanamayazalAkAbhi parimaNDitaM mahAdhubahumUlyaM athavA mahAn-cakravartI tasya arha-yogyaM ayodhyaM-ayodhanIyaM asmin dRSTe na hi pratibhaTAnAM zastramuttiSThateitibhAvaH, niNaH-chidragranthyAdidoSarahitaHsuprazasto lakSaNopetatvAt viziSTalaSTaH-atimanojJaH athavA viziSTaH-atibhAratayAekadaNDena durvahatvAtpratidaNDasahitaH Izazcayo laSTaH kAJcanamayaH supuSTo'tibhArasahatvAtdaNDoyatratattathA, mRdu-sukumAlaMghRSTamRSTatvAt rAjataM-rUpyasambandhivRttaMlaSTaMyadaravindaM tasyakarmikA-bIjakozastena samAnazvetatvAvRttatvAcca rUpaM-AkAro yasya tattathA, bastipradezo nAma chatramadhyabhAgavartI daNDaprakSepasthAnarUpastatra, caH samuccaye, paJjareNa-paJjarAkAreNavirAjitaM, vividhAbhirbhaktibhi-vicchittibhI racanAprakAraizcitraMcitrakarma yatra tattathA, etadeva viziSyAha- maNayaH-prAgvyAvarNitasvarUpAH muktApravAle pratIte tapta-mUSottIrNaM yattapanIyaM-raktasuvarNaM paJcavarNikAni, sUtre matvarthIya ikapratyayaH, dhautAni-zANottAreNa dIptimanti kRtAni ratnAni prAgavyAvarNitasvarUpANi taiH racitAni rUpANi-pUrNakalazAdimaGgalyavastUnAmAkArA yatratattathA, padavyatyayaH prAkRtatvAt, tathAralAnAM marIcisamarpaNA-samAracanA tasyAM kalpakarA-vidhikAriNaH parikarmakAriNa ityarthaH tadairanusampradAyakramaraJjitaM, yathocitasthAnaMraGgadAnAta, makAro'lAkSaNikaH svArthe illeko pratyayau prAkRtazailIbhavau, rAjalakSmIcinhaM arjunAbhidhAnaM yatpANDurasvarNaM tena pratyavastRtaHAcchAditaH pRSThadezabhAgo yasyatattathA, padavyatyayaHprAkRtatvAt, tathaiveti vizeSaNAnta-raprArambhe mAyamAnaM tatkAladhmAtamityarthaH yattapanIyaM tasya paTTastena parigataM-pariveSTitaM, caturvapi prAnteSu raktasuvarNapaTTA yojitAH santIti, padavyatyayaH pUrvavat, ata evAdhikasazrIkaM zAradaHzaratkAlasatko rajanikaraH-candrastadvadvimalaM-nirmalapratipUrNacandramaNDalasamAnarUpaMtatovizeSaNasamAsaH, narendra:-prastAvAdbharatasyasya vyAyAmaH-tiryakprasAritobhayabAhupramANomAnavizeSastena pramANenaprakRtyA svabhAvena vistRtaM, yattucakriparAmRSTaM sAdhikadvAdazayojanAni vistRNAtitadasya kAraNiko vistAra iti sUcitaM, kumudAni-candravikAzIni teSAM khaNDaM-vanaM tadvaddhavalaM rAjJobharatasya saJcaraNazIlaM jaGgamaM vimAnaMAzrayiNAMsukhAvahatvAt, sUrAtapavAtavRSTayaH pratItAstAsAM ye doSAsteSAM kSayakaraM yadvA sUrAtapavAtavRSTInAM doSANAM ca-viSAdijanyAnAM kSayakaraM, ____ Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-3 241 etacchatracchAyasamAzritAnAM hi viSAdidoSAapi na prabhavantIti vizeSaH, tapoguNaiH-pUrvajanmAcIrNatapoguNamahimrA labdhaM bhrten| mU. (86) ahayaM bahuguNadAnaM uUNa vivarIasuhakayacchAyaM / chattarayaNaM pahANaM sudullahaM apppunnnnaannN|| vR.athagAthAbandhena vizeSaNAnyAha vicitratvAtsUtrakArapravRtteH,ahataM-nakenApiyodhamanyena raNe khaNDitamityarthaH, bahUnAM guNAnAM-ezvaryAdInAM dAnaM yasya tattathA, RtUnAM-hemantAdInAM viparItAathavA ArSatvAt SaSTyarthe paJcamIvyAkhyAnena Rtubhyo viparItA uSNau zItA zIta? uSNAata eva kRtasukhA chAyA yasya, sUtra ktAntasya paranipAto 'jAtikAlasukhAdernavA' ityanena vikalpavidhAnAt, chatreSu ratna-utkRSTaM pradhAnaM chatraguNopetatvAt, sudurlbhmlppunnyaanaamiti| mU. (87) pamANarAINa tavaguNANa phalegadesabhAgaM vimANavAsevi dullahataraM vagdhAriamalladAmakalAvaM saarydhvlbbhryynnigrppgaasNdivvNchttrynnNmhivissdhrnnialpunnnniNdo| taeNaM se divve chattarayaNe bharaheNaM raNNA parAmuDhe samANe khippAmeva duvAlasa joaNAI pavittharai sAhiAiM tiri| vR. pramANarAjJAM-svasvakAlocitazarIrapramANopetarAjJAM aSTasahasralakSaNalakSitatvAt pramANIbhUtarAjJAM vA-SaTkhaNDadhipatvena sarvarAjasammatatvAt, etena vAsudevAdivyudAsasteSAM trikhaNDabhoktatvAt, cakravartinA tapoguNAnAM-sucaritavizeSANAM phalAnAM ekadezabhAgarUpaM, sUtre klIbaliGganirdezaH prAkRtatvAt, ko'rtha ? - cakrAdhipapUrvArjitatapasAM phalaM-sarvasvaM navanidhAna caturdazaratnAdiSuvibhaktaM, tena tadekadezabhUtamidaM chatraratnaM vimAnavAse'pi-devatve'pidurlabhataraM, tatra cakravartitvasyAsambhavAt, 'vagghArittipralambito lambatayA'valambito mAlyadAmnAM-puSpamAlAnAMkalApaH-samUho yatra tattathA, samantataH puSpamAlAveSTitamitibhAvaH,zAradAni-zaratkAlabhAvIni dhavalAnyabhrANi-vAIlAni zAradazca rajanikaraH-candraH tadvatprakAzo-bhAsvaratvajanita udadyoto yasya tattathA, divyaM-sahanadevAdhiSThitaM zeSapadayojanAprAk kRtaivAsti, atha prakRtam 'taeNa'mityAdi, tatastaddivyaM chatraratnaM bharatena rAjA parAmRSTaM-spRSTaM sakSiprameva carmaratnavat dvAdazayojanAni sAdhikAni tiryakpravistRNAti, sAdhikatvaMcAtra paripUrNacarmaratnapidhAyakatvena, anyathA kirAtakRtavRSTayupadravaH svasainyasya durvAraH syaaditi|| atha chatraratnapravistaraNAnantaraM yaccakre tadAha mU. (88)taeNaM se bharahe rAyA chattarayaNaM khaMdhAvArassuvariMThavei 2 ttA maNirayaNaM parAmusai veDho jAva chattarayaNassa vatthibhAgaMsi Thavei, tassa ya anativaraM cArurUvaM silaNihiasthamaMtamettasAlija vagohUmamuggamAsatilakulatthasadviganipphAvacaNagakoddavakotdhuMbharikaMgubaragarAlagaanegadhaNNAvaraNahAriagaallagamUlagahaliddalAuatausatuMbakAliMgakaviThThaaMbaaMbiliasavvaNipphAyae sukusale gAhAvairayaNetti svvjnnviisuagunne| taeNaM se gAhAvairayaNe bharahassa ranno taddivasappaiNNaNipphAiapUiANaM savvadhannANaM anegAiM kuMbhasahassAiM uvaTThaveti, tae NaM se bharahe rAyA cammarayaNasamArUDhe chattarayaNasamocchanne [13] 161 Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3/88 maNirayaNakaujjoe samuggayabhUeNaM suhaMsuheNaM sattarattaM parivasai vR. 'tae Na'mityAdi, tataH sa bharataH chatraratnaMskandhAvArasyopari sthApayati sthApayitvA ca bhaNiralaM parAmRzati, "veDho jAva'tti atra maNiratnasya veSTako-varNako yAvaditi sampUrNo vaktavyaH pUrvoktaH, saca 'totaM cauraMgulappamANa'mityAdikaH, parAmRzyacacarmaralachatraratnasampuTamilananiruddhasUryacandrAdyAloke sainye'harnizamudyotArthaM chatraratnasyavastibhAgemaNiratnaMsthApayati, nanu evaM sati sakalasainyAvarodhaH samajanita, tathA ca tatra kataM bhojanAdividhirityAzaGkamAnaM pratyAha-tasya bharatasya rAjJaHcovAcyAntaradyotanArtha gRhapatiralaM-kauTumbikaratnamastItigamyate, kiMviziSTaM ? - iti-amunA prakAreNa sarvajaneSu vizrutA guNA yasya tattathA, itIti kiM ?-na vidyate ativaraM-atipradhAnaM vastu aparaM yasmAttattathA, cArurUpamiti vyaktaM, tathA zilA iva zilA atisthiratvena carmarattaM tatra nihitamAtrANAM-uptamAtrANAM na tu laukikaprasiddhabhUmikhe. TanaprabhRtikarmasApekSANAM asthamaMta'tti arthavatAM-prayojanavatAMbhakSaNAdyarhANAmityarthaH zAlyAdInAM niSpAdakaM, yadvA zilAnihitAnAMprAta iti gamyaMzAlyAdInAM atthamaMtamettattiastamayati mitre-sUrye sAyamityartha niSpAdaka, saMvAdI cAyamapyarthaH, yaduktaM Rssbhcritre||1|| "carmarale ca sukSetra, ivoptAni divaamukhe| sAyaM dhAnyanyajAyanti, gRhiratnaprabhAvataH / / " ityAdi, ubhayatra vyAkhyAne padAnAM vyatyayena nirdezaH prAkRtatvAt, tatra zAlayaH-kalamAdyAH yavA-hayapriyAH godUma mudgA mASAstilAH kulatthAH pratItAHSaSTikAH SaSTyahorAtraiH paripacyamAnastandulaH niSpAvA-vallAH caNakAH kodravAH pratItAH kotyuMbhari'ttikustumbharyo-dhAnyakakaNAH kaGgavo-bRhacchiraskAH 'baraga'ttibaraTTAH rAlakA alpaziraskAH upalakSaNAtmasUrAdayo'nye'pi dhAnyabhedAgrAhyAH,anekAnidhAnyAiti-dhAnyApatrANivaraNo-vanaspativizeSastatpatrANi etatrabhRtIniyAni haritakAni patrazAkAni meghanAdavAstulakAdIni, pUrvaMcakustubarIzabdena dhAnyabhedaH saMgRhItaH idAnIM tatpatrANAM bhakSyatvena patrazAkheSusaMgraha itinapaunaruktyaM, 'allagamUlagahaliddatti Ardrakaharidre pratIte, ete ca sUraNakandAdhupalakSaNabhUte, mUlakaM-hastidantakaM, idaM ca gRanAdimUlakopalakSaNaM, etena kandamUlazAke kathite, atha phalazAkAnyAha-alAbutumbaMtrapuSa-cirbhaTajAtIyaMtumbakaliGgakapitthAmAmlikAHpratItAH, idamapiphala-zAkopalakSaNaMtena jIvantyA-diparigrahaH AlubutumbayolambatvavRttatvakRto bhedaH, sa ca tajjAtIyabI- jakRta iti janaprasiddhi, sarvazabdena coktAtiriktazAkAdInAM grahaH, nanuyadi gRhapatiratna-macirakriyayAmantrasaMskriyayAdhAnyAdikaM niSpAdayati tarhi kiM carmarale brIjavapanena ?, tannira- pekSatayaiva tat niSpAdayatu, tasya divyazaktikatvAt, ucyate, itarakAraNakalApasaMghaTanapUrvakatvenaiva kAraNasya kAryajanakatvaniyamAt, anyathA sUryapAkarasavatIkArA nalAdayaH sUryavidyAmahimnA rasavatI paripacanto'pi : tandulasUpazAkaveSavArAdisamAgrI pakSeraniti, ata eva sukuzalaM-atinipuNaM nijakAryavidhAvatinipuNaM zeSaM prAgyojitaM, athoktaguNayogi gRhapatiratnaM yadavasarocitaMcakAra tadAha 'tae NamityAdi, tataH carmaralacchavaralasampuTasaMghaTanAnantaraM tad gRhapatiralaM bharatasya rAjJaH sa eva divasastaddivasaH-upasthAnidavasastasmin prakIrNakAnAM-uptAnAM niSpAditAna Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 3 243 paripAkadaza prApitAnAM pUtAnAM nirbusIkRtAnAM sarvadhAnyAnAmanekAni 'kumbhasahasrANi' kumbhAnAM rAzirUpamAnavizeSANAM sahasrANi upasthApayati-upaDhaukayati prAbhRtIkarotItyarthaH, kumbhamAnaM tvevamanuyogadvArasUtroktaM- "do asaIo pasaI do pasaIo seiA cattAri seiAo kuDao cattAri kuDayA pattho cattAri ADhayaM cattAri ADhayA doNo saTThi ADhayAiM jahaNNe kuMbhe asIti ADhayAiM majjhimae kuMbhe ADhayasayaM ukkosae kuMbhe "tti, atra vyAkhyA atrAzatiH - avAGmukhahastatalarUpA muSTirityarthaH tatpramANaM dhAnyamapyazatirevocyate, tadvatprasRti- nAvAkAratayA vyavasthApitA prAJjalakaratalarUpocyate, dve prasRtI setikA - magadhadezaprasiddho mAnavizeSo, na tu iha prasiddhA, tasyAH prasthacaturguNatvAt, catana setikAH kuDavaH - pallikAsamAno mApyavizeSaH, catvAraH kuDavAH prastho mANakasamAnaM mApyaM, catvAraH prasthAH ADhakaH - setikApramANaH catvAra ADhakA droNaH - catuHsetikApramANaH SaSTyA ADhakaiH paJcadazabhirdrauNairityartha jaghanyaH azItyA ADhakairvizatyA droNairityartha madhyamaH kumbhaH tathA ADhakAnAM zatena paJcaviMzatyA droNairityartha utkRSTaH kumbha iti, atra ca 'savvadhannANaM' ti sUtramupalakSaNaparaM tenAnyadapi yatsainyasya bhojanopayogi tat sarvamupanayati, evaM sati tatra bharataH kathaM kiyatkAlaM ca sthitavAnityAha 'taeNa 'mityAdi, tato- gRhapatirakSakRtadhAnyopasthApanAnantaraM sa bharataH carmaratnArUDhazchatraratnena samavacchannaH - AcchAdito maNiratnakRtodyotaH samudgakasampuTaM bhUta iva - prApta iva sukhaMsukhenetyartha saptarAtraM- sapta dinAni yAvatparivasati, etadeva vyaktikurvannAha - na se-tasya bhatAdhipasya rAjJaH kSud - bubhukSA apizabdaH padyabandhatvena pAdapUraNArthaM evakArArthe vA na vyalIkaM-vailakSyaM dainyamityarthaH, naiva bhayaM vidyate duHkhaM, iyameva gAthA zrIvarddhamAnasUrikRta RSabhacaritre tu evaMbhU. (89) 'navi se khuhA Na viliaM Neva bhayaM Neva vijjae dukkhaM / bharahAhivassa ranno khaMdhAvArassavi taheva / / ' vR. 'navi se khuhA navi tisA neva bhayaM' zeSaM prAgvat, 'khaMdhe' tyAdi, skandhAvArasyApi tathaiva, yathA bharatasya na kSudAdi tathA sainyasyApi netyartha / tataH kiM jAtamityAha mU. (90) tae NaM tassa bharahassa ranno sattarattaMsi pariNamamANaMsi imeArUve abbhatthie ciMtie patthie manogae saMkappe samuppaJjitthA - kesa NaM bho ! apatthiapatthae duraMtapaMtalakkhaNe jAva parivajjie jeNaM mamaM imAe eANurUvAe jAva amisamaNNagayAe uppiM vijayakhaMdhAvArassa jugamusalamuTThi jAva vAsaM vAsai / tae NaM tassa bharahassa raNNa imeArUvaM abbhatthiaM ciMtiyaM patthiaM manogayaM saMkappaM samuppannaM jANittA solasa devasahassA saNNajjhiuM pavattA yAvihotthA, tae NaM te devA sannaddhabaddhavammi- akavayA jAva gahiAuhappaharaNA jeNeva te mehamuhA nAgakumArA devA teNeva uvAgacchaMti 2 ttA mehamuhe nAgakumAre deve evaM vayAsI haM bho ! mehamuhA nAgakumArA ! devA appatthiapatthagA jAva parivajjiA kiNNaM tumi na yANaha bharahaM rAyaM cAuraMtacakkavaddhiM mahiddhiaM jAva uddavittae vA paDisehittae vA tahAvi NaM tubbhe bharahassa ranno vijayakhaMdhAvArassa uppiM jugamusalamuTThippamANamittAhiM dhArAhiM odhamedhaM sattarattaM vAsaM vAsaha, taM evamavi gate itto khippAmeva avakkamaha ahava NaM ajja pAsaha cittaM jIvalogaM / tae NaM te mehamuhA jAgakumArA devA tehiM devehiM evaM vRttA samANA bhIA tatthA vahiA Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3/90 ubviggA saMjAyabhayA meghAnIkaM paDisAharaMti 2 tA jeNeva AvADa cilAyA teNeva uvAgacchaMti 2ttA AvADacilAe evaM vayAsI-esaNaMdevANuppiA! bharahe rAyA mahiddhIejAva nokhalu esa sakkA keNai deveNa vA jAva aggippaogeNa vA jAva uvaddavittae vA paDisehittae vA tahAvi a NaM te amhehiM devANuppiA ! tubbhaM piaTTayAe bharahassa ranno uvasagge kae, taM gacchaha taM tubbhe devAnuppiA! hAyAkayabalikammA kayakouamaMgalapAyacchittA ullapaDasADagAocUlagaNiacchA aggAIvarAiMrayaNAiMgahAyapaMjaliuDApAyavaDiAbharahaM rAyANaMsaraNaMuveha, paNivaiavacchalA khalu uttamapurisA natthi bhe bharahassa ranno aMtiAo bhayamitikaTTu, evaM vadittA jAmeva disiM pAubbhUA tAmeva disiM pddigyaa| taeNaM te AvADacilAyA mehamuhehiM nAgakumArehiM devehiM evaM vuttA samANA uTThAe uDeti 2ttANhAyA kayabalikammA kayakouamaMgalapAyacchittAullapaDasADagAocUlagaNiacchAaggAI varAI rayaNAiM gahAya jeNeva bharahe rahAyA teNeva uvAgacchaMti 2 tA karayalapariggahiaMjAva matthae aMjaliM kaTTu bharahaM rAyaMjaeNaM vijaeNaM vaddhAviMti 2 tA aggAiM varAI rayaNAI uvaNeti 2 tA evaM vayAsI vR. 'taeNaM tassa bharahassa ranno sattaratta'mityAdi, tataH samudakabhUtatayA'vasthAnAnantaraM tasya bharatasya rAjJaH saptarAtrepariNamatisatiayametadrUpoyAvatsaGkalpaHsamudapadyata, tameva prAdurbhAvayannAha-'kesa Na'mityAdi, kaH eSa bhoH sainikAH aprApritaprArthakAdivizeSaNaviziSTo yo mama asyAmetadrUpAyAM yAvaddivyAyAM devAnAmiva Rddhirdevasya vA-rAjJa RddhirdevarddhistasyAM satyAM evaM divyAyAM devadyutau divyena devAnubhAvena devAnubhAgena vA devAnAmiva yo'nubhAgo'nubhAvo vAprabhAvastena saha labdhAyAM-prAptAyAmabhisamanvAgatAyAM satyAM upari skandhAvArasya 'jugamusalamuTThi jAva'tti yugamusalamuSTipramANamAtrAbhirdhArAbhirvarSaM varSati-vRSTiM karoti, atra kirAtagRhyANAmeva keSAJcidayamupadravopakrama iti sAmAnyato jJAne'pi mAnadhanAnAMprabhUNAM garvagarbhitA girastvaMkArarekArabahulA eva bhaveyu'riti kaeSa ityAdika Akrozastatra ekavacananirdezaH yathA upasthiteSvapi bahuSuvairiSusako vartate yo mAmupatiSThate ityAdau, iti bhUpatibhAvaM paribhAvya yakSAyacacakrustadAha 'tae Na'mityAdi, tatazca-uktacintAsamutpatyanantaraM bharatasyemametIzaM yAvatsaGkalpaM samutpannaMjJAtvA caturdazaratnAdhiSThAyakadevasahasrANi caturdaza dve sahane zvAGgAdhiSThAtRdevabhUte ityevaM SoDazadevasahasrAH yadyapi straratnasya vaitADhyasAdhane sampatsyamAnatvena ratlAnAM trayodazasahasA eva sambhaveyustathApisAmAnyata etadvacanamiti, sanaddhaM pravRttAzcApyabhavan-yuddhAyodyatA abhUvannityarthaH, kathamityAha-'tae Na mityAdi, anuvAdasUtratvAtyAgvat, kimavocuste bharatasya sannihitA devA ityAha-haM bho ! meghamukhA ityAdi prAgvat, kimiti prazne na jAnIthetyatra kAkupAThe navyAkhyeyaM, tena na jAnItha kiM yUyaM?, apitu jAnItha, bharataM rAjAnaM caturantacakravarttinaM yadeSa na kaizcidapi devadAnavAdibhi zastraprayogAdibhirupadravayituM vA pratiSedhayituMvA zakyate iti, ajJAnapUrvikA hi pravRttimahate'narthAya pravartakasya ca bADhaM vAlizabhAvodbhAvanAya ca bhavediti bhApayantaste yathA uttaravAkyamAhustathA''ha-tathA-jagatyajaya jAnanto'pItyartha yUyaM bharatasya rAjJo vijayaskandhAvArasyopariyAvadvarSaM varSata tata-tasmAdevamavimRSTakAritAyAM satyAmapigate-atIte Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 3 kArye kiM bahu adhikSipAmaH ? tasya kriyAntarApAdanena saMskArAnarhatvAt, itaH kSipramevApakrAmatamatkuNA ivApayAta, athaveti vikalpAntare yadi nApakrAmata tarhi adya-sAmpratameva pazyata citraM jIvalokaM - varttamAnabhavAdanyaM bhavaM pRthivIkAyikAdikaM, apamRtyuM prApnutetyarthaH kriyAdeze'tra paJcamIprayogaH, nanu nirupakramAyuSAM devAnAmapamRtyorasambhavAt sabAdhamidaM vacanaM, ucyate, sUtrANAM vicitratvena bhayasUtratvena vivakSaNAnna doSaH / 'tae Na' mityAdi, sarvaM prAgvat, navaraM meghAnIkaM pratisaMharanti-ghanaghaTAmapaharanti, vRSTyuparame ca tataH sampuTAJcakrisainyaM nirgacchadupalabhya laukikairuktaM brahmaNA sRSTamidamaNDakaM tata iyaM jagataH prasUtirityevaM sarvatra pravAdo'bhUttato'pi ca brahmANDapurANaM nAma zAstramabhUditi prasaGgAdodhyamiti, 245 atha yaduktameva kyAsitti tatra kimavAdiSurityAha- 'taena' - mityAdi, he devAnupriyA ! eSa bharato rAjA maharddhiko yAvanno khalu eSa zakyate devAdibhirastraprayogAdibhiryAvranniSedhayituM tathApi asmAbhirdevAnupriyA ! yuSmAkaM prItyarthaM bharatasya rAjJa upasarga kRtaH, tadgacchata devAnupriyA ! yUyaM snAnAdivizeSaNAH ArdrA - sadyaH snAnava- zAjalaklinnau paTazATakau - uttarIyaparidhAne yeSAM te tathA, etena sevAvidhAvavilambaH sUcitaH, avacUlakaM - adhomukhAzJcalaM mutlAJcalaM yathA bhavatyevaM niyatthaM yeSAM te tathA, etena parihitavastrabandha- nakAlAvadhyapi na vilambo vidheya iti sUcitaM, athavA'nenAbaddhakaccha tvaM sUcitaM, tadupadarzanena svadainyaM darzitamiti, baddhakacchatvadarzane hi utkaTatvasambhAvanAyA janaprasiddhatvAt, agrayANi varANi ratnAni gRhItvA prAJjalikRtAH - kRtaprAJjalayaH pAdapatitAH-caraNanyastamaulayo bharataM rAjAnaM zaraNamupeta-yAta praNipatitavatsalAHpraNamrajanahitakAriNaH khalu uttamapuruSAH, nAsti bhe-bhavatAM bharatasya rAjJo'ntikAdayamiti kRtvA iti uditvetyartha yasyA dizaH prAdurbhUtAstAmeva dizaM prati gatA iti / atha bhagnecchAcchA yaccastadAha- 'taeNa 'mityAdi, sarvaM gatArthaM, navaraM ratnAnyupanayantiprAbhRtIkurvantItyarthaH, atha yaduktaM 'evaM vayAsi' tti tatra kimavAdiSurityAha yU. (91) vasuhara guNahara jayahara, hirisiridhIkitatidhArakamariMda / lakkhaNasahassadhAraka rAyamidaM ne ciraM dhAre // kR. 'vasuhara' ityAdi, he vasudhara ! - dravyadhara SaTkhaNDavarttidravyapate itiyAvat, athavA tejodhara guNadhara - guNavAn jayadhara-vidveSibhiradharSaNIya ! hIH -lajjA zrIH - lakSmIdhRtiH - santoSaH kIrti - varNavAdaH eteSA dhAraka narendralakSaNasahasrANAM - anekalakSaNAnAM dhAraka no- asmAkaM rAjyamidaM ciraM dhAraya - pAlaya ityarthaH, asmaddezAdhipatirbhava cirakAlaM yAvaditi prathamagAthArthaH / pU. (92) hayavai gayavai naravai navanihivai bharahavAsapaDhamavaI / battIsajaNavayasahassarAya sAmI ciraM jIva / / vR. 'hayavai gayavaI' ityAdi, he hayapate ! gajapate ! he narapate ! navatanidhipate ! he bharatavarSaprathamapate ! dvAtriMzajanapadasahasrANAM -dezasahasrANAM ye rAjAnasteSAM svAmin ! ciraM jIva 2 iti dvitIyagAthArthaH / mU. (93) paDhamaNarIsara Isara hiaIsara mahiliAsahassANaM / devasayasAhasIsara coddasarayaNIsara jasaMsI // Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246. jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3/93 vR. 'paDhamaNasarIsara Isara ityAdi, he prathamanarezvara ! he aizvaryadhara ! he mahilikAsahasrANAM-catuHSaSTistrasahasrANAM hRdayezvara-prANavallabha devazatasahasrANAM-ratnAdhiSThAtRmAgadhatIrthAdhi-pAdidevalakSANAmIzvara ! caturdazaralezvara ! yazasvin iti tRtIyagAthArthaH / mU. (94) sAgaragirimerAgaM uttrvaaiinnmmijiaNtume| tA amhe devANuppiassa visae privsaamo|| vR.tathA 'sAgara' ityAdi, sAgaraH-pUrvAparadakSiNAkhyaH samudraH giri-kSudrahamAcalastayomaryAdA-avadhiryatra tattathA, uktadikatrayesamudrAvadhikamuttarato himAcalAvadhikaM, uttarApAcInaMuttarArddhadakSiNArddhabharataMparipUrNabharatamityarthaH, tvayA'bhijitaM, yadatrabharatasya himavadiriparyantatA vyAkhyAtA tadavazyaM sAdhayiSyamANatvena bhAvini bhatUvadupacAra' iti nyAyAt, anyathA navanidhipate caturdazaralezvaraityAdivizaeSaNAnAmapyanupapatti, navanidhInAMtathA sampUNacaturdazaralAnAmathaiva sampatsyamAnatvAt, tA-tasmAd vayaM devAnupriMyasya viSaye parivasAmaH, yuSmAkaM prajArUpAH sma ityarthaH, iti cturthgaathaarthH| mU. (95) aho NaM devANuppiANaM iddhI evaM ceva jAva abhisamaNNAgae, taM diTThA NaM devANuppiANaM iddhI evaM ceva jAva abhisamaNNAgae, taM khAmemu NaM devANuppiA! khamaMtu NaM devANuppiA! khaMtumaruhaMtuNaMdevANuppiA!NAi bhujora vaMkaraNayAettikaTThapaMjaliuDApAyavaDiA bharahaM rAyaM saraNaM uviMti / taeNaM se bharahe rAyA tesiM AvADacilAyANaM aggAiM varAiM rayaNAI paDicchaMti ra ttA te AvADacilAe evaM vayAsI-gacchaiNaMbho tubbhe mamaM bAhucchAyApariggahiyA nibbhayA nirubbiggA suhaMsuheNaM parivasaha, natthi bhe kattovi bhayamasthittikaTu sakkArei sammANei sakkArettA sammANettA pddivisjei| taeNaM se bharahe rAyA suseNaM senAvaiMsaddAvei 2 tA evaM vayAsI-gacachAhiNaMbhodevANa! docapi siMdhUe mahAnaIe paJcatthimaM NikkhuDaM sasiMdhusAgaragirimerAgaM samavisamaNikkhuDANi a oavehi 2 tA aggAIvarAIrayaNAI paDicchAhira tAmama eamANattiaMkhippAmevapaccappiNAhi jahA dAhiNillassa oyavaNaM tahA savvaM bhANiavvaM jAva paJcanubhavamANA vihrNti|| vR.tathA aho iti Azcarye devAnupriyANAM Rddhidyutiryazo balaM vIryaM puruSakAraH parAkramaH eteSAM vyAkhyAnaM prAgvat, RddhyAdInyAzcaryakArINi kuta ityAha-divyA sarvotkRSTA devasyeva dyuti, evaM divyo devAnubhAvodevAnubhAgovA labdhaH-prAptaHabhisamanvAgato devapAdairityadhyAhArya, parataH zrute'pi guNAtizayeAzcaryotpatti syAt Tetu sutarAmityAzayenAha-taddaSTA devAnupriyANAM RddhiH-sampat, cakSupratyakSeNAnubhUtetyarthaH, dRSTimityAdi vAcyaM, yAvadabhisamanvAgata iti padaM, yAvatpadasaMgrahastu 'iDDI jase bale vIrie' ityAdiko'nantarokta eva, tatkSamayAmo devAnupriyA vayaM, sAnuzayAzayatvAt svabAlaceSTitaM kSamantAM devAnupriyAH !, kSantumarhanti-kSamA kartu yogyA bhavanti devAnupriyAH mahAzayatvAt, atra prAkRtatvAdvartamAnArthe paJcamI, 'nAi'tti naiva AiMiti nipAto'vadhAraNe bhUya evaMkaraNatAyai sampatsyAmaha iti zeSaH, atra tAkAraH prAkRtazailIbhavaH, iti kRtvA prAJjalikRtAH pAdapatitA bharataM rAjAnaM zaraNamupayAnti, atha prasAdAbhimukhabharatakRtyamAha- 'taeNaMse bharahe rAyA tesiMAvADacilAyANa0, tataHsabharato rAjA teSAmApAta Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-3 247 kirAtAnAmagrayANi varANi ratnAni pratIcchati-gRhNAti pratIcchaya ca tAnApAtakirAtAnevamavAdIta-gacchata bho ! devAnupriyAH yUyaM svasthAnamiti zeSaH, mama bAhucchAyayA parigRhItAHsvIkRtAHmayA zirasi dattahastAH nirbhayA nirudvignAH-udvegarahitAH sukhaMsukhena parivasata, atra 'chAyAyAMhokAntauvA ityanena sUtreNa vaikalpikavidhitvAnnahakAratvaM, nAstibhe-bhavatAMkuto'pi bhayamiti kRtvA satkArayati sanmAnayati satkRtya sanmAnya ca prativisarjayati-svasthAnagamanayAdidizati / atha kirAtasAdhanottarakAlaM narenduH kiM cakre ityAha taeNaMsebharahe rAyA suseNa'ityAdi, tataH-kirAtasAdhanAnantaraM bharataH suSeNaM senApati zabdayati, zabdayitvA ca evamavAdIt-gaccha bho devAnupriya ! dvitIyaM api samuccaye pUrvadhitaniSkuTApekSayA sindhvA mahAnadyAH pazcimaM-pazcimabhAgavati niSkuTa-prAgvyAvarNitasvarUpaM sindhuH nadI sAgaraH-pazcimAbdhi uttarataH kSullahimavadgiridakSiNato vaitAdayagirizca tairmaryAdA yyatattathA,etaiH kRtavibhAgamityarthaH,zeSaprAgvat, lAghavArthamatidezasUtramAha-'jahA dAhiNilla'ityAdi, yathAdAkSiNAtyasya sindhuniSkuTasya oavaNaM-sAdhanaMtathA sarvaM bhaNitavyaM, tAvadvaktavyaM yAvatsenAnIrmaratavisRSTaH paJcavidhAn kAmabhogAn pratyanubhavan viharati / atha tadanantaraM kiM jAtamityAha mU. (98) taeNaM divve cakkarayaNe annayA kayAi AuhadharasAlAo paDinikkhamai 2 tAaMtalikkhapaDivaNNejAva uttarapuracchimaMdisiM cullahimavaMtapavvayAbhimuhe payAte Avi hotthA, taepaMsebharaherAyAtaMdivva cakkarayaNaMjAva culahimavaMtavAsaharapavvayassa adUrasAmaMteduvAlasajoaNAyAmaMjAva cullahimavaMtagirikumArassa devassa aTThamabhattaM pagiNhai / taheva jahA mAgahatitthassa jAva samuddaravabhUaMpiva karemANe 2 uttaradisAbhimuhe jeNeva cullahimavaMtavAsaharapavvaeteNeva uvAgamacchai 2 tA cullahimavaMtavAsaharapavvayaMtikkhuttorahasireNaM phusai phusittA turae nigiNhai nigiNhittA taheva jAva AyatakaNNAyataM ca kAUNa usumudAraM imANi vayaNANi tattha bhANIa se NaravaI jAva savve me te visayavAsittikaTTha uddhaM vehAsaM usuM nisirai parigaraNigariamajhe jAva tae NaM se sare bharaheNaM raNNA urlDa vehAsaM nisaTTe samANe khippAmeva bAvattariMjoaNAiMgaMtA cullahimavaMtagirikumArassa devassa merAe nivie| taeNaM se culahimavaMtagirikumAredevemerAe saraM nivaiaMpAsai 2 ttA Asurutte ruDhe jAva pIidAnaM savvosahiM ca mAlaMgosIsacaMdanaM kaDagANi jAva dahodagaM ca geNhai 2 tA tAe ukkiTThAe jAvauttareNaMcullahimavaMtagirimerAe ahaNNaMdevAmupiANavisayavAsIjAvaahaNNaMdevANuppiANaM uttarile aMtavAle jAva pddivisjei| vR. 'tae NaM divve cakkarayaNe' ityAdi, tataH-auttarAhasiMdhuniSkuTasAdhanAnantaraM taddivyaM cakraratnaM anyadA kadAcit AyudhagRhazAlAtaH pritaniSkAmati pratiniSkramya ca aMtarikSapratipannaM yAvatpadAt 'jakkhasahassasaMparivuDe divvatuDiasaddasaNNiNAeNaM pUrante ceva aMbaratala miti, uttarapUrvasyAM dizi-IzAnekoNekSudrahimavatparvatAbhimukhaMprayAtaM cApyabhavat, tataH-zibiranivezAt kSudrahimavadirimadhyaM yiyAsoH uttarapUrvAyAM calanameva RjumArga, tato narenduryatkRtavAMstadAha'taeNaM se bharahe rAyA taMdivvaMcakkarayaNa mityAdi, tataHsabharatastaddivyaM cakraratnaM abhikSudrahimavadiri Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3/93 prayAtaM dRSTvA kauTambikapuruSAjJApanaMhastiralapratikalpanasenAsannAhanasnAnavidhAnaMhastiratnArohaNaM mArgAgatapuranagaradezAdhipavazIkaraNaMtatyAbhRtasvIkaraNaMcakraratnAnugamanayojanAntaritavasativasanaM cakarotItyAdipiNDArthaH prathamayAvatpadagrAhyaH,atrayAvatpadasaMgrAhyasUtralikhane bahuvistaraH syAditi tadupekSA, tataH kSullahimavadirisamIpe dvAdazayojanAyAma atra yAvacchabdAnavayojanavistIrNAdivizeSaNaviziSTaM skandhAvAraM nivezayati, varddhakiralaM zabdayati pauSadhazAlA vidhApayati pauSadhaM ca karotItyAdi jJeyaM, kSudrahimavadirikumArasya devasya sAdhanAyeti zeSaH, kiyatparyanta ityAha-yAvatsamudraravabhUtamiva kurvANaH kurvANa iti, atr|| 'taheva'tti padavAcyamaSTamabhaktapratijAgaraNaM tatsamApanaM kauTumbikAjJApanaM senAsannAhanaM azvarathapratikalpanaM snAnavidhAnaM azvarathArohaNaM cakraratnamArgAnugamanaM ca karotItyAdi jJeyaM, sainyasamutthakalakalaraveNa samudraravabhUtamiva pRthivImaNDalaM kurvan 2 uttaradigabhimukho yatraiva ca kSudrahimavarSadharaparvataH tatraivopAgacchati upAgatya cakSullahimavardvarSadharaparvataM trikRtvaH-trInvArAn rathazirasA-rathAgrabhAgena kAkamukhenetyarthaHspRzati, ativegapravRttasyavegivastunaH purasthapratibandhakabhityAdisaMghaTanetristADanenavegapAdadarzanAdatra trirityuktaM, spRSTA caturagAnnigRhAti-vegapravRttAn vAjinorakSati, tadanuvRttaM yattadAha-'nigiNhittA'ityAdi, turagAMzcaturo'pinigRhya catathaivamAgadhatIrthAdhikAravadvaktavyaM, kiyaDUraMyAvadityAha-yAvadAyatakarNAyataMca kRtvA iSumudAramiti, atra 'taheva'tti vacanAt rathasthApanaM dhanurgrahaNaM zaragrahaNaM ca vaktavyaM, tatastaM zaraMtatAvidhaM kRtvA tatra imAni vacanAnyabhANIt sa narapatiratrayAvatpadena 'haMdi sugaMtu bhavaMto' ityAdi gAthAdvayaM vAcyaM sarve me te visayavAsItiparyantaM iti kRtvA-ityuccArya UrdhvaM-upari, etacca zubhaparyAyaM syAt yathordhvalokaHzubhaloka ityAdiata uktaM vihAyasi-AkAze kSudrahimavadgirikumArasya tatrAvAsasambhavAt iSu nisRjti| 'parigaranigaraamajjhojAva'ttiatrAvasarebANamokSaprakaraNAdhItaM parigaranigariamajjho' ityAdipadopalakSitaM yAvacchabdena paripUrNa gAthAdvayaM vAcyamiti / tataH kiMjAtamityAha-'taeNaM se' ityAdi, tata-sazarobharatena rAjJA UrdhvaM vihAyasi nisRSTaH sakSiprameva dvisaptatiM yojanAni yAvad gatvA kSudrahimavardigarikumArasya devasya maryAdAyAmucitasthAne niptti| __'taeNa'mityAdi, tataH sa kSudrahimavadirikumArodevo nijamaryAdAyAMzaraMnipatitaMpazyati, dRSTvA ca Asurupto ruSTa ityAdivizeSaNaviziSTo yAvatkarahaNAt bhrukuTiMkarotiadhikSipatizaraM gRhAtinAmaca vAcayatItyAdigrAhyaM, prItidAnaMsarvoSadhIH-phalapAkAntavanaspativizeSAn rAjyAbhiSekAdikAryopayoginaH mAlAM-kalpadrumapuSpamAlAM gozIrSacandanaMca-himavatakuabhavaMkaTakAni yAvatpadAt truTitAni vastrANi AbharaNAni zaraMca nAmAGkamiti grAhya, drahodakaMca-padmadrahodakaM gRhNAti, gRhItvA ca tayotkRSTayA'tra yAvatpadAt devagatyA vyativrajati-bharatAntikamupasarpati vijJapayaticetijJeyaM,uttarasyAMkSudrahimavatogiremaryAdAyAMahaMdevAnupriyANAMviSayavAsIyAvatpadAt ahaM devANuppiANattIkiMkare itigrAhya,ahaMdevAnupriyANAMauttarAholokapAlaH, atra yAvatpadAt prItidAnamupanayati tad bharataH pratIcchati, devaM satkArayati sanmAnayatIti grAhyaM, tathA kRtvA ca prativisarjayati, athAdhikotsAhadaSTamabhaktaMtapastIrayitvAkRtapAraNakaevAvadhipraptadigvijayAta Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 3 kartukAmaH zrIRSabhabhUH RSabhakUTagamanAyopakramate mU. (97) tae NaM se bharahe rAyA turaMe nigiNhai 2 ttA rahaM parAvattei 2 ttA jeNeva usahakUDe teNeva uvAgacchai 2 ttA usahakUDaM pavvayaM tikkhutto rahasireNaM phusai 2 ttA turae nigiNhai 2 tA rahaM Thavei 2 ttA chattalaM duvAlasaMsiaM aTThakaNNiaM ahigaraNisaMThiaM sovaNNiaM kAgaNirayaNaM parAmusai 2 ttA usabhakUDassa pavvayassa purathimillaMsi kaDagaMsi nAmagaM AuDei vR. 'tae Na 'mityAdi, tato- himavatsAdhanAnantaraM sa bharato rAjA turagAn nigRhAtidakSiNapArzvasthahayAvAkarSati vAmapArzvasthahayau puraskaroti, nigRhya ca rathaM parAvarttayati parAvarttaya yatraivarSabhakUTaM tatraivopAgacchati upAgatya ca RSabhakUTaM parvataM trikRtvo rathazIrSeNa spRzati, spRSTA ca rathaM sthApayati sthApayitvA ca SaTtalaM dvAdazAdhikaM aSTakarNikaM adhikaraNisaMsthitaM sauvarNikaMsvarNamayamaSTasuvarNamayatvAt kAkaNIralaM parAmRzati, eteSAM padAnAM vyAkhyAnaM prAgvat, parAmRzya ca RSabhakUTasya parvatasya paurastye kaTake nAmaiva nAmakaM svArte kapratyayaH 'AuDei'tti AjuDati sambaddhaM karoti likhatItyarthaH, kathaM likhatItyAha mU. (98) 249 osappiNI imIse taiAe samAi pacchime bhAe / ahamaMsi cakka vaTTI bharaho ia nAmadhijjreNaM / vR. 'osappiNi'ityAdi, avasarpipayAH, atra SaSThIlopaH prAkRtatvAt, asyA tRtIyAyAH samAyAH - tRtIyArakasya pazcimabhAge tRtIye bhAge ityarthaH, ahamasmi cakravarttI bharata iti nAmadheyena / mU. (99) ahamaMsi paDhamarAyA ahayaM bharahAhivo naravariMdo / natthi mahaM paDisattU jiaM mae bhArahaM vAsaM // vR. ahamasmi prathamarAjA - pradhAnarAjA, prathamazabdasya pradhAnaparyAyatvAdyathA 'paDhame caMdajoge' ityAdau, etadvayAkhyAnena RSabhe prathamarAjatvaM nAgamena saha virudhyate, ahaM - bharata - kSetrAdhipaH naravarAH-sAmantAdayasteSAmindraH nAsti mama pratizatru - pratipakSaH jitaM mayA bhArataM varSamiti / mU. (100) itikaDDa nAmagaM AuDei nAmagaM AuDittA rahaM parAvattei 2 ttA jeNeva vijayakhaMdhAvAraNivese jeNeva bAhiriA uvaTThANasAlA teNeva uvAgacchai 2 ttA jAva cullahimavaMtagirikumArassa devassa aTThAhiAe mahAmahimAe nivvattAe samANIe AuhadharasAlAo paDinikkhamai 2 ttA jAva dAhiNiM disiM ve addhapavvayAmimuhe payAte Avi hotthA / vR. kRtvA nAmakaM 'AuDei' tti likhati, asya sUtrasya nigamArthakatvAnna paunaruktyaM, atha kRtakRtyo yad vyavasyati tadAha - 'nAmagaM AuDittA' ityAdi, nAmakaM likhitvA rathaM parAvarttayati parAvartya ca yatraiva vijayaskandhAvAranivezo yatraiva ca bAhyopasthAnazAlA tatraivopAgacchati upAgatya ca atra yAvatpadAt turagAnnigRhAti rataM sthApayati tataH pratyavarohati majjanagRhaM pravizati snAti tataH pratiniSkrAmati bhuGkte bAhyopasthAnazAlAyAM siMhAsane upavizati zreNIprazreNIH zabdApayati kSullahimavadirikumAradevasyASTAhikAkaraNaM sandizati tAzca kurvanti AjJAM ca pratyarpayantIti grAhyaM, tatastaddivyaM cakraralaM kSullahimavadirikumArasya devasyASTAhikAyAM mahAmahimAyAM nivRttAyAM satyAmAyudhagRhazAlAtaH prayAtaM cApyabhavat / mU. (101) tae NaM se bharahe rAyA taM divvaM cakkarayaNaM jAva veaddhassa pajjayassa uttarille Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3/101 nitaMba teNeva uvAgacchai 2 tA veaddhassa pavvayassa uttarille nitaMbe duvAlasajoyaNAyAmaM jAva posahasAlaM appupavisaijAvanamivinamINaM vijAhararAINaMaTThamabhattaMpagiNhai 2 tA posahasAlAe jAva namivinamivijAhararAyANomaNasI karemANe 2 ciTThai, taeNaMtassabharahassaraNNo aTThamabhattaMsi pariNamamANaMsi NamiviNabhIvijAhararAyANo divyAe maIe coiamaI annamannassa aMtiaM pAubbhavaMti 2 ttA evaM vayAsI-uppanne khalu bho devANuppiA! jaMbuddIve dIve bharahe vAse bharahe rAyA cAuraMtacakkavaTTItaMjIameaMtIapacuppannamaNAgayANaMvijAhararAINaMcakkavaTTINaMuvatthANiaM karettae, taM gacchAmo gaMdevANuppiA! amhevi bharahassa raNNo uvatthANi karemo iti kaTu vinamI nAUNaM cakkavaTTi divvAemaIe coiamaImANummANappamANajuttaM teassiM rUvalakkhaNajuttaM ThiajuvvaNakesavaTTiaNahaM savvarogaNAsaNiM balakari icchiasIuNhaphAsajuttaM vRtaeNa'mityAdi, tataHsabharatorAjAtaddivyaMcakraranaMdakSiNAdizi vaitADhyaparvatAbhimukhaM prayAtaM pazyati, dRSTvA ca pramodAdi tAvad vaktavyaM yAvad bharato yatraiva vaitADhayasya parvatasyottarapArzvavartI nitambaH-kaTakastatraivopAgacchati, upAgatyaca vaitADhayasya parvatasyottarabhAgavartini nitambe dvAdazayojanAyAmayAvatpadakaraNAt navayojanavistIrNamityAdikaM skandhAvAranivezAdi vAcyaM, pauSadhazAlAmanupravizati bharataH, atra yAvatpadAt pauSadhavizeSaNAni sarvANi vAcyAni, namivinamyoH-zrIRSabhasvAmimahAsAmantakacchamahAkacchasutayorvidyAdhararAjJoHsAdhanAyASTamabhaktaM pragRhNAti pragRhya ca pauSadhazAlAyAMyAvacchabdAtpauSadhikAdivizeSaNaviziSTonamivinamividyAdhararAjAnau manasi kurvANo manasi kurvANastiSThati, etekhagAanukampyAH eteSAmuparibANamokSaNena prANadarzanaMna kSatriyadharmaiti sindhvAdisurINAmivAnayormanasikaraNamAtrarUpe sAdhanopAye pravRttaH, tena na dvAdazavArSikayuddhamapyatrAbhihitaM, yattu AdinAthacaritrezaramocanAdi cUrNikRtAtuyuddhamA dvAdazavarSAvadhiannebhaNaMtItyuktvA uktaM tanmatAntaramavaseyamiti, atrAntare yajjAtaMtadAha_ 'taeNa'mityAdi, tasya bharatasyASTamabhakte pariNamati sati namivinamI vidyAdhararAjAnau divyayA divyAnubhAvajanitatvAt matyA-jJAnena joditamatI-preritamatikau avadhijJAnanAdyabhAve'piyattayorbharatamanoviSayaka jJAnaM tatsaudharmezAnadevInAM manaHpravicAridevAnAMkAmAnuSaktamanojJAnamiva divyAnubhAvAdavagantavyaM, anyathA tAsAmapi svavimAnacUlikAdhvajAdimAtraviSayakAvadhimatInAM tadriraMsAjJAnAsambhavena suratAnukUlaceSTonmukhatvaM na sambhavediti, etAzAvanyo'nyasyAntikaM prAdurbhavataH, prAdurbhUya ca evamavAdiSAtAM, kimavAdiSAtAmityAha ___'uppanne khalu ityAdi, utpannaH khaluH-avadhAraNe bhodevAnupriyA! jambUdvIpedvIpe bharatavarSe bharatanAmA rAjA caturantacakravartI tasmAjItametat-kalpa eSo'tItavartamAnAnAgatAnAM vidyAdhararAjJAM cakravarttinAmupasthAnika prAbhRtaM kartu, tad gacchAmo devAnupriyA ! vayamapi bharatasya rAjJa upasthAnikaM kurma 'iti kaTTha' ityAdi iti kRtvA-iti anyo'nyaM bhaNitvA vinamiruttarazreNyadhipati subhadrAM nAmnA strIralaM namizca dakSiNazreNyAdhipatI ratnAni kaTakAni truTikAni ca gRhAtItyanvayaH, atha kIzaH san vinami kiM kRtvA subhadrAM kanyAralaM gRhAtItyAha-divyayA matyA noditamati san cakravarttinaM jJAtvA, atrAnantaroktasUtratazcakravartitve labdhe'pi yat nAUNa cakkavaTTimityAdhuktaM tat subhadrA Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 3 strIratnamasyaivoprayogIti yogyatAkhyApanArthaM, kiMlakSaNAM subhadrAmityAha - 'mAnonmAnaprANayuktAM tatra mAnaM-jaladroNapramANatA unmAnaM - tulAropitasyArddhabhArapramANatA yazca svamukhAni nava samucchritaH sa pramANopetaH syAt, ayamarthaH / 251 jalapUrNAyAM puruSapramANAdISadatiriktAyAM mahatyAM kuNDikAyAM pravezito yaH puruSaH sArapudagalopacito jalasya droNaM triTaGkasauvarNikagaNanApekSayA dvAtriMzatserapramANaM niSkAzayati jaladroNonAM vA tAM pUrayati sa mAnopetaH, tathA surapudgalopacitatvAdeva yastulAyAmAropitaH sannarddhabhAraM palasasarrAtmakaM tulayati sa unmAnopetaH, tathA yadyasyAtmIyamaGgulaM tenAGgulena dvAdazAMgulAni mukhaM pramANayuk anena ca mukhapramANena nava mukhAni puruSaH pramANayuktaH syAt, pratyekaM dvAdazAMgulairnavabhirmukhairaSTottarazatamaGgulAnAM sampadyate, tatazcaitAvaducchrayaH puruSaH pramANayuktaH syAt, evaM subhadrA'pi mAnonmAnapramANayuktA, tathA tejasvinIM vyaktaM rUpaM sundarAkAro lakSaNAni ca -chatrAdIni tairyuktAM, sthitamavinAzitvAdyaiauvanaM yasyAH sA tathA, kezavadavasthitA - avarddhiSNavo makhA yasyAH sA tathA tataH paradvayakarmadhAraye tAM, ayaM bhAvaH bhujamUlAdiromANyajahadromasvabhAvAnyeva tasyAH syuriti, anyathA tatkezapAzasya pralambatayA vyAkhyAnaM uttarasUtre kariSyamANaM nopapadyeta, sarvaroganAzanIM, tadIyasparzamahimnA sarve rogA nazyantIti, tathA balakarIM sambhogato balavRddhikarIM nAparapurandhrINAmivAsyAH paribhoge paribhokturbalakSaya iti bhAvaH nanu yadi zrUyate samaye hastaspRSTAzvaglAnidarzanena strIratnasya svakAmukapuruSavibhISikotpAdanaM tarhi kathametadupapadyate ?, ucyate, cakravarttinamevApekSyaitadvizeSaNadvayasya vyAkhyAnAt, yattu satyapi strIratne brahmadattacakrabhRto dAhAnupazamaH tatra samAdhAnadhastanagranthe daNDavarNanavyAkhyAto'vaseyaM, IpsitARtuviparItatve necchAgocarIkRtA ye zItoSNasparzAstairyuktAM uSNata zItasparzAM zItartau uSNasparzA madhyamatrttI madhyamasparzAmiti bhAvaH, triSusthAneSu - madhyodaratanulakSaNeSu tanukAM- kRzAM tanumadhyA - tanUdarI tanvaGgItikaviprasiddheH, nanu sAmudrike'nyAnyapi dantatvagAdIni tanUni kathitAni tathA ca sati kathaM tanUnAM trisaGkhyAGkatA yujyate iti ? ucyate, - vicitratvAt kavirucestrikasaGkhyAviziSTAnuprAsabhAsuraM bandhaM nibaghnatA granthakAreNa strIpuMsasAdhAraNAni yAni trikarUpANi lakSaNAni samuccityAnuprAsAbhaGgArthaM trikarUpatvena nibaddhAni tena nehAparagranthavirodhaH, ata eva dantatvagAdIni tanUnyapi tasyA atra na vivakSitAnIti, evamuttaratrApi bhAvyaM triSu - gantAdharayonilakSaNeSu sthAneSu tAmrAM - raktAM, dhagantaraktatvaM hi strINAM dakcumbane puruSasyAtIva manoharaM bhavatIti, trayoM valayo - madhyavartirekhArUpA yasyAH sA tathA tAM, atra dvitIyaikavacanalopaH prAkRtatvAt, trivalIkatvaM strINAmatiprazasyaM puMsAM tu tathAvidhaM na, yadAha11 9 11 "zastrAntaM strIbhoginamAcAryaM bahusutaM yathAsaGkhyam / ekadvitricaturbhirvalibhirvidyAn nRpaM tvavalim // " mU. (102) tisu taNuaM tisu taMbaM tivalIgatiuNNayaM tigaMbhIraM / tisu kAlaM tisu seaM tiAyataM tisu a vicchiNNaM / / vR. tathA triSu - stanajaghanayonilakSaNeSu unnatAM triSu - nAbhisatvasvararUpeSu gambhIrAM triSu - romarAjIcUcukakanInikArUpeSvavayaveSu kRSNAM triSudantasmitacakSurlakSaNeSu zvetAM triSu Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3/102 veNIbAhulatAlocaneSu AyatAM-pralambAM triSu-zroNicakrajaghanasthalInitambabimbeSu vistINAM / mU. (103) samasarIraMbharahe vAsaMmi savvamahilappahANaM suMdarathaNajaghaNavarakaracalaNaNayaNasirasijadasaNajaNahiayaramaNamaNayaNANi ya kaDagANi ya tuDiANi ageNhai 2 tA tAe ukkiTThAe turiAe jAva uddhUAe vijAharagaIe jeNeva bharahe rAyA teNeva uvAgacchaMti 2 tA aMtalikkhapaDivaNNA sakhiMkhiNIyAiM jAva jaeNaM vijeNaM vaddhAti 2 tA evaM vayAsI____abhijieNaMdevANuppiA! jAvaamhedevANuppiANaMANattikiMkarAitikaTutaMpaDicchaMtu NaMdevANuppiA! amhaM iNaMjAvavinamI itthIrayaNaM namI rayaNANi samappei |tennN se bharahe rAyA jAva paDivisajjei 2 tA posahasAlAo paDinikkhamai 2 tA majaNagharaM anupavisai 2 tA bhoaNamaMDave jAva namivinamINaM vijAhararAINaM atttthaahiamhaamhimaa| taeNaM se divve cakkarayaNe AuhagharasAlAo paDinikkhamai jAva uttarapurasthimaM disiM gaMgAdevIbhavaNAbhimuhe payAe Avi hotyA, sacceva savvA siMdhuvattavvayA jAva navaraM kuMbhaTThasahassaM rayaNacittaMnAnAmaNikaNagarayaNabhatticittANiaduve kaNagasIhAsaNAiMsesaMtaMcevajAvamahimatti vR. samazarIrAM samacaturasrasaMsthAnatvAt, bharate varSe sarvamahilApradhAnAM, sundaraM stanajaghanavarakaracalananayanaM yasyAH sA tathA tAM, zirasijAH-kezAH dazanA-dantAstairjanahRdayaramaNIdraSTa lokacittakrIDAhetukaM ata eva manoharI pazcAt padadvayasya karmadhArayaH, 'siGgArAgAre'tyatra yAvatpadA siGgArAgAracAruvesaMsaMgayagayahasiabhaNiaciThThiavilAsasalaliasaMlAvaniuNa iti saMgrahaH, zrRGgArasya-prathamarasasyAgAraM-gRhamiva cArurveSo yasyAH sA tathA tAM saGgatA-ucitA gatahasitabhaNitaceSTitavilAsA yasyAH sA tathA, tatra gataM-gamanaM hasitaM-smitaM bhaNitaM-vANI ceSTitaMca-apuruSaceSTA vilAso-netraceSTA tathA saha lalitena-prasannatayA ye saMlApAH-parasparabhASaNalakSaNAsteSu nipuNA yA sA tathA, tathA yuktAH-saGgatAH ye upacArA-lokavyavahArAsteSu kuzalA yA sA tathA, tataH padatrayakarmadhArayaH tAM -amaravadhUnAMsurUpa-saundaryaM rUpeNAnuharantI-anukurvatI bhadre-kalyANakAriNI yauvane vartamAnAM, zeSaMtu prAgyojitA), 'giNhittA'ityAdi, gRhItvA tayotkRSTayA tvaritayA yAvadudbhUtayA vidyAdharagatyAyatraivabharato rAjAtatraivopAgacchataH, upAgatya cAntarikSapratipannau sakiMkiNIkAni yAvatpadAt paJcavarNAni vastrANi pravaraparihitau ityAdi jayena vijayena varddhayataH varddhayitvA caivamavAdiSAtAM-abhijitaM devAnupriyaiH yAvatazabdAt sarvaM mAgadhagamavadvAcyaM, navaramuttareNaM cullahimavaMtamerAe iti amhe' NaMdevANuppiANaM visayavAsiNo'ttiAvAM devAnupriyANAM strIralaM namizcaratnAni smrpyti|athbhrtoydkaarssiittdaah-'tennN0, tataHsabharatorAjAyAvacchabdAt prIti-dAnagrahaNasatkAraNAdigrAhyaM, prativisarjayati prativisRjyacapauSadhazAlAtaHpratiniSkrAmati pratiniSkAmya camajjanagRhamanupravizatianupravizyaca snAnavidhipUrNo'travAcyaH tato bhojanamaNDape pAraNaM vAcyaM, yAvacchabdAdatra zreNiprazreNizabdanaM aSTAhikakaraNAjJApanamiti, tatastA namivinamyorvidyAdhararAjJoraSTAhikAM mahAmahimAM kurvantIti zeSaH, AjJAM ca pratyarpayantIti prasaGgAd bodhyamiti, atha digvijayaparamAGgabhUtasya cakraratnasya ko vyatikara? 'taeNa'mityAdi, tato-namivinamikhacarendrasAdhanAnantaraMtaddivyaM cakraratnamAyudhagRhazA Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-3 253 lAtaHpratiniSkAmatItyAdikaM prAgvat, navaramuttarapaurastyAMdizam-IzAnadizaM, vaitADhayato gaGgAdevIbhavanAbhimukhaM gacchataH IzAnakoNagamanasya RjumArgatvAt, atra nirNetukAmena jambUdvIpAlekhyaM draSTavyaM, gaGgAdevIbhavanAbhimukhaM prayAtaM cApyabhavat, saiva sarvA sindhudevIvaktavyatA gaGgAbhilASena jJeyA yAvatrItidAnamiti gamyaM, navaraM tatrAyaM vizeSaH-ratnavicitraM kumbhASTAdhikasahasraM, nAnAmaNikanakaratnamayI, bhakti-vicchittistayA vicitrecadvekanakasiMhAsane, zeSaprAbhRtagrahaNasanmAnadAnAdikaMtathaiva, yAvadaSTAhikA mahimeti, yacca RSabhakUTataHpratyAvRtto nagaGgA sAdhayAmAsa tadvaitADhyavartividyAdharANAmanAtmasAtkaraNena paripUrNottarakhaNDasyAsAdhitatvAt kathaM gaGgAniSkuTasAdhanAyopakramateityavaseyaM, yaccAsya gaGgAdevIbhavane bhogena varSasahamativAhanaMzrUyateta prastutasUtre cUrNau cAnuktamapi RSabhacaritrAdavaseyam / athAgrato digyAtrAmAha mU. (104) taeNaMse divvecakkarayaNe gaMgAeaTThAhiyAe mahAmahimAe nivvattAesamANIe AuhadharasAlAo paDinikkhamairattAjAva gaMgAe mahAnaIe paJcasthimilleNaM kUleNaMdAhiNadisi khaMDappavAyaguhAbhimuhe payAe Avi hotthA, tate NaM se bharahe rAyA jAva jeNeva khaMDappavAyaguhA teNeva uvAgacchai 2 tA savvA kayamAlakavattavvayA neavvA navari naTTamAlage deve pItidAnaM se AlaMkAriabhaMDaM kaDagANi asesaM savvaM taheva jAva aTTAhiA mahAma0 / taeNaM se bharahe rAyA naTTamAlagassa devassa aTTAhiAe ma0 nivvattAe samANIe suseNaM senAvaI saddAvei 2 tA jAva siMdhugamo neavvo, jAva gaMgAe mahAnaIe purathimillaM nikkhuDaM sagaMgAsAgaragirimerAgaM samavisamanikkhuDANi a oavei 2 tA aggANi varANi rayaNANi paDicchai 2 tAjeNeva gaMgA mahAnaI teNeva uvAgacchai ra ttAdoccaMpi sakkhaMdhAvArabale gaMgAmahAnaI vimalajalapatuMgavIiMnAvAbhUeNaM cammarayaNeNaM uttaraira tAjeNevabharahassaranno vijayakhaMdhAvANivesejeNeva bAhiriAuvaThThANasAlA teNeva uvAgacchai 2 tAAbhisekkAohatthirayaNAo paccoruhai 2 tA aggAIvarAIrayaNAiMgahAya jeNeva bharahe rAyA teNeva uvAgacchai 2 tA karayalapariggahiaM jAva aMjaliM kaTTa bharahaM rAyaMjaeNaM vijaeNaM vaddhAvei 2 ttA aggAiM varAI rayaNAI uvnnei| taeNaM se bharahe rAyA suseNassa senAvaissa aggAIvarAI rayaNAiM paDicchai 2 ttA suseNaM senAvaiM sakkArei sammANei 2 tA paDivisajei, tae NaM se suseNe senAvaI bharahassa ranno sesaMpi taheva jAva viharai, taeNaM se bharahe rAyA annayA kayAi suseNaM senAvairayaNaM saddAvei 2 tA evaM vayAsI-gacchaNNaM bho devANuppiA! khaMDagappavAyaguhAe uttarillassa duvArassa kavADe vihADehi 2 tA jahA timisaguhAe tahAbhANiavvaM jAva piaMbhe bhavau sesaM taheva jAva bharaho uttarilleNaM duvAreNaM aIi, sasivva mehaMdhayAranivahaMtaheva pavisaMto maMDalAiMAlihai, tIseNaM khaMDagappavAyaguhAe bahumajjhadesabhAe jAva ummaggaNimaggajalAoNANaMduve mahAnaIo taheva navaraM paJcatthimillAo kaDagAopavUDhAosamANIo purathimeNaM gaMgaMmahAnaI samappeMti, sesaMtahevaNavariM paJcatthimilleNaM kUleNaM gaMgAe saMkamavattavvayA thevtti| tae NaM khaMDagappavAyaguhAe dAhiNillassa duvArassa kavADA sayameva mahayA 2 koMcAravaM karemANA 2 sarasarassagAI ThANAI paccosakkitthA, taeNaMse bharahe rAyA cakkarayaNadesiyamaggejAva khaMDagappavAyaguhAo dakkhiNilleNaM dAreNaM nINei sasivva mehNdhyaarnivhaao| Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 3/104 bR. 'taeNa 'mityAdi, tato- gaGgAdevIsAdhanAnantaraM taddivyaM cakraralaM gaGgAyA devyA aSTAhikAyAM mahimAyAM nivRttAyAM satyAmAyudhagRhazAlAtaH pratiniSkrAmati yAvatpadAdantarikSapratipannapadAdiparigrahaH gaGgAyA mahAnadyAH pazcime kUle dakSiNadizi khaNDaprapAtaguhAbhimukhaM prayAtaM cApyabhavat, tataH sa bharato rAjA cakraralaM pazyatItyAdikaM tAvadvaktavyaM yAvatkhaNDaprapAtaguhAyAmAgacchatIti piNDArthaH, sarvA kRtamAlavaktavyatA- tamisraguhAdhipasuravaktavyatA netavyA - jJAtavyetyarthaH, navaraM nATyamAlako nRttamAlako vA devo guhAdhipaH prItidAnaM 'se' tasya AlaGkArikabhANDaMAbharaNabhRtabhAjanaM kaTakAni ca zeSaM - uktavizeSAtiriktaM sarvaM tataiva-satkArasanmAnAdikaM kRtamAladevatAvadvaktavyaM yAvadaSTAhikA, atha dAkSiNAtyagaGgAniSkuTasAdhanAdhikAramAha 254 'taeNa'mityAdi, tataH-khaNDaprapAtaguhApatisAdhanAnantaraM sa bharato rAjA nATayamAlakasya devasyASTAhikAyAM pUrNAyAM suSeNaM senApatiM zabdayati, zabdayitvA ca 'jAva sindhugamo 'tti yAvatparipUrNaH 'evaM vayAsI- gacchAhiNaM bho devANuppiA ! sindhue' ityAdikaH sindhugamaH - sindhunadIniSkuTasAdhanapATho gaGgAbhilApena netavyaH yAvad gaGgAyA mahAnadyAH paurastyaM niSkuTaM - gaGgAyAH pazcimato vahantyA sAgareNa pUrvataH parikSepakAriNA garibhyAM dakSiNato vaitADhayena uttarato laghuhimavatA kRtA yA maryAdA-vyavasthA tayA saha varttate yattattathA, anyatsarvaM prAgvat sUtrato vyAkhyAtazca gaGgAgamane paribhAvanIyaM, atha nATayamAladevasya vazIkaraNaprayojanamAha 'tae 'mityAdi, tato- gaGgAniSkuTasAdhanAnantaraM sa bharataH suSeNaM senApatiratnaM zabdayati zabdayitvA caivamavAdIdityAdikaM atra guhAkapATodaghATanAjJApanAdikaM ekonapaJcAzanmaNDalAlekhanAntaM sarvaM tamilaguhAyAmiva jJeyaM, atra yo vizeSastannirUpaNArthamAha- 'tIseNa' mityAdi, tasyAH - khaNDaprapataguhAyAH bahumadhyadezabhAge yAvatpadAt 'ettha Na' miti padamAtramavaseyaM, unmagnajalAnimagnajale nAmnA dve mahAnadyau staH, tathaiva-taminaguhAgatonmagnAnimagnAnadIgamena jJAtavye, navaraM khaNDaprapAtaguhAyAH pAzcAtyakaTakAt pravyUDhe satyau pUrveNa gaGgAM mahAnadIM samApnutaH - pravizataH, zeSaM vistArAyAmodvedhAntarAdikaM tathaiva- taminAgatanadIdvayaprakAreNAvaseyaM, navaraM gaGgAyAH pAzcAtyakUle saMkramavaktavyatAsetukaraNAjJAdAnatadvidhAnottaraNAdikaM jJeyaM, tathaiva-prAgvadjJeyamiti, athaitasminnavare dakSiNato yajjAtaM tadAha 'taeNa 'mityAdi, prAgvyAkhyAtArthaM, athodaghATiyorguhAdakSiNadvArakapATayoH prayojanamAha'tae Na'mityAdi, tataH kapATodaghATanAnantaraM sa bharato rAjJA cakraratnadezitamArga yAvatkaraNAt 'anegarAyavarasahassANu Ayamagge mahayA uktiTThasIhaNAyabolakalakalaraveNaM pakkhubhiamahAsamuddaravabhUaMpiva karemANe' iti padAnAM parigrahaH, khaNDaprapAtaguhAto dakSiNadvAreNa nireti zazIva mehAndhakAranivahAt, prAgvyAkhyAtaM, nanu cakriNAM tamimnayA pravezaH khaNDaprapAtayA nirgamaH kiMkAraNikaH ?, khaNDaprapAtayA pravezastamisrayA nirgamo'stu, pravezanirgamarUpasya kAryasyobhayatra tulyatvAt, ucyate, tamisnayA praveze khaNDaprapAtAnirgame ca sRSTi, tayA ca kriyamANasya tasya prazastodarkatvAt, anyacca khaNDaprapAtayA praveze AsannopasthIyamAna RSabhakUTe caturdikparyantasAdhanamantareNa nAmanyAso'pi na syAditi / atha dakSiNabharatArddhAgato bharato yaccakre tadAha mU. (105) tae NaM se bharahe rAyA gaMgAe mahAnaIe paccatthimille kUle duvAlasajoaNAMyAmaM Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-3 255 navajoaNavicchiNNaM jAva vijayakhaMdhAvAraNivesaM karei, avasiTuMtaM ceva jAva nihirayaNANaM aTThamabhattaMpagiNhai, taeNaM se bharaherAyA posahasAlAejAva nihirayaNemanasikaremANe karemANe ciTThaitti, tassa ya aparimiarattarayaNA dhuamakkhayamavvayA sadevA lokopacayaMkarA uvagayA nava nihio logavissuajasA, taMjahA vR. 'tae Na'mityAdi, tato-guhAnirgamAnantaraMsa bharato rAjA gaGgAyA mahAnadyAH pazcime kUledvAdazayojanAyAmaM navayojanavistIrNayAvatapadAt 'varaNagarasaricchaM' itigrAhya, vijayaskandhAvAranivezaMkaroti, avaziSTaM-varddhakiratnazabdAjJApanAmaSTamabhaktaMpragRhAti, tataH sa bharato rAjA pauSadhazAlAyAMyAvatpadAt 'posahi' ityAdikaM egeabIe' ityantaMpadakadambakaMgrAhyaM, nidhiralAni manasi kurvan 2 tiSThati, itthamanutiSThatastasya kiMjAtamityAha-'tasyaya'ityAdi, tasya-bharatasya cazabdo'rthAntarArambhe nava nidhayaH upAgatAHupasthitA ityanvayaH, kiMbhUtAH?- aparimitAni raktAni upalakSaNAdanekavarNAni ratnAniyeSutetathA, idaM ca vizeSaNaMtanmatApekSayAbodhyaM yanmate nidhiSvanantarameva vakSyamANAH padArthA sAkSAdevotpadyante iti, ayamarthaH ekeSAMmatenavasunidhiSukalpapustakAnizAzvatAni santi, teSucavizvasthitirAkhyAyate, kaSAMcitatu mate kalpapustakapratipAdyAH arthAH sAkSAdeva tatrotpadyanteiti, enayoraparamatApekSayA aparimie ityAdi vizeSaNamiti, tathA dhruvAstathAvidhaMpustakavaiziSTayarUpasvarUpasyAparihANe: akSayAHavayavidravyasyAparihANe-avyayAstadArambhakapradezAparihANeH, atrapradezAparihANiyukti samayasavAdinI padmavaravedikAvyAkyAsamaye nirUpiteti tato'vaseyA, atra padadvaye makAro'lAkSaNikaH, tataH padatrayakarmadhArayaH, sadevA adhiSThAyakadevakRtasAnnidhyA iti bhAvaH lokopacayaGkarAH, aba navA khitakRdante rAtre riti sUtreyogavibhAgena vyAkhyAnetIrthakarAdizabdavatsAdhutvaM jJeyaM yadvA devanAgasuvaNNakiMnaragaNassabmUabhAvaccie' ityAdivadArSatvAdanusvAre lokopacayakarAH-vRttikalpakakalpapustakapratipAdanena lokAnAM puSTikArakAH lokavikhyAtayazaskA iti, atha nAmatastAnupadarzayatimU. (106) "nesappe 1 paMDuae 2 piMgalae 2 savvarayaNa 4 mahapaume 5 / kAle 6 amahAkAle 7mAnavage mahAnihI 8 saMkhe 9 // vR.tadyathetyupadarzane naisarpasya devavizeSasyAyaM naisappa, evamagre'pi bhAvyaM, atha yatra nidhau yadAkhyAyate tadAhamU. (107) nesappaMmi nivesA gAmAgaranagarapaTTaNANaM c| doNamuhamaDaMbANaM khNdhaavaaraavnngihaannN| vR. 'nesappamityAdi, naisarpanAmaninidhaunivezAH-sthApanAnisthApanavidhayogrAmAdInAM gRhaparyantAnAMvyAkhyAyante, tatra grAmo-vRtyAvRtaHAkaro-yatra lavaNAdhutpadyate nagaraM-rAjadhAnI pattanaM-ralayonirdoNamukhaM-jalasthalanirgamapravezaM maDambaM-arddhatRtIyagavyatAntAmarahitaM skandhAvAraH-kaTakaM ApaNo haTTaH, gRhaM-bhavanaM upalakSaNAt kheTakarbaTAdigrahaH / mU. (108) gaNiassa ya uppattI mANummANassa jNpmaannNc| dhaNNassa ya bIANa ya uppattI paMDue bhnniaa| Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3/108 vR.athadvitIyanidhAnavaktavyatAmAha-'gaNiassa'ityAdi, gaNitasya-saGkhyApradhAnatayA vyavaharttavyasya dInArAdeH nAlikerAdervA cazabdAt paricchedyadhanasya mauktikAderutpattiprakAraH tathAmAnaM-setikAditadviSayaMyattadapimAnameva dhAnyAdimeyamitibhAvaH,tathAunmAnaM-tuSAkarSAdi tadviSayaM yattadapyunmAnaMkhaNDaguDAdidharimajAtIyaMdhanamityarthaH, tataH samAhAradvandvastasya ca yatpramANaM liGgavipariNAmena tatpANDuke bhaNitamiti sambandhaH, dhAnyasya-zAlyAde/jAnA ca-vApayogyadhAnyAnAmutpatti pANDuke nidhau bhaNitaH / mU. (109) savvA AbharaNavihI purisANaM jA ya hoi mhilaannN| AsANa ya hatthINa ya piMgalagaNihimi sA bhnniaa|| vR. atha tRtIyanidhisvarUpaM nirUpyate-'savvA AbharaNa'ityAdi, sarva AbharaNavidhiryaH puruSANAM yazcamahilAnAM tathA'zvAnAM hastinAMcasa yathaucityena piGgalakanidhau bhaNitaH liGgavipariNAmaH praakRtshailiibhvH| mU. (110) rayaNAI savvarayaNe caudasavi varAiM ckkvttttiss| uppajaMte egidiaaiNpNciNdiaaiNc|| ___ vR.atha caturthanidhiH-'rayaNAI'ityAdi ralAni caturdazApivarANi cakravartinazcakrAdIni saptaikendriyANi senApatyAdIni ca sapta paJcendriyANi sarvaratnAkhye mahAnidhAvutpadyante, tadutpatti tatra vyAvarNyata ityarthaH, anye tvevamAhuH-utpadyante etatprabhAvAt sphAtimadbhavantItyarthaH / mU. (111) vatthANa ya uppattI niSphattI ceva svvbhttiinnN| raMgANa ya dhobvANa ya savvAesA mhaapume|| vR. atha paJcamo nidhiH-'vatthANa ya'ityAdi, sarveSAM vastraNAMca yA utpattistathA sarvavibhaktInAM-vastragatasarvaracanAnAM raGgAnAMca-maJjiSThAkRmirAgakusumbhAdInAM 'dhovvANa ya'tti sarveSAM prakSAlana-vidhInAM ca yA niSpatti sarvA eSA mhaapdmnidhau| mU. (112) kAle kAlaNNANaM savvapurANaM ca tisuvi vNsesu| sippasayaM kammANi atinni payAe hiakarANi // vR.athaSaSTho nidhiH-'kAle kAlaNNANa'mityAdi, kAlanAmani nidhau kAlajJAnaM-sakalajyotizAstranubandhi jJAnaM tathA jagatitrayo vaMzAH vaMzaHpravAhaH AvalikA ityekArthA, tadyathAtIrthakaravaMzazcakravartivaMzo baladevavAsudevavaMzazca teSu triSvapi vaMzeSu yadbhAvyaM yacca purANamatItamupalakSaNametadvartamAnaM zubhAzubhaM tatsarvamatrAsti, ito mahAnidhito jJAyata ityarthaH, zilpazataM-vijJAnazataM ghaTalohacitravastranApitazilpAnAM paJcAnAmapi pratyekaM viMzatibhedatvAt karmANi ca kRSivANijyAdInijaghanyamadhyamotkRSTabhinnAnitrINyetAniprajAyAhitakarANi nirvAhAbhyudayahetutvAt ettsrvmtraabhidhiiyte| mU. (113) lohassa ya uppattI hoI mahAkAli AgarANaM ca / ruppassa suvaNNassa ya maNimuttasilappavAlANaM / / vR. atha saptamo nidhiH-'lohassa ya'ityAdi, lohasya ca nAnAvidhasyotpattirbhavati mahAkAle nidhau, tatra tadutpattirAkhyAyate ityarthaH, tathA rUpyasya suvarNasya ca maNInAM-candrakAntAdInAM Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-3 257 muktAnAM-muktAphalAnAM zilAnAM-sphATikAdInAMpravAlAnAMcasambandhinAMAkarANAmutpattirbhavati, mahAkAle nidhAviti yogH| mU. (114) johANa ya uppattI AvarANaM ca phrnnaannNc| savvA ya juddhaNII mANavage daMDanII a|| vR.athASTamaH-'johANaya'ityAdi, yodhAnAM-sUrapuruSANAMcazabdAt, kAtarANAmutpattirabhidhIyate, yathAyodhatvaM kAtaratvaMcajAyate tathA'trAbhidhIyateityarthaH, tathA AvaraNAnAMca-kheTakAnAM sannAhAnAM vA praharaNAnAM-asyAdInAM ca sarvA ca yuddhanIti-vyUharacanAdilakSaNA sarvApi ca daNDenopalakSitAnItirdaNDanIti-samAmAdizcaturvidhAmANavakanAmni nidhAvabhidhIyate, tataH pravartata iti bhaavH| mU. (115) naTTavihI nADagavihI kavvassa ya cauvvihassa uppttii| saMkhe mahAnihiMmI tuDiaMgANaM ca svvesiN|| vR.atha navamaH-'naTTavihINADagavihI' ityAdi, sarvo'pinRtyavidhi-nATayakaraNaprakAraH sarvo'pi ca nATakavidhi-abhineyaprabandhaprapaJcanaprakAraH tathA caturvidhasya kAvyasya granthasyadharmArthaskAma3mokSa lakSaNapuruSArthanibaddhasyAthavA saMskRta 1-prAkRtA 2 pabhraMza 3 saMkIrNa 4 bhASAnibaddhasya gadya 1 padya 2 geya 3 caurNa 4 padabaddhasya vA uttatti-niSpattistadvidhi, tatrAdyaM kAvyacatuSkaM pratItaM, dvitIyacatuSke saMskRtaprAkRte subodhe apabhraMzaH-tattaddezeSu zuddhaM bhASitaM saGkIrNabhASA-zaurasenyAdi, tRtIyacatuSkegA-acchandobaddhaM zastraparijJAdhyayanavatpadyaM-chandobaddhaM vimuktyadhyayanavat geyaM-gandhArItyA baddhaMgAnayogyaM caurNaM-bAhulakavidhibahulaM gamapAThabahulaM nipAtabahulaM nipAtAvyayabahulaM brahmacaryAdhyayanapadavat, atracetarayorgadyapadyAntarbhAve'pi yatpRthagupAdAnaM tadgAnadharmAdheyadharmaviziSTatayA vizeSaNavivakSaNArthaM, saMkhemahAnidhau, tathAtruTitAGgAnAM ca-tUryAGgANAM sarveSAM vA tathAtathAvAdyabhedabhinnAnAmutpatti zarke mahAnidhAviti / mU. (116) cakkaTThapaiTThANA agussehA ya nava ya vikhNpaa| bArasadIhA maMjUsasaMThiA jaNhavIi mhe|| vR. atha navAnAmapi nidhInAM sAdhAraNaM svarUpamAha-'cakkaTTha'ityAdi, pratyekamaSTasu cakreSu pratiSThAnaM-avasthAnaM yeSAMte tathA, yatra pa. bAhyantetatra tatrASTacakrapratiSThitA evavahanti, prAkRtatvAdaSTazabdasya paranipAtaH, aSTau yojanAni utsedhaH-uccaistvaM yeSAM te tathA, nava ca yojanAnIti gamyate viSkambhena-vistAreNa navayojanavistArA ityarthaH, dvAdazayojanadIrghAmaMjUpAvatsaMsthitAH, jAhnavyA-gaGgAyA mukhe yatra samudraM gaGgA pravizati tatra santItyarthaH / 'ityucuste vayaM gnggaamukhmaagdhvaasinH| AgatAstvAM mahAbhAga!, tvadabhAgyena vshiikRtaaH|| iti triSaSTIyacaritrokteH, cakryutpattikAlecabharatavijayAnantara cakriNA saha pAtAlamArgeNa bhAgyavatpuruSANAM hi padAdhaHsthitayo nidhaya iti ckripurmnuyaanti| mU. (117) veruliamaNikavADA kaNagamayA vivihrynnpddipunnnnaa| |13|17 // 1 // Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 3 / 117 sasisUracakka lakkhaNa aNusamavayaNovavattI yA / / vR. tathA vaiDUryamaNimayAni kapATAni yeSAM te tathA, mayaTapratyayasya vRtyA uktArthatA, kanakamayAH - sauvarNA vividharatnapratipUrNA zazisUracakrAkArANi lakSaNAni - cihnAni yeSAM te tathA, prathamAbahuvacanalopaH prAkRtatvAt, anurUpA samA-aviSamA vadanopapatti-dvAraghaTanA yeSAM te tathA / mU. (118) pali ovamaTTiIA nihisariNAmA ya tattha khalu devA / jesiM te AvAsA akkajjA AhivaccA ya / / vR. palyopamasthitikA nidhisadhagnAmAnaH khalu, tatra ca nidhiSu te devA yeSAM devAnA ta eva nidhayaH AvAsAH- AzrayAH, kiMbhUtAH - akreyA- akrayaNIyAH, kimarthamityAha - AdhipatyAyaAdhipatyanimittaM, ko'rthaH ? - teSAmAdhipatyArthI kazcitkrayeNa --mUlyadAnAdirUpeNa tAn na labhate iti, kintu pUrvasucaritamahimnaivetyarthaH / mU. (119) ee nava nihirayaNA pabhUyadhaNarayaNasaMcayasamiddhA / je vasamupagacchaMti bharahAvivacakka vaTTINaM // vR. ete nava nidhayaH prabhUtadhanaratnasaMcayasamRddhAH ye bharatAdhipAnAM SaTakhaNDabharatakSetrAdhipAnAM cakravarttinAM vazamupagacchanti vazyatAMyAnti, etena vAsudevAnAM cakravarttitve'pyetadvizeSaNavyudAsaH, nidhiprakaraNecAtra sthAnAGgapravacanasAroddhArAdivRttigatAni bahUni pAThAntarANi granthavistarabhayAdupekSyaitatsUtrAdarzadhSTa eva pATho vyAkhyAtaH / atha siddhanidhAno bharato yaccakre tadAha mU. (120) tae NaM se bharahe rAyA aTTamabhataMsi pariNamamANaMsi posahasAlAo paDinikkhamai, evaM majjaNagharapaveso jAva seNipaseNisaddAvaNayA jAva nihirayaNANaM aTThAhiaM mahAmahiNaM karei, tae NaM se bharahe rAyA nihirayaNANaM aTThAhiAe mahAmahimAe nivvattAe samANIe suseNaM senAvairayaNaM saddAvei 2 ttA evaM vayAsI- gacchaNNaM bho devANuppiA ! gaMgAmahAnaIe puratthimillaM nikkhuDaM ducchaMpi sagaMgAsAgara girimerAgaM samavisamaNikkhuDANi a oavehi 2 ttA eamANattiaM paccappiNAhitti / tae NaM se suseNe taM caiva puvvavaNNiaM bhANiavvaM jAva oavittA tamANattiaM paJcappiNai paDivisajjei jAva bhogabhogAI bhuMjamANe viharai / tae NaM se divve cakkarayaNe annayA kayAi AuhagharasAlAo paDiNikkhamai 2 tA aMtalikkhapaDivaNNe jakkhasahassasaMparivuDe divvatuDia jAva ApUreMte ceva vijayakkhaMdhAvAraNivesaM majjhaMmajjheNaM Niggacchai dAhiNapaJcatthimaM disiM viNIaM rAyahANiM abhimuhe payAe Avi hotthA / tae NaM se bharahe rAyA jAva pAsai 2 ttA haThThaTTha jAva koDuMbiapurise saddAvei 2 ttA evaM vayAsI - khippAmeva bho devANuppiA ! AbhisekkaM jAva paccappiNaMti / vR. 'tae Na' mityAdi vyaktaM, atha SaTkhaNDadattadRSTirbharato yathotsahate tathA''ha - 'tae 'mityAdi, idamapi prAyo vyaktaM, navaraM gaGgAyA mahAnadyAH paurastyaM niSkuTamityukte udIcInamapi syAditi dvitIyamityuktaM, avaziSTe na asyaiva prAptAvasaratvAt, gaGgAyAH pazcimato vahantyAH sAgarAbhyAM prAcyApAcyAbhyAM giriNA - vaitaDhyenottaravarttinA kRtA yA maryAdA - kSetravibhAgastayA saha varttate yattattathA, atha suSeNo yaccakre tadAha - tataH - svAmyAjJaptayanantaraM suSeNastaM niSkuTaM sAdhayatItyAdi, tadeva pUrvavarNitaM - dAkSiNAtyasindhuniSkuTavarNitaM bhaNitavyam, -yAvanniSkuTaM Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaH. 259 sAdhayitvA tAmAjJaptikAM pratyarpayati, prativisRSTo yAvad bhogabhogAn bhuAno viharati / ___atha sAdhitAkhaNDaSaTakhaNDe bharate sati yaccakramupacakrame tadAha- 'tae Na' mityAdi, tato-gaGgAdakSiNaniSkuTavijayAnantaraM tad divyaM cakraratnaM anyadA kadAcidAyudhagRhAt pratiniSkrAmati, vizaeSaNaikadezA atrAzeSavizeSaNasmAraNArthaM tenAntarikSapratipanaM yakSasahasrasaMparivRttaM divyatruTitasanninAdenA''pUrayadivAmbaratalaM vijayaskandhAvAranivezaMmadhyaMmadhyena-vijayaskandhAvArasya madhyabhAgena nirgacchati, dakSiNapazcimAM diziM-naiRtI vidizaM prati vinItAM rAjadhAnI lakSIkRtyAbhimukhaM prayAtaMcApyabhavat, ayaMbhAvaH-khaNDaprapAtaguhAsanaskandhAvAranivezAvinItAM jigamiSornaiRtyabhimukhagamanalAghavAyeti bhAvaH, athAbhivinItaMprasthitecakre bharataH kiM cakreityAha __'tae NamityAdi, tataH-cakraprasthAnAdanantaraM sa bharato rAjA taddivyaM cakraratnamityAdi yAvatpazyati dRSTvA ca haSTatuSTAdivizeSaNaH kauTumbikapuruSAn zabdayati zabdayitvAcaivamavAdItkSiprameva bho devAnupriyA! AbhiSekyaM yAvatkaraNAt hastiralaM pratikalpayata senA sannAhayata teca sarvaM kurvanti AjJAMca pratyarpayanti ||athoktmevaarthN digvijayakAlAdyadhikArthavivakSayA vistaravAcanayA cAha mU. (121) taeNaM se bharahe rAyA ajiarajonijiasattU uppannasamattarayaNe cakkarayaNappahANe navanihivaI samiddhakose vattIsarAyavarasahassANuAyamaggesaTThIevarisasahassehiM kevalakappaM bharahaM vAsaMoyavei oavettA koDuMbiyapurisesaddAvei 2 tAevaM vayAsI-khippAmeva bhodevANuppiA! AbhisekkaMhatthirayaNaM hayagayaraha taheva aNjnngirikuuddsnnibhNgyviNnrviiduvddhe| tae NaM tassa bharahas ranno AbhisekaM hatthirayaNaM durUDhassa samANassa ime aTThamaMgalagA purao ahANupubbIe saMpaTThiA, taMjahA-sosthiasirivacchajAva dappaNe, tayanaMtaraMcaNaMpuNNakalasabhiMgAra divvA ya chattapaDAgA jAva saMpaDiA, tayanaMtaraM ca veruliamisaMtavimaladaMDaM jAva ahANupubbIe sNptttthi| tayanaMtaraM ca NaM satta egidiarayaNA purao ahAnupubbIe saMpatthiA, taM0-cakkasyaNe 1 chattarayaNe 2 cammarayaNe 3 daMDarayaNe 4 asirayaNe 5 maNirayaNe 6 kAgaNirayaNe, tayanaMtaraMca NaM nava mahAnihio purao ahANupuvvIe saMpaDiA, taMjahA-Nesappe paMDuyaejAvasaMkhe, tayanaMtaraMca NaM solasa devasahassA purao ahANupuvvIe saMpaTThiA, tayanaMtaraM ca NaM battIsaM rAyavarasahassA ahANupuvvIe sNpddiaa| tayanaMtaraM ca NaM senAvairayaNe puro ahANupuvvIe saMpaTThie, evaM gAhAvairayaNe vaddhairayaNe purohiarayaNe, tayanaMtaracaNaM itthirayaNepuraoahANupubIe0 tayanaMtaraMcaNaMbattIsaMuDukallANiA sahassA puraoahAnupubbIe0 tayanaMtaraMca NaMbattIsaMjaNavayakallANiAsahassApuraoahAnupubbIe tayanaMtaraM ca NaM battIsaM battIsaibaddhA nADagasahassA purao ahaannupubviie)| tayanaMtaraM ca NaM tinni saTThA sUasayA purao ahANupuvIe0 tayanaMtaraM ca NaM maTThArasa seNippaseNIo purao0 tayanaMtaraM ca NaM caurAsIiM AsasayasahassA purao0 tayanaMtaraM ca NaM caurAsIiM hatthisayasahassA purao ahANupuvvIe0 tayanaMtaraM ca NaM channauI maNussakoDIo purao ahANupuvvIe saMpaTThiA, tayanaMtaraM ca NaM bahave rAIsaratalavara jAva satthavAhappamiIo __ Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3/121 puraoahANupuvvIi saMpahiA tayanaMtaracaNaM bahave asiggAhA laTThiggAhA kuMtaggAhA cAvaggAhA cAmaragAhA pAsaggAhA phalagaggAhA parasuggAhA potthayaggAhAvINaggAhA kUaggAhA haDapphaggAhA dIviagAhA saehiM saehiM rUvehiM / evaM vemehiM ciMdhehiM nioehiM saehiM 2 vatthehiM puraoahANupubbIe saMpatthiA, tayanaMtaraM ca NaM bahave daMDiNo muMDiNo sihaMDiNo jaDiNo picchiNo hAsakAragA kheDDakAragA davakAragA cADukAragA kaMdappiA kukuiA mohariA gAyaMtA ya dIvaMtA ya (vAyaMtA) nacaMtA ya hasaMtA ya ramaMtA ya kIlaMtA ya sAseMtA ya sAveMtA ya jAveMtA ya rAveMtAya someMtAya somAveMtA ya AloaMtA ya jayajayasadaM ca pauMjamANA purao ahANupubbI saMpaTThiA, evaM uvavAiagameNaM jAva tassa ranno purao mahaAsA AsadharA ubho pAsiMNAgANAgadharA piTThaorahA rahasaMgellI ahANupubbIe sNpddiaaiti| tae NaM se bharahAhive nariMde hArotthae sukayaraivacche jAta agaravailaNNibhAe iddhIe pahiakittI cakkarayaNadesiamaggeanegarAyavarasahassANuAyamaggejAva samuddaravamUaMpiva karemANe 2 saThivaddhIe savvajjuIe jAva nigghosaNAiyaraveNaM gAmAgaraNagarakhaDakabbaDamaDaMba jAva joaNaMtariAhiM vasahIhiM vasamANe 2 jeNeva viNIA rAyahANI teNeva uvAgacchai uvAgacchittA viNIAe rAyahANIe adUrasAmaMte duvAlasajoaNAyAmaM nava joyaNAvicchiNNaM jAva khaMdhAvAraNivesaM karei 2 tA vaddhaharayaNaM saddAvei 2 tAjA posahasAlaM anupavisai 2 ttA viNIAe rAyahANIe addhumabhattaM pagiNhai 2 tA jAva aTThamabhattaM paDijAgaramANe 2 viharai / tae NaM se bharahe rAyA aTThamabhattaMsi pariNamamANaMsi posahasAlAo paDinikkhamai 2 ttA koDubiapurise sadAvei 2 tA taheva jAva aMjaNagirikUDasaNNimaM gayavaI naravaI dUvaDhe taMceva savvaM jahA heTThA mavariM nava mahAnihio cattAri seNAo na pavisaMti seso so ceva gamo jAva nigghosaNAieNaM viNIAe rAyahANIe majjhamajheNaM jeNeva sae gihe jeNeva bhavaNavaravaDiMsagapaDiduvAre teNeva pahArettha gamaNAe, taeNaM tassa bharahassaraNNo viNIaMrAyahANiM majhaMmajjheNaM aNupavisamANassaappegaiAdevA viNIaMrAyahANiM sabbhaMtarabAhiriaMAsiasambhajiovalitaM kareMti appegaiA laaulloiamhiaNkrti| evaM sesesuvipaesu, appegaiA nAnAviharAgavasaNussiyadhayapaDAgAmaMDitabhUmiaMappe0 lAulloiamahiaM kareMti, appe0 jAva gaMdhavaTTibhUaM kareMti, appe0 hiraNNavAsaM vAsiMti suvaNNarayaNavairaAbharaNavAsaM vAseMti, tae NaM tassa bharahassa viNIaMrAyahANiM majhamajjheNaM aNupavisamANassa siMghADaga jAva mahApahesubahave atyatthiA kAmasthiA bhogasthiAlAbhatthiA iddhisiA kibbisiA kAroDiA kAravAhiA saMkhiyA cakkiA naMgaliA muhamaMga-liA pUsamANayAvaddhamANayA laMkhamaMkhamAiAtAhiM orAlAhiM iTAhiM kaMtAhiM piAhiM maNunAhiMmaNAmAhiM sivAhiMdhaNNAhiM maMgallAhiM sassirIAhiM hiayagamaNijAhiMhiayapalhAyaNijAhiM vaggUhiM anuvarayaM aminaMdaMtA ya amithurNatA ya evaM vayAsI ___ jaya jaya naMdA ! jaya jaya bhaddA ! bhadaM te ajiaMjiNAhi jiaM pAlayAhi jiamajjhe vasAhi iMdo viva devANaM caMdo viva tArANaM camaro viva asurANaM dharaNe viva nAgANaM bahUiMpuvvasa For Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 3 261 yasahassA bahUIo puvvakoDIo bahUIo puvvakoDAkoDIo vinIAe rAyahANIe cullahimavaMtagirisAgaramerAgassa ya kevalakappassa bharahassa vAsassa gAmAgaranagarakheDakabbaDa - maDaMbadoNamuhapaTTaNAsamasaNNivesesu sammaM payApAlaNovajji aladdhajase mahayA jAva AhevaccaM porevaccaM jAva viharAhittikaTTu jayajayasaddaM pauMjaMti / tae NaM se bharahe rAyA nayanamAlAsahassehiM picchijamANe 2 vayaNamAlAsahassehiM abhithuvvamANe 2 hiayamAlAsahassehiM unnaMdijjramANe 2 manoharamAlAsahassehiM vicchiSpamANe 2 kaMtirUvasohaggaguNehiM picchijjamANe 2 aMgulimAlAsahassehiM dAijamANe 2 dAhiNahattheNaM bahUNaM naranArI- sahassANaM aMjalimAlAsahassAiM paDicchemANe 2 bhavaNapaMtIsahassAiM samaicchamANe 2 taMtItala- tuDiagIavAiaraveNaM madhureNaM maNahareNaM maMjumaMjuNA ghoseNaM apaDibujjhamANe 2 jeNeva sae gihe jeNeva sae bhavaNavaravaDiMsayaduvAre teNeva uvAgacchai 2ttA - - abhisekkaM hatthirayaNaM Thavei 2 ttA abhisekkAo hatthirayaNAo paJccoruhai 2 ttA solasa devasahasse sakArei sammANei 2 ttA battIsaM rAyasahasse sakkArei sammANeiratA senAvairayaNaM sakkArei sammANei2ttA evaM gAhAvairayaNaM vaddhairayaNaM purohiyarayaNaM sakkArei sammANei 2 tA tinni saTTe sUasae sakkArei sammANei2 ttA aTThArasa seNippaseNIo sakkArei sammANei 2 ttA annevi bahave rAIsara jAva satthavAhappamiIo sakkArei sammANei 2 ttA paDivisajjei / itthIrayaNaM battIsA uDukallANiAsahassehiM battIsAe janavayakallANiAhassehiM battIsAe battIsaibaddhe nADayasahassehiM saddhiM saMparivuDe bhavaNavaravaDiMsagaM aIi jahA kubero vva devarAyA kailAsasiharisiMgabhUaMti, tae NaM se bharahe rAyA mittanAiniagasayamasaMbaMdhipariaNaM pavekkhai 2 ttA jeNeva majjaNaghare teNeva uvAgacchai 2 ttA jAva majjaNagharAo paDinikkhamai 2 ttA jeNeva bhoaNamaMDave teNeva uvAgacchai 2 ttA bhoaNamaMDavaMsi suhAsaNavaragae aTThamabhattaM pArei 2 ttA uppiM pAsAyavaragae phuTTamANehiM muiMgamatthaehiM battIsaibaddhehiM nADaehiM uvalAlijjamANe 2 uvaNaJcijjamANe 2 uvagijjamANe 2 mahayA jAva bhuMjamANe viharai / vR 'taeNa 'mityAdi, tataH sa bharato rAjA arjitarAjyo - labdharAjyo nirjitazatrurutpannasamastaratnastatrApi cakraratnapradhAno navanidhipati samRddhakozaH - sampannabhANDAgAraH dvAtriMzadrAjavarasahamraranuyAtamArgaH SaSTyA varSasahasraiH kevalakalpaM paripUrNaM bharatavarSaM sAdhayitvA kauTumbikapuruSAn zabdayati zabdayitvA caivamavAdIt kSiprameva bho devAnupriyA ! AbhiSekyaM 'hatthi 'tti hastivarNakasmAraNaM 'hayagayaraha' tti senAsannAhanasmAraNaM tathaiva narapatirArUDhavAn / atha prasthite narapatI ke purataH ke pRSThataH ke pArzvatazca prasthitavanta ityAha- 'taeNa 'mityAdi, tatastasya bharatasya rAjJaH AbhiSekyaM hastiratnamArUDhasya sataH imAnyaSTASTamaGgalakAni purato yathA nupUrvyA-yathAkramaM saMprasthitAni - calitAni, tadyathA - svastikazrIvatsayAvatpadAt pUrvoktamaGgala kAni grAhyAni, yadyapyekAdhikArapratibaddhatvenAkhaNDasyAdhikArasUtrasya likhanaM yuktimattathApi sUtrabhUyiSThatvena vRttirdUragatA vAcayitRRNAM sammohAya syAditi pratyekAlApakaM vRttirlikhyate iti, 'tayanaMtaraM ca Na'mityAdi tadanantaraM ca pUrNajalabhRtaM 'kalazabhRGgAraM ' kalazaH pratItaH bhRGgAraHkanakAlukA tataH samAhAradekavadbhAvaH, idaM ca jalapUrNatvena mUrttimad jJeyaM, tenAlekhyarUpASTamaGgalAntargatakalazAdayaM kalazobhinnaH, divyeva divyA - pradhAnA caH samuccaye sa ca vyavahitasambandhaH Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3/121 chatraviziSTApatAkAcayAvatpadAt 'sacAmarAdasaNaraia AloadarisaNijjA bAuTuavijayavejayaMtI abbhussiA gaganatalamaNulihaMtI purao ahANupubbIe' iti grAhya, atra vyAkhyA ___sacAmarA-cAmarayuktAdarzane-prasthAtuSTipatheracitAmaGgalyatvAtataevAloke-bahi:prasthAnabhAvini zakunAnukUlyAlokane darzanIyA-draSTuM yogyA, tato vizeSaNasamAsaH, kA'sAvityAha-vAtodbhUtA vijayasUcikA vaijayantI-pArzvato laghupatAkAdvayayuktaH patAkAvizeSaH prAgvat ucchritA-uccA gaganatalamanulikhantI atyuccatayA ete ca kalazAdayaH padArthA purato yathAnupUrvyA saMprasthitA iti / tae Na mityAdi, tato vaiDUryamayo 'bhisaMta'tti dIpyamAno vimalo daNDoyasmiMstattathA, yAvatpadAtpalamba koraNTamalladAmovasohiaMcandamaMDalanibhaMsamUsivimalaM AyavattaMpavaraM siMhAsaNaMcamaNirayaNapAyapIDhaM sapAuAjogasamAuttaMbahukiMkarakammakarapurisapAyattaparikkhittaM vimalaM AyavattaMpavaraM siMhAsaNaMca maNirayaNapAyapIDhaM sapAuAjogasamAuttaM bahukiMkarakammakarapurisapAyattaparikkhittaM purao ahAnupubbIe saMpaTThiaMti, atra vyAkhyApralambena koraNTA- bhidhAnavRkSasya mAlyadAmnA-puSpamAlayopazobhitaM candramaNDalanibhaM samucchritaM-UrvIkRtaM vimalAbhAtapatraM-chatraM pravaraM siMhAsanaM ca maNiralamayaM pAdapIThaM-padAsanaM yasmiMstattathA, svaH-svakIyo rAjasatka ityarthaH pAdukAyogaH-pAdarakSaNayugaM tena samAyuktaM, bahavaH kiGkarAH-pratikarmapRcchAkAriNaH karmakarAH tato'nyathAvidhAstecatepuruSAzceti samAsaH pAdAtaM-padAtisamUhastaiH parikSiptaM-sarvato veSTitaM taidhRtatvAdevapurato yathAnupUrvyA saMprasthitaM / ___ 'taeNa'mityAdi, tataH sapta ekendriyaralAni pRthivIpariNAmarUpANipurataH saMprasthitAni, tadyathA-cakraratlAdIni prAgabhihitasvarUpANi, cakraralasya ca ekendriyaratnAkhaNDasUtrapAThAdevAtra bhaNanaM, tasya mArgadarzakatvena sarvataH pura saMcaraNIyatvAd, atraca gatyAnantaryasya vaktumupakrAntatvAditi, 'tayanaMtaracaNaMnava mahAnihio purao' ityAdi, tatonavamahAnidhayo'grasaHprasthitAH pAtAlamArgeNeti gamyaM, anyathA teSAM nidhivyavahAra eva na saGgacchate, tadyathA-naisarpaH pANDuko yAvacchaGkhaH sarvaM prAgvat, uktA sthAvarANAM purato gati kiGkarajanadhRtatvena divyAnubhAvena vA, athajagamAnAMgateravasara iti tayanaMtaraMcaNaM solasa deva' ityAdi, tataH SoDaza devasahasrAH purato yathAnupUrvyA saMprasthitAH, 'tayanaMtaraM ca NaM battIsa mityAdi, vyaktaM- 'taeNa'mityAdi, vyaktaM, navaraM purohitaratnaM-zAntikarmakRt, raNe prahArArditAnAM maNiratnajalacchaTayA vedanopazAmakaM, hastyazvaralagamanaM tu hastyazvasenayA sahaiva vivakSyate tena nAtra kathanaM / "tae Na mityAdi, tato dvAtriMzat RtukalyANikAH-RtuSu SaTsvapi kalyANikAHRtuviparItasparzatvena sukhasparzAH athavA'mRtakanyAtvena sadA kalyANakAriNyaH natu candraguptasahAyaparvatabhUpatipANigRhItamAtraprANahArinandanRpanandinIvadvaSakanyArUpAstAsAM sahasra purataH prasthitAH, samarthavizeSaNAdvizeSyaM labhyate iti lakSaNaguNayogAdrAjakanyA atra jJeyAstAsAmeva janmAntaropacitaprakRSTapuNyaprakRtimahimnA rAjakulotpattivad yathoktalakSaNaguNasambhavAt janapadAgraNIkanyAnAmagretanasUtreNAbhidhAnAcca tAsAMsahasrAH purato yathAnupUrvyA yathAjyeSThalaghuparyAyaM saMprasthitAH, tathA dvAtriMzat 'janavaya'tti janapadAgraNInAM dezamukhyAnAM kalyANikAnAM sahana agre tathaiva, atra padaikadeze padasamudAyopacArAjjanapadagrahaNena janapadAgraNyo jJeyAH, na caivaM Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-3 263 svamatikalpitamiti vAcyaM, tAvatIbhirjanapadAgraNIkanyAbhiravRtaH' iti zrIRSabhacaritsAmmatyadarzanAt, tadanantaraM dvAtriMzat dvAtriMzat dvAtriMzatA pAtraiH-abhinetavyaprakArairbaddhAH-saMyuktA nATakasahasrAHpuratoyathAnupUkprathamaMprathamoDhApitRprAbhRtIkRtanATakaM tatastadanantaroDhAnATakamiti krameNasamprasthitAH, eteSAMcoktasaGkhyAkatA dvAtriMzatArAjavarasahanaiH svasvakanyApANigrahaNakAraNe pratyekaM krmocnsmysmpitaikaiknaattksdbhaavaat| 'tayanaMtaracaNaMtinnisaTTA sUyasayA' ityAditataHtrINisUpAnAMpUrvavadupacArAtsUpakArANAM zatAni SaSTAni-SaSTayadhikAnivarSadivaseSupratyekamekaikasya rasavatIvArakadAnAt, tataH kumbhakArAdyA aSTAdaza zreNayaH tadavAntarabhedAHprazreNayaHtataHcaturazItirazvazatasahasra tatazcaturazItihastizatasahasrAH tataH SannavatirmanuSyANAM padAtInAM koTayaH purataH prasthitAH, 'tayanaMtaraM ca NamityAdi, tato bahavo rAjezvaratalavarAH yAvatpadAt mADaMbiakoDuMbiya ityAdiparigrahaH sArthavAhaprabhRtayaH parataH samprasthitAH artha prAgvat / 'tayanaMtaraM ca Na'mityAdi, tato bahavo'si-khaGga sa eva yaSTi-daNDo'siyaSTisatadrAhAH-tadagrAhiNaH athavA asizca yaSTizceti dvandve tadagrAhiNa iti, evamagre'pi yathAsambhavamakSarayojanA kAryA, navaraM kuntAzcAmarANi ca pratItAni pAzA-chUtopakaraNAni utrastAzvAdibandhanAni vA phalakAni-sampuTakaphalakAnikheTakAni vA avaSTambhAni vA dyUtopakaraNAni vA pustakAni-zubhAzubhaparijJAnahetuzAstrapatrasamudAyarUpANi vINAgrAhAvyaktaM, kutapaH-tailAdibhAjanaM, haDappho-drammAdibhAjanaM tAmbUlArthe pUgaphalAdibhAjanaM vA, pIDhaggAhA dIviaggAhA iti padadvayaM sUtre dRzyamAnamapi saMgrahagAthAyAmaddaSTatvena na likhitaM, tadavyAkhyAnaMtve-pIThaM-AsanavizeSaHdIpikAcapratIteti, svakaiH2-svakIyaiH 2 rUpaiH-AkAraiH evaM svakIyaiH 2 ityartha veSaiH-vastrAlaGkArarUpaiH cihna:-abhijJAnaiH niyogaiH-vyApAraiH svakIyairnepathyaiH-AbharaNaiH sahitA iti, abaddhasUtre ca padAni nyUnAdhikAnyapi lipipramAdAt sambhaveyuriti tanniyamArthaM saMgrahagAthA sUtrabaddhA kvacidAdarze dRzyate, ythaa| // 1 // "asilaThThikuMtacAve cAmarapAse aphalagapotthe a| vINAkUvaggAhe tattoya haDapphagAhe a||" 'taya Na'mityAdi, tato bahavo daNDinodaNDadhAriNaH muNDinaH-apanItazirojAH zikhaNDinaH-zikhAdhAriNaH jaTino-jaTAdhAriNaH picchino-mayUrAdipicchavAhinaH hAsyakArakA iti vyaktaM kheDaM-dhUtavizeSastatkArakAH dravakArakAH-kelikarAH cATukArakAH-priyavAdinaHkAndarpikAH-kAmapradhAnakelikAriNaH kukkuiA iti-kautkucyakAriNo bhANDAH, mohariA iti-mukharA vAcAlA asambaddhapralApina iti yAvat, gAyantazca geyAni vAdayantazca vAditrANi nRtyantazca hasantazcazmamANAzcaakSAdibhiH krIDayantazca kAmakrIDayAzAsayantazca-pareSAMgAnAdIni zikSayantaH zrAvayantazca-idaM cedaM caparut parAribhaviSyatItyevaMbhUtavacAMsi zravaNaviSayIkArayantaH jalpantazca-zubhavAkyAni rAvayantazca zabdAn kArayantaH svajalpitAnyanuvAdayanta ityartha zobhamAnAzca-svayaMzobhayantaH parAn AlokamAnAzca-rAjarAjasyAvalokanaM kurvantaH jayajayazabdaM caprayuJjAnAH puratoyathAnupUrvyApUrvoktapAThakrameNa samprasthitAH |ihgmekcidaadrshenyuunaashcikaanypi padAni dRzyante iti, evamuktakrameNa aupapAtika-gamane-prathamopAGgagatapAThena tAvad vaktavyaM Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3/121 yAvattasya rAjJaH purato mahAzvAH-bRhatturaGgAH azvadharA-azvadhArakapuruSAzca ubhayato-bharatopavAhyagajastanasya dvayoH, pArzvayo gA-gajA nAgazcarA-gajadhArakapuruSAzca, pRSThato rathAH rathasaGgellI-rathasamudAyaH,dezyo'yaMzabdaH, caH samuccaye, AnupUrvyAsamprasthitAH,atra yAvatpadasaMgrahazcAyaM-savarNakasenAGgAni, tatrAzvAH-'tayanaMtaracaNaM taramallihAya-NANaharimelAmaulamalliacchANaM caMcuccialaliapuliacalacavalacaMcalagaINaM laMghaNavaggaNa-dhAvaNadhoraNativaijaiNasikkhiyagaINaM lalaMtalAmagalalAyavarabhUsaNANaM muhabhaMDagaocUlagathAsaga-ahilANacAmaragaNDaparimaNDiaDINaM kiMkaravarataruNapariggahiA aTThasayaM varaturagANaM purao ahAnupubbie saMpaTThiaMti tadanaMtaraM 'taramallihAyaNANaM'ti taro-vego balaM vA tathA 'malla malli dhAraNe' tatazca taromallItarodhArakovegAdikRt hAyanaH-saMvatsarovartate yeSAMtetathAyauvanavanta ityarthaH, atasteSAM varaturaGgANAmitiyogaH, varamallibhAsaNANaMti kvacitpAThaH tatrapradhAnamAlyavatAmataeva dIptimatAM cetyarthaH, harimelA- vanaspativizeSastasyA mukulaM-kuDamalaM mallikA cavicakilastadvadakSimI yeSAM tathA teSAM te khuslAkSANAmityarthaH, caMcucciyaM tiprAkRtatvena caMcuritaM-kuTilagamanaM athavA caMcuH-zukacaMcusta dvadvakratayetyartha ucitaM-uccitAkaraNaM pAdasyotpATanaM caMcuccitaM ca taccalitaM ca-vilAsavadagati pulitaM ca-gativizeSaH prasiddha eva evaMrUpA calo-vAyurAzugatvAt tadvaccapalacaJcalA-atIvacapalA gatiryeSAMtetathA teSAM,zikSitaM-abhyastaMlaMghanaM-gattadiratikramaNaM valganaM-utkUInaM dhAvanaM- zIghragamanaM dhoraNaM-gaticAturyaM tathA tripadI-bhUmau padatrayanyAsaH padatrayasyonnamanaM vAjayinI-gatyantarajayanazIlA gatizca yeSAM te teSAM, padavyatyayaH prAkRtatvAt, lalanti-dolAyamAnAni lAmatti ArSatvAd myANi galalAtAni-kaNThenyastAnivarabhUSaNAni yeSAMtetathA teSAM, tathA mukha nANDakaM-mukhAbharaNaM avacUlAH-pralambagucchAH sthAsakA-darpaNAkArA azvAlaGkArAH ahilANaM-mukhasaMyamanaM etAnyeSAMsantItimukhabhANDakAvacUlasthAsakAhilANAH matvarthIyalopa-darzanAdevaprayogaH, tathA camarIgaNDaiH-cAmaradaNDaiH parimaNDitAkaTiryeSAMte tathA tataH karmadhAra- yasteSAM, kiGkarabhUtA ye varataruNA-varayuvapuruSAstaiH parigRhItAnAM davarakitAnAmityarthaH, aSTottaraM zataM varaturagANAM purato yathAnupUrvyA samprasthitaM / athebhAH-'tayanaMtaraM ca NaM IsidaMtANaM IsimattANaM IsituMgANaM IsiucachaMgaunnayavisAladhavaladaMtANaM kaMcaNakosIpaviTThadantANaMkaMcaNamaNirayaNabhUsiANaMvarapurisAMrohagasaMpauttANaM gayANaMaTThasayaMpuraoahAnupubIe saMpatthitiISaddAntAnAM-manAgrAhitazikSANAMgajAnAmiti yogaH ISanmattAnAMyauvAnArambhavartitvAt ISattuGgAnAM-uccAnAM tasmAdeva ucchaGgaivotsaGgaH-pRSThadezaH ISadutsaGge unnatA vizAlAzca yauvanArambhavarttitvAdeva teca te dhavaladantAzceti samAso'tasteSAM, kAJcanakozI-suvarNakholA tasyAMpraviSTAdantAHarthAdviSANAkhyA yeSAMte tathAteSAM kAJcanamaNiratnabhUSitAnAmiti vyaktaM, vaspuruSA-ye ArohakA niSAdinastaiH samprayuktAnAM-sajjitAnAM gajAnAM-gajakalabhAnAmaSTottaraM zataM purato yathAnupUrvyA smprsthitN| atha rathAH-'tayanaMtaraM ca NaM sachattANaM sajjhayANaM saghaMTANaM sapaDAgANaM satoraNavarANaM sanaMdighosANaM sakhikhiNIjAlaparikkhittANaM hemavayacittatiNisakaNagaNijuttadArugANaMkAlAyasasukayaNemijaMtakammANaM susiliTThavattamaNDaladhurANaM AiNNavaraturagasusaMpauttANaM kusalaNa Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 265 vakSaskAraH - 3 raccheasArahisusaMpaggahiANaM battIsatoNapari maMDiANaM akaMkaDavaDeMsagANaM sacAvasarapaharaNAvaraNabhariajuddhasajjANaM aTThasayaM rahANaM purao ahANupuvvIe saMpaTThiaM' iti, uktArthaM cedaM prAk padmavaravedikAdhikAragatarathavarNane navaramatra vizeSaNAnAM bahuvacananirdezaH kArya, tataH uktavizeSaNAnAM rathAnAmaSTazataM purato yathAnupUrvyA samprasthitaM / atha padAtayaH - 'tayanaMtaraM ca NaM asisattikuMtatomarasUlalauDabhiMDamAladhaNupANisajjaM pAittANIaM purao ahANupuvvIe saMpatthiaM' ti, tataH padAtyanIkaM purataH samprasthitaM, asyAdIni pANI haste yasya tattathA, sajjaM ca saGgrAmAdisvAmikArye, tatrAsyAdIni prasiddhAni, navaraM zakti - trizUlaM zUlaM tu ekazUlaM 'lauDa' tti lakuTo bhiMdipAlaH prAguktasvarUpa iti / atha bharataH prasthitaH san pathi yadyat kurvan yatrAgacchati tadAha- tataH sa bharatAdhipo narendro hArAvastRtasukRtaratidavakSAyAvadamarapatisannibhayA RddhyA prathitakIrttizcakraralopadiSTa-mArgo'nekarAjavarasahasranuyAtamArgoM yAvatsamudravabhUtAmiva medinIM kurvan 2 sarvadvaryA sarvadyutyA yAvannirghoSanAditena yukta iti gamyaM, grAmAkaranagarakheTakarbaTamaDambayAvatpadAt droNukhapattanAzrama-sambAdhasahasramaNDitAM stimitamedinIkAM vasudhAmabhijayan 2 agrayANi - varANi ratnAni pratIcchan 2 taddivyaM cakraralamanugacchan 2 yojanAntaritAbhirvasatibhirvasan 2 yatraiva vinItA tatraivopAgacchati tatrAgataH san yadakarottadAha 'uvAgacchittA' ityAdi, vyaktaM, navaraM vinItAyA rAjadhAnyA aSTamabhaktamityatra vinItAdhiSThAyakadevasAdhanAya vinItAM rAjadhAnIM manasi kurvan 2 aSTamaM parisamApayatItyarthaH, nanvidamaSTAmAnuSThAnamanarthakaMvAsanagaryAzcakravarttinAM pUrvameva vazyatvAt, ucyate, nirupasargeNa vAsasthairyAmiti, yadAha - 'niruvasaggapaJccayatthaM vinIaM rAyahANiM maNasI karemANe 2 aTTamabhattaM pagiNhai' iti prAkRtaRSabhacaritre, athASTamabhaktasamApyanantaraM bharato yaccakre tadAha 'taeNa'mityAdi, spaSTaM, 'taheva'tti padasaMgrahazcAbhiSekyagajasajjanamajjanagRhamajjanAdirUpaH, atha vinItApravezavarNake lAghavAyAtidezamAha- tadeva sarvaM vAcyaM yathA heTThA-adhastanasUtre vinItAM pratyAgamane varNanaM tathA'trApi praveze vAcyamityarthaH, - navaraM mahAnidhayo nava na pravizanti, teSAM madhye ekaikasya vinItApramANatvAt kutasteSAM tatrAvakAzaH ?, catasraH senA api na pravizanti, zeSaH sa eva gamaH-pATho vaktavyaH, kiyatparyantamityAha - yAvannirghoSanAditena yukto vinItAyA rAjadhAnyA madhyaMmadhye-madhyabhAgena yatraiva svaka gRhaM yatraiva ca bhavanavarAvataMsakasya - pradhAnataragRhasya pratidvAraM - bAhyadvAraM tatraiva gamanAya pradhAritavAn- cintitavAn, pravRttavAnityarthaH pravizati cakriNyAbhiyogikasurA yathA 2 vAsabhavanaM pariSkurvanti tathA''ha - tatastasya bharatasya rAjJo vinItAM rAjadhAnIM madhyabhAgena pravizataH api - bADhaM eke kecana devA vinItAM sAbhyantarabAhirikAM AsiktasambhArjitopaliptAM kurvanti, apyekake tAM maJcAtimaJcakalitAM kurvanti, apyekake nAnAvidharAgavasanocchritadhvajapatAkAmaNDitAM apyekake lAiulloiamahitAM kurvanti, apyekake gozIrSasarasaraktacandanadardaradattapaJcAGguli- taletyAdivizeSaNAM kurvanti, / - yAvad gandhavarttibhUtAM kurvanti, amISAM vizeSaNAnAmartha prAgvat, apyekake hiraNyavarSaM varSanti-rUpyasyAghaTitasuvarNas vA varSaM varSanti, evaM suvarNavdhaM ratnavarSaM vajravarSaM AbharaNavarSaM Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 3 / 121 varSanti, vajrANi - hIrakANi, punaH pravizato rAjJo yadabhUttadAha - 'tae Na' mityAdi, tatastasya bharatasya rAjJo vinItAM rAjadhAnIM madhyaMmadhyenAnupravizataH zrRGgATakAdiSu yAvacchabdAdatra trikacatuSkAdigrahaH mahApathaparyanteSu sthAneSu bahavo'rthArthiprabhRtayastAbhirudArAdivizeSaNaviziSTAbhirvAgbhirabhinandayantazcAbhiSTuvantazca evamavAdiSuriti sambandhaH, tatra zrRGgATakAdivyAkhyA prAgvat, arthArthino-dravyArthino - dravyArthinaH kAmArthino - manojJazabdarUpArthinaH bhogArthinomanojJagandharasasparzArthinaH lAbhArthino bhojanamAtrAdiprAptayarthinaH RddhiM gavAdisaMpadaM icchantyeSayanti vA RddhayeSAH svArthikekapratyayavidhAnAt RddhayeSikAH kilbiSikAH- paravidUSa katvena pApavyavahAriNo bhANDAdayaH kAroTikAH - kApAlikAH tAmbUlasthagIvAhakA vA karaMrAjadeyaM dravyaM vahantItyevaMzIlAH kAravAhinasta eva kAravAhikAH kArabAdhitA vA zAMkhikAdayaH zabdAH zrI RSabhaniSkramaNamahAdhikAre vyAkhyAtA iti tato vyAkhyeyA iti, atha te kimavAdiSurityAha'jaya jaya nandA!' ityAdi padadvayaM prAgvat bhadraM te - tubhyaM bhUyAditi zeSaH, ajitaM pratiripuM jaya jitaM - AjJAvazaMvadaM pAlaya, jitamadhye - AjJAvazaMvadamadhye vasa- tiSTha vinItaparijanaparivRto bhUyA ityarthaH, indra iva devAnAM - vaimAnikAnAM madhye ezvaryabhRt, candra iva tArANAM - jyotiSkANAM camara ivAsurANAM dAkSiNAtyAnAmityarthaH, evaM dharaNa iva nAgAnAmityatrApi jJeyaM, anyathA sAmAnyato'surANAmityukte balIndrasya nAgAnAmityukte ca bhUtAnandasyopAnatvenopanyAso yuktimAn syAt, dAkSiNAtyebhya udIcyAnAmadhikatejaskatvAt, bahUni zatasahasrANi yAvad bahIH pUrvakoTIH bavhIH pUrvakoTAkoTIH vinItAyA rAjadhAnyAH kSullahimavadirisAgaramaryAdAkasya kevalakalpasya bharatavarSasya grAmAkaranagarakheTakarbaTamaDambadroNamukhapattanAzramasannivezeSu samyak prajApAlanenopArjitaM - sallabdhaM nijabhujavIryArjitaM, na tu namucineva sevAdyupAyalabdhaM yazo yena sa tathA, 'mahayA jAva' 'tti yAvatpadAt 'hayanaTTagI AvAiataMtItalatAlatuDi aghaNamuiMgapaDuppavAiaraveNaM viulAI bhogabhogAI bhuMjamANe' iti saMgrahaH, AdhipatyaM paurapatyaM atrApi yAvatpadAt 'sAmittaM bhaTTittaM mahattaragattaM ANAIsaraseNAvaccaM kAremANe pAlemANe 'tti grAhyaM, atra vyAkhyA prAgvat, vicara iti kRtvA jayajayazabdaM prayuJjanti / atha vinItAM praviSTaH san bharataH kiM kurvan kvAjagAmetyAha 'tae NaM se bharahe rAyA nayanamAlAsahassehiM picchijjramANe 2' ityAdi, tataH sa bharato rAjA nayanamAlAsahasraiH prekSyamANa 2 ityAdivizeSaNapadAni zrIRSabhaniSkramaNamahAdhikAre vyAkhyAtAnIti tato jJeyAni, navaraM 'aMgulimAlAsahassehiM dAijamANe 2' ityatra janapadAgatAnAM janAnAM paurajanaira- GgulimAlAsahasrardarzyamAna ityapi, yatraiva svakaM gRhaM pitryaH prAsAdaH yatraiva ca bhavanavarAvataMsakaM jagadvarttivAsagRhazekharabhUtaM rAjayogyaM vAsagRhamityarthaH tasya pratidvAraM tatraivopAgacchati, tataH kiM karotItyAha- upAgatya AbhiSekyaM hastiralaM sthApayati sthApayitvA ca tasmAtpratyavarohati, pratyavaruhya ca visarjanIyajano hi vasarjanAvasare'vazyaM satkArya iti vidhijJo bharataH SoDaza devasahasnAn satkArayati sanmAnayati, tato dvAtriMzataM rAjasahasrAn, tataH senApatiratna-gRhapatiratnAdIni trINi satkArayati sanmAnayati, tataH trINi SaSTAni - SaSTyadhikAni sUpazatAni - rasavatIkArazatAni tataH aSTAdaza zreNiprazreNIH tataH anyAnapi bahUn rAjezvaratalavarAdIn satkArayati sanmAnayati satkArya sanmAnya ca pUrNe utsave'tithIniva prativisarjayati, atha yAvatparicchado Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-3 267 rAjA yathA vAsagRhaM praviveza tathA''ha- strIratnena-subhadrayA dvAtriMzatA RtukalyANikAsahAtriMzatA janapadakalyANikAsahana dvAtriMzatA dvAtriMzadvaddhairnATakasahanaiH sArddha saMparivRto bhavanavarAvataMsakamatIti-pravizati, prAkaraNikatvAdanukto'pi bharataH kartA gamyate'tra vAkye, yathA kubero-devarAjA dhanado-lokapAlaH kailAsaM-sphaTikAcalaM, kiMlakSaNaM? -bhavanavarAvataMsakaM zikharizrRGga-girizikharaMtadbhUtaM-tatsaddazamuccatvenetyarthaH, laukikavyavahA-rAnusAreNAyaM dRSTAntaH, anyathA kuberasya saudharmAvataMsakanAmna indrakavimAnAduttarato valguvimAne vAsasya zrUyamANatvAdAgamena saha viruddhyte||prvishy yaccake tadAha mU. (122) tae NaM tassa bharahassa ranno annayA kayAi rajadhuraM ciMtemANassa imeArUve jAva samuppajjitthA, amijieNaMmaeniagabalavIriapurisakkAraparakkameNa cullahimavaMtagirisAgaramerAe kevalakappe bharahe vAse, taM seaM khalu me appANaM mahayA rAyAbhiseeNaM abhiseeNaM amisaMcIvittaettikaTThaevaMsaMpehetira tAkalaM pAuppabhAejAva jalaMtejeNeva majaNadharejAva paDinikkhamai 2 tAjeNeva bAhiriA uvaTThANasAlAjeNeva sIhAsaNe teNeva uvAgacchai 2 tA sIhAsaNavaragae puratyAbhimuhe nisIati nisIittA solasa devasahasse battIsaM rAyavarasahasse senAvairayaNe jAva purohiyarayaNe tinni saDhe sUasae aTThArasa seNippaseNIo anne abahave rAIsaratalavara jAva satyavAhappabhiao saddAvei 2 tA evaM vayAsI abhijieNaM devANuppiA! mae niagabalavIriajAva kevalakappe bharahe vAse taMtubbhe NaM devANuppiA! mamaM mahayArAyAmiseaMviaraha, taeNaM se solasa devasahassA jAvappabhiio bharaheNaM rannA evaM vuttA samANA haTTatuTThakarayala matthae aMjaliM kaTTha bharahassa ramNo eamaTuM samma vinaeNaM paDisuNeti, tae NaM se bharahe rAyA jeNeva posahasAlA teNeva uvAgacchai 2 ttA jAva aTThamabhattie paDijAgaramANe viharai, taeNaMse bharahe rAyA aTThamabhattaMsi pariNamamAmaMsi abhiogie deve saddAvei 2 tA evaM vayAsI-khippAmeva bho devANuppiA! vinIAerAya hANIe uttarapuracchime disIbhAe egaM mahaM abhiseamaNDavaM viuvveha 2 ttA mama eamANattiaMpaJcappiNaha / tae NaM te AmiogA devA bharaheNaM rannA evaM vuttA samANA haTTatuTThA jAva evaM sAmitti ANAe vinaeNaM vayaNaM paDisuNeti paDisuNittA viNIAe rAyahANIe uttarapurasthimaMdisIbhAgaM avakkamati 2 tA veubviasamugghAeNaM samohaNaMti 2 ttA saMkhijjAiM joaNAI daMDaM nisiraMti, taMjahArayaNANaMjAva riTThANaM ahAbAyare puggale parisADeti 2 tA ahAsuhume puggale pariAdiaMti 2ttA duccaMpi veubviyasamugghAyeNaM jAva samohaNaMti 2 tA bahusamaramaNijaM bhUmibhAgaM viuvvaMti se jahAnAmae AliMgapukkharei vA0 tassa NaM bahusamaramaNijassa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM egaM abhiseamaNDataM viuvvaMti anegakhabhasayasaNNiviThaM jAva gaMdhavaTTibhUaM pecchAgharamaMDavavaNNagotti, tassa NaMabhiseamaMDavassabahumajjhadesabhAeetthaNaMmahaMegaMabhiseapeDhaM viuvvaMti acchaM saNhaM, tassa NaM amiseapeDhassa tidisiMtao tisovANapaDirUvae viuvvNti| tesiNaM tisovANapaDirUvagANaM ayameArUve vannAvAse pannatte jAva toraNA, tassa NaM abhiseapeDhassa bahusamaramaNijje bhUmibhAge pannatte, tassa NaM bahusamaramaNijjassa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM egaM sIhAsaNaM viuvvaMti, tassa NaM sIhAsaNassa ayameArUve Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3/122 vaNNAvAse pannate jAva dAmavaNNagaM smttNti| taeNaM te devA amiseamaMDavaM viuvvaMti 2 ttA jeNeva bharahe rAyA jAva paJcappiNaMti, tae NaM se bharahe rAyA AmiogANaM devANaMaMtie eamaTThasocA Nisamma haTTatuTTha jAvaposahasAlAo paDinikkhamai 2 tA koDubiapurise saddAveiM 2 tA evaM vayAsI-khippAmeva bho devANuppiA! AbhisekkaM hasthirayaNaM paDikappeha 2 ttA hayagaya jAva saNNAhettA eamANattiaMpaJcappiNaha jAva paJcappiNaMti / taeNaM se bharahe rAyA majaNagharaM anupavisai jAva aMjaNagirikUDasaNNibhaMgayavaI naravaIdUrUDhe, taeNaMtassa bharahassarannoAbhisekaMhatthirayaNaMdUrUDhassa samANassa ime aTThamaMgalagA jo ceva gamo viNIaMpavisamANassaso ceva nikkhamabhANassavijAva appaDibujjhamANe viNIaM rAyahANi majjhamajjheNaM niggacchai 2ttA jeNeva viNIAe rAyahANIe uttarapurathime disIbhAe abhiseamaMDave teNeva uvAgacchai 2 tA abhiseamaMDavaduvAre AbhiseapeDhe teNeva uvAgacchai 2 ttA abhiseapeDhaM anuSpadAhiNIkaremANe 2 purathimilleNaM tisovANapaDirUvaeNaM dUrUhai 2 tA jeNeva sIhAsaNe teNeva uvAgacchai 2 tA puratyAmimuhe snnnnisnnnnetti| taemaMtassa bharahassaranno battIsarAyasahassA jeNeva abhiseamaNDave teNeva uvAgacchaMti 2 tA abhiseamaMDavaM anupavisaMti 2 tA abhiseapeDhaM aNuppayAhiNIkaremANA 2 uttarilleNaM tisovANapaDirUvaeNaM jeNeva bharahe rAyA teNeva uvAgacchaMti 2 ttA karayala jAva aMjaliM kaTTa bharahaMrAyANaMjaeNaMvaddhAveti 2 ttAbharahassarannonaccAsaNNe nAidUre sussUsamANAjAvapajuvAsaMti, taeNaMtassa bharahassaranno senAvairayaNejAva satyavAhappabhiIo te'vitaha ceva navaraM dAhiNilleNaM tisovANapaDirUvaeNaMjAva paJjuvAsaMti, taeNaMsebharaherAyA Abhioge devesaddAvei 2 evaM vayAsI khippAmeva bho devANuppiA ! mamaM mahatthaM mahagdhaM maharihaM mahArAyAabhiseaMuvaTTaveha, tae NaM te AbhioyiA devA bharaheNaM rannA evaM vuttA samANA haTTatuddacittA jAva uttarapurasthimaM disIbhAgaM avakkamaMti avakkamittA veuviasamugghAeNaM samohaNaMti, evaM jahA vijayassa tahA itthaMpi jAva paMDagavane egao milAyaMti egao milAittA jeNeva dAhiNaddhabharahe vAse jeNeva vinIA rAyahANI teNeva uvAgacchaMti 2 tA viNIaMrAyahANiM anuppayAhiNIkaremANA2 jeNeva abhiseamaMDavejeNeva bharahe rAyA teNeva uvAgacchaMtira tAtaMmahatthaM mahagdhaM maharihaMmahArAyAmiseaM tehiM sAbhAviehi a uttaraveuvviehi avarakamalapaiTThANehiM suramivaravAripaDipuNNahiM jAva mahayA 2 rAyAbhiseeNaM abhisiMcaMti, abhiseo jahA vijayassa, abhisiMcittA patteaM2 jAva aMjaliM kaTutAhiM iTThAhiM jahA pavisaMtassa bhaNiAjAva viharAhittikaTu jayajayasadaM puNjNti| taeNataMbharahaM rAyANaM senAvairayaNaMjAva purohiyarayaNe tinniasahA sUasayA aTThArasa seNippaseNIo anne a bahave jAva satyavAhapparabhiio evaM ceva abhisiMcaMti tehiM varakamalapaiTThANehiM taheva jAva amithuNaMti asolasa devasahassA evaM ceva navaraM pamhasukumAlAe jAva mauDaMpiNaddhati, tayanaMtaracaNaMdadaramalayasugaMdhiehiM gaMdhehiM gAyAiM abbhukkheti divvaMcasumaNodAmaM piNaddhati, kiMbahunA ? gaMTThimaveDhima jAva vibhuusikreNti| taeNaM se bharahe mahayA 2 rAyAbhiseeNaM abhisiMcie samANe koDuMbiapurise saddAvei 2 ttA evaM vayAsI-khippAmeva bho devA0 ! hatthikhaMdhavaragayA vinIyAe rAyahANIe siMghADa Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 3 269 gatigacaukkacaccara jAva mahApahapahesu mahayA 2 saddeNaM ugghosemANA 2 ussukkaM ukkaraM ukkiDaM adijjaM amijjaM abbhaDapavesaM adaMDakudaMDimaM jAva sapurajanavayaM duvAlasasaMvacchariaM pamoaM ghoseha 2 mameamANattiaM paJcappiNahatti / taNaM te koDuMbiapurisA bharaheNaM rannA evaM vRttA samANA haTThatuTThacittamANaMdiA pIimaNA harisavasavisappamANahiyayA vinaeNaM vayaNaM paDisurNeti 2 ttA khippAmeva hatthikhaMdhadhavaragayA jAva ghosaMti 2 ttA eamANattiMaM paccappiNaMti, tae NaM se bharahe rAyA mahayA 2 rAyAmiseeNaM amisitte samANe sIhAsaNAo abbhuTThei 2 ttA itthirayaNeNaM jAva nADagasahassehiM saddhiM saMparivuDe abhise apeDhANo puratthimilleNaM tisovANapaDirUvaeNaM paJccoruhai 2 ttA amiseamaMDavAo paDinikkhamai 2 ttA jeNeva Abhisekke hatthirayaNe teNeva uvAgacchai 2 ttA aMjaNagirikUDaNasaNNibhaM gavaI jAva durUDhe / tae NaM tassa bharahassa battIsaM rAyasahassA abhise apeDhAo uttarilleNaM tisovANa- paDirUvaeNaM paccoruhaMti, tae NaM tassa bharahassa senAvairayaNe jAva satthavAhappabhiIo abhise apeDhAo dAhiNilleNaM tisovANapaDirUvaeNaM paJccoruhaMti, taeNaM tassa bharahasse senAvairayaNe jAva satthavAhappabhiIo amiseapeDhAo dAhiNilleNaM tisovANapaDirUvaeNaM paJccoruhaMti, tae NaM tassa bharahassa AbhisekkaM hatthirayaNaM dUrUDhassa samANasassa ime aTThaTThamaMgalagA purao jAva saMpatthiA, jo'via aigacchamANassa gamo paDhamo kuberAvasANo so ceva ihaMpi kamo sakkArajaDho ne avvo jAva kuberovva devarAyA kailAsaM siharisaMgabhUaMti / taNaM se bharahe rAyA majjaNagharaM anupavisai 2 ttA jAva bhoaNamaMDavaMsi suhAsaNavaragae aTThamabhattaM pArei 2 ttA bhoaNamaMDavAo paDinikkhamaI 2 ttA uppiM pAsAyavarage phuTTamANehiM muiMgamatthaehiM jAva bhuMjamANe vihri| tae NaM se bharahe duvAlasasaMvacchariaMsi pamoaMsi nivvattaMsi samANaMsi jeNeva majjaNaghare teNeva uvAgacchai 2 ttA jAva pinikkhamai 2 ttA jeNeva bAhiriA uvaTThANasAlA jAva sIhAsaNavaragae puratthAmimuhe nisIai 2 ttA solasa devasahasse sakkarei sammANei 2 ttA paDivisajjei 2 ttA battIsaM rAyavarasahassA sakkArei sammANei 2 ttA senAvairayaNaM sakkArei sammANei 2 ttA jAva purohiyarayaNaM sakkArei sammANei 2 ttA evaM tinni saTTe sUArasae aTThArasa seNippaseNIo sakkArei sammANei 2ttA anne a bahave rAIsaratalavara jAva satthavAhappabhiio sakkArei sammANei 2 ttA paDivisajjeti 2 ttA uppiM pAsAyavaragae jAva viharai / vR. 'taeNa'mityAdi, tataH sa bharato rAjA mitrANi - suhRdaH jJAtayaH - sajAtIyaH nijakAHmAtApitRbhrAtrAdayaH svajanAH - pitRvyAdayaH sambandhinaH- zvazurAdayaH parijano - dAsAdi, ekavadbhAve kRte dvitIyA, pratyupekSate - kuzalapraznAdibhirApRcchaya 2 saMbhASata ityarthaH, athavA ciramadhTatvena mitrAdInutkaNThulatayA pazyati - snehadhzA vilokayati, pratyupekSya ca yatraiva majjanagRhaM tatraivopAgacchati upAgatya ca yAvacchabdAt snAnavidhi sarvo'pi vAcyaH, majjanagRhAt pratiniSkrAmatItyAdi praagvt| atra ca bAhubalyAdinavanavatibhrAtRRrAjyAnAmAtmasAtkaraNapUrvakaM cakraratnasyAyudhazAlAyAM pravezanamanyatra prasiddhamapi sUtrakAreNa noktamiti nocyate iti, evaM viharatasyasya yadudapadyata tadAha - tataH tasya bharatasya rAjyadhuraM cintayato'nyadA kadAcidayametadrUpaH - uktavizeSaNaviziSTaH saGkalpaH samudapadyata, sa ca kaH saGkalpa ityAha Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3/122 'abhijie Na'mityAdi, abhijitaM mayA nijakabalavIryapuruSakAraparAkrameNa kSullahimavadgirisA garamaryAdayA kevalakalpaM bharataM varSa tacchreyaH khalu mamAtmAnaM mahArAjyAbhiSekeNAbhiSecayituM-abhiSekaM kArayituM iti kRtvA-bharataM jitamiti vicArya evaM samprekSate-rAjyAbhiSekaM vicArayati, arthatadvicArottarakAlInakAryamAha-saMpehittA' ityAdi, vyaktaM, siMhAsane niSadya yaccakretadAha-nisIittA' ityAdi, kaNThyaM, kimavAdIdityAha-'abhijieNamityAdi, abhijitaM mayA devAnupriyA! nijakabalavIryapuruSakAraparAkrameNa kSudrahimavadirisAgaramaryAdayA kevalakalpaM bharataM varSaM tadyUyaM devAnupriyA ! mama mahArAjyAbhiSekaMvitarata datta kurutetyarthaH, AvazyakacUNyArdI tubhaktyA suranarAstaM mahArAjyAbhiSekAya vijJapayAmAsurbharatazcatadanumene, asti hiayaM vidheyajanavyavahAroyaprabhUNAMsamayasevAvidhaute svayamevopatiSThante, satyapyevaMvidhekalpeyadaratasyAtrAnucarasuradAnAmabhiSekajJApanamuktaM tad gambhIrArthakatvAdasmAIzAM mandameghasAmanAkalanIyamiti / atha yathA te aGgIcakrustathAha-'taeNa'mityAdi, tatasteSoDaza devasahasra yAvatazabdAt dvAtriMzadrAjasahasrAdiparigrahaH yAvadrAjezvaratalavarAdisArthavAhaprabhRtayaH iti, bharatenarAzAityuktAH santo 'haTTatuTTha'tti ihaikadezadarzanamapi pUrNatadadhikArasUtradarzakaM tena haTTatuTThacittamANaMdiA ityAdipadAni jJeyAni, karatalaparigRhItaM dazanakhaM zirasyAvarta mastake aJjaliM kRtvA bharatasya rAjJaH etaM-anantaroditamarthaM samyag-vinayenapratizRNvanti-aGgIkurvanti, atha 'jalAllAbdhAtmalAbhA kRSirjalenaiva varddhata' iti jJAtAttapasA''ptaM rAjya tapasaivAminandatIti cetasi cintayan bharato yadupacakrame tadAha-'taeNamityAdi, prAgvat, tataH sa bharato'STamabhakte pariNamati sati AbhiyogyAn devAn zabdayatizabdayitvAca evamavAdIt,-'khippAmeva ttikSiprameva bho devAnupriyA! vinItAyA rAjadhAnyA uttarapaurastye digbhAge IzAnakoNe ityarthaH tasyAtyantaprazastatvAt, abhiSekAya maNDapaH abhiSekamaNDapastaM vikurvata vikuLaca mama etAmAjJaptiM pratyarpayata, 'taeNamityAdi, tatasteAbhiyogyAdevA bharatena rAjJAevamuktAHsanto haSTatuSTAdipadAni prAgvat evaM svAmin ! yathaiva yUyamAdizata AzayA-svAmipAdAnAmanusAreNa kurma ityevaMrUpeNa vinayena vacanaM pratizrRNvanti-abhyupagacchanti, 'paDisuNittA' ityAdi, pratizrutya ca vinItAyA rAjadhAnyA uttarapaurastyaM digbhAgamapakrAmanti-gacchanti, apakramya ca vaikriyasamudaghAtenauttaravaikriyakaraNArthakaprayatnavizeSeNasamavaghnanti-AtmapradezAndUratovikSipanti, tatsvarUpameva vyanakti saGkhayeyAni yojanAni daNDa iva daNDa:-UrdhvAdhaAyataH zarIrabAhalyo jIvapradezastaM nisRjanti-zarIrAdahirniSkAzayanti nisRjya ca tathAvidhAn pudagalAn Adadate iti, etadeva darzayati, tadyathA-ratnAnAM-karketanAdInAM yAvatpadAt, 'vairANaM veruliANaM lohiakhANaM masAragallANaMhaMsagaDamANapulayANaM sogandhiANaMjoIrasANaMaMjaNANaMaMjaNapulayANaMjAyasavANaM aMkANaMphalihANa mitisaMgrahaH, riTThANamiti sAkSAdupAtaM, eteSAMsambandhinoyathAbAdarAn-asArAn pudgalAn parizAtayanti-tyajanti yathAsUkSmAn-sArAn pudalAn paryAdadate-gRhanti paryAdAya cacikIrSitanirmANArthaM dvitIyamapivAraMvaikriyasamudghAtenasamavaghnanti,samavahatyaca bahusamaramaNIyaM bhUmibhAgaM vikurvanti, tadyathA "se jahAnAmae AliMgapukkhareivA' ityAdi, sUtrato'rthatazcaprAgvat, nanuratnAdInAMpudagalA Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 3 271 audArikAste ca vaikriyasamudaghAte kathaM grahaNArhA ? ucyate, iha ratnAdigrahaNaM pudagalAnAM sAratAmAtrapratipAdanArthaM, na tu tadIyapudagrahaNArthaM, tato ratnAdInAmiveti draSTavyaM, athavA audArikA api te gRhItAH santo vaikriyatayA pariNamante, pudgalAnAM tattatsAmagrIvazAttathAtathApariNamanabhAvAdato na kazciddoSa iti, pUrvavaikriyasamudaghAtasya jIvaprayatlarUpatvena kramakramamandamandatarabhAvApannatvena kSINazaktikatvAt iSTakAryAsiddheH, atha samabhUbhAge te yaccakrustadAha- 'tassa Na' mityAdi, tasya bahusamaramaNIyasya bhUmibhAgasya bahumadhyadezabhAge atra mahAntamekamabhiSekamaNDapaM vikurvanti anekastambhazatasanniviSTaM yAvatpadAt rAjapraznIyopAGgagatasUryAbhadevayAnavimAnavarNako grAhyaH, saca kiyatparyantamityAha- yAvat gandhavartatibhUtamiti vizeSaNaM, ata eva sUtrakRdeva sAkSAdAhaprekSAgRha maNDapavarNako grAhya iti etatsUtravyAkhye siddhAyatanAdivarNake prAgdarzite iti nehocyete, 'tassa Na' mityAdi, tasyAbhiSekamaNDapasya bahumadhyadezabhAge atra - asmin deze mahAntamekamabhiSekapIThaM vikurvanti acchaM astarajaskatvAt zlakSNaM sUkSmapudagalanirmitatvAt / 'tassa Na' mityAdi, vApItrisopAnapratirUpakavarNakavadatra varNavyAso jJeyaH yAvattoraNavarNanaM athAbhiSekapIThabhUmivarNanAdi pratipAdayannAha - ' tassa Na' mityAdi, tyAbhiSekapIThasya bahusamaramaNIyo bhUmibhAgaH prajJaptaH, tasya samabhUbhAgasya madhye ekaM mahat siMhAsanaM vikurvanti tasya varNakavyAso vijayadevasiMhAsanasyeva jJeyaH yAvaddAmnAM varNako yatra taddAma varNakaM sampUrNaM samastaM sUtraM vAcyamiti zeSaH, enamevArthaM nigamayannAha - 'taeNa 'mityAdi, tato- bharatAjJAnantaraM te devA uktavizeSaNaviziSaTamabhiSekamaNDapaM vikurvanti vikurvya ca yatraiva bharato rAjA yAvatpadAt 'teNeva uvAgacchanti 2 eamANattiaM' iti grAhyaM, 'tae Na' mityAdi, vyaktaM, athaitatsamayocitaM bharatakRtyamAha 'tae Na' mityAdi, prAgvat, 'tae Na' miti tatastasya bharatasya rAjJaH AbhiSekyaM hastiratamArUDhasya sata imAnyaSTAvaSTau maGgalakAni purataH samprasthitAnIti zeSaH, atha granthalAghavArthamatidizati-ya eva gamo vinItAM pravizataH sa eva tasya niSkrAmato'pi bharatasya, kiyadantamityAha- yAvadapratibuddhayan 2 vinItAM rAjadhAnIM madhyaMmadhyena nirgacchati, zeSaM vyaktaM, tataH kiM cakre ityAha- 'paJccoruhittA itthIrayaNeNa' mityAdi, tataH sa bharato rAjA straratnena subhadrayA dvAtriMzatA RtukalyANikAsahasra dvAtriMzatA janapadakalyANi kAsahasraiH dvAtriMzatA dvAtriMzadarddharnATakasahasra sArddhaM saMparivRto'bhiSe kamaNDapamanupravizati anupravizya ca yatraivAbhiSekapIThaM tatraivopAgacchati upAgatya cAbhiSekapITha- manupradakSiNIkurvan 2 'svAmiSTe bhaktajanaH' pramodatetarA'miti AbhiyogikasuramanastuSTayutpAda- nahetoritthameva sRSTikramAcca paurastyena trisopAnakapratirUpakeNa Arohati, Aruhya ca yatraiva siMhAsanaM tatraivopAgacchati upAgatya ca pUrvAbhimukhaH sanniSaNNaH - samyagyathaucityenopaviSTaH, athAnucarA rAjAdayo yathopaceru- stathA''ha'taeNa 'mityAdi, tatastasya bharatasya rAjJo dvAtriMzadrAjasahasrANi yatraivAbhiSekamaNDapaHtatraivopugacchatItyAdi vyaktaM, navaramabhiSekapIThaM anupradakSiNIkurvantaH 2 uttarata ArohatAM pradakSiNAkaraNenaiva sRSTikramasya jAyamAnatvAt, 'tae NamityAdi pAThasiddhaM, tae NamityAdi tataH sa bharato rAjA AbhiyogyAn devAn zabdayitvA evamavAdIt kSiprameva bho devAnupriyA ! mama mahAn artho-maNikanakaratnAdika upayujyamAno yasmin sa tathA taM mahAn ardha-pUjA yatra sa tathA taM Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3/122 mahaM-utsavamarhatIti mahArhastaM mahArAjyAbhiSekamupasthApayata-sampAdayata, AjJaptAste yaccakrusatadAha-'taeNa'mityAdi, tataH-AjJaptayanantaraMteAbhiyogyAdevAbharatena rAjJAevamuktAH santo hRSTatuSTacittetyAdirAnandAlApako grAhyaH yAvatpadAt 'karayalapariggahiaMdasanahaM sirasAvattaM matthae aMjaliM kaTTha evaM devo tahatti ANAe vinaeNaM vayaNaM paDisuNeti 2 ttA' iti grAhyaM, vyAkhyAca prAgvat, atrAtidezasUtramAha-evaM-itthaMprakAramabhiSekasUtraM yathA vijayasya-jambUdvIpavijayadvArAdhipadevasya tRtIyopAne uktaM tathA'trApijJeyamiti, atraca sarvAbhiSekasAmagrIvaktavyA, sA cottaratra jinajanmAdhikAre vakSyate, tatra tasUtrasya sAkSAddarzitatvAt, tathApi sthAnAzUnyArthaM tathAzabdasUcitasaMgrahadarzanArthaM kiJcillikhyate, tadapi lAghavArthaM saMskRtarUpameva yuktamiti tathaiva darzyate, aSTasahasraM sauvarNikakalazAnAM tathA rUpyamayakalazAnAM manogulikAnAM vAtakarakANAM citraratnakaraNDakAnAMpuSpacaGgerINAM yAvallomahastakacaGgerINAMpuSpapaTalakAnAMyAvallomahastapaTalakAnAM siMhAsanAnaM chatrANAM cAmarANAM samudakAnAM dhvajAnAM dhUpakaDucchukAnAM pratyekamaSTasahana vikurvanti vikuLa ca svAbhAvikAn vaikriyAMzcaitAn padArthAn gRhItvA kSIrode udakamutpalAdIni ca gRhNanti, puSkarode tthaiv| tato bharatairAvatayogidhAditIrthatraye udakaM mRdaM ca tatastayormahAnadISUdakaM mRdaM ca tataH kSullahimAdrau sarvatUvarasarvapuSpAdIni, tataH padmadrahapuNDarIkadrahayorudakamutpalAdInica, evaMprativarSa mahAnadyorudakaMmRdaMcaprativarSadharaM ca sarvatUbarasarvapuSpAdInicadraheSuca udakotpalAdInivRttavaitADhyeSu casarvatUbarAdIni vijayeSutIrthodakaM mRdaM vakSaskAragiriSu sarvatUbarAdIn tathA antaranadISuudakaM mRdaMca, tato merau bhadrazAlavena sarvatUbarAdIn tatonandanavane sarvatUbarAdIn sarasaMcagozIrSacandanaM tataH saumanasavane sarvatUbarAdIn sarasaM ca gozIrSacandanaM divyaM ca sumanodAma tataH paNDakavane sarvatUbarapuSpagandhAdIn gRhanti, gRhItvA caikataH ekatra milanti, ekatra militvA yatraiva dakSiNArddhabharatavarSaM yatraiva ca vinItA rAjadhAnI tatraivopAgacchanti, upAgatya ca vinItAM rAjadhAnImanupradakSiNIkurvantaH 2 yatraivAbhiSekamaNDapo yatraivaca bharato rAjA tatraivopAgacchanti upAgatya ca tat pUrvoktaM mahArthaM mahAghu mahArha mahArAjyAbhiSekopayogikSIrodakAdhupaskaramuparathApayanti-upaDhaukayanti / athottarakRtyamAha-'tae Na'mityAdi, tatastaM bharataM rAjAnaM dvAtriMzadrAjasahasrANi zobhane-nirdoSaguNapoSe 'tithikaraNadivasanakSatramuhUrte' tithyAdipadAnAM samAhAradvandvastataH saptamyekavacanaM, tatra tithi-riktArkendudagdhAdiduSTatithibhyo bhinnA tithi karaNaM-viviSTidivaso durdinagrahaNotpAtadinAdibhyo bhinnadivasaH nakSatra-rAjyAbhiSekopayogi zrutyAditrayodazanakSatrANA- manyatarat, ydaah||1|| "abhiSikto mahIpAlaH, zrutijyeSThAlaghudhruvaiH / mRgAnurAdhApauSNaizca, ciraM zAsti vsundhraam||" iti, muhUttaH-abhiSekoktanakSatrasamAnadaivata iti, atraiva vizeSamAha-uttaraprauSThapadAuttarabhadrapadA nakSatraMtasya vijayonAma muhUtaH-abhijidAhvayaHkSaNastasmin, ayaMbhAvaH-muhUrtAparaparyAyaH paJcadazakSaNAtmake divase'STamakSaNaH, tallakSaNaM cedaM jyotishaastrprsiddhN||1|| "dvau yAmau ghaTikAhInau, dvau yAmau ghaTikAdhikau / vijayo nAma yogo'yaM, srvkaaryprsaadhkH||" For Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 3 tatastaiH pUrvoktaiH svAbhAvikairuttaravaikriyaizca varakamale AdhArabhUtai pratiSThAnaM-sthitiryeSAM te tathA taiH surabhivaravAripratipUrNe, atra 'caMdaNakayavaccaehiM AviddhakaMTheguNehiM paumuppalapihANehiM karayalapariggahiehiM aTThasahasseNaM sovaNNi akhalasANaM jAva aTThasahasseNaM bhomejjANa' mityAdiko grantho yAvatpadasaMgrAhya uttaratra jinajanmAbhiSekaprakaraNe vyAkhyAsyate tatrAsya sAkSAddarzitatvAt, vAkyasaGgatyarthaM ca karaNakriyAvibhAgo darzyate, uktavizeSaNaviziSTaiH kalazaiH sarvodakasarvamRtsa SadhiprabhRtivastubhirmahatA 2 - garIyasA 2 rAjyAbhiSekeNAbhiSiJcanti, abhiSeko yathA vijayasya jIvAbhigamopAGge uktastathA'tra boddhavyaH, abhiSicya ca pratyekaM 2 pratinRpaM yAvatpadAt 'karayalapariggahiaM sirasAvattaM matthae' iti grAhyaM, aMjaliM kRtvA tAbhiriSTAbhiH atrApi 'kaMtAhiM jAva vahiM abhinaMdaMtAya abhithuNaMtA ya evaM vayAsI - jaya 2 naMdA jaya jaya bhaddA ! bhaddaM te ajiaM jiNAhi' ityAdiko granthastathA grAhyo yathA vinItAM pravizato bharatasyArthArthipramukhayAcakajanairAzIrityarthAd gamyaM bhaNitA, kiyatparyantamityAha - yAvadviharetikRtvA jaya 2 zabdaM prayuJjanti, nanvatra sUtre'bhiSekasUtraM jIvAbhigamagatavijayadevAbhiSekasUtrAtidezenoktaM, sAmpratInatadIyAdarzeSu ca 'asaNaM sovaNi akalasANa' mityAdi dRzyate, atra ca vRttau 'aTThasahasseNaM sovaNNiakalasANa' mityAdi darzitaM tatkathamanayorna virodhaH ?, ucyate, jIvAbhigamavRttau tAneva vibhAgato darzayati, aSTasahasreNa sauvarNikAnAM kalazAnAmaSTasahasrANa rUpya0 aSTasahasreNa maNimayAnAmityAdipAThAzayenAtra likhitatvAnna doSa:, yadi cAtra kalazAnAmaSTottarazatasaGkhyA syAttadA tatraiva sarvasaGkhyayA aSTabhiH sahasrairityuttaragrantho'pi nopapadyeta, kiM ca - 6zyamAnatatsUtre vikurvaNAdhikAre aTThasahassaM sovaNNiakalasANaM jAva bhomejjANamityAdi, abhiSekakSaNe tu aTThasaeNaM sovaNNiakalasANamityAdItyapi vicAryaM / atha zeSaparicchadAbhiSekavaktavyatAmAha 273 'tae Na 'mityAdi, tato- dvAtriMzadrAjasahasrabhiSekAnantaraM bharataM rAjAnaM senApatiratnaM yAvatpadAt gAhAvairayaNe vaDDairayaNe iti grAhyaM gRhapativarddhakipurohitaratnAni trINi ca SaSTAni-SaSTyadhikAni sUpazatAni aSTAdaza zreNiprazreNayaH anye ca bahavo yAvacchabdAt rAjezvarAdiparigrahaH, tato rAjezvaratalavaramADambi akauTumbikebhyazreSThisenApatisArthavAhaprabhRtaya evamevarAjAna ivAbhiSiJcanti tairvarakamalapratiSThAnaistathaiva kalazavizeSaNAdikaM jJeyaM, yAvadabhinandanti abhiSTuvanti ca tataH SoDazadevasahasrAH evameva-uktanyAyenAbhiSiJcanti yattu AbhiyogikasurANAM caramo'bhiSekaH tadbharatasya manuSyendratvena manuSyAdhikArAnmanuSyakRtAbhiSekAnantarabhAvitveneti bodhyaM, yadvA devAnAM cintitamAtratadAtvasiddhikArakatvena paryante tathAvidhotkRSTAbhiSekavidhAnArthamiti, RSabhacaritrAdau tu pUrvamapi devAnAmabhiSeko'bhihita iti, atra yo vizeSastamAha- 'navara' miti, ayaM vizeSa:- AbhiyogikasurANAmaparebhyo'bhiSecakebhyaH pakSmalayA-pakSmavatyA sukumArayA ca atra yAvatadpadagrAhyamidaM 'gandhakAsAiAe gAyAI lUheMti sarasagosIsacandaNeNaM gAyAI amuliMpati 2 ttA nAsANIsAsavAyavojjhaM cakkhuharaM vaNNapharisajuttaM hayalAlApelavAiregaM dhavalaM kaNagakhai- aMtakammaM AgAsaphalihasarisappabhaM ahayaM divvaM devadUsajualaM niaMsAveMti 2 ttA hAraM piNaddheti 2 ttA evaM addhahAraM egAvaliM muttAvaliM rayaNAvaliM pAlambaM 13 18 Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 3 / 122 aMgayAI tuDiAIkaDayAI dasamuddi- AnaMtagaM kaDisuttagaM ve acchagasuttagaM muraviM kaMThamuraviM kuNDalAI cUDAmaNiM cittarayaNukkaDaM 'ti, atra vyAkhyA - gandhakASAyikyA - surabhigandhakaSAyadravyaparikarmitayA laghuzATikayA iti gamyaM, gAtrANi - bharatazarIrAvayavAn rUkSayanti, rUkSayitvA ca sarasena gozIrSacandanena gAtrANyanulimpanti, anulipya ca devadUSyayugalaM nivAsayanti paridhApanyIti yogaH, kathambhUtamityAha - nAsikAnizvAsavAtena bAhyaM dUrApaneyaM zlakSNataramityarthaH, ayamartha - AstAM mahAvAtaH nAsAvAto'pi svabalena tadvastrayugalaM anyatra prApayati, cakSurharaM rUpAtizayatvAt athavA cakSurddharaM cakSuradhakaM ghanatvAt, atizAyinA varNena sparzena ca yuktaM hayalAlA - azvamukhajalaM tasmAdapi pelavaM - komala matirekeNa - atizayena ativiziSTamudutvalaghutvaguNopetamiti bhAvaH dhavalaM pratItaM kanakena khacitAni - vicchuritAni antakarmANiaJcalayorvAnalakSaNAni yasya tat tathA AkAzasphaTiko nAma - atisvacchasphaTikavizeSastatsaddazaprabhaM ahataM divyaM nivAsya ca hAraM pinahyanti - te devAzcakriNaH kaNThapIThe baghnanti / 'eva' miti etenAbhilApenArddhahArAdIni vAcyAni yAvanmukuTamiti, tatra hArArddhahArI pratItI, ekAvalI prAgvat, muktAvalI - muktAphalamayI kanakAvalI - kanakamaNimayI ratnAvalI - ratnamayI prAlambaH - tapanIyamayo vicitramaNiratnabhakticitra AtmapramANa AbharaNavizeSaH aGgade truTike ca prAgvat kaTake prasiddhe dazamudrikAnantakaM-hastAMgulimudrAdazakaM kaTisUtrakaM - puruSakaTyAbharaNaM vaikakSyasUtrakaM - uttarAsaGgaM paridhAnIyaM - zRGkhalakaM muravI - mRdaGgAkAramAbharaNaM kaNThamuravI-kaNThAsannaM tadeva kuNDale vyakte cUDAmaNi prAgvat citraratnotkaTaM-vicitraratnopetaM mukuTaM vyaktaM / 'tayanaMtaraMca NaM daddaramalaya' ityAdi, tadanantaraM dardaramalayasambandhino ye sugandhAH - zobhanavAsAsteSAM gandhaH - zubhaparimalo yeSu te tathA tairgandhaiH - kAzmIrakarpUrakastUrIpramRtigandhavadravyaiH prakaraNAdrasabhAvamApAditairabhyukSanti - siJcanti te devA bharataM, ko'rtha ? anekasurabhi - dravyamizraghusRNarasacchaTakAn kurvanti, bharatavAsasIti bhAvaH, kacit ' sugandhagandhiehiM gandhaehiM bhukuDaMti' iti pAThastatra bhUkuDaMtIti - uddhUlayanti, gandhaiH surabhicUrNai- surabhicUrNaM bharatopari kSipanti divyaM caH samuccaye sumanodAma - kusumamAlA pinahyanti, kiMbahunA ? ukteneti gamyaM, "gaMDhimaveDhima yAvatpadAt 'pUrimasaMghAimeNaM cauvviheNaM malleNaM kapparukkhayaMpiva samalaMkiya'tti grAhyaM, atara vyAkhyA - granthanaM granthastena nirvRttaM granthimaM, bhAvAdimapratyayaH, yat sUtrAdinA grathyate tad granthimamiti bhAvaH, grathitaM sadveSTayate yattad veSTimaM, yathA puSpalaMbUsako genduka ityarthaH, pUrimaM yena vaMzazalAdimayapaJjarAdi pUryate saMghAtimaM yatparasparato nAlaM saMghAtyate, evaMvidhena caturvidhena mAlyena kalpavRkSamivAlaGkRtavibhUSitaM bharatacakriNaM kurvanti te devAH / atha kRtAbhiSeko yaccakre tadAha 'taeNa 'mityAdi, tataH sa bharato rAjA mahatA 2 atizAyinA rAjyAbhiSekeNAbhiSiktaH san kauTumbikapuruSAn zabdayadi zabdayitvA caivamavAdIt, tadevAha - kSiprameva bho devAnupriyA ! yUyaM hastiskandhavaragatAH vinItAyAH rAjadhAnyAH zRGgATakatrikacatuSkacatvarAdiSu prAgvyAkhyAteSu AspadeSu mahatA 2 zabdenodaghoSayanto - jalpanto jalpantaH, atra zatrantasyApi avivakSaNAna karmanirdezaH, AbhIkSNaye dvirvacanaM, ucchulkaM yAvad dvAdaza saMvatsarAH kAlo mAnaM yasyAtIti dvAdazasaMvatsarikastaM pramodahetutvAt pramodaH - utsavastaM ghoSayata ghoSayitvA ca mamaitAmAjJaptikAM pratyarpayata, Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-3 275 ucchulkAdipadavyAkhyA prAgvat, atha te AjJaptAH yathA pravRttavantastathA''ha-'tae Namiti, tataste kauTumbikapuruSA bharatena rAjJA evamuktAH santo hRSTatuSTacittAnanditAH 'harisavasa'tti harSavazavisarpaddha dayAH vinayena vacanaM pratizRNvanti pratizrutya ca kSiprameva hastiskandhavaragatAH yAvatpadAt 'viNIAerAyahANIesiMghADagatige'tyAdigrAhyaM, kiyadaMtamityAha-yAvadghoSayanti 2 tvA ca etaamaajnyptikaaNprtyrpynti|ath bharataH kiM cakre ityAha-'taeNamiti, tataHsa bharato rAjA mahatA 2 rAjyAbhiSekeNA-bhiSiktaH san siMhAsanAdamyuttiSThati abhyutthAya ca svaralena yAvat 'battIsAe uDukallANiAsa- hassehiM battIsAe janavayakallANiAsahassehiM battIsAe battIsaibaddhehiM' itigrAhyaM, dvAtriMzatA dvAtriMzadvaddhairnATakasahasaraiH sardadaM saMparivRto'bhiSekapIThAt paurastvena trisopAnapratirUpakeNa pratyavarohati pratyavaruhya cAbhiSekamaNDapAt pratinaSkAmati pratiniSkramyaca yatraivAbhiSekyaMhastiralaMtatraivopAgacchati upAgatya cAanagirikUTasannibhaMgajapatiM yAvacchabdAt naravaitti grAhyaM, narapati-rArUDhaH, tadanuanucarajano yathA'nuvRttavAMsatathAha 'taeNamityAdi, vyaktaM, atha yayAyuktyA cakrI vinItAMpravivezatAmAha'taeNa'mityAdi, tatastasya bharatasya rAjJa AbhiSekyaM hastiratnamArUDhasya sataimAnyaSTaSTamaGgalakAni puratoyAvacchabdAdyathAnupUrvyA saMprasthitAni, atra granthavistarabhayAdatidezamAha-yo'picAtigacchato-vinItAM pravizataHkramaH-paripATIprathamo'dhastanasUtrokto bharatavinItApravezavarNakaH, kuberaSTAntabhAvitasUtrAvasAnaH sa evakrama ihApisatkAravirahitonetavya, ayaMbhAvaH-pUrvaM pravezeSoDazadevasahasradvAtriMzadrAjasahasradanAM satkAro yathA vihitastathA nAtreti, asya ca dvAdazavArSikapramodanirvartanottarakAla evAvasaraprAptatvAt / atha gRhAgamanAnantaraM yo vidhistamAha-'taeNaM se bharahe rAyA majjaNaghara'mityAdi, nigadasiddhaM prAgabahuzonigaditatvAt, evaMca pratidinaMnavaM 2 rAjyAbhiSekamahotsavaM kArayatastasya dvAdazavarSANyatikrAntAni, zacuMjayamAjhasyAdautu rAjyAbhiSekotsavasthAne rAjyAbhiSekaeva dvAdazavArSiko'bhihitaiti,athataduttarakAleyatkRtyaMtadAha-"taeNamityAdiprAgvat nanu subhUmacakravartinaH pazurAmahatakSatriyadADhAbhRtasthAlameva cakraratnatayA pariNatamiti zrutezcakraratnAnAmaniyatotpattisthAnakatvaMjJAyate,tenaprastutaprakaraNeteSAMkotpattirityAzaMkyAha-atha caturdazaratnAdhipaterbharatasya yAni ratnAni yatrodapadyaMta tattathA''ha mU. (123) bharahassa ranno cakkarayaNe 1 daMDarayaNe 2 asirayaNe 3 chattarayaNe 4 ete NaM cattAri egidiyarayaNe AuhadharasAlAe samuppannA, cammarayaNe 1 maNirayaNe 2 kAgaNirayaNe 3 nava ya mhaaniho| eeNaM siridharaMsi samuppaNA, senAvairayaNe 1 gAhAvairayaNe 2 vaddhairayaNe 3 purohiarayaNe4 eeNaM cattAri maNuarayaNA viNIAe rAyahANIe samuppannA, AsarayaNe 1 hatthirayaNe2 eeNaMduvepaMciMdiarayaNA keaddhagiripAyamUle samuppannA, subhaddAitthIrayaNeuttarillAe vijAharaseDhIe smuppnne| vR. 'bharahassa ranno'ityAdi, bharatasya rAjJazcakrAdIni catvAri ekendriyaratnAni AyudhazAlAyAM samutpannAni-labdhasattAkAni jAtAni evamuttarasUtre'pibodhyaM, tena carmaralAdIni nava mahAnidhayazca etAni zrIgRhe-bhANDAgAre samutpannAni-labdhasattAkAni jAtAnItyarthaH, itthaM ca nidhayaH zAzvatabhAvarUpAH kathamutpadyante ityAzaGkA nirastA, nanu idaM sUtraM / Jain Education international Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 119 11 'pAdAdhaH sthitayastasya, navApi nidhayo'nizam / hemAbjAnIva vRSabhaprabhorviharato'bhavan // iti RSabhacaritravacanena atraiva pUrvasUtreNa ca saha kathaM na virudhyate ?, ucyate, rAjJAM yatra tatra sthitamapi kozadravyaM koza eva kathyata iti laukikavyavahArasya suprasidhdhatvAt na doSaH, senApatyAdimanujaratnAni catvAri vinItAyAM samutpannAni azvaratnahastiratne ete dve paJcendriyatiryagarane vaitADhyagireH pAdamUle - mUlabhUmau samutpanne, subhadrAnAma straranaM uttarasyAM vidyAdharazreNyAMsamutpannaM / atha SaTkhaNDaM pAlayaMzcakrI yathA pravavRte tathAha mU. (124) tae NaM se bharahe rAyA caudasaNhaM rayaNANaM navaNhaM mahAnihINaM solasaNhaM devasAhassINaM battIsAe rAyasahassANaM battIsAe uDukallANiAsahassANaM battIsAe janavayakalANiAsahassA battIsAe battIsaibaddhANaM nADagasahassANaM tiNhaM saTTINaM sUyArasayANaM aTThArasaNhaM seNippaseNINaM caurAsIie AsasayasahassANaM caurAsIie datisayasahassANaM caurAsIie rahasayasahassANaM channauie maNussakoDINaM bAvattarIe puravarasahassANaM battIsAe janavayasahassANaM channauie gAmakoDINaM navanauie doNamuhasahassANaM aDaMyAlIsAe paTTaNasahassANaM - - cauvvIsAe kabbaDasahassANaM cauvvIsAe maDaMbasahassANaM vIsAe AgarasahassANaM solasaNhaM kheDasahassANaM caudasaNhaM saMvAhasahassANaM chappannAe aMtarodagANaM egUNapannAe kurajANaM viNIAe rAyahANIe cullahimavaMtagirisAgaramerAgassa kevalakappassa bharahassa vAsassa annesiM ca bahUNaM rAIsaratalavara jAva satthavAhappabhiINaM AhevaccaM porevaccaM bhaTTittaM / sAmittaM mahattaragataM ANAIAsaraseNAvaccaM kAremANe pAlemANe ohayaNihaesa kaMTaesu uddhiamaliesu savvasatsu nijiesu marahAhive NariMde varacaMdaNacacci aMge varahAraraiavacche varamauDavisiTThae varavatthabhUsamaNadhare savvou asurahikusumavaramallasomiasire varaNADaganADaijavaraitthigumma saddhiM saMparivuDe savvosahisavvasamiisamagge saMpuNNamanorahe hayAmittamANamahaNe puvvakayatavappabhAvaniviTThasaMciaphale bhuMjai mANussae suhe bharahe nAmadhejetti vR. 'taeNa 'miti, tataH - SaTkhaNDabharatasAdhanAnantaraM sa bharato rAjA caturdazaratnAdInAM sArthavAhaprabhRtyantAnAmAdhipatyAdikaM kArayan pAlayan mAnuSyakAni sukhAni bhuGkte ityanvayaH, sarvaM prAgvat vyAkhyAtArthaM, navaraM SaTpaJcAzato'ntarodakAnAM - jalAntarvarttisannivezavizeSANAMna tu samayaprasiddhayugmimanujAzrayabhUtAnAM SaTpaJcAzadantaradvIpAnAM teSu kasyApyAdhipatyasyAsambhavAt, ekonapaJcAzataH kurAjyAnAM - bhillAdirAjyAnAmiti, udhdhR teSu - dezAnnirvAsiteSu marditeSu ca - mAnamlAniM prApiteSu sarvazatruSu - agotrajavairiSu, etatsarvaM kuto bhavatItyAha - nirjiteSu - bhagnabaleSu sarvazatruSu uktadviprakAra vairiSu atra sarvazatruSviti padaM dehalIpradIpanyAyenobhayatra yojyaM, kI zo bharata ityAha- bharatAdhipo narendraH candanena carcitaM - samaNDanaM kRtamaGgaM yasya sa tathA, varahAreNa ratidaM- draSTRNAM nayanasukhakAri vakSo yasya sa tathA, varamukuTaviziSTakaH, cUrNotu 'varamauDAviddhae' iti, tatra Aviddhae iti AviddhaM parihitaM varamukuTaM anena sa tathA prAkRtatvAt padavyatyayaH, varavastra- bhUSaNadharaH sarvartukasurabhikusumAnAM mAlyaiH - mAlAbhi zobhitaziraskaH varanATakAnipAtrAdisamudAyarUpANi nATakIyAni ca nATakapratibaddhapAtrANi varastraNAM pradhAntrINAM gulmaM jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3/123 Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 3 277 avyaktAvayavavibhAgavRndaM tena tRtIyAlopa ArSatvAt sArddha samparivRtaH sarvauSadhyaH - punarnavAdyAH sarvaratnAni - karkenAdIni sarvasamitayaH - abhyantarAdiparSadastAbhiH - sampUrNaH / ata eva sampUrNamanorathaH hatAnAM - pumarthatraya bhraSTatvena jIvanmRtAnAM amitrANAM zatrUNAM mAnamathanaH, kI zAni sukhAni bhuMkte ityAha- pUrvakRtatapaH prabhAvasya niviSTasaMcitasyanikAcitatayA saMcitasya tasyaiva dhruvaphalatvAt, paranipAtaH padasyArSatvAt, phalAni - phalabhUtAni, kI zo bharato ? - asmin kSetre prathamabharatAdhipatvena prasiddhaM nAmadheyaM-nAma yasya sa tathA, vizeSyapadaM tu 'taNaM se bharahe' ityatraivoktaM, anenaikavAkye dvirvizeSyapadaM kathamityAzaGkA nirastA athAsya naradevasya dharmadevatvaprAptimUlamAha mU. (125) tae NaM se bharahe rAyA annayA kayAi jeNeva majjaNadhare teNeva uvAgacchai 2 ttA jAva sasivva piadaMsaNe naravaI majjaNadharAo paDinikkhamai 2 ttA jeNeva AdaMsaghare jeNeva sIhAsaNe teNeva uvAgacchai 2 ttA sIhAsaNavaragae puratthAbhimuhe nisIai 2 ttA AdaMsagharaMsi attANaM dehamANe 2 ciTThai, tae NaM tassa bharahassa ranno subheNaM pariNAmeNaM pasatthehiM ajjhavasANehiM sAhiM visujjhamANIhiM2 IhApohamaggaNagavesaNaM karemANassa tayAvarijjANaM kammANaM khaeM kammarayavikiraNakaraM apuvvakaraNaM paviTThassa anaMte anuttare nivvAghAe nirAvaraNe kasiNe paDipuNNe kevalavaranANadaMsaNe samuppanne / tae maM se bharahe kevalI sayamevAbharaNAlaMkAraM omuai 2 ttA sayameva paMcamuTThiaM loaM karei 2ttA AyaMsagharAo paDinikkhamai 2 ttA aMteuramajjhamajjheNaM Niggacchai 2 ttA dasahiM rAyavarasahassehiM saddhiM saMparivuDe viNIaM rAyahANi majjhamajjheNaM niggacchai 2 ttA majjhadese suhaMsuheNaM viharai 2ttA jeNeva aTThAvae pavvate teNeva uvAgacchai 2 ttA aTThAvayaM pavvayaM saNiaM 2 durUhai 2 ttA meghaghaNasannikAsaM devasaNNivAyaM puDhavisilAvaTTayaM paDilehei 2 ttA saMlehaNAjhUsaNAjhUsie bhattapANapaDiAikkhie pAovagae kAlaM aNavakaMkhamANe 2 viharai / taNaM se bharahe kevalI sattattariM puvvasayasahassAiM kumAravAsamajjhe vasittA egaM vAsasahassaM maMDaliarAyamajjhe vasittA cha puvvasayasahassAiM vAsasahassUNagAiM mahArAyamajjhe vasittA tesIi puvvasayasahassAiM agAravAsamajjhe vasittA egaM puvvasayasahassaM desUNagaM kevalipariAyaM pAuNittA tameva bahupaDipuNNaM sAmannapariAyaM pAuNittA caurAsIi puvvasayasahassAiM savvAuaM pAuNittA mAsieNaM bhatteNaM apANaeNaM savaseNaM nakkhatteNaM jogamuvAgaeNaM khINe veaNije Aue nAme goe kAlagae vIikkaM samujjAe chiNNajAijarAmaraNabandhaNe siddhe buddhe mutte parinivvuDe aMtagaDe savvadukkhappahINe / iti bharatacakkicaritaM / vR. 'taeNa 'mityAdi, tato- varSasahasronaSaTpUrvalakSAvadhisAmrAjyAnubhavanAnantaraM sa bharato rAjA anyadA kadAcidyatraivamajjanagRhaM tatraivopAgacchati upAgatya ca yAvacchazIva priyadarzano narapatirmajjanagRhAt pratiniSkrAmati pratiniSkramaya ca svaveSasaundaryadarzanArthaM yatraivAdarzagRhaM yatraiva ca siMhAsanaM tatraivopAgacchati upAgatya ca siMhAsanavaragataH pUrvAbhimukho niSIdati niSadyacAdarzagRhe AtmAnaM prekSamANaH 2 - tatra pratibimbitaM sarvAGgasvarUpaM pazyan pazyaMstiSThati - Aste, atra ca 'vyAkhyAto vizeSapratipatti' rityayaM sampradAyo bodhyaH, tadyathA Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 3/125 "tatra ca prekSamANasya, svaM vapurbharatezituH / aGgulyA ekatamasyA, nipapAtAMgulIyakam // tadaMgulyA galitamapyaMgulIyaM mahIpati / nAjJAsIdarhiNo barhabhArAdarhamivaikakam // vapuH pazyana krameNekSAMcke tAM cakrapranUrmikAm / aMgulIM galitajyotsnAM, divA zazikalAmiva // aho vizobhA kimasAvaMgulIti cicintayan / dadarza patitaM bhUmAvaMgulIyaM narezvaraH // kimanyAnyapi vizomAnyaGgAnyAbharaNairvinA / iti moktuM sa Arebhe, bhUSaNAnyaparANyapi / / iti, evaM pravRttasya tasya kimajanItyAha - 'tae Na' mityAdi, tato-vapurnyastabhUSaNamocanAnantaraM tasya bharatasya rAjJaH zubhena pariNAmane / // 5 // || 9 || "antaH klinnasya viSThAdyairmalaiH srotobhavairbahi / cintyamAnaM kimapyasya, zarIrasya na zobhanam // idaM zarIraM karpUrakastUrIprabhRtInyapi / dUSayatyeva pAthodapayAMsyUSarabhUriva // yavprAtaH saMskRtaM dhAnyaM, tanmadhyAhne vinazyati / tadIyarasaniSpanne, kAye kA nAma sAratA // iti zarIrAsAratvabhAvanArUpayA jIvapariNatyA prazastairadhyavasAnaiH uktasva-rUpairamanaH pariNAmaH lezyAbhiH - zuklAdidravyopahitajIvapariNatirUpA bhirvizuddhayantIbhi - uttarottaravisuddhimApadyamAnAbhirApadyamAnAbhirnirAvaraNavapu rvairUpyaviSayakamIhApohamArgaNAgeSaNaM kurvatastadAvaraNIyAnAM kevalajJAnadarzananibandakAnAM caturNAM ghAtikarmaNAM kSayeNasarvathA jIvapradezebhyaH tadIyapudgalaparizATanena prAgvyAkhyAtAnuttarAdivizeSaNaviziSTaM kevalajJAnadarzana-mutpannamiti, kI zamityAha 278 119 11 // 2 // // 3 // 118 11 // 2 // // 3 // karmarajasAM vikiraNakaraM-vikSepakaraM, kI zasya bharatasya ? - apUrvakaraNaM - anAdI saMsAre'prAptapUrvaM dhyAnaM zukladhyAnaM praviSTasA prAptasyetyarthaH, atra ca IhAdipadeSu samAhAradvandvaH, tatrAvagrahapUrvaka - tvAdIhAdInAM prathamaM tadullekhaH, tathAhi - aye ! iha niralaMkAre vapuSi zobhA na ddazyate ityavagrahaH, yathA dUrasthapurovarttini vastuni kimidamiti bhAvaH, atha sA zobhA aupAdhikI vA naisargikI vA ityavagRhItArthAbhimukhA maticeSTA paryAlocanarUpA IhA, yathA tatraiva sthANurvA puruSo vA, nanviyaM saMzayAkAratayA saMzaya eva, sa ca kathamuttarakAlabhAvanisamyagnizcayAparaparyAyasyApohasya heturbhavati, viruddhakoTayavagAhitvAditi ?, ucyate, utkaTakoTikasaMzayarUpatvenAsyAH sambhAvanArUpAyA nizcayakAraNatvasyAviruddhatvAt, iyamaupAdhikyeva na naisargikI bAhyavastusaMsargajanyatvasya pratyakSasiddhatvAt iti IhitavizeSanirNayarUpo'pohaH, yathA tatraiva sthANurevAyaM na puruSa iti asyAH prakarSApakarSI bAhyavastuprakarSApakarSAnuvidhAyinAvityanvaya Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-3 279 - dharmAlocanaM mArgaNA yathAsthANau nizcetavya iha vallayutsarpaNAdayo dharmA sambhavanti, svAbhAvikatve uttAnaddazAM bhArabhUtasyAbharaNasya vapuSi dhAraNabuddhirna syAditi gaveSaNaM, yathA tatraiva iha ziraHkhaNDUyanAdayaH puruSadharmAna zyanteiti, atra cehAdInantareNa hAnopAdAnabuddhirnasyAditi tdgrhnnm| athotpannakevalaH kiMkarotItyAha- 'taeNa'mityAdi, tataH kevanalajJAnAnantaraMsa bharataH AsanaprakampAvadhinA zakreNa kevalin! dravyaliGgaprapadyasva yathA'haM vande vidadhecaniSkramaNotsavamityuktaHsansvayamevAbharaNabhUtamalaGkAraM vastramAlyarUpamavamuJcati-tyajati, atrabhUSaNAlaGkArasya pUrvaM tyaktatvAt kezAlaGkArasya ca tityakSyamANatvAt parizeSAt vastramAlyAlaGkArayoravagrahaH, svayamevapaJcamuSTikaMlocaM karoti kRtvA ca upalakSamAt sannihitadevatayA'rpitaMsAdhuliGgaMgRhItvA ceti gamyaM, tataH zakravanditaHsanAdarzagRhAtpratiniSkAmati pratiniSkamyacaantaHpuramadhyaMmadhyena nirgacchatinirgatyacadazamIrAjasahasrasArddhasaMparivRtovinItAyArAjadhAnyA madhyaMmadhyenanirgacchati nirgatya ca madhyadeze-kozaladezasya madhye sukhaMsukhena viharati / tadanu kiM vidhatte ityAha ___ "viharittA jeNeva aTThAvae' ityAdi, vihRtya ca yatraivASTApadaH parvatastatraivopAgacchati, upAgatya cASTApadaM parvataM zanaiH2 suvihitagatyA 'davadavassana gacchijjA' iti vacanAt Arohati AruhyacaghanameghasannikAzaM-sAndrajaladazyAmaM padavyatyayaH prAkRtatvAt devAnAMsannipAtaH-AgamanaM ramyatvAtyatrasa tathA taM, pRthivIzilApaTTakaH-AsanavizeSastaM pratilekhayati, kevalitvesatyapi vyavahArapramANIkaraNArtha dRSTyA nibhAlayati,pratilikhyaca siMhAvalokananyAyenAtrApi ArohatIti bodhyaM, saMlikhyate-kRzIkriyate zarIrakaSAyAdyanayeti saMllekhanA-tapovizeSalakSaNA tasyA joSaNA-sevanA tayA juSTa:-sevito jhUSito vA-kSapitaH yaH sa tathA, pratyAkhyAte bhaktapAne yena satathA, ktAntasya paranipAtaH prAkRtatvAt, 'pAdopagataH pAdo-vRkSasya bhUgatomUlabhAgastasyevAprakampatayopagatam-avasthAnaM yasya sa tathA kAlaM-maraNamanavakAMkSan-avAJchan, upalakSaNAjIvitampavAJchan, araktadviSTatvAdviharati, athasa bharato yasmin paryAye yAvantaMkAlamatibAhya nirvavRtetathAha-'taeNaMtataHsabharataH saptasaptatiM pUrvazatasahasrANi kuMmAravAsamadhye-kumArabhAve uSitvA bharataprasavAnantarametAvantaM kAlaM RSabhasvAmino rAjyaparipAlanAt, ekaM varSasahana mANDalikarAjA-ekadezAdhipati bhAvapradhAnatvAnirdezasya mANDalikatvaM tanmadhye uSitvA SaT pUrvasahasrANi varSasahasrANi mahArAjamadhye-cakravartitve uSitvA tryazItiM pUrvazatasahasrANi agAravAsamadhye gRhitveityarthauSitvAekaMpUrvazatasahasraantarmuhUrtonaM kevaliparyAyaMprApya-pUrayitvA gRhitveeva bhAvacAritrapratipatyanantaramantarmuhUrtena kevalotpatteH, tadeva pUrvazatasahasra bahupratipUrNasampUrNaM, tenAntarmuhUrtenAdhikamityarthaH, bhAvacAritrasyAtra vivakSAnatudravyacAritrasyatasya kevalAnantaraM pratipatteH, zrAmaNyaparyAyaM-yatitvaM prApya caturazItiM pUrvazatasahasrANi sarvAyuH paripUrya mAsikena bhaktena-mAsopavAsairityartha : apAnakena-pAnakAhAravarjitena zravaNena nakSatreNa yogamupAgatena candreNa saheti gamyaM, kSINe vedanIye AyuSi nAmni gotre ca bhavopagrAhikarmacatuSTayakSaye ityarthaH, 'kAlagae' ityAdi padAni prAgvat, itizabdo'dhikAraparisamAptidyotakaH / sa cAyaM se keNatuNaM bhaMte! evaM vuccai bharahe vAse 2' iti sUtreNa nAmAnvarthaM pRcchato gautamasya prativacanAya 'tatthaNaM viNIAe bharahe nAmaM rAyA cAuraMtacakkavaTTI samuppajjitthA' ityAdisUtrairbharatacaritraM prapaJcitaM, tacca parisamAptamityarthaH, tena bharataH svAmitvenAsyAstItyabhrAditvAdapratyaya Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3/125 iti niruktavazAd bharataM kSetramiti tAtparyArthaH / prakArAntareNa nAmAnvarthamAha mU. (126) bharahe a ittha deve mahiDDIe mahajuIe jAva paliovamahiIe parivasai, se eeNatuNaM goamA! evaM vucchAi bharahe vAse 2 iti / aduttaraM ca NaM go0! bharahassa vAsassa sAsae nAmadhije pannate jaMna kayAi na Asi na kayAi natthi na kayAi na bhavissai bhuviMca bhavai a bhavissai adhuve niae sAsae akkhae avvae avaTThie nice bharahe vAse / vR. bharatazcAtra devo maharddhiko mahAdyutiko yAvatpadAt 'mahAyase' ityAdi padakadambakaM grAhyaM, palyopamasthitikaH parivasata tad bharateti nAma, etenArthena gautama ! evamucyate bharataM varSa 2, niruktaMtu prAgvat / / uktaM yaugikayuktyA nAma, atha tadeva rUDhyA darzayati- athAparaM caH samuccayeNaMvAkyAlaGkAre gau0! bharatasya varSasya zAzvataMnAmadheyaM ninirmittakamanAdisiddhatvAddevalokAdivatprajJapta, zAzvatatvameva vyaktyA darzayati-yanna kadAcinnAsIdityAdi prAgvat, etena bharatanAmnazcakriNodevAcca bharatavarSanAmapravRtaktaMbharatavarSAca tayo ma bharataM svakIyenAsyAstIti niruktavazena prAvartatetyanyo'nyAzrayadoSo durnivAra iti vacanIyatA nirstaa|| vakSaskAraH-3 samAptaH iti sAtizayadharmadezanArasamullAsavismayamAnaedaMyugInanarAdhipaticakravartisamAna akabbarasuratrANaparadattatavijayamAnazrImattapAgacchA dhi rAjazrIhIravijayasUrIzvarapadadyopAsanApravaNamahopAdhyAyazsakalacandragaNiziSyopAdhyAyazrIzAnticandragaNivirAcitAyAM jambUdvIpaprajJaptivRttau prameyaratnamaJjUSAnAmnyAM bharatakSetrapravRttinimittAvirbhAva kabharatacakriracaritavarNano nAmatRtIyo vakSaskAraH / / muni dIparatna sAgareNa saMzodhitA sampAditA jambUdIpaprajJaptiupAGgasUtre tRtIyavakSaskArasya zAnticandravAcakena viracitA TIkA prismaaptaa| (vakSaskAraH-4) vR.atha kSullahimavadireravasaraH mU. (127) kahiNaM bhaMte jambuddIve 2 cullahimavaMte nAmaM vAsaharapavvae pannatte? goamA hemavayassa vAsassa dAhiNeNaMbharahassa vAsassa uttareNa purathimalavaNasamuddassapaJcasthimeNaM paJcatthimalavaNasamuddassa purathimeNaM ettha NaM jambuddIve dIve cullahimavaMte nAmaM vAsaharapabbae pannatte ___ -pAINapaDINAyae udINadAhiNavicchiNNe duhA lavaNasudaM puDhe purathimillAe koDIe purathimillaM lavaNasamudaMpuDhe paJcasthimillAe koDIe paJcasthimilaM lavaNasamudaM puDhe, egaMjoaNasayaM uddhaM uccatteNaM paNavIsaM joaNAiM ubveheNaM egaM joaNahassaM AvaNNaM ca joaNAiMduvAlasa ya egUNavIsai bhAe joaNassa vikkhaMbheNaMti / tassa bAhApurasthimapaJcasthimeNaM paMcajoaNasahassAiMtinniapannAse joaNasaepannarasa ya egUNavIsaibhAe joaNassa addhabhAgaMcaAyAmeNaM, tassa jIvA uttareNaM pAINapaDi- NAyayA jAva paJcathimillAe koDIe paJcathimillaM lavaNasamudaM puTThA cauvvIsaM joaNasahassAiM nava ya battIse joaNasae addhabhAgaM ca kiMcivisesUNA AyAmeNaM pnnttaa| Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 4 tIse dhanupaTTe dAhiNeNaM paNavIsaM joaNasahassAiM donni a tIse joaNasae cattAri a egUNavIsaibhAe jo aNassa parikkheveNaM pannatte, ruagasaMThANasaMThie savvakaNagAmae acche saNhe taheva jAva paDirUve ubhao pAsiM dohiM paumavaraveiAhiM dohiM a vanasaMDehiM saMparikkhitte duNhavi pamANaM vaNNagotti / cullahimavantassa vAsaharapavvayassa uvariM bahusamaramaNijje bhUmibhAge pa0 se jahA0 AliMgapukkharei vA jAva vANa0 devA ya devIo a AsayaMti jAva viha0 281 vR. 'kahi Na 'mityAdi, kva bhadanta ! jambUdvIpe dvIpe kSullaH kSudro vA - mahAhimavadapekSayA laghurhimavAn kSullahimavAn kSudrahimavAn (vA) nAmnA varSadharaH - parvataH prajJaptaH ? varSe - ubhayayopArzvasthite dve kSetre dharatIti varSadharaH, kSetradvayasImAkArI girirityartha sa cAsau parvatazca varSadharaparvataH AkhyAtastIrthakRdiriti zeSaM sugamaM, navaraM ekaM yojanazataM Urdhvoccatvena paMcaviMzatiryojanAni udvedhena - bhUgatatvena, uccatvacaturthabhAgasyaiva bhUgatatvAt, ekaM yojanasahasraM dvipaJcAzaJca yonAni dvAdaza caikonaviMzatibhAgAn yojanasya viSkambhana, asyopapattistu dviguNitajambUdvIpavyAsasya navatyadhikazatena bhAgaharaNe bhavati, kSudrahimavato bharatAd dviguNatvAt, atra ca karaNavidhibharatavarSaviSkambha iva jJeyaH, athAsya bAhe Aha 'tassa bAhA' ityAdi, tasya- kSudrahimavato vAhe pratyekaM pUrvapazcimayoH paMca yojanasahasrANi trINi ca yojanazatAni paMcAzadadhikAni paMcadaza ca yojanasyaikonaviMzatibhAgAn ekasya yojanaikonaviMzatitamabhAgasyArddhaM ca yAvadAyAmena prajJapte, sUtre ca vacanavyatyayaH prAkRtatvAt, asya vyAkhyAnaM vaitADhyAdhikArasUtrato jJeyaM, prAyaH samasUtratvAt / athaitasya jIvAmAha- 'tassa jIvA' ityAdi, tasya - kSudrahimavato jIvA uttarato grAhyA, prAcInapratIcInAyatA, jAva paJcatthimillAe ityAdi prAgvat, yAvatpadAt puratthimillAe koDIe puratthimillaM lavaNasamuddaM puTThA iti grAhyaM, AyAmena caturviMzatiyojanasahasrANi nava ca dvAtriMzadadhikAni yojanazatAni arddhabhAgaMca-kalArddhaM prajJaptA kiMcidvizeSonA kiMcidUnA ityarthaH, kiMcidUnatvaM cAsyA AnayanAya vargamUle kRte ze, paritanarAzyapekSayA draSTavyaM, athAsyAH paridhimAha 'tIse' ityAdi, tasyAH kSudrahimavajrIvAyAH dhanuHpRSThaM dakSiNato- dakSiNapArzvepaMcaviMzati yojanasahasrANi dve ca triMzadadhike yojanazate caturazca ekonaviMzatibhAgAn yojanasya parikSepeNaparidhinA prajJaptaM, yaccAtra 'tIse' itizabdena jIvA nirdezastatsavasvajIvApekSayA svasvadhanuH pRSThasya yathoktamAnatopapatyarthaH, anyathA nyUnAdhikamAnasambhavAt, atha parvataM vizeSaNairvizinaSTi'ruaga'ityAdi, rucakasaMsthAnasaMsthitaH sarvakanakamaya ityAdi prAgvat, navaraM dvayorapi padmavara vedikAvanakhaNDayoH pramANaM varNakazca jJAtavyAviti zeSaH / athAsya zikharasvarUpamAha-'culla himavaMta ' mityAdi, prAgvyAkhyAtArthaM, navaraM bahusamatvaM cAtra nadIsthAnAdanyatra jJeyaM, anyathA nadI zrotasAM saMsaraNameva na syAt / mU. (128) tassa NaM bahusamaramaNaNijjassa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAe ittha NaM ikke mahaM paumaddahe nAmaM dahe pannatte pAINapaDiNAyae udINadAhiNavicchiNNe ikkaM jo aNasahassaM AyAmeNaM paMca jo aNasayAI vikkhaMbheNaM dasa joaNAI uvveheNaM acche saNhe rayayAmayakUle jAva pAsAIe jAva paDirUvetti, se NaM egAe paumavaraveiAe egeNa ya vanasaMDeNaM savvao samaMtA saMparikkhitte Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3/128 veiAvanasaMDavaNNaobhANiavvotti, tassaNaMpaumaddahassa cauddisiM cattAri tisovANapaDirUvagA pannattA, vaNNAvAso bhANiavvotti / tesi NaM tisovANapaDirUvagANaM purao patteaM2 toraNA pannattA, teNaMtoraNA nAnA-maNimayA, tassaNaM paumaddahassa bahumajjhadesabhAe etthaM mahaMege paume pannate, joaNaM AyAmavi- khaMbheNaM adhdhajoaNaM bAhalleNaM dasa joaNAI uvvehaNaM do kose UsiejalaMtAosAiregAiMdasajoaNAiMsavvaggeNaMpannattA, seNaMegAe jagaIesavvaosamaMtA saMparikkhatte jambuddIvajaga-ippamANA gavakkhakaDaevi taha ceva pmaannennNti| tassaNaMpaumassaayameArUvevaNNAvAse paM0, taM0-vairAmayAmUlA riTThAmae kaMde veruliAmae nAle veruliAmayA bAhirapattA jambUnayAmayA abjiMtarapattA tavaNijamayA kesarA nAnAmaNimayA pokkharasthimAyA kaNagAmaI kaNNigA, sA NaM addhajoyaNaM AyAmavikhaMbheNaM kosaM bAhalleNaM savvakaNagAmaI acchA, tIse NaM kaNNiAe uppiM bahusamaramaNije bhUmibhAge pannatte, se jahA nAmae AliMga0 / tassa NaM bahusamaramaNijas bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAe, ettha NaM mahaM ege bhavaNe pa0 kosaM AyAmeNaM addhakosaM vikhaMbheNaM desUNagaM kosaM uddhaM uccatteNaM anegakhaMbhasayasaNNiviDhe pAsAIe darisaNijje, tassa NaM bhavaNassa tidisiM tao dArA paM0, te NaM dArA paJcadhanusayAI uddhaM uccatteNaM addhAijAiM dhanusayAI vikhaMbheNaM tAvatiaM ceva paveseNaM seAvarakaNagathUmiA jAva vaNamAlAo neavvaao| tassaNaM bhavaNassa aMto bahusamaramaNijje bhUmibhAge pannatte se jahAnAmae AliMga0, tassa NaM bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaI egA maNipeDhiA paM0, sA NaM maNipeDhiA paMcadhanusayAI AyAmavikkhaMbheNaM addhAijAiMdhanusayAiMbAhalleNaM savvamaNimai acchA, tIseNaM maNipeDhiAe upiM etthaM NaM mahaM ege sayaNijje paNNte sayaNijjavaNNao bhaanniavvo| seNaM paume anneNaM aTThasaeNaMpaumANaMtadachuccattappamANamittANaMsavvaosamaMtA saMpakkhitte, teNaMpauNAadhdhajoaNaM AyAmavikkhaMbheNaM kosaMbAhalleNaMdasajoaNAMiMuvveheNaMkosaMUsiyA jalaMtAo sAiregAiM dasajoSaNAiM uccatteNaM, tesiNaM paumANaM ayameAratve vaNNAvAse pannatte, taMjahA-vairAmaya mUlA jAva kaNagAmaI kaNNiA, sANaM kaNNiA kosaM AyAmeNaM addhakosaM bAhalleNaM savvakaNagAmaI acchA iti| tIse NaM kaNNiAe upiM bahusamaramaNijje jAva maNIhiM uvasomie, tassa NaM paumassa avaruttareNaM uttareNaM uttarapurasthimeNaM etthaNaM sirIe devIe cauNhaM sAmAniasAhassINaM cattAri paumasAhassIo pa0 tassa NaM paumassa purathimeNaM ettha NaM sirIe devIe chauNhaM mahattariANaM cattAri paumA pa0, tassa NaM paumassa dAhiNapurasthiNeNaM sirIe devIe abhiMtariAe parisAe aTThaNhaM devasAhassINaM aTThapaumasAhassIopa0 dAhiNeNaMmajjhimaparisAe dasaNhadevasAhassINaM dasa paumasAhasIopa0 dAhiNapaJcasthimeNaMbAhiriAeparisAe bArasaNhaM devasAhassINaMbArasa paumasAhassIo pa0 paJcatthimeNaM sattaNhaM aniAhivaiNaM satta paumA pa0 tassa NaM paumassa caudisiM savvao samaMtA itthaNaM sirie devie solasaNha Ayarakkha devasAhassINaM solasa paumasAhassIopa0 seNaMtIhiMpaumaparikkhevehiM sabbaosamaMtAsaMparikkhite taM amitarakeNaM majjhimaNaM bAhiraeNaM, abhiMtarae paumaparikkheve battIsaMpaumasayasAhassIo Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 4 283 pa0 majjhimae paumaparikkheve cattAlIsaM paumasayasAhassIo pa0 bAhirae paumaparikkheve aDayAlIsaM paumasayasAhassIo pa0 evAmeva sapuvvAvareNaM tihiM paumaparikkhevehiMegA paumakoDI tIsaM ca paumasayasAhassIo bhavaMtIti akkhAyaM / se keNadveNaM bhaMte! evaM vuccai-paumaddahe 2 ?, goamA ! paumaddahe NaM tattha 2 dese tahiM 2 bahave uppalAI jAva sayasahassapattAiM puNaddahappamAI paumaddahavaNNAbhAI sirI aittha devI mahiddhIA jAva paliovamaTThiIA parivasai, se eeNaTTeNaM jAva aduttaraM ca NaM goamA ! paumaddahassa sAsae nAmavvejje pannatte na kayAiM nAsi na0 / vR. athaitanmadhyavarttihradasvarUpanirUpaNAyAha - 'tassa Na' mityAdi, tasya - kSudrahimavato bahusamaramaNIyasya bhUmibhAgasya bahumadhyadezabhAge atrAvakAze eko mahAn padmadraho nAma drahaH padmadraho nAma hrado vA prajJaptaH, pUrvAparAyata uttaradakSiNavistIrNa ekaM yojanasahasramAyAmena paMca yojanazatAni viSkambhena daza yojanAnyudvedhena-uNDatvena accho'nAvilajalatvAt, zlakSNaH sAravajrAdimayatvAt, rajatamayakUla iti vyaktaM, atra yAvatkaraNAt idaM draSTavyaM - 'samatIre vairAmayapAsANe tavaNijjatale suvaNNasubbharayayAmayavAlue veruliamaNiphAli apaDalapaccoaDe suhoyAre suhuttAre nAnAmaNititthasubaddhe cAukoNe aNupuvvasujAyavappagaMbhIrasIalajale saMchannapattabhisamuNAle bahuuppalakusuasubhagasogaMdhi apuMDarI asayavattaphullakesarovacie chappayaparibhujjamANakamale acchavimalasalilapuNNe parihatthabhamaMtamacchakacchabhaaNegasauNamihuNapariarie' iti, pAsAdIe atra yAvatpadAt 'darisaNije abhirUve' iti / etadvyAkhyA tu jagatyuparigatavApyAdivarNakAdhikArato jJeyeti, 'seNa' mityAdi, sa padmadrahaH ekayA padmavaravedikayA ekena ca vanakhaNDena sarvataH samantAt saMparikSiptaH, vedikAvanakhaNDavarNako bhaNitavyaH, prAgvadityarthaH, 'tassa Na'mityAdi vyaktaM, 'tesi Na' mityAdi, sarvaM prAgvat, navaraM nAnAmaNimayetti varNakaikadezena pUrNastoraNavarNako grAhyaH, athAtra padmasvarUpamAha - 'tassa Na' mityAdi, tasya - padmadrahasya bahumadhyadezabhAgaH atrAntare mahadekaM padmaM prajJaptaM, ekaM yojanamAyAmato viSkambhatazca arddhayojanaM bAhalyena - piNDena daza yojanAnyudvedhena - jalAvagAhena dvau krozAvucchritaM jalAntAt - jalaparyantAt, evaM sAtirekANi daza yojanAni sarvAgreNa prajJaptAni, jalAvagAhoparitanabhAgasatkakamalamAnamIlane etAvata eva sambhavAt / 'se Na' mityAdi, tatpadmamekayA jagatyAprAkArakalpayA sarvataH samantAt saMparikSiptaM, sA ca jagatI jambUdvapajagatIpramANA veditavyA, etacca pramAM jalAdupariSTAd jJeyaM, dazayojanAtmakajalAvagAhapramANasyAvivakSitatvAt, gavAkSakaTako'pijAlakasamUho'pi tathaiva pramANena uccatvenArddhayojanaM paJcadhanuHzatAni viSkambhenetyarthaH / atha padmavarNakamAha-'tassa' tti tasya - padmasyAyametadrUpo varNavyAsaH prajJaptaH, tadyathAvajramayAni mUlAni - kandAdadhastiryagnargatajaTAsamUhAvayavarUpANi ariSTharatnamayaH kandomUlanAlamadhyavartI granthi vaiDUryamayaM nAlaM- kandopari madhyavartyavayavaH vaiDUryamayAni bAhyapatrANi, atrAyaM vizeSo bRhatkSetrAvicAravRtyAdau - bAhyAni catvAri patrANi vaiDUryamayAni zeSANi tu rakta suvarNamayAni, jambUnadaM - ISadraktasvarNaM tanmayAnyabhyantapatrANi, sirinilayamiti kSetravicAvRttI tu pItasvarNamayAvyuktAni, tapanIyamayAni - raktasvarNayAni kesarANi -karNikAyAH parito'vayavAH nAnAmaNimayAH puSkarAsthibhAgAH kamalabIjavibhAgAH kanakamayI karNikA 0 - bIjakozaH, atha Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3 / 128 karNikAmAnAdyAha - "sA Na" mityAdi, sA-karNikA arddhayojanamAyAmena viSkambhena ca krozaM bAhalyena - piNDena sarvAtmanA kanakamayI, ata eva kanakamayIti pUrvavizeSaNenA vayavavibhAge'pi kanakamayatvaM syAdityAzaGkA nirastA, 'acchA' ityekadezena saNhA ityAdipadAnyapi jJeyAni, teSAM vyAkhyA ca prAgvat / 'tIse Na' mityAdi, etAni sarvANyapi nigadasiddhAni, zayanIyavarNakazcAyaM jIvAbhigabhoktaH - tassa NaM devasayaNijjassa ayameArUve vaNNAvAse paM0, taMjahA - nAnAmaNimayA paDipAyA sovaNNiA pAyA nAnAmaNiyAiM pAyasIsagAI jambUNayAmayAI gattAiM vairAmayA saMdhI NANAmaNimaecicce rayayAmaI tUlI lohiakkhA mayA vibvoaNA tavaNijjamaIo gaMDovahANiyAo' iti 'seNaM sayaNije sAliMgaNavaTTaie ubhaovibbo aNe ubhao uNNae majjheNayagambhIre gaMgApuNiNavAluAuddAlasAlisaeoaviakhomadugullapaTTapaDicchAyaNe AiNagarUabUraNavaNI atUlatullaphAse lasuviraiarayattANe rattaMsuasaMvuDe suramme pAsAdIe 4' iti, atra vyAkhyA - tasya devazayanIyasyAyametadrUpo varNavyAsaH prajJaptaH, tadyathA - nAnAmaNimayAH pratipAdAH, mUlapAdAnAM prativiziSTopaSTambhakaraNAya pAdAH pratipAdAH, sauvarNikAH - suvarNayAH pAdAH - mUlapAdAH, jambUnadamayAni gAtrANi - ISAdIni, vajramayA-vajraratnapUritAH sandhayaH / - 'nAnAmaNimae cicche' iti cicaM nAma vyUtaM viziSTaM vAnamityarthaH, rajatamayI tUlI lohitAkSamayAni vivvoaNA iti-upadhAnakAni ucchIrSakANItiyAvat, tapanIyamayyo gaNDopadhAnikAH gallamasUrakANItyarthaH tacchyanIyaM saha AliGgana vartyA zarIrapramANenopadhAnena yattattathA ubhayataH - ubhau ziro'ntapAdAntAvAzritya vivvoaNeupadhAne yatra tattathA, ubhayata unnataM madhye nataM ca tat namratvAt gambhIraM ca mahatvAt tattathA, gaGgApulinavAlu kAyAH avadAlo - vidalanaM pAdAdinyAse adhogamanamiti tena sAlise iti - sadhzakaM yattattathA, tathA 'oavia'tti viziSTaM parikarmmitaM kSaumaM - kArpAsikaM dukUlaM-vastra tadeva paTTaH sa praticchAdanaM - AcchAdanaM yasya tattathA, 'AINage 'tyAdi, prAgvat, suviracitaM rajasnANaM- AcchAdanavizeSo'paribhogAvasthAyAM yatra tattathA, raktAMzukena- mazakadaMzAdinivAraNArthakamazakagRhAbhidhAnavastaravizeSeNa saMvRtaM, ata eva suramyaM, 'pAsA - dIe' ityAdi padacatuSkaM prAgvat / athAsya prathamaparikSepamAha 'seNa 'mityAdi, tatpadmamanyenASTazatena padmAnAM 'tadarddheccatvapramANamAtrANAM' tasya mUlapadmapramANasyArddha - arddharUpA uccatve-ucchraye pramANeca AyAmavistArabAhalyarUpe mAtrA - pramANaM yeSAM tAni tathA teSAM sarvataH samantAt saMparikSiptaM, atra jaloparitanabhAge uccatavasya vyavahAraprAptasya vivakSaNAdarddhapramANaM sambhavatyanyathA jalAvagAhasahitoccatvavivakSAyAmuttarasUtre sAtirekapaJcayojanAni iti vaktavyaM syAt sAmAnyataH uktameva mAnaM vyanakti - ' te Na' mityAdi, prAguktaprAyaM, eSAM varNakamAha- 'tesi Na' mityAdi, vyaktaM, 'sANa' mityAdi, idamapi vyaktaM, 'tIse Na' mityAdi, vyaktaM, eSu ca zrIdevyA bhUSaNAdivastUni tiSThanti iti sUtrAnukto'pi vizeSo bodhyaH / " atha dvitIyapadmaparikSepamAha - 'tassa NaM' tasaya- mUlapadmasyAparottarasyAM vAyavyakoNe uttarasyAM uttarapUrvasyAM - IzAnakoNe ca sarvasaGkalanayA tisRSu dikSu atrAntare zriyA devyAzcaturNAM sAmAnikasahasrANAM catvAri pradmasahasrANi prajJaptAni, tasya padmasya pUrvasyAM dizi atra zriyAzcatasRNAM 284 Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-4 285 mahattarikANAM catvAri padmAniprajJaptAni, atra prAgvyAvarNitavijayadeva siMhAsanaparivArAnusAreNa pArSadyAdipadmasUtrANivaktavyAni, sugamatvAcca na vivriyante, yAvatpazcimAyAMsaptAnIkAdhipatInAM sptpdmaani|ath tRtIyapadmaparikSepasamayaH-tasya mukhyapadmasya catasRNAM dizAMsamAhArazcaturdika tasmin caturdizi sarvataH samantAt, atrAntare zriyA devyAH SoDazAnAmAtmarakSakadevasahasrANAM SoDaza padmasahasrANi, tathAhi-catvAri pUrvasyAM catvAri dakSiNasyAM evaM pazcimottarayoH / athoktavyati-riktAH anye'pi trayaH pariveSAH santItyAha se NaM paume' ityAdi, tatpadmaM tribhiruktavyatiriktaiH padmaparikSepaiH sarvataH samantAt samparikSiptaM, tadyathA-abhyantarakeNa-abhyantarabhavena madhyamakena-madhyabhavena bAhirakeNa-bahibhavena, etadevavyanakti-abhyantarapadmaparikSepe dvAtrizatpadmAnAMzatasahasrANi-lakSANi madhyamake catvAriMzatpadmalakSANi bAhye'STatvAriMzatpadmalakSANi prajJaptAni, idaM ca padmaparikSepatrikaM AbhiyogikadevasambandhibodhyaM, ataeva bhinnatrikakhyApanaparaMsUtraM nirdiSTaM, anyathA sUtrakRt caturthapaJcamaSaSThaparikSepAH ityevAkathayiSyat, nanutarhi AbhiyogikajAtIyAnAmeka evAtmarakSakANAmiva vAcyaH,ucye, uccamadhyanIcakAryaniyojyatvenAbhiyogikAnAM bhinnatvenaparikSepasyApibhinnatvAt, ata parikSepatrikasya padmasarvAgramAha___evameva-uktanyAyena sapUrvApareNa-sapUrvAparasamudAyena tribhiH, padmaparikSepairekA padmakoTI viMzatizca padmalakSANi bhavantItyAkhyAtaM mayA'nyaizca tIrthakRbhiH, saGkhyAnayanaM ca svayamabhyUhyaM, SaNaM padmaparikSepANAMmukhyapadyena saha mIlane saiva saGkhyA paJcAzatsahasraikazataviMzatyadhikA jJAtavyA, nanukamalAni kamalinyAH puSparUpANibhavanti, mUlaM kandazca kamalinyAeva bhavataH, natukamalasya, tatkathamatra mUlakandAvukto? ucyate, kamalAnyatra na vanaspatipariNAmAni, kintu pRthivIkAyapariNAmarUpAH kamalAkAravRkSAstena teSAmimau na viruddhAviti, atrAdyaparikSepapadmAnAM mUlapadmAdarddhamAnaMsUtrakRtA sAkSAduktaM, uttarottaraparikSepapadmAnAMtu pUrvara parikSepapadmabhyo'rddhArddhamAnatA yuktitaH saGgacchate vijayaprAsAdapaMkteriva, anyathA'lpa-ddhikamaharddhikadevAnAmAzrayatAratamayaM caturthAdimahAparikSepapadmAnAmavakAzaH zobhamAnasthitikatvaM ca na sambhavet, ardhArddhamAnatA caivam-mUlapadmaM yojanapramANaM Aye parikSepe padmAni dvikrozamAnAni dvitIye krozamAnAni tRtIye'rddhakrozamAnAni caturthe paJcadhanuHzatamAnAni paJcame sArddhadvizatadhanu- mAnAni SaSThe sapAdazatadhanurmAnAni, tathA mUlapadmApekSayA sarvaparikSepeSu jalAducchrayabhAgo'- pya'rddhakrameNa jJeyaH, yathA mUlapa jalAt krozadvayamucchraye Adhe parikSepe kroza ucchrayaH dvitIye krozArddha tRtIye krozacaturthAMzaH caturthe krozASTAMzaH paJcame krozaSoDazAMzaH SaSThe krozadvAtriMzAMza iti, evameva mUlapadmApekSayA parikSepapadmAnAM bAhalyamapyarddhikrameNa vAcyaM / nanuSaTparikSepAiti vicArya, yojanAtmanA sahanatrayAtmakasya dhanurAtmanA dvikoTidvicatvAriMzallakSapramANasya drahaparamaparidheH SaSThaparikSepapadmAnAM SaSTikoTidhanuHkSetramAtavyAnAM ekayA paMktyA kathamavakAzaH sambhavati? evaM prathamaparikSepavarjaM zeSaparikSepANAmapitatparidhimAnapadmamAne paribhAvyavAcyaM, ucyate, SaTparikSepAityatraSaDjAtIyAH parikSepAitigrAhyaM, AdyAmUlapArddhamAnA jAtiH dvitIyAtpAdamAnAtRtIyAtadaSTamabhAgamAnAcaturthItatSoDazabhAgamAnA paJcamItadvAtriMzattama Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3/128 bhAgamAnA SaSThI taccatuHSaSTitamabhAgamAnA, tatazcatatparidhikSetraparikSepapadmasaGakhyApadmavistArAn paribhAvya yatra yAvatyaH paMktayaH sambhavaMti gaNitajJena karaNIyAstatra tAvatIbhi paMktibhireka eva parikSepojJeyaH, padmAnAmekajAtIyatvAt,mahAparikSepa ekayApaMktyAnasammAti, iha paridhikSetrasyAlpatvAt, padmAnAM ca bahutvAt, tataH paMktibhiH padmAni pUraNIyAni, evaM parikSepaH pUrNo bhavati, drahaparidhizca pratiparikSepaM bhinnamAnakatvAt sapadmaparikSepo bhinna eva lakSyate iti, na ca drahakSetrasyAlpatvamiti vAcyaM, atra gaNitapadakSetrasya paJcalakSayojanapramANatvAt, sahasrayojanapramANAyAmasyapaJcazatayojanaviSkambhena guNane etAvata eva lAbhAt, padmAvagADhakSetraMtusvasaGkhyayAviMzati sahasrANi paJcAdhikAni yojanAnAM SoDazabhAgIkRtasyaikasya yojanasya trayodaza bhAgAH, mUlapadmAvagAhoyojanamekaMjagatI dvAdazayojanAnimUlepRthuriti, jagatIpUrvAparabhAgasatkamUlavyAsayormIlanena paJcaviMzatiryojanAnIti, tathA tatparidhau prathamaH parikSepo'STottarazatapadmAnAM tadavagAhakSetraMsaptaviMzatiryojanAni, arddhayojanapramANatvena teSAmekasmin yojanecaturNAmavakAzAccaturbhiraSTottarazate bhakte etAvatAmeva lAbhAt, nanu yojanArddhamAnavatAM tAvatAM catuHpaJcAzad yojanAni sambhaveyuriti, satyaM, kSetrabahutvAdekapaMktyA vyavasthitatvena pratyekaM yojanacaturthAMzAvagAhakatvenaca uktasaGkhayaiva samucitA, atrapadmaruddhakSetrasyaiva bhaNanAditi, tathA dvitIyaH parikSepa ekAdazAdhikacatustriMzatsahasrANAM, tadavagAhakSetraM ve sahane paJcaviMzatyadhikaM zataM ca yojanAnAM ekAdazacabhAgA yojanasya SoDazabhAgIkRtasya, upapattistuyojanapAdapramANatvAdimAniSoDaza mAntIti 34011 ityayaM parikSepapadmarAziSoDazabhirbhajyate, AgacchatyanantaroktorAziH, asyAM caparikSepajAtau paMktyaH sUtrokatasvasvadizi nivezanIyapadmanivezanena viSamavRttAH sambhAvyante, padmAnAM viSamasaGkhyakatvAditi, atha tRtIyaH parikSepaH SoDazasahasrapadmAnAMtadavagAhakSetraM dvezate paJcAzadadhike yojanAnAM, upapattistu amUni yojanASTamabhAgapramANatvAdyojane catuHSaSTiAntIti catuHSaSTya 16000 pramANaH padmarAzibhajyate, upatiSThate cAyaM rAzi / atraca paMktyaH samavRttA eva nivezanIyAH, yathecchaMcaturdikSu padmAnAM nivezanAditi, atha caturtha parikSepo-dvAtriMzallakSapadmAnAMtadavagAhakSetraMdvAdazasahasrANi paJcazatAdhikAniyojanAnAM, AnayanopAyastu eSAM yojanaSoDazabhAgapramANatvAdyojanemAntIti SaTapaJcAza-dadhikazatadvayena 3200000 ityayaM padmarAzibhajyate, tato yathokto rAzirAyAtIti, atha paJcamaH parikSepaH catvAriMzallakSapadmAnAM, tadavagAhakSetraM trINi sahasrANi nava zatAni ca SaDadhikAni yojanAnAM catvArazcaSoDazabhAgAyojanasya, upapattistueSAMyojanadvAtriMzattamAMza-pramANatvAdamUni yojane mAntIticaturviMzatyadhikasahasreNa rUpakasya padmarAze-bhAgaharaNena prApyate yathoktarAziriti, atha SaSThaH parikSepaH-aSTacatvAriMzallakSaM padmAnAM, tadavagAhakSetraM ekAdaza zatAni ekasaptatyadhikAni yojanAnAM caturdaza ca ca SoDazabhAgAH yojanasya, upapattizcAtra-amISAM yojanacatuSaSTitamAMzapramANatvAdyojane mAntIti Sannavatya-dhikacatuHsahanai rityasya padmarAzerbhAgaharaNAt yathokto rAzirupapadyata iti pUrvAparapadma-kSetrayojanamIlanena ca pUrvoktaM sarvAgraM sampadyate, parikSepAzcAtra vRttAkAreNa boddhayAH kSetrasya bahutvAt sambhavantIti, paMktyazcAtra drahakSetrasyAya tacaturanatvena AyAmavistArayorviSamatve'pi paJcazatayojanamaryAdayaiva kartavyA, tataH paraM Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-4 287 vyAsasatkapaJcazatayojanAnAM paryavasitatvAta, zobhamAnAzcoktarItyaiva bhvntiiti| kiJca-imAni padmAni zAzvatAni pArthivapariNAmarUpatvAt, vAnaspatAnyapi bahUni tatrotpadyante, yadAhuH zrIumAkhAtivAcakapAdAHsvopajJambUdvIpasamAsaprakarame-"nIlotpalapuNDarIkazatapatrasaugandhikAdipuSpAJcita" iti, anyathA zrIvajrasvAmipAdAH zrIdevatAsamarpitAnupa - meyamahApadmAnayanena purikApu-kathaM jinapravacanaprabhAvanAmakArSuriti? etAnicana zAzvatAni, tatratyazrIdevatAdibhiravacIyamAnatvAt, yadUcuH, shriihemcndrsuuryHsvopjnyprishissttprvnni||1|| "tadA ca devapUjArthamavacityaikamambujam / zrIdevyA devatAgAraM, yAntyA vajraSirekSyata / / " iti, nanvayamanantarokto'rthakathaMpratyetavyaH?,ucyate, idamevadvitIyaparikSepasUtrapratyAyakaM, tathAhi-atraikAdazAdhikacatustrazatsahasrakamalAni uktadizi mAyayitavyAni, tAni ca krozamAnAni ekapaMktyA ca tadA'vakAzaM labheta yadA dvitIyapadmaparidhirekAdazAdhikacatustrizatsahasrakozapramANaH syAt, sacatadasyAdyadA mUlakSetrAyAmavyAsau sAdhikaSaDaviMzatizatapramANau syAtAM, to prastute na staH, tena yathAsambhavaM paMktibhirdvitIyaparikSepadmajAti pUraNIyeti tAtparya, evamanyaparikSepeSvapi yathAsambhavaM bhAvanA kAryeti, atha kathamayamartha siddhAnantatAM prApita iti ucyate, anyathA'nupapatyA, na hi yathAkSaramAtrasannivezaMsUrayaH sUtravyAkhyAnaparA bhavanti, kintu prAkaparArthAvirodhena, yduktm||1|| "jaMjaha sutte bhaNiaMtahevataMjai viAlaNA ntthi| kiMkAliANuogo diTTo diTippahANehiM / / iti / alNprsnggeneti|ath padmadahanAmaniruktaMpRcchannAha- sekeNaTThaNa'mityAdi, atha kenArthena bhadanta! evamucyate-padmadrahaH padmadraha iti, gautama ! padmadrahe tatra tatra deze-tasmin deze 2 bahUni utpalAniyAvat zatasahasrapatrANi padmadrahaprabhANi-padmadrahAkArANi AyatacaturasrAkArANItyarthaH, etenatatra vAnaspatAni padmadrahAkArANipadmAnibahUni santi, natu kevalaM pArthivAnivRttAkArANi mahApadmAdInyeva tatra santIti jJApitaM, tathA padmadrahavarNasyaivAbhA-pratibhAso yeSAM tAni tathA, tatastAnitadAkAratvAttadvarNatvAccapadmadrahANItiprasiddhAni, tatastadyogAdayaMjalAzayo'pipadmadrahaH, ubhayeSAmapi cana nAmnAmanAdikAlapravRttatvena netaretarAzrayadoSaH, atha pArthivapadmato'pyasya nAmapravRttirjAtA'stIti jJApayituM prakArAntareNa nAmanibandhanamAha- zrIzca devI padmavAsA'tra parivasati, tatazca zrInivAsayogyapadmAzrayatvAt padmopalakSito draha iti padmadraha AkhyAyate, madhyapadalopisamAsAt, samAdhAnaM zeSaM prAgvat / atha gaGgAmahAnadI-svarUpamAha mU. (129) tassa uNaM paumaddahassa purathimilleNaM toraNeNaM gaMgA mahAnaI pavUDhA samANI puratyAbhimuhI paJca joaNasayAI pavvaeNaM gaMtA gaMgA vattaNakUDe AvattA samANI paJca tevIse joaNasae tinni a egUNavIsaibhAe joaNassa dAhiNAbhimuhI pavvaeNaM gaMtA mahayA ghaDamuhapavattaeNaM muttAvalihArasaMThieNaM sAiregajoaNasaieNaM pavAeNaM pvddi| gaMgA mahAnaIjaopavaDaiitthaNaM mahaMegAjibbhiyA pannatA, sANaMjibhiAaddhajoaNaM AyAmeNaM cha sakosAiM joaNAI vikkhaMbheNaM addhakosaM bAhalleNaM magaramuhaviuTThasaMThANasaMThiA Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3/129 savvavairAmaI acchA saNhA, gaMgA mahAnaIjattha pavaDaI etthaNaM mahaMege gaMgappavAe kuMDe nAmaMkuMDe pannate saThiM joaNAI AyAmavikkhaMbheNaM nauaMjoaNasayaM kiMcivisesAhiaMparikkheveNaM, dasa joaNAI uvveheNaM acche saNhe rayayAmayakUle samatIre vairAmayapAsANe vairatale suvaNNasubbharayayAmayavAluAe veruliamaNiphAliapaDalapaccoaDe suhoAre suhottAre nAnAmaNititthasubaddhe vaTTe aNupuvvasujAyavappagaMbhIrasIalajale saMchaNNapattabhisamuNAle bahuuppalakumuaNaliNasubhagasogaMdhiapoMDarIamahApoMDarIasayapattasahassapattasayasahassapattapapphullakesarovacie chappayamahuyaraparibhujamANakamale acchavimalapatthasalile puNNe paDihatthabhamantamacchakacchabhaanegasauNagaNamihuNapaviariyasadunnaia mahurasaraNAie paasaaiie| se NaM egAe paumavaraveiyAe egeNa ya vanasaNDeNaM savvao samaMtA saMpariskhitte veiAvanasaMDagANaM paumANaM vaNNao bhANiabbo, tassa NaM gaMgappavAyakuMDassa tidisiM tao tisovANapaDirUvagApaM0, taMjahA-purathimeNaMdAhiNeNaM paJcatthimemaM, tesiNaMtisovANapaDirUvagANaM ayameyArUve vaNNAvAse pa0ta0-vairAmayA nemmA riTThAmayA paiTThANA veruliAmayA khaMbhA suvaNNaruppamayA phalayA lohikkhamaIo sUIo vayarAmayA saMdhI nAnAmaNimayA AlaMbaNA aalNbnnbaahaaotti| tesiNaM tisovANapaDirUvagANaM purao patteaMpatteaMtoraNA pannatA, teNaMtoraNA NANAmaNimayA nAnAmaNimaesukhaMbhesu uvaNivaThThasaMniviTThA vivihamuttaMtarovaiAvivihatArArUvovaciA IhAmiausahaturagaNaramagaravihagavAlagakinnararurusarabhacamarakuMjaravaNalayapaumalayabhatticittA khaMbhuggayavairaveiAparigayAbhirAmA vijAharajamalajualajaMtajuttAvivi amcIsahassamAlaNIA rUvagasahassakaliA misamANA mibbhisamANA cakkhulloaNalesA suhaphAsA sassirIarUvA ghaMTAvalicaliamahuramaNaharasarApAsAdIA, tesiNaM toraNANaM uvariMbahave aTThamaMgalagA paM0, taM0-sothie jAva paDirUvA / tesi NaM toraNANaM uvari bahave kiNhacAmarajhayA jAva sukillacAmarajjhayA acchA saNhA ruppapaTTA vairAmayadaNDA jalayAmalagaMdhiA surammA pAsAIyA 4, tesiNaMtoraNANaMuppibahavechattAicchattApaDAgAipaDAgAghaMTAjualA cAmarajualA uppalahatthagA paumahatthagA jAva sayasahassa- pattahatthagA savvarayaNAmayA acchA jAva pddiruuvaa| ___ tassa NaM gaMgappavAyakuMDassa bahumajjhadesabhAe etthaNaM mahaM ege gaMgAdIve nAmaMdIve pannatte aTTa joaNAI AyAmavikkhaMbheNaM sAiregAiM paNavIsaM joaNAI parikkhevemaMdo kose Usie jalaMtAosavvavairAmae acche saNhe, se NaM egAe paumavaraveiAe egeNa ya vanasaMDeNaM sabao samantA saMparikkhittevaNNaobhANiabbo, gaMgAdIvassaNaM dIvassa uppiM bahusamaramaNijje bhUmibhAge pannatte, tassa NaM bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM gaMgAe devIe ege bhavaNe pannatte kosaM AyAmeNaM addhakosaMvikhaMbheNaMdesUNagaMcakosaMuddhaM uccatteNaMaNegakhaMbhasayasaNNiviDejAva bahumajjhadesabhAe maNipeDhiyAesayaNijje, sekeNaTeNaMjAvasAsae nAmadheje pa0tassaNaMgaMgappavAyakuMDassa dakkhiNileNaM toraNeNaM gaMgAmahAnaI pavUDhA samANI uttaraddhabha-ssavAsaM ejjemANI 2 sattahiM salilAsahassehiM AuremANI 2 ahe khaNDappavAyaguhAe veaddhapavvayaM dAlaittA dAhiNaddhabharahavAsaM ejemANI 2 dAhiNaddhabharahavAsassa bahumajjhadesabhAgaM gaMtA puratthAbhimuhI AvattA samANI coddasahiM Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-4 289 salilAsahassehiM samaggA ahe jagaI dAlaittA purathimeNaM lavaNasamudaM samappei, gaMgA NaM mahAnaI pavahecha sakosAiMjoaNAiMvikhaMbheNaMaddhakosaM ubveheNaMtayanaMtaraMcaNaMmAyAe 2 parivaddhamANI 2 muhe vAsadijoaNAIaddhajoaNaMca vikhaMbheNaMsakosaMjoaNaM ubveheNaM ubhao pAsiMdohiM paumavaraveiAhiM dohiM vanasaMDehiM saMparikkhittA veiAvanasaMDavaNNao bhaanniavvo| evaM siMdhUevineavvaMjAvatassaNaMpaumaddahassapaJcathimilleNaMtoraNeNaM siMdhuAvattaNakUDe dAhiNAbhimuhI siMdhuppavAyakuMDaM siMdhuddIvo aTTho so ceva jAva ahetimisaguhAe veaddhapavvayaM dAlaittA paJcatthimAmimuhI AvattA samANA codasasalilA ahe jagaI paJcatthimeNaM lavaNasamudaM jAva samappei, sesNtNcevtti| tassaNaM paumaddahassa uttarileNaM toraNeNaM rohiaMsA mahAnaI pavUDhA samANI donnichAvattarejoaNasaechacca egUNavIsaibhAejoaNassa uttarAbhimuhI pavvaeNaMgatA mahayA ghaDamuhapavattieNaM muttAvalihArasaMThieNaM sAiregajoaNasaieNaM pavAeNaMpavaDai, rohiaMsA jaopavaDaietthaNaM mahaMegAjibhiApa0, sANaMjibhiAjoaNaM AyAmeNaM addhaterasajoaNaI vikkhaMbheNaM kosaMbAhalleNaM magaramahaviuTThasaMThANasaMThiA savvavairAmaI acchaa| rohiaMsA mahAnaI jahiM pavaDaI ettha NaM mahaM ege rohiaMsApavAyakuNDe nAma kuNDe pannate savIsaM joaNasayaM AyAmavikhaMbheNaM tinni asIe joaNasae kiMcivisesUNe parikkheveNaM, dasajoaNAiMuvveheNaM acche kuMDavaNNaojAva toraNA, tassaNaMrohiaMsAvavAyakuMDassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM ego rohiaMsA nAma dIve pannate solasa joaNAI AyAmavikhaMbheNaM sAiregAiM pannAsaMjoyaNAiM parikkheveNaM do kose Usie jalaMtAo sabbarayaNAmae acche saNhe sesaMtaM ceva jAva bhavaNaM aTTho abhaanniavvotti| ____ tassa NaM rohiaMsappavAyakuMDassa uttarilleNaM toraNeNaM rohiaMsA mahAnaI pavUDhA samANI hemavayaM vAsaM ejjemANI 2 cauddasahiM salilAsahassehiM ApUremANI 2 sadAvaivaTTaveaddhapavvayaM addhajoaNeNaM asaMpattA samANI paJcatvAbhimuhI AvattA samANI hemavayaM vAsaMduhA vibhayamANI 2 aTThAvIsAe salilAsahassehiM samaggA ahe jagaiMdAlaittA paJcatyimeNaM lavaNasamudaM smppei| ___ rohiaMsANaM pavahe addhaterasajoSaNAI vikkhaMbheNaM kosaM ubbeheNaM tayanaMtaracaNaMmAyAe 2 parivaddhamANI 2 muhamUle paNavIsaM joaNasayaM vikkhaMbheNaM addhAijAiM joaNAI uvveheNaM ubho pAsiM dohi paumavaraveiAhiM dohi avanasaMDehiM sNprikkhittaa| vR. 'tassa NamityAdi, tasya-padmadrahasya paurastyena toraNena gaGgA nAmnI mahAnadI-savaparivArabhUtacaturdazasahasranadIsampadupetatvena svatantratayA samudragAmitvena ca prakRSTA nadI, evaM sindhvAdiSvapi jJeyaM, pravyUDhA-nirgatA satI pUrvAbhimukhI paJca yojanazatAni parvatoparItyarthaH athavA Namiti prAgvat parvate gatvA gaGgAvartananAna kUTe, atra sAmIpye saptamI vaTe gAvaH suzerate ityAdivat, gaGgAvartanakUTasyAdhastAdAvRttA satI pratyAvRtyetyarthaH, paJcayojanazatAni trayoviMzatyadhikAni trIMzcaikonaviMzatibhAgAn yojanasya dakSiNAbhimukhI parvatena gatvA mahAn yo ghaTastanmukhAdivapravRtti-nirgamo yasya sa tathA tena, ayamarthaH-yathAghaTamukhAjalaugho niryan khubhikhubhitizabdAyamAnobalIyAMzca niryAtitathA'yamapIti, muktAvalInAM-muktAsarINAM yo hArastatsaMsthitena [13] 19] Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3/129 tatsaMsthAnenetyarthaH sAtireka yojanazataM kSudrahimavacchikharatalAdArabhya dazayojanodvedhaprapAtakuNDaM yAdvArApAtAtmAnamasyeti sAtirekayojanazatikastenatathAprapAtena-prapatanjalaughena, atra karaNe tRtIyA, prapatati-prapAtakuNDaM praapnotiityrthH| dakSiNAbhimukhagamanapaJcayojanazatAdisaGakhyAtvevam-himavadgirivyAsAtyojana 1052 kalA 12 rUpAt gaGgApravAhavyAse yojana 6kroza 1 pramite zodhite ze, 1046 kroze tu pAdonaM kalApaJcakaM tatkalAdvAdazakAt zodhyaM tataH zeSAH sapta sapAdAH kalAH, gaGgApravAhaH parvatasya madhyabhAgena padmadrahAdviniryAti tenAsyA dakSiNAbhimukhagaGgApravAhonagirivyAsArddhasya gantavyatvena gaDAvyAsonogirivyAsaH yojana 1046kalAsapAdasapta7rUpo'rDIkriyatejAtaMyathoktaMyojana 523 kalA3, yadyapyatra kalAtrikaMkiJcitsmadhikArddhayuktamAyAti tathA'pyalpatvAnna vivakSitam __ atha jihivakAyA avasaraH-'gaGgAmahAnaI jao pavaDaI ittha Na'ityAdi, sA mahAnadI yataHsthAnAtprapatatiatrAntare mahatI ekA jihivakA praNAlAparaparyAyAprajJaptA, 'sANaM'ityAdi, sA jihivakA arddhayojanamAyAmena SaT sakrozAni yojanAni viSkambhena gaGgAmUlavyAsasya mAtavyatvAt arddhakrozaM bAhalyena-piNDena vivRtaM-prasAritaM yanmakaramukhaM-jalacaravizeSamukhaM tatsaMsthAnasaMsthitA viseSaNasya paranipAtaH prAgvat sarvAtmanA vajramayI ityAdi kaNThyaM / atha prapAtakuNDasvarUpamAha-'gaMgAmahAnaI'ityAdi, gaGgA mahAnadI yatraprapatatiatrAntare mahadekaM gaGgAprapAtakuNDaM nAma yathArthanAmakaM kuNDaM prajJaptaM, SaSTiM yojanAnyAyAmaviSkambhAbhyAM, atra karaNavibhAvanAyAM 'mUle pannAsaM joaNavitthAro 50 uvariM saTThI 60' iti vizeSo'sti, zrIubhAsvAtivAcakakRtajambUdvIpasamAsasUtrAdAvapitathaiva, itthaMcakuNDasya yathArthanAmatopapattirapi bhavati, evamanyeSvapi yathAyogaMjJeyamiti, tathA navataM-navatyadhikaM yojanazataMkiJcidvizeSAdhikaM parikSepeNe, zrIjinabhadragaNikSamAzramaNapAdAH khopajJakSetravicArasUtre "AyAmo vikkhaMbho saddhiM kuMDassa joaNA hu~ti / nauasayaM kiMcUNaM parihI dsjoannogaaho||" ityacuH, tadvRttAvapi zrImalayagiripAdAstathaiva, karaNarItyA'pi tathaivAgacchati, tena prastutasUtra gambhIrArthaM bahuzrutairvicArya nAsmAdhzAM mandamedhasAM matipraveza iti, yadvA prastutasUtraM padmavaravedikAsahitakuNDaparidhivivakSayA pravRttamiti sambhAvyate, tenanadoSaH, tatvaMtu kevaligamyamiti, dazayojanAnyuddhedhena-uNDatvena acchaM-sphaTikavadvahirnirmalapradezaMzlakSNaM-lakSNapudagalaniSpAditabahipradezaM rajatAmayaM-rUpyamayaM kUlaM yasya tattathA samaM na gartAsadabhAvato viSamaM vIravartijalApUritaM sthAnaM yasmin tattathA, vajramayAH pASANAH bhitivandhanAya yasya tat tathA, vajramayaM talaM yasya tattathA, suvarNa-pItahema subbha-rUpyavizeSaH rajataM pratItaM tanmayyo vAlukA yasmin, tattathA, vaiDUryamaNimayAni sphaTikaralasambandhipaTalamayAni pratyavataTAni-taTasamIvartayabhyunnatapradezA yasya tattathA, sukhenAvatAro-jalamadhye pravezanaM yasmin tattathAsukhenottArojalamadhyAd bahirvinirgamanaM yasmin tattathA, tataH pUrvapadavizeSaNasamAsaH, tathA nAnAmaNibhi subaddhatIrthaMyatratattathA, atbahuvrIhAvapiktAntasyaparanipAto bhAryAdidarzanAtprAkRtazailIvazAdvA, tathAvRttaM-vartulaM AnupUvyerNa-krameNa nIcainIcaistarabhAvarUpeNa suSTu-atizayenayo jAtovapraH ___ Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-4 291 kedArojalasthAnaMtatra gambhIra-alabdhastAdhaMjalaMyasmintattathAsaMchannAni jalenAntaritAni patrabisamRNAlAni yasmintattathA, atra bisamRNAlasAhacaryAtpatrANi-padminIpatrANidraSTAvyAni bisAni-kandAH mRNAlAni-padmanAlAni, bahUnAmutpalakumudanalinasubhagasaugandhikapuNDarIkamahApuNDarIkazatapatrasahasrapatrazatasahasrapatrANA prapullAnAM-vikasvarANAM kesaraiH-kiMjalkairupazobhitaM-bhRtaM, vizeSaNasya vyastatayA nipAtaH prAkRtatvAt, SaTapadaiH-bhramaraiH paribhujyamAnAni kamalAni upalakSaNametat kumudAdIni yasmin tattathA, acchena-svarUpataH sphaTikavat zuddhana vimalena-Agantukamalarahitena pathyena-ArogyakaraNena salilenapUrNa, tathApaDihatyA-atiprabhUtAH dezIzabdo'yaMbhramantomatsyakacchapAyatratattathA, anekazakunimithunakAnAMpravicaritaM-itastato gamanaMyatratattathA tataH pUrvapadena vizeSaNasamAsaH, tathA zabdonnatikaM-unnatazabdakaMsArasAdijalacararutApekSayA madhurasvaraM ca haMsabhramarAdikUjitApekSayA evaMvidhaM nAditaM-vilapitaM yatra tattathA, atra ca yat kAnicidvizeSaNAni prastutasUtraddazyamAnAdarzApekSayA vyastatayA likhitAni santi tajjIvAbhigamavApyAdivarNakasUtrasya bahusamAnagamakatayA tadanusAreNeti bodhyaM, evamanyatrApi, 'pAsAIetti, anenata 'pAsoIe darisaNijjeabhiruvepaDilave iti padacatuSTayaM grAhya, tacca praagvt| athAtra padmavaravedikAdivarNanAyAha-'seNaM ityAdi, vyaktaM, atrasukhAvatArottArau kathaM bhavata ityAha-'tassa NamityAdi, tasya gaGgAprapAtakuNDasya tridizi-dikatraye vakSyamANalakSaNe trINi sopAnapratirUpakANi prajJaptAni, etadavyAkhyA prAgvat,zeSaM vyaktaM, 'tesi Na mityAdi, vyaktaM, gatIvarNakalutyatvAt, navaraMAlambanAH-avatArottArayorAlambanahetubhUtAH avalambanabAhAvayavAH, avalambanabAhA nAma-dvayoH pArzvayoravalambanAzrayabhUtA bhittyH| "tesi Na mityAdi, teSAM trisopAnapratirUpakANAM purataH pratyekaM 2 toraNAni prajJaptAni tAni toraNAni nAnAmaNimayAni nAnAmaNimayeSu stambheSu upaniviSTAni-sAmIpyena sthitAni tAnica kadAciccalAnisthAnabhraSTAnItyarthaH athavA apadapatitAni bhaveyuriti sanniviSTAni-samyag nizcalatayAapadaparihAreNacaniviSTAni, tatovizeSaNasamAsaH, vividhA-nAnAvicchittikalitA muktAH-muktAphalAni antarAzabdo'gRhItavIpso'pi sAmathyArdavIpsAM gamayati, antarAntarA oaviA-orApitAni yatra tAni tathA vividhaistArArUpaiH-tArikArUpairupacitAni, toraNeSu hi zobhArthaM tArikA nibadhyante iti pratItaM loke'pi, IhAmRgAH-vRkAH RSabhA-vRSabhAH vyAlA-bhujagAH ruravo-mRgavizeSAH zarabhA-aSTapadAH camarA-ATavyA gAvaH vanalatAazokAdilatAH pratItAH padmalatAH-padminyaHzeSaMpratItaM, etAsAMbhaktyovicchitayastAbhizcitrANi, stambhodatayA-stambhoparivarttinyA vajravedikayA parigatAni-parikaritAni santi yAni abhirAmANi-abhiramaNIyAnitAni tathA, vidyAdharayoH-viziSTazaktimatpuruSavizeSayoryamalaMsamazreNIkaMyugalaM-dvandvaMtenaiva yantreNa-saJcariSNupuruSapratimAdvayarUpeNayuktAni,ArSatvAccaivaMvidhaH samAsaH, athavA prAkRtatvena tRtIyA- lopAt vidyAdharayamalayugaleneveti, zeSaM pUrvavat, arciSAM-maNiratnaprabhANAM sahasralinIyAni-parivAraNIyAni rUpakasahasrakalitAnIti spaSTaM, bhRzaM-atyarthaM mAna-pramANaM yeSAM tAni tathA, 'bhibbhisamANa'tti 'bhAserbhisa' ityanena bhisAdeze prakRSTArthapratyaye ca rUpasiddhi, atyarthaM dedIpyamAnAni lokane sati cakSuSo lezaH-zleSo yatra tAni Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 3 / 129 tripado bahuvrIhi, padaviparyAsaH prAkRtatvAt, zeSaM subodhaM, navaraM ghaNTAvalervA vazena calitAyA madhuro manoharazca svaro yeSu tAni tathA, 'tesi Na' mityAdi, asya vyAkhyA prAgvat / 'tesi Na' mityAdi, teSAM toraNAnAmupari bahavaH kRSNacAmaradhvajAH evaM nIlacAmaradhvajAdayo'pi vAcyAH, te ca sarve'pi kathaMbhUtA ityAha- acchA-AkAzasphaTikavadatinirmalAH, zlakSNapudagalaskandhanirmApitAH, rUpyamayo vajramayasya daNDasyopari paTTo yeSAM te tathA, vajramayo daNDo rUpyapaTTmadhyavarttI yeSA te tathA, jalajAnAmiva jalajakusumAnAM padmAdInAmivAmalo na tu kudravyagandhasammizro yogandhaH sa vidyate yeSAM te tathA, jalajAnAmiva jalajakusumAnAM padmAdInAmivAmalo na tu kudravyagandhasammizro yo gandhaH sa vidyate yeSAM te jalajAlamagandhikAH 'ato'nekasvarA' ditIkapratyayaH, ta eva suramyAH, pAsAIA ityAdi prAgvat, 'tesi Na'mityAdi, asya vyAkhyA prAgvat / atha gaGgAdvIpavaktavyatAmAha- 'tassa gaGgappavAya' ityAdi, tasya gaGgAprapAtakuNDasya bahumadhyadezabhAge'tra mahAneko gaGgAdevyAvAsabhUto dvIpo gaGgAdvIpa iti nAmnA dvIpaH prajJaptaH madhyalopI samAsAt sAdhuH, aSTau yojanAnyAyAmaviSkampena sAtirekANi paJcaviMzatiM yojanAni parikSepeNa dvau krauzo yAvaducchrito jalAntAt-laparyantAt sarvatovarttijalasya jalAnAvRtasya kSetrasya dvIpavyavahArAt zeSaM vyaktaM, 'seNamityAdi, sa gaGgAdvIpa ekayA padmavaravedikayA ekena vanakhaNDena sarvataH samantAt samparikSiptaH, varNakazca bhaNitavyo jagatIpadmavaravedikAvaditi, atha tatra yadyadasti tadAha-'gaMgAdIvassa Na'mityAdi, gaGgAdvIpasyopari bahusamaramaNIyo bhUmibhAgaH prajJaptaH, tasya bahumadhyadezabhAge atrAntare gaGgAyA devyA mahadekaM bhavanaM prajJaptaM, AyAmadivibhAgadikaM zayyAvarNakaparyantaM sUtraM savyAkhyAnaM zrIbhavanAnusAreNa jJeyaM, atha nAmAnvartha pRcchati - 'se keNaTTeNa' mityAdi, vyaktaM, atha gaGgA yathA yatra samupasarpatitathA''ha-' 'tassa Na' mityAdi, tasya gaGgAprapAtakuNDasya dAkSiNAtyena toraNena pravyUDhA nirgatA satI gaGgAmahAnadI uttarArddhabharatavarSaM igratI 2 - gacchantI 2 saptabhiH salilAnAM nadInAM sahasrairApUryamANA. 2-bhriyamANA adhaH khaNDaprapAtaguhAyA vaitADhyaparvataM dArayitvA - bhitvA dakSiNArddhabharataM varSaM iyatI 2 dakSiNArddhabharatavarSasya bahumadhyadezabhAgaM gatvA pUrvAbhimukhI AvRttA satI caturdazabhiH salilAsahasra samagrA - saMpUrNA ApUryamANA ityarthaH adhobhAge jagatIMjambUdvIpaprAkAraM dArayitvA pUrveNa lavaNasamudraM samupasarpati - avataratItyarthaH, athAsyA eva pravahamukhayoH pRthutvodavedhau darzayati, gaGgA mahAnadI pravahe yataH sthAnAt nadI voDhuM pravarttate sa pravahaH padmadrahAttoraNAnnirgama ityarthaH, tatra SaT sakrozAni yojanAni viSkambhena, tathA krozArddhamudvedhena, mahAnadInAM sarvatrodvedhasya svavyAsapaJcAzattamabhAgarUpatvAt, astIti zeSaH / 'tadanantara' miti padmadrahatoraNIyavyAsAdanantaraM etena yAvat kSetraM sa vyAso'nuvRttastA vatakSetrAdanantaraM gaGgAprapAtakuNDanirgamAdananataramityarthaH, etena ca yo'nyatra pravahazabdena makaramukha- praNAlanirgamaH prapAtakuNDanirgamo vA'bhihitaH sa ti, zrI samavAyAGgavRttI zrImalayagiripAdaizca bRhatkSetrasamAsavRttau padmadrahatoraNanirgamaparatvenaiva vyAkhyAnAt, evamudvedhe'pi jJeyaM, mAtrayA 2 - krameNa 2 pratiyojanaM samuditayorubhayoH pArzvayordhanurdaza kavRddhayA pratipArzva dhanuHpaJcakavRdyetyartha parivarddhamAnA 2 mukhe samudrapraveze dvASaSTiM yojanAni arddhayojanaM ca viSkambhena, pravahamAnAnmukhamAnasya dazaguNatvAt, sakrozaM yojanamudvedena sArddhadvASa Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-4 STiyojanapramANamukhavyAsasya paJcAzattamabhAge etAvata eva lAbhAt, ubhayoH pArzvayoH dvAbhyAM padmavaravedikAbhyAMvanakhaNDAbhyAMca samparikSiptA gaGgetyarthaH,pratiyojanAdhanurdazakavRddhistveyam mukhavyAsAt pravahavyAse'panIte'vaziSTe dhanUrUpe kRte saridAyAmena bhakte labdhaM iSTapradezagatayojasaGkhyayAguNyate yAvat syAttAvatyubhayapArzvayovRddhirvAcyA, tathAhi-gaGgAyAH pravahe vyAsaH yojana 6kroza 1 mukhetuyojana 62 kroza 2, tatra mukhavyAsAtpravahavyAse'panIte jAtaM yojana 56 kroza 1, yojanAnAM ca krozakaraNAya catubhirguNane uparitanaikakrozaprakSepeca jAtaH 225 kroze ca dhanuSAM sahasradvayamiti sahasradvayena guNyante jAtAni dhanUMSi 450000, tataH paJcacatvAriMzatA sahasrabhajyante labdhAni 10 dhanUMSi ekena guNyantejAtAni 10, etAvatI ca samuditayorubhayoH pArzvayoH pravahAdekasmin yojane gate jalavRddhiH, atha mUlAdhojanadvayAnte yadAvRddhiAtumiSyatetadA dazadhanUSiMdvikena guNyantejAtAni 20 etAvatIpravahAdubhayapArzvayoja nadvikAnte vRddhiH syAt, asyAzcA. 10, etadAvatyekapArve vRddhi, evaM sarvatra bhAvyaM / ____ atha gaGgAyAmAdInyanyatrAvatArayati-'evaM siMdhu ityAdi, evaM sindhvAapisvarUpaM netavyaM yAvattasyapadmadrahasya pAzcAtyena toraNena sindhumahAnadI nirgatA satI pazcimAbhimukhI paJcayojanazatAni parvatena gatvA sindhvAvartanakUTe AvRttA satI paJcayojanazatAni trayoviMzatyadhikAni trIMzcaikona-viMzatibhAgAn dakSiNAbhimukhI parvatena gatvA mahatA ghaTamukhapravRttikena yAvatprapAtena prapatati, sindhumahAnadI yataH prapatati atra mahatI jihnikA vAcyA, sindhumahAnadI yatra prapatati tatra sindhupra- pAtakuNDaM vAcyaM, tanmadhye sindhudvIpo vAcyo'rtha sa eva yathA gaGgAdvIpapramANi gaGgAdvIpavarNAbhAni padmAnitathA sindhudvIpapramANi sindhudvIpavarNAmAni padmAni sindhudvIpa ityucyate, atra yAvatparyantaM sUtraM vAcyaM tathAha___yAvadadhastamisraguhAyA ityAdi, atra yAvatkaraNAdidaM-'tassa NaM sindhuppavAyakuMDassa dakkhiNilleNaMtoraNeNaM sindhumahAnaIpavUDhA samANIuttaraddhabharahavAsaMejjemANI 2 sasilAsahassehiM ApUremANI 2' iti saMgrahaH, adhastamisraguhAyA vaitADhayaparvataMdArayitvA 'dezadarzanAddezasmaraNa miti 'dAhiNaddhabharahavAsassa bahumajjhadesabhAgaM gaMtA' iti padAni bodhyAni, pazcimAbhimukhI AvRttA satI caturdazabhisalilAsahasaiH samagrA-pUrNA jagatImadho dArayitvA pazcimAyAM lavaNasamudraMsamupasarpati, zeSa-uktAtiriktaMpravahamukhamAnAdi tadeva-gaGgAmAnasamAnameva jJeyam, atha padmadrahanirgatatRtIyanadIsvarUpamAha- "tassa NaM0 vyaktaM navaraM dve SaTasaptatyadhike yojanazateSaTca ekonaviMzatibhAgAnyojanasya etAvatI bhuvaM uttarAbhimukhI-haimavatakSetrAbhimukhI parvatena gatvA, atropapatti-himavadavyA-sAdrahavyAse'panItezeSahimavadavyAse'rdhIkRte etAvata eva lAbhAt, nanu gaGgAyAM dakSiNAbhimukhaM girigamanaM paJcayojanazatAni 23 yojanAni kalAtrikaM ca samadhikamiti, asyAstu SaTsaptatyadhike dvezateSaTca kalAH kimityetAvadantaraM?, gaGgAyAH girimadhyavartinApurvadikatoraNena nirgatAyAH paJcazatayojanapUrvAbhimukhagamanAnantaraMdakSiNAdiggAminyAH svavyAsarahitagirivyAsA-rddhagAmitvaM, evaM sindhvAapipaJcazatayojanapazcimAbhimukhagamanAdanu, asyAstu uttaradikatoraNena nirgatAyAH uttaragAminyAdrahavyAsazuddhagirivyAsArddhagAmitvamiti bhedH| Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 3/129 athAsyA jivikAmAha - 'rohiaM' ityAdi, vyaktaM, navaraM AyAme yojanaMviSkambhamAne'rddhatrayodazAni yojanAni - sArddhadvAdazayojanAni bAhalye krozaM, gaGgAjihivakAyA asyA dviguNatvAt / atha kuNDasvarUpamAha - 'rohiaMsA' ityAdi, prAyaH prakaTArthaM, paramAyAmaviSkambhayorviMza tyadhikaM, gaGgAprapAtakuNDAdasya dviguNatvAt, athAtra dvIpamAha - 'tassa Na' mityAdi, prakaTArthaM, 'se keNaNaM bhaMte ! evaM vuJcai rohiaMsAdIve 2' ityAdyabhilApena jJeyaH sampratyasyA yena toraNena nirgamo yasya ca kSetrasya sparzanA yAvAMzca nadIparivAro yatra sa saMkramastathA''ha - 'tassa Na' mityAdi, tasya-rohitAMzAprapAtakuNDasya auttarAheNa toraNena rohitAMzA mahAnadI pravyUDhA - nirgatA satI haimavataM varSaM itI 2- gacchantI 2 caturdazabhiH salilAsahasraiH ApUryamANA 2 zabdApAtinAmAnaM vRttavaitADhyaparvataM arddhayojanenAsamprAptA satI pazcimAbhimukhI AvRttA satI haimavantaM varSaM dvidhA vibhajantI 2 aSTAviMzatyA salilAsahasraiH samagrA-paripUrNA jagatIM adho dArayitvA pazcimAyAM lavaNasamudraM pravizati, asyA eva mUlavistArAdyAha 'rohiaMsA Na' mityAdi, rohitAMzA pravahe - mUle'rddhatrayodazAni yojanAni viSkambhena, prAcyakSetranadIto dviguNavistArakatvAt, krozamudvedhena pravahavyAsapaJcAzattamabhAgarUpatvAt, tadanantaraM mAtrayA 2 - krameNa 2 pratiyojanaM samuditayorubhayoH pArzvayordhanurviMzatyA vRddhayA pratipArzva dhanurdazakavRdhyetyarthaH parivarddhamAnA 2 mukhamUle samudrapraveze paMcaviMzataM yojanazataM viSkambhena, pravahavyAsAdhzaguNatvAt, arddhatRtIyAni yojanAni udvedhena mukhavyAsapaJcAzattamabhAgarUpatvAt, zeSaM prAgvat / atha himavati kUTAnyAha mU. (130) cullahimavaMte NaM bhaMte! vAsaharapavvae kai kUDA paM0 ?, goya0 ! ikkArasa kUDA paM0, taM0 - siddhAyayaNakUDe 1 cullahimavantakUDe 2 bharahakUDe 3 ilAdevIkUDe 4 gaMgAdevIkUDe 5 sirikUDe 6 rohiaMsakUDe 7 sindhudevIkUDe 8 suradevIkUDe 9 hemavayakUDe 10 vesamaNakUDe 11 kahi NaM bhaMte! cullahimavante vAsaharapavvae siddhAyayaNakUDe nAmaM kUDe paM0 ?, goamA ! puracchimalavaNasamuddassa paJccatthimeNaM cullahimavaMtakUDassa puratthimeNaM ettha NaM siddhAyayaNakUDe nAmaM kUDe pannatte, paMca joaNasayAiM uddhaM uccatteNaM mUle paMca joaNasayAI vikkhaMbheNaM majjhe tinni a pannattare jo aNasae vikkhaMbheNaM uppiM addhAijje joaNasae vikkhaMbheNaM mUle egaM joaNasahassaM paMca ya egAsIe joaNasae kiMcivisesAhie parikkheveNaM majjhe egaM joaNasahassaM egaM ca chalasIaM joaNasayaM kiMcivisesUNaM parikkheveNaM uppiM sattaikkAnaue joaNasae kiMcivisesUNe parikkheveNaM, mUle vicchiNNe majjhe saMkhaithaathae uppiM taNue gopucchasaMThANasaMThie savvarayaNAmae acche / seNaM egAe paumavaraveiAe egeNa ya vanasaMDeNaM savvao samaMtA saMparikkhitte siddhAyayaNassa kUDassa NaM uppiM bahusamaramaNije bhUmibhAge pa0 jAva tassa NaM bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM ege siddhAyayaNe pa0 pannAsaM joaNAiM AyAmeNaM paNavIsaM jo aNAiM vikkhaMbheNaM chattIsaM joaNAI uddhaM uccatteNaM jAva jinapaDimAvaNNao bhA0 294 kahiNaM bhaMte! cullahimavaMte vAsaharapavvae cullahimavaMtakUDe nAmaM kUDe pannatte ?, go0 ! bharahakUDassa puratthimeNaM siddhAyayaNakUDassa paccatthimeNaM, ettha NaM cullahimavaMte vAsaharapavvae cullahimavaMtakUDe nAmaM kUDe pannatte, evaM jo ceva siddhAyayaNakUDassa uccattavikkhaMbhaparikkhevo Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-4 295 jAva bahusamaramaNijjassa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM ege pAsAyavaDeMsae pannate bAsaDhi joaNAiM addhajoaNaM ca uccatteNaM ikkatIsaM joaNAI kosaMca vikkhaMbheNaM abbhuggayamUsiapahasie viva vivihamaNirayaNabhatticitte vAuddhaavijayavejayaMtIpaDAgacchattAicchattakalie tuMge gaganatalamamilaMghamANasihare jAlaMtararayaNapaMjarummIlievva maNirayaNathUbhiAe viasiasayavattapuMDarIatilayarayaNaddhacaMdacitte nAnAmaNimayadAmAlaMkie aMto bahiM ca sahavairatavaNijaruilavAlugApatthaDe suhaphAse sassirIaruve pAsAIe jAva pddiruuve| tassaNaMpAsAyavaDeMsagassa aMto bahusamaramaNijje bhUmibhAge paM0 jAva sIhAsanaMsaparivAraM, se keNaTeNaM bhaMte! evaM vuccai cullahimaMtakUDe 2?, go0 ! cullahimavaMte nAmaM deve mahiddhIe jAva parivasai,kahiNaMbhaMte! cullahimavaMtagirikumArassa devassa culahimavaMtA nAmaMrAyahANI paM0go0! cullahimavaMtakUDassa dakkhiNeNaM tiriyamasaMkhejje dIvasamudde vIIvaittA annaMjambuddIvaM2 dakkhiNeNaM bArasa joaNasahassAiM ogAhittA ittha NaM cullahimavaMtassa girikumArassa devassa cullahimavaMtA nAmaMrAyahANIpaM0, jayaNasahassAiMAyAmavikkhaMbheNaM, evaM vijayarAyahANIsarisAbhANiavvA evaM avasesANavi kUDANaM vattavvayA neavvA, AyAmavikhaMbhaparikkhevapAsAyadevayAo sIhAsaNaparivAro aTTho adevANa ya devINa ya rAyahANIo neavvAo, causu devA cullahimavaMta 1 bharaha 2 hemavaya 3 vesamaNakUDesu 4, sesesu devyaao| se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai cullahimavaMte vAsaharapavvae ? 2, go0 ! mahAhimavaMtavAsaharapavvayaM paNihAya AyAmuccatuvvehavikkhaMbhaparikkhevaM paDuccha IsiM khuDatarAe veva hassatarAe ceva nIatarAe ceva, cullahimavaMte a ittha deve mahiddhIe jAva paliovamaTTiie parivasai,se eeNaTeNaM go0 ! evaM vuccai-cullahimavaMte vAsaharapavvae 2, aduttaraMcaNaMgo0! cullahimavaMtassa sAsae nAmadheje pannatte jaMna kayAi naasi| vR. 'cullahimavaMte Na'mityAdi, vyaktaM, navaraM siddhayatanakUTaM kSullahimavadirikumAradevakUTaM bharatAdhipadevakUTaMilAdevIsurAdevIkUTe tu SaTpaJcAzadadikakumArI devIvargamadhyagatadevakUTe, gaGgAdevIkUTaM zrIdevIkUTaMrohitAMzAdevIkUTaM sindhudevIkUTaM haimavatavarSezasurakUTaM vaizramaNalokapAlakUTa atha teSAmevasthAnAdisvarUpamAha-'kahiNa'mityAdi, kva bhadaMta! kSullahimavarSadharaparvate siddhAyatanakUTanAma kUTaM prajJaptaM?, 'gautame'tyAdinirvacanasUtravyaktaM, navaraMpaJcayojanazatAnyuccatvena mUle paJcayojanazatAni viSkambhena madhye trINicayojanazatAni paJcasaptatAni-paJcasaptatyadhikAni viSkambhena upari arddhatRtayAni yojanazatAni viSkambhena mUle ekaM yojanasahasraM paJca ekAzItyadhikAniyojanazatAni kiJcidvizeSAdhikAni kiMcidadhikAnItyarthaH, madhye ekaMyojanasahanaM ekaM SaDazItyadhikaM yojanazataM kiMcidvizeSonaM kiMcidUnamityarthaH, ayaM bhAvaH-ekaM sahasramekaM zataM paJcAzItiryojanAni pUrNAni zeSaM ca krozatrikaM dhanuSAmaSTazatAni trayoviMzatyadhikAni iti kiMcitSaDazItitamaM yojanaM vivakSitamiti, tathA upari sapta yojanazatAni ekanavatyadhikAni kiMcidUnAni parikSepeNa, atrApyayaMbhAvaH-sapta zatAni navatiryojanAni pUrNAni, zeSaMkrozadvikaM dhanuSAM sapta zatAni paMcaviMzatyadhikAnIti kiMcidvizeSonaM ekanavatitamaM yojanaM vivakSitaM, parikSepeNeti sarvatra grAhyaM, zeSaM spaSTaM // Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 4/130 ___ athAtra padmavaravedikAdyAha- 'se Na'mityAdi prakaTaM, atra yadasti tatkathanAyopakramate-'siddhAyayaNa'mityAdi, nigada-siddhaM, navaraM prathamayAvatpadena vaitADhayagatasiddhAyatanakUTasyevAtravarNako grAhyaH, dvitIyena tadaga-tasiddhAyatanAdivarNaka iti||athaatraiv kSudrahimavadirikUTavaktavyamAha-kvabhadanta! kSudrahimavati varSadharaparvate kSudrahimavatkUTaM nAma kUTaM prajJaptam?, 'gautame tyAdi uttarasUtraM prAgvat, navaraM evaM jo ceve'tyAdi atidezasUtre 'eva'mityuktaprakAreNa ya eva siddhAyatanakUTa- syoccatvaviSkambhAbhyAM yukta- parikSepaH uccatvaviSkambhaparikSepaH, madhyapadalopIsamAsaH, sa evaihApi himavatakUTe bodhya ityarthaH, idaM ca vacanaM upalakSaNabhUtaM tena padmavaravedikAdivarNanaM samabhUmibhAga-varNanaM ca jJeyaM, kiyatparyantamityAha ___ yAvabahusamaramaNIyasyabhUmibhAgasya bahumadhyadezabhAgeatrAntaremahAnekaHprAsAdAvataMsakaH prajJaptaH, prAsAdAnAM-AyAmAdviguNocchritavAstuvizeSANAmavataMsaka iva-zekharakaivaprAsAdAvataMsakaH pradhAnaprAsAda ityarthaH, saca prAsAdo dvASaSTiM yojanAnyaddhayojanaM ca uccatvena ekatriMzad yojanAnikrosaMcaviSkambhena samacaturasratvAdasyAyAmacintA sUtrakRtAna kRtA, tatraheturvaitADhayakUTagataprAsAdAdhikAre nirUpita iti tato jJeyaH, kIza ityAha-abhyudagatA-Abhimukhyena sarvato vinirgatA utsRtA-prabalatayAsarvAsudikSuprasRtAyadvAabhre-AkAzeudagatA utsRtA-prabalatayA sarvatastiryakprasRtA evaMvidhAyAprabhA tayAsitaiva-baddhaivatiSThatIti gamyate, anyathA kathamiva so'tyuccairnirAlambastiSThatIti bhAvaH, atra hi utprekSayA idaM sUcitaM bhavati-Urdhvamadhastiryak AyatatayA yAH prAsAdaprabhAstAH kila rajjavastAbhirbaddha iti, yadivA prabalazvetaprabhApaTalatayA grahasita iva-prakarSeNa hasita iveti, vividhA-anekaprakArA yemaNayo ratnAni ca, maNiratnayorbhedazcAtra prAgvat, teSAM bhaktibhiH-vicchittibhizcitro-nAnArUpa AzcaryavAn vA, vAtodbhUtAvAyukampitA vijayaH-abhyudayastasaMsUcikAvaijayantInAmnyoyAH patAkAH athavA vijayA iti vaijayantInAMpAvakaNikA ucyantetapradhAnAvaijayantyaH-patAkAstAeva vijayavarjitAvaijayantyaH chatrAticchatrANi-uparyuparisthitAnyAtapatrANi taiH kalitaH tuGga uccaistvena saarddhdvaassssttiyojnprmaanntvaat| ataeva gaganatalamabhilaGayayad-anulikhacchikharaM yasya sa tathA,jAlAni-jAlakAni gRhabhittiSu loke yAni pratItAni tadantareSu viziSTazobhAnimittaM ratnAni racanA vA yasmin sa tathA, sUtre cAtra vibhaktilopaH prAkRtatvAt, paJjarAdunmIlita iva-bahiSkRta iva, yathA kimapi vastuvaMzAdimayapracchAdanavizeSAdahi kRtamatyantamavinaSTacchAyaM bhavati evaMso'piprAsAdAvataMsaka iti bhAvaH,athavAjAlAntaragataratnapaarai-ratnasamudAyavizeSaiH unmIlita iva unmiSitalocana ivetyarthaH, mANakanakamayastUpikAka itipratItaM, vikasitAni-vikasvarANi zatapatrANi puNDarIkANi ca-kamalavizeSAHdvArAdiSu taizcitro-nAnArUpaAzcaryavAnvA, nAnAmaNimayadAmAlaGkR ta iti vyaktaM, antarbahizca zlakSNo-masRNaH snigdha ityarthaH, tapanIyasya-raktasuvarNasya rucirA yAvAlukA-kaNikAstAsAprastaTa:-prataraH pAGgaNeSu yasayasa tathA,zeSaMpUrvavat, 'tassaNa mityAdi, vyaktaM, athAsya nAmAnvarthaM vyAcikhyAsurAha'sekeNaTeNa mityAdi, atha kenArthena bhadanta! evamucyate-kSudrahimavatkUTaM 2 ?, gautama! For Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-4 297 kSudrahimavannAmA devo maharddhiko yAvat atra parivasatitena 'kSudrahimavantakUTa miti kSudrahimavatkUTaM, atra ca sUtre'STamapi se teNatuNaM cullahimavaMtakUDe 2' ityetadrUpaM sUtraM bodhyaM, anvarthopapattizcAtra dakSiNArddhabharatakUTasyevajJeyeti / athAsya rAjadhAnivaktavyamAha-'kahi Na mityAdi, uttAnArtha, kSullahimavatI kSudrahimavatI vA rAjadhAnI 'eva'mityuktaprakAreNa yathaucityeneti, evamitikSudrahimavatakUTanyAyenAvazeSANAmapi bharatakUTAdInAMvaktavyatA netavyA, AyAma-viSkambhaparikSepAH atropalakSaNAduccatvamapi tathA prAsAdAstathaiva, devatAH atra devatAzabdo devajAti-vAcI tena bharatAdayo devA ilAdevIpramukhA devyazcatato dvandvetAH, tathA siMhAsanaMparivAro'rthazca svasvanAmasambandhI tathA devAnAM devInAM ca rAjadhAnyo netavyA iti, catuSu kSullahimavadAdikUTeSu devA adhipAH zeSeSudevatA-devyaH, tatra ilAdevIsurAdevyauSaTapaJcAzaddikakumArIgaNAntarvatinyau jJeye eSAMca kUTAnAMvyavasthA pUrvaM2 parvasyAmuttaramuttaramaparasyAmiti, athAsya kSudrahimavatvekAraNamAha sekeNatuNa mityAdi, atha kenArthena bhadanta! evamucyate-kSullahimavadvarSadharaparvataH 2?, gautama! mahAhimavadvarSadharaparvataMpraNidhAyapratItyAzrityetyarthaH AyAmoccatvodvedhaviSkambhaparikSepaM, atrasamAhAradvandvastena sUtre ekavacanaM,pratItya-apekSya ISakSudratarakaeva-laghutaraka eva yathAsambhavaM yojanAyA vidheyatvenAyAmAdyapekSayA hrasvataraka evodvedhApekSayA nIcataraka evoccatvApekSayA, anyacca kSudrahimavAzcAtra devo maharddhiko yAvatpalyopamasthitikaH parivasati, zeSaM prAgvat / athAnena varSadhareNa vibhaktasya haimavatakSetrasya vaktavyamAha mU. (131) kahiNaMbhaMte! jambuddIve dIve hemavae nAmavAse paM0?, go0! mahAhimavantassa vAsaharapavvayassa dakkhiNeNaM cullahimavaMtassa vAsaharapavvayassa uttareNaM purathimalavaNasamudassa paJcatthimeNaM paJcatthimalavaNasamudassa purathimeNaM ettha NaM jaMbuddIve dIve hemavae nAmaM vAse p0| _ -pAINapaDINAyae udINadAhiNavicchiNNe paliaMkasaMThANasaMThie duhA lavaNasamudaM puDhe paruthimillAe koDIe purathimillaM lavaNasamudaM puDhe, paJcasthimillAekoDIepaJcathimillaMlavaNasamudaM puDhe, donni joaNasahassAiM egaM ca paMcuttaraM joaNasayaM paMca ya egUNavIsaibhAe joaNassa vikkhaMbheNaM / tassa bAhA purathimapaJcatthimeNaM chajjoaNasahassAiM satta ya paNavaNNe joaNasae tinni a egUNavIsaibhAe joaNassa AyAmeNaM, tassa jIvA uttareNaM pAINapaDINAyayA duhao lavaNasamudaM puTThA purathimillAe koDIe purathimillaM lavaNasamudaM puTThA paJcasthimillAe jAva puTThA sattatIsaM joaNasahassAiM chacca cauvattare joaNasae solasa ya egUNavIsaibhAe joaNassa kiMcivisesUNe aayaamennN| tassa ghaNuM dAhiNeNaM akRtIsaMjoaNasahassAiM sattaya cattAle joaNasae dasa ya egUNavIsaibhAe joaNassa parikkheveNaM, hemavayassa NaM bhaMte ! vAsassa kerisae AyArabhAvapaDoAre pannatte ? go0 ! bahusamaramaNijje bhUmibhAge pa0 evaM taiasamANubhAvo neavvotti| vR. 'kahiNa'mityAdi, kva bhadanta ! jambUdvIpe dvIpe haimavataM nAma varSa prajJaptam ?, gautama! mahAhimavato varSadharaparvatasya 'dakkhiNeNe'tyAdi, vyaktaM, atrAntare jambUdvIpe dvIpe haimavatanAma varSaprajJaptamityAdisarvaprAgvat, navaraMpalyaGkasaMsthAnasaMsthitaMAyatacaturasratvAt, tathA dveyojanasahanaM ekaM ca paJcottaraM yojanazataM paJca caikonaviMzatibhAgAn yojanasya yAvadviSkambhena, kSudrahimavadigariviSkambhAdasya dviguNaviSkambha ityarthaH, athAsya bAhAdyAha Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 4/131 'tassa bAhA' ityAdi, vyaktaM, tassa jIvA uttareNa mityAdi, prAgvat, saptatriMzadyojanasahasrANiSaTcatuHsaptatAni yojanazatAniSoDazakalAH kiMcidUnAAyAmeneti, tassa dhanu'mityAdi, tasyadhanuHpRSThamaSTatriMzadayojanasahasrANi sapta cacatvAriMzAni-catvAriMzadadhikAniyojanazatAni zaca ekonaviMzatibhAgAn yojanasya parikSepeNeti, atha kIzamasya svarUpamityAha "hemavayassa Na'mityAdi, vyAkhyAtaprAyaM, navaraM "eva miti uktaprakAreNa tRtIyasamAsuSaNaduSSamArakastasyAnubhAvaH-svabhAH svarUpamitiyAvat netavyaH-smRtipathaM praapnniiyityrthH| athAtra kSetravibhAgakArigirisvarUpaM nirdizati mU. (132) kahiNaMbhaMte! hemavae vAse saddAvaI nAmaMvaTTaveaddhapabvae pa0go0! rohiAe mahAnaIe paJcacchimeNaM rohiaMsAe mahAnaIe puratthimeNaM hemavayavAsassa bahumajjhadesabhAe, ettha NaMsaddAvaI nAmaMvaTTaveaddhapavvae pa0, egaMjoaNasahassaM uddhaM uccatteNaM addhAijjAiMjoaNasayAI ubveheNaM savvatthasame pallagasaMThANasaMThie egaM joaNasa0 AyAmavikhaMbheNaM tinni joaNasa egaMca bAvaTTha joaNasayaM kiMcivisesAhiaMparikkheveNaM pannatte, savvarayaNAmae acche / se NaM egAe paumavaraveiAe egeNa ya vanasaMDeNaM savvao samaMtA saMparikkhitte, veiAvanasaMDavaNNaobhANiabbo, saddAvaissaNaMvaTTaveaddhapavayassa uvariMbahusamaramaNijje bhUmibhAge pannate, tassaNaMbahusamaramaNijjassa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAe etthaNaM mahaMege pAsAyavaDeMsae pannatebAvaThiMjoaNAiMaddhajoyaNaMca uddhaM uccatteNaMikvatIsaM joaNAiMkosaMcaAyAmavikhaMbheNaM jAva sIhAsaNaM saparivAraM / se keNaDeNaM bhaMte! evaM vuccai sadAvaI vaTTaveyaddhapavvae? 2, goamA! saddAvaivaTTaveaddhapavvaeNaM khuddA khuddiAsu vAvIsujAva bilapaMtiAsubahave uppalAiM paumAiM saddAvaippamAiMsaddAvaivaNNAiMsaddAvartivaNNAbhAiMsaddAvaIaittha deve mahiddhIejAva mahAnubhAve paliovamaThiie parivasaitti, seNaM tattha cauNhaM sAmAniasAhassINaM jAva rAyahANI maMdarassa pavvayassa dAhiNeNaM annAmi jambuddIve diive0|| vR. 'kahiNaM bhaMte'ityAdi, kva bhadanta ! hemavatavarSe zabdApatInAmnA vRttavaitAvyaparvataH prajJaptaH, vaitADhyAnvarthastu prAguktaH, asau ca vRttAkAro na bharatAdikSetravarttivaitADhayaparvatavat pUrvAparAyatastena vRttavaitADhaya ityucyate, ataeva etatkRtaH kSetravibhAgaH pUrvato'paratazca bhavati, yathA pUrvahaimavatamaparahaimavatamiti, Aha-paJcakalAdhikaikaviMzatizatayojanapramANavistArasya haimavatasya madhyavartIyojanasahanamAnaeSa girikataM kSetraM dvidhAvibhajati?,ucyate, prastutakSetravyAso hi ubhayoH pArzvayoH rohitArohitAMzAbhyAM nadIbhyAM ruddhaH madhyatastvanena, atha nadIruddhakSetraM varjayitvA'vaziSTakSetramasau dvidhA karotItyasminnanvarthavatI vaitADhayazabdapravRttiriti, evaM zeSeSvapi vRttavaitAyeSu svasvakSetrasvasvanadInAmabhilApena bhAvyaM, digvibhAganiyamanaM sulabhamiti na vyAkhyAyate, ekaM yojanasahanamUrvoccatvena arddhatRtIyAni yojanazatAnyudvedhena sarvatra samaHtulyo'dhomadhyordhvadezeSu sahasrasahasravistArakatvAt, ata evapalyaGkasaMsthAnasaMsthitaH,palyaGkazcalalATadezaprasiddhovaMzadalena nirmApito dhAnyAdhArakoSThakaH, ekaMyojanasahanamAyAmaviSkambhAbhyAM trINiyojanasahasrANi ekaMca dvASaSTayadhikaMyojanazataM kiJcidvizeSeNakaraNavazAdAgatena sUtrAniddiSTena rAzinAadhikaMparikSepeNaprajJaptaM, sarvAtmanA ratnamayaH, kaicana rajatamayAnvRttavaitADhayAnAhuH ___ Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH -4 299 paraMteSAmanena granthena saha viruddhatvamiti / athAtra padmavaravedikAdyAha 'seNa'mityAdi, vyaktaM, 'saddAvaissaNa mityAdi, vyaktaM / / atha nAmArthaM nirUpayannAha'se keNatuNaM bhaMte !' ityAdi, prAguktaRSabhakUTaprakaraNavad vyAkhyeyaM, navaraM RSabhakUTaprakaraNe RSabhakUTaprabhaiH RSabhakUTavaNairutpalAdibhiRSabhakUTanAmaniruktirdarzitA atra tuzabdApAtiprabhaiH zabdApAtivaNe utpalAdibhiH zabdApAtivRttavaitADhayanAmaniruktardraSTavyA, zabdApAtI cAtra devo maharddhiko yAvanmahAnubhAvaH palyopamasthitikaH parivasati, atha zabdApAtidevameva vizinaSTi-se NaMtatya'ityAdi, sa-zabdApAtI devastatra-prastutagirau caturNAM sAmAnikasahasrANAM yAvatpadAt vijayadevavarNakasUtra sarvamapi jJeyaM vyAkhyeyaM ca, kiyatparyantamityAha-rAjadhAnI mandarasya dakSiNasyAmanyasminjambUdvIpe dvIpeiti, jambUdvIpaprajJaptayAdarzeSuetatsUtradhTo'pi paliovamaThiI parivasatI'tyayaM sUtrAdezaH pUrvasUtreyadyojitastadvahuSu vijayadevaprakaraNAdisUtreSvitthameva dRSTatvAt, bahugranthasAmmatyena kvacidAdarzavaiguNyamudAvyAnyathAyojanaMbahuzrutasammatamevAstiityalaM vistareNa, nanu asya zabdApAtivRttavaitADhayasya kSetravicArAdigrantheSu adhipaH svAtinAmA uktaH tatkathaM na taiH saha virodhaH?, ucyate, nAmAntaraM matAntaraM vA / atha haimavatavarSasya nAmArthaM pRcchati mU. (133) sekeNadveNaM bhaMte! evaM vuccai hemavaevAse 2?, goamA! culahimavaMtamahAhimavaMtehiM vAsaharapavvaehiM duhao samavagUDhe niccaM hemaMdalai2-tAniccaM hemaMpagAsai hemavae aittha deve mahiddhIe paliovamaTTiie parivasai, se teNaTeNaM goamA evaM vuccai hemavae vAse 2 vR. 'se keNaTeNaM' ityAdi, atha kenArthena bhagavanevamucyate-hemavataM varSa haimavataM varSamiti gautama! kSudrahimavanmahAhimavadyAMvarSadharaparvatAbhyAMdvighAto-dakSiNottarapArzvayoH samavagADhaM-saMzliSTaM tato himavatoridaM haimavataM, ayaM bhAvaH-kSudrahimavato mahAhimavatazcApAntarAle tat kSetraM, tato dvAbhyAmapitAbhyAM yathAkramamubhayordakSiNottarapArzvayoH kRtasImAkamiti bhavati tayoH sambandhi yadivA nityaM-kAlatraye'pi hema-suvarNaM dadAti AsanapradAnAdinA prayacchati, ko'rthaH ? - tatratyayugmimanuSyANAmupavezanAdyupabhogehemamayAH zilApaTTakA upayujyante, tata upacAreNa dadAtItyuktaM, nityaM hema-prakAzayati, tato hema nityayogiprazasyavA'syAstIti hemavathemavadeva haimavatam, prajJAderAkRtigaNatayA 'prajJAdibhyaH' itisvArthe'NpratyayaH, haimavatazcAtradevo maharddhikaH palyopamasthitikaH parivasati, tena tadyogabaibhavatamiti vyapadizyate, haimavato devaH svAmitvenAsyAstItyabhrAditvAdapratyaye vaa| athAsyaivottarataH sImAkArI yo varSadharagiristaM vivakSurAha mU. (134) kahi NaM bhaMte ! jambuddIve 2 mahAhimavaMte nAmaM vAsaharapavvae paM0?, go0! harivAsassa dAhiNeNaM hemavayassa vAsassa uttareNaM purathimalavaNasamudassa paJcatthimeNaM paJcatthimalavaNasamuddasa purathimeNaM, ettha NaM jambuddIve dIve mahAhimavaMte nAmaM vAsaharapavvae pannatte -pAINapaDINAyae udINadAhiNavicchiNNe paliyaMkasaMThANasaMThie duhA lavaNasamudaM puDhe paruthimillAe koDIejAva puDhe paJcathimillAekoDIe paccathimilaM lavaNasamudaMpuDhe dojoaNasayAI uddhaM uccatteNaM pannAsaMjoaNAiMuvveheNaM cattAri joaNasahassAiMdonni adasuttare joaNasae dasa yaegUNakIsaibhAejoaNassa vikkhNbhennN| tassa bAhApurasthimapaJcatthimeNaM navajoaNasahassAI donniachAvattare joaNasae nava ya egUNavIsaibhAe joaNassa addhabhAgaMca AyAmeNaM, tassa Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 4 / 134 jIvA uttareNaM pAINapaDINAyayA duhA lavaNasamuddaM puTThA puratthimillAe koDIe puratthimillaM lavaNasamudda puTThA pacatthimillAe jAva puTThA tevaNNaM joaNasahasasAiM nava ya egatIse joaNasae chacca egUNavIsaibhA joaNassa kiMcivisesAhie AyAmeNaM / tassa dhanuM dAhiNeNaM sattAvannaM joaNasahassAiM donni a tenaue joaNasae dasa ya egUNavIsaibhAe jo aNassa parikkhaveNaM, ruagasaMThANasaMThie savvarayaNAmae acche ubhao pAsiM dohiM paumavaraveiAhiM dohi a vanasaMDehiM saMparikkhitte / mahAhimavantassa NaM vAsaharapavvayassa upa bahusamaramaNije bhUmibhAge pannatte, jAva nAnAvihapaJcavaNNehiM maNIhi a taNehi auvasobhie jAva AsayaMti sayaMti ya / vR. 'kahiNaM bhaMte' ityAdi, sarvaM prAgvat, navaraM dve yojanazate uccatvena kSudrahimavadvarSadharato dviguNoccatvAt paJcAzadyojanAnyudvedhena-bhUpraviSTatvena, meruvarjasamayakSetragirINA svoccatvacaturthAMzenodvedhatvAt, catvAri yojanasahasrANi dve ca yojanazate dazottare daza ca yojanaikonaviMzatibhAgAn viSkambhena haimavata kSetrato dviguNatvAt, athAsya bAhAdisUtramAha 'tassa' tti, sUtratrayamapi vyaktaM, prAyaH prAgvyAkhyAtasUtrasadRzagamakatvAt, navaraM atrAsya sarvaratnamayatvamuktaM, bRhatkSetravicArAdau tu pItasvarNamayatvamiti tena matAntaramavaseyam, anenaiva matAntarAbhiprAyeNa jambUdvIpapaTTAdAvasya pItavarNatvaM dRzyate, athAsya svarUpAvirbhAvanAyAha'mahAhimavantassa Na' mityAdi, sarvaM jagatIpadmavaravedikAvanakhaNDavarNakavad grAhyaM / samprati atra hradasvarUpamAha mU. (135) mahAhimavaMtassa NaM bahumajjhadesabhAe ettha NaM ege mahApaumaddahe nAmaM dahe pannatte, do jo aNasahassAiM AyAmeNaM egaM joaNasahassaM vikkhaMbheNaM dasa joaNAI uvveheNaM acche rayayAmayakUle evaM AyAmavikkhaMbhavihUNA jA ceva paumaddahassa vattavvayA sA ceva ne avvA, paumappamANaM do joaNAiM aTTho jAva mahApaumaddahavaNNAbhAI hirI a ittha devI jAva pali ovamaTTiyA parivasai se eeNaTTeNaM goamA! evaM budhai, aduttaraMca gaMgoamA ! mahApaumaddahassa sAsae nAmadhijje paM0 jaM na kayAi nAsI 3 / tassa NaM pahApaumaddahassa dakkhiNilleNaM toraNeNaM rohiA mahAnaI pavUDhA samANI solasa paMcuttare joaNasae paMca ya egUNavIsaibhAe joaNassa dAhiNAbhimuhI pavvaeNaM gaMtA mahayA ghaDamuhapavittieNaM muttAvalihArasaMThieNaM sAiregadojoaNasaieNaM pavAeNaM pavaDai rohiA NaM mahAnaI jao pavaDai ettha NaM mahaM egA jibbhiyA paM0, sA NaM jibbhiA joaNaM AyAmeNaM addhaterasaja aNAiM vikkhaMbheNaM kosaM bAhalleNaM magaramuhaviuTThasaMTANasaMThiA savvavairAmaI acchA, rohiA NaM mahAnaI jahi pavaDai ettha NaM mahaM ege rohiappavAyakuMDe nAmaM kuMDe paM0 savIsaM joaNasayaM AyAmavikkhaMbheNaM pannattaM tinni asIe joaNasae kiMcivisesUNe parikkheveNaM dasa joaNAI uvveheNaM acche saNhe so ceva vaNNao / 1 - vairatale vaTTe samatIre jAva toraNA, tassa NaM rohiappavAyakuNDassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaMege rohiadIve nAmaM dIve pannatte, solasa joaNAI AyAmavikkhaMbheNaM sAiregAI pannAsaM joaNAiM parikkheveNaM do kose Usie jalaMtAo savvavairAmae acche, se NaM egAe Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-4 301 paumavaraveiAe egeNa ya vanasaMDeNaM savvao samaMtA saMparikhitte, rohiadIvassa NaM dIvassa uppiMbahusamaramaNijje bhUmibhAge pannate, tassaNaMbahusamaramaNijassa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaMege bhavaNe pannatte, kosaM AyAmeNaM sesaMtaM ceva pamANaMca aTTho abhaanniavvo| tassa NaM rohiappavAyakuNDassa asaMpattA puratthAbhimuhI AvattA samANI hemavayaM vAsaM duhAvibhayamANI 2 aTThAvIsAe salilAsahassehiMsamaggAahejagaiMdAlaittApurasthimeNaMlavaNasamudaM samappeirohiANaM jahA rohiaMsA tahA pavAhe a muhe abhANiavvA iti jAva sNprikkhittaa| tassa NaM mahApaumaddahassa uttarilleNaM toraNeNaM harikatA mahAnaI pavUDhA samANI solasa paMcuttare joaNasae paMca ya egUNavIsaibhAe joaNassa uttarAmimuhI pavvaeNaM gaMtA mahayA ghaDamuhapavattieNaMmuttAvalihArasaMThieNaM sAiregadujoaNasaieNaMpavAeNaMpavaDai, harikaMtAmahAnaI jaopavaDaietthaNaM mahaMegA jibhiApaM0 dojoyaNAI AyAmeNaMpaNavIsaMjoaNAiMvikhaMbheNaM addhaM joaNaMbAhalleNaMmagaramuhaviuTThasaMThANasaMThiAsavvarayaNAmaI acchA, harikaMtANaM mahAnaI jahiM pavaDai etthaNaM mahaMege harikaMtappavAyakuMDe nAmaMkuMDe paNaNate donni acattAle joaNasae AyAmavikkhaMbheNaM sattaauNaDhe joyaNasae parikkheveNaM acche evaM kuNDavattavvayA savvA neyavvA jAva tornnaa| tassaNaM harikaMtappavAyakuNDassa bahumajjhadesabhAe etthaNaM mahaMege harikaMtadIve nAmaMdIve paM0 battIsaMjoaNAI AyAmavikkhaMbheNaMegattaraMjoaNasayaMparikkheveNaMdo koseUsiejalaMtAo savvarayaNAmae acche, seNaMegAe paumavaraveiAeegeNa yavanasaMDeNaMjAvasaMparikhitte vaNNao bhANiavvotti, pamANaM ca sayaNijaMca aTTho a bhaanniavvo| tassa NaM harikaMtappavAyakuNDassa uttarilleNaM toraNeNaM jAva pavUDhA sanANI harivassaM vAsaM ejemANI 2 viaDhAvaI vaTTaveaddhaM joaNeNaM asaMpattA paccatthAbhimuhI AvattA samANI harivAsaM duhA vibhayamANI 2 chappannAe salilAsahassehiM samaggA ahe jagaiMdalaittA paJcatthimeNaM lavaNasamudaM samappei, harikaMtA NaM mahAnaI pavahe paNavIsaMjoaNaI vikkhambheNaM addhajoaNaM ubvehennN| tayanaMtaracaNaMmAyAe 2 parivaddhamANI 2 muhamUle addhAijAiMjoaNasayAI vikkhambheNaM paJca joaNAiMubveheNaM, ubhao pAsiM dohiM paumavaraveiAhiM dohi avanasaMDehiM saMparikkhittA vR. 'mahAhi' ityAdi prAyaH padmadrahasUtrAnusAreNa vyAkhyeyaM / athaitaddakSiNadvAranirgatAM nadI nirdizannAha- tasya mahApadmadrahasya dAkSiNAtyena toraNena rohitA mahAnadI pravyUDhA-nirgatA satI SoDazapaJcottarANi yojanazatAni paJca caikonaviMzatibhAgAn yojanasya dakSiNAbhimukhI parvatena gatvA mahatAghaTamukhapravRttikena muktAvalihArasaMsthitena sAtirekadvi-yojanazatikena, sAtirekatvaM ca rohitAprapAtakuNDodvedhApekSayA bodhyaM, prapAtena prapatati, SoDazetyA- disaGkhyAnayanaM tu catuHsahasradvizatadazayojanatadekonaviMzatibhAgatmaka [bhAgadaza] kAdirivyAsAt sahasrayojanAtmake drahavyAse'panIte satyIkRtAdbhavati, anyat sarvaM rohitAMzAgamena vAcyaM, atha sAyataH prapatati tadAspadaM darzayati- 'rohiA NaM0 prAgvat, atha yatra prapatati udAha-'rohiA NaM0 prAgvyAkhyAtaprAyaM, navaraM saviMzatikaM yojanazataM gANAtakuNDato dviguNAyAmaviSkambhatvAt, trINi yojanazatAni azItyadhikAni kiJcidvizegamenAni, UnatvaM karaNena yo0 379 krozaH 1 kiya Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 4/135 ddhanuradhikastena kiJcidUnA'zItiruktA ityarthaH, prikssepenneti| adhUnA'sya dvIpavaktavyamAha- 'tassa NaM0 vyaktaM, navaraM gaGgAdvIpato dviguNAyAmaviSkambhatvAt SoDaza yojanAni rohitA-dvipapramANamityarthaH, 'se NamityAdi, sugama, 'rohiadIva'ityAdi, sugama, navaraM zeSa viSka-mbhAdikaMpramANaMtadeva, ko'rthaH? -arddhakrozaM viSkambhena dezonakrozamuccatveneti, cazabdA- drohitAdevIzayanAdivarNako'pi, arthazca 'se keNadveNaM bhaMte ! rohiadIve' ityAdi, sUtrAvagamyaH, samprati yatheyaM lavaNagAminI tathA''ha ___ 'tassa0' tasya-rohitAprapAtakuNDasya dAkSiNAtyenatoraNenadvAreNetyarthaH rohitAmahAnadI pravyUDhA-nirgatAsatI haimavataMvarSa AgacchantI2 haimavatakSetrAbhimukhamAyAntItyarthaH zabdApAtanAmAnaM vRttavaitADhayaparvatamarddhayojanena krozadvayenAsamprAptA-asaMspRSTA dUrasthitetyarthaH pUrvAbhimukhI AvRttA satI haimavataMvarSadvidhA vibhajantI 2-dvibhAgaM kurvatI 2 aSTAviMzatyA salilAsahasrAsamagrA-pUrNA, bharatanadIto dviguNanadIparivAratvAt, adhobhAge jagatI-jambUdvIpakoTTaM dArayitvA pUrvabhAgena lavaNasamudrasamupasarpati, pravizatItyarthaH,athalAghavArthaM rohitAMzAtidezena rohitAvaktavyamAhaatidezasUtratvAdeva prAgvat / athAsmAduttaragAminIyaM nadI kvAvataratItyAzaMkyAha_ 'tassaNa'miti vyaktaM, 'harikatA' ityAdi kaNThyaM, atra 'savvarayaNAmaI tipAThobAdaddiSTo'pilipipramAdApatita eva sambhAvyate, bRhatkSetravicArAdiSusarvAsAMjibikAnAMvajramayatvenaiva bhaNanAt, jalAzayAnAMprAyovajramayatvenaivopapattezca, 'harikaMtANa mityAdi, vyaktaM, navaraMharikAMtAprapAtakuNDaM dveyojanazatecatvAriMzadadhike AyAmaviSkambhAbhyAMsapta yojanasatAniekonaSaSTAniekonaSaSTyadhikAni paridhinA iti / ___ tassaNa'mityAdi, sUtratrayaMprAksUtrAnusAreNaboddhavyaM, navaraM vikaTApAtinaMvRttavaitADhyaM yojanenAsamprAptA pazcimenAvRttA sata harivarSaM nAma kSetraM vakSyamANasvarUpaM dvidhA vibhajamAnA 2 SaTpaJcAzatA nadIsahanai samagrA-paripUrNA, haimavatakSetranadIto dviguNanadIparivAratvAt, pazcimena bhagena lavaNodadhimupaiti / sampratyasyAH pravAhAda kiyanmAnamityAha-'harikaMtA'ityAdi, harikAntA mahAnadIpravahe-drahanirgame paJcaviMzatiyojanAni viSkambhena arddhayojanamudvedhena tadanantaMracamAtrayA 2-krameNa 2 pratiyojanaMsamuditayorubhayoH pArzvayoHcatvAriMzaddhanurvRddhayA, pratipArzvadhanurviMzativRddhayetyarthaH, parivarddhamAnA 2 mukhamUle-samudrapraveze'rddhatRtIyAni yojanazatAni viSkambhena paJcayojanAndvedhena, ubhayoH pArzvayobhyiAMpadmavaravedikAbhyAMdvAbhyAMcavanakhaNDAbhyAMsamparikSiptA athaitasya kUTavaktavyamAha mU. (136) mahAhimavaMteNaM bhaMte ! vAsaharapavvae kai kUDApaM0?, go0! aTTha kUDApa0, -siddhAyayaNakUr3e1 mahAhimavaMtakUDera hemavayakUDe3 rohiakUDe4hirikUDe5 harikaMtakUr3eda harivAsakUr3e 7 veruliakUDe 8 evaM cullahimavaMtakUDANaM jA ceva vattavvayA sacceva neavvA / __ se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai mahAhimavaMte vAsaharapavvae 2?, goamA! mahAhimavaMta NaM vAsaharapavvae cullahimavaMtaM vAsaharapavvayaMpaNihAyaAyAmuccattuvvehavikkhambhaparikkheveNaMmahaMtatarAe ceva dIhatarAe ceva, mahAhimavaMte aitya deve mahiMddhIe jAva paliovamaTTiie privsi| vR. 'mahAhimavaMte'tti, mahAhimavati varSadharaparvate bhagavan ! kati kUTAni?, gautametyAdi Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-4 303 sUtraM sugama, kUTAnAM nAmArthastvayaM-siddhAyatanakUTa mahAhimavadadhiSThAtRkUTaM haimavatapatikUTaM rohitAnadIsurIkUTaMhIsurIkUTaM harikAntAnadIsurIkUTaM harivarSapatikUTaMvaiDUryakUTaMtutadralamayatvAt tatsvAmikatvAcceti, 'eva'miti kUTAnAmuccatvAdi siddhAyatanaprAsAdAnAMcamAnAdi tatsvAminAM cayathArUpaM maharddhikatvaM yatra ca rAjadhAnyastatsarvaM atrApi vAcyaM, kevalaM nAmaviparyAsa evadevAnAM tadarAjadhAnInAM ceti| sAmprataM mahmahimavato nAmArthaM nirUpayannAha-'sekeNaTeNa'mityAdi, vyaktaMnavaramuttarasUtre mahAhimavAn varSadharaparvataH kSudrahimavantaM varSadharaparvataMpraNidhAya-pratItya kSudrahimavadapekSayetyarthaH, yojanAyA vicitratvAtAyAmApekSayA dIrghataraka eva uccatvAdyapekSayA mahattaraka eveti, athavA mahAhimavannAmA'tra devaH palyopamasthitikaH parivasati, sUtre AyAmoccatvetyAdAvekavadabhAvaH samAhAra bodhyaH / atha harivarSanAmakavarSAvasaraH mU. (137) kahiNaM bhaMte ! jambUddIve dIve harivAse nAmaM vAse paM0 ? nisahassa vAsaharapavvayassa dakkhiNeNaM mahAhimavaMtavAsaharapavvayassa uttareNaM purathimalavaNasamuddassa paJcatthimeNaM paJcatthimalavaNasamudassa purathimeNaM ettha NaM jambUddIve 2 harivAse nAma vAse pannatte evaM jAva paJcasthimillAe koDIe paJcasthimillaM lavaNasamudaM puDhe aTTa joaNasahassAiM cattAri a egavIse joaNasae egaM ca egUNavIsaibhAgaM joaNassa vikkhambheNaM / tassa bAhA purathimapaJcatthimeNaM terasajoaNasahassAiMtinniaegasaDhejoaNasaechacca egUNavIsaibhAe joaNasasa addhabhAgaM caAyAmeNaMti, tassa jIvA uttareNaM pAINapaDINAyayA duhA lavaNasamudaMpuTThA purathimillAekoDIe purathimillaM jAva lavaNasamudaM puTThA tevattari joaNa-sahassAiMnava ya eguttare joaNasae sattarasa ya egUNavIsaibhAe joaNassa addhabhAgaM ca AyAmeNaM, tassa ghanuM dAhiNeNaM caurAsIiM joaNasahassAiM solasa joaNAIcattAri egUNavIsaibhAe joaNassa prikkhevennN| harivAsassaNaMbhaMte! vAsassa kerisaeAgArabhAvapaDoAre paM0?, goamA! bahusamaramaNije bhUmibhAge pannatte jAva maNIhiM taNehiM a uvasobhie evaM maNINaM taNANa ya vaNNo gaMdho phAso saddo bhANiabbo, harivAse NaM tattha 2 dese tahiM 2 bahave khuDDA khuDDiAo evaM jo susamAe anubhAvo so ceva apariseso vttvbotti| kahi NaM bhaMte ! harivAse vAse viaDAvaI nAmaM vaTTevaaddhapavvae pa0?, go0 ! harIe mahAnaIe paJcasthimeNaM harikatAe mahAnaIe purathimeNaM harivAsassa 2 bahumajjhadesAe ettha NaM viaDAvaI nAmaM vaTTaveaddhapavvae p0|| evaM jo ceva saddAvaissa vikkhabhuccatuvvehaparikkhevasaMThANa vaNNAvAso a so ceva viaDAvaissavi bhANiavvo, navaraM aruNo devo paumAIjAva viaDAvaivaNnAmAiM aruNe a ittha deve mahiddhIe evaMjAva dAhiNeNaM rAyahANI neavvA / sekeNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai-harivAse 2? go0 harivAseNaM vAse maNuA aruNA aruNo bhAsA seANaM saMkhadalasaNNisA harivAse a ittha deve mahiddhIe jAva paliovamaTTiIe parivasai, se teNaTeNaM go0 evaM vuccai / vR. 'kahiNaMbhaMte! jambUddIve 2' ityAdi, vyaktaM, navaraM aSTau yojanasahasrANi catvArica yojanazatAni ekaviMzatyadhikAniekaMcaikonaviMzatitamaMbhAgaMyojanasya viSkambhena, mahAhimavato Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 4/137 dviguNaviSkambhakatvAditi / adhunA'sya bAhAditrayamAha - " tassa bAhA' ityAdi, 'tassa jIvA' ityAdi, 'tassa dhanu' mityAdi, sUtratrayamapi vyaktaM // athAsya svarUpaM pipRcchiSurAha - 'harivAsa'ityAdi, harivarSasya varSasya bhagavan ! kIdRza AkArabhAvapratyavatAraH prajJaptaH ?, gautama ! bahusamarama - NIyo bhUmibhAgaH prajJaptaH, atrAtidezavAkyamAha - yAvanmaNibhistRNaizcopazobhitaH, evaM maNInAM tRNAnAM ca varNoM gandhaH sparza zabdazca bhaNitavyaH, padmavaravedikAnusAreNetyarthaHRH, atra jalAzayasvarUpaM nirUpayannAha 'harivAse Na' mityAdi, kSetrasya sarasatvena tatra tatra dezapradezeSu kSudrikAdayo jalAzayA akhAtA eva santItyarthaH, atraikadezagrahaNena sarvo'pi vApyAdijalAzayAlApako grAhyaH, atra kAlanirNayArthamAha- 'evaM jo susamAe' ityAdi, evaMuktaprakAreNa varNyamAne tasmin kSetre yaH saSamAyAH-avasarpiNIdvitIyArakasyAnubhAvaH sa evAparizeSaH - sampUrNo vaktavyaH, suSamApratibhAganAmakAvasthitakAlasya tatra sambhavAt / athAsya kSetrasya vibhAjakagirimAha - 'kahi Na 'mityAdi, praznasUtraM vyaktaM, uttarasUtre harito- harisalilAyA mahAnadyAH pazcimAyAM harikAntAyA mahAnadyAH pUrvasyAM harivarSasya 2 bahumadhyadezabhAge atrAntare vikaTApAtinAmA vRttavaitADhayaparvataH prajJaptaH, atra nigamayaMllAghavArthamatidezasUtramAha-evaM vikaTApAtivRttavaitADhyavarNane kriyamANe ya eva zabdApAtino viSkambhoccatvodvedhaparikSepasaMsthAnAnAM varNavyAso - varNakagranthavistaraH cakArAttatratyaprAsAdatasvAmirAjadhAnyAdisaMgrahaH, vikaTApAtiprabhANi vikaTApAtivarNAbhAni ca tena vikaTApAtIti nAma, aruNazcAtra deva AdhipatyaM paripAlayati tena tadyogAdapi tathA nAma prasiddham, AhavisadhzanAmakadevAdvikaTApAtIti nAma kathamupapadyate ? ucyate, aruNo vikaTApAtipatiriti tatkalpapustakAdiSu AkhyAyate, sAmAnikAdInAmapyanenaiva nAmnA prasiddha iti sAmarthyAvikaTApAtIti, susthitalavaNodAdhipatergItamAdhipatitvAd gautamadvIpaiva, bRhatkSetravicArAdiSu hairaNyavate vikaTApAtI harivarSe gandhApAtItyuktaM, tatvaM tu kevaligamyaM, evaM yAvaddakSiNasyAM dizi mero rAjadhAnI netavyA, atha harivarSanAmArthaM pipRcchiSurAha 'sekeNaTTeNaM' ityAdi, praznasUtraM sugamaM, uttarasUtre harivarSe 2 kecana manujA aruNAraktavarNAH, aruNaM ca cInapiSTAdikaM AsannavastUni aruNaprakAzaM na kurute abhAsvaratvAd imeca na tathA ityAha-aruNAvabhAsA iti, kecana zvetAH NaM pUrvavat zaGkhadalAni - zaGkhakhaNDAste hi atizvetAH syusteSAM sannikAzAH - sadhzAH tena tadyogAddharivarSaM kSetramucyate, ko'rthaH ? - harizabdena sUryazcandrazca tatra kecana manuSyAH sUrya ivAruNA aruNAvabhAgAH, sUryazcAtra raktavarNaprastAvAdudagacchan gRhyate, kecana candra iva zvetA iti, haraya iva harayo manuSyAH, sAdhyavasAnalakSaNayA'bhedapratipatti, tatastadyogAt kSetraM haraya iti vyapadizyate, harayazca tadvarSaM ca harivarSaM, yadA ca manuSyayogAt harizabdaH kSetre vartate tadA svabhAvAdbahuvacanAntaH prayujyate, yadAha tatvArthamUlaTIkAkRd videhAzca paJcAlAditulyA" yadivA harivarSanAmA atra deva AdhipatyaM paripAlayati tena tadyogadapi harivarSaM / athAnantaroktaM kSetraM niSadhAddakSiNasyAmuktaM tarhi sa niSadhaH kvAstIti pRcchati 304 - mU. (138) kahi NaM bhaMte! jambUddIve 2 nisahe nAmaM vAsaharapavvae pannatte ?, goamA ! mahAvidehassa vAsassa dakkhiNeNaM harivAsassa uttareNaM puratthimalavaNasamuddassa paJcatthimeNaM Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 4 305 paJccatthimalavaNasamuddassa puratthimeNaM ettha NaM jaMbuddIve dIve nisahe nAmaM vAsaharapavvae pannatte / - pAINapaDINAyae udINadAhiNavicchiNNe duhA lavaNasamuddaM puTThe puratthimillAe jAva puDhe paJcatthimillAe jAva puTThe, cattAri joyaNasayAiM uddhaM uccatteNaM cattAri gAuasayAiM uvveheNaM solasa jo aNasahassAiM aTTha ya bAyAle joaNasae donniya egUNavIsaibhAe joaNassa vikkhambheNaM tassa bAhA puratthimapaccatthimeNaM vIsaM joaNasahassAiM egaM ca paNaTTaM joaNasayaM dunni a egUNavIsaibhAe jo aNassa addhabhAgaM ca AyAmeNaM, tassa jIvA uttareNaM jAva caunavaijoaNasahassAiM egaM ca chappannaM joaNasayaM dunni a egUmavIsaibhAe joaNassa AyAmeNaMti, tassa ghanuM dAhiNeNaM egaM joaNasayasahassaM cauvIsaM ca joaNasahassAiM tinni a chAyAle joaNasae nava ya egUNavIsaibhAe joaNassa parikkheveNaMti ruagasaMThANasaMThie savvatavaNijjamae acche, ubhao pAsiM dohiM paumavaraveiAhiM dohi a vanasaMDehiM jAva saMparikkhitte / nisahassa NaM vAsaharapavvayassa uppiM bahusamaramaNijje bhUmibhAge pannatte jAva AsayaMti saMyaMti, tassa Na bahusamaramaNijjassa bUmibhAgassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM ege tigiMchiddahe nAmaM dahe pannatte, pAINapaDINAyae udINadAhiNavicchinne cattAri joaNasahassAiM AyAmeNaM do jo aNasahassAiM vikkhambheNaM dasa joaNAiM uvveheNaM acche saNhe rayayAmayakUle / tassa NaM tigicchaddahassa cauddisi cattAri tisovANapaDirUvagA paM0 evaM jAva AyAmavikkhambhavihUNA jA ceva mahApaumaddahassa vattavvayA sA ceva tigiMchiddahassavi vattavvayA taM caiva paumaddahappamANaM aTTho jAva tigiMchivaNNAI, dhiI a itta devI paliovamaTThiIA parivasai, se teNaTTeNaM goyamA ! evaM vuccai tigaMchiddahe tigiMchiddahe / vR. 'kahiNa' mityAdi, praznasUtraM vyaktaM, uttarasUtre mahAvidehasya varSasya dakSiNasyAM harivarSasyottarasyAM paurastyalavaNodasya pazcimAyAM pazcimalavamasamudrasya pUrvasyAM atrAntare jambUdvIpe niSadho nAma varSadharaparvataH prajJaptaH, prAcInapratIcInetyAdi prAgvat, catvAri yojanazatAnyUrdhvoccatvena catvAri gavyUtazatAnyudvedhena - bhUpravezena meruvarjasamayakSetragirINAM svoccatvacaturthAMzenodvedhatvAt, SoDaza yojanasahasrANi dvicatvAriMzAni - dvicatvAriMzadadhikAni aSTau ca yojanazatAni dvau ca ekonaviMzatibhAgI yojanasya viSkambhena, mahAhimavato dviguNaviSkambhamAnatvAt, atha bAhAdisUtratrayamAha - ''tassa bAhA', 'tassa jIvA' ityAdi, atha yAvatpadAt pAINapaDINAyayA duhao lavaNasamuddaM puTThA puratthimillAe lavaNasamudde jAva puTThA iti grAhyaM, 'tassa ghanu' mityAdi sarvaM pUrvasUtrAnusAreNa vyAkhyeyaM / atha niSadhameva vizeSaNairvizinaSTi - 'ruaga' ityAdi, atra yAvatpadAt savvao samaMtA iti grAhyaM, zeSaM prAgvat / athAsya devakrIDAyogyatvaM varNayannAha - 'nisaha' ityAdi, atra yAvatpadAt AliGgapuSkarAdipadakadambakaM bodhyaM / atha hradavaktavyAvasaraH 'tassa Na' mityAdi, tasya bahusamaramaNIyasya bhUmibhAgasya bahumadhyadezabhAge'trAntare mahAnekaH tigiMchi-pauSparajastatpradhAno drahastigiMchidraho nAma drahaH prajJaptaH, prAkRte puSparajaH zabdasya 'tigiMchi' iti nipAtaH dezIzabdo vA, anyat sarvaM prAganusAreNeti, athAsyAtidezasUtreNa sopAnAdivarNanAyAha- tasya - tigiMchidrahasya caturdikSu catvAri trisopAnapratirUpakANi prajJaptAni, evamitthaMprakAreNa hradavarNake kriyamANe yAvacchabdo'tra kArlsavAcyavyayaM tena yAvatparipUrNA yaiva mahApadmadrahasyavaktavyatA 13 20 Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 4/138 AyAmaviSkambhavihInA saiva tigichidrahasya vaktavyatA, etadeva vyaktyA AcaSTe "taMceva'ityAdi, tadeva-mahApadmadrahagatameSa padmAnAM-dhRtidevIkamalAnAMpramANaM-ekakoTiviMzatilakSapaJcAzatsahasraikazataviMzatirUpaM, anyathA'tra padmAnAmAyAmaviSkambharUpapramANasya mahApadmadrahagatapadyebhyo dviguNatvena virodhApAtatAt, drahasya ca pramANamudvedharUpaM bodhyaM, AyAmaviSkambhayoH pRthaguktatvAditiSa artha tigichidrahasya vAcyaH, sa caivaM 'se keNaTeNa bhaMte ! evaM vuccai-tigichiddahe 2' ityAdi prAksUtrAnusAreNa vAcyaM yAvat tigiMchidrahavarNAbhAni utpalAdIni dhRtizcAtrAdhipatyaMparipAlayati seteNaTeNaM0 praagvt||athaasmaadyaa dakSiNena nadIpravahati tAmAha mU. (139) tassa NaM tigichidahassa dakkhiNilleNaM toraNeNaM harimahAnaI pavUDhA samANI sattajoaNasahassAiMcattAri aekavIsejoamasaeegaMca egUNavIsaibhAgaMjoaNassa dAhiNAbhamuhI pavvaeNaM gaMtA mahayA ghaDamuhapavittieNaMjAva sAiregacaujoaNasaieNaM pavAeNaM pavaDai evaMjA ceva harikaMtAe vattavvayA sA ceva harIevineavvA, jibhiAe kuMDassa dIvassa bhavaNassataMcevapamANaM aTTho'vibhANiabbojAva ahejagaiMdAlaittA chappannAe salilAsahassehiM samaggApuratthimaMlavaNasamudaMsamappei, taM veva pavahe amuhamUle apamANaMubvehoajoharikantAe jAva vnsNddsNprikkhittaa| tassa NaM tigiMchiddahassa uttarilleNaM toraNeNaM sIoA mahAnaI pavUDhA samANI satta joaNasahassAiMcattAria egavIsejoaNasaeegaMca egUNavIsaibhAgaMjoaNassa uttarAmimuhI pavvaeNaM gaMtA mahayA ghaDamuhapavittieNaM jAva sAiregacaujoaNasaieNaM pavAeNaM pvddi| sIoANaM mahAnaIjao pavaDaietthaNaM mahaMegA jibhiApannattA cattAri joaNAI AyAmeNaM pannAsaM joaNAiM vikkhambheNaM joaNaM bAhalleNaM magaramuhaviuTThasaMThANasaMThiA savvavairAmaIacchA, sIoANaM mahAnaI jahiM pavaDaiettha NaM mahaMege sIoappavAyakuMDe nAmaMkuMDe pannatecattAri asIejoaNasaeAyAmavikhaMbheNaMpannarasaaTThAre joaNasae kiMci-visesUNe parikkhevaNaM acche evaM kuMDavattavvayA neavvA jAva tornnaa| tassaNaM sIoappavAyakuMDassa bahumajjhadesabhAe etthaNaM mahaMege sIoadIve nAmaMdIve pannatte causaddhiM joaNAI AyAmavikkhambheNaM donni biuttare joaNasae parikkhevaNaM do kose Usie jalaMtAo savvavairAmae acche sesaM tameva veiyAvaNasaMDabhUmibhAgabhavaNasayaNijjaaTTho bhANiabbo, tassaNaMsIoappavAyakuMDassa uttarilleNaM toraNeNaM sIoA mahAnaI pavUDhI samANI devakuruejemANA 2 cittavicittakUDepavvaenisaDhadevakurusUrasulasavitruppabhadaheaduhAvibhayamANI 2 caurAsIe salilAsahassehiM ApUremANI 2 bhaddasAlavaNaM ejemANI 2 maMdaraM pavvayaM dohiM joaNehiM asaMpattA paJcatthimAmimuhI AvattA samANI ahe vijuppabhaM vakkhArapavvayaM dAraittA maMdarassa pavvayassa paJcatthimeNaMavaravidehaM vAsaMduhA vibhayamANI 2 egamegAo cakkavaTTivijayAo aTThAvIsAe 2 salilAsahassehiM ApUremANI 2 ___ -paJcahiM salilAsayasahassehiMdutIsAe asalilAsahassehiM samaggA ahe jayaMtassadArassa jagaiMdAlaittA paJcatthimeNaM lavaNasamudaMsamappeti, sIoANaM mahAnaI pavahe pannAsaMjoaNAI vikkhambheNaMjoaNaMuvveheNaM, tayanaMtaraMcaNaMmAyAe 2 parivaddhamANI 2 muhamUle paJcajoaNasayAI vikkhambheNaM dasa joaNAI uvveheNaM ubhaopAsiM dohiM paumavaraveiAhiM dohi a vanasaMDehiM Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 4 307 saMparikkhittA / nisaDhe NaM bhaMte ! vAsaharapavvae NaM kati kUDA pannattA ?, goyamA ! nava kUDA pannattA, taMjahA- siddhAyanakUDe 1 nisaDhakUDe 2 harivAsakUDe 3 puvvavidehakUDe 4 harikUDe 5 dhiIkUDe 6 sIo AkUDe 7 avaravidehakUDe 8 ruagakUDe 9 jo ceva cullahimavaMtakUDANaM uccattavikkhambha- parikkhevo puvvavaNNio rAyahANI a sacceva ihaMpi neavvA / sekeNaTTeNaM bhaMte! evaM vaccai Nisahe vAsaharapavvae 2 ?, goamA ! nisahe NaM vAsaharapavvae bahave kUr3A nisahasaMThANasaMThiA usabhasaMThANasaMThiA, nisahe a ittha deve mahiddhIe jAva pali ovamaTThiI parivasai, se teNaTTeNaM goamA ! evaM vuJccai nisahe vAsaharapavvae 2 / vR. ' tassa Na' mityAdi tasya tigiMchidrahasya dAkSiNAtyena toraNena harinAmnI harisalilA - paraparyAyA mahAnadI pravyUDhA satI saptayojanasahasrANi catvAri ca yojanazatAni ekaviMzAni - ekaviMzatyadhikAni ekaM ca ekonaviMzatibhAgaM yojanasya dakSiNAbhimukhI parvatena gatvA ityAdi prAgvat, girigantavyopapattistu SoDazasahasrASTazatadvAcatvAriMzadyojanapramANAnniSadhavyAsAd dvisahasrayojanapramANe hRdavyAse'panIte zeSe'ddhakRte bhavatIti / nigamayannatidezasUtramAha 'eva' mityAdi, 'eva' mityuktaprakAreNa yaiva harikAntAyA vakta - vyatA saiva harito'pi mahAnadyA netavyA, jihivakAyA harikuMDasya haridvIpasya bhavanasya ca tadeva pramANaM harikAntAprakarakramavaseyaM, artho'pi haridvIpanAmno vAcyaH, atra yAvatpadavAcyaM sAkSAllikhitaM ca sarvaM harikAntAprakaraNa iva jJeyaM // athAsmAdyA uttareNa nadI pravahati tAmAha 'tassa NaM tigiMchiddaha' ityAdi, vyaktaM, girigantavyaM tu harinadyA ivAvaseyaM, athAsyA jihvikAsvarUpamAha - 'sIoo' ityAdi, uttAnArthaM, navaramAyAmena catvAri yojanAni, harinnadIjihvikAdviguNatvAt, paJcAzad yojanAni viSkamabhena harinnadIpravahato dviguNasya sItodApravahasya mAtavyatvAt, evaM bAhalyamapi pUrvajihvikAto dviguNamavaseyam, atha kuMDasvarUpamAha - 'sIoA mahAnaIjahiM ityAdi, 'etyaNa mityAdi, atra kuMDasya yojanasaGkhyA harikuMDato dvaiguNye - nopapAdanIyA / atha sItodAdvIpasvarUpamAha - 'tassa Na' mityAdi, atra zItodAdvIpaH AyAmaviSkambhAbhyAM catuHSaSTiyojanAni pUrvanadIdvIpato dviguNAyAmaviSkambhatvAt, dvyadhike dve zate parikSepeNa, atra sUtre 'nuktamapi karaNavazAt kizcitsAdhikatvaM jJeyaM, dvau krozau jalAdutthitaH sarvavajramayaH acchaH zeSamuktAtiriktaM gaGgAdvIpaprakaraNoktamavaseyaM taca vineyasmAraNArthaM nAmato nirdizativedikAvanakhaNDabhUmibhAgabhavanazayanIyAni vAcyAni, atra sUtre vibhaktilopaH prAkRtatvAt, arthazca zItodAdvIpasya gaGgAdvIpavat bhaNitavya iti / atha yatheyaM payodhimupayAti tathAha - tasya sItodAprapAtakuMDasya auttarAheNa toraNena zItodA mahAnadI pravyUDhA satI devakurUn igratI 2 - gacchantI 2, atra sUtre ekavacanaM AkArAntatvaM ca prAkRtatvAt, vicitravicitrakUtau pUrvApara- kUlavarttinau niSadha 1 devakuru 2 sUra 3 sulasa 4 vidyuAbha 5 drahAMzca dvidhA vibhajantI 2 - tanmadhye vahantI 2, atreyaM vibhAgayojanA - citravicitrakUTaparvatayormadhye bahanena citrakUTaM parvataM pUrvataH kRtvA vicitrakUTaM ca pazcimataH kRtvA devakuruSa vahantI iti, drahAMzca paJcApi samazreNivarttina ekaikarUpAn dvibhAgIkaraNena vahantIti, atrAntarAle devakuruvarttibhizcaturazItyA salilAsaha mrarApUryamANA 2 bhadrazAlavanaM-meruprathamavanaM igratI 2 mandaraM parvataM dvAbhyAM yojanAbhyAmasamprAptA, zItodAmervoraSTau Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 4/139 krozA antarAlamityarthaH, tataH pazcimAbhimukhI parAvRttA satI vidyutprabhaM vakSaskAraparvataM naiRtakoNagatakurugopakagirimadhodArayitvAmandarasyaparvatasya pazcimenAparavidehavarSa-pazcimavidehaM dvidhA vibhajantI 2, ekaikasmAJcakravartivijayAdaSTAviMzatyA 2 nadIsahasarApUryamANA 2 tathAhi ____ asyAdakSiNakUlagatavijayASTakedvedvemahAnadyaugaGgAsindhunAmnIcaturdaza2 sahananadIparivAre uttarakUlavartivijayASTakecadvedvemahAnadyoraktAraktavatInAmnI tAvatparivArestaiti prativijayamaSTAviMzatinadIsahasrANi, atha sarvAgraNAsyAnadIparivAraMvizeSaNadvAreNAha-paJcabhirnadIlakSatriMzatA ca nadIsahanaiH samagrA-paripUrNA, tathAhi-asyA ubhayaMkUlavartivijayaSoDazake'STAviMzatiranaMdIsahasrANItyaSTAviMzatisahasrANi SoDazabhirguNyaMte,jAtaMcaturlakSANyaSTacatvAriMzatsahasrANi, atra rAzau kurugata 84 sahasranadIprakSepejAtaMyathoktaM mAnamiti, adhojayantasyadvArasya-pazcimadigvatijambUdvIpadvArasya jagataM dArayitvA pazcimena-lavaNasamudraM samupasarpatIti adhunA'syA viSkambhAdhAha-'sIoA'ityAdi, zItodA mahAnadI pravahe-idanirgame paJcAzadyojanAniviSkambhena, harinadIpravahAdasyAHpravahasya dviguNatvAt,yojanamudvedhena-uNDatvena, paJcAzayojanAnAM paJcAzatA bhAge ekasyaiva lAbhAt, tadanantaraM mAtrayA 2-krameNa 2 pratiyojanaM samuditorubhayoH pArzvayorazItidhanurvRddhayA,pratipArvaM catvAriMzaddhanurvRddhayetyarthaH, parivarddhamAnA 2 mukhamUle-samudrapraveze paJca yojanazatAni niSkambhena pravahaviSkambhApekSayA mukhaviSkambhasya dazaguNatvAt, dazayojanAnyudvedhena, AdyapravahodvedhApekSayA'sya dazaguNatvAt, zeSaM vyaktaM / atha niSadhekUTavaktavyamAha-nisaDheNa'mityAdi, siddhAyatanakUTaM niSadhavarSadharAdhipavAsakUTaM harivarSakSetrapatikUTaM pUrvavidehapatikUTaM harisalilAnadIsUrIkUTaM dhRti-tigichidrahasurI tasyAH kUTazItodAnadIsurIkUTaMaparavidehapatikUTaM rucakaH-cakravAlagirivizeSastadadhipatikUTa, atravaktavye'tidezasUtramAha- 'joceva'ityAdi, yaevakSudrahimavatikUTAnAmuccatvaviSkammAbhyAM sahitaH parikSepaH uccatva-viSkambhaparikSepaH, cazabdAt kUTavarNakaH pUrvavarNitaH-adhastanagranthoktaH sa eva ihApi jJAtavyaH, tathAhi-paJcayojanazatAnyuccatvaM mUlaviSkambhazcetyAdi, rAjadhAnI ca saiva ihApinetavyA, atra liGgaviparinAmenArthayojanAiti, ko'rthaH?-yathA kSudrahimavadirikUTasya dakSiNena tiryagasaGakhyeyAndvIpasamudrAnvyativrajyAnyasminjambUdvIpekSudrahimavatI nAmnI rAjadhAnI tathA ihApi niSadhA nAma rAjadhAnIti, adhunA'sya nAmArthaM prazrayannAha__'se keNakhUNa mityAdi, vyaktaM, navaraM niSadhe varSadharaparvate bahUni kUTAni niSadhasaMsthAnasaMsthitAni, tatra nitarAMsahate skandhepRSThevAsamAropitaMbhAramiti niSadho-vRSabhaH pRSodarAditvAdiSTarUpasiddhi tatsaMsthAnasaMsthitAni, etadeva paryAyAntareNAha-vRSabhasaMsthitAni, niSadhazcAtra deva AdhipatyaM paripAlayati, tena niSadhAkArakUTayogAnniSadhadevayogAdvA niSadha iti vyvhriyte| atha yaniSadhasUtre 'mahAvidehassa vAsassa dakkhiNeNa mityuktaM tat kiM mahAvidehamityAha mU. (140) kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve mahAvidehe nAmaM vAse pa0 go0 nIlavaMtassa vAsaharapavvayassa dakkhiNeNaM nisahassa vAsaharapavvayassa uttareNaM purathimalavaNa- samudassa paJcatthimeNaM paJcatthimalavaNasamuddassa purathimeNaM ettha NaM jaMbuddIve 2 mahAvidehe vAse pnnte| -pAINapaDINAyae udINadAhiNavicchiNNe paliaMkasaMThANasaMThie duhA lavaNasamudaM puDhe Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-4 309 purasthima jAva puDhe paJcathimillAe koDIe paJcathimillaM jAva puDhe tittIsaM joaNasahassAiMchacca culasIe joaNasae cattAri aegUNavIsaibhAe joaNassa vikkhambheNaMti, tassa bAhA purasthimapaJcatthimeNaMtettIsaMjoaNasahassAiMsattaya sattasaDhejoaNasaesatta yaegUNavIsaibhAejoaNassa aayaamennNti| tassajIvA bahumajjhadesabhAepAINapaDaNAyayA duhA lavaNasamudaM puTThApurathimillAe koDIe purathimillaMjAva puTTAevaM paJcatthimillAe jAva puTThA, egaMjoyaNasayasahassaMAyAmeNaMti, tassa ghanuM ubhao pAsiM uttaradAhiNeNaM egaM joyaNasayasahassaM aTThAvannaM joaNasahassAiMegaMca terasuttaraM joaNasayaM solasa ya egUNavIsaibhAge joyaNassa kiMcivisesAhie parikkheveNaMti, mahAvidehe NaM vAse cauvihe cauppaDoAre pannatte, taMjahA puvvavidehe 1 avaravidehe 2 devakurA 3 uttarakurA 4, mahAvidehassa NaM bhaMte ! vAsassa kerisae AgArabhAvapaDoAre pannatte?, goamA! bahusamaramamije bhUmibhAgepannattejAvakittimehiM ceva akittimehiM ceva / mahAvidehe NaM bhaMte ! vAse maNuANaM kerisae AyArabhAvapaDoAre pannate?, tesiNaMmaNuANaMchabihe saMghayaNe chabihe saMThANe paJcadhanusayAiM uddhaM uccatteNaMjahanneNaM aMtomuhuttaMukkoseNaMpuvvakoDIAuaMpAleti pAlettA appegaiA nirayagAmI jAva appegaiA sijhaMti jAva aMtaM kreNti| sekeNaTeNaM bhaMte! evaM vucchai-mahAvidehe vAse 2? go0 mahAvidehe NaM vAse bharaheravayahemavayaheraNNavayaharivAsarammagavAsehito AyAmavikkhambhasaMThANapariNAheNaM vicchiNNatarAe ceva vipulatarAe ceva mahaMtatarAe ceva suppamANatarAe ceva mahAvidehA ya ittha maNUsA parivasaMti, mahAvidehe aittha deve mahiddhIe jAva paliovamaTTiie parivasai / se teNaTTeNaMgoamA! evaM vuccai-mahAvidedehe vAse 2, aduttaraMcaNaMgoamA! mahAvidehassa vAsassa sAsae nAmadheje pannatte, jaMna kayAi nAsi 3 / / vR. 'kahi NamityAdi, kva bhadanta ! ityAdi sUtre svayaM yojyaM, navaraM mahAvidehaM nAma varSa-caturthaM kSetraprajJaptaM?, gautama! nIlavatovarSadharaparvatasyacaturthasya kSetribhAgakAriNodakSiNenetyarthaH 'nisa-hassa'ityAdivyaktaM, navaraM palyaGkasaMsthAnasaMsthitamAyatacaturasratvAt, vistAreNatrayastriMzadayojanasahasrANiSaTca yojanazatAnicaturazItyadhikAni caturazcaikonaviMzatibhAgAn yojanasya viSkambhena, niSadhaviSkambhAd dviguNaviSkambhakatvAt, athabAhAdisUtratrayamAha- 'tassa bAhA'ityAdi, tasya mahAvidehasya varSasya pUrvAparabhAgena bAhA pratyekaM trayastriMza yojanasahasrANi sapta ca yojanazatAni saptaSaSTyA'dhikAni sapta ca ekonaviMzatibhAgAnyojanasya AyAmeneti, nnu| // 1 // "mahayA dhanupaTThAoDaharAgaM sohiAhi dhanuparcha / jaMtattha havai sesaM tassaddhe niddise bAhaM // " iti vacanAt mahato dhanuHpRSThAd videhAnAM dakSiNArddhasyottarArddhasya ca sambandhino lakSamekamaSTaSaJcAzatsahasrANi zatamekaM trayodazAdhikaM yojanAnAM SoDaza ca kalAH sArdhAH yojana 158113 kalAH 16kalArddhacetyevaMparinAmAlladhudhanuHpRSThaM niSadhAsambandhilakSamekaM caturviMzatisahasrANi trINi zatAni SaTcatvAriMzadadhikAni yojanAnAM nava ca kalA yojana 124346 kalA 9ityevaMparimANaMzodhaya, tatazcazeSamidaMtrayastriMzatsahasrANi saptazatAni saptaSaSTyadhikAni Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 4/140 yojanAnAM sapta ca kalA sArdhAH yojanAnAM 33767 kalA 7 kalAddhaM ca, eSAmaDhe SoDaza yojanasahasrANi aSTau zatAni tryazItyadhikAniyojanAnAMtrayodazacakalAH sapAdAH ityevaMrUpA bAhA videhAnAM sambhavati, atra tu trayastriMzatsahasrAdirUpA uktA tatkimiti?, ucyate, sarvatra vaitAThyAdiSu pUrvabAhA aparabAhA ca yAvatI dakSiNatastAvatI uttarato'piparaM vyavahitatvena sA sammIlya noktA, iyaM tu sammilitatvAt saMmIlyaivoktA sUtre dakSiNabAhApramAmaivottarabAhetyenamarthaM bodhayitumiti athAsya jIvAmAha' 'tassajIvA' ityAdi, tasya videhasyobhayoH pArzvayoH etadeva vivRNoti-'uttaradAhiNeNaM'ti uttarapArve dakSiNapArze vA ekaM yojanalakSa aSTapaJcAzaca yojanasahasrANi ekaM ca yojanazataM trayodazottaraMSoDazacaikonaviMzatibhAgAn yojanasya kiMcidvizeSAdhikAnparikSepeNa, yaccAnyatra sArdhAH SoDazakalA uktAstadatra kiMcidvizeSAdhikapadena saMgRhItaM, udhdharitakalAMzAstunavivakSitA iti, atrAdhikArthasUcanArthaM karaNAntaraM darzyate-jambUdvIpaparidhistimro lakSAH SoDaza sahasrANi dvezatesaptaviMzatyadhikeyojanAnAMkrozatrayamaSTAviMzaMdhanuHzataMtrayodazAMgulAnyekama gulaMyojana 316227 kroza 3 dhanUMSi 128 aMgula 13 ardhAgulaM, atra yojanarAzirardhIkriyate, labdhamekaM lakSamaSTApaJcAzatsahasrANi zatamekaMtrayodazAdhikaMyojana 158113, yattvekaMyojanaM zeSaMtatkalAH kriyante labdhAH ekonaviMzati krozatraye ca labdhAH sapAdAzcaturdaza kalAH ubhayamIlane jAtAH sapAdAstrayastriMzatakalAHtAsAmarddhalabdhAHsArdhAH SoDazakalAH, yazcakalAyAaSTamobhAgo'dhika uddharati yAnicadhanuSAma? labdhAnicatuHSaSTirdhanUSiyAnica sArddhatrayodazAMgulAnAma.pAdonAni saptAMgulAni tadetatsarvamalpatvAnna vivkssitmiti| adhunA videhavarSasya bhedAnnirUpayannAha-'mahAvideheNa'mityAdi, mahAvidehaM varSacaturvidhaMcatuSprakAraM pUrvavidehAdyanyatarasya mahAvidehatvena vyapadizyamAnatvAt, ataeva caturSu-pUrvAparavidehadevakuruttarakururUpeSu kSetravizeSeSu pratyavatAraH-samavatAro vicAraNIyatvena yasyatattathA, caturvidhasya paryAyo vA'yaM, tatra pUrvavideho yo merorjambUdvIpagataH prAgvidehaH, evaM pazcimataH so'paravidehaH dakSiNato devakurunAmA videhaH uttaratastuuttarakurunAmA videhaH, nanu pUrvAparavidehayoH samAnakSetrAnubhAvakatvenamahAvidehavyapadezyatA'stu, devakuruttarakurUNAMtvakarmabhUmikatvena kathaM mahAvidehatvena vyapadezaH? prastutakSetrayorbharatAdyapekSayA mahAbhogatvAt mahAkAyamanuSyayogitvAnmahAvidehadevAdhiSTheyatvAcca mahAvidehavAcyatA samucitaiveti / athAsya svarUpaM varNayitumAha 'mahAvideha'ityAdi, prAgvat, atra yAvatkaraNAt 'AliMgapukkhare i vA jAva nAnAvihapaJcavaNNehiM maNIhiM taNehi a uvasobhie'iti, sampratyatra manujasvarUpamAha-'mahAvidehe Na'mityAdi, prAgvat, AbhyAM sUtrAbhyAmasya karmabhUmitvamabhANianyathA karSakAdipravRttAnAMtRNAdInAM kRtrimatvaM tadvarSajAtAnA ca manuSyANA paJcamagatigAmitvaM na syAt, athAsya nAmArthaM prazrayannAha_ 'sekeNaTeNa'mityAdi, prAgvat, praznasUtraMsugama, uttarasUtre-gautama! mahAvidehovarSa bharatairAvatahaimavatahairaNyaharivarSaramyakavarSebhyaHAyAmaviSkambhasaMsthAnapariNAhena, samAhArAdekavadbhAvaH, tatrAyAmAditrikaM pratItaM, pariNAhaH-paridhiH, atra ca vyastatayA vizeSaNanirdeze'pi yojanA yathAsambhavaM bhavatItyAyAmena mahattaraka eva lakSapramANajIvAkatvAt, tathA viSkambhena vistIrNataraka Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-4 311 eva sAdhikacaturazItiSaTzatAdhikatrayAstriMzadyojanasahanapramANatvAt, tathA saMsthAnenapalyaGkarUpeNa vipulataraka va pArzvadvaye'pISayostulyapramANatvAt, haimavatAdInAM palyaGkasaMsthitatve'pi pUrvajagatIkoNAnAM saMvRtatvena pUrvApareSayorveSamyAditi, tathA pariNAhena supramANataraka eva, taddhanuHpRSThasya jambUdvIpaparidhyarddhamAnatvAditi, ata eva mahAn-atizayena vikRSTo-garIyAn dehaH-zarIramAbhoga itiyAvat yeSAMtemahAvidehAH, athavA mahAn-atizayena vikRSTo-garIyAn deha:-zarIraM kalevaraM yeSAM te tathA, IzAstatratyA manuSyAH, tathAhi tatra vijayeSu sarvadA paJcadhanuHzatocchrayA devakuruttarakuruSutrigavyUtocchrayAH tatomahAvidehamanuSyayogAdidamapi kSetraM mahAvidehAH, mahAvidehazca zabdaH svabhAvA bahuvacanAnta eva, etacca prAgevoktaM, tato bahuvacanena vyavahiyate, zyate ca kvacidekavacanAnto'pi, tadapi pramANaM, pUrvamazeSaM prAgvat / sampratyuttarakurUrvaktukAmastadupayogitvena prathamaM gandhamAdanavakSaskAragiripraznamAha mU. (141) kahi NaM bhaMte ! mahAvidehe vAse gaMdhamAyaNe nAmaM vakkhArapavavae pannate ?, goamA! nIlavaMtassa vAsaharapavvayassa dAhiNeNaMmaMdarassapavvayassa uttarapaJcatthimeNaMgaMdhilAvaissa vijayassapurachimeNaMuttarakurAe paJcasthimeNaMetthaNaMmahAvidehe vAsegaMdhamAyaNe nAmaMvakkhArapavvae pannatteuttaradAhiNAyae pAINapaDINavicchiNNe tIsaMjoaNasahassAiMdunnianauttare joaNasae chacca ya egUNavIsaibhAe joaNassa AyAmeNaM nIlavaMtavAsaharapavvayaMteNaM cattArijoaNasayAI uddhaM uccattemaMcattArigAuasayAiMubveheNaMpaJcajoaNasayAI vikkhambheNaMtayanaMtaraMcaNaM mAyAe 2 ussehuvvehapagviddhIe parivaddhamANe 2 vikkhambhaparihANIe parihAyamANe 2 maMdarapabvayaMteNaM paJca joaNasayAiMuddhaM uccatteNaMpaJca gAuasa-yAiMuvveheNaMaMgulassa asaMkhijaibhAgaMvikkhambheNaM pannatte gayadaMtasaMThANasaMThie savvarayanAmae acche, ubhao pAsiM dohiM paumavaraveiAhiM dohi a vanasaMDehiM sabbao samaMtA saMparikkhitte, gaMdhamAyaNassaNaMvakkhArapavvayassa uppiM bahusamaramaNijje bhUmibhAge jAva aasyNti| gaMdhamAyaNe NaM vakkhArapavvae kati kUDA pa0 go0 ! satta kUDA, taM0-siddhAyayanakUDe 1 gaMdhamAyaNara gaMdhilAvaI uttarakUrU 4 phaliha 5 lohiyakkha 6 ANaMda 7 / ___ kahi NaM bhaMte ! gaMdhamAyaNe vakkhArapavvae siddhAyayanakUDe nAmaM kUDe pa0 gA0 maMdarassa pavvayassa uttarapaJcatthimeNaM gaMdhamAyaNakUDassa dAhiNapuratthimeNaM, etthaNaMgaMdhamAyaNevakkhArapavvae siddhAyayana nAmaM kUDe pa0, jaMceva cullahimavaMte siddhAyayanakUDassa pamANaM taM ceva eesiM savvesiM bhANiavvaM evaMceva vidisAhiM tinnikUDAbhANi0, cauttheta tiassa uttarapaJcatthimeNaM paJcamassa tAhiNeNaM, sesA u uttaradAhiNeNaM, phalihalohiakkhesu bhogaMkaraboghavaIo devayAo sesesu sarisanAmayA devA, chasuvi pAsAyavaDeMsagA rAyahANIo vidisaasu| se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai gaMdhamAyaNe vakkhArapavvae 2?, go0 ! gaMdhamAyaNassa NaM vakkhArapavvayassa gaMdhe se jahA nAmae koTTapuDANa vA jAva pIsijamANANa vA ukkirijjamANANa vA vikirijamANANa vA paribhujamANANa vA jAva orAlA maNuNNA jAva gaMdhA abhinissavaMti, bhave eArave?, no iNaDhe samaDhe, gaMdhamAyaNassa NaM itto iTTatarAe ceva jAva gaMdhe pnntte| Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 jambUdvIpaprajJapti-upAsUtram 4/141 se eeNaDDeNaM goamA! evaM vuccai gaMdhamAyaNe vakkhArapabbae 2, gaMdhamAyaNe aittha deve mahiddhIe parivasai, aduttaraMca NaM sAsae nAmadhije iti| .'kahiNa'mityAdi, kava bhadanta ! mahAvidehe varSegandhamAdanonAmavakSasi-madhye svagopyaM kSetraM dvau saMbhUya kurvantItivakSaskArAH, tajAtIyo'yamiti vakSaskAraparvatogajadantAparyAyaH prajJaptaH? gautama ! nIlavannAmno varSadharaparvatasya dakSiNabhAgena mandarasya parvatasya meroruttara-pazcimenauttarasyAH pazcimAyAzca antarAlavartinA digvibhAgena vAyavyakoNe ityarthaH, gandhilAvatyAHzItodottarakUlavartino'STamavijayasya pUrveNa uttarakurUNAM-sarvotkRSTabhogabhUmikSetrasya pazcimena atrAntare mahAvidehe varSe gandhamAdano nAma vakSaskAraparvataH prajJaptaH, uttaradakSiNayorAyataH prAcInapratIcInayoH-pUrvapazcimayordizoH vistIrNa, triMzadayojanasahasrANi dvecanavottareyojanazate SaT ca ekonaviMzatibhAgAn yojanasyAyAmena, atra yadyapi varSadharAdri-sambaddhamUlAnAM vakSaskAragirINAM sAdhikaikAdazASTazatadvicatvAriMzadyojanapramANakurukSetrAnta-vartinAmetAvAnAyAmo nasampadyatetathA'pyeSAMvakrabhAvapariNatatvena bahutarakSetrAgAhitvAtsambhavatIti, nIlavadvarSadharasamIpe catvAriyojanazatAniUrvoccatvena catvArigavyatazatAni udvedhenapaJcayojanazatAni viSkambhena, tadanantaraMmAtrayA 2-krameNa krameNotsedhodvedhayoH-uccatvoNDatvayoH parivRddhayA parivarddhamAnaH 2 viSkambhaparihANyA parihIyamANaH2 - -mandaraparvatasya-merorante-samIpe paJcayojanazatAnyUrvoccatvena paJcagavyatizatAniudvedhena aMgulasyAsaGkhyabhAgaM viSkambhena prajJaptaH, gajadantasya yatsaMsthAnaM-prArambhe nIcatvamante uccatvamityevaMrUpaM tena saMsthitaH, sarvAtmanA ratnamayaH, zrIumAsvAtivAcakakRtajambUdvIpasamAsaprakaraNe tukanakamayaiti, zeSaprAgvat, athAsya bhUmisau bhAgyamAvedayati-'gandhamAyaNa'ityAdi, gandhamAdanasya vakSaskAraparvatasyoparibahumaramaNIyobhUmibhAgaHprajJaptaH,atra yAvatpadAdvaitADhayAdrizikharatalavarNakagataM sarvaM bodhyaM / sampratyatra kUTavaktavyatAmAha- 'gandhamAyaNa'ityAdi, vyaktaM, navaraM sphaTikakUTaM sphaTikaratnamayatvAt lohitAkSakUTaM lohitaralavarNatvAt, AnandanAmno devasya kuuttmaanndkuuttN| nanu yathA vaitADhyAdiSu siddhAyata-nAdikUTavyavasthApUrvAparAyatatvena tadvadatrApi uta kazcidvizeSa ityAha-'kahiNaMbhaMte!' ityAdi, vyaktaM, navaraMyathAvaitADhyAdiSu siddhAyatanakUTaM samudrAsanaM pUrveNa tataH krameNa zeSANi sthitAni tathA'tra mandarAsanaM siddhAyatanakUTaMmandarAduttarapazcimAyAMvAyavyAM dizigandhamAdanakUTasyatu dakSiNapUrvasyAM-AgneyyAmasti, yadevakSudrahimavati siddhAyatanakUTasya pramANaMtadevaiteSAM sarveSAM siddhAyatanAdikUTAnAM bhaNitavyaM, arthAvarNanamapi tadvadeveti, vyavasthA tu zeSakUTAnAmatra bhinnaprakA-reNeti manasikRtyAha___"evaM ceva' ityAdi, evaM cevetyevaM-siddhAyatanAnusAreNa vidikSu-vAyavyakoNeSu trINi kUTAni siddhAyatanAdIni bhaNitavyAni, uktavaktavyAnAM mizritanirdezastu evaM cattArividArA bhANiavvA' iti sUtravivaraNoktayuktyA samAdheyaH, ayamarthaH-meruta uttarapazcimAyAM siddhAyatanakUTaM, tasmAduttarapazcimAyAM gandhamAdanakUTaM tasmAcca gandhilAvatIkUTamuttarapazcimAyAmiti, atra timrovAyavyo dizaH samuditA vivakSitAiti bahutvena nirdezaH, caturthamuttarakurukUTaMtRtIyasya gandhilAvatIkUTasyottarapazcimAyAMpaJcamasya sphaTikakUTasyadakSiNataH, nanuyathA tRtIyAdgandhilA Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-4 313 vatIkUTAccaturthaM uttarakurukUTamuttarapazcimAyAM caturthAcca tRtIyaM dakSiNapUrvasyAM tathA paJcamAt sphaTikakUTAt kathaM dakSiNapUrvasyAMcaturthaM kUTanasaGgacchate?, ucyate, parvatasya vakratvena caturthakUTata eva dakSiNapUrvAM prati valanAt paJcamAJcaturthaM dakSiNasyAmiti, zeSANi sphaTikakUTAdIni trINi uttaradakSiNazreNivyavasthAyA sthitAni, ko'rthaH ? paMcamaM caturthasyottarataH SaSThasya dakSiNataH SaSThaM paMcamasyottarataH saptamasya dakSiNataH saptamaM SaSThasyottarata iti parasparamuttaradakSiNabhAva iti, atra paMcazatayojanavistArANyapi kUTAna yat kramahIyamAne'pi prastutagirikSetre mAnti tatra sahasrAGkakUTarItijJaiyA, athaiSAmevAdhiSThAtRsvarUpaM nirUpayati-' sphaTikakUTalohitAkSakUTayoH paMcamaSaSThayorbhogaGkarAbhoga-vatyau dvedevate-dikkumAroM vasataH, zeSeSu kUTasadhzanAmakA devAH, SaTsvapi prAsAdAvataMsakAH svasvAdhipativAsayogyAH, eSAM ca rAjadhAnyo'saGkhyAtatame jambUdvIpe vidikSu uttrpshcimaasu| sampratinAmArthapipRcchiSurAha-'sekeNaTeNaM ityAdipraznasUtrasugama, uttarasUtregandhamAdanasya vakSaskAraparvatasya gandhaH sa yathA nAma koSThapuTAnAMyAvatpadAttagarapuTAdInAM saMgrahaH piSyamANAnAM vA-saMcUrNyamAnAnAM utkIryamANAnAM vA vikIryamANAnAM vA paribhujyamAnAnAM vA yAvatpadAt bhANDAt bhANDAntaraM vA saMhiyamANAnAmiti, udArA-manojJAH yAvatpadAt gandhA iti kartRpadaM, abhinisavanti, evamukte ziSyaH pRcchati-bhavedetadrUpo gandhamAdanasya gandha iti, bhagavAnAhanAyamarthaH samarthaH, gandhamAdanasya ito-bhavaduktAd gandhAdiSTataraka evayAvatakaraNAtkAntataraka evotyAdipadagrahaH, nigamanavAkye tenArthena gautama evamucyate, gandhena svayaM mAdyatIvamadayati vA tannivAsidevadevInAM manAMsi iti gandhamAdanaH, 'kRdvahula' miti vacanAt kartaryanaTapratyayaH, 'dhajyupasargasya ve' tyatra bahulAdhikAradatizAyitAdivatmakArAkArasya dIrghatvamiti, gandhamAdananAmA cAtra devo maharddhikaH parivasati, tena tadyogAditi nAma, anytsrvNpraagvt||athyaasaamupyogitven gandhamAdano nirUpitastA uttarakurU nirUpayati mU. (142) kahi NaM bhaMte ! mahAvidehe vAse uttarakurA nAma kurA paM0, go0 ! maMdarassa pavvayassa uttareNaM nIlavaMtassa vAsaharapavvayassa dakkhiNeNaM gaMdhamAyaNassa vakkhArapavvayassa purathimeNaM mAlavaMtassa vakkhArapavvayassa paJcatthimeNaM ettha NaM uttarakurA nAmaM kurA pannatA pAINapaDINAyayA udINadAhiNavacchiNNA addhacaMdasaMThANasaMThaA ikkArasajoaNasahassAiMaTTha ya bAyAle joaNasae donni a egUNavIsaibhAe joaNassa vikkhmbhennNti| tIse jIvA uttareNaM pAINapaDINAyayA tudA vakkhArapavvayaM puTThA, taMjahA-purathimillAe koDIe purathimilaM vakkhArapavvayaM puTThA evaM paJcatthimillAe jAva paJcathimillaM vakkhArapavvayaM puTThA, tevannaM joaNasahassAiM aayaamennnti| tIse NaM dhanudAhiNeNaM saDiM joaNasahassAiMcattAri a aTThArase joaNasae duvAlasa ya egUNavIsaibhAejoaNassa parikkheveNaM,uttarakurAeNaMbhaMte!kerisaeAyArabhAvapaDoArepa0? goyamA! bahusamaramaNijje bhUmibhAge pannatte, evaMpuvvavaNNiAjacceva susamasusamAvattavbayA saJcaiva neavvA jAva paumagaMdhA 1 miagaMdhA 2 amamA 3 sahA 4 tetalI 5 saNicArI 6 / / vR. 'kahi Na mityAdi, kva bhadanta ! mahAvidehe varSe uttarakuravo nAmnA kuravaH prajJaptAH?, Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 4/142 gautama! mandarasya parvatasyottaratonIlavatovarSadharaparvatasyadakSiNatogandhamAdanasyavakSaskAraparvatasya pUrvato vakSyamANasvarUpasya mAlyavataH pazcimataH atrAntare uttarakuravo nAmnA kuravaH prajJaptAH, prAkapazcimAyatA uttaradakSiNAvistIrNA arddhacandrAkArA ekAdazayojanasahasrANyaSTau zatAni dvAcatvA- riMzadadhikAni dvau caikonaviMzatibhAgau yojanasya viSkambhena, atropapattiryathA mahAvidehaviSkambhAt 33684 kalA 4 ityevaMrUpAt meruviSkambhe'panIte zeSasyA? kRte uktAGkarAzisyAt, nanu varSavarSadharAdInAMkramavyavasthAprajJApakApekSayA'sti yathAprajJApakAsannaM bharataM tato himavAnityAdi, tato videhakathanAnantaraM kramaprAptA devakururvimucya kathamuttarakurUmAM nirUpaNaM ?, ucyate, caturdigmukhe videhe prAyaH sarvaM prAdakSiNyena vyavasthApyamAnaM samaye zrUyate, tenaprathamatauttaparakurukathanaMbharatapArzvasthau vidyuprabhasaumanasauvihAya gandhamAdanamAlyavadvakSaskAraprarUpaNaMbharatAsannavijayAn vihAyakacchamahAkacchAdivijayakathanaM ceti, arthatAsAMjIvAmAha ___ 'tIse'ityAdi, tAsAmuttarakurUNAM, sUtreekavacanaMprAkRtatvAt, jIvA-uttaratonIlavadvarSadharAsannA kurucaramapradezazreNiH pUrvAparAyatA dvidhA pUrvapazcimabhAgAbhyAM vakSaskAraparvataM spRSTA, etadeva vivRNoti, tadyathA-paurastyayAkoTyA paurastyaM vakSaskAraparvatamAlyavantaMspRSTA pAzcAtyayA pAzcAtyaMgandhamAdananAmAnaMvakSaskAraparvataMspRSTA, tripaJcAzadyojanasahasrANi AyAmena, tatkathamiti ucyate, meroH pUrvasyAM dizi bhadrazAlavanamAyAmato dvAviMzatirjanasahasrANi evaM pazcimAyAmapi, ubhayamIlanejAtaMcatuzcatvAriMzatsahasrANimeruviSkambhedazasahasrayojanAtmakeprakSiptejAtaMcatuSpazcAzadayojanasahasrANi, ekaikasya vakSaskAragirevarSadharasamIpe pRthutvaM paJca yojanazatAni tato dvayorvakSaskAragiryo pRthutvaparimANaM yojanasahasraM tatpUrvarAzerapanIyate, jAtaH puurvraashistripnycaashdyojnshsraanniiti| arthatAsAMdhanuHpRSThamAha-'tIseNaMdhanudAhiNeNa mityAdi, tAsAMdhanuHpRSThaMdakSiNato mesinna ityarthaH, SaSTiyojanasahasrANi catvArica yojanazatAni aSTAdazAni-aSTAdazAdhikAni dvAdaza caikonaviMzatibhAgAn yojanasya parikSepeNa, tathAhi-ekaikavakSaskAragirerAyAmastrizayojanasahaniNi dve ca navottare SaT ca kalAH, tato dvayorvakSaskArayormIlane yathoktaM mAnamiti, athaitAsAM svarUpaprarU- paNAyAha-'uttarakurAe Na mityAdi, uttarakurUNAM bhadanta ! kIddaza AkArabhAvapratyavatAraH-svarUpAvirbhAvaH prajJaptaH?,gautama! bahusamaramaNIyo bhUmibhAgaHprajJaptaH, evamuktanyAyena pUrvaM bharataprakaraNe varNitA yA eva suSamasuSamAyAH AdhArakasya vaktavyatA saiva niravazeSA netavyA, kiyatparyantamityAha-yAvatSaTprakArAH padmagandhAdayo manuSyAstAvaditi / uktottarakuruvaktavyatA'tha tadvartina yamakaparvatau prarUpayati mU. (143) kahi NaM bhaMte ! uttarakurAe jamagAnAma duve pavvayA pa0 go0 nIlavaMtassa vAsaharapavvayassa dakkhiNillAo carimantAo aTThajoaNasae cottIse cattAri a sattamAe joaNassa abAhAe sIAe mahAnaIe ubhao kUle ettha NaM jamagAnAmaMduve pavvayA pnnttaa| joaNasahassaM uddhaM uccatteNaM aDDAijAiM joaNasayAiM uvveheNaM mUle egaM joaNasahassaM AyAmavikkhambheNaMmajjhe addhaTTamANijoaNasayAiMAyAmavikkhambheNaM uvaripaMcajoaNasayAI AyAmavikkhambheNaM mUle tinni joaNasahassAI egaM ca bAvaTTha joaNasayaM kiMcivisesAhiaM Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH -4 315 parikkheveNaM majjhedo joaNasahassAiMtiNNi bAvattarejoaNasae kiMcivisesAhie parikkheveNaM uvariegaMjoaNasahassaMpaJca yaekAsIejoaNasae kiMcivisesAhieparikkheveNaM mUle vicchinnA majjhe saMkhittA uptiNuAjamagasaMThANasaMThiA savvakaNagAmayA acchA saNhA patteaM2 paumavaraveiAparikkhittA patteaM2 vnsNddprikkhittaa| tAo NaM paumavaraveiAo do gAUAI uddhaM uccatteNaM paJca ghanusayAI vikhaMbheNaM, veiAvaNasaMDavaNNao bhANiavvo, tesiNaM jamagapavvayANaM uppiM bahusamaramaNijne bhUmibhAge pannatte, jAvatassaNaMbahusamaramaNijassa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAeetthaNaMduvepAsAyavaDeMsagA paM0, te NaM pAsAyavaDeMsagA bAvaThiM joaNAI addhajoaNaM ca uddhaM uccatteNaM ikatIsaM joaNAI kosaM ca AyAmavikkhaMbheNaM pAsAyavaNNao bhANiavvo, sIhAsaNA saparivArA jAva ettha NaM jamagANaM devANaM solasaNhaM AyarakkhadevasAhassINaM solasa bhaddAsaNasAhassIo pnntaao| sekeNaTTeNaM bhaMte ! evaM vuccai jamagA pavvayA 2?, goamA! jamagapavvaesuNaM etya 2 dese tahiM 2 bahave khuDDAkhuDDivAsu vAvIsu jAva vilapaMtiyAsu bahave uppalAIjAva jamagavaNNAbhAI jamagA ya ittha duve devA mahiddhIyA, te NaM ettha cauNhaM sAmAniasAhassINaM jAva bhuJjamANA viharaMti, se teNaTeNaM go0! evaM vuccai-jamagapavvayA 2, aduttaraM ca NaM sAsae nAmadhijje jAva jamagapavvayA 2 / kahiNaM bhaMte! jamagANaM devANaM jamigAo rAyahANIo pa0 go0 jaMbuddIve dIve mandarassa pavvayassa uttareNaM annaMmi jaMbuddIve 2 bArasa joaNasahassAiM ogAhittA ettha NaM jamagANaMdevANaMjamigAo rAyahANIo pa0 bArasa joaNasahassAiMAyAmavikkhambheNaM sattattIsaM joaNasahassAiMnava ya aDayAle joaNasae kiMcivisesAhie prikkhevennN| patteaMra pAyAraparikkhittA, teNaMpAgArA sattattIsaMjoaNAiMaddhajoaNaMca uddhaM uccatteNaM mUle addhatterasa joaNAI vikkhambheNaM majhe cha sakosAiM joaNAI vikkhambheNaM uvari tinni saaddhakosAiM joaNAI vikkhambheNaM mUle vicchinnA majjhe saMkhittA uppiM taNuA bAhiM vaTTA aMtocauraMsAsavarayanAmayAacchA, teNaMpAgArA NAnAmaNipaJcavaNNehiM kavisIsaehiM uvasohiA taMjahA-kiNhehiMjAva sukillehi, teNaM kavisIsagAaddhakosaMAyAmeNaM desUmaMaddhakosaM uddhaM uccatteNaM paJca dhanusayAiM bAhalleNaM savvamaNimayA acchA, jamigANaM rAyahAmINaM egamegAe bAhAe paNavIsaM 2 paNavIsaMdArasayaM pannattaM, teNaM dArA bAvahi~ joaNAiM addhajoaNaM ca uddhaM uccatteNaM ikkatIsaMjoaNAiMkosaMca vikkhambheNaMtAvaiaMceva paveseNaM, seAvarakaNagathUmiAgA evaM rAyappaseNaijavimANavattavvayAe dAravaNNaojAva aTThaTThamaMgalagAiMti, jamiyAmaM rAyahANINaM caudisiM paJcapaJca joaNasae abAhAe cattAri vanasaNDA pa0 asogavane 1 sattivaNNavane 2 caMpagavanera cUavaNe4, te NaM vaNasaMDA sAiregAiM bArasajo- aNasahassAI AyAmeNaM paJca joaNasayAI vikkhambheNaM patteaM1 pAgAraparikkhittA kiNhA vanasaNDavaNNao bhUmio pAsAyavaDeMsagA ya bhaa0| ___ jamigANaM rAyahANINaM aMto bahusamaramaNije bhUmibhAge pa0 vaNNagotti, tesi Na bahumajjhadesabhAeetthaNaMduveuvayAriyAlayaNApannattA, bArasajoaNa-sayAiMAyAmavikkhambheNaM tinni joaNasahassAI satta ya paJcAnaue joaNasae parikkheveNaM addhakosaM ca bAhalleNaM Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 4/143 savvajaMbUNayAmayAacchA, patteaM2 paumavaraveiAparikkhittA, patteaM2 vaNasaMDavaNNaobhA0, tisovANapaDirUvagA toraNacauddisiM bhUmibhAgA ya bhA0 tassa NaM bahumajjhadesabhAe ettha NaM ege pAsAyavaDeMsae pannate bAva ijoaNAiM addhajoaNaM addhajoaNaM ca uddhaM uccatteNaM ikvatIsaM joaNAI kosaMca AyAmavikkhambheNaM vaNNao ulloA bhUmibhAgA sIhAsaNA sprivaaraa| - evaM pAsAyapaMtIo ekkatIsaM joaNAI kosaM ca uddhaM uccatteNaM sAiregAI addhasolasajoaNAI AyAmavikkhambheNaM biiapAsAyapaMtI te NaM pAsAyavaDeMsayA sAiregAI addhasolasoaNAI uddhaM uccatteNaM sAiregAiM addhaTmAiM joaNAI AyAmavikkhambheNaM taiapAsAyapaMtI teNaM pAsAyavaDeMsayA sAiregAiM aTThamAiM joaNAI uddhaM uccatteNaM sAiregAI achuTTajoaNAiMAyAmavikkhambheNaMvaNNaosIhAsaNA saparivArA, tesiNaM mulapUsAyavaDiMsayANaM uttarapuracchime disIbhAe ettha NaMjamagANaM devANaM sahAo suhammAo pnnttaao| - addhaterasa joaNAiM AyAmeNaM chassakosAiM joaNAI vikkhambheNaM nava joaNAI uddhaM uccatteNaM anegakhambhasayasaNNiviTThA sabhAvaNNao, tAsiNaM sabhANaMsuhammANaM tidisiMtao dArA pannattA, te NaM dArA do joaNAI uddhaM uccatteNaM vikkhambheNaM tAvaiaMceva paveseNaM, seA vaNNao jAva vaNamAlA, tesiNaMdArANaM purao patteaM2 tao muhamaMDavA pannattA, teNaMmuhamaMDavA addhatterasajoaNAiMAyAmeNaMchassakosAijoaNAI vikkhambheNaM sAiregAiMdo joaNAI uddhaM uccatteNaMjAvadArAbhUmibhAgAyatti, pecchAgharamaMDavANaMtaMcevapamANaMbhUmibhAgomaNipeDhiAotti, tAo NaM maNipeDhiAo joaNaM AyAmavikkhambheNaM addhajoaNaM bAhalleNaM savvamaNimaIA sIhAsaNA bhA0, tesiNaM pecchAgharamaMDavANaMpuraomaNipeDhiAopa0, tAoNaMmaNipeDhiAo do joaNAI AyAmavikkhambheNaM joaNaM bAhalleNaM savvamaNimaIo, tAsi NaM upiM patteaM2 taothUbhA, teNaMthUbhAdo joaNAiMuddhaM uccatteNaMdojoaNAiMAyAmavikkhambheNaM seA saMkhatala jAva aTThamaMgalayA, tesiNaM thaUbhANaM caudisiM cattAri maNipeDhiAo p0| - tAo NaM maNipeDhiAo joaNaM AyAmavikkhambheNaM addhajoaNaM bAhalleNaM, jinapaDimAo vattavvAo, ceiarukkhANaM maNipeDhiAo do joaNAI AyAmavikkhambheNaM joaNaM bAhalleNaM ceiarukkhavaNNaotti, tesiNaM ceiarukkhANaM purao tAo maNipeDhiAo pannatAo, tAoNaM maNipeDhiAojoyaNaMAyAmavikkhambheNaM addhajoaNaMbAhalleNaM, tAsiNaM uppiM patteaM2 mahiMdajjhayA pannattA, teNaM aTThamAiMjoaNAI uddhaM uccatteNaM addhakosaM ubbehemaM addhakosaM bAhalleNaM vairAmayavaTTavaNNao veiAvaNasaMDatisovANatoraNA ya bhANiabbA, tAsi NaM sabhANaM suhammANaM chaccamaNoguliAsAhassIo pannatAo, taMjahA parathimeNa do sAhassIopannattAopaJcatthimeNaMdo sAhassIodakkhiNeNaMegA sahassI uttareNaM egA jAva dAmA ciTThatitti, evaM gomANasiAo, navaraM ghUvaghaDiAotti, tAsi NaM suhammANaM samANaM aMto bahusamaramaNijje bhUmibhAge pannate, maNipeDhiA do joaNAI AyAmavikkhambheNaMjoaNaMbAhalleNaM, tAsiNaMmaNipeDhiANaMupiMmANavae ceiakhambhemahiMdajjhayappamANe uvariMchakkose ogAhittA heTThA chakkose vajjittA jinasakahAopannattAotti, mANavagassa puvveNaM sIhAsaNA saparivArA paccatthimeNaM sayaNijjavaNNao, sayaNijjANaM uttarapurasthime disibhAe khuDDagamahiMdajjhayA maNipeDhiAvihUNA mahiMdajjhayappamANA, tesiM avareNaM copphAlA paharaNakosA Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 4 317 - tattha NaM bahave phaliharayaNapAmukkhA jAva ciTThati, suhammANaM uppiM aTThaTThamaMgalagA, tAsi NaM uttarapuratthimeNaM siddhAyayanA sa ceva jinagharANavi gamotti, navaraM imaM nANattaM - esi bahumajjhadesabhAe patte aM 2 maNipeDhiAo do joaNAI AyAmavikkhambheNaM joaNaM bAhalleNaM, tAsi uppiM patteaM 2 devacchaMdayA pannattA / do jo aNAI AyAmavikkhambheNaM sAiregAiM do joaNAI uddhaM uccatteNaM savvarayanAmayA jinapaDimA vaNNao jAva dhUvakaDucchugA, evaM avasesANavi samANaM jAva uvavAyasabhAe sayaNijjaM harao a, abhise asabhAe bahuAbhisekkaM bhaMDe, alaMkAri asabhAe bahu alaMkAriabhaMDe ciTThai, vavasAyasabhAsu puttharayaNA, nadA pukkhariNIo, balipeDhA do joaNAiM AyAmavikkhambheNaM joaNaM bAhalleNaM jAvatti / vR. 'kahiNa' mityAdi, kva bhadanta ! uttarakuruSu yamakau nAma dvau parvato prajJaptau ?, gautama ! nIlavato varSadharavarvatasya dAkSiNAtyAccaramAntAt ityatra dAkSiNAtyaM paramAntaM Arabhyeti jJeyaM, kyablope paJcamI, dAkSiNAtyAccaramAntAdAramyArvAk dakSiNAbhimukhamityarthaH, aSTau yojanazatAni catustriMzadadhikAni caturazca saptabhAgAnA yojanasyAvAdhayA apAntarAle kRtveti zeSaH zItAyA mahAnadyA ubhayoH kUlayoH ekaH purvakUle ekaH pazcimakUle ityarthaH, atrAntare yamakau nAma dvau parvatau prajJaptI, ekaM yojanasahanamUrdhvoccatvena arddhatRtIyAni yojanazatAnyudvedhena ucchrayacaturthAzasya bhUmyavagAhAt mUle yojanasahasramAyAmaviSkambhAbhyAM vRttAkAratvAt madhye - bhUtalataH paJca yojanazatAtikrame'rddhASTamAni yojanazatAni AyAmaviSkambhAbhyAM upari-sahasrayojanAtikrame paJcayojanazatAnyAyAmaviSkambhAbhyAM mUle trINi yojanasahasrANi ekaM ca yojanazataM dvASaSTyadhikaM kiMcidvizeSAdhikaM kiyatkalamityarthaH / parikSepeNa, evaM madhyaparidhiruparitanaparidhizca svayambhUyahyau, mUle vistIrNau madhye saMkSitAvupari tanukau yamakau - yamalajAtau bhrAtarau tayoryatsaMsthAnaM tena saMsthitau parasparaM sadhzasaMsthAnAvityarthaH, athavA yamakA nAma zakunivizeSAstatsaMsthAnasaMsthitau, saMsthAnaM cAnayormUlataH prArabhya saMkSiptasaMkSiptamANatvena gopucchasyeva bodhyaM, sarvAtmanA kanakamayau zeSaM vyaktaM, aSTazatAdyaGkotpattirevaM- nIlavadvarSadharasya yamakayozca prathamaM yamakayoH prathamahadasya ca dvitIyaM prathamahRdasya dvitIyahRdasya ca tRtIyaM dvitIyahRdasya tRtIyahRdasya ca caturthaM tRtIyahRdasya caturthahRdasya ca paMcamaM caturthahRdasya paMcamahradasya ca SaSThaM paMcamahRdasya vakSaskAragiriparyantasya ca saptamaM etAni ca saptApyantarANi mapramANAni, tatazca kuruviSkambhAt yojana 11842 kalA 2 ityevaMrUpAt yojanasahasnAyAmayoryamakayoH yojanasahanamekaM tAvatpramANAyAmAnAM paMcAnAM hRdAnAM ca yojanasahasrame (kai) kaM ubhayamIlane yojanasahasraSaTkaM zodhyate ca jAtaM yojana 5842 kalA 2 tataH saptabhirbhAge hRte 834, yaccAvaziSTaM kurusatkaM kalAdvayaM tadalpatvAnna vivakSitamiti / atraivAnantaroktavedikAvanakhaNDapramANAdyAha-- 'tAo Na' mityAdi, vyaktaM, sampratyetayoryadasti tadAha- 'tesi Na 'mityAdi, tayoryamakaparvatayorupari bahusamaramaNIyo bhUmibhAgaH prajJaptaH, atra pUrvoktaH sarvobUbhAgavarNaka unnetavyaH kiyataparyanta ityAha- yAvattayorbahusamaramaNIyasya bhUbhAgasya bahumadhyadezabhAge dvau prAsAdAvataMsakau prajJaptau, atha tayoruccatvAdyAha- 'te Na 'mityAdi, 7 Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 4/143 niravazeSaM vijayadevaprAsAdasiMhAsanAdivyavasthitasUtravadvaktavyaM, navaraM yamakadevAbhilApeneti, 'sekeNaTeNaM0 praznasUtraM vyaktaM, uttarasUtre yamakaparvatayostatratatradezetatra tatra pradeza kSudrakSudkiAsu yAvadvilapaGktiSu bahUnyutpalAni atra yAvatpadAt kumudAdIni cyAni, tathA yamakaprabhANIti parigrahaH, tatra yamako yamakaparvatastaprabhANi tadAkArANItyarthaH, tathA yamakavarNAbhAni - yamakavarNasazavarNAnItyarthaH, yadivA yamakAbhidhAnau dvau devau maharddhiko atra parivasatastena yamakAviti zeSaM prAgvat, athAnayo rAjadhAnIpraznAvasaraH-'kahi NamityAdi, kva bhadta ! yamaka- yordevayoryamike nAma rAjadhAnyau prajJapte?, gautama ! jambUdvIpe dvIpe mandarasya parvatasyotta-reNAnyasminjambUdvIpedvIpedvAdazayojanasahasrANyavagAhyAtrAntare yamakayordaivayoryamike nAma rAjadhAnyau prajJapte, dvAdazayojanasahanaNyAyAmaviSkambhAbhyAM saptatriMzadyojanasahamaNi nava ca yojanazatAni aSTacatvAriMzadadhikAni kiMcidvizeSAdhikAni parikSepeNa, pratyekaM 2 dve api prAkAraparikSipte, kIzau tau prAkArAviti tatsvarUpamAha- 'teNaM pAgArA'ityAdi, tau prAkArau saptatriMzadyojanAniyojanArddhasahitAniUrboccatvenamUle arddhatrayodazaMyonaMyeSu tAnyarddhatrayodazAni yojanAni viSkambhenamadhye SaTsakrozAniyojanAni viSkamebhena, mUlaviSkambhato madhyaviSkambhasyArddhamAnatvAt, upari trINi sArddhakrozAni yonAni viSkambhenAsyApi madhyaviSkambhato'rddhamAnatvAt, ata evamUle vistIrNAvityAdipadatrayaM vivRtaprAyaM, bahirvRttau anupalakSyamANakoNatvAt antazcaturasroupalakSyamANakoNatvAt zeSaM prAgvat, athAnayoH kapizIrSakavarNakamAha teNaMpAgAra nAnAmaNi'ityAdi, toprAkAraunAnAmaNInAMpadmarAgasphaTikamarakatAJcanAdInAM paMcaprakArAvarNA yeSutAni tathA taiH kapazIrSakaiH-prAkAragrairupazobhitI, etadeva vivRNotitadyathAkRSNairyAvacchuklairiti, arthateSAMkapizIrSakANA muccatvAdimAnamAha-'teNa'mityAdi, nigadasiddhaM, athAnayoH kiyantidvArANI tyAha-'jamigANa'mityAdi, yamikayo rAjadhAnyorekaikasyAMbAhAyAM pArvepaMcaviMsatyadhikaMra dvArazataMprajJaptaM, tAnidvArANidvA,SaSTiyojanAniarddhayojanaMca Urboccatvena ekatriMzadyojanAni krozaM sUryAbhanAmakaM tasya vaktavyatAyAM yo dvAravarNakaH sa ihApi grAhyaH, kiyatparyantamityAha-yAvadaSTASTamaGgalakAni, atrAtidiSTamapisUtranalikhitaM, vijayadvAraprakaraNe sUtrato'rthatazca likhitatvAt atidiSTatvasyobhayatrApi sAmyAceti, athAnayorbahirbhAge vanakhaNDavaktavyamAha- 'jamiyANa'mityAdi, yamikayo rAjadhAnyozcaturdizi catasRNAM dizAM samAhArazcaturdiktasmiMstathA, pUrvAdiSvityarthaH, paMcapaMcayojanazatAnyavAdhAvAMapAntarAle kRtveti gamyate catvAri vanakhaNDAni prajJaptAni, tadyathA-azokavanaMsaptaparNavanaM campakavaM Amravanamiti, athaiteSAmAyAmAdyAha teNaM vanasaNDA'ityAdi, teca vanakhaNDAH sAtirekANi dvAdazayojanasahasraNi AyAmena paJcayojanazatAni viSkambhena pratyekaM 2 prAkAraiH parikSiptAH,kRSNA itipadopalakSitojambUdvIpapadmavaravedikAprakaraNalikhitaH pUrNo vanakhaNDavarNako bhUmayaHprAsAdAvataMsakAzca bhaNitavyAH, bhUmayazcaivam-'tesiNaM vaDasaMDANaM aMto bahusamaramaNijjA bhUmibhAgA pannattA, se jahAnAmae AliMgapukkharei vA jAva nAnAvihapaMcavaNNehiM taNehiM maNIhi auvasobhiA'iti, prAsAdasUtramapyevaM 'tesi NaM vanasaMDANaM bahumajjhadesabhAe patteaM 2 pAsAyavaDeMsae pannatte, te NaM pAsAyavaDeMsayA Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-4 319 bAvahijoaNAiM addhajoaNaMca uddhaM uccatteNaM ikkatIsaMjoaNAiMkosaMca vikkhambheNaM abbhuggayamUsiapahasiAiva, taheva bahusamaramaNijje bhUmibhAge ulloo sIhAsaNA saparivArA, tatthaNaM cattAri devA mahiddIA jAva paliovamaTThiAparivasaMti taM0-asoe sattivaNNe caMpae cUe' atrAzokavanaprAsAde'zokanAmA devaH, evaM triSvapi tattannAmAno devAH parivasanti, athAnayorantarbhAgavarNakamAha- yamikayo rAjadhAnyoralamadhyabhAge bahusamaramaNIyo bhUmibhAgaHprajJaptaH, varNaka itisUtragatapadena 'AliMgapukkharei vAjAvapaMcavaNNehiMmaNIhiMuvasobhie vanasaMDavihuNa jAva bahave devA ya devIo a AsayaMti jAva viharaMtI'tyanto grAhyaH, atra ca upakArikAlayanasUtra- mAdarzeSvaddazyamAnamapi rAjapraznIyasUtrAyabhavimAnavarNake jIvAbhigame vijayArAjadhAnIvarNakeca dRzyamAnatvAt tinnijoaNasahassAiMsatta yapaMcAnauejoaNasae parikkheveNa'mityAdisUtra-syAnyathAnupapattezca jIvAbhigamato likhyate, AdarzeSvazyamAnatvaM ca lekhakavaiguNyAdeveti, tadyathA- teSAM ca bahusamaramaNIyAnAM bhUmibhAgAnAM bahumadhyadezabhAge atrAntare dve upakArikAlayane prajJapte, upakaroti-upaSTabhrAti prAsAdAvataMsakAnityupakArikA- rAjadhAnIprabhusatkaprAsAdAvataMsakAdInAM pIThikA, anyatra tviyamupakAryopakAriketiprasiddhA, uktaM ca-"gRhasthAnaM smRtaM rAjJAmupakAryopakArike"ti sA layanamiva-gahamivate pratirAjadhAni bhavata iti dveukte, dvAdazayojanazatAniAyAmaviSkambhAbhyA trINi yojanasahasrANi sapta ca yojanazatAni paJcanavatyadhikAni parikSepeNa, arddhakozaMdhanuHsahasraparimANaM bAhalyena sarvAtmanA jAmbUnadamaye acche pratyekaM 2 pratyupakArikAlayanaM padmavaravedikAparikSipte pratyekaM 2 vanakhaNDavarNako bhaNitavyaH,saca jagatIgatapadmavaravedikAsthavanakhaNDAnusAreNeti, trisopAnapratirUpakANi-ArohAvarohamArgAstAnicaturdizi-pUrvAdidikSu jJeyAni toraNAni caturdizi bhUmibhAgazcopa- kArikAlayanamadhyagato bhaNitavyaH, tatsUtrANi jIvAbhigamopAGgagatAni krameNaiva-"se NaM vanasaMDe desUNAI do joaNAiM cakkavAlavikhaMbheNaM uvayAriAlayaNasamae parikkheveNaM tesi NaM uvayAri- AlayaNANaM cauddisiM cattAri tisovANapaDirUvagA pannattA, vaNNao, tesiNaMtisovANapaDirUva-gANaM purao patteaMra toraNA pannattA, vaNNao, tesiNaMuvayAriyAlayaNANaMupiMbahusamaramaNijje bhUmibhAgepa0 jAva maNIhiM uvasobhie'iti, atra vyAkhyA sugamA, atha yamakadevayormUlaprAsAda svarUpamAha 'tassa Na'mityAdi, tasyopakArikAlayanasya bahumadhyadezabhAge atrAntare ekaH prAsAdAvataMsakaH prajJaptaH dvASaSTiM yojanAnyaddhayojanaM ca Urvoccatvena ekatriMzadyojanAni krozaM cAyAmaviSkambhAbhyAM varNako vijayaprAsAdasyeva vAcyaH, ulloko-uparibhAgau bhUmibhAgau-adhobhAgI siMhAsane saparivAre-sAmAnikAdiparivArabhadrAsanavyavasthAsahite, yaccAtra upakArikAlayanasya prAsAdAvataMsakasya caikavacanena vivakSA ullokabhUmibhAgasiMhAsanAnAMca dvivacanena vivakSA tatsUtrakArANAM vicitrapravRttikatvAditi, athAsyaparivAraprAsAdayaprarUpanAmAha-'evaMpAsAyapaMtIo'ityAdi, evaM-mUlaprAsAdAvataMsakAnusAreNa parivAraprAsAdapaGktyo jJAtavyA jIvAbhigamataH, paGktyazcAtra mUlaprAsAdatazcaturdikSupadmAnAmiva parikSeyarUpAavagantavyAH, napunaH sUcizreNirUpAH, tatra prathamapAsAdapaMktipATha evaM- 'se NaM pAsAyavaDeMsae annehiM cauhiM tadaddhaccattapamANamittehiM For Private Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 4/143 pAsAyavaDeMsaehiM savvao samantA saMparikkhitte' sa prAsAdavataMsako'nyaizcaturbhiH prAsAdAvataMsakaistadoccatvapramANamAtraiH, atroccatvazabdenotsedho gRhyatepramANazabdenaca viSkambhAyAmI, tena mUlaprAsAdApekSayA arboccatvaviSkambhAyAmairityarthaH, sarvataH samantAt samparikSiptAH, eSAmuccatvAdikaM tu sAkSAd sUtrakRdevAha-ekatriMzadyojanAni-sArddhapaJcadazayojanAni viSkambhAyAmAbhyAmiti, atha dvitIyaprAsAdapaMkti, tatpAThazcaivam-'teNaMpAsAyavaDeMsayAannehi cauhiM tadaddhaccattappamANamittehiM pAsAyavaDeMsaehiM savvao samaMtA saMparikkhittA'iti, te prathamapaMktigatAzcatvAraH prAsAdAH pratyekamanyaizcaturmistadoccatvaviSkambhAyAmairmUlaprAsAdApekSayA caturbhAgapramANaiH prAsAdaH parikSiptAH, ata evaiteSoDazaprAsAdAH sarvasaGkhyayA syuH, eSAmuccatvAdikaM tu sUtrakRdAha-te prAsAdAH sAtirekANi-arddhakrozAdhikAni sArddhapaJcadazayojanAnyuccatvena sAtirekANi-krozacaturyAMzAdhikAni ardhASTamayojanAnyAyAmaviSkambhAbhyAmiti, atha tRtIyA paMkti, tatsUtramevam- 'teNaM pAsAyavaDeMsayA annehiM cauhiM cadaddhaccattappamANamittehiMpAsAyavaDeMsaehiMsavvaosamantAsaMparikkhittA' te dvitIyaparidhistAH SoDazaprAsAdAH pratyekamanyaizcaturbhistadarboccatvaviSkambhAyAmairmUlaprAsAdApekSayA-'STAMzapramANoccatvaviSkambhAyAmaiH sarvataH samantAt samparikSiptAH, ata evaite tRtIyapaMktigatAzcatuHSaSTiprAsAdAH, eteSAmuccatvAdipramANaM sUtrakRdAha-te catuHSaSTirapi prAsAdAH sAtirekANyaSTimayojanAnyuccatvena sAtirekatvaM caprAgvat, adhyuSTAni-arddhatRtIyAnisAtirekANi sArddhakozASTAMzAdhikAniviSkambhAyAmAbhyAM, eSA sarveSAM varNakaH siMhAsanAni ca saparivArANi prAgvat / atraca paMktiprAsAdeSusiMhAsanaM pratyekamekaikaM, mUlaprAsAdetumUlasiMhAsanaMsiMhAsanaparivAropetamityAdi kSetrasamAsavRttau zrImalayagiripAdAH tathA prathamatRtIyapaMktyormUlaprAsAde parivAre bhadrAsanAnidvitIyapaMktau ca parivAre padmAsanAni iti jIvAbhigamopAGgeityAdivisaMvAdasamAdhAnaM bahuzrutagamyam, yadyapijIvAbhigamevijayadevaprakaraNetathA zrIbhagavatyaGgavRttau camaraprakaraNeprAsAdapaMkticatuSkaMtathApyatra yamakAdhikArepaMktitrayaMbodhyaM,-mUlaprAsAdena saha sarvasaMkhyayApaJcAzIti prAsAdAH, athAtra sabhApaJcakaM prapaMcayitukAmaH sudharmAsabhAsvarUpaM nirapayati __ 'tesiNa'mityAdi, tayormUlaprAsAdAvataMsakayoruttarapUrvasyAM-IzAnakoNe'traitasmin bhAge yamakayordevayoryogye sudharmenAma sabheprajJapte, sudharmAzabdArthastusuSTu-zobhano dharmo-devAnAMmANavakastambhavatijinasakthyAzAtanAbhIrukatvena devAGganAbhogaviratiparinAmarUpo yasyAM sA tathA, vastutastu suSThu-zobhano dharmorAjadharmaH samantunimantunigrahAnugrahasvarUpo yasyAM sA tathA, te cArddhatrayodazayojanAnyAyAmena sakrozAniSaTa yojanAni viSkambhena navayojanAnyarboccatvena, atralAghavArthaM samAvarNakasUtramatidizati, anekastambhazatasanniviSTeityAdipadasUcitaH sabhAvarNako jIvAbhigabhokto jJeyaH, sa caivaM _ 'anegakhambhasayasaNNiviTThAo abbhuggayasukayavairaveiAtoraNavararaiasAlabhaMjiAsusiliTThavisiTThasaMThiapasatthaveruliavimalakhaMbhAo nAnAmaNikaNagarayaNakhaciaujjalabahusamasubhattabhUmibhAgAo IhAmigausabhaturagaNaramagaravihagavAlagakiMnararurusarabhacamarakuJjaravaNalayapaumalayabhatticittAo khaMbhuggayavairaveiAparigayAbhirAmA vijAharajamalajualajaMta Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-4 321 juttAovivaaccIsahassamAlaNIAo rUvagasahassakaliAo bhisamANIo bhibbhisamANIo cakkhulloaNalesAo suhaphAsAo sassirIarUvAo kaMcaNamaNirayaNathUbhiAgAo nAnAvihapaMcavaNNaghaMTApaDAgaparimaMDiaaggasiharAo dhavalAo marIikavayaviNimbhuaMtIo lAulloiamahiAo gosIsarasasurabhirattacandaNadaddaradiNNapaMcaMgulitalAouvaciacaMdaNakalasAo caMdaNaghaDasukayatoraNapaDiduvAradesabhAgAo AsattosattaviulavaTTavagdhAriamalladAmakalAvAo paMcavaNNasarasasurahimukkapuSphapuMjovayArakaliAo kAlAgurupavarakuMdurukkaturukaghUvaDajjhaMtamaghamatagandhuTuAbhirAmAo sugaMdhavaragaMdhiAo gaMdhavaTTibhUAo accharagaNasaMghavikiNNAodivvatuDiasaddasaMpaNadiAosavvarayanAmaIoacchAojAvapaDirUvAo'iti atra vyAkhyA tu siddhAyatanatoraNAdivarNakeSu uJchavRttinyAyena sulabheti na punarucyate navaraMapsarogaNAnAM-apsaraH parivArANAMyaH saMghaH-samudAyastena samyak-ramaNIyatayA vikIrNAAkIrNA divyAnAMtruTitAnA-AtodyAnAM ye zabdAstaiH samyak zrotramanohAritayAprakarSeNanaditAzabdavatI, zeSaM prAgvat, athAsyAM kati dvArANItyAha-'tAsiNaM sabhANa'mityAdi, tayoH sasAyoH sudharmayostridizi trINi dvArANi prajJaptAni, pazcimAyAM dvArAbhAvAt, tAni dvArANi pratyekaM dve yojane Urvoccatvena yojanamekaM viSkambhena tAvadeva-yojanamekaM pravezena, zvetA ityAdi padena sUcitaH paripUrNo dvAravarNako vAcyo yAvadvanamAlA, atha mukhamaNDapAdiSaTnarUpaNAyAha 'tesiNaMdAraNa'mityAdi, teSA dvArANAMpurataH pratyekaM 2 vayomukhamaNDapAH prajJaptAH, samAdvArAgravarttino maNDapA ityarthaH, teca maNDapAarddhatrayodazayojanAnyAyAmena SaTsakrozAniyojanAni viSkambhena sAtireke dve yojane Urvoccatvena, eteSAmapi 'anegakhaMbhasayasaNNiviTThA' ityAdi varNanaM sudharmAsabhAivaniravazeSaMdraSTavyaM, yAvadvArANAM bhUmibhAgAnAMcavarNanaM, yadyapyatra dvArAntameva sabhAvarNanaMtadatidezena mukhamaNDapasUtre'pi tAvanmAtramevAyAtitathApi jIvAbhigamAdiSumukhamaNDapavarNake bhUmibhAgavarNakasya dRSTatvAt atrAtidezaH, atha prekSAmaNDapavarNakaM lAghavAdAha-pecchAgharamaNDavANa'mityAdi, prekSAgRhamaNDapAnAM-raGgamaNDapAnAMtadeva-mukhamaNDapoktamevapramANaM, bhUmibhAga itipadena sarvaMdvArAdikabhUmibhAgaparyantaM vAcyaM, eSuca maNipIThikA vAcyA, etAvadarthasUcakamidaMsUtram 'tesi NaM muhamaNDabANaM purao patteaM2 pecchAgharamaMDavA pannattA, te NaM pecchAvaramaMDavA addhaterasajoaNAiMAyAmeNaMjAva dojoaNAiMuddhaM uccatteNaMjAva maNiphAso, tesiNaMbahumajjhadesabhAe patteaM2 vairAmayAakkhADayApannattA, tesi NaMbahumajjhadesabhAe patteaM2 maNipeDhiAopannattAo'tti uktaprAyaM, navaramakSapATa:-caturasrAkAro maNipIThikAdhAravizeSaH, asyAH pramANAdyarthamAha-'tAo NaM maNipeDhiAo joaNaM AyAmavikkhaMbheNaM addhajoaNaM bAhalleNaM savvamaNimaIosIsAhaNAbhANiavvA' iti, atra siMhAsanAni bhaNitavyAni saparivArANItyarthaH, zeSaM vyaktam, atha stUpAvasaraH-teSA prekSAgRhamaNDapAnAMpuratI maNipIThikAH, atra bahuvacanaM na prAkRta-zailIbhavaM yathA dvivacanasthAne bahuvacanaM hatthA pAyA ityAdiSu, kintu bahutvavivakSArthaM, temAtra tisRSu prekSAgRhamaNDapadvAradikSu ekaikasadbhAvAt timro grAhyAH, anyatra jIvAbhigamAdiSu tathA darzanAt, athaitAsAM mAnamAha-'tAo Na mityAdi, kaNThyaM, yadyapyetatsUtrAdarzeSu 'joaNaM AyAmavi- khambheNaM addhajoaNaM bAhalleNaM'iti pATho dRzyate tathApi jIvAbhigamapAThadRSTatvena [13] 21 Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 4/143 rAjapraznIyAdiSu prekSAmaNDapamaNipIThikAtaH stUpamaNi pIThikAyA dviguNamAnatvena dRSTatvAccAyaM samyak pAThaH sambhAvyate, AdarzeSu lipipramAdastu suprasiddha eva, atha stUpavarNanAyAha- tAsAM maNipIThAkAnAmupari pratyekaM 2 stUpAH prajJaptAH, jIvAbhigamAdau tu caityastUpA iti, dve yojane Urboccatvena dve yojane AyAmaviSkambhAbhyAM 'vyAkhyAto vizeSapratipatti'riti dezona dve yojane AyAmaviSkambhAbhyA grAhye, anyathA maNipIThikAstUpayorabheda eva syAt, jIvAbhigamAdau tu sAtireke dve yojane uccatvamityarthaH, te ca zvetAH, zvetatvamevopamayA draDhayati-'saMkhadala'tti yAvatkaraNAt 'saMkhadalavimalanimmaladadhighaNagokhIrapheNarayayaniarpagAtAsavvarayanAmayAacchA jAva paDirUvA' iti prAgvat, kiyaDUraM grAhyamityAha-yAvadaSTASTamaGgalakAnIti / ___ atha taccaturdiziyadastitadAha-'tAsiNaMthUbhANa'mityAdi, teSAM stUpAnAMpratyekaMcaturdikSu catamromaNipIThikAH prajJaptAH, tAzcamaNipIThikAHyojanamAyAmaviSkambhenaarddhayojanaMbAhalyena, atra jinapratimA vaktavyAH, tatsUtraM cedam-'tAsiNaM maNipeDhiANaM uppipatteaMpatteaMcattAri jinapaDimAo jinussehappamANamittAo paliaMkasaNNisaNNAo thUbhAbhimuhIo saNNikhittAociTuMti, taMjahA-usamAvaddhamANA candAnanAvAriseNA' iti, etadavarNanAdikaMvaitAdaye siddhAyatanAdhikAreprAguktaM, gatAH stUpAH, ceiarukkhANa'mityAdi, vyaktam, atra caityavRkSavarNako jIvAbhigamokto vAcyaH, sa cAyam-'tesi Na ceiarukkhANaM ayameAsave vaNNAvAse pannatte, taM0-varaimUlarayayasupaiTThiaviDimA riTThAmayakaMdaveruliaruilakhaMdhA sujAyavarajAyarUvapaDhamavisAlasAlA nAnAmaNirayaNavivihasAhappasAhaveruliapattatavaNijapattabeMTA jambUnayaratamausaasukumAlapavAlapallavavaraMkuradharA vicittamaNirayaNasurabhikusumaphalabharaNamiasAlA sacchAyA sappabhAassirIA saujjoAamayarasamarasaphalA ahiamaNanayaNaNivvuikarApAsAdIAjAvapaDirUvA 4'iti, atravyAkhyA-teSAMcaityavRkSAnAmayametadrUpovarNAvAsaH prajJaptastadyathA vajraratnamayAni mUlAni yeSAM tevajramUlA-tathA rajatA-rajatamayI supratiSThitA viDimAbahumadhyadezabhAge UrddhavinirgatA zAkhA yeSAM te tathA tataH pUrvapadena karmadhArayaH, riSTharatnamayaH kando yeSAM te tathA tathA vaiDUryaratnamayo ruciraH skandho yeSAM te tathA tataH pUrvapadena karmadhArayaH, sujAtaM-mUladravyazuddhaM varaM-pradhAnaM yajjAtarUpaM-rUpyaM tadAtmikAH prathamikA-mUlabhUtA vizAlAH zAlAH-zAkhAyeSAMtetathA, tathAvaiDUryANi-vaiDUryamayAnipatrANiyeSAMtetathA, tathA tapanIyAnitapanIyamayAni patravRntAni yeSAM te tathA, tataH pUrvavat padadvayapadadvayamIlanena karmadhArayaH, jAmbUnadA-jAmbUnadanAmakasuvarNavizeSamayA raktavarNA mRdusukumArA-atyantakomalAH pravAlA-ISadunmIlitapatrabhAvarUpAH pallavA-jAtapUrNaprathamapatrabhAvarUpAvarAMkurAH-prathamamudbhidyamAnAstAn dharanti ye te tathA, vicitramamiralamayAni surabhINi kusumAni phalAni ca teSAM bhareNa namitA-nAmaM grAhitAH zAkhA yeSAM te tathA, satI-zobhanA chAyA yeSAM te sacchAyAH, evaM satprabhAH ata eva sazrIkAH tathA soyotAH maNiralAnAmudadyotabhAvAt, amRtarasasamarasAni phalAni yeSAM te tathA, adhika nayanamanonivRtikarAH, zeSaM praagvt| ___'teNaMceiarukkhA annehiM bahUhiM tilayalavayachattovagasirIsasattivaNNaloddadhavacaMdananIvakuDayakayaMbapaNa satAlatamAliAlapiaMgupArAvayarAyarukkhanandirukkhehiM savvao samantA Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-4 323 saMparikkhittA' iti, te caityavRkSA anyairbahubhistilakasalavagacchatropagazirISasaptaparNadadhipa lodhradhavacandananIpakuTajakadambapa-nasatAlatamAlapriyAlapriyaMgupArApatAjavRkSanandivRkSaiH sarvataH samantAt samparikSiptAH, eteca vRkSAH kecinnAmakozataH kecillokatazcAvagantavyAH, te NaM tilayA jAva naMdirukkha mUlavanto kaMdavanto jAva surammA' te ca tilakAdayo vRkSA mUlavantaH kandavanta ityAdi vRkSavarNanaM prathamopA- gato'vaseyaM yAvatsuramyA iti, 'te NaM tilayA jAva nandirukkhA annAhiM bahUhiM paumalayAhiM jAva sAmalayAhiM savvao samantA saMparikkhittA' teca tilakAdayo vRkSAH anyAbhirbahUbhi padmalatAbhi- vicchayAmalatAbhi sarvataH samantAt samparikSiptAH, yAvacchabdAdatra nAgalatAcampakalatAdyA graha-NIyAH, 'tAoNaM paumalayAo jAva sAmalayAo nicaM kusumiAo jAva paDirUvAo' tAzca padmalatAdyA nityaM kusumitA ityAdi latAvarNanaM yAvatpratirUpAH, 'tesi NaM ceiarukkhANaM uppiM aTThamaMgalayA bahave jhayA chattAicchattA,' teSAM caityavRkSAnAmupari aSTAvaSTau maGgalakAni bahavaH kRSNacAmaradhvajAH chatrAticchatrANItyAdi caityastUpakavadvaktavyaM gatAzcaityavRkSAH, atha mahendradhvajAvasaraH ___ 'tesiNaMceiarukkhANa mityAdi, teSAM caityavRkSANAM puratastisra maNipIThikAH prajJaptAH, tAzcamaNipiThikAH yojanamAyAmaviSkambhAbhyAMarddhayojanaMbAhalyena tAsiNaMupiMpatteaM'ityAdi, tAsAMmaNipIThikAnAmupari pratyekaM 2 mahendradhvajAHprajJaptAH, tecArddhaSTamAni-sArddhasaptayojanAni Urvoccatvena arddhakrozaM-dhanuHsahasramuDhedhena-uNDatvena tadeva bAhalyena, 'vairAmayavadR' itipadopalakSitaH paripUrNo jIvAbhigamAyuktavarNako grAhyaH, sa cAyam-'vairAmayavaTTalaThThasaMThiasusiliTThaparighaTTamaTThasupaiTThiA anegavarapaJcavaNNakuDabhIsahassaparimaNDiAbhirAmA vAuchuavijayavejayantIpaDAgAchattAicchattakaliAtuMgA gagaNatalamabhilaMmANasiharApAsAdIA jAva paDirUvA'iti, atra vyAkhyA-vajramayAH tathA vRttaM-vartulaM laSTaM-manojJaM saMsthitaM-saMsthAnaM yeSAMtetathAtathAsuzliSTA yathA bhavantievaM parighRSTA ivakharazANayApASANapratimeva suzliSTaparighRSTAH tathA mRSTAH-sukumArazANayA pASANapratimeva tathA supratiSThitAH-manAgapyacalanAt tathA anekaivaraiH-pradhAnaiH paJcavarNai kuDabhInAM-laghupatAkAnAM sahasraiH parimaNDitAH santo'bhirAmAH zeSaprAgvat, 'tesiNaMmahiMdajjhayANaMuppiM aTThaTThamaGgalayAjhayA chattAichattA' ityAdisarvaMtoraNavarNaka iva vAcyaM jIvAbhigamata iti| uktA mahendradhvajAH,athapuSkariNyaH tAzca veiAvanasaMDa' ityAdiparyantasUtreNa saMgRhyate, tathAhi-'tesi NaM mahiMdajjhayANaM purao tidisiM tao naMdA pukkhariNIo pannattAo addhaterasajoSaNAiMAyAmeNaMchassakosAiMjoaNAI vikkhambheNaMdasajoaNAiMuvaveheNaMacchAo saNhAo pukkhariNIvaNNao patteaM 2 paumavaraveiAparikkhittAo patteaM2 vanasaNDaparikkhittAovaNNaoM tathA 'tAsiNaMnandApukkharimINaMpatteaM2 tidisiMtaotisovANapaDirUvagA pannattA, tesiNaMtisovANapaDirUvagANaMvaNNaotoraNavaNNaoabhANiavvojAvachattAichattAI iti, atra jagatIgatapuSkariNIvat sarvaM vAcyaM, atha sudharmasabhAyAM yadasti tadAha 'tAsi na'mityAdi, tayoH sabhayoH sudarmayoH SaT manogulikAnAM-pIThikAnAM sahasrANi prajJaptAni, tathAhi-pUrvasyAM dve sahasra pazcimAyAM dve sahasra dakSiNasyAmekaM sahasraM uttarasyamekaM sahasraM, 'jAva dAmA' ityatra yAvatpadAdidaMgrAhyam-'tAsu NaMmaNoguliAsubahave suvaNNaruppamayA phalagA Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 4/143 pannattA, tesiNaMsuvaNNaruppamaesuphalagesubahavevairAmayAnAgadantagA pannattA, tesuNaMvairAmaesu nAgadantesubahavekiNhasuttavagdhAriamalaladAmakalAvAjAva sukillasuttavagdhAriamalladAmakalAvA, teNaM dAma tavaNijjalaMbUsagA ciThThati'tti sarvaM vijayadvAravadvAcyam, anantaroktaM gomAnasikAsUtre'tidizati-evaM-manogulikAnyAyena gomAnasyaH-zayyArUpAH sthAnavizeSAvAcyAH, navaraM dAmasthAne dhUpavarNako vAcyaH, athAsyA eva bhUbhAgavarNakamAha-'tAsi Na0' tayoH sudharmayoH sabhayoH antarbahusamaramaNIyo bhUmibhAgaH prajJaptaH, atra maNivarNAdayo vAcyAH, ullokAH padmalatAdayo'pica citrarUpAH, atra vizeSato yadvaktavyaM tadAha-'maNipe-DhiAityAdi, atra sudharmayormadhyabhAgepratyekaM maNipIThikAvAcyA, dveyojane AyAmaviSkambhAbhyAyojanaM baahlyen| 'tAsiNa'mityAdi, tayomaNipIThikayoruparipratyekaMmANavakanAmnicaityastambhemahendradhvajasamAne pramANato'STimayojanapramANa ityarthaH varNakato'pi mahendradhvajavat, upariSaT krozAn avagAhya uparitanaSaTkozAn varjayitvetyarthaHadhastAdapiSaTkrozAnvarjayitvAmadhye'rdhapaJcameSu yojaneSu gamyaM, jinasakthIni, vyantarajAtIyAnAM jinadaMSTrAgrahaNe'nadhikRtatvAt, saudharmezAna- - camarabalIndrAnAmeva tadagrahaNAt, zeSo varNakazcAtra jIvAbhigamokto jJeyaH, sa cAyaM 'tassa NaM mANavagaceiassa khambhassa uvari chakkose ogAhittA hiThThAvi chakkose vajjittA majjheaddhapaJcamesu joaNesu etthaNaMbahavesuvaNNaruppamayAphalagApannattA, tesuNaMbahavevairAmayA nAgadantagApa0, tesuNaMbahave rayayAmayA sikkagApa0, tesuNaMbahavevairAmayAgolayavaTTasamuggayA pannattA, tesu NaM bahave jiNasakAhAo saNNikhittAo ciTThanti, jAo NaM jamagANaM devANaM annesiMca bahUNaM vANamaMtarANaM devANa yadevINa ya accaNijjAo vaMdaNi0 pUyaNijjAo sakkAraNi sammANaNi kallANaM maMgalaM devayaM ceiaMpajjuvAsaNijjAo' iti, __atra vyAkhyA- 'tassa NamityAdyArabhya vajjittA' iti paryantaM prAyaH prastutasUtre sAkSAd dRSTatvAdanantarameva vyAkhyAtaM, madhye'rddhapaJcameSuyojaneSuavaziSTayojaneSvityarthaH, atrAntarebahUni suvarNarUpyamayAni phalakAni prajJapni, teSu phalakeSu bahavo vajramayA nAgadantakAH prajJaptAH, teSu nAgadantakeSu bahUni rajatamayAni zikyakAni prajJaptAni, teSu zikyakeSu bahavo vajramayA golako-vRttopalastadvada vRttAH samudakAH-prasiddhAH prajJaptAH, teSu samudgakeSubahUni jinasakthIni sannikSaptAni tiSThanti, yAni yamakayordevayoH anyeSAM ca bahUnAM yamakarAjadhAnIvAstabyAnAM vAnamantarANAM devAnAM devInAM ca arcanIyAni candanAdinA vandanIyAni stutyAdinA pUjanIyAni puSpAdinA satkAraNIyAni vastrAdinA sanmAnanIyAni bahumAnakaraNataH kalyANaM maGgalaM daivataM caityamiti paryupAsanIyAnIti, etadAzAta- nAbhIrutayaiva tatra devA devayuvatibhirna sambhogAdikamAdriyante nApi mitradevAdibhihasyikrIDAdiparAH syuriti, nanu jinagRhAdiSu jinapratimAnAM devAnAmarcanIyatvAdikamAzAtanAtyAgazca yuktI, tAsAM sadbhAvasthApanAvapatvenArAdhyatAsaGkalpaprAdurbhAvasambhavAt, na tathA jinadaMSTrAdiSu, tena kathaM tau ghaTate? pUjyAnAmaGgAni pUjyA iva pUjyAnIti saGkalpasyAtrApi prAdurbhAvAt pUjyatvaM mahAvairopa-zamakaguNavatvena ca, asminnarthe zrAddhavidhivRttisammati, tathAhi parIkSAprAptAnirlobhatAguNaM ratnasArakumAraM prati cndrshekhrvcH||1|| "harisenAnIhariNaigameSyanimiSAgraNIH / yuktameva tava zlAdhAM, kurute, surasAkSikam // Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 4 // 2 // // 3 // // 4 // // 5 // // 6 // // 7 // 112 11 // 9 // 119011 AdhivyAdhimahAdoSamahAvairanivAriNA // kiyatkAlavyatikrAntau, siktau mahattaraiH suraiH / babhUvatuH prazAntau tau kiM vA sidhyenna tajjalAt / yugmam / tatastayormithastyaktavairayoH sacivairdvayoH / proce pUrvavyavasthaivaM, sudhiyAM samaye hi gIH / / sA caivam-dakSiNasyAM vimAnA ye, saudharmezasya te'khilAH / uttarasyAM tu te sarve'pIzAnendrasya sattayA // pUrvasyAmaparasyAM ca, vRttAH sarve vimAnakAH / trayodazApIndrakAzca, syu saudharmasurezituH // pUrvAparadizostrayanazcaturanazca te punaH / saudharmAdhipaterarddhA, arddhA IzAnacakriNaH // sanatkumAramAhendre''pyeSa eva bhavet kramaH / vRttA eva hi sarvatra, syurvimAnendrakAH punaH // itthaM vyavasthayA cetaH svAsthyamAsthAya susthirau / vimatsarau prItiparau, jajJAte tau surezvarau / / iti // 15 // atha prakRtaM prastUyate - 'mANavagassa' ityAdi, mANavakasya caityastambhasya pUrveNa - pUrvasyAM dizi sudharmAyAmeva sabhAyAM siMhAsane saparivAre staH, yamakadevayoH pratyekamekaikasadbhAvAt, tasmAdevapazcimAyAM dizi zayanIye varNakaJca tadIyaH zrIdevavarNanAdhikAre uktaH, zayanIyayoruttarapUrvasyAM dizi kSullakamahendradhvajau staH, tau ca manato mahendradhvajapramANau, sArddhasaptayojanapramANAvuccatvenArddhakrozamudvedhena - bAhalyAbhyAmityarthaH, nanu yadImau prAguktamahendradhvajatulyau tadA kimimau kSullakena vizeSitau ?, ucyate, maNipIThikAvihInau ta eva kSullau, ko'rthaH ? - 1199 11 // 12 // // 13 // " vakti sma vismayasmeraH kumAraH sa surAgraNIH / mAmazlAdhyaM zlAghate kiM ? so'pyuvAca zrRNu bruve // navyotpannatayA'nyarhi, saudharmezAnazakrayoH / vivAdo'bhUdvimAnArthaM, harmyArthamiva harmiNoH / / vimAnalakSA dvAtriMzattathA'STAviMzati kramAt / santyetayostathA'pyetau vivadete sma dhig bhavam // tayorivorvIzvarayorvimAnarddhipralubdhayoH / niyuddhAdimahAyuddhAnyapyabhUvanannanekazaH // nivAryate hi kalahastirazcAM tarasA naraiH / narANAM ca narAdhIzairnarAdhIzAM suraiH kvacit // surANAM ca surAdhIzaiH surAdhIzAM punaH katham / kena vA sa nivAryeta, vajrAgniriva duHzamaH ? // yugmam / mANavakAkhyastambhasthArhadadaMSTrAzAntivAriNA / 1198 11 325 Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 4/143 dviyojanapramANaNipIThikoparisthitatvena pUrve mahAnto mahendradhvajAstadapekSayA imau ca kSullAvityarthAdAgatamiti, tayoH kSullamahendradhvajayorekaikarAjadhAnIsambandhinorapareNa pazcimAyAM coppAlo nAma praharaNakrozaH-praharaNabhANDAgAraM tatra bahUni parigharatnapramukhANi yAvatpadAt praharaNaratnAni sannikSiptAni tiSThanti, 'suhammANa' mityadi, sudharmayoruparyaSTASTamaGgalakAni ityAdi tAvad vaktavyaM yAvad bahavaH sahasrapatrahastakAH sarvaratnamayA ityAdi / sudharmasabhAtaH paraM kimastItyAha - 'tAsi 'mityAdi, tayoH sudharmasabhayoruttarapUrvasyAM dizi dve siddhAyatane prajJapte iti zeSaH, pratisabhakaikasadbhAvAditi, atra lAghavArthamatidezamAha - eSa eva - sudharmAsabhokta eva jinagRhAnAmapi gamaH - pATho'vagantavyaH, sa cAyam 'te NaM siddhAyayanA addhaterasajoaNAI AyAmeNaM chassakosAiM vikkhambheNaM nava joaNAI uddhaM uccatteNaM anegakhambhasayasaNNiviTThA' ityAdi, yathA sudharmmAyAstrINi pUrvadakSiNottaravartIni dvArANi teSAM purato mukhamaNDapAH teSAM ca purataH prekSANDapAH teSAM purataH stUpAH teSA puratazcaityavRkSAH teSAM purato mahendradhvajAH teSAM purato nandApuSkariNya uktAstadanu sabhAyAM SaD manogulikAsahasrANi SaD gomAnasIsahasrANyuktAni evamanenaiva krameNa sarvaM vAcyam, atra ca sudharmAto yo vizeSastamAha-'navaraM imaM nANattaM' ityAdi vyaktam, atha sudharmAsabhoktameva sabhAcuSke'tidizannAha'evaM avasesANavi' ityAdi, evaM sudharmAnyAyena avaziSTAnAmupapAtasabhAdInAM varNanaM jJeyaM, kiyatparyantamityAha-yAvadupapAtasabhAyAM - utpitsudevotpatyupalakSitasabhAyAM zayanIyaM varNanIyaM tacca prAgvat, tathA hradazca vaktavyo nandApuSkariNImAnaH, sa cotpannadevasya zucitvajalakrIDAdihetuH, tato'bhiSekasabhAyAM - abhinavotpannadevAbhiSekamahotsavasathAnabhUtAyAM bahu AbhiSekyaMabhiSekayogyaM bhANDaM vAcyaM, tathA alaGkArasabhAyAM - abhiSiktasurabhUSaNaparidhAnasthAnarUpAyAM subahu alaGkArikabhANDaM - alaGkArayogyaM bhANDaM tiSThati, vyavasAyasabhayoH - alaMkRtasurazubhAdhyavasAyAnucintanthAnarUpayoH pustakarale tato balipIThe arcanikottarakAlaM navotpannasurayorbalivisarjanapIThe dve yojane AyAmaviSkambhAbhyAM yojanaM bAhalyena yAvatpadAt 'savvarayanAmayA acchA pAsAIA 4' tato nandAbhidhAne puSkariNyau balikSepottarakAlaM sudharmAsabhAM jigamiSatorabhinavotpannasurayorhastapAdaprakSAlanahetubhUte, ata eva sUtre prathamokte api nandApuSkariNyau prayojanakramavazAt pazcAd vyAkhyAte kramaprAdhAnyAd vyAkhyAnasya, atha yathA sudharmAsabhAtaH uttarapUrvasyAM dizi siddhAyatanaM tathA tasyottarapUrvasyAM dizi upapAtasabhA, evaM pUrvasmAt pUrvasmAt paraM paramuttarapUrvasyAM vAcyaM yAvadvalipIThAduttarapUrvasyAM nandA puSkariNIti, atra ca 'jamigAo rAyahANIo' ityAdisUtreSu dvivacanena, 'tAsiM jAva uppiM mANavae ceiakhambhe' ityAdisUtreSvekavacanne nirdezaH sUtrakArANAM pravRttivaicitryAditi / varNite yamikAbhidhe rAjadhAnyau, anAyaradhipayoryamakadevayorutpatyAdisvarUpakhyAnAya vistarAruci sUtrakRt saMgrahagAthAmAha 326 mU. (144) uvavAo saMkappo abhiseavihUsaNA ya vavasAo / aNiasudhammagamo jahA ya parivAraNAiddhI / / vR. 'uvavAo saMkappo' ityAdi, upapAto - yamakayordevayorutpattirvAcyA, tataH utpannayoH surayoH zubhavyavasAyacintanarUpaH saGkalpaH, tato'bhiSekaH - indrAbhiSekaH, tataH vibhUSaNA - alaGkAra Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 4 sabhAyAmalaGkAraparidhAnaM, tato vyavasAyaH - pustakadaghATanarUpaH, tataH arcanikA - siddhAyatanAdyarcA, tataH sudharmAyAM gamanaM, yathA ca parivAraNA - parivArakaraNaM svasvoktadizi parivArasthApanaM yathA yamakayordevayoH siMhAsanayo / parito vAmabhAge catuHsahasrasAmAnikabhadrAsanasthApanaM saiva Rddhisampat rUpaniSpattistu 'Nij bahulaM nAmraH kRgAdiSu' ityanena karaNArthe 'nivetyAsazarayadhaTTanavanderanaH ' ityanena cAnapratyaye straliGgIya Apapratyaye sAdhuH tathA vAcyaM 'jIvAbhigamAdibhyaH' / mU. (145) jAvaiyaMmi pamANaMmi huMti jamagAo NIlavaMtAo / tAvaiamantaraM khalu jamagadahANaM dahANaM ca // bR. atha yamakau drahAzca yAvatAM antareNa parasparaM sthitAstannirNetumAha - 'jAvaiyaM' ityAdi, yAvati pramANe - antaramAne nIlavato yamakau bhavataH khalu nizcitaM tAvadantaraM yojanasaptabhAgacaturbhAgAbhyadhikacatustrazadadhikASTazatayojanarUpaM yamakadrahayordrahANAM ca bodhyamiti zeSaH, upapattistu prAgvat / atha yeSAM hRdAnAmantaramAnamantaramuktaM tAn svarUpato nirddizati mU. (146) kahi NaM bhaMte ! uttarakUrAe nIlavantaddahe nAmaM dahe pa0 go0 jamagANaM dakkhiNillAo carimaMtAo aTThase cottIse cattAri a sattabhAe joaNassa abAhAe sIAe mahAnaIe bahumajjhadesabhAe ettha NaM nIlavantaddahe nAmaM dahe pa0 dAhiNauttarAyae pAINapaDINavicchiNNe jaheva paumaddahe taheva vaNNao ne avvo, nANattaM dohiM paumavaraveiAhiM dohi ya vanasaMDehiM saMparikkhitte, nIlavaMte nAmaM NAgakumAre deve sesaM taM ceva neavvaM, nIlavaMtaddahassa puvvAvare pAse dasa 2 joaNAI abAhAe ettha NaM vIsaM kaMcaNagapavvayA pa0, egaM joyaNasayaM uddhaM uccatteNaM vR. 'kahi Na' mityAdi, kva bhadanta ! uttarakuruSu 2 nIlavadadraho nAma drahaH prajJaptaH ?, gautama yamakayordAkSiNyA caramAntAdaSTa zatAni catustriMzadadhikAni catvAri ca saptabhAgAn yojanasya abAdhayA kRtvA iti gamyaM, apAntarAle muktveti bhAvaH, zItAyA mahAnadyA bahumadhyadezabhAge'trAntare nIlavadadraho nAma drahaH prajJaptaH, dakSiNottarAyataH prAcInapratIcInavistIrNa, padmadrahazca prAgaparAyataH udagadakSiNapRthuriti pRthagvizeSaNaM, yathaiva padmadrahe varNakastathaiva netavyaH, nAnAtvamiti vizeSo'yaM, dvAbhyAM padmavaravedikAbhyAM dvAbhyAM ca vanakhaNDAbhyA samparikSiptaH, ayaM bhAvaH - padmadraha ekayA padmavaravedikayA ekena ca vanakhaNDena parikSiptaH, ayaM tu pravizantyA niryAntyA ca zItayA mahAnadyA dvibhAgIkRtatvenobhayoH pArzvayorvarttinIbhyAM vedikAbhyAM yukta iti samyak, arthazca nIlavadvarSadharanibhAni tatra tatra pradazeSu zatapatrAdIni santi athavA nIlavannAmA nAgakumAro devo'trAdhipatiriti nIlavAn hrada iti, zeSaM padmAdikaM tadeva netavyaM, padmadraha iva padmamAnasaGkhyAparikSepAdikaM jJAtavyamityarthaH / atha kAJcanagirivyavasthAmAha - nIlavadadrahasya pUrvAparapArzvayoH pratyekaM dazadazayojanAnyabAdhayA kRtveti gamyaM, ApantarAle muktveti bhAvaH, atrAntare dakSiNottara zreNyA parasparaM mUle sambaddhAH anyathA zatayojanavistArAnAmeSAM sahasrayojanamAne brahAyAme'vakAzAsambhava iti, viMzati kAJcanakaparvatAH prajJaptAH, ekaM yojanazatamUrdhvoccatvena, gAthAdvayenaiteSAM viSkambhapa rikSepAvAha mU. (147) mUlaMmi joaNasayaM pannattari joaNAI majjhami / uvaritale kaMcanagA pannAsaM joaNA huMti // 327 Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 4/147 vR.mUle yojanazataM madhye-mUlataH paJcAzadyojanordhvagamane paJcasaptatiryojanAniuparitanezikharatale paJcAzadyojanAni vistAreNa bhavaMti kAJcanakAbhidhAH parvatAH mU. (148) mUlaMmi tinni sole sattattIsAiMdunni majjhami / aTThAvannaM ca sayaM uvaritale parirao hoi|| vR. mUle trINi yojanazatAni SoDazAdhikAni madhye dve yojanazate saptatriMzadadhike aSTapaJcAzadadhikayojanazataM uparitale parirayaH-paridhiriti // iha ca mUle paridhau madhyaparidhau ca kiMcidvizeSAdhikatvaM gAthAbandhAnulobhyAdanuktamapyavaseyaM / mU. (149) paDhamittha nIlavaMto 1 bitio utarakurU 2 munneavvo| caMdaddahottha taio 3 erAvaya 4 mAlavaMto a5|| vR.athasaGkhyAkrameNapaJcAnAmapihadAnAMnAmAnyAha-'paDhamittha ityAdi, prathamonIlavAn dvitI uttarakurutivyaH candradraho'tratRtIyaH airAvatazcaturthapaJcamomAlyavAMzca, athAnantaroktAnAM kAJcanAdrINAM eSAM ca drahAdInAM svarUpaprarUpaNAya lAghavArthamekameva sUtramAhamU. (150) evaM vaNNao aTTho pamANaM paliovamaTTiiA devaa| vR. "evaMvaNNao'ityAdi, evaM-uktanyAyena nIlavadadrahanyAyenetyarthaH uttarakuruhRdAdInAmapijJeyaH padmavaravedikAvanakhaNDatrisopAnapratirUpakatoraNamUlapadmASTottarazatapadmaparivArapadmazeSapadmaparikSepatrayavaktavyatApi, tathaivArthauttarakurvadridrahanAmAnvarthauttarakuruhadaprabhottarakuruhadAkArotpalAdiyogAduttarakurudevasvAmikatvAccottarakuruhada iti, candrahadaprabhANi-candrahadAkArANi candrahadavarNAni candrazcAtra devaH svAmIti candrahadaH, airAvataM-uttarapArzvavartibharatakSetrapratirUpakakSetravizeSastataprabhANi-tadAkArANi, AropitajyadhanurAkArANItyarthaH, utpalAdIni airAvatazcAtradevaH prabhurityairAvataH,mAlyavadvakSaskAranibhotpalAdiyogAnmAlyavaddevasvAmikatvAcca mAlyavadahada iti, pramANaMca sahasra yojanAnyAyAmastadarddha viSkambha ityAdikaM, palyopamasthitikAzcAtra devAH parivasanti tatrAdyasya nAgendra uktaH, zeSANAMvyantarendrAH, kAJcanAdrINAMcavarNako yamakAdrivadvAcyaH, arthazca kAJcanavarNotpalAdiyogAt kAJcanAbhidhadevasvAmikatvAcca kAJcanAdrayaH,pramANaM yojanazatoccatvaM mUle yojanazataM vistAra ityAdikaM uttarakuruhRdAdizeSadrahapArzvavartikAJcanAcalApekSayedaMbodhyaM, athavA pramANapratihadaM viMzati pratipArzvadaza sarvasaGkhyayA zatamityAdikaM palyopamasthitikAzcAtra devA iti rAjadhAnyazcaiteSAmatrAnuktAapi yamakadevarAjadhAnIvadvAcyAH paraM tttdbhilaapeneti| atha yannAmnA idaM jambUdvIpaM khyAtaM tAM sudarzanAnAmnI jambU vivakSustadadhiSThAnamAha mU. (151) kahi NaM bhaMte ! uttarakurAe 2 jaMbUpeDhe nAma peDhe pa0 go0 nIlavaMtassa vAsaharapavvayassa dakkhiNeNaM maMdarassa uttareNaM mAlavaMtassa vakkhArapavvayassa paccatthimeNaM sIAe mahAnaIepurathimille kUle ettha NaM uttarakurAe jaMbUpeDhenAmaMpeDhe pa0, paMcajoaNasayAiMAyAmavikkhaMbheNaM pannarasa ekkAsIyAiM joaNasayAI kiMcivisesAhiAI prikkhevennN| bahumajjhadesabhAe bArasa joaNAIbAhalleNaM tayanaMtaracaNaMmAyAe 2 padesaparihANIe 2 savvesu NaM carimaperaMtesu do do gAUAI bAhalleNaM savvajaMbUNayAmae acche, se NaM egAe Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-4 329 paumavaraveiAe egeNa ya vanasaMDeNaM savvao samaMtA saMparikhitte duNhapi vaNNao, tassa NaM jaMbUpeDhassa cauddisiM ee cattAri tisovANapaDirUvagA pannattA vaNNao jAva tornnaaii| tassa NaM jaMbUpeDhassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM maNipeDhaA pannattA aTThajoaNAI AyAmavikkhambheNaM cattArijoaNAI bAhalleNaM, tIseNaM maNipeDhiAe uppiM evaNaMjaMbUsudaMsaNA pannattA, aTTha joaNAI uddhaM uccatteNaM addhajoaNaM ubveheNaM, tIse NaM khaMdho do joaNAI uddhaM uccateNaM addhajoaNaM bAhalleNaM, tIse NaM sAlA cha joaNAI uddhaM uccatteNaM bahumajjhadesabhAe aTTha joaNAI AyAmaviskhaMbheNaM sAiregAiM aTTha joaNAI savvaMggeNaM / tIse NaM ayameArUve vannAvAse paM0- vairAmayA mUlA rayayasupaiTThiaviDimA jAva ahiamanivvuikarI pAsAIA darisaNijjA0, jaMbUeNaM sudaMsaNAe cauddisiM cattAri sAlApaM0, tesiNaMsAlANaMbahumajjhadesabhAeetthaNaM siddhAyayane pannatte, kosaMAyAmeNaMaddhakosaMvikkhambheNaM desUNagaM kosaM uddhaM uccatteNaM anegakhambhasayasanniviTe jAva dArA paMcadhanusayAI uddhaM uccatteNaM jAvavaNamAlAomaNipeDhiApaMcadhanusayAIAyAmavikkhaMbheNaM addhAijAiM dhanusayAiMbAhalleNaM, tIseNaMmaNipeDhiAe uppiM devacchandae paMcadhanusayAiMAyAmaviskhambheNaM sAiregAiM paMcadhanusayAI uddhaM uccatteNaM, jinapaDimAvaNNao neavvotti|| tatthaNaMje se purathimille sAle etthaNaMbhavaNe pannatte, kosaM AyAmeNaMevameva navaramittha sayaNijjaM sesesu pAsAyavaDeMsayAsIhAsaNA yasaparivArA iti / jaMbUNaMbArasahiM paumavaraveiAhiM savvao samaMtA saMparikkhittA, veiANaM vaNNao, jaMbUNaM anneNaM aTThasaeNaMjaMbUNaM tadaddhaccattANaM savvao samaMtA saMparikkhittA, tAsi NaM vaNNao, tAo NaM jaMbU chahiM paumavaraveiAhiM saMparikkhittA, jaMbUeNaMsudaMsaNAe uttarapurasthimeNaM uttareNaM uttarapaJcatthimeNaM ettha NaM aNADhiassa devassa cauNhaM sAmAniasAhassINaM cattAri jaMbUsAhassIo pannatAo, tIse NaM purathimeNaM cauNhaM aggamahisINaM cattAri jaMbUo pannattAo vR. 'kahiNa'mityAdi, kva bhadanta ! uttarakuruSujambUpIThaM nAma pIThaMprajJaptaM?,nirvacanasUtre gautametyAmantraNaM gamyaM, nIlavato varSadharavarvatasya dakSiNena mandarasya parvatasyottareNa mAlyavato vakSaskAraparvatasya gajadantAparaparyasya pazcimena-pazcimAyAM zItAyA mahAnadyAH pUrvakUle-zItAdvibhAgIkRtottarakurupUrvArddha tatrApi madhyabhAge atrAntare uttarakuruSu kuraSu jambUpIThaM nAma pIThaM prajJaptaM, paJcayojanazatAnyAyAmaviSkambhena yojanAnAM paJcadazazatAnyekAzItyadhikAni kiMcidvezeSAdhikAniparikSepeNa bahumadhyadezabhAgevivakSitidikaprAntAdardhatRtIyazatayojanAtikrame ityarthaH |baahlyen dvAdazayojanAni, tadanantaraMmAtrayA2-krameNa2 pradezaparihANyA parihIyamANaH 2 'savvesutti pAkRtatvAt paJcamyarthe saptamI tena sarvebhyazcaramaprAnteSu madhyato'rddhatRtIyayojanazatAtikrame ityarthaH, dvau krozau bAhalyena, sarvAtmanA jAmbUnadamayaM, 'accha'mityAdi, seNaMegAe pauma'ityAdi, taditianantaroktaMjambUpIThaMekayA padmavaravedikayA ekenaca vanakhaNDena sarvataH samantAt samparikSiptamiti zeSaH, dvayorapipadmavaravedikAvanakhaNDayovarNakaH smarttavyaH prAktanaH tacca jaghanyato'pi caramAnte dvikrozoccaM kathaM sukhArohAvarohamiyAzaGkayAha 'tassa NamityAdi, tasya jambUpIThasya caturdizi etAni dignAmopalakSitAni catvAri Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 4/151 trisopAnapratirUpakANi prajJaptAni, etAnica trINi militAnidvikrozoccAni bhavantikozavistI niataeva prAnta dvikrozabAhalyAtpIThAt uttaratAmavataratAMcasukhAvahadvArabhUtAnivarNakazca tAvadvaktavyoyAvattoraNAni, tassaNa'mityAdi, vyaktaM, 'tIse NamityAdi, tasyAmaNipIThikAyA upariatjambUHsudarzanAnAmnIprajJaptA, aSTayojanAnyUrvoccatvena arddhayojanamudvedhena-bhUpravezena, athAsyA evoccatvasyASTa yojanAni vibhAgato dvAbhyAM sUtrAbhyA darzayati____ 'tIse Na mityAdi, tasyA jambvAH skandhaH-kandAduparitanaHzAkhAprabhavaparyanto'vayavo dve yojane UrboccatvenArddhayojanaMbAhalyena-piNDena tasyAHzAlA viDimAparaparyAyAdiprasRtA zAkhA-madhyabhAgaprabhavA UrdhvagatA zAkhA SaD yojanAnyUrvoccatvena, tathA bahumadhyadezabhAge prakaraNAjambUritigamyam, aSTau yojanAnyAyAmaviSkambhAbhyAM tAnyevAsyAH skandhoparitanabhAgAcatasRSvapi dikSupratyekamekaikA zAkhA nirgatAtAzca krozonAnicatvAriyojanAni, tena pUrvAparazAkhAdairdhyaskandhabAhalsambandhyarddhayojanamIlanenoktasaGkhyAnayanaM, bahumadhyadezabhAgazcAtra vyAvahAriko grAhyaH, vRkSAdInAMzAkhAprabhavasthAne madhyadezasyalokairvyavahriyamANatvAt, puruSasya kaTibhAga iva, anyathA viDimAyA dviyojanAtikrame nizrayaprAptasya madhyabhAgasya grahaNe pUrvAparazAkhAdvayavistArasya grahaNasambhavaH viSamazreNikatvAt, athavA bahumadhyadezabhAgaHzAkhAnAmiti gamyate, ko'rtha : ?-yatazcaturdikzAkhAmadhyabhAgastasminnityararthaH, aSTayojanAnayanaM tu tathaiva, uccatvena tusavagriNa-sarvasaGkhyayA kandaskandhaviDimAparimANamIlanesAtirekANyaSTauyojanAnIti, athAsyA varNakamAha-'tIseNa mityAdi, tasyAjambvAayametadrUpovarNAvAsaH prajJaptaH, vajramayAni mUlAni yasyAH sA vajramayamUlA tathA rajatA-rajatamayI supratiSThitA viDimA-bahumadhyadezabhAge UrdhvavinirgatA zAkhA yasyAH sA rajatasupratiSThitaviDimA, tataH patadvayakarmadhArayaH, yAvatpadAt caityavRkSavarNakaH sarvo'pyatra vAcyaH, kiyatparyantamityAha-adhikamanonivRtikarI prAsAdIyA darzanIyA ityAdi / athAsyAH zAkhAvyaktimAha 'jaMbUe Na'mityAdi, jambbAH sudarzanAyAH caturdizi catasraH zAlAH-zAkhAH prajJaptAH, tAsAMzAlAnAMbahumadhyadezabhAge uparitanaviDimAzAlAyAmityadhyAhAryaMjIvAbhigametatAdarzanAt, zeSaMsulabhaMvaitAdayasiddhakUTagatasiddhAyatanaprakaraNato jJeyamityarthaH, atra pUrvazAlAdau yatra yadasti tatra tadvaktumAha-'tattha NamityAdi, tatra-tAsu catasRSu zAlAsu yA sA paurastyA zAlA sUtre prAkRtatvAtpuMstvanirdezaH atrabhavanaM prajJaptaM krozamAyAmena 'evameveti siddhAyatanavaditi, arddhakrozaM viSkambhena dezonaM krozamuccatveneti pramANaM dvArAdivarNakazca vAcyaH, navaramatra zayanIyaM vAcyaM, zeSAsudAkSiNAtyAdizAlAsupratyekamekaikabhAvena vayaHprAsAdAvataMsakAH siMhAsanAni saparivArANi ca boddhavyaniteSAMpramANaMcabhavanavat, tatra khedAnodAya bhavaneSuzayanIyAnaprAsAdeSutvAsthAnasabhA iti, nanubhavanAni viSamAyAmaviSkambhAni padmadrahAdimUlapadmabhavanAdiSutA darzanAtprAsAdAstu samAyAmaviSkambhAH dIrghavaitAdayakUTagateSu vRttavaitADhyagateSu vijayAdirAjadhAnIgateSuanyeSvapi vimAnAdigateSucaprAsAdeSusamacaturanatvenasamAyAmaviSkambhatvasya siddhAntasiddhatvAt tatkathamatra prAsAdAnAM bhavanatulyapramANatA ghaTate?, ucyte| "te pAsAyA kosaM samUsiA addhakosavicchinnA' ityasya pUjyazrIjinabhadragaNikSa Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-4 331 mAzramaNopajJakSetravicAragAthArddhasya vRttI-teprAsAdAH krozamekaMdezonamiti zeSaH samucchritA-uccAH krozArddha-arddhakrozaM vistIrNA paripUrNamekaMkrozaM dIrghA iti zrImalayagiripAdAH tathA jambUdvIpasamAsaprakaraNe "prAcyezAle bhavanaMitareSuprAsAdAH madhye siddhAyatanaM sarvANi vijayArddhamAnAnI"ti zrIumAsvAtivAcakapAdAH tathA tapAgacchAdhirAjapUjyazrIsomatilakasUrikRtanavyabRhatkSetrAvacArasatkAyAH "pAsAyA sesadisAsAlAsuveaddhagirigayavva tao' ityasyA gAthAyAavacUrNo"zeSAsu tisRSu zAkhasu pratyekamekaikabhAvena tatra trayaH prAsAdAH-AsthAnocitAni mandirANi dezonaMkrozamuccAH krozArddha vistIrNA pUrNa krozaMdIrghA" iti zrIguNaratlasUripAdAH yadAhuH tadAzayena prastutopAGgasyottaratra jambUparikSepakavanavApIparigataprAsAdapramANasUtrAnusAreNacaityevaM nizcinumo jambUprakaraNaprAsAdA viSamAyAmaviSkambhA iti, yattuzrIjIvAbhigamasUtravRttau 'krozamekamUrdhvamacaistvena arddhakrozaM viSkambhene'tyuktaM tadgambhIrAzayaM na vidmH| ___athAsyAH padmavaravedikAdisvarUpamAha-'jaMbU Na'mityAdi, jambUdazabhi padmavaravedikAbhiH-prAkAravizeSarUpAbhi sarvataH samantAt samparikSiptA, vedikAnA varNakaH prAgvat, imAzca mUlajambU parivRtya sthitA jJAtavyAH, yA tu pIThapariveSTikA sA tuprAgevoktA / athAsyAH prathamapari-kSepamAha-'jaMbUNa mityAdi, jambUHNamiti vAkyAlaGkAre anyenASTazatena-aSTottarazatena jambUvRkSANAM 'tadoccatvAnAM' tasyA malajambbAH arddhapramANamuccatvaM yAsAMtAstathA tAsAM sarvataH samantAt samparikSiptA upalakSaNaMcaitattenodvedhAyAmavistArAapiarddhapramANAjJeyAH, tathAhi-tA aSTAdhikazatasaGkhyAjambbaH pratyekaMcatvAriyojanAnyuccaistvena krozamekamavagAhena ekaMyojanamuccaH skandhaH trINi yojanAni viDimA sarvAgreNoccaistevana sAtirekANi catvAri yojanAni tatraikaikA zAkhA arddhakrozahIne dve yojane dIrghA krozapRthutvaH skandha iti bhavanti sarvasaMkhyayA AyAmaviSkambhatazcatvAriyojanAni, AsucAnAdhtadevasyAbharaNAdi tiSThati, etAsAMvarNakajJApanAyAha'tAsiNavaNNaotti tAsAMca varNako mUlajambUsazaeveti, athAsAMyAvatyaH padmavaravedikAstA Aha 'tAoNamityAdi, uttAnArthaM, navaraMpratijambUvRkSaMSaTSaTpadmavaravedikA ityarthaH, etAsu ca 108 jambUSu atra sUtre jIvAbhigame bRhatkSetravicArAdau sUtrakRbhiH vRttikRdbhizcajinabhavanabhavanaprAsAdacintA kApi na cakre bahavo'pi ca bahuzrutAH zrAddhapratikramaNasUtracUraNikA-rAdayo mUlajambUvRkSagatatatprathaNaLanakhaNDagatakUTASTakajinabhavanaiH saha saptadazottaraM zataM jinabhavanAnAM manyamAnAH ihApyekaikaM siddhAyatanaM pUrvoktamAnaM menire tato'tra tatvaM kevalino viduriti / samprati zeSAn parikSepAn vaktuM sUtracatuSTayamAha- jambvAH sudarzanAyAH uttarapUrvasyAIzAnakoNeuttarasyAmuttara-pazcimAyAM-vAyavyakoNeatrAntare diktraye'pItyarthaHanAddatanAmnojambUdvIpAdhipaterdevasya caturNA sAmAnikasahasrANAM catvAri jambUsahasraNi prajJaptAni, 'tIse Na'mityAdi, kaNThyaM, gAthAbandhena pArSadyadevajambUrAhamU. (152) dakkhiNapurathime dakkhiNeNa taha avaradakkhiNeNaM ca / ___ aTTha dasa bAraseva ya bhavaMti jNbuushssaaii|| vR. 'dakkhiNa'ityAdi, dakSiNaparastye-AgneyakoNedakSiNasyAMaparadakSiNasyAM-naiRtakoNe caH samuccayeetAsutisRSu dikSuyathAsakya |assttaadsh dvAdazajambUnAMsahasrANibhavanti, evo'vadhAraNe Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 4/152 tena nAdhikAni na nyUnAnItyarthaH, caH prAgvat / mU. (153) aNiAhivANa paJcatthimeNa satteva hoti jNbuuo| solasa sAhassIo cauddisiM AyarakkhANaM / / vR. anIkAdhipajambUstRtIyaparikSepajambUzca gAthAbandhenAha-'aNiAhivANa ityAdi, anIkAdhipAnA-gajAdikaTakAdhIzAnAM saptAnAMsaptaivajambUH pazcimAyAMbhavanti, dvitIyaH parikSepaH pUrNaH / ___athatRtIyamAha-AtmarakSakAnAmanAtadevasAmAnikacaturguNAnAMSoDazasahasrANAMjambvaH ekaikadikSu catuHsahasrarasadbhAvAt SoDaza sahasrANi bhavanti / mU. (154) jambUeNaM tihiM saiehiM vanasaMDehiM sabbao samaMtA saMparikhittA, jaMbUeNaM purathimeNaM pannAsaM joaNAiM paDhamavanasaMDaM ogAhittA etthaNaM bhavaNe pannatte kosaMAyAmeNaM so cevavaNNao sayaNijaMca, evaM sesAsuvi disAsubhavaNA, jaMbUeNaM uttarapurasthimeNaM paDhamavanasaNDaM pannAsaMjoaNAiMogAhittAetthaNaMcattAri pukkhariNIopannatAo, taMjahA-paumA 1 paumappabhA 2 kumudA 3 kumudappabhA 4, tAo NaM kosaM AyAmeNaM addhakosaM vikkhambheNaM paJca-dhanusa yAI uvveheNaM vaNNao tAsi NaM majjhe pAsAyavaDeMsagA kosaM AyAmeNaM addhakosaM vikhaMbheNaM desUNaM kosaM uddhaM uccattemaM vaNNao sIhAsaNA saparivArA, evaM sesAsu vidisAsu, gAhA vR. yadyapi cAnayoH parikSepayorjambUnAmuccatvAdipramANaM na pUrvAcAryaizcintitaM tathApi padmahadapadmaparikSepanyayena pUrvapUrvaparikSepajambavapekSayottarottaraparikSepajambvo'rddhamAnA jJAtavyAH, atrApyekaikasminparikSepeekaikasyAMpaGktau kriyamANAyAM kSetrasAGkINye navakAzadoSa-stathaivodbhAvanIyastenaparikSepajAtayastisrastathaiva vAcyAH, sampratyasyAeva vanatrayaparikSepAn vaktumAhasA caivaMparivAreti gamyaM, tribhi zatikaiH-yojanazatapramANairvanakhaNDaiH sarpataH samparikSiptAH, tadyathA-abhyantareNa madhyamena bAhyeneti, athAtra yadasti tadAha-'jaMbUe Na'mityAdi, jambbAH saparivArAyAH pUrveNa paJcAzadayojanAniprathamavanakhaNDamavagAhyAtrAntare bhavanaMprajJaptaM, krozamAyAmena, uccatvAdikathanAyAtidezamAha-saeva mUlajambUpUrvazAkhAgatabhavana-sambandhI varNako jJeyaH,zayanIyaM tAnAdhtayogyaM, evaM zeSAsvapidakSiNAdidikSusvasvadizi paJcAzadyojanAnyavagAhyAdyevane bhavanAni vAcyAni, athAtra vane vApIsvarUpamAha__'jaMbUe NaM uttare'tyAdi, jambavAH uttarapaurastye digbhAge prathamaM vanakhaNDaM paJcAzadayojanAnyavagAhyAtrAntare catasra : puSkariNyaH prajJaptAH, etAzca na sUcIzreNyA vyavasthitAH kintu svavidiggataprAsAdaM parikSipya sthitAH, tena prAdakSiNyena tannAmAnyevaM- padmA pUrvasyAM padmaprabhA dakSiNasyAM kumudA pazcimAyAM kumudaprabhA uttarasyAM, evaM dakSiNapUrvAvidiggatavApISvapi vAcyaM, tAzca krozamAyAmena arddhakrozaM viSkambhena pnycdhnuHshtaanyudvedheneti|| athAtra vApImadhyagataprAsAdasvarUpamAha- 'tAsi Na'mityAdi, tAsAM vApInAM catasRNAM madhye prAsAdAvataMsakAH prajJaptAH, bahuvacanaM ca uktavakSyamANAnAM vApInAM prAsAdApekSayA draSTavyaM, tena prativApIcatuSkamekaikaprAsAdabhAvena catvAraH prAsAdAH, evaM nirdezo lAghavArthaM, krozamAyAmenArddhakrozaM viSkambhena dezonaMkrozamuccatvena, varNako mUlajambUdakSiNazAkhAgataprAsAdavadjJeyaH, eSu cAnAddatadevasya krIDA) siMhAsanAni saparivArANi vAcyAni, jIvAbhigame tvaparivArANi, Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH -4 333 evaM zeSASu dakSiNapUrvAdiSu vidikSu vApyaH prAsAdAzca vaktavyAH, etAsAM nAmadarzanAya gAthAdvayaM / mU. (155) paumA paumappabhA ceva, kumudA kumudappahA / uppalagummA nalinA, uppalA uppalujalA // vR. padmAdayaH prAguktAH punaH padyabandhabaddhatvena saMgRhItA iti na punarukti, etAzca sarvA apisatrisopAnacaturdArAH padmavaravedikAvanakhaNDayuktAzca bodhyAH,athadakSiNapUrvasyAMutpalagulmA pUrvasyAM nalinA dakSiNasyAM utpalojjvalA pazcimAyAM utpalA uttarasyAM tathA aparadakSiNasyAM / mU. (156) bhiMgA bhiggappabhA ceva, aMjaNA kjjlppbhaa| sirikatA sirimahiA, siricaMdA ceva sirinilayA // vR. bhRGgAbhRGgaprabhA aJjanA kajjalaprabhA tathA aparottarasyAM zrIkAntA zrImahitA zrIcandrA zrInilayA, caivazabdaH prAgvat, athAsya vanasya madhyavartIni kUTAni svarUpato lakSayati mU. (157) jaMbUe NaM purathimillasa bhavaNassa uttareNaM uttarapurathimillassa pAsAyavaDeMsagassa dakkhiNeNaM etya NaM kUDe pannatte aTTha joaNAI uddhaM uccatteNaM do joaNAiM ubbeheNaM mUle aTTha joaNAI AyAmavikkhambheNaM bahumajjhadesabhAe cha joaNAI AyAmavikkhambheNaM uvari cattAri joNAiM AyAmavikkhambheNaM vR. 'jaMbUe NaM ityAdi, jambbA asminneva prathame vanakhaNDe paurastyaMsya bhavanasya uttarasyAM uttarapaurastyasya-IzAnakoNasatkasya prAsAdAvataMsakasya dakSiNasyAM atrAntare kUTaM prajJaptaM aSTau yojanAnyUrvoccatvena dve yojane udvedhena, vRttatvena ya eva AyAmaH sa eva viSkambha iti, mUle'STa yojanAnyAyAmaviSkambhAbhyAM bahumadhyadezabhAge, bhUmitazcaturSu yojaneSu gateSvityarthaH, SaD yojanAnyAyAmaviSkambhAbhyAM,uparizikharabhAgecatvAri yojanAnyAyAmaviSkambhAbhyAM, athAmISAM ridhikathanAya padyamAhamU. (158) paNavIsaTThArasa bAraseva mUle amajjhi uvriNc| savisesAiM parirao kUDassa imassa boddhavyo / vR. 'paNavIse' tyAdikaM, sarvaM prathamapAThagataRSabhakUTAbhilApAnusAreNa vAcyaM, navaraM paJcaviMzatiM yojanAni savizeSANi kiJcidadhikAni mUle pariraya ityAdi yathAsaMkhyaM yojyam, jinabhadragaNikSamAzramaNaistu aTThasahakUDasarisA savve jambUnayAmayAbhaNiA' / ityasyAM gAthAyAmRSabhakUTasamatvena bhaNitatvAt dvAdaza yojanAni aSTau madhye cetyUce, tatvaM tu bahuzrutagamyaM, eSuca pratyekaM jinagRhamekaikaM viddimaagtjingRhtulymiti| mU. (159) mUle vicchinne majjhe saMkhitte uvaritaNue savvakaNagAmae acche veiAvanasaMDavaNNao, evaM sesAvi kUDA iti / jambUe NaM sudaMsaNAe duvAlasa nAmadhejA paM0, taM0 vR. atha zeSakUTavaktavyatAmatidezenAha-'evaM sesAvi kUDA'iti, evamuktarItyA varNapramANaparidhyAdyapekSayA zeSANyapi sapta kUTAni bodhyAni, sthAnavibhAgastvayaM teSAM, tathAhipUrvadigbhAvino bhavanasya dakSiNato dakSiNapUrvadigbhAvinaH prAsAdAvataMsakasyottarato dvitIyaM kUTa tathA dakSiNadigbhAvino bhavanasya pUrvato dakSiNapUrvadigbhAvinaH prAsAdAvataMsakasya pazcimAyAM tRtIyaM tathA dakSiNadigbhAvino bhavanasya pazcimAyAM dakSiNAparadigbhAvinaH prAsAdAvataMsakasya Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 4/159 pUrvatazcaturthaM tathA pazcimadigbhAvino bhavanasya dakSiNato dakSiNAparadigbhAvinaH prAsAdAvataMsakasyottarataH paJcamaMtathA pazcimadigbhAvino bhavanasyottarataH uttarapazcimadigbhAvinaH prAsAdAvataMsakasya dakSiNataH SaSThaMtathA uttaradigbhAvinobhavanasyapazcimAyAM uttarapazcimadigbhAvinaHprAsAdAvataMsakasya pUrvataH saptamaM tathA uttaradigbhAvino bhavanasya pUrvataH uttarapUrvadigbhAvinaH prAsAdAvataMsakasya aparato'STamamiti, atraiSAM sthApanA yathA yantretathA vilokanIyA, athajambbA nAmotkIrtanamAhamU. (160) sudaMsaNA 1 amohA 2 ya, suppabuddhA 3 jasoharA 4 / videhajaMbU 5 soNasA 6, niayA 7 niccmNddiaa8|| mU. (161) subhaddA ya 9 visAlA ya 10, sujAyA 11 sumaNA 12 viaa| sudaMsaNAejaMbUe, nAmadhejA duvaals|| vR.jambvAH sudarzanAyAH dvAdaza nAmadheyAni prajJaptAni, tadyathA-suSTu-zobhanaM nayanamanasorAnandakatvena darzanaM yasyAH sA tathA, amoghA-saphalA, iyaM hi svasvAmibhAvena pratipannA satI jambUdvIpAdhipatyaM janayati, tadantareNa tadviSayasya svAmibhAvasyaivAyogAt, suSThu-atizayena prabuddhA-utphullA utphullaphullayogAdiyamapyutphullA, sakalabhuvanavyApakaM yazo dharatIti yazodharA, 'lihAditvAdac' jambUdvIpo hyanayA jambvA bhuvanatraye'pi viditamahimA tataH sampannaM yathoktayazodhAritvamasyAH, videheSujambUH videhajambUrvidehAntargatottarakurukRnivAsatvAt, saumanasyahetutvAt saumanasyA, na hi tAM pazyataH kasyApi manoduSTaM bhavati, niyatA sarvakAlamavasthitA zAzvatatvAt nityamaNDitAsadA bhUSaNabhUSitatvAt, subhadrA-zobhanakalyANabhAjinI, na hyasyAH kadAcidupadravasambhavomaharddhikenAzritatvAt, caH samuccaye, vizAlA-vistIrNA, caH pUrvavat, AyAmaviSkambhAbhyAmuccatvenacASTayojanapramANatvAt, zobhanaMjAtaM-janmayasyaH sA sujAtA, vizuddhamaNikanakaratlamUladravyajanitatayA janmadoSarahiteti bhAvaH, zobhanaM mano yasyAH sakAzAdbhavati sA sumanAH, api ceti samuccaye, atra jIvAbhigamAdiSu videhajambvAdInAM sudazarnAdInAMca nAmnA vyatyAsena pATho dRzyate tatrApi na kaJcidvirodha iti| mU. (162) jaMbUe NaM aTTamaMgalagA0, se keNadveNaM bhaMte ! evaM vuccai-jaMbU sudaMsaNA 2 goamA ! jaMbUe NaM sudaMsaNAe anADhie nAmaMjaMbuddIvAhivaI parivasai mahiddhIe, se NaM tattha cauNhaMsAmANiasAhassINaMjAva AyarakkhadevasAhassINaM, jaMbuddIvassaNaMdIvassajaMbUesudaMsaNAe aNADhiAe rAyahANIe annesiM ca bahUNaM devANa ya devINa ya jAva viharai, se teNaTTeNaM go0 ! evaM vuccai, aduruttarA NaM ca NaM goamA! jaMbUsudaMsaNA jAva bhuviM ca 3 dhuvA niaA sAsAyA akkhayA jaavavtttthiaa| kahiNaMbhaMte! aNADhiassa devassaaNADhiA nAmaMrAyahANI pannatA?, goamA! jaMbUddIve maMdarassa pavvayassa uttareNaMjaMceva puvvavaNNiaMjamigApamANaMtaM ceva neavvaM, jAva uvavAo abhiseo anirvsesotti| _vR. 'jaMbUeNaMaTThamaMgalagA' iti vyaktaM, upalakSaNAddhvajacchatrAdisUtrANivAcyAnIti, samprati sudarzanAzabdapravRttinimittaMpipRcchiridamAha-'sekeNadveNa mityAdi,praznaHpratItaH,uttarasUtre gautama ! jambvAM sudarzanAyAmanAddato nAma jambUdvIpAdhipatirna AdhtA-AdaraviSayIkRtAH zeSajambUdvIpagatA devA yenAtmano'nanyasazaM maharddhakatvamIkSamANena so'nAIta iti yathArthanAmA Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-4 335 parivasati, maharddhika ityAdi prAgvat, saca caturNAM sAmAnikasahasraNAM yAvadAtmarakSakasahasrANAM jambUdvIpasya jambvAH sudarzanAyAH anAddatanAmnayA rAjadhAnyA anyeSAM ca bahUnAM devAnAM devInAM cAnAdhtArAjadhAnIvAstavyanAmAdhipatyaM pAlayan yAvadviharati, tadetenArthena evamucyate ___ jaMbUsudarzaneti, ko'rthaH ?-anAdhtadevasya sahazamAtmani maharddhikatvadarzanamatrakRtAvAsasyeti, suSTu-zobhamatizayena vA darzanaM-vicAraNamanantaroktasvarUpaMcintanamitiyAvatanAdhtadevasyayasyAH sakAzAt sAsudarzanA iti, yadyapyanAdhtA rAjadhAnIpraznottarasUtresudarzanAzabdapravRttinimittapraznottarasUtranigamanasUtrAntargate bahuSvAdazeSu dRSTe tathApi 'se teNakhUNa mityAdi nigamanasUtramuttarasUtrAnantarameva vAcayitanAmavyAmohAya sUtrapAThe'smAbhilikhitaM vyAkhyAtaM ca, uttarasUtrAnantaraMnigamanasUtrasyaivayauktikatvAditi, athAparaMgautama!yAvacchabdAjjambbAH sudarzanAyA etacchAzvataM nAmadheyaM prajJaptaM, yanna kadAcinnAsIdityAdikaM grAhyaM, nAmnaH zAzvatatvaM darzitam, athaprastutavastunaH zAzvatatvamasti navetyAzaGkApariharannAha-'jaMbusudaMsaNA' ityAdi, vyAkhyA'sya prAgvat, atha prastAvAdasya rAjadhAnI vivakSurAha- 'kahiNaMbhaMte! aNADhiassa'ityAdi, gatArthaM, navaraM yadevaprAgvarNitaMyamikArAjadhAnIpramANaMtadeva netavyaM yAvadanAdhtadevasyopapAto'bhiSekazca niravazeSo vaktavya iti zeSaH / athottarakurunAmArthaM pipRcchiSuridamAha mU. (163) se keNa?NaM bhaMte! evaM vuccai uttarakurA 2? go0 uttarakurAe uttarakurUnAmaM deve parivasai mahiddhIe jAva paliovamaTTiie, se teNaDheNaM go0 evaM vuccai uttarakurA 2, aduttaraM caNaMti jAva saase| kahiNaM bhaMte ! mahAvidehe vAse mAlavaMte nAmaM vakkhArapabvae pa0? go0! maMdarassapavvayassauttarapurasthimeNaM nIlavaMtassa vAsaharapavvayassa dAhiNeNaMuttarakurAe purasthimeNaM vacchassa cakka vaTTivijayassa paJcatthimeNaM ettha NaM mahAvidehe vAse mAlavaMte nAmaM vakkhArapavvae pannatte uttaradAhiNAyae pAINapaDINavicchiNNe jaM ceva gaMdhamAyaNassa pamANaM vikkhambho anavaramimaM nANattaM sabveveruliAmae avasiTuMtaM ceva jAva go0 navakUDA p0| vR. 'sekeNaTeNa mityAdi,pratItaM, navaraMuttarakurunAmA'tradevaH parivasati, tenemA uttarakurava ityarthaH, atha yasmAduttarakuravaH pazcimAyAmuktAstaM mAlyavantaM nAma dvitIyaM gajadantAkAragiriM prarUpayati-'kahi NamityAdi, praznasUtraM sugama, uttarasUtre-gautama ! mandarasya parvatasya uttarapaurastye-IzAnakoNe nIlavatovarSadharaparvatasya dakSiNasyAmuttarakurUNAMpUrvasyAMkacchanAmnazcakravativijayasya pazcimAyAmatrAntare mahAcideheSu mAlyavannAmnA vakSaskAraparvataH prajJapta iti zeSaH, pUrvadakSiNayorAyataH pUrvapazcimayovistIrNa, kiMbahunAvistareNa?,yadeva gandhamAdanasyapUrvoktavakSaskAragireHpramANaM viSkambhazcatadeva jJAtavyamitizeSaH, navaramidaMnAnAtvaM-ayaMvizeSaH, sarvAtmanA vaiDUryaratnamayaH, avaziSTaM tadeva, kiyatparyantamityAha-'jAva'tti, sulabhaM, navaraM uttarasUtre uktamapi siddhAyatanakUTaM ytpunrucyte| mU. (164)siddhAyayanakUDe0 siddhe ya mAlavaMte uttarakuru kacchasAgare rye| sIoya puNNabhadde harissahe ceva boddhavve / vR. 'siddhe yamAlavaMte' iti tadgAthAbandhena sarvasaMgrahAyeti, siddhAyatanakUTaMcaH pAdapUraNe mAlyavatkUTaM prastutavakSaskArAdhipativAsakUTaM uttarakurukUTa-uttarakurudevakUTaM kacchakUTa-kaccha Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 336 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 4/164 vijayAdhipakUTasAgarakUTarajatakUTaM, idaMcAnyatra rucakamitiprasiddhaM, zItAkUTa-zItAsitUsurIkUTaM, padaikadezepadasamudAyopacAraiti siddhi, caH samuccaye, pUrNabhadranAmno vyantarezasya kUTaMpUrNabhadrakUTam, harissahanAmna uttarazreNipatividyutkumArendrasya kUTaM harissahakUTa, caivazabda pUrvavat, sampratyamISAM sthAnaprarUpaNAyAha mU. (165) kahiNaM bhaMte ! mAlavaMte vakkhArapavvae siddhAyayanakUDe nAmaM kUDe pa0 go0 mandarassapavvayassa uttarapurasthimeNaM mAlavaMtassa kUDassa dAhiNapaJcatthimeNa ettha NaM siddhAyayane kUDe pa0 paMca joaNasayAiM uddhaM uccatteNaM avasiddhaM taM ceva jAva rAyahANI, evaM mAlavaMtassa kUDassa uttakurUkUDassa kacchakUDassa, eecattArikUDA disAhiM pamANehiM neabbA, kUDasarisanAmayA devA / kahiNaM bhaMte! mAlavaMtesAgarakUDenAmaMkUDepa0 go0 kacchakUDassa uttarapurasthimeNaMrayayakUDassa dakkhiNeNaM etthaNaM sAgarakUDe nAmaMkUDe pannatte, paMca joaNasayAiMuddhaM uccatteNaM avasidvaMtaM ceva subhogA devI rAyahANI uttarapurasthimeNaM rayayakUDe bhogamAlinI devI rAyahANI uttarapurasthimeNaM, avasiTThA kUDA uttaradAhiNeNaM neavvA ekkeNaM pmaannennN| pR.'kahiNa'mityAdi, praznaHpratItaH, uttarasUtremandarasyaparvatasyauttarapUrvasyAM-IzAnakoNe pratyAsannamAlyavatakUTasya dakSiNapazcimAyAM naiRtakoNe, atra siddhAyatanakUTaM prajJaptamiti gamyaM, paJcayojanazatAnyarvoccatvena avaziSTaM mUlaviSkambhAdikaM vaktavyaM tadeva gandhamAdanasiddhAyatanakUTavadevavAcyaM, yAvadrAjadhAnI bhaNitavyAsyAt, ayamarthaH-siddhAyatanakUTavarNakesAmAnyataH kUTavarNakasUtraM vizeSataH siddhAyatanAdivarNakasUtraMca dvayamapi vAcyaM, tatra siddhAyatanakUTe rAjadhanIsUtraM na saGgacchate iti rAjadhAnIsUtraM vihAya tadadhastanasUtraM vAcyamiti, atra yAvacchabdo na saMgrAhakaH kintvavadhimAtrasUcakaH, yathA 'AsamudrakSitIzAnA'mityatra samudraM vihAya kSitIzatvaM varNitamiti, lAghavArthamatrAtidezamAha- "evaM mAlavaMtassa'ityAdi, evaM siddhAyatanakUTarItyA mAlyakUTasya uttarakurukUTasya kacchakUTasya vaktavyaM, jJeyamiti gamyaM, athaitAni ki parasparaM sthAnAdinA tulyAni utAtulyAnItyAha- etAni siddhAyatanakUTasahitAni catvAri parasparaM digbhirIzAnavidirUpAbhipramANaizca netavyAni, tulyAnIti zeSaH, ayamarthaH-prathamaMsiddhAyatanakUTaM meroruttarapUrvasyAdizi tatastasya dizidvitIyaMmAlyavaskUTaMtatastasyAmeva dizitRtIyamuttarakurukUTaM tato'pyasyAM dizi kacchakUTa, etAni catvAryapi kUTAni vidigbhAvIni mAnato himavatkUTapramANAnIti, kUTasagnAmakAzcAtra devAH, atra yAvatsambhavaM vidhiprApti'ritinyAyAt siddhakUTavarjeSu triSukUTeSu kUTanAmakAdevAiti bodhyaM, siddhAyatanakUTetusiddhAyatanaM, anythaa||1|| "chasayari kUDesutahA cUlAcau vaNatarUsu jinbhvnnaa| bhaNiA jaMbuddIve sadevayA sesa tthaannesu||" iti svopajJakSetravicAre ratlazekharasUrivaco virodhamApadyeteti, athAvaziSTakUTasvarUpamAha-'kahiNamityAdi, praznasUtraM sugamam, uttarasUtrekacchakUTasyacaturthasyottarapUrvasyAMrajatakUTasya dakSiNasyAmatrAntare sAgarakUTaM nAma kUTaM prajJaptaM, paJcayojanazatAnyUrvoccatvena avaziSTaM mUlaviSkambhAdikaMtadeva, atra subhogAnAmrI dikkumArI devIasyA rAjadhAnI meroruttarapUrvasyAM, rajatakUTaM SaSTaM pUrvasmAduttarasyAM atra bhogamAlinI dikkumArI surI rAjadhAnI uttarapUrvasyAM, avaziSTAni Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-4 337 zItAkUTAdIniuttaradakSiNasyAMnetavyAni, ko'rthaH?-pUrvasmAt 2 uttarottaramuttarasyAM2 uttarasmAduttarasmAtpUrvaM 2 dakSiNasyAM 2 ityarthaH, ekena tulyenapramANena sarveSAmapi himvtkuuttprmaanntvaat| atha navamaM sahasraGkamiti pRthagnirdeSTumAha mU. (166) kahiNaM bhaMte! mAlavaMte harissahakUDe nAmaMkUDe pannatte?, goamA! puNNabhaddassa uttareNaM nIlavaMtassa dakkhiNeNaM ettha NaM harissahakUDe nAmaMkUDe pannatte, egaM joaNasahassaM uddhaM uccatteNaM jamagapamANeNaM neavvaM, rAyahANI uttareNaM asaMkhejje dIve annaMmi jaMbUddIve dIve uttareNaM bArasa joaNasahassAiM ogAhittA ettha NaM harissahassa devassa harissahAnAmaM rAyahANI pa0 caurAsIiMjoaNasahassAiMAyAmavikkhaMbheNaMbejoaNasayasahassAiMpannaThiMca sahassAI chacca chattIse joaNasae parikkheveNaM sesaM jahA camaracaMcAe rAyahANIe tahA pamANaM bhANiavvaM, mahiddhIe mhjuiie| sekeNaTeNaMbhaMte! evaMduccaimAlavaMtevakhAra pavvaera?,goamA! mAlavaMteNaMvakkhArapavvae tattha tattha dese tahiM 2 bahave sariAgummA nomAliAgummA jAva magadaMtiAgummA, te NaM gumA dasaddhavaNNaM kusumaM kusumeti / je NaM taM mAlavaMtassa vakkhArapavvayassa bahusamaramaNijaM bhUmibhAgaM vAyavidhuaggasAlA-mukkapupphapuMjovayArakaliaM kareMti, mAlavaMte a ittha deve mahiddhIe jAva paliovamaTTiie parivasai, se teNa0 go0 evaM vuccai, aduttaraM ca NaM jAva nicce| vR. 'kahi NamityAdi, kva bhadanta ! mAlyavati vakSaskAragirau harissahakUTaM nAma kUTaM prajJaptam gautama! pUrNabhadrasyottarasyAM nIlavato varSadharaparvatasya dakSiNasyAM atrAntare harissahakUTaM nAma kUTaM prajJaptaM, ekaM yojanasahasramUrvoccatvena avaziSTaM yamakagiripramANena netavyaM, taccedam-'addhAijAiMjoaNasayAiMuvveheNaMmUle egaMjoaNasahassaMAyAmavikkhambheNa mityAdi, Aha paraH-500 yojanapRthugajadante 1000 yojanapRthuidaM kathamiti, ucyate, anena gajadantasya 500 yojanAni ruddhAni 500 yojanAni punarjadantAdvahirAkAze tato na kazciddoSa iti, asya cAdhipasyApara-rAjadhAnIto dikapramANAdhairvizeSa iti tAM vivakSurAha_ 'rAyahANI' ityAdi, rAjadhAnI uttarasyAmiti, etadevavivRNoti-'asaMkhejjadIve'tti padaM smArakaM tena 'maMdarassa pavvayassa uttareNaM tiriamasaMkhejjAiMdIvasamuddAI vIIvaittA' iti grAhyam, anyasminjambUdvIpedvIpe uttarasyAM dvAdazayojanasahasramyavagAhya atrAntareharissahadevasya harissahanAmnI rAjadhAnI prajJatA caturazItiyojanasahanANyAyAmaviSkambhAbhyAM dve yojanalakSepaJcaSaSTiMca yojanasahasrANi SaTca dvAtriMzadadhikAni yojanazatAni parikSepeNa, zeSaM yathA camaracaJcAyAHcamarendrarAjadhAnyAH pramANaM bhanitaMbhagavatyaGgetathA pramANaM prAsAdAdInAMbhaNitavyamiti, mahiddhIe mahajuIe' iti sUtreNAsya nAmanimittaviSayake praznanirvacane sUcite, te caivaM 'sekeNatuNaM bhaMte! evaM vuccai harissahakUDe 2 ?, goamA ! harissahakUDe bahave uppalAI paumAI harissahakUDasamavaNNAiM jAva harissahe nAmaM deve aittha mahiddhIe jAva parivasai, se teNaTeNaMjAvaaduttaraMcaNaM go0 jAvasAsae nAmadheje',athAsya vakSaskArasya nAmArthapraznayati _ 'sekeNaTeNa'mityAdi, praznArtha prAgvat, uttarasUtre gautama! mAlyavati vakSaskAraparvate tatra [ 13 22 Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 jambUdvIpaprajJApta-upAGgasUtram 4/166 tatradeze sthAnetasmin tasmin pradeze-dezaikadezeityarthaH bahavaH sarikAgulmAH navamAlikAgulmAH yAvanmagadantikAgulmAHsantItizeSaH, te gulmAH kSetrAnubhAvataH sadaivapaJcavarNakusumaMkusumayantijanayantiityarthaH, tegulmAstaMmAlyavatovakSaskAraparvatasya bahusamaramaNijjaM bhUmibhAgaMvAtavidhutAgrazAlAmuktapuSpapuJcopacArakalitaM kurvanti, etadartha prAgvat, tato mAlyaM-puSpaM nityasyAstIti mAlyavAnmAlyavAnnAmnA devazcAtramaharddhikoyAvatpalyopamasthitikaH tena tadyogAdayamapimAlyavAn, 'athAparaM ce' tyAdi, prAgvat / / iha dvividhA videhAH, tadyathA-pUrvavidehA aparavidehAzca, tatra ye meroH prAk te pUrvavidehAH te ca zItayA mahAnadyA dakSiNottarabhAgAbhyAM dvidhA vibhaktAH, evaM ye meroH pazcimAyAMte aparavi-dehAste'pitathaiva zItodayA dvidhA vibhaktAH, evaM videhAnAMcatvAro bhAgAH darzitAH, sampratyamISu vijayavakSaskArAdivyavasthAlAghavArthaM piNDArthagatyA sUtrakRdayiSyamANarItyA bodhanIyAnAMdurbodhA iti vistaratonirUpyate, tatraikaikasmin bhAgeyathAyogaM mAlyavadAdergajadantAkAravakSaskAragireH samIpe eko vijayaH tathA catvAraH saralavakSaskArAstiprazcAntanadyaH, eSAM saptAnAM vastUnAmantarANi SaT, sarvatrApyantarANi rUponAni bhavanti tathA'tra, pratItametaccatasRnAmaGgulInAmapyantarAlAni trINiti, tato'ntare 2 ekaikasadbhAvAt ssddvijyaaH| ete catvAro vakSaskArAdaya ekaikAntaranadyA'ntaritAstatazcaturNAmadrInAmantare sambhavatyantaranadItrayamitivyavasthA svayamavasAtavyA, tathA vanamukhamavadhIkRtyaiko vijayaiti prativibhAgaM siddhA aSTau vijayAH catvAro vakSaskArAsitamra'ntaranadyo vanamukhaM caikamiti, iyamatra bhAvanApUrvavideheSu mAlyavato gajadantaparvatasya pUrvataH zItAyA uttarata eko vijayaH, tataH pUrvasyAM prathamo vakSaskAraH tato'pi pUrvasyAM dvitIyo vijayaH tato'pi pUrvasyAM prathamAntaranadI, anena krameNa tRtIyovijayaH dvitIyo vakSaskAraH caturtho vijayaH dvitIyAntaranadI paJcamo vijayaH tRtIyo vakSaskAraH SaSThovijayaH tRtIyAntaranadI saptamo vijayaH caturtho vakSaskAraH aSTamo vijayaH tatazcaikaM vanamukhaM jagatyAsannaM, evaM zItAyA dakSiNato'pi saumanasagajadantaparvatasyapUrvato'yameva vijayAdikramo vAcyaH, tathA pazcimavideheSuzItodAyA dakSiNato vidyuprabhasya pazcimato'pyayamevakramaH, tathA zItodAyA uttarato'pi gandhamAdanasya pazcimata iti / atha prAdakSiNyena nirUpaNe'yameva hi Adhaiti,prathamavibhAgamukhekacchavijayaM vivakSurAha mU. (167) kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse kacchenAmaM vijae pannatte ?, goamA ! sIAe mahAnaIe uttareNaM nIlavaMtassa vAsaharapavvayassa dakkhiNeNaM cittakUDassa vakkhArapavvayassapaJcatthimeNaMmAlavaMtassa vakkhArapavyayassa purasthimeNaMetthaNaMjaMbuddIvera mahAvidehe vAse kacche nAma vijae pannatte uttaradAhiNAyae pAINapaDINavicchiNNe paliaMkasaMThANasaMThie gaMgAsiMdhUhi mahAnaIhiM veyaddheNa ya pavvaeNaM chabbhAgapavibhatte solasa joaNasahassAiM paMca ya bAnaue joaNasae donni aegUmavIsaibhAe joaNassa AyAmeNaM do joaNasahassAiM donni aterasuttare joaNasae kiMcivisesUNe vikkhambheNaMti kacchassaNaM vijayassa bahumajjhadesabhAe etthaNaMveaddhe nAmaMpavvaepa0, jeNaMkachaMvijayaMduhAvibhayamANe 2 ciTThai, taMjahA dAhiNaddhakacchaM ca uttaraddhakacchaM ceti, kahiNaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse dAhiNaddhakacche nAmaM vijae paM0? go0 veaddhassa paccayassa dAhiNeNaM sIAe mahAnaIe uttareNaM cittakUDassa vakkhArapavvayassa Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-4 339 paJcatthimeNaM mAlavaMtassa vakhArapavvayassa purathimeNaM ettha NaM jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse dAhiNaddhakacche uttaradAhiNAyae pAINapaDINavicchiNNe aTTha joaNasahassAiMdonniaegasattare joaNasae ekaMca egUNavIsaibhAgaMjoaNassa AyAmeNaM do joaNasahassaiMdonni aterasuttare joaNassae kiMcivisesUNe vikkhambheNaM pliaNksNtthaannsNtthie| dAhiNaddhakacchassaNaMbhaMte! vijayassa kerisaeAyArabhAvapaDoArepa0go0 bahusamaramaNijje bhUmibhAge pa0-jAva kattimehiM ceva akattimehiM ceva, dAhiNaddhakacche NaM bhaMte ! vijae maNuANaM kerisae AyArabhAvapaDoArapa0 go0 tesiNaMmaNuANaMchavihe saMghayaNejAvasavvadukkhANamaMtaM kareti / kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse kacche vijae veaddhe nAma pa0go0 dAhiNaddhakacchavijayassa uttareNaMuttaraddhakacchassa dAhiNeNaM cittakUDassa paJcatthimeNaM mAlavaMtassa vakkhArapavvayassa purathimeNaM etya NaM kacche vija veaddhe nAma pavvae pa0__-pAINapaDINAyae udINadAhiNavicchiNNe duhAvakkhArapabbaepuDhe purathimillAe koDIe jAva dohivi puDhe bharahaveaddhasarisae navaraM do bAhAo jIvA dhanupaTuM ca na kAyavvaM, vijayavikkhambhasarise AyAmeNaM, vikkhambho uccattaMuvveho tahevaca vijAharaAbhiogaseDhIo taheva, navaraM paNapannaM 2 vijAharaNagarAvAsA paM0, AbhiogaseDhIe uttarillAo seDhIo sIAe IsANassa sesAo sakkassatti, kUDA vR. 'kahi NaM bhaMte'tti kva bhadanta ! jambUdvIpe dvIpe mahAvidehe varSe kaccho nAma vijayaH prajJaptaH gautama! zItAyA mahAnadyA uttarasyAM nIlavato varSadharaparvatasya dakSiNasyAM citrakUTasaralavakSaskAra-parvatasyapazcimAyAMmAlyaMvato gajadantAkAravakSaskAraparvatasyapUrvasyAMatrAntaremahAvidehe varSe kaccho nAma cakravartivijetavyabhUvibhAgarUpo vijayaH prajJaptaH, sarvAtmanA vijetavyazcakravarttinAmiti vijayaH anAdipravAhanipatiteyaMsaMjJA tenedamanvarthamAtradarzanaMnatu sAkSAtpravRttimittopadarzanamiti, uttaradakSiNAbhyAmAyataH pUrvAparavistIrNa palyaGkasaMsthAnasaMsthitaH AyatacaturanatvAt, gaGgAsindhubhyAM mahAnadIbhyAM vaitADhyena ca parvatena SaDbhAgapravibhaktaH SaTkhaNDIkRta ityarthaH, evamanye'pi vijayA bhAvyAH, paraM zItAyA udIcyAH kacchAdayaH zItodAyA yAmyAH pakSmAdayo gaGgAsindhubhyAM SoDhA kRtAH, zItAyA cAmyA vacchAdayaH zItodAyA udIcyA vaprAdayo raktAraktavatIbhyAmiti, uttara-dakSiNAyatetivivRNoti-SoDazayojanasahasrANi paJcayojanazatAni dvinavatyadhikAni dvau caikona-viMzatibhAgau yojanasyAyAmena, atropapattiryathA-videhavistArAt yojana 33684 kalA 8 rUpAt zItAyAH zItodAyA vA viSkambho yojana 500 rUpaH zodhyate, zeSasyAH labhyate yathoktaM mAnaM, iha yadyapi zItAyAH zItodAyA vA samudrapraveze eva paJcazatayojanapramANo viSkambho'nyatra tu hIno hInatarastathApi kacchAdivijayasamIpe ubhayakUlavarttino ramaNapradezAvadhikRtya paJcayojana- zatapramANo viSkambhaH prApyata iti, prAcInapratIcInati vivRNoti-ve yojanasahasra dve ca yojanazate trayodazottare kinyciduune|| atrApyupapattiryathA-iha mahAvideheSu devakurUttarakurumerubhadrazAlavanakSaskAraparvatAntara nadIvanamukha-vyatirekeNAnyatra sarvatra vijayAH, teca pUrvAparavistRtAstulyavistArAH, tatraikasmin dakSiNabhAge uttarabhAge vA'STauvakSaskAragirayaH, ekaikasya pRthutvaM paMcayojanazatAni, sarvavakSaskAra Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 4/167 pRthutvamIlane catvAriyojanasahasrANi, antaranadyazcaSaTekaikasyAzcAntaranadyA viSkambhaHpaMcaviMzaM yojanazataMtataH sarvAntaranadIpRthutvamIlanejAtAni saptazatAnipaMcAzadadhikAni, dveca vanamukhe ekaikasya vanamukhasyapRthutvamekonatriMzacchatAnidvAviMzatyadhikAni, ubhayapRthutvamIlanejAtAni aSTApaJcAzacchatAnicatuzcatvAriMzadadhikAni, merupRthutvaMdazasahasrANi, pUrvAparabhadrazAlavanayorAyAmazcatuzcatvAriMzatsahasrANi, sarvamIlanejAtAnicatuHSaSTisahasrANipaMcazatAni caturnavatyadhikAni, etajjambUdvIpavistArAt zodhyate, zodhiteca sati jAtaM zeSaM paMcatriMzatsahasrANi catvAri zatAni SaDuttarANi, ekaikasmiMzca dakSiNe uttare vA bhAge vijayAH SoDaza, tataH SoDazabhirbhAge hRte labdhAni dvAviMzatizatAni kiMcidUnatrayodazAdhikAni, trayodazasyayojanasyaSoDazacaturdazabhAgA-tmakatvAt, etAvAnevaikaikasya vijayasya visskmbhH| ___ayaMcabharatavadvaitADhayena dvidhAkRtaiti tatrataMvivakSurAha-'kacchassaNa'mityAdi, kacchasya vijayasya bahumadhyadezabhAge vaitADhayaH parvataH prajJaptaH, yaH kacchaM vijayaM dvidhA vibhajaMrastiSThati, tadyathA-dakSiNArddhakacchaM cottarArddhakacchaMca, cazabdau ubhyostulykksstaadyotnaarthii| dakSiNArddhakacchaMsthAnataHpRcchannAha-'kahiNa'mityAdi, kvabhadanta! jambUdvIpedvIpemahAvidehanAmni varSe dakSiNArddhakaccho nAma vijayaH prajJaptaH ?, gautama ! vaitADhayaparvatasya dakSiNasyAM zItAyAmahAnadyA uttarasyAM citrakUTasya vakSaskAraparvatasyapazcimAyAMmAlyavatovakSaskAraparvatasya pUrvasyAMatrAntarejambUdvIpedvIpeyAvaddakSiNArddhakacchonAma vijayaHprajJaptaH, uttaretyAdivizeSaNadvayaM prAgvad bodhyaM, aSTau yojanasahasrANi dve ca ekasaptayuttare yojanazate ekaM caikonaviMzatibhAgaM yojanasyAyAmena, etadakotpattizcaSoDazasahasrapaJcazatadvinavatiyojanakalAdvayarUpAtkacchavijayamAnAt pacAzadayojanapramANe vaitADhayavyAse ('panIte tato')IkRte bhavati, zeSaM prAgvad ayaM ca karmabhUmirUpo'karmabhUmirUpo veti nirNetumAha-'dAhiNaddha'ityAdi, dakSiNArddhabharataprakaraNa ivedaM nirvizeSaM vyAkhyeyaM, atra manujasvarUpaM pRcchati-'dAhiNa'ityAdi, kaNThayaM, athAsya sImAkAriNaM vaitADhaya iti nAmnA pratItaM giriM sthAnataH pRcchati __ 'kahiNa'mityAdi, spaSTaM, navaraM dvidhA vakSaskAraparvatau-mAlyavaccitrakUTavakSaskArau spRSTaH, idameva samarthayati-pUrvayA koTyA yAvatkaraNAt 'purathimillaMvakkhArapavvayaMpaJcasthimillAe koDIe paJcatthimillaM vakkhArapavvayaM'iti bodhyaM, tena paurastyaM vakSaskAraM-citrakUTaM nAmAnaM pAzcAtyayA koTyA pAzcAtyaM vakSaskAraM-mAlyavantaM, ata eva dvAbhyAMkoTibhyAM spRSTaH, bharatavaitADhayasazakaH rajatamayatvAt rucakasaMsthAnasaMsthitatvAcca, navaraM ve bAhe jIvA dhanuHpRSThaM ca na karttavyamavakrakSetravartitvAt, lambabhAgazca na bharatavaitADhayasaza ityAha-vijayasya kacchAderyo viSkambhaH-kiMcidUnatarayodazAdhikadvAviMzatizatayojanarUpastena saddaza AyAmena, ko'rthaH? vijayasyayo viSkambhabhAgaHso'syAyAmavibhAgaiti, viSkambhaH-paMcAzadayojanarUpaH, uccatvaM-paMcaviMzatiyojanarUpaM udvedhaH-paMcaviMzatikrozAtmakastathaiva-bharatavaitADhayavadevetyarthaH, uccatvasya prathamadazayojanAtikrame vidyadharazreNyau tathaiva, navaramiti vizeSaHpaMcapaMcAzata 2 vidyAdharanagarAvAsAH prajJaptAH, ekaikasyAMzreNI-dakSiNazreNau uttarazreNau vA, bharatavaitADhayetudakSiNataH paJcAzaduttaratastu SaSTirnagarANIti bhedaH, AbhiyogyazreNI tathaiveti gamyaM, ko'rthaH ? -vidyAdhara Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-4 341 zreNibhyAmUrdhvaM dazayojanAtikrame dakSiNottarabhedena dve bhavataH, atrAdhikArAt sarvavaitADhayAbhiyogyazreNivizeSamAha-uttaradikasthAH AbhiyogyazreNayaH zItAyA mahAnadyA IzAnasya-dvitIyakalpendrasya zeSAH-zItAdakSiNasyAH zakrasya-Adyakalpendrasya, kimuktaMbhavati?-zItAyA uttaradiziyevijayavaitADhayAsteSu yA AbhiyogyazreNayodakSiNagAvA uttaragA vAtAH sarvAsaudharmendrasyeti, bahuvacanaM cAtra vijayavatisarvavaitADhayazreNyapekSayA draSTavyaM, atha kUTAni vaktavyAnIti taduddezamAha-'kUDA'iti, vyaktam, atha tannAmAnyAhamU. (168) siddhe 1 kacche 2 khaMDaga 3 mANI 4 veaddha 5 puNNa 6 timisguhaa| kacche 8 vesamaNe vA 9 veaddhe hoti kuuddaaii|| vR. 'siddhe'ityAdi, pUrvasyAMprathamaMsiddhAyatanakUTaM, tataH pazcimadizamavalambyemAnyaSTAvapi kUTAnivAcyAni, tadyathA-dvitIyaMdakSiNakacchArddhakUTa, tRtIyaMkhaNDaprapAtaguhAkUDaMcaturthamANIti padaikadezepadasamudAyopacArAt mANibhadrakUTazeSaMvyaktaM, paravijayavaitADhayeSu sarveSvi dvitIyASTamakUTe svasvadakSiNottarArddhavijayamanAmake yathA dvitIyaM dakSiNakacchArddhakUTaM aSTamamuttarakacchArddhakUTaM itarANi bhrtvaitaaddhykuuttsmnaamkaaniiti| mU. (169) kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve 2 mahAvidehe vAse uttaraddhakacche nAmaM vijae pa0 go0 veyaddhassa pavvayassa uttareNaM nIlavaMtassa vAsaharapavvayassa dAhiNeNaM mAlavaMtassa vakkhArapavvayassa purathimeNaM cittakUDassa vakkhArapavvayassa paJcatthimeNaM etya NaM jaMbuddIve dIve jAva sijjhti| __-taheva neavvaMkahiNaMbhaMte! jaMbuddIvedIve mahAvidehe vAse uttaraddhakacachevijae siMdhukuMDe nAmaM kuMDe pannatte?, goamA! mAlavaMtassa vakkhArapavvayassa purathimeNaM usabhakUDassa pacatthimeNaM NIlavaMtassa vAsaharapavvayassa dAhiNille nitaMbe ettha NaM jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse uttaraDDakacchavijae siMdhukuMDe nAmaM kuMDe pannatte, saddhiM joaNANi AyAmavikkhambheNaM jAvabhavaNaM aTTho rAyahANIya neavvA, bharahasiMdhukuMDasarisaMsavvaMneavvaM, jAva tassaNaMsiMdhukuMDassa dAhiNilleNaM toraNeNaM siMdhumahAnaI pavUDhA samANI uttaradhdhaka-cchavijayaMejemANI 2 sattahiM salilAsahassehiM ApUremANI 2 ahe timisaguhAe veaddhapavvayaMdAlayittA dAhiNakacchavijayaMejemANI 2 coddasahiM salilAsahassehiM samaggA dAhiNeNaM sIyaM mahAnaiM samappei, siMdhumahAnaI pavahe a mUle a bharahasiMdhusarisA pamANeNaM jAva dohiM vaNasaMDehiM sNprikkhittaa| kahiNaMbhaMte! uttaraddhakacchavijae usabhakUDe nAma pavvae pa0 go0 siMdhukuMDassa purasthimeNaM gaMgAkuMDassa paJcatthimeNaM nIlavaMtassa vAsaharapabvayassa dAhiNille nitaMbe ettha naM kacchAvijae usahakUDe nAma pavvae pa0, aTTha joaNAI uddhaM uccattemaMtaM ceva pamANaM jAva rAyahANI se navaraM uttrennNbhaa0| ___ kahiNaMbhaMte! uttaraddhakacchevijae gaMgAkuMDe nAmaMkuMDepa0 go0 cittakUDassa vakhArapavvayassa paJcatthimeNaM usahakUDassa pavvayassa purathimeNaM nIlavaMtassa vAsaharapavvayassa dAhiNille nitaMbe ettha NaM uttaraddhakacche gaMgAkuMDe nAmaM kuMDe pa0saddhiM joaNAI AyAma- vikkhambheNaM taheva jahA siMdhU jAva vanasaMDeNa ya sNprikkhittaa| Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 4/169 sekeNaNaM bhaMte! evaM vucca kacche vijae 2?, go0 kacche vijae ve addhassa pavvayassa dAhiNeNaM sIA mahAnaIe uttareNaM gaMgAe mahAnaIe paccatthimeNaM siMdhUe mahAnaIe puratthimeNaM dAhiNaddhakacchavijayassa bahumajjhadesabhAe, ettha NaM khemAnAmaM rAyahANI paM0 viNIArAyahANIsarisA bhA0 / tattha NaMkhemAe rAyahANIe kacche nAmaM rAyA samuppajjai, mahayA himavaMta jAva savvaM bharahoavaNaM bhA0 nikkhamaNavajjaM sesaM savvaM bhA0 jAva bhuMjae mANussae suhe, kacchanAmadheje a kacche ittha deve mahaddhIe jAva paliovamaTThiIe parivasai, se eeNaTTeNaM go0 evaM vuccai kacche vijae kacche vijae jAva nicce / 342 vR. athottarArddhakchaM praznayati- 'kahiNa 'mityAdi, vyaktaM tathaiva dakSimArddhakacchavad jJeyaM yAvatsiddhayantIti, athaitadantarvarttisindhukuMDaM vaktavyamityAha - 'kahi Na' mityAdi, vyaktaM, paraM nitambaH- kaTakaH, lAghavArthamatidezamAha- 'bharatasindhukuMDasisaM savvaM neavvaM' ityAdi, sarvaM gatArthaM, gaGgAgamena vyAkhyAtatvAt, tatraiva RSabhakUTavaktavyamAha - 'kahi na 'mityAdi, prAgvat, atha gaGgAkuMDaprastAvanArthamAha-'kahi Na' mityAdi, sindhukuMDagamo nirvizeSaH sarvo'pi vAcyaH, paraM tato gaGgAnadI khaNDaprapAtaguhAyA adho vaitADhyaM vibhidya dakSiNe bhAge zItAM samupasarpyatIti, nanu bharate nadImukhyatvena gaGgAmupavarNya sindhurupavarNitA iha tu sindhurupavarNya sA varNyate iti kathaM vyatyayaH ?, ucyate, iha mAlvadvakSaskArato vijayaprarUpaNAyAH prakAntatvena tadAsannatvAt sindhukuMDasya prathamaM sindhuprUpaNA tato gaGgAyA iti / atha kenArthena bhadanta ! evamucyate kaccho vijayaH 2 ? gau0 kacche vijaye vaitADhayasya dakSiNasyAM zItAyA mahAnadyA uttarasyAM gaGgAyAH mahAnadyAH pazcimAyAM sindho- mahAnadyAH pUrvasyAM dakSiNArddhakacchavijayasya bahumadhyadezabhAge - madhyakhaNDe'trAntare kSemAnAmnA rAjadhAnI prajJaptA, vinItArAjadhAnIsadhzI bhaNitavyA, tatra kSemAyAM rAjadhAnyA kaccho nAma - rAjA cakravartI samutpadyate, ko'rthaH ? - yastatra SaTkhaNDabhoktA samutpadyate sa tatra lokaiH 'kaccha' iti vyavahniyate, atra varttamAnanirdezena sarvadApi yathAsambhavaM cakravartyatpatti sUcitA, na tu bharata iva cakravarttayutpattau kAlaniyama iti, 'mahayAhi mavante' tyAdikaH sarvo grantho vAcyaH yAvatsarvaM bharatasya kSetrasya oavaNamiti - sAdhanaM svAyattIkaraNaM bharatasya cakriNa iti zeSaH, niSkramaNaM - pravrajyApratipattistadvarjaM bhaNitavyaM, bharatacakriNA sarvaviratirgRhItA kacchacakriNastu tadagrahaNe'niyama iti, kiyatparyantamityAha yAvad bhuGkte mAnuSyakAni sukhAni, athavA kacchanAmadheyazcAtra kacche vijaye devaH palyopamasthitikaH parivasati tenArthena gau0 evamucyate- kaccharAjasvAmikatvAt kacchadevAdhiSThitatvAcca kacchavijayaH 2 iti, yAvannitya ityanta manyo'nyAzrayanivAraNArthakaM sUtraM prAgvadeva yojanIyamiti gataH prathamo vijayaH, atha yato'yaM pazcimAyAmuktaM taM citrakUTaM vakSaskAraM lakSayannAha mU. (170) kahi NaM bhaMte! jaMbuddIvedIve mahAvidehe vAse cittakUDe nAmaM vakkhArapavvae pannatte ?, goamA ! sIAe mahAnaIe uttareNaM NIlavaMtassa vAsaharapavvayassa dAhiNeNaM kacchavijayassa puratthimeNaM sukacchavijayassa paccatthimeNaM ettha NaM jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 343 vakSaskAraH - 4 cittakUDe nAmaM vakkhArapavvae pannatte / - - uttaradAhiNAyae pAINapaDINavicchiNNe solasajoaNasahassAiM paJca ya bAnaue joaNasae dunni a egUNavIsaibhAe joaNassa AyAmeNaM paJca joaNasayAiM vikkhambheNaM nIlavaMtavAsahara - pavvayaMteNaM cattAri joaNasayAiM uddhaM uccatteNaM cattAra gAUasayAiM uvveheNaM tayaNaMtaraM ca NaM mAyAe 2 ussehovvehaparibuddhIe parivaddhamANe 2 sIAmahAnaIaMteNaM paJca jo aNasayAI uddhaM uccatteNaM paJca gAUasayAiM uvveheNaM assakhaMdhasaMThANasaMThie savvarayanAmae acche sahe jAva paDirUve ubhao pAsiM dohiM paumavaraveiAhiM dohi a vanasaMDehiM saMparikkhitte, vaNNao duNhavi - cittakUDassa NaM vakkhArapavvayassa uppiM bahusamaramaNijje bhUmibhAge pannatte jAva AsayaMti, cittakUDe NaM bhaMte ! vakkhArapavvae kati kUr3A pa0 go0 taM0 - siddhAyayanakUDe citta0 kaccha0 sukaccha0, samA uttaradAhiNeNaM parUpparaMti, paDhamaM sIAe uttareNaM cautthae nIlavaMtassa vAsaharapavvayassa dAhiNeNaM ettha NaM cittakUDe nAmaM deve mahiddhIe jAva rAyahANI setti / bR. 'kahi Na' mityAdi, sulabhaM, navaraM AyAmaH SoDazasahasrayojanAdirUpo vijayasamAna eva, vijayAnAM vijayavakSaskArANAM ca tulyAyAmatvAt, tena tatkaraNaM prAgvadeva, viSkambhe tu paJca yojanazatAniti vizeSastena, nanu tAni kathamiti, ucyate, jambUdvIpaparimANaviSkambhAt SannavatisahasreSu zodhiteSu avaziSTAni catvAri sahasrANi ekasmin dakSiNabhAge uttare vA'STau vakSaskAragirayastato'STabhirvibhajyante, tataH sampadyate vakSaskArANAM pratyekaM pUrvokto viSkambhaH, iha hi videheSu vijayAntaranadImukhavanamervAdivyatirekeNAnyatra sarvatra vakSaskAragirayaste pUrvAparavistRtAH sarvatra tulyavistArAstato'sya karaNasyAvakAzaH, tatra vijayaSoDazakapRthutvaM paMcatriMzatsahasrANi catvArizatAni SaDuttarANi, antaranadISaTakapRthutvaM sapta zatAni paMcAzadadhikAni meruviSkambhapUrvApara bhadrazAlavanAyAmaparimANaM catuHpaMcAzatsahasrANi mukhavanadvayapRthutvamaSTApaJcAzacchatAni catuzcatvAriMzadadhikAni, sarvamIlane jAtAni SannavatisahasrANi / - tathA nIlavadvarSadharaparvatasamIpe catvAri yojanazatAnyUrdhvoccatvena catvAri gavyUtazatAni udvedhena tadanantaraMca mAtrayA 2 - krameNa 2 utsedhodvedhaparivRddhayA parivarddhamAnaH 2, yatra yAvaduccatvaM tatra taccaturthabhAga udvedha iti dvAbhyAM prAkArAbhyAmadhikataro 2 bhavinnityarthaH, zItAmahAnadyante paMcayojanazatAnyUrdhvoccatvena paMcagavyatazatAnyudvedhena, ata evAzvaskandhasaMsthAnasaMsthitaH prathamato'tuGgatvAt krameNAnte tuGgatvAt, sarvaratnamayaH, zeSaM prAgvat / athAsya zikharasaubhAgyamAvedayati'cittakUDassa Na0' vyaktaM, athAtra kUTasaGkhyArthaM pRcchati - 'cittakUDe ' ityAdi, padayojanAsulabhA, bhAvArthastvayam-parasparametAni catvAryapi kUTAni uttaradakSiNabhAvena samAni-tulyAnItyarthaH / tathAhi - prathamaM siddhAyatanakUTaM dvitIyasya citrakUTasya dakSiNasyAM citrakUTaM ca siddhAyatanakUTasyottarasyAM, evaM prAktanaM 2 agretanAd 2 dakSiNasyA agretanam 2 prAktanAt 2 uttarasyAM jJeyaM, tarhi zItAnIlavatoH kasyAM dizi ityAha- prathamakaM zItAyA uttarataH caturthakaM nIlavato varSadharaparvatasya dakSiNataH, sUtrapAThoktakramabalAt dvitIyaM citranAmakaM prathamAdanantaraM jJeyaM, tRtIyaM kacchanAmakaM caturthAdarvAk jJeyamiti, citrakUTAdiSu vakSaskAreSvevaM kUTanAmaniveze Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 4/170 pUrveSAM sampradAyaH-sarvatrAdyaM siddhAyatanakUTaM mahAnadIsamIpato gaNyamAnatvAd dvitIyaM svasvavakSaskAranAmakaM tRtIyaM pAzcAtyavijayanAmakaM caturthaM prAcyavijayanAmakamiti, athAsya nAmArthaM prarUpayati ____ 'etthaNa'mityAdi, atra citrakUTanAmA devaH parivasati tadyogAccitrakUTa iti nAma, asya rAjadhAnI meroruttarataH zItAyA uttaradigbhAvivakSaskArAdhipatitvAt, evamagretaneSvapi vakSaskAreSu yathAsambhavaM vAcyamiti / gataH prathamo vakSaskAraH, adhunA dvitIyavijayapraznAvasaraH mU. (171) kahiNaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse sukacche nAmaM vijae pannate?, goamA! sIAe mahAnaIe uttareNaM nIlavaMtassavAsaharapabvayassa dAhiNeNaM gAhAvaIemahAnaIe paJcatthimeNaM cittakUDassa vakhArapavvayassa purathimeNaM ettha NaM jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse sukacche nAmaM vijae pannatte, uttaradAhiNAyae jaheva kacche vijae taheva sukacche vijae, navaraM khemapurA rAyahANI sukacche rAyA samuppajjai tahageva savvaM / kahiNaMbhaMte! jaMbuddIve 2 mahAvidehe vAse gAhAvaikuMDe pannate?, go0 sukacchavijayassa purasTimeNaM mahAkacchassa vijayassa paJcatthimeNaM nIlavaMtassa vAsaharapavvayassa dAhiNille nitambe ettha NaM jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse gAhAvaikuMDe nAmaM kuMDe pannate, jaheva rohiaMsAkuMDe taheva jAva gAhAvaidIve bhavaNe, tassa NaM gAhAvaissa kuMDassa dAhiNilleNaM toraNeNaM gAhAvaI mahAnaI pavUDhA samANI sukacchamahAkacchavijaeduhAvibhayamANI 2 aTThAvIsAe salilAsahassehiM samaggA dAhiNeNaM sIaM mahAnaiM samappei, gAhAvaI NaM mahAnaI pavahe a muhe a savvattha samA paNavIsaM joaNasayaM vikkhambheNaM addhAijAiM joaNAiM uvveheNaM ubhao pAsiMdohi apaumavaraveiAhiM dohi a vanasaMDehiM jAva duNhavi vaNNao iti / kahi NaM bhaMte ! mahAvidehe vAse mahAkacche nAma vijaye pannate?, goamA! nIlavaMtassa vAsaharapavvayassa dAhiNeNaM sIAe mahAnaIe uttareNaM pamhakUDassa vakkhArapavvayassa paJcasthimeNaM gAhAvaIe mahAnaIe purathimeNaM ettha NaM mahAvidehe vAse mahAkacche nAmaM vijae pannatte, sesaM jahA kacchavijayassa jAva mahAkacche ittha deve mahiddhIe aTTho a bhaanniavvo| kahiNaMbhaMte! mahAvidehe vAsepamhakUDe nAmaMvakkhArapavvaepannate?, goamA! nIlavaMtassa dakkhiNeNaM sIAe mahAnaIe uttareNaM mahAkacchassa purasthimeNaM kacchAvaIe paJcatthimeNaM ettha NaM mahAvidehe vAse pamhakUDe nAmaM vakkhArapavvae pannatte, uttaradAhiNAyae pAINapaDaNavicchiNNe sesaMjahA cittakUDassa jAvaAsayaMti, pamhakUDe cattArikUDApaM0 taM0-siddhAcayaNakUDe pamhakUDe mahAkacchakUDe kacchAvaikUDe evaMjAva aTTho, pamhakUDeitthadeve mahaddhiepaliovamaThiIeparivasai, se teNaTTeNa goyamA! evaM vucci| ____kahi NaM bhaMte ! mahAvidehe vAse kacchagAvatI nAmaM vijae paM0 go0 nIlavaMtassa dAhiNeNaM sIAemahAnaIe uttareNaMdahAvatIe mahAnaIepaJcasthimeNaMpamhakUDassa purathimeNaM etthaNaM mahAvidehe vAse kacchagAvIta nAmaM vijae paM0 uttaradAhiNAyae pAINapaDINavicchiNNe sesaM jahA kacchassa vijayassa jAva kacchagAvaI a ittha deve| kahi NaM bhaMte ! mahAvidehe vAse dahAvaI kuMDe nAmaM kuMDe pannate?, goamA! Avattassa Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-4 345 vijayassa paJcatthimeNaM kacchagAvaIe vijayassa purathimeNaMNIlavaMtassa dAhiNille nitaMba ettha NaM mahAvidehe vAse dahAvaIkuMDe nAmakuMDe paM0 sesaMjahA gAhAvaIkuMDassajAva aTTho, tassaNaMdahAIkuMDassa dAhiNeNaM toraNeNaM dahAvaIe / kahi NaM bhaMte ! mahAvidehe vAse Avatte nAmaM vijae pannatte ?, goamA! nIlavaMtassa vAsaharapavvayassa dAhiNeNaM sIAe mahAnaIe uttareNaM nalinakUDassa vakkhArapavvayassa paJcatthimeNaM dahAvatIe mahAnaIe purathimeNaM ettha NaM mahAvidehe vAse Avatte nAma vijae pannate, sesaM jaMhA kacchassa vijayassa iti| ____kahiNaM bhaMte! mahAvidehe vAse nalinakUDe nAmaMvakkhArapavvae pannatte?, go0! nIlavaMtassa dAhiNeNaM sIAe uttareNaM maMgalAvaissa vijayassa paJcasthimeNaM Avattassa vijayassa purasthimeNaM ettha NaM mahAvividehe vAse nalinakUDe NaM mahAvidehe vAse nalinakUDe nAmaM vakkhArapavvae pannatte, uttaradAhiNAyae pAINapaDINavicchiNNe sesaM jahA cittakUDassa jAva AsayaMti / nalinakUDe NaMbhaMte! kati kUDA paM?, goamA! cattAri kUDA pannattA, taMjahA-siddhAyayanakUDe nalinakUDe AvattakUDe maMgalAvattakaDe, ee kUDA paJcasaiA rAyahANIo uttareNaM / kahiNaM bhaMte ! mahAvidehe vAse maMgalAvatte nAmaM vijae pannate?, goamA! NIlavaMtassa dakkhiNeNaM sIsAe uttareNaM nalinakUDassa purasthimeNaM paMkAvaIe paJcatthimeNaM ettha NaM maMgalAvatte nAmaM vijae pannatte, jahA kacchassa vijae tahA eso bhANiyabvo jAva maMgalAvatte a ittha deve parivasai, se eeNadveNaM0/kahi NaM bhaMte ! mahAvidehe vAse paMkAvaI kuMDe nAmaM kuMDe pannatte ? goamA! maMgalAvattassa purathimeNaM pukkhalavijayassa paJcatthimeNaM NIlavaMtassa dAhiNe nitaMbe, ettha Na paMkAvaI jAva kuMDe pannattetaM ceva gAhAvaikuMDappamANaMjAva maMgalAvattapukkhalAvattavijaye duhA vibhayamANI 2 avasesaM taM ceva jaM ceva gaahaaviie| ___kahiNaM bhaMte ! mahAvidehe vAse pukkhalAvattenAmaM vijae pannatte?, goamA! nIlavaMtassa dAhiNeNaM sIAe uttareNaM paMkAvaIe purathimeNaM ekaselassa vakkhArapavvayassa paccatthimeNaM, ettha NaM puskhalAvatte nAmaM vijae pannate jahA kacchavijae tahA bhANiavvaM jAva pukkhale aittha deve mahiDDie paliovamaTiie parivasai, se eennttennN0| kahiNaM bhaMte ! mahAvidehe vAse egasele nAmaM vakkhArapavvae paM0? go0 ! pukkhalAvattacakkavaTTivijayassa purathimeNaM pokkhalAvatIcakkavaTTivijayassa paJcasthimeNaM nIlavaMtassadakkhiNeNaM sIAe uttareNaM etthaNaM egasele nAmaM vakkhAra pavvae pa0 cittakUDagameNaM neabbo jAva devA AsayaMti, cattArikUDA, pa0 taM0-sighyAyayana kUDe egaselakUDe pukkhalAvata kUDe pukkha lAvarakUDe kUDANaMtaM cevapaMcasaiaMparimANaM jAva egasalekSadeve mahiddhiNa, kahiNaM bhaMte mahAvidehe vAse pukkhaliAvai nAmaMcakkavaTTIvijayepa0? go0 nIlavaMtassadakkhiNeNaMsIAeuttareNaM0 uttarillassasIAmuhayavanavassapaJcatthimeNaM egaselassavakkhArapavayassapurasthimeNaM0 ettha NaM mahAvidehe vAse pukkhalAvaI nAmaM vijae pa0 uttaradAhiNAyaeevaM kaccha vijayassajAvapukkhalAvaiMaittha deve parivasaieeNaDeNaM, kahiNaM bhaMte !mahAvidehevAse sIyAe mahAnaie uttarille sIAmuhavane nAmaMvane pa0 go0 nIlavaMtassa dakkhiNeNaM sIAe uttareNaM purathimalavaNasamudassa paJcatthimeNaM pukkhalAvaicakvaTTivijayassa purathimeNaM, ettha NaM sIAmuhavane nAmaM vane pannatte uttaradAhiNAyae Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 4/171 pAINapaDINavicchiNNe solasajoaNasahassAiM pazca ya bAnaue joaNasae donni a egUNavIsaibhAe joaNassa AyAmeNaM sIAe mahAnaie aMteNaM do joaNasahassAiM nava ya bAvIse joaNasae vikkhaMbheNaM tayaNaMtaraMca NaM mAyAe 2 parihAyamANe 2 nIlavaMtavAsaharapavvayaMteNaM egaM egUNavIsaibhAgaM joaNassa viSkkhaMbheNaMti, se NaM egAe paumavaraveiAe egeNa ya vanasaNDeNaM saMparikkhitaM vaNNao sIAmuha- vaNassa jAva devA AsayaMti, evaM uttarillaM pAsaM samattaM / vijayA bhaNiA / rAyahANIo imAo vR. 'kahi Na'mityAdi, sarvaM sugamaM kacchatulyavaktavyatvAt, navaraM khemapurA rAjadhAnIM sukaccharatatra rAjA cakravartI samutpadyate, vijayasAdhanAdikaM tathaiva sarvaM vaktavyamiti zeSaH / uktaH sukacchaH, atha prathamAntaranadyavasaraH - 'kahi NaM bhaMte!' ityAdi, ka bhadanta ! jambUdvIpe dvIpe mahAvidehe varSe grAhAvatyA antaranadyAH kuMDaM prabhavasthAnaM grAhAvatIkuMDanama kuMDaM prajJaptam ? gautama ! sukacchasya vijayasya pUrvasyAM mahAkacchasya vijayasya pazcimAyAM nIlavato varSadharaparvatasya dAkSiNAtye nitambe, atra - sAmIpike'dhikaraNe saptamI tena nitambasamIpe ityarthaH, atra jambUdvIpe dvIpe mahAvidehe varSe grAhAvatIkuMDaM prajJaptaM yathaiva rohitAMzAkuMDaM tathedamapi viMzatyadhikazatayojanAyAmaviSkambhamityAdirItyA jJeyaM kiyatparyantamityAha - yAvadgrAhAvatI dvIpaM bhavanaM ceti, upalakSaNaM caitat, tenArthena sUtramapi bhAvanIyam, tathAhi - 'se keNaNaM bhaMte!' evaM buccai gAhAvaI dIve gAhAvaI dIve ?, goamA ! gAhAvaI dIve NaM bahUI uppalAI jAva sahassapattAiM gAhAvaIdIvasamappabhAI samavaNNAI' ityAdi, athAsmAdyA nadI pravahati tAmAha " 346 'tassa Na' mityAdi vyaktaM, navaraM grAhAH - tantunAmAno jalacarA mahAkAyAH santyasyAmiti grAhAvatI, matubapratyaye masya vatve GIpratyaye rUpasiddhi dIrghatvaM cAtrAkRtigaNatvAt 'anajirAdibahusvarazarAdInAM matA' vityanena, mahAnadI pravyUDha satI sukcchamahAkacchau vijayI dvidhA vibhajantI 2 aSTAviMzatyA nadIsahasraiH samagrA - sahitA dakSiNena bhAgena - merordakSiNadizi zItAM mahAnadIM samupa- sarpati, athAsya viSkambhAdikamAha - grAhAvatI mahAnadI pravahe - grAhava - tIkuMDa nirgame mukhe - zItApraveze ca sarvatra mukhapravahayoranyatrApi sthAne samA samavistarodvedhA etadeva darzayati-paMcaviMzatyadhikaM yojanazataM viSkambhena, arddhatRtIyAni yojanAnyudvedhena, sapAdazatayojanAnAM paMcAzattamabhAge etAvata eva lAbhAt pRthutvaM ca prAgvat, tathAhi - mahAvideheSu kurumerubhadrazAlavijayavakSaskAramukhavanavyatirekeNAnyara sarvatrAntaranadyaH, tAzca pUrvAparavistRtAstulyavistArapramANAstata eva tatkaraNAvakAzaH, tatra meruviSkambhapUrvAparabhadrazAlavanAyAmapramANaM catuH paMcAzatsahasrANi vijaya 16 pRthutvaM paMcatriMzatsahasrANi catuHzatAni SaDuttarANi vakSaskAra 8 pRthutvaM catvAri sahasrANi mukhavanadvaya 2 pRthutvaM 5844, sarvamIlanena navanavatisahasrANi dve zate paMcAzadadhike, etajjambUdvIpaviSkambhalakSAcchodhyate zodhite ca jAtaM saptazatAni paMcAzadagrANi / etacca dakSiNe uttare vA bhAge'ntaranadyaH SaT santIti SaDabhirvibhajyate labdhaH pratyekamantaranadInAmukto viSkambha iti, AyAmastu vijayAyAmapramANavajayavakSaskArAntaranadImukhavanAnAM samAyAmakatvAt, nanu 'jAvaiyA salilAo mANusalogaMmi savvaMmi // paNayAlIsa sahassA AyAmo hoi savvasariANaM' iti vacanAt kathamidaM saGgacchate ?, ucyate, idaM vacanaM bharatagaGgAdisAdhAraNaM, Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 4 347 tena yathA tatra nadI kSetrasyAlpatvenAnupapattAvupapatyarthaM koTTAkakaraNamAzrayaNIyaM tathA'trApi, atra zrImalayagiripAdAH kSetrasamAsavRttau jaMbUdvIpAdhikAre etAzca grAhAvatIpramukhA nadyaH sarvA api sarvatra kuMDAdvinirgame zItAzotodAyAH praveze ca tulyapramANaviSkambhodvedhA ityuktvA yatpunardhAtakIkhaNDapuSkarArddhAdhikArayornadInAM dvIpe dvIpe dviguNavistAraM vyAkhyAnayantaH procuH yathA jambUdvIpe rohitAMzArohitAsuvarmakUlArUpyakUlAnAM grAhAvatyAdInAMca dvAdazAnAmantaranadInAM sarvAgriNa SoDazAnAM nadInAM pravAhaviSkambhA dvAdazayojanAni sArddhAni udvedhaH krozamekaM samudraparaveze grAhAvatyAdInAM ca mahAnadIpraveze viSkambho yojana 125 udvedho yojana 2 kroza 2 iti tanna pUrvAparavirodhi, yatastatraiva taiH "atra laghuvRtyabhiprAyeNa pravahapravezayorvizeSo'bhihita" iti kathanena samAhitam, evamanyo'pi laghuvRttigatastAtrabhiprAyo darzito varttate, ubhayatrApi tatvaM tu sarvavido vidanti, kiMca- AsAM sarvatra samaviSkambhatve AgamavadyuktirapyanukUlA, tathAhi - AsAM viSkambhavaiSamya ubhayapArzvavarttinorvijayayorapi viSkambhavaiSamyaM syAdiSyate ca samaviSkambhakatvamiti, zeSaM vyaktamiti, atha tRtIyaM vijayaM praznayannAha - 'kahi Na 'mityAdi, spaSTaM, navaraM yAvatpadAt 'tattha NaM ariTThAe rAyahANIe mahAkacche nAmaM rAyA samuppajjai, mahayA himavaMta jAva savvaM bharahoavaNaM bhANiavvaM, nikkhamaNavajraM sesaM bhANi - avvaM, jAva bhuMjai mANussae suhe, mahAkacchanAmadhejje' iti grAhyaM, IddazenAbhilApenArtho mahAkaccha- zabdasya bhaNitavyaH / samprati brahmakUTapraznaH - 'kahiNa' mityAdi, sarvaM vyaktaM, brahmakUTanAmA dvitIyo vakSaskAraH citrakUTAtidezena yAvatpadAdAyAmasUtrAdikaM bhUmiramaNIyasUtrAntaM ca sarvaM vAcyam / athAtra kUTavaktavyatAmAha-'brahmakUDe cattAri kUDA' ityAdi, vyaktaM, navaraM evaM citrakUTavakSaskArakUTanyAyena vAcyaM, yAvatkaraNAt samA uttaradAhiNeNaM parupparaMtItyAdi grAhyaM, artho - brahmakUTazabdArthaH, 'se hNaNaM bhaMte! evaM vui-brahmakUDe 2' ityAlApakena ullekhyaH, brahmakUTanAmA devazcAtra palyopamasthitikaH parivasati, tadetenArtheneti sugamaM / atha caturthavijayaH - 'kahiNaM0 vyaktaM, paraM drahAvatyAH antaranadyAH pazcimAyAM kacchagAvatIvijayaH kacchA eva kacchakAH- mAlukAkacchAdayaH santyasyAmatizAyina iti 'anajire' ti sUtre zarAdI - nAmAkRtigamatvena siddhi, zeSaM prAgvat, athAyamanantarokto viyo yasyAH pazcimAyAM tAmantaranadIM lakSayitumAha- 'kahi gaM0 praznasUtraM vyaktaM, uttarasUtre AvarttanAmnaH pUrvadigvarttino vijayasya pazcimAyAM kacchAvatyA vijayasya pUrvasyAM yAvad drahAvatIkuMDaM nAma kuMDaM prajJaptaM zeSaM yathA grAhAvatIkuMDasya svarUpAkhyAnaM grAhAvatIdvIpaparimANa bhavanavarNakanAmArthakathanapramukhaM tathA jJeyaM, navaraM drahAvatIdvIpo drahAvatIdevIbhavanaM drahAvatIprabhapadmAdiyogAd drahAvatIti nAmArtha samadhigamyaH, drahA - agAdhajalAzayAH santyasyAmiti drahAvatI sAdhanikA prAgvat, atha yatheyaM mahAnadIM samupaiti tathA''ha - 'tassa NaM0 uktaprAyam, atha paJcamo vijayaH - 'kahi NaM0 vyaktam, atha tRtIyo vakSaskAraH 'kahi Na 'mityAdi, sUtradvayamapi vyaktaM, navaraM dvitIyasUtre kUTAni paJcazatakAnipaMcazatapramANAnIti, atha SaSTho vijayaH - 'kahi Na'mityAdi, spaSTa, paGkAvatyA stRtIyAntaranadyA iti, atha tRtIyAntaranadyasaraH - 'kahiNa 'mityAdi, prAyaH prAgvat, navaraM paGko'tizayenAstyasyAmiti paGkAvatI prAgvadrUpasiddhi, atha saptamavijayAvasaraH- 'kahi NamityAdi vyaktaM, atha caturthava Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 4/171 kSaskAraH-'kahiNaM0 sarvaM spaSTaM, navaraMpuSkalArvattaH saptamo vijayaH sa eva cakravartivijetavyatvena cakravartivijaya ityucyate, evaMpuSkalAvatIcakravartivijayo'pibodhyA, sampratyaSTamovijayaH ___ 'kahiNaMbhaMte! mahAvidehe' ityAdi, prakaTArthaMH, navaraMauttarAhasyazItAmahAnadyA mukhavanasyaanantarasUtre vakSyamANasvarUpasyazItAmahAnadInIlavarSadharamadhyavartimukhavanasyavanasya pazcimAyAmityarthaH, dAkSiNAtyAcchItAmukhavanAdayaM vAyavyAM syAditi auttarAhagrahaNamiti, athAnantaramevoktaM zItAmukhavanaM lakSayannAha- 'kahi Na'mityAdi, kva bhadanta ! mahAvidehe varSe zItAyA mahAnadyA uttaradigvartizItAyAH mukhe-samudrapraveze vanaM zItAmukhavanaM nirastaM, tathAhi-catvAri mukhavanAni-ekaM zItAnIlavatormadhye 1 dvitIyaM zItAniSadhayoH 2 tRtIyaM zItodAniSadhayoH 3 caturthaM zItodAnIlavatoH 4 eSAM madhye Adyasyaiva zItAta uttareNa darzanAt / gautama! nIlavatodakSiNasyAMzItAyAuttarasyAMpaurastyalavaNasamudrasya pazcimAyAMpuSkalAvatIcakravartivijayasya pUrvasyAM atrAntare zItAmukhavanaM nAma vanaMprajJaptam, uttaradakSiNAyatetyAdivizeSaNAni vijayavadvAcyAni, iha vijayavakSaskAragiryantaranadyaH sarvatra tulyavistArAH vanamukhAni tuniSadhasamIpe nIlavatsamIpe cAlpaviSkambhAni zItAzItodobhayakUlapArzve tu pRthuviSkambhAni jagatyanurodhAt, tathAhi-pUrvasyAmaparasyAMca dizi niSadhAnnIlavato vA''rabhya jagatI vakragatyA zItAM zItodAM vA prAptA, jagatIsaMsparzavartIni ca mukhavanAni, tatastadanurodhAd darzayatizItAmahAnadyante dve yojanasaharonavaca dvAviMzatyadhikAniyojanazatAni viSkambhena, atropapatti prAgvat, vijayavakSaskArAdyantaranadImerupRthutvapUrvAparabhadrazAlavanAyAmamIlanejAtAni94156, asya rAzerjambUdvIparimANAt zodhane zeSaM 5844, asya zItAzItodayorekasmin dakSiNe uttare vA bhAge dve mukhavane iti dvAbhyAM bhAge hRte AgatAni dvAviMzatyadhikAnyekonatriMzadyojanazatAni 2922, atro ca tevIse iti pATho'zuddhaH, etacca pRthutvaparimANaM na sarvatra zItAzItodayormukhapratyAsattAvetatkaraNAvakAzAdatraiva mahAvidehavarSasya sarvotkRSTavistAralAbhAdityAhatadanantaraM ca mAtrayA 2-aMzenAMzena parihIyamAnaM 2-hAnimupagacchad nIlavadvarSadharaparvatAnte ekamekonaviMsatibhAgaMyojanasya viSkambhena, ekAM kalAMyAvatpRthutvenetyarthaH, 'kAlAdhvanovyArpatAvityanena dvitIyA, atra karaNaM-mukhavanAnAM sarvalaghurviSkambho varSadharapArve tato varSadharajIvAta idaM karaNaM samuttiSThati, tathAhi prastute nIlavajIvA caturnavatisahasrANi zatamekaM SaTpaJcAzadadhikaM yojanAnAM dve caikonaviMzatibhAgarUpe kale atha pUrvoktAni vijaya 16 vakSaskAraH 8 antaranadI 6 gandhamAdana 1 mAlyavat 1 gajadantapRthutvottarakurujIvAparimANAnyekatra mIlyante, jAtAni caturnavatisahasrANi zatamekaMSaTpaJcAzadadhikaM etasmin prAguktAjjIvAparimA-NAcchodhite zeSaM dvekale tat ekasmin dakSiNe uttare vA bhAge zItAzItodAsatke dve vane iti dvAbhyAM bhajyate AgataikA kalA iti, nanu vijayavakSaskArAdInAM sarvatra tulyavistArakatvena vanamukhAnAMca varSadharasamIpe ekakalAmAtraviSkambhakatvena saptadazakalAdhikaikonatriMzadyojanazatapramANaH zeSajambUdvIpakSetra- vibhAgaH kutrAntarbhAvanIyaH?,atrajagatyA vRttatvena saGkIrNabhUtatvAt samAdheyaM, ayamarthaH-pUrvasyAmaparasyAM cadizi niSadhAnnIlavato vA Arabhya jagatI vakragatyA zItAzItode prAptA, jagatIsaMsparzavartIni Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-4 349 cavanamukhAni tatastadanurodhAtvarSadharasamIpeteSAMstoko viSkambhaHzItAzItodAsamapetubhUyAniti, eSAmiSTasthAne viSkambhaparijJAnAya sUtre'nuktamapi prasaGgagatyA karaNamucyate-atikrAntaM yojanAdikaM gurupRthutvena 2922 ityevaMrUpeNa guNyate, guNitazca yojanarAzi kalIkaraNArthamekanoviMzatyA guNyate, tanmadhye ca gurupRthutvagaNitaH kalArAzi prakSipyate, tataH kalIkRtena vanAyAmaparimANarAzinA hriyate, tato labhyate iSTasthAne vanamukhaviSkambhaH, yathA yathAniSadhAnnIlavato vA SoDazasahasrANi paMca zatAni dvinavatyadhikAni yojanAnAM dve ca kale ityetAvad gatvA viSkambho jJAtumiSTaH tenaiSa rAzipriMyate 16592 kalA 2, dhRtvA ca ekonatriMzacchataibhaviMzatyadhikairguNyate, jAtoyojanarAzi48481824, kalAdvayamapi 2922 anenaiva guNyate jAtaH kalArAzi 5844, tato yojanarAzau 48481824 savarNite jAtaM 921154656tataH kalArAzi 5844 kSepe jAtaM 921160500 tato'syamukhavanAyAmena 16592 savarNitena kalAdvayayuktena 315250 bhAge hRte labdha iSTasthAne 2922 yojanarUpo viSkambhaH, evmnytraapi| athAsya padmavaravedikAdivarNanAyAha-'se NaM egAe pau0' ityAdi, tanmukhavanamekayA padmavaravedikayA ekenaca vanakhaNDena smprikssiptm|ath zItAmukhavanasya varNako vAcyaH-'kiNhe kiNhobhAse'ityAdi, kaH kiyatparyantamityAha-yAvaddevatA AsatezerateityAdi, atravijayadizi padmavaravedikA gopikA lavaNadizi tu jagatyeva gopikA ityekA, iyaM ca padmavaravedikAM jagatIvanmukhavanavyAsa evAntarlInA, yatratuvanavyAsaH kalApramANastatra vijayavyAsaMruNaddhIti tAtparya, anyathA vijayadibhirjambUdadvIpasya paripUrNalakSapUrtAvubhayato jagatyAdeH kvAkAzaH syAt, at||1|| "avivakkhiUNa jgiNsveivnnmuhcukkaapihulttN| guNatIsasayaduvIsaMNaiMti giriaMti egakalA / " iti, athopasaMhAramAha-'evaM uttirillaM' ityAdi, evaM-vijayAdikathanena uttaradigvartti pArzva samAptam, prAcyamiti zeSaH, prAk caturvibhAgatayoddiSTasya videhakSetrasya prAcyottarapArvaM vijayAdikathanApekSayA pUrNaM nirdiSTamityarthaH / atha prativijayamekaikAM rAjadhAnI niddizannAha-'vijayA' ityAdi, vijayA bhaNitAH, atra ca bhaNitAnAmapi vijayAnAM yatpunarbhaNanamuktaM tadrAjadhAnInirUpaNArthaM, rAjadhAnyazcemAH padyabandhena sNgRhnnaati| mU. (172) khemA 1 khemapurA 2 ceva, riTThA 3 riTThapurA 4 thaa| khaggI 5 maMjUsA 6 avia, osahI 7 puMDarIgiNI 8 // vR. kacchavijayataH krameNa nAmato jJeyAH, kSemA 1 kSemapurA 2 ariSThA 3 ariSThapurA 4 tathA khagI 5 maMjUSA 6 api ceti samuccaye auSadhI7puMDarIkiNI 8 iti, etAH zItAyA audIcyAnAM vijayA nAM dakSiNArddhamadhyamakhaNDeSu veditavyAH, athaiSu zreNisvarUpamAha mU. (173) solasa vijAharaseDhIo tAvaiAo abhiogaseDhIo savvAo imAo IsANassa, savvesu vijaesu kacchavattavvayA jAva aTTho rAyANo sarisanAmagA vijaesu solasaNhaM vakkhArapavvayANaM cittakUDavattavvayA jAva kUDA cattAri 2 bArasaNhaM naINaM gAhAvaivattavbayA jAva ubhao pAsiM dohiM paumavaraveiAhiM vanasaMDehi avnnnno| Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti-upAgasUtram 4/173 ___vR. solasavijjAharaseDhIo' ityAdi,ukteSvaSTasuvijayeSuSoDazavidyAdharazreNayovAcyAH, prativaitADhayaM zreNidvayadvayasambhavAt, AsucavidyAdharazraNiSupratyekaMdakSiNottarapArzvayoH paJcapaJcAzanagarANi vAcyAni, ubhayatrApi vaitADhayasya samabhUmikatvAt, tAvatyaH AbhiyogyazreNyo vAcyAH SoDaza ityarthaH, sarvAzcemA abhiyogyazreNaya IzAnendrasya merutaH uttaradigavarttitvAt, atra ca vidyAdharazreNisUtraM AdarzAntareSvaSTamapi prastAvAdAbhiyogyazreNisaGgatyanupapattez prAkRtazailyA saMskRtya mA likhitamastIti bahuzrutairmayi sUtrAzAtanA na cintanIyeti, uttaratrApi sUtrakAreNa saMgrahagAthAyAmabhiyogyazreNisaMgraho vidyAdharazreNisaMgrahapUrvakameva vkssyte| atha zeSavijayavakSaskArAdInAM svarUpaprarUpaNAya lAghavAzayenAtidezasUtrAmAha 'savvesuityAdi, sarveSuvijayeSukacchavaktavyatAjJeyA, yAvadartho-vijayAnAMnAma niruktaM, tathAvijayeSu vijayasadhzanAmakA rAjAnojJeyAH, tathASoDazavakSaskAraparvatAnAMcitrakUTavaktavyatA jJeyA yAvaccatvAri 2 kUTAni vyAvarNitAni bhavanti, tathA dvAdazAnAM nadInAM antaranadInAmityarthaH grAhAvatIvaktavyatA jJeyA yAvadubhayoH pArzvayoAbhyAM padmavaravedikAbhyAM dvAbhyAM vanakhaNDAbhyA ca samparikSiptA varNakazceti / atha dvitIyaM videhavibhAgaM nirdeSTumAha mU. (174) kahiNaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse sIAe mahAnaIe dAhiNille sIyAmuhavaNe nAmaM vane pannatte?, evaMjaha ceva uttarillaM sIAmuhavaNaM taha ceva dAhiNaMpi bhANiavvaM, navaraMnisahassa vAsaharapavvayassa uttareNaM sIAe mahAnaIedAhiNeNaMpurasthimalavaNasamuhassa paJcatthimeNaMvacchassa vijayassa purathimeNaM etthaNaM jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse sIAe mahAnaIe dAhiNille sIAmuhavane nAmaMvaNe paM0 uttaradAhiNAyae taheva savvaM navaraM nisahavAsaharapavvayaMteNaM egamegUNavIsaibhAgaM joaNassa vikkhambheNaM kiNhe kiNhobhAse jAva mahayA gandhaddhANiM muaMte jAva Asayanti ubhao pAsiM dohiM paumavaraveiAhiM vaNavaNNao iti / kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse vacche nAmaM vijae pannate?, goamA ! nisahassa vAsaharapavvayassa uttareNaM sIAe mahAnaIe dAhiNeNaM dAhiNillassa sIAmuhavaNNassa paJcatthimeNaM tiuDassa vakkhArapavvayassa purathimeNaM ettha NaM jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse vacche nAmaM vijae pannatte taM ceva pamANaM susImA rAyahANI 1, tiuDe vakkhArapavvae suvacche vajae kuMDalA rAyahANI 2, tattajalA naI mahAvacche vijae aparAjiA rAyahANI 3, vesamaNakUDe vakkhArapavvae vacchAvaI vijae pabhaMkarA rAyahANI 4, mattajalA naI ramme vijae aMkAvaI rAyahANI 5, aMjaNe vakkhArapavvae rammage vijae pamhAvaI, rAyahANI 6, ummattajalA mahAnaI ramaNijje vijae subhA rAyahANI 7, mAyaMjaNe vakkhArapabbae maMgalAvaI vijae rayaNasaMcayA rAyahANIti 8 evaM jaha ceva sIAe mahAnaIe uttaraM pAsaM taha ceva dakkhiNillaM bhA0, 'dAhiNillasIAmuhavaNAi, ime vakhArakUDAtaM0-tiuDe 1 vesamaNakUDe 2 aMjaNe3 mAyaMjaNe4, vijayAtaM0 / mU. (175) vacche suvacche mahAvacche cautthe vcchgaavii| ramme rammae ceva, ramaNijje maMgalAvaI / / mU. (176) susImA kuMDalA ceva avarAiyaM pahaMkarA / aMkAvai pamhAvaI subhA rayaNa sNcyaa|| Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-4 351 vR. 'kahiNa'mityAdi, svabhadanta! jambUdvIpe dvIpe mahAvidehe varSezItAmahAnadyA dAkSiNAtyaM zItAmukhavanaM zItAniSadhamadhyavartItyarthaH atidezasUtratvenottarasUtraM svayaM bhAvyaM, paraM vacchasya vijayasya-videhadvitIyabhAgAdyavijayasya pUrvata iti / atha dvitIye mahAvidehavibhAge vijayAdivyavasthAmAha-'kahiNamityAdi, praznaH sulabhaH, uttarasUtre niSadhasya varSadharaparvatasyottarasyAM zItAyA mahAnadyA dakSiNasyAM dAkSiNAtyasyazItAmukhavanasyapazcimataH trikUTasyavakSaskAraparvatasya pUrvasyAM atrAntare jambUdvIpe mahAvidehe varSe vatso vijayaH prajJaptaH, susImA rAjadhAnI vijayavibhAjakazca trikUTanAmA vakSaskAraparvataH 1 suvaccho vijayaH kuMDalA rAjadhAnI taptajalA'ntaranadI 2 mahAvatso vijayaH aparAjitA rAjadhAnI vaizramaNakUTo nAma vakSaskArAdri 3, vatsAvatI vijayaH prabhaGkarA rAjadhAnI mattajalA nadI 4, ramyo vijayaH aGkAvatI rAjadhAnI aJjano vakSaskAraH 5, ramyako vijayaH pakSmAvatI rAjapUH unmattajalA mahAnadI 6 ramaNIyo vijayaH zubhA rAjapU:mAtaano vakSa-skArAdriH 7, maGgalAvatI vijayaH ratnasaJcayA nagarI 8, sulabhasUtrezabdasaMskAra eva vivaramamiti, imAzca rAjadhAnyaH zItAdakSiNadigbhAvirAjadhAnItvena vijayAnAmuttarArddhamadhyamakhaNDeSu jJeyAH,athavijayAdInAMvyAsAdisAmyedarzite'pi kenaciprakAreNa na pArzvayoH parasparaM bhedo bhaviSyatItyAzaGkAnivRtyarthamAha 'evaM jaha'ityAdievaM-prAguktaprakAreNa yathaiva zItAyA mahAnadyA uttaraM pArzvaprAcyamiti zeSaH tathaiva dAkSiNAtyaM pAvamitizeSaH bhaNitavyaM, atra vizeSaNadvAreNasaMgrahamAha, kiMviziSTamidaM pArzvam ?-dAkSiNAtyazItAmukhavanamAdau yatra tad dAkSiNAtyazItAmukhavanAdi, anena yathA prathamavibhAgasya kacchavijaya AdiruktastathA dvitIyavibhAgasya dAkSiNAtyazItAmukhavanamAdiruktamiti, tathA ime vakSyamANA vakSaskArakUTAH, kUTazabdenAtrakUTAnyeSAM santItyabhrAditvAdapratyaye kUTAH-parvatAH, tadyathA-trikUTetyAdi, vijayAnAM rAjadhAnInAM ca saMgrahAya padyamekaikaM, imAni ca saMgrahasUtrANi sukhapratipattihetubhUtAnIti na punaruktirvibhAvyA, atha pUrvasUtrAllabdhe'pi vatsavijayadigniyame vicitratvAt sUtrapravRtte rItyantaramAha mU. (177) vacchassa vijayassa nisahe dAhiNeNaM sIA uttareNaM dAhiNillasIdAmuhavaNe purasthimeNaMtiuDe paJcatthimeNaM susImA rAyahANI pamANaMtaMceveti, vacchANaMtaraMtiuDetao suvacche vijae eeNaM kameNaMtattajalA naI mahAvacche vijae vesamaNakUDe vakkhArapabbae vacchAvaI vijae mattajalA naI ramme vijae aMjaNe vakkhArapavvae rammae vijae ummattajalA naI ramaNijje vijae mAyaMjaNe vakkhArapavvae maMgalAvaI vije| vR. 'vacchassa'ityAdi, vatsyasya vijayasya niSadho dakSiNenatathAtasyaiva zItA uttareNetyAdi spaSTaM, nacaivaM niSadhAdayo lakSyAH lakSaNaMvatsavijaya iti vAcyaM, lakSyalakSaNabhAvasya kAmacArAt, prastuteca prakaraNabalAtvatsa eva lakSyata iti, susImA rAjadhAnI pramANaMtadeva-ayodhyAsambandheyava, pramANAbhidhAnAya rAjadhAnyAH punarupanyAsena na punaruktidoSaH, athaiSAM vijayAdInAM sthAnakramadarzanAyAha-'vacchANa'mityAdi, sugama, navaraM vatsAnantaraM trikUTaH pazcimata iti bodhyaM, anyathA pUrvato dAkSiNAtyazItAmukhavanasya pratipatti syAdityukto dvitIyo videhvibhaagH| atha kramAyAtaM gajadantagiriM saumanasAkhyaM lakSayitumAha Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 352 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 4/178 mU. (178) kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse somanase nAmaM vakkhArapavvae pannate ?, go0 nisahassa vAsaharapavvayassa uttareNaM maMdarassa pavvayassa dAhiNapurasthimeNaM maMgalAvaIvijayassa paJcatthimeNaM devakurAe purathimeNaM etthaNaMjaMbuddIve 2 mahAvidehe vAse somanase nAmaMvakkhArapavvaepannatte uttaradAhiNAyae pAINapaDINavicchiNNe jahA mAlavaMte vakkhArapavvae tahA navaraM savvarayayAmae acche jAva pddiruuve| nisahavAsaharapavyayaMteNaMcattArijoaNasayAiMuddhaM uccatteNaMcattArigAuasayAiMubbeheNaM sesaMtahevasavvaM navaraM aTTho se goamA! somanaseNaM vakkhArapavvae bahave devA ya devIo asomA sumanA somase a ittha deve mahiddhIe jAva parivasai se eeNaTeNaM goamA! jAva nicce / somaNase vakkhArapavvae kai kUDA paM0?, go0! satta kUDA paM0, taM0-- vR. 'kahiNamityAdi, kva bhadantetyAdipraznaHsulabhaH, uttarasUtreniSadhasya varSadharaparvatasya uttarasyAMmandarasya parvatasyapUrvadakSiNasyAM-agneyakoNemaGgalAvatIvijayasyapazcimAyAMdevakurUNAM pUrvasyAM yAvat saumanaso vakSaskAraparvataH prajJaptaH ityAdi sarvaM mAlyavadagajadantAnusAreNa bhAvyaM, yattusaprapaJcaMprathamaM vyAkhyAtegandhamAdane'tidezayitavye mAlyavato'tidezanaMtadasyAsanavartitvena sUtrakArazailIvaicitryajJApanArthaM, navaraM sarvAtmanA rajatamayo'yaM mAlyavAMstu nIlamaNimayaH, ayaM caniSadhavarSadharaparvatAntecatvAriyojanazatAnyUrvoccatvenacatvArigavyatizatAnyudvedhena mAlyavAMstu nIlavatsamIpeiti vizeSaH, arthecavizeSamAha-'sekeNaTeNa'mityAdi, prAgvat, bhagavAnAha-gautama saumanasavakSaskAraparvate bahave devA devyazca saumyAH kAyakuceSTAyA abhAvAt sumanasomanaHkAluSyAbhAvAt parivasanti, tataH sumanasAmayamAvAsa iti saumanasaH, saumanasanAmA cAtra devomaharddhikaH parivasatitena tadyogAt saumanasaiti, se eeNaTeNa mityAdi, prAgvat, 'saumanase' iti prAyaH sUtraM vyaktaM, navarameSAM kUTAnAM pRccheti-praznasUtrarUpA dizi vidizi ca bhnnitvyaa| mU. (179) siddhe 1 somanase 2 viaboddhabve maMgalAvaIkUDe 3 / devakurU 4 vimala 5 kaMcaNa 6 vasiTTakUDe 7 aboddhavve // vR. 'kahiNaM bhaMte ! somanase vakkhArapavvae siddhAyaNakUDe nAmaM kUDe pannatte' ityAdirUpA, yathA gandhamAdanasya-prathamavakSaskAragireH saptAnAM kUTAnAdigvidigvaktavyatA tathA'trApi, atra cAsannatvena prAgatidezito'pi mAlvAnnavakUTAzrayatvena kUTAdhikAre upekSita iti, kUTAnAM digvidigvaktavyatA yatha-meroH pratyAsannaMdakSiNapUrvasyAM dizi siddhAyatanakUTaMtasya dakSiNapUrvasyAM dizi dvitIyaM saumanasakUTa, tasyApi dakSiNapUrvasyAM dizi tRtIyaM maGgalAvatIkUTa, imAni trINi kUTAni vidigbhAvIni maGgalAvatIkUTasya dakSiNapUrvasyA paJcamavimalakUTasyottarasyAM caturthaM devakurukUTaM, tasya dakSiNataH paJcamaM vimalakUTaM, tasyApi dakSiNataH SaSThaM kAJcanakUTaM, asyApi ca dakSiNato niSadhasyottareNa saptamaMvAsiSThakUTa,sarvANiratnamayAni parimANato himavatkUTatulyAni prAsAdAdikaM sarvaM tadvat, vimalakUTe suvatsA devI kAJcanakUTe vatsamitrA avaziSTeSu kUTeSu kUTasazanAmAno devAH, teSAM rAjadhAnyo merodakSiNata iti / idAnIM devakuravaH- / mU. (180) evaM savve paJcasaiA kUDA, eesi pucchA disividisAe bhANiavvA jahA gaMdhamAyaNassa, vimalakaJcaNakUDesu navariM devayAo suvacchA vacchamittA ya avasiDhesu kUDesu Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-4 353 sarisanAmayA devA rAyahANIo dakkhiNeNaMti / kahiNaM bhaMte ! mahAvidehe vAse devakurAnAmaMkurA pannatA? go0 ! maMdarassa pavvayassa dAhiNeNaM nisahassa vAsaharapavvayasa uttareNaM vijjuppahassa vakkhArapavvayassa purathimeNaM somanasavakkhArapavvayassa paJcatthimeNaM ettha NaM mahAvidehe vAse devakurAnAmaMkurA pa0 pAINapaDINAyayA udINadAhiNavicchiNNA ikkArasajoaNasahassAiMaTTha yabAyAlejoaNasaedunniaegUNavIsaibhAejoaNassa vikkhambheNaMjahAuttarakurAe vattabbayA jAva aNusajjamANA pamhagaMdhA miagaMdhA amamA sahA tetalI saNicArIti 6 / .'kahiNaM bhaMte!' ityAdi, kva bhadanta! mahAvidehe varSe devakuravo nAma kuravaH prajJaptAH?, gautama! mandaragirerdakSiNatoniSadhAneruttarato vidyuprabhavakSaskArAne rutakoNasthagajadantAkAragireH pUrvataH saumanasavakSaskArAdreH pazcimAyAM atrAntare devakuravo nAma kuravaH prajJaptAH, zeSaM prAgvat, imAzcottarakurUNAM yamalajAtakA iveti tadatidezamAha-yathottarakurUmAM vaktavyatA, kiyaGkaramityAha-yAvadanusaJjantaH-santAnenAnuvartamAnAH santi, vartamAnanirdezaH kAlatraye'pyeteSAMsattApratipAdanArthaM, Aha-ke teityAha-padmagandhAH 1 mRgagandhA 2 amamAH 3 sahAH 4 tejastalinaH 5 zanaizcAriNaH 6, ete manuSyajAtibhedAH, etadavayAkhyAnaM prAk suSamaSamAvarNanato jJeyaM / athaitAsUttarakurutulyavaktavyatvena yamakAviva citravicitrakUTau parvatau sthAnataH pRcchti| mU. (181) kahiNaM bhaMte ! devakurAe cittavicittakUDAnAma duve pavvayA pa0?, go0!, nisahassa vAsaharapavvayassa uttarillAo carimaMtAo aTThacottIse joaNasaecattAri asattamAe joaNassa abAhAesIoAemahAnaIe purathimapaJcatthimeNaMubhaokUle etthaNaMcittavicittakUDA nAma duve pavvayA paM0, evaM jacceva jamagapavvayANaM sacceva, eesiM rAyahANIo dkkhinnennNti| vR. 'kahiNaM bhaMte! devakurAe cittavicittakUDA' ityAdi, vyaktaM, navaraMevaM-uktanyAyena yaivayamakaparvatayorvaktavyatA itizeSaH saivaitayozcitravicitrakUTayoH etadadhipaticitravicitradevayo rAjadhAnyau dakSiNeneti, atha hRdapaJcakasvarUpamAha____ mU. (182) kahi NaM bhaMte ! devakurAe 2 nisaDhadahe nAmaM dahe pannatte ?, go0 ! tesiM cittavicittakUDANaMpavvayANaM uttarillAo carimaMtAoaTThacottIsejoaNasae cattAri asattabhAe joaNassa abAhAe sIoAe mahAnaIe bahumajjhadesabhAe ettha NaM nisahaddahe nAmaM dahe pa0 evaM jacceva nIlavaMtauttarakurucaMderAvayamAlavaMtANaM vattayA sacceva nisahadevakurusulasavijjuppabhANaM neavvA,rAyahANIo dakkhiNeNaMti / vR. 'kahiNa mityAdi, evamuktAlApakAnusAreNayaiva nIlavaduttarakurucandrarAvatamAlyavatAM paJcAnAM drahANAM uttarakuruSu vaktavyA saiva niSadhadevakurusUrasulasavidyutbhanAmakAnAM netavyA, etadIyAdhipasurANAM rAjadhAnyo meruto dakSiNeneti zeSaH / athaitAsu jambUpIThatulyaM vRkSapIThaM kAstIti pRcchannAha mU. (183) kahi NaM bhaMte ! devakurAe 2 kUDasAmalipeDhe nAmaM peDhe pannate?, goamA maMdarassa pavvayassa dAhiNapaJcatthimeNaM nisahassa vAsaharapavvayassa uttareNaM vijuppabhassa vakkhAra - pavvayassa purathimeNaM sIoAe mahAnaIe paJcatthimemaMdevakurupaJcatthimaddhassa bahumajjhadesabhAra [13] 23 Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 4/183 - ettha NaM devakurAe kurAe kUDasAmalI peDhe nAma peDhe paM0, evaM jacceva jambUe sudaMsaNAe vattavvayA sacceva sAmalIevi bhANiavvA nAmavihUNA garuladeve rAyahANI dakkhiNeNaM avasiDhe taM ceva jAva devakurU a ittha deve paliovamahiie parivasai, se teNaTeNaM go0 ! evaM vucAi devakurA 2, aduttaraM ca NaM devkuraae| vR. 'kahiNa'mityAdi, praznasUtraprAgvat, navaraMkUTAkArA-zikharAkArA zAlmalI tasyAH pIThaM, uttarasUtre mandarasya parvatasya dakSiNapazcimAyAM-naiRtakoNe niSadhasyottarasyAM vidyuprabhavakSaskArasya pUrvataH zItodAyA mahAnadyAH pazcimAyAM devakurUNAM zItayottakurUNAmiva zItodayA dvidhAkRtAnAMpazcimArddhasya bahumadhyadezabhAgeatra-prajJApaka nirdiSTadeze devakuruSu kUTazAlmalyAH kUTazAlmalIpIThaMprajJaptam, evamuktasUtrAnusAreNayaivajambbAHsudarzanAyA vaktavyatA saivazAlmalyA api bhaNitavyA, atra vizeSamAha-nAmabhi: prAgvyAvarNitaiAdazabhirjambUnamabhirvihInA, iha zAlmalI- nAmAni na santItyarthaH, tathA anAdhtasthAne garuDadevo'tra, garuDo-garuDajAtIyo veNudevanAmA matAntareNa garuDaveganAmA vA devaH, rAjadhAnyasya meruto dakSiNasyAM, tathA sUtre'nuktamapIdaMbodhyaM-asyapIThaM kUTAnicaprAsAdabhavanAntarAlavartInirajatamayAnijambUvRkSasya tu svarNamayAni, apicAyaMzAlmalIvRkSoyadAyadA vAsuparNakumArAdhipaveNudevaveNudAlikrIDAsthAnaM, tathA cAha sUtra kRtAGgacUrNikRtzAlmalIvRkSavaktavyatAvasare-"tattha veNudeve veNudAlIavasaI" torhi tat krIDAsthANa"miti, avaziSTa tadeva-jambUprakaraNaproktameva yo vizeSaH sa darzita ityarthaH, kiyatparyantamityAha-yAvaddevakurumniA devo'tra parivasati, tenArthena devakuravaH, athAparamityAdi praagvt|| atha caturthavakSaskArAvasaraH-'kahiNamityAdi, sarvaM spaSTaM,-mAlyavadatidezena vAcyatvAt navaramayaMsarvAtmanA raktasuvarNamayaH, athAtra kUTavaktavyatA-mAha-'vijjuppabhe'ityAdi, praznasUtraM vyaktaM, uttarasUtresiddhAyatanakUTaM vidyuprabhava-kSaskAranAmnA kUTaMdevakurunAmnA kUTapakSmavijayakUTaM kanakakUTaM sauvastikakUTaMzItodAkUTaM zatajvalakUTaM harinAmno dakSiNazreNyadhipavidyutkumArendrasya kUTaharikUTaM, uktamevaM saMgraha-gAthayA''ha-siddheavijjunAme' ityAdi, etAniharikUTA (dI) ni paJcazatikAni jJAtavyAni, eteSAM kuuttaanaaN| mU. (184) kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve 2 mahAvidehe vAse vijjuppabhe nAmaM vakkhArapavvae pannatte ?, go0 ! nisahassa vAsaharapavvayassa uttareNaM mandarassa pavvayassa dAhiNapaJcatthimeNaM devakurAe paJcatthimeNaM hampahassa vijayassa purathimeNaM / ettha NaM jaMbuddIve 2 mahAvidehe vAse vijjuppabhe vakkhArapavvaepaM0, uttaradAhiNAyae evaMjahA mAlavaMte navari savvatavaNijjamae acche jAva devA Asayanti / vijJappabheNaM bhaMte! vakkhArapavvae kai kUDApaM0?, go0! nava kUDA paM0, taM0-siddhAyayanakUDe vijjuppabhakUDe devakurukUDe pamhakUDe kaNagakUDe sovatthiakUDe siioaa| mU. (185) siddhe avijjunAme devakurU pmhknngsovtthii| sIoAya sayajjaharikUDe ceva boddhavve // vR. 'kahiNaM bhaMte! vijuppabhe vakhArapabvaesiddhAyayanakUDe nAmaMkUDe pannatte?' ityevaMrUpAyAM pRcchAyAM dizo vidizazca jJeyAH, yathAyogamavasthityAdhAratayA vAcyA ityarthaH, tathAhi Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-4 355 merodakSiNapazcimAyAM dizi merorAsannamAdyaM siddhAyatanakUtasya dakSiNapazcimAyAM dizividyuprabhakUTaM tato'pi tasyAM dizitRtIyaM devakUrakUTatasyApi tasyAmeva dizi caturthapakSmakUTaMetAnicatvAri kUTAni vidigbhAvIni, caturthasya dakSiNapazcimAyAM SaSThasya kUTasyottarataH paJcamaM kanakakUTaM tasya dakSiNataH SaSThaM sauvastikakUTa tasyApi dakSiNataH saptamaM zItodAkUTaM tasyApi dakSiNo'STamaM zatajvalakUTaM, navamasya savizeSatvena harissahAtidezamAha-yathA mAlyavadvakSaskArayasya harissahakUTaM tathaiva harikUTaMboddhavyaMsahasrayojanaccaM arddhatRtIyazatAnyavagADhaMmUle sahasrayojanAni pRthuityAdi, tathApRthutvaviSayakAvAkSepaparihArautathaiva vAcyau, navaramaSTamato dakSiNataH idaM niSadhAsannamityarthaH, harissahakUTaM uttarato nIlavadAsannaM mU. (186) ee harikUDavajA paJcasaiA neavvA, eesiM kUDANaM puccha disividisAo neavvAojahA mAlavaMtassa harissahakUDe taha ceva harikUDe yahANIjaha ceva dAhiNeNaM caramacaMcA rAyahANI taha neavvA, kaNagasovasthiakUDesu vAriseNabalAhayAdo devayAoavasiDesukUDesu kUDasarisanAmayA devA rAyahANIo daahinnennN| sekeNaTeNaM bhaMte! evaM vuccai-vijuppabhe vakhArapavvae 2?, go0! vijuppabheNaM vakkhArapavvae vijjumiva savvaosamaMtA obhAsei ujjovei pabhAsai vijuppabheya ittha devepaliovamaTTiie jAva parivasai / se eeNaTeNaM go0 ! evaM vuccai vijuppabhe 2, aduttaraMca NaM jAva nicce| vR.asya rAjadhAnI yathaiva dakSiNena camaracaJcA rAjadhAnI tathaiva jJeyA, kanakasauvastikakUTavorvAriSeNabalAhake dikkumA? dvedevate, avaziSTeSu vidyuprabhAdiSu kUTeSukUTasadhzanAmAno devA devyazca rAjadhAnyo dakSiNena, yadyapyuttarakuruvakSaskArayoryathAyogaM siddhaharikUTavarjakUTAdhiparAjadhAnyo yathAkramAgneyyAM naiRtyAMca vaktumucitAstathApi prastutasUtrasambandhiyAvadAdarzeSu zrImalayagirikRtakSetravicAravRttau catathAdarzanAbhAvAt asmAbhirapirAjadhAnyo dakSiNenetyalekhi, athAsya nAmanimittaM pipRcchiSurAha-'sekeNaTeNa mityAdi, uttarasUtre vidyutprabho vakSaskAraparvato vidyudiva raktasvarNamayatvAt sarvataH samantAdavabhAsate draSTaNAM cakSuSi pratibhAti yadayaM vidyutprakAza iti, etadeva ddaDhayati-bhAsvaratvAdAsannaM vastu dyotayati, svayaMcaprabhAsate-zobhate, tena vidyudiva prabhAtIti vidyuprabhaH, vidyuprabhazcAtra devaH parivasati tena vidyuprabhaH, zeSaM prAgvat athamahAvidehasya dAkSiNAtyapazcimanAmAnaM tRtIyaM vibhAgaMvaktuMtadagatavijayAdInAha mU. (187) evaM pamhe vijae assapurA rAyahANI aMkAvaI vakkhArapavvae 1, supamhe vijae sIhapurA rAyahANI khIrodA mahAnaI 2, mahApamhe vijae mahApurA rAyahANI pamhAvaI vakkhArapavvae 3, pamhagAvaI vijae vijayapurA rAyahAmI sIasoA mahAnaI 4, saMkhe vijae avarAiA rAyahANI AsIvise vakkhArapavvae 5, kumude vijae arajA rAyadANI aMtovAhiNI mahAnaI 6, naline vijae asogA rAyahANI suhAvahe vakkhArapavvae7, nalinAvaI vijaevIyasogA rAyahANI 8 / dAhiNille sIoAmuhavaNasaMDe, uttarillevi emeva bhANiabbe jahA sIAe, vappe vijae vijayA rAyahANI caMde vakkhArapavvae 1, suvappe vijae jayaMtI rAyahANI ommimAliNI naI 2, mahAvappe vijae jayaMtI rAhANI sUre vakkhArapavvae 3, vappAvaI vijae aparAiA rAyahANI Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 4/187 pheNamAliNI naI 4, vaggU vijae cakkapurA rAyahANI nAge vakkhArapavvae 5, suvaggU vijae khaggapurA rAyahANI gaMbhIramAliNIaMtaranaI 6, gaMdhile vijae avajjhA rAyahANI devevakkhArapavvae 7, gaMdhilAvaI vijae aojjhArAyahANI 8 / evaMmandarassapavvayassa paJcasthimillaMpAsaMbhANiavvaM tattha tAva sIoAe naIe dakkhiNille NaM kUle ime vijayA, taMmU. (188) pamhe supamhe mahApamhe, cautthe pmhgaavii| saMkhe kumue naline, aTThame nlinaavii|| mU. (189)imAo rAyahANIo, taM0-AsapurA sIhapurA mahApurA ceva havai vijayapurA avarAiA ya arayA asoga taha vIasogA y|| mU. (190) ime vakkhArA, taMjahA-aMke pamhe AsIvise suhAvahe evaM ittha parivADIe do do vijayA kUDasarisanAmayA bhANiavvA disA vidisAoabhA0 oSa sIoAmuhavaNaMca mA0 sIoAe dAhiNillaM uttarilaMca, sIoAe uttarille pAse ime vijayA, taMjahAmU. (191) vappe suvappe mahAvappe cautthe vppyaavii|| vaggU asuvaggU a, gaMdhile gaMdhilAvaI (rAyahANIo imAo tNjhaa)| mU. (192) vijayA vejayaMtI jayaMtI apraajiaa| cakkapurA khaggapurA havai avajjhA aujjhaay|| mU. (193) ime vakkhArA taMjahA-caMdapavvae 1 sUrapavvae 2 nAgapavvae 3 devapavvae4, imAonaIosIoAe mahAnaIe dAhiNille kUle-khIroAsIhasoAaMtaravAhiNIonaIo 3, ummimAliNI 1 pheNamAliNI 2 gaMbhIramAliNI 3 uttarillavijayANaMtarAutti, itya parivADIe dodo kUDA vijayasarisamAmayA bhANiavvA, ime do do kUDAavaTThiAtaMjahA-siddhAyayanakUDe pvvysrisnaamkuudde| vR. "evaM pamhe vijae'ityAdi, spaSTe'pyatralipipramAdAbhramaiti tannirAsAyazabdasaMskAramAtreNa likhyate-pakSmo vijayaH azvapurI rAjadhAnI, sUtre cAkAraH ArSatvAt, evamagre'pi, aGkAvatI vakSaskAraparvataH supakSmo vijayaH siMhapurA rAjadhAnI kSIrodA antaranadI 2, mahApakSmo vijayaHmahApurIrAjapUH pakSmAvatIvakSaskAraH 3, pakSmAvatI vijayaH vijayapurI rAjadhAnI zItasrotA mahAnadI4, zaMkho vijayaH aparAjitA nagarIAzIviSo vakSaskAraH 5, kumudo vijayaH arajapUH antarvAhinI nadI 6 nalino vijayaH azokA 7, sukhAvaha vakSaskAraH, nalinAvatI vijayaH salilAvatIti paryAyaH, vItazokA rAjadhAnI 8 dAkSiNAtyaM zItodAmukhavanakhaNDamiti / atha caturthavibhAgAvasaraH-'uttarille ityAdi, evamevoktanyAyenaiva dAkSiNAtyazItAmukhavanAnusAreNottaradigbhAvizItodAmukhavanakhaNDe bhaNitavyaM, yathAzItAyAHauttarAhamukhavanaMvyAkhyAtaM tathA vyAkhyeyamityarthaH, caturthavigavijayAdayastvime-vaprovijayovijayArAjadhAnIcandro vakSaskAraparvataH 1, suvapro vijayo vaijayantI rAjadhAnI aurmimAlinI nadI 2, mahAvapro vijayo vajayantI rAjadhAnI sUro vakSaskAraparvataH 3, vaprAvatI vijayo'parAjitA rAjadhAnI phenamAlinI nadI 4, valgurvijayazcakrapurA rAjadhAnI nAgovakSaskAraH 5, suvalgurvijayaH khaDgapurI rAjadhAnIgambhIramAlinI antaranadI, gambhIraM jalaM malate-dhArayatIti gambhIramAlinI, evaM aurmimAlinI phenamAlinIti Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-4 357 6, gandhilo vijayo'vadhyA rAjadhAnI devo vakSaskAraH7, gandhilAvatI vijayo'yodhyA rAjadhAnI 8, evaM-uktAbhilApena zItodAkRtavibhAgadvayagatavijayAdinirUpaNenetyarthaH mandarass pAzcAtyaM pArzvabhaNitavyAmiti, athAtra saMgrahamAha 'tatthatAvasIoA' ityAdi, vivRtaprAya, navaraMtatra saMgrahevivakSitavyetAvaditi bhASAkrame aGketipadaikadeze padasamudAyopacArAt aGkAvatI, evaM pamheti' pakSmAvatIti, atha dvAtriMzato'pi vijayAnAMnAmAnayanopAyamAha-"evaMittha parivADI' ityAdi, evam-uktarItyA atra-paripATyAM vibhAgacatuSTayagatavijayAnupUrvyA dvau vijayau kuTasahagnAmakau bhaNitavyau, svasvavijayavibhedakavakSaskAragiritRtIyacaturthakUTasadhzanAmakAvityarthaH, tathAhi citrakUTavakSaskAre kUTacatuSTayamadhye AdyaM siddhAyatanakUTaM tataH svavakSaskAranAmakaM tatastRtIyaMkaMcchanAmakaMcaturthaM sukacchanAmakaMtena kacchasukacchavijayAvityarthaH, evaM sarvatra bhAvanIyamiti, dizi-prAcyAdyAH viSarItadizo vidizazca bhaNitavyAH, yathA prAcyAH pratIcI udIcyAzvApAcI, evaM digvidigniyamaH kArya, tathAhi-kaccho vijayaH zItAyA mahAnadyAH uttarasyAM nIlavato varSadharasya dakSiNasyAM citrakUTasaralavakSaskAraparvatasyapazcimAyAMmAlyavato gajadantAkAravakSaskAraparvatasya pUrvasvAmiti, evaM sukacchAdiSu vijayeSvapi svasvadizyavastvanusAreNa tattaddiganiyamaH kArya, evaM zItodAmukhavanaM ca bhaNitavyaM, tadvibhAgato darzayati-zItodAyAH dAkSiNAtyaM cauttarAhaM ceti, atha caturthavibhAgagatavijayAdisaMgraha:___'sIoAe' ityAdi, sampratyanuktapUrvaM pAzcAtyavibhAgadvayagatAntaranadIsaMgrahamAhasIoA'ityAdi, prAgvat, navaraM 'uttarillavijayANa' iti auttarAhavijayAnAM, 'aMtarAu'tti antaranadyaH 'telugvA' ityanena uttarapadalopaH, yattu pUrvavibhAge vijayAdisaMgrahaHprAcyavibhAgadvaye'ntaranadIsaMgrahazca noktastatra sUtrakArANAM pravRttivicitryaM heturvyavacchinnasUtratA veti| atra saralavakSaskArakUTeSunAmavyavasthopAyamAha-'ittha parivADIe' ityAdi,atraparipATyA arthAdvakSaskArAnupUrvyA dvau dvau kUTau vijayasadhzanAmakau bhaNitavyau, ayaM bhAvaH-prativakSaskAraM catvAri 2 kUTAni, tatrAdyadvayaMniyataM,tac sUtrakAra eva vyaktIkariSyatIti, aparaMca dvayamaniyataM tatra yo yo vakSaskAragiriau~ yau vijayau vibhajati tanmadhye yo yaH pAzcAtyo vijayastannAmakaM tasmin vakSaskAre tRtIyaM kUTaM, yo yazcAgrimo vijayasatanAmakaM caturthaM kUTa, dvau dvau cAvasthitau kUTau, tadyathA-ekaMsiddhAyatanakUTaMdvitIyaM parvatasazanAmakaM kUTa, vakSaskArasadhzanAmakamityarthaH, kasminnapi vakSaskAre ime nAmnI na vyabhicarata ityavasthitau, nanu siddhAyatanakUTamavasthitimiti yuktaM, parvatasahaganAmakaM tu bhinna 2vakSaskAranAmAnuyAyitvena kathamavasthitamiti ?, ucyate, parvatasaganAmakatvena dharmeNAsyAvasthitatvaM, etAzadharmasya sarveSvapi vakSaskAradvitIyakUTeSu avyabhicArAt, na ca tarhi aparakUTadvayasya vijayasamanAmakatvena dharmeNAvasthitatvaM bhavatu, uktadharmasya sarvatrAvyabhicArAt iti vAcyam, vijayasamanAmakasya dharmasya dvayoH kUTayoH sAdhAraNyenAnyatarAnizcayena jhaTiti nAmavyavahArAnupapatteriti / samprati mahAvidehavarSasya pUrvAparavibhAgakAriNaM meruM pRcchannAha mU. (194) kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve 2 mahAvidehe vAse maMdare nAmaM pavvae pannatte ?, Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 4/194 goamA! uttarakurAe dakkhiNeNaMdevakurAeuttareNaMpuvvavidehassavAsassapaJcatthimeNaMavaravidehassa vAsassa purathimeNaMjaMbuddIvassa bahumajjhadesabhAe etthaNaMjaMbuddIve dIve mandarenAmaMpavvaepannatte, navanautijoaNasahassAiMuddhaM ucacatteNaMegaM joaNasahassaMubbeheNaM mUle dasajoaNasahassAI NavaiMca joaNAiMdasa ya egArasabhAejoaNassa vikkhambheNaM, dharaNiale dasa jaaNasahassAI vikkhambheNaM tayaNaMtaraM ca NaM mAyAe 2 parihAyamANe parihAyamANe uvaritale egaM joaNasahassaM vikkhaMbheNaM mUle ekattIsaM joaNasahassAiM nava ya dasuttare joaNasae tinni a egArasabhAe joaNassa parikkheveNaMdharaNiale ekattIsaMjoaNasahassAiMchacca tevIsejoaNasae parikkheveNaM uvaritale tinni joaNasahassAiMegaMca bAvaTuMjoaNasayaM kiMcivisesAhiaMparikkheveNaM mUle vicchinne majjhe saMkhitte uvaritaNue gopucchasaMThANasaMThie savvarayanAmae acche snnheti| seNaMegAe paumavaraveiAeegeNaya vanasaMDeNaMsavvaosamaMtA saMparikkhittevaNNaotti, maMdareNaM bhaMte ! pavvae kai vaNA paM0?, go0 ! cattArivaNA paM0, taM0-bhaddasAlavane 1 naMdanavane 1 somanasavane 3 paMDagavane 4, kahiNaM bhaMte ! maMdare pavvae bhaddasAlavane nAmaM vaNe paM0? go0 ! gharaNialeetthaNaMmaMdare pavvaebhaddasAlavanenAmaMvanepannatte pAINapaDINAyaeudINadAhiNavicchiNNe somanasavijjuppahagaMdhamAyaNamAlavaMtehiM vakkhArapavvaehiM sIAsIoAhi a mahAnaIhiM aTThabhAgapavibhattemaMdarassapavvayassa purathimapaJcatthimeNaMbAvIsaMbAvIsaMjoaNasahassAiMAyAmeNaM uttaradAhiNeNaM addhAijAI aDDAijAIjoaNasayAI vikkhambheNaMti se NaM egAe paumavaraveiyAe egeNa ya vanasaMDeNaM savvao samaMtA saMparikkhitte duNhavi vaNNao bhANiavvo kiNhe kiNhobhAse jAva devA AsayaMti sayaMti, maMdarassa NaM pavvayassa purathimeNaM bhaddasAlavanaMpannAsaMjoaNAI ogAhittA ettha NaM mahaMege siddhAyayane pannatepannAsaM joaNAI AyAmeNaM paNavIsaM joaNAI vikkhambheNaM chattIsaM joaNAI uddhaM uccatteNaM anegakhambhasayasaNNiviDhe vaNNao, tassa NaM siddhAyayanassa tidisiM tao dArA paM0, te NaM dArA aTTha joaNAI uddhaM uccatteNaM cattAri joaNAI vikkhambheNaM tAvaiyaM ceva paveseNaM seA varakaNagathUmiAgA jAva vaNamAlAo bhUmibhAgo abhANiavvo, tassa NaMbahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM egA maNipeDhiyA pannattA aTThajoaNAI AyAmavikkhambheNaM cattAri joaNAI bAhalleNaM savvarayanAmaI acchA, tIseNaM maNipeDhiAe uvariMdevacchandae aTThajoaNAiMAyAmavikkhambheNaM sAiregAiM aTThajoaNAI uddhaM uccatteNaM jAva jinapaDimAvaNNao devacchaMdagassa jAva dhUvakaDucchuANaMiti / maMdarassaNaM pavvayassa dAhiNeNaM bhaddasAlavanaM pannAsaMjoaNAIogAhittA ettha NaMcattArinaMdApukkhariNIo pannattAo, taM0-paumA 1paumappabhAraceva, kumudA 3 kumudappabhA 4, tAoNaM pukkhariNIo pannAsaMjoaNAI AyAmeNaM paNavIsaMjoaNAI vikkhambheNaM dasajoaNAiMuvveheNaMvaNNao veiAvaNasaMDANaMbhANiabbo, cauddisiMtoraNA jAvatAsiNaMpukkhariNINaM bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM ege IsANassa deviMdassa devaraNNo pAsAyavaDiMsae pannatte paJcajoaNasayAiMuddhaM uccatteNaM addhAijAiMjoaNasayAI vikhaMbheNaM, abbhuggayamUsiya evaM saparivAro pAsAyavaDiMsao bhaanniavvo| maMdarassa NaM evaM dAhiNapurasthimeNaM puskhariNIo uppalagummANaliyA uppalA uppalujalA taMceva pamANaM majjhe pAsAyavaDiMsao sakkassa saparivAro teNaMceva pamANeNaM dAhiNapaJcasthimeNavi Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 4 359 pukkhariNIo bhiMgA bhiMganimA ceva, aMjaNA aMjaNappabhA / pAsAyavaDiMsao sakkassa sIhAsanaM saparivAraM, uttarapuratthimeNaM pukkhariNIo - sirikaMtA 1 siricaMdA 2 sarimahiA 3 ceva sirinilayA 4 / pAsAyavaDiMsao IsAnassa sIhAsaNaM saparivAraMti maMdare NaM bhaMte! pavvae bhaddasAlavane kai disAhatthikUr3A paM0 ?, go0 ! aTTha disAhatthikUDA pannattA, taMjahA vR. 'kahi 'mityAdi, praznaH prAgvat, uttarasUtre gautama! uttarakurUNAM dakSiNasyAM devakurUNAM uttarasyAM pUrvavidehasya varSasya pazcimAyAM pazcimamahAvidehasya varSasya pUrvasyAM jambUdvIpasya dvIpasya bahumadhyadezabhAge, atrAntare jambUdvIpe dvIpe mandaro nAma parvataH prajJaptaH, navanavatiyojanasahasrANi Urdhvoccatvena ekaM yojanasahasramudvedhena sarvAgreNa pUrNaM lakSamityarta, vakSyamANacUlAsatkAni catvAriMzadyojanAni tvadhikAni, ucchrayacaturthAMzo bhUmyavagAhastu meruvarjaparvateSu jJeya iti, mUle - kande dazayojanasahasraNi navatiM ca yojanAni daza caikAdazabhAgAn yojanasya viSkambhena ekAdazarUpeNa chedena kramAdapacIyamAnaviSkambho'sau dharaNItale same bhAge dazayojanasahasrANi viSkambhena, mUlato yojanasahasramUrddhagamane mUlagatAni navatiyo0 daza ca ekAdazabhAgA yojanasya tutruTurityarthaH, tadanantaraM mAtrayA 2 Urdhvagamane - uccatvasya yojanaikAdazAzavRddhyA viSkambhasya yojanaikAdazAMzahAnistathoccatvaikAdazayojanavRddhayA viSkambhaikayojanahAni evamekAdazayojanazatavRddhayA . yojanazatahAni0 tathA ekAdazayojanasahasravRddhayA yojanasahasrahAni - rityevaMrUpeNa parimANena parihIyamANaH 2 uparitale - yatra cUlikAyA udbhavastatra ekaM yojanasahasraM viSkambhena / samabhUtalato navanavatiyojanasahasrANyardhvagamane pRthutvagatanavayojanasahasraNi tutruTurityarthaH, athAsya paridhiH- mUle ekatriMzadyojanasahasrANi nava ca zatAni dazottarANi trIMzcaikAdazabhAgAn yojanasya parikSepaNa, dharaNItale ekatriMzadyojanasahasrANi SaT ca trayoviMzatyadhikAni yojana - zatAni parikSepeNa uparitale trINi yojanasahasrANi ekaM ca dvASaSTyadhikaM yojanazataM kiJcidvizeSAdhikaM parikSepeNa, athAdyaparidhigaNitaM mUle viSkambhasya sacchedatvAdviSamamiti darzyate - mUle viSkambho dazayojanasahasrANi navatyadhikAni daza caikAdazabhAgA yojanasya tatra yojanarAzAvekAdazabhAgakaraNArthamekAdazabhirguNite uparitanadazabhAgakSepe ca jAtA ekAdazabhAgA lakSamekAdaza ca sahasrANi tato'sya rAzervargakaraNe jAtaM ekako dvikastriko dvikaH ekakaH SaT ca zUnyAni tato'sya dazabhirguNane jAtAni sapta sUnyAni athAsya vargamUlAnayane labdhastrikaH paJcaka ekakaH zUnyamekako dvikaH athAsya yojana karaNArthaM 11 bhAgaH labdhaM yojana 31910 aMza 2, zeSaM 575856 702024, arddhAbhyadhi-katvAdrUpe datte aMzAH 3, samabhUtalagataparidhAvapi 31622 yojanAni avaziSTAMzAnAma- rddhAbhyadhikatvAdrUpe datte trayoviMzatiryojanAni, zikharaparidhI cArddhato nyanatvAdaMzAnAM sUtre kiMcidadhikatvaM nyavedi, ata eva mUle vistIrNo madhye saMkSiptaH upari tanukaH UrdhvaM mekhalAdvayAvivakSayA udastagoSucchAkAreNa saMsthitaH sarvAtmanA ratnamayaH, idaM ca prAyovacanaM, anyathA kANDatrayavivecane AdyakANDasya pRthvyupalazarkarAvajramayatvaM tRtIyakANeDa jAmbUnadamayatvaM ca bhaNiSyamANaM viruNaddhi, zeSaM prAgvat / athAtra padmavaravedikAdyAha- 'se NaM egAe' ityAdi, vyaktaM, atra cArohe'varohe ca iSTasthAne vistArAdikaraNAni sUtre'nuktAnyapi uttaragranthe bahUpayogAnIti darzyante tatra kandAdArohe Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 4/194 karaNamidaM-Urdhvagatasya yatra yojanAdau vistArajijJAsA tasmin yojanAdike ekAdazabhirbhakte yallabdhaM tasmin kandavistArAdapanIte yadavaziSTaM sa tatra pradeze meruvyAsaH, tathAhi-kandAghojanalakSamUrdhvaM gatastato yojanalakSaM dhriyate tasminnekAdazabhibhakte labdhAni navatizatAni navatyadhikAniyojanAnAMdazacaikAdazabhAgAyojanasya asmin kandavyAsAtdazayojanasahasrANi navatyadhikAni daza caikAdazabhAgAyojanasyetyevaMparimANAdapanIyate zeSaMyojanasahasraM, etAvAnatra pradeze meruparitalevyAsaH,athavA yojanasahanamArUDhastatoyojanasahasraekAdazabhirbhaktelabdhAni navatiyojanAni daza caikAdazabhAgA yojanasya asmin yojanasahanamArUDhastato yojanasahanaM ekAdazabhirbhakte labdhAni navatiyojanAni daza caikAdazabhAgA yojanasya asmin pUrvoktAt kadanvyAsAcchodhite zeSaM dazayojanasahasrANi evamanyatrApi bhAvyaM / / atha zikharAdavarohe karaNaM, yathA meruzikharAdavapatya yatra yojanAdau viSkambhajijJAsA tasmin yojanAdike ekAdazabhirbhakteyallabdhaMtatasahitaMtatrapradeze meruvyAsamAnaM, yathAzikharAyo janalakSamavatIrNastato lakSe ekAdazabhirbhakte labdhAni navatizatAni navatyadhikAni daza caikAdazabhAgAH asmin yojanasahasraprakSepejAtAni 10090", iyAnkande vyAsaH, athavA zikharAna- vanavatiyojanasahasrANyavatIrNastatasteSAmekAdazabhirbhAge hRte labdhAni navahasrANi tAni sahasrasahitanijAtAni dazasahasrANi etAvAn dharaNItale vistAraH, evamanyatrApi, atha meraumUlAdArohemaulito'varohe caviSkambhaviSayakahAnivRddhijJAnArthaMkaraNamidaM-uparitanAdhastanayorvistArayovizleSe kRte tayormadhyavartinAparvatocchrayeNa bhakte yallabdhaMsAhAnivRddhizca, tathAhiuparitanevistAreyojanasahanaM adhastanAdyojana 100900, ityevaMrUpAcchodhite zeSaM 9090 savarNanArthaM yojanarAzimekAdazaguNIkRtya adhastanA daza bhAgAH prakSepyAH jAtaM 100000/. asya ca bhajanArthaM madhyavartini parvatocchraye 100000 ityevaMrUpe ekAdazaguNe kRte jAtaM 100000/.....atra chedarAzerekAdaza-guNatvAdbhAgAprAptau ubhayorlakSaNApavarte kRte jAtaM '1.. iyatI pratiyojanaM hAnirvRddhizca tathA idameva labdhamIkArya ekakasyArdhAsambhavAt cheda eva dviguNIkriyate jAtaM iyaM merorekasmin pArve vRddhiAnizceti / athoccatvaparijJAnAya karaNamidaM-meroryatra bhUtalAdau pradeze yo yAvAn vistAraH tasmin mUlavistArAcchodhite yaccheSaM tadekAdazabhirguNitaM sat yAvad bhavati tAvapramANa utsedhaH, tathAhi-zikharavyAso yojanasahasraM tasmin kandavyAsAt pUrvoktAcchodhite zeSaM navatisahasraNi navatyadhikAni daza caikAdazabhAgA yojanasyetyetadAtmakaM yojanarAzirekAdazabhirguNyate jAtaM 99990 ye ca dazaikAdazabhAgAste'pi ekAdazabhirguNyantejAtaM 110 tasyaikAdazabhirbhAge hRte labdhAni daza yojanAni pUrvarAzau prakSipyante jAtaM yojanAnAM lakSaM, etAvadadhovistAroparitanavistArayorantare uccatvaM, evaM mdhybhaagaadaavpyucctvprimaannNbhaavniiymiti| nanviha kasmAdekAdazalakSaNaH chedaH kasmAdvA tena zeSaM guNyate?, ucyate, ekAdazAnAM yojanAnAmante ekaM yojanaM ekAdazAnAM yojanazatAnAmante eka yojanazataM ekAdazAnAM yojanasahasrAnAmante ekaM yojanasahasraM truTayati tata ekAdazalakSaNaH chedaH, tenoccatvapijJAnAya vistArazeSaM guNyate, anyathA yojanAnAM dazasahasrANi navatyadhikAni daza caikAdazabhAgA Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 4 361 yojanasyetyevaMvistArAt kandAdArohaNe dharaNItale navatiryojanAni daza caikAdazabhAgAH kathaM truTayeyuriti, nanu mekhalAdvaye pratyekaM paritaH paJcayojanazatavistArayornandanasaumanasavanayoH sadbhAvAt pratyekaM yojanasahanasya yugapat truTi tataH kimityekAdazabhAgaparihANi ?, ucyate, karNagatyA samAdheyamiti, kA ca karNagatiriti cet, ucyate, kandAdArabhya zikharaM yAvadekAtaRjurUpAyAM davarikAyAM dattAyAM yadapAntarAle kApi kiyadAkAzaM tatsarvaM karNagatyA merorAbhAvyamiti merutayA parikalpya gaNitajJAH sarvatraikAdazabhAgaparihANi parivarNayanti, ayaM cArtha zrIjinabhadragaNikSamAzramaNapUjyairapi vizeSaNa- vatyAM lavaNodadhighanagaNitanirUpaNAvasare dRSTAntadvAreNa jJApita eveti / " sampratyetadagatavanakhaNDavaktavyatAmAha - 'mandareNa 'mityAdi, praznasUtraM vyaktaM, uttarasUtre catvAri vanAni prajJaptAni tadyathA - bhadrAH - sadbhUmijAtatveta saralAH zAlAH sAlA vA-taruzAlA yasmin tat bhadrazAlaM bhadrasAlaM vA, athavA bhadrAH zAlA - vRkSA yatra tad dbhadrazAlaM nandayati-Anandayati devAdInati nandanaM sumanasAM devAnAmidaM saumanasaM devopabhogyabhUmikAsanAdimatvAtpaNDate - gacchati jinajanmAbhiSekasthAnatvena sarvavaneSvatizAyitAmiti Nakapratyaye paNDakaM, imAni catvAryapi svasthAne meruM parikSipya sthitAni, AdyavanaM sthAnataH pRcchati - 'kahiNa', praznaH prAgvat, nirvacanasUtre gau0 ! dharaNItale'tra merau bhadrazAlavanaM prajJaptaM, prAcInetyAdi prAgvat, saumanasavidyutprabhagandhamAdanamAlyavadbhirvakSaskAraparvataiH zItAzItodAbhyAM ca mahAnadIbhyAmaSTabhAgapravibhaktaM - aSTadhAkRtaM, tadyathA-eko bhAgo meroH pUrvataH 1 dvitIyo'parataH 2 tRtIyo vidyutprabhasaumanasamadhye dakSiNataH 3 caturtho gandhamAdanamAlyavanmadhye uttarataH 4 tathA zItodayA uttarato gacchantyA dakSiNakhaNDaM pUrvapazcimavibhAgena dvidhA kRtaM tato labdhaH paJcamo bhAgaH 5 tathA pazcimato gacchantyA pazcimakhaNDaM dakSiNottaravibhAgena dvidhA kRtaM tato labdhaH SaSTho bhAgaH 6 tathA zItayA mahAnadyA dakSiNAbhimukhaM gacchantyA uttarakhaNDaM pUrvapazcimabhAgena dvidhA kRtaM tato labdhaH saptamo bhAgaH 7 tathA pUrvato gacchantyA pUrvakhaNDaM dakSiNottaravibhAgena dvidhA kRtaM tato labdho'STamo bhAgaH 8 / mandarasya pUrvataH pazcimatazca dvAviMzatiM 2 yojanasahasrANyAyAmena, kathamiti cet, ucyate, kurujIvA tripaJcAzadayojanasahasrANi, ekaikasyAM ca vakSaskAragirermUle pRthutvaM paJcayoja - nazatAni tato dvayoH zailayormUle pRthutvaparimANaM yojanasahasraM tasmin pUrvarAzau prakSipte jAtAni catuHpaJcAzad yojanasahasrANi tasmAnmeruvyAse zodhite zeSaM catuzcatvAriMzadayojana sahasrANi teSAmarddhe dvAviMzatiryojanasahasrANi pUrvataH pazcimatazca bhavanti, athavedamupapatyantaraM - zItAvanamukhaM 2922 yojanAni antaranadISaTkaM 750 yojanAni vakSaskArASTakaM 4000 yojanAni vijayaSoDazakapRthutvaM 35406 yojanAni zItodAvanamukhaM 2922 yojanAni eteSAM vistArasarvAgramIlane SaTcatvAriMzad yojanasahasraNi etacca lakSapramANamahAvidehajIvAyAH zodhyate zeSaM catuHpaJcazadayojanasahasrANi etAvadbhadrazAlavanakSetraM tacca merusahitamiti dharaNItalasatkadazayojanasahasrazodhane zeSaM catuzcatvAriMzadayojanasahasrANi tasyArddhe ekaikapArzve dvAviMzatiryojanasahasrANIti, uttarato dakSiNatazcArddhatRtIyAni yojanasatAni viSkambhena, dakSiNata uttaratazca tadbhadrazAlavanamarddhatRtIyayojanazatAni yAvad devakurUttarakuruSu praviSTamityarthaH, ata eva devakurumerUttarakuruvyAsaruddhe Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 videhavyAse kva bhadrazAlavanAkAza iti prazno dUrApAsta iti / athaitadvarNanAtidezAyAha - 'se NaM egAe' ityAdi, prAgvat, athAtra siddhAyatanAdivaktavyamAha-'mandarassa'ityAdi, meroH pUrvataH paJcazadayojanAni bhadrazAlavanamavagAhya atikramyAtrAntare mahadekaM siddhAyatanaM prajJaptaM, paJcAzadayojanAnyAyAmena paJcaviMzatiryojanAni viSkambhena SaTtriMzayojanAni Urdhvoccatvena anekastambhazatasannaviSTetyAdikaH sUtrato'rthatazca varNakaH prAgukto grAhyaH athAtra dvArAdivarNakasUtrANyAha- 'tassa Na' mityAdi, prAgvat, 'tassa' tti, 'tIseNa' mityAdi, sUtradvayaM vyaktaM / athoktarItimavaziSTasiddhAyataneSu darzayati- 'mandararasa' ityAdi, mandarasya parvatasya dakSiNato bhadrazAlavanaM paJcAzadayojanAnyavagAhyetyAdyAlapako grAhyaH, evaM caturdikSvapi mandarasya bhadrazAlavane catvAri siddhAyatanAni bhaNitavyAni yacca triSvatideSTavyeSu catvAryatidiSAni tatra jambUdvIpadvAravarNake 'evaM cattArivi dA bhANiavvA' ityetatsUtravyAkhyAnamanusmaraNIyam / athaitadatapuSkariNyo vaktavyAH - 'mandarassa' ityAdi, sugamaM, athAsAM pramANAdyAha- 'tAo Na' mityAdi, merorIzAnyAM dizi bhadrazAlavanaM paJcAzadayojanAnyavagAhyAtrAntare catasra nandAnandAbhidhAnAH zAzvatAH puSkariNyaH prajJaptAH, AsAM ca prAdakSiNyena nAmAni padmA padmaprabhA kumudA kumudaprabhA caivaH samuccaye tAzca puSkariNyaH paJcAzadayojanAnyAyAmena paMcaviMzatiM yojanAni viSkambhena dazayojanAnyudvedhena - uNDatvena varNako vedikAvanakhaNDAnAM bhaNitavyaH prAgvat, yAvaccaturddiza toraNAni / jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 4/194 athaitAsAM madhye yadasti tadAha - tAsAM puSkariNInAM bahumadhyadezabhAge atrAntare mahAnekaH IzAnadevendrasyadevarAjJaH prAsAdAvataMsakaH prajJaptaH, ko'rthaH ? - taM prAsAdaM catasaH puSkariNyaH parikSipya sthitA iti, paJcayojanazatAnyUrdhvoccatvena arddhatRtIyAni yojanazatAni viSkambhena samacaturanatvAdAyAmenApi, 'abbhuggayamUsia ' ityAdi prasAdAnAM varNanaM prAgvat, evamuktAbhilApAnusAreNa saparivAraH - IzAnendrayogyazayanIyasiMhAsanadiparivArayuktaH prAsAdAvataMsako bhaNitavyaH, atha prAdakSiNyena zeSavidiggatapuSkariNyAdiprarUpaNAyAha-meroH evamitipadamuktAtidezArthaM tena 'bhaddasAlavaNaM pannAsaM joaNAI ogAhittA' ityAdi grAhyaM, navaraM dakSiNapUrvasyAmiti - AgneyyAM dizItyarthaH, tAzcotpalagulmAdayaH pUrvakrameNa tadeva pramANaMIzAnavidiggatavaprAsAdapramAmenetyarthaH, dakSiNapazcimAyAmapi naiRtyAM vidizi puSkariNyo bhRGgAdyAH prAdakSiNyena jJeyAH, prAsAdAvataMsakaH zakrasya siMhAsanaM saparivAraM, uttarapazcimAyA-vAyavyAM vidizi puSkariNyaH zrIkAntAdyAH prAsAdAvataMsakaH IzAnasya siMhAsanaM saparivAraM, atra uttaradikasambaddhatvena ezAnavAyavyaprAsAdau IzAnenandrasatkau dakSiNadikasambaddhatvena AgneyanairRtaprAsAdI zakrendrasatkAviti / samprati diggajakUTavaktavyatAmAha 'mandare NaM bhaMte! pavvae' ityAdi, praznasUtre dikSu - ezAnyAdividikaprabhRtiSu hastyAkArANi kUTAni digahastikUTAni, kUTazabdavAcyAnAmapyeSAM parvatatvavyavahAraH RSabhakUTaprakaraNa iva jJeyaH, sthAnAGge'STamasthAne tu pUrvAdiSu dikSu hastyAkArANi kUTAniti / mU. (195) paumuttare 1 nIlavaMte 2 suhatthI 3 ajanAgirI 4 / kumude a 6 palAse a 6, vaDiMse 7 roaNAgirI 8 // Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-4 363 vR. uttarasUtre padmottareti zlokaH, padmottaraH nIlavAn suhastI aJjanAgiri aJjanAdInAM girA' vityAdinA dIrghaH, kumudaH palAzaH avataMsaH rocanAgiri, anyatra rohaNAgiri, atrApi dIrghatvaM prAgvat, athaiSAM digvyavasthAM pRcchannAha mU. (196) kahi NaM bhaMte ! maMdare pavvae bhaddasAlavane paumuttare nAma disAhatthikUDe paM0 goamA! maMdarassa pavvayassa uttaraparasthimeNaMpurathimillAe sIAe uttareNaM etthaNaMpaumuttarenAmaM disAhatthikUDe pannatte paJcajoaNasayAiM uddhaM uccatteNaM paJcagAuasayAiMuvveheNaM evaM vikkhambhaparikkhevo bhA0 cullahimavaMtasariso, pAsAyANa yataMceva paumuttarodevo rAyahANI uttarapurasthi0 meNaM 1 / evaM nIlavaMtadisAhatthikaDe maMdarassa dAhiNapurasthimeNaMpurathimillAe sIAe dakkhiNeNaM eassavi nIlavaMto devo rAyahANI dAhiNapurasthimeNaM 2, evaM suhasthidisAhatyikUDe maMdarassa dAhiNapurasthimeNaMdakkhiNillAe sIoAe purathimeNaMeassavisuhatthI devo rAyahANI dAhiNapurathimeNaM 3, evaM ceva aMjaNAgiridisAhatthikUDe maMdarassa dAhiNapaJcasthimeNaM dakkhiNillAe sIoAe paJcatthimeNaM, eassavi aMjaNAgirI devo rAyahANI dAhiNapaJcatthimeNaM 4 / evaM kumude vidisAhatthikUDe maMdarassa dAhiNapaJcatthimeNaM paJcasthimillAe sIoAe dakkhiNeNaM eassavi kumudo devo rAyahANI dAhiNapaJcatthimeNaM 5, evaM palAse vidisAhatthikUr3e maMdarassa uttarapaJcatthimeNaM paJcasthimillAe sIoAe uttareNaM eassavi palAso devo rAyahANI uttarapaJcatthimeNaM 6 / evaM vaDeMse vidisAhatthikUDe maMdarassa uttarapaJcatthimeNaM uttarillAe sIAe mahAnaIe paJcatthimeNaM eassavi vaDeMso devo rAyahANI uttarapaJcasthimeNaM, evaM roaNAgirI disAhatthikUDe maMdarassa uttarapurasthimeNaM uttarillAe sIAe puratyimeNaM eyassavi roaNAgirI devo rAyahANI uttrpurthimennN| vR. 'kahiNa mityAdi, kva bhadanta ! merau bhadrazAlavane padmottaronAma digahastikUTaH prajJaptaH gautama! mandarasyaizAnyAMpaurastyAyAH-merutaH pUrvadigvarttinyAH zItAyA uttarasyAM, anenottaradigavartinyAH zItAyA vyavacchedaH kRtaH, atrAntare padmottaro nAma digahastikUTaH prajJaptaH, ezAnavApIcatuSkamadhyasthaprAsAdaprAcyajinabhanavayorantarAlavartItyarthaH, ataeva digahastikUTA api merutaH paJcAzadayojanAtikrama eva bhavanti, prAsAdajinabhavanasamazreNisthitatvAt, paJcayojanazatAnya rvoccatvena paJcagavyUtazatAnyudvedhena evamuccatvanyAyena viSkambhaH, atra vibhaktilopaHprAkRtatvAt, parikSepazcabhaNitavyaH, tathAhi-mUle paJcayojanazatAni madhye trINiyojanazatAnipaJcasaptatyadhikAni upariarddhatRtIyAni yojanazatAnityevaMrUpoviSkambhaH,tathA mUle paJcadazayojanazatAniekAzItyadhikAni madhye ekAdazayojanazatAni SaDazItyadhikAni kiJcadUnAni upari saptayojanazatAnyekanavatyadhikAni kiJcidUnAnIti parikSepaH prasAdAnAMca etadvatidevasatkAnAMtadevapramANamiti gamya yat kSudrahimavatakUTapatiprAsAdasyeti, atra bahuvacananirdezo vakSyamANadigahastikUTavartiprAsAdeSvapi samAnapramANasUcanArthaM, padmottaro'tradevaH, tasya rAjadhAnI uttarapUrvasyAM uktavidigvatikUTAdhipatvAdasyeti, atha zeSeSu uktanyAyaM pradakSiNAkrameNa darzayannAha _ 'eva nIlavanta ityAdi, vyaktaM, navaraMevamiti-padmottaranyAyena nIlavannAmnAdigahastikUTaH 2 mandarasya dakSiNapUrvasyAM paurastyAyAH zItAyAH dakSiNasyAM, tato'yaM prAcyajinabhavanAgneya Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 4/196 prAsAdayormadhye jJeyaH, etasyApi nIlavAn devaH prabhustasya rAjadhAnI dakSiNapUrvasyAmiti, 'evaM suhatthi'ityAdi, navaraM dAkSiNAtyAyA-meruto dakSiNadigvarttinyAH zItodAyAH pUrvataH, anena merutaH pazcimadigvatinyAH zItodAyAH vyavacchedaH kRtaH, atrAntare suhasthidigahastikUTaH 3, AgneyaprAsAdadAkSiNAtyajinabhavanamadyavartItyarthaH, etasyApi suhastI devaH rAjadhAnI tasya dakSiNapUrvasyAM, nIlavatasuhastinorekasyAmeva dizirAjadhAnItyarthaH, evaMsamavidigvartinodigahastikUTAdhipayorekasyAM vidizi rAjadhAnIdvayaM 2 agre'pi bhAvyaM / - 'evaM ceva'ityAdi, vyaktaM, navaraM dAkSiNAtyajinagRhanaiRtaprAsAdayormadhye ityarthaH 4, 'eva'mityAdi, vyaktaM, navaraM pAzcAtyAyAH-pazcimAbhimukhaM vahantyAH zItodAyA dakSiNasyAmiti, naiRtaprAsAdapAzcAtyajinabhavanayormadhyavartItyarthaH, 'eva'miti, vyaktaM, pAzcAtyajinabhavanavAyavyaprAsAdayorantare ityarthaH, evaMvaDese vidisAhasthikUDe ityAdi,gatArthaM, navaraMauttarAhyAH-merutaH uttaradigvarttinyAHzItAyAH pazcimataH,anenapUrvadigvarttinyAHzItAyAHvyavacchedaH kRtaH, vAyavyaprAsAdauttarAhabhavanayormadhyavartItyarthaH "evaM roaNAgirI disAhatthikUDe' ityAdi vyaktaM, navaraM auttarAhyAH-zItAyAH pUrvataH auttarAhyajinabhavanaizAnaprAsAdayorantarAle ityarthaH, eSucabahubhi pUrvAcArya zAzvatajinabhavanasUtreSu jinabhavanAnyucyante iha tusUtrakRtA noktAnitenatatvaMkevalino vidanti, ata evoktaM ratnazekharasUribhi khopjnykssetrvicaare||1|| "krikuuddkuNddnidhkurukNcnnjmlsmviaddddesuN| jinabhavaNavisaMvAo jo taM jANaMti giiatthaa||" iti / athaiSAM vApIcatuSkaprAsAdAnAM jinabhavanAnAM karikUTAnAM ca sthAnaniyamane'yaM vRddhAnAM sampradAyaH, tathAhi-bhadrazAlavane hi merozcatamra'pi dizo nadIdvayapravAhaiH ruddhAH, ato dikSveva bhavanAni na bhavanti, kintu nadItaTanikaTasthAni bhavanAni gajadantanikaTasthAH prAsAdA bhavanaprAsAdAntarAleSvaSTasukarikUTAH, ataeva vizeSato darzyate-meroruttarapUrvasyAmuttarakurUNAMbahiH zItAyA uttaradigbhAgepaJcAzadyojanebhyaH paraHprAsAdaH tatparikSepiNyazcatasro vApyaH, evaM zeSeSvapi prAsAdeSujJeyaM, meroH pUrvasyAMzItAyAH dakSiNataH 50 yojanebhyaH paraM siddhAyatanaM, merodakSiNapUrvasyAM 50 yojanAtikrame devakurUNAMbahi zItAyA dakSiNata evaprAsAdaH merodakSiNataH 50 yojanAtikrame devakurUNAMmadhyezItodAyAH pUrvataH siddhAyatanaM, meroraparadakSiNataH 50 yojanAnyavagAhya devakurUNAM bahi zItodAyAdakSiNataHprAsAdaH meroH pazcimAyAM50 yojanAtikramezItodAyA uttarataHsiddhAyatanaM meroraparottarasyAM 50 yojanAnyavagAhyottarakurUNAMbahiH zItodAyAuttarataeva prAsAdaH, meroruttarataH paJcAzadayojanebhyaH uttarakurUNAMmadhye zItAyAH pazcimataH siddhAyatanamiti, eteSAMcASTasvantareSvaSTau kUTA iti__mU. (197) kahiNaM bhaMte ! maMdare pavvae naMdanavane nAmaM vane pannatte?, go0 ! bhaddasAlavanassa bahusamaramaNijjAo bhUmibhAgAo paJcajoaNasayAI uddhaM uppaittA ettha NaM maMdare pavvae naMdanavane nAmaM vane pannatte paJcajoamasayAI cakkavAlavikkhambheNaM vaTTe valayAkArasaMThANasaMThie jeNaM maMdaraM pavvayaM savvao samaMtA saMparikkhittANaM ciTThaitti navajoaNasahassAiMnava ya cauppanne joaNasae chaccegArasabhA joaNassa bAhiM girivikkhambho egattIsaM joaNasahassAiMcattAria For Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - vakSaskAraH -4 365 auNAsIejoaNasae kiMcivisesAhiebAhiM giripariraeNaMaTThajoaNasahassAiMnava ya cauppanne joaNasae chaccegArasabhAe joaNassa aMto girivikkhambho aTThAvIsaMjoaNasahassAiMtinniya solasuttare joaNasae aTThaya ikkArasabhAe joaNassa aMto giriprirennN|| seNaMegAepaumavairaveiAeegeNa yavanasaMDeNaM savvao samantA saMparikkhitte vaNNao jAva devA AsayaMti, maMdarassa NaM pavvayassa purathimeNaM ettha NaM mahaM ege siddhAyayane pa0 evaM cauddisiM cattAri siddhAyayanA vidisAsupukkhariNIo taMceva pamANaM siddhAyayanANaM pukkhariNINaM capAsAyavaDiMsagA taha ceva sakkesANANaM teNaMcevapamANeNaM, naMdanavane NaM bhaMte ! kai kUDA paM0?, goamA! nava kUDA pannattA, taMjahA-naMdanavanakUDe 1 maMdarakUDe 2 nisahakUDe 3 himavayakUDe 4 rayayakUDe 5 ruagakUDe 6 sAgaracittakUDe 7 vairakUDe 8 balakUDe 9 / kahi NaM bhaMte ! naMdanavane naMdanavanakUDe nAmaM kUDe paM0?, goamA ! maMdarassa pavvayassa purathimillasiddhAyayanassa uttareNaM uttarapurathimillassa pAsAyavaDeMsayassa dakkhiNeNaM, ettha NaM naMdanavane naMdanavane nAmaM kUDe pannatte paJcasaiA kUDA puvvavaNNiA bhANiavvA, devI mehaMkarA rAyahANI vidisAetti 1, eAhiM ceva puvvAmilAveNaM neavvA ime kUDAimAhiM disAhiM puratthimillassa bhavaNassa dAhiNeNaM dAhiNapurathimillassa pAsAyavaDeMsagassa uttareNaM maMdare kUr3e mehavaI rAyahANI puvveNaM 2 dakkhiNillassa bhavaNassa purathimeNaM dAhiNapurathimillassa pAsAyavaDeMsagassa paJcatthimeNaM nisahe kUDe sumehA devI rAyahANI dakkhiNeNaM 3 dakkhiNillassa bhavaNassa paJcatthimeNaM dakSiNa-paJcasthimillassa pAsAyavaDeMsagassa purathimeNaM hemavae kUDe hemAmAlinI devI rAyahANI dakkhiNeNaM4 paJcatthimillassabhavaNassa dakkhiNeNaMdAhiNapaJcasthimillassa pAsAyavaDeMsagassa uttareNaM rayae kUDe suvacchA devI rAyahANI paJcatthimeNaM 5 paJcathimillassa bhavaNassa uttareNaM uttarapaJcasthimillassa pAsAyavaDeMsagassa dakkhiNeNaMruagekUDevacchamittAdevI rAyahANI paJcatthimeNaM 6 uttarillassa bhavaNassa paJcatthimeNaMuttaraspaJcatthimillassa pAsAyavaDeMsagassapurasthimeNaM sAgaracitte kUDe vairaseNA devI rAyahANI uttareNaM 7 uttarillassa bhavaNassa purathimeNaM uttarapurathimillassa pAsAya- vaDeMsagassa paJcasthimeNaM vairakUDe balAhayA devI rAyahANI uttareNaMti 8 / kahi NaM bhaMte ! naMdanavane balakUDe nAmaM kUDe pannate ?, goamA ! maMdarassa pavvayassa uttarapurasthimemaM ettha NaM nandanavane balakUDe nAmaM kUDe pa0, evaM jaMceva harissahakUDassa pamANaM rAyahANI ataM ceva balakUDassavi, navaraM balo devo rAyahANI uttrpursthimennNti| vR. atha dvitIyavanaM pRcchannAha-'kahi Na'mityAdi, praznaH pratItaH, uttarasUtra gautama ! bhadrazAlavanasya bahusamaramaNIyadbhUmibhAgAtpaJcayojanazatAnyUrddhamutpatya-gatvA'grato varddhiSNAviti gamyaM mandare parvate etasmin pradeze nandanavanaM nAma vanaM prajJaptaM, paJcayojanazatAni 'cakravAlaviSkambheNa' cakravAlaM-vizeSasya sAmAnye'nupravezAt samacakravAlaM tasya yo viSkambhaHsvaparikSepasya sarvataH samapramANatayA viSkambhastena, anena viSamacakravAlAdiviSkambhanirAsaH, ata eva vRttaM, tacca modakAdivat dhanamapi syAdata Aha-valayAkAraM-madhyezuSiraM yat saMsthAnaM tena saMsthitaM, idameva dyoyati-yanmandaraM parvataM sarvataH samantAt saMparikSipya-veSTayitvA tisstthti| atha merorbahirviSkambhAdimAnamAha-'NavajoaNa'ityAdi, mekhalAvibhAge hi girINAM Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 366 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 4/197 bAhyAbhyantararUpaM viSkambhadvayaM bhavati, tatra merau bAhyaviSkambho'yaM-navayojanasahasrANi nava zatAnicatuSpaJcAzadadhikAniSaTcaikAdazabhAgAyojanasya, tathAhi-merorurdhvamekasmin yojane gate viSkambhasambandhI eka ekAdazabhAgo yojanasya gato labhyate itiprAguktaM tato'tra trairAzikaMyadhekayojanArohe merorupari vyAsasyApacayaH sarvatraikAdazo bhAgo yojanasyaiko labhyate tataH paJcazatayojanArohe ko'pacayolabhyate?, labdhAni45yojanAni., etatsamabhUtalagatavyAsAt dazayojanasahasrarUpAt tyajyate jAtaM yathoktaM mAna, etacca nandanavanasya dahi pUrvAparayoruttaradakSiNayorvA antayoH sambhavati, ato nandanavanAdvahirvatitvena bAhyo giriviSkambhaH, tathA ekatriMzadayojanasahasrANi catvAri zatAni ekonAzItyadhikAni kiJcidvizeSAdhikAniityayaM bAhyogiriparirayo meruparidhirityarthaH, Namiti vAkyAlaGkAre antargiriviSkambho nandanavanAdarvAk yogirivistAraH so'STayojanasahasrANinavacayojanazatAnicatuSpaJcAzadadhikAniSaTca ekAdazabhAgA yojanasyetyetAvapramANaH, ayaM ca bAhyagiriviSkambhe sahasrone yathoktaH syAt, tathA aSTAviMzatiyojanasahasrANi trINicayojanazatAniSoDazAdhikAniaSTacaikAdazabhAgA yojanasyaitAvatapramANo'ntargiripariraya iti, Namiti praagvt| athAtra padmavaravedikAdyAha-'seNaMegAepauma'ityAdi, vyaktaM, athAtra siddhAyatanAdivaktavyamArabhyate-mandarasyapUrvasyAMatra-nandane paJcAzadayojanAtikrame mahadekaMsiddhAyatanaMprajJaptam, evamiti-bhadrazAlavanAnusAreNa catasRSu dikSucatvAri siddhAyatanAni vidikSupuSkariNyaH, tadeva pramANaMsiddhAyatanAnAMpuSkariNInAMcayadbhadrazAle uktaMprAsAdava-taMsakAstathaivazakrezAnayorvAcyAH yathA bhadrazAle dakSiNadikasambaddhavidigvartinaH prAsAdAH zakrasya tathottaradikasambaddhavidigvartinastu IzAnendrasya tenaiva pramANena-paJcayojanazatoccatvAdineti, atra ca puSkariNInAM nAmAni sUtrakArAlikhitatvAllipipramAdAdvA AdarzeSu na dRzyante iti tatraizAnyA-diprAsAdakramAdimAni nAmAni draSTavyAni pUjyapraNItakSetravicArataH-nandottarA 1 nandA 2 sunandA 3 nandivarddhanA 4 tathA nandiSeNA 1 amodhA 2 gostUpA 3 sudarzanA 4 tathA bhadrA 1 vizAlA 2 kumudA 3 puNDarIkiNI 4 tathA vijayA 1 vaijayantI 2 aparAjitA 3 jayantI 4 iti, kUTAnyapi merutastAvatyevAntare siddhAyatanaprAsAdAvataMsakamadhyavartIni jJAtavyAni, tatra yo vizeSastamAha __'naMdanavaneNa'mityAdi, vyaktaM, bhadrazAle'STau kUTAni iha tunavatataH saGkhyayA nAmabhizca vizeSaH, teSvAdyaM sthAnataH pRcchati-'kahi Na'mityAdi, kva bhadanta ! nandanavane nandanavanakUTaM nAma kUTaM prajJaptam ?, gautama ! mandarasya parvatasya sambandhinaH paurastyasiddhAyatanasyottarataH uttarapaurastye-IzAnadigvartinaHprAsAdAvataMsakasya dakSiNena etasmin pradeze nandanavanakUTanAma kUTaM prajJaptaM, atrApi merutaH paJcAzadayojanAtikrama eva kSetraniyamo bodhyaH, anyathA'sya prAsAdabhavanayoranta- rAlavarttitvaM na syAt, atha lAghavArthamuktasya vakSyamANAnAM ca kUTAnAM sAdhAraNamatidizati- paJcazatikAni kUTAni pUrvaM vidigahastikUTaprakaraNe varNitAni uccatvavyAsaparidhivarNasaMsthAna-rAjadhAnIdigAdibhitAnyatrabhaNitaMvyAnItizeSaH, sadhzagamatvAta, atra devI meghaGkarA nAmnI asya rAjadhAnI vidizi asya padmottarakUTasthAnIyatvena rAjadhAnIvidiguttarapUrvA grAhyA, athazeSakUTAnAM taddevInAMtadrAjadhAnInAMca kA vyavasthA ityAha Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 4 367 'eAhiM' ityAdi, etAbhirdevIbhizcazabdAd rAjadhAnIbhiranantarasUtre vakSyamANAbhiH saha pUrvAbhilApena nandanavanakUTasatkasUtragamanena netavyAni imAni vakSyamANAni kUTAni imAbhirvakSyamANAbhirdigbhiH, etadeva darzayati - 'purathimillassa' ityAdi, idaM ca sarvaM bhadrazAlavanagamasadhzaM tena tadanusAreNa vyAkhyeyaM, vizeSazcAtrAyaM paJcazatike nandanavane merutaH paJcAzadayojanAntare sthitAni paJcazatikAni kUTAni kiJcinmekhalAto bahirAkAze sthitAni bodhyAni balakUTavat, etatkUTavAsinyazca devyo'STau dikkumArya, atra navamaM kUTaM sahasraGkamiti pRthak pRcchati 'kahiNa' mityAdi, kva bhadanta ! nandanavane balakUTaM nAma kUTaM prajJaptam ?, gautama ! merorIzAnavidizi nandanavanaM atrAntare balakUTaM nAma kUTaM prajJaptaM, ayamarthaH - merutaH paJcAzadayojanAtikrame IzAnakUNe ezAnaprAsAdastato'pIzAnakoNe balakUTaM, mahattamavastuno vidizo'pi mahattamatvAt, evamanenAbhilApena yadeva harissahakUTasya - mAlyavadvakSaskAragirernavamakUTasya pramANaM sahasrayojanarUpaM, yathA cAlye'pi svAdhArakSetre mahato'pyasyAvakAzaH yA ca rAjadhAnI caturazItiyojanasahasrapramANa tadeva sarvaM balakUTasyApi navaramatra balo devastatra tu harissahanAmA / atha tRtIyavanopakramaH mU. (198) kahi NaM bhaMte! maMdarae pavvae somanasavaNe nAmaM vane pa0 ?, goamA ! naMdanavanassa bahusamaramaNijjAo bhUmibhAgAo addhatevaTThi jo aNasahassAiM uddhaM uppaittA ettha NaM maMdare pavvae somanasavane nAmaM vane pannatte paJcajoNasayAiM cakkavAlavikkhammeNaM vaTTe valayAkArasaMThANasaMThie jeNaM maMdaraM pavvayaM savvao samaMtA saMparikkhittANaM ciTThai / - cattAri jo aNasahassAiM dunni ya anuttare joaNasae aTTha ya ikkArasabhAe jo aNassa bAhiM girivakkhambheNaM terasa joaNasahassAiM paJca ya ekkAre joaNasae chacca ikkArasabhAe jo aNassa bAhiM giripariraeNaM tiNNi joaNasahassAiM dunni a bAvattera joaNasae aTTha ya ikkArasabhAe joyaNassa ato girivikkhambheNaM dasa joaNasahassAiM tinni auNApanne joaNasae tinni a ikkArasabhAe jo aNassa aMto giripariraeNaMti / se NaM egAe paumavaraveiAe egeNa ya vanasaMDeNaM savvao samaMtA saMparikkhitte vaNNao kiNhejAva Asayanti evaM kUDavajjA sacceva naMdanavanavattavvayA bhA0, taM ceva ogAhiUNa jAva pAsAyavaDeMsagA sakkIsANANaMti / vR. 'kahi Na 'mityAdi, kva bhadanta ! merau saumanasavanaM nAma vanaM prajJaptam ?, gautama ! nandanavanasya bahusamaramaNIyAd bhUmibhAgAdarddhatriSaSTiM sArddhadvASaSTirityarthaH yojanasahasrANyUrdhvamutpatyAtrAntare mandaraparvate saumanasavanaM nAma vanaM prajJaptaM, paJcayojanazatAni cakravAlaviSkambhenetyAdipadAni prAgvat, yanmandaraM parvataM sarvataH samantAt samparikSipya tiSThati, etacca kiyatA viSkambhena kiyatA ca parikSepeNetyAha- ' cattArI 'tyAdi, prathamekhalAyAmiva dvitIyamekhalAyAmapi viSkambhadvayaM vAcyaM tatra bahirgiriviSkambhena catvAri yojanasahasrANi dve ca yojanazate dvisaptatyadhike aSTau caikAdazabhAgA yojanasya, etadupapattirevaM- dharaNItalAt saumanasaM yAvad gamane merUcchrayasya 63 sahasrayoja - nAnyatikrAntAni eSAM caikAdazabhirbhAge labdhaM 5727 /,, asmiMzca rAzau dharaNItalagatameruvyA-sAdhzahanayojanapramANAcchodhite jAtaM yathoktaM mAnamiti, bahirgiriparirayeNa trayodazayojana - sahasrANi paJcayojanazatAni ekAdazAni - ekAdazAdhikAni SaTca ekAdazabhAgA yojanasya, tathA'ntargiriviSkambhena trINi yojanasahasrANi dve dvAsaptatyadhike yojanazate aSTau 99 Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 4/198 caikAdazabhAgA yojanasya, upapattistu bahirgiriviSkambhAt ubhayato mekhalAdvayavyAse paJcazatarayojanarUpe'panIte yathoktamAnaM, antargiriparirayeNa tu daza sahasrayojanAni trINi ca yojanazatAni ekanopaJcAzadadhikAni trayazcaikAdazabhAgA yojnsyeti| __athAsya varNakasUtraM-'seNaMegA ityAdi, vyaktaM, navaraMevamuktAbhilApena kUTavarjA saiva nandanavanavaktavyatA bhaNitavyA, kiyatparyantamityAha-tadevamerutaHpaJcAzadayonarUpaM kSetramavagAhya yAvaprAsAdAvataMsakAH zakrezAnayoriti, vApInAmAni tvimAnitenaivakrameNa, sumanAH 1 saumanasA 2 saumanAMsA saumanasyA vA 3 manoramA 4 tathA uttarakuru 1 devakaru 2 vAriSeNA 3 sarasvatI 4 tathA vizAlA 1 mAghabhadrA 2 abhayasenA 3 rohiNI 4 tathA bhadrottarA 1 bhadrA 2 subhadrA 3 bhadrAvatI bhadravatI vA 4 / atha caturthaM vanaM mU. (199) kahi NaM bhaMte! mandarapavvae paMDagavane nAmaMvane pa0! somanasavanassa bahusamaramaNijjAo bhUmibhAgAo chattIsaMjoaNasahassAiMuddhaM uppaittA etthaNaMmaMdare pavvaesiharatale paMDagavane nAmaM vaNe pannatte, cattAri caunaue joyaNasae cakkavAlavikkhambheNaM vaTTe vlyaakaarsNtthaannsNtthie| jeNaM maMdaracUliaMsavvao samaMtA saMparikkhittANaM ciTThai tinnijoaNasahassAI egaMca bAvaTThajoaNasayaM kiMcivisesAhiaMparikkhveNaM, seNaMegAe paumavaraveiAe egeNa ya vanasaMDeNaM jAva kiNhe devA aasyNti| paMDagavanassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM maMdaracUliA nAma cUliA pannattA cattAlIsaM joaNAI uddhaM uccatteNaM mUle bArasa joaNAI vikkhambheNaM majjhe aTTha joaNAI vikkhambheNaM uppiMcattArijoaNAivikkhambheNaMmUle sAiregAiM sattattIsaMjoaNAiMparikkheveNaMmajjhesAiregAI paNavIsaM joaNAiM parikkheveNaM uppiM sAiregAI vArasa joaNAiM parikkheveNaM mUle vicchinnA majjhe saMkhittA uppiM taNuA gopucchasaMThANasaMThiA savvaveruliAmaI acchA sA NaM egAe paumavaraveiAe jAva saMparikkhittA iti uppiM bahusamaramaNijje bhUmibhAge jAva siddhAyayanaM bahumajjhadesabhAekosaM AyAmeNaM addhakosaMvikkhambheNaM desUNagaMkosaMuddhaM uccatteNaManegakhaMbhasaya jAva ghUvakaDucchugA / maMdaracUliAe NaM purathimeNaM paMDagavanaM pannAsaM joaNAiM ogAhittA ettha NaM mahaM ege bhavaNe pa0 evaM jacceva somanase puvvavaNNio gamo bhavaNANaM pukkhariNINaM pAsAyavaDeMsagANa ya so ceva neabbo jAva sakkIsANavaDeMsagA teNaM ceva primaannennN| vR. 'kahi Na'mityAdi, praznaH pratItaH, uttarasUtre saumanasavanasya bahusamaramaNIyAd bhUmibhAgAdUrdhvaM SaTtriMzadayojanasahasrANi utpatya tatra deze mandare parvate zikharatale-maulibhAge paNDakavanaM nAma vanaM prajJaptaM, catvAri yojanazatAni caturnavatyadhikAni cakravAlaviSkambhena, etadupapattistu sahanayojanapramANAcchisvaravyAsAnmadhyasthitacUlikAmUlavyAsedvAdazayojanapramANe sodhite'vaziSTe'rdhIkRte yathoktamAna, yatpaNDakavanaM mandaracUlikAMsarvataH samantAt samparikSipya tiSThati, yathA nandanavanaM meru sarvataH samantAt samparikSipya sthitaM tathedaM merucUlikAmiti, trINi yojanasahasrANi ekaMca dvASaSTiM-dvASaSTayadhikaMyojanazataMkiJcidvizeSAdhikaM parikSepeNeti, athAsya varNakamAha- 'se NaM'ityAdi, vyaktaM, yA ca paNDakavanamabhivApya sthitA sA ka cUli ketyAha-'paMDagavane'tti paNDakavanastha prajJaptA, catvAriMzataM yojanAnyUrvoccatvena mUle dvAdaza Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-4 369 yojanAnItpAdisUtraM prAgvat, kevalaM sarvAtmanA vaiDUryamayI nIlavarNatvAt / sAmprataM sUtre'nukto'pi vAcayitanAmapUrvArthajijJApayiSayA cUlikAyA iSTasthAne viSkambhaparijJAnAya prasaGgagatyopAyo likhyate, yathA tatrAdhomukhagamane karaNamidaM-cUlikAyAssarvoparitanabhAgAdavapatya yatrayonAdAvatikrAnte viSkambhajijJAsaH tasminnatikrAntayojanAdike paJcabhirbhaktelabdharAzizcaturbhiryutastatra vyAsaH syAt, tat uparitalAdvizatiyojanAnyavatIrNastato viMzatidhrayate tasyAH paJcabhirbhAge labdhAzcatvAraH te caturbhi sahitAH aSTau etAvAnuparitalAdvizatiyojanAtikrame viSkambhaH, evamanyatrApi bhAvanIyaM, yadA tUrdhvamukhagatyA viSkambhajijJAsA tadA'yamupAyaH- cUlikAyAmUlAdutpatya yatrayojanAdauviSkambhijJAsAtasminnatikrAntayojanAdike paMcabhibhakte yallabdhaMtAvatpramANe mUlaviSkambhAdapanIteavaziStaMtatraviSkambhaH, tathAhi-mUlAkila viMzatiryojanAnyUrdhvaM gatastato viMzatidhrayate tasyAH paMcabhirbhAge labdhAni catvAri yojanAni tAni mUlaviSkambhAd dvAdazayojanapramANAdapanIyate zeSANyaSTau etAvAn mUlAdUrdhvaM viMzatiyojanAtikrame viSkambhaH, evamanyatrApi bhAvanIyaM, yathA merau ekAdazabhiraMzaireko'zaH ekAdazabhiryojanairekaMyojanaMvyAsasya cIyateapacIyatetathA'syAMpaJcabhiraMzaireko'zaH paJcabhiryojanairekaM yojanaM vyAsasyeti tAtparyArthaH / atrabIjaM-dvAdazayojanapramANAccUlAvyAsAdArohecatvAriMzadyojaneSu gateSu aSTau yojanAni truTyanti avarohe ca tAnyeva vardhante madhyarAzAvantyarAzinA guNite ekena guNitaMtadeva bhavatItijAtAaSTau asya rAzezcatvAriMzatAbhajanebhAgAprAptau dvayorAzyoraSTabhirapavarte jAtaM ||athaasy varNakasUtram sANaMegAe paumavara jAva'ityAdi, prAgvat, athAsyAM bahusamaramaNIyabhUmibhAgavarNanaM siddhAyatanavarNanaM cAtidezenAha-'uppiMbahusama'ityAdi, asyAzcUlikAyA uparibahusamaramaNIyo bhUmibhAgaH prajJaptaH, sa ca yAvatpadakaraNAt 'se jahA nAmae AliMgapukkhare i vA' ityAdiko grAhyaH, tathA tasya bahumadhyadezabhAge siddhAyatanaM vAcyaM,krozamAyAmenArddhakrozaM viSkambhenadezonaM krozamuccatvena anekastambhazatasanniviSTamityAdikaH siddhAyatanavarNako vAcyoyAvaddhavakaDucchukAnAmaSTottaraM zatamiti, atha prastutavane bhavanaprAsAdAdivaktavyagocaraM sUtraM- mandaracUlikAyAH pUrvataH paNDakavanaM paJcAzadyojanAnyavagAhya atrAntare mahadekaM bhavanaM-siddhAyatanaM prajJaptaM, evamuktAbhilApena ya eva saumanasavane pUrvavarNito-nandanavanaprastAvokto gamaH kUTavarja siddhAyatanAdivyavasthAdhAyakaH sahazAlApakaH pAThaH sa evAtrApi bhavanAnAM puSkariNInAM prAsAdAvataMsakAnAM ca jJAtavyaH, yAvacchakrezAnaprAsAdAvataMsakAstenaiva pramANeneti, atra vApInAmAni prAguktayuktyA sUtre'dRSTAnyapi granthAntarato likhyante,tadyathA-aizAnaprasAde pUrvAdikrameNa puNDA 1 puNDraprabhA 2 suraktA 3 raktAvatI 4 AgneyaprAsAde kSIrarasA 1 ikSurasA 2 amRtarasA 3 vAruNI 4 naiRtaprAsAde zaMkhottarA 1 zaGkhA 2 zaGkhAvartA 3 balAhakA 4 vAyavyaprAsAde puSpottarA 1 puSpavatI 2 supuSpA 3 puSpamAlinI 4 ceti / athAtrAbhiSekazilAvaktavyatAmAha mU (200) paMDakavaneNaMbhaMte! vanekaiabhiseasilAopa0 go0 cattAriabhiseasilAo pa0, taM0-paMDusilA 1 paMDukaMbalasilA 2 rattasilA 3ratakaMbalasileti4/ |13| 24 Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 370 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 4/200 ___ kahi NaM bhaMte ! paMDagavane paMDusilAnAmaM silA pa. go0 maMdaracUliAe purathimeNaM paMDagavanapurasthimaperaMte, ettha NaM paMDagavane paMDusilA nAmaM silA pa0 uttaradAhiNAyayA pAINapaDINavicchiNNA addhacaMdasaMThANasaMThiApaMcajoaNasayAiMAyAmeNaMaddhAiAiMjoaNasayAI vikkhaMbheNaM cattAri joaNAiM bAhalleNaM savvakaNagAmaI acchA veiAvanasaMDeNaM savvao samaMtA saMparikkhittA vaNNao, tIse NaM paMDusilAe cauddisiM cattAri tosAvaNapaDirUvagA pa0 jAva toraNA vaNNao, tIseNaM paMDusilAe uppiM bahusamaramaNije bhUmibhAge pa0 jAva devA AsayaMti, tassaNaMbahumajjhadesabhAe uttaradAhiNeNaMetthaNaMduvesIhAsaNA pa0 paJca ghanusayAiMAyAmavikkhambheNaM addhAijAiM ghanusayAI bAhalleNaM sIhAsanavaNNao bhA0 vijyduusvjjotti| tattha NaMje se uttarille sIhAsame tattha NaM bahUhiM bhavaNavaivANamaMtarajoisiavamANiehiM devehiM devIhi akacchAiA titthayarA abhisiMcatiM, tatthaNaMje se dAhiNille sIhAsaNe tattha NaM bahUhiM bhavaNa jAva vemANiehiM devehiM devIhi avacchAIA titthayarA abhisiMcatiM / kahiNaMbhaMte! paMDagavane paMDukaMbalAsilAnAmaM silA pa0 go0 maMdaracUliAe dakkhiNeNaM paMDagavanadAhiNaperaMte, etya NaM paMDagavane paMDukaMbalasilAnAmaM silA pa0, pAINapaDINAyayA uttaradAhiNavicchiNNA evaMtaMcevapamANaMvattavvayAyabhANiavvAjAvatassaNaMbahusamaramaNijassa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM ege sIhAsaNe pa0 taM ceva sIhAsaNappamANaM ettha NaM bahUhiM bhavaNavai jAva bhArahagA titthayarA ahisiccanti / kahiNaM bhaMte! paMDagavane rattasilA nAma silA pa0?, go0 ! maMdaracUliAe paJcasthimeNaM paMDagavaNapaJcatthimaperaMte, ettha NaM paMDagavaNe rattasilA nAmaM silA pannattA uttaradAhiNAyayA pAINapaDINavicchiNNA jAva taM ceva pamANaM savvatavaNijamaI acchaA uttaradAhiNeNaM ettha NaM duvesIhAsaNA pnnttaa| tatthaNaMje se dAhiNille sIhAsaNe tattha NaMbahUhiM bhavaNa0 pamhAiAtitthayarAahisiMcaMti, tattha NaMje se uttarille sIhAsaNe tattha NaM bahUhiM bhavaNa jAva vappAiA titthayarA ahisicNti| kahi NaM bhaMte ! paMDagavane rattakaMbalasilA nAmaM silA pa0 go0 maMdaracUliAe uttareNaM paMDavagavanauttaracarimaMte etya NaM paMDagavane rattakaMbalasilA nAmaM silA pa0, pAINapaDiNAyayA udINadAhiNavicchiNNA savvatavaNijamaI acchA jAva majjhadesabhAe sIhAsaNaM, tattha NaM bahUhiM bhavaNavai jAva devehiM devIhi aerAvayagA titthayarA ahisiNcNti| vR. paNDakavane bhadanta ! kati abhiSekAya-jinajanmasrAtrAya zilAH abhiSekazilAH prajJaptAH gautama! catamro'bhiSekazilAH prajJaptAH,tadyathA-pANDuzilA 1 pANDukambalazilAra raktazilA 3 raktakambalazilA 4 anyatra tu pANDukambalA 1 atipANDukambalA 2 raktakambalA 3 atiraktakambaleti 4 nAmAntarANIti / samprati prathamAyAH sthAnaM pRcchati- 'kahi NamityAdi, praznaH pratItaH, uttarasUtre mandaracUli-kAyAH pUrvataH paNDakavanapUrvaparyantepANDuzilA nAma zilA prajJaptA, uttarato dakSiNatazcAyatA pUrvato'paratazca vistRtA arddhacandrasaMsthAnasaMsthitA paJcayojanazatAnyAyAmena-mukhavibhAgena arddhatRtIyAni yojanazatAni viSkambhena-madhyabhAgena, arddhacandrAkArakSetrAnAmevameva paramavyA- samambhavAt, ata evAsyAH paramavyAsaH zaratvena lambo jIvAtvena parikSepo dhanuHpRSThatvena tatkaraNarItyA AnetavyA, tathA catvAri yojanAni Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-4 371 bAhalyena-piNDena sarvAtmanA kanakamayI prastAvAdarjuna-suvarNamayI acchA vedikAvanakhaNDena sarvataH samantAt samparikSiptA, vakratA cacUlikAsannA saralatAtu svasvadikakSetrAbhimukhA, varNakazca vedikAvanakhaNDayorvaktavyaH, caturyojanocchritA ca zilA durArohA ArohakANAmityAha ___ 'tIse Na'mityAdi, tasyAM zilAyAM caturdizi catvAri trisopAnapratirUpakANi prajJaptAni, teSAMcavarNakovAcyo yaavttornnaani|athaasyaabhuumisaubhaagybhaavedynnaah-tsyaaH pANDuzilAyAH upari bahusamaramaNIyo bhUmibhAgaH prajJaptaH yAvaddevA Asate zerate ityAdi, athAtrAbhiSekAsanavarNanAyAha- tasya bahusamaramaNIyasya bhUmibhAgas bahumadhyadezabhAge uttarato dakSiNatazca atrAntare dve abhiSekasiMhAsane-jinajanmAbhiSekAyapITheprajJaptepaMcadhanuHzatAnyAyAmaviSkambhAbhyAM arddhatRtIyAni dhanuHzatAni bAhalyena uccatvenetyarthaH, atraca siMhAsanavarNako bhaNitavyaH, saca vijayaduSyavarja-uparibhAge vijayanAmakacandrodayavarNanArahita ityarthaH, zilAsiMhAsanAnAmanAcchAditadeze sthitatvAt, atraca siMhAsanAnAmAyAmaviSkambhayostulyatvena samacaturasratoktA, nanvatraikenaiva siMhAsanenAbhiSeke siddhe kimarthaM siMhAsanadvayamityAha 'tatthaNamityAdi, tatra-tayoHsiMhAsanayormadhye 'se' itibhASAlaGkAre yadauttarAhaM siMhAsanaM tatra bahubhirbhavanapativyantarajyotiSkavaimAnikairdevairdevIbhizca kacchAdivijayASTakajAtAstIrthakarAH abhiSicyante-janmotsavArtha sapyante, yattudAkSiNAtyaMsiMhAsanaMtatra vacchAdikA iti, atrAyamarthaHeSAhi zilA pUrvadigmukhA etaddigabhimukhaM ca kSetraM pUrmahAvidehAkhyaM tatra ya yugapajagadaguruyugaM janmabhAgabhavatitatrazItottaradigvartivijayajAto jagadagururuttaradigvatinisiMhAsane'bhiSicyate, tasyA eva dakSiNadigvarttivijayajAto jagadagurudakSiNadigvartinIti / ___idAnIM dvitIyazilApraznAvatAraH kahiNa'mityAdi, praznaHpratItaH, uttarasUtremerucUlikAyA dakSiNataH paNDakavanadAkSiNAtyaparyante pANDukambalA nAmnI zilA prajJaptA, prAkpazcimAyatA uttaradakSiNavistIrNA, AdyAtu prAkapazcimavistIrNA uttaradakSimAtetyetadvizeSaNadvayaM vihAyAnyat prAguktamatidizati-evamevoktAbhilApena tadeva pramANaM zilAyAH paJcayojanazatAyAmAdikaM vaktavyatA cArjunasvarNavarNAdikA bhaNitavyAyAvattasyabahusamaramaNIyasya bhUmibhAgasya bahumadhyadezabhAge'trAntare mahadekaM siMhAsanaMprajJaptaM tadevapaJcadhanuHzatAdikaM siMhAsanapramANamuccatvAdau jJeyaM, tatra bahubhirbhavanapatyAdibhirdevairbhAratakA-bharatakSetrotpannAstIrthakRto'bhiSicyante, nanupUrvazilAyAM siMhAsanadvayaM atra tu eka siMhAsanaM kimati?, eSA hi zilA dakSiNadigabhimukhA taddigabhimukhaM ca kSetrabhAratAkhyaMtatra caikakAlameka eva tIrthakRdutpadyate ititadabhiSekAnurodhenaikatvaMsiMhAsanasyeti ___atha tRtIyazilA-'kahi NamityAdi, idaM ca sUtraM pUrvazilAgamena bodhyaM, kevalaM varNataH sarvAtmanA tapanIyamatI raktavarNatvAta, siMhAsanadvitvabhAvanA tvevaM-eSApazcimAbhimukhAtaddigabhimukhaM ca kSetraM pazcimamahAvidehAkhyaM zItodAdakSiNottararUpabhAgadvayAtmakaM, tatra ca prativibhAgamekaikajinajanmasambhavAdyugapajjinadvayamutpadyate, tatra dAkSiNAtye siMhAsane dakSiNabhAgagatapakSmAdivijayASTakajAtA jinAH sapyante auttarAhe ca uttrbhaaggtvpraadivijyaassttkjaataa| ___sampraticaturthIzilA-'kahiNa'mityAdi, praznaHprAgvat, uttarasUtresarvaMdvitIyazilAnusAreNa vAcyaM, varNatazca sarvatapanIyamayI, zrIpUjyaistu sarvA arjunasvarNavarNA uktA iti, airAvatakA' Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 372 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 4/200 iti airAvatakSetrabhavAH, siMhAsanasyaikatvaM bharatakSetroktayuktyA vAcyam / atha merau kANDasaGkhyAM jijJAsuautamaH pRcchati ma. (201) maMdarassa NaM bhaMte ! pavvayassa kai kaMDA pannatA ?, goyamA ! tao kaMDA pannattA, taMjahA-hiDille kaMDe majhille kaNDe uvarille kaNDe, maMdarassa NaM bhaMte ! pavvayassa hiDille kaMDe kativihe pa0 go0 vaubihe pannate, taMjahA-puDhavI 1 uvala 2 vaire 3 skkraa4| majjhimille NaM bhaMte ! kaMDe kativihe paM0? goamA! cauvihe pannatte, taMjahA-aMke 1 phalihe 2 jAyarUve 3 rayae 4, uvarille kaNDe kativihe pannate?, goamA! egAgAre pannate savvajambUNayAmae, maMdarassaNaMbhaMte! pavvayassa, heDille kaNDe kevaiaMbAhalleNaM paM0?, goyamA! egaM joaNasahassaM bAhalleNaM pa0, majjhimille kaNDe pucchA, goamA! tevaDhiM joaNasahassAI bAhalleNaMpaM0, uvarile pucchA, goyamA!chattIsaMjoasahassAi bAhalleNaM paM0, evAmeva sapuvvAvareNaM maMdare pavvae egaMjoaNasayasahassaM savvaggeNaM pa0 / vR. 'maMdarassa Na'mityAdi, mero danta ! parvatasya kati kANDAni prajJaptAni?, kAMDaM nAma viziSTaparinAmAnugato vicchedaH parvatakSetravibhAgaitiyAvat, gautama! triNIkANDAniprajJaptAni, -adhastana kANDaMmadhyamaMkANDaM upharitanaMkANDa, atha prathamaMkANDaMkatiprakAramiti pRcchati 'mandarassa'ityAdi,praznaHpratItaH, nirvacanasUtrepRthvI-mRttikAupalAH-pASANAH vajrANihIrakAH zarkarAH-karkarikAH etanmayaH kandomandarasya etadeva hi prathamakANDaMsahasrayojanapramANaM, nanuprathamakANDasya catuSprakAratvAt tadIyayojanasahasrasya caturvibhajane ekaikaprakArasya yojanasahanacaturthAMzapramANakSetratA syAt tathA ca sati viziSTaparinAmAnugatavicchedarUpatvAt ta eva kANDasaGkhyAM kathaM na varddhanAvakAza iti, madhyakANDagatavastupRcchArthamAha 'majjhimille'ityAdi, aGkaralAni-sphaTikaralAni jAtarUpaM-suvarNa rajataM-rUpyam, atrApIyaM bhAvanA-kacidaGkabahulamityAdi, atha tRtIyaMkANDaM-'uvarille' ityAdi, prazno vyaktaH, uttarasUtre ekAkAraM-bhedarahitaM sarvAtmanAjAmbUnadaM-raktasuvarNaM tnmymiti|kaamddprimaanndvaaraa meruparimANamAha-'mandarassaNa'mityAdi, bhagavan! mandarasyAdhastankANDaMkiyadvAhalyena-uccatvena prajJaptam ?, gau0 ekaM yojanasahana bAhalyena prajJaptaM, madhyamakANDe pRcchA-praznapaddhatirvAcyA sAca 'mandarassaNaMbhaMte! pavvayassamajjhimillekAMDe kevaiyaMbAhalleNaMpannate?' ityAdirUpA svayamabhyUhyA, gautama! triSaSTiM yojanasahasrANi bAhalyena prajJaptam, anena bhadrazAlavanaMnandanavanaM saumanasavanaM dveantare caitat sarvaM madhyamakANDe antarbhUtamiti, yattusamavAyAGge anena bhadrazAlavanaM nandanavanaMsaumanasavanaM dveantarecaitatsarvaM madhyamakANDeantarmUtamiti, yattusamavAyAGgeaSTatriMzattame samavAye 'dvitIyakANDavibhAgo'STatriMzatsahanayojanAnyuccatvena bhavatI'tyuktaM tanmatAntareNeti, evamuparitane kANDe pRcchA jJeyA, SaTtriMzadyojanasahasrANi bAhalyena prajJaptam, evamuktarItyA pUrvAparamIlanena maMdaraparvataH ekaM yojanazatasahanaM sarvasaMkhyayAprajJaptaH, nanucatvAriMzadyojanapramANA ziraHsthA cUlikA merupramANamadhye kathaM na kathitA ucyate, kSetracUlAtvena tasyAH agaNanAt, puruSoccharayagaNane zirogatakezapAzasyeveti, iyaM ca sUtratrayI ekArthapratibaddhatvena samuditaivAlekhi / atha meroH samayaprasiddhAni SoDaza nAmAni praznayitumAha Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-4 373 mU. (202) maMdarassaNaM bhaMte ! pavvayassa kati nAmadhejA pa0 go0 solasa taM0 vR. 'maMdarassaNa mityAdi, mandarassa parvatasya bhagavan! kati nAmadheyAni nAmAniprajJaptAni gautama ! SoDaza nAmadheyAni prajJaptAni, tadyathA-- mU. (203)mandara 1 meru ra manorama 3 sudaMsaNa 4 sayaMpabhe a5 girirAyA 6 / rayaNoccaya 7 silocaya 8 majjhe logassa 9 nAbhI ya 10 // vR. 'mandare'tyAdi gAthAdvayaM, mandaradevayogAt mandaraH ?, evaM merudevayogAt meruriti, nanvevaM meroH svAmidvayamApadyateti ceta, ucyate, ekasyApidavasyanAmadvayaMsambhavatIti nakApyAzaGkA, nirNItistu bahuzrutagamyeti 2, tathA manAMsi devAnAmapyatisurUpatayA ramayatIti manoramaH 3, tathA suSTu-zobhanaM jAmbUnadamayatayA ratnabahulatayA ca manonivRtikaraM darzanaM yasyAsau sudarzanaH 4,tathAralabahulatayAsvayamAdityAdinirapekSAprabhA-prakAzoyasyAsI svayamprabhaH 5, caHsamuccaye, tathA sarveSAmapi girInAmuccena tIrthakarajanmAbhiSekAzrayatayAca rAjA girirAjaH 6, tathA ratnAnAM nAnAvidhAnAmut-prAbalyena cayaH-upacayo yatra sa ratnoccayaH 7, tathA zilAnAM-pANDuzilAdInAmUrdhva-zirasa uparicayaH-sambhavo yatra sa ziloccayaH 8 // tathA lokasya madhyaM, asya sakalalokamadhyavartitvAt nanvatra lokazabdena caturdazarajjvAtmakaloke vyAkhyAtavye 'ghammAi logamajjhaMjoaNaassaMkhakoDIhiM' iti vacanAt samabhUtalAdraratnaprabhAyA asaMkhyAtAbhiryojana-koTIbhiratikrAntAbhirlokamadhyaMtatra camerorasambhavena bAdhitaM vyAkhyAnaM, atha lokazabdena tiryaglokastasyApyaSTAdazazatayojanapramANoccasyAsminnevAntInatvAt kutarastarAmasya lokamadhravarttitvamiti cet, ucyate, tiryagloke tiryagbhAgasya sthAlAkAraikarajjupramANAyAma-viSkambhasyAtra lokazabdena vavakSaNAt tasya madhyaM, meru tanmadhya-vartItyarthaH, asmAtsarvato'pya-lokasya paJcasahasranArddharajjupramANena dUravyavahitatvAt, ata evopa-lakSaNAlokasyApyasau madhyaM asmAt sarvato'pyalokasyAnantayojanapramANatvAt 9, evaM 'nAbhIya'tti atra ca dehalIpradIpanyAyena lokazabdasya saMyojanAt lokanAbhi, atra bhAvanA tu uktanyAyenaiva 10, caH smuccye| mU. (204) acche a11 sUriAvatte 12, sUriAvaraNe 13 tiaa| uttame 14 adisAdIa15, vaDeMseti 1 asolase / / vR.athazlokabandhena acche'ityAdi, acchaH-sunirmalaHjAmbUnadaratnabahulatvAt, caturthAGge SoDazasamavAye tu atthe iti pAThaH, tatra anena hyantaritaH sUryAdirasta ityabhidhIyate, idaM ca pUrvAparamahAvidehApekSayA jJeyaM, ato'yamapi kAraNe kAryopacArAdasta iti 11, tathA sUryA upalakSaNametattena candrAdayazcapradakSiNamAvarttanti yasya sasUryAvarttaH 12, tathA sUryairupalakSaNametat candragrahanakSatrAdibhizca samantAd bhramaNazIlairAvriyate sma-veSTayate smeti sUryAvaraNaH 'kRbahula' miti vacanAt karmaNyanaTpratyayaH 13, itizabdo nAmasamAptau caH samuccaye, tathA uttamo giriSu sarvato'pyadhikasamunnatatvAt, samavAyAGgetuuttara iti pAThaH, tatra uttarataH-uttaradigvartI sarvebhyo bharatAdivarSebhya iti, yadAha "sarveSAmuttaro meru"riti, nanubharatAdibhyaH uttaradigvartitvaMjambUdvIpapaTTAdau vilokanena Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 4/204 sujJeyaM airAvatAdibhyaH kathamuttaradigvatitvaM ?, ucyate, yatakSetrIyANAM yasyAM dizi sUryodayaH tatkSetrIyANAM sA pUrveti sarveSAM sampradAyaH, tena tadanusAreNa tattatkSetreSu pUrvAdidigvayavahAraM jambUdvIpapaTTAdau guruhastakalAtaH paribhAvyairAvatAdibhyo'pyasyottaradigvatitvamavaseyaM 14, caH samuccaye, dizAmAdi-prabhavodigAdi, tathAhi-rucakAdizAMvidizAMcaprabhavorucakazcASTapradezAtmako merumadhyavartI tato merurapi digAdirityucyate 15, tathA'vataMsaH-zekharaH girINAM zreSTha ityarthaH 16, caH pUrvavat, asyaivArthasya nigamanamAha-iti ssoddshH| mU. (205) se keNaTeNaMbhaMte! evaM vuccaimaMdare pabvae 2?, goamA! mandare pavvae mandare nAma deve parivasai mahiddhIe jAva paliovamaTTiie, se teNaTeNaM goamA! evaM vuccai mandare pavvae 2 aduttaraM taM cevtti| vR.atha yaduktaM SoDazasunAmasumandareti mukhyaMnAmatannidAnapipRcchiSurAha-'sekeNaTeNa'mityAdi, vyktm||uktaa mahAvidehAH atha tatparatovartinaM nIlavantaMnAmagiriMpipRcchiSurAha mU. (206) kahi NaM bhaMte !jaMbuddIve dIve nIlavaMte nAmaM vAsaharapavvae pannate? goyamA! mahAvidehassa vAsassa uttareNaM rammagavAsassa dakkhiNeNaM purathimillalavaNasamudassa paJcatyimeNaM paJcatthimalavaNasamudassa purathimeNaM ettha NaM jaMbuddIve 2 nIlavaMte nAmaM vAsaharapavvae pannatte pAINapaDINAya udINadAhiNavicchiNNe nisahavattavvayA nIlavaMtassa bhaanniavvaa| navaraM jIvA dAhiNeNaM dhanu uttareNaM ettha NaM kesariddaho, dAhiNeNaM sIA mahAnaI pavUDhA samANI uttarakurUM ejjemANI 2 jamagapavvae nIlavaMtauttarakurucanderAvatamAlavaMtahahe a duhA vibhayamANI 2 uttarAsIe salilAsahassehiM ApUremANI 2 bhaddasAlavanaMejemANI 2 maMdaraMpavvayaM dohiMjoaNehiM asaMpattA puratyAbhimuhI AvattA samANI ahe mAlavaMtavakkhArapavvayaMdAlayittA maMdarassa pavvayassa purathimeNaMpuvvavidehavAsaMduhA vibhayamANI 2 egamegAo cakkava-TTivijayAo aTThAvIsAe 2 salilAsahassehiM ApUremANI 2 paJcahiM salilAsayasahassehiM battIsAe a salilAsahassehiM samaggA ahe vijayassa dArassa jagaiMdAlaittA purathimeNaM lavaNasamudaM samappei, avasiTuMtaM cevtti| evaM nArikatAvi uttarAbhimuhI neavvA, navaramimaM nANataM gaMdhAvaivaTTave- addhapavvayaM joaNeNaM asaMpattA paccatthAbhimuhI AvattA samANI avasiTuM taM ceva pavahe a muhe a jahA harikatAsalilA iti / nIlavaMte NaM bhaMte ! vAsaharapavvae kai kUDA pa0 go0! nava kUDA paM0, tNjhaa-siddhaayynkuudde0| vR. 'kahiNa' kva bhadanta ! jambUdvIpe dvIpenIlavAnnAmnA varSadharaparvataH prajJaptaH?, uttarasUtraM vyaktaM, navaraM ramyakakSetraM mahAvidehebhyaH paraM yugmimanujAzyabhUtamasti tasya dakSiNataH ayaM ca niSadhabandhuriti tatsAmyena lAghavaM darzayati-nisaha'ityAdi, niSadhavaktavyatA nIlavaMto'pi bhaNitavyA, navaramasya jIvA-parama AyAmo dakSiNataH, uttarataH krameNa jagatyA vakratvena nyUnataratvAt, dhanuHpRSThamuttarataH, atrakesaridrahonAmadrahaH,asmAccazItAmahAnadI pravyUDhA satIuttarakurUn iyatI 2-parigacchantI 2 yamakaparvatau nIlavaduttarakurucandrarAvatamAlyavannAmakAn paJcApi drahAMzca dvidhA vibhajantI 2 caturazItyA salilAsahanairApUryamANA 2 bhadrazAlavanamigratI 2-AgacchantI Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-4 375 2 mandaraMparvataM dvAbhyAMyojanAbhyAmasamprAptA pUrvAbhimukhI parAvattAsatImAlyavadavakSaskAraparvatamadho vidArya meroH pUrvasyAMpUrvamahAvidehaM dvidhA vibhajantI 2 ekaikasmAcakravartivijayAdaSTAviMzatyA 2 salilAsahanairApUryamANA 2 AtmanA saha paJcabhirnadIlakSaitriMzatA ca sahasraiH samagrA adho vijayasya dvArasya jagataM vidArya pUrvasyAM lavaNasamudramupaiti, avaziSTaM pravahavyAsoNDatvAdikaM tadeveti-niSadhanirgatazItodAprakaraNoktameva, athAsmAdevottarataHpravRttAMnArIkAntAmatidizati "evaMnArIkaMtA' ityAdi, evamuktanyAyena nArIkAntA'piuttarAbhimukhI netavyA, ko'rthaH yathA nIlavatikesaridrahAd dakSiNAbhimukhI zItA nirgatAtathA nArIkAntA'pyuttarAbhimukhI netavyA, ko'rthaH ?-yathA nIlavati kesaridrahAd dakSiNAbhimukhI zItA nirgatA tathA nArIkAntA'pyuttarAbhimukhI nirgatAtarhi asyAH samudrapravezo'pi tadvadevetyAzaGkamAnamAha-navaramidaM nAnAtvaM gandhApAtinaM vRttavaitADhayaparvataMyojanenAsamprAptA pazcimAbhimukhIAvRttA satI ityAdikamavaziSTaM sarvaM tadeva harikAntAsalilAvad bhAvyaM, tadyathA 'rammagavAsaMduvA vibhayamANI 2 chappannAe salilA sahassehiMsamaggA ahejagaiMdAlai2 ttA paccatthimeNaM lavaNasamuiMsamapeitti,atra cAvaziSTapadasaMgrahepravahamukhavyAsAdikaMna cintitaM, samudrapravezAvadhikasyaivAlApakasya darzanAta, tena tat pRthagAha-pravaheca mukhe ca yathA harikAntA salilA, tathAhi-pravahe 25 yojanAni viSkambhena arddhayojanamudvedhena mukhe 250 yojanAni viSkambhena 5 yojanAnyudvedheneti, yaccAtra harisalilAM vihAya pravahamukhayorharikAntAtideza uktastataharisalilAprakaraNe'pi harikAntAtidezasyoktatvAt, athAtra kUTAni praSTavyAni 'nIlavaMte NamityAdi, nIlavati bhadanta! varSadharaparvate kati kUTAniprajJaptAni? gautama! nava kUTAna prajJaptAni, tadyathA-siddhAyatanakUTaM, atra navAnAmapyekatra saMgrahAyeyaM gAthAmU. (207) siddhe 1 nIle 2 puvvavidehe 3 sIA ya 4 kitti 5 nArI a6| avaravidehe 7 rammagakUDe 8 uvadaMsaNe ceva 9 // vR. 'siddhe'tti siddhakUTa-siddhAyatanakUTa, tacca pUrvadizi samudrAsannaM, tato nIlavatakUTanIlavadvakSaskArAdhipakUTaM, pUrvavidehAdhipakUTaM zItAkUTa-zItAsurUkUTa, caHsamuccaye, kIrttikUTakesaridrahasurIkUTaM nArIkUTa-nArIkAntAnadIsurIkUTa, caH pUrvavat, aparavidehakUTa-aparavidehAdhipakUTa ramyakakUTaM-ramyakakSetrAdhipakUTaM upadarzanakUTaM-upadarzananAmakaM kuuttN| mU. (208) savve ee kUDA paJcasaiA rAyahANIu uttareNaM / se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai-nIlavaMte vAsaharapavvae 2?, goamA! nIle nIlobhAse nIlavaMte aittha deve mahiddhIe jAvaparivasai savvaveruliAmae nIlavaMte jAva niceti / vR.etAnica kUTAni himavatkUTavat paJcazatikAni-paJcazatayojanapramANAni vAcyAni vaktavyatA'pitadvat, kUTAdhipAnAM rAjadhAnyo meroruttrsyaam|athaasy nAmanibandhanaM pRcchannAha__'sekeNaTeNaM ityAdi, praznaH prAgvat, uttarasUtre caturtho varSadharagirinIlo-nIlavarNavAn nIlAvabhAso-nIlaprakAzaH AsanaM vastvanyadapinIlavarNamayaMkarotitena nIlavarNayogAnnIlavAn, nIlavAMzcAtra maharddhiko devaH palyopamasthitiko yAvatparivasatitena tadyogAdvAnIlavAn, athavA asausarvavaiDUryaralamayastenavaiDUryaralaparyAyakanIlamaNiyogAnIlaH zeSaM praagvt|athpnycmNvrssprshnynnaah mU. (209) kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve 2 rammae nAmaM vAse pannate?, go0 nIlavaMtassa Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 376 jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 4/209 uttareNaM ruppissa dakkhiNeNaM puratthimalavaNasamuddassa paJcatthimeNaM paJcatthimalavaNasamuddassa puratthimeNaM evaM jaha ceva harivAsaM taha ceva rammayaM vAsaM bhANiavvaM, navaraM dakkhiNeNaM jIvA uttareNaM ghaNuM avasesaM taM ceva / kahi NaM bhaMte! rammae vAse gaMdhAvaInAmaM vaTTaveaddhapavvae pa0 go0 narakaMtAe paJcatthimeNaM nArIkaMtAe puratthimeNaM rammagavAsassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM gaMdhAvaInAmaM vaTTaveaddhe pavvae pannatte, jaM ceva viaDAvaissa taM ceva gaMdhAvaissavi vattavvaM, aTTho bahave uppalAI jAva gaMdhAvaIvaNNAI gaMdhAvaippabhAI paume a ittha deve mahiddhIe jAva paliovamaTTiIe parivasai, rAyahANI uttareNaMti / se keNaTTeNaM bhaMte! evaM vuccai rammae vAse 21, goamA ! rammagavAse NaM ramme rammae ramaNijje rammae a itya deve jAva parivasai, se teNaTTeNaM0 / kahi NaM bhaMte! jaMbuddIve 2 ruppI nAmaM vAsaharapavvae pannatte ?, goamA ! rammagavAsassa uttareNaM heraNNavayavAsassa dakkhiNeNaM puratthimalavaNasamuddassa paJcatthimeNaM paJcatthimalavaNasamuddassapuratthimeNaM ettha NaM jaMbuddIve dIve ruppI nAmaM vAsaharapavvae pannatte pAINapaDINAyae udINadAhiNavicchinne, evaM jA ceva mahAhimavaMtavattavvayA sA ceva ruppissavi, navaraM dAhiNeNaM jIvA uttareNaM dhanu avasesaM taM caiva mahApuNDarIe dahe narakaMtA nadI dakkhiNeNaM neavvA jahA rohiA puratthimeNagacchai, ruppakUlA uttareNaM neavvA jahA harikaMtA paJccatthimeNaM gacchai, avasesaM taM caivatti / ruppiMmi NaM bhaMte! vAsaharapavvae kai kUDA paM0 ? aTTha kUDA paM0 taM0 / mU. (210) siddhe 1 ruppI 2 rammaga 3 narakaMtA 4 buddhi 5 ruppakUlA ya 6 / herannavaya 7 maNikaMcaNa 8 aTTha ya ruppiMmi kUDAI // vR. praznaH pratItaH, uttarasUtre nIlavata uttarasyAM rukkhiNo- vakSyamANasya paJcamavarSadharAdrerdakSiNasyAM evaM yathaiva harivarSaM tathaiva ramyakaM varSaM yazca vizeSaH sa navaramityAdinA sUtreNa sAkSAdAha - 'dakkhiNeNaM jIvetyAdi, vyaktam, atha yaduktaM nArIkAntA nadI ramyakavarSaM gacchantI gandhApAtinAM vRttavaitADhyaM yojanenAsamprApteti, tadeSa gandhApAtI kAstIti pRcchati 'kahiNa' mityAdi, kva bhadanta ! ramyake varSe gandhApAtI nAma vRttavaitADhayaparvataH prajJaptaH ?, gautama ! narakAntAyA mahAnadyAH pazcimAyAM nArIkAntAyAH pUrvasyAM ramyakavarSasya bahumadhyadezabhAge atrAntare gandhApAtI nAma vRttavaitADhyaH prajJaptaH, yadeva vikaTApAtino harivarSakSetrasthitavRttavaitADhayasyoccatvAdikaM tadeva gandhApAtino'pi vaktavyaM yacca savistaraM nirUpitasya zabdApAtino'tidezaM vihAya vikaTApAtino'tidezaH kRtastatra tulayakSetrasthitikatvaM hetuH / atra yo vizeSastamAha- ardhastvayaM vakSyamANo bahUnyutpalAni yAvad gandhApAtivarNAnitRtIyavRttavaitADhyavarNAni gandhApAtivarNasadhzAnItyarthaH raktavarNatvAt gandhApAtiprabhANi - gandhApAtivRttavaitADhayAkArANi sarvatra samatvAt tena tadvarNatvAt tadAkAratvAcca gandhApAtInItyucyante, padmazcAtra devo maharddhikaH palyopamasthitikaH parivasati tena tadyogAttastavAmikatvAcca gandhApAtIti, yathA ca visadhzanAmakasvAmikatvena nAmAnvarthopapattistathA prAgabhihitaM, asyAdhipasya rAjadhAnyuttarasyAM / atha ramyaka kSetranAmanibandhanamAha - 'se keNaTTeNa 'mityAdi, atha kenArthena bhadanta ! evamucyate - ramyakaM varSaM 2 ?, gautama ! ramyakaM varSa ramyate krIDayate nAnAkalpadrumaiH svarNamaNikhacitaizca taistaiH pradezairatiramaNIyatayA rativiSayatAM nIyate iti ramyaM ramyameva ramyakaM ramaNIyaM ca trINye Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-4 377 kArthikAni ramyatAtizayapratipAdakAni, ramyakazcAtra devo yAvatparivasati tena tadramyakamiti vyvhiyte| athapaJcamo varSadharaH-'kahiNaMbhaMte kva bhadanta! jambUdvIpe dvIpe rukmI nAma varSadharaparvataH prajJaptaH?, gautama! ramyakavarSasya uttarasyAMvakSyamANahairaNyavatakSetrasya dakSiNasyAMpUrvalavaNasamudrasya pazcimAyAM pazcimalavaNasamudrasya pUrvasyAM atrAntare jambUdvIpe dvIpe rukmInAmnA paJcamo varSadharaH prajJaptaHprAcInapratIcInAyataH uttaradakSiNayorvistIrNa, evamuktAnusAreNa yaiva mahAhimavadvarSadharavaktavyatA saivarukmiNo'piparaMdakSiNatojIvA uttarasyAM dhanuHpRSTaM avazeSaM-vyAsAdikaM tadevadvitIyavarSadharaprakaraNoktameva, dvayoH parasparaMsamAnatvAt, mahApuNDarIko'tradraho mahApadmadrahatulyaH, asmAcca nirgatA dakSiNatoraNena narakAntA mahAnadI netavyA, atra ca kA nadI nidarzanIyetyAha _ 'jahA rohiya'tti yathA rohitA 'purathimeNaM gacchaitti pUrveNa gacchati samudramiti zeSaH, yathA rohitA mahAhimavato mahApadmadrahato dakSiNena pravyUDhA satI pUrvasamudraM gacchati tathaiSA'pi prastutavarSadharAddakSiNena nirgatA pUrveNAbdhimupasarpatIti bhAvaH, rUpyakUlA uttareNa-uttaratoraNena nirgatA netavyA, yathA harikAntA harivarSakSetravAhinImahAnadIpazcimAdhigacchati,atha narakAntAyAH samAnakSetravartitvena harikAntAyAH rUpyakUlAyAstu rohitAyA atidezo vaktumucita ityAha-avazeSa-girigantavyamukhamUlavyAsaritsampadAdikaM vaktavyaM tadeveti-samAnakSetravartisaritprakaraNoktameva, tacca narakAntAyA harikAntAprakaraNoktaM rUpyakUlAyAsturohitAprakaraNoktaM, yattunarakAntAyAatulya-kSetravarttinyA rohitayAsaha rUpyakulAyAstahirakAntayAsahAtidezakathanaM tatra samAnadiganirgatatvaM samAnadiggAmitvaM ca hetuH| athAtra kUTavaktavyamAha-'rupiMmiNamityAdi, rUkmiNi parvate bhagavan ! kati kUTAni prajJaptAni?, gautama ! aSTa kUTAni prajJaptAni, tadyathA-prathamaM samudradizi siddhAyatanakUTaM tato rukmikUTa-paJcamavarSadharapatikUTaM-ramyakakSetrAdhipadevUTaM narAntanadIdevIkUTaM buddhikUTaM mahApuNDarIkadrahasurIkUTaM rUpyakulAnadIsurIkUTaM hairaNyavatakUTa-hairaNyavatakSetrAdhipadevakUTamaNikAJcanakUTa, etAni prAgparAyatazreNyA vyavasthitAni paJcazatakAni sarvANyapi, rAjadhAnyaH kUTAdhipadevAnAmuttarasyAM / mU. (211) savvevi ee paMcasaiA rAyahANIo uttareNaM / se keNaTeNaM bhaMte! evaM vuccai rupIvAsaharapavvae 2?, goamA! ruppInAmavAsaharapavvaeruppI ruppapaTTe ruppobhAse savvaruppAmae ruppI aittha deve paliovamaTTiIe parivasai, se eeNaDeNaM goamA! evaM vuccaitti / kahiNaM bhaMte jaMbuddIve 2 heraNNavae nAmaM vAse pannatte?, go0 ! ruppissa uttareNaM siharissa dakkhiNeNaM purasthimalaNasamudassapaJcatthimeNaM paJcatthimalavaNasamudassa purasthimeNaMettha NaMjaMbuddIvedIvahirannavae vAse pannatte, evaM jaha ceva hemavayaM taha ceva heraNNavayaMpi bhANiavvaM, navaraM jIvA dAhiNeNaM uttrennNdh-avsittuNtNcevtti| kahiNaMbhaMte! herannavae vAse mAlavaMtapariAe nAmaMvaTTaveaddhapavvae paM0?, go0! suvaNNakUlAe paJcatthimeNaM ruppakUlAe purathimeNaM ettha NaM heraNNavayassa vAsassa bahumajjhadesabhAe mAlavaMtapariAe nAmaM vaTTaveaDDe paM0-jaha ceva saddAvai taha ceva mAlavaMtapariAevi, aTTho uppalAI paumAI mAlavaMtappabhAI mAlavaMtavaNNAI mAlavaMtavaNNAbhAI pabhAse a Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 378 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 4/211 ittha deve mahiddhIe paliovamaTTiIe parivasai, se eeNaDeNaM0, rAyahANI uttrennNti|se keNaTeNaM bhaMte! evaM vuccai-heraNNavae vAse 2?, goamA! heraNNavaeNaMvAse ruppIsiharIhiM vAsaharapavvaehiM duhao samavagUDhe nicaM hiraNNaM dalai nicaM hiraNNaM muMcai nicaM hiraNNaM pagAsai heraNNavae aittha deve parivasai se eenntunnNti| kahiNaMbhaMte! jaMbuddIve dIve siharI nAmavAsaharapavvaepannatte?, goamA! heraNNavayassa uttareNaMerAvayassa dAhiNeNaMpurasthimalavaNasamudassapaJcatthimeNaM paJcatthimalavaNasamudassapurasthimeNaM, evaMjaha ceva cullahimavaMto taha ceva siharIvi navaraMjIvA dAhiNeNa dhanuM uttareNaM avasilutaMceva puMDarIe dahe suvaNNakUlA mahAnaI dAhiNeNaM neavvA jahA rohiaMsA purathimeNaM gacchai, evaM jaha ceva gaMgAsiMdhUo taha cevarattArattavaIo neavvAopurasthimeNaMrattA paJcatthimeNa rattavaI avasiTuM taM ceva, [avasesaM bhANiavvaMti] / siharimmi NaM bhaMte ! vAsaharapavvae kai kUDA pa0 go0 ! ikkArasa kUr3A paM0 taM0-siddhAyayanakUr3e 1 siharikUDe 2 heraNNavayakUDe 3 suvaNNakUlAkUDe 4 surAdevIkUDe 5 rattAkUDe 6 lacchIkUDe7rattavaIkUDe 8 ilAdevIkUDe 9 eravayakUDe 10 tigicchikUr3e 11, evaM sabvevi kUDA paMcasaiA rAyahANIo uttareNaM / se keNaTeNaM bhaMte ! evamuccai siharivAsaharapavvae 2 ?, go0 siharimi vAsaharapavvae bahave kUDA siharisaMThANasaMThiA savvarayanAmayA siharI ya ittha deve jAva parivasai, se tennttennN| kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve erAvae nAmaM vAse pannatte?, goamA! siharissa uttareNaM uttaralavaNasamuddassa dakkhiNeNaM purathimalavaNasamuddassa paJcatthimeNaM paJcatthimalavaNasamuddassa purathimeNaM, ettha NaM jaMbuddIve dIve erAvae nAmaM vAse pannatte, khANubahule kaMTakabahule evaM jacceva bharahassa vattavbayA sacceva savvA niravasesA neavvA saoavaNA saNikkhamaNA saparinivvANA navaraM erAvao cakkavaTTI erAvao devo, se teNaTeNaM erAvae vAse 2 / vR. sampratyasya nAmanidAnaM paryanuyuGkte se keNaTeNa'mityAdi, atha kenArthena bhadanta ! evamucyaterukmI varSadharaparvataH 2 iti ?, gautama! rukmI varSadharaparvato rukma-rUpyaM zabdAnAmanekArthatvAt tadasyAtIti rukmI eSa sarvadA rUpyamayaH zAzvatika iti nityayoge in pratyayaH, 'rUpyAvabhAso' rUpyamiva sarvato'vabhAsaH-prakAzo bhAsvaratvena yasyAsau tathA, etadeva vyAcaSTesarvAtmanA rUpyamaya iti, rukmIcAtra devastatastanmayatvAt tatsvAmikatvAca rukmIti vypdishyte| atha SaSThaM varSaM vibhAvayitumAha-'kahi NamityAdi, kva bhadanta ! jambUdvIpe hairaNyavataM nAmavarSaprajJaptam?,gautama ! rukmiNovarSadharasyottarasyAMzikhariNo vakSyamANavarSadharasya dakSiNasyAM 'purasthime'tyAdiprAgvat atrAntare jambUdvIpe dvIpe hairaNyavatanAma varSaprajJaptam, evamuktAbhilApena yathaiva haimavataM tathaiva hairaNyavatamapi bhaNitavyaM, 'navaraM mityAdi pAThasiddhaM, avaziSTaM vyAsAdikaM tadeva-hairaNyavata varSa prakaraNoktameveti / athamAlyavat paryAyo vRttavaitAdayaH kvAstIti pRcchati? kahi NaM0 kva bhadanta ! hairaNyavatavarSe mAlyavatparyAyo nAma vRttavaitADhayaparvataH prajJaptaH?, gautama! suvarNakUlAyA atraiva kSetre pUrvAgamimahAnadyAH pazcimato rUpyakUlAyAH atraiva pazcimagAmimahAnadyAH pUrvataH hairaNyavatasya varSasya bahumadhyadezabhAge'trAntare mAlyavatparyAyo nAma vRttavaitADhayaparvataH prajJaptaH, yathaiva zabdApAtI tathaiva mAlyavatparyAyaH, vizeSastvarthe iti tamAha-artho'yaM utpalAni-padmAni upala-kSaNAtzatapatrAdigrahaH mAlyavaprabhANimAlyavadvarNAni Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-4 379 mAlyavadvarNAmAnItiprAgvat, prabhAsazcAtra devaH palyopasthitikaH parivasati se teNaTeNa mityAdi nigamanasUtraM prAgvat rAjadhAnI tasyottarasyAM zabdApAtinastu dakSiNasyAM meroriti, atha hairaNyavatanAmno'rthavyaktaye pRcchati 'se keNadveNa mityAdi, atha kenArthena bhadanta ! evamucyate-hairaNyavataM varSaM 2-iti?, gau0! hairaNyavataM varSa rukmizikharimyAM varSadharaparvatAbhyAM dvidhAtaH-ubhayaodakSiNottara-pArzvayoH samupagUDhaM-samAliGgitaM, kRtasImAkamityarthaH, atha kathamAbhyAMsamAliGkitatvenAsya hairaNyavatamiti nAma siddhaM?, ucyate, rukmI zikharIca dvAvyetau parvatau yathAkramaMrUpyasuvarNamayau yaccayanmayaMtatra tadvidyate hiraNyazabdena suvaraNaM rUpyamapicatato hiraNyaM-suvarNa vidyateyasyAsau hiraNyavAnzikharI hiraNyaM-rUpyaM vidyate yasyAsau hiraNyavAn-rukmI dvayoH hiraNyavatoridaM hairaNya-vatam, yivA hiraNyaMjanebhyaH AsanapradAnAdinA prayacchati athavA darzanamanohAritayA tatra tatra pradeze hiraNyaM janebhyaH prakAzayati, tathAhi-bahavastatra mithunakamanuSyAnAmupavezanazayanAdirUpopabhogayogyA hiraNyamayAH zilApaTTakAH santi pazyanti catemanuSyAstatratatrapradezemanohAriNo hiraNyamayAnnivezAntato hiraNyaMprazasyaM prabhUtaM nityayogivA'syAstIti hiraNyavattadeva hairaNyavataM, svArthe'NapratyayaH, yadivA hairaNyavatanAmAtradevaH palyopamasthitikaH AdhipatyaM pripaal-ytitenaittsvaamiktvaaddhairnnyvtm| atha SaSThavarSadharAvasaraH-kva bhadanta ! jambUdvIpe dvIpe zikharInAmavarSa dharaparvataH prajJaptaH?,gau0! hairaNyavatasyottarasyAairAvatasya-vakSyamANasaptamakSetrasyadakSiNasyAM puratthime tyAdi prAgvat, evamuktAbhilApena yathA kSudrahimavAntathaiva zikharyapi, navaraMjIvA dakSiNenadhanuruttareNa avaziSTaM tadeveti-kSudrahimavatprakaraNoktameva, tatra puNDarIko drahaH, tasmAtsuva-rNakUlA mahAnadI dakSiNena nirgatA netavyA, parivArAdinA ca yathA rohitAMzA, sA ca pazcimAyAM samudraM pravizati iyaM ca pUrvasyAmityata Aha-suvarNakUlAyAH rohitAMzAtidezanyAyena, yathaiva gaGgAsindhU tathaiva raktAraktavatyau netavye, tatrApi digvya- ktimAha-pUrvasyAM raktA pazcimAyAM raktAvatI avaziSTaM tadeva-gaGgAsindhuprakaraNoktameva sampUrNa netavyaM / ___ athAtra kUTavaktavyamAha-'siharimmiNaM bhaMte ! vAsaharapavvae' ityAdi, zikhariNi parvate bhagavan! kati kUTAni prajJaptAni?,gautama! ekAdaza kUTAniprajJaptAni, tadyathA-pUrvasyAM siddhAyatanakUTa, tataH krameNa zikharikUTaM-zikharivarSadharanAmnA kUTaMhairaNyavatakSetrasurakUTaMsuvarNakUlAnadIsurIkUTaMsurAdevIdikkumArIkUTaMraktAvartanakUTaM lakSmIkUTa-puNDarIkadrahasUrIkuTaraktAvatyAvartanakUTaM ilAdevIdikkumArIkUTaM tigicchidrahapatikUTaM evaM sarvANyapyetAni paJcazatikAni jJAtavyAni, kSudrahimavatkUTatulyavaktavyatAkAni jJeyAni, etasvAminAM rAjadhAnya uttarasyAmiti / athAsya nAmanibandhanaM praSTumAha-'sekeNaTeNaM0atha kenArthena bhadanta!evamucyate zikharIvarSadharaparvataH2? gautama ! zikhariNi parvate bahUni kUTAni zikharI-vRkSastatsaMsthAnasaMsthitAni sarvaratnamayAni santIti tadyogAcchikharI, ko'rtha-atra varSadharAdrauyAni siddhAyatanakUTAdInyekAdaza kUTAnyuktAni tebhyo'tiriktAni bahUni zikharANivRkSAkArapariNatAni santIti, anena cAnyebhyo varSadharebhyo vyAvRtti kRtA, anyathA teSAmapi kUTavatvena zikharitvavyapadezaH syAditi, athavA zikharI cAtra devo maharddhiko yAvatpalyopamasthitikaH parivasati tena tatsvAmikatvAt zikharIti, 'se Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 380 teNaTTeNa' mityAdi nigamanavAkyaM pUrvavaditi / atha saptamavarSAvasaraH - 'kahi Na 'mityAdi, kva bhadanta ! jambUdvIpe dvIpe airAvataM nAma varSaM prajJaptam ?, gautama ! zikhariNo varSadharasyottarasyAM uttaradigvarttino lavaNasamudrasya dakSiNasyAM 'puratthime' tyAdi prAgvat atrAntare jambUdvIpe airAvataM nAma varSaM prajJaptaM, sthANubahulaM kaNTakabahulaM evamanena prakAreNa yaiva bharatasya vaktavyatA saivAsyApi sarvA niravazeSA netavyA, yato yanmerordakSiNabhAge tanniravazeSamuttare'pi bhAge bhavati, yathA vaitADhayena dvedhA kRtaM bharatamityAdyuktaM tathaivairAvate'pi vijJeyamiti, sAca kathaMbhUtetyAha-saoavaNA - SaTkhaNDairAvatakSetrasAdhanasahitA sanikkhamaNA-dIkSA kalyANakavarNakasahitA saparinirvANA - muktigamanakalyANakasahitA, navaraM rAjanagarI kSetra digapekSayA airAvatottarArddhamadhye tApakSetradigapekSayA tvepA'pi dakSiNArddha eva kevalamiha zAstre kSetra digapekSayA vyavahAraH, kSetradik ca 'iMdA vijayadArANusArAo' ityAdinA bhAvanIyeti, tathA vaitADhayazcAtra viparyayanagarasaGghayaH, jagatyanurodhena kSetrasAGkINyArta, tathairAvatanAmA cakravartI vaktavyaH ko'rthaH ? yathA bharatakSetre bharatazcakravarttI tasya ca digvijayaniSkramaNAdikaM nirUpitaM tathairAva- tacakravarttino vAcyaM, anena cairAvatasvAmiyogAdairAvatamiti nAma siddhaM, athavA airAvato nAmnA'tra devo maharddhiko yAvatpalyopamasthitikaH parivasati cetyadhyAhAryaM tena tatsvAmikatvAdairAvatamiti vyavahriyate iti nigamanavAkyaM svayamabhyUhyam // vakSaskAraH - 4 samAptaH jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 4/211 " iti sAtizayadharmadezanArasasamullAsavismayamAnaedaMyugInanarAdhipaticakravarttisamAnazrI akabbarasuratrANapradattaSANmAsikasarvajagajjantujAtAbhayapradAnazatruJjayAdikaramocanasphuranmAnapradAnaprabhRtibahumAnasAmpratavijayamAnazrImattapAgacchAdhirAjazrIhIravijayasUrIzvarapadapadmopAsanApravaNamahopAdhyAya zrIsakalacandragaNiziSyopAdhyAya zrI zAnticandragaNiviracitAyAM jaMbUdvIpaprajJaptivRttauratnamaJjUSAnAmnyAMkSudrahimavadAdivarSadharairAvatAntavarSavarNanonAmacaturtho vakSa0 / muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA jaMbUdIpaprajJaptiupAGgasUtre caturtha vakSaskArasya zAnticandravAcakena viracitA TIkA parisamAptA / vakSaskAraH-5 vR. samprati yaduktaM pANDukambalAzilAdau siMhAsanavarNanAdhikAre 'atra jinA abhiSiccante' tatsiMhAvalokananyAyenAnusmaran jinajanmAbhiSekotsarNanArthaM prastAvanAsUtramAha mU. (212) jayA NaM ekamekaM cakkavaTTivijae bhagavaMto titthayarA samuppajjaMti teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM ahelogavatthavvAo aThTha disAkumArIo mahattariAo saehiM 2 kUDehiM saehiM 2 bhavaNehiM saehiM 2 pAsAyavaDeMsaehiM patteaM 2 cauhiM sAmAni asAhassIhiM cauhiM mahattariAhiM saparivArAhiM sattahiM aniehiM sattahiM ani AhivaIhiM solasaehiM AyarakkhadevasAhassIhiM annehi a bahUhiM bhavaNavaivANamaMtarehiM devehiM devIhi a saddhiM saMparivuDAo mahayA hayanaTTagIyavAia jAva bhogabhogAI bhuMjamANIo viharaMti, taMjahA vR. yadA- yasmin kAle ekaikasmin cakravarttivijetavye kSetrakhaNDe bharatairAvatAdau bhagavantIstIrthakarAH samutpante - jAyante tadA'yaM janmamahotsavaH pravarttate iti zeSaH, atra ca cakravarttivijaye Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 5 381 ityanenAkarmabhUmiSu devakurvAdiSu jinajanmAsambhava ityuktaM bhavati, ekaikasminnityatra vIspAkaraNena ca sarvatrApi karmabhUmau jinajanmasambhavazca yathAkAlamabhihita iti, tatra vAdI SaTpaJcAzato dikkumArINAmitikarttavyatA vaktavyA, tatrApyadholokavAsinInAmaSTAnAmiti tAsAM svarUpamAha'teNaM kAleNa'mityAdi, tasmin kAle sambhavajjinajanmake bharatairAvateSu tRtIyacaturthAkalakSaNe mahAvideheSu caturthArakapratibhAgalakSaNe, tatra sarvadApi tadAdyasamayasaddazakAlasya vidyamAnatvAt tasmin samaye - sarvatrApyarddharAtralakSaNe, tIrthakarANAM hi madhyarAtra eva janmasambhavAt, adholokavAstavyAH- caturNAM gajadantAnAmadhaH samabhUtalAnnavazatayojanarUpAM tiryaglokavyavasthAM vimucya pratigajadantaM dvidvibhAvena, tatra bhavaneSu vasanazIlAH, yattu gajadantAnAM SaSThapaJcamakUTeSu pUrvaM gajadantasUtre AsAM vAsaH prarUpitastatra krIDArthamAgamanaM heturiti, anyathA AsAmapi catuHzatayojanAdipaJcAzatayojanaparyantoccatvagajadantagirigatapaJcazatikakUTagataprAsAdAvataMsakavAsitvena nandana vanakUTagatameghaGkarAdidikkumArINAvordhvalokavAsitvApatti / atha prakRtaM prastumaH, aSTau dikkumAryo dikkumArabhavanapatijAtIyA mahattarikAH - svavagyeSu pradhAnatarikAH svakeSu svakeSu kUTeSu - gajadantAdigirivarttiSu svakeSu 2 bhavaneSu - bhavanapatidevAvAseSu svakeSu 2 prAsAdAvataMsakeSu - svasvakUTavarttikrIDAvAseSu, sUtre ca sapyamyarthe tRtIyA prAkRtatvAt, pratyekaM 2, caturbhiH sAmAnikAnAM dikkumArIsadhzadyutivibhavAdikadevAnAM sahasraiH catasRbhizca mahattarikAdibhiHdikkurikAtulyavibhavAbhistAbhiranatikramaNIyavacanAbhizca svasvaparivArasahitAbhiH saptabhiranIkaiH - hastyazvarathapadAtimahaSagaMdharvanATayarUpaiH saptabhiranIkAdhipatibhi SoDazabhirAtmarakSakadevasahasrairityAdikaM sarvaM vijayadevAdhikAra iva vyAkhyeyaM, nanu kAsAJcit dikkumArINAM vyaktyA sthAnAGge palyopamasthiterbhaNanAt samAnajAtIyatvenAsAmapi tathAbhUtAyuSaH sambhAvyamAnatvAd bhavanapatijAtIyatvaM siddhaM tena bhavanapatijAtIyAnAM vAnamantarajAtIyaparikaraH kathaM saGgacchate ucyate / etAsAM maharddhi katvena ye AjJAkAriNo vyantarAste grAhyA iti, athavA vAnamantarazabdenAtra vanAnAmantareSu carantIti yogikArthasaMzrayaNAt bhavanapatayo'pi vAnamantarA ityucyante, ubhayeSAmapi prAyo vanakUTAdiSu viharaNazIlatvAditi sambhAvyate, tatvaM tu bahuzrutagamyamiti sarvaM sustham, / mU. (213) bhogaMkarA 1 bhogavaI 2, subhogA 3 bhogamAlinI 4 / toyadhArA 5 vicittA ya 6, pupphamAlA 7 aniMdiA 8 // vR. AsAM nAmAnyAha-'taMjahA' ityAdi, tadyathA - bhogaMkaretyAdirUpakametat, kaNThyaM / mU. (214) tae NaM tAsiM ahelogavatthavvANaM adRNhaM disAkumArINaM mayahariANaM patteyaM patteaM AsaNAI calaMti, tae NaM tAo ahelogavatthavvAo aTTha disAkumArIo mahattariAo patteyaM 2 AsaNAI caliAI pAsaMti 2 ttA ohiM pauMjaMti paraMjittA bhagavaM titthayaraM ohiNA AbhoeMti 2 ttA annamannaM saddAviMti 2 ttA evaM vayAsI uppanne khalu bho ! jaMbuddIve dIve bhayavaM ! titthayare taM jIyameaM tI apacuppannamanAgayANaM ahelomavatthavvANaM aTThaNhaM disAkumArImahattariANaM bha0 titthagarassa jammaNamahimaM karettae, taM gacchAmo NaM amhevi bhaga0 jammaNamahimaM karemottikaTTu evaM vayaMti 2 ttA patteaM 2 Abhiogie deve saddAveti 2 ttA evaM vayAsI Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 5/214 khippAmeva bho devAppi ! anegakhammasayasaNNiviTTe lIlaTThia0 evaM vimANavaNNao bhANi0 jAva joaNavicchiNNe divve jANavimANe viuvvittA eamANattiaM paccaSpiNahatti / tae NaM te AmiogA devA anegakhammasaya jAva paJcappiNaMti, tae NaM tAo ahelogavatthavvAo aTTa disAkumArImahattariAo haTTatuTTha0 patteyaM patteyaM cauhiM sAmAniasAhassIhiM cauhiM mahattariAhiM jAva annehiM bahUhiM devehiM devIhi a saddhiM saMparivuDAo te divve jANavimANe duruhaMti durUhittA savviDDIe savvajuIe ghaNamuiMgaphNavapavAiaraveNaM tAe ukkiTThAe jAva devagaIe jeNeva bhagavao titthagarassa jammaNaNagare jeNeva titthayarassa jammaNabhavaNe teNeva uvAgacchati 2 ttA bhagavao titthayassa jammaNabhavaNaM 2 tehiM divvehiM jANavimANehiM tikhutto AyAhiNapayAhiNaM kareti karittA uttarapuratthime disIbhAe IsiM cauraMgulamasaMpatte dharaNiale te divve jANavimANe ThaviMti ThavittA patte 2 cauhiM sAmAni asahassehiM jAva saddhiM saMparivuDAo divvehiMto jANavimANehiMto paccoruhaMti 2 ttA savviddhIe jAva nAieNaM jeNeva bhagavaM titthayare titthayaramAyA ya teNeva uvAgacchaMti 2 ttA bhagavaM titthayaraM titthayaramAyaraM ca tikhutto AyAhiNapayAhiNaM kareti karittA uttarapuratthime disIbhAe IsiM cauraMgulamasaMpatte dharaNiale te divve jANavimANe ThaviMti ThavittA patteaM 2 cauhiM sAmAni - asahassehiM jAva saddhiM saMparivuDAo divvehiMto jANavimANehiMto paccoruhaMta 2 ttA savviddhIe jAva nAieNaM jeNeva bhagavaM titthayare titthayaramAyA ya teNeva uvAgacchaMti 2 ttA bhagavaM titthayaraM titthayaramAyaraM ca tikhutto AyAhiNapayAhiNaM kareti 2 ttA patteaM 2 karayalapariggahiaM sirasAvattaM matthae aMjaliM kaTTu evaM vayAsI namotthu te rayaNakucchidhArie jagappaIvadAIe savvajagamaMgalassa cakkhuNo amuttassa savvajagajIvavacchalassa hiakAragamaggadesiyapAgiddhivibhupabhussa jinassa nANissa nAyagassa buhassa bohagassa savvaloganAhassa nimmamassa pavarakulasamubbhavassa jAIe khattiassa jaMsi loguttamassa jananI dhannAsi taM punnAsi, kayatthAsi amhe NaM devANuppie! ahelogavatthavvAo aTTha disAkumArI mahattariAo bhagavao titthagarassa jammaNamahimaM karissAmo taNNaM tubbhehiM na bhAivvaM itikaDDa uttarapurathimaM disI bhAga avakkamaMti 2 ttA veuvviasamugdhAeNaM sammohaNaMti 2 tA saMkhijjAI joyaNAiM daMDa nisaraMti - 382 - taMjahA - rayaNANaM jAva saMvaTTagavAe viuvvaMti 2 ttA teNaM siveNaM maueNaM mArueNaM aNuddhaeNaM bhUmitalavimalakaraNeNaM manahareNaM savvouasurahikusumagaMdhANuvAsieNaMpiMDimaNihArimeNaMgaMdhuddhaeNaM tiriaM pavAieNaM bhagavao titthayarassa jammaNabhavaNassa savvao samaMtA joaNa- parimaMDalaM se jahA nAmae kammagaradArae siA jAva taheva jaM tattha taNaM vA pattaM vA kaTTaM vA kaya- varaM vA asuimacokkhaM pUiaM dubbhigaMdhaM taM savvaM AhuNia 2 egaMte eDeMti eDeti 2 jeNeva bhagavaM titthayare titthayaramAyA ya teNeva uvAgacchaMti 2 ttA bhagavao titthayarassa titthayaramAyAe a adUrasAmaMte AgAyamANIo parigAyamANIo ciTThati / vR. athaitAsvevaM viharantISu satISu kiM jAtamityAha - 'tae Na' mityAdi, tatastAsAmadhologavAstavyAnAmaSTAnAM dikkumArINAM mahattarikANAM pratye2 mAsanAni calantIti, athaitAH kiM kimakArSurityAha-'tae Na' mityAdi, tataH - AsanaprakampAnantaraM tAH - adholokavAstavyA Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 5 383 dikkumAryo mahattarikAH pratyekaM 2 AsanAni calitAni pazyanti dRSTvA cAvadhiM prayuJjanti prayujya ca bhagavantaM tIrthakaramavadhinA AbhogayaMti Abhogya ca anyamanyaM zabdayanti zabdayitvA ca evamavAdiSuH yadavAdiSustadAha- 'uppanne' ityAdi, utpannaH khalu bho ! jaMbUdvIpe dvIpe bhagavAMstIrthakaraH tajJjItametat-kalpa eSo'tItapratyutpannAnAgatAnAmadholokavAstavyAnAmaSTAnAM dikkumArImahattarikANAM bhagavato janmamahimAM karttu, tad gacchAmo vayamapi bhagavato janmamahimAM kurmma itikRtvA dhAtUnAmanekArthatvAnnizcitya manasA evaM - anantaroktaM vadanti, uditvA ca pratyekaM 2 AbhiyogikAn devAn zabdayanti, zabdayitvA ca evamavAdiSuH kimavAdiSurityAha 'khippAmeva ' ityAdi, bho devAnupriyAH ! kSiprameva anekastambhazatasannaviSTAni lIlAsthitazAlabhaJjikAkAnItyevamanena krameNa vimAnavarNako bhaNitavyaH, sa cAyaM - 'IhAbhigausabhaturagaNaramagaravihagavAlagakinnararurusarabhacamarakuJjaravaNalayapaumalayabhatticitte khaMbhuggayavairaveiApariMgayAbhirAme vijjAharajamalajualajantajutte vivaaccIsahassamAliNIe rUvagasahassakalie bhisamANe bhibmisamAme cakkhullo aNalese suhaphAse sassirIarUve ghaMTAvaliamahuramaNaharasare subhe kaMte darisaNije niuNovi amisimiseMtamaNirayaNaghaMTiAjAlaparikkhitte'tti, kiyatparyantamityAhayAvadyojanavistIrNAni divyAni yAnAya - iSTasthAne gamanAya vimAnAni athavA yAnarUpANivAhanarUpANi vimAnAni yAnavimAnAni vikurvata - vaikriyazaktyA sampAdayata vikurvitvA ca enAmAjJaptiM pratyarpayata, atha yAnavimAnavarNakavyAkhyA prAgvad jJeyA, toraNAdivarNakeSu etadvizeSaNagaNasya vyAkhyAtatvAt, tataste kiM cakrurityAha- 'tae Na' mityAdi tataste AbhiyogikA devA anekastambhazatasanniviSTAni yAvadAjJAM pratyarpayanti, athaitAH kiM kurvantItyAha - 'tae NaM tAo' ityAdi, tatastA adholokavAstavyA aSTau dikakumArImahattarikAH haTThatuTThetyAdyekadezadarzanena sampUrNa AlApako grAhyaH, sa cAyaM - haThThatuTThacittamAnaMdiA pIamaNA paramasomaNassiA harisavasavisappamANahiayA viasiava-rakamalanayaNA pacaliavarakaDagatuDiakeUramauDakuNDalahAravirAyaMtaraiavacchA pAlaMbalaMbamANa - dholaMtabhUsaNadharA sasaMbhamaM turiaM cavalaM sIhAsaNAo abmuTTenti 2 ttA pAyapIDhAo pacoruhaMti 2 ttA' iti pratyekaM 2 caturbhi : sAmAnikasahasraiH catasRbhizca mahattarikAbhiryAvadanyairbahubhirdevairdevIbhizca sArddha saMparivRtAH tAni divyAni yAnavimAnAnyArohaMti, ArohaNottarakAlaM yena prakAreNa sUtikAgRhamupatiSThante tathA''ha'duruhittA' ityAdi, Aruhya ca sarvaddharyA sarvadyutyA ghanamRdaGgaM - meghavad gambhIradhvanikaM mRdaGgaM paNavo - mRtpaTahaH, upalakSaNametat tenAnyeSAmapi tUryANA saMgrahaH, eteSAM pravAditAnAM yo ravastena, tayA utkRSTayA yAvatkaraNAt 'turiAe calAe' ityAdipadasaMgrahaH prAgvat devagatyA yatraiva bhagavatastIrthakarasya janmanagaraM yatraiva ca tIrthakarasya janmabhavanaM tatraivopAgacchaMti upAgatya ca bhagavatastIrthakarasya janmabhavanaM tairdivyairyAnavimAnaistrakRtvaH AdakSiNapradakSiNaM kurvanti, trIn vArAn pradakSiNayantItyarthaH, tri pradakSiNaNIkRtya ca uttarapaurastye digbhAge-IzAnakoNe ISaccaturaGgulamasamprAptAni dharaNitale tAni divyAni yAnavimAnAni sthApayantIti / atha yaccakrustadAha sthApayitvA ca pratyekaM 2 aSTAvapItyarthaH caturbhiH sAmAnikasahasrairyAvat sArddhaM samparivRtA divyebhyo yAnavimAnebhyaH pratyavarohaMti pratyavaruhya ca sarvaddharjyA yAvacchabdAt sarvadyutyAdiparigrahaH Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 384 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 5/214 kiyatparyantamityAha-"saMkhapaNavabherijhallarikha-ramuhihuDukkamurajamuiMgaduMduhinigghosanAieNaM'ti, yatraiva bhagavAMstIrthakaramAtA catatraivopAgacchaMti, upAgatyaca bhagavantaM tIrthakaraM tIrthakaramAtaraM ca tri pradakSiNayanti tri pradakSiNIkRtya ca pratyekaM kastalaparigRhItaM zirasyAvarta mastake aaliM kRtvA evaM vakSyamANamavAdiSuH, yadavAdiSustadAha-namo'stu te-tubhyaM ratnaM-bhagavallakSaNaM kukSo dharatIti ratnakukSidhArike athavA ralagarbhAvad garbhadhArakatvenAparasatrIkukSibhyo'tizAyitvena ratnarUpAM kukSiM dharatIti, zeSaM tathaiva, tathA jagato-jagadvartijanAnAM sarvabhAvAnAM prakAzakatvena pradIpa iva pradIpo bhagavAn tasya dIpike, sarvajaganmaGgalabhUtasya cakSuriva cakSu sakalajagadbhAvadarzakatvena tasya, caH samuccaye, cakSuzca dravyabhAvabhedAbhyAdvidhA, tatrAdyaMbhAvacakSurasahakRtaM nArthaprakAzakaMtena bhAvacakSuSAbhagavAnupamIyate, taccAmUrttamititatovizeSamAha-mUrtasya-mUrttimataH cakSurgrAhyasyetyarthaH, sarvaja- gajjIvAnA vatsalasya-upakArakasya uktArthe vizeSaNadvArA hetumAha-hitakArako mArgo-muktimArga samyagjJAnadarzanacAritrarUpastasya dezikA-upadezikA uphadezadarziketyarthaH, tathA vibhvI-sarvabhASA- nugamanena pariNamanAt sarvavyApinI sagakalazrotRjanahRdayasaGkaGkAntatAtparyArthA evaMvidhA vAgaRddhi-vAkasampattasyAH prabhuH-svAmI sAtizayavacanalabdhika ityarthaH, tasya tathA, atra vizeSaNasya paranipAtaH prAkRtatvAt / jinasya-rAgadveSajetuH jJAninaH-sAtisayajJAnayuktasya nAyakasya-dharmavaracakravartinaH buddhasya-viditatatvasya bodhakasya-pareSAmAveditatatvasya sakalalokanAthasya-sarvaprANivargasya bodhibIjAdhAnasaMrakSaNAbhyAM yogakSemakAritvAt nirmamasya-mamatvarahitasya pravarakulasamudbhavasya jAtyA kSatriyasya evaMvidhavikhyAtaguNasyalokottamasyayatvamasijananI tatvaMdhanyA'sipuNyavatyasi kutArthA'si, vayaM he devAnupriye ! adholokavAstavyA aSTau dikakumArImahattarikAH bhagavato janmamahimAM kariSyAmastena yuSmAbhirna bhetavyaM, asambhAvyamAnaparajanApAte'smin rahaHsthAne imA visazajAtIyAH kimitazaGkAkulaM ceto na kAryamityarthaH, athaitAsAmitikartavyatamAha 'itikaTTha uttarapurasthimaM disIbhAga' mityAdi,itikRtvA-prastAvAdityuktvA tA evottarapaurastyaM digbhAgamapakrAmanti, apakramyaca vaikriyasamudaghAtenasamavaghnanti samavahatyacasaGkhyAtAni yojanAni daNDaM nisRjanti, nisRjya ca kiM tAH kurvanti?, tadevAha-tadyathA ratnAnAM yAvatpadAt 'vairANaMveruliANaMlohiakkhANaMmasAragallANaM haMsagabmANaM pulayANaM sogaMdhiyANaMjoIrasANaM aMjaNANaM pulayANaM rayaNANaMjAyarUvANaM aMkANaM phalihANaM riTThANaM ahAbAyare puggale parisADei, ahAsuhume puggale pariAei, ducaMpi veubviasamugghAeNaM samohaNai 2 ttA' iti padasaMgrahaH, etatsa vistaravyAkhyA pUrvaM bharatAbhiyogikadevAnAM vaikriyakaraNAdhikAre kRtA tena tato grAhyA, vAkyayojanArthaM tukiJcillikhyate, eSAM ralAnAMbAdarAn pudagalAn parizATaya sUkSmAn pudagalAn gRhNanti, punarvaikriyasamudaghAtapUrvakaM saMvartakavAtAn vikurvanti, bahuvacanaMcAtra cikIrSitakAryasya samyakasiddhyarthaM punaH punarvAtavikurvaNAjJApanArthaM, vikuLaca tena-tatkAlavikurvitena zivenaupadravarahitenamUdukena-bhUmisarpiNA mArutena anubhUtena-anUvaMcAriNA bhUmitala vimalakaraNena manohareNa sarvartukAnAM-SaDaRtusambhavAnAM surabhikusumAnAM gaMdhenuvAsitena piNDimaH-piNDitaH san ni rimo-dUraMvinirgamanazIlo yo gaMdhastena uddhareNabaliSThenetyarthaH tiryakapravAtena-tiryak Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-5 385 vAtumArabdhena bhagavatastIrthakarasya janmabhavanasya sarvato dikSu samantAdvidikSu yojanaparimaNDalaM 'se jahAnAmae kammAradArae siA jAva' ityetastUtraikadezasUcitaddaSTAntasUtrAntargatena taheveti dArTAntikasUtrabalAdAyAtena sammAjatItipadena sahAnvayojanA kAryA, taccedaM dRSTAntasUtraM / se jahAnAmae kammayaradArae siA taruNe balavaM jugavaM juvANe appAyaMke thiraggahatthe daDhapANipAepiTuMtarorupariNae ghaNaniciavaTTavaliakhaMdhecammeThThagaduhaNamuThThiasamAhayaniciagatte urassabalasamaNNAgaetalajamalajualaparighabAhU laMghaNapavaNajaiNapamaddaNasamatye chee dakkhe paTTe kusale mehAvI niuNasippovagae egaMmahaMtaM silAgahatthagaMvA daMDasaMpucchAmi vA veNusilAgigaMvA gahAya rAyaMgaNaMvA rAyaMteuraMvAdevakulaM vAsabhaMvA pavaMvAArAmaMvA ujjANaMvA aturiamalacavalamasaMbhaMtaM niraMtaraMsaniuNaMsavvao samaMtAsaMpamajjati sayathAnAmako-yaprakAranAmakaH karmadArakaH syAd-bhavet, AsannamRtyurhi dArako na viziSTasAmarthyabhAga bhavatItyat Aha____ taruNaH-pravarddhamAnavayAH, sacabalahIno'pisyAdityataAha-balavAn, kAlopadravo'pi viziSTasAmarthyavighnaheturityata Aha-yugaM-suSamaduSSamAdikAlaH so'duSTo-nirupadravo viziSTabalaheturyasyAstyasau yugavAn, evaMvidhazca ko bhavati ?-yuvA-yauvanavayasthaH, Izo'pi glAnaH san nirbalo bhavatyataH alpAtaGkaH, alpazabdo'trAbhAvavacanaH, tena nirAtaGka ityarthaH, tathA sthiraH-prastutakAryakaraNe'kampo'grahasto-hastAgraM yasyAsau tathA, tathA DhaM-nibiDitaracayamApannaM pANipAdaM yasya sa tathA, pRSTha-pratItaM antare-pArzvarUpa UrU-sakthinI etAni pariNatAni-pariniSThitatAM gatAni yasyasa tathA, sukhAdidarzanAt pAkSikaHktAntasyaparanipAtaH ahInAGga ityarthaH, ghananicitau-nibiDataracayamApannau valitAviva valitau hRdayAbhimukhau jAtAvityarthaH vRttau skandhau yasya sa tathA, tathA carmeSTanacarmapariNaddhakuTTanopagaraNavizeSaNa drughaNena-ghanena muSTikayA ca-muSTyA samAhatAHsamAhatAH santastADitAstADitAH santo ye nicitA-nibiDIkRtAH pravahaNapreSyamANavastragranthakAdayastadavad gAtraM yasya sa tthaa| urasi bhavamurasyaM Izena balena samanvAgataH-AntarotsAhavIryayuktaH talau-tAlavRkSau tayoryamalaM-samazreNIkaMyadhugalaM-dvayaM parighazca-argalA tannibhe-tatsazidIrghasaralapInatvAdinA bAhUyasya sa tathA laMghane-gattadiratikrame plavane-manAka vikramavatigamanejavaneatizIghragamane pramardane kaThinasyApivastunazcUrNane samarthaH,chekaH-kalApaNDitaH dakSaH-kAryANAmavimalambikArI praSTho-vAgmI kuzalaH-samyakakriyAparijJAnavAn medhAvI-sakRtazrutadhSTakarmajJaH 'nipuNazilpopagataH' nipuNaM yathA bhavatyevaM zilpakriyAsukauzalaM upagataH-prAptaH, ekaM mahAntaM zalAkahastakaMsaritparNAdizalAkAsamudAyaM saritparNAdizalAkAmayIM sammArjanImityarthaH vAzabdA vikalpArthAH daNDasaMpuMchanI-daNDayuktAMsammArjanIMveNuzalAkikIM vaMzazalAnivRttAMsammArjanIMgRhItvA, rAjAGgaNaM vA rAjAntaHpuraM vA devakulaM vA sabhAMvA, purapradhAnAnAM sukhanivezanahetumaNDapikAmityarthaH, prapA vA-pAnIyazAlAMArAmaM vA-dampatyornagarAsannaratisthAnaMudyAnaMvA-krIDArthAgatajanAnAMprayojanAbhAvenovilambitayAnavAhanAdyAzrayabhUtaM tarukhaNDaM tvaritamacapalamasambhrAntaM, tvarAyAM cApalye sambrame vA samyakakavacarAdyapagamAsambhavAt, tatra tvarA-mAsautsukyaM cApalyaM-kAyautsukyaM sambhramazca-gatiskhalanamiti nirantaraMnatuapAntarAlamocanena sunipuNamalpasyApyacokSasyApasAraNena [13] 25 Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 386 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 5/214 sampramArjayediti, athoktaSTAntasya dArzantikayojanAyAha tathaivaitA api yojanaparimaNDalaM-yojanapramANaM vRttakSetraM sammArjayantIti-yattatra yojanaparimaNDaletRNaMvA patraMvA kASThaMvA kacavaraMvAazuci-apavitraMacokSaM-malinaMpUtikaMdurabhigaMdhaM tatsarvamAdhUya 2--saJcAlya 2 ekAnte-yojanamaNDalAdanyatra eDayanti-apanayanti, apanIyAt saMvartakavAtopazamaM vidhAya ca yatraiva bhagavAMstIrthakarastIrthakaramAtA ca tatraivopAgacchaMti upAgatyacabhagavatastIrthakarasyatIrthakaramAtuzca nAtidUrAsanne AgAyantyaA-ISatasvareNa gAyantyaHprArambhakAle maMdarasvareNa gAyamAnatvAtparigAyantyo-gItapravRttikAlAnantaraM tArasvareNa gAyantyastiSThanti / athordhvalokavAsinInAmavasaraH mU. (215) teNaMkAleNaMteNaMsamaeNaMuddhalogavatthavvAo aTThadisAkumArImahattariAo saehiM 2 kUDehiM saehiM 2 bhavaNehiMsaehi2 pAsAyavaDeMsaehiM patteaMra cauhiMsAmAniasAhassIhiM evaM taM ceva puvvavaNNiaMjAva viharaMti, taMjahA vR. 'teNaM kAleNa mityAdi, vyaktaM, navaraM UrdhvalokavAsitvaMcAsAMsamabhUtalAt paJcazatayojanoccanandanavanagatapaJcazatikASTakUTavAsitvena jJeyaM, nanvadholokavAsinInAMgajadantagirigatakUTASTakeyathA krIDAnimittako vAsastathaivatAsAmapyatra bhaviSyatIti cet, maivaM, yathA'dholokavAsinInAM gajadantagirINAmadho bhavaneSu vAsaH zrUyate tathaitAsAmathramANatvena tatra nirantaraM vaassttshcordhvlokvaasitvN| mU. (216) mehaMkarA 1 mehavaI 2, sumehA 3 mehamAlinI 4 / / suvacchA 5 vacchamittA ya 6, vAriseNA 7 blaahgaa| vR. tAzcemA nAmataH padyabandhenAha-"meghaGkarA 1 meghavatI 2 sumeghA 3 meghamAlinI 4 suvatsA 5 vatsamitrA 6 caH samuccaye vAriSeNA 7 bahAlakA 8 / mU. (217) taeNaMtAsiM uddhalogavatthavvANaM aTThaNhaM disAkumArImahattariANaM patteaM2 AsaNAiM calaMti, evaM taM ceva puvvavaNNiaMbhANiavvaM jAva amhe NaM devANuppie! uddhalogavatthavvAoaTTha disAkumArImahattariAojeNaMbhagavao titthagarassa jammaNamahimaMkarissAmo teNaM tubbhehiM na bhAiavvaMtikaTTha uttarapurasthimaM disIbhAgaM avakkamati ra ttA jAva abbhavaddalae viuvvaMti 2 tA jAva taM nihayarayaM naharayaM bhaTTarayaM pasaMtarayaM uvasaMtarayaM kareMti 2 khippAmeva pcuvsmNti| evaM puSphavaddalaMsi pupphavAsaM vAsaMti vAsittA jAva kAlAgurupavara jAva suravarAmigamaNajoggaMkareti ra tAjeNevaM bhayavaM titthayare titthayaramAyA yateNeva uvAgacchaMti 2 tAjAva AgAyamANIo parigAyamANIo citttthti| vR. atha yattAsAM vaktavyaM tadAha-'tae NaM tAsiM uddhalogavatthavvANa'mityAdi, vyaktaM, navaraMtadeva pUrvavarNitaMbhaNitavyaM, kiyatparyantamityAha-'jAva amheNa mityAdi,atrayAvacchabdo'. vadhivAcako natusaMgrAhakaH, avakkamittAjAva'tti atra yAvatpadAt 'veubviasamugghAeNaMsamohaNaMtirattAjAvadoccaMpi veuviasamugdhAeNaMsamohaNaMti 2 ttA' iti bodhyam, 'abhravAdalakAni vikurvanti' abhre-AkAze vAH-pAnIyaM tasya dalakAni abhravAdalakAni meghAnityarthaH, 'viuvvitatA jAva'tti atra yAvatkaraNAdidaM zyam Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-5 387 'sejahAnAmaekammAradAraejAvasippovagae egaMmahaMtaMegavAragaMvAdagakubhayaMvAdagathAlagaM vAdagakalasaMvA dagabhiMgAraMvA gayAha rAyaMgaNaM vApa0 samaMtA jAvasamaMtAAva-risijjA,evameva tAoviuddhalogavatthavvAoaTTha disAkumArImahattariAoabbhavaddalae viuvvittA khippAmeva pataNatayanAyaMti 2 tA khippAmeva vijaAyaMti 2 ttA bhagavao titthagarassa jammaNabhavaNassa savvaosamaMtA joaNaparimaMDalaM nicoagaMnAimaDiaMpaviralapaphusi rayareNuvi-nAsaNaM divvaM surabhigaMdhodayavAsaM vAsaMti,' atra vyAkhyA sa yathA karmadAraka ityAdi prAgvat vyAkhyeyaM, ekaM mahAntaM dakavArakaM vA-mRttikAmayajalabhAjanavizeSaM dakakumbhakaM vA-jalaghaTaM dakasthAlakaM vA-kAMsyAdimayaM jalapAtraM dakakalazaM vA jala,gAraMvA gRhItvA rAjAGgaNaM vA yAvadudyAnaM vA AvarSet-samantAt siJcet evametA api uddhalogavatthavvAoityAdiprAgvat, kSiprameva pataNataNAyanti'tti, atyantaMgarjantItyarthaH, garjitvA ca 'pavijaAyanti'ttiprakarSeNa vidyutaM kurvanti, kRtvAcabhagavatastIrthakarasya janmabhavanasya sarvataH samantAyojanaparimaNDalaM kssetrNyaavt| atra nairantaryedvitIyA, nirantaraMyojanaparimaNDalakSetreityarthaH, nAtyudakaM nAtimRttikaMyathA syAttathAprakarSaNa yAvatA reNavaH sthagitAbhavantitAvanmAtreNotkarSeNeti bhAvaH, uktaprakAreNa viralAni-sAntarANi ghanabhAve kardamasambhavAt praspRSTAni-prakarSavanti sparzanAni mandasparzanasambhave reNusthaganAsambhavAt yasmin varSe tat praviralapraspRSTaM, atra eva rajasAM-zlakSNareNupudagalAnAM reNUnAM ca-sthUlatamatatudgalAnAM vinAzanaM divyaM-atimanoharaM surabhigaMdhodakavarSaM varSanti varSitvA ca, atha prastutasUtramanuzriyate-ta yojanaparimaNDalaM kSetraM nihatarajaH kurvantIti yogaH, nihataM-bhUya utthAnAbhAvena mandIkRtaM rajoyatratattathA, tatranihatatvaM rajasaH kSaNamAtramutthAnAbhAvenApi sambhavati tata Aha-naSTaM sarvathA sazyIbhUtaMrajo yatra tattathA, tathA bhraSTaM vAtodbhUtatayA yojanamAtrAt dUrataH kSiptaM rajo yatra tttthaa| ata eva prazAntaM-sarvathA'sadiva rajo yatratattathA, asyaivAtyantikatAkhyApanArthamAhaupazAntaM rajo yatra tattathA, kRtvA ca kSiprameva pratyupazAmyanti, gaMdhodakavarSaNAnivartanta ityarthaH, athAsAM tRtIyakarttavyakaraNAvasaraH-evaM gaMdhodakavarSaNAnusAreNa puSpavAdalakena-puSpavarSakavArdalakena prAkRtatvAt tRtIyArthe saptamI puSpavarSa varSantIti, atraivamityAdivAkyasUcitamidaM sUtraMjJeyam, 'tacaMpiveubviasamugghAeNaMsamohaNaMtira ttApupphavaddalae viuvvanti, sejahAnAmae mAlAgAradArae siAjAva sippovagae egaMmahaM puSphachajivApupphapaDalagaMvA puSphacaMgerIaMvA gahAya rAyaMgaNaMvA jAvasamantA kayaggahagahiakarayalapabmaTThavippamukkeNaM dasaddha-vaNNeNaMkusumeNaM puSphapuMjovayArakaliaMkareti evamevatAovi uddhalogavatthavvAojAva pupphavaddalae viuvvittA khippAmeva pataNataNAyanti jAva joaNaparimaNDalaM jalayathalayabhAsurappa- bhUyassa biMTaTThAissa dasaddhavaNNassa kusumassa jANussehapamANamittaM vAsaM vaasNti'tti| atra vyAkhyA-tRtIyavAraM vaikriyasamudaghAtena samavaghnanti ko'rthaH?-saMvartakavAtavikurvaNArthaMhi yatvelAdvayamapi vaikriyasamudghAtenasamavahananaMtatkilaikaMra vamabhravAlakavikurvamArthaM dvitIyaM idaM tu puSpavAdalakavikurvaNArthaM tRtIyaM, samavahatya ca puSpavAdalakAni vikurvanti, saM yathAnAmako mAlAkAradArako mAlikaputraH asyaiva prastutakArye vyutpannatvAt syAdyAvanipuNa Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 388 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 5/217 zilpopagataH ekAM mahatIM 'puSpacchAdyikAvA' chAdyate-upari sthagyate iti chAdyA chAdyaiva chAdhikA puSpai tA chAdhikA puSpachAdhikA tAMpuSpapaTalaM vA-puSpAdhArabhAjanavizeSaMpuSpacaGgerikAMvA pratItAM yAvat samantAtratakalaheyAparAGmukhIsumukhItatsaMmukhIkaraNAyakezeSugrahaNaMkacagrahastatprakAreNa gRhItaM tathA karatalAdvipramuktaM sat prabhraSTaM karatalaprabhraSTavipramuktaM prAkRtatvAt padavyatyayastato vizeSaNasamAsaH tena kacagrahagRhItakaratalaprabhraSTavipramuktena dazArddhavarNena-paJcavarNena kusumenajAtyapekSayA ekavacanaM kusumajAtena puSpapuopacAro-baliprakArastena kalitaM karoti, evametA apiUrdhvalokavAstavyA aSTau dikkumArImahattarikAH puSpavaddalae viuvvittA ityAdikaMyojanaparimaNDalAntaMprAgvadvyAkhyeyaM, vAkyayojanAtuyojanaparimaNDalaM yAvat dazArddhavarNasya kusumasya varSavarSantIti, kathaMbhUtasyakusumasya? jalajaM-padmAdi sthala-vicakilAdibhAsvaraM-dIpyamAnaM prabhUtaM ca-atipracuraM tataH karmadhArayaH bhAsvaraM ca tat prabhUtaM ca bhAsvaraprabhUtaM jalasthalajaM ca tat bhAsvaraprabhUtaM ca tattathA, 'vRntasthAyinaH' vRntena-aghobhAgavartinA tiSThatItyevaMzIlasya, tathA, vRntamaghobhAge patrANyuparItyevaM sthAnazIlasyetyarthaH, kathaMbhUtaM varSaM ? - jAnvavadhika utsedho jAnUtsedhastasya pramANaM-dvAtriMzadaMgulalakSaNaM tena sadhzI mAtrA yasya sa tathA taM, dvAtriMzadaMgulAni caivaM-caraNasya catvArijaMghAyAzcaturviMzatijAnunazcatvArIti, evamevasAmudrike caraNAdimAnasya bhaNanAt, varSitvAca, kiyatparyanto'yaM 'eva'mityAdivAkyasUcitasUtrasaMgraha ityAha___yAvat 'kAlAgurupavara tiatra yAvacchabdo'vadhivAcI 'jAva suravarAbhigamaNajoggaM'ti atra yAvatkaraNAt kuMdurukkaturukkaDajhaMtadhUvamaghamaghantagaMdhuddhaAbhirAmaM sugaMdhavaragaMdhiaMgaMdhavaTTibhUaM divvaMti paryantaM sUtraM jJeyaM, tatkAlAguruprabhRtighUpadhUpitaM ghUpAlApakavyAkhyA prAgvat, atha eva 'suravarAbhigamanayogyaM' suravarasya-indrasyAbhigamanAya-avataraNAya yogyaM kurvanti, kRtvA ca yatraiva bhagavAMstIrthakarastIrthakaramAtA ca tatraivopAgacchaMti, upAgatya ca yAvacchabdAt 'bhagavao titthayarassa titthayaramAyAe ya0' iti grAhyaM, AgAyantyaH parigAyantyastiSThantIti / atha rucakavAsinIdikakumArIvaktavye prathamaM pUrvarucakasthAnAmaSTAnAM vaktavyamAha mU. (218) teNaMkAleNaMteNaM samaeNaMparutthimaruagavatthavvAoaTThadisAkumArImahattariAo saehiM 2 kUDehiM taheva jAva viharaMti, taMjahA vR. 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNa'mityAdi, tasmin kAle tasmin samaye paurastyarucakavAstavyAH-pUrvadigbhAgavatirucakakUTavAsinyo'STau dikkumArImahattarikAH svakeSusvakeSukUTeSu tathaiva yAvad viharanti, tadyathAmU. (219) naMduttarAya 1 naMdA 2, AnaMdA 3 nNdivddhnnaa4| vijayA ya 5 vejayaMtI 6, jayaMtI 7 aparAjiA 8 // vR. nandottarA 1 caH samuccaye nandA 2 AnandA 3 nandivardhanA 4 vijayA 5 caH pUrvavat vaijayantI 6 jayantI 7 aparAjitA 8 ityetA nAmataH kthitaaH| mU. (220) sesaMtaMcevajAva tubbhAhiMnabhAiavvaMtikaTThabhagavaotitthayarassatitthayaramAyAe apurasthimeNaM AyaMsahatthagayAo aagaaymaanniioprigaaymaanniiocitttthti| teNaM kAleNaM teNaMsamaeNaMdAhiNaruavagatthavvAoaTTha disAkumArImahattariAotahevajAvaviharaMti, taMjahA Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-5 389 vR.zeSaMAsanaprakampAvadhiprayogabhagavaddarzanaparasparAhvAnasvasvAbhiyogikakRtayAnavimAnavikurbiNAdikaM tathaiva yAvadyuSmAbhirna bhetavyamiti kRtvA bhagavataH tIrthakarasya tIrthakaramAtuzca pUrvarucakasamAgatatvAtpUrvatohastagataAdarzo darpaNo jinajananyoHzraGgArAdivilokanAthupayogI yAsAM tAstathA, vizeSaNaparanipAtaH prAkRtatvAt, AgAyantyaH prigaayntystisstthntiiti| __atracarucakAdisvarUpaprarUpaNeyaM-ekAdezena ekAdazedvitIyAdezenatrayodazetRtIyAdezena ekaviMze rucakadvIpe bahumadhye valayAkArorucakazailazcaturazItiyojanasaharaNyuccaH mUle 10022 madhye 7023 zikhare 4024 yojanAni vistIrNa, tasya zirasi caturthe sahane pUrvadizi madhye siddhAyatanakUTaM, ubhayoH pArzvayozcatvAri 2 dikakumArINAM kUTAni, nandottarAdyAsteSu vasantIti samprati dakSiNarucakasthAnAM vaktavyamupakramyate-'teNaM kAleNa'mityAdi, tasmin kAle tasmin samaye dakSiNarucakavAstavyA iti pUrvadrUcakazirasi dakSiNadizi madhye siddhAyatanakUTaM ubhayatazcatvArirakUTAni,tatravAsinya ityarthaH,aSTaudikkumArImahattarikAHtathaivayAvadviharanti,tadyathAmU. (221) samAhArA 1 suppainnA 2, suppabuddhA 3 jasoharA 4 / lacchimaI 5 sesavaI 6, cittaguttA 7 vasuMdharA 8 // vR.samAhArA 1 supradattA 2 saprabuddhA 3 yazodharA 4 lakSmIvatI 5zeSavatI 6 citraguptA7 vasundharA 8 / mU. (222) tahevajAvatubbhAhiM namAiavvaMtikaTTu bhagavao titthayarassa titthayaramAUe a dAhiNeNaM bhiMgArahatthagayAo AgAyamANIo parigAyamANIo ciTThati / teNaM kAleNaM teNaM samaeNaMpaJcatthimaruagavatthavvAo aTTha disAkumArImahattariAosaehi 2 jAva viharati, tN0| vR. tathaiva yAvadyuSmAbhirna bhetavyamitikRtvA jinajananyordakSiNadiggatatvAddakSiNadigbhAge jinajananIsnapanopayogijalapUrNakalazahastA AgAyantyaH parigAyantyastiSThantIti / sAmprataM pazcimarucakasthAnAM vaktavyatAmAha-'teNaM kAleNa'mityAdi, sarvaM tathaiva navaraM pazcimarucakavAstavyAH-pazcimadigbhAgavatirucakavAsinya iti / mU. (223) ilAdevI 1 surAdevI 2, puhavI 3 paumAvaI 4 / eganAsA 5 navamiA 6, bhaddA 7 sIAya 8 aTThamA / vR. nAmAnyAsAM padyenAha-ilAdevI 1 surAdevI 2 pRthivI 3 padmAvatI 4 ekanAsA 5 navamikA 6 bhadrA 7 sItA 8 caH samuccaye, aSTamI ceti / mU. (224) taheva jAva tubbhAhiM na bhAiavvaMtikaTu jAva bhagavao titthayarassa titthayaramAUe apaJcatthimeNaM tAliaMTahatthagayAo AgAyamANIo parigAyamANIo citttthti| teNa kAleNaM teNaM samaeNaM uttarillaruagavatthavvAo jAva viharaMti, taMjahA vR.kUTavyavasthAtathaiva, pazcimarucakAgatatvAjinajananyoH pazcimadigbhAgetAlavRntaM-vyajanaM tadahastagatAstiSThantIti, udIcyA apyevameteti tatsUtramAha-'teNaM kAleNa'mityAdi, vyaktaM, navaramuttararucakavAstavyA-uttaradigbhAgavatirucakavAsinya iti| mU. (225) alaMbusA 1 missakesI 2, puNDarIA ya 3 vAruNI 4 // hAsA 5 savvappabhA 6 ceva, sirI 7 hiri 8 ceva uttro|| Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 390 - jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 5/225 vR. nAmAnyAsAM padyenAha-alaMbusA 1mizrakesI 2 paNDarIkA3 caH prAgvat vAruNI 4 hAsA 5 sarvaprabhA 6 caiveti prAgvat zrIH7 hI 8 shcottrtH| mU. (226) taheva jAva vaMdittA bhagavao titthayarassa titthayaramAUe aM uttareNaM cAmarahatthagayAo AgAyamANIo parigAyamANIo ciTThati / teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM vidisiruagavatthavvAo cattAri disAkumArImahattariAo jAva viharaMti, taMjahA-cittAya 1 cittakaNagA 2, saterA 3 yasodAmiNI 4 / taheva jAvana bhAiavvaMtikaTThabhagavao titthayarassa titthayaramAUe acausuvidisAsu dIviAhatthagayAo AgAyamANIo parigAyamANIo citttthntitti| teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM majjhimaruagavatthavvAo cattAri disAkumArImahattariAo saehiM 2 kUDehiM tahevajAva viharaMti, taMjahA-vaA AsiA, suruaalagaavii| taheva jAva tubbhAhiM na bhAiyavvaMtikaTThabhagavaotitthayarassa cauraMgulavajaM nAminAlaMkappaMti kappettA viaragaM khaNaMti khaNittA viarage nAmiM nihaNaMti nihaNittA rayaNANa ya vairANa ya pUreti 2 ttA hariAliAe peDhaM baMdhati ra ttA tidisiM tao kayalIharae viuvvati, te NaM tesiM kayalIharagANaM bahumajjhadesabhAe tao cAussAlae viuvvaMti, tae NaM tesiM cAussAlagANaM bahumajjhadesabhAe tao sIhAsaNe viuvvaMti. tesiNaMsIhA0 ayameyArUvevaNNAvAse pa0savvo vaNNago bhaa0| tae NaM tAo ruagamajjhavatthavvAo cattAri disAkumArIo mahattarAo jeNeva bhayavaM titthayare titthayaramAyA ya teNeva uvAgacchaMti 2 ttA bhagavaM titthayaraM karayalasaMpuDeNaM giNhati titthayaramAyaraM ca bAhAhiM giNhaMti ra tAjeNeva dAhiNille kayalIharaejeNeva cAusAlaejeNeva sIhAsaNe teNeva uvAcchaMti ra tA bhagavaM titthayaraM titthayaramAyaraMca sIhAsaNe nisIyAti ra ttA sayapAgasahassapAgehiM tillehiM abbhaMgeti 2 tA suramiNA gaMdhavaTTaeNaMuvvaTTeti 2 tA bhagavaMtitthayaraM kayalapuDeNa titthayaramAyaraMcabAhAsugiNhaMti ra tAjeNevapurathimillekayalIharaejeNeva causAlae jeNeva sIhAsaNe teNeva uvAgacchaMti uvAgacchittA bhagavaM titthayaraM titthayaramAyaraM ca sIhAsaNe NisIAveti 2 tA tihiM udaehiM majAti, taMjahA gaMdhodaeNaM 1 puSphodaeNaM 2 suddhodaeNaM, majjAvittA savvAlaMkAravibhUsiaMkAti 2 tA bhagavaMtitthayaraM karayalapuDeNaM titthayaramAyaraMvabAhAhiM giNhatira tAjeNeva uttarille kayalIharae jeNeva causAlae jeNeva sIhAsaNe teNeva uvAgacchaMti 2 tA bhagavaM titthayaraM titthayaramAyaraMca sIhAsaNe nisIAviMti 2 tA Amioge deve sadAvinti ra tA evaM vayAsI khippAmeva bhodevANuppiyA! cullahimavaMtAovAsaharapavvayAogosIsacaMdanakaTThAiMsAharaha, taeNaM te AmiogA devA tAhiM ruagamajjhavatthavvAhiM cauhiM disAkumArImahattariAhiM evaM vuttA samANA haTTatuTThA jAva vinaeNaM vayaNaM paDicchaMti 2 tA khippAmeva cullahimavaMtAo vAsaharapavvayAo srsaaiNgosiiscNdNktttthaaiisaahrNti| taeNaM tAo majjhimaruagavatthavvAo cattArI disAkumArI mahattariAo saragaM kareMti 2 tA araNiM ghaDeti araNiM, ghaDittA saraeNaM araNiM mahiMti 2 ttA aggiM pADeMti 2 aggiM saMdhukkhaMti 2 tA gosIsacaMdaNakaTTe pakkhivaMti 2 tA aggi ujjAlaMti samihAkaTThAiMpakkhivinti 2 ttA aggihomaM kareMti 2 tA bhUtikammaM kareMti 2 tA rakkhApoTTaliaMbaMdhanti baMdhettAnAnAmaNi Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-5 391 rayaNabhatticitte duvihe pAhANavaTTage gahAya bhagavao titthayarassa kaNNamUlaMmi TiTTiANivaMti bhavau bhayavaM pavvayAue / taeNaMtAo ruagamajjhavatthavvAo cattAri disAkumArImahattariAo bhayavaMtitthayAM karayalapuDeNaMtitthayaramAyaraMca bAhAhiM giNhaMtigihittAjeNevabhagavaotitthayarassajammaNabhavaNe teNeva uvAgacchaMti ra ttA titthayaramAyaraM sayamijaMsi nisIAviMti nisIAvittA bhayavaMtitthayAM mAue pAse Thaveti ThavittA AgAyamANIo parigAyamANIo cittuNtiiti| dR. kUTavyavasthA tathaiva, uttararucakAgatatvAjinajananyoruttaradigbhAge cAmarahastagatA AgAyantyaH parigAyantyasatiSThanti / atha vidigarucakavAsinInAmAgamanAvasaraH 'teNaMkAleNa'mityAdi, vyaktaM, navaraMvidigarucakavAstavyAstasyaivarucakaparvatasya zirasi caturthe sahane catasRSu vidikSu ekaikaM kUTaM tatra vAsinyazcatana vidikakumAryo yAvad viharanti, imAzca sthAnAGge vidyutkumArImahattarikAityuktA iti, etAsAMcaizAnyAdikrameNa nAmAnyevaM-citrA 1caHsamuccayecitrakanakA 2 zaterA 3 saudAminI 4 tathaivayAvanna bhetavyamitikRtvA, vidigAgatatvAt bhagavatastIrthakarasya tIrthakaramAtuzca catasRSu vidikSu dIpikAhastagatA AgAyantyaH parigAyantyastiSThantIti / atha madhyarucakavAsinya AgamitavyAH tasminkAle tasmin samaye madhyarucakavAstavyA- madhyabhAgavatirucakavAsinyaH, ko'rthaH? -caturviMzatyadhikacatuHsahasrapramANe rucakazirovistAre dvitIyasahasracaturdigvatiSu catuSukUTeSupUrvAdikrameNacatamrastA vasantItyarthaH,zrIabhayadevasUrayastuSaSThAGgavRtto mallayadhyayane 'majjhimaruagavatthavvA' ityatra rucakadvIpasyAbhyanta-rArddhavAsinyaityAhuH, atratatvaMbahuzrutagamyaM, catamro dikkumArikA yAvad viharanti, tadyathA-rUpA 1 rUpAsikA 2 surUpA 3 rUpakAvatI 4, tathaiva yuSmAbhirna metavyamitikRtvA bhagavatIstIrthakarasya caturaMgulavarja nAbhinAlaM kalpayanti kalpayitvA ca vidarakaM-gartA khananti khanitvA ca vidarake kalpitAM tAM nAbhiM nidhAnayanti, nidhAnayitvA ca rattanaizca vajrezca prAkRtatvAd vibhaktivyatyayaH pUrayanti pUrayitvA ca haritAlikAbhiH-dUrvAbhiH pIThaMbananti-pIThaMbadhvAtadupariharitAlikA vapantItyarthaH, vitarakakhananAdikaMca sarva bhagavadavayavasyAzAtanAnivRtyarthaM, pIThaMbadhvAcatridizipazcimAvarjadikatraye trINi kadalIgRhANi vi0, tatasteSAM kadalIgRhANAM bahumadhyadezabhAge trINi catuHzAlakAnibhavanavizeSAn vi0, tatasteSA catuHzAlakAnAM bahumadhyadezabhAgetrINa siMhAsanAni vikurvanti, teSAM siMhAsanAnAmayametAzo varNavyAsaH prajJaptaH, siMhAsanAnAM sarvovarNakaH puurvvdbhnnitvyH| ___ samprati siMhAsanavikurvaNAnantarIyakRtyamAha-'taeNaMtAoruagamajjhavatthavvAocattAri disAkumArIo'ityAdi, tatastArucakamadhyavAstavyAHcatama dikkumArImahattarikA yatraiva bhagavAMstIrthakarastIrthakaramAtA ca tatraivopAgacchaMti upAgatya ca bhagavantaM tIrthakaraM karatalasampuTena tIrthakaramAtaraMca bAhAbhirgRhNanti gRhItvA ca yatraiva kadalIgRhaM yatraiva catuHzAlakaM yatraiva casiMhAsanaM tatraivopAgacchaMti, upAgatya ca bhagavantaM tIrthakaraM tIrthakaramAtaraM ca siMhAsane niSAdayantiupavezayanti niSAdya ca zatapAkaiH sahasrapAkaiH-zatakRtvo'parAparauSadhirasena kArSApaNAnAMzatena vAyatpakvaM tacchatapAkamevaM sahasrapAkamapi bahuvacanaM tathAvidhasurabhitailasaMgrahArthaM tailairabhyaGgayaMti Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 392 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 5/226 tailamabhyaMjayaMtItyarthaH, abhyaGgayitvA ca surabhiNA gaMdhavartakena gaMdhadravyANAM-utpalakuSThAdInAmudvartakena-cUrNapiNDena gaMdhayuktagodhUmacUrNapiNDena vA udvartayantiprakSitatailApanayanaM kurvanti udvartyaca bhagavantaM tIrthakaraM karatalapuTena tIrthakaramAtaraMca bAhvorgRhNanti gRhItvA ca yatraiva paurastyaM kadalIgRhaM yatraiva catuHzAlaM yatraiva ca siMhAsanaM tatraivopAgacchaMti upAgatya ca bhagavantaM tIrthakaraM tIrthakaramAtaraMca siMhAsane niSAdayantiniSAdya ca tribhirudakairmajayaMti-snapayaMti, tAnyeva trANi darzayati- 'tadyathe' tyAdinA, gaMdhodakena-kuMkumAdimizritena puSpodakena-jAtyAdimizritena zuddhodakena-kevalodakena, majjayitvA sarvAlaGkAravibhUSitau kurvanti, mAtRputrAviti zeSaH, kRtvA cabhagavantaM tIrthakaraMkaratalapuTena tIrthakaramAtaraMca bAhAbhirgRhNanti gRhItvAca yatraivottarAhaMkadalIgRhaM yatraivacacatuHzAlakaMyatraivacasiMhAsanaMtatraivaupAgachaMti upAgatyacabhagavantatIrthakaraMtIrthakaramAtaraM ca siMhAsane niSAdayanti niSAdya ca AbhiyogAn devAn zabdayanti zabdayitvA ca evamAvAdiSuH-kSiprameva bhodevAnupriyAH! kSudrahimavatovarSadharaparvatAdgozIrSacandanakASThAni saMharatasamAnayata, tatasteAbhiyogAdevAstAbhI rucakamadhyavAstavyAbhizcatasRbhirdikumArImahattarikAbhirevaM-anantaroktamuktAH-AjJaptAH santaH hRSTatuSTa ityAdi yAvad vinayena vacanaM pratIcchaMtiaGgIkurvanti pratISyaca kSiprameva kSudrahimavatovarSadharaparvatAtsarasAnigozIrSacandanakASThAni sNhrnti| tatastemadhyarucakavAstavyAzcatamro dikkumArImahattarikAHzarakaM-zarapratikRti-tIkSNamukhamagnyutpAdakaM kASThavizeSaM kurvanti, kRtvA ca tenaiva zarakena saha araNiM-lokaprasiddhaM kASThavizeSaM ghaTayanti-saMyojayanti, ghaTayitvAca zarakenAgnimadhnanti,mathitvAcaagnipAtayanti, pAtayitvA caagnisandhukSanti-sandIpayanti, sandhukSyaca gozIrSacandanakASThAniprastAvAtkhaNDazaH kRtAnIti bodhyaM yAzaizcandanakASTheragniruddIpitaH syAt tAzAnItibhAvaH, prakSipanti, prakSipya pUrvohi kASThaprakSepo'gnyuddIpanAya ayaMca rakSAkaraNAyeti vizeSaH, prakSipya ca agnihomaM kurvanti, kRtvAcabhUteH-bhasmanaH karma-kriyA tAM kurvanti, yena prayogeNendhanAni bhasmarUpANibhavanti tathA kurvantItyarthaH, kRtvA ca jinajananyoH zAkinyAdiduSTadevatAbhyo ddagadoSAdibhyazca rakSAkarI poTTalikAMbajanti, badhdhvAca nAnAmaNiratnAnAM bhaktI-racanAtayA vicitrau dvaupASANavRttagolako pASANagolakAvityarta gRhNanti gRhItvA ca bhagavatastIrthakarasya karNamUle TiTTiAvetItyanukaraNazamdo'yaM tena TiTTiAti-parasparaM tADanena TiTTItizabdotpAdanapUrvakaM vaadyntiityrthH| anena hi bAlalIlAvazAdanyatra vyAsaktaMbhagavantaMvakSyamANAzIrvacanazravaNepaTuMkurvantIti bhAvaH, tathAkRtvAca bhavatu bhagavAnparvatAyuH 2 ityAzIrvacanaMdadatIti, tataH-uktasakalakAryakaraNAnantaraM tA rucakamadhyavAstavyAzratamro dikkumArImahattarikA bhagavantaM tIrthakaraM karatalapuTena tIrthakaramAtaraMcabAhAbhirgRhNanti gRhItvAca yatraiva bhagavatastIrthakarasya janmabhavanaMtatraivopAgacchaMti upAgatyacatIrthakaramAtaraMzayyAyAMniSAdayantiniSAdyaca bhagavantaM tIrthakaraMmAtuH pArvesthApayanti, sthApayitvA ca nAtidUrAsannagA AgAyantyaH parigAyantyastiSThanti, etAsAMca madhye'STAvadholokavAsinyo gajadantagiriNAmadhobhavanavAsinyaH, yatvetadadhikArasUtre 'saehiM 2 kUDehi' iti padaM tadaparasakaladikkumAryadhikArasUtrapAThasaMrakSaNArtha, sAdhAraNasUtrapAThe hi yathAsambhavaM vidhiniSedhau samAzrayaNIyAviti, UrdhvalokavAsinyo'STau nandanavane yojanapaJcazatikakUTavAsinyaH anyAzca Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-5 393 sarvAapirucakasatkakUTeSu yojanasahasroSu mUle sahasrayojanavistAreSu zirasi paJcazatavistAreSu vasanti / uktaM SaTapaJcAzadadikkumArIkRtyamiti / aSendrakRtyAvasaraH mU. (227) teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM sakke nAmadeviMde devarAyA vajapANI puraMdare sayakeU sahassakkhe maghavaM pAgasAsaNe dAhiNaddhalokAhivaI battIsavimANAvAsasayasahassAhivaI erAvaNavAhaNe suriMde arayaMbaravatthadhare AlaiyamAlamauDe navahemacArucittacaMcalakuNDalavilihijjamANagaMDe bhAsuraboMdI palaMbavanamAle mahiddhIe mahajjuIe mahAbale mahAyase mahAnubhAge mahAsokkhe sohamme kappe sohammavaDiMsae vimANe saMbhAe suhammAe sakkaMti siihaasnnNsi| seNaMtatya battIsAe vimANAvAsasayasAhassINaMcaurAsIesAmAniasAhassINaMtAyattIsAe tAyattIsagANaM cauNhaM logapAlANaM aTThaNhaM aggamahisINaM saparivArANaM tiNhaM parisANaM sattaNhaM aniANaM sattaNhaM aniAhivaINaM cauNhaM caurAsINaM AyarakkhadevasAhassINaM annosiM ca bahUNaM sohammakappavAsINaM vemANiyANaM devANa ya devINa ya AhevacaM porevaccaM sAmittaM bhaTTittaM mahattaragattaM ANAIsaraseNAvacaM kAremANe pAlemANe mahayAhayanaTTagIyavAiyataMtItalatAlatuDiaeghanamuiMgapaDupaDahavAiaraveNaM divvAiM bhogabhogAiM bhuMjamANe vihri| tae NaM tassa sakkassa deviMdassa devaranno AsaNaM calai, tae NaM se sakke jAva AsaNaM caliaMpAsai ra ttAohiM pauMjaipauMjittA bhagavaMtitthayaraM ohiNA Abhoei ra ttA haTTatuTThacitte AnaMdie pIimaNe paramasomanassie harisavasavisappamANahiaedhArAhayakayaMbakusumacaMcumAlaiaUsaviaromakUve viasiavarakamalanayaNavayaNe pacaliavarakaDagatuakeUramauDe kuMDalahAravirAyaMtavacche pAlaMbapalambamANagholaMtabhUsaNadhare sasaMbhamaM turiaMcavalaM suridai sIhAsaNAo abbhuTTei 2 tA pAyapIDhAo paJcoruhai 2 ttA veruliavarihariTThaaMjaNaniuNoviamisimisiMtamaNirayaNamaMDiAo pAuAoomuai2 tAegasADiaMuttarAsaMgakarei 2ttAaMjalimauliyaggahatthe titthayarAmimuhe sattaTTa payAiM anugacchai 2 ttA vAmaM jANuM aMcei 2 tA dAhiNaM jANuM dharaNIalaMsi sAhaTu tikkhutto muddhANaM dharaNiyalaMsi nivesei 2 tA IsiM paJcuNNamai 2 tA kaDagatuDiarthamiAo bhuAo sAharai 2 ttA karayalapariggahiaMsirasAvattaM matthae aMjaliM kaTTha evaM vayAsI namotthu NaM arahaMtANaM bhagavaMtANaM, AigarANaM titthayarANaM sayaMsaMbuddhANaM, purisuttamANaM purisasIhANaM purisavarapuMDarIANaM purisavaragaMdhahatthINaM, loguttamANaM loganAhANaM logahiyANaM logapaIvANaM logapajoagarANaM, abhayadayANaM cakkhudayANaM maggadayANaM saraNadayANaM jIvadayANaM bohidayANaM, dhammadayANaM dhammadesayANaMdhaNmanAyagANaM dhammasArahINaMdhammavaracAuraMtacakkavaTTINaM, dIvo tANaM saraNaM gaI paiTTA appaDihayavaranANadaMsaNadharANaM viaTTachaumANaM, jiNANaM jAvayANaM tinnANaM buddhANaM bohayANaM muttANaM moagANaM, savvannRNaM savvadarisINaM sivamayalamaruamaNaMtamakkhayamavvAbAhamapuNarAvittisiddhigaiNAmadheyaM ThANaM sNpttaannNnmojinnaannNjiabhyaannN| namo'tyuNaMbhagavao titthagarassa Aigarassa jAva saMpAviukAmassa, vaMdAmiNaM bhagavaMtaM tatthagayaM ihagae, pAsau me bhayavaM! tatthagae ihagayaMtikaTTha vaMdai namasai 2 tA sIhAsaNavaraMsi puratyAmimuhe sannisaNNe / te NaM tassa sakkassa deviMdassa devaranno ayameArUve jAva saMkappe samuppajjitthA-uppanne khalu bho jaMbu bho jaMbuddIve dIve bhagavaM titthayare taM jIyameyaM Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 394 jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 5/227 tI apacuppannamaNAgayANaM sakkANaM deviMdANaM devarAINaM titthayarANaM jagNamahimaM karettae, taM gacchAmi NaM api bhagavao titthagarassa jammaNamahimaM karemittikaTTu evaM saMpehei 2 ttA hariNegamesiM pAyattANIyAhivai, devaM saddAveti 2 ttA evaM vayAsI khippAmeva bho devANuppiA ! sabhAe suhammAe meghogharasiaM gaMbhIramahurayarasaddaM joyaNaparimaNDalaM sughosaM sUsaraM ghaMTaM tikkhutto ullAlemANe 2 mahayA mahayA saddeNaM ugghosemANe 2 evaM vayAhi ANavei NaM bho sakke deviMde devarAyA gacchai NaM bho sakke deviMde devarAyA jaMbuddIve 2 bhagavao titthayarassa jammaNamahimaM karittae, taMtubbhevi NaM devANuppiA ! savviddhIe savvajuIe savvabaleNaM savvasamudaeNaM savvAyareNaM savvavibhUIe savvavibhUsAe savvasaMbhameNaM savvanADaehiM savvovarohehiM savvapupphagaMdhamallAlaMkAravibhUsAe savvadivvatuDiasaddasaNNiNAeNaM mahayA iddhIe jAva raveNaM niayapariAlasaMparivuDA sayAiM 2 jANavimANavAhaNAiM durUDhA samANA akAlaparihINaM ceva sakkassa jAva aMtiaM paaubbhvh| tae NaM se hariNegamesI deve pAyattANIyAhivaI sakkeNaM 3 jAva evaM vRtte samANe tuTTha jAva evaM devotti ANAe vinaeNaM vayaNaM paDisuNei 2 ttA sakkassa 3 aMtiAo paDinikkhamai 2 ttA jeNeva sabhAe suhammAe meghogharasiaMgambhIramahurayarasaddA jo aNaparimaNDalA sughosA ghaMTA teNeva uvAgacchai 2 ttA taM meghogharasi agambhIramahurayarasadda joaNaparimaNDaM sughosaM ghaMTaM tikkhutto ullAlei / taNaM tIse meghogharasi agambhIramahurayarasaddAe jo aNaparimaNDalAe sughosAe ghaMTAe tikkhutto ullAli Ae samANIe sohamme kappe annehiM egUNehiM battIsavimANAvAsasayasa hassehiM annAI egUNAI battIsaM ghaMTAsayasahassAiM jamagasamagaM kaNakaNArAvaM kAuM payattAiM hutthA iti tae NaM sohamme kappe pAsAyavimANanikkhuDAvaDiasaddasamuTThi aghaMTApaDeMsu AsayasahassasaMkule jAe Avi hotyA iti, tae NaM tesiM sohammakappavAsINaM bahUNaM vemANiyANaM devANa ya devINa ya egaMtaraipasattaNicapamattavisayasuhamucchiANaM sUsaraghaMTArasi aviulabolapUriacavalapaDibohaNe kae samANe ghosaNakoUhaladiNNakaNNaegaggacittauvauttamANasANaM se pAyattANI AhivaI deve taMsi ghaMTAravaMsi nisaMtamaDisaMtaMsi samANaMsi tattha tattha tahiM 2 dese mahayA mahayA saddeNaM ugghosemANe 2 evaM vayAsIti haMta ! suNaMtu bhavaMto bahave sohammakappavAsI vaimANiadevA devI a sohammakappavaiNo iNamo vayaNaM hi asuhatthaM- ANAvai NaM bho sakke taM ceva jAva aMtiaM pAubbhavahatti, tae NaM te devA devIo a eamaTTaM socA haTTatuTTha jAva hiaA appegaiA vaMdaNavattiaM evaM pUaNattiaM sakkAravattiaM sammANapattiaM daMsaNavattiaMjinabhattirAgeNaM appegaiAtaM jIameaM evamAdittikaTTu jAva pAubbhavaMtitti / taNaM se sakke deviMde devarAyA te vimANie deve devIo a akAlaparihINaM ceva aMtiaM pAubbhavamANe pAsai 2 ttA haTTe pAlayaM nAmaM AmiogiaM devaM saddAvei 2 ttA evaM vayAsIkhippAmeva bho devANuppiA ! anegakhambhasayasaNNiviTTaM lIlaTThiyasAlabhaMjiAkaliaM hAmi ausabhaturagaNaramagaravihagavAlagakiNNararurusarabhacamarakuMjaravaNalayapaumalayabhatticittaM khaMbhuggavayavairaveiAparigayAbhirAmaM vijjAharajamalajualajaMtajuttaMpiva accIsahassamAliNIaM Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-5 395 rUvagasahassakaliaMbhisamANaMcakkhulloaNalesaMsuhaphAsaMsassirIalavaMghaMTAvaliamahuramaNaharasaraM suhaM kaMtaM darisaNijjaM niuNoviamisimisisiMtamaNiyaNaghaMTiAjAlaparikkhittaM joyaNasahassavacchiNNaM paJcajoaNasayamuviddhaM sigdhaM turiaMjaiNanivvAhi divvaM jANavimANaM viubvAhi 2 ttA eamANatti paJcappiNAhi / vR. teNaM kAleNa'mityAdi, tasmin kAle tasmin samaye ityatra samayo dikkumArIkRtyAnantarIyatvena vizeSaNIyaH zakro nAma saudharmAdhipatirityAdivyAkhyAnaMkalpasUtraTIkAdau prasiddhAtvAtrAtra likhyate, atha vandananamaskaraNAnantaraM zakrasya siMhAsanopavezane yadabhUttadAha ___ 'tataH' siMhAsanopavezanAnantaraMtasya zakrasya devendrasya devarAjJaHayametAzo yAvatsaGkalpaH samudapadyata, ko'sAvityAha-utpannaH khalu bho! jaMbUdvIpe dvIpe bhagavAMstIrthakaraH tasmAjItametadatItapratyutpannAnAgatAnAMzakrANAMdevendrANAM devarAjJAMtIrthaka-rANAMjanmamahimAM katutadgacchAmi Namiti prAgvat ahamapi bhagavatastIrthakarasya janmamahimAMkaromItikRtvA-itihetumadabhAvyaivaMvakSyamANaM samprekSatesamprekSayaca hareH-indrasya nigama-Adeza-micchatIti harinigameSItaM athavA indrasya naigameSI nAmA devastaM padAtyanIkAdhipatiM devaM zabdayati zabdayitvA caivamavAdIt, kimavAdIdityAha-kSiprameva bhodevAnupriyA! sabhAyAM sudharmAyAM meghAnAmoghaH-saMghAto meghaughastasya rasitaM-garjitaM tadvad gambhIro madhuratarazca zabdo yasyAH sA tathA tAM yojanapramANaM parimaNDalaMbhAvapradhAnatvAnnirdezasya pArimANDalyaM-vRttatvaM yasyAH sA tathA tAM zabdo yasyAH sA tathA tAM sughoSAMnAma susvarAMghaMTAMtrikRtvaH-trInvArAn ullAlayan 2-tADayan 2 mahatA 2 zabdenodaghoSayan 2 evaM vada-AjJApayati bho devAH! zakro devendro devarAjA, kimityAha gacchati bhoH! zakro devendro devarAjAjaMbUdvIpedvIpe bhagavatastIrthakarasya janmamahimAM kartu, sAmAnyatojinavarNake prakrAnte'pi yajambUdvIpanAmagrahaNaMtajambUdvIpaprajJaptayadhikArAt, tadyUyamapi devAnupriyAH! sarvaddharyAsarvadyutyAsamvabalena sarvasamudAyena sarvAdareNa sarvavibhUSayA sarvadivyatruTitazabdasanninAdena mahatyA RddhayA yAvadraveNa atrAvyAkhyAtapadAni yAvatpadasaMgrAhyaM ca prAgvat nijakaparivAsaramparivRtAH svakAni svakAni yAnavimAnAni prAgvat vAhanAni-zibikAdInyArUDhAH santo'kAlaparihINaM-nirvilambayathA syAttathA caivo'vadhAraNezakrasyayAvatkaraNAt devendrasya devarAjJaHitipadadvayaMgrahyaMantikaM samIpaMprAdurbhavata,athasvAbhyAdezAnantaraMhariNegameSIyadakarottadAha___'tae NaM se hariNegamesI'ityAdi, tataH sa hariNegameSI devaH padAtyanIkAdhipati zakreNa devendreNa devarAjJAevamuktaH san hRSTaityAdiyAvadevaM devaiti AjJayA vinayena vacanaMpratizRNoti pratizrutya ca zakrAntikAtpratiniSkAmati pratiniSphamyaca yatraivasabhAyAMsudharmAyAM meghaugharasitagambhIramadhuratarazabdA yojanaparimaNDalA sughoSA ghaMTA tatraivopAcchati upAgatya ca tAM meghaugharasitagambhIramadhuratarazabdAMyojanaparimaNDalAsughoSAMghaMTAMtrikRtvaullAlayatIti, ullAlanAntaraMyadajAyatatadAha 'taeNaMtIse meghogharasiagambhIramuharayara' ityAdi, tataH-ullAlanAnantaraMtasyAM meghaugharasitagambhIramadhuratarazabdAyAM yojanaparimaNDalAyAM sughoSAyAM ghaMTAyAM trikRtva ullAlitAyAM satyAM saudharme alpeanyeSuekoneSudvAtriMzatavimAnarUpA yeAvAsA-devavAsasthAnAni teSAM zatasahasreSu, atra saptamyarthe tRtIyA, anyAnyekonAni dvAtriMzad ghaMTAzatasahasrANi yamakasamakaM-yugapat kaNakaNArAvaM kartuM pravRttAnyapyabhavan, atrApizabdo bhitrakramatvAt ghaMTAzatasahasrANyapi ityevaM Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 396 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 5/227 . yojanIyaH,athaghaMTAnAdato yatpravRttaM tadAha-'tato' ghaMTAnAMkaNakaNArAvapravRtteranantaraMsaudharmaH kalpaH prAsAdAnAM vimAnAnAM vA ye niSkuTA-gambhIrapradezAsteSu ye ApatitAH-samprAptAH zabdAH-zabdavargaNApudaga-lAstebhyaH samutthitAni yAni ghaMTApratizrutAM-ghaMTAsambandhipratizabdAnAM zatasahasrANi taiH saMkulo jAtazcApyabhUta,-ghaMTAyAM mahatA prayalena tADitAyAM ye vinirgatAH zabdapudgalA-stapratighAtavazataHsarvAsudikSu vidikSuca divyAnubhAvataH samucchalitaiH pratizabdaiH sakalo'pi saudharmAH kalpobadhira upajAyataiti, etena dvAdazayojanebhyaHsamAgataHzabdaH zrotragrAhyo bhavati na parataH tataH kathamekatra tADitAyAM ghaMTAyAM sarvatra tacchabdazrutirupajAyata iti yaducyate tadapA-kRtamavaseyaM, sarvatra divyAnubhAvatastathArUpapratirUpazabdocchalane yathoktadoSAsambhavAt, evaM zabdamaye saudharme kalpe sAte padAtipatiryadakarot tadAha-'tae NamityAdi, tataH-zabdavyAptayanantaraM teSAM saudharmakalpAsinAMbahUnAM vaimAnikAnAM devAnAM devInAMcaekAntena ratau-ramaNe prasaktA-AsaktA ata eva nityapramattA viSayasukheSu mUrchitA-adhyupapannAstataH padatrayasya padadvaya 2 mIlanena karmadhArayasteSAMsusvarAyApaMktirathanyA-yena sughoSA ghaMTA tasyAH rasitaMtasmAd vipulaH-sakalasaudharmadevalokakukSimbharioNbolaH-kolAha-lastena, atratRtIyAlopaH prAkRtatvAta, tvaritaM-zIghraM capale-asambhramepratibodhane kRte satiAmikAlasambhAvyamAne ghoSaNe kutUhalena-kimidAnImudaghoSaNaM bhaviSyatItyAtmakena dattau kI yaiste tathA, ekAgraM-ghoSaNazravaNaikaviSayaM cittaM yeSAM te tathA, ekAgracittatve'pi kadAcinnopayogaH syAcchAgrasthyavazAdata Aha-upayuktamAnasAH-zuzrUSitavastugrahaNapaTumanasastato vizeSaNasamAsa- steSAM sa padAtyanIkAdhipatirdevastasminaghaMTArave nitarAMzAntaH-atyantamandabhUtaH tataHprakarSaNa-sarvAtmanA zAntaH prazAntaH tatazchinnaprarUDha ityAdAviva vizeSaNasamAsastasmin sati, tatra tatra- mahati deze tasmin 2-dezaikadeze mahatA 2 zabdena-tAratArasvareNa udaghoSayan 2 evamavAdIta haMtasuNa mityAdi, hanta! itiharSe saca svasvasvAminA''diSTatvAt jagadurujanmamahakaraNArthakaprasthAnasamArambhAca, zrRNvantubhavanto bahavaH saudhamakalpavAsinovaimAnikAdevAdevyazca saudharmakalpapateridaM vacanaMhitaM-janmAntarakalyANAvahaM sukhaM tadbhavasambandhitadarthamAjJApayati, bhodevAH! zakraHtadeva jJeyaM, yAksUtrezakreNaharinaigameSipura udaghoSayitavyamAdiSTaMyAvaprAdurbhavata __ athazakrAdezAnantaraMyaddevavidheyaMtadAha-tataste devA devyazca enaanantaroditamarthaM zrutvA hRSTatuSTayAvad harSavasavisarpadahadayAH api sambhAvanAyAmekakAH-kecana vandanaM-abhivAdanaM prazastakAyavAGmanaHpravRttirUpaM tatpratyayaM tadasmAbhistrabhuvanabhaTTArakasya kartavyamityevaMnimittaM evaM pUjanapratyayaM pUjana-gandhAlyAdibhiHsamabhyarcanaMevaM 'satkArapratyayaM satkAraH-stutyAdibhirguNotratikaraNaMsanmAno-mAnasaprItivizeSastatpratyayaM darzanaM-aSTapUrvasya jinasya vilokanaMtapratyayaM kutUhalaM-tatra gatenAsmataprabhuNA kiMkartavyamityAtmakaMtapratyayaM, apyekakAH zakrasya vacanamanuvartamAnAH nahiprabhuvacanamupekSaNIyamitibhRtyadharmamanuzrayantaHapyekakAH anyamanyamitramanuvartamAnA mitragamanAnupravRttA ityarthaH apyekakA jItametad yatsamyagdRSTidevairjinajanmamahe yatanIyaM, 'evamAdI'tyAdikamAgamananimittamitikRtvA-citte'vadhAryayAvacchabdAt 'akAlaparihINaMcevasakkassa deviMdassa devaranno' 'iti grAhyaM, antikaM prAdurbhavanti, atha zakrasyetikartavyamAha Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-5 397 'taeNa'mityAdi, tataH zakro devendrodevarAjAtAn bahUnvaimAnikAn devAn upatiSThamAnAn pazyati haSTavAca haTTatuTTha ityekadezena sarvo'piharSAlApako grAhyaH, pAlakanAmavimAnavikurvaNAdhikAriNamAbhiyogikaMdevaMzabdayanti, zabdayitvA ca evamavAdIt, yadavAdIttadAha-khippAmeva'tti, idaMyAnavimAnavarNakaMprAgvat, navaraMyojanazatasahasavistIrNamityatra pramANAMgulaniSpannaMyojanalakSaM jJeyaM, nanuvaikriyaprayogajanitatvenotsedhAMgulaniSpannatvamapyasya kuto neticena 'nagapuDhavivimANAI miNasupamANaMguleNaMtu' ithivacanAt asya pramANAMgulaniSpannatvaMyuktimat, naca 'nagapuDhavivimANAI tivacanaMzAzvatavimAnApekSayAna yAnavimAnApekSayettijJeyaMasyotsedhAMgulapramANaniSpannatve jaMbUdvIpAntaH sukhapravezanIyatvena nandIzvare vimAnasaMkocanasya vaiyarthyAMpatteH, tathA zrIsthAnAGge caturthAdhyayane 'cattAri logesamA pannattA, taMjahA ___ apaiTTANe narae 1 jaMbuddIve dIve 2 pAlae jANavimANe 3 savvaTThasiddhe mahAvimANe 4 ityatrApi pAlakavimAnasya jaMbUdvIpAdibhiHpramANataHsamatvaMpramANAMgulaniSpannatvenaivasambhavatIti dik, tathA paJcazatayojanoccaM zIghraM tvaritajavanaM, atizayena vegavadityarthaH, nirvAhi-prastutakAryanirvahaNazIlaM pazcAtpUrvapadena karmadhArayaH, evaMvidhaM divyaM yAnavimAnaM vikurvasva vikuLaca etAmAjJaptiM pratyarpaya, kRtakRtyo nivedaya ityarthaH / tadanu yadanutiSThati sma pAlakastadAha mU. (228) tae NaM se pAlayadeve sakkeNaM deviMdeNaM devarannA evaM vutte samANe haTTatuTTha jAva veubviasamugghAeNaM samohaNittA taheva karei iti, tassa NaM divvassa jANavamANasa tidisiM tao tisovANapaDirUvagA vaNNao, tesiNaM paDirUvagANaMpuraopatteaMra toraNAvaNNaojAvapaDikhvA / tassaNaMjANavimANassa aMto bahusamaramaNijje bhUmibhAge, sejahA nAmaeAliMgapukharei vA jAva dIviacammei vA anegasaMkukIlakasahassavitate AvaDapaccAvaDaseDhipaseDhisutthiasovatthiavaddhamANa pUsamAmavamacchaMDagamagaraMDagajAramAraphullAvalIpamapattasAgarataraMgavasaMtalayapa ulayabhatticittehiM sacchAehiM sappamehiM samarIiehiM sauJjoehiM nAnAvihapaJcavaNNehiM maNIhiM uvasomie / tesi NaM maNINaM vaNNe gaMdhe phAse abhANiavve jahA rAyappaseNaijje, tassa NaM bhUmibhAgassabahumajjhadesabhaAe picchAgharamaNDave anegakhambhasayasaNNiviTevaNNaojAvapaDirUve, tassa ulloe paumalayabhatticitte jAva savvatavaNijamae jAva paDirUve, tassa NaM maMDavassa bahusamara maNijassabhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAgaMsimahaMegA maNipeDhiAaTThajoaNAiMAyAmavikkhambheNaM cattAri joaNAI bAhalleNaM savvamaNimayI vaNNao, tIe uvariM mahaM ege sIhAsaNe vaNNao, tassuvari mahaM ege vijayadUse savvarayaNAmae vaNNao, tassa majjhadesabhAe ege vairAmae aMkuse ettha NaM mahaM ege kumbhikke muttAdAme, seNaM annehiM tadachuccattappamANamittehiM cauhiM addhakumbhikkehiM muttAdAmehiM savvao samaMtA saMparikhitte, te NaM dAmA tavaNijjalaMbUsagA suvaNNapayaragamaNDiA nAnAmaNirayaNavivihahAraddhahArauvasomiA samudayA IsiM annamannamasaMpattA pubvAiehiM vAehiM maMdaM eijjamANA 2 jAva nibbuikareNaM saddeNaM te paese ApUremANA 2 jAva aIva uvasobhemANA 2 ciTThatitti / tassa NaM sIhAsaNassa avarattareNaM uttareNaM uttarapurasthimeNaM ettha NaM sakkassa caurAsIe sAmAniasAhassINaM caurAsIi bhaddAsaNasAhassIo purathimeNaM Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 398 jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 5/228 aTThaNhaM aggamahisINaM evaM dAhiNapuratthimeNaM abyaMtaraparisAe duvAlasaNhaM devasAhassINaM dAhiNeNaM majjhimAe caudasaNhaM devasAhassINaM dAhiNapaJccatthimeNaM bAhiraparisAe solasaNhaM devasAhassINaM paJcatthimeNaM sattaNhaM aniAhivaINaMti / tae NaM tassa sIhAsanassa cauddisiM caumhaM caurAsINaM AyArakkhadevasAhassINaM evamAI vibhAsiavvaM sUriAbhagameNaM jAva paJcappiNantitti / vR. 'tae NaM se pAlae deve sakkeNa' mityAdi, tataH sa pAlako devaH zakreNa devendreNa devarAjJA evamuktaH san hRSTatuSTa yAvad vaikriyasamudaghAtena samavahatya tathaiva karoti, pAlakavimAnaM racayatItyarthaH atha vimAnasvarUpavarNanAyAha - 'tassa Na' mityAdi iti sUtradvayI vyaktA, atha tadvibhAgaM varNayanAha - 'tassa NaM' ityAdi, idaM prAgvad jJeyam, navaraM maNInAM varNo gaMdhaH sparzazca bhaNitavyo yathA rAjapraznIye dvitIyopAne, atrApi jagatIpadmavaravedikAvarNane maNivarNAdayo vyAkhyAtAstato'pi vA boddhavyAH atra prekSAgRhamaNDavarNanAyAha " 'tassa Na 'mityAdi, yAvacchabdagrAhyaM vyAkhyA ca yamakarAjadhAnIgatasudharmAsabhAdhikArato jJeye, uparibhAgavarNanAyAha- 'tassa ulloe' ityAdi, tasyollokaH uparibhAgaH padmavalatAbhakticitraH yAvatsarvAtmanA tapanIyamayaH prathamayAvacchabdena azokalatAbhakticitra ityAdiparigrahaH dvitIyayAvacchabdAd acche saNhe ityAdivizeSaNagrahaH, atra ca rAjapraznIye sUryAbhayAnavimAnavarNake'kSapATakasUtraM dRzyate paraM bahuSvetatsUtrAdarzeSu adRSTatvAnna likhitaM, athAtra maNipIThikAvarNanAyAha'tassa Na' mityAdi, vyaktaM, 'tIe uvariM' ityAdi, etadavyAkhyA vijayadvArasthaprakaNThakaprAsAdagatasiMhAsana sUtravadavaseyA / 'te Na 'mityAdi, idaM sUtraM prAk padmavaravedikAjAlavarNake vyAkhyAtamiti tato bodhyaM, atraprathamayAvatpadAt 'veijjamANA 2 palambamANA 2 pajhaMjhamANA 2 orAleNaM maNuNNeNaM manahareNaM kaNNamaNa' iti saMgrahaH, dvitIyayAvatpadAt 'sasirIe' iti grAhyaM, samprati atrAsthAnanivezanaprakriyAmAha -'tassa Na'mityAdi, 'tasya' siMhAsanasya pAlakavimAnamadhyabhAgavarttino'parottarAyAM- vAyavyAmuttarasyAM uttarapUrvAyAM- ezAnyAM atrAntare zakrasya caturazIteH sAmAnikasahasrANAM caturazItibhadrAsanasahasrANi, uktaditraye caturazItibhadrAsanasahasrANItyarthaH, pUrvasyAM dizyaSTAnAmagramahiSINAmaSTa caturazIti bhadrAsanAni, evaM dakSiNapUrvAyAM-agnikoNe'bhyantaraparSadaH sambandhinAM dvAdazAnAM devasahasrANAM dvAdaza bhadrAsanasahasrANi dakSiNasyAM madhyamAyAH parSadazcatudhzAnAM devasahasrANAM caturdaza bhadrAsanasahasrANi dakSiNapazcimAyAM - naiRtakoNe bAhyaparSadaH SoDazAnAM devasahasrANAM SoDaza bhadrAsanasahasrANi pazcimAyAM saptAnAmanIkAdhipatInAM sapta bhadrAsanAnIti / 'taeNa'mityAdi, 'tataH' prathamavalayasthApanAntaraM dvitIye valaye tasya siMhAsanasya caturdizi catasRNAM caturazItAnAM caturguNIkRtacaturazItisaMkhyAkAnAM AtmarakSakadevasahasrANAM SaTtriMzatsahasradhikalakSatrayamitAnAmAtmarakSakadevAnAmityarthaH, tAvanti bhadrAsanAni vikurvitAnItyarthaH, evamAdi vibhASitavyaM ityAdi vaktavyaM sUryAbhagamena yAvaThAtyapayanti, yAvatpadasaMgrahazcAyam'tassa NaM divvassa jANavimANassa ime eArUve vaNNAvAse pannatte, se jahA NAmae airuggayassa hemaMtiabAlasUriassa khAiliMgAlANa vA rattiM paJjaliANaM jAsumaNavaNassa vA kesuavaNassa Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 399 . vakSaskAraH-5 vA palijAyavaNassa vA savvao samaMtA saMkusumiassa, bhave eAsave siA?, no iNaDhe samaDhe, tassaNaMdivvassa jANavimANassa ittoiTTatarAe ceva4 vaNNepannatte, gaMdhophAsoa jhaamnniinnN| taeNaM se pAlae devetaM divvaMjANavimANaM viuvittAjeNeva sakke 3 teNeva uvAgacchai2 ttA sakaM 3 karayalapariggahiaM sirasAvattaM matthae aMjaliM kaTu jaeNaM vijaeNaM vadvAvei 2 ttA tamANattimiti, atra vyAkhyA-tasya divyasya yAnavimAnasyAyametadrUpo varNavyAsaH prajJaptaH, sayathAnAmako'cirodgatasya-tatkAlamuditasya haimantikasya-zizirakAlasambandhinobAlasUryasya khAdirAGgArANAM vA ratti'miti saptamyarthe dvitIyA rAtrau prajvAlitAnAM japAvanasvA kiMzukavanasya vA pArijAtAH-kalpadrumAsteSAM vanasya vA sarvataH samantAt samyak kusumitasya, atra ziSyaH pRcchati-bhavedetadrUpaH syAt-kathaJcit ?, nAyamarthaH samarthaH, tasya divyasya yAnavimAnasya iti iSTataraka eva kAntataraka evetyAdi prAgvad, gaMdhaH sparzazca yathA prAGmaNInAmuktastatheti, nanu atraivapAlakavimAnavarNake prAgmaNInAMvarNAdaya uktAHpunarvimAnavarNakAdikathanenapunaruktiriti cet, maivaM, pUrvahi avayavabhUtAnAMmaNInAMvarNAdayaH proktAH sampratiavayavinovimAnasyetinoktadoSaH / 'taoNaM se pAlaedeve' ityaadikmaajnyaaprtyrpnnsuutrNsvto'bhyuuhym|ath zakrakRtyamAha mU. (229) tae NaM se sakke jAva haTThahiae divvaM jiNedAbhigamaNajuggaM savvAlaMkAravibhUsiuttaraveubbiaMruvaM viubbai 2 tA aTThahiM aggamahisIhiM saparivArAhiM naTTANanIeNaM gaMdhavvANIeNayasaddhiM taM vimANaM aNuppayAhiNIkaremANe 2 pubbileNaM tisovAmeNaMdurUhaizttA jAva sIhAsaNaMsi puratyAbhimuhe saNNisaNNetti, evaM ceva sAmAniAvi uttareNaM tisovANeNaM durUhittA patteaM2 puvaNNatthesubhaddAsaNesu nisIaMti avasesA ya devA devIo a dAhiNilleNaM tisovANeNaM durUhittA taheva jAva nisiiaNti| taeNaM tassa sakkassa taMsi duruDhassa ime aTThamaMgalagA purao ahANupuvvIe saMpaTThiA, tayanaMtaraMcaNaM puNNakalasabhiMgAraMdivvAyachattapaDAgAsacAmarA yadasaNaraiaAloadarisaNijjA vAuTuavijayavejayantI asamUsiA gagaNatalamanulihaMtI purao ahANupubbIe sNptthiaa| tayanaMtaraM chattabhiMgAraM, tayanaMtaraM ca NaM vairAmayavaTTalaTThasaMThiaasusiliTThaparighaTTapaTTasupaiTThie visiDhe anegavarapaJcavaNNakuDabhIsahassaparimaNDiAmirAme vAuchuavijayavejayaMtIpaDAgAchattAicchattakalie tuMge gayaNatalamaNulihaMtasihare joaNasahassamUsie mahaimahAlae mahiMdajjhae purao ahANupubbIe saMpatthietti, tayanaMtare ca NaM sarUvanevatthapariacchiasusajjA savvAlaMkAravibhUsiA paJca aniA paJca aniAhivaINo jAva sNpddiaa| tayanaMtaracaNaMbahave AbhiogiAdevA yadevIoazaehiMsaehiM rUvehiM jAva niogehiM sakkaM deviMdaM devarAyA purao amaggao aahA0, tayanaMtaracaNaM bahave sohammakappavAsI devA ya devIo asavviddhIe jAva durUDhA sammANA maggao a jAva sNpddhiaa| tae NaM se sakke teNaM paJcANiaparikkhitteNaM jAva mahiMdajjhaeNaM purao pakaDDijamAmeNaM caurAsIe sAmAniajAva parivuDe savviddhIe jAva raveNaM sohammassa kappassa majjhamajheNaM taM divvaMdevaddhiM jAva uvadaMsemANe 2 jeNeva sohammassa kappassa uttarille nijANamagge teNeva uvAgacchai uvAgacchittA joaNasayasAhassIehiM viggahehiM ovayamANe 2 tAe ukkiTThAe jAva devagaIe Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 400 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 5/229 vIIvayamANe 2 tiriyamasaMkhijjANaM dIvasamuddAmaM majhamajheNaM jemeva naMdIsaravare dIve jeNeva dAhiNapurathimille raikaragapavvae teNeva uvAgacchai 2ttA evaM jA ceva sUriAbhassa vattavbayA navaraMsakkAhigAro vattavyo itijAvataM divvaM deviddhiM jAva divvaMjANavimANaM paDisAharamANe 2 jAvajeNeva bhagavaotitthayarassajammaNanagare jeNeva bhagavaotitthayarassajammaNabhavaNe teNeva uvAgacchati 2 tA bhagavaotitthayarassajammaNabhavaNaMteNaM divveNaMjANavimANeNaMtikkhutto AyAhiNapayAhiNaM karei 2 ttA bhagavao titthayarassa jammaNabhavaNassa uttarapurasthime disIbhAge caturaMgulamasaMpattaMdharaNiyaletaMdivvaMjANavimANaMThavei 2 tA aTTahiM aggamahisIhiMdohiM anIehiM gaMdhavANIeNa yanaTTANIeNa yasaddhiM tAo divvAojANavimANAo purathimilleNaM tisovANapaDirUvaeNaM paJcoruhai / tae NaM sakkarassa deviMdassa devaranno caurAsIi sAmAniasAhassIo divvAo jANavimANAo uttarilleNaM tisovANapaDirUvaeNaM pcoruhi|| tae NaM sakkassa deviMdassa devaranno caurAsIi sAmAniasAhassIo divvAo jANavimANAo uttarileNaM tisovANapaDirUvaeNaM pacoruhaMti, avasesA devA ya devIo atAo divvAo-jANavimANAo dAhiNilleNaM tisovANapaDirUvaeNaM pcoruhNtitti| taeNaM se sakke deviMde devarAyA caurAsIe sAmAniasAhassIehiM jAva saddhiM saMparivuDe sabviddhIejAva duMdubhinigghosaNAiyaraveNaMjeNeva bhagavaMtitthayaretitthayaramAyAyateNeva uvAgacchai 2ttAAloecevapaNAmaM karei 2 ttAbhagavaMtitthayaraMtitthayaramAyaraMcatikkhuttoAyAhiNapayAhiNaM karei 2 tA karayala jAva evaM vayAsI __namotthuterayaNakucchidhAraeevaMjahAdisAkumArIojAvadhannAsipunnAsitaMkayatthA'si, ahaNNaM devANuppie! sakke nAmaM deviMde devarAyA bhagavao titthayarassa jammaNamahimaM karissAmi, taMNaMtubbhAhiNa bhAivvaMtikaTu osovaNiMdalayai 2 tAtitthayarapaDirUvagaMviuvvaititthayaramAu Ae pAse Thavai 2 tA paJca sake viuvvai viuvvittA ege sakke bhagavaM titthayaraM karayalapuDeNaM giNhai ege sakke piTTao AyavattaM dharei duve sakkA ubhao pAsiM cAmarukkhevaM kareMti ege sakke purao vajapANI pkdditti| taeNaMsesakke deviMde devarAyA annehiM bahUhiM bhavaNavaivANamaMtarajoisavemANiehiM devehiM devIhi asaddhiM saMparivuDe savviddhIe jAva nAieNaM tAe ukkiTThAe jAva vIIvayamANe jeNeva maMdare pavvaejemeva paMDagavane jeNeva abhiseasilA jeNeva abhiseasIhAsaNe teNeva uvAgacchai 2 ttA sIhAsaNavaragae puratthAbhimuhe snnnnisnnnnetti| vR.taeNa'mityAdi, tataHsazakraityAdivyaktaM, divyaM-pradhAnaMjineMdrasya bhgvto|ddbhigmnaay-abhimukhgmnaay yogyaM-ucitaM yAzena vapuSA surasamudAyasarvAtizAyazrIbhavati tAzenetyarthaH sarvAlaGkAravibhUSitaM' sarvai-ziraHzravaNAdyalaGkArairvibhUSitaM, uttaravaikriyazarIratvAt, svAbhAvikavaikriyazarIrasyatuAgamane niralaGkAratayaivotpAdazravaNAta, uttaraM-bhavadhAraNIyazarIrApekSayAkAryotpattikAlApekSayAcottarakAlabhAvi vaikriyarUpaM vikurvati, vikuLacASTAbhiragramahiSIbhi saparivArAbhiH pratyekaM 2 SoDazadevIsahasraparivAraparivRtAbhirnATayAnIkena gaMdharvAnIkena ca sArddhaM taMvimAnamanupradakSiNIkurvan 2 pUrvadikasthena trisopAnenArohati, Aruhya ca yAvacchabdAt 'jeNeva Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-5 401 sIhAsaNeteNeva uvAgacchai 2 ttA' iti grAhya, siMhAsane pUrvAbhimukhaH sanniSaNNa iti|athaasthaanN sAmAnikAdibhi yathApUryatetathA''ha-evaMceva'ityAdi, vyaktaM, navaraMavazeSAzca-AbhyaMtarapArSadyAdayaH / atha pratiSThAsoH zakrasya puraH prasthAyinAM kramamAha_ 'taeNaM tassa'ityAdi, etadavyAkhyA bharatacakriNo'yodhyApravezAdhikArato jJeyA, 'tae Na'mityAdi, tadanantaraM chatra ca bhRGgAraMca chatrabhRGgAraM sAmAhAradekavadbhAvaH, chatraMca 'veruliabhisaMtavimaladaNDa'mityAdivarNakayuktaM bharatasyAyodhyApravezAdhikArato jJeyaM, bhRGgArazca viziSTavarNakacitropetaH, pUrvaM ca bhRGgArasya jalapUrNatvena kathanAt ayaMca jalariktatvena vivakSita iti napaunaruktyaM, tadanaMtaraMvajramayo-ratnamayaH tathAvRttaM vartulaM laSTaM-manojJaM saMsthitaM-saMsthAnaMAkAro yasya sa tathA, tathA suzliSTaH-suzleSApatrAvayavomasRNa ityarthaH parighRSTa ivaparighRSTaH kharazANayA pASANapratimAvat mRSTa ivamRSTaH sukumArazANayA pASANapratimeva supratiSThitonatutiryakpatitayA vakrastata eteSAM padadvayaramIlanena karmadhArayaH, ata eva zeSadhvajebhyo viziSTaH- atizAyI, tathA'nekAnivarANipaJcavarNAni kuDabhInAM-laghupatAkAnAMsahasrANitaiH parimaNDitaH-alaMkRtaH sacAsAvabhirAmazceti, vAtodbhUtetyAdivizeSaNadvayaMvyaktaM, tathAgaganatalaM-ambaratalamanulikhatsaMspRzat zikharaM-agrabhAgo yasya sa tathA, yojanasahanamutsRto'ta evAha "mahaimahAlae iti atizayena mahAna maheMdradhvajaH purato yathAnupUA samprasthita iti, 'taeNamityAdi, tadanaMtaraM svarUpaM-svakarmAnusArinepathyaM veSaHparikacchitaH parigRhIto yaistAni tathA, susajjAnipUrNasAmagrIkatayA praguNAni sarvAlaGgAravibhUSitAni paJcAnIkAni paJcAnIkAdhipatayazca purato yathAnupUrvyA samprasthitAni, 'tayanantaraM ca NamityAdi, tadanaMtaraM bahavaH AbhiyogikA devAzca devyazca svakaiH svakaiH rUpaiH yathAsvakarmopasthitairuttaravaikriyasvarUpaiyavicchabdAtsvakaiH svakaiH vibhavaiH yathAsvakarmopasthitairvibhavaiH-sampattibhi svakainiyogaH-upakaraNaiH zakraM deveMdra devarAjaM puratazca mArgatazca-pRSThataH pArzvatazca ubhayoH yathAnupUrvyA-yathAvRddhakrameNa samprasthitAH,tadanaMtaraM bahavaH zaudharmakalpavAsino devAzca devyazca sarvaddharyA yAvatkaraNAdiMdrasyaharinigameSiNaMpuraHsvAjJaptiviSayaka prAguktaAlApako grAhyaH tena svAnira yAnavimAnavAhanAni ArUDhAH saMto mArgatazca yAvacchabdAt purataH pArvatazca zakrasya samprasthitAH / atha yathA zakraH saudharmakalpAniti tathA cAha-tataH sa zakrastena-prAguktasvarUpeNa paJcabhiH saMgrAmikairanIkaiH parikSiptena-sarvataH parivRtena yAvat pUrvoktaH sarvo maheMdradhvajavarNako grAhyaH, maheMdravajenapurataH prakRSyamANena-nirgamyamAnecaturazItyA sAmAni-kasahasraryAvatkaraNAt 'cauhiMcaurAsIhiM AyarakkhadevasAhassIhiM' ityAdi grAhyaM, parivRtaH sarvaddharyAyAvadraveNayAvatkaraNAt 'savvajuIe'ityAdiprAguktaMgrAhyaM, saudharmasya kalpasyamadhyaMmadhyena tAMdivyAMdevarddhi yAvacchabdAd 'divvaM devajuiMityAdi grahaH, saudharmakalpavAsinaM devAnumupadarzayan 2 yatraiva saudharmakalpasyotarAhoniryANamArgo-nirgamanasambaMdhIpaMthAstatraivopA-gacchati, yathAvarayitA nAgarANAM vivahotsavasphAtidarzanArthaM rAjapatheyAti natunaSTarathyAdautathA'yamapi, etena samagradevalokAdhArabhUtapRthivIpratiSThitavimAnaniruddhamArgatvenetastataH saJcaraNA- bhAvena madhyaMmadhyeneti uttarille nijANamagge [1326 Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 402 jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 5 / 229 ityuktamiti ye Aste AgamasAmmatyaM yuktisAGgatyaM ca praSTavyAH upAgatya ca yojanazatasAhasrakaiH -- yojanalakSapramANairvigrahaiH- kramairiva gaMtavyakSetrAtikramarUpaiH, etena sthAvarasvarUpasya vimAnasya padaMyAsarUpAH kramAH kathaM bhaveyuriti zaGkA nirastA, avapatan avapatan tayotkRSTayA yAvatkaraNAt 'turiAe' ityAdigrahaH, devagatyA vyativrajan 2 tiryagasaMkhyeyAnAM dvIpasamudrANAM madhyaMmadhyena yatraiva naMdIzvaravaradvIpo yatraiva syaiva pRthutvamadhyabhAge dakSiNapUrva - AgneyakoNavarttI ratikaraparvatastatraivopAgacchati, idaM ca sthAnAMgAdyAzayenoktaM, aMyathA pravacanasAroddhArAdiSu paThyamAnAnAM pUrvAdyaJjanagirividigvyavasthitavApIdvayadvayAMtaparAle bahikoNayo pratyAsattau pratyekaM dvaya2 bhAvena tiSThatAmaSTAnAM ratikaraparvatAnAM madhye vinigamanAvirahAt kataro ratikaraparvato dakSiNapUrva syAditi, nanu saudharmAdavatarataH zakrasya naMdIzvaradvIpa evAvataraNaM yustimat, na punarasaMkhyeyadvIpasamudrAtikrameNa tatrAgamanamiti, ucyate, niryANamArgasyAsaMkhyAtatamasya dvIpasya vA samudrasya vA uparisthitatvena sambhAvyamAnatvAt tatrAvataraNaM, tatazca naMdIzvarAbhigamane'saMkhyAdvIpasamudrAtikramaNaM yuktimadeveti, atra dRSTAMtAya sUtraM / 'evaM jA ceva' tti evamuktarItyA yaiva sUryAbhasya vaktavyatA yathA sUryAbhaH saudharmakalpAdavatIrNastathA'yamapItyarthaH, navaraM ayaM bhedaH - zakrAdhikAro vaktavyaH - saudharmedrAnAmnA sarvaM vAcyam 'jAva taM divvaM' ityAdi, prAyo vyaktaM, navaramatra prathamayAvacchabdo dRSTAMtaviSayIkRtasUryAbhAdhikArasyAvadhisUcanArthaH, sa cAvadhirvimAnapratisaMharaNaparyato vAcyaH, dvitIyayAvacchando 'divvaM devajuI divvaM divvANubhAvaM' iti padadvayagrAhI, asya cAyamartha - divyAM devarddhi-parivArasampadaM svavimAnavarjasaudharmakalpavAsidevavimAnAnAM merI preSaNAt tathA divyAM devadyutiM zarIrAbharaNAdihAsena tathA divyaM devAnubhAvaM devagatihrasvatA''pAdanena, tathA divyaM yAnavimAnaM pAlakanAmakaM jaMbUdvIpaparimANaMyUnavistarAyAmakaraNena pratisaMharan 2 - saMkSipan saMkSipanniti, tRtIyayAvacchabdo 'jeNeva jaMbuddIve dIve jeNeva bharahe vAse' iti grAhakaH, nanu pUrvatrisopAnapratirUpakeNottAraH zakrasyokto'parabhyAM keSAmuttAra ityAha- 'tae NaM sakkassa deviMdassa devaranno' ityAdi vyaktam / atha zakraH kimakArSIdityAha - 'tae NaM se sakke deviMde devarAyA caurAsIe' ityAdi, kaNThyaM, yAvatpadasaMgrAhyaM tu pUrvasUtrAnusAreNa bodhyaM, yadavAdIttadAha- 'namutthu te' ityAdi, namo'stu tubhyaM ratnakukSidhArike! evaMprakAraM sUtraM yathA dikkumArya AhustathA'vAdIdityarthaH, yAvacchabdAdidaM grAhyam- jagappaIvadAIe cakkhuNo amuttassa savvajaga-jIvavacchalassa hiakAragamaggadesiavAgiddhivibhuppabhussa jinassa nANissa nAyagsas buddhassa bohagassa savvalogaNAhassa savvaijagamaGgalassa Nimmamassa pavarakulasamuppabhavassa jAIe khattiyassa jaMsi loguttamassa jananI 'ti, kiyatparyatamityAha - dhaMyA'si puNyA'si tvaM kRtArthA'si, ahaM devAnupriye ! zakro nAma deveMdro devarAjA bhagavatastIrthakarasya jaMmamahimAM kariSyAmi, tana yuSmAbhirna bhetavyamitikRtvA avasvApinIM dadAti sute meruM nIte sutavirahArttAmA duHkhabhAgabhUditi divyanidrayA nidrANAM karotItyarthaH / datvA ca tIrthakarasya meru netavyasya bhagavataH pratirUpakaM - jinasadhzaM rUpaM vikurvati, asmAsu meru gateSu jaMmamahavyApRtivyagreSu AsannaduSTadevatayA kutUhalAdinA'pahatanidrA satI mA iyaM tathA bhavatviti bhagavadrUpAnnirvizeSaM rUpaM vikurvatItyarthaH, vikurvya ca tIrthakaramAtuH pArzve sthApayati sthApayitvA ca paJca zakrAn vikurvati, AtmanA paJcarUpo bhavatItyarthaH, vikurvya ca teSAM paJcAnAM Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 5 403 madhye ekaH zakro bhagavaMtaM tIrthakaraM paramazucinA sarasagozIrSacaMdanaliptena dhUpavAsiteneti zeSaH karatalayoH-UrdhvAdhovyavasthitayoH puTaM - sampuTaM zuktikAsampuTamivetyarthaH tena gRhNAti ekaH zakraH pRSThata AtapatraM-chatraM dharati dvau zakrAvubhayoH pArzvayozcAmarotkSepaM kurutaH ekaH zakraH purato vajrapANi san prakarSati - nirgamayati, AtmAnamiti zeSaH, agrataH pravarttata ityarthaH, atra ca satyapi sAmAnikAdidevaparivAre yadiMdrasya svayameva paJcarUpavikurvaNaM tat trijagaduroH paripUrNasevAlisutveneti / atha yathA zakro vivakSitasthAnamApnoti tathA Aha- tataH sa zakro deveMdro devarAjA ayairbahubhirbhavanapativAna- maMtarajyotiSkavaimAnikairdevairdevIbhizca sArddha samparivRtaH sarvaddharyA yAvatkaraNAt 'savvajuIe' ityAdi padasaGgrahaH pUrvokto jJeyaH, tayotkRSTayA yAvatkaraNAt 'turiAe' ityAdigrahaH vyativrajan 2 yatraiva maMdaraparvato yatraiva ca paNDakavanaM yatraiva cAbhiSekazilA yatraiva cAbhiSekasiMhAsanaM tatraivopAgacchati upAgatya ca siMhAsanavaragataH pUrvAbhimukhaH sanniSaNNa iti, pAlakavimAnaM ca gRhItasvAmikasya svasvAminaH pAdacAritvena tamanuvrajatAM devAnAmapyanupayogitvabhiSekazilAyAM yAvadanuvrajadabhUditi sambhAvyate / mU. (230) teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM IsANe deviMde devarAyA sUlapANI vasabhavAhaNe suriMde uttaraddhalogAhivaI aTThAvIsavimANavAsasayasahassAhivaI arayaMvaravatthaghare evaM jahAsakke evaM jahA sake imaM nANattaM mahAghosA ghaMTA lahuparakkamo pAyattANiyAhivaI pupphao vimANakArI dakkhiNe nijANamagge uttarapuratthimillo raikarapavvao maMdare samosario jAva pajjuvAsaitti, evaM avasiTThAvi, iMdA bhANiavvA jAva acuotti, imaM nANattaM vR. 'teNaM kAle 'mityAdi, tasmin kAle sambhavajjinajanmake tasmin samaye - dikkumArIkRtyAnaM tarIye na tu zakrAgamanAnaMtarIye sarveSAmiMdrANAM jinakalyANakeSu yugapadeva samAgamanArambhasya jAyamAnatvAt, yattu sUtre zakrAgamanAnaMtarIyamIzAneMdrAgamanamuktaM tatkrameNaiva sUtrabaMdhasya sambhavAt, IzAno deveMdro devarAjA zUlapANirvRSabhavAhanaH sureMdra uttarArddhalokAdhipati, meroruttarato'syaivA-dhipatyAt, aSTAvizatavimAnAvAsazatasahasradhipati arajAMsi - nirmalAni ambaravastrANi - svaccha- tayA''kAzakalpAni vasanAni dharati yaH sa tathA, evaM yathA zakraH saudharmedrastathA'yamapi idamatra nAnAtvaM - vizeSaH mahAghoSA ghaMTA laghuparAkramanAmA padAtyanIkAdhipati puSpakanAmA vimAnakArI dakSiNA niryANabhUmi uttarapautayo ratikaraparvataH maMdare samavasRtaH-samAgataH yAvatpadAt 'bhagavaMtaM titthayaraM tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM kerai 2 ttA vaMdai namasai vaMdittA namaMsittA naccAsaNNe NAidUre sussUsamANe nama'samANe abhimuhe vinaeNaM paMjaliuDe' iti, paryupAste / -athAtidezenAvaziSTAnAM sanatkumArAdadrANAM vaktavyamAha - 'evaM avasiThThAvi' ityAdi, evaM-saudharmezAneMdrarItyA avaziSTA api iMdrA vaimAnikAnAM bhaNitavyAH yAvadacyuteMdra:- ekAdazadvAdazakalpAdhipatiriti, atra yo vizeSastamAha - idaM nAnAtvaM bhedaH, caturazIti sahasrANi zakrasya azIti sahasramIzAneMdrasya dvisaptati sahasrANi sanatkumAreMdrasya evaM saptatimahiMdrasya caH samuccaye SaSTirbrahmedrasya caH prAgvat paJcAzallAMtakeMdra catvAriMzacchukredrasya triMzatsahasrAreMdrasya viMzatirAnataprANatakalpadvikeMdrasya dazAraNAcyutakalpadvikeMdrasya, ete saMkhyAprakArAH sAmAnikAnA devAnAM krameNa dazakalpeMdrasambadhinAmiti / Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 404 jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 5 / 231 mU. (231) caurAsIi asIi bAvattari sattarI a saTThI a / pannA cattAlIsA tIsA vIsA dasa sahassA / vR. tena 'caurAsIe sAmAniasAhassINa' mityetadvizeSaNasthAne pratIMdrAlApakaM asIie sAmAni asAhassINamityAdi abhilApo grAhyaH / mU. (232) (ee sAmAni ANaM,) battIsadAvIsA bArasaThTha cauro sayasahassA / pannA cattAlIsA chacca sahassAre // mU. (233) ANAyapANayakappe cattAri sayA''raNacue tinni| ee vibhANANaM, ime jANavimANakArI devA, taMjahA vR. tathA saudharmendrakalpe dvAtriMzallakSANi IzAne aSTAviMzatirlakSANi evaM sanatkumAre dvAdaza mAheMdre aSTa brahmaloke catvAri tathA lAMtake paJcAzatsahasrANi evaM zukre catvAriMzatsahasrANi caH samuccaye sahasrAre SaTsahasrANi AnataprANatakalpayordvayoH samuditayozcatvAri zatAni AraNAcyutayostraNi zatAni ete vimAnAnAM saMkhyAprakArAH, yAnavimAnavikurvakAJzca devA ime vakSyamANAH zakrAdikrameNa tadyathA mU. (234) pAlaya 1 puSphe ya 2 somanase 3 sirivacche a 4 naMdiAvatte 5 / kAmagame 6 pIigame 7 manorame 8 vimala 9 savvaobhadde 10 // vR. pAlakaH 1 puSpakaH 2 saumanasaH 3 zrIvatsaH 4 caH samuccaye naMdAvarttaH 5 kAmagamaH 6 prItigamaH 7 manoramaH 8 vimalaH 9 sarvatobhadra 10 iti, atha dazasu kalpeMdreSu kenacitprakAreNa paJcAnAM 2 sAmyamAha mU. (235) sohammagANaM saNaMkumAragANaM baMbhaloagANaM mahAsukkayANaM pANayagANaM iMdANaM sughosA ghaMTA hariNegamesI pAyattANIAhivaI uttarillA nijjANabhUmI dAhiNapuratthimille raikaragapavvae, IsANagANaM mAhiMdalaMtagasahassAra accuagANa ya iMdANa mahAghosA ghaMTA lahuparakkamo pAyattANIAhivaI dakkhiNille nijANamagge uttarapuratthimille raikaragapavvae / parisA NaM jahA jIvAbhigame AyarakkhA sANANi acaugguNA savvesiM jANavimANA savvesiM joapasayasahassavicchiNmA uccatteNaM savimANappamANA mahiMdajjhayA savvesiM joaNasAhassiA, sakkavajjA maMdare samoaraMti jAva pajuvAsaMtitti / ghR. saudharmakAnAM - saudharmadevalokotpannAnAM evamagre'pi jJeyaM, tathA sanatkumArakANAM brahmalokakAnAM mahAzukrakAnAM prANatakAnAmiMdrANAM bahuvacanaM sarvakAvarttIdrApekSayA, sughoSA ghaMTA harinegameSI padAtayanIkAdhipati iti auttarAhA niryANabhUmi dakSiNapaurastyo ratikaraparvataH, tathA IzAnakAnAM mAheMdralAMtakasahasrarAcyutakAnAM ca iMdrANAM mahAghoSA ghaMTA laghuparAkramaH padAtyanIkAdhipati yasya yAvaddevadevIpramANA bhavati tasya tAvapramANA yathA jIvAbhigame tathA jJeyAH / tAzcaivaM zakrasyAbhyaMtarikAyAM parSadi 12 sahasrANi devAnAM madhyamAyAM 14 sahasrANi bAhyAyAM 16 sahasrANi IzAneMdrasyAdyAyAM 10 sahasrANi dvitIyAyAM 12 sahasrANi tRtIyAyAM 14 sahasrANi, sanatkumAreMdrasyAdyAyAM 8 sahasrANi dvitIyasyAM 10 sahasrANi tRtIyAyAM 12 sahasrANi evaM maheMdrasya krameNa 6 sahasrANi 8 sahasrANi 10 sahasrANi brahmedrasya 4 - 6-8 sahasrANi lAMtakeMdrasya Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-5 405 2-4-6 sahasrANi zukeMdrasya 1-2-4 sahasrANi sahasareMdrasya 500 zatAni 10 zatAni 20 zatAni AnataprANateMdrasya 2 zate sADhe 5 zatAni 10 zatAni AraNAcyuteMdrasya 1 zataM 2 zate sADhe 500 zatAni / imAzca tattadiMdravarNake 'tiNhaM parisANa'mityAdyAlApake yathAsaMGkhyaM bhAvyAH, zakrezAnayordevIparSatrayaM jIvAbhigamAdiSUktamapi zrImalayagiripAdaiH svAvazyakavRttau jaMbUdvIpaprajJaptimadhyagato'yamitilikhyamAnajinajamAbhiSekamahagraMthenoktamitimayA tadanuyAyitvena nAlekhi, AtmarakSAH-aGgarakSakA devAH sarveSAmiMdrANAM svasvasAmAnikebhyazcaturguNAH, ete cetthaM varNake abhilApyAH 'cauNhaMcaurAsINaMAyarakkhadevasAhassINaMchauNhaMasIINaMAyarakkhadevasAhassINaM cauNhaM bAvattarINaM AyarakkhadevasAhassINaM AhevaccaM ityAdi, tathA yAnavimAnAni sarveSAM yojanazatasahasavistIrNAni uccatvena svavimAnapramANAni-iMdrasya svasvavimAnasaudharmAvataMsakAdi tasyeva pramANaM paJcazatayojanAdikaM yeSAM tAni tathA, asyAyamarthaH___AdyakalpadvikavimAnAnAmuccatvepaJcayojanazatAni dvitIyedvikeSaTyojanazatAnitathA tRtIyedvikesaptatathAcaturthe dvike'STautato'gretanekalpacatuSkevimAnAnAmuccatvaMnavayojanazatAni, tathA sarveSAmaheMdradhvajAH yojanasAhanikAH-sahasrairyojanavistIrNA zakravarjA maMdare samavasarati yAvatparyupAsate yAvatpadasaMgrahaH prAgvat / atha bhavanavAsinaH mU. (233) teNaMkAleNaM teNaM samaeNaM camare asuride asurarAyA camaracaMcAe rAyahANIe sabhAe suhammAe camaraMsi sIhAsaNaMsichausaTThIe sAmAniasAhassIhiMtAyattIsAe tAyattIsehiM cauhi logapAlehiM paJcahiM aggamahisIhiM saparivArAhiM tihiM parisAhiM sattahiM aniehiM sattahiM aniyAhivarhi cauhiM causaTThIhiM AyarakkhasAhassIhiM annehi ajahA sakke navaraM imaMnANattaMdubho pAyattANIAhivaI oghassarA ghaMTA vimANapannAsaMjoaNasahassAI mahiMdajjhao paMcajoaNasayAI vimANakArI Amiogio devo avasiDhataMceva jAva maMdare samosarai pajjuvAsaIti teNaMkAleNaMteNaMsamaeNaMbalI asurideasurarAyAevameva navaraMsaTThI sAmANIasAhassIo ghauguNA AyarakkhA mahAdumo pAyattImIAhivaI mahAohassarA ghaMTA sesaM taM caiva parisAo jahA jIvAbhigame iti| teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM dharaNe taheva nANataMcha sAmAniasAhassIo cha aggamahio caugguNA AyarakkhA meghassarA ghaMTA bhaddaseNopAyattANIyAhivaI vimANaM paNavIsaMjoaNasahassA mahiMdajjhao addhAijAiMjoaNasayAI evamasuriMdavajiANaMbhavaNavAsiiMdANaM, navaraM asurANaM oghassarA ghaMTA nAgANaM meghassarA suvaNNANaM haMsassarA viNaM koMcassarA aggINaM maMjussarA disANaM maMjughosA udahINaM sussarA dIvANaM mahurassarA vAUNaM naMdissarA thaNiANaM nNdighosaa| vR. 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNa'mityAdi prAgvat, camaro'sureMdro'surarAjA camaracaJcAyAM rAjadhAMyAMsabhAyAM sudharmAyAM camare siMhAsane catuHSaSTyA sAmAnikasahaHtrayastriMzatA trAyastriMzaH caturbhiH lokapAlaiH paJcabhiragramahiSIbhiH saparivArAbhi tisRbhiH parSadbhiH saptabhiranIkaiH saptabhiranIkAdhipatabhicatasRbhiH catuHSaSTibhirAtmarakSakasahanaiH aMyaizcetyAlApakAMzenasampUrNaAlApakastvayaM Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 406 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 5/236 bodhyaH-'camaracaJcArAyahANIvatthavvehiM bahUhi asurakumArehiMdevehia devIhiatti, yathA zakrastathA'yamapyavagamyaH, navaramidaMnAnAtvaM-bhedaH, druma-padAtyanIkAdhipatioghasvarAghaMTA yAnavimAnaM paJcAzayojanasahasrANi vistArAyAmaM maheMdradhvajaH paJcayojanazatAyuccaHvimAnakRdAbhiyogiko devona punarvaimAnikeMdrANAM pAlakAdiriva niyatanAmakaH avaziSTaM tadeva-zakrAdhikAroktaM vAcyaM navaraM dakSiNapazcimo ratikaraparvataH, kiyahramityAha-yAvaMmaMdare samavasarati paryupAsta iti / ___athabalIMdraH-"teNaMkAleNa mityAdi, tasmin kAle tasmin samayebalirasureMdro'surarAjA evameveti-camara iva navaraM SaSTi sAmAnikasahasraNi caturguNA AtmarakSAH, sAmAnikasaMkhyAtazcaturguNasaMkhyAGkAHAtmarakakSakA ityarthaH, mahAdrumaH padAtyanIkAdhipatimahIdhasvarAghaMTA 'vyAravyAto'dhikaM pratipadyata' iti camaracaJcAsthAne balicaJcA dAkSiNAtyo nirmANamArga uttarapazcimo ratika-raparvata iti,zeSaM-yAnavimAnavistArAdikaMtadeva-camaracaJcAdhikAroktameva, parSado yathA jIvAbhigame, idaM ca sUtraM dehalIpradIpaMyAyena sambaMdhanIyaM, yathA dehalIstho dIpo'taHsthadehalIsthabAhyasthavastuprakAzanopayogItathedamapyuktecamarAdhikAre ucyamAnebalIdrAdhikAre vakSyamANeSvaSTasu bhavanapatiSUpayogI bhavati, triSvapyadhikAreSu parSado vAcyA ityarthaH, tathAhi camarasyAbhyaMtarikAyAMparSadi 24 sahasrANidevAnAMmadhyamAyAM28 sahasrANi bAhyAyAMca 32 sahasrANi, tathA balIMdrasyAbhyaMtarikAyAMparSadi 24 sahasrANidevAnAMmadhyamAyAM28 sahasrANi bAhyAyAM ca 32 sahasrANi, tathA balIMdrasyAbhyaMtarikAyAM parSadi 20 sahasrANi madhyamAyAM 24 sahasrANi bAhyAyAM28 sahasrANi, tathA dharameMdrasyAbhyaMtarikAyAMparSadi60 sahasrANi madhyamAyAM 70 sahasrANi, avaziSTAnAMbhavanavAsiSoDazeMdrANAMmadhye ye veNudevAdayo dakSiNazreNipatayasteSAM parSatrayaM dharaNeMdrasyeva uttarazreNyadhipAnAM veNudAlipramukhANAM bhUtAnaMdasyeva jJeyam / ___athadharaNaH 'teNaM kAleNa' mityAdi, tasmin kAle tasmin samayedharaNastathaiva-camaravat navaramidaM nAnAtvaM-bhedaH SaT sAmAnikasahasrANAM SaDagramahiSyaH caturguNA AtmarakSakaH meghasvarA ghaMTA bhadrasenaH padAtyanIkAdhipati vimAnaM paJcaviMzatiyojanasahasraNi maheMdradhvajo'rddhatRtIyAni yojanazatAni, athAvaziSTabhavanavAsIMdravaktavyatAmasyAtidezenAha-"evamasuriMda'ityAdi, evaM-dharaNedrayAyenAsureMdrau-camarabalIMdrau tAbhyAMvarjitAnAM bhavanavAsIMdrANAM bhUtAnaMdAdInAMvaktavyaM bodhyaM, navaraM asurANAM-asurakumArANAM oghasvarAghaMTA nAgAnAM nAgakumArANAM meghasvarAghaMTA suparNAnAM-garuDakurAmANAM haMsasvarA vidyutkumArANAM krauJcasvarA agnikumArANAM maMjusvarA dikkumArANAMmaMjughoSA udadhikumArANAMsusvarA dvIpakumArANAMmadhurasvarA vAyukumArANAM nadisvarA stanitakumArANAM nNdighossaa| mU. (237) causaTThI saTThI khalu chacca sahassA u asurvjaannN| sAmAniA u ee caugguNA AyarakkhA u|| vR. eSAmevoktAnuksasAmAnikasaMgrahArthaM gAthAmAha-catuSpaSTizcamareMdrasya SaSTirbalIMdrasya khalurnizcaye SaT ca sahasrANi asuravarjAnAM dharaNeMdrAdInAmaSTAdazabhavanavAsIMdrANAM sAmAnikAH caH samuccaye tathA punararthe bhitrakrame tenaite sAmAnikAH caturguNAH punarAtmarakSakA bhvti| Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-5 407 mU. (238) dAhiNillANaM pAyattANIAhivaI bhaddaseNo uttarillANaM dakkhotti / vANamaMtarajoisiAneavvA, evaM ceva, navaraM cattAri sAmAniasAhassIocattAriaggamahisIo solasa Ayarakkhasa-hassA vimANA sahassaM mahiMdajjhayA paNavIsaM joaNasayaM ghaMTA dAhiNANaM maMjussarA uttarANaM maMjughosA pAyattANIAhivaI vimANakArI aAmiogA devA joisiANaM sussarA sussara-nigghosAo ghaMTAo maMdare samosaraNaM jAva pnyjuvaasNtitti| vR. dAkSiNAtyAnAM camareMdravarjitAnAM bhavanapatIMdrANAM bhadrasenaH padAtyanIkAdhipati auttarAhANAMbalivarjitAnAMdakSo nAmnA padAtipati, yaccAtraghaMTAdikaM pUrvasvasvasUtre uktamapyuktaM tatsamudAyavAkye sarvasaGgrahArthamiti / ___atha vyaMtareMdrajyotiSkeMdrAH-'vANamaMtara' ityAdi, vyaMtareMdrA jyotiSkeMdrAzca netavyAHziSyabuddhiM prApaNIyAH evameva, yathA bhavanavAsinastathaivetyarthaH, navaraM catvAri sAmAnikAnAM sahasrANi catamra'gramahiSyaH SoDaza AtmarakSakasahana vimAnAniyojanasahanamAyAmaviSkambhAbhyAM maheMdradhvajaH paJcaviMzatyadhikayojanazataM ghaMTAzca dAkSiNAtyAnAMmaJjusvarA auttarAhANAM ma ghoSAH, padAtya- nIkAdhipatayo vimAnakAriNazca AbhiyogikA devAH, ko'rthaH ?-svAmyAdiSTA hi AbhiyogikAdevAghaMTAvAdanAdikarmaNivimAnavikurbaNecapravatina punarharinigamaiSivatpAlakavacca niSTinA-makAiti, vyAkhyAvizeSapratipAdinI tisUtre'nuktamapIdaM bodhyaM sarveSAmabhyaMtarikAyAM parSadidevAnAM 8 sahasrANimadhyamAyA 10 sahasrANibAhyAyAM 12 sahasrANIti, eteSAmullekhastvayam 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM kAle nAmaM pisAiMde pisAyarAyA cauhiM sAmAniasAhassIhiM cauhiM aggamahisIhiM saparivArAhiM tihiM parisAhiM sattahiM anIehiM sattahiM anIAhivaihiM solasahiM AyarakkhadevasAhassIhiM' 'taMceva, evaMsajevI'ti, vyaMtarAivajyotiSkAapijJeyAH, tena sAmAnikAdisaGkhyAsunavizeSaH, ghaMTAsucAyaM vizeSaH-caMdrANAMsusvarA sUryANAM susvaranirghoSA, sarveSAM ca maMdare samavaraNaM vAcyaM yAvatparyupAsate, yAvacchabdagrAhyaM tu prAradarzitaM tato jJeyaM, etadullekhastvayaM- 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM caMdA joisaMdA joisarAyANo patteaMpatteaMcauhiM sAmAniasAhassIhiMcauhiM aggamahisIhiM tihiM parisAhiM sattahiM aniehiM sattahiM aniAhivaihiM solasahiM AyArakkhadevasAhassIhiM, evaM jahA vANamaMtarA evaM sUrAvi' naMvatrollekhe caMdrAH sUryA ityatra bahuvacanaM kimartham?, prastutakarmaNi ekasyaiva sUryasya caMdrasya cAdhikRtatvAt aMyatheMdrANAM catuHSaSTisaGkhyAkatvavyAghAtAt?,ucyate, jinakalyANakAdiSudazakalpeMdrA viMzatirbhavanavAsIMdrAH dvAtriMzadvyantareMdrAH ete vyaktitaH caMdrasUryau tu jAtyapekSayA tena caMdrAH sUryA asaGkhyAtA api samAyAti, ke nAma na kAmayaMte bhuvanabhaTTArakANAM darzanaM svadarzanaM pupUSavaH yaduktaM zAMticaritre zrI munideva sUri kRte shriishaatidaivjnmmhvrnnne||1|| "jyotiSkanAyakau puSpadaMta sngkhyaatigaaviti| hemAdrimAdriyaMte sma, catuHSaSTi sureshvraaH||" athAmISAM prastutakarmaNItivaktavyatAmAhamU. (239) tae NaM se acue deviMde devarAyA mahaM devAhive Abhioge deve saddAvei 2 tA Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 408 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 5/239 evaMvayAsI-khippAmevabho devANuppiA! mahatthaMmahagdhaMmahArihaMviulaMtitthayarAbhiseaMuvaTThaveha, tae.NaM te amiogA devA haTThatuTTha jAva paDisuNittA uttarapurasthimaMdisIbhAgaM avakkamaMti 2 ttA veubviasamugghAeNaMjAva samohaNittAaTThasahassaM sovaNNiakalasANaMevaMruppamayANaMmaNimayANaM suvaNNaruppamayANaM suvaNNamaNimayANaM ruppamaNimayANaM suvaNNaruppamaNimayANaM aTThasahassaM bhomijANaMaTThasahassaMcaMdaNakalasANaMevaM bhiMgArANaMAyaMsANaMthAlANaM pAINaMsupaITThAgANaMcittANaM rayaNakaraMDagANaM vAyakaragANaM pupphacaMgerINaM, evaM jahA sUriAbhassa savvacaMgerIosavvapaDalagAI visesiatarAiMbhANiavvAiM, sIhAsaNachattacAmaratellasamugga jAva sarisavasamuggA tAliaMTA jAvaaTThasahassaMkaDucchugANaMviuvvaMtiviuvvittA sAhAvieviuvieakalasejAva kaDucchue agiNhittA jeNeva khIrodae samuDhe teNeva Agamma khIrodagaM giNhaMti 2 tA jAiM tattha uppalAI paumAiM jAva shsspttaaitaaiNginnhNti| evaM pukkharodAo jAva bharaheravayANaM mAgahAititthANaM udagaM maTTiaMca giNhaMti 2 tA evaM gaMgAINaM mahAnaINaM jAva cullahimavaMtAo savvatuare savvapupphe savvagaMdhe savvamalle jAva savvosahIo siddhatthae ya giNhati 2 ttA paumadahAo dahoagaM uppalAdINi a| evaM savvakulapavvaesu vaTTaveaddhesu savvamahaddahesu savvavAsesu savvacakkavaTTivijaesu vakkhArapavvaesu aMtaranaIsu vibhAsijA jAva uttarakurusu jAva sudaMsaNabhaddasAlavane savvatuare jAvasiddhatthae agiNhaMti, evaM naMdanavaNAo savvatuare jAva siddhatthae asarasaMcagosIsacaMdaNaM divvaM ca sumanadAnaM geNhaMti, evaM somanasapaMDagavanAo a savvatuare jAva sumanasadAmaM dadaramalayasugaMdhe yagiNhaMti ra ttA egao milatira tAjeNeva sAmI teNeva uvAgacchaMti 2 tA mahatthaM jAva titthyraabhiseaNuvtthtthvetitti| vR. 'tae Na'mityAdi, tataH so'cyuto yaH prAgabhihito deveMdro devarAjA mahAn devAdhipo maheMdraH catuHSaSTAvapi iMdreSu labdhapratiSTho'ta evAsya prathamo'bhiSeka iti, AbhiyogyAn devAn zabdayati zabdayitvA ca evamavAdIt, yadavAdIttadAha-kSiprameva bho devAnupriyAH! mahArthaM mahArha vipulaM tIrthakarAbhiSekamupasthApayata, atra mahAdipadAni prAgbharatarAjyAdhikAre varNitAni, vAkyayojanA tu sulabhA, atha yathA te cakrustathA''ha-'taeNa'mityAdi, tataste AbhiyogikA devA hRSTatuSTayAvat pratizrutya uttarapaurastyaM digbhAgamapakrAmati apakramya ca vaikriyasamudaghItena yAvatpadAt 'samohaNaMti'tti grAhyaM samavahatya cASTasahana-aSTottaraM sahasraM sauvarNikakalazAnAM vikurvatItisambaMdhaH, evaM aSTasahanaMrUpyamayAnAMmaNimayAnAMsuvarNarUpyamayAnAMsuvarNamaNimayAnAM rUpyamaNimayAnAMsuvarNarUpyamaNimayAnAM aSTasahanaM bhaumeyakAnAM mRmayAnAmityarthaH aSTasahasraMvaMdanakalazAnAM maGgalyaghaTAnAM evaM bhRGgArANAM AdarzAnAM sthAlInAM pAtrINAM supratiSThakAnAM citrANAM ratnakaraNDakAnAM vAtakarakANAM-bahizcitritAnAM madhye jalazRMyAnAM karakANAM puSpacaGgerInAmaSTasahalaM, evamuktayAyena yathAsUryAbhasya rAjapraznIyeiMdrAbhiSekasamayesarvacaGgeyastathA'travAcyAH 'aTThasahassaM AbharaNacaGgerINaM lomahatthacaGgerINa miti, tathA sarvapaTalakAni vAcyAni, tathAhi aSTasahalaMpuSpapaTalakAnAM, imAni vastUni sUryAbhAbhiSekopayogavastubhi saGkhyayaiva tulyAni Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 5 409 natu guNenetyAha-vizeSitatarANi - ativiziSTAni bhaNitavyAni - vAcyAni prathamakalpIyadevavikurvaNAto 'cyutakalpadevavikurvaNAyA adhikataratvAt, tathA siMhAsanacchatracAmaratilasamudgakayAvatsarSapasamudgakaH, atra yAvatpadAt koSThasamudgakAdayo vAcyAH, eSAM ca vyAkhyA prAgvat, tAlavRMtAni yAvatkaraNAt vyajanAnIti grahaH, tatra vyajanAnIti sAmAMyato vAtopakaraNAni tAlavRMtAni tadvizeSarUpANi, eSAmaSTasahasramaSTasahasramiti, aSTasahasraM dhUpakaDucchukAnAmiti / atha vikurvaNAyAH sArthakatvamAha - 'viuvvittA' ityAdi, vikurvitvA ca svAbhAvikAndevaloke devalokavat svayaMsiddhAn zAzvatAn vaikriyAMzca - anaMtaroktAn sauvarNAdikAn yAvacchabdAt bhRGgArAdayo vyajanAMtA grAhyAH, dhUpakaDucchukAMzca sUtre sAkSAdupAttAn, gRhItvA ca yatraiva kSIrodaH samudraH tatraivAgatya kSIrodakaM-kSIrarUpamudakaM gRhNanti, nanu meruto'bhiSekAGgabhUvastugrahaNAya calaMtaste devAstadagrahaNopayogi vastujAtaM kalazabhRGgadArAdikaM gRhNantu paraM tadanupayogi yAvacchabdodarapraviSTaM siMhAsanacAmarAdikaM tailasamudagakAdikaM ca kathaM gRhNantIti ceducyate, vikurvaNAsUtrasyAtidezena grahaNasUtrasyAtidiSTatvAdetatsUtrapAThasyAMtargatatve'pi ye grahaNocitAste eva gRhItA iti bodhyaM, yogyatAvazAdevArthapratipatteH, yacca dhUpakaDucchukAnAM tatra grahaNaM tatkalazabhRGgArAdidevahastadhUpanArthamiti, aMyathA sUtre sAkSAdupadarzitasya dhUpakaDucchukAnAM grahaNasya nairarthakyApatteH / atha prastutasUtraM - gRhItvA ca yAni tatra kSIrode utpalAni padmAni yAvatsahanapatrANi tAni gRhNanti yAvatpadAt kumudAdigrahaH, evamanayA rItyA puSkarodAt- udakAdikaM gRhNanti, yattu kSIrodAdvinivRttairvAruNIvaramaMtarA muktvA puSkarode jalaM gRhItaM tadvAruNIvaravAriNo'grAhyatvAditi sambhAvyate, yAvacchabdAt samayakhitte iti grAhyaM tena manuSyakSetre bharatairAvatayoH prastAvAt puSkaravargIpArddhasatkayoH mAgadhAdInAM tIrthAnAmudakaM mRttikAM ca gRhNanti 'eva'miti samayakSetrasthapuSkavaradvIpArddhasatkAnAM gaGgAdInAM mahAnadInAM AdizabdAt sarvamahAnadIgrahaH yAvatpadAt udakamubhayataTamRttikAM gRhNanti, kSudrahimavataH sarvAn tuvarAnkaSAyadravyANi AmalakAdIni sarvANi jAtibhedena puSpANi sarvAn gaMdhAnU - vAsAdIn sarvANi mAlyAni-grathitAdibhedabhinnAni sarvA mahauSadhIH- rAjahaMsIpramukhAH siddhArthakAMzca - sarSapAn gRhNanti 2 tvA ca padmadrahAd drahodakamutpalAdIni ca gRhNanti, evaM kSudrahimavanyAyena sarvakSetravyavasthAkAritvena kulakalpAH parvatAH madhyapadalope kulaparvatA himAcalAdayasteSu vRttavaitADhyeSu sarvamahAdraheSupadmadrahAdiSu sarvavarSeSu-bharatAdiSu sarvacakravarttivijayeSu - kacchAdiSu vakSaskAraparvateSu - gajadaMtAkRtiSu mAlyavadAdiSu saralAkRtiSuca citrakUTAdiSu tathA aMtaranadISu - grAhAvatyAdiSu vibhASetavadet, parvateSututubarAdInAM draheSu utpalAdInAM karmakSetreSu mAgadhAditIrthadakamRdAM nadISUdakobhayataTamRdAM grahaNaM vaktavyamityarthaH, yAvatpadAt devakuruparigrahastena kurudvaye citravicitragiriyamakagirikAJcanagirihRdadazakeSu yathAsambhavaM vastujAtaM gRhNanti, yAvatpadAt puSkaravaradvIpArddhasya pUrvAparArddhayorbharatAdisthAneSu vastugraho vAcyaH, tato jaMbUdvIpe'pi tadagrahastathaiva vAcyaH kiyatparyataM ? sudarzane pUrvArdhamerau bhadrazAlavane naMdanavane saumanasavane paNDakavane ca sarvatubarAn gRhNanti tathA tasyaivAparArdhe anenaiva krameNa vastujAtaM gRhNanti, tato dhAtakIkhaNDajaMbUdvIpagato merustasya Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 5 / 239 bhadrazAlavane sarvatubarAn yAvat siddhArthakAMzca gRhNanti evamasyaiva naMdanavanAMt sarvatubarAn yAvatsirddhAthakAMzca sarasaM ca gozIrSacaMdanaM divyaM ca sumanodAma - grathitapuSpANi gRhNanti, evaM saumanasavanAt sUtrapAThe paJcamIlopaH prAkRtatvAt paNDakavanAcca sarvatubarAn yAvat sumanodAmadadaramalayasugadhikAn gaMdhAn dardaramalayau caMdanotpattikhAnibhUtau parvatau tena tadudbhavaM caMdanamapi 'tAtatsthayAt tadavyapadeza' iti yAyena dardaramalayazabdAbhyAmabhidhIyate, tato dardaramalayanAmake caMdane tayoH sugaMdhaH paramagaMdho yatra tAn dardaramalayasugadhikAn gaMdhAn - vAsAn gRhNanti, gRhItvA ca itastato viprakIrNA AbhiyogyadevA ekatra milati militvA ca yatraiva svAmI tatraivopAgacchaMti upAgatya ca taM mahArthaM yAvacchabdAt mahArdhaM mahArhaM vipulamiti padatrayI tIrthakarAbhiSekaM tIrthakarAbhiSekayogyaM kSIrodakAdyupaskaramupasthApayati- upanayati, acyuteMdrasya samIpasthitaM kurvatItyarthaH / athAcyuteMdro yadakarottadAha mU. (240) tae NaM saM accue deviMde dasahiM sAmAni asAhassIhiM tAyattIsAe tAyattIsaehiM cauhiM logapAlehiM tihiM parisAhiM sattahiM aniehiM sattahiM aniAhivaIhiM cattAlIsAe AyarakkhadevasAhassIhiM saddhiM saMparivuDe tehiM sAmAviehiM viuvviehi a varakamalapaiTThANehiM suramivaravAripaDipuNNehiM caMdaNakayacaccAehiM AviddhakaMTheguNehiM paumuppalapihANehiM karayalasukumArapariggahiehiM aTThasahasseNaM sovaNNiANaM jAva aTThasahasseNaM bhomejjANaM jAva savvodaehiM savvamuTTiAhiM savvatu arehiM jAva savvosahisiddhatyaehiM sabbiDIe jAva raveNaM mahayA 2 titthayarAmiseeNaM abhisiMcaMti / tae NaM sAmissa mahayA 2 abhiseaMsi vaTTamANaMsi iMdAIA devA chattacAmaradhUvakaDucchuapupphagaMdhajAvahatthagayA haTTatuTTha jAva vajrasUlapANI purao ciThThati paMjaliuDA iti, evaM vijayAnusAreNa jAva appegaiA devA AsiasaMmajiovalittasittasuisammaTTharatthaMtarAvaNavIhiaM kareti jAva gaMdhavaTTimUaMti, appe0 hirannavAsaM vAsiMti evaM suvaNNarayaNavairaAbharaNapattapuSpaphalabIamallagaMdhavaNNa jAva cuNNavAsaM vAsaMti, appe0 hiraNNihiM bhAiMti evaM jAva cuNNavidhiM bhAiMti, appe0 cauvvihaM vajraM vAeMti taMjahA 410 tataM 1 vitataM 2 ghanaM 3 jhusiraM 4, appegaiA cauvvihaM geaM gAyaMti, taMjahA - ukkhittaM 1 pAyattaM 2 maMdAyaIyaM 3 roiAvasANaM 4, appegaiA cauvvihaM naTTaM naccaMti, taM0 - aMciaM 1 duaM 2 ArabhaDaM 3 bhasolaM 4, appegaiA cauvvihaM abhinayaM amineti, taM0-diDaMtiaM pADissuiaM sAmaNNovaNivAiaM logamajjhAvasANiaM appega0 battIsaivihaM divvaM naTTavihiM uvadaMseti, appegaiA uppayanivayaM nivayauppayaM saMkuciapasAriaM jAva bhaMtasaMbhaMtanAmaM divvannaTTavihiM uvadaMsaMtIti, appegaiA taMDaveti appegaiA lAseMti appegaiA pIrNeti, - - evaM bukkAreti apphoDeti vaggati sIhaNAyaM nadati appe0 savvAiM kareti appe0 hayahesiaM evaM hatthagulagulAiaM rahaghaNaghaNAiaM appe0 tinnivi, appe0 uccholaMti appe0 paccholaMti appe0 tivaI chiMdaMti pAyadaharayaM kareti bhUmicaveDe dalayaMti appe0 mahayA saddeNaM rAveti evaM saMjogA vibhAsiavvA, appe0 ikkAreti / evaM pukkAreti vakkAreti ovayaMti uppayaMti parivayaMti jalaMti tavaMti payavaMti gajjUMti vijjuAyaMti vAsiMti appe0 devukkaliaM kareti evaM devakahakahagaM Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-5 411 karetiappe0 duhRduhugaMkareMti appe0 vikiabhUyAiMsavAiM viuvvittApaNacaMti evamAiMvibhAsejjA jahA vijayassa jAva savvao samaMtA AhAveMti pridhaaveNtitti| vR. 'tae NaM se accue' ityAdi, tataH upasthitAyAmabhiSekasAmagyAM so'cyuto deveMdro dazabhisAmAnikasahasraiH trayastriMzatAtrAyastriMzakaiH caturbhirlokapAlaiH tisRbhiH parSadbhiH saptabhiranIkaiH saptabhiranIkAdhipatibhicatvAriMzatA AtmarakSakadevasahanaiH sArddhasaMparivRtastaistadagatadevajanaprasiddhaiH svAbhAvikaikriyaizca varakamalapratiSThAnairityAdi sarvaM prAgvat, sukumAlakaratalaparigRhItairanekasahasrasaGkhyAkaiH kalazairitigamyate, tAnevavibhAgato darzayati-aSTasahasreNa sauvarNikAnAMkalazAnAM yAvatpadAdaSTasahanai raupyANAmaSTasahasreNamaNimayAnAmaSTasahasreNa suvarNarUpyamayAnAmaSTasahasreNa suvarNamaNimayAnAmaSTasahasreNa rUpyamaNimayAnAmaSTasahasreNa suvarNarUpyamaNimayAnAmiti aSTasahamaNa bhaumeyanAMsarvasaGkhyayA aSTabhiH sahasraiHcatuHSaSTyadhikaiya-vicchabdAt bhRGgArAdiparigrahaH sarvodakaiH sarvamRttikAbhisarvatuvarairyAvacchabdAt puSpAdigrahaH, sarvoSadhisiddhArthakaiH sarvaddharyAyAvadraveNa yAvacchabdAt 'savvajuIe ityArabhya duMduhinigghosanAia' ityaMtaM grAhyaM, mahatA 2 tIrthakarAbhiSekeNa, atra karaNe tRtIyA, ko'rthaH ?-yenAbhiSekeNa tIrthakarA abhiSicyate tenetyarthaH, atrAbhiSekazabdenAbhiSekopayogi kSIrodAdijalaM jJeyam, abhiSiJcati-abhiSeka karotItyarthaH / sampratyabhiSekakAriNa iMdrAdapare iMdrAdayo yaccakrustadAha-tataH svAmino'tizayena mahatyabhiSeke vartamAne iMdrAdikA devAH chatracAmarakalazadhUpakaDucchuka-puSpagaMthayAvatpadAt mAlyacUrNAdiparigrahaH, hastagatAH hRSTatuSTayAvatpadAdAnaMdAlApako grAhyaH, vajrazUlapANayaH upalakSaNAdayazastrapANayo'pi bhAvyAH puratastiSThati, ayamarthaH-kecana chatradhAriNaH kecana cAmarotkSepakAH kecana kalazadhAriNa ityAdi, sevAdharmasatyApanArthaMnatu vairinigrahArthaMtatra vairiNAmabhAvAt, kecana vajrapANayaH, kecana zUlapANayaiti, kecanachatrAdyavya-grapANayaH prAJjalikRtAstiSThati, atrAtidezamAha "evaM vijayA' ityAdi, evamuktaprakAramabhiSekasUtraM vijayadevAbhiSekasUtrAnusAreNa jJeyaM, yAvatpadAt 'appegaiA paMDagavanaM naccoagaMnAimaTTiaMpaviralapaphusiyaM rayareNuvisAsaNaM divvaM surahigaMdhodakAsaM vAsaMti, appegaiA nihayarayaM NaharayaM bhaThTharayaM pasaMtarayaM uvasaMtarayaM kareMti' iti grAhyam, atra vyAkhayA prAgvat, vAkyayojanA tvevaM-apiDhiArthe, ekakAH-kecana devAH paNDakavane nAtyudakaM nAtimRttikaM yathA syAttathA praviralapraspRSTaM rajoreNuvinAzanaM divyaM surabhigaMdhodakavarSaM varSati, apyekakAH paNDakavanaM nihatarajaH naSTarajaH bhraSTarajaHprazAMtarajaH upazAMtarajaH kurvati, atha sUtraM-apyekakAH devA paNDakavanaM AsiktasammArjitopaliptaM tathA siktAni jalena ata eva zucIni sammRSTAni kacavarApayena rathyAMtarANi ApaNavIthaya ivApaNavIthayo rathyAvizeSA yasmin tattathA kurvati, ayamarthaH-tatrasthAnasthAnAnItacaMdanAdivastUnimArgAtareSutathA rAzIkRtAni satiyathA haTTazreNipratirUpaM dadhati yAvatpadAt 'paMDagavanaM maMcAimaMcakaliaMkareMti, appegaiA nAnAvi-harAgaUsiajjhayapaDAgamaMDiaMkAti, appe0 gosIsacaMdanadaddaradinnapaMcaMgulitalaM kareMti, appe0 uvaciacaMdanakalasaM appe0 caMdanaghaDasukayatoraNapaDiduvAradesabhAgaM kareMti, appe0 AsastosattavipulavaTTavagdhAriamallAdAmakalAvaM kareMti, appe0 paMcavaNNasarasasurahimukkapuMjo Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 412 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 5/240 vayArakaliaMkareMti, appe0 kAlAgurupavarakuMdurukkaturukkaDajhaMtadhUvamaghama-ghaMtagaMdhu AbhirAmaM sugaMdhavaragaMdhiyaM' iti grAhyaM, punaH prakArAMtareNa devakRtyamAha-'appe0 hiranna'ityAdi, apyekakAH hiraNyasya-rUpyasya varSa-vRSTi varSatikurvatItyarthaH, evaM sarvatra yojanA kAryA, navaraMsuvarNapratItaM, ratnAni-katanAdInivajANi-hIrakAH AbharaNAni-hArAdIni patrANi-damanakAdInipuSpANi phalAni ca pratItAni bIjAni siddhArthAdIni mAlyAni-grathita- puSpANi gaMdhAH-vAsAH varNo-hiGgulAdi yAvacchabdAdvastramati cUrNAni-sugaMdhadravyakSodAH, tathA apyekakAH hiraNyavidhi-hiraNyarUpaM maGgalaprakAraM bhAjayatizeSadevebhyodadatItyarthaH, evaMyAvatpadAtsuvarNavidhi ratnavidhiM ityAdipadAni grAhyANi cUrNavidhiM bhAjayanti / ___athasaGgItavidhirUpamutsavamAha-'appegaiAcauvvihaM vajaM' ityAdi, apyekakAzcaturvidhaM vAdyaMvAdayanti, tadyathA-tataM-vINAdikaM vitataM-paTahAdikaM, zrIhemacaMdrasUripAdAstuvitatasthAne AnaddhamAhuH, dhanaM-tAlaMprabhRtikaM zuSiraM-vaMzAdikaM, apyekakAH caturvidhaMgeyaM gAyati, tadyathAutkSiptaM-prathamataH samArabhyamANaM pAdAttaM-pAdavRddhaM vRttAdicaturbhAgarUpapAdabaddhamiti bhAvaH maMdAyamiti-madhyabhAgemUrcchanAdigumopetatayA maMda maMdaMgholanAtmakaM, 'rocitAvasANa miti rocitaMyathocitalakSaNopetatayA bhAvitaM satyApitamitiyAvat avasAnaM yasya tattathA, 'roiaga'miti pATherocitakamityarthaH, sa eva, apyekakAH caturvidhanATayaM nRtyati, tadyathA-aJcitaMdrutaM ArabhaTaM bhasolamiti, apyekakAzcaturvidhamabhinayamabhinayati, tadyathA-dArTItikaMprAtizrutikaM sAmAMyato vinipAtikaM lokamadhyAvasAnikamiti, ete nATyavidhayo'bhinayavidhayazca bharatAdisaGgItazAstrajJebhyo'vaseyAH,apyekakA dvAtriMzadvidhaM aSTamAGgalikyAdikaMdivyaM nATayavidhimupadarzayati, saca yena krameNa bhagavato varddhamAnasvAminaH purataH sUryAbhadevena bhAvitstena krameNopadaya'te, tatra prAripsita-mahAnATayarUpamaGgalyavastunirvinasiddhayarthamAdau maGgalyanATayaM, tathAhi-svastikazrIvatsanaMdyAvarttavarddhamAnakabhadrAsanakalazamatsyadarpaNarUpASTamAGgalikyabhakticitraM, atrASTapadAnAMvyAkhyA prAgvat, navaraMteSAMbhaktyA-vicchityA citraM-AlekhanaMtattadAkArAvirbhAvanAyatratattathA tadupadarzayaMtItyarthaH, yathAhi citrakarmaNi sarvejagadvarttino bhAvAzcitrayitvA darzyate tathAte'bhinayaviSayIkRtya nATye'pi, abhinayaH-caturbhirAGgivAcikasAtvikAhAryabhedaiH samuditairasamuditairvA'bhinetavyavastubhAvaprakaTanaM, prastute cAGgike nATyakartRNA tattaMmaGgalAkAratayA'vasthAnaM hastAdinA tattadAkAradarzanaM vA vAcikena prabaMdhAdau tattaMmaGgalazabdoccAraNaM sabhAsadAM manasi raktipUrvakaM tattaMmaGgalasvarUpAvirbhAvanaM maGgalanATayamiti 1 / / ___ athadvitIyaM nATyaM, AvartapratyAvarttazreNiprazreNisvastikapuSyamANavarddhamAnakamatsyANDakamakarANDakajAramArapuSpAvalipadmapatrasAgarataraGgavAsaMtIla tAdmalatApabhakticitraM, tatra sRSTimeNa bhramadabhramarikAdAnairnartanamAvartastadviparItakrameNa bhramarikAdAnairnartanaM paratyAvartaH zreNyA-paGkatyA svastikAH zreNisvastikAH, tecaikapaGktigatAapi syuriti anuvRttAH zreNisvastikAH prazreNisvastikAH, atraprazabdo'nuvRttArtheyathApraziSyaH praputra ityAdau, ayamarthaH-mukhyasyaikasya svastikasya pratizAkhaM gatA aMye svastikA ityarthaH, etena prathamanATyagatasvastikanATayAd bhedo darzitaH, Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - vakSaskAraH-5 413 tadabhinayena nartanaM, tathA puSyamANaH-puSTIbhavan tadabhinayena nRtyaM, yathA hi puSTo gacchan jalpan zvasiti bahubahuprasvidyatidAruhastaprAyau svahastAvatimedasvinaucAlayan 2 sabhAsadAmupahAsapAtraM bhavati tathA'bhinayo yatra nATaye tatpuSyamANanATayaM, etdevottrsuutrkaaro| ___'appegaiA pINetI'ti sUtreNa svayameva vakSyati, varddhamAnakaH-skaMdhAdhirUDhaH puruSastadabhinayagarbhitaM nATyaM varddhamAnakanATayaM, etena prathamanATyagatavarddhamAnanATayAbhedo darzitaH, matsyAnAmaNDakaMmatsyANDakaMmatsyA hi aNDAjAyatetadAkArakaraNena yannartanaMtaMmatsyANDakanATyaM, evaM makarANDakamapi, na hi yathAkAmavikurviNAM devAnAM kiJcidasAdhyaM nATyena cAnabhinetavyaM yena tadabhinayo na sambhavatIti, matsyakANDapAThe tu matsyakANDaM-matsyavRMda, taddhi sajAtIyaiH saha militameva jalAzaye calati, saGgacAritvAt, tathA yatra naTo'yanaTaiH saha saGgato raGgabhUmau pravizi tato vA niryAti taMmatsyakANDanATayam, evaM makarakANDapAThe makaravRMdaM vAcyaM, taddhi yathA vikRtarUpatvenAtIva draSTaNAM trAsakRd bhavati tathA yannATayaM tadAkAradarzanena bhayAnakaM syAt tabhayAnakarasapradhAnaM makarakANDaM nAma nATakaM, tathA jAranATakaM jAraH-upapati sa ca yathA strabhiH atirahasyevarakSyate tadvadyatra mUlavastutirodhAnAttattadiMdrajAlAvirbhAvanena sabhAsadAmanasyaMyadevAvatAryate tajjAranAmakaM nATayaM / tathA mAranATakaM mAraH-kAmastaduddIpakaM nATakaM mAranATakaM, zRGgArarasapradhAnamityarthaH, tathA puSpAvalinATayaM yatra kusumApUrNasacchidravaMzazalAkAdidarzanenAbhinayastatpuSpAvalinATakaM, tathApadmapatranATayaM yatra padmapatreSu nRtyannaTastathAvidhakaraNaprayalavizeSeNa vAyuriva laghUbhavanna padmapatraMklamayatinApitroTayatinavakrIkaroti tatpadmapatropalakSitaM nATayaM padmapatranATakaM, tathA sAgarata- raGgAbhinayaM nAma nATyaM yatra varNanIyavastuno vacanacAturyavarNanAdyaiH sAgarataraGgA abhinIyaMte athavA yatra takataka jheM jheM kiTatA kiTatA kuku ityAdayastAlodaghaTTanArthakavarNA bahavo'skhaladagatyA procyate tatsAgarataraGganAmanATakaM, evaM vasaMtAdiRtuvarNanevAsaMtIlatApadmalatAvarNanAbhinayaM nATakaM, naMvevaMsatyabhinetavyavastUnAmAnaMtyena nATayAnAmapyAnaMtyaprasaGgastena dvAtriMzatsaGkhyAka-tvavirodhaH, ucyte| eSAcasUtroktA saGkhyA, upalakSaNAccAMye'pitattadabhinayakaraNapUrvakaMnATyabhedA jJeyAH, evaM sarvanATayeSvapijJeyaM 2, atha tRtIyaM-IhAmRgaRSabhaturaganaramakaravihagavyAlakinna-rarurusarabhacamarakuJjaravanalatApadmalatAbhakticitraM, tatra IhAmRgA-vRkAHRSabhAdayaH pratItAH navaraMruravazvamarAzca mRgavizeSAH vano-vRkSavizeSastasya latAH 3, atha caturtha-ekatovakradvighAtovakraekatazcakravAladvighAtazcakravAlacakrAIcakravAlAbhinayAtmakaH, ekatotrakaM nAma naTAnAM ekasyAM dizi dhanurAkArazreNyA narttanaM, anena zreNinATyAi~do darzitaH, evaM dvighAtovarka dvayo-parasparAbhimukhadizoH dhanurAkArazreNyA nartanaM, tathA ekatazcakravAlaM-ekasyAM dizi naTAnAM maNDalAkAreNa narttanaM, evaM dvighAtazcakravAlaM-dvayoH parasparAbhimukhadizo yaM, tathA cakrArddhacakravAlaM' cakrasyarathAGgasyArddha tadrUpaM yaccakravAlaM-maNDalaM tadAkAreNa nartanaM arddhamaNDalAkAreNetyarthaH, tadabhinayaM nAma nATakaM / idaM ca naTAnAM nartane saMsthAnavizeSapradhAnaM nAma nATakaM 4, atha paJcamaM-caMdrAvalipravibhakti- sUryAvalipravibhaktivalayatArAhaMsaikamuktAkanakaralAvalipravibharaktyaminayAtma Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 5/240 kamAvalipravibhaktinA maM, tatra caMdrANAmAvali - zreNistasyAH pravibhaktivicchittI racanAvizeSastadabhinayAtmakaM, evaM sUryAvalipravibhaktyabhinayAtmakaM, tathA valayAdiranAMteSu padeSu Avalizabdo yojyastena valayAvalipravibhaktyAdi, ayamarthaH - paGktisthitAnAM rajatasthAlahastAnAM bhramIparAyaNAnAM naTAnAM nATayaM, evaM valayahastAnAM valayanATyaM, evaM varttulakahastagatAnAM tArAvalinATayaM, anayaiva yuktyA tatsadhzavastudarzanena aciMtyatvAdvA vaikriyazaktestadvastudarzanena tattadabhinayakaraNaM tattannAmakaM nATyaM jJeyaM, etaccAvalikAvaddhamityAvalikApravibhakti - racanA tadabhinayagarbhaM yathA udaye sUryacaMdrayormaNDalamaruNaM prAcyAM cAruNaH prakAzastathA yatrAbhinIyate tadudagamanapravibhaktiH 6, atha saptamaM - caMdrasUryAgamanapravibhakti caMdrasya savimAnasyAgamanaM - AkAzAdavataramaM tasya pravibhaktiryatra nAvye'bhinayena darzanaM, evaM sUryAgamanapravibhakti 7 / athASTamaM - caMdrasUryAvaraNapravibhaktiyuktabhAvaraNapravibhakti, yathA hi caMdro ghanapaTalAdinA Avriyate tathA'bhinayadarzanaM caMdrAvarapravibhakti, evaM sUryAvaraNapravibhaktyapi 8, atha navamaMcaMdrasUryAstamayanapravibhaktiyuktamastamayanapravibhakti yatra sarvataH saMdhyArAgaprasaraNatamaH prasaraNa - kumudasaGkocAdinAM caMdrAstamayanamabhinIyate taccaMdrAstamayanapravibhakti, evaM sUryAstamayanapravibhaktyapi, navaraM kamalasaGkoco'tra vaktavyaH 9, atha dazamaM - caMdrasUryanAgayakSabhUtarAkSasagaMdharvamahoragamaNDalapravibhaktiyuktaM maNDalapravibhakti, tathA bahUnAM caMdrANAM maNDalAkAreNacakravAlarUpeNa nidarzanaM caMdramaNDalayozcaMdrAvalisUryAvalinATayato bhedo darzitastayorAvalikApraviSTatvAt 10 / athaikAdazaM - RSabhasiMhalalitahayagajavilasitamattahayagajilasitAbhinayarUpaM drutavilambitaM nAma nATyaM, tatra RSabhasiMhau pratItau tayorlalitaM-salIlagati tathA hayagajayovilasitaM - maMtharagati, etena vilambitagatiruktA uttaratra mattapadavizeSaNena drutagatervakSyamANatvAt, tathA mattahayagaja- yorvilasitaM - drutagati tadabhinayarUpaM gatipradhAnaM drutavilambitaM nAma nATyaM 11, atha dvAdazaM - zakaToddhisAgaranAgarapravibhakti, zakaToddhi-pratItA tasyAH pravibhaktitadAkAratayA hasta- yorvidhAnaM, etattu nATaye pralambitabhujayoryojane praNAmAdyabhinaye bhavatIti, tathA sAgarasya-samudrasya sarvataH kallokaprasaraNavaDavAnalajvAlAdarzanatimiGgilAdimatsyavivarttanagambhIragarjitAdyabhinayanaM sAgarapravibhakti, tathA nAgarANAM - nagaravAsilokAnAM savivekanepathyakaraNaM krIDAsaJcaraNaM vacanacAturIdarzanamityAdyabhinayo nAgarapravibhakti tannAmakaM nATyaM 12 / 414 atha trayodazaM - naMdAcampApravibhaktinAma nATayaM, naMdA-naMdAbhidhAnAH zAzvatyaH puSkariNyastAsu devAnAM jalakrIDAjalajakusumAvacayanamaMtaraNamAplavanamityAdyabhinayanaM naMdApravibhakti tathA campAnAma mahArAjadhAnI upalakSaNaM caitat tena kozalAvizAlAdirAjadhAnIparigrahaH tAsAMca parikhAsaudhaprAsAdacatuSpadAdyabhinayanaM campApravibhakti 13, atha caturdazaMmatsyANDakamakarANDakajAramArapravibhkitanAma nATayaM, etattu pUrvaM vyAkhyAtameva, atraiSAM caturNAmabhinayanaM pRthaguktaM tatra tu vyAmizritamiti bhedaH 14 / atha paJcadazaM - kakhagaghaGaiti kavargapravibhaktikaM tatra kakArAkAreNAbhinayadarzanaM kakAra Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-5 415 pravibhakti, ko'rthaH?-tathA nAma tenaTA nRtyatiyathA kakArAkAro'bhivyajyate evaMkhakAragakAraghakAraGakArapravibhaktyo vAcyAH, etacca kavargapravibhaktikaM nATayaM, yadyapi lipInAM vaicitryeNa kakarAdyAkAravaicitryAtprastutanATayasyApyanaiyatyaprasaGgastathApi kavargIyajAtIyatvena vizeSaNAnnAtra doSaH, evaM cakArapravibhaktijAtIyamitiyAdibodhyaM, athavA kakArazabdodaghaTTanena cacapuTacAcapuTAdau kaMkAMkikIM ithyAdivAcikAbhinayasya pravRtyA nATayaMkakArapravibhakti, evaM kAdiGAMtAnAM zabdAnAmAdAtRtvena kakArakhakAragakAraghakAraGakArapravibhaktikaM nATyaM, evaM cavargapravibhaktayAdiSvapi vAcyaM 15, atha SoDazaMcachajajhaJapravibhaktikaM 16,athasaptadazaM-TaThaDaDhaNapravibhakti 17, athASTAdazaM-tathadadhanapravibhaktikaM 18, athaikonaviMzatitamaM-paphavabhamapravibhaktikaM 19 atha viMzatitamaM-azokAmrakambUkosambapallavapravibhaktikaM azokAdayo-vRkSavizeSAsteSAMpallavA-navakisalayAnitataste yathA maMdamAruteritAnRtyatitadabhinayAtmakaMpallavapravibhaktikaM nAmanATyaM 20, athaikaviMzatitamaM-padmanAgAzokacampakacUtavanavAsantIkuMdAtimuktakazyAmalatApravibhaktikaM latApravibhaktikaM nAma nATyaM, iha yeSAM vanaspati- kAyikAnAM skaMdhapradezavivakSitordhvagataikazAkhAvyatirekeNAMyat zAkhAMtaraMparisthUraMnanirgacchatitelatA vijJeyAste ca padmAdaya iti padmalatAdipadAnAmartha prAgvat, etA yathA mAruteritA nRtyanti tadabhinayAtmakaM latApravibhaktikanAma nATayaM 21, atha dvAviMzatitamaM-drutanAmaM nATyaM 22, __atha trayoviMzatitama-vilambitanAma nATyaM, yatra vilambite-gItazde, svaragholanAprakAreNa yatibhedena vizrAMte tathaiva vAdyazabde'pi yatitArUpeNa vAdyamAne tadanuyAyinA pAdasaJcAreNa nartanaM tadvilambitaMnAma nATayaM 23, atha caturviMzatitamaMdrutavilambitaMnAma nATayaM yathoktaprakAradvayena nartanaM 24 / athapaJcaviMzatitamaM-aJcitaMnATyaM, aJcitaH-puSpAdyalaGkAraiH pUjitastadIyaMtadabhinayapUrvakaM nATayamapyaJcitamucyate, anena kauzikIvRttipradhAnAhAyyAbhinayapUrvakaM nATyaM sUcitaM 25, atha saptaviMzatitamaM aJcitaribhitaM nAma nATyaM yatrAnaMtaroktamabhinayadvayamavatarati tat 27, athASTAviMzatitamamArabhaTanAmanATyaM, ArabhaTAH-sotsAhAH subhaTAsteSAmidamArabhaTaM,ayamarthaHmahAbhaTAnAMskaMdhAsphAlanahadayolvaNanAdikA yA uddhatavRttistadabhinayamiti, anenArabhaTIvRttipradhAnamAGgikAbhinayapUrvakaM nATyamuktaM 38 / athaikonatriMzaM bhasolaM nAma nATyaM, 'bhasa bhartsanadIptayo'rityasya hvAdigaNasthasya dhAtorbabhasti-dIpyate iti aci pratyaye bhasaH zRGgAraH paGkirathaMyAyena zRGgArarasa ityarthaH taM avatIti bhasostaMratibhAvAbhinayanena lAti-gRhNAtIti bhasolo-naTastato dharmadharmiNorabhedopacArAtbhasolaM nAma nATyaM, etena zRGgArarasasAtvikabhAvaH sUcitaH, idaM ca sarvaM vyAkhyAnamupalakSaNaparaM jJeyaM, tenAtra sarve sAtvikA bhAvA abhinayaviSayIkAryA, etena sAtvatIvRttipradhAnaM sAtvikAbhinayagarbhitaMbhasolaM nAma nATyaM 29, atha triMzattamamArabhaTabhasolaM nAma nATyaM, idaM cAnaMtaroktAbhinayadvayapradhAnaM jJeyaM 30, athaikatriMzattamaM utpAtanipAtapravRttaM saMkucitaprasAritaM recakarecitaM bhrAMtasaMbhrAMtaM nAma nATyaM, utpAto-haspAdAdInAmabhinayagatyordhvakSepaNaMteSAmevAdhaHkSepaNaM nipAtastAbhyAM yatpravRttaM pravRttimajjAtamityarthaH evaMhastapAdayoraGgAhArArthaM saMkocanena saMkucitaMprasAraNena ca prasAritaM, Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 416 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 5/240 tathA recakaiH-bhramarikAbhiH recitaM-niSpannaM, bhrAMto-bhramaprAptaH sa iva yatrAdbhutacaritradarzanena parSajjanaH sambhrAMtaH-sAzcaryo bhavati tat bhrAMtasambhrAMtaM tadupacArAnnATayamapi bhrAMtasambhrAMtaM 31 . athadvAtriMzattamaMcaramacaramanAmanibaddhanAmakaM, tacca sUryAbhadevenabhagavatovarddhamAnasvAminaH purato bhagavatazcaramapUrvamanuSyabhavacaramadevalokabhavacaramacyavanacara magarbhasaMharaNacaramabharatakSetrAvasarpiNItIrthakarajaMmAbhiSekacaramabAlabhAcaramayauvanacaramakAmabhogacaramaniSkramaNacaramatapazcaraNacaramajJAnotpAdacaramatIrthapravartanacaramaparinirvANAbhinayAtmakaMbhAvitaM, ihatuyasyatIrthakRto jaMmamahaMkurvatitaccaritAbhinayAtmakamupadarzayati, yadyapyatrAJcitaribhitArabhaTabhasoleSucaturdA mUlabhedeSu gRhIteSu sAbhinayanATayamAtrasaGkahaH syAttathApikacidekaikenAbhinayena kacida-bhinayasamudAyena kaciccAbhinayavizeSeNAMtarakaraNAt sarvaprasiddhadvAtriMzannATakasaGkhyAvya- vahArasaMrakSaNArthaM dvAtriMzabhedA drshitaaH| athAbhinayazRMyamapi nATakaM bhavatIti tat darzayitumAha-'appegaiA uppaya'ityAdi, apyekakA utpAtaH-AkAze ullalanaMnipAtaH-tasmAdavapatanaM utpAtapUrvonipAtoyasmin tadutpAtanipAtaM, evaM nipAtotpAtaM, saMkucitaprasAritaM prAgvat, yAvatpadAt 'riAriamiti grAhya, tatra riaMgamanaMraGgabhUmerniSkamaNaMAriaM-punastatrAgamanaM, bhrAMtasambhrAMtaM tuanaMtaroktaikatriMzatta-manATake vyAkhyAtamiti tato grAhyaM, idaMcapUrvokacaturvidhadvAtriMzadvidhanATayebhyo vilakSaNaM sarvAbhi-nayazRMyaM gAtravikSepamAtra vivAhAbhyudayAdAvupayogi sAmAMyato nartanaM bharatAdisaGgIteSu nRttamityuktaM athoktameva nATayaMprakAradvayena saGgahItumAha-'appegaiAtaMDavetiappegaiAlAseMti'tti, apyekakAstANDavaM nAma nATakaM kurvati, taccoddhataiH karaNairaGgahArairabhinayaizca nirvatya, ataevArabhaTIvRttipradhAnaM nATyaM, atha yathA vAlasvAmipAdAnAM devAH kutUhalamupadarzayatitathAha-'appegaiA pINeti' ityAdi, apyekakA devAH pInayati-svasthUlIkurvati, 'eva'mityapyekakA vUtkArayativUtkAraM kurvati AsphoTayati-upavizaMtaH putAbhyAM bhUmyAdikamAghnati valgati-mallavadvAhubhyAM parasparaM saMpralagati siMhanAdaM nadati-kurvati apyekakAH sarvANi-pInatvAdIni krameNa kurvati, apyekakA hayaheSitaM-heSAravaM kurvti| 'eva'mityapyekakAH hastigulugulAyitaM-gajavad garjividaghAtirathaghanaghanAyitaM-rathavat cItkurvati, gulugulughanaghana ityanukaraNazabdau, apyekakAH hayaheSitAdIni trINyapi kurvati, apyekakAH uccholaMti-agratomukhA capeTAM dadati, apyekakAH paccholaMti-STaSThatomukhAM capeTAM dadati, apyekakAH tripadI malla iva raGgabhUmau tripadI chiMdati, pAdadardarakaM-pAdena bhUmyAsphoTanarUpaM kurvati, bhUmicapeTAM dadati-kareNa bhUmimAghnati, apyekakAH mahatA 2 zabdena rAvayati-zab kurvati, evamuktaprakAreNasaMyogAapi-dvitripadamelakAapivibhASitavyAH-bhaNitavyAH, ko'rthaH . kecit uccholanAdidvikamapi kurvati, tathA kecit trikaM catuSkaMpaJcakaMSaTkaMcakurvati, apyekakAH ikkArayati-hakkAM dadati evaM pUtkurvati yakkArayati-thakkathakkamityevaM zabdaM kurvati avapatati-nIcaiH patati utpatati-UrvIbhavati tathA paripatati-tiryagnipatati jvalatijvAlArUpA bhavati bhAsvarAgnitAM pratipadyaMta ityarthaH, tapati-maMdAGgArarUpatAM pratipadyate, Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-5 417 pratapati-dIptAGgAratAMpratipadyate garjati garivaMkurvati vidyutaM kurvativarSatica, atrApisaMyogA bhaNitavyAH, appe0 devAnAM vAtasyevotkalikA- bhramavizeSastAM kurvati, evaM devAnAM kahakahakaM-pramodabharajanitakolAhalaM kurvatiappe0 duhuduhugaM kurvatianukaraNametat, evamAdi vibhASeta yathA vijayadevasya, kiyatparyatamityAha__yAvat sarvataH samaMtAt AghAti-ISaddhAvaMti parighAvati-prakarSeNa ghAvati, yAvatkaraNAt appegaiAcelukkhevaM kareMti, appegaiAvaMdaNakalasahatthagayAappegaiA bhiMgArahatthagayA evaMeeNaMabhilAveNaM AyaMsathAlapAIvAyakaragarayaNakaraMDagapupphacaMgerIjAva lomahatthacaMgerIpupphapaDalagajAvalomahatthapaDalagasIhAsaNachattacAmaratillasamuggaya jAva aMjaNasamuggayahatthagayA appegaiyA devAdhUvakaDucchuahatthagayA haTThatujAva hiyayA' iti grAhyaM, atra vyAkhyA-apyekakAH celotkSepaM-dhvajocchrAyaMkurvati, apyekakAH vaMdanakalazahastagatA-maGgalyaghaTapANayaH apyekakAH bhRGgArahastagatAH, evamaMtaroktasvarUpeNa etenAnaMtaravartitvAtpratyakSeNAbhilApena sUtrapAThe apyekakAHAdarzahastagatAH sthAlahastagatAHyAvaddhUpakaDucchukahastagatAH AghAvaMtiparidhAvaMtItyaMvayaH zeSaM nigadasiddhaM praaguktaabhissekaadhikaargteNdrsuutrsmaangmtvaat| athAbhiSekanigamanapUrSakamAzIrvAdasUtramAha mU. (241) teNaM se acuiMde saparivAre sAmiM teNaM mahayA mahayAabhiseeNaM abhisaMcai2 ttA karayalapariggahiaMjAva matthae aMjaliM kaDa jaeNaM vijaeNaM vaddhovei 2 tA tAhiM iTAhiM jAvajayajayasadaM pauMjati pauMjittAjAva pamhalasukumAlAe surabhIe gaMdhakAsAIe gAyAiMlUhei 2 tA evaM jAva kapparukkhagaMpiva alaMkiyavibhUsikarei 2 tA jAva naTTavihiM uvadaMsei 2 tA acchehi saNhehiM rayayAmaehiM accharasAtaNDulehiM bhagavaosAmissa purao aTThamaMgalageAlihai, taMjahAmU. (242)"dappaNa 1 bhaddAsaNaM 2 vaddhamANa 3 varakalasa 4 maccha 5 sirivacchA 6 / sothia7 naMdAvattA 8 lihiA atttthmNglgaa|| vR. 'tae Na'mityAdi, tataH so'cyuteMdraH saparivAraH svAminaM tena anaMtaroktasvarUpeNa mahatA 2-atizayena mahatA'bhiSekeNAbhiSiJcati, nigamanasUtratvAnna paunaruktyaM, abhiSicya ca karatalaparigRhItaM yAvatpadasaGgAprAgvat, mastake'aliM kRtvA jayena vijayena ca prAguktasvarUpena varddhayati-AziSaM prayuktevardhayitvA ca tAbhirviziSTaguNopetAbhiriSTAbhiH-zrotRNAM vallabhAbhiryAvatkaraNAt 'kaMtAhiM piyAhiM maNuNNAhiMmaNAmAhiM vagguhiM' iti grAhyaM, atra vyAkhyA caprAgvat, vAgbhirjayarazabdaM prayuke, sambhrame dvirvacanaMjayazabdasya, atrajayena vijayena varddhayitvA punarjaya- 2zabdaprayogo maMgalavacane punaruktirna doSAyetyabhihitaH, athAbhiSekottarakAlInaM kartavyamAha "pauMjittA' ityAdi, prayujya ca yAvacchabdAt 'tappaDhamayAe' iti grAhyaM, atra vyAkhyAteSvabhiSekottarakAlInakartavyeSu prathamatayA Adyatvena pakSmalasukumArayA surabhyA gaMdhakASA| 13 27 Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 418 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 5/242 yikyA-gaMdhakaSAyadravyaparikarmitayA laghuzATikayeti gamyaM, gAtrANi rUkSayati, evamuktaprakAreNa yAvatkalpavRkSamivAlaGkRtaM vastrAlaGkAreNa vibhUSikaM AbharaNAlaGkAreNa karoti, yAvatkaraNAt lUhittA saraseNaM gosIsacaMdaNeNaM gAyAiM aNuliMpai 2 ttA nAsAnIsAsavAyavojjhaM cakkhuharaM vaNNapharisajutataM hayalAlApelavAiregadhavalaM kaNagakhaciaMtakammaM devadUsajualaM niaMsAvei 2 ttA' iti grAhyaM, atra vyAkhyA prAgvat, navaraM devadUSyayugalaM paridhAnottarIyarUpaM nivAsayatiparidhApayatItikRtvAcayAvatkaraNAt 'sumiNadAmaMpiNaddhAvei' iti grA, nATayavidhimupadarzayati upadarthyacaacchaiH zlakSNaiH rajatamayaiH accharasataMDulaiH bhagavataHsvAminaHpurato'STa aSTamaGgalakAni Alikhati, tadyathA-dappaNeti padyaM sugamaM / mU. (243) lihiUNa karei uvayAraM, kiMte ?, pADalamalliacaMpagasogapunnAgacUamaMjariNavamAliabaulatilayakaNavIrakuMdakujagakoraMTapattadamaNagavarasuramigaMdhagaMdhiassa kayaggahayagahiakarayalapanbhaTThavippamukkassa dasaddhavaNNassakusumaNiarassa tattha cittaMjaNNussehappamANamittaM ohinikaraMta karettA caMdappabharayaNavaiveruliavimaladaNDaM kaMcaNamaNirayaNabhatticittaM kAlAgurupavarakuMdurukkaturukkaghUvagaMdhuttamANuviddhaM caghUmavadi vinnimmuaMtaM veruliamayaMkaDucchuaM paggahittu payaeNaM dhUvaM dAUNa jinavariMdassa sattaTTa payAiM osarittA dasaMguliaMaMjaliM karia matthayaMmipayao aTThasayavisuddhagaMthajuttehiM mahAvittehiM apuNaruttehiM atthajuttehiM saMthuNai ra ttA vANaM jANuM aMcei ra ttA jAva karayalapariggahiaMmatthae aMjaliM kaTTha evaM vayAsI _ namo'tyu te siddhabuddhanIrayasamaNasAmAhiasamattasamajogisallagattaNanibmaya- . nIrAgadosaNimmamaNissaMgaNIsallamANamUraNaguNarayaNasIlasAgaramaNaMtamappameya bhaviadhammavaracAuraMtacakkavaTTInamo'tyuteIsANassa bhANiavvaM, evaMbhavaNavaivANamaMtarajoisiAya sUrapajjavasANA saeNaM parivAreNaM patteaM 2 abhisiMcaMti, tae NaM se IsANe deviMde devarAyA paMca IsANe viuvvai 2 tAegeIsANe bhagavaMtitthayaraMkarayalasaMpuDeNaMgiNhai 2 tAsIhAsaNavaragaepuratthAbhimuhe saNNisaNNe ege IsANe piTThao AyavattaM dharei duve IsANA ubhao pAsiM cAmarukkhevaM kareti ege IsANe purao sUlapANI citttthi| taeNaMse sakkedeviMde devarAyAAbhiogodevesaddAvei ra ttAesovitaha ceva abhiseANattiM dei te'vi taha ceva uvaNeti, tae NaM se sakke deviMde devarAyA bhagavao titthayarassa cauddisiM cattAridhavalavasameviuvvei see saMkhadalavimalanimmaladadhidhanagokhIrapheNarayaNigarappagAse pAsAIe darasaNijje abhiruve paDirUve, taeNaMtesiMcauNhaM dhavalavasabhANaM aTTahiM siMgehito aTTha toadhAo niggacchati / taeNaMtAo aTTha toadhArAo uddhaM vehAsaMuppayaMti 2 tA egao milAyaMti ra ttA bhagavao titthayara samuddhANaMsi nivyNti| taeNaM se sake deviMde devarAyA caurAsIIe sAmAniasAhassIhiM eassavi taheva abhiseo bhANiabbo jAva namo'tthu te arahaotti kaTu vaMdai namaMsai jAva pjjuvaasi| vR. maGgalAlekhanottarakRtyamAha-lihiUNa'tti, anaMtaroktAMyaSTamaGgalAni likhitvA karotyupacAramityAdyArabhyA kaDucchukagrahaNaparyaMtaM sUtraM cakraratnapUjAdhikAralikhitavyAkhyAto Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-5 419 vyAkhyeyaM, tataHprayataH sanyathA bAlabhaTTArakasya dhUpadhUmAkule akSiNI na bhavatastathA prayatnavAn dhUpaM datvA jinavareMdrAya, sUtre SaSThI ArSatvAt, aGgapUjArthaM pratyAseduSA mayA niruddho bhagavaddarzanamArgo'to'haM mA pareSA darzanAmRtapAnavighnakArI syAmiti saptASTAni padAMyapasRtya dazAGgulikaM mastake'JjaliM kRtvA prayato-yathAsthAnamudAttAdisvaroccAreSu prayatnavAnaSTazataiH-aSTottarazatapramANairvizuddhena graMthena-pAThena yuktairmahAvRttaiH-mahAkAvyairyadvA mahAcaritrairapunaruktaiH arthayuktaiHcamatkArivyaGgayayuktaiH sastauti saMstutyaca vAmaMjAnuaJcati-utpATayati, aJcitvAcayAvatpadAt 'dAhiNaM jANuM dharaNialaMsi nivADei' iti grAhyam, atra vyAkhyA prAgvat, karatalaparigRhItaM mastake'aliM kRtvA evaM-vakSyamANamavAdIt, yadavAdIttadAha _ 'namo'tyu te siddhabuddha' ityAdi, namo'stu te-tubhyaM he siddha evaM buddha ityAdipadAni sambaMdhanIyAni, tatra he buddha ! jJAtatatva! he nIrajAH! karmarajorahita ! he zramaNa!-tapasvin ! he samAhita-anukulacitta! hesamApta! kRtakRtyatvAt athavA samyakprakAreNApta! avisaMvAdivacanAtvAt he samayogin ! kuzalamanovAkkAyayogitvAt zalyakartana nirbhaya nIrAgadveSa nirmama nissaGga-nirlepa nizalya mAnamUraNa-mAnamardana guNeSuralaM-utkRSTaM yacchIlaM-brahmacaryaM tasya sAgara anaMta anaMtajJAnAtmakatvAt makAro'lAkSaNikaH evamagre'pi aprameya-prAkRtajJAnAparicchedya azarIrajIvasvarUpasya chadmasthaiH paricchattumazakyatvAditiathavA'prameya bhagavadaguNAnAmanaMtatvena saGkhyAtumazakyatvAt bhavya-muktigamanayogyaatyAsannabhavasiddhitvAt dharmeNa-dharmarUpeNa vareNapradhAne bhAvacakratvAt caturaMtena-caturgatyaMtakAriNA cakreNa vartata ityevaMzIlastas sambodhanaM he dharmavaracaturaMcakravarttin ! namo'stu tubhyaM arhate-jagatpUjyAya iti kRtvA-iti saMstutya vaMdate namasyatItyAdi sUtraM prAgvat, yaccAtra vizeNavarNakasyAdau namo'stu te ityuktvA punarapi namo'stu teityuktaMtantra punaruktaye pratyuta lAghavAya yato jagatryapratisatazcAriNojagatrayapatestattadasAdhAraNaikaikavizeSaNavibhAvanAt samudbhUtapraNAmapariNAmena hariNA prativizeSaNaM namo'stu te iti na prayuktamiti, imAni ca sarvANi vizeSaNAni bhavyapadavAni bhAvini bhUtavadupacArAdaMyathA'bhiSekasamaye jinaanaametaashvishessnnaanaamsmbhvditi| ___ athAvaziSTAnAmiMdrANAM vaktavyaM lAghavAdAha-"evaM jahA' ityAdi, evamuktavidhinA yathA'cyuteMdrasyAbhiSekakRtyaM tathA prANateMdrasya yAvadIzAneMdrasyApi bhaNitavyaM, zakrAbhiSekasya sarvatazcaramatvAt, evaMbhavanapativyaMtarajyotiSkAzcaMdrAH sUryaparyavasAnAH svakena svakena parivAreNa saha pratyekaM 2 abhiSiJcanti / athAvaziSTazakrasyAbhiSekAvasaraH-'tae NamityAdi, tataHtriSaSTIMdrAbhiSekAnaMtaramIzAno deveMdro devarAjA paJcezAnAn vikurvati-ekaH IzAnaH paJcadhA bhavati, etadeva vibhajati-tatra eka IzAno bhagavaMtaM tIrthakaraM karatalasampuTe gRhNAti gRhItvA ca siMhAsanavaragataH pUrvAbhimukhaH sanniSaNNaH ekha IzAnaH pRSThataH AtapatraMdharati dvAvIzAnAvubhayoH pArzvayoH cAmarotkSepaM kurutaH eka IzAnaH purataH zUlapANistiSThati-Urdhvastho bhvti| sampratyavyagrapANi zakro yadakarottadAha-'tae Na'mityAdi, tataH-IzAneMdreNa bhagavataH karasampuTe grahaNAnaMtaraM sa zakro deveMdro devarAjA AbhiyogyAn devAn zabdayati, zabdayitvA ca Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 420 jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 5/243 eSo'pi tathaiva-acyuteMdravadabhiSekaviSayakAmAjJaptiM dadAti te'pyAbhiyogyAstathaivaacyuteMdrAbhiyogyadevA ivAbhiSekavastUpanayati, atha zakraH kiM cakAretyAha- 'tae Na' mityAdi, tataH - abhiSekasAmagyrapanayanAMtaraM sa zakro deveMdro devarAjA bhagavastIrthakarasya caturdizi caturo dhavalavRSabhAn vikurvati zvetAn zvetatvameva draDhayati zaGkhasya dalaM-cUrNaM vimalanirmalaHatyaMta nirNalo yo dadhidhano-dadhipiNDo baddhaM dadhItyarthaH gokSIraphenaH pratItaH rajatanikaro'pi eteSAmiva prakAzo yeSAM te tathA tAn, 'pAsAIe' tyAdi prAgvat, tadanaMtaraM kimityAha - 'tae Na' miti, tatasteSAM caturdhavalavRSabhAnAmaSTabhyaH zrRGgebhyo'STau toyadhArA nirgacchaMti, tatasyA aSTau toyadhArA UrdhvaM vihAyasi utpatati - UrdhvaM calati, utpatya ca ekato milati militvA ca bhagavatastIrthakarasya mUrdhni nipatati / atha zakraH kiM kRtavAnityAha 'taeNa 'mityAdi, tataH sa zakro deveMdro devarAjA caturazItyA sAmAnikasahasrastrayastriMzatA trAyastriMzakairyAvat samparivRtastaiH svAbhAvikavaikurvikakalazairmahatA tIrthakarAbhiSekeNAbhiSiJcati ityAdisUtrokto'bhiSekavidhi zakrasyAcyuteMdravadastIti lAghavamAha-etasyApi tathaivAbhiSeko bhaNitavyaH, kiyadaMta ityAha-yovannamo'stu te'rhate iti kRtvA vaMdate namasyati 2 tvA yAvatparyupAste iti / atha kRtakRtyaH zakro bhagavato jaMmapuraprApaNAyopakramate mU. (244) tae NaM se sakke deviMde devarAyA paMca sakke viuvvai 2 ttA ege sakke bhayavaM titthayarahaM karayalapuDeNaM giNhai ege sakke piTThao AyavattaM dharei duve sakkA ubhao pAsiM cAmarukkhevaM kareti ege sakke vajrapANI purao pagaDi, tae NaM se sakke caurAsIIe sAmAni asAhassIhiM jAva annehi bhavaNavaivANamaMtarajoisavemANiehiM devehiM devIhi a saddhiM saMparivuDe savviddhIe jAva nAiaraveNaM tAe ukkiTThAe jeNeva bhagavao titthayarassa jammaNaNayare jeNeva jammaNabhavaNe jeNeva titthayaramAyA teNeva uvAgacchai 2ttA bhagavaM titthayaraM mAUe pAse Thavei 2 ttA titthayarapaDirUvagaM paDisAharai 2 ttA osovaNi paDisAharai 2 ttA egaM mahaM khomajualaM kuMDalajualaM ca bhagavao titthayarassa ussIsagamUle Thavei 2 ttA egaM mahaM siridAmagaMDaM tavaNijjalaMbUsagaM suvaNNapayaragamaMDiaM nAnAmaNirayaNaviviha-hAraddhahArauvasohi asamudayaM bhagavao titthayarassa ullo aMsi nikkhivai taNNaM bhagavaM titthayare anibhisAe diTThIe dehamANe 2 suhaMsuheNaM amiramamANe ciTThai / tae NaM se sakke deviMde devarAyA vesamaNaM deva saddAvei 2 ttA evaM vadAsI - khippAmeva bho devANuppiA ! battIsaM hirannakoDIo battIsaM suvaNNakoDIo battIsaM naMdAI battIsaM bhaddAiM subhage subhagarUvajuvvaNalAvaNNe a bhagavao titthayarassa jammaNabhavaNaMsi sAharAhi 2 ttA ea-mANattiaM paJcappaNAhi, tae NaM se vesamaNe deve sakkeNaM jAva vinaeNaM vayaNaM paDisuNei 2 ttA jaMbhae deve saddAvei 2 ttA evaM vadAsi - khippAmeva bho devANuppiA ! battIsaM hirannakoDIo jAva bhagavao titthayarassa jammaNa- bhavaNaMsi sAharaha sAharittA eamANattiaM paccappiNaha, tae NaM te jaMbhagA devA vesamaNeNaM deveNaM evaM vRttA samANA haTTatuTTha jAva khippAmeva battIsaM hirannakoDIo jAva ca bhagavao titthagarassa jammaNabhavaNaMsi sAharaMti 2 ttA jeNeva vesamaNe deve teNeva jAva paccappiNaMti, taNaM sevesamaNe deve jeNeva sakke deviMde devarAvA jAva paJccappiNai / Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-5 421 - - taeNaM se sakke deviMde devarAyA 3amioge devesaddAvei 2 ttA evaM vayAsI-khippAmeva bho devANuppiA! bhagavao titthayarassa jammaNaNayaraMsi siMghADagajAvamahApahapahesu mahayA ra saddeNaM ugghosemANA 2 evaM vadaha-haMdi suNaMtu bhavaMto bahave bhavaNavaivANamaMtarajoisavemANiyA devA ya devIo aje maM devANuppiA ! titthayarassa tatthayaramAUe vA asubhaM manaM padhArei tassa NaM ajjagamaMjariAivasaMyadhAmuddhANaMphuTTauttikaTThaghosaNaMghoseha rattAeamANattiaMpaJcappiNahati taeNaM te AbhiogA devA jAva evaM devotti ANAe paDisuNaMti 2 tA sakkassa deviMdassa devaranno aMtiAo paDinikkhamaMtira khippAmeva bhagavaotitthagarassajammaNaNagaraMsi siMghADaga jAva evaM vayAsI-haMdi suNaMtu bhavaMto bahave bhavaNavai jAvajeNaMdevANuppiA! titthayarassa jAva phuTTihItittikaTTha ghosaNagaM ghosaMti 2 tA eamANatti pnycppinnNti| ___taeNaMtebahavebhavaNavaivANamaMtarajoisavemANiAdevA bhagavaotitthagarassajammaNamahimaM kareMti 2 tAjeNeva naMdIsaradIve teNeva uvAgacchaMti 2 ttA aTTAhiyAo mahAmahimAo kareMti 2 jAmeva disiM pAuDbhUA tAmeva disiM pddigyaa| vR. 'taeNa'mityAdi prAgvat ! atha jamanagaraprApaNAya sUtraM-'tae NamityAdi, tataH sa zakraH paJcarUpavikurvaNAnaMtaraMcaturazItyA sAmAnikasahasraryAvatsamparivRtaHsarvaddharyA yAvannAditasvena tayotkRSTayA divyayA devagatyA vyativrajan 2 yatraiva bhagavatastIrthakarasya jamanagaraM yatraiva ca jaMmabhavanaM yatraiva ca tIrthakaramAtA tatraivopAgacchatIti upAgatya ca bhagavaMtaM tIrthakaraM mAtuH pArve sthApayatisthApayitvA ca tIrthakarapratibimbaM pratisAharati pratisaMhyatya cAvasvApinI pratisaMharati pratisaMhatya caikaMmahattromayoH-dukUlayoyugalaM kuNDalayugalaM (ca) bhagavatastIrthakarasyocchIrSakamUle sthApayati, sthApayitvAca ekaMmahAMtaM zrIdAmnAM-zobhAvadvicitraratnamAlAnAM gaNDa-golaM vRttAkAratvAt kANDaM vA-samUhaH zrIdAmagaNDaM zrIdAmakANDaM vA bhagavatIstIrthakarasyolloce nikSipatiavalambayatIti kriyAyogaH, 'tapanIye' tyAdi padatrayaMprAgvat, nAnAmaNiratnAnAM ye vividhahArArddhahArAstairupazobhitaHsamudAyaH-parikaroyeSAMtetathA, ayamartha-zrImatyoratnAlAstathA grathayitvA golAkAreNa kRtA yathA caMdragopake madhyajhumbanakatAMprApitAH hArArddhahArAzcaparikarajhumbanakatAm uktasvarUpajhumbanakavidhAne prayojanamAha-'taNNa miti prAgvat, bhagavAMstIrthakaro'nimiSayA-nirnimiSayA dRSTyA atyAdareNa prekSamANaH 2 sukhaMsukhenAbhiramamANo-ratiM kurvastiSThati atha vaizramaNadvArA zakrasya kRtyamAha-'tae NamityAdi, tataH sa zakro deveMdro devarAjA vaizramaNaM uttaradikpAlaM devaM zabdayati, zabdayitvA caivamavAdIt-kSiprameva bho devAnupriya ! dvAtriMzataM hiraNyakoTIH dvAtriMzataM suvarNakoTIH dvAtriMzataM naMdAni-vRttalohAsanAni dvAtriMzataM bhadrANibhadrAsanAni subhagAni-zobhanAni subhagayauvanalAvaNyAni rUpANi-rUpakANi yatra tAni tathA, sUtre padavyatyaya ArSatvAt, caH samuccaye, bhagavastIrthakarasya jaMmabhavane saMhara AnayetyarthaH saMhRtya ca enAmAjJaptiM pratyarpaya, tataH sa vaizramaNo devaH zakreNa yAvatpadAt 'devideNaM devarannA evaM vutte samANe haTTatuTThacittamANadie evaM devo tahatti ANAe' iti grAhyaM, vinayena vacanaM pratizRNoti pratizrutya ca jRmbhakAn devAn tiryagloke vaitADhayadvitIyazreNivAsitvena tiryaglokagatani Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 422 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 5/244 dhAnAdivedinaH zabdayati 2 tvA caivamavAdIt, zeSamanuvAdasUtratvAt subodham, athAsmAsu svasthAnaM prApteSu nisauMdaryAH sauMdaryAdhike bhagavatimA duSTA duSTadRSTiM nikSipatviti tadupAyArthamAha 'tae Na'mityAdi, tato-vaizramaNenAjJApratyarpaNAnaMtaraM sa zakraH 3 abhiyogAn devAn zabdayati zabdayitvA caivamavAdIt-kSiprameva bho devAnupriyA ! bhagavatastIrthakarasya jamanagare zRGgATakayAvaMmahApathapatheSu mahatA 2 zabdena udaghoSayaMtaH 2 evaMvadata-haMta! itiprAgvatzRNvaMtu bhavaMto bahavo bhavanapativyaMtarajyotiSkavaimAnikA devAzca devyazca yo'nirTiSTanAmA devAnAMpriyA! iti sambodhanaM bhavatAM madhye tIrthakarasya mAturvoparyazubhamanaHpradhArayati-duSTaM saGkalpayati tasya 'AryakamaJjarikeva' Aryako-vanaspativizeSoyolokeAjaoitiprasiddhastasyamaJjarikA iva mUrddhazatadhAsphuTavitikRtvA-ityuktvA ghoSaNaMghoSayata, ghoSayitvAcaitAmAjJaptikAMpratyarpayata iti, athate yaccakrustadAha-'taeNamityAdi vyaktaM anuvAdasUtratvAt, atha nigama-nasUtramAha'taeNaM, tataste bahavo bhavanapatyAdayo devA bhagavatastIrthakarasya jaMmamahimAnaM kurvati, kRtvA ca siddhasamIhitakAryA maGgalArthaM yatraiva naMdIzvaravaradvIpastatraivopAgacchaMti upAgatyASTAhnikAmahAmahimAH-aSTadinanirvartanIyotsavavizeSAn kurvati, bahuvacanaM cAtra saudharmedrAdibhiH pratyekaM kriyamANatvAt, atra yasyeMdrasya yasminaanagirau yeSucadadhimukhagiriSutallokapAlAnAM aSTAhnikAdhikAraH sa prAk RSabhadevanirvANAdhikAre ukta iti nAtra likhyte|| vakSaskAraH-5 samAptam iti sAtizayadharmadezanArasasamullAsavismayamAnaedaMyugInanarAdhipaticakravartisamAnazrIakabbarasuratrANapradattaSANmAsikasarvajagajaMtujAtAbhayapradAnazatruJjayAdikaramocanasphuraMmAnapradAprabhRtibahumAnayugapradhAnopamAnasAmprativijayamAnazrImattapAgacchAdhirAjazrI hIravijayasUrIzvarapadapadmopAsanApravaNamahopAdhyAyazrIsakalacaMdragaNiziSyopAdhyAyazrIzAticaMdragaNiviracitAyAM jaMbUdvIpaprajJaptivRttau prameyaratnamaJjUSAnAmyAMtIrthakRjaMmAbhiSekAdhikAvarNano nAma paJcamo vkssskaarH|| muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA jaMbUdvIpaprajJaptiupAgasUtre paJcamavakSaskArasya zAticandra vAcakena viracitA TIkA prismaaptaa| (vakSaskAraH-6) vR. pRSTaM jaMbUdvIpAntarvarti svarUpaM, samprati tasyaiva caramapradezasvarUpapraznAyAha mU. (245) jaMbuddIvassaNaM bhaMte! dIvassa padesA lavaNasamudaM puTThA?, haMtA puTTA, teNaM bhaMte kiMjaMbuddIvedI lavaNasamuhe?, goamA? jaMbuddIveNaMdIveno khalu lavaNasamudde, evaM lavaNasamuhassavi paesAjaMbuddIve puTThA bhANiavvA iti / jaMbuddIveNaMbhaMte ! jIvA uddAittA 2 lavaNasamuhe paJcAyaMti atthegaiA paccayaMti atthegaiA no paJcAyaMti, evaM lavaNassavi jaMbuddIve dIve neavvmiti| vR. 'jaMbuddIvassa Na mityAdi, jaMbUdvIpasya Namiti pUrvavat dvIpasya pradezA lavaNasamudrazabdasahacArAccaramapradezA iti vyAkhyeyaM aMyathA jaMbUdvIpamadhyavartipradezAnAM lavaNasamudrasya ww Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-6 423 saMsparzasambhAvanAyAabhAvAt lavaNasamudraM spRSTAH spRSTavaMtaH, katariktapratyayaH, atrakAkupAThAt praznasUtrAvagati, bhagavAnAha-haMtA ! iti pratyavadhAraNe / atha sampradAyAdinA dvIpAnaMtarIyAH samudrAH samudrAnaMtarIyA dvIpAH tenaye yadanaMtarIyAstetatsaMsparzinaiti sujJAne'pyasmin praSTavye'rthe yat praznavidhAnaM taduttarasUtre praznabIjAdhAnAyeti tadAha- te jaMbUdvIpacaramapradezA bhadaMta ! kiM jaMbUdvIpo dvIpaH uta iti gamyastena lavaNasamudro vA ityarthaH, pRcchato'yamAzayaH-yadyena spRSTaM tatkiJcidavyapadeza labhate kiJcit punarna tathA, yathA tarjayA saMspRSTA jyeSThAlijyeSaThaiveti, tena jaMbUdvIpacaramapradezAH lavaNasamudraM spRSTAH kathaM vyapadezyAH?, atrottaraM gautama ! nipAtasyAvadhAraNArthatvAt te caramapradezAH jaMbUdvIpa eva dvIpaH jaMbUdvIpasImAvartitvAt na khalu te lavaNasamudro, jaMbUdvIpasImAnamatikramya lavaNasamudsImAnamaprAptatvAt kiMtu svasImAgatA eva lavaNasamudraMspRSTAstena taTasthatayA saMsparzabhavanAt tarjayA saMspRSTAjyeSThAGguliriva svavyapadezaM labhate, evamuktarItyA lavaNasamudrasyApi caramapradezA jaMbUdvIpaM spRSTA na jaMbUdvIpaH kiMtulavaNasamudrolavaNasamudrasImAvartitvAdityAdi bhnnitvym|anNtrsuutre jaMbUdvIpalavaNodayaH parasparamavyapadezyatA uktA, samprati tayoreva jIvAnAM parasparamutpatyAdhAratA pRcchayate ityAha 'jaMbuddIve' ityAdi, jaMbUdvIpe bhadaMta! dvIpe jIvAavadrAya 2-mRtvA 2 lavaNasamudre pratyAyAti-AgacchaMti,atrApi kAkupAThAtpraznAvagatIH, bhagavAnAha-gautama! astItinipAto'tra bahvarthaH, saMtyekakAjIvAye'vadrAya 2 lavaNasamudre pratyAyAtisaMtyekakAyena pratyAyAti, jIvAnAM tathA tAtha svakarmazatayA gativaicitryasambhavAt, evaM lavaNasamudrasUtramapi bhAvanIyam / samprati prAguktAnAM jaMbUdvIpamadhyavartipadArthAnAM saGgaGgrahagAthAmAhamU. (246)khaMDA 1 joaNa 2 vAsA 3 pavvaya 4 kUDA 5 ya tittha 6 seddhiio7| vijaya 86ha 9 salilAo 10 piMDae hoi sNghnnii|| vR. 'khaMDAjoaNa' ityAdisaGgrahavAkyasya saGkSiptatvena durbodhatvAtsUtrakRdevapraznottarItyA vivRNoti, tatra sUtram mUH (247) jaMbuddIveNaM bhaMte! dIve bharahappamANamettehiM khaMDehiM kevaIaMkhaMDagaNieNaM paM0, go0 ! nauaMkhaMDasayaM khaMDagaNieNaM pannatte / jaMbuddIve NaM bhaMte ! dIve kevaiaMjoaNagaNieNaM pannate?, goamA! - vR. 'jaMbuddIve' ityAdi, jaMbUdvIpo bhadanta ! dvIpo bharatapramANaM-SaTkalAdhikaSaDviMzatiyojanAdhikapaJcazatayojanAni tadevamAtrAparimANaMyeSAMtAnitathA evaMvidhaiH khaNDaiH-zakalaiH ityevaMrUpeNa khaNDagaNitena-khaNDasaGkhyayA kiyAn prajJaptaH?, bhagavAnAha-gautama ! navatyadhikaM khaNDazataM khaNDagaNitena prajJaptaH, ko'rthaH ?-bharatapramANaiH khaNDairnavatyadhikazatasaGkhyA1militairjambUdvIpaH sampUrNalakSapramANo bhavati, tatra dakSiNottarataH khaNDamIlanA prAk bharatAdhikAravRtto cintiteti na punarucyate, pUrvapazcimatastuyadyapi khaNDagaNitavicAraNAsUtrenaM kRtA vanamukhAdibhireva lakSapUrterabhidhAnAt tathApikhaNDagaNitavicAre kriyamANe bharatapramANAnitAvantyevakhaNDAni bhavanti, atha 'yojane'tidvArasUtram- "jaMbuddIve NaM0' jaMbUdvIpo bhadanta ! dvIpaH kiyAn Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 6/247 yojanagaNitena - samacaturasrayojana- pramANakhaNDasarvasaGkhyayA prajJaptaH ?, bhagavAnAha - gautama ! satteva ya koDisayA nausA chappanna sayasahassAiM / caunavai ca sahassA sayaM divaddhaM ca gaNiapayaM // mU. (248) 424 vR. sapta koTizatAni evo'vadhAraNeca uttaratra saGkhyAsamuccayArthaH navatAni - navatikoTyadhikAnIti vyAkhyeyaM prastAvAt, anyathA koTizatato dvitIyasthAne satsu lakSAdisthAneSu navadazakarUpA navatirna yujyate gaNitazAstravirodhAt, tathA SaTpaJcAzacchatasahasrANi lakSANItyarthaH caturnavatizca sahasrANi zataM ca dvyarddha-sArddhaM paJcAzadadhikaM yojanAnAmityetAvaThapramANaM jaMbUdvIpasya gaNitapadaM kSetramityarthaH, sUtre ca yojanasaGkhyAyAH prakAntatvAt yojanAvadhireva saGkhyA nirdiSTA anyatra tu bhagavatIvRtyAdau sAdhikatvaM vivakSitaM taccedam 119 11 'gAuamegaM pannarasa dhanussayA taha ya dhaNUNi pannarasa / saTThi ca aMgulAI jaMbuddIvassa gaNiapayaM / / ' iti / mU. (249) jaMbuddIve NaM bhaMte! dIve kati vAsA pannattA ?, goamA ! satta vAsA, taMjahA - bharahe eravae hemavae hirannavae harivAse rammagavAse mahAvidehe, jaMbuddIve NaM bhaMte! dIve kevaiA vAsaharA pannattA kevaiA maMdarA pavvayA pannattA kevaiA cittakUDA kevaiA vicittakUDA kevaiA jamagapavvayA kevaiA kaMcaNapavvayA kevaiA vakkhArA kevaiA dIhave addhA kevaiA vaTTaveaddhA pannattA ?, goamA ! jaMbuddIve cha vAsaharapavvayA ege maMdare pavvae ege cittakUDe ege vicittakUDe do jamagapavvayA do kaMcaNagapavvayasayA vIsaM vakkhArapavvayA cottIsaM dIhave addhA cattAri vaTTaveaddhA, evAmeva sapuvvAvareNaM jaMbuddIve dIve dunni aunattarA pavvayasayA bhavaMtI - timakkhAyaMti / jaMbuddIve NaM bhaMte! dIve kevaiA vAsaharakUDA kevaiA vakkhArakUDA kevaiA ve addhakUDA kevaiA maMdarakUDA paM0 ?, go0 ! chappannaM vAsaharakUDA channauI vakkhArakUDA tinni chaluttarA veaddhakUDasayA nava maMdarakUDA pannattA, evAmeva sapuvvAvareNaM jaMbuddIve cattAri sattaTThA kUDasayA bhavaMtItimakkhAyaM / jaMbuddIve dIve bharahe vAse kati titthA paM0 ? go0 ! tao titthA paM0, mAgahe varadAme pabhAse, jaMbuddIve 2 eravae vAse kati titthA paM0 ?, go0 ! tao titthA paM0 -mAgahe varadAme bhAse, evAmeva sapuvvAvareNaM jaMbuddI0 mahAvidehe vAse egamege cakkavaTTivijae kati titthA paM0 go0 tao titthA paM0 taM0 - mAgahe varadAme pabhAse, evAmeva sapuvvAvareNaM jaMbuddIve 2 ege biuttare titthasae bhavatItimakkhAyaMti / jaMbuddIve NaM bhaMte ! dIve kevaiA vijjAharaseDhIo kevaiA AbhiogaseDhIo paM0 ?, go0 ! aTThasaTThI vijjAharaseDhIo aTThasaThThI AmiogaseDhIo, evAmeva sapuvvAvareNaM jaMbuddIve dIve chattIse seDhisae bhavatItimakkhAyaM, jaMbu0 kevaiA cakkavaTTivijayA kevaiAo rAyahANIo kevaiAo timisaguhAo kevaiAo khaMDappavAyaguhAo kevaiA kayamAlayA devA kevaiyA naTTamAlayA devA kevaiA usabhakUDA paM0 ?, go0 ! jaMbu0 cottIsaM cakkavaTTivijayA cottIsaM rAyahANIo cottIsaM timisaguhAo cottIsaM khaMDappavAyaguhAo cottIsaM kayamAlayA devA cottIsaM naTTamAlayA devA cottIsaM usabhakUDA pavvayA paM0, jaMbuddIve NaM bhaMte! dIve kevaiA mahaddahA paM0 ?, go0 ! solasa mahaddahA pa0 / , Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 6 425 jaMbuddIve NaM bhaMte! dIve kevaiyAo mahAnaIo vAsaharapavahAo kevaiAo mahAnaIo kuMDappavahAo pannattA ?, goyamA ! jaMbuddIve 2 coddasa mahAnaIo vAsaharapavvahAo chAvattariM mahAnaIo kuMDappavahAo, evAmeva sapuvvAvareNaM jaMbuddIve dIve nautiM mahAnaIo bhavaMtItibhakkhAyaM ! jaMbuddIve 2 bharaheravasu vAsesu kai mahAnaio paM0 ?, goamA ! cattAri mahAnaIo pannattAo, taM0- gaMgAsiMdhU rattA rattavaI, tattha NaM egamegA mahAnaI caudhsahiM salilAsahassehiM samaggA puratthimapaJccatthimeNaM lavaNasamuha samappei, evAmeva sapuvvAvareNaM jabuddIve dIve bharahaeravaesu vAsesu chappannaM salilAsahassA bhavaMtItimakkhAyaMti, jaMbuddIve NaM bhaMte ! hemavayaherannavaesa vAsesu kati mahAnaIo pannattAo ?, go0 ! cattAri mahAnaIo pannattAo, taMjahA - rohitA rohiaMsA suvaNNakUlA ruppakUlA, tattha NaM egamegA mahAnaI aTThAvIsAe aTThAvIsAe salilAsahassehiM samaggA puratthimapaccatthimeNaM lavaNasamuha samappei, evAmeva sapuvvAvareNaM jaMbuddIve 2 hemava- yaherannavaesu vAsesu bArasuttare salilAsayasahasse bhavaMtItimakkhAyaM iti / jaMbuddIve NaM bhaMte! dIve harivAsarammagavAsesu kai mahAnaIo pannattAo ?, goyamA ! cattAri mahAnaIo pannattAo, taMjahA - harI harikaMtA narakaMtA nArikaMtA, tattha NaM egamegA mahAnaI chappannAe 2 salilAsahassehiM samaggA puratthimapaJccatthimeNaMlavaNasamuha samappei, evAmeva sapuvvAvareNaM jaMbuddIve 2 harijAsarambhagavAsesu do cauvIsA salilAsayasahassA bhavaMtItimakkhAyaM, jaMbuddIve NaM bhaMte! dIve mahAvidehe vAse kai mahAnaIo pannattAo ?, goyamA ! do mahAnaIo pannattAo, taM jahA - sIAya sIoA ya, tattha NaM egamegA mahAnaI paMcahiM 2 salilAsayasahassehiM battIsAe asalisahassehiM samaggA puratthimapaccatthimeNaM lavaNasamuha samappei, evAmeva sapuvvAvareNaM jaMbuddIve. dIve mahAvidehe vAse dasa salilAsayasahassA causaddhiM ca salilAmapaccatthimeNaM lavaNasamuha samappei, evAmeva sapuvvAvareNaM jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse dasa salilAsayasahassA causaTThi ca salilAsahassA bhvNtiitimkkhaayN| jaMbu0 maMdarassa pavvayassa dakkhiNeNaM kevaiyA salilAsayasahassA puratthimapaJccatthimAmimuhA lavaNasamuhaM samappeti ?, go0 ! ege channaue salilAsayasahasse puratthimapaJcatthimAbhimuhe lavaNasamuddaM samapyetitti, jaMbuddIve NaM bhaMte! dIve maMdarassa pavvayassa uttareNaM kevaiA salilAsayasahassA puratthimapaccatthimAmimuhA lavaNasamuha samappeMti ?, go0 ! ege channaue salilAsayasahasse puratthimapaJccatthimAbhimuhe jAva samappei / jaMbuddIve NaM bhaMte! dIve kevaiA salilAsayasahassA puratyAbhimuhA lavaNasamuhaM samappeMti go0 ! satta salilAsayasahassA aTThAvIsaM ca sahassA jAva samappeMti, jaMbuddIve NaM bhaMte! dIve kevaiA salilAsayasahassA paJcatthimAbhimuhA lavaNasamu samappeMti ?, goamA ! satta salilAsayasahassA aTThAvIsaMca sahassA jAva samaprppati, evAmeva sapuvvAvareNaM jaMbuddIve dIve coddasa salilAsayasahassA chappannaM ca sahassA bhavaMtItimakkhAyaM iti / karaNaM cAtra - 'vikkhaMbhapAyaguNio a parirao tassa gaNiapayaM' iti vacanAt jaMbUdvIpaparidhistralakSaSoDazasahasradvizatasaptaviMzatiyoja - nAdiko jaMbUdvIpaviSkambhasya lakSarUpasya pAdena -caturthAMzena paJcaviMzatisahasrarUpeNa guNito jaMbUdvIpagaNitapadamiti, tathAhi Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 6 / 241 jaMbUdvIpuparidhistisro lakSAH SoDaza sahasrANi dve zate saptaviMzatyadhike yojanAnAM tathA gavyUtatrayaM adyaviMzatyadhikaM zataM dhanuSAM trayodazAGgulAni ekaM cArddhAGgulaM, yavAdayastu zrIjinabhadragaNikSamAzramaNapraNItakSetravicArasUtravRtyAdau na vivakSitA atona tadvivakSA kriyate, tatra yojanarAzau paJcaviMzatisahasrairguNite saptakoTizatAni navatikoTyaH SaTapaJcAzallakSAH paJcasaptati sahasrANi bhavanti, tathA krozatraye paJcaviMzatisahasraguNite jAtaM paJcasaptatisahasrANi gavyUtAnAM, eSAM ca yojanAnayanArthaM caturbhirbhAge hate labdhAnyaSTAdaza sahasrANi sapta zatAni paJcAzadadhikAni yojanAnAM asmiMzca sahasrAdike pUrvarAzau prakSipte jAtAni 93 sahasrANi 7 zatAni 50 adhikAni koTyAdikA saGkhyA tu sarvatra tathaiva, tathA dhanuSAmaSTAviMzaM zanaM phaJcaviMzatisahasrairguNyate jAtA dvAtriMzallAkSA dhanuSAM aSTAbhizca dhanuHsahasraryojanaM bhavati tato yojanAnayanArthamaSTAbhi sahasrArbhAge labdhAni catvAri yojanazatAni asmiMzca pUrvarAzI prakSipte jAtAni 94 sahasrANi zataM paJcAzadadhikaM, 426 - aGgulAnyapi trayodaza paJcaviMzatisahasrairguNyante jAtAni trINi lakSANi paJcaviMzatisahasrAdhikAni arddhAGgulamapi paJcaviMzatisahasrairabhyasyate jAtAnyarddhAGgulAnAM paJcaviMzatasahasrANi teSAmarddhe labdhAnyaGgulAnAM dvAdaza sahasrANi paJcazatAdhikAni teSu pUrvoktAGgularAzI prakSipteSu jAto'GgularAzistraNi lakSANi saptatriMzatsahasrANi paJcazatAdhikAni eSAM dhanurAnayanAya SannavatyA bhAge hRte labdhAni dhanuSAM paJcatriMzacchatAni paJcadazAdhikAni zeSaM SaSTiraGgalAni, asya dhanUrAzergavyUtAnayanAya sahasradvayena bhAge hate labdhamekaMgavyUtaM zeSaM dhanuSAM paJcadaza zatAni paJcadazAdhikAni, sarvAgreNa jAtamidaM - yojanAnAM sapta koTizatAni navatikoTyadhikAni SaTpaJcAzallakSAzcaturNavatisahasrANi zatamekaM paJcAzadadhikaM tatha gavyatamekaM dhanuSAM paJcadazazatAni paJcadazAdhikAni aGgulAnAM SaSTiriti / gataM yojanadvAraM, atha varSANi - 'jaMbuddIve Na' mityAdi vyaktaM / atha parvatadvAraM- 'jaMbuddIve NaM0' praznasUtraM vyaktaM, uttarasUtre saGkhyAmIlanAya kiJciducyate - SaT varSadharAH kSullahimavadAdayaH eko maMdaro- meru ekazcitrakUTaH ekazca vicitrakUTaH, etau ca yamalajAtakAviva dvau girI devakuruvarttinau, dvau yamakaparvatau tathaivottarakuruvarttinau, dve kAJcanakaparvatazate devakurUttarakuruvarttihradadazakobhayakUlayoH pratyekaM dazara kAJcanakasadbhAvAt, tathA viMzatirvakSaskAraparvatAH, tatra gajadantAkArA gaMdhamAdanAdayazcatvAraH tathA catuHprakAramahAvidehe pratyekaM catuSkara sadabhAvAt SoDaza citrakUTAdayaH saralAH dvaye'pi militA yathoktasaGkhyAkAH, tathA catustrazaddIrghavaitAdyA dvAtriMzadvijayeSu bharatairAvatayozca pratyekamekaikabhAvAt, catvAro vRttavaitADhayAH haimavatAdiSu caturSu varSeSu ekaikabhAvAt, 'evAmeva sapuvvAvareNaM' ti prAgvat, jaMbUdvIpe dvIpe ekonasaptatyadhike dve parvatazate bhavataH ityAkhyAtaM mayA'nyaizca tIrthakRdbhiH / atha kUTAni, tatra sUtraM - 'jaMbuddIve dvIpe kiyanti varSadharakUTAni ityAdipraznasUtraM vyaktaM, uttarasUtre SaTpaJcAzadadvarSadharakUTAni, tathAhi - kSudrahimavatazikhariNoH pratyekamekAdaza 22 mahAhimavadrukmiNoH pratyekamaSTau 16 niSadhanIlavatoH pratyekaM nava 18 sarvasaGkhyayA 56, vakSaskArakUTAni Sannavati, tadyathA-saralavakSaskAreSu SoDazasu 16 pratyekaM catuSTyabhAvAt 64 gajadantAkRtivakSaskAreSu gaMdhamAdanasaumanasayoH sapta 14 mAlyavadvidyutprabhayoH nava 18 iti ubhayamIlane Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-6 427 yathoktasaGkhyA, trINiSaDuttarANi vaitADhyakUTazatAni, tatra bharatairAvatayorvijayAnAMca vaitADhyeSu catustriMzati pratyekaMnavasambhavAduktasaGkhyAnayanaM, vRttavaitADhyeSucakUTAbhAvaH ataeva vaitAdyasUtre na dIrghapadopAdAnaM vizeSaNasya vyavacchedakatvAt atra ca vyavacchedyasyAbhAvAditi, merau nava, tAni ca nandanavanagatAni grAhyANi na bhadrazAlavanagatAni digahastikUTAni / teSAM bhUmipratiSThitatvena svatantrakUTatvAditi, saGgrahaNigAthAyAM 'pavvayakUDA ye'tyatra co'nuktasamuccayetena catustriMzad RSabhakUTAni tathA aSTau jaMbUvanagatAni tAvantyeva zAlmalIvanagatAni bhadrazAlavanagatAnica sarvasaGkhyayA'STapaJcAzatsaGkhyAkAni grAhyANi, nanutarhietadagAthAvivaraNasUtre cattArisattasahA kUDasayA' ityevaMrUpe saGkhyAvirodhaH, ucyate, eSAM giryanAdhArakatvena svatantragiritvAnna kUTeSugaNanA, ayamevAzaya RSabhakUTasaGkhyAsUtrapRthakakaraNena sUtrakRtA svayameva darzayiSyate, yacca prAk Rssbhkuuttaadhikaare| ___ 'kahiNaMbhaMte! jaMbuddhIve usabhakUDe nAmaMpavvaepannatte' iti sUtraM, ticchillocayamAtratAparaM vyAkhyeyamiti sarvaM samyaka, atha tIrthAni-'jaMbuddIve' ityAdi, praznasUtretIrthAni cakriNAMsvasvakSetrasImAsurasAdhanArthaM mahAjalAvatAraNasthAnAni, uttarasUtre bharate trINitIrthAni prajJaptAni, tadyathAmAgadhaM pUrvasyAM gaGgAsaGgame samudrasya varadAma dakSiNasyAM prabhAsaM pazcimAyAM siMdhusaMgame samudrasya evamairAvatasUtramapi bhAvanIyaM, navaraM nadyau cAtra raktAraktavatyau tayoH samudrasaGgame mAgadhaprabhAse varadAmAkhyaM ca tatratyApekSayA tathaiva, vijayasUtre cAyaM vizeSaH-vijayasatkagaGgAdi4mahAnadInAM yathArha zItAzItodayoH saGgame mAgadhaprabhAsAkhyAni bhAvanIyAni varadAmAkhyAniteSAMmadhyagatAni bhAvyAni; evameva pUrvAparamIlanena ekaMtryattaraM bhvtiityaakhyaatmiti| atha zreNayaH-'jaMbuddIve' ityAdi, praznasUtraM vyaktaM, uttarasUtre gautama ! jaMbUdvIpe dvIpe aSTaSaSTividyAdharazreNayaH-vidyAdharAvAsabhUtA vaitADhyAnAM pUrvAparodadhyAdiparicchinnAAyatamekhalA bhavanti, catustriMzatyapi vaitADhayeSu dakSiNata uttaratazca ekaikazreNibhAvAt, tathaivASTaSaSTirAbhiyogyazreNayaH, evamevapUrvAparamIlanenajaMbUdvIpedvIpe SaTtriMzaM SaTtriMzadadhikaMzreNizaMta bhvtiityaakhyaatN| ___ atha vijayAH-'jaMbuddIve'tti praznasUtraM vyaktaM, uttarasUtre jaMbUdvIpe dvIpe catustriMzacakravartivijayAH tatra dvAtriMzanmahAvidehavijayA dve ca bharatairAvate ubhayorapi cakravartivijetavyakSetrakhaNDarUpasya cakravarttivijayazabdavAcyasya satvAt, evaM catustriMzadrAjadhAnyazcatustriMzattamimraguhAH prativaitADhayamekaikasambhavAt evaM catustriMzatkhaNDaprapAtaguhAH catustriMzatkRtamAlakA devAH catustriMzannaktamAlakAdevAzcatustriMzatRSabhakUTanAmakAH parvatAH prajJaptAH,pratikSetraM sambhavatazcakravartino digvijayasUcakanAmanyAsArthamekaikasadbhAvAt, yazcAtra vijayadvAre prakrAnterAjadhAnyAdipraznottarasUtre tad vijyaantrgttveneti| ___athahradAH-'jaMbuddIve2' ityAdi praznasUtraMvyaktaM, uttarasUtreSoDazamahAhradAH SaDvarSadharANAM zItAzItAdayozca pratyekaM paJca paJca / atha salilA:-'jaMbuddIve' ityAdi, jaMbudvIpe dvIpe kiyatyo mahAnadyo varSadharebhyaH-'tAtsthyAttadavyapadeza' iti varSadharahadebhyaH pravahaMti-nirgacchantItivarSadharapravahAH, anyathA kuNDaprabhavANAmapi varSadharanitambasthakuNDaprabhavatvena varSadharaprabhavA iti vAcyaM Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 6/241 syAt, kiyatyaH kuNDaprabhavA varSadharanitambavarttikuNDanirgatAH prajJaptAH ?, gautama ! jaMbUdvIpe dvIpe caturdaza mahAnadyo varSadharahRdaprabhavA bharatagaGgAdayaH pratikSetraM dvidvibhAvAt, kuNDaprabhavAH SaTsasatirmahAnadyaH, tatra zItAyA udIcyeSavaSTasu vijayeSu zItodAyAyAmyeSvaSTasu vijayeSuca ekaikabhAvena SoDaza gaGgAH SoDaza sindhavazca tathA zItAyA yAmyeSvaSTasu vijayeSu zItodAyA udIcyeSvaSTasu vijayeSu caikaikabhAvena SoDaza raktA raktAvatyazca, evaM catuHSaSTi dvAdaza ca prAguktA antarnadyaH sarvamIlane SaTsaptatiriti kuNDaprabhavAnAM tu zItAzItodAparivArabhUtatvenAsambhavadapi mahAnadItvaM svasvavijayagatacaturddazasahasranadIparivArasampadupetatvena bhAvyaM evameva sapUrvApareNa caturddazaSaTsaptatirUpasaGkhyAmIlanena jaMbUdvIpe navatirmahAnadyo bhavantItyAkhyAtamiti / 428 athaitAsAM caturddazamahAnadInAM nadI parivArasaGkhyAM samudrapravezadizaM cAha - 'jaMbuddIve' ityAdi vyaktaM, navaraM yad bharatairAvatayoryugapadagrahaNaM tatsamAnakSetratvAt, bharate gaGgA pUrvalavaNasamudraM sindhuH pazcimalavaNasamudraM pravizati, airAvate ca raktA pUrvasamudraM raktAvatyaparasamudraM ca, tathA 'jaMbuddIve' tti nigadasiddhaM, navaraM haimavahairaNyavatayoH samAnayugmikSetratvena sahokti, haimavate rohitA pUrvaM lavaNaM rohitAMzA pazcimaM hiraNyavate suvarNakUlA pUrvaM lavaNaM rUpyakUlA pazcimaM evameva pUrvAparamIlanena jaMbUdvIpe haimavata hairaNyavatayoH kSetrayordvAdazasahasrottaraM nadIzatasahasraM bhavatyevamAkhyAtaM, atra zatasahasrazabdasAhacaryAdagrasaGkhyAyAM dvAdazottarANItyatra sahasrANi pratIyante, anyathA ( dvAdazAdhikatve ardha-) SaTpaJcAzatsahasrANAM caturguNane saGkhyAzAstrabAdhaH syAt, 6zyate ca zabdasAhacaryAdartha- pratipattiryathA rAmalakSmaNAvityatra rAmazabdena dAzarathirlakSmaNazabdasAhacaryAt pratIyate na tu reNukAsuta iti, tathA 'jaMbuddIve' ityAdi, subodhaM dvayorvarSayoH sahoktau hetuH prAgvadeva, harIti - harisalilA pUrvArNavagA harivarSe harikAntA cAparArNavagA ramyake narakAntA pUrvArNavagA nArIkAntA cAparArNavagA sarvasaGghayayA jaMbUdvIpe dvIpe harivarSaramyakavarSayordve caturaviMzatisahasrAdhike salilAzatasahasrAbhavata iti, SaTpaJcAzatsahasrANAM caturguNane etAvata eva lAbhAt, atrApi sahanaparatayA vyAkhyAnaM prAgvat, tathA 'jaMbuddIve' ityAdi vyaktaM, navaraM zItA zItodA cetyatra cakAro dvayostulyakakSatAdyotanArthI tena samaparivAratvAdikaM grAhyaM, samudrapravezaH zItAyAH pUrvasyAM zItodAyAstvaparasyAmiti, 'vyAkhyAto vizeSapratipatti' rityatra dvAdazAntaranadyo'dhikA grAhyAH, mahAvidehanadItvAvizeSAt zeSAH kuNDaprabhavanadyazca sItAzItodAparivAranadISvantargatA iti na sUtrakRtA sUtre pRthag vivRtAH / atha meruto dakSiNasyAM kiyatyo nadya ityAha- 'jaMbuddIve dIve maMdarapavvaya' ityAdi vyaktaM, navaraM uttarasUtre ekaM SannavatisahasrAdhikaM salilAzatasahasraM, tathAhi - bharate gaGgAyAH sindhozca caturdaza 2 sahasrANi haimavate rohitAyA rohitAMzAyAzcASTAviMzatiraSTAviMzati sahasrANi harivarSe harisalilAyA harikAntAyAzca SaTpaJcAzat 2 sahasrANi sarvamIlane yathoktasaGkhyA / atha meruta uttaravarttinInAM saGghayAM praznayitumAha- 'jaMbuddIve' ityAdi vyaktaM, navaraM uttarasUtre sarvasaGkhyA dakSiNasUtravad bhAvanIyA, varSANAM nadInAM ca nAmasu vizeSaH svayaM bodhyaH nanu meruto dakSiNottaranadIsaGkhyAmIlane saparivAre uttaradakSiNa- pravahe zItAzItode kathaM na mIlite ?, ucyate, Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 6 429 praznasUtraM hi meruto dakSiNottaradigbhAvarttipUrvA-parasamudrapravezarUpaviziSTArthaviSayakaM tena na merutaH zuddhapUrvAparasamudrapravezinyonayornirvaca-nasUtre'ntarbhAvaH, yathApraznaM nirvacanadAnasya ziSTavyavahArAt / atha pUrvAbhimukhAH kiyatyo lavaNodaM pravizantItyAha 'jaMbuddIve dIve' ityAdi, jaMbUdvIpe dvIpe kiyatyo nadyaH pUrvAbhimukhaM lavaNodaM pravizantikiyatyaH pUrvasamudrapravezinya ityarthaH, idaM ca praznasUtraM kevalaM nadInAM pUrvadiggAmitvarUpapraSTavyaviSayakaM tena pUrvasmAt praznasUtrAdvibhidyate, uttarasUtre sapta nadIlakSANi aSTAviMzatizca sahasrANi yAvat samupasarpanti, tadyathA - pUrvasUtre meruto dakSiNadigvarttinInAmekaM SannavatisahasradhikaM lakSamuktaM, tadarddhaM pUrvAbdhigAmItyAgatAnyaSTAnavati sahasrANi evamudIcyanadInAmapyaSTAnavati sahasrANi zItAparikaranadyazca 5 lakSANi dvAtriMzatsahasrANi ca sarvapiNDe yathoktaM mAnaM / atha pazcimAbdhigAminInAM saGkhyApraznArthamAha- 'jaMbuddIve dIve' ityAdi, idaM cAnantarasUtravadvAcyaM, saGkhyAyojanAyAH parasparaM nirvizeSatvAt, samprati sarvasaritasaGkalanAmAha'evAmeva sapavvAvareNa' mityAdi vyaktaM, navaraM jaMbUdvIpe pUrvAbdhagAminInAmaparAbdhigAminInAMca nadInAM saMyojane caturdaza lakSANi SaTpaJcAzatasahasrANi bhavanti ityAkhayAtaM, nanu iyaM sarvasaritsaGkhyA kevalaparikaranadInAM mahAnadIsahitAnAM vA tAsAM ?, ucyate, mahAnadIsahitAnAmiti sambhAvyate, sambhAvanAbIjaM tu kacchavijayagatasindhunadIvarNanAdhikAre praveze ca 'sarvasaGkhyayA AtmanA saha caturdazabhirnadIsahasraiH samanvitA bhavatI 'ti zrImalayagirikRtabRhatakSetra vicAravRtyAdivacanamiti, zrIratnazaikharasUrayastu svakSetrasamAse / 119 11 " aDasayari mahanaIo bArasa aMtaranaIu sesAo / pariaranaIo caudasalakkhA chappannasahasA ya // " tti / mahAnadInAM pRthaggaNanaM cakruriti tatvaM tu bahuzrutagamyaM, nanvatra pratyakamaSTAviMzatisahasranadIparivArA dvAdazAntaranadyaH sarvanadIsaGkalanAyAM kathaM na gaNitAH ?, ucyate, iyaM sarvasaritsaGkhyA caturdazalakSAdilakSaNA zrIratnazekharasUribhiH svopajJakSetrasamAsavRttau tathA pratimahAnadiparivAramIlane svasvakSetravicArasUtre zrIjinabhadragaNikSamAzramaNAdisUtrakAraiH zrImalayagiyyAdibhirvRttikAraizcAntaranadI parivArAsaGgraheNaivoktA, zrIharibhadrasUribhistu 'khaNDA joaNe 'tyAdigAthAyAH saGgrahaNyAM caturazItipramANA kurunadInaranantarbhAvya tatsthAne imA eva dvAdaza nadIH caturdazabhiH 2 nadIsahasraiH saha nikSipya yathoktasaGkhyA pUritA, tadyathA 119 11 "caudasasahassaguNiA aDatIsa naIu vijayamajjhillA / sIAnaIi nivaDaMti sIoAevi emeva / / " kaizcittu ya eva vijayagatayorgaGgAsindhvoH raktAraktavatyorvA aSTAviMzatisahasranadIlakSaNaH parivAraH sa evAsannatayopacAreNAntaranadInAM parivAratayokta ityato'vasIyate yadantaranadIparivAramAzritya matavaicitryadarzanAdinA kenApi hetunA prastutasUtrakAreNApi sarvanadIsaGkalanAyAM tA na gaNitA iti, atrApi tatvaM bahuzrutagamyameva, yadi cAntaranadIparivAranadIsaGkalanApi kriyate tadA jaMbUdvIpe dvinavatisahasrAdhikAH saptadaza lakSA nadInAM bhavanti, yaduktam Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 430 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 6/241 // 1 // "sutte caudasalakkhA chappannasahassa jNbudiivmmi| hu~ti u sattara lakkhA bAnavaisahassa slilaao||" iti| eteSAMjaMbUdvIpaprajJaptayuktArthAnAMpiNDake-mIlake viSayabhUteiyaMsaGgrahaNI gAthA bhavatIti atha jaMbUdvIpavyAsasya lakSapramANatApratItyarthaM dakSiNottarAbhyAM kSetrayojanasarvAgramIlanaM jijJAsUnAmupakArAya darzyate, yathA 1 bharata kSetrapramANaM 526yojana kalA 6 2 kSullahimAcalaparvatapramANaM01052 yojana kalA 12 3 haimavatakSetrapramANaM0 2105 yojana kalA 5 4 vRddhahimAcalaparvatapramANaM04210 yojana kalA 10 5 harivarSakSetrapramANaM 8421 yojana kalA 1 6 niSadhaparvatapramANaM 16842 yojana kalA 2 7 mahAvidehakSetrapramANaM 33684 yojana kalA 4 8 nIlavatparvatapramANaM16842 yojana kalA 2 9 ramyakakSetrapramANaM 8421 yojana kalA 1 10 rukmiparvatapramANaM 4210 yojana kalA 10 11 hairaNyavatakSetrapramANaM 2105 yojana kalA 5 12 zikhariparvatapramANaM 1052 yojana kalA 12 13 airavatakSetrapramANaM 526 yojana kalA 6 99996 yojana 76 kalA dakSiNottarataH sarvamIlane 100000 lakSayojanasarvAgraM, atra dakSiNajagatImUlaviSkambho bharatapramANe uttarajagatIsatkazca airAvate'ntarbhAvanIya iti / pUrvataHSazcimatazcaivaMsarvAgramIlanaM-auttarAhaMzItAvanamukhaM 2922 yojanavijayaSoDazakaM 35406 yojana antaranadISaTkaM750 yojana vakSaskArASTakaM 4000 yojana merubhadrazAlavanaM 54000 yojanaauttarAhaMzItA (todA) mukhavanaM2922 yojana 100000 atrApijagatIsatkamUlaviSkambhaH svasvadiggatamukhavane'ntarbhAvanIya iti| vakSaskAraH-6 samAptaH iti sAtizayadharmadezanArasamullAsavismayamAnareMdIyugInanarAdhipaticakravartisamAnazrIakabbarasuratrANapradattaSANmAsikasarvajantujAtA bhadAnazatruJjayAdikamocanasphuranmAnapradAnaprabhRtibahumAnayugapradhAnopamAnasamprativijayamAnazrImattayapapogacchAdhirAjazrIhiravijayUrIzvarapadapadmopAsanApravaNamahopAdhyAyazrIsakalacandragaNiziSyopAdhyAyazrIzAnticandragaNiviracitAyAM jaMbUdvIpaprajJaptivRttau prameyaratnamaJjUSAnAmnyAMjaMbUdvIpagatapadArthasaMgrahavarNano nAma SaSTho vakSaskAraH muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA jaMbUdIpaprajJaptiupAGgasUtre SaSTavakSaskArasya zAnticandravAcakena viracitA TIkA prismaaptaa| Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-7 431 - (vakSaskAraH-7) vR. jaMbUdvIpe ca jyotiSkAzcarantIti tadadhikAraH sampratipAdyate, tatra prastAvanArthamidaM candrAdisaGkhyApraznasUtram mU. (250) jaMbuddIve NaM bhaMte ! dIve kai caMdA pabhAsiMsu pabhAsaMti pabhAsissaMti kai sUriA tavaiMsu taveti tavissaMti kevaiyA nakkhattA jogaM joiMsu joaMti joissaMti kevaiA mahaggahA cAraM cariMsu caraMti carissaMti kevaiAo tArAgaNakoDAkoDIo sobhiMsu sobhaMti sobhissaMti?, goamA! do caMdA pabhAsiMsu 3 do sUriA tavaiMsu 3chappannaM nakkhattAjogaMjoiMsu 3 chAvattaraM mahaggahasayaM cAraM cariMsu 3 / vR. 'jaMbuddIveNa mityAdi, jaMbUdvIpe bhagavan! dvIpekaticandrAHprabhAsitavantaH-prakAzanIyaM vastu udadyotitavantaH prabhAsayanti-udadyotayantiprabhAsayiSyanti-udadyotayiSyanti, udadyotanAmakarmodayAcandramaNDalAnAM, anuSNaprakAzo hi jane uyota iti vyavayite tena tathA praznaH, anAdinidhaneyaMjagatasthitiritijAnataH ziSyasya kAlatrayanizena praznaH, praSTavyaM tucandrAdisaGkhyA, tathA kati sUryAstApitavantaH-Atmavyatiriktavastuni tApaM janitavantaH, evaM tApayanti tApayiSyanti, AtapanAmakarmodAdravimaNDalAnAmuSNaH prakAzastApa iti loke vayavahriyate tena yathA praznokti tathA kiyanti nakSatrANi yoga-svayaM niyatamaNDalacAritve'pyaniyatAnekamaNDalacAribhirnija-maNDalamAgatainahaiH sahasambandhaM yuktarvanti-prAptavantiyuanti-prApnuvantiyokSyantiprApsyanti, tathA kiyanto mahAgrahAH-aGgArakAdayazcAraM-maNDalakSetraparibhramiMcaritavantaH-anubhUtavantaH caranti-anubhavanti cariSyanti-anubhaviSyanti, yadyapi samayakSetravartinAM sarveSAmapi jyotiSkANAM gatizcAra ityabhidhIyate tathApyanyavyapadezavizeSAbhAvena vakrAticArAdibhirgativizeSairgatimatvenacaiSAMsAmAnyagatizabdenapraznaH, tathA kiyatyastAragaNakoTAkoTayaH zobhitavantaHzobhAMdhRtavantyaH zobhante shobhissynte| eSAM ca candrAdisUtroktakAraNAbhAvena bahulapakSAdau bhAsvaratvamAtreNa zobhamAnatvAditthaM praznAbhilApaH, atra sUtre'nukto'pi vAzabdo vikalpadyotanArthaM pratipraznaM bodhyaH bhagavAnAhagautama ! dvaucandrauprabhAsitavantau prabhAseteprabhAsiSyeteca, jaMbUdvIpe kSetresUryAkrAntAbhyAMdigbhyAmanyatra zeSayordizozcandrAbhyAMprakAzyamAnatvAt, praznasUtrecaprabhAsitavanata ityAdau yo bahuvacanena nirdezaH sapraznarItirbahuvacanenaiva bhavatItijJApanArthaH, ekAdyanyataranirNayasyatusiddhAntottarakAle sambhavaH, evaM sUryasUtre'pi bhAvanIyaM, tathA dvau sUryo tApitavantau 3 jaMbUdvapakSetramiti zeSaH, asminneva kSetre candrAkrAntAbhyAM digbhyAmanyatra zeSayordizoH sUryAbhyAM tApyamAnatvAt, tathA SaTpaJcAzannakSatrANi ekaikasya candrasya pratyekamaSTAviMzatinakSatraparivArAt yogaM yuktavantItyAdi prAgvat, tathA SaTsaptataM-SaTsaptatyuttaraM mahAgrahazataM ekaikasya candrasya pratyekamaSTAzItergrahANAM parivArabhAvAt cAraM caritavadityAdi / tathA padyena tArAmAnamAha mU. (251) egaMca sayasahassaMtettIsaM khalu bhave shssaaii| Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 432 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 7/251 nava ya sayA pannAsA tArAgaNakoDikoDINaM / ti| 1. tArAgaNakoTAkoTI nAmekaM lakSaM trayaztrizacca sahasrANi nava ca zatAni paJcAzAnipaJcAzadadhikAni bhavanti, praticandraM tArAgaNakoTAkoTInAMSaTSaSTisahasranavazatAdhikapaJcasaptaterlabhyamAnatvAditi / ata prathamoTiSTamapi candramupekSya bahuvaktavyatvAt prathamaM sUryaprarUpaNAmAha, tatremAni paJcadazAnuyogadvArANi-maNDalasaGkhyA 1 maNDalakSetraM 2 maNDalAntaraM 3 bimbAyAmaviSkambhAdi 4 merumaNDa-lakSetrayorabAdhA 5 maNDalAyAmAdivRddhihAnI 6 muhUrtagati 7 dinarAtrivRddhihAnI 8 tApakSetrasaMsthAnAdi 9 dUrAsannAdidarzane lokapratItyupapatti 10 cArakSetreDatItAdipraznaH 11 tatraiva kriyApraznaH 12 UrdhvAdidikSu prakAzayojanasaGkhyA 13 manuSyakSetravartijyotiSkasvarUpaM 14 indrAdyabhAve sthitiprakalpaH 15 / tatra maNDalasaGgyAyAmAdisUtram mU. (252) kai NaM bhaMte ! sUramaMDalA pannatA?, goamA! ege caurAsIe maMDalasae pannate iti / jaMbuddIve NaM bhaMte ! dIve kevaiaMogAhittA kevaiA sUramaMDalA pannattA? goamA! jaMbuddIve 2 asIaMjoaNasayaM ogAhittA ettha NaM pannaTThI sUramaMDalA pannattA, lavaNe NaM bhaMte ! samuhe kevaiaM ogAhittA kevaiA sUramaMDalA pannatA? goamA! lavaNe samuDhe tinni tIse joaNasaeogAhittA etthaNaM egUNavIse sUramaMDalasaepa0, evAmeva sapubbAvareNaMjaMbuddIve dIve lavaNe asamudde ege culasIe sUramaMDalasae bhavaMtItimakkhAyaMti 1 / / vR. 'kai Na'mityAdi, kati bhadanta! sUryayordakSiNottarAyaNe kurvatornijabimbapramANacakravAlaviSkambhAni pratidinabhramikSetralakSaNAni maNDapalAniprajJaptAni?,maNDalatvaMcaiSAM maNDalasadhzatvAt na tu tAtvikaM, maNDalaprathamakSaNe yad vyAptaM kSetraM tatsamazreNyeva yadi paraHkSetraM vyApnuyAt tadA tAtvikI maNDalatA syAttathAca sati pUrvamaNDalAduttaramaNDalasyayojanadvayamantaraM nasyAditi, bhagavAnAha-gautama! evaMcaturazItaM-caturazItyadhikaM maNDalazataMprajJaptaM, yathAcaibhicArakSetrapUraNaM tathA anantaradvAre prarUpayiSyate / athaitAnyeva kSetravibhAgena dvidhA vibhajyoktasaJjayAM punaH praznayati- 'jaMbuddIve'ttijaMbUdvIpe bhadanta! dvIpe kiyakSetramavagAhya kiyanti sUryamaNDalAni prajJAtAnigautama! jaMbUdvIpe 2 azItaM azItyadhikaM yojanazatamavagAhyAtrAntare paJcaSaSTisUryamaNDalAni prajJaptAni?, gautama ! jaMbUdvIpe 2 azItaM-azItyadhikaM yojanazatamavagAhyAtrAntare paJcaSaSTi sUryamaNDalAni prajJaptAni, tathAlavaNe bhadanta! samudre kiyadavagAhya kiyanti sUryamaNDalAna prajJaptAni?, gautama! lavaNe samudre triMzadadhikAnitrINiyojanazatAni sUtre'lpatvAdavivakSitAnapyaSTacatvAriMzadekaSaSTibhAgAn avagAhyAtrAntare ekonaviMzatyadhikaM sUryamaNDalazataM prajJaptaM, atra paJcaSaSTyA maNDalairekonAzItyAdhikaM yojanazataM nava caikaSaSTibhAgA yojanasya pUryante, jaMbUdvIpe'vagAhakSetraM cAzItyadhikaM yojanazataM tena zeSA dvApaJcAzadabhAgAH SaTSaSTitamasya maNDalasya bodhyAH alpatvAccAbanavivakSitAH, atraca paJcaSaSTimaNDalAnAMviSayavibhAgavyavasthAyAMsaGgrahaNIvRtyAdhukto'yaM vRddhasampradAyaH-merorekato niSadhamUrddhani triSaSTimaNDalAniharivarSajIvAkoTayAM ca dve dvitIyapAi~ nIlavanamUrdhni triSaSTi ramyakajIvAkoTayAM ca dve iti, evameva sapUrvAvareNa paJcaSaSTyekonaviMzatyadhikazatamaNDalamIlanenajaMbUdvIpelavaNeca samudreekaMcaturazItaM sUryamaNDalazataM Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-7 433 bhavatItyAkhyAtaM mayA cAnyaistIrthakRbhiH / mU. (253) savvabbhaMtarAo NaM bhaMte ! sUramaMDalAo kevaiAe abAhAe savvabAhirae sUramaMDale paM0?, goyamA! paMcadasuttare joaNasae abAhAe savvabAhirae sUramaMDale pannate 2 / vR.gataMmaNDalasaGkhyAdvAram, athamaNDalakSetradvAraM, tatrasUtraM-'savvabmaMtarAoNamityAdi, sarvAbhyantarAt-prathamAt sUryamaNDalAtbhadanta! kiyatyAabAdhayA-kiyatAantareNa sarvabAhyasarvebhyaH paraM yato'nantaraM naikamapItyarthaH sUryamaNDalaM prajJaptam ?, gautama ! dazottarANi paJca yojanazatAni abAdhayA-antarAlatvApratighAtarUpayA sarvabAhyaM sUryamaNDalaM prajJaptam, atrAnuktA api aSTaca- tvAriMzadekaSaSTibhAgAH 'sasiraviNo lavaNaMmi a joaNa saya tiNNi tIsa ahiAI'iti vacanAdadhi- kA grAhyAH, anyathoktasaGkhyAnAnAM maNDalAnAmanavakAzAt, kathametadavasIyate?, ucyate sarvasaGkhyayAcaturazItyadhikaMmaNDalazataM, ekaikasya camaNDalasya viSkambho'STacatvAriMzadekaSaSTibhAgA yojanasya, tatazcaturazItyadhikaM zatamaSTAcatvAriMzatA guNyate, jAtAnyaSTAzIti zatAnidvAtriMzadadhikAni, eteSA yojanAnayanArthamekaSaSTyA bhAgohiyate, hatecalabdhaMcatuzcatvAriMzadadhikaM yojanazataM zeSamavatiSThate'STacatvAriMzat, caturazItyadhikazatasaGkhyAnAM ca maNDalAnAmapAntarAlAni tryazItyadhikazatasaGkhyAni, sarvatrApi hyapAntarAlAni rUponAni bhavanti tathA ca pratItametat catasRNAmaGgulInAmapAntarAlAni trINIti, ekaikaM maNDalAntarAlaM ca dviyojanapramANaM, tatastrayazItyadhikaMzataM dvikena guNyate,jAtAnitrINizatAniSaTSaSTyadhikAni 366, pUrvoktaM ca catuzcatvAriMzaM zatamatra prakSipyate, tato jAtAni paJcazatAni dazottarANi yojanAni aSTacatvAriMzadekaSaSTibhAgAyojanasya, anena camaNDalakSetrasya pramANamabhihitaM,maNDalakSetranAma sUryamaNDalaiH sarvAbhyantarAdibhiH sarvabAhyaparyavasAnaiAptamAkAzaM, taccakravAlaviSkammato'vaseyam / uktaMca___ mU. (254) sUramaMDalassa NaM bhaMte ! sUramaMDalassa ya kevaiyaM abAhAe aMtare pannate?, goamA! do joaNAI abAhAe aMtare pannate 3 / / vR.atha maNDalAntaradvAram-'sUramaMDala ityAdi, bhagavan ! sUryamaNDalasya sUryamaNDalasya ca kiyadabAdhayA avyavadhAnenAntaraM prajJaptam ?, ko'rthaH ?-pUrvasmAdaparaM maNDalaM kiyadadUraM ityarthaH, atra yathA yojanadvayamupapadyate tathA'nantarameva maNDalasavyAdvAre darzitam / gataM maNDalAntaradvAraM, atha bimbAyAmaviSkambhAdidvAram mU. (255) sUramaMDaleNaMbhaMte! kevaiaMAyAmavikkhaMbheNaM kevaiaMparikkheveNaM kevaiaM bAhalleNaM bAhalleNaM pannate ?, goamA! aDayAlIsaM egasaTThibhAe joaNassa AyAmavikkhaMbheNaM taMtiguNaM savisesaM parikkheveNaM cauvIsaM egasaTThibhAe joaNassa bAhalleNaM pannatte iti 4 / vR. 'sUramaMDaleNamityAdi, sUryamaNDalaMNamitiprAgvatbhagavan ! kiyadAyAmaviSkambhAbhyAM prajJaptaM, ayamartha:-ekayojanasyaikaSaSTibhAgAHkalpyantetadrUpAye'STacatvAriMzadbhAgAstAvapramANAvasyAyAmaviSkambhAvityarthaH, tatriguNaM savizeSa-sAdhikaM parikSepeNa, aSTacatvAriMzatriguNitA 1328] Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 434 jambUdvIpaprajJapti-upAsUtram 7/255 dveyojanedvAviMzatirekaSaSTibhAgA adhikA yojanasyetyarthaH, caturviMzatirekaSaSTibhAgAn yojanasya bAhalyena, vimaanvisskmbhaasyaarddhbhaagenocctvaat| gataM bimbAyAmaviSkambhAdidvAram, atha merumaNDalayorabAdhAdvAraM, tatrAdisUtram mU. (256) jaMbuddIve NaM bhaMte ! dIve maMdarassa pavvayassa kevaiAe abAhAe savvabbhaMtare sUramaMDale pannate? goamA! coAlIsaM joaNasahassAiM aTTha ya vIse joaNasae abAhAe savvabbhaMtare sUramaMDale pannate, jaMbuddIveNaMbhaMte! dIve maMdarassa pavvayassa kevaiabAhAe savvabbhaMtarANaMtare sUramaMDale pannate ?, go0 ! coAlIsaM joaNasahassAiM aTThaya bAvIse joaNasae aDayAlIsaMca egasaTThibhAge joaNassa abAhAe abbhaMtarAnaMtare sUramaMDale pN0| jaMbuddIve NaM bhaMte ! dIve maMdarassa pavvayassa kevaiAe abAhAe abbhaMtaratacce sUramaMDale pannatte, ? go0! coAlisaMjoaNasahassAiMaTThayapaNavIse joaNasaepaNatIsaMcaegasaTThibhAge joaNassa abAhAe abhaMtaratace sUramaMDale pannatte iti, evaM khalu eteNaM uvAeNaM nikkhamamANe sUrie tayanaMtarAo maMDalAo tayanaMtaraM maMDalaM saMkamamANe 2 do do joaNAI aDayAlIsaMca egasahibhAejoaNassa egamegemaMDale AbAhAvuddhiM amivaddhamANe 2 savvabAhiraMmaMDalaM uvasaMkamittA cAraM caraitti / jaMbu0 dIve maMdarassa pavvayassa kevaiAe abAhAe savvabAhire sUramaMDale paM0 go0! paNayAlIsaM joaNasahassAItinniatIsejoaNasaeabAhAe savvabAhire sUramaMDale pN0| jaMbUddIveNaMbhaMte! dIve maMdarassa pavvayassa kevaiAe abAhAe savvabAhirANaMtaraMsUramaMDale pa0 go0 paNayAlIsaM joaNasahassAiM tinni a sattAvIse joaNasae terasa ya egasaTThibhAe joaNassa abAhAe bAhirANaMtare sUramaMDale pa0 / jaMbu0 maMdarassa pavvayassa kevaiyAe abAhAe bAhiratace sUramaMDale pa0 go0 ! paNayAlIsaM joaNasahassAiM tinni a cauvIse joaNasae chavvIsaMca egasaTThibhAe joaNassa abAhAe bAhiratacce sUramaMDale pnnte| evaM khalu eeNaM uvAeNaM pavisamAme sUrie tayAnaMtarAo maMDalAo tayAnaMtaraM maMDalaM saMkasamANe saMkamamANe do do joaNAI aDayAlIsaMca egasaTThibhAe joyaNassa egamege maMDale abAhAvuddhiM nivuddhamANe 2 sabvabbhaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM cri5|| vR. 'jaMbuddIveNa'mityAdi, jaMbUdvIpe dvIpe bhagavan ! maMdarasya parvatasya kiyatyA abAdhayA sarvAbhyantaraMsUryamaNDalaM prajJaptam?, gautama! catuzcatvAriMzadyojanasahasrANiaSTaca viMzatyadhikAni yojanazatAni abAdhayA sarvAbhyantaraM sUryamaNDalaM prajJaptam, atropapatti-maMdarAtjaMbUdvIpaviSkambhaH paJcacatvAriMzadyojanasahasrANi,idaM himaNDalaM jagatIto dvIpadiziazItyadhikayojanazatopasaMkrame bhavati, tena 45000 yojanarUpAdvIpaviSkambhAdiyati 180 yojanarUpe zodhitejAtaM yathoktaM mAnaM, etacca cakravAlaviSkambhena bhavita tenAparasUryasarvAbhyantaramaNDalasyApyanenaiva karaNenaitAvatyevAbAdhA bodavyA, etena yadanyatra kSetrasamAsaTIkAdau merumavadhIkRtya sAmAnyato maNDalakSetrAbAdhAparimANadvAraM pRthakprarUpitaMtadanenaiva gatArthaM, asyaivAbhyantaratomaNDalakSetrasya sImAkiAritvAt,atha pratimaNDalaM sUryasya dUradUragamanAdabAdhAparimANamaniyatamityAha-jaMbUdvIpe bhadanta ! dvIpe maMdarasyaparvatasya kiyatyA abAdhayA sarvAbhyantarAdanantaraM-nirantarayA jAyamAnatvAt dvitIyaM sUryamaNDalaM prajJaptam ?, gau0 catuzcaratvAriMzadyonasahasrANi aSTa yojanazatAni dvAviMzatyadhikAni Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-7 435 aSTacatvAriMzataM caikaSaSTibhAgAn yojanasyAbAdhayA sarvAbhyantarAnantaraM sUryamaNDalaM prajJaptaM, pUrvasmAdyadatrAdhikaM tadvimbaviSkambhAdanta- ramAnAcca samAdheyaM, atha tRtIyamaNDalaM 'jaMbuddIveNa mityAdi vyaktaM, navaraM abaMtaraMtacca mitiabhyantaratRtIyaM,anenabAhyatRtIyamaNDalasya vyavacchedaH, uttarasUtre catuzcatvAriMzadyojanasahasrANi aSTa zatAni paJcaviMzatyadhikAni paJcatriMzataM caikaSaSTibhAgAn yojanasyAbAdhayA abhyantaratRtIyaM sUryamaNDalaM prajJaptam, upapattistu dvitIyamaNDalAbAdhAparimANe 44822 yojana ., ityevaMrUpe prastutamaNDalasatke sAntarabimbaviSkambhe prakSipte jAtaM yathoktaM mAnam, evaM pratiNDalamabAdhAvRddhAvAnIyamAnAyAM mA bhUd granthagauravaM tena tajjijJAsUnAM bodhakamatidezamAha-evamuktarItyA maNDalatrayadarzitayetyarthaH etenopAyena-pratyahorAtramekaika-maNDalamocanarUpeNa niSkAman-lavaNAbhimukhaM maNDalAni kurvan sUryastadanantarAt-vivakSitAt pUrvasmAt maNDalAt tadanantaraM-vivakSimuttaramaNDalaM saMkraman 2 dve dve yojane aSTacatvAriMzataM caikaSaSTibhAgAn yojanasya ekaikasmin maNDale abAdhAyA vRddhimabhivarddhayan 2 sarvabAhyamaNDalamupakramya cAraM carati, yaccAnAtidezarucirapi sUtrakRnmaNDalatrayAbhivyaktimadarzayat taprathamaM dhruvAGgadarzanArthaM dvitIyaM maNDalAbhivRddhidarzanArthaM tRtIyaM punstdbhyaasaarthmiti|athpshcaanupuurvpivyaakhyaanaanggmityntymnnddlaadaarbhy merumaNDalayorabAdhAM pRcchannAha 'jaMbuddIve'ttijaMbUdvIpebhadanta! dvIpemaMdarasyaparvatasyakiyatyA abAdhayAsarvabAhyaM sUryamaNDalaM prajJaptam?,gautama! paJcacatvAriMzadyojanasahasrANitrINicayojanazatAni triMzadadhikAniabAdhayA sarvabAhyaM sUryamaNDalaM prajJaptaM, tatra maMdarAtpaJcacatvAriMzadyojanasahasrANijagatI tato lavaNe trINi zatAni triMzadadhikAni, dvitIyamaNDala0 jaMbuddIve'tti praznasUtre bAhyAnantaraM-pazcAnupUrvyA dvitIyamityarthaH, uttarasUtre paJcacatvAriMzadyojanasahasrANi tathaiva jagatI tatastriMzadadhikatrizatayojanAtikrame yatsUramaNDalamuktaM tasmAntaramAne bimbaviSkambhamAne ca zodhite jAtaM yathoktaM mAnamiti, atha tRtIyaM- 'jaMbuddIve'tti vyaktaM, navaraM uttarasUtre paJcacatvAriMzadyojanasahasrANi trINica zatAni caturviMzatyadhikAniSaDviMzatiMca ekaSaSTibhAgAn yojanasyeti, atrapUrvamaNDalAGkAt sAntaramaNDalaviSkambhayojane, zodhite jAtaM yathoktaM mAnaM, pUrvamaNDalAko dhuvAGkastatra sabimbaviSkambho'ntaraviSkambhaH zodhyastata upapadyate yathoktaM mAnaM, uktAvaziSTeSu maNDaleSvatidezamAha "evaM khalu' ityAdi, evamuktarItyA maNDalatrayadarzitayetyarthaH, etenopAyena pratyahorAtramekaikamaNDalamocanarUpeNa pravizan jaMbUdvIpamiti gamyaM, sUryastadanantarAnmaNDalAttadanantaraMmaNDalaM saMkrAman 2 dveva yojane aSTacatvAriMzataM caikaSaSTibhAgAn yojanasekaikasminmaNDale abAdhAvRddhiM nivarddhayan 2 idaM samavAyAGgavRtyanusAreNoktaM yathA vRddherabhAvo nivRddhi nizabdasyAbhAvArthatvAt nivarA kanyetyAdivat tAM kurvan, nivRddhayan 2 idaM sthAnAGgavRtyanusAriNa, sUryaprajJaptivRtyAdau tu niveSTayan 2 ityuktamasti, atra sarvatrApi hApayan 2 ityarthaH, sarvAbhyantaramaNDalamupasaMkraya cAraM caratIti, gatamabAdhAdvAram / atha maNDalAyAmadivRddhihAnidvArammU. (257) jaMbuddIve dIve savvabbhaMtare NaM bhaMte ! sUramaMDale kevaiaM AyAmavikhaMbheNaM Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 436 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 7/257 kevaiaMparikkheveNaMpannate?, go0 navanauiMjoaNasahassAiMchacca cattAlejoaNasaeAyAmavikkhaMbheNaM tinniya joaNasayasahassAiMpannarasa ya joaNasahassAiM egUNanauiMca joaNAI kiMcivisesAhiAiMparikkheveNaM / abmaMtarANaMtareNaMbhaMte! sUramaMDale kevaiaMAyAmavikkhaMbheNaM kevaiaMparikkheveNaM pannate goamA? navanauiM joaNasahassAiMchacca paNayAle joaNasae paNatIsaM ca egasaTThibhAe joaNassa AyAmavikkhaMbheNaM tinni joaNasayasahassAiM pannassa ya joaNa sahassAiMegaM sattuttaraMjoaNasayaM parikkheveNaM pa0 / _ abaMtaratamceNaM bhaMte! sUramaMDale kevaiaMAyAmavikkhaMbheNaM kevaiaMparikkheveNaMpa0?, go0 ! navanauiM joaNasahassAiM chacca ekAvanne joaNasae nava ya egasaTThibhAe joaNassa AyAmavikkhaMbheNaM tinni a joaNasayasahassAiM pannarasa joaNasahassAI egaM ca paNavIsaM joaNasayaM parikkheveNaM, evaM khalu eteNaM uvAeNaM nikkhamamANe sUrie tayANaMtarAo maMDalAo tayAnaMtaraM maMDalaM uvasaMkamamANe 2 paMcara joaNAI paNatIsaMca egasaTThibhAe joaNassa egamege maMDale vikkhaMbhavuddhiM abhivaDhemANe 2 aTThArasa 2 joaNAiMparirayavuddhiM abhivaddhamANe 2 savvabAhiraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai / savvabAhirae NaM bhaMte ! sUramaMDale kevaiaM AyAmavikkhaMbheNaM keva0 parikkheveNaM pa0 go ! egaM joyaNasayasahassaM chacca saTe joaNasae AyAmavikhaMbheNaM tinni ajoaNasayasahassAiMaTThArasa yasahassAiMtinnia pannarasuttarejoaNasaeparikkheveNaM, bAhirANaMtareNaMbhaMte! sUra0 keva0 A0 vi0 pari0pa0 go0 egaMjoaNasayasahassaMchacca caupanne joaNasaechabbIsaMcaegasaTThibhAgejoaNassa AyAmavikkhaMbheNaM tinni ajoaNasayasahassAI aTThArasa asahassAiMdonniya sattANaue joanasae prikkhevennNti| bAhiratacce NaMbhaMte !sUramaMDale kevaiaMAyAmavikkhaMbheNaM kevaiaMparikkheveNaMpannate?, go0 ! egaM joaNasayasahassaM chacca aDayAle joaNasae bAvanna ca egasaTThibhAe joaNassa sAyAmavikkhaMbheNaMtinni joaNasayasahassAiMaTThArasayasahassAiMdonniaauNAsIejoaNasae parikkheveNaM / evaM khalu eeNaM uvAeNaM pavisamANe sUrie tayanaMtarAo maMDalAotayAnaMtaraM maMDapalaM saMkamamANe 2 paMca paMca joaNAiM paNatIsaMcaegasahibhAejoaNassa egamegemaMDale vikkhaMbhavuddhiM nibbuddhemANe 2 aTThArasa 2 joaNAiMparirayavuddhiM nivvuDDemANe 2 savvanbhaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM cri6| vR. 'jaMbuddIve' ityAdi, jaMbUdvIpe bhadanta! dvIpe sarvAbhyantaraM sUryamaNDalaM kiyadAyAmaviSkambhAbhyAM kiyacca parikSepeNa prajJaptaM?, gautama! navanavati yojanasahasrANi SaT ca yojanazatAni catvAriMzadadhikAniAyAmaviSkammAbhyAM, trINi yojanazatasahasrANipaJcadazacayojanasahasrANyekonanavatiM ca yojanAni kiJcidvizeSAdhikAni parikSepeNa, tatrAyAmaviSkabhayorutpattirevaMjaMbUdvIpaviSkambhAvubhayoH pArzvayoH pratyekamazItyadhikayojanazatazodhane yathoktaM mAnaM, tadyathA-jaMbUdvIpamAnaM 100000 asmAdazItyadhikayojanazate 180 dviguNita 360 zodhite satijAtaM99640 iti, parikSepastvasyaiva rAzeH 'vikkhambhavaggadahaguNe' tyAdikaraNavazAdAnetavyaH, granthavistarabhayAnnAtropanyasyate, yadivA yadekato jaMbUdvIpaviSkambhAdazItyadhikaM yojanazataM yaccAparato teSAMtrayANAMzatAnAM SaSTyadhikAnAM parirayaH ekAdazazatAnyaSTatriMzadadhikAnietAni Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-7 437 jaMbUdvIpaparirayAt zodhyante, tato yathoktaMparikSepamAnaM bhavati, atha / dvitIyamaNDale - 'abmaMtarANa'mityAdi, anvayayojanA sugamA, tAtparyArthastvayam- sarvAbhyantarAnantaraM ca-dvitIyaM sUryamaNDalamAyAmaviSkambhAbhyAM navanavatiM yojanasahasrANi SaT ca yojanazatAni paJcacatvAriMzadadhikAnipaJcatriMzataM caikaSaSTibhAgAnyojanasya 99645,35, tathAhi-ekato'pi sarvAbhyantarAnantaraM maMNDalaM sarvAbhyantaramaNDalagatAnaSTacatvAriMzatsaGghayAneka- SaSTibhAgAn dve ca yojane apAntarAle vimucya sthitamaparato'pi, tataH paJca yojanAni paJcatriMza- caikaSaSTibhAgA yojanasya pUrvamaNDalaviSkambhAdasya maNDalasya viSkambhe varddhante, asya ca sarvAbhyantarAnantaramaNDalasya parikSepastrINi zatasahasrANi paJcadaza sahasrANyekaM ca zataM saptottaraM yojanAnAM tathAhi-pUrvamaNDalAdasya viSkambhepaJcayojanAnipaJcatriMzaccaikaSaSTibhAgAyojanasya varddhante, paJcAnAM cayojanAnAM paJcatriMzatsaGkhyaikabhAgAdhikAnAMparirayaH saptadazayojanAniaSTatriMzata-caikaSaSTibhAgAH samadhikAH yojanasya paraM vyavahArato vivakSyante paripUrNAni aSTAdaza yojanAni, tAni pUrvamaNDalaparikSepe yadA'dhikAni prakSipyante tadA yathoktaM dvitIyamaNDalaparimANaM syAt / tRtIyamaNDale- abmaMtaratacceNa mityAdivyaktaM, navaramuttarasUtrenavanavatiMyojanasahasrANi SaTca ekapaJcAzAni yojanazatAni nava caikaSaSTibhAgAn yojanasyAbhyantaratRtIyAkhyaM maNDalamAyAmaviSkambheNa, atropapatti-pUrvamaNDalAyAmaviSkambhe 99645 yojana 35]., ityevaMrUpe etanmaNDalavRddho 5 yojana prakSiptAyAM yathoktaM mAnaM bhavati, parikSepeNa ca trINi yojanalakSANi paJcadaza yojanasahasrANi ekaM ca paJcaviMzatyadhikaM yojanazataM, tatropapatti-pUrvamaNDalaparikSepa 315107 yojanarUpe prAguktayuktayA''nIte aSTAdaza 18 yojanarUpAyAM vRddhau prakSiptAyAM yathoktaM mAnaM bhavati, atroktAtiriktamaNDalAyAmAdiparijJAnAya lAghavArthamatidezamAha-"evaM khalueteNa evamuktarItyA maNDalatrayadarzitayetyarthaH, etenoktaprakAreNa niSkAmayan 2 sUryastadanantarAttadanantaraMmaNDalaM saMkrAman 2 paJcapaJca yojanAni paJcatriMzataMcaikaSaSTibhAgAnyojanasyaikaikasmin maNDale viSkambhavRddhimabhivarddhayan 2 tathA uktarItyaivASTAdaza yonAni parirayavRddhimabhivarddhayan 2 sarvabAhyamaNDalamupasaMkramya caarNcrti| atha prakArAntareNa prastutavicAraparijJAnA pazcAnupUrvyA pRcchanAha-savvabAhirae' ityAdi praznasUtraM vyaktaM, uttarasUtre ekaMyojanalakSaM SaTSaSTyadhikAni yojanazatAnyAyAmaviSkambhAbhyAM, upapattistu jaMbUdvIpo lakSa ubhayoH pArzvayozca pratyekaM triMzadadhikAni trINi yojanazatAni lavaNAntaramatikramya parato vartamAnatvAdasya idameva mAnaM, trINi yojanalakSANyaSTAdaza ca sahasrANi trINi ca paJcadazottarANi yojanazatAni 'vyAkhyAto vizeSapratipatti'riti kiJcidUnAni parikSepeNa bhavanti, kiJcidUnatvaM cAtra parikSepakaraNena svayaM bodhyaM, saMvAdazcAtra viSkambhAyAmamAne lakSopari yAni SaSTyadhikAni SaT yojanazatAnyuktAni tasya parirayamAnIya tasya ca jaMbUdvIpapariraye prakSepaNAd bhavati / atha dvitIyamaNDalaM 'bAhirANaMtareNaMbhaMte! ityAdipraznaHprAgvat, uttarasUtre gautama! ekaM yojanalakSaM SaT catuHpaJcAzAni yojanazatAni SaDviMzatiM caikaSaSTibhAgAn yojanasyAyAmaviSkambhAbhyAM, saMvadati cedaM sarvabAhyamaNDalaviSkambhAtpaJcatriMzadekaSaSTibhAgAdhikapaJcayojaneSu zodhiteSviti, trINi yojanalakSANyaSTAdaza ca sahasrANi dve ca saptanavatiyojanazate parikSepeNa, Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 438 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 7/257 kathamupapadyate cediti vadAmaH, pUrvamaNDalaparirayAdaSTAdazayojanazodhane susthamiti atha tRtIyamaNDale tatpRcchA-'bAhiratacceNa mityAdipraznaHpUrvavat, uttarasUtrebAhyatRtIyaM ekaMyojanalakSaSaT cASTAcatvAriMzAniyojanasatAni dvApaJcAzataMcaikaSaSTibhAgAnyojanasyAyAmaviSkambhAbhyAM, yuktizcAtra-anantarapUrvamaNDalAtpaJcatriMzadekaSaSTibhAgAdhikapaJcayojanaviyojane sAdhu bhavati, trINi yojanalakSANyaSTAdaza ca sahasrANi dve caikonAzIte yojanazate parikSepeNa, pUrvamaNDalaparidheraSTAdazayojanazodhane yathoktaM prastutamaNDalasya paridhimAnaM, atrAtidezamAha "evaM khalu eeNa'mityAdi, prAgvadvAcyaM, vyAkhyAtArthatvAt / gatamAyAmaviSkambhAdivRddhihAnidvAram, anenaivakrameNa dvayoH sUryayoH parasparamavAdhAdvAramapyabhyantarabAhyamaNDalAdiSvavaseyam / samprati muhUrtagatidvAram mU. (258) jayA NaM bhaMte ! sUrie savvanbhaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM egamegeNaM muhutteNaM kevaiaM khettaM gacchai ?, go0 ! paMca paMca joaNasahassAiMdonni aegAvanne joNasaeegUNatIsaMcasaTThibhAejoaNassa egamegeNaMmuhutteNaMgacchai, tayANaM ihagayassamaNUsassa sIAlIsAejoaNasahasse hiMdohi atevaDheMhiMjoaNasaehiM egavIsAeajoaNassa sahibhAehiM sUrie cakkhupphAsaM havvamAgacchaitti, se nikkhamamANe sUrie navaM saMvaccharaM ayamANe paDhamaMsi ahorattaMsi savvabaMtarAnaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM critti| jayA NaM bhaMte ! sUrie abbhaMtarANaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carati tayANaM egamegeNaM muhuttemaM kevaiaMkhettaM gacchai?, goamA! paMca paMcajoaNasahassAiMdonniaegAvannejoNasae sIAlIsaMcasaTThibhAgejoaNassa egamegeNaMmuhutteNaMgacchai, tayANaMihagayassamaNusassa sIAlIsAe joaNasahassehiM egUNAsIe joaNasae sattAvannAe asaTThibhAehiM joaNassa saTThibhAgaM ca egasahidhA chettA egUNavIsAe cuNNiAbhAgehiM sUrie cakkhupphAsaM hvvmaagcchi| evaM khalu eteNaM uvAeNaM nikkhamamANe sUrie tayAnaMtarAo maMDalAo tayAnaMtaraM maMDalaM saMkamamANe 2 aTThArasa 2 saTThibhAge joaNassa egamegemaMDale muhattagaiMabhivaDDemANe-2 culasIiM 2 saAiMjoaNAiM purisacchAyaM nibbuddhemANe 2 savvabAhiraM maMDalaM uvasaM0 cAraM carai / jayA NaM bhaMte ! sUrie savvabAhiramaMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayANaM egegeNaM muhutteNaM kevaiaMkhettaM gacchai ?, goamA! paMca paMca joaNasahassAI tinni apaMcuttare joaNasaepannarasa ya saTThibhAe joaNassa egamegeNaM muhutteNaM gacchai, tayA NaM ihagayassa maNusassa egatIsAe joaNasahassehiM aTThahiM aegattIsehiM joaNasaehiM tIsAe a saTThibhAehiM joaNassa sUrie cakSupphAsaMhabvamAgacchaitti, esa NaM paDhame chammAse, esaNaM paDhamassa chammAsassa pajjavasANe, se sUrie doce chammAse ayamAme paDhamaMsi ahorattaMsi bAhirAnaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM cri| jayA NaM bhaMte ! sUrie bAhirAnaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM egamegeNaM muhatteNaM kevaiaMkhettaMgacchai?,goamA! paMca paMca joaNasahassAiMtinniacauruttare joaNasae sattAvannaMca sadvibhAejoaNassaegamegeNaM muhutteNaM gacchai, tayANaMihagayassa maNusassa egattIsAe joaNasahassehiM navahi asolasuttarehiM joaNasaehiM iguNAlIsAe asaTThibhAehiM joaNassa saTThibhAgaM ca egasadvidhA chettA saTThIe cuNNiAbhAgehiM sUrie cakakhupphAsaM havvamAgacchaitti, se Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-7 439 pavisamANe sUrie doccaMsi ahorattaMsi bAhiratacaM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM cri|| jayANaMbhaMte! sUrie bAhiratacca maMDalaMuvasaMkamittAcAraMcarai tayANaMegamegeNaMmuhutteNaM kevaiaM khettaM gacchai ?, goamA ! paMca paMca joaNasahassAI tinni a cauruttare joaNasae iguNAlIsaMcasaTThibhAejoaNassa egamegeNaM muhutteNaMgacchai, tayANaMihagayassamaNuyassaegAhiehiM battIsAe joaNasahassehiM egUNapannAe asaTThibhAehiM joaNassa sahibhAgaMca egasadvidhA chettA tevIsAe cuNNiAbhAehiM sUrie ckkhupphaasNhvvmaagcchitti| evaM khalu eeNaM uvAeNaM pavisamANe sUrie tayAnaMtarAo maMDalAo tayAnaMtaraM maMDalaM saMkamamANe 2 aTThArasa 2 sadvibhAe joaNassa egamege maMDale muhuttagai nivaDemANe 2 sAtiregAI paMcAsItira joaNAiMpurisacchAyaM abhivaDhemANe 2 savvabbhaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraMcarai, esa NaM docce chammAse, esa NaM doccassa chammAsassa pajjavasANe, esa NaM Aicce saMvacchare, esaNaM Aiccassa saMvaccharassa pajjavasANe pnnte| vR. 'jayA NaMbhaMte ! sUrie savvabmaMtaraM' ityAdi, yadA bhagavan ! sUrya sarvAbhyantaraM maNDalamupasaMkramya cAraM carati iti tadA ekaikena muhUrtena kiyat kSetraM gacchati ?, gautama ! paJca paJca yojanasahasrANi dvecaikapaJcAze yojanazate ekonatriMzataM ca SaSTibhAgAn yojanasyaikaikena muhUrtena gacchati, kathamidamupapadyate cet, ucyate, iha sarvamapi maNDalamekonAhorAtreNa dvAbhyA sUryAbhyA parisamApyate, pratisUryaM cAhorAtragaNane paramArthato dvAvahorAtrau bhavataH, dvayozcAhorAtrayoH SaSTirmuhUrtAstato maNDalaparirayasya SaSTyA bhAge hRte yallabhyate tanmuhUrtagatipramANaM, tathAhisarvAbhyantaramaNDalaparirayastrINi lakSANi paJcadaza sahasrANyekonavatyadhikAni yojanAnAM eteSAM SaSTyA bhAge hRte labdhaM yathoktaM muhUrtagatipramANaM 5251, 29/.. atha vinayAvarjitamanaskena prajJApakenApRcchato'pi vineyasya kiJcidadhikaM prajJApanIyamityAha, yattadornityAbhisambandhAdanuktamapi yacchabdagarbhitavAkyamatrAvatAramIyaM tena yadA sUrya ekena muhUrtena iyat 525121/.. pramANaM gacchati tadA sarvAbhyantaramaNDalasaGkramaNakAle ihagatasya manuSyasya atra tAvekavacanaM tato'yamarthaihagatAnAM bharatakSetragatAnAMmanuSyANAMsaptacatvAriMzatAyojanasahasrAbhyAMcatriSaSTAbhyA triSaSTyadhikAbhyAM yojanazatAbhyAmekaviMzatyA ca yojanasyaSaSTibhAgairudayamAnaH sUryazcakSusparzacakSurviSayaMhavvaM-zIghramAgacchati, atraca sparzazabdonendriyArthasannikarSaparazcakSuSo'prApyakAritvena tadasaMbhAvAditi, kA'tropapattiriti cet, ucyate, iha divasasyAHna yAvanmAtraM kSetraM vyApyate tAvati vyavasthitaH sUrya upalabhyate, sa eva loke udayamAna iti vyvhriyte| ___ sarvAbhyantaramaNDale divasapramANamaSTAdaza muhUrtAsteSAmaddhe nava muhUrtAH ekaikasmiMzca muhUrte sarvAbhyantaremaNDalecAraM caranpaJcayojanasahasrANi dvecayojanazateekhapaJcAzadadhike ekonatriMzataM ca SaSTibhAgAn yojanasya gacchati, etAvanmuhUrtagatiparimANaM navabhirmuhUrterguNyate tato bhavati yathoktaM dRSTipathaprAptatAviSayaparimANamiti, eva sarveSvapi maNDaleSu svasvamuhUrtagatau svasvadivasArddhagatamuhUrtarAzinA guNitAyAM dRSTipathaprAptatA bhavati, dRSTipathaprAptatA cakSusparza puruSacchAyA ityekArthAH, sAca pUrvato'paratazcasamapramANaiva bhavatIti dviguNitA tApakSetramudayAstAntaramityAdiparyAyAH, idaMcasarvabAhyAnantaramaNDalAtpazcAnupUrvyAgaNyamAnaMtryazItyadhikazatatamaM, pratimaNDalaM ___ Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 440 jambUdvIpaprajJapti-upAsUtram 7/258 cAhorAtragaNanAdahorAtro'pitryazItyadhikazatatamastenAyamuttarAyaNasya caramodivaso'yamevaca sUryasaMvatsarasya paryantadivasa uttarAyamaparyavasAnakatvAt saMvatsarasyeti / ___ atha navasaMvatsaraprArambhaprakAraprajJApanAya sUtraM prArabhyate-'se nikkhamamANe' ityAdi athAbhyantarAnmaNDalAnniSkAman jaMbUdvIpAntaHpraveze'zItyadhikayojanazatapramAmekSetrecaramAkAzapradezasparzanAnantaraM dvitIyasamaye dvitIyamaNDalAbhimukhaM prasarpannityarthaH, sUryo navaM-AgAmikAlabhAvinaM saMvatsaramayamAnaH2-AdadAnaHprathame'horAtre sarvAbhyantarAnantaraM maNDalamupasaMkraya cAraMcarati, eSacAhorAtrodakSiNAyanasyAdhaHsaMvatsarasyApica dakSiNAyanAdikatvAt saMvatsarasya, atracAdhikAre samavAyAGgasUryaprajJapticandraprajJaptisUtrAdarzaprastutasUtrAdarzeSucaayamANe 2 ityasya sthAne ayamINe iti pATho 6zyate tena yadi sa samUlastadA ArSatvAdihetunA sAdhureva, ayamANe iti tu lakSaNasiddhaH, arthastUbhayatrApi sa eveti, athAtra gatipraznAya sUtram 'jayA Na' mityAdi, yadA bhagavan ! sarvAbhyantarAnantaraM dvitIyaM dakSiNAyanApekSayA AdyaM maNDalamupasaMkramya cAraM carati tadA ekaikena muhUrtena kiyatkSetraM gacchati ?, gautama ! paJca paJca yojanasahasrANi dvecaikapaJcAzeyojanazate saptacatvAriMzataMcaSaSTibhAgAnyojanasyaikaikena muhUrtena gacchati, kathamiti cet, ucyate asmiMzca maNDale parirayaparimANaM trINi yojanalakSANi paJcadaza sahasrANi zatameka saptottaraM vyavahArataH paripUrNa nizcayamatena tu kiJcidUnaM 315107, tatosya prAguktayuktivazAt SaSTyA mAge labdhaMyathoktamatramaNDale muhUrtagatipramANaM5251,7/, athavA pUrvamaNDalaparirayaparimANAdasya parirayaparimANe vyavahArataH pUrNAnyaSTAdazayojanAni varddhante nizcayamatena tu kiJcidUnAni, aSTAdazAnAM yojanAnAM SaSTyA bhAge labdhA aSTAdaza SaSTibhAgA yojanasya te prAktanamaNDalagatamuhUrtagatiMparimANe'dhikatvena prakSipyante, tato bhavati yathoktaM tatra maNDale muhUrtagatipramANamiti, atrApi dRSTipathaprAptatAviSayaM parimANamAha yadAabhyantaradvitIyemaNDale sUryazcarati tadA ihagatasyamanuSyasya-jAtAvekavacanamityatra gatAnAM manuSyANAM saptacatvAriMzatA yojanasahastraikonAzItyadhikena yojanazatena, sUtre tRtIyArthe saptamIprAkRtatvAt, sappaJcAzatAca SaSTibhAgairyojanasyaSaSTibhAgaMcaekaSaSTidhAchitvA-ekaSaSTikhaNDAn kRtvA ekaSaSTidhA guNayitvetyarthaH, tasya satkairekonaviMzatyA cUrNikAbhAgaiH- bhAgabhAgaiH sUryazcakSusparzamAgacchati, tathAhi-sarvAbhyantarAnantare dvitIye maNDale divasapramANaM dvAbhyAmekaSaSTibhAgAbhyAM hInA aSTAdaza muhUrtAsteSAmaddhe nava muhUrtA ekenaikaSaSTibhAgena hInAstataH sAmastyenaikaSaSTibhAgakaraNArthaM navApi muhUrtA ekaSaSTyA guNyante, tebhya ekaSaSTibhAgo'panIyate, tataH zeSa jAtA ekaSaSTibhAgAH paJcazatAnyaSTacatvAriMzadadhikAni, prastutamaNDale muhUrtagati 5251 yojana 7.. ayaM ca rAziH SaSTiccheda iti yojanarAziM SaSTyA guNayitvA savarNyate jAtaM 315107, ayameva rAzi karaNavibhAvanAyAM malayagirIyakSetrasamAsavRttau ca paridhirAziriti kRtvA darzito lAghavAt bhAjyarAzilabdhasya bhAjakarAzinA guNane mUlarAzereva lAbhAt, eSa rAzi paJcabhi zatairaSTAcatvAriMzadadhikairguNyate jAtAH saptadaza koTyaH SaDviMzatirlakSAH aSTasaptati sahasrANi SaT zatAni SaTtriMzadadhikAni 172678636, ayaM ca rAzi gabhAgAtmakatvAnna yojanAni prayacchatIti ekaSaSTeH SaSTyA guNitAyAyAvAnAzirbhavatitena bhAgo hriyate, iyaMcagaNitaprakriyA Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-7 441 - lAghavArthikA, anyathA'sya rAzerekaSaSTyA bhAge ite SaSTibhAgA labhyante teSAMcaSaSTyA bhAge ite AgataM saptacatvAriMzatsahasrANi zatamekamekonAzItyadhikaM yojanAnAM 47179, zeSaM 3496, chedarAzeH SaSTyA'pavarttanA kriyatejAtA ekaSaSTiH tayA zeSarAze gohiyate labdhAH saptapaJcAzat SaSTibhAgAH, ekonaviMzatizcaikasyaSaSTibhAgasya satkAH ekssssttibhaagaaH| athAbhyantaratRtIyamaNDalasya cAraM pipRcchiSurAdyasUtraM sUtrayati_ 'senikkhamamANe sUrie doccaMsi' ityAdi, atha niSkrAman sUryo dvitIye'horAtre prastutAyanApekSayA dvitIyamaNDala ityarthaH abhyantaraM tRtIyamaNDalamupasaMkramya cAraM carati tadA ekaikena muhUrtena kiyat kSetraM gacchati?, bhagavAnAha-gautama ! paJca paJca yojanasahasrANi dveca dvipaJcAzaghojanazate paJcadazaSaSTibhAgAnyojanasyaikaikena muhUrtena gacchiti, idaMcaprastutamaNDalaparirayasya SaSTyA bhajane saMvAdamAdatte, tadAca iha gatasya manuSyasya saptacatvAriMzatA yojanasahasraiH SannavatyA cayojanaistrayAstriMzatAcaSaSTibhAgairyojanasyaSaSTibhAgaMcaikaMekaSaSTidhA chitvA dvAbhyAM cUrNikAbhAgAbhyAM sUryazcakSusparza havvaM-zIghramAgacchati, tathAhi atra maNDale dinapramANamaSTAdaza muhUrtAzcatubhirekaSaSTibhAgai_nAsteSAmaddhe ca nava dvAbhyAmekaSaSTibhAgAbhyAMhInAstataH sAmastyenaikaSaSTibhAgakaraNArthanavApimuhUrtAekaSaSTyAguNyante tebhyazcadvAvekaSaSTibhAgAvapanIyete zeSAH paJcazatAni saptacatvAriMzadadhikAni 547, prastutamaNDale muhUrtagatiH 52525. ityevaMrUpAMyojanarAziM SaSTyA guNayitvA savarNyate jAtaM 315125, ayameva rAziranyaiH paridhirAzitvena nirUpitaH, asya ca saptacatvAriMzadadhikapaJcazatairguNane jAtAH saptadazakoTyastrayoviMzatiHzatasahasrANi trisaptati sahasrANitrINizatAni paJcasaptatyadhikAni 172373375, eteSAM SaSTiguNitayA ekaSaSTyA 3660 bAgehate AgatAni saptacatvAriMzat sahasrANi SannavatyadhikAni 47096, seSaM viMzatizatAni paJcadazottarANi 2015,chedarAzeH SaSTyA'pavarttanAyAM jAtA ekaSaSTiH tayA zeSarAzejane labdhAstrayastriMzat SaSTibhAgAH zeSau ca dvAvekasya SaSTibhAgasya satkAvekaSaSTibhAgau iti / samprati caturthamaNDalAdiSvatidezamAha evaM khalu eteNaM uvAeNa' mityAdi, evaM maNDalatrayadarzitarItyA khalu-nizcitametenAntaroditenopAyena zanaiH zanaistattadvahirmaNDalAbhimukhagamanarUpeNa niSkrAman sUryastadanantarAnmaNDalAttadanantaraM maNDalaM prAguktaprakAreNa saMkrAman 2 ekaikasmin maNDale muhUrtagatimityatra prAkRtatvAt saptamyarthe dvitIyA tena muhUrtagatau aSTAdaza 2 SaSTibhAgAn yojanasya vyavahArataH paripUrNAnizciyataH kiJcidUnAnabhivarddhayamAnaH caturazIti 2 yojanAnizItAni-kiJcinyUnAni purisacchAyamiti-puruSasya chAyAyato bhavatisA puruSacchAyA sAcehaprastAvAtprathamataH sUryasyodayamAnasya dRSTipathaprAptatA, atrApi saptamyarthe dvitIyA, tato'yamarthaH-tasyA nivarddhayan 2-hApayan 2, ko'rthaH?-pUrvaM 2 maNDalasatkapuruSacchAyAto bAhyabAhyamaNDalapuruSacchAyA kiJcinyUnaizcaturazItyA yojanaiIMnA ityarthaH, sarvabAhyamaNDalamupasaMkraya cAraMcarati, yaccAtroktaM 84 yojanAni kiJcinyUnAni uttarottaramaNDalasatkapuruSacchAyAyAM hIyante iti tatsthUlata uktaM, paramArthataH punaridaM draSTavyaM-tryazItiryojanAni trayoviMzatizca SaSTibhAgA yojanasya ekasya SaSTibhAgasya ekaSaSTidhAcchinnasya satkA dvicatvAriMzad bhAgAzceti dRSTipathaprAptatAviSaye hAnau dhruvaM, tataH Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 442 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 7/258 sarvAbhyantarAnmaNDalAt tRtIyaM yanmaNDalaM tata Aramya yasmin maNDale dRSTipathaprAptatAjJAtumiSyate tattanmaNDalasaGkhyayA SaTtriMzat guNyate, tadyathA sarvAbhyantarAnmaNDalAttRtIyemaNDale ekenacaturthedvAbhyAMpaJcame tribhiryAvatsarvabAhyamaNDale dvyazItyAdhikazatena guNayitvA dhruvarAzimadhye prakSipyate, prakSipte sati yadbhavati tena hInA pUrvamaNDalasatkaSTipathaprAptatA tasmin vivakSite maNDale dRSTipathaprAptatA jJAtavyA, atha tryazItiyojanAdikasyadhruvarAzeH kathamupapatti?,ucyate, sarvAbhyantaramaNDale sRSTipathaprAptatAparimANe saptacatvAriMzatsahasraNi dve zate triSaSTyadhike yojanAnAmekaviMzatizca SaSTibhAgA yojanasya etacca navamuhUrtagamyaMtata ekasmin muhUrtekaSaSTibhAgekimAgacchatIti cintAyAMnavamuhUrtAekaSaSTyAM guNyantejAtAni paJcazatAnyekonapaJcAzadadhikAnitairbhAgahRte labdhAni SaDazItiryojanAnipaJca SaSTibhAgA yojanasya ekasya caSaSTibhAgasyaikaSaSTidhAcchinnasya caturviMzatirbhAgAH idaMcasarvAbhyantare maNDale ekasya muhUrtekaSaSTibhAgasya gamyaM, dvitIyamaNDalaparirayavRddhayaGkabhajanAdyallabhyate muhUrtekaSaSTibhAgenatacchodhanArthamupakramyate, pUrvapUrvamaNDalAdanantarAnantaremaNDale parirayaparimANacintyAmaSTAdazASTAdazayojanAni vyavahArataH paripUrNAni vardhante, tataH pUrvapUrvamaNDalagatamuharttagatiparimANAdanantarAnantaremaNDale muhUrtagatiparimANacintAyAM pratimuhUrtamaSTAdaza 2 SaSTibhAgA yojanasya varddhante, pratimuhUrtekaSaSTibhAgaMcASTAdazaikasya SaSTibhAgasya satkA ekssssttibhaagaaH| sarvAbhyantarAnantarecadvitIyamaNDale navamuhUtairekena muhUrtekaSaSTibhAgenonairyAt kSetra vyApyate tAvati sthitaH sUryo dRSTipathaprApto bhavatitatonavamuhUrtAekaSaSTyA guNyantejAtAnyaSTAnavatizatAni catuHSaSTyadhikAni, teSAM SaSTibhAgAnayanArthamekaSaSTyA bhAgo hiyate labdhamekaSaSTyadhikaM zataM SaSTibhAgAnAMtricatvAriMzatSaSTibhAgasyasatkA ekaSaSTibhAgAH, tatra viMzatyadhikenaSaSTibhAgazatena labdhe dve yojane avazeSA ekacatvAriMzat SaSTibhAgAH ekasya ca SaSTibhAgasya satkAstricatvAriMzadekaSaSTibhAgAH, etacca dve yojane ekacatvAriMzatSaSTibhAgA yojanasya ekasya SaSTibhAgasya satkAstricatvAriMzadekaSaSTibhAgA ityevaMrUpaMprAguktAtSaDazItiryojanAnipaJcaSaSTibhAgAyojanasya ekasyaSaSTibhAgasyasatkAzcaturviMzatirekaSaSTibhAgAityetasmAcchodhyante, zodhitecatasmisthitAni tryazItiryojanAni trayoviMzati SaSTibhAgA yojanasya ekasya SaSTibhAgasya satkA dvicatvAriMzadekaSaSTibhAgAH etAvacca sarvAbhyantaramaNDalagataSTipathaprAptatAparimANAd dvitIya-maNDalagata:pathaprAptatAparimANe hInaM syAt, etaccottarottaramaNDalaSTipathaprAptatA cintAyAM hAnau dhruvaM ata eva dhruvraashirityucyte| tato dvitIyasmAnmaNDalAdanantare tRtIyemaNDaleeSaevadhruvarAzirekasya SaSTibhAgasyasatkaiH SaTtriMzatA bhAgabhAgaiH sahitoyAvAnrAzisyAt, tathAhi-tryazItiryojanAnicaturviMzatiSaSTibhAgA yojanasya saptadazacaSaSTibhAgas satkAekaSaSTibhAgAiti tAvAn dvitIyamaNDalagatAddaSTipathaprAptatAparimANAcchodhyate, tato bhavati yathoktamatra maNDale dRssttipthpraapttaaprimaannN| caturthamaNDalaMsaeva dhruvarAzisaptatyAsahitaH kriyate, caturthaMhimaNDalaM tRtIyamaNDalApekSayA dvitIyaM, tataH SaTtriMzadadvAbhyAM guNitA dvisaptatiH syAt tayA sahitastrayazItyAdiko rAziH 83 "/.53/., ityevaMsvarUpo jAtaH, ayaM ca tRtIyamaNDalagatAt dRSTipathaprAptatAparimAmAcchodhyate Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH -7 , tato yathAvasthitaM turyamaNDale hakpathaprAptimAnaM taccedam - saptacatvAriMzadyonasahasrANi trayodazottarANi aSTau ca SaSTibhAgA yojanasya ekasya ca SaSTibhAgasya satkA dazaikaSaSTibhAgAH, sarvAntime tu maNDale tRtIyamaNDalApekSayA dvyazItyadhikazatatame yadA STipathaprAptijijJAsA tadA SaTtriMzat dvayazItyadhikazakena guNyate jAtAni paJcaSaSTizatAni dvipaJcAzadadhikAni tataH SaSTibhAgAnayanArthamekaSaSTya bhAge labdhaM saptottaraM zataM SaSTibhAgAnAM paJcaviMtiravaziSTAH etad dhruvarAzI prakSipyate jAtaM paJcAzItiryojanAni ekadaza SaSTibhAgA yojanasya ekasya SaSTibhAgasya satkAH SaDekaSaSTibhAgAH, iha SaTtriMzata evamutpattiH - pUrvasmAt 2 maNDalAdanantare'nantare maNDale divaso dvAbhyAM 2 muhUrtaikaSaSTibhAgAbhyAM hInaH syAt, pratimuhUrtaikaSaSTibhAgaM cASTAdaza ekasya SaSTibhAgasya satkA ekaSaSTibhAgA hIyante, tataH ubhayamIlane SaTtriMzat syu, te cASTAdaza bhAgAH kalayA nyUnA labhyante na paripUrNA paraM vyavahArataH pUrvaM paripUrNA vivakSitAH, tacca kalayA nyUnatvaM pratimaNDalaM bhavat yadA dvayazItyadhikazatatamaNDale ekatra piNDitaM sat cintyate tadA aSTaSaSTirekaSaSTibhAgAstruTayanti / 443 etadapi vyavahArataH paramArthataH kiJcidadhikamapi truTyadavaseyam, tato'mI aSTaSaSTikaSaSTibhAgA apasAryante, tadapasAraNe paJcAzItiryojanAni nava SaSTibhAgA yojanasya ekasya SaSTibhAgasya satkAH SaSTirekaSaSTibhAgAH iti jAtaM sarvabAhyamaNDalAnantarArvAkta- nadvitIyamaNDalagatardRSTipathaprAptatAparimANAdekatriMzatsahasrANi nava zatAni SoDazottarANi yojanAnAM ekonacatvAriMzatSaSTibhAgA yojanaMsya ekasya SaSTibhAgasya satkAH SaSTirekaSaSTibhAgAH, ityevaMrUpAcchodhyate tato yathoktaM sarvabAhyamaNDale dRSTipathaparAptatAparimANaM bhavati, taccAgre vakSyati, tata evaM puruSacchAyAyAM dRSTipathaprAptatArUpAyAM dvitIyAdiSu keSucinmaNDaleSu caturazItiM kiJcinnyUnAni uparitaneSu maNDaleSvadhikAnyadhikatarANi uktaprakAreNAbhivarddhayan 2 tAvadavaseyo yAvatsarvabAhyamaNDalamupasaMkramya cAraM carati, tatra paJcAzItigrahaNaM tad dehalIpradIpanyAyeno bhayapArzvavarttinyostrayazItipaJcAzItyorgrahaNArthamiti / athokte eva maNDala kSetre pazcAnupUrvyA sUryasya muhUrttagatyAdyAha - 'jayA Na' mityAdi, yadA bhagavan ! sUrya savabAhyamaNDalamupasaMkramya cAraM carati tadA ekaikenamuhUrtena kiyat kSetraM gacchati gautama! paJca paJca yojanasahasrANi trINi paJcottarANi yojanazatAni paJcadazaSaSTibhAgAn yojanasya ekaikena gacchati, kathamiti cet, ucyate-asmin maNDale parirayaparimANaM tino lakSA aSTAdaza sahasrANi trINi zatAni paJcadazottarANi tato'sya prAguktayuktivazAt SaSTyA bhakte labdhaM yathoktamatra maNDale muhUrttagatiparimANamiti, atra dRSTipathaprAptatAparimANamAha- sarvabAhyamaNDalacAracaraNakAle ihagatasya manuSyasyeti prAgvat ekatriMzatA yojanasahasrairaSTabhizcaikatriMzadadhikairyojanazataistriMzatA ca SaSTibhAgairyojanasya sUrya zIghraM cakSusparzamAgacchati / tathAhi-asmin maNDale sUrye cAraM carati divaso dvAdazamuhUrtta pramANo, divasasyArddhena yAvanmAtraM kSetraM vyApyate tAvati sthita udayamAnaH sUrya upalabhyate, dvAdazAnAM ca muhUrttAnAmarddhe SaT muhUrttAstato yadatra maNDale muhUrtagatiparimANaM paJca yojanasahasrANi trINi zatAni paJcottarANi paJcadaza ca SaSTibhAgA yojanasya tat SaDbhirguNyate, divasArddhaguNitAyA eva muhUrttagate STipa Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 444 - - - jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 7/258 thaprAptatAkaraNatvAt, tato yathoktamatra maNDale dRSTipathaprAptatAparimANaM bhavati, yadyapyupAntyamaNDalaSTipathaprAptatAparimANAtpaJcAzItiryojanAninavaSaSTibhAgAyojanasya ekasyaSaSTibhAgasya satkAHSaSTirekaSaSTibhAgAH ityevaMrAzau zodhiteidamupapadyateetacca prAgbhAvitaMtathApi prastutamaNDalasyottarAyaNagatamaNDalAnAmavadhibhUtatvenAnyamaNDalakaraNanirapekSatayA krnnaantrmkaari| idaMcasarvAbhyantarAnantaramaNDalAtpUrvAnupUrvyAgaNyamAnaMtryazItyadhikazatatama,pratimaNDalaM cAhorAtragaNanAdahorAtro'pi tryazItyadhikazatatamastenAyaM dakSiNAyanasya caramo divasa ityAdhabhidhAtumAha-esaNaMpaDhamechammAse esaNamityAdi, eSa cadakSiNAyanasatkavyazItyadhikazatadinarUporAzi prathamaH SaNmAsaH-ayanarUpaH kAlavizeSaH, SaTsaGkhyAkAHmAsAH piNDIbhUtA yatretivyutpatteridaMsamAdheyaM, anyathAprathamaH SaNmAsa ityekavacanAnupapattiriti, athavA pAtryAdi gaNAntaH pAThAt stratvAbhAve adantadvigutve'pi na GIpratyayastenaiva tatprathamaM SaNmAsaM ArSatvAt puMstvaM, etacca prathamasya SaNmAsasya dakSiNAyanarUpasya paryavasAnaM, atha sarvabAhyamaNDalacArAnantaraM sUryo dvitIyaM SaNmAsaM prApnuvan gRhNan ityarthaH prathame ahorAtre uttarAyaNasyeti gamyaM, bAhyAnantaraM pazcAnupUrvyA dvitIyaM maNDalamupasaMkramya cAraM carati / atAtra gatyAdipraznArthaM sUtramAha_ 'jayA NaM yadA bhagavan ! sUrya bAhyAnantara- mAktanaM dvitIyaM maNDalamupasaMkramya cAraM caratitadAbhagavan! ekaikena muhUrtena kiyatkSetraMgacchati?, bhagavAnAha-gau0 paJca yojanasahasrANi trINica caturuttarANiyojanazatAni saptapaJcAzataMcaSaSTibhAgAn yojanasyaikaikena muhUrtena gacchati tathAhi-asmin maNDale parirayaparimANaMtrINi lakSANiaSTAdazasahasrANi dvezate saptanavatyadhike yojanAnAM tato'sya SaSTyA bhAge hRte labdhaM yathoktamatra maNDale muhUrtagatipramANaM, atrApi dRSTipathaprAptatApa-rimANamAha-tadA ihagatasya manuSyasyeti prAgvat ekatriMzatA yojanasahanaiH SoDazAdhikaiH navabhizca yojanazatairekonacatvAriMzatA ca SaSTibhAgairyojanasya ekaM ca SaSTibhAgamekaSaSTidhA chitvA tasya satkaiH SaSTyA cUrNikAbhAgaiH sUryazcakSusparzamAgacachati, tathAhi asmin maNDale sUrye cAraM carati divaso dvAdazamuhUrtapramANo dvAbhyAM muhUrtekaSaSTibhAgAbhyAmadhikaH teSAM cArddha SaD muhUrtIH eke muhUrtekaSaSTibhAgenAbhyadhikAstataH savarNanArthaM SaDapi muhUrtA ekaSaSTyA guNyante tata ekaH SaSTibhAgastatrAdhikaH prakSipyate, tato jAtAni triNizatAni saptaSaSTyadhikAniekaSaSTibhAgAnAMtataH prastutamaNDale yatparimANaM trINi lakSANiaSTAdazasahasrANi dve zate saptanavatyadhike, idaM ca yojanarAziM SaSTyA guNayitvA savarNitA muhUrtagatiriti yathA vyavahriyate tathA prAguktam, etadebhistribhiH zataiH saptaSaSTyA'dhikairguNyate jAtA ekAdaza koTyo'STaSaSTirlakSAzcaturdazasahasrANi navazatAni navanavatyadhikAni, etasya ekaSaSTyAguNitayA SaSTyA bhAgo hriyate labdhAnyekatriMzatsahasrANi nava zatAni SoDazottarANi, zeSamuddharati caturviMzatizatAni ekonacatvAriMzadadhikAni na cAto yojanAnyAyAnti tataH SaSTibhAgAnayanArthamekaSaSTyA bhAgo hriyate labdhA ekonacatvAriMzat SaSTibhAgAH ekasya caSaSTibhAgasya satkAH SaSTirekaSaSTibhAgAH |ath tRtIyaM maNDalaM _ 'se pavisamANe' ityAdi, atha pravizan-jaMbUdvIpAbhimukhaM caran sUrya dvitIye'horAtre uttarAyaNasatkeityarthaH bAhyatRtIyaMmaNDalamupasaMkrayacAraMcarati, tadAkimityAha-'jayANamityAdi, Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-7 445 yadA bhagavan ! sUrya bAhyatRtIyaM maNDalamupasaMkramya cAraM carati tadA ekaikena muhUrtena kiyata kSetraM gacchati?, bhagavAnAha-gautama ! paJca paJca yojanasahasrANi trINi caturuttarANi yojanazatAni ekonacatvAriMzataMca SaSTibhAgAn yojanasya ekaikena muhUrtena gacchati, tathAhi-asmin maNDale parirayaparimANaM tiIna lakSA aSTAdaza sahasrANi dve zate ekonAzItyadhike asya ca SaSTyA mAge hRte labdhaM yathoktamatra maNDale muhUrtagatipramANaM athAtra dRSTipathaprAptatA-tadAihagatasya manuSyasyaekAdhikaiAtriMzatAsahasrakonapaJcAzatA ca SaSTibhAgairekaM ca SaSTibhAgamekaSaSTidhA chitvA tasya satkaistrayoviMzatyA cUrNikAbhAgaiH sUrya cakSusparzamAgacchati, tathAhi-asmin maNDale divaso dvAdazamuhUrtapramANazcaturbhirmuhUrtekaSaSTibhAgairadhikastasyA SaTamuhUrttA dvAbhyAmekaSaSTibhAgAbhyAmadhikAstataHsAmastyenaikaSaSTibhAgakaraNArthaM SaDapi muhUrtA ekaSaSTyA guNyaMte guNayitvA ca tatra dvAvekaSaSTibhAgI prakSipyete tatojAtAni trINi zatAni aSTaSaSTyadhikAniekaSaSTibhAgAnAM, tato'smin maNDale yatparirayapramANaMtrINi lakSANi aSTAdazasahasrANi dve zate ekonAzItyadhike etat tribhiH zataiH aSTaSaSTa-yadhikairguNyate jAtA ekAdaza koTyaH ekasaptatizatasahasrANi SaDviMzati sahasrANiSaTzatAni dvisaptatyadhikAni, asya ekaSaSTyA guNitayASaSTyA bhAge labdhAni dvAtriMzatsahasraM ekottarANi zeSaM trINi sahasrANi dvAdazottarANi teSAM SaSTibhAgA- nayanArthamekaSaSTyA bhAge hRte labdhA ekonapaJcAzat SaSTibhAgAH ekasya SaSTibhAgasya satkAstra-yoviMzaticUrNikAbhAgAH iti, smvaayaangge|| ___ 'jayANaMsUriebAhirANaMtarataccaM maMDalaMuvasaMkamittAcAraMcaraitayANaMihagayassapurisassa tettIsAe joaNasahassehiM kiMcivisesUNehiM cakkhuphAsaM havvamAgacchaiti etadavRttau ca iha tu yaduktaMtrayastriMzat kiJcinyUnAstatra sAtirekayojanasyApinyUnasahasratA vivakSiteti sambhAvyate iti, athAtrApi caturthamaNDalAdiSvatidezamAha-"evaM khalu' ityAdi, evamuktena prakAreNa khalunizcitametenopAyena-zanaiH 2 tattadanantarAbhyantaramaNDalAbhimukhagamanarUpeNAbhyantaraM pravizan sUryastadanantarAnmaNDalAt tadanantaraM maNDalaM saMkrAman 2 ekaikasmin maNDale muhUrtagatimityatra dvitIyA pUrvavat muhUrtagatiparimANe aSTAdaza 2 SaSTibhAgAn yojanasya vyavahArataH paripUrNAn nizcayataH kiJcidUnAn nivarddhayan 2 hApayannityarthaH, pUrvamaNDalAt abhyantarAbhyantaramaNDalasya parirayamadhikRtyASTAdazayojanInatvAt, puruSacchAyAmityatrApi dvitIyApUrvavat, tato'yamarthaH puruSacchAyAyAM dRSTipathaprAptatArUpAyAM navabhiH SaSTibhAgaiH SaSTyA ca cUrNikAbhAgaiH sAtirekANi-samadhikAni paJcAzItiM 2 yojanAnyabhivarddhayan 2 prathamadvitIyAdiSu katipayeSu maNDaleSuiyaMvRddhijJaiyAsarvamaNDalApekSayAtuyenaivakrameNa sarvAbhyantarAnmaNDalAtparatoSTipathaprAptatAM hApayanirgatastenaiva krameNa sarvabAhyAnmaNDalAdarvAktaneSu dRSTipathaprAptatAmabhivarddhayanpravizati, tatra sarvabAhyamaNDalAdakitanadvitIyamaNDalagatAt dRSTipathaprAptatAparimANAt sarvabAhye maNDale paJcAzIti yojanAni nava SaSTibhAgAn yojanasya ekaMcaSaSTibhAgamekaSaSTidhA bhitvA tasya satkAn SaSTibhAgAn hApayati, etacca prAgeva bhAvitaM tasmAt sarvabAhyAdakitane dvitIye maNDale pravizan tAvadbhUyo'pi dRSTipathaprAptatAparimANe'bhivarddhayati tacca dhruvaM, tato'kitaneSumaNDaleSuyasmin Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 446 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 7/258 maNDale dRSTipathaprAptatA jJAtumiSyate tRtIyamaNDalAdArabhya tattanmaNDalasaGkhyayA SaTtriMzadguNyate, tadyathA-tRtIyamaNDalacintAyAmekena caturthamaNDalacintAyAM dvAbhyAM evaM yAvatsarvAbhyantaramaNDalacintAyAMdvayazItyadhikena zatena, itthaMcaguNayitvAyallabhyatetadhruvarAzerapanIya zeSeNadhruvarAzinA sahitaM pUrvaramaNDalagataM dRSTipathaprAptatAparimANaM tatra maNDale draSTavyaM / yathA tRtIye maNDale SaTtriMzadekena guNyate, 'ekena ca guNitaM tadeva bhavatIti jAtA SaTtriMzadeva sAdhruvarAzerapanIyate, jAtaM zeSamidaM-paJcAzItiryojanAninavaSaSTibhAgAyojanasya ekasya ca SaSTibhAgasya satkAzcaturviMzatirekaSaSTibhAgAH etena pUrvamaNDalagata dRSTipathaprAptAparimANaMekatriMzatsahasrANinavazatAniSoDazottarANi yojanAnAmekonacatvAriMzadevakaSaSTibhAgAyojanasya ekasya SaSTibhAgasya satkAH SaSTirekaSaSTibhAgAH ityevaMrUpasahitaM kriyate kRte ca tRtIye maNDale yathoktaM dRSTipathaprAptatAparimANaM bhavati tacca prAgeva pradarzitaM, caturthe maNDale SaTtriMzada dvAbhyAM guNyate guNayitvA dhruvarAzerapanIya zeSeNa dhruvarAzinA tRtIyamaNaDalagataM dRSTipathaprAptatAparimANaM sahitaMkriyate, tataidaMtatramaNDale dRSTipathaprAptatAparimANaMbhavati-dvAtriMzatsahasrANi SaDazItyadhikAni yojanAnAmaSTapaJcAzat SaSTibhAgA yojanasya ekasya SaSTibhAgasya satkAH ekAdazaikaSaSTibhAgAH evaM zeSeSvapi maNDaleSu bhAvanIyaM, yadA tu sarvAbhyantare maNDale dRSTipathaprAptatAparimANaM jJAtumiSyate tadA SaTtriMzad dvyazItyadhikena zatena guNyate / tRtIyamaNDalAdArabhya sarvAbhyantarassmaNDalasyadvyazItyadhikazatatamatvAt, tatojAtAni paJcaSaSTiH zatAni dvipaJcAzadadhikAni, teSAmekaSaSTyA mAge hRte labdhaM saptottaraMzataM SaSTibhAgAnAM zeSAH paJcaviMzati, etatpaJcAzItiryojanAni navaSaSTibhAgAyojanasya ekasyaSaSTibhAgasya satkAH SaSTirekaSaSTibhAgAH ityevaMrUpA dhruvarAzeHzodhyate,jAtAnipazcAt tryazItiryojanAni dvAviMzati SaSTibhAgAyojanasya ekasyaSaSTibhAgasya satkAH paJcatriMzadeka-SaSTibhAgAH,ihaSaTtriMzadekaSaSTibhAgAH kalayA nyUnAH paramArthato labhyante, etacca prAgevopadarzitaM, tacca kalAyAnyUnatvaMpratimaNDalaM bhavat yadAdvayazItyadhikazatatamaNDale ekatra piNDitaM satcintyate tadA aSTaSaSTirekaSaSTibhAgA labhyante tataste bhUyaH prakSipyante tato jAtamidaMtryazItiryojanAni trayoviMzatiH SaSTibhAgAH yojanasya ekasya SaSTibhAgasya satkAdvicatvAriMzadekaSaSTibhAgAH, etena sarvAbhyantarAnantaradvitIyamaNDalagataM dRSTipathaprAptatAparimANaM saptacatvAriMzatsahasrANi zatamekonAzItyadhikaM yojanAnAM saptapaJcAzat SaSTibhAgA yojanasya ekasya SaSTibhAgasya satkA ekonaviMzatirekaSaSTibhAgAH ityevaMrUpasahitaM kriyatetatoyathoktaMsarvAbhyantare maNDale sRSTipathaprAptatAparimANaMbhavati, tacca saptacatvAriMzatsahasrANi dvezatetriSaSTyadhike yojanAnAmekaviMzatizca SaSTibhAgAyojanasya evaM dRSTipathaprAptatAyAMkatipayeSu maNDaleSusAtirekANipaJcAzItira yojanAni agretaneSucaturazIti 2 paryanteyathoktAdhikasahitAni tryazIti yojanAni abhivarddhayan 2 tAvadvaktavyoyAvat sarvAbhyantaramaNDalamupasaMkramya caarNcrti| idaM ca sarvAbhyantaramaNDalaM sarvabAhyAnantarAt maNDalAt pazcAnupUrvyA gaNyamAnaM tryazItyadhikazatatamaM, pratimaNDalaM cAhArAtragaNanAdahorAtro'pitryazItyadhikazatatama-stenAyamuttarAyaNasya caramo divasa ityAdyabhidhAtumAha-"esa NaM doce chammAse' ityAdi, eSa dvitIyaH Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-7 447 SaNmAsaH-prAguktayuktayAayanavizeSo jJAtavyaH, etat dvitIyasyaSaNmAsasya paryavasAnaM tryazItyadhikazatatamAhorAtratvAt, eSaAdityaH saMvatsaraH-AdityacAropalakSitaH saMvatsaraiti, ityanena nakSatrAdisaMvatsaravyudAsaH, etaccAdityasya saMvatsarasya paryavasAnaM caramAnayacaramadivasatvAt iti samAptaM muhUrtagatidvAram, tatsambaddhAcca dRSTipathavaktavyatA'pi / athASTamaM dinarAtrivRddhihAnidvAraM nirUpyate mU. (259) jayA NaM bhaMte ! sUrie savvabbhaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM kemahAlae divase kemahAliyA rAI bhavai?, goamA! tayANaM uttamakaTThapatte ukkosaeaTThArasamuhutte divase bhavaijahanniAduvAlasamuhuttA rAI bhavai, senikkhamamANe sUrie navaM saMvaccharaMayamANe paDhamaMsi ahorattaMsi abbhaMtarANaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM cri| jayA NaM bhaMte ! sarie abhaMtarANaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayANaM kemahAlae divase hemahAliyA rAIbhavai ?, go0! tayANaM aTThArasamuhatte divasebhavai dohiMegaTThibhAgamuhuttehiM UNe duvAlasamuhuttA rAI bhavai dohi a egaTThibhAgamuhuttehiM ahiatti, se nikhamamANe sUrie docaMsi ahorattaMsi jAva cAraM carai tayA NaM kemahAlae divase kemahAliyA rAI bhavai ?, goyamA tayA NaM aTThArasamuhutte divase bhavai cauhiM egaTThibhAgamuhuttehiM UNe duvAlasamuhuttA rAI bhavai cauhi egasaTThibhAgamuhuttehiM ahisatti, evaM khalu eeNaMuvAeNaMnikkhamamANe sUrietayANaMtarAo maMDalAo tayAnaMtaraM maMDalaM saMkamamANe do do egahibhAgamuhuttehiM maMDale divasakhittassa nibbuddhamANe 2 rayaNikhittassa amivaddhemANe 2 savvabAhiraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM critti| jayA NaM sUrie savvabaMbhaMtarAo maMDalAo savvabAhiraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM savvabbhaMtaraMmaMDalaM paNihAya egeNaM tesIeNaM rAiMdiasaeNaM tinni chAvaThe egasaTThibhAgamuhattasae divasakhettassa nibbuddhattA rayaNikhettassa abhivuddhattA cAraM critti|| ___ jayA NaM bhaMte ! sUrie savvAbAhiraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM kemahAlae divase kemahAliyA rAI bhavai ?, goamA! tayA NaM uttamakaTTapattA ukkosiA aTThArasamuhuttA rAI bhavaijahannaeduvAlasamuhuttedivasebhavaitti, esaNaM paDhame chammAse esaNaM paDhamassa chammAsassa pajjavasANe / se pavisamANe sUrie doccaM chammAsaM ayamANe paDhamaMsi ahorattaMsi bAhirAnaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraMcarai, jayA NaM bhaMte ! sUrie bAhirAnaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA gaM kemahAlae divase bhavai hemahAliyA rAI bhavai ?, go0 ! aTThArasamuhuttA rAI bhavai dohiM egasaTThibhAgamuhuttehiM UNA duvAlasamuhutte divase bhavai dohiM egasaTThibhAgamuhuttehiM ahie, se pavisamANe sUrie dovvaMsi ahorattaMsi bAhiratacaM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM cri|| ___ jayANaM bhaMte! sUrie bAhiratacaM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayANaM kemahAlae divase bhavai hemahAliyA rAI bhavai?, go0! tayANaM aTThArasamuhuttA rAI bhavaicauhi egasaTThibhAgamuttehiM UNA duvAlasamuhutte divase bhavai cauhiM egasaTThibhAgamuhuttehiM ahie iti / ___ evaM khalu eeNaM uvAeNaM pavisamANe sUrie tayAnaMtarAo maMDalAo tayAnaMtaraM maMDalaM saMkamamANe saMkamamANe do do egasaTThibhAgamuhuttehiM egamege maMDale rayaNikhettassa nivuddhemANe 2 Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 448 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 7/259 divasakhettarasa amivuddhamANe 2 savvabhaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM caraitti, jayA NaM bhaMte ! sUrie savvAbAhirAo maMDalAo savvabbhaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM caraItayANaM savvabAhiraM maMDalaM pahihAya egeNaM tesIeNaMrAiMdiasaeNaM tinnichAvaDhe egasaTThibhAgamuhattasae rayaNikhettassa NivvuddhattA divasakhettassa amivaddhattA cAraM carai, esaNaM doce chammAse esa NaMduccassa chammAsassa pajjavasANe esa NaM Aicce saMvacchare esa NaM Aiccassa saMvaccharassa pajjavasANe pannate 8 / vR. 'jayANa'mityAdi, yadA bhagavan ! sUrya sarvAbhyantaramaNDalamupasaMkramya cAraMcarati tadA komahAn Alayo-vyApyakSetrarUpaH Azrayo yasyAsau kiMmahAlayaH kiyAnityarthaH divaso bhavati, kiMhAlayA-kiyatI rAtrirbhavati?- bhagavAnAha-gautama! tadA uttamakASThAM prAptaH-uttamAvasthA prAptaH AdityasaMvatsarasatkaSaTaSaSTyadhikatrizatadivasamadhye yato nAparaH kazcidadhika ityarthaH ata evotkarSakaH utkRSTa ityarthaH aSTAdazamuhUrtapramANo divaso bhavati, yatra maMDale yAvapramANo divasastatratadapekSayAa (zeSA) horAtrapramANArAtriritijaghanyikA dvAdazamuhUrtA rAtriH, sarvasmin kSetre kAle vA'horAtrasya trizanmuhUrtasaGkhyAkatvasya naiytyaat| nanu yadA bharate'STAdazamuhUrtapramANo divasastadA videheSu jaghanyA dvAdazamuhUrtapramANA rAtristarhi dvAdazamuhUrtebhyaH paraM rAtreratikrAntatvena SaT muhUrtAn yAvatkena kAlena bhAvyaM?, evaM bharate'pivAcyam, ucyate, atra SaDmuhUrtagamyakSetre'vaziSTesatitatrasUryasyodayamAnatvena divaseneti, tacca saryodayAstAntaravicAraNena tanmaNDalagataSTipathaprAptatAvicAraNena ca sUpapanna, Aha-evaM sati sUryodayAstamayane aniyase Apanne, bhavatu nAma, na caitadanArSam, yduktm||1|| "jaha jaha samae samae purao saMcarai bhakkharo gynne| taha taha iovi niyamA jAyai rayaNIi bhaavttho|| // 2 // evaM ca sai narANaM udayatthaNaNAI hot'niyyaaii| sai desakAlabhee kassai kiMcIya dissae niymaa|| // 3 // saiceva ya niddiThTho ruddamuhatto kameNa svvesiN| kesiMcIdANipiavisayapamAmo ravI jesi ||ti| yattusUryaprajJaptivRttau sUryamaNDalasaMsthityadhikAre samacaturanasaMsthitivarNanAyAMyugAdau ekaH sUryo dakSiNasyAM ekazcandro dakSiNAparasyAM dvitIyaH sUrya pazcimottarasyAM dvitIyaH candraH uttarapUrvasyAmityuktaM yattu dakSiNAdibhAgeSu mUlodayApekSayA iti bodhyaM, ayaM ca sarvotkRSTo divasaH pUrvasaMvatsarasyacaramo divasa iti vaktumAha-'senikkhamamANe' ityAdi, atha niSkAman sUryanavaM saMvatsaramayamAnaH-prApnuvannAdadAna ityarthaH, prathame ahorAtre'bhyantarAnantaraM dvitIyamaNDalamupasaMkramya cAraM carati iti, atha dinarAtrivRddhayapavRddhayarthamAha 'jayA Na'mityAdi, yadA bhagavan ! sUrya abhyantarAnantaraM dvitIyaM maNDalamupasaMkramya cAraM carati tadA bhagavan ! kiMmahAlayaH-kiMpramANa divasaH kiMmahAlayA-kiMpramANArAtri?,bhagavAnAhagautama! tadA aSTAdazamuhUrtapramANo dvAbhyAM muhUrtekaSaSTibhAgAbhyAmUno divaso bhavati, atra sUtre prAkRtatvAt padavyatyayaH, dvAdazamuhUrtapramANA dvAbhyAM muhUrtekaSaSTibhAgAbhyAmadhikA rAtrirbhavati, Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-7 449 atropapattiryathA-aSTAdazamuhUrte divase dvAdaza dhruvamuhUrtAH SaT caramuhUrtAH, te ca maNDalAnAM tryazItyadhikazatena varddhante cApavarddhante, tato'tra trairAzikAvatAraH-yadi maNDalAnAM tryazItyadhikazatena SaT muhUrtAH varddhante cApavarddhante tadA ekena maNDalena kiM varddhate cApavarddhate atrAntyarAzinA ekakalakSaNena madhyarAziSaTkalakSaNo guNyate, guNiteca 'ekena guNitaM tadeva0 SaDeva sthitAste cAdirAzinA bhajyante alpatvA bhAgaMna prayacchantIti bhAjyabhAjakarAzyostriMkeNApavartanA kAryA, jAta uparitanorAzidvikarUpaH adhastana ekaSaSTirUpaH AgataMdvAvekaSaSTibhAgau muhUrtasya ato divase'pavaDhete rAtrau ca varddhate iti, evamagre'pi karaNabhAvanA kaaryaa| athAgretanamaNDalagate dinarAtrivRddhihAnI pRcchannAha-'se nikkhamamANe' ityAdi, atha niSkrAmansUryodakSiNAyanasatke dvitIye ahorAtre atra yAvacchabdAd 'abmaMtaratacaMmaMDalaM uvasaMkamittA' iti jJeyaM, sarvAbhyantaramaNDalApekSayA tRtIyaM maNDalamupasaMkramya cAraMcaratitadA kiMpramANo divasaH kiMpramANA rAtrirbhavati?, gautama! tadAaSTAdazamuhUrtapramAmo dvAbhyAM pUrvamaNDalasatkAbhyAM dvAbhyAMca prastutamaNDalasatkAbhyAmityevaM caturbhirmuhUrtekaSaSTibhAgairUnodivaso bhavati dvAdazamuhUrtA uktaprakAreNaiva caturbhirmuhUrtekaSaSTibhAgairadhikArAtrirbhavati, uktAtiriktamaNDaleSvatidezamAha____evaMkhalueeNa mityAdi, evaMmaNDalatrayadarzitarItyAkhalu-nizcitametena-anantaroktenopAyena pratiNDalaM divasarAtrisatkamuhUrtekaSaSTibhAgadvayavRddhihAnirUpeNa niSkrAman-dakSiNAbhimukhaM gacchan sUryastadanantarAnmaNDalAttadanantaraM maNDalaM saMkrAman dvau dvau muhUrtekaSaSTibhAgAvekakasmin maNDale divasakSetrasya nivarddhayan 2-hApayan 2 rajanikSetrasya tAvevAbhivarddhayan 2, ko'rthaH muhUrtekaSaSTibhAgadvayagamyaM kSetraM divasakSetre hApayan tAvadeva rajanikSetre abhivarddhayanniti sarvabAhyamaNDalamupasaMkraya cAraMcarati, pratimaNDalaM bhAgadvayahAnivRddhI ukte, asarvamaNDaleSubhAgAnAM hAnivRddhisarvAgraM vaktumAha 'jayA Na'mityAdi, yadA sUrya sarvAbhyantarAnmaNDalAdityatra yabalope paJcamI vaktavyA, tena sarvAbhyantaraM maNDalamArabhya sarvabAhyamaNDalamupasaGkamya cAraM carati tadA sarvAbhyantaraM maNDalaM praNidhAya-maryAdIkRtyatataH parasmAd dvitIyAnmaNDalAdArabhyetyarthaH ekena tryazItenatryazItyadhikena rAtrindivAnAM-ahorAtrANAM zatena trINi SaTSaSTAni-SaTSaSTyadhikAni muhUrtekaSaSTibhAgazatAni divasakSetrasyAbhivaddharyako'rthaH ?-SaTSaSTyadhikatrizatamuhUrtekaSaSTibhAgairyAvanmAnaM kSetraMgamyatetAvanmAtraMkSetraMhApayitvA ityarthaH, tAvadeva kSetraM rajanikSetrasyAbhivaddharyacAraMcarati, ayamarthadakSiNAyanasatkatryazItyadhikamaNDaleSupratyekaMhIyamAna bhAgadvayasya tryazItyadhikazataguNanena SaTaSaSTyadhikatrizatarAzirupapadyata iti tAvadeva rajanikSetre varddhate ityarthaH, etadeva pazcAnupUrvyA pRcchati_ 'jayANa mityAdi, praznasUtraprAgvat, uttarasUtregautama! tadA uttamakASThAprAptA-prakRSTAvasthA prAptA ata evotkarSikA utkRSTA, yato nAnyA prakarSavatI rAtrirityarthaH, aSTAdazamuhUrtapramANA rAtrirbhavati tadA triMzanmuhUrtasaGkhyApUraNAya jaghanyako dvAdazamuhUrtapramANo divaso bhavati, triMzanmuhUrttatvAdahorAtrasya, eSa cAhorAtro dakSiNAyanasya carama ityAdi prajJApanArthamAha-'esa 131291 Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 450 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 7/259 Na' mityAdi, etacca prAguktArtham, athAtra dvitIyaM maNDalaM pRcchannAha-'jayA Na'mityAdi, yadA bhagavan ! sUrya sarvabAhyAnantaraM dvitIyaM maNDalamupasaMkramya cAraM carati tadA kiMpramANo divaso bhavati, kiMpramANA rAtrirbhavati?, gautama ! aSTAdazamuhUrtA dvAbhyAM muhUrtekaSaSTibhAgAbhyAmUnA rAtrirbhavati, dvAdazamuhUrto dvAbhyAMmuhUrtekaSaSTibhAgAbhyAmadhiko divaso bhavati, bhAgayonyUnAdhikatvakaraNayukti prAgvat, atha tRtIyaNDalapraznAyAha ___ se pavisamANe ttiprAgvat, praznasUtramapitathaiva, uttarasUtre gautama! tadAaSTAdazamuhUrtA dvAbhyAM pUrvamaNDalasatkAbhyAM dvAbhyAM ca prastutamaNDalasatkAbhyAM ityevaM caturbhi-catuHsaGkhyAkaimuhUrtekaSaSTibhAgairUnA rAtrirbhavati, dvAdazamuhUrttazca tathaiva caturbhirmuhUrtekaSaSTibhAgairadhiko divaso bhavati, uktAtirikteSumaNDaleSvatidezamAha-evaM khalu' ityAdi, evaM-maNDalatrayadarzitarItyA etenAnantaroktenopAyenapratimaNDalaMdivasarAtrisatkamuhUrtekaSaSTibhAgadvayavRddhihAnirUpeNa pravizan jaMbUdvIpe maNDalAni kurvan sUryastadanantarAnmaNDalAt tadanantaraM maNDalaM saMkraman 2 dvau dvau muhUrtekaSaSTibhAgau ekaikasmin maNDale rajanikSetrasya nivarddhayan 2 divasakSetrasyatAvevAbhivarddhayan 2 sarvAbhyantaramaNDalamupasaMkramya cAraM carati, atrApi sarvamaNDaleSubhAgAnAMhAnivRddhi nirdizannAha 'jayA Na' mityAdi, yadA bhagavan ! sUrya sarvabAhyAt sarvAbhyantaramaNDalamupasaMkramya cAraM carati tadAsarvabAhyaMmaNDalaM praNidhAya-maryAdIkRtya tadarvAkatanA dvitIyAnmaNDalAdArabhyetyarthaH ekenatryazItyadhikenarAtrindivazatenatrINi SaTSaSTyadhikAnimuhUrtekaSaSTibhAgazatAnirajanikSetrasya nivarddhaya 2 divasakSetrasya tAnyevAbhivarddhaya 2 cAraM carati eSa cAhorAtra uttarAyaNasya carama ityAdi nigamayannAha- 'esa NamityAdi prAgvat ||ath navamaMtApakSetradvAra mU. (260) jayA NaM bhaMte ! sUrie savvabbhaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM kiMsaMThiAtAvakhittasaMThiI pannattA?, go! uddhImuhakalaMbuApupphasaMThANasaMThiAtAvakhettasaMThiI pannattAaMto saMkuAbAhiM vitthaDA aMto vaTTA bAhiM vihulA aMto aMkamuhasaMThiAbAhiM sagaDuddhImuhasaMThiA uttarapAse NaM tIse do bAhAo avaDiAo havaMti paNayAlIsaM 2 joaNasahassAiM AyAmeNaM, duve aNaM tIse bAhAo aNavaDiAo havaMti, taMjahA-savvabbhaMtariA ceva bAhA sabbabAhiriA ceva bAhA, tIse NaM savvabbhaMtariA bAhA maMdarapavvayaMteNaM navajoaNasahassAI cattAri chalasIe joaNasae nava ya dasabhAe joaNassa parikkheveNaM, esaNaM bhaMte! parikrovavisesekaAhieti vaejA?, goamA! jeNaM maMdarassa parikkheve taM parikkhevaM tihiM guNettA dasahiM chettA dasahiM bhAge hIramANe esa parikkhevavisese Ahieti vadejjA, tIseNaMsavvabAhiriAbAhA lavaNasamudaMteNaMcaunavaIjoaNasahassAiMaTThasaDhejoaNasae cattAri adasabhAe joaNassa parikkheveNaM / seNaMbhaMte! parikkhevavisesekaoAhietivaejA?, go0! jeNaMjaMbuddIvassa parikkheve taMparikkhevaM tihiM guNettA dasahi chettA dasabhAge hIramANe esa NaM parikkhevavisese Ahietti vejjaaiti|tyaannNbhNte! tAvakhitte kevaiaMAyAmeNaMpaM0?, go0! aTTahattariMjoaNasahassAI tinni atettIse joaNasae joaNassa tibhAgaM ca AyAmeNaM pnntte| Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 451 vR. 'jayA Na 'mityAdi, yadA bhagavan ! sUrya sarvAbhyantaramaNDalamupasaMkramya cAraM carati tadA kiMsaMsthitA-kiMsaMsthAnA tApakSetrasya - sUryAtapavyAptAkAzakhaNDasya saMsthitiH - vyavasthA prajJaptA sUryAtapasya kiM saMsthAnamitiyAvat, bhagavAnAha - gautama ! UrdhvamukhaM adhomukhatve tasya vakSyamANAkArasambhavAt yat kalambukApuSpaM - nAlikApuSpaM tatsaMsthAnasaMsthitA prajJaptA mayA zeSaizca tIrthakRdbhiH, idameva saMsthAnaM vizinaSTi - antaH - merudizi saGkucitA bahi- lavaNadizi vistRtA, tathA antaHmerudizi vRttA- ardhavalayAkArA sarvato vRttamerugatAn trIn dvau vA dazabhAgAn abhivyA- pyAsyA vyavasthitatvAt bahiH - lavaNadizi pRthulA-mutkalabhAvena vistAramupagatA, etadeva saMsthAnakathanena spaSTayati-antarmerudizi aGkaH padmAsanopaviSTasyotsaGgarUpa Asanabandhastasya mukhaMagrabhAgo'rddhavalayAkArastasyeva saMsthitaM-saMsthAnaM yasyAH sA tathA, bahi-lavaNadizi zakaTasyoddhiH pratItA tasyAH mukhaM yataH prabhRti nizreNikAyA phalakAni badhyante taccAtivistRtaM bhavati tatsaMsthAnA, antarbahirbhAgI pratItya yathAkramaM saGkacitA vistRtA iti bhAvaH AdarzAntare tu 'bAhiM sotthiamuhasaMThiA' pAThastatra svastikaH pratItastasya mukhaM- agrabhAgastasyevAtivistIrNatayA saMsthitaM - saMsthAnaM vakSaskAraH -7 yasyAH sA tathA, athAsyAH AyAmamAha 'ubhaopAse Na' mityAdi, ubhayapArzvena-maMdarasyobhayoH pArzvayoH tasyAstApakSetrasaMsthiteH sUryabhedena dvidhAvyavasthitAyAH pratyekamekaikabhAvena dve bAhe - dve dve pArzve avasthite - avRddhihAnisvabhAve sarvamaNDaleSvapi niyataparimANe bhavataH, ayamarthaH - ekA bharatasthasUryakRtA dakSiNapArzve dvitIyA airavatasthasUryakRtA uttarapArzve iti dviprakArA, sA ca paJcacatvAriMzataM 2 yojanasahasrANi AyAmena, madhyavarttino merorArabhya dvayordakSiNottarabhAgayoH paJcacatvAriMzatA yojanasahasrairvyavahite jaMbUdvIpaparyante vyavasthitatvAt evaM pUrvAparabhAgayorapi, yadA tatra sUryau tadA'yamAyAmo bodhyaH, etacca sUtraM jaMbUdvIpagatAyAmamapekSya bodhyaM, lavaNasamudre tu trayastriMzatsahasrANi trINi zatAni tryastriMzadadhikAni ekazca tribhAgo yojanasyeti etacca ekatra piNDitaM aSTasaptataH sahasrANi yojanAnAM trINi zatAni ityAdikaM sUtrakRdagre vakSyati tatra sopapattikaM nigadiSyate tenAtra punaruktabhiyA noktaM / sampratyanavasthitabAhAsvarUpamAha - tasyAH - ekaikasyAtApakSetrasaMsthiteH dve ca bAhe anavasthite-aniyataparimANe bhavataH, pratimaNDalaM yathAyogaM hIyamAnavarddhamAnaparimANa tvAt, tadyathA - sarvAbhyantarA sarvabAhyA caivazabdau pratyekamanavasthitasvabhAvadyotanArthI, tatra yA merupArzve viSkambhamadhikRtya bAhA sA sarvAbhyantarA yA tu lavaNadizi jaMbUdvIpaparyantamadhikRtya bAhA sA sarvabAhyA, AyAmazca dakSiNottarAyatatayA pratipattavyo viSkambhaH pUrvAparayatatayeti, sAmprataM sarvAbhyantarAparimANaM nirdizati 'tasyA - ekaisakasyAH tApakSetrasaMsthiteH sarvAbhyantarA bAhA merugirisamIpe nava yojanasahasraNi catvAri SaDazItyadhikAni yojanazatAni nava ca dazabhAgAn yojanasya parikSepeNa, atropapatyarthaM praznamAha - 'esa Na' mityAdi, eSaH - anantaroktapramANaH parikSepavizeSo-maMdaraparirayaparikSepavizeSaH kutaH - kasmAt evaMpramANa AkhyAto nono'dhiko vA iti vadet ?, bhagavAnAha - gau0 yo maMdarasya parikSepastaM tribhirguNayitvA dazabhizchitvA dazabhi Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 452 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 7/260 vibhajya meruNA pratihanyamAnaH sUryAtapo meruparidhiM parikSipya sthita iti merusamIpe'bhyantaratApakSetraviSkambhacintA, athaivaM satisatrayo-viMzatiSaTzatAdhikaikatriMzatsahasrayojanamAnaHsarvo'pi meruparidhirasya tApakSetrasya viSkambhatAmA-padyeta iti cet, nasarvAbhyantare maNDale vartamAnaH sUryo dIptalezyAkatvAjambUdvIpacakravAlasya yatra tatra pradeze tattacakravAlakSetrAnusAreNa trIn dazabhAgAn prakAzayati dazabhAgAnAM trayANAM mIlane yAvat pramANaM kSetraM taavttaapytiityrthH| nanu tarhi meruparidhestriguNIkaraNaM kimarthaM ? dazabhAgAnAM tridhAguNanenaiva caritArthatvAt, satyaM, vineyAnAM sukhAvabodhAya, bhagavatIvRttau tu zrIabhayadevasUripAdA dazabhAgalabdhaM triguNaM cakruriti, atha dazabhirbhAge ko heturiti cet, ucyate, jaMbUdvIpacakravAlakSetrasya trayo bhAgA merudakSiNapArzve trayastasyaivottarapArzve dvau bhAgau pUrvato dvau cAparataH sarvamIlane daza, tatra bharatagataH sUrya sarvAbhyantare maNDale caran trIn bhAgAn dAkSiNAtyAn prakAzayati, tadAnIM ca trInauttarAhAm airavatagataH tadA dvau bhAga pUrvato rajanI dvau cAparato'pi, yathA yathA krameNa dAkSiNAtya auttarAho vA sUryasaJcarati tathA tathA tayoH pratyekaMtApakSetramagratovarddhatepRSThatazcahIyate, evaMkrameNasaJcaraNazIle tApakSetre yadaikaH sUrya pUrvasyAM paro'parasyAM vartate tadA pUrvapazcimadizoH pratyekaMtrI bhAgAMstApakSetraM dvau bhAgau dakSiNottarayoH pratyekaM rajanIti, atha gaNitakarmavidhAnaM, tatra meruvyAsaH 10000 eSAM ca vargo daza koTyaH tato dazabhirguNane jAtaM koTizataM asya vargamUlAnayane labdhAnyekatrizadyojanasahasrANi SaT zatAni trayoviMzatyadhikAni eSa rAzistribhirguNyate jAtAni caturnavatisahasrANi aSTau zatAnyekonasaptatyadhikAni eSA dazabhirbhAge labdhAni nava yojanasahasrANi catvAri zatAni SaDazItyikAni nava ca dazabhAgA yojanasya / atha sarvabAhyabAhAparimANaM___'tIseNa mityAdi, tasyAH-tApakSetrasaMsthiteH sarvabAhyAlavaNasamudrasyAnte-samIpecaturnavatiM yojanasahasrANi aSTau ca SaSTyadhikAni yojanazatAni caturazca dazabhAgAn yojanasya parikSepeNa, atropapAdakasUtramAha-'seNaMbhaMte! parikkheve' ityAdi, sa bhadanta! parikSepavizeSo'nantarokto ya itigamyaM kutaAkhyAta iti gautamo vaded, vadati bhagavAnAha-gautama! yojaMbUdvIpaparikSepastaM parikSepaM tribhirguNayitvA dazabhizchitvA-dazabhirvibhajya idameva paryAyeNAha-dazabhirbhAge hriyamANe eSaparikSepavizeSa AkhyAtomayA'nyaizcAptairiti vadetsvaziSyebhyaH, idamuktaM bhavati-tApakSetrasya paramaviSkambhaHpratipipAdayiSitavyaH, sacajaMbUdvIpaparyanta ititatparidhisthApyaHyojana 316227 kroza 3 dhanUMSi 128 aM13 ardhAGgulaM 1 etAvatA ca yojanamekaM kiJcidUnamiti vyavahArataH pUrNaM vivakSyate-sAMzarAzito niraMzarAzergaNitasya sukaratvAt, tato jAtaM 316228, etat triguNaM kriyate jAtAni nava lakSANi aSTacatvAriMzatsahasrANi SaT zatAni caturazItyadhikAni 748684, eSAMdazabhirbhajane labdhAni caturnavatiryojanasahasrANiaSTau zatAni aSTaSaSTyadhikAni catvArazca dazabhAgA yojanasya, atrApi triguNakaraNAdau yukti prAgvat, nanvanyatra / // 1 // raviNo udayatthaMtaracauNavaisahassa paNasaya chviisaa| bAyAla saTThibhAgA kakkaDasaMkaMtidiahami / / ityuktaM / atrodayAstAntaraM prakAzakSetraMtApakSetramityekArthAH tatrabhede kiM nibandhanamiti cet, ucyate, Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-7 453 sarvAbhyantaramaNDalavartI sUryo maMdaradizijaMbUdvIpasya pUrvato'paratazcAzItyadikaM zataM yojanAnAmavagAhyacAraMcaratitenAzItyadhikazatayojanAni dviguNAni 360 asya vargadazaguNavargamUlAnayane jAtAni 1138 etacca dvIpaparidhitaH 316227 rUpAt zodhyate tataH sthitaM 315089, asya dazabhirbhAgeAgataM 31508avaziSTabhAgAH, anayoraMzacchedayoH SaDbhirguNane jAtaM, */- athAsya rAzestriguNanesampadyateyathoktarAziH, tathAhi-945262/.. idaMca sUkSmekSikayA darzitaM, na caitat svamatyuprekSitamiti bhAvyaM, zrImunicandrasUrikRtasUryamaMDalavicAre'sya suvicAritatvAt, prastutecasthUlana-yAzrayaNena dvIparyantamAtravivakSaNena sUtroktaM pramANaM sampadyate, dvIpodadhiparidhereva sarvatrApyAgamedazAMzakalpanAdizravaNAt, anenaparidhitaH paratolavaNodaSaDbhAgaM yAvatprApyamANetApakSetretaccakravAlakSetrAnusAreNatatra viSkambhasambhavAtparamaviSkambhastatrakathanIya iti nirastaM, ayameva caturnavatisahasrapaJcazatAdiyojanAdiko rAzirbahubahuzrutaiH pramANIkRtaH karaNasaMvAditvAt, tathAhi-svasvamaNDalaparidhi SaSTya bhakto muhUrtagatiM prayacchati, sA ca divasArddhagatamuhUrtarAzinA guNitAcakSusparza sAcodayataH sUryasyAgratoyAvAnastamayatazca pRSThato'pi tAvAniti dviguNitaH san tApakSetraM bhavati, etacca cakSusparzadvAre suvyaktaM nirUpitamasti, idaM ca tApakSetrakaraNaM sarvabA- hyamaNDalasatkatApakSetrabAhAnirUpaNe vibhAvayiSyata iti nAtrodAhriyate, yaduktaM cet dazabhAgAn prakAzayati iti, tatra bhAgaH SaNamuhUrtAkramaNIyakSetrapramANaH, kathaM ? sarvAbhyantare maNDale carati sUrye divaso'STAdazamuhUrttamAnaH navamuhUrtAkramaNIyeca kSetre sthitaH sUryo dRzyo bhavati tata etAvapramANaM sUryAtprAktApakSetraMtAvacca aparato'pi, ityaM cASTAdazamuhUrtAkramaNayakSetrapramANamekasya sUryasya tApakSetraM, tacca kila dazabhAgatrayAtmakaM tato bhavatyekasmin dazabhAge SaNmuhUrtAkramaNIyakSetrapramANateti / sampratisAmastyenAyAmatastApakSetraparimANaMpipRcchiSurAha-'tayANa'mityAdi, yadA bhagavan etAvAMstApakSetraparamaviSkambha iti gamyaM tadA bhagavaMstApakSetraM sAmastyena dakSiNottarAyatatayA kiyadAyAmena prajJaptam ?, bhagavAnAha-gautama! aSTasaptatiMyojanasahasrANi trINica trayastriMzadadhikAni yojanazatAni yojanasyaikasya tribhAgaM ca yAvadAyAmena prajJaptaM, paJcacatvAriMzadyojanasahasrANi dvIpagatAni, trayastriMzadyojanasahasrANi trINi ca yojanazatAni trayastriMzadadhikAni uparica yojanavibhAgayuktAni lavaNagatAni, dvayoH saGkalane yathoktaM mAnaM, idaM ca dakSiNottarata AyAma-parimANamavasthitaM na kvApi maNDalacAre viparivarteteti / mU. (261) merussa majjhayAre jAva ya lavaNassa ruNdchbbhaago| tAvAyAmo eso sagaDuddhIsaMThio niymaa|| vR. enamevArthaM sAmastyena draDhayati-'merussa majjhayAre' ityAdi, iha meruNA sUryaprakAzaH pratihanyata ityekeSAM mataM netyapareSAM, tatrAdyAnAM mate itaMya sammatirUpA gAthA, tasmin pakSe evaM vyAkhyeyA-karaNaM kAro madhye kAro madhyakAraH-madhye karaNaM merostatasmin sati, ko'rthaH ? - cakravAlakSetratApakSetrasya meruM madhye kRtvA yAvallavaNasya ruMdasya-nirdezasya bhAvapradhAnatvAdrundatAyAH-vistArasyaSaDbhAgaH-SaSThobhAgaH etAvapramANaH tApasya-tApakSetrasyAyAmaH, tannamerorAramya Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 454 . jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 7/261 jaMbUdvIpaparyantaM yAvatpaJcacatvAriMzadyojanasahasrANi tathA lavaNavistAro dveyojanalakSetayoH SaSTho bhAgastrayastriMzadyojanasahasrANi trINi yojanazatAni trayastriMzadyojanAni eko yojanavibhAga iti rUpaHtata ubhayamIlane yathoktapramANaH, eSacaniyamAtzakaToddhisaMsthitaH,zakaToddhisaMsthAno'ntaH saGkucito bahirvastRta iti|| __ -atha yeSAM meruNA na sUryaprakAzaH pratihanyate iti mataM teSAmarthAntarasUcanAyeyaM gAthA tatpakSe caivaM vyAkhyeyA, merormadhyabhAgo-maMdarArdhaMyAvacca lavaNarundatASaDbhAgaH etena maMdarArddhatkapaJcayojana-sahasrANipUrvarAzau prakSipyante jAyatecatryazItisahasrayojanAni trINiyojanazatAni vyastriMzadadhikAniekazcayojanatribhAgaH,anena ca maMdaragatakandarAdInAmapyantaH prakAzaH syAditi labhyate, tatvasmin vyAkhyAne zrImalayagiripAdaiH sUryaprajJaptivRttau - "yuktaM caitat sambhAvanayA tApakSetrAyAmaparimANamanyathAjaMbUdvIpamadhyetApakSetrasya paMcacatvAriMzadyojanasahasraparimANAbhyupagame yathAsUryobahiniSkAmati tathAta pratibaddhatApakSetramapi, tato yadA sUrya sarvabAhyamaNDalamupasaMkramya cAraM carati tadA sarvathA maMdarasamIpe prakAzo na prApnoti, atha ca tadApi tatra maMdaraparirayaparikSepeNAvizeSaMparimANamagrevakSyate, tasmAtpAdaliptasUrivyA-khyAnamabhyupagantavyamitI"tyuktaM, tatra tatrabhavatpAdAnAM gambhIramAzayaM na vidmaH, bAhyamaNDalasthe'pi sUrye iyatpramANasya tApakSetrAyAmasyAvasthitatvena pratipAdanAt, uktA sarvAbhyantare maNDale taapkssetrsNsthitiH| mU. (262) tayANaMbhaMte! kiMsaMThiAaMdhakArasaMThiI pannattA? goamA! uddhImuhakalaMbuApupphasaMThANasaMThiA aMdhakArasaMThiI pannatA, aMto saMkuAbAhiM vitthaDAtaMceva jAva tIseNaM savvabbhaMtariAbAhAmaMdarapabvayaMteNaM chajjoaNasahassAiMtinniacauvIsejoaNase chacca dasabhAe joaNassa prikkhevennNti|sennN bhaMte ! parikkhevavisese kao AhietivaejjA?, go0! jeNaM maMdarassa pavvayassa parikkheve taM parikkhevaM dohi guNettA dasahiM chettA dasahiM bhAge hIramANe esaNaM parikkhevavisese Ahieti vaejjA, tIse NaM savvabAhiriA bAhA lavaNasamusteNaM tesaThThI joaNasahassAiM donni ya paNayAle joaNasae chacca dasabhAe joaNassa prikkhevennN| seNaMbhaMte! parikkhevavisesekao AhietivaejA?, go0! jeNaMjaMbuddIvassa parikkheve taM parikkhevaM dohiM guNettA jAvataM ceva tayA NaM bhaMte ! aMdhayAre kevaie AyAmeNaM paM0?, go0 ! aTThahattari joaNasahassAiM tinni a tettIse joaNasae tibhAgaMca AyAmeNaM pN0| jayANaMbhaMte! sUrie savvabAhiramaMDalaM uvasaMkamittA cAcarai tayANaMkisaMThiAtAvakkhittasaMThiI paM0?, go0? uddhImuhakalaMbuApuppasaMThANasaMThiApannattA, taM ceva savvaM neavvaM navaraM nANattaMjaMaMdhayArasaMThiie puvvavaNNiaMpamANaM taMtAvakhittasaMThiIeneabbaM, jaMtAvakhittasaMThiIe puvvavaNNiaMpamANaM taM aMdhayArasaMThiIe neavvNti| vR. sampratiprakAzapRSThalagatvena tadviparyayabhUtatvena ca sarvAbhyantaramaNDale'ndhakArasaMsthitiM pRcchati-tadA-sarvAbhyantaramaNDalacaraNakAle karkasaMkrAntidine kiMsaMsthAnA andhakArasaMsthiti prajJaptA?, yadyapi prakAzatamasoH sahAvasthAyitvavirodhAtsamAnakAlInatvAsaMbhavaH tathApiavaziSTeSu caturSu jaMbUdvIpacakravAladazabhAgeSu sambhAvanayA pRcchata AzayAnoktavirodhaH, nanu Alo Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 455 zAbhAvarUpasya tamasaH saMsthAnAsaMbhavena kutastatpRcchaucitImaMcati ?, ucyate, nIlaM zItaM bahalaM tama ityAdipudagaladharmANAmabhrAntasArvajanInavyavahArasiddhatvenAsya paudagalikatve siddhe saMsthAnasyApi siddheH, yathA cAsya paudgalikatvaM tathA'nyatra pUrvAcAryai sucarcitatvAnnAtra vistArabhiyA carcyate iti, UrdhvamukhakalambukApuSpasaMsthAnasaMsthitA andhakArasaMsthiti prajJaptA, antaH saMkucitA bahirvistRtetyAdi tadeva-tApakSetrasaMsthityadhikAroktameva grAhyaM kiyatparyantamityAha - yAvattasyAHandhakArasaMsthiteH sarvAbhyantarikA bAhA maMdaraparvatAnte SaD yojanasahasrANi trINi caturviMzatyadhikAni yojanazatAni SaT ca dazabhAgAn yojanasya parikSepeNa / atropapattiM sUtrakRdevAha - 'se 0 prAgvat, uttarasUtre yo meruparikSepaH sa trayoviMzatiSaTzatAdhikaikatriMzadyojanasahasramAnastaM parikSepaM dvAbhyAM guNayitvA sarvAbhyantaramaNDalasthe sUrye tApakSetrasatkAnAM trayANAM bhAgAnAmapAntarAle rajanikSetrasya dazabhAgadvaya 2 mAnatvAt dazabhirvibhajya - dazabhirbhAge hiyamANe eSa parikSepavizeSa AkhyAta iti vadedetadbhagavan ! gau0 svaziSyebhyaH, 31623 etad dvAbhyAM guNyate jAtAni triSaSTisahasrANi dve zate SaTcatvAriMzadadhike eSAM dazabhirbhAge labdhaM yathoktaM mAnaM / atha bAhAmAha-'tIse Na'mityAdi, tasyAH - andhakArasaMsthiteH sarvabAhyabAhA pUrvato'paratazca paramaviSkambho lavaNasamudrAnte triSaSTiM yojanasahasrANi dveca paMcacatvAriMzadadhike yojanazate SaT ca dazabhAgAn yojanasya parikSepeNeti, atropapattiM sUtrakRdevAha - 'se Na' mityAdi, vyaktaM, navaraM jaMbUdvIpaparikSepaH 316228 taMparikSepaM prAguktahetunA dvAbhyAM guNayitvA dazabhirbhAge hiyamANe eSa parikSepavizeSa AkhyAta iti vadet, athAsyA avasthitabAhAmAha - tadA sarvAbhyantaramaNDalacArakAle andhakAraM kiyadAyAmena prajJaptam ?, gau0 aSTasaptatiM yojanasahasrANi trINica trayastriMzadadhikAni yojanazatAni yojanatribhAgaM caikaM, avasthitatApakSetrasaMsthityAyAma ivAyamapi bodhyaH, tena maMdarArddhasatkapaMcasahasrayoja - nAnyadhikAni mantavyAni sUryaprakAzAbhAvavati kSetre svata evAndhakAraprasaraNAt kandarAdau tathA pratyakSadarzanAt, sUtre'vivakSitAnyapi vyAkhyAto vizeSapratipattiriti darzitAni / atha pazcAnupUrvyA tApakSetrasaMsthitiM pRcchati 'jayA Na 'mityAdi, yadA bhagavan ! sUrya sarvabAhyamaNDalamupasaMkramya cAraM carati tadA kiMsaMsthAnasaMsthitA tApakSetrasaMsthiti prajJaptA ?, gautama ! UrdhvamukhakalambukApuSpasaMsthAnasaMsthitA prajJaptA, tadeva-abhyantaramaNDalagatatApakSetrasaMsthitisatkameva sarvamavasthitAnavasthitabAhAdikaM netavyaM, navaramidaM nAnAtvaM- vizeSaH yadandhakAra saMsthiteH pUrvaM sarvAbhyantaramaMDalagatatApakSetra saMsthiti prakaraNe varNitaM 63245 6,, ityevaMrUpaM pramANaM tattApakSetra saMsthiteH pramANaM netavyaM, dvIpaparidhidazabhAgasatkabhAgadvayapramANatvAt, yattApakSetrasaMsthiteH pUrvavarNitam 94868 /,, ityevaMrUpaM pramANaM tadandhakArasaMsthirnetavyaM dvIpaparidhi - dazabhAgasatkabhAgatrayapramANatvAt, yadatra tApakSetrasyAlpatvaM tamasazcAnalpatvaM tatra maMdalezyAkatvaM heturiti, evaM sarvAbhyantaramaNDale'bhyantarabAhAviSkambhe yattApakSetraparimANaM 9486%, ityevaMrUpaM tadatrAndhakArasaMsthiterjJeyaM, yacca tatraiva viSkambhe'ndhakArasaMsthiteH 6324, ityevaM tApakSetrasyAtra mantavya, nanu idaM sarvabAhyamaMNDalasatkatApakSetraprarUpaNaM, yadi tanmaMDalaparidhau 318315 rUpe SaSTibhakte labdhA 5305 rUpA muhUrttagati tadA ca 10 vakSaskAraH -7 Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 456 jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 7/262 sarvajaghanya divaso dvAdazamuhUrtapramANo'to dvAdazabhiH sA guNyate tathA ca kRte 63663 ityevaMrUpo rAzi syAt / yadivoktaparidhirdviguNito dazabhirbhajyate tadApyamayameva rAzirdvidhAkaramarItilabdhastatkimetasmAt sUtroktarAzirvibhidyate ?, ucyate, sUtrakAreNa dvIpaparidhyapekSayaiva karaNarIterdarzyamAnatvAnnAtra doSaH, abhyantaramaNDale paridhiryathA na nyUnIkriyate tathA bAhyamaMDale nAdhikIkriyate tatra vivakSaiva heturiti // samprati sUryAdhikArAdetsambandhinaM dUrAsannAdidarzanarUpaM vicAraM vaktuM dazamaM dvAramAha mU. (263) jaMbuddIve NaM bhaMte ! dIve sUriA uggamaNamuhuttaMsi dUre a mUle adIsaMti majjhati amuhuttaMsi mUle a dUre a dIsaMti atyamaNamuhuttaMsi dUre a mUle a dIsaMti ?, haMtA go0 taM caiva jAva dIsaMti, jaMbuddIve NaM bhaMte! sUriA uggamaNamuhuttaMsi a majjhatiamuhuttaMsi a atthamaNamuhuttaMsi a savvattha samA uccatteNaM ?, haMtA taM ceva jAva uccatteNaM / jai NaM bhaMte! jaMbuddIve dIve sUriA uggamaNamuhuttaMsi a majjhaM0 attha0 savvattha samA uccatteNaM, kamhA NaM bhaMte! jaMbuddIve dIve sUriyA uggamaNamuhuttaMsi dUre a mUle adIsaMti0, go0 lesApaDighAeNaM uggamaNamuhuttaMsi dUre amUle adIsaMti iti lesAhitAveNaM majjhati amuhuttaMsi mUle a dUre adIsaMti lesApaDighAeNaM atthamaNamuhuttaMsi dUre a mUle adIsaMti, evaM khalu go0 jAva disaMti / vR. jaMbUdvIpe dvIpe bhadanta ! sUryau udgamanamuhUrtte - udayopalakSite muhUrte evamastamanamuhUrte, sUtra yakAralopa ArSatvAt, dUre ca draSTasthAnApekSayA viprakRSTe mUle ca-draSTapratItyapekSayA Asanne dRzyate, draSTAro hi svarUpataH saptacatvAriMzatA yojanasahasraiH samadhikairvyavahitamudagamanAstamanayoH sUryaM pazyanti, AsannaM punarmanyante, viprakRSTaM santamapi na pratipadyante, 'madhyAntikamuhUrta' iti madhyo- madhyamo 'nto- vibhAgo gamanasya divasasya vA madhyAntaH sa yasya muhUrttasyAsti sa madhyAntikaH sa cAsau muhUrttazceti madhyAntiko - madhyAhnamuhUrtta ityarthaH, tatra mUle cAsanne deze draSTasthAnApekSayA dUre ca - viprakRSTe deze draSTapratItyapekSayA sUryau dRzyete draSTA hi madhyAhne udayAstamayanadarzanApekSaya AsannaM raviM pazyati, yojanazatASTakenaiva tadA'sya vyavahitatvAt manyate punarudayAstamayanapratItyapekSayA vyavahitaM iti, atra sarvatra kAkA prazno'vaseyaH, atra bhagavAnAha - tadeva yadbhavatA'nantarameva praznaviSayIkRtaM tattathaivetyarthaH yAvad dhzyate iti / atra carmadhzAM jAyamAnA pratItirmA jJAnadhzAM pratItyA saha visaMvadatviti saMvAdAya punargautamaH pRcchati - 'jaMbuddIve Na' mityAdi, jaMbUdvIpe bhadanta ! dvIpe udagamanamuhUrte ca madhyAntikamuhUrte ca astamayanamuhUrtte ca atra cazabdA vAzabdArtho sUryau sarvatra - uktakAleSu samau uccatvena, atrApi kAkupAThAt praznAvagati, bhagavAnAha - tadeva yadbhavatA mAM prati pRSTaM yAvaduccatveneti, sarvatraudgamanamuhUrttAdiSu samau samavyavadhAnAvuccatvena samabhUtalApekSayA'STau yojanazatAnItikRtvA, na hi satIM janapratItiM vayamapalapAma iti bhagavaduktamevAnuvadannatra vipratipattIbIjaM praSTumAha'jai Na' mityAdi, praznasUtraM spaSTaM, uttarasUtre gautama! lezyAyAH - sUryamaMDalagatatejasaH pratighAtena dUrataratvAdudgamanadezasya tadaprasaraNenetyarthaH udgamanamuhUrte dUre ca mUle ca dRzyate, lezyApratighAte hi sukhazyatvena svabhAvena dUrastho'pi sUrya AsannapratItiM janayati, evamastamaya Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH -7 457 muhUrte'pi vyAkhyeyaM dvayoH samagamakatvAt, madhyAntikamuhUrtte tu lezyAyA abhitApena - pratApena sarvatastejaH pratApenetyarthaH, mUle ca dUre ca dRzyete, madhyAhne hyAsanno'pi sUryastIvratejasA durdarzatvena dUrapratItiM janayati evamevAsannatvena dIptalezyAkatvaM dinavRddhidharmmAdayo bhAvA dUrataratvena mandalezyAkatvaM dinahAnizItAdayazca vAcyAH / mU. (264) jaMbuddIve NaM bhaMte! dIve sUriA kiM tIaM khettaM gacchaMti paDuppannaM khettaM gacchaMti anAgayaM khettaM gacchaMti ?, go0 ! no tIaM khettaM gacchaMti paDuppannaM khettaM gacchaMti no anAgayaM khettaM gacchaMtti, taM bhaMte! kiM puDhaM gacchaMti jAva niyamA chaddisiMti, evaM obhAseti / taM bhaMte! kiM puThThe obhAseti ? evaM AhArapayAiM neavvAiM puTThogADhamanaMtara aNumahaAdivisayANupuvvI a jAva niamA chaddisiM, evaM ujjoveti taveti pabhAseti / vR. udgamanAstamayanAdIni ca jyotiSkANAM gatipravRttatayA jAyante iti teSAM gamanapraznAyaikAdazaM dvAramAha-jaMbUdvIpe bhadanta ! dvIpe sUryau kimatItaM gativiSayIkRtaM kSetraM gacchataH - atikrAmataH uta pratyutpannaM - varttamAnaM gativiSayIkriyamANaM uta anAgataM gativiSayIkariSyamANaM, etena iha ca yadAkAzakhaNDaM sUrya svatejasA vyApnoti tatkSetramucyate tenAsyAtItetyAdivyavahAraviSayatvaM nopapadyate anAdinidhanatvAditi zaGkA nirastA, bhagavAnAha - gau0 nozabdasya niSedhArthatvAnnAtItaM kSetraM gacchataH, atItakriyAviSayIkRte varttamAna- kriyAyA evAsambhavAt, pratyutpannaM gacchataH varttamAnakriyAviSaye varttamAnakriyAyAH sambhavAt, no anAgataM anAgatakriyAviSaye'pi tadasambhavAt, atra prastAvAd gativiSayaM kSetraM kI ka syAditi praSTumAha 'taM bhaMte! kiM puTThe' ityAdi, atra yAvatpadasaMgraho'yaM - 'puThThe gacchaMti, goamA ! puThThe gacchaMti, no aTuM gacchaMti, taM bhaMte! kiM ogADhaM gacchaMti anogADhaM gacchaMti ?, goamA ! ogADhaM gacchaMti, no aNogADhaM gacchati, taM bhaMte! kiM anaMtarogADhaM gacchaMti, paraMparogADhaM gacchati ?, goamA ! anaMtarogADhaM gacchaMti no paraMparogADhaM gacchaMti, taM bhaMte! kiM aNuM gacchaMti bAyaraM gacchati ?, gomA ! api gacchaMti bAyaraMpi gacchaMti / taM bhaMte ! kiM uddhaM gacchaMti ahe gacchaMti tiriyaM gacchaMti ?, go0 tinnivi / taM bhaMte! kiM AI gacchaMti majjhe gacchaMti pajjavasANe gacchaMti ? go0 tinnivi, taM bhaMte! kiM savisayaM gacchaMti, avisayaM gacchaMti ?, goamA ! savisayaM gacchaMti, no avisayaM gacchaMti, taM bhaMte! kiM ANupuvviM gacchaMti aNANupuvviM gacchaMti ?, go0 ! ANupuvvi gacchaMti no aNApuvviM gacchaMti, taM bhaMte! kiM egadisiM gacchaMti chaddisiM gacchaMti?, go0 ! niyamA chaddisiM gacchaMti' tti, atra vyAkhyA tad bhadanta ! kSetraM kiM spRSTaM -sUryabimbena saha sparzamAgataM gacchataH - atikrAmataH utAspRSTaM, atra pRcchakasyAyamAzayaH- gamyamAnaM hi kSetraM kiJcitaspRSTamatikramyate yathA'pavarakakSetraM kiMciccAspRSTaM yathA dehalIkSetramato'tra kaH prakAra iti, bhagavAnAha - spRSTaM gacchataH nAspRSTaM, atra sUryabimbena saha sparzana sUryabimbAvagAhakSetrAdvahirapi sambhavati sparzanAyA avagAhanAto'dhikaviSayatvAt, tataH praznayati-tadbhadanta ! spRSTaM kSetra avagADhaM - sUryabimbenAzrayIkRtaMadhiSThitamityarthaH utAnavagADhaM tenAnAzrayIkRtaM nAdhiSThitamityarthaH, bhagavAnAha - gautama ! avagADhaM kSetraM gacchataH nAnAvagADhaM, Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 458 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 7/264 Azritasyaiva tyajanayogAt, atha yadbhadanta! avagADhaMtadanantarAvagADhaM-avyavadhAnenAzrayIkRtaM utaparamparAvagADhaM-vyavadhAnenAzrayIkRtaM ?, bhagavAnAha-gautama! anantarAvagADhaMnapunaH paramparAvagADhaM, kimuktaM bhavati?-yasminnAkAzakhaNDe yo maNDalAvayavo'vyavadhAnenAvagADhaH sa maNDalAvayavastamevAkAzakhaNDaM gacchati na punaraparamaNDalAvayavAvagADhaM tasya vyavahitatvena paramparAvagADhatvAt, taccAlpamanalpamapiyAdityAha-tadbhadanta ! aNuMgacchataHbAdaraMvA?,gautama aNvapi sarvAbhyantaramaNDalakSetrApekSayA bAdaramapi sarvabAhyamaNDalakSetrApekSayA, tattaccakravAlakSetrAnusAreNa gamanasambhavAt, gamanaMca UrdhvAdhastiryaggatitraye'pi sambhavediti praznayati tadbhadanta ! kSetramUrdhvamadhastiryagvA gacchataH ?, gautama ! Urdhvamapi tiryagapyadho'pi, UrdhvAdhastiryaktvaMca yojanaikaSaSTibhAgarUpacaturviMzatibhAgapramANotsedhApekSayA draSTavyaM, anyathA 'jAvaniyamAchaddisiM' iticaramasUtreNa saha virodhaH syAt, idaMcavyAkhyAnaM prajJApanopAGgataikAdaza bhASApadASTAviMzatitamAhArapadagato/dhastiryagviSayakanirvacanasUtravyAkhyAnusAreNa kRtamiti bodhyaM, gamanaM ca kriyA sA ca bahusAmayikatvAtrikAlanirvartanIyA syAdityAdimadhyAdipraznaH, tadbhadanta! kimAdaugacchataH kiMmadhyeutaparyavasAnevA?, bhagavAnAha-gautama! SaSTimuhUrtapramANasya maNDalasaMkramakAlasyAdAvapi madhye'pi paryavasAne'pivA gacchataH, uktaprakAratrayeNa mNddlkaalsmaapnaat|ath tadbhadanta! svaviSayaM-svocitaM kSetraMgacchataH uta aviSayaMvA svAnucitamityarthaH, gau0 svaviSayaM spRSTAvagADhanirantarAvagADhasvarUpaM gacchataH na aviSayaM-aspRSTAnavagADhaparamparAvagADhakSetrANAMgamanAyogyatvAt, tadbhadanta! AnupUrvyA krameNa yathAsannaMgacchataH utaanAnupUrvyA-krameNAnAsannamityarthaH, sUtre dvitIyA tRtIyArthe, gau0 AnupUrvyA gacchataH nAnAnupUrvyA vyavasthAhAneH,prAguktameva dikapraznaMvyaktyA Aha-tadbhadanta! kimekadigviSayakaM kSetraM gacchataH yAvatSadigviSayakaM?,gau0 niyamAt SaDdizi, tatrapUrvAdiSutiryagadikSuuditaH sansphuTameva gacchan zyate, UrdhvAdhodiggamanaMca yathopapadyate tathA praagdrshitN| sampratyetadatidezenAvabhAsanAdisUtrANyAha-evaMobhAseti'ityAdi, eva'mitigamanasUtraprakAreNa avabhAsayataH-ISadudyotayataH, yathA sthUratarameva dRzyate, tameva prakAramISadarzayatitadbhadanta ! kSetraM spRSTaM-sUryastejasA vyAptaM avabhAsayataH utAspRSTaM?, bhagavAnAha-spRSTaM nAspRSTaM, dIpAdibhAsvaradravyANAM prabhAyA gRhAdisparsapUrvakamevAvabhAsakatvadarzanAt, evaM-spRSTapadarItyA AhArapadAni-caturthopAGgagatASTAviMzatitamapade AhAragrahaNaviSayakAni padAni-dvArANi netavyAni, tadyathA-'puTTho' ityAdi,prathamataH spRSTaviSayaMsUtraM, tato'vagADhasUtraM tato'NubAdarasUtraM tata UrdhvAdhaHprabhRtisUtraM, tata AI iti upalakSaNametat AdimadhyAvasAnasUtraM tato viSayasUtraM tadanantaramAnupUrvIsUtraM, tato yAvat niyamAtSaDdizItisUtraM, atra yathAsambhavaM vipakSasUtrAmyupalakSaNAd jJeyAni, atra cordhvAdidigbhAvanA sUtrakRt svayameva vakSyati, evamudadyotayato-bhRzaM prakAzayataH yathA sthUlameva 6zyate, tApayataH-apanItazItaM kurutaH, yathA sUkSma pipIlikAdi dRzyate tathA kurutaH, prabhAsayataH-atitApayogAdavizeSato'panItazItaM kuruto yathA sUkSmataraM dRzyate, uktamevArthaM ziSyahitAya prakArAntareNa praznayituM dvAdazadvAramAha Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-7 459 mU. (265) jaMbuddIveNaM bhaMte ! dIve sUriANaM kiMtIte khitte kiriA kajjai paDuppaNme0 aNAgae0?, go! no tIe khittekiriAkajai paDuppanne kajai no aNAgae, sAbhaMte! kiM puTThA kajjai0?, goamA! puTThA0- no aNApuTThA kajjai jAva niamA chddisiN| vR. 'jaMbuddIveNa'mityAdi, jaMbUdvIpe bhadanta! dvIpe dvayoH sUryayoH kimatIte kSetre-pUrvoktasvarUpe kriyA-avabhAsanAdikA kriyate, karmakartariprayogo'yaMtena bhavatItyarthaH, pratyutpaneanAgate vA?, bhagavAnAha-gautama! no'tIte kSetre kriyA kriyate, pratyutpanne kriyate, noanAgate, vyAkhyAnaM prAgvat, sA kriyA bhagavan ! kiMspRSTA kriyate utAspRSTA kriyate?, gautama! spRSTA tejasA sparzanaM spRSTaM bhAve ktapratyayavidhAnAt tadyogAdyA sA spRSTA ucyate, ko'rthaH ?-sUryatejasA kSetrasparzane'vabhAsanamudyotanaMtApanaMprabhAsanaMcetyAdikA kriyA syAditi, athavA spRSTAt-sparzanAditi paJcamIparatayA vyAkhyeyaMna aspRSTAkriyate,atrayAvatpadAtAhArapadAnigrAhyANi, tatreyaM sUtrapaddhati seNaM bhaMte! kiM ogADhA anogADhA ?, ogADhA no aNogADhA, atrApi bhAve ktapratyayavidhAnAdavagADhaM-avagAhanaM kSetre tejaHpudgalAnAmavasthAnaMtadyogAdyAsA'vagADhA kriyA, emamanantarAvagADhaparamparAvagADhasUtraM, 'sANaM bhaMte ! aNU kijai bAyarA kijai?, goamA! aNUvi bAyarAvitti, sA kriyAavabhAsanAdikA kimaNurvAbAdarAvA kriyate?, gautama ! aNurapi-sarvAbhyantaramaNDalakSetrAvabhAsanApekSayA bAdarA'pi-sarvabAhyamaNDalakSetrAvabhAsanApekSayA,UrdhvAdhastiryakasUtravibhAvanAM sUtrakRdanantarameva kariSyati, sANaMbhaMte! kiMAiMkijaimajhe kijaipajjavasANe kijai?, goamA! AiMpikijai majjhavi kijaipajjavasANevi kijjaitigamanasUtra ivAtrApi bhAvanA evaM viSayasUtramAnupUrvIsUtraM SaDdiksUtraM ca jJeyamiti / atha trayodazadvAramAha mU. (266) jaMbuddIve NaM bhaMte ! dIve sUriA kevaiaMkhettaM uddhaM tavayaMti ahe tiriaMca goamA! egaM joaNasayaM uddhaMtavayaMti aTThArasasayajoaNAiMahe tavayaMti sIAlIsaMjoaNasahassAI donni a tevaDhe joaNasae egavIsaMca sadvibhAe joaNassa tiriaMtavayaMtitti 13 / vR. 'jaMbuddIve Na mityAdi, praznasUtraM vyaktaM, uttarasUtre gautama ! UrdhvamekaM yojanazataM tApayataH, svavimAnasyopari yojanazatapramANasyaiva tApakSetrasya bhAvat, aSTAdazazatayojanAnyadhastApayataH, kathaM?, sUryAbhyAmaSTAsu yojanazateSvadhogateSubhUtalaM, tasmAcca yojanasahane adhogrAmAH syustAMzca yAvattApanAt, saptacatvAriMzadyojanasahasrANi ityAdi pramANaM kSetraM tiryak tApayataH, etacca sarvotkRSTadivasacuHspazapikSayA bodhyaM, tiryagadikkathanena pUrvapazcimayorevedaM grAhyaM, uttaratastu 180nyUna 45 yojanasahasrANi yAmyataHpuna:pe 180yojanAni,lavaNe tu yojanAni 33 shsraanni3shtaanitrystriNshddhikaaniyojnvibhaagyutaanii|athmnussykssetrvrtijyotissksvruupNprssttuN mU. (267) aMtoNaMbhaMte! mANusuttarassapavvayassaje caMdimasUriagahagaNanakkhattatArAruvA NaM bhaMte ! devA kiM udghovavaNNagA kappovavaNNagA vimANovavaNNagA cArovavaNNagA cAraDhiIA gairaiA gaisamAvaNNagA?, go0 aMtoNaMmANusuttarassa pavvayassajecaMdimasUriajAva tArArUve teNaM devA no uddhovavaNNagAno kappovavaNNagA vimANovavaNNagAcArovavaNNagAno cArahiIA gairaiA gaisamAvaNNagA uddhImuhakalaMbuApuSphasaMThANasaMThiehiM joaNasAhassiehiM tAvakhettehiM Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 7/267 sAhassiAhiM veuvviAhiM bAhirAhiM parisAhiM mahayAhayanaTTagI avAiataMtItalatAlatuDiaghaNamuiMgapaDuppavAiaraveNaM divvAiM bhogabhogAI bhuMjamANA mahayA uktiTThisIhaNAyabolakalakalaraveNaM acchaM pavvayarAyaM payAhiNAvattamaNDalacAraM meruM aNupari avaMti / vR. 'aMto NaM bhaMte' ityAdi, antarmadhye bhadanta ! mAnuSottarasya manuSyebhya uttaraH- agravartI enavamadhIkRtya manuSyAmAmutpattivipattisiddhisampattiprabhRtibhAvAt athavA manuSyANAmuttarovidyAdizaktyabhAve'nullaMghanIyo mAnuSottarastasya parvatasya ye candrasUryagrahagaNanakSatratArArUpajyotiSkAH te bhadanta ! atraikasminneva prazne yadbhadanteti bhagavatsambodhanaM punazcakre tatpRcchakasya bhagavannAmoccAre'tiprItimatvAt devAH kimUrdhvopapannAH - saudharmAdibhyo dvAdazabhyaH kalpebhya UrdhvaM graiveyakAnuttaravimAneSUpapannAH - utpannAH - kalpAtItA ityarthaH kalpopapannAH - saudharmAdidevalokotpannAH vimAneSu - jyotisambandhiSu upapannAH cAro - maNDalagatyA paribhramaNaM tamupapannAAzritavantaH uta cArasya - yathoktasvarUpasya sthitiH - abhAvo yeSAM te cArasthitikA apagatacArA ityarthaH gatau rati- AsaktiH prItiryeSAM te gatiratikAH, anena gatau ratimAtramuktaM / 460 samprati sAkSAd gatiM praznayati-gatisamApannA - gatiyuktAH ?, bhagavAnAha - gautama ! antarmAnuSottarasya parvatasya ye candrasUryagrahaNanakSatratArArUpajyotiSkAste devA nordhvopapannAH no kalpopannAH vimAnopapannAH cAropapannAH no cArasthitikAH ata eva gatiratikAH gatisamAyuktAH, UrdhvamukhakalambukApuSpasaMsthAnasaMsthitairiti prAgvat, yojanasAhasrikaiH - anekayojanasahasnapramANaistApakSetraiH, atretthaMbhAve tRtIyA, tenetthaMbhUtaistairmeruM parivarttanta iti kriyAyogaH, ko'rthaH uktasvarUpANi tApakSetrANi kurvanti jaMbUdvIpagataM meru parito bhramanti, tApakSetravizeSaNaM candrasUryANAmeva, natu nakSatrAdInAM yathAsambhavaM vizeSaNAnAM niyojyatvAt, athaitAn sAdhAraNyena vizeSayannAha--sAhamnakAbhiH, nATyagAnavAdanAdikarmapravaNatvAt, na tu tRtIyaparSadrUpAbhi, parSadbhidevasamUharUpAbhi kartRbhUtAbhiH, bahuvacanaM cAtra nATyAdigaNApekSayA, mahatA prakAreNAhatAni - bhRzaM tADitAni nATaye gIte vAditreca - vAdanarUpe trividhe'pi saGgIte ityarthaH, tantrItalatAlarUpatruTitAni zeSaM prAgvat / tathA svabhAvato gatiratikaiH - bAhyaparSadantargatairdevairvegena gacchatsu vimAneSUtkRSTo yaH siMhanAdo mucyate yau ca bolakalakalau kriyete, tatra bolo nAma mukhe hastaM datvA mahatA zabdena pUtkaraNaM, kalakalazca vyAkulazabdasamUhastadraveNa mahatA 2 samudraravabhUtamiva kurvANA merumiti yogaH, kiMviziSTamityAha-acchaM - atIvanirmalaM jAmbUnadamayatvAt ratnabahulatvAcca parvatarAjaM-parvatendraM 'pradakSiNAvarttamaNDalacAra' miti prakarSeNa sarvAsu dikSu vidikSu ca paribhramatAM candrAdInAM dakSiNa eva merurbhavati yasminnAvarttane-maNDalaparibhramaNarUpe sa pradakSiNaH pradakSiNaH Avartto yeSAM maNDalAnAM tAni tathA teSu yathA cAro bhavati tathA kriyAvizeSaNa tena pradakSiNAvarttamaNDalaM cAraM yathA syAttathA meruM parivarttante iti yojyaM, ayamarthaH - candrAdayaH sarve'pi samayakSetravarttino meruM paritaH pradakSiNAvarttamaMDalacAreNa bhramantIti / atha paJcadazamaM dvAramAha mU. (268) tesi NaM bhaMte! devANaM jAhe iMde cue bhavai se kahamiyANiM pakareMti ?, go0 ! tAhe cattAri paMca vA sAmAniA devA taM ThANaM uvasaMpajjittA NaM viharaMti jAva tattha anne iMde uva Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH -7 461 vaNNe bhavai / iMdaTThANe NaM bhaMte! kevaiaM kAlaM uvavAeNaM virahie ?, go0 ! jahanneNaM evaM samayaM ukkoseNaM chammAse uvavAeNaM virahie / bahiA NaM bhaMte! mANusuttarassa pavvayassa je caMdima jAva tArArUvA taM ceva neavvaM nAmattaM vimANovvaNNA no cArovavaNNagA cAraThiIA no gairaiA no gaisamAvaNNagA pakkiTThagasaMThANasaMThiehiM jo aNasayasAhassiehiM, tAvakhittehiM saMyasAssiAhiM veuvviAhiM bAhirAhiM parisAhiM mahayAhayanaTTa jAva bhuMjamANA suhalesA maMdalesA maMdAtavalesA cittaMtaralesA annonnasamogADhAhiM sAhiM kUDAviva ThANaThiA savvao samaMtA te paese obhAsaMti ujjoveti pabhAsetitti / tesi NaM bhaMte! devANaM jAhe iMde cue se kahamiyANiM pakareti jAva jahanneNaM ekkaM samayaM ukkoseNaM chammAsA iti / vR. 'tesi Na' mityAdi, teSAM bhadanta ! jyotiSkadevAnAM yadA indrazcacyavate tadA te devA idAnIM - indravirahakAle kathaM prakurvanti ?, bhagavAnAha - gautama ! tadA catvAraH paJca vA sAmAnikA devAH saMbhUya ekabuddhitayA bhUtvetyarthaH tatsthAnaM - indrasthAnamupasampadya viharanti - tadindrasthAnaM paripAlayanti, kiyantaM kAlamiti cedata Aha-yAvadanyastatra indra upapannaH - utpanno bhavati / idAnImindravirahakAlaM praznayannAha - 'iMdaTThANe Na' mityAdi, indrasthAnaM bhadanta ! kiyantaM kAlamupapAtena - indrotpAdena virahitaM prajJaptam ?, bhagavAnAha - gautama ! jaghanyenaikaM samayaM yAvat utkarSeNa SaNmAsAn yAvattataH paramavazyamanyasyendrasvotpAdasambhavAt iti / samprati samayakSetra - hirvarttijyotiSkANAM svarUpaM pRcchati - 'bahiA Na 'mityAdi, bahistAd bhagavan ! mAnuSottarasya parvatasya ye candrAdayo devAste kimUrdhvopapannA ityAdi praznasUtraM prAgvat, nirvacanasUtre tu nordhvopapannAH, nApi kalpopapannAH, kintu vimAnopapannAH tathA no cAropapannAH no cArayuktAH, kintu cArasthitikAH, ata eva no gatiratayo nApi gatisamAnnakAH, pakveSTakAsaMsthAnasaMsthitairyojanazatasAhasikaistApakSetraistAn pradezAn avabhAsayantItyAdikriyAyogaH, pakveSTakAsaMsthAnaM cAtra yathA pakveSTakA AyAmato dIrghA bhavati vistaratastu stokA caturanAca, teSAmapi manuSyakSetrAdvahirvartinAM candrasUryAmAmAtapakSetrANi AyAmato'nekayo janalakSapramANAni viSkambhata ekalakSayojanapramANAni / iyamatra bhAvanA - mAnuSottaraparvatAt yojanalakSAddhatikrame karaNavibhAvanoktakaraNAnusAreNa prathaNA candrasUryapaGktistato yojanalakSAtikramedvitIyA paMktistena prathamapaMktigatacandrasUryANAmetAvAMstApakSetrasyAyAmaH vistArazca, ekasUryAdaparaH sUryo lakSayojanAtikrame tena lakSayojanapramANaH, iyaM ca bhAvanA prathamapaMktyapekSayA boddhavyA, evamagre'pi bhAvyaM, 'sayasAhassiehiM' ityAdi prAgvat, kathaMbhUtA ityAha- sukhalezyAH, etacca vizeSaNaM candrAn prati, tena te nAtizItatejasaH manuSyaloke iva zItakAlAdau na ekAntataH zItarazmaya ityarthaH, mandalezyA etacca sUryAn prati, tena te nAtyuSNatejasaH manuSyaloke iva nidAgha samaye na ekAntata uSNarazmaya ityarthaH, etadeva vyAcaSTe - mandAtapalezyA - mandA - nAtayuSNasvabhAvA AtaparUpA lezyA - razmisaMghAto yeSAM te tathA, tathA ca citrAntaralezyAH - citramantaraM lezyA ca yeSAM te tathA, bhAvArthazcAsya citramantaraM sUryANAM candrAntaritatvAt, citralezyA candramasAM zItarazmitvAt sUryANAmuSNarazmitvAt, kAbhiravabhAsayantItyAha - anyo'nya Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 462 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 7/268 savagADhAbhi-parasparaM saMzliSTAbhirlezyAbhiH, tathAhi candramasAMsUryANAMcapratyekaMlezyA yajanazatasahasrapramANavistArAcandrasUryANAMcasUcIpaMktyA vyavasthitAnAM parasparamantaraMpaJcAzadyojanasahasrANitatazcandraprabhAmizrAHsUryaprabhAH sUryaprabhAmizrAzcandraprabhAH, itthaM candrasUryaprabhANAM mizrIbhAvaH eSAM sthiratvadRSTAntenadyotayati-kUTAnIva-parvatoparivyavasthitazikharANIva sthAnasthitAH-sadaivaikatra sthAne sthitAH, sarvataH samantAt, tAn pradezAn-svasvapratyAsannAn avabhAsayanti udyotayanti tApayanti prabhAsayantItyAdi prAgvat / eSAmapIndrAbhAve vyavasthAM praznayanAha-'tesiNaM bhaMte ! devANamityAdi prAgvat / itikRtApaJcadazAnuyogadvAraiH sUryaprarUpaNA, athacandravaktamAha-tatra saptAnuyogadvArANi, maNDalasaGkhyAprarUpamA 1 maNDalakSetraprarUpaNA 2 pratimaNDalamantaraprarUpaNA3maNDalAyAmAdimAnaM 4 maMdaramadhikRtya prathamAdimaNDalAbAdhA 5 sarvAbhyantarAdimaNDalAyAmAdi 6 muhUrtagatiH 7 / tatrAdau maNDalasaGkhyApralapaNAM pRcchati mU. (269) kaiNaMbhaMte ! caMdamaMDalA paM0?, go0! pannarasa caMdamaMDalA pannattA! jaMbuddIve NaM bhaMte ! dIve kevaiaM ogAhittA kevaiA caMdamaMDalA paM0 ?, go0 ! jaMbuddIve 2 asIyaM joaNasayaM ogAhittA paMca caMdamaMDalA pannattA / lavaNe NaM bhaMte ! pucchA, go0 ! lavaNe NaM samuDhe tinnitIse joaNasaeogAhittAetthaNaMdasa caMdamaMDalA pannatA, evAmevasapuvvAvareNaMjaMbuddIve dIve lavaNe ya samuhe pannarasa caMdamaMDalA bhavaMtItimakkhAyaM / / vR.kati bhadanta! candramaNDalAniprajJaptAni?, bhagavAnAha-gautama! paJcadazacandramaNDalAni prajJaptAni / athaiSAM madhye kati dvIpe kati lavaNe iti vyaktyarthaH pRcchati-jaMbUdvIpe bhadanta! dvIpe kiyadavagAhya kiyanti candramaNDalAni prajJaptAni?, gautama ! jaMbUdvIpe 2 azItyadhikaM yojanazatamavagAhya paJca candramaNDalAni prjnyptaani| atha lavaNasamudre bhadanta ! praznaH, gau0 lavaNasamudre triMzadadhikAni trINi yojazatAni avagAhya atrAntare daza candramaNDalAni prajJaptAni, evameva sapUrvApareNa jaMbUdvIpe dvIpelaNasamudre paJcadaza candramaNDalAni bhavantIti aakhyaatmiti| mU. (270) savvabaMtarAo maMbhaMte! caMdamaMDalAoNaM kevaiAe abAhAe savvabAhirae caMdamaMDale paM0?, goamA! paMcadasuttare joaNasae abAhAe savvabAhirae caMdamaMDale pnnte| vR.atha maNDalakSetraprarUpaNAM praznayannAha-savvaaMtarAoNa'mityAdi, sarvAbhyantarAd - bhadanta !candramaNDalAt kiyatyA abAdhayA sarvabAhyaM candramaNDalaM prajJaptaM ? kimuktaM bhavati? -candramaNDalaiH sarvAbhyantarAdibhiH sarvabAhyAntairyavyAptamAkAzaMtanmaNDalakSetraMtatracacakravAlatAya viSkambhaH paJca yojanazatAni dazottarANi aSTacatvAriMzaccaikaSaSTibhAgAyojanasya idaMcavyAkhyAto'dhikaMbodhyaM, tathAhi-candrasya maNDalAnipaJcadaza candrabimbasyacaviSkambhaH ekaSaSTibhAgAtmakayojanasya SaTpaJcAzadabhAgAH tena te paJcadazabhirguNyante jAtaM 840 tata eteSAM yojanAnayanArthaM ekaSaSTyA bhAge hRte labdhAni trayodaza yojanAni zeSAH saptacatvAriMzat, tathA paJcadazAnAM maNDalAnAmantarANi caturdaza, ekaikasyAntarasyapramANaM paJcatriMzadyojanAni triMzacca ekaSaSTibhAgA yojanasya ekasya ca ekaSaSTibhAgasya saptadhAcchinnasya stkaashctvaarobhaagaaH| Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-7 463 tataH paJcatriMzacaturdazabhirguNyante jAtAni catvAri yojanazatAni navatyadhikAni ye'pi ca triMzadekaSaSTibhAgAste'pi caturdazabhirguNyante jAtAni catvAri zatAni viMzatyadhikAni, ayaM carAzirekaSaSTibhAgAtmakastena ekaSaSTibhAgAstiSThanti, yeca ekasyaikaSaSTibhAgasya satkAzcatvAraH saptabhAgAste'pi caturdazabhirguNyante jAtAH SaTpaJcAzata teSAM saptabhirbhAge hRte labdhA aSTAvekaSaSTibhAgAste'nantaroktacatuHpaJcAzatiprakSipyantejAtA dvASaSTiH tatraikaSaSTibhAgairyojanaM labdhaM tacca yojanarAzau prakSipyate ekazcaikaSaSTibhAgaH zeSaH 497 yojn'..|| idaM ca maNDalAntarakSetraM, yo'pi ca bimbakSetrarAzistrayodazayojanasaptacatvAriMzadekaSaSTibhAgAtmakaH so'pi maNDalAntararAzauprakSipyatejAtaMyojanAni 510, yazcapUrvoddharitaH ekaH ekaSaSTibhAgaH sa saptacatvAriMzati prakSipyate jAtaM 48 ekaSaSTibhAgAH, nanu paJcadazasumaNDaleSu caturdazAntarAlasambhAvAccaturdazabhirbhajanaM yuktimat, saptavatvAro bhAgA iti kathaM saGgacchate ? ucyate maNDalAntarakSetra rAzeH 497', maNDalAntaraizcaturdazabhirbhajane labdhAni 35 yojanAni, uddharitasya yojanarAzerekaSaSTyA guNane mUlarAzisatkaikaSaSTibhAgaprakSepe ca jAtaM 428 eSAM caturdazabhirbhajane Agato'zarAziH 30 zeSA aSTau teSAM caturdazabhirbhAgAprAptau lAghavArthaM dvAbhyAmapavartane jAtaM bhAjyabhAjakarAzyoH / iti susthN| mU. (271) caMdamaMDalassaNaM bhaMte !caMdamaMDalassa kevaiAe abAhAe aMtare paM0 ? go0! paNatIsaM 2 joaNAiM tIsaMca egasahibhAe joaNassa egasaTThibhaAgaM ca sattahA chettA cattAri cuNNiAbhAe caMdamaMDalassa caMdamaMDalassa abAhAe aMtare pannatte / vR.sampratimaNDalAntaraprarUpaNApraznamAha-caMdamaMDalassaNamityAdi, candramaNDalasyabhadanta candramaNDalasya kiyatyAavAdhayAantaraM prajJaptam?, gautama! paJcaviMzatpaJcatriMzadyojanAni triMzaccaikaSaSTibhAgAnyojanasya ekaMca ekaSaSTibhAgaMsaptadhA chitvAcaturazcUrNikAbhAgAn, etaccacandramaNDalasya 2 abAdhayA antaraM prajJaptaM, atra sapta catvArazcUrNikA yathA samAyAnti tathA'nantaraM vyAkhyAtaM / mU. (272) caMdamaMDaleNaM bhaMte! kevaiaMAyAmavikkhaMbheNaM kevaiaMparikkheveNaM kevaiaM bAhalleNaM pannate?, goamA! chappannaM egasaTThibhAejoaNassaAyAmavikkhambheNaMtaMtiguNaMsavisesaM parikkheveNaMaTThAvIsaMca egasaTThibhAe joaNassa baahllennN4| vR. samprati maNDalAyAmAdimAnadvAram-'caMdamaNDale NaM bhaMte ! kevaiyaM AyAma' ityAdi, candramaNDalaM bhagavan! kiyadAyAmaviSkammAbhyAM kiyatparikSepeNa kiyadvAhalyena-uccaistvena prajJaptam gautama!SaTpaJcAzatamekaSaSTibhAgAn yojanasyAyAmaviSkambhAbhyAM, ekasyayojanasya ekaSaSTibhAgIkRtasya yAvatpramANA bhAgAstAvatapramANaSaTapaJcAzadabhAgapramANamityarthaH, tattriguNaM savizeSaM-sAdhikaMparikSepeNa karaNarItyA dveyojane paJcapaJcAzadabhAgAH sAdhikA ityarthaH, aSTAviMzatimekaSaSTibhAgAn yojanasya bAhalyena / atha maMdaramadhivRtya prathamAdimaNDalAbAdhApraznamAha mU. (273) jaMbuddIvedIve maMdarassa pavvayassa kevaiAeAbAhAe savvabbhaMtaraecaMdamaMDale pannatte?, goamA! coAlIsaMjoaNasahassAiMaTThaya vIse joaNasae abAhAe savvabbhaMtare caMdamaMDale pannatte, jaMbuddIve 2 maMdarassa pavvayassa kevaiyAe abAhAe abbhaMtarANaMtare caMdamaMDale ___ Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 464 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 7/273 pannate?, go0! coAlIsaMjoaNasahassAiMaTThaya chappanne joaNasaepaNavIsaMca egasaTThibhAe joaNassa egaTThibhAgaMca sattahA chettA cattAri cuNNiAbhAe abAhAe abbhaMtarANaMtare caMdamaMDale pannate / jaMbuddIve dIve maMdarassa pavvayassa kevaiAe abAhAe abbhaMtaratacce maMDale paM0?, go0 coAlIsaM joaNasahassAiM aTThaya bAnaue joaNasae egAvaNNaM ca egasaTThibhAe joaNassa egaTThibhAgaM ca sattahA chettA egaM cuNNiAbhAgaM abAhAe abmaMtaratacce maMDale pannatte, evaM khalu eeNaM uvAeNaM nikkhamamANe caMde tayANaMtarAo maMDalAo tayANaMtaraM maMDalaM saMkamamANe 2 chattIsaM chattIsaMjoaNAiMpaNavIsaMcaegaTThibhAejoaNassaegaTThibhAgaMcasattahA chettAcattAricuNNiAbhAe egamege maMDale abAhAe buddhi amivaddhemANe 2 savvabAhiraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM cri| ____jaMbuddIvedIvemaMdarassapavvayassa kevaiAe abAhAesabbAhirecaMdamaMDalepaM0?, paNayAlIsaM joaNasahassAiM tinniatIse joaNasae abAhAe savvabAhirae caMdamaMDale pa0, jaMbuddIve dIve maMdarassa pavvayassa kevaiAe abAhAe bAhirANaMtare caMdamaMDale pannate?, go0 ! paNayAlIsaM joaNasahassAiMdonniatenaue joaNasaepaNatIsaMcaegasadvibhAejhajoNassa egaTThibhAgaMca sattahAchettA tinnicuNNiAbhAe abAhAe vAhirANantare caMdamaMDale pannatte, jaMbuddIve dIve maMdarassa pavvayassa kevaiAe abAhAe bAhiratacce caMdamaMDale paM0?, go0! paNayAlIsaMjoaNasahassAI donni a sattAvanne joaNasae nava ya egaTThibhAe joaNasae nava ya egaTThibhAe joaNassa egaTThibhAgaMca sattahA chettAcha cuNNiAbhAe abAhAe bAhiratace caMdamaMDale pN0|| evaMkhalu eeNaM uvAeNaMpavisamAmecaMde tayANaMtarAo maMDalAotayAnaMtaraM maMDalaM saMkamamANe 2 chattIsaM2 joaNAI paNavIsaMcaegasaTThibhAe joaNassa egaTThibhAgaMegaTThibhAgaMca sattahAchettA cattAricuNNiAbhAe egamege maMDale abAhAe buddhiM nivvuddhaimANe 2 savvaaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM cri5| vR. 'jaMbuddIve 2' ityAdi, jaMbUdvIpe 2 bhagavan ! maMdarasya parvatasya kiyatyA abAdhayA sarvAbhyantaraMcandramaNDalaM prajJaptaM ?, gautama! catuzcatvAriMzadyojanasahasrANiaSTacaviMzatyadhikAni yojanazatAnyabAdhayA sarvAbhyantaraM candramaNDalaM prajJaptamiti, upapattistu prAk sUryavaktavyatAyAM darzitA, dvitIyamaNDalAbAdhAMpraznayannAha-'jaMbuddIve2' ityAdi, jaMbUdvIpe 2 bhagavan ! maMdarasya parvatasya kiyatyA abAdhayA abhyantarAnantaraMdvitIyaM candramaNDalaMprajJaptam ?, gautama! catuzcatvAriMzadyojanasahasrANi aSTau ca SaTpaJcAzadadhikAni yojanazatAni paJcaviMzatiM caikaSaSTibhAgAn yojanasya ekaMca ekaSaSTibhAgaM saptadhA chitvA caturazcUrNikAbhAgAnabAdhayA sarvAbhyantarAnantaraM dvitIyaMcandramaNDalaM prajJaptaM, atropapattiprAgukte'bhyantaramaNDalagatarAzaumaNDalAntarakSetramaNDalaviSakambharAzyoH prakSepe jAyate, tathAhi - 44820 rUpaH pUrvamaNDalayojanarAzi, asmin maNDalAntarakSetrayojanAni 35, tathA'ntarasatkatriMzadekaSaSTibhAgAnAM maNDalaviSkambhasatkaSaTpaJcAzadekaSaSTibhAgAnAMca parasparamIlane jAtaM 86 ekaSaSTyA bhAge cAgataM yojanamekaM tacca pUrvoktAyAM paJcatriMzati prakSipyate jAtA SaTatriMzadyojanAnAMzeSAH paJcaviMzatirekaSaSTibhAgAzcatvArazcUrNikAbhAgAiti, athatRtIyaM-'jaMbuddIve 2' ityAdi,praznasUtraprAgvat, uttarasUtredvitIyamaNDalasatkarAzau 36yojanAni25 ekaSaSTibhAgA Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-7 465 zcatvArazcUrNikAbhAgA ityasya prakSepe jAtaM yathoktaM, atha caturthAdimaNDaleSvatidezamAha 'evaM khalu ityAdi, evamuktarItyAmaNDalatrayadarzitayetyarthaH, etenopAyenapratyahorAtramekaikamaNDalamocanarUpeNa niSkAman-lavaNAbhimukhaM maNDalAni kurvancandrastadanantarAd-vivakSitApUrvasmAnmaNDalAdvivakSitamuttaramaNDalaM saMkrAman 2 SaTtriMzadyojanAni, atra yojanasaMkhyAgatavIpsA bhAgasaMkhyApadeSvapi grAhyA, tena paJcaviMzatiM 2 ekaSaSTibhAgAn yojanasya ekaM caikaSaSTibhAgaM saptadhA chitvAcaturazcarNikAbhAgAn ekaikasmin maNDale abAdhAyA vRddhiM abhivarddhayan 2 sarvabAhyamaNDalamupasaMkramya cAraM carati, atha pazcAnupUrvyapi vyAkhyAnAGgamityantyamaNDalAnmaNDalAbAdhAM pRcchannAha- 'jaMbuddIve'tti, jaMbUdvIpe dvIpe bhagavan ! maMdarasya parvatasya kiyatyA abAdhayA sarvabAhyaM candramaNDalaM prajJaptaM?, gau0 paJcacatvAriMzadyojanasahasrANi trINi ca triMzadadhikAni yojanazatAnyabAdhayA sarvabAhyaM candramaNDalaM prajJaptam, upapattistu prAgvat, atha dvitIyamaNDalaM pRcchannAhajaMbUdvIpe bhagavan ! maMdarasya parvatasya kiyatyA abAdhayA sarvabAhyAnantaraM dvitIyaM candramaNDalaM prajJaptaM?, gautama! paJcacatvAriMzadyojanasahasrANidveca trinavatyadhike yojanazatepaJcatriMzaccaikaSaSTibhAgAn yojanasya ekaM caikaSaSTibhAgaM saptadhA chitvA trIMcUrNikAbhAgAnabAdhayA sarvabAhyAnantaraM dvitIyaMcandramaNDalaMprajJaptaM, sarvabAhyamaNDalarAzeH SaTtriMzadyojanAni paJcaviMzatizcayojanaikaSaSTibhAgA ekasyaikaSaSTibhAgasya satkAzcatvAraH saptabhAgAH pAtyante jAyate yathoktarAziH atha tRtIyamaNDalapRcchA-'jaMbuddIve 2' ityAdi, praznasUtraM sugamaM, ekaSaSTibhAgaM saptadhA chitvASaTcUrNikAbhAgAn abAdhayAbAhyatRtIyaM candramaNDalaMprajJaptaM, upapattistubAhyadvitIyamaNDalarAzestameva SaTatriMzadayojanAdikaM rAziM pAtayitvA yathoktaMmAnamAnetavyaM atha caturthAdimaNDaleSvatidezamAha-evaMkhalu ityAdi vyaktam, navaraMabAdhAyAH vRddhiM nivarddhayan 2 hApayan 2 ityarthaH / atha sarvAbhyantarAdimaNDalAyAmAdyAha mU. (274) savvabaMtareNaMbhaMte! caMdamaMDale kevaiaMAyAmavikkhambheNaM kevaiaMparikkheveNaM pannate?, go0 ! navanauI joaNasahassAiMchaccacattAle joaNasae AyAmavikkhambheNaM tinni ajoaNasayasahassAiMpannarasa joaNasahassAiMauNAnautiM ca joaNAiM kiMcivisesAhie parikkheveNaM paM0 / abbhaMtarAnaMtare sA ceva pucchA, go0! navanauiMjoaNasahassAiMttaya bArasuttare joaNasae egAvaNNaM ca egaTThibhAge joaNassa egaTThibhAgaM ca sattahA chettA egaM cuNNiAbhAgaM AyAmavikkhambheNaM tinni ajoyaNasayasahassAI pannara sahassAiMtinniaegUNavIse joaNasae kiMcivesAhie prikkhevennN| abbhaMtaratacceNaMjAvapaM0?, go0! navanauiMjoaNasahassAiMsattaya paJcAsIejoaNasae igatAlIsaMva egatAlIsaMvaegaTThibhAejoaNassaegaTThibhAgaMca sattahAchettAdonniacuNNiAbhAe AyAmavikkhaMbheNaM tinni a joaNasayasahassAiM pannarasa joaNasahassAiM paMca ya iguNApanne joaNase kiMcivisesAhie parikkheveNaMti / evaM khalu eeNaM uvAeNaM NikkhamamANe caMde jAva saMkamamANe 2 bAvattari 2 joaNAiMegAvaNNaM ca egaTThibhAe joaNassa egaTThibhAgaM ca sattahA | 1330 Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 466 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 7/274 chettAegaMca cuNNiAbhAgaMegamegemaMDale vikkhambhabuddhiM amivaddhamANe 2 dodotIsAiM joaNasayAI parirayavuddhiM amivaddhamANe 2 savvabAhiraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM cri| savvabAhiraeNaMbhaMte!caMdamaMDale kevaiaMAyAmavikkhambheNaM kevaiaMparikkheveNaM pa0?, go0 ! egaMjoyaNasayasahassaM chaccasaTTe joaNasae AyAmavikkhambheNaM tinni ajosaNasayasahassAiM aTThArasa sahassAI tinni a pannarasuttare joaNasae prikkhevennN| bAhirAnaMtare NaM pucchA, go0 ! egaMjoaNayasahassaM paJca sattAsIe joaNasae nava ya egaTTibhAejoaNassa egaTThibhAgaMca sattahAchetAcha cuNNiAbhAe AyAmavikkhambheNaM tinni a joaNasayasahassAiM aTThArasa sahassAiM paMcAsIiMca joaNAI prikkhevennN| bAhiratacceNaM bhaMte! caMdamaNDale0 paM0?, go0! egaMjoaNasayasahassaMpaMca yacaudasuttare joaNasae egUNavIsaM caegasaTThibhAe joaNassa egaTThibhAgaMca sattahA chettApaMca cuNNiAbhAe AyAmavikkhambheNaM tinnia joaNasayasahassAI sattarasa sahassAiMaTThaya paNapanne joaNasae parikkheveNaM, evaM khalu eeNaM uvAeNaM pavisamANe caMde jAva saMkamamANe 2 bAvattari 2 joaNAI egAvannaM ca egaTThibhAe joaNassa egaTThibhAgaM ca sattahA chettA egaM cuNNiAbhAgaM egamege maMDale vikkhambhavuddhiM nibbuddhemANe 2 do do tIsAiMjoaNasayAiMparirayavuddhiM nivuddhemANe 2 savvabbhaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM cri6| - vR. sarvAbhyantaraM bhadanta ! candramaNDalaM kiyadAyAmaviSkambhAbhyAM kiyatparikSepeNa prajJaptam gautama ! navanavatiM yojanasahasrANyekonanavatiM ca yojanAni kiJcidvizeSAdhikAni parikSepeNa prajJaptaM, upapattistUbhayatrApi sUryamaNDalAdhikAre darzitA, atha dvitIyaM 'abbhaMtarAnaMtare ityAdi, abhyantarAnantare saiva pRcchA yA sarvAbhyantaremaNDale, uttarasUtregautama! navanavatiM yojanasahasrANi sapta ca dvAdazottarANiyojanazatAniekapaJcAzataMcaekaSaSTibhAgAn yojanasya ekaMcaikaSaSTibhAgaM saptadhAchitvA ekaMcUrNikAbhAgamAyAmaviSkambhAbhyAM, tathAhi ekatazcandramA dvitIye maNDale saMkrAman SaTtriMzadyojanAni paJcaviMzatiM caikaSaSTibhAgAn yojanasya ekasya caikaSaSTibhAgasya saptadhA chinnasya satkAn caturo bhAgAn vimucya saMkrAmati apatto'pi tAvantyeva yojanAni vimucya saMkrAmati ubhayamIlane jAtaM dvAsaptatiryojanAni ekapaJcAzadekaSaSTibhAgA yojanasya ekasya ekaSaSTibhAgasya saptadhA chinnasya satka eko bhAgo dvitIyamaNDale viSkambhAyAmaciMtAyAmadhikatvena prApyata iti, tacca pUrvamaNDalarAzau prakSipyate jAyate yathoktaM dvitIyamaNDalAyAmaviSkambhamAnaM, trINiyojanazatasahasrANi trINi caikonaviMzatyadhikAni yojanazatAni kiJcidvizeSAdhikAni parikSepeNa dvitIyaM maNDalaM prajJaptaM, upapattistu prathamamaNDalaparitthe dvAsaptatiyojanAdInAMparirayetriMzadadhikadviyojanazatarUpeprakSipte sati yathoktaM mAnaM, atha tRtIyaM- 'abbhaMtaratacce NaM0 abhyantaratRtIye candramaNDale yAvatpadAt 'candamaNDale kevaiaM AyAmavikkhambheNaM kevaiaM parikkhevaNa miti prA. uttarasUtre gautama ! navanavatiM yojanasahasrANisapta ca paJcAzItyadhikAniyojanazatAni ekhacatvAriMzataMcaikaSaSTibhAgAnyojanasya ekaMca ekaSaSTibhAgaMsaptadhA chitvA dvauca cUrNikabhAgAvAyAmaviSkambhAbhyAM, atha dvitIyamaNDala Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH -7 467 gatarAzau dvAsaptatiM yojanAnyekapaJcAzataM caikaSaSTibhAgAn yojanasya ekaM ca cUrNikAbhAgaM prakSipya yathoktaM mAnamAnetavyaM, trINi yojanalakSANipaJcadaza yojanasahasrANi paJca caikonapaJcAzadadhikAni yojanazatAni kiJcidvizeSAdhikAni parikSepeNa, iha pUrvamaNDalaparirayarAzau dve yojanazate triMzadadhike prakSipyopapattiH kAryA, atha caturthAdimaNDaleSvatidezamAha 'evaM khalu' ityAdi, pUrvavat, niSkrAmaMzcandro yAvatpadAt 'tayAnaMtarAo maMDalAo tayAnaMtaraM maMDala' mitigrAhyaM, saMkrAman 2 dvAsaptatiM 2 yojanAni yojanasaMkhyApadagatAvIpsA bhAgasaMkhyApadeSvapi grAhyA, tenaikapaJcAzataM ekapaJcAzataM caikaSaSTibhAgAn yojanasya ekaM ca ekaSaSTibhAgaM saptadhA chitvA ekamekaM cUrNikAbhAgamekaikasmin maNDale viSkambhavRddhimabhivarddhayan 2 dve dvetriMzadadhike yojanazate rirayavRddhimabhivarddhayan 2 sarvabAhyamaNDalamupasaMkramya cAraM caratIti / samprati pazcAnupUrvyA pRcchati - 'savvabAhirae Na 'mityAdi, sarvabAhyaM bhadanta ! candramaNDalaM kiyadAyAmaviSkambhAbhyAM kiyat parikSepeNa prajJaptam ?, gautama ! ekaM yojanalakSaM SaT SaSTrAniSaSTyadhikAni yojanazatAnyAyAmaviSkambhAbhyA, upapattistu jaMbUdvIpo lakSaM ubhayoH pratyekaM trINi yojanazatAni triMzadadhikAni ubhayamIlane yojanAnAM SaT zatAni SaSTyadhikAnIti, trINi ca yojanalakSANi aSTAdaza sahasrANi trINi ca paJcadazottarANi yojanazatAni parikSepeNa, atropapatti jaMbUdvIpaparidhI SaSTyadhikaSaTzataparidhau prakSipte bhavati yathoktaM mAnaM / atha dvitIyaM bAhyAnantaraM dvitIyaM maNDalamityarthaH pRcchati praznAlApakastathaiva, uttarasUtre gau0 ekaM yojanalakSaM paJca saptAzItyadhikAni yojanazatAni nava caikaSaSTibhAgAn yojanasya ekaM ca ekaSaSTibhAgaM saptadhA chitvA SaT cUrNikAbhAgAn AyAma-viSkambhAbhyAM, atropapatti pUrvarAzedvasaptatiM yojanAnyekapaJcAzataM caikaSaSTibhAgAn yojanasya ekasya ca ekaSaSTibhAgasya saptadhA chinnasya ekaM bhAgamapanIya karttavyA, trINi yojanalakSANi aSTAdaza sahasrANi paJcAzItiM yojanAni parikSepeNa, sarvabAhyamaNDaparidherbe zate triMzadadhike yojanAnAmapanayane yathoktamAnaM / atha tRtIyaM 'bAhiratacceNa 'mityAdi, bAhyatRtIyaM bhadanta ! candramaNDalaM yAvacchabdAt sarvaM praznasUtraM jJeyaM, uttarasUtre - gautama! ekaM yojanalakSaM paJca caturdazottarANi yojanazatAni ekonaviMzatiM caikaSaSTibhAgAnU yojanasya ekaM caikaSaSTibhAgaM saptadhA chitvA paJca cUrNikAbhAgAn AyamaviSkambhAbhyAM, atra saGgatistu dvitIyamaNDalarAzeH dvAsaptatiyojanAdikaM rAzimapanIya kAryA trINi yojanalakSANi saptadaza sahasrANi aSTa ca paJcapaJcAzadadhikAni yojanazatAni parikSepe, upapattistu pUrvarAzerdeva zate triMzadadhike apanIya kAryA / atha caturthAdimaNDaleSvatidezamAha - 'evaM khalu' ityAdi, pUrvavat, pravizaMzcandro yAvatpadAt 'tayAnaMtarAo maMDalAo tayAnaMtaraM maNDala 'miti grAhyaM, saMkrAman 2 dvAsaptatiM 2 yojanAni ekapaJcAzatamekapaMcAzataM caikaSaSTibhAgAn yojanasya ekaM ekaSaSTibhAgaM ca saptadhA chitvA ekamekaM cUrNikAbhAgamekaikasmin maNDale viSkambhavRddhiM nivarddhayan 2 hApayan 2 ityarthaH dve dve triMzadadhike yojanazate parirayavRddhiM nivarddhayan 2 hApayan hApayannityarthaH sarvAbhyantaramaNDalamupasaMkramya cAraM carati // atha muhUrttagatiprarUpaNA mU. (275) jayA NaM bhaMte ! caMde savvabdhaMtaramaNDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 468 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 7/275 egamegeNaM muhutteNaM kevaiaM khettaM gacchai ?, goamA! paMca joaNasahassAiM tevattariMca joaNAI sattattariM ca coAle bhAgasae gacchai maMDalaM terasahiM sahassehiM sattahi a paNavIsehiM saehiM chettA iti, tayA NaM ihagayassa maNUsassa sIAlIsAe joaNasahassehiM dohi a tevadvehiM jo aNaehiM egavIsAe a saTTibhAehiM joaNassa caMde cakkhupphAsaM havvamAgacchai / jayA NaM bhaMte! caMde abbhaMtarANaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai jAva kevaiaM khettaM gacchai ?, go0 ! paMca joaNasahassAiM sattattariM ca joaNAI chattIsaM ca coattare bhAgasae gacchai, maMDalaM terasahiM sahassehi jAva chettA, jayA NaM bhaMte! caMde abbhaMtarataccaM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM egamegeNaM muhutteNaM kevaiaM khettaM gacchai ?, go0 ! paMca joaNasahassAiM asIiM ca joaNAI terasa ya bhAgasahassAiM tinni a egUNavIse bhAgasae gacchai maMDalaM terasahiM jAva chettA iti / evaM khalu eeNaM uvAeNaM nikkhamamANe caMde tayANaMtarAo jAva saMkamamANe 2 tinni 2 joaNAI channauiMca paMcAvaNNe bhAgasae egamege maMDale muhuttagaiM amivaddhemANe 2 savvabAhiraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai / jayA NaM bhaMte ! caMde savvabAhiraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM egamegeNaM muhutteNaM kevaiaM khettaM gacchai ?, go0 ! paMca joaNasahassAiM egaM ca paNavIsaM joaNasayaM auNattariMca naue bhAgasae gacchi maMDalaM terasahiM bhAgasahassehiM sattahi ajAva chettA iti, tayA NaM ihagasayassa maNUsassa ekatIsAe jo aNasahassehiM aTThahi a egattIsehiM joaNasaehiM cande cakkhuphAsaM havvamAgacchai / jayA NaM bhaMte! bAhirANaMtaraM pucchA, goamA ! paMca joaNasahassAiM eka ekkavIsaM jo aNasayaM ekkArasa ya saTTe bhAgasahasse gacchai maMDalaM terasahiM jAva chettA, jayA NaM bhaMte! bAhirataccaM pucchA, goamA! paMca joaNasahassAiM egaM ca aTThArasuttaMra joaNasayaM coddasa ya paMcuttare bhAgasae gacchai maMDalaM terasahiM sahassehiM sattahiM paNavIsehiM saehiM chettA / evaM khalu eeNa uvAeNaM jAva saMkamamANe 2 tinni 2 joaNAI channautiM ca paMcAvanne bhAgasae egamege maMDale muhuttagaiM nivuddhemANe 2 savvabbhaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai / vR. 'jayA Na' mityAdi, pUrvavat, bhadanta ! candra sarvAbhyantaramaNDalamupasaMkramya cAraM carati tadA ekaikena muhUrttena kiyat kSetraM gacchati ?, bhagavAnAha - gautama ! paMca yojanasahasrANi trisaptatiM ca yojanAni saptasaptatiM ca catuzcatvAriMzadadhikAni bhAgazatAni gacchati, kasya satkA bhAgA ityAha-maNDalaM prakramAt sarvAbhyantaraM trayodazabhi sahasra saptabhizca zataiH paJcaviMzatyadhikairbhAgairizchitvA - vibhajyaitat paMcasahasrayojanAdikaM gatiparamANamAnetavyaM, tathAhi-- prathamataH sarvAbhyantaramaNDalaparidhi yojana 315089 rUpo dvAbhyAmekaviMzatyadhikAbhyAM zatAbhyAM guNyate jAtaM 69634669, asya rAzeH trayodazabhiH sahasraiH saptabhiH zataiH paMcaviMzatyadhikairbhAge hate labdhAni paMca yojanasahasrANi trisaptatyadhikAni aMzAzca saptasaptatizatAni catuzcatvAriMzadadhikAni nanu yadi maNDalaparidhistrayodazasahasrAdikena bhAjakena rAzinA bhAjyastarhi kimityekaviMzatyadhikAbhyAM dvAbhyAM zatAbhyAM maNDalaparidhirguNyate ?, ucyate, candrasya maNDalapUraNakAlo dvASaSTirmuhUrttA ekasya ca muhUrttasya satkAmnayoviMzatirekaviMzatyadhikazatadvayabhAgAH, asya ca bhAvanA candrasya Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-7 469 muhUrtabhAgagatyavasare vidhAsyate, muhUrtAnAM savarNanArthamekaviMzatyadhikazatadvayena guNane trayoviMzatyaMzaprakSepe ca jAtaM 13725, ataH samabhAgAnayanArthaM maNDalasyApyekaviMzatyadhikazatadvayena guNanaM snggtmeveti| ayaMbhAvaH yathAsUryaSaSTyA muhUrtermaNDalaMsamApayatizIghragatitvAd laghuvimAnagAmitavAcca tathA candro dvASaSTyA muhUrteH strayoviMzatyeka viMzatyadhika dhikazatadvayabhAgairmaMDalaM pUrayati mandagatitvAd guruvimAnagAmitvAcca, tena maNDalapUrtikAlena maNDalaparidhibhaktaH sanmuhUrtagatiM prayacchatIti sarvasammataM, Aha-- ekaviMzatyadhikazatadvayabhAgakaraNe kiMbIjamiticed, ucyate, maNDalakAlAnayane asyaiva chedakarAzeH samAnayanAt, maNDalakAlanirUpaNArthamidaMtrairAzikaM-yadisaptadazabhizataiH maNDalakAlAnayane asyaivachedakarAzeH samAnayanAt, maNDalakAlanirUpaNArthamidaM rAtrindivAnAM labhyante tato dvAbhyAmarddhamaNDalAbhyAmekenamaNDalenetibhAvaH kati rAtrindivAni labhyante?, raashitrysthaapnaa1768|18302 atrAntyena rAzinAdvikalakSaNenamadhyasya rAzeH 1830 rUpasya guNane jAtAni SaTtriMzacchatAni SaSTyadhikAni 3660 teSAmAyena rAzinA 1768 rUpeNa bhAge hRte labdhe dve rAtrindive, zeSaM tiSThati caturviMzatyadhikaM zataM 124 tata ekasmin rAtrindive triMzanmuhUrtA iti tasya triMzatA guNane jAtAni saptatriMzacchatAni viMzatyadhikAni 3720 teSAM saptadarzabhi zataiH aSTaSaSTyadhikairbhAge hRte labdhau muhUtrtI, zeSAH 184, atha chedyacchedakarAzyoraSTakenApartane jAtaH chedyo rAzistrayoviMzati chedakarAzirekaviMzatyadhikazatadvayarUpa iti / athAsya dRSTipathaprAptatAmAha-'tayA NaM ihagayassa'ityAdi, tadA ihagatAnAM manuSyANAM saptacatvAriMzatA yojanasahanaiAbhyAM ca triSaSTyadhikAbhyAM yojanazatAbhyAmekaviMzatyA ca SaSTibhAgairyojanasya candraH cakSusparza zIghramAgacchati, atropapatti sUryAdhikAre darzitApikiJcidvizeSAdhAnAya darzAte, yathA sUryasya sarvAbhyantaramaNDale jaMbUdvIpacakravAlaparidherdazabhAgIkRtasya daza tribhAgAn yAvattApakSetra tathAsyApi prakAzakSetraM tAvadeva pUrvato'paratazca tasyAH cakSupathaprAptatAparimANamAyAti, yattu SaSTibhAgIkRtayojanasatkaikaviMzatibhAgAdhikatvaMtattu sampradAyagamyaM, anyathA candrAdhikAre sAdhikadvASaSTimuhUrtapramANamaNDalapUrtikAlasya chedarAzitvena bhaNanAt sUryAdhikAre vAcyasya SaSTimuhUrtapramANamaNDalapUrtikAlarupasya chedraashernuppdymaantvaat| atha dvitIyamaNDale muhUrtagatimAha-'tayA NaM egamegeNaM muhutteNa'miti gamyate, kiyat kSetraMgacchati?, gautama! paJca yojanasahasrANi saptasaptatiM ca yojanAniSaTtriMzataMca catuHsaptatyadhikAni bhAgazatAni gacchati, maNDalaM trayodazabhi sahasaiH yAvatpadAt 'sattahi a paNavIsehi saehi miti grahAmu, chitvA-vibhajya, etat sUtraprAgbhAvitArthamiti neha punarucyate, atropapattiH dvitIyacandramaNDale parirayaparimANaM315319 etatdvAbhyAmekaviMzatyadhikAbhyAMzatAbhyAMguNyate jAtaM 69685499 eSAM trayodazabhiH sahasaiH saptabhiH zataiH paJcaviMzatyadhikairbhAge labdhAni paJca yojanasahasrANi saptatyadhikAni 5077, zeSa SaTatrizacchatAni catuHsaptatyadhikAni bhAgAnAM 13725 360/13725 Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 470 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 7/275 atha tRtIyaM 'jayA Na'mityAdi, yadA bhadanta ! candraH abhyantaratRtIyamaNDalamupasaMkramya cAraMcarati tadA ekaikena muhUrtena kiyat kSetraM gacchati?, gautama ! paJca yojanasahasrANi azIti ca yojanAni trayodaza ca bhAgasahasrANi trINi ca ekonatriMzadadhikAni bhAgazatAni gacchati, maNDalaM trayodazabhiH sahanairityAdi pUrvavat, atropapattiryathA-atra maNDale parirayaH 315549 etad dvAbhyAmekaviMzatyadhikAbhayAM zatAbhyAM guNyate jAtaM 69736329, eSAM trayodazabhiH sahasra saptabhiH zataiH paJcaviMzatyadhikairbhAge hRte labdhAni paJca sahasrANyazItyadhikAni 5080, zeSaM trayodaza sahasrANi trINi zatANyekonatriMzadadhikAni bhAgAnAM 13329/... ____ atha caturthAdimaNDaleSvatidezamAha-evaM khalu eeNa'mityAdi, pUrvavat, niSkrAman candrastadanantarAtyAvatazabdAt maNDalAttadanantaraMmaNDalaM saMkrAman 2 trINi 2 yojanAniSannavatiM ca paJcapaJcAzadadhikAni bhAgazatAnyekaikasmin maNDale muhUrtagatibhivarddhayan 2 sarvabAhyamaNDalamupasaMkramya cAraM carati, kathametadavasIyata iti cet, ucyate, praticandramaNDalaM parirayavRddhiDhe zate triMzadadhike, asya ca trayodazasahanadikena rAzinA bhAge te labdhAni trINi yojanAnizeSaM Sannavati paJcapaJcAzadadhikAni bhAgazatAni 3 9655/,,, atha pazcAnupUrvyA pRcchati-'jayA NamityAdi, yadA bhadanta ! candraH sarvabAhyamaNDalamupasaMkramya cAraM carati tadA ekaikena muhUrtena kiyat kSetraMgacchati?, gautama! paJcayojanasahasrANi ekaMcapaJcaviMzatyadhikaMyojanazatamekonasaptatiM ca navadhikAni bhAgazatAni gacchati, maNDalaM trayodazabhirbhAgasahanaiH saptabhizca yAvacchabdAt paJcaviMzatyadhikaiH zatairvibhajhaayaSa atropapatti-atramaNDale parirayaparimANaM318315 etad dvAbhyAmekaviMsatyadhikAbhyAMzatAbhyAMguNyate jAtaM70347615eSAMtroyadazabhiHsahaneHsaptabhiH zataiH paJcaviMzatyadhikairbhAge hRte labdhAni 5125 zeSaM bhAgA 6990/... ____ athAtra maNDale dRSTipathaprAptatAmAha-'tayA Namiti, tadA-sarvabAhyamaNDalacaraNakAle ihagatAnAMmanuSyANAmekatriMzatA yojanasahanaiH aSTabhizcaikatriMzadadhikaiH yojanazataizcandrazcakSusparza zIghramAgacchati, atra sUryAdhikAroktaM 'tIsAe sahibhAe ityadhikaMmantavyaM, upapattistu prAgvat, atha dvitIyaM maNDalaM-'jayA NamityAdi, yadA bhadanta ! sarvabAhyAnantaraM dvitIyamityAdi praznaH prAgvat, gautama! paJca yojanasahasrANi ekaMcaikaviMzatyadhikaMyojanazataM ekAdazacaSaSTyadhikAni bhAgasahasrANi gacchati, maNDalaM trayodazabhiryAvatapadAt sahana saptabhiH zataiH paJcaviMzatyadhikaiH chitvA, atropapatti-atramaNDale parirayaH 318085 etad vAbhyAmekaviMzatyadhikAbhyAM zatAbhyAM guNyate jAtaM70296785 eSAM 13725 ebhirbhAge hRte labdhaM 5121 zeSaM 1060, atha tRtIyaM-'jayA Na mityAdi, praznaH prAgvat, gautama ! paJca yojanasahasrANyekaM cASTAdazAdhikaM yojanazataM caturdaza ca paJcAdhikAni bhAgazatAni gacchati, maNDalaM trayodazabhiH sahanai saptabhiH zataiH paJcaviMzatyadhikaiH chitvA, atropapatti-atramaNDale parirayapramANaM 317855 etaddhAbhyAmekaviMzatyadhikAbhyAMzatAbhyAM guNyatejAtaM70245955 eSAM 13725 ebhirbhAge hRte labdhaM 5118zeSa bhAgA405/-... atha caturthAdimaNDaleSvatidezamAha-'evaM khalu'ityAdi, etenopAyena yAvacchabdAt 'pavisamANecaMde tayAnaMtarAo maMDalAo tayanaMtaraM maMDala miti grAhyaM, 13725 Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-7 471 saMkrAman 2 trINi yojanAni SannavatiMca paJcapaJcAzadadhikAni bhAgazatAni ekaikasmin maNDale muhUrtagatiM nivarddhayan 2 sarvAbhyantaramaNDalamupasaMkramya cAraM carati, upapatti pUrvavat, atra sarvAbhyantarasarvabAhyacandra- maNDalayoISTipathaprAptatA darzitA, zeSamaNDaleSu tu sA atra granthe candraprajJaptibRhatakSetrasamAsavRtyAdiSu ca pUrvai kvApi na darzitA tenAtra nadIta iti / __atha nakSatrAdhikAraH, tatrASTau dvArANiyathAmaNDalasaGkhyAprarUpaNA 1 maNDalacArakSetraprarUpaNA 2 abhyantarAdimaNDalAsthAyinAmaSTAviMzatenakSatrANAM parasparamantaranirUpaNA 3 nakSatravimAnAnAmAyAmAdinirUpaNaM 4 nakSatramaNDalAnAM meruto'bAdhAnirUpaNaM 5 teSAmevAyAmAdinirUpaNaM 6 muhUrtagatipramANanirUpaNaM 7 nakSatramaNDalAnAM candramaNDalaiH samavatAranirUpaNaM 8 / tatrAdau maNDalasaGkhyAprarUpaNApraznamAha mU. (276) kaiNaM bhaMte ! nakkhattamaNDapApaM0?, goamA! aThTha nakkhattamaNDalA pa01 jaMbuddIve dIve kevaiaMogAhittA kevaiA nakkhattamaMDalA pannattA?, goamA! jaMbuddIve dIve asIaM joaNasayaM ogAhettA ettha NaM do nakkhattamaMDalA pannattA, lavaNe NaM samuDhe kevaiaM ogAhettA kevaiA nakkhattamaMDalA pa0 go0 ! tinni tIse joaNasae ogAhittA ettha NaM cha nakkhattamaMDalA pa0, evAmeva sapuvvAvareNaM jaMbuddIve dIve lavaNasamuhe aThTha nakkhattamaMDalA bhavaMtItimakkhAyamiti 2 / savvanbhaMtarAo NaM bhaMte ! nakkhattamaMDalAo ketaiAe abAhAe savvabAhirae nakkhattamaMDale pa0 go0 paMcadasuttare joaNasae abAhAe savvabAhirae nakkhattamaMDe pa0 nakkhattamaMDalassaNaM bhaMte ! nakkhattamaMDalassa ya esa NaM kevaiAe abAhAe aMtare pa0 go0 do joaNAiM abAhAe aMtare pannatte 3 / nakkhattamaMDaleNaMbhaMte! kevaiaMAyAmavikkhambheNaM kevaiaMparikkheveNaM kevaiaMbAhalleNaM pa0 go0! gAuaM AyAmavikkhambheNaMtaM tiguNaM savisesaMparikkheveNaM addhagAuaMbAhalleNaMpa0 jaMbuddIveNaM bhaMte ! dIve maMdarassa pavvayassa kevaiAe abAhAe savvabbhaMtare nakkhattamaMDale pannate?, goamA! coyAlIsaM joaNasahassAiM aTThaya vIse joaNasae abAhAe savvabhaMtare nakkhattamaMDale pannateiti, jaMbuddIveNaM bhaMte! dIvenaMdarassapabvayassa kevaiAeabAhAe sabbabAhirae nakkhattamaMDale pannate?, goamA ! paNayAlIsaM joaNasahassAiM tinni a tIse joaNasae abAhAe savvabAhirae nakkhattamaMDale pannatte iti 5 / / savvabbhaMtare nakhattamaMDale kevaiaMAyAmavikkhaMbheNaM kevaiaMparikkheveNaM paM0?, go0 navanautiM joaNasahassAiM chaccacattAle joaNasae AyAmavikkhaMbheNaM tinni a joaNasayasahassAiM pannarasa sahassAiM egUNanavatiM ca joaNAiM kiMcivisesAhie parikkheveNaM pannatte, savvabAhiraeNaM bhaMte! nakkhattamaMDale kevaiaMAyAmavikkhaMbheNaM pa0 go0 egaMjoaNasayasahassaM chacca saTTe joaNasae AyAmavikkhaMbheNaM tinni ajoaNasayasahassAiM aTThArasa ya sahassAiMtinni a pannarasutre joaNasae parikkheveNaM, jayA NaM bhaMte! nakkhatte savvabhaMtaramaMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM egamageNaM muhatteNaM kevaiaM khettaM gacchai ?, goamA ! paMca joaNasahassAiM donni ya pannaDhe joaNasae aTThAssa ya bhAgasahasse donni a tevaDhe bhAgasae Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 7/276 472 gacchai maMDalaM ekkavIsA e bhAgasahassehiM navahi a saTTehiM saehiM chettA / jayA NaM bhaMte! nakkhatte savvabAhiraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM egamegeNaM muhutteNaM kevaiaM khettaM gacchai ?, goyamA ! paMca joaNasahassAiM tinni a egUNavIse joaNasae solasa ya bhAgasahassehiM tinni a pannaTTe bhAgasae gacchai, maMDalaM egavIsAe bhAgasahassehiM navahi a saTTehiM saehiM chettA, ete NaM bhaMte! aTTha nakkhattamaMDalA katihiM caMdamaMDalehiM samoaraMti go0 ! aThThahiM caMdamaMDalehiM samoaraMti, taMjahA paDhame caMdamaMDale tatie chaThThe sattame aThThame dasame ikkArasame pannarasame caMdamaMDale, egamegeNaM bhaMte! muhutte kevaiAI bhAgasayAiM gacchai ?, go0 ! jaM jaM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tassa 2 maMDalaparikkhevassa sattarasa aThThe bhAgasae gacchai, maMDalaM sayasahasseNaM aThThAnauie a saehiM chettA iti / egamegeNaM bhaMte! muhutteNaM sUrie kevaiAI bhAgasayAiM gacchai ?, goamA ! jaM jaM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tassa 2 maMDalaparikkhevassa aThThArasatIse bhAgasae gacchai, maMDalaM sayasahassehiM aThThANatatIesa saehiM chettA, egamegeNaM bhaMte! muhutteNaM nakkhatte kevaiAI bhAgasayAiM gacchai ?, go0 ! jaM jaM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tassa tassa maMDalaparikkhevassa aTThArasa paNatIse bhAgasae gacchai maMDalaM sayasahasseNaM aThThANauIe a saehiM chettA / vR. 'kai NaM bhaMte!' ityAdi, kati bhadanta ! nakSatramaNDalAni prajJaptAni ?, gautama ! aSTa nakSatra maNDalAni prajJaptAni, aSTAviMzaterapi nakSatrANAM pratiniyatasvasvamaNDaleSvetAvatsveva saJcaraNAt, yathA caiteSu saJcaraNaM tathA nirUpayiSyati etadeva kSetravibhAgena praznayati- jaMbUdvIpe dvIpe kiyatkSetramavagAhya kiyanti nakSatramaNDalAni prajJaptAni ?, gautama ! jaMbUdvIpe dvIpe azItaMazItyadhikaM yojanazatamavagAhyAtrAntare dve nakSatramaNDale prajJapte, lavaNasamudre kiyadavagAhya kiyanti nakSatramaNDalAni prajJaptAni ?, gautama ! lavaNasamudre trINi triMzadadhikAni yojanazatAnyavagAhyAtrAntare SaT nakSatramaNDalAni prajJaptAni atropasaMhAravAkyenoktasaGkhyAM mIlayati evameva sapUrvApareNa jaMbUdvIpe dvIpe lavaNasamudre cASTau nakSatramaNDalAni bhavanti ityAkhyAtaM, makAro'trAgamikaH / atha maNDalacArakSetraprarUpaNA - 'savvabbhantarA' ityAdi, sarvAbhyantarAd bhadanta ! nakSatramaNDalAt kiyatyA abAdhayA sarvabAhyaM nakSatramaNDalaM prajJaptam ?, gautama ! paJcadazottarANi yojanazatAnyabAdhayA sarvabAhyaM nakSatramaNDalaM prajJaptaM, idaM ca sUtraM nakSatrajAtyapekSayA boddhavyaM, anyathA sarvAbhyantaramaNDalasthAyinAmabhijidAdidvAdazanakSatrANAmavasthitamaNDalakatvena sarvabAhyamaNDalasyaivAbhAvAt, tenAyamartha sampannaH - sarvAbhyantaranakSatramaNDalajAtIyAt sarvabAhyaM nakSatramaNDalajAtIyaM iyatyA abAdhayA prajJaptamiti bodhyaM / athAbhyantarAdimaNDalasthAyinAmaSTAviMzaternakSatrANAM parasparamantaranirUpaNA - 'nakkhatta' - ityAdi, nakSatramaNDalasya- nakSatravimAnasya nakSatravimAnasyaca bhadanta ! kiyatyA abAdhayA antaraM prajJaptam ?, gautama ! dve yojane nakSatravimAnasya nakSatravimAnasya cAbAdhayA'ntaraM prajJaptam, ayamarthaH- aSTAsvapi maNDaleSu yatra 2 maNDale yAvanti nakSatrANAM vimAnAni teSAmantarabodhakamidaM sUtraM, yathA abhijinnakSatravimAnasya zravaNanakSatravimAnasya ca parasparamantaraM dve yojane, na tu nakSatrasatkasarvAbhyantarAdimaNDalAnAmantarasUcakaM, anyathA nakSatramaNDalAnAM Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH -7 473 vakSyamANacandramaNDalasamavatArasUtreNa saha virodhAt / atha nakSatravimAnAnAmAyAmAdiprarUpaNA - 'nakkhatta' ityAdi nakSatramaNDalaM bhadanta ! kiyadAyAmaviSkambhAbhAbhyAM kiyat parikSepeNa kiyadvAhalayena - uccaistvena prajJaptam ?, gautama ! gavyutamAyAmaviSkambhAbhyAM tattriguNaM savizeSaM parikSepeNa arddhakrozaM bAhalyena prajJaptamiti / sampratyeSAmeva merumadhikRtyAbAdhAprarUpaNA - 'jaMbuddIve' tti jaMbUdvIpe bhadanta ! dvIpe maMdarasya parvatasya kiyatyA abAdhayA sarvAbhyantaraM nakSatramaNDalaM prajJaptam, upaptistu sUryAdhikAre nirUpitA, atha bAhyamaNDalAbAdhAM pRcchati - 'jaMbuddIve' tti, jaMbUdvIpe bhadanta ! dvIpe maMdarasya parvatasya kiyatyA abAdhayA sarvabAhyaM nakSatramaNDalaM prajJaptam ?, gautama ! paMcacatvAriMzadyojanasahasrANi trINi ca triMzadadhikAni yojanazatAnyabAdhayA sarvabAhyaM nakSatramaNDalaM prajJaptam, upapattistu prAgvat / atha eteSAmevAyAmAdinirUpaNam- 'savvamantareNa' mityAdi, prAgvat, atha sarvabAhyamaNDalaM pRcchati - 'savvabAhirae' ityAdi, prAgvat, madhyameSu SaTsu maMDaleSu tu candramaMDalAnusAreNAyAmaviSkambhaparikSepAH paribhAvyAH, aSTAvapi nakSatramaMDalAni candramaMDale samavatarantIti bhaNiSyamANatvAt atha muhUrttagatidvAram -'jayA NamityAdi, yadA bhadanta ! nakSatraM sarvAbhyantaramaMDalamupasaMkramya cAraM carati tadaikaikena muhUrtena kiyatkSetraM gacchati ?, nakSatramityatra jAtyapekSayaikavacanaM, anyathA'bhyantaramaMDalagaticantAyAM dvAdazAnAmapi nakSatrANAM saMgrahAya bahuvacanasyaucityAt, gautama ! paJca yojanasahasrANi dve ca paJcaSaSTyadhike yojanazate aSTAdaza ca bhAgasahasrANi dve ca triSaSTyadhikabhAgazate gacchati, maMDalamekaviMzatyA bhAgasahasnarnavabhizca SaSTyadhikaiH zataiH chitvA iti, atropapatti-iha nakSatramaMlakAla ekonaSaSTirmuhUrttAH ekasya ca muhUrttasya saptaSaSTyadhikatrizatabhAgAnAM trINi zatAni saptottarANIti, ayaM ca nakSatrANAM muhUrttabhAgo gatyavasare bhAvayiSyate, idAnI - metadanusAreNa muhUrtagatizcintyate tatra rAtrindive triMzanmuhUrttAH teSu uparitanA ekonatriMzanmuhUrttAH prakSipyante jAtA ekonaSaSTirmuhUrtAnAM tataH savarNanArthaM tribhi zataiH saptaSaSTyA'dhikaiH guNayitvA uparitanAni trINi zatAni saptottarANi prakSipyante jAtAnyekaviMzatisahasrANi nava zatAni SaSTyadhikAni ayaM ca pratimaMDalaM paridheH chedakarAzi, tatra sarvAbhyantaramaMDalaparidhiH 315089, ayaM ca yojanAtmako rAzirbhAgAtmakena rAzinA bhajanArthaM tribhiH saptaSaSTyadhikaiH zataiH guNyate, jAtaM 115637663, asya rAzerekaviMzatyA sahastraiH navabhiH zataiH SaSTyadhikairbhAge hRte labdhAni 5265 zeSaM 18263/ bhAgAH, etAvatI sarvAbhyantaramaMDale'bhijidAdInAM dvAdazanakSatrANAM muhUrttagatiH / atha bAhye nakSatramaMDale muhUrttagatiM pRcchati - 'jayANa' mityAdi, yadA bhadanta ! nakSatraM sarvabAhyaM maNDalaM upasaMkramya cAraM carati tadA ekaikena muhUrtena kiyat kSetraM gacchati ?, atrApyekavacanaM prAgvat, gautama ! paJca yojanasahasrANi trINi caikonaviMzatyadhikAni yojanazatAni SoDaza ca bhAgasahasrANi trINi ca paJcaSaSTyadhikAni bhAgazatAni gacchati maNDalamekaviMzatyA bhAgasahasairnavabhizca SaSTyadhikaiH zataiH chitvA iti, atropapattiH - atra maNDale paridhiH 318315, ayaM tribhiH saptaSaSTyadhikaiH zataiH guNyate jAtaM 116821605, asya rAzerekaviMzatyA sahasrairnavabhiH 21960 Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 474 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 7/276 zataiH SaSTyadhikaiH bhAge labdhAni 5319 yojanAni zeSaM 16365/.....bhAgAH, etAvatI sarvabAhye nakSatramaNDale mRgazIrSaprabhRtInAmaSTAnAM nakSatrANAMmuhUrtagi, uktA tAvatsarvAbhyantarasarvabAhyamaNDa- ; lavartinAMnakSatrANAmuhUrtagati, atha nakSatratArakANAmavasthitamaNDalakatvena pratiniyatagatikatvena cAvaziSTeSu SaTsu maNDaleSu muhUrtagatiparijJAnaM duSkaramiti tatkAraNabhUtaM maNDalaparijJAnaM kartuM nakSatramaNDalAnAMcandramaNDaleSusamavatArapraznamAha-etAni bhadanta! aSTau nakSatramaNDalAni katiSu candramaNDaleSusamavatarantiantarbhavanti, candranakSatrANAMsAdhAraNamaNDalAnikAnItyarthaH, bhagavAnAhagautamASTAsucandramaNDaleSu samavataranti, tadyathA-prathame candramaNDale prathamaMnakSatramaNDalaM, cArakSetrasaJcAriNAmanavasthitacAriNAMcasarveSAMjyotiSkANAM jaMbUdvIpe'zItyadhikayojanazatamavagAyaiva maNDalapravartanAt, tRtIyecandramaNDale dvitIyaM, eteca dvejaMbUdvIpe, SaSThe lavaNe bhAvini candramaNDale tRtIyaM, tatraiva bhAvini saptame caturthaM aSTame paJcamaM dazame SaSThaM ekAdaze saptamaM paJcadaze'STamaM zeSANa tu dvitIyAdIni sapta candramaNDalAni nakSatraivirahitAni, tatra prathame candramaNDale dvAdaza nakSatrANi, tadyathA-abhijicchravaNo dhaniSThA zatabhiSak pUrvabhadrapadA uttarabhadrapadA revatI azvinI bharaNI pUrvAphAlgunI uttarAphAlgunI svAtizca, dvitIye punarvasu maghA ca, tRtIye kRttikA, caturthe rohiNI citrAca, paJcame vizAkhASaSThe anarAdhA saptame jyeSThA aSTame mRgaziraH ArdrApuSyaH azleSA mUlo hastazca, pUrvASADhottarASADhayoddhe dve tAre abhyantarato dve ve bAhyata iti, evaM svasvamaNDalAvatArasatkacandramaNDalaparidhyanusAreNa prAguktarItyAdvitIyAdInAmapi nakSatramaNDalAnAM muhUrtagati paribhAvanIyA, uktA pratimaNDalaM candrAdInAM yojanAtmikA muhUrtagati, atha teSAmeva pratimaNDalaM bhAgAtmikAM muhUrtagatiM paribhAvanIyA, uktA pratimaNDalaM candrAdInAM yojanAtmikA muhUrtagati, atha teSAmeva pratimaNDalaM bhAgAtmikAM muhUrtagatiM prshnyti| "egamegeNa mityAdi, ekaikena bhagavan ! muhUrtena candraH kiyanti bhAgazatAni gacchati?, gautama! yadyanmaNDalamupasaMkramya cAraM carati tasya tasya maNDalasya sambandhinaH parikSepasya saptadaza zatAnyaSTaSaSTibhAgairadhikAni gacchati, maNDalaparikSepamekena lakSaNASTanavatyAcazataiH chitvA-vibhajya, iyamatra bhAvanA-iha prathamatazcandrasya maMDalakAlo nirUpaNIyastadanantaraM tadanusAreNa muhUrtagatiparimANaMbhAvanIyaM, tatramaMDalakAlanirUpaNArthamidaMtrairAzikaM-yadi saptadazabhiH zatairaSTaSaSTyadhikaiH sakalayugavatibhirarddhamaMDalaizcandradvayApekSayAtupUrNamaMDalairaSTAdazazatAni triMzadadhikAni rAtrindivAnAM labhyante tato dvAbhyAmarddhamaMDalAbhyAmekena maNDaleneti bhaavH| kati rAtrindivAni labhyante ?, rAzitrayasthApanA atrAntyena rAzinA dvikalakSaNena madhyarAzerguNanaM jAtAni SaTtriMzacchatAni SaSTyadhikAni teSAmAdi- rAzinA bhAgaharaNaM labdhe dve rAtrindivezeSaM tiSThati caturviMzatyadhikaMzataMtatraikasmin rAtrindive triMzanmuhUrtA iti tasya triMzatA guNane jAtAni saptatriMzacchatAni viMzatyadhikAni teSAM saptadazabhizataiH aSTaSaSTyadhikairbhAge hate labdho dvau muhUtau, tataH chedyacchedakarAzyoraSTakenApavartanAjAtaH chedyo rAzistrayoviMzatichedakarAziTTai zateekaviMzatyadhikeAgataM muhUrtasyaikaviMzatya-dhikazatadvayabhAgAstrayoviMzati2, etAvatAkAlena dvearddhamaMDale paripUrNecarati, kimuktaMbhavati ? etAvatAkAlenaparipUrNamekaMmaMDalaM cndrshcrti|tdevN Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-7 475 candramaNDalakAlaprarUpaNA, athaitadanusAreNa muhUrtagati, tatra ye dve rAtrindive te muhUrta- karaNArthaM triMzatA guNyete, jAtAHSaSTirmuhUrtAH uparitanayordvayoH kSepejAtAdvASaSTiH, eSAM savarNanArthaM dvAbhyAM zatAbhyAmekaviMzatyadhikAbhyAM guNyate, guNayitvA coparitanAMzatrayoviMzati prakSipyate, jAtAni trayodaza sahasrANi sapta zatAni paJcaviMzatyadhikAnIti, etadekamaNDalakAlagata- muhUrta - satkaikaviMzatyadhikazatadvayabhAgAnAMparimANaM, tataurAzikakaraNaM, yadi trayodazabhiHsahasraH saptabhiH zataiH paJcaviMzatyadhikairekaviMzatyadhikazatadvayabhAgAnAMmaMDalabhAgAekaMzatasahasramaSTAnava-tizatAni labhyante tata ekena muhUrtena kiM labhAmahe? ihAdyo rAzirmuhUrtagataikaviMzatyadhikazatadvayabhAgasvarUpastataH savarNanArthamantyo rAzirekalakSaNodvAbhyAM zatAbhyAmekaviMzatyadhi-kAbhyAMguNyate, jAte dvezate ekaviMzatyadhike, tAbhyAM madhyo rAziguNyate, jAte dvekoTayau dvicatvAriM-zallakSAH paJcaSaSTi sahasrANyaSTau zatAni, teSAMtrayodazabhiHsahaHsaptabhiHzataiH paJcaviMzatyadhikairbhAgo hriyate, labdhAni saptadazazatAnyaSTa- SaSTyadhikAni, etAvatobhAgAnyatratatra vA maNDale candromuhUrtena gacchati, ayamarthaH ihASTAviMzatyA nakSatraiH svagatyA svasvakAlaparimANena kramazo yAvat kSetrabudhyA vyApyamAnaM sambhAvyate tAvadekamarddhamaNDalamupakalpyate, etAvatapramANameva dvitIyamarddhamaNDalaM dvitIyASTAviMzatinakSatrasatkattadbhAgaJjanitamityevaMpramANabudparikalpitamekamaNDalazchedo jJAtavyaH ekaM lakSaM paripUrNAni cASTAnavatizatAni, kathametasyotpattiriti cet, ucyate, iha trividhAni nakSatrANi, tadyathA-samakSetrANyarddhakSetrANi vyardhakSetrANi ca, iha yAvatpramANaM kSetramahorAtreNa gamyate sUryeNa tAvapramANaM candreNa saha yogaM yAni nakSatrANi gacchaMti tAni samakSetrANi, samaM-ahorAtrapramitaM kSetraM yeSAM tAni samakSetrANIti vyutpatteH, tAni ca paJcadaza, tadyathA-zravaNaM dhaniSThA pUrvabhadrapadA revatI azvanI kRttikA mRgaziraH puSyo maghA pUrvAphAlgunI hastaH citrA anurAdhA mUlaH pUrvASADhA iti, tathA yAni arddhamahorAtrapramitasya kSetrasya candraNa saha yogamazruvate tAnyarddhakSetrANi, ardhaarddhapramANaM kSetraM yeSAM tAnyarddhakSetrANIti vyutpattibhAvAt, tAni ca SaT, tadyathA-zatabhiSak bharaNI ArdrAazleSAsvAtijyeSTheti, tathA dvitIyamarddhayasya tadvyarddha sArddhamityarthaH, vyarddhaarddhanAdhikaM kSetramahorAtrapramitaM candrayogyaM yeSAM tAni vyarddhakSetrANi, tAnyapi SaT / tadyathA-uttarabhadrapadottaraphalgunI uttarASADhA rohiNI punarvasu vizAkhA ceti, tatreha sImAparimANacintAyAmahorAtraH saptaSaSTibhAgIkRtaH parikalpyate iti samakSetrANAMpratyekaM saptaSaSTibhAgAH parikalpyante, arddhakSetrANAM trayastriMzada ca, dvyarddhakSetrANAM zatamekamaddhaM ca, abhijinnakSatrasyaikaviMzati saptaSaSTibhAgAH, samakSetrANi nakSatrANi paJcadazeti saptaSaSTi paJcadazabhirguNyate, jAtaM sahasrapaJcottaraM, arddhakSetrANi SaDiMti sArdhAtrayamrazatSaDbhirguNyate jAte dvezate ekottare, vyarddhakSetrANyapi SaT tataH zatamekamaddhaM ca SaDbhirguNitaM jAtAni SaT zatAni vyuttarANi, abhijinnakSatraikaviMzati, sarvasaMGkhyayA jAtAnyaSTAdaza zatAni triMzadadhikAni, etAvadabhAgaparimANamekamarddhamaMDalametAvadeva dvitIyamapIti triMzadadhikAnyaSTAdazazatAni dvAbhyAM guNyante jAtAni SaTtriMzacchatAni SaSTyadhikAni , ekaikasminnahorAtre kila triMzanmuhUrttA iti pratyekameteSu SaSTyadhikaSaTatriMzacchatasaGkhayeSu bhAgeSu triMzadabhAgakalpanAyAM triMzatA guNyante, Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 476 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 7/276 jAtamekazatasahasramaSTAnavati zatAni, tadevaM maMDalacchedaparimANamabhihitaM, nanu yAni nakSatrANi yanmaNDalasthAyIni teSAMtanmaMDaleSu candrAdiyogayogyamaMDalabhAgasthApanaM yuktimat na tu sarveSvapi maMDaleSusarveSAMbhAgakalpanamiticet, ucyate, nahi nakSatrANAM candrAdibhiryogo niyate dine niyate deze niyatavelAyAmeva bhavatikintvaniyatadinAdautenatattanmaMDaleSu tattannakSatra-sambandhisImAviSkambhe candrAdiprAptau satyAM yogaH sampadyata iti, maMDalacchedazca sImAviSkambhAdau sptyojnH| atha sUryasya bhAgAtmikAM gatiM praznayantrAha-"egamegeNaM bhaMte!' ityAdi, ekaikena bhagavan muhUrtena sUrya kiyanti bhAgazatAni gacchati?, gautama ! yadyanmaNDalamupasakramya cAraM carati tasya tasya maMDalasambandhinaH parikSepasyASTAdaza bhAgazatAni triMzadadhikAnigacchati, maNDalaMzatasahasraNATAnavatyAcazataiH chitvA, kathametadavasIyata iti cet?, ucyate, trairAzikakaraNAt, tathAhi-SaSTyA muhUtairekaM zatasahasramaSTAnavati zatAni maMDalabhAgAnA labhyante tataH ekena muhUrtena kati bhAgAn labhAmahe, atrAntyena rAzinA ekakalakSaNena madhyasya rAzerguNanaM, jAtaHsatAvAneva, ekena guNitaM tadevabhavatItivacanAt, tatastasyAyena rAzinA SaSTilakSaNena bhAgo hriyate, labdhAnyaSTAdaza zatAni triMzadadhikAni, etAvatobhAgAnmaNDalasya sUrya ekaikenamuhUrtena gacchati, atha nakSatrANAMbhAgAtmikA gatipraznayanAha- 'egamegeNa mityAdi, praznasUtraMsugama, uttarasUtretugautama! yadyadAtmIyamAtmIyaM pratiniyataM maNDalamupasaMkramya cAraM carati tasya tasyAtmIyasya maNDalasya sambandhinaH parikSepasya-paridheraSTA-dazabhAgazatAni paJcatriMzadadhikAnigacchati, maNDalaMzatasahasreNASTanavatyA cazataiH chitvA, ihApi prathamato maNDalakAlonirUpaNIyastatastadanusAreNaiva muhUrtagatiparimANabhAvanA, tatra maNDalakAlapramANacintAyAM idaM trairAzikaM yadyaSTAdazabhi zataiH paJcatriMzadadhikaiH sakalayugavartibhirarddhamaNDalairddhitIyASTAviMzatinakSatrApekSayA tu pUrNamaNDalairityarthaH aSTAdaza zatAni triMzadadhikAni rAtrindivAnAMlabhyantetatodvAbhyAmarddhamNaDalAbhyAmekena paripUrNena maNDaleneti bhAvaH kiM labhAmahe? __atrAntyena rAzinAmadhyarAzerguNanaMjAtAniSaTatriMzacchatAniSaSTyadhikAni, tata Ayena rAzinAlakSaNena bhAgaharaNaMlabdhamekaMrAtrindivaM,zeSANitiSThantyaSTAdazazatAni paJcaviMzatyadhikAni, tato muhUrtAna- yanArthametAni triMzatA guNyante, jAtAni catuHpaJcAzatsahasrANi sapta zatAni paJcAzadadhikAni , teSAmaSTAdazabhiH zataiH paJcatriMzadadhikairbhAge hRte labdhA ekonatriMzanmuhUrtAH, tataH zeSacchedyacchedakarAzyoH paJcakenApavartanA jAta uparitano rAzistraNi zatAni saptottarANi chedakarAzistraNi zatAni saptaSaSTyadhikAni , tata AgatamekaM rAtrindivamekasya ca rAtrindivasyaikonatriMzanmuhUrtAH ekasya ca muhUrtasya saptaSaSTyadhikatrizatabhAgAnAMtrINizatAni saptottarANi idAnImetadanusAreNa muhUrtagatiparimANaM cintyate, tatra rAtrindive triMzanmuhUrtAH teSu uparitanA ekonatriMzanmuhUrtAH prakSipyante jAtA ekonaSaSTirmuhUrtAnAM tataH sA savarNanAtha tribhiH zataiH SaSTyadhikairguNyate, guNayitvA coparitanAni trINizatAni saptottarANiprakSipyantejAtAnyekaviMzati sahasrANinava zatAniSaSTyadhikAni, tatastairAzika-yadi muhUrtagatasaptaSaSTyadhikatrizatabhAgAnAmekaviMzatyA sahasaiH navabhiH zataiH SaSTyadhikairekaM zatasahasramaSTAnavatizatAnimaNDalabhAgAnAMlabhyante tataekena muhUrtena kiM labhAmahe? atrAdyorAzirmuhUrtagatasaptaSaSTyadhikatrizatabhAgarUpastato'ntyo'pi Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-7 477 rAzistribhiH zataiH saptaSaSTyadhikairguNyate jAtAni trINyeva zatAni saptaSaSTyadhikAni tairmadhyo rAziguNyate jAtAzcatasraH koTyo dvelakSe Sannavati sahasrANiSaTzatAni, teSAmAdyena rAzinA ekaviMzatisahasrANinavazatAniSaSTyadhikAni ityevaMrUpeNa bhAgo hiyate, labdhAnyaSTAdazazatAni paJcatriMzadadhikAni, etAvato bhAgAnakSatraM pratimuhUrta gacchati, idaM ca bhAgAtmakaM gativicAraNaM candrAditrayasya yathottaraM gatizIghratve saprayojanaM, tathAhi sarvebhyo nakSatrANi zIghragatIni, maNDalasyoktAgIkRtasya paJcatriMzadadhikASTAdazazatabhAgAnAmekaikasmin muhUrteAkramaNAt, tebhyo mandagatayaH sUryA, ekaikasmin muhUrte triMzadadhikASTAdazabhAgAnAmAkramaNAt, tebhyazcandrA mandagatayaH ekaikasmin muhUrte aSTaSaSTyadhikasaptazatabhAgAnAmAkramaNAt, grahAstu vakrAnuvakrAdigatibhAvato'niyatagatikAstena na teSAM maNDalAdicintA nApi gatiprarUpaNA, tArakANAmapyavasthitamaNDalakatvAccandrAdibhi saha yogAbhAvacintanAcca na maNDalAdiprarUpaNA kRtA / samprati sUryasyodagamanAstamayaneadhikRtyabahavo mithyAbhiniviSTabuddhayo vipratipannAstena tadvipratipattimapAkartu praznamAha mU. (277) jaMbuddIveNaM bhaMte! dIve sUriAudINapAINamuggaccha pAINadAhiNamAgacchaMti 1pAiNadAhiNamuggaccha dAhiNapaDiNamAgacchaMti 2 dAhiNapaDINamuggaccha paDINaudINamAgacchaMta 3 paDINaudImamuggaccha udINapAINamAgacchaMti 4?, haMtA goamA! jahA paMcamasae paDhame uddese jAva nevatthi ussappiNI avaTThie NaM tattha kAle paM0 samaNAuso !, iccesA jaMbuddIvapannattI sUrapannattI vatthusamAseNaM sammattA bhavai / jaMbuddIve NaM bhaMte ! dIve caMdimA udINapAINamuggaccha pAINadAhiNamAgacchaMti jahA sUravattavvayA jahA paMcamasayassa dasame uddese jAva avaTThieNaMtattha kAle pa0sama0, iccesA jaMbuddIvapannattI vatthusamAseNaM sammattA bhavai / vR. 'jaMbuddIve Na'mityAdi, jaMbUdvIpe bhadanta ! dvIpe dvau sUryau jaMbUdvIpe dvayoreva bhAvAt, udIcInaprAcInaM udageva udIcInaMta tadudIcyA AsannatvAt prAcInaMca prAcyAH pratyAsannatvAdudIcInaprAcInaM, atra svArthe in pratyayaH, digantaraM kSetradigapekSayottarapUrvasyAmIzAnakoNe ityarthaH, atra prAkRtatvAt saptamyarthe dvitIyA, udgatya-pUrvavidehApekSayodayaM prApya prAcInadakSiNe digantare prAgadakSiNasyAmAgreyakoNe ityarthaH AgacchataH krameNaivAstaM yAta ityarthaH, ihacodagamanamastamayanaM cadraSTalokavivakSayA'vaseyaM, tathAhi-yeSAmadhzyausantau zyau tau syAtAM, te tayorudayaM vyavaharanti, yeSAM tu dRzyau santAvazyau tau staste tayostamayaM vyavaharantItyaniyatAvudayAstamayAviti, atra kAkupAThAt prazno'vagantavyaH, tato bharatAdikSetrApekSayA prAgadakSiNasyAmudagatya dakSiNapratIcyAmAgacchatastatrApi dakSiNapratIcyAmaparavidehApekSayedgatya pratIcInodIcIne-vAyavyakoNe AgacchatastatrApi ca vAyavyAmairAvatAdikSetrAyodgatyodIcInapratIcIneIzAnakoNe AgacchataH, evaM sAmAnyataH sUryayorudayavidhiH |vishesstH punarevaM-yadaikaH sUrya AgneyakoNe udgacchati tatrodagatazca bharatAdIni merudakSiNadigvartIni kSetrANi prakAzayati tadA paro'pi vAyavyakoNe udgato meruttaradigbhA-vInyairAvatAdIni kSetrANi prakAzayati, bhAratazcasUryo maNDalabhrAmyA bhraman naiRtakoNe udgataH sannaparamahAvidehAn prakAzayati, airAvatastu aizAnyAmudgataH pUrvavidehAna ___ Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 478 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 7/277 prakAzayati, tataH eSa pUrvavidehaprakAzako dakSiNapUrvasyAM bharatAdikSetrApekSayodayamAsAdayati, aparavidehaprakAzakastvaparottarasyAmairavatAdikSetrApekSayodayamAsAdayati, atraizAnyAdidigvyahAro meruto bodhyaH, anyathA bharatAdijanAnAM svasvasUryodayadizi pUrvadikatve AgneyAdikoNavyavahArAnupapatteriti, evaM prazne kRte bhagavAnAha hantetyavyayamabhyupagamArthe tena he gautama! itthamevayathA tvaMpraznayasi tathaivetyarthaH, anena ca sUryasyatiryagadikSugatiruktA, natu tattharavI dasajoaNa'ityAdigAthoktasvasthAnAdUrdhvaMnApyadhaH, tena ye manyate 'sUrya pazcimasamudraM pravizya pAtAlena gatvA punaH pUrvasamudre udetI'tyAdi, tanmataM niSiddhamiti / atha sUtrakRd granthagauravabhayAdatidezavAkyamAha-yathA paJcamazate prathame uddezake tathA bhaNitavyaM, kiyatparyantamityAha-yAvat 'Neva'tthi ussappiNI neva'sthiosappiNI avaTThie NaMtattha kAle pa0' iti sUtraM, tadyathA- 'jayA NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve dAhiNaddhe divase bhavai tayA NaM uttaraddhevi divase bhavai, jayA NaM uttaraddhe divase bhavai tayA NaM jaMbuddIve 2 maMdarassa pavvayassa purasthimapaJcatthimeNaM rAI bhavai?,haMtAgoamA! jayANaM jaMbuddIvedIvedAhiNaddhe divasejAvarAI bhavai, jayANaMbhaMte!jaMbuddIvedIvemaMdarassapavvayassapurasthimeNaM divase bhavaitayANaMpaJcasthimeNavi divase bhavai, jayANaMpaJcasthimeNaMdivase bhavaitayANaMjaMbuddIvera maMdarassa pavvayassa utataradAhiNeNaM rAI bhavai?, hantA! goamA ! jayANaMjaMbuddIve dIve maMdarassa pavvayassa puratthimeNaM divase jAva rAI bhavai, jayA NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve dAhiNAdri ukkosae aTThArasamuhutte divase bhavai tayA NaM jaMbuddIve dIve maMdarassa purathimapaJcatthimeNaM jahanniyA duvAlasamuhuttA rAI bhavai?, hantA goamA jAva duvAlasamuhuttA rAI bhvi|| jayANaM bhaMte! jaMbuddIve dIve maMdarassa pavvayassa purathimeNaM ukkosae aTThArasamuhutte divase bhavai jAva tayANaM jaMbuddIve 2 dAhiNeNaM jAva rAI bhavai, jayANaM bhaMte! jaMbuddIve dIve dAhiNaddhe aTThArasamuhuttAnaMtare divase bhavaitayA NaMutta0 aTThArasamuhuttAnaMtare divase bhavai jayANaM uttaraddhe aTThAra0bhavai tayA NaM jaMbuddIve 2 maMdara0 purathimeNaM sAtiregA duvAlasamuhuttA rAI bhavai ? hatA! goamA! jayA NaM jaMbuddIve 2 jAva rAI bhavai / jayA NaM bhaMte ! jaMbuddIve 2 maMdarassa purasthimemaM aTThArasamuhuttAnaMtare divase bhavai tayA NaM paJcatthi0, jayA NaM paJcatthimeNaM tayA NaM jaMbuddIve dIve maMdarassa0 uttaradAhiNeNaM sAiregA duvAla- samuhuttA rAI bhavai, evaM eteNaM kameNaM UsAreavvaM, sattarasamuhuttedivase terasamuhuttA rAI sattaramuttA-naMtare divase sAtiregaterasamuhattArAIsolasamuhutte divase coddasamuhuttA rAI solasamuhuttAnaMtare divase sAtiregAcoddasamuhuttA rAIpannarasamuhutte divase pannarasamuhuttA rAI pannarasamuhuttANaMtare divase sAiregapannarasamuhuttA rAI coddasamuhutte divase solasamuhuttA rAI coddasamuhuttANaMtare divase sAtiregasolasamuhuttA rAI bhavai terasamuhutte divase sattarasamuhuttA rAI terasamuhuttAmaMtare divase sAtiregasattarasamuhuttA rAI, jayANaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve dAhiNaddhe jahannae duvAlasamuhutte divase bhavai tayANaM uttrddhevi| __ jayA NaM uttaraddhe0 tayA NaM jaMbuddIve dIve maMdarassa purathimapaccasthimeNaM ukkosiA aTThArasamuhuttA rAI bhavai?, haMtA! goamA! evaM ceva uccAreavvaM jAva rAI bhavai, jayANaMbhaMte Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-7 .479 jaMbuddIve 2 maMdarapurasthimeNaM jahannae duvAlasamuhutte divase bhavai tayANaM paJcatthimeNavi0 jayANaM paccasthimeNavi0 tayA NaM jaMbuddIve dIve maMdarassa uttaradAhiNeNaM ukkosiA aTThArasamuhuttA rAI bhavai?, haMtA goamA! jAva rAI bhavai, jayANaM bhaMte!jaMbuddIve 2 dAhiNaddhe vAsANaM paDhame samae paDivajai tayA NaM uttaraddhevi vAsANaM paDhame samae paDivajjai, jayA NaM uttaraddhe vAsANaM paDhame samaepaDivajjaitayANaMjaMbuddIve2 maMdarassapavvayassapurasthimapaJcatthimeNaManaMtarapure-kkhaDasamayaMsi vAsANaM paDhame samae paDivanai tayA NaM jaMbuddIve 2 maMdarassa purathimapaJcatthimemaM anaMtarapurekkhaDasamayaMsi vAsANaM paDhame samae paDivajjai?, haMtA goamA! jayANaM bhaMte ! jaMbudIve 2 dAhiNaddhe vAsANaM paDhame samae paDivAi tahevajAvapaDivajjai, jayANaMbhaMte! jaMbuddIve2 maMdarassa pavvayassa purathimeNaM vAsANaM paDhame samae paDivajai tayA NaM paJcatthimeNavi vAsANaM pddhmesme|jyaannNpnycsthimennN vAsAmaM paDhame samaetayANaMjAva maMdarassapavvayassa uttaradAhiNeNaM anaMtarapacchAkaDasamayaMsi vAsANaM paDhame samae paDivaNNe bhavai, haMtA! goamA! jayANaMbhaMte! jaMbuddIve dIve maMdarassa purathimeNaM eaMceva savvaM uccAreavvaM jAva paDivaNNe bhavai, evaM jahA samaeNaM abhilAvo bhaNio vAsANaM tahA AvaliAevi bhaNiavvo, ANApANUvi thoveNavi laveNavi muhutteNavi ahoratteNavi pakkheNavi mAseNavi uUNavi, eesisavvesi jahA samayassa abhilAvo tahA bhANiavvo,jayA NaM bhaMte ! jaMbuddIve 2 hemaMtANaM paDhame samae paDivajjai, jaheva vAsANaM abhilAvo taheva hemaMtANavi gimhANavi bhANiavvo, jAva uttara0, evaM ee tinnivi, etesiMtIsaM AlAvagA bhaanniavvaa| jayA NaM bhaMte! jaMbuddIve 2 maMdarassa dAhiNaddhe paDhame ayaNe paDivajjai tayA maMuttaraddhevi paDhame ayaNepaDivajjai jahAsamaeNaMabhilAvotaheva ayaNeNavibhANiavvo jAvaanaMtarapacchAkaDasamayaMsipaDhame ayamepaDivaNNe bhavai, jahA ayaNeNaMabhilAvotahA saMvacchareNavibhANiavvo jueNavivAsasaeNavivAsasahasseNavivAsasayasahasseNavi puvvaMgeNavi pavveNavitaDiaMgaNavi tuDieNavi, evaMpuvve 2 tuDie 2 aDaDe 2 avave 2 hUhUe 2 uppale 2 paume 2 naliNe 2 atthaniure 2 aue 2 naue a 2 paue a 2 cUlie a 2 sIsapahelie a 2 paliovameNavi sAgarovameNavi bhaanniavvo|jyaannNbhNte! jaMbuddIvedIvedAhiNaddhe paDhamAosappiNI paDivajjai tayANaM uttaraddhevi paDhamA osappiNI paDivAi, tayANaM uttaraddevipaDhamAosappiNI paDivAi, jayA NaM uttaraddhe paDhamA tayA NaM jaMbuddIve dIve maMdarassa pavvayassa purathimapaJcatthimeNaM-nevasthi osAppiNI nevatthi ussappiNI avaTThieNaM tattha kAle pannatte samaNAuso !, haMtA goamA! taM ceva uccAreavvaM jAvasamaNAuso!,jahAosappiNIeAlAvao bhaNioevaM ussappiNIevi bhANi avvotti atra vyAkhyA-athoktakSetravibhAgAnusAreNa divasarAtrivibhAgamAha-yadA bhagavan ! jaMbUdvIpe dvIpe meruto dakSiNArddhadakSiNabhAge divaso bhavitadottarArddha'pi divaso bhavati, ekasya sUryasyaikadizi maNDalacAre'parasya sUryasya tatsammukhInAyAmevAparasyAM dizi maNDalacArasambhavat, iha yadyapi yathA dakSiNArddha tathottarArddha ityuktaMtathApi dakSiNabhAgeuttarabhAge ceti bodhyaM, arddhazabdasya bhAga-mAtrArthatvAt, yato yadi dakSiNArddha uttarArddhaca samagra eva divasaH Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 480 jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 7/277 syAttadA kathaM pUrveNApareNa ca rAtri syAditi vaktuMyujyeta ?, arddhadvayagrahaNena sarvakSetrasya gRhItatvAt, itazca dakSiNArddhAdizabdena dakSiNAdibhAgamAtramavaseyaM, natvarddha, tadA ca jaMbUdvIpe dvIpe maMdarasya parvatasya pUrvasyAmaparasyAM ca rAtrirbhavati, tatraikasyApi sUryasyAbhAvAt / ityevaM kAkvA prazne kRte bhagavAnAha - 'haMtA ! goame' tyAdi, yadA jaMbUdvIpe dvIpe dakSiNArddhe divaso yavadrAtrirbhavatItyantaM pratyuccAraNIyaM / traparAvRtyA divasarAtrivibhAgaM pRcchannAha - yadA bhadanta ! jaMbUdvIpe dvIpe maMdarasya parvatasya pUrveNa divaso bhavati tadA pazcimAyAmapi divaso bhavati, prAguktayuktereva yadA ca pazcimAyAM divasastadA merordakSiNottarayo rAtri, praznasUtraM caitat, 'haMtA ! goame' tyAdi uttarasUtraM tathaiva, uktaH sAmAnyato divasarAtrivibhAgaH, samprati tameva vizeSata Aha-yadA bhadanta ! jaMbUdvIpe dvIpe dakSiNArddhe utkarSato'STAdazamuhUrtte divaso bhavatItyAdikaM sUtraM prAyo nigadasiddhaM, tathApi kiJcidetadavRtyAdigataM likhyate-iha kila sUryasya caturazItyadhikaM maNDalazataM bhavati, tatra kila jaMbUdvIpamadhye paJcaSaSTirmaNDalAni bhavanti, ekonaviMzatyadhikaM ca zataM teSAM lavaNasamudramadhye bhavati, tatra sarvAbhyantare maNDale yadA sUryo bhavati tadA'STAdazamuhUrto divaso bhavati, yadA sarvabAhye maNDale sUryo bhavati tadA sarvajaghanyo dvAdazamuhUrtI divaso bhavati, tatazca dvitIyamaNDalAdArabhya pratimaNDalaM dvAbhyAM muhUrtaikaSaSTibhAgAbhyAM dinasya vRddhI tryazItyadhikazatatamamaNDale SaT muhUrttA varddhanta ityevamaSTAdazamuhUrto divaso bhavati / 1 ata eva dvAdazamuhUrtA rAtrirbhavati, triMzanmuhUrttatvAdahorAtrasya, 'aTThArasamuhuttANaMtare' tti yadA sarvAbhyantara-maNDalAnantare maNDale sUryo bhavati tadA muhUrtaikaSaSTibhAgAdvayahIno'STAdazamuhUrtto divaso bhavati, sa cASTAdazamuhUrttAddivasAdanantaro'STAdazamuhUrttAnantara iti vyapadiSTaH, tadA dvAbhyAM muhUrteka SaSTibhAgAbhyAmadhikA dvAdazamuhUrtA rAtrirbhavati yAvatA bhAgena dinaM hIyate tAvatA rAtrirvarddhate, triMzanmuhUrtatvAdahorAtrasyeti, evaM eeNaM kameNaM' ti evamityupasaMhAre etenAnantaroktenopAyena 'jayA NaM bhaMte! jaMbuddIve dIve dAhiNaddhe' ityetenetyarthaH, 'UsAre avvaM 'ti dinamAnaM hrasvIkAryaM, tadeva darzayati-tatra sarvAbhyantaramaNDalAnantaramaNDalAdAra - bhyaikatriMzattamamaNDalArddhe yadA sUryastadA saptadazamuhUrto divaso bhavati, pUrvoktahAnikrameNa trayodazamuhUrttA ca rAtririti, 'sattara samuhuttANaMtare' tti muhUrtaikaSaSTibhAgadvayahInasaptadazamuhUrttapramANI divaso'yaM ca dvitIyAdArabhya dvAtriMzattamamaNDalArddhe bhavati, evamanantaratvamanyatrApyahyaM, muhartekaSaSTibhAgadvayena sAtirekatvaM, evaM sarvatra, 'solasamuhutte divasetti, dvitIyAdArabhyaikaSaSTitamamaNDale SoDazamuhUrto divaso bhavati, 'pannarasamuhutte divase' ttidvinavatitamaNDalArddhe varttamAne sUrye 'coddasamuhutte divase' tti dvAviMzatyuttarazatatame maNDale 'terasamuhutte divase' tti sArddhadvipaJcazaduttarazatatame maNDale 'bArasamuhutte divase'tti tryazItyadhikazatatame maNDale sarvabAhye ityarthaH ! / kAlAdhikArAdidamAha - 'jayA NaM bhaMte! jaMbuddIve 2 dAhiNaddhe vAsANa' mityAdi, 'vAsANa'miti caturmAsapramANavarSAkAlasya sambandhI prathamaH- AdyaH samayaH kSaNaH pratipadyate, sampadyate bhavatItyarthaH, tadottarArddhe'pi varSANAM prathamaH samayo bhavati, samakAlanaiyatyena dakSiNArddhe uttarArddhe ca sUryayozcArabhAvAt, yadA cottarArddhe varSAkAlasya prathamaH samayaH tadA jaMbUdvIpe dvIpe maMdarasya partasya pUrvAparayordizoranantarapuraskRte samaye anantaro - nirvyavadhAno dakSiNArddhavarSAprathamatApekSayA sa Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-7 481 cAtIto'pi syAdataAha-puraskRtaH-purovartI bhaviSyannityarthaH samayaH pratItaH tataH padatrayasya karmadhArayo'tastatra, tathAanantaraMpazcAt kRtesamayepUrvAparavideha prathamasamayApekSayAyo'nantaraH pazcAtkRtaH-atItaH samayastatra dakSiNottarayorvarSAkAlaprathamasamayobhavatIti, iha yasmin samaye dakSiNA? uttarArddhaca varSAkAlasya prathamaH samayaH tadanantare agretane dvitIye samaye pUrvapazcimayorvarSANAMprathamaH samayo bhavatItyetAvanmAtroktAvapi yasmin samayepUrvapazcimayoH varSAkAlasya prathamaH samayo bhavati tato'nantare pazcAbhAvini samaye dakSiNottarArddhayoH varSAkAlasya prathamaH samayo bhavatIti gamyate tatkimarthamasyopAdAnaM ?, ucyate, iha kramokramAbhyAM abhihito'rtha prapaJcitajJAnAM ziSyANAmatisunizcito bhavati ttstessaamnugrhaayaitduktmitydossH| evaMjahAsamaeNamityAdi, evaMyathAsamayena varSANAmabhilApobhaNitastathA AvalikAyA api bhaNitavyaH, sa caivaM-'jayA NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve dAhiNaddhe vAsANaM paDhamA AvaliA paDivajjai tayA NaM uttaraddhevi vAsANaM paDhamA AvaliA paDivajjai, jayA NaM uttaraddhe vAsANaM paDhamA AvaliA paDivAi, tayA NaM jaMbuddIve dIve maMdarassa pavvayassa purathimapaJcatthimeNaM anaMtarapurekkhaDasamayaMsi vAsANaM paDhamA AvaliApaDivAi?, haMtA goamA! jayA NaM bhaMte! jaMbuddIve dIve dAhiNaddhe vAsANaM paDhamA AvaliApaDivajai taheva jAvapaDivAi, jayANaM bhaMte jaMbuddIve dIvemaMdarassapavvayassapurasthimemaMvAsANaMpaDhamAAvaliApaDivAi, tayANaMjaMbuddIve dIve maMdarassa pavyassa purathimapaJcatthimeNaM anaMtarapurekkhaDasamayaMsi vAsANaM paDhamA AvaliA paDivAi?, haMtA goamA! jayA NaM bhaMte! jaMbuddIve dIve dAhiNaddhe vAsANaM paDhamA AvaliA paDivajjai taheva jAva paDivajjai, jayA NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve maMdarassa pavvayassa purathimeNaM vAsANaM paDhamAAvaliApaDivajjai, jayANaMpaJcatthimeNaM paDhamA AvaliApaDivAi, tayANaM jaMbuddIve 2 maMdarassapavvayassa uttaradAhiNeNaManaMtarapacchAkaDasamayaMsivAsANaM paDhamAAvaliA paDivannA bhavai ?, haMtA ! goame' tyAdi, tadevoccAraNIyamityarthaH, evaM AnaprANAdipadeSvapi, AvalikAdyarthastuprAgvat, hemaMtANaM tizItakAlacaturmAsAnAM, 'gimhANaM ti grISmANAMcaturmAsAnAM, 'paDhame ayame ti dakSiNAyanaM zrAvaNAditvAt saMvatsarasya 'jueNavi'tti yugaM paMcasaMvatsaramAnaM, atra ca yugena sahetyatidezakaraNAt yugasyApi dakSiNottarayoH pUrvasamaye pratipatti prAgaparayostu tadanantare purovartini samaye pratipatti, jyotiSkaraNDe tu||1|| "sAvaNabahulapaDivae bAlavakaraNe abhiiinkkhtte| . savvattha paDhamasamae jugassa AI viANAhi // " ityasyAgAthAyAvyAkhyAne sarvatrabharateairavatemahAvideheSuca zrAvaNamAsebahulapakSekRSNapakSe pratipadi tithau bAlavakaraNe abhijinnakSatre prathamasamaye yugasyAdi vijAnIhItIdaM vAcanAntaraM jJeyaM, yatojyotiSkaraNDasUtrakartAAcAryovAlabhyaH eSa bhagavatyAdisUtrAdarzastumAthuravAcanAnugata iti na kiJcidanucitaM, yuktyAnukUlyaM tuna yugapatpratipattisamaye sambhAvayAmaH, tathAhi-'savve kAlavisesA sUrapamANeNa huMti nAyavvA' iti vacanAd yadi sUryacAravizeSeNa kAlavizeSapratipatirdakSiNottarayorAdyasamaye prAgaparayoruttarasamaye tarhi dakSiNottarapratipatti samaye pUrvakAlasyApa[13/31 Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 7 / 277 ryavasAnaM vAcyaM, pUrvAparavidehApekSayA'styeva taditi cet sUryayozcIrNacaraNaM aparaM vA sUryadvayaM vAcyaM, yayozcAravizeSAddakSiNottarapratipattisamayApekSayottasamaye pUrvAparayoH kAlavizeSapratipattirityAdiko bhUyAn paravacanAvakAza ityalaM prasaGgena, 'puvvaMgeNavi' tti pUrvAGgaM caturazItivarSalakSapramANaM "puvveNavitti pUrvaM - pUrvAGgameva caturazItivarSalakSaguNitaM, evaM caturazItivarSalakSaguNitamuttarottaraM sthAnaM bhavati, caturnavatyadhikaM cAGkazatamantime sthAne bhavatIti, 'paDhamA ossappiNI'ti avasarpiNyAH prathamo vibhAgaH prathamA'vasarpiNI cAGkazatamantime sthAne bhavatIti, 'paDhamA ossappiNI'ti avasarpiNyAH prathamo vibhAgaH prathamA'vasarpiNI / 482 'jayA NaM bhaMte! dAhiNaddhe paDhamA osa0 paDi0 tayA NaM uttaraddhevi', ityAdi vyaktaM, navara naivAstyavasarpiNI naivAstyutsarpiNI, kuta ityAha- avasthitaH - sarvathA ekasvarUpastatra kAlaH prajJaptaH zramaNa ! he AyuSman ! iti, atha prastutAdhikAramupasaMharannAha - ityeSA - anantaroktasvarUpA jaMbUdvIpaprajJapti - AdyadvIpasya yathAvasthitasvarUpanirUpikA granthapaddhatistasyAmasminnupAGge ityarthaH, sUtre ca vibhaktivyatyayaH prAkRtatvAt, sUryAdhikArapratibaddhA padapaddhatirvastUnAM - maNDalasaGkhyAdInAM samAsaH- sUryaprajJaptayAdimahAgranthApekSayA saMkSepastena samAptA bhavati / atha candravaktavyapraznamAha- 'jaMbuddIve Na' mityAdi, jaMbUdvIpe bhadanta ! dvIpe candrAvudIcInaprAcInadigbhAge udgatya prAcInadakSiNadigbhAge AgacchataH ityAdi yathA sUravaktavyatA tathA candravaktavyatA, yathA vAzabdo'tra gamyaH paJcamazatasya dazame uddezake candranAmni kiyatparyantaM sUtraM grAhyamityAha-yAvadavasthitaH tatra kAlaH prajJaptaH he zramaNa ! he AyuSman ! iti, atrApyupasaMjihIrSurAha - 'iccesA' ityAdi, vyAkhyAnaM pUrvavat, paraM sUryaprajJaptisthAne candraprajJaptirvAcyA / eteSAM jyotiSkANAM cAravizeSAt saMvatsaravizeSAH pravarttavanta iti tadbhedapraznamAha mU. (278) kati NaM bhaMte! saMvaccharA pannattA ?, go0 ! paMca saMvaccharA paM0, taM0-nakkhattasaMvacchare jugasaM0 pamANasa e lakkhaNasaMvacchare saNiccharasaMvacchare / nakkhattasaMvacchare NaM bhaMte ! kaivihe pa0 ?, go0 ! duvAlasavihe paM0, sAvaNe bhaddavae Asoe jAva AsADhe, jaM vA vihaphaI mahaggahe duvAlasehiM saMvaccharehiM savvanakkhattamaMDalaM samANei settaM nakkhattasaMvacchare / jugasaMvacchare NaM bhaMte! kativihe pa0go0 paMcavihe paM0, taMjahA - caMde caMde abhivaddhie caMde amivaddhie ceveti, paDhamassa NaM bhaMte ! candasaMvaccharassa kai pavvA pa0?, go0 covvIsaM pavvA pa0 / bitiassa NaM bhaMte! caMdasaMvaccharassa kai pavvA pa0, go0 ! cauvvIsaM pavvA pa0 evaM pucchA tatiassa, go0 ! chavvIsaM pavvA pa0, cautthassa caMdasaMvaccharassa covvIsaM pavvA, paMcamassa NaM ahivaddhiassa chavvIsaM pavvA ya pa0 evAmeva sapuvvAvareNaM paMcasaMvaccharie jue ege cauvvIse pavvasae pa0 settaM jugasaMvacchare / pamANasaMvacchare NaM bhaMte! kativihe pannatte ?, goamA! paMcavihe pannatte, taMjahA - nakkhatte cande uU Aice abhivaddhie, settaM pamANasaMvacchare iti / lakkhaNasaMvacchare NaM bhaMte! kativihe pannatte ?, goamA ! paMcavihe pa e, taMjahA vR. tatra nakSatreSu bhavo nAkSatraH, kimuktaM bhavati ? - candrazcAraM caran yAvatA kAlenAbhijita ArabhyottarASADhAnakSatraparyantaM gacchati tatpramANo nAkSatro mAsaH, yadivA candrasya nakSatramaNDale Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-7 483 parivartanatAniSpanna ityupacAratomAso'pinakSatraM, saca dvAdazaguNonakSatrasaMvatsaraH,pramANaM-parimANaM divasAdInAM tenopalakSito vakSyamANa eva nakSatrasaMvatsarAdi pramANasaMvatsaraH, sa eva lakSaNAnAM vakSyamANasvarUpANAMpradhAnatayA lakSaNasaMvatsaraH, yAvatA kAlena zanaizcaronakSatramekamathavA dvAdazApi rAzIn bhUkte sa zanaizcarasaMvatsara iti| nAmaniruktamuktvA'thaiteSAM bhedAnAha-'nakkhatta'ityAdi, nakSatrasaMvatsaro bhagavan ! katividhaHprajJapta?,gautama! dvAdazavidhaHprajJaptaH, tadyathA-zrAvaNaH bhAdrapadaH AzvinaH yAvatpadAt kArtitAkidasaMgrahaH, dvAdazaASADhaH, ayaM bhAvaH-iha ekaH samastanakSatrayogaparyAyo dvAdazabhiguNitonakSatrasaMvatsaraH,tatoyenakSatrasaMvatsarasya pUrakA dvAdazamastanakSatrayogaparyAyAH zrAvaNabhAdrapadAdinAmAnaste'pyavayavesamudAyopacArAt nakSatrasaMvatsaraH, tataH zrAvaNAdidvAdazavidho nakSatrasaMvatsaraH, vA iti pakSAntarasUcane, athavA bRhaspatirmahAgraho dvAdazabhi saMvatsaraiH yogamadhikRtya yatsarvaM nakSatramaNDalamabhijidAdInyaSTAviMzatinakSatrANi parisamApayati tAvAn kAlavizeSo dvAdazavarSapramANo nksstrsNvtsrH| ___athadvitIyaH 'jugasaMvacchare' ityAdi,praznaHpratItaH, uttarasUtregautama! yugasaMvatsaraH paJcavidhaH prajJaptaH, tathAhi-candrazcandro'bhivardhitazcandro'bhivarddhitazca, candrebhavazcAndraH, yugAdau zrAvaNamAse bahulapakSapratipadaH Arabhya yAvatpaurNamAsIparisamAptistAvatkAlapramANazcAndromAsaH, ekapUrNimAsIparAvartazcAndromAsa itiyAvat, athavA candraniSpannatvAdupacAratomAso'picandraH, sacadvAdazaguNazcandrasaMvatsaraH, candramAsaniSpannatvAditi, dvitIyaturyAvapyevaM vyutpattito'vagantavyau, tRtIyasyu yugasaMvatsaro'varddhito nAmamukhyatastrayodazacandramAsapramANaH saMvatsarodvAdaza[candra]mAsapramANaH saMvatsara upajAyate, kiyatA kAlena sambhavatItyucyate- ' iha yugaM candracandrAbhivarddhitacandrAbhivaddhitarUpapaJcasaMvatsarAtmakaM sUryasaMvatsarApekSayA paribhAvyamAmanyUnAtiriktAni paMca varSANi bhavanti, sUryamAsazca sArddhatriMzadahorAtrapramANazcandramAsazcaikonatriMzaddinAni dvAtriMzana dvASaSTiAMgA dinasya tata gaNitasambhAvanayA sUryasaMvatsarasatkatriMzanmAsAtikrame ekazcAndramAso'dhiko labhyate, saca yathAlabhyate tathA pUrvAcAryapradarziteyaM krnngaathaa||1|| "caMdassa jo viseso Aiccassa ya havija maasss| tIsaiguNio saMto havai hu ahimAsago ikko||" asyA akSaragamanikA Adityasambandhino mAsasya madhyAt candrasya-candramAsasya yo bhavati vizleSaH, iha vizleSe kRte sati yadavaziSyate tadapyupacArAdvizleSaH, sa triMzatA guNitaH san bhavatyeko'dhikamAsaH, tatra sUryamAsaparimANAt sArddhatriMzadahorAtrarUpAccandramAsaparimANamekonaviMzaddinAni dvAtriMzaca dvASaSTibhAgAdinasyetyevaMrUpaMzodhyate tataH sthitaM pazcAddinamekamekena dvASaSTibhAgenanyanaMtaca dinaMtriMzatA guNyatejAtAni triMzaddinAni ekazcadvASaSTizaddinAni dvAtriMzacca dvASaSTibhAgAdinasyadvASaSTibhAgAstetriMzaddinebhyaH zodhyantetataHsthitAnizeSANiekonatriMzadinAni dvAtriMzacca dvASaSTibhAgA dinasya etAvatparimANazcandramAsa iti bhavati sUryasaMvatsarasatkatriMzanmAsAtikrame ekho'dhikamAso, yugecasUryamAsAH SaSTiH tato bhUyo'pi sUryasaMvatsarasatkatriMza Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 484 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 7/278 nmAsAtikrame dvitIyo'dhikamAso bhavati, uktNc||1|| "saTThIe aiAe havai hu ahimAsago jugddhmi| bAvIse pavvasae havai abIo jugNtNmi||" asyApyakSaragamanikA-ekasmin yuge-anantaroditasvarUpe parvaNAM-pakSANAM SaSThI atItAyAM-SaSThisaGyeSu pakSeSvatikrAnteSu ityarthaH etasmin avasare yugA?-yugArddhapramANe eko'dhikamAso bhavati, dvitIyastvadhikamAso dvAviMzedvAviMzatyadhi parvazate-pakSazate'tikrAnte yugasyAnte-yugasya paryavasAne bhavati, tena yugamadhye tRtIye saMvatsare'dhika mAsaH paJcame veti dvau yuge'bhivarddhitasaMvatsarau, yadyapi sUryavarSapaMcakAtmake yuge candramAsadvayavanakSatramAsAdhikyasambhavastathApinakSatramAsasya lokevyavahArAviSayatvAt,ko'rthaH?-yathA candramAsolokevizeSato yavanAdibhizca vyavahriyatetathAnanakSatramAsa iti, eteSAMcanakSatrAdisaMvatsarANAMmAsadinamAnAnayanAdi pramANasaMvatsarAdhikAre vakSyate / ete ca candrAdayaH paJca yugasaMvatsarAH paddhabhiH pUryante iti tAni kati prativarSa bhavantIti pRcchannAha prathamasya- yugAdau pravRttasya bhagavan ! candrasaMvatsarasya kati parvANi- pakSarUpANi prajJaptAni?, gau0! caturviMzati parvANi, dvAdazamAsAtmake nAsya prati-mAsaM parvadvayasambhavAt, dvitIyasyacaturthasyaca praznasUtreevameva, abhivardhitasaMvatsarasUtreSaDviMzatiparvANitasya trayodaza candramAsAtmakenapratimAsaM parvadvayasambhavAt, evamanyo'bhiva-rddhito'pi,evamevapUrvAparamIlanena caturviMzaM parvazataM bhavatItyAkhyAtam / atha tRtIyaH- pamANasaMvacchare ityAdi, pramANasaMvatsaraH katividhaH prajJaptaH?, gautama! paMcavidhaHprajJaptaH, tadyathA-nAkSatraM cAndraHRtusaMvatsaraHAdityaHabhivardhitazca, avanakSatracandrAbhivarddhitAkhyAH svarUpataH prAgabhihitAH, Rtavo-lokaprasiddhA vasantAdayaH tadavyavahArahetuH saMvatsaraH RtusaMvatsaraH, granthAntare cAsya nAma sAvanasaMvatsaraH karmasaMvatsara zceti, AdityacAreNa dakSiNottarAyaNAbhyAM niSpannaH aaditysNvtsrH| pramANapradhAnatvAdasya saMvatsarasya pramANamevAbhidhIyate, tasya ca mAsapramANAdhInatvAdAdau mAsapramANaM, tathAhi-iha kila candracandrAbhirvarddhitacandrAbhivarddhitanAmakasaMvatsarapaMcakapramANe yugeahorAtrarAzistriMzadazazatapramANo bhavati, kathametadavasIyate iticet, ucyate, iha sUryasya dakSiNamuttaraM vA'yanaM tryazItyadhikadinazatAtmakaMyugeca paMca dakSiNAyanAni paMca cottarAyaNAni iti sarvasaGkhyayA dazAyanAni, tatastrayazItyadhikaMdinazataMdazakena guNyate ityAgacchati yathokto dinarAziH, evaMpramANaM dinarAziM sthApayitvA nakSatracandraRtvAdimAsAnAM dinAnayanArthaM yathAkrama saptaSaSTyekaSaSTiSaSTidvASaSTilakSaNairbhAgahArairbhAgaM haret, tato yathoktaM nakSatrAdimAsacatuSkagatadinaparimANamAgacchati, tathAhi-yugadinarAzi 1830 rUpaH, asya saptaSaSTiyuge mAsA iti saptaSaSTyA bhAgo hriyate yallabyaM tannakSatramAsamAnaM tathA'syai va yugadinarAzaiH 1830 rUpasya ekaSaSTiyugeRtumAsA itiekaSaSTyA bhAgaharaNelabdhaMRtumAsamAnaM, tathA yuge sUryamAsAHSaSTiriti dhruvarAzeH 1830 rUpasya SaSTyA bhAgahAre yallabdhaM tatsUryamAsamAnaM, tathA'bhivarddhite varSe tRtIye paMcamevA trayodazacandramAsAbhavantitadvarSaM dvAdazabhAgIkriyate tata ekaiko bhAgo'bhivarddhitamAsa Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH -7 ityucyate / iha kilAbhivarddhitasaMvatsarasya trayodazacandramAsamAnasya dinapramANaM tryazItyadhikAni trINi zatAni catuzcatvAriMzacca dvASaSTibhAgAH, kathamiti cet, ucyate-candramAsamAnaM dina 29/ etadrUpaM trayodazabhirguNyate jAtAni saptasaptatyuttarANi trINi trINi zatAni dinAnAM SoDazottarANi catvAri zatAni cAMzAnAM te ca dinasya dvASaSTibhAgAstato dinAnayanArthaM dvASaSTyA bhAgo hiyate, labdhAni SaD dinAni tAni ca pUrvoktadineSu mIlyante jAtAni trINi zatAni tryazItyadhikAni dinAnAM catuzcatvAriMzacca dvASaSTibhAgAH, tato varSe dvAdaza mAsA (iti mAsA) nayanAya dvAdazabhirbhAgo hiyate labdhA ekatriMzadahorAtrAH, zeSAstiSThantyahorAtrA ekAdaza, te ca dvAdazAnAM bhAgaM na prayacchaMti tena yadi ekAdaza catuzcatvAriMzad dvASaSTibhAgamIlanArthaM dvASaSTyA guNyante tadA pUrNo rAzirna truTayati zeSasya vidyamAnatvAt tena sUkSmekSikArthaM dviguNIkRtayA dvASaSTyA caturviMzatyadhikazatarUpayA ekAdaza guNyante jAte 1364 catuzcatvAriMzad dvASaSTibhAgA api savarNanArthaM dviguNIkriyante kRtvA ca mUlarAzI prakSipyante jAtaM 1452, eSAM dvAdazabhirbhAge hRte labdhamekaviMzatyuttaraM zataM caturviMzatyuttarazatabhAgAnAM etAvadabhivarddhitamAsapramANaM / nAkSatrAdisaMvatsaramAnaM, sa eSa pramANasaMvatsara iti nigamanavAkyaM, eSAMca madhye RRtumAsaRtusaMvatrAveva lokaiH putravRddhikalAntaravRddhayAdiSu vyavahiyete, niraMzakatvena subodhatvAt, yadAha 119 11 - 485 "kammo niraMsayAe mAso vavahArakArago loe / sAu saMsayAe vavahAre dukkarA dhettu // " atra vyAkhyA - AdityAdisaMvatsaramAsAnAM madhye karmasaMvatsarasambandhI mAso niraMzatayApUrNatriMzadahorAtrapramANatayA lokavyavahArakArakaH syAt, zeSAstu sUryAdayo vyavahAre grahItuM duSkarAH sAzaMtayA na vyavahArapathamavatarantIti, niraMzatA caivaM - SaSTi palAni ghaTikA te ca dve muhUrteH te ca triMzadahorAtraH te ca paJcadaza pakSaH tau dvau mAsaH te ca dvAdaza saMvatsara iti, zAstravedibhistu sarve'pi mAsAH svasvakAryeSu niyojitAH, tathAhi - atra nakSatramAsaprayojanaM sampradAyagamyaM / 119 11 "vaizAkhe zrAvaNe mArge, pauSe phAlguna eva hi / kurvIta vAstuprArambhaM, na tu zeSeSu saptasu / / " ityAdI candramAsasya prayojanaM, RRtumAsasya tu pUrvamuktaM, 'jIve siMhasthe dhanvimInasthite'rke, viSNau nidrANe cAdhimAse nalagnaM' ityAdau tu sUryamAsAbhivarddhitamAsayoriti, pUrvaM nakSatrasaMvatsarAdayaH svarUpato nirUpitAH atra tu dinamAnAnayanAdipramANakaraNena vizeSeNa nirUpitA iti na paunaruktyaM vibhAvyamta, nizIthabhASyakArAzayena 'nakSatracandrasUryAbhivarddhitarUpakaM mAsapaJcakaM tadadvAdazaguNaH saMvatsara' iti saMvatsarapaJcakameva yuktimat, anyathA uddezAdhikAre nakSatrasaMvatsaroddezakaraNaM yugasaMvatsarAdhikAre candrAbhivarddhitayoruddezakaraNaM punaH pramANasaMvatsarAdhikAre teSAmeva pramANakaraNamityAdikaM gurave gauravAya bhavati, yattu sthAnAGgacandraprajJaptyAdAvatra copAGge itthaM saMvatsarapaJcakavarNanaM tad bahuzrutagamyam / atha lakSaNasaMvatsarapraznamAha - lakSaNasaMvatsaro bhadanta katividhaH prajJaptaH ?, gau0 paMcavidhaH prajJaptaH, nakSatrAdibhedAt, tadyathA mU. (279) "samayaM nakkhattA jogaM joaMti samayaM uU pariNAmaMti / Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 486 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 7/279 nacuNha nAisIo bahUio hoi nkkhtte| vR. samakaMsamatayA nakSatrANi-kRttikAdIni yogaM-kArtikIpUrNimAsyAditithimi saha sambandhaMyojayanti kurvantItyarthaH, idamuktaMbhavati-yAni nakSatrANiyAsutithiSUtsargato bhavanti yathA kArtikyA kRttikAstAni tAsveva yatra bhavanti, ythoktm||1|| "jeTho vaccai mUleNa, sAvaNo dhnitttthaahiN| addAsu amaggasiro, sesA nakkhattanAmiA mAsa ||"tti| tathAyatrasamatayaiva RtavaH pariNamantina viSamatayA, kArtikyA anantaraM hemantu pauSyAH anantaraM ziziraturityevamavatarantItibhAvaH, yazca saMvatsaronAtyuSNaH nAtizItaH tathA cabahUdakaH sacabhavati lakSaNato niSpanna iti nakSatracAralakSaNalakSitatvAtnakSatrasaMvatsara iti, atragAthAcchandasi prathamArddha mAtrAyA AdhikyamapyArSatvAdasya na duSTaM, na hyANi chandAMsi sarvANi vyaktyA vaktuM zakyAni, kizca yathAdarzanamanusatavyAni, evamanyatrApi jnyeymiti| mU. (280) sasi samagapuNNamAsiMjoetI vismcaarinkkhttaa| bahudao A tamAhu saMvaccharaM cNdN|| vR. atha candra 'sasi samaga ityAdi, vibhaktilopAt rAzinA samakaM yogamupagatAni viSamacArINi-mAsavisadhzanAmakAni nakSatrANi tAM tAM paurNamAsIM-mAsAntatithiM yojanantiparisamApayanti yasminniti gamyaM, yazca kaTukaH-zItAtaparogAdidoSabahulatayA pariNAmadAruNo bahUdakaH, casya dIrghatvaMprAkRtatvAta, tamAhurmaharSayazcAndraM candrasambandhinaM candrAnurodhAttatramAsAnAM parisamApteH, na maassdhshnaamknksstraanurodhtH| - mU. (281) visamaM pavAliNo pariNamaMti aNuUsu diti pupphphlN| " vAsaMna samma vAsai tamAhu saMvaccharaM kmmN|| ... vR. atha karmAkhyaH-'visama'mityAdi, yasmin saMvatsare vanaspatayo viSama-viSamakAlaM pravAlinaH pariNamanti-pravAlAH-pallavAGarAstadhuktatayA pariNamanti, tathA anRtuSvapi-svasvaRtvabhAve'papuSpaMca phalaMca dadati, akAle pallavAn akAle puSpaphalAni daghate ityarthaH tathA varSa-vRSTiM na samyagvarSati-karoti megha iti tamAhuH-saMvatsaraM karmAkhyaM / mU. (282) puDhavidagANaM ca rasaM puSphaphalANaM ca dei aaico| appeNavi vAseNaM sammaM niphajae sssN|| vR.athasauraH-'puDhavi'ityAdi, pRthivyAudakasya ca tathA puSpANAMphalAnAMcarasamAdityaHAdityasaMvatsaro dadAti, tathA alpenApi-stokenApi varSeNa-vRSTayA zasyaM niSpadyateantarbhUtaNyarthatvAt zasyaniSpAdayatikimuktaMbhavati? yasmin saMvatsarepRthivItathAvidhodakasamparkAdatIva sarasA bhavati udakamapipariNAmasundarasopetaMpariNamatipuSpAnAM ca-madhUkAdisambandhinAMphalAnAM ca-AmraphalAdInAMrasaH pracurobhavati, stokenApivarSeNa dhAnyaM sarvatra samyak niSpadyatetamAdityasaMvatsaraM pUrvarSaya updishnti| mU. (283) AicateataviA khaNalavadivasA uU prinnmNti| pUrei aninnathale tamAhu abhivaddhiaMjANa // Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-7 487 vR. athAbhivaddhitaH-'Aica'ityAdi, yasmin saMvatsare kSaNalavadivasA Rtava AdityatejasA kRtvAatIvataptAH pariNamanti, yazca sarvAgyapi nimnasthAnAnisthalAnicajalena pUrayati taM saMvatsare jAnIhi yathA taM saMvatsaramabhivarddhitamAhuH pUrvarSaya iti| mU. (284) saniccharasaMvacchareNaM bhaMte ! kativihe pa0go0 aThThAvisaivihe pa0 taM0 -jAvauttarAoAsADhAovAsaNicare mahaggahetIsAesaMvaccharehiM savvaMnaMkkhattamaMDalaM samANei settaM snnicrsNvcchre| mU. (285) abhiI savaNe dhaniTThA sayamisayA do a hotiM bhddvyaa| revai assiNi bharaNI kattia taha rohiNI cev|| vR. samprati zanaizcarasaMvatsarapraznamAha-'saNicchara'ityAdi, zanaizcarasaMvatsaro bhadanta ! katividhaH prajJaptaH ?, gautama ! aSTAviMzatividhaH prajJaptaH, tadyathA- abhijicchanaizcarasaMvatsaraH zravaNazanaizcarasaMvatsaraH ghaniSThAzanaizcarasaMvatsaraHbharaNIzanaizcara-saMvatsaraHkRttikAzanaizcarasaMvatsaraH rohiNIza0 saM0 yAvatpadAt mRgaziraHzanaizcarasaMvatsara ityAdi graahyN| antecottarASADhAzanaizcarasaMvatsaraH, tatrayasminsaMvatsareabhijitAnakSatreNa saha zanaizcaro yogamupAdatte so'bhijicchanaizcarasaMvatsaraH zravaNena saha yasmin saMvatsare yogamupAdattesa zravaNazanaizcarasaMvatsaraH, evaM sarvatra bhAvanIyaM, athavA zanaizcaro mahAgrahastriMzatA saMvatsaraiH sarvanakSatramaNDalamabhijidAdikaM samApayati etAvAn kAlavizeSaH triMzadvarSapramANaH zanaizcarasaMvatsara iti| uktAH saMvatsarAH, arthateSu kati mAsA bhavantIti pRcchannAha mU. (286) egamegassa NaM bhaMte ! saMvaccharassa kai mAsA pannattA ?, goamA! duvAlasa mAsA pannatA, tesi NaM duvihA nAmadhejA paM0 taM0-loiA louttariA ya, tatta loiA nAmA ime, taM0-sAvaNe bhaddavae jAva AsADhe, louttariA nAmA ime, taMjahA vR. ekaikasya bhadanta! saMvatsarasya katimAsAH prajJaptAH?, gautama! dvAdazamAsAH prajJaptAH, teSAM dvividhAni nAmadheyAni prajJaptAni, tadyathA-laukikAni lokottarANi ca, tatra lokaHpravacanabAhyojanasteSuprasiddhatvena tatsambandhIni laukikAnilokaH prAgukta eva tasmAtsamyagjJAnAdiguNayuktatvena uttarAH-pradhAnAH lokottarAH-jainAsteSu prasiddhatvenatatsambandhInilokottarANi, atra vRddhividhAnasya vaikalpikatvena yathAzrutarUpasiddhiH, tatra laukikAni nAmAnyamUni, tadyathAzrAvaNobhAdrapadaH yAvatkaraNAt AzvayujaH kArtiko mArgazIrSa pauSo mAghaH phAlgunazcaitraH vaizAkho jyeSTha ASADha iti,lokottarANi nAmAnyamUnI, tadyathAmU. (287) aminaMdie paiDhe a, vijae piiivddhnne| seaMse ya sive ceva, sisare ashemvN|| ma. (288) navame vasaMtamAse, dasame ksmsNbhve| ekkArase nidAhe a, vanavirohe abaarsme|| kR-prathamaH zrAvaNo'bhinanditodvitIyaH pratiSThitastRtIyovijayaH caturthaprativarddhanaH paJcamaH zreyAn SaSThaH zivaH saptamaH ziziraH aSTamaH himavAn, sUtre ca padapUraNAya sahazabdena samAsaH tena himavatA saha zizira ityAgataM ziziraH himavAMzceti navamo vasantamAsaH dazamaH kusumasambhavaH Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 488 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 7/280 ekAdazo nidAghaH dvAdazo vanaviroha iti, atra sUryaprajJaptivRttau abhinanditasthAne abhinandaH vanavirohasthAne tuvanavirodhI iti / atha pratimAsaM kati pakSA itipraznayannAha mU. (289) egamegassa maMbhaMte! mAsassa kati pakkhA pannattA? goamA! do pakkhA pa0 taM0 bahulapakkhe a sukkapakkhe / egamegassaNaM bhaMte! pakkhassa kai divasA pa0 go0 pannarasa divasA pa0taM0-paDivAdivase bitiAdivase jAva pannarasIdivase, etesiNaM bhaMte! pannarasaNhaM divasANaM kai nAmadhejjA pa0go0 pannarasa nAmadhejA pataM0 vR. 'egamegassa'ityAdi, ekaikasya bhadanta! mAsasya kati pakSAH prajJaptAH?, gautama! dvau pakSauprajJaptI, tadyathA-kRSNapakSoyatradhruvarAhuHsvavimAnenacandravimAnamAvRNotitenayo'ndhakArabahulaH pakSaH sa bahulapakSaH zuklapakSo yatra sa eva candravimAnamAvRttaM muJcati tena jyotsnAdhavalitatayA zuklaH pakSaH sa zuklapakSaH, dvau cakArau tulya tAdyotanArthaM tena dvAvapi pakSau sadhzatithinAmako sazasaGkhyAko bhavata itiathAnayordivasasaGkhyAMpRcchannAcaSTe 'egamegassaNa mityAdi, ekaikasya pakSasya kRSNazuklAnyatarasya bhadanta ! kati divasAH prajJaptAH?, yadyapi divasazabdo'horAtre rUDhastathApi sUryaprakAzavataHkAlavizeSasyAtragrahaNaM, rAtrivibhAgapraznasUtrasyAgrevidhAsyamAnatvAt, gautama ! paJcadaza divasAH prajJaptAH, etacca karmamAsApekSayA draSTavyaM, tatraiva pUrNAnA paJcadazAnAmahorAtrANAM sambhavAttadyathA-pratipaddivasaH pratipadyate pakSasyAdyatayAiti pratipatprathamo divasa ityarthaH, tathA dvitIyA dvitIyo divaso yAvatkaraNAt tRtIyA tRtIyo divasa ityAdigrahaH ante paJcadazI paJcadazo divasaH, eteSAM bhadanta ! paJcadazAnAM divasAnAM kati! nAmadheyAniprajJaplAni?, gautama! paJcadazanAmadheyAni prajJaptAni, tadyathAmU. (290) puvvaMge siddhamanorame atatto manorahe cev| jasabhadde ajasadhare chaTesavvakAmasamiddhe a|| mU. (291) iMdamuddhAbhisitte a somanasa dhanaMjae aboddhabve // ___ atthasiddhe abhijAe acasaNe sayaMjae cev|| kR-prathamaH pUrvAGgodvitIyaH siddhamanoramastRtIyaH manoharaHcaturthoyazobhadraH paJcamoyazodharaH SaSThaH sarvakAmasamRddhaH saptamaindramUrdhAbhiSikto'STamaH saumanasonavamodhanaJjayaH dazamo'rthasiddhaH ekAdazo'bhijAto dvAdazo'tyazanaH trayodazaH zataJjayaH caturdazo'gnivezma paJcadaza upazama iti divasAnAM bhavanti nAmadheyAni iti |smprtyessaaN divasAnAM paJcadaza tithIH pipRcchiSurAha mU. (292) aggivese uvasame divasANaM hoti nAmadhejA ||etesinnNbhNte! pannarayasaNhaM divasANaM kati tihI pannattA?, go0 ! pannarasa tihI pannattA, taM0-naMde bhadde jae tucche puNNe pakkhassa paMcamI / punaravi naMde bhadde jae tucche puNNe pakkhassa dasamI / punaravi naMde bhadde jae tucche puNNe pakkhassa pannarasI, evaM te tiguNA tihIo savvesi divasANaMti / egamegassa NaM bhaMte ! pakkhassa kai rAIo pannattAo?, goamA! pannarasa rAIo pannattAo, taM0-paDivArAIjAva pannarasIrAI, eAsi NaM bhaMte ! pannarasaNhaM rAINaM kai nAmadhejA pannattA ?, go0 ! pannarasa nAmadhejA pannattA, taMjahA vR- 'etesi NamityAdi, etheSAM-anantaroktAnAM paJcadazAnAM divasAnAM bhadanta ! kati Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH -7 489 tithayaH prajJaptAH ?, gautama ! paJcadaza tithayaH prajJaptAH, tadyathA-nando bhadro jayastuccho'nyatra riktaH pUrNaH, atra tithizabdasya puMsi nirddiSTatayA nandAdizabdAnAmapi puMsi nirdezaH, jyotiSkaraNDakasUryaprajJaptivRtyAdI tu nandA bhadrA jayA ityAdistrIliGganirdezena saMskAro dRzyate, sa ca pUrNaH paJcadaza tithyAtmakasya pakSasya paJcamI iti rUDhaH, etena paJcamItaH pareSAM SaSTyAditithInA nandAdikrameNaiva punarAvRttirdarzitA, tathaiva sUtre Aha-punarapi nandaH bhadraH jayaH tucchaH pUrNaH, saca pakSasya dazamI, anena dvitIyA AvRttiH paryavasitA, punarapi nandaH bhadraH jayaH tucchaH pUrNa, saca pakSasya paJcadazI, uktamarthaM nigamayati- evamuktarItyA AvRttitrayarUpayA ete anantaroktA nandAdyAH paMca triguNAH paJcadazasaMkhyAkAstithayaH sarveSAM paJcadazAnAmapi divasAnAM bhavanti, etAzca divasatithaya ucyante, Aha-divasatithyoH kaH prativizeSo yena tithipraznasUtrasya pRthagvidhAnaM ? ucyate, sUryacArakRto divasaH sa ca pratyakSasiddha eva, candracArakRtA tithi, kathamiti cet ? ucyate, pUrvapUrNimAparyavasAnaM prArabhya dvASaSTibhAgIkRtasya candramaNDalasya sadAnAvaraNIyau dvau bhAgau varjayitvA zeSasya SaSTibhAgAtmakasya caturbhAgAtmakaH paMcadazo bhAgo yAvatA kAlena dhruvarAhuvimAnena AvRto bhavati amAvAsyAnte ca sa eva prakaTito bhavati tAvAn kAlavizeSastithi atha rAtri vaktavyapraznamAha - egamegassa' itiyAdi, ekaikasya bhadanta ! pakSasya kati rAtrayo'nantaroktadivasAnAmeva caramAMzarUpAH prajJaptAH ?, gautama ! paJcadaza rAtraya prajJaptAH, tadyathA-pratipadrAtri yAvatkaraNAd dvitIyAdirAtriparigrahaH, evaM paMcadazIrAtririti / 'eAsi Na' mityAdi, praznasUtraM sugamaM, uttarasUtre gautama! paJcadaza nAmadheyAni prajJaptAni tadyathA mU. (293) uttamAya sunakkhattA, elAvattA jasoharA / somanasA caiva tahA, sirisaMbhUA ya boddhavvA // mU. (294) vijayA ya vejayaMti jayaMti aparAjiA ya icchA ya / samAhArA ceva tahA teA ya tahA aIteA / / vR. uttamA pratipadrAtriH sunakSatrA dvitIyArAtriH elApatyA tRtIyA yazodharA caturthI saumanasA paJcamI zrIsambhUtA SaSThI vijayA saptamI vaijayantI aSTamI jayantI navamI aparAjitA dazamI icchA ekAdazI samAhArA dvAdazI tejAstrayodazI atitejAzcaturdazI devAnandA paMcadazI niratyapi paMcadazyA nAmAntaraM, imAni rajanInAM nAmadheyAni / yathA ahorAtrANAM divasarAtrivibhAgena saMjJAntarANi kathitAni tathA divasatithisaMjJAntarANi prAguktAni / mU. (295) devAnaMdA niraI rayaNINaM naamdhijjaaiN| eyAsi NaM bhaMte! pannarasaNhaM rAINaM kai tihI paM0 ?, go0 ! pannarasa tihI paM0 taM0-uggavaI bhogavaI jasavaI savvasiddhA suhanAmA, punaravi jAva suhanAmA, punaravi jAva suhanAmA, evaM tiguNA ete tihIo savvesiM rAINaM, egamegassa NaM bhaMte! ahorattassa kai muhuttA pa0go0 tIsaM muhuttA paM0, taM0 vR- atha rAtritithisaMjJAntarANi praznayannAha - 'etAsiNaM' ityAdi, etAsAM bhadanta ! paJcadazAnAM rAtrINAM kati tithayaH prajJaptAH ? gautama ! paJca tithayaH prajJaptAH, tadyathA-prathamA ugravatI nandAtithirAtriH, dvitIyA bhogavatI bhadrAtithirAtriH, tRtIyA yazomatI jayAtithirAtriH, caturthI sarvasiddhA tucchAtithirAtriH, paJcamI zubhanAmA pUrNatithirAtriH, punarapi SaSThI ugravatI nandAtithirAtriH bhogavatI Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 490 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 7/295 bhadrAtithi saptamI rAtriH, yazomatI jayAtithiraSTamI rAtriH, sarvasiddhAtucchA tithirnavamI rAtriH, zubhanAmApUrNAtithidazamI rAtriH, punarapiugravatInandAtithirekAdazIrAtriH, bhogavatIbhadrAtithidazI rAtriH, yazomatI jayAtithistrayodazI rAtriH sarvasiddhAtucchA tithizcaturdazI rAtriH, zubhanAmA pUrNAtithi paJcadazI rAtririti, yathA nandAdipaJcatithInAM trirAvRtyApaMcadaza (dina) tithayobhavanti tathogravatIprabhRtInAM trirAvRtyA paMcadaza rAtritithayo bhavantIti / athaikasyAhorAtrasya muhUrtAni gaNayituM pRcchati-'egamegassa Na'mityAdi, ekaikasya bhadanta ahorAtrasya kati muhUrtAH prajJaptAH?, gautama ! triMzanmuhUrtAH prajJaptAH, tadyathAmU. (296) rudde see mitte vAu subIe taheva amicaMde / mAhiMda balava baMbhe bahusacce ceva IsANe // mU. (297) taTe abhAviappA vesamaNe vAruNe a aanNde| vijae avIsaseNe pAyAvace uvasame a|| mU. (298) gaMdhavva aggivese sayavasahe Ayave ya amame a| ___aNavaM bhome vasahe savvaTTe rakkhase ceva // vR.prathamo rudra-dvitIyaH zreyAntRtIyomitraH catutho vAyuH paMcamaH supItaH SaSTho'bhicandraH saptamo mAhendraH aSTamo balavAn navamo brahmA dazamo bahusatyaH ekAdaza aizAnaH dvAdazastvaSTA trayodazo bhAvitAtmA caturdazo vaizramaNaH paMcadazo vAruNaH SoDaza AnandaH saptadazo vijayaH aSTAdazovizvasenaH ekonaviMzatitamaH prAjApatyaH viMzatitama upazamaH ekhaviMzatitamogaMdharvaH dvAviMzatitamo'gnivezyaH trayoviMzatitamaH zatavRSabhaH caturviMzatitamaH AtapavAn paMcaviMzatitamo'mamaH SaDviMzatitamaRNavAn saptaviMzatitamo bhaumaH aSTAviMzatitamo vRSabhaH ekonatriMzattamaH sarvArtha triMzattamorAkSasaH |athtithiprtibddhtvaatkrnnaanaaNttsvruupprshnmaah mU. (299) kati NaM bhaMte ! karaNA pa0go0 ekkArasa karaNA pataM0bavaM bAlavaM kolavaM thIviloaNaM garAi thaNijaM viTThI sauNI cauppayaM nAgaM kiMtyugghana, etesiNaM bhaMte ! ekkArasaNhaM karaNANaM kati karaNA carA kati karaNA thirA pa0go0! satta karaNA carA cattAri karaNA thirA pa0taM0bavaM bAlavaM kolavaM thiviloaNaM garAdi vaNijaM viTThI, ete NaM satta karaNA carA, cattAri karaNA thirA paM020-sauNI cauppayaMnAgaMkityugdhaM, eteNaMcattArikaraNA thiraap0|| eteNaM bhaMte! carA thirA vAkayA bhavanti?, goamA! sukkapakkhassa paDivAe rAo bhave karaNe bhavai, bitiyAe divA bAlave karaNe bhavai, rAo kolave karaNe bhavai, tatiAe divA thIviloaNaM karaNaMbhavai, rAo garAi karaNaM bhavai, cautthIe divA vaNijaMrAo viTThI, paMcamIe divA bavaM rAo bAlavaM, chaTThIe divA kolavaM rAo thIviloaNaM, sattamIe divA garAi rAo vaNijjaMaTThamIe divA viTThIrAobavaMnavamIe divA bAlavaMrAo kolavaMdasamIe divA thIviloaNaM rAo garAiekkArasIe divA vaNijjaM rAo viTThI bArasIe divA bavaM rAo bAlavaM terasIe divA kolavaM rAothIviloaNaM cauddasIe divA garAtiMkaraNaMrAovaNijaMpuNNibhAe divA viTThIkaraNaM rAo bavaM karaNaM bhavai / bahulapakkhassa paDivAe divA bAlavaM rAo kolavaM bitiAe divA thIviloaNaM chaThThIe divA garAiM rAo vaNijaM rAo viThThI cautthIe divA bavaM rAo bAlavaM ___ Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-7 491 paMcamIe divA kolavaM rAo thIviloaNaM chaTThIe divA garAiM rAo vaNijaM sattamIe divA viTThI rAo bavaM aTThamIe divA bAlabaM rAo kolavaM navamIe divA thIviloaNaM rAo garAiMdasamIe divAvaNijaM rAoviTThIekkArasIe divAbavaMrAobAlavaMbArasIedivA kolavaMrAothIviloaNaM terasIe divA garAIrAo vaNijjaMcauddasIe divA viTThI rAo sauNI amAvAsAe divA cauppayaM rAo mArga sukkapakkhassa pADivae divA kiMtthugdhaM karaNaM bhavai / .. vR. 'kati NaM bhaMte !'ityAdi kati bhadanta ! karaNAni prajJaptAni ?, gautama ! ekAdaza karaNAni prajJaptAni, tadyathA-bavaM bAlavaM kaulavaM strIvilocanaM anyatrAsya sthAne taitilamiti garAdianyatra garaMvaNijaM viSTizakuni catuSpadaM naagNkiNstujmiti| eteSAMcacarasthiratvAdivyaktipraznamAha- eteSAM bhadanta! ekAdazAnAMkaraNAnAMmadhye kati karamAnicarANikati karamAni sthirANi prajJaptAni?, cakAro'tra gamyaH, bhagavAnAha-gautama! sapta karaNAni carANi aniyatatithibhAvitvAtcatvArikaraNAni sthirANi niyatithibhAvitvAt, tadyathA-bavAdIni sUtroktAni jJeyAni, etAni sapta karamAni carANi ityetannigamanavAkyaM, catvAri karaNAni sthirANai phaarajJaptAni, tadyathA-zakunyAdIni sUtroktAni, etAni catvAri karaNAni sthirANiprajJaptAni iti tunigamanavAkyaM, prArambhakanigamanavAkyadvayabhedena nAtra punrukti| eteSAM sthAnaniyama praSTumAha-'etesi NamityAdi, sarvaM caitannigadasiddham, navaraM dinarAtrivimAgena yatpRthakkathanaM tatkaraNAnAM tithyarddhapramANatvAt, kRSNacaturdazyAM rAtrau zakuni amAvAsyAyAMdivA catuSpadaMrAtrau nAgaMzuklapakSapratipadi divA kiMstughnaM ceticatvAri sthirANi AsvevatithiSu bhvntiityrthH|ath yadyapi sarvasyApi kAlasya sadA parivartanasvabhAvatvenAdyantAbhAvAdvakSyamANasUtrArambho'nupapannastathApyastyevakAlavizeSasyAdyantavicAraHatItaH pUrva saMvatsaraH sampratipannazcottara-saMvatsara ityAdivyavahArasyAdhyakSasiddhatvAt,tena kAlavizeSANAmAdipRcchati mU. (300) kimAiANaM bhaMte! saMvaccharA kimAiA ayaNA kimAiA uU kimAiA mAsA kimAiA pakkhA kimAiA ahorattA kimAiA muhuttA kimAiA karaNA kimAiA nakkhattA pannatA?, goamA! caMdAiA saMvaccharA dakkhiNAiyA ayaNA pAusAiA uU sAvaNAiA mAsAbahulAiApakkhA divasAiAahorattArodAiAmuhuttA bAlavAiA karaNA amijiAiA nakkhattA pannattA samaNAuso! iti / paMcasaMvaccharieNaMbhaMte! juge kevaiA ayaNA kevaiA uU evaM mAsA pakkhA ahorattA kevaiA muhuttA pannattA?, go0! paMcasaMvaccharieNaM juge dasa ayaNA tIsaM uU saTThI mAsA ege vIsuttare pakkhasae aTThArasatIsA ahorattasayA cauppannaM muhuttasahassA nava sayA pnnttaa| vR. 'kimAiANa'mityAdi, kazcandrAdipaMcakAntarvartI Adi-prathamo yeSAM te kimAdikAH saMvatsarAH, idaMca praznasUtraM candrAdisaMvatsApekSayA jJeyaM, anyathA paripUrNasUryasaMvatsarapaMcakAtmakasya yugasya kaH Adi kazcarama iti praznAvakAzo'pinasyAt, kiM-dakSiNottarAyaNayoranyataradAdiryayoste kimAdike ayane, bahuvacanaM ca sUtre prAkRtatvAt, kaH prAvRDAdInAmanyatara Adau yeSAM te kimAdikAH RtavaH, kaH zrAvaNAdimadhyavartI AdiryeSAM te kimAdikA mAsAH, evaM kimAdiko pakSau kamAdikAahorAtrAH kimAdikAni karaNAni kimAdikAni nakSatrANiprajJaptAnItipraznasUtraM, Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 492 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 7/300 . bhaga0 gau0 candra AdiryeSAM te candrAdikAH saMvatsarAH, candracandrAbhivarddhitacandrAbhivarddhitanAmakasaMvatsarapaMcakAtmakasya yugasya pravRttau prathamato'syaiva pravartanAt, na tvabhivarddhitasya, tasya yuge trizanmAsAtikramesadbhAvAditi, nanu yugasyAdau vartamAnatvAtcandrasaMvatsaraHsaMvatsarANAmAdiruktastarhi yugasyAditvaM kathaM?, yuge pratipadyamAne sarve kAlavizeSAH suSamasuSamAdayaH pratipadyante yuge paryavasyati te paryavasyanti, anvaJca sakalajyotizcaramUlasya sUryadakSiNAyanasya candrottarAyamasya ca yugapat pravRttiyugasyAdAveva so'pi candrAyaNasyAbhijidyogaprathamasamaya eva sUrAyaNasya tu puSyasya trayoviMzatau saptaSaSTibhAgeSu vyatIteSu tena siddhaM yugasyAditvamiti, tathA dakSiNAyanaMsaMvatsarasya prathame SaNmAsAstadAdiryayoste tathA, AditvaMcAsya yugaprArambhe prathamataH prvRtttvaat| __etacca sUryAyanApekSavacanaM,candrAyanApekSayAtuuttarAyaNasyAditAvaktavyAsyAt,yugArambhe candrasyottarAyaNapravRttatvAt, prAvRRtuH-ASADhazrAvaNarUpamAsadvayAtmakaAdiryeSAMteprAvRDAdikA RtavaH, yugAdau Rtvekadezasya zrAvaNamAsasya pravarttamAnatvAt, evaM zrAvaNAdikAmAsAHprAguktahetoreva, bahulapakSAdiko pakSau zrAvaNabahulapakSa eva yugAdipravRtteH, divasAdikA ahorAtrAH, meruto dakSiNottarayoH sUryodaya eva yugapratipatteH, bharatairavatApekSayA idaM vacanaM, videhApekSayA tu rAtrau tatpravRtteH, tathArudrastrazato muhUrtAnAMmadhye prathamaHsaAdiryeSAMte tathA prAtastasyaiva pravRtteH, tathA bAlavAdikAni karaNAni, bahulapratipaddivase tasyaiva sambhavAt, tathA'bhijidAdikAni nakSatrANi, tata evArabhaaya nakSatrANAM krameNa yuge pravarttamAnatvAt, tathAhi uttarASADhAnakSatracaramasamayaSAzcAtye yugasyAntaHtato'bhinavayugasyAdinakSatrabhijideveti, he zramaNa ! he AyuSman!, ante ca sambodhanaM ziSyasya punaH praznaviSayakodyamavidhApanArtha ata evollasanUmanA yuge yuge'yanAdipramANaM pRcchati-paJcasaMvatsarAsaurAmAnamasyeti paJcasaMvatsarikaM yugaM, anena nottarasUtreNa daza ayanA ityAdikena virodhaH, candrasaMvatsaropayoginAM candrAyaNAnAM tu catustriMzadadhikazatasya sambhavAt, tatra bhadanta katyayanAni prajJaptAni ?, kiyanta RtavaH, evamita sautraM padaM evaM sarvatra yojanA kAryetyarthAbhivyaJjakaM, tena yanto mAsAH pakSAH ahorAtrAH kiyanto muhUrtA prajJaptAH ? bhagavAnAha- gau0 paJcasaMvatsarike yuge daza ayanAni, prativarSamayanadvayasambhavAt, evaM triMzaddatavaH pratyayanaM RtutrayasambhavAt, atra sUryasaMvatsaraSaSThAMza ekaSaSTidinamAnaH sUryaRtureva, na tuRtusaMva-tsaraSaSThAMzaH SaSThidinapramANo laukikartu, tathA ca sati SaSTisA ityuttarasUtraM viruNaddhi, tathA SaSTirmAsAH saurAH pratiRtu mAsadvayasambhavAt, ekaviMzatyuttaraM pakSazataM, pratimAsaM pakSadvayasambhavAt, aSTAdaza zatAni triMzadadhikAnyahorAtrANAM pratyayanaM ahorAtrAste ca dazaguNAH muhUrtAzca catuSpaJcAzatsahasrANi nava ca zatAni pratyahorAtraM triMzanmuhUrtA iti yugAhorAtrANAM saGghayAGkAnAM triMzatA guNane uktsngkhyaasmbhvaat|| uktaM candrasUryAdInAM gatyAdisvarUpam, atha yogAdIn dazArthAn vivakSuragAthAmAhamU. (301)jogA 1 devaya 2 tAragga 3 gotta 4 saMThANa 5 caMdaravijogA 6 / kula 7 puNNima avamaMsA ya 8 saNNivAe 9 a netA ya 10 // vR. 'jogo devaya' ityAdi, yogo'STAviMzaternakSatrANA kiM nakSatraM candreNa saha dakSiNayogi kiMnakSatramuttarayogi ityAdiko digyogaH 1 devatAH-nakSatradevatAH2 tArAgraM-nakSatrAmAMtArAparimANaM Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH -7 493 3 gotrANi nakSatrANAM 4 saMsthAnAni nakSatrANAM 5 candraraviyogo - nakSatrANAM candreNa raviNA ca saha yogaH 6, kulAni - kulasaMjJakAni nakSatrANi upalakSaNAdupakulAni kulopakulAni ca 7 kati pUrNimAH kati amAvAsyAzca 8 sannipAtaH - etAsAmeva pUrNimAmAvAsyAnAM parasparApekSayA nakSatrANAM sambandhaH 9, caH samuccaye, netA -mAsasya parisamApakastricaturAdinakSatragaNaH 10, caH samuccaye, chAyAdvAraM tu netRdvArAnuyAyitvena na pRthakkRtamiti / mU. (302) kati NaM bhaMte! nakkhattA paM0 ?, go0 ! aTThAvIsaM nakkhattA paM0, abhiI 1 savaNo 2 ghaNiTThA 3 sayamisayA 4 puvvabhadhvayA 5 uttarabhadhvayA 6 revaI 7 assimI 8 bharaNI 9 kattiA 10 rohiNI 11 miasira 12 addA 13 pumavvasU 14 pUso 15 assesA 16 maghA 17 puvvaphagguNi 18 uttaraphagguNi 19 hatthe 20 cittA 21 sAI 22 visAhA 23 aNurAhA 24 jiTThA 25 mUlaM 26 puvvAsADhA 27 uttarAsADhA 28 iti / vR. atha candrasya nakSatre saha dakSiNAdidigyogo bhavati tena prathamato nakSatra paripATImAha-atra zabdasaMskArA ime, abhijit 1 zravaNaH 2 dhaniSThA 3 zatabhiSak 4 pUrvabhadrapadA 5 uttarabhadrapadA 6 revatI 7 azvinI 8 bharaNI 9 kRttikA 10 rohiNI 11 mRgaziraH 12 ArdrA 13 punarvasu 14 puSyaH 15 azleSA 16 maghA 17 pUrvAphAlgunI 18 uttarAphAlgunI 19 hastaH 20 citrA 21 svAti 22 vizAkhA 23 anurAdhA 24 jyeSThA 25 mUlaM 26 pUrvASADhA 27 uttarASADhA 28 / ayaM ca nakSatrAvalikAkramo'zvinyAdikaM kRttikAdikaM vA laukikaM kramamullaGghaya yajJjinapravacane darzitaH sa yugAdau candreNa sahAbhijidyogasya prathamaM pravRttatvAt, na cAtra 'bahi mUlo'bhaMtare abhiI' iti vacanAdabhijitaH sarvato'bhyantasthAyitvena nakSatrAvalikAkrameNa pUrvasupanyAsa iti vAcyaM, nakSatrakramaniyame candrayogakramasyaiva kAraNatvAt na tu sarvAbhyantarAdimamDalasthAyitvasya anyathA SaSThAdimaNDalasthAyinAM kRttikAdInAM bharaNyanantaramupanyAso na syAt, atha yadyabhijitaH prArabhya nakSatrAvalikAkramaH kriyate tarhi saptaviMzatinakSatrANAmiva kathamasya vyavahArAsiddhatvaM ?, ucyate, asya candreNa saha yogakAlasyAlpIyastvena nakSatrAntarAnupraviSTatayA vivakSaNAt, yaduktaM samavAyAGge saptaviMzatitame samavAye - "jaMbuddIve dIve abhiIvajehiM sattAvIsAe nakkhattAhiM saMvavahAre vaTTai" etaddha ttiryathA - "jaMbUdvIpe na dhAtakIkhaNDAdau abhijidvajaiH saptaviMzatyA nakSatraiH vyavahAraH pravarttate, abhijinnakSatrasyottarASADhAcaturthapAdAnupravezanAditi," // atha prathamoSTiM yogadvAramAha mU. (303) etesi NaM bhaMte! aTThAvIsAe nakkhattANaM kayare nakkhattA je NaM sayA caMdassa dAhiNeNaM joaM joeMti kayare nakkhattA je NaM sayA caMdassa uttareNaM joaM joeMti kayare nakkhattA jeNaM caMdassa dAhiNeNavi uttareNavi pamaddapi jogaM joeMti kayare nakkhattA je NaM caMdassa dAhiNeNaMpi pamaddapi joaM joeMti kayare nakkhattA je NaM sayA caMdassa pamaddaM joaM z2oeMti ?, go0 ! etesi NaM aTThAvIsAe nakkhattANaM tattha je te nakkhattA jeNaM sayA caMdassa dAhiNeNaMjoaMjoeMti te NaMcha, taMjahA vR. 'etesi Na' mityAdi, eteSAM bhadanta ! aSTAviMzaternakSatrANAM madhye katarANi nakSatrANi yAni sadA candrasya dakSiNena- dakSiNasyAM dizi vyavasthitAni yogaM yojayanti ? - sambandhaM kurvanti 1 tathA katarANi nakSatrANi yAni sadA candrasyottarasyAM dizi vyavasthitAni yogaM yojayanti 2 Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 494 jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 7/303 tathA katarANi nakSatrANi yAni candrasya dakSiNasyAmapyuttarasyAmapi pramarddamapinakSatravimAnAni vibhidya madhye gamanarUpaM yogaM yojayanti, keSA nakSatravimAnAnAM madhyena candro gacchatItyarthaH 3 tathA katarANi nakSatrANi yAni candrasya dakSiNasyAmapi pramarddamapi yogaM yojayanti 4 tathA katarannakSatraM yat sadA candrasya pramaMrdda yogaM yojayati ? 5, bhagavAnAha - gautama ! eteSAmaSTAviMzaternakSatrANAM digvicAraM brUma iti zeSaH, tatra yAni tAnIti bhASAmAtre nakSatrANi yAni sadA candrasya dakSiNasyAM yogaM yojayanti tAni SaT, tadyathA mU. (304) saMThANa 1 adda 2 pusso 3 'silesa 4 hatyo 5 taheva mUlo a 6 / bAhirao bAhiramaMDalassa chappeta nakkhattA / / vR. saMsthAnaM - mRgaziraH 1 ArdrA 2 puSyaH 3 azleSA 4 hastaH 5 tathaiva mUlazca 6 bahistAt bAhyamaNDalasya-caMdrasatkapaJcadazamaNDalasya bhavanti / mU. (305) tattha NaM je te nakkhattA je NaM sayA caMdassa uttareNaM jomaM joeMti te NaM bArasa, taM0 - abhiI savaNo dhaniTThA sayabhisayA puvvabhadhvayA uttarabhadhvayA revai assiNI bharaNI puvvAphagguNI uttarAphagguNI sAI, tattha NaM jete nakkhattA jeNaM sayA caMdassa dAhiNaovi uttara ovi pamaddapi jogaM joeMti te NaM satta, taMjahA kattiA rohiNI puNavvasU maghA cittA visAhA aNurAhA, tattha NaM je te nakkhattA jeNaM sayA candassa dAhiNaovi pamahaMpi jogaM joeMti, tAo maM duve AsADhAo savvabAhirae maMDale jogaM joaMsu vA 3, tattha NaM je se Nakkhatte je NaM sayA candassa pamaddaM joei sA NaM egA jeTThA iti / bR. ko'rthaH ? - samagracArakSetraprAntavartitvAdimAni dakSiNadigvyavasathAyIni caMdrazya dvIpato maNDaleSu caran 2 teSAmuttarasthAyIti dakSiNadigyogaH, nanu 'bahi mUlo'byaMtare abhiI' iti vacanAt mUlasyaiva bahizcaratvaM tathA'bhijita evAbhyantaracaratvaM tarhi kathamatra SaDityuktAni, vakSyamANe'nantarasUtre ca dvAdazAbhyantarata iti vakSyate ?, ucyate, mRgaziraAdInAM SaNNAM samAne'pi bahizcAritve mUlasyaiva sarvato bahizcaratvaM, tena bahimUlo ityuktaM, tathA anantarottarasUtre vakSyamANAnAM dvAdazAnAmapyabhyantaramaNDalacAritve samAne'pi abhijita eva sarvato'bhyantaravartitvAt 'abyaMtare abhiI' iti, tatra yAni tAnIti prAgvat nakSatrANi yAni sadA candrasyottarasyAM yogaM yojayanti tAni dvAdaza, tadyathA - abhijita zravaNo dhaniSThA zatabhiSak pUrvabhadrapadA uttarabhadrapadA revatI azvinI bharaNI pUrvAphAlgunI uttarAphAlgunI svAti, yadA caitaiH saha caMdrasya yogastadA svabhAvAccandraH zeSeSveva maNDaleSu syAt, yathA ca bhinnamaNDalasthAyinA candreNa saha bhinnamaNDalasthAyinakSatrANAM yogastathA maNDalavibhAgakaraNAdhikAre pratipAditaM, yataH sadaivaitAnyuttaradigavasthitAnyeva candreNa saha yogamAyAntIti, yattu samavAyAGge 'abhijiAiA NaM nava nakkhattA caMdassa uttareNaM jogaM joti, abhiI savaNo jAva bharaNI' ityuktaM tannavamasamavAyAnurodhenAbhijinnakSatramAdau kRtvA nirantara - yogitvena navAnAmeva vivakSitatvAt / uttarayoginAmapi pUrvaphAlgunyuttaraphAlgunIsvAtInAM kRttikArohiNImRgaziraH pramukhanakSatrayogAnantarameva yogasambhavAt, tatra yAni tAni nakSatrANi yAni sadA candrasya dakSiNenApi uttareNApi pramarddamapi yogaM yojayanti api sarvatra parasparasamuccayArthaH tAni sapta, tadyathA- kRttikA rohiNI Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 495 vakSaskAraH -7 punarvasu maghA citrA vizAkhA anurAdhA, eteSAM ca tridhApi yoga ityarthaH, yattu sthAnAGge'STamAdhyayane samavAyAGge'STamasamavAye ca- 'aTTha nakkhattA caMdeNa saddhiM pamaddaM jogaM joeMti kattiA rohiNI punavasu mahA cittA visAhA anurAhA jeTThA' iti, tatrASTasaGkhyAnurodhenaikasyaiva pramardayogasya vivakSitatvena jyeSThApi saGgrahItA / yattu lokazrITIkAkRtA ubhayayogItipadaM vyAkhyAnayatA etAni nakSatrANyubhayayogIni candrasyottareNa dakSiNena ca yujyante kadAcidbhedamapi upayAntIti, tacca vakSyamANajyeSThAsUtreNa saha virodhIti na pramANaM, tathA tatra ye te nakSatre sadA candrasya dakSiNato'pi pramardamapi ca yogaM yojayataste dve ASADhe - pUrvASADhottarASADhArUpe, te hi pratyekaM catustAre, tatra dve dve tAre sarvabAhyasya paJcadazasya maNDalasyAbhyantarato dve dve bahiH, tayo ye dve dve tAre abhyantaratastayormadhyena candro gacchati iti tadapekSayA pramardaM yogaM yukta ityucyate, ye tu dve dve tAre bahiste candrasya paJcadaze'pi maNDale cAraM carataH sadA dakSiNadigvyavasthite tatastadapekSayA dakSiNena yogaM yukta ityuktaM, anena cASADhAdvayamapi pramardayoginakSatragaNamadhye kathaM noktamiti vadato nirAsaH, anayordakSiNadigyogaviziSTapramardayogasya sambhadhAditi, sampratyetayoreva pramardayogabhAvanArthaM kiJcidAha - te ca nakSatre sadA sarvabAhye maNDale vyavasthite candreNa saha saha yogamayuktAM yukto yokSyate iti, tathA yatannakSatraM yat sadA candrasya pramardaM - pramardarUpaM yogaM yunakti ekA sA jyeSThA / atha devatA dvAramAha mU. (306) etesi NaM bhaMte! aTThAvIsAe nakkhattANaM abhiI nakkhatte kiMdevayAe pannatte go0 ! bamhadevayA pannatte, savaNe nakkhatte viNhudevayAe pannatte, ghaNiTThA vasudevayA pa0 / ee NaM kameNaM neavvA aNuparivADI imAo devayAo - bamhA viNhu vasU varuNe aya abhivaddhI pUse Ase jame aggI payAvaI some rudde aditI vahassaI sappe piu bhage ajjama saviA taTThA vA iMdaggI mitto iMde niraI Au vissA ya, evaM nakkhattANaM eA parivADI neavvA jAva uttarAsADhA kiMdevayA pannattA ?, goamA ! vissadevayA pannattA / vR. 'etesi Na' mityAdi, eteSAmaSTAviMzaternakSatrANAM madhye bhadanta ! abhijinakSatraM ko devatA'syeti kiMdevatAkaM prajJaptam ?, atra bahuvrIhau kaH pratyayaH, devatA cAtra svAmI adhipa itiyAvat yat tuSTayA nakSatraM tuSTaM bhavati atuSTayA cAtuSTaM, evamagre'pi jJeyaM, nanu nakSatrANyeva devarUpANi tarhi kiM teSu devAnAmAdhipatyaM ?, ucyate, pUrvabhavArjitatapastAratamyena tatphalasyApi tAratamyadarzanAt,manuSyeSviva devaSvapi sevyasevakabhAvasya spaSTamupalabhyamAnatvAt, yadAha - "sakkassa deviMdassa devaranno somassa mahAranno ime devA ANAuvavAyavavaNaniddese ciTThati, taMjahA somakAiA somadevakAiA vijjukumArA vijjukumArIo aggikumArA aggikumArIo vAukumArA vAukumArIo caMdA sUrA gahA nakkhattA tArArUvA je AvaNNe tahappagArA savve te abmattiA tabmAriA sakkarasa deviMdassa devaranno somassa mahAranno ANAvayaNaNiddese ciTTaMtI" ti, bhagavAnAha - gautama ! brahmadevatAkaM prajJaptam, atrAzayajJo guru sUtre'dRzyamanatvAt gUDhAnyapi ziSyapraznAni nirvAcanasUtreNaiva samAdhatte, zravaNa nakSatraM viSNudevatAkaM prajJaptaM, dhaniSThA vasudevatA prajJaptA, etenoktavakSyamANena krameNa netavyA - pAThaM prApaNIyA bhaNitavyA ityarthaH anuparipATi - abhijidAdinaztaraparipATyanusAreNa devatAnAmnAmAvalikA / Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 496 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 7/306 imAzcadevatAstAH-brahmA 1 viSNuH2 vasuH 3 varuNaH 4 ajaH 5abhivRddhi 6anyatrAhirbuna iti, pUSA-pUSanAmako devo na tu sUryaparyAyastena revatyeva pauSNamiti prasiddhaM, azvanAmako devavizeSaH 8 yamaH 9 agni 10 prajApatiriti brahmanAmako devaH, ayaM ca brahmaNaH paryAyAn sahate, tena brAhmayamityAdi prasiddham 11 somaH-candrastena saumyaM cAndramamityAdi prasiddham 12 rudraH-zivastena raudrI kAlinIti prasiddhaM 13 aditi devavizeSaH 14 bRhaspati prasiddhaH 15 sarpaH 16pitRnAmA 17bhaganAmAdevavizeSaH 18aryamA-aryamanAmakodevavizeSaH19savitAsUrya 20 tvaSTAtvaSTanAmako devastena tvASTrI citrA iti prasiddha 21 vAyuH 22 indrAgnI 23 tena vizAkhA dvidaivatamiti prasiddhaM, mitro-mitranAmako devaH 24 indraH 25 naiRtaH-rAkSasastena mUlaH Amrapa iti prasiddhaM 26 Apo-jalanAmA devastena pUrvASADhA toyamiti prasiddha 27vizve devaastryodsh28|suutraalaapkaantsthitshckaarH samuccaye, evamabhijitasUtradarzitapraznottarItyA nakSatrANAMdevA itydhikaartogmym| etayA-brahmaviSNuvaruNAdirUpayAparipATyAnatuparatIrthikaprayuktaazvayamadahanakamalajAdirUpayA netavyA-parisamAptiM prApaNIyAyAvaduttarASADhA kiMdevatA prajJaptA?, gautama ! vizvadevatA prjnypteti| ... mU. (307) etesiNaM bhaMte ! aTThAvIsAe nakkhattANaM abhiINakkhatte katitAre pa0?, goamA! titAre paM0, evaM neavvA jassa jaiAo tArAo, imaMcataM tAraggaM vR.atha tArAsaGkhyAdvAramAha-'etesiNa'mityAdi, eteSAM bhadanta! aSTAviMzaternakSatrANAM madhye'bhijinakSatraM kati tArA asyeti katitAraM prajJaptam ?, bhagavAnAha-gautama ! timrastArA asyeti tritAraM prajJaptam, tArAzcAtra jyotiSkavimAnAni, adhikArAnnakSatrajAtIyajyotiSkAnAM vimAnAnItyarthaH, natupaJcamajAtIyajyotiSkAstArakAH, nahi tAsAM dvitrAdivimAnairekaMnakSatramiti vyavahAraH samyak, anyajAtIyena samudAyenAnyajAtIyaH samudAyIti virodhaat| virodhazcAtra nakSatrANAM vimAnAnimahAnti tArakANAMcavimAnAnilaghUni, tathAjaMbUdvIpe ekazazinastArakANAM koTAkoTInAMSaTSaSTi sahasrANi nava zatAnipaJcasaptatizcetiyA saGakhyA sA'pyatizayIta nakSatrasaGkhyA cASTAviMzatirUpAmUlata evasamucchidyeta, nanutarhieteSAMvimAnAnAM ke'dhipAH?, ucyate, abhijidAdinakSatra eva, yathA kazcit maharddhiko gRhadvayAdipatirbhavati, evamabhijinnakSatranyAyena netavyA yasya nakSatrasya yAvatyastArA, idaM ca tattArAgraMmU. (308) tigatigapaMcagasayaduga dugabattIsagatigaMtaha tigNc| chappaMcagatigaekagapaMcagatiga chakkagaM vev|| mU. (309) sattagadugaduga paMcaga ekkakkaga paMca cutigNcev| ekkArasaga caukkaM caukkagaM ceva tAraggaM // iti / vR. tArAsaGkhyAparimANaM, yathA trikamabhijitaH 1 trikaM zravaNasya 2 paJcakaM dhaniSThAyAH 3zataM zatabhiSajaH 4 dvikaM pUrvabhadrapadAyAH 5dvikamattarabhadrapadAyAH 6dvAtriMzadrevatyaH 7trikamazvinyAH 8 tathA trikaM bharaNyAH 9, caH samuccaye, SaTa kRttikAyAH 10 paJcakaM rohiNyAH 11 trikaM mRgazirasaH 12 ekakaM ArdrAyAH 13 paJcakaM punarvasvoH, yadanyatra catuSkamAhustanmatAntaraM 14 trikaMpuSyasya 15 SaTkamazleSAyAH 16caiveti samuccaye saptakaMmaghAyAH 17dvikaM pUrvaphAlgunyAH Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-7 497 18 dvikamuttaraphAlgunyAH 19 paJcakaM hastasya 20 ekazcitrAyAH 21 ekakaH svAteH 22 paJca vizAkhAyAH 23 catvAraH anurAdhAyAH 24 trikaM jyeSThAyAH 25 caivazabdaH pUrvavat ekAdazakaM mUlasya 26 catuSkaM pUrvASADhAyAH 27 catuSkamuttarASADhAyAH 28 caiveti tathaiva taaraagrmiti| tArAsaGkhyAkathanaprayojanaMca yannakSatraMyAvattArAsaMkhyAparimANakaMbhavati tatsaMkhyAkotithiM zubhakArye varjayet, zatabhiSagarevatyostu krameNa zatasya dvAtriMzatazca tithibhirbhAge hRte yadavaziSTaM tapramANA tithirvarjanIyeti / atha gotradvAram-ihanakSatraNAM svarUpato na gotrasambhavaH, yata idaM gotrasya svarUpaM loke prasiddhimupAgamat-prakAzakAdyapuruSAbhidhAnastadapatyasantAno gotraM, yathA gargasyApatyasantAno gargAbhidhAno gotramiti, na caivasvarUpaM nakSatrANAM gotraM sambhavati, teSAmaupapAtikatvAt, tata itthaM gotrasambhavo draSTavyo-yasminnakSatre zubhairazubhairvA grahaiH samAnaM yasya gotrasya yathAkramaM zubhamazubhaM vA bhavati tattasya gotraM, tataH praznopapatti, tatsUtram mU. (310) etesiNaM bhaMte ! aTThAvIsAe nakkhattANaM amiI nakkhatte kiMgotte paM0?, go0 ! moggalAyaNasagotte, gAthA vR. etesiNa'mityAdi, eteSAmaSTAviMzaternakSatrANAMmadhye bhadanta ! abhijinnakSatraMkiMgotraM prajJaptam ?,gautama! modgalyAyanaiH-maudgalyagotrIyaiH sagotraM-samAnagotraM modgalyAyanagotramityarthaH-, evamagre'pi jJeyaM, athA'bhijitaH prArabhya lAghavArthamatra gAthA iti, tAzcemAHmU. (311) moggallAyaNa 1 saMkhAyaNe 2 ataha aggabhAva 3 kaNNile 4 / tatto ajAukaNNe 5 dhanaMjae 6 ceva boddhabbe // mU. (312)pussAyaNe 7 a assAyaNe a8 bhaggavese 9 a aggivese 10 / goama 11 bhAradAe 12 lohicce 13 veva vAsiDhe 14 // mU. (313)omajjAyaNa 15 bhaMDavvAyaNe 16 apiMgAyaNe 17 agovalle 18 / kAsava 19 kosiya 20 dabmA 21 ya cAmaracchAya 22 suMgA ya 23 // mU. (314) govallAyaNa 24 tegicchAyaNe 25 a kaccAyaNe 26 havai muule| tato bajjhiAyaNa 27 vagdhAvace agottAI 28 // vR. 'moggalAyaNa'mityAdi, maudgalyAyanaM 1 sAGkhyAyanaM 2 tathA agrabhAvaM 3 'kaNNilla mityatra padaikadeze padasamudAyopacArAtkaNNilAyanamiti gAhyaM4, tatazcajAtukarNaM 5dhanaJjayaM 6caivazabdaH samuccayeboddhavyam puSyAyanaM7caH samuccayeAzvAyanaMca 8 mArgavezaMca 9agnivezyaM ca 10 gautamaM 11 bhAradvAjaM 12 lauhityaM caiveti atrApi pUrvavadupacAre lauhityAyanaM 13 vAsiSTaM 14avamajjAyanaM 15 mANDavyAyanaMca 16piGgAyanaMca 17 govallamityatrApipadaikadezepadasamudAyApacArAt govallAyanaM 18 kAzyapaM 19 kauzikaM 20 dArbhAyanaM 21 cAmaracchAyanaM 22 zuGgAyanaM 23triSveSuNakAralopaH prAkRtazailIprabhavaH golavyAyanaM 24 cikitsAyanaM 25 kAtyAyanaM bhavati mUle 26 tatazca vajjhiyAyaNanAmakaM bAbhravyAyanaM 27 vyAghrApatya 28 ceti gotrANi / mU. (315) etesiNaM bhaMte ! aTThAvIsAe nakkhattANaM abhiInakkhatte kiMsaMThie pannate goamA! gosIsAvalisaMThie paM0, gAhA| 1332 Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 498 jambUdvIpaprajJapti-upAsUtram 7/315 1. atha saMsthAnadvAram-'etesi Na'mityAdi, eteSAM bhadanta ! aSTAviMzaternakSatrANAM abhijinakSatraM kasyeva saMsthitaM-saMsthAnaM yasya tattathA, prajJaptam ?, gautama! - mU. (316)gosIsAvali 1 kAhAra 2 sauNi 3 puSphovayAra 4 vAvI ya 5-6 / nAvA 7 AsakkhaMdhaga 8 bhaga 9 churagharae 10 asagaDuddho 11 // mU. (317)migasIsAvali 12 ruhirabiMdu 13 tulla 14 vaddhamANaga 15 paDAgA 16 / pAgAre 17 paliaMke 1818 hatye 210 muhaphullae 21 ceva // mU. (318) strI laga 22 dAmaNi 23 egAvalI 24 agayadaMta 25 vicchuasale ya26 / gayavikkame 27 atattoM sIhanisIhI ya 28 saMThANA // vR. gozIrSaM tasyAvalI-tatpudgalAnAM dIrgharUpA zreNistatsamasaMsthAnaM prajJaptam, evaM zeSanakSatrasaMsthAnAni jJeyAni, tAnImAni-abhijitogozIrSAvalisaMsthAnaMzravaNasya kAsArasaMsthAna dhaniSThAyAHzakunipaJjarasaMsthAnaM zatabhiSajaH puSpopacArasaMsthAnaMpUrvabhadrapadAyAH arddhavApIsaMsthAnaM uttarabhadrapadAyA apyarddhavApIsaMsthAnaM etadarddhavApIdvayamIlanena paripUrNA vApI bhavati tena sUtre vApItyuktaM, ataH saMsthAnAnAMnasaMkhyAnyUnatAvicAraNIyA, revatyAnausaMsthAnaM, azvinyAH azvaskandhasaMsthAnaM, bharaNyAH bhagasaMsthAnaM, kRttikAyAH kSurAdhArasaMsthAnaM, rohiNyAH zakaToddhisaMsthAnaM, mRgazirasaH mRgazIrSasaMsthAnaM, ArdrAyA rudhirabindusaMsthAnaM, punarvasvoH tulAsaMsthAnaM, puSyasya supratiSThitavarddhamAnakasaMsthAnaM, azleSAyAH patAkAsaMsthAnaM, maghAyAHprAkArasaMsthAnaM, pUrvaphalgunyA arddhapalyaGkasaMsthAnaMuttaraphalgunyAapyarddhapalyasaMsthAnaM, atrApiarddhapalyaGkadvayamIlanena paripUrNa palyaGka bhavatitena saMkhyAnyanatAna, hastasya hastasaMsthAnaM, citrAyAH mukhamaNDanasuvarNapuSpasaMsthAnaM, svAteH kIlakasaMsthAnaM, vizAkhAyAH dAmaniH-pazurajjusaMsthAnaM, anurAdhAyA ekAvalisaMsthAnaM, jyeSThAyAH gajadantasaMsthAnaM mUlasya vRzcikalAMgUla- saMsthAnaM, pUrvASADhAyAH gajavikramasaMsthAnaM, uttarASADhAyAH siMhaniSIdanasaMsthAnaM iti saMsthAnAni / atha candraviyogadvAram mU. (319) etesiNaM bhaMte ! aTThAvIsAe nakkhattANaM abhiInakkhatte katimuhutte caMdeNa saddhiM jogaM joei ?, goamA ! nava muhatte sattAvIsaM ca sattaTThibhAe muhattassa caMdeNa saddhiM jogaM joei, evaM imAhiM gAhAhiM anugaMtavvaM vR. 'etesi NamityAdi, eteSAM ca bhadanta ! aSTAviMzatenakSatrANAM madhye abhijinnakSatraM kati muhUrtAn candreNa sArddha yogaMyojayati?,sambandhaMkarotItyarthaH, gau0 navamuhUtAn ekasya ca muhUrtasya saptaviMzati saptaSaSTibhAgAn candreNa sArddha yogaM yojayati, kathametadavasIyate? mU. (320) abhiissa caMdajogo sattaTThisaMDio mhortto| te huMti nava muhuttA sattAvIsaM kalAo a|| vR.ihAbhijinnakSatraMsaptaSaSTikhaNDIkRtasyAhorAvasyaikaviMzatibhAgAncandreNasahayogamupaiti, te ca ekaviMzatirapi bhAgA muhUrtagatabhAgakaraNArthaM ohArAtre triMzanmuhUrtA iti triMzatA guNyante jAtAni SaT zatAni triMzadadhikAni eSAM saptaSaSTyA bhAge hRte labdhA nava muhUrtA ekasya muhUrtasya saptaviMzatisaptaSaSTibhAgAayaMcasarvajaghanyaH candrasya nakSatrayogakAlaH, yattuzrIabhayadeyasUripAdeH samavAyAGgenavamasamavAya vRttau navamuhUrtAn caturviMzatiMca dvASaSTibhAgAnekasya ca dvASaSTibhAgasya Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 67 vakSaskAraH-7 499 saptaSaSTidhA chinnasya SaTSaSTibhAgAn yAvadasya candrayoga uktastattu pUrNimA'mAvAsyAparisamAptikAlabhAvinakSatraparijJAnopAye uktAt SaTSaSTirmuhUrtAH paJca ca dvASaSTibhAgA ekasya ca dvASaSTibhAgasya saptaSaSTicchinnasyaikaH saptaSaSTibhAga ityevaMrUpAd dhruvarAzernakSatrazodhanAdhikAre saptaviMzati saptaSaSTibhAgAHduHzodhA iti saptaviMzatisaptaSaSTibhAgAH savarNanArtha dvASaSTyA guNyante jAtaM 1674 eSAM saptaSaSTyA bhAge hRte AgataM .. 6/.. / ___"eva miti yathA'bhijita ekaviMzatibhAgebhyaH samadhikanavamuhUrtarUpo yogakAla AnItastathAprakAreNetyarthaH, imAbhirvakSyamANAbhirgAthAbhiravagantavyaM, candrayogakAlamAnamiti gamyaM, tadyathA-abhijitazcandrayogaH saptaSaSTikhaNDIkRto'horAtraH kalpyate, te pUrvoktA ekaviMzatibhAgAH pUrvoktena karaNena nava muhUrtAH saptaviMzatizca kalA bhavanti tathA zatabhiSak bharaNI ArdrAAzleSA svAtiHjyeSThAcaH samuccaye etAni SaT nakSatrANipaJcadaza muhUrtAn yAvat candreNa saha saMyogaH-sambandho yeSAM tAni tathA, tadyathA-eteSAM SaNNAmapi nakSatrANAM pratyeka saptaSaSTikhaNDIkRtasyAhorAtrasya satkAn sArdhAntrayastriMzadbhAgAnyAvaccandreNa saha yogobhavati tato muhUrtagatasaptaSaSTibhAgakaraNArthaM trayastriMzat triMzatA guNyante jAtAni nava zatAni navatAni-navatyadhikAni yadapi cAddhaM tadapi triMzatA guNayitvA dvikena bhajyate labdhAH paJcadaza muhUrtasya saptaSaSTibhAgAstepUrvarAzau prakSipyante jAtaH pUrvarAzi sahasraM paJcottaraM, asya saptaSaSTyA bhAge hRte labdhA paJcadaza muhUrtA iti / mU. (321) sayamisayA bharaNIo addA assesa sAi jehaay| ete channakkhattA pnnrsmuhttsNjogaa| vR. timra uttarAH-uttaraphalgunI uttarASADhA uttarabhadrapadA ityevaMrUpAH punarvasU rohiNI vizAkhA, caH samuccaye, etAni evakArasya bhinnakramatvAdetAnyeveti yojyaM, sUtre puMstvanirdezaH prAkRtatvAt, SaT nakSatrANi paJcacatvAriMzataM muhUrtAn yAvaccandreNa saha saMyogo yeSAM tAni tathA, tadyathA-atrApi SaNNAM nakSatrANAM pratyekaM saptaSaSTikhaNDIkRtasyAhorAtrasya satkAnAM bhAgAnAM zatamekamekasya ca bhAgasyAddhaM candreNa saha yogastatraiSAM bhAgAnAM muhUrtagatabhAgakaraNArthaM zataM prathamatastriMzatA guNyate jAtAni trINi sahasrANi paJcadazottarANi eteSAM saptaSaSTyA bhAge hRte labdhAH paJca catvAriMzanmuhUrtA iti| mU. (322) tinneva uttarAI punavvasU rohiNI visaahaay| eechannakkhatatA pnnyaalmuhuttsNjogaa| - vR. tathA avazeSANi-uktAtiriktAni nakSatrANi zravaNo dhaniSThA pUrvabhadrapadA revatI azvinI kRttikAmRgaziraHpuSyomaghA pUrvAphAlganI hastazcitrA'nurAmUlaH pUrvASADhAiti paJcadazApi bhavantitriMzanmuhUrtAnIti-triMzanmuhUrtAnyAvaccandreNa sahayogamaznuvate, tadyathA-eSAMpaJcadazAnAM nakSatrANAM candreNa saha sampUrNamahorAtraM yAvadyogastato muhUrtagatabhAgakaraNArthaM saptaSaSTi triMzatA guNyatejAte dve sahasredazottare eSAMcasaptaSaSTyA bhAgehatelabdhAstrazanmuhUrtAiti, candre-candraviSaye eSaH-anantarokto yogo nakSatrANAM jJAtavya iti / etAnicAbhijidvAni krameNArddhanadravyarddhakSetrasamakSetrasaMjJakAni siddhAnte rUDhAni, eSAM kila cirantanajyotizAstraSvevaM bhUktirAsIt natu Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 500 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 7/322 yathA'dhunA sarvANyapyekadinabhogAnI'ti zrImadAvazyakabRhadRttiTippanake, eSAM copyogH| // 1 // "dunni udivaddhakhitte dabmamayA puttalA u kAyavvA / samakhittaMmi aikko avaddhakhitte na kaayvyo| ityAdi uktazcandrayogaH, atha raviyogaHmU. (323) avasesA nakkhattA pannarasavihu~ti tiisimuhuttaa| caMdaMmi esa jogo nakkhattANaM munneavvo|| vR. 'etesiNaM bhaMte!' ityAdi, eteSAM bhadanta! aSTAviMzaternakSatrANAMmadhye abhijinnakSatraM kati ahorAtrAn sUryeNa sArddha yogaM yojayati ?, gautama ! caturo'horAtrAn SaT ca muhUrtAn sUryeNa sArddha yogaMyojayati, kathamiti cet, ucyate, yannakSatramahorAtrasya yAvataH saptaSaSTibhAgAn candreNa saha samavatiSThate tanakSatraM tAvataH ekaviMzatyAdInityarthaH paJcabhAgAn-rAtrindivasya paJcamAMzarUpAn, taiH paJcabhirekaM rAtrindivaM bhavatItyarthaH, sUryeNa samaM vrajati, idamatra hRdayaM yasya nakSatrasyayAvaMtaH saptaSaSTibhAgAzcandrayogayogvAstepaJcabhirbhajyante, labdhatatpaJcamabhAgAtmakamahorAtraM, zeSa triMzatA guNayitvA paJcabhirbhajyate labdhaM muhUrtAH, uktNc||1|| "jaM rikvaM. jAvaie vaccai candeNa bhaagstttttthii| taMpaNabhAge rAiMdiassa sUreNa taavie||"tti| mU. (324) etesiNaM bhaMte ! aTThavIsAe nakkhattANaM abhiInakkhatte kati ahoratte sUreNa saddhiM jogaMjoei?, go0 ! cattAri ahoratte chacca muhutte0 evaM imAhiM gAhAhiM neavvaMmU. (325) abhiI chacca muhutte cattAri akevale ahortte| . sUreNa samaMgacchai etto sesANa vocchAmi // vR. tadyathA-abhijinakSatramekaviMzatiM saptaSaSTibhAgAn candreNa samaM vartate tataH etAvataH paJcabhAgAn ahorAtrasya sUryeNa samaM vartanamavaseyam, ekaviMzatezca paJcabhirbhAge hRte labdhAH SaT muhUrtA iti, evamabhijinyAyena zeSanakSatrANAM sUryayogakAlaprarUpaNaM imAbhirvakSyamANAbhirgAthAbhirnetavyaM, tatrAbhijinnakSatraM SaNmuhUrtAn caturazca kevalAn-paripUrNAn ahorAtrAn sUryeNa samaM gacchati, atropapatti prathamataeva kRtA, athaUrdhvaM zeSANAM nakSatrahANAMsUryeNa samaMyogAn kAlaparimANamadhikRtyeti gamyaM vkssyaami| mU. (326) sayamisayA bharaNIo addA assesa sAi jevaay| vaccaMti muhutte ikkavIsa chccev'horte| vR. tathAhi-zatabhiSak bharaNI ArdrA azleSA svAti jyeSThA cetyetAni SaT nakSatrANi pratyekaM sUryeNa samaM vrajanti muhUrtAnekaviMzatiM SaT cAhorAtrAniti, tadyathA-etAni nakSatrANi candreNa samaM sArddhAn trayastriMzat saMkhyAn saptaSaSTibhAgAn vrajanti, tata etAvataH paJcabhAgAn ahorAtrasya sUryeNa samaM vrajantIti pratyekaM prAguktakaraNaprAmANyAt trayastriMzatazca paJcabhirbhAge labdhAH SaT ahorAtrAH zeSAH paripUrNamuhUrtAnayanAya dazabhirbhAgo hriyate labdhA ekviNshtirmuhuurtaa| mU. (327) tinneva uttarAI punavvasU rohiNI visaahaay| vaccaMti muhutte tinni ceva vIsaM ahorte|| Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-7 501 vR. tathA timrauttarAH-uttarabhadrapadAuttaraphAlgunI uttarASADhAityevaMrUpAH punarvasUrohiNI vizAkhA ca etAni SaT nakSatrANi sUryeNa samaMvrajantimuhUrtAntrINyeva viMzatiM cAhorAtrAniti, tadyathA-etAni SaT nakSatrANi candreNa samaM saptaSaSTibhAgAnAM zatamekamekasya ca bhAgasyA mekaM pratyekaM vrajanati, tataH etAvataH paJcabhAgAnahorAtrasya sUryeNa samaM vrajanamavagantavyam, tena zatasyapaJcabhirbhAge hRte labdhA viMzatirahorAtrAH, yadarddha tat triMzatA guNyate jAtAstriMzat tasyA dazabhirbhAge hRte labdhAstrayo muhUrtA iti / mU. (328) avasesA nakkhattA pannarasavi sUrasahagayA jNti| bArasa ceva muhutte terasa ya same ahortte|| 1. tathA avazeSANi-zravaNadhaniSThApUrvabhadrapadArevatyazvinIkRttikAmRgaziraHpuSyamaghApUrvaphalgunIhastacitrAanurAdhAmUlapUrvASADhArUpANi nakSatrANi paJcadazApisUryeNa sahagatAniyAnti dvAdazaiva muhUrtAn trayodaza ca samAn-paripUrNAhorAtrAniti, tadyathA-etAni paripUrNAn saptaSaSTibhAgAncandreNasamaMvrajanti, tataH sUryeNa saha tAni paJcabhAgAnahorAtrasya saptaSaSTisaMkhyAn gacchaMti, saptaSaSTezca paJcabhirbhAge hRte labdhAstrayodazaahorAtrAH zeSau dvau bhAgau tau triMzatA guNyete jAtA SaSTiH tasyAH paJcabhirbhAge hRte labdhA dvAdaza muhUrtA iti, atra caprasaGgasaGgatyA sUryayogadarzanatazcandrayogaparimANaM yathA jAyate tathA darzyate jyotisskrnnddoktN||1|| 'nakkhattasUrajogo muhuttarAsIkao apaJcaguNA / sattaTThIevibhatto laddho candassa so jogo|| nakSatrANAMarddhakSetrAdInAMyaH sUryeNa sahayogaH samuhUrtarAzIkriyate kRtvAcapaJcabhirguNyate tataH saptaSaSTyA bhAgehRte sati yallabdhaMsacandrasya yogaH, iyamatra bhAvanA-ko'pi ziSyaH pRcchati, yatra sUryaSadivasAnekaviMzatiMca muhUrtAn avatiSThate tatra candraH kiyantaM kAlaM tiSThatIti, tatra muhUrtarAzikaraNArthaMSadivasAstriMzatAguNyante guNayitvAcoparitanA ekaviMzatirmuhUrtAprakSipyante jAte dvezate ekottare, te paJcabhirguNyante, jAtaM paJcottaraM sahasraM, tasya saptaSaSTyA bhAge hRte labdhAH paJcadaza muhUrtAH, etAvAnarddhakSetrANAM pratyekaM candreNa samaM yogH| evaMsamakSetrANAMdvyarddhakSetrANAmabhijitazca candreNa samaMyogo jJeya iti|ath kuladvAram mU. (329) kati NaM bhaMte ! kulA kati uvakulA kati kulovakulA pannattA?, go0! bArasa kulA bArasa uvakulA cattAri kulovakulA pannattA, bArasa kulA, taMjahA-ghaniTThAkulaM 1 uttarabhaddavayAkulaM 2 assiNIkulaM 3 kattiyAkulaM 4 migasirakulaM 5 pusso kulaM 6 maghAkulaM 7 uttaraphagguNIkulaM 8 cittAkulaM 9 visAhAkulaM 10 mUlo kulaM 11 uttarAsADhAkulaM 12 / vR. 'katiNaM bhaMte! kulA'ityAdi, kati bhadanta ! kulAni-kulasaMjJakAni nakSatrANi tathA kati upakulAni tathA kati kulopakulAni prajJaptAni ?, sUtre puMstvanirdezaH prAkRtatvAt, bhagavAnAha-gautama ! dvAdaza kulAni dvAdaza upakulAni catvAri kulopakulAni prajJaptAni, tatra dvAdaza kulAni, tadyathA-dhaniSThA kulaM uttarabhadrapadA kulaM azvinI kulaM kRttikA kulaM mRgaziraH kulaM puSyaH kulaM maghA kulaM uttaraphalgunI kulaM citrA kulaM vizAkhA kulaM mUlaH kulaM uttarASADhA kulaM, atha kiM kulAdInAM lakSaNaM?, ucyate Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 502 jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 7 / 330 mU. (330) mAsANaM pariNAmA hoti kulA uvakulA u heTThimagA / hoti purNa kulovakulA abhIbhisaya adda anurAhA / / vR. mAsAnAM pariNAmAni - parisamApakAni bhavanti kulAni, ko'rthaH ? - iha yairnakSatraiH prAyo mAsAnAM parisamAptaya upajAyante mAsasadhzanAmAni ca tAni nakSatrANi kulAnIti prasiddhAni, tadyathA - zrAviSTho mAsaH prAyaH zraviSThayA dhaniSThAparaparyAyayA parisamAptimupaiti bhAdrapadaH uttarabhadrapadayA azvayuk azvinyA iti, zraviSThAdIni prAyo mAsaparisamApakAni mAsasadhzanAmAni, prAyograhaNAdupakulAdibhirapi nakSatrairmAsaparisamAptirjAyate ityasUciH / mU. (331) bArasa uvakulA taM0-savaNo uvakulaM 1 puvvabhaddavayA uvakulaM revaI uvakulaM bharaNIuvakulaM rohINIuvakulaM punnavvasU uvakulaM uvakulaM assesA puvvaphagguNI uvakulaM hattho uvakulaM sAI uvakulaM jeTThA uvakulaM puvvAsADhA uvakulaM / cattAri kulovakulA, taMjahA - abhiI kulovakulA sayamisayA kulovakulA addA kulovakulA anurAhA kulovakulA / kati NaM bhaMte! puNNimAo kati amAvAsAo pannattAo ?, goamA ! bArasa puNNimAo bArasa amAvAsAo paM0, taM0 - sAviTThI poTThavaI AsoI kattigI maggasirI posI mAhI phagguNI cettI vaisAhI jeTTA mUlI AsADhI, sAviTThiNi bhaMte! puNNimAsiM kati nakkhattA jogaM joeMti go0 ! tinni nakkhattA jogaM joeMti, taM0 - abhII savaNo ghaniTThA 3 / poTThavaINi bhaMte ! puNNimaM kai nakkhattA jogaM joeMti ?, go0 ! tinni nakkhattA joeMti, taM0-sayamisayA puvvabhaddavayA uttarabhadhvayA, assoiNNi bhaMte! puNNimaM kati nakkhattA jogaM joeMti ?, go0 ! do joeMti taM0 - revaI assiNI a, kattaiNNaM do-bharaNI kattiA ya, maggasirinnaM do-rohiNI maggasiraM ca, posiM tinni- addA puNavvasU pusso, mAdhiNNaMdo - assesA maghA ya, phagguNiM NaM do- puvvAphagguNI ya uttarAphagguNI ya, cettiNaM do- hattho cittA ya, visAhiNNaM do-sAI visAhA ya, jeTThAmUliNNaM tinni- aNurAhA jeTThA mUlo, AsADhiNNaM do- puvvAsADhA uttarAsADhA / sAviTTiNaM bhaMte! puNNimaM kiM kulaM joei uvakulaM joei kulovakulaM joei ?, go0 ! kulaM vA joei uvakulaM vA joei kulovakulaM vA joei, kulaM joemANe dhaniTThA nakkhatte joei uvakulaM joemANe savaNe nakkhatte joei kulovakulaM joemANe abhiI nakkhatte joei, sAviTThINNaM puNNimAsiM NaM kulaM vA joei jAva kulovakulaM vA joei, kuleNa vA juttA uvakuleNa vA juttA kulovakuleNa vA juttA sAviTThI puNNimA juttatti vattavvaM siA / poTThavadiNNaM bhaMte! puNNimaM kiM kulaM joei 3 pucchA, go0 ! kulaM vA uvakulaM vA kulovakulaM vA joei, kulaM joemANe uttarabhadhvayA nakkhatte joei u0 puvvabhadhvayA0 kulova0 sayamisayA0 nakkhatte joei, poTThavaiNNaM puNNimaM kulaM vA joei jAva kulovakulaM vA joei kuleNa vA juttA jAva kulovakuleNa vA juttA poTThavaI puNNamAsI juttattivattavvaM siyA / assoiNNaM bhaMte! pucchA, go0 ! kulaM vA joei uvakulaM vA joei no labbhai kulovakulaM, kulaM joemANe assiNInakkhatte joei uvakulaM joemANe revainakkhatte joei, assoiNNaM puNNimaM kulaM vA joei uvakulaM vA joei kuleNa vA juttA uvakuleNa vA juttA assoI puNNimA juttatti kattiiNNaM bhaMte! puNNimaM kiM kulaM 3 pucchA, go0! kulaM vA joei uvakulaM vA joei no Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-7 503 kulovakulaMjoei, kulaMjoemANe kattiAnakkhattejoei uva-bharaNI kattiiNNaMjAva vattavvaM, maggasirinnaM bhaMte ! puNNimaM kiM kulaM taM ceva do joei no bhavai kulovakulaM, kulaM joemANe maggasiranakkhatte joei u0 rohiNI maggasirannaM puNNimaM jAva vattavvaM siA iti| evaM sesiAo'vi jAva AsADhiM, posiM jeTThAmUliM ca kulaM vA u0 kulovakulaM vA, sasiANaM kulaM vA uvakulaM vA kulovakulaM na bhnnnni| sAviTThiNNaM bhaMte ! amAvAsaM kati nakkhattA joeMti?, go0 ! do nakkhattA joeMti, taM0-assesA ya mahA ya, poTThavaiNNaM bhaMte ! amAvAsaM kati nakkhattA joeMti ? goamA! do puvvAphagguNI uttarAphagguNI a, assoiNNaMbhaMte ! do-hatthecittAya, katiiNNaMdo-sAIvisAhA ya, maggasirinnaMtinni-aNurAhAjeTThAmUloa, posiNi do-puvvAsADhA uttarAsADhA, mAhiNNaM tinni-abhiIsavaNodhaNiTThA, phagguNiM tinni-sayamisayApubvabhadhvayA uttarabhadhvayA, cettiNNaM do-revaI assiNI a, vaisAhiNNaM do-bharaNI kattiA ya, jeTThAmUliNNaM do-rohiNI maggasiraM ca, AsADhiNNaM tinni-addA punavvasU pusso iti| sAviTThiNNaM bhaMte! amAvAsaM kiM kulaMjoei uvakulaMjoei kulovakulaM joei?, go0 kulaM vA joie uvakulaM vA joei no labbhai kulovakulaM, kulaM joemANe mahAnakhatte joei, uvakulaM joemANe assesAnakkhatte joei, sAviTTiNNaM amAvAsaM kulaM vA joei uvakulaM vA joei, kuleNa vAjuttA uvakuleNa vA juttA sAviTThIamAvAsA juttattivattavvaM siA, poTThavaINNaM bhaMte! amAvAsaMtaMcevado joei kulaM vAjoei uvakulaM0, kulaMjoemANe uttarAphagguNInakkhatte joei uva0 puvAphagguNI, poTTavaiNNaM amAvAsaM jAva vattavvaM siA, maggasirinta ceva kulaM mUle nakkhattejoei u0 jeTThA kulovaku0 anurAhAjAvajuttattivattavvaMsiA, evaMmAhIe phagguNIe AsADhIe kulaM vA uvakulaM vA kulovakulaM vA, avasesiANaM kulaM vA uvakulaM vAjoei / jayA NaMbhaMte ! sAviTThI puNNimA bhavai tayANaM mAhI amAvAsA bhavai ?, jayA NaM bhaMte ! mAhIpuNNimA bhavai tayANaM sAviTThI amAvAsA bhavai ?, haMtA! go0! jayANaM sAviTThItaM ceva vattavvaM, jayANaM bhaMte! poTThavaI puNNimA bhavai tayANaM phagguNIamAvAsA bhavai jayANaM phagguNI puNNimA bhavai tayANaM poTTavaI amAvAsA bhavai ?, haMtA ! goamA! taM ceva, evaM eteNaM abhilAveNaM imAo puNNimAo amAvAsAo neavvAo-assiNI puNNimA cettI amAvAsA kattigI puNNimA vaisAhI amAvAsA maggasirI puNNimA jeTThAmUlI amAvAsA posI puNNimA AsADhI amAvAsA / vR. kulAnAmadhastanAni nakSatrANi zravaNAdIni upakulAni kulAnAM samIpamupakulaM tatra vartante yAni nakSatrANi tAnyupacArAdupakulAnItivyutpatteH, yAni kulAnAmupakulAnAMcAdhastanAni tAni kulopakulAni, abhijidAdIni dvAdazopakulAni, tadyathA-zravaNaH upakulaM pUrvabhadrapadA upakulaMrevatI upakulaM bharaNIupakulaM rohiNIupakulaMpunarvasU upakulaMazleSAupakulaMpUrvAphAlgunI upakulaM hastaH upakulaM svAti upakulaMjyeSThA upakulaM pUrvASADhA upakulaM, catvAri kulopakulAni tadyathA-abhijit kulopakulaM zatabhiSak kulopakulaM ArdrA kulopakulaM anurAdhA kulopakulaM, kulAdisaMjJAprayojanaM tu Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 504 jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 7/331 || 9 || 'purveSu jAtA dAtAraH, saMgrAme sthAyinAM jayaH / anyeSu tvanyasevArttA, yAyinAM ca sadA jayaH // ' ityAdi / atha pUrNimAmAvAsyAdvAram - 'kati NaM bhaMte!' ityAdi, kati bhadanta ! pUrNimA:parisphuTaSoDazakalAkacandropetakAlavizeSarUpAH, pUrNena candreNa nirvRttA iti vyutpatteH bhAvAdimaH itImapratyaye rUpasiddhiH, kati amAvAsyAH - ekakAlAvacchedenaikasminnakSatre candrasUryAvasthAnAdhArakAlavizeSarUpAH, amA- saha candrasUryau vasato'syAmiti vyutpatteH, auNAdike'pratyaye strIliGge GIpratyaye, prajJaptAH, gau0 jAtibhedamadhikRtya dvAdaza pUrNimAH dvAdaza amAvAsyAH prajJaptAH tadyathA - zraviSThA - dhaniSThA tasyAM bhavA zrAviSThI - zrAvaNamAsa bhAvinI prauSThapadA - uttarabhAdrapadA tasyAM bhavA prauSThapadI - bhAdrapadabhAvinI azvayug-azvinI tasyAM bhavA AzvayujI - AzvineyamAsabhAvinI, evaM kArtikI mArgazIrSI pauSI mAghI phAlgunI caitrI vaizAkhI jyeSThAmUlI ASADhI iti, praznasUtre pUrNimAmAvAsyayorbhedena nirdeze'pi uttarasUtre yadabhedena nirdezastannAmaikyadarzanArthaM, tenAmAvAsyA api zrAviSThI prauSThapadI AzvayujI ityAdibhirvyapadezyAH nanu zrAviSThI pUrNimA zraviSThAyogAdbhavati, amAvAsyA tu zrAviSThI na tathA, asyA azleSAmaghAyogasya bhaNiSyamANatvAt, ucyate zrAviSThI pUrNimA asyeti zrAviSThaH - zrAvaNamAsaH tasyeyaM zrAviSThI zrAvaNamAsabhAvinItyarthaH, evaM prauSThapadyAdiSvamAvAsyAsu vAcyaM / " samprati yairnakSatrairekaikA paurNimAsI parisamApyate tAni pipRcchiSurAha - zrAviSThIM paurNamAsIM bhadanta ! kati nakSatrANi yogaM yojayanti - yogaM kurvanti ?, kati nakSatrANi candreNa saha saMyujya parisamApayantItyarthaH, bhaga0- gau0 trINi nakSatrANi yogaM yojayanta, trINi nakSatrANi candreNa saha saMyujya parisamApayanti, tadyathA - abhijit zravaNo dhaniSThA, iha zravaNadhaniSThArUpe dve eva nakSatre zrAviSThIM paurNamAsIM parisamApayataH, paJcasvapi yugabhAvinISu pUrNimAsu kvApyabhijitaH parisamApakAdarzanAt, kevalamabhijinnakSatraM zravaNena saha sambaddhamiti tadapi parisamApayatItyuktaM, kiJca - sAmAnyata idaM zrAviSThIsamApakanakSatradarzanaM jJeyaM, paJcasvapi zrAviSThISu pUrNimAsu kAM pUrNimAM kiM nakSatraM kiyatsu muhUrtteSu kiyatsu bhAgeSu kiyatsu pratibhAgeSu ca gateSu gamyeSu ca parisamApayatIti sUkSmekSikAdarzanArthaM tvidaM pravacanaprasiddhaM karaNaM bhAvanIyaM 119 11 'nAumiha amAvAsaM jai icchasi kaMmi hoi rikkhaMmi / avahAraM ThAvejA tattiarUvehiM saMguNie / ' yAmamAvAsyAmiha yuge jJAtumicchasi yathA kasminnakSatre varttamAnA parisamAptA bhavatIti, yAvadrUpairyAvatyo amAvasyA atikrAntAstAvatyA saGkhyayA ityarthaH, vakSyamANasvarUpamavadhAryateprathamatayA sthApyate ityavadhAryo - dhruvarAzi tamavadhAryarAzi paTTikAdI sthApayitvA saguNayet, atha kiMpramANo'sAvadhAryaMrAziriti tatpramANanirUpaNArthamAha // 2 // 'chAvaTThIya muhuttA bisaTTibhAgA ya paMca paDipuNNA / bAsaTThibhAgasattaTThigo a ekko havai bhAgo / ' SaTSaSTirmuhUrtA ekasya ca muhUrtasya paJca paripUrNA dvASaSTibhAgA ekasya ca dvASaSTibhAgasya ekaH saptaSaSTitamo bhAga ityetAvatpramANo'vadhAryarAziH, kathametAvatapramANasyotpattiriti cet, ucyate, iha yadi caturviMzatyadhiketa parvazatena paJca sUryanakSatraparyAyAH labhyante tato dvAbhyAM parvabhyAM Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH -7 505 kiM labhAmahe ?, atrAntyena rAzinA dvikalakSaNena madhyo rAzi paJcakalakSaNo guNyate jAtA daza teSAM ca caturviMzatyadhikena zatena bhAgaharaNaM, tatra chedyacchedaka- rAzyordvikenApavarttanA jAta uparitanazchedyo rAzi paJcakarUpo'dhastano dvASaSTirUpaH labdhAH paJca dvASaSTibhAgAH, etena nakSatrANi karttavyAnIti nakSatrakaraNArthamaSTAdazabhistriMzadadhikaiH zataiH saptaSaSTibhAgarUpaiH guNyante jAtAni ekanavati zatAni paJcAdadhikAni, chedarAzirapi dvASaSTipramANaH saptaSaSTyA guNyate jAtAnyekacatvAriMzacchatAni catuSpaJcAzadadhikAni, uparitanarAzirmuhUrttAnayanAya bhUyastriMzatA guNyate, jAte dve lakSe catuHsaptatisahasrANi pacaM zatAni teSA catuSpaMcAzadadhikaikacatvAriMzacchatairbhAgaharaNaM labdhAH SaTSaSTirmuhUrttAH zeSA aMzAstiSThanti trINi zatAni SaTtriMzadadhikAni tato dvASaSTibhAgA- nayanArthaM tAni SaSTyA guNyante jAtAni viMzatisahasrANi aSTau zatAni dvAtriMzadadhikAni teSAmanantaroktacchedarAzinA 4154 bhAgo hiyate labdhAH paMca dvASaSTibhAgAH zeSAstiSThanti dvASaSTiH tatazcAsyA dvASaSTyA apavarttanA kriyate jAta ekaH chedarAzerapi dvASaSTyA'pavarttanAyAM jAtA saptaSaSTiH, tata AgataM SaTSaSTirmuhUrtA ekasya ca muhUrttasya paMca paripUrNA dvASaSTibhAgA ekasya ca dvASaSTibhAgasya ekaH saptaSaSTibhAga iti tadevamuktamavadhAryarAzipramANaM, samprati zeSavidhimAha'eamavahArarAsiM icchaamAvAsasaMguNaM kujjA / // 3 // nakkhattANaM itto sohaNagavihiM nisAmeha // ' enaM - anantaroditasvarUpamavadhAryarAzimicchAmAvAsyAsaMguNaM - yAmamAvAsyAM jJAtumicchati tatsaMguNitaM kuryAt, ata UrdhvaM ca nakSatrANi zodhanIyAni tato'ta UrdhvaM nakSatrANAM zodhanakavidhizodhanaprakAraM vakSyamANaM nizAmayata- AkarNayata / tatra prathamataH punarvasuzodhanakamAha'bAvIsaM ca muhuttA chAyAlIsaM bisaTThibhAgA ya / // 4 // eaM puNavvasussa ya soheavvaM havai puNNaM / / ' dvAviMzatirmuhUrttAH ekasya ca muhUrtasya SaTcatvAriMzad dvASaSTibhAgAH etat - etAvatpramANaM punarvasunakSatrasya paripUrNaM bhavati zoddhavyaM, kathamevapramANasya zodhanakasyotpattiriti cet ?, ucyate, yadi caturviMzatyadhikena parvazatena paJca sUryanakSatraparyAyA labhyante tata ekaM parvAtikramya kati paryAyAstenaikena parvaNA labhyante ?, atrAntyena rAzinA ekakalakSaNena madhyarAzi paJcakarUpo guNyate jAtAH paJcaiva, 'ekena guNitaM tadeva bhavatIti vacanAt teSAM caturviMzatyadhikena zatena bhAgo hriyate, labdhAH paJca caturviMzatyadhikazatabhAgAH, tato nakSatrAnayanAya ete'STAdazabhiH zataiH triMzadadhikaiH saptaSaSTibhAgarUpairguNayitavyA iti guNakArarAzicchedarAzyordvikenA- pavarttanA jAto guNakArarAzi nava zatAni paJcadazottarANi chedarAzirdvASaSTiH / tatra paJca navabhi zataiH paJcadazottarairguNyaMte jAtAni paJcacatvAriMzacchatAni paJcasaptatyadhikAni chedarAzirdvASaSTilakSaNaH saptaSaSTyA guNyate jAtAnyekacatvAriMzacchatAni catuSpaJcAzadadhikAni, tathA puSyasya trayoviMzatibhAgAH prAktana- yugacaramaparvaNi sUryeNa saha yogamAyAnti te dvASaSTyA guNyante jAtAni caturdaza zatAni SaDviMzatyadhikAni tAni prAktanAt, paJcasaptatyadhikapaJcacatvAriMzatpramANAt zodhyante, zeSaM tiSThati ekatriMzacchatAni ekonapaJcAzadadhikAni, etAni muhUrtAnayanArthaM triMzatA guNyante, jAtAni caturnavatisahasrANi catvAri zatAni saptatyadhikAni Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 506 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 7/331 teSAMchedarAzinAcatuSpaJcAzadadhikai-kacatvAriMzacchatarUpeNa bhAgo hiyate, labdhA dvAviMzatirmuhUrtAH zeSaM tiSThati trINi sahasrANi dvayazItyadhikAni, etAni dvASaSTibhAgAnayanArthaM dvASaSTyA guNyante, jAtamekaM lakSa ekanavatisahasrANi caturazIdhikAni, teSAM chedarAzinA 4154 bhAgo hiyate labdhA SaTcatvAriMzat muhUrtasya dvASaSTibhAgAH essaapunrvsunksstrshodhnknissptti|ath zeSanakSatrANAM shodhnkaanyaah||5|| 'bAvattaraM sayaM phagguNINa bAnauabe visAhAsu / / cattAriabAyAlA sojjhA taha uttraasaaddhaa||' dvAsaptataM-dvAsaptatyadhikaMzataM phalgunInAM-uttaraphalgunInAMzodhyaM, dvisaptatyadhikena zatena punarvasuprabhRtIni uttaraphalgunIparyantAni nakSatrANi zodhyante, evamuttaratrApi bhAvArtho bhAvanIyaH, tathA vizAkhAsu-vizAkhAparyanteSu nakSatreSu zodhanakaM dve zate dvinavatyadhike, athAnantaramuttarASADhAparyantAni nakSatrANyadhikRtya zodhyAni-catvAri zatAni dvicatvAriMzadadhikAni / // 6 // "eaMpunavvasussa ya bisaTThibhAgasahiaMtu sohnngN| etto abhiIAIbIaMvocchAmi sohnngN|| etad-anantaroktaMzodhanaMkasakalamapipunarvasusatkadvASaSTibhAgasahitamavaseyaM, etaduktaM bhavati-yepunarvasusatkA dvAviMzatirmuhUttasteisarve'piuttarasmin 2 zodhanake antaHpraviSTA vartante natudvASaSTibhAgAstatoyatyatzodhanakaM zodhyatetatratatrapunarvasusatkAHSaTacatvAriMzadvASaSTibhAgAH uparitanAH zodhanIyA iti, etacca punarvasuprabhRti uttarASADhAparyantaM prathamaM zodhanaMka, ata UrdhvamabhijitamAdiM kRtvA dvitIyaM zodhanaMka vakSyAmi, tatra pratijJAtameva nirvaahyti||7|| 'abhiissa nava muhuttA bisadvibhAgA yahoti cauvIsaM / chAvaTThI ya samattA bhAgA stthichaiakyaa|| // 8 // iguNaTuM poTTavayA tisu ceva navottaresu rohinniaa| tisu navanavaesu bhave punavvasU phagguNIo a|| // 9 // paMceva iguNavatraM sayAI igunnttraaiNchccev| sojjhANi visAhAsu mUle satteva coaalaa|| // 10 // aTThasaya igUNavIsA sohaNagaM uttarANa sADhANaM / ___ cauvIsaM khalu bhAgA chAvaTThI cuNNiAo a|| abhijitonakSatrasyazodhanakaMnavamuhUrtAekasya camuhUrtasya satkAzcaturviMzatiSiSTibhAgAH ekasya ca dvASaSTibhAgasya saptaSaSTicchedakRtAH paripUrNA SaTSaSTibhAgAH, tathA ekonaSaSTraekonaSaSTyadhikaMzataM proSThapadAnAM-uttarabhadrapadAnAMzodhanakaM, kimuktaMbhavati?-ekonaSaSTyadhikena zatenottarabhadrapadAparyantAni nakSatrANi zuddhayanti, evamuttaratrApi bhAvanIyaM, tathA triSu navottareSu rohiNIparyantAnizuddhayanti, tathAtriSu navanavateSu-navanavatyadhikeSuzateSuzodhiteSupunarvasuparyantaM nakSatrajAtaMzuddhayati, tathA ekonapaJcAzadadhikAnipaJcazatAni prAcyaphAlgunyuttaraphalgunIparyantAni nakSatrANizuddhayanti, tathA vizAkhAsu-vizkhAparyanteSunakSatreSuekonasaptatyadhikAni SaTzatAni 669 zodhyAni, mUlaparyante nakSatrajAte sapta zatAni catuzcatvAriMzadadhikAni 744zodhyAni, uttarASADhAnAM-uttarASADhAparyantAnAMnakSatrANAMzodhanakaM aSTau zatAnyekonaviMzatyadhikAni 819, Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-7 507 sarvaSvapica zodhanakeSu upari abhijito nakSatrasya sambandhino muhUrtasya dvASaSTibhAgAzturviMzati SaTaSaSTizca cUrNikAbhAgA ekasya dvASaSTibhAgasya saptaSaSTibhAgAH zodhIyAH / // 11 // "eAI sohaittAjaM sesaMtaM havai nakhattaM / itthaM karei uDuvai sUreNa samaM amaavaasN||' etAni-anantaroditAnizodhanakAni yathAyogaMzodhayitvA yaccheSamavatiSThate tadbhavati nakSatraM, etasmiMzca nakSatre karoti sUryeNa samaM uDupatiramAvAsyAmiti karaNagAthAsamUhAkSarArthaH, bhAvanAtviyaM-kenApipRcchayate-yagasyAdau prathamAamAvAsyA kena nakSatreNopetAsamAptimupaitIti tatra pUrvoditasvarUpo'vadhAryarAzi SaTSaSTirmuhUrtAH paJca dvASaSTibhAgAH ekasya ca dvASaSTibhAgasya ekaH saptaSaSTibhAga ityevaMrUpo dhriyate, dhRtvA caikena guNyate, prathamAyAH amAvAsyAyAH pRSThatvAt, 'ekena guNitaM tadeva bhavatIti jAtastAvAneva rAzi, tatastasmAd dvAviMzatirmuhUrtAH ekasya ca muhUrtasya SaTcatvAriMzadvASaSTibhAgA ityevaMrUpaMpunarvasuzodhyate, tatraSaTSaSTimuhUrtebhyo dvAviMzatirmuhUrtAH zuddhAH sthitAH pazcAt catuzcatvAriMzat 44, tebhya ekaMmuhUrtamapakRSyasya dvASaSTibhAgAH kriyante kRtvA ca te dvASaSTibhAgarAzimadhye prakSipyantejAtAH saptaSaSTitebhyaH SaTcatvAriMzacchuddhAH zeSAstiSThantyekaviMzati, tricatvAriMzato muhUrtebhyastrazatA muhUrtaH puSyaH zuddhaH, pazcAt trayodaza muhUrtAH,azleSAnakSatraMcArddhakSetramitipaJcadazamuhUrtapramANaM, tata idamAgataM-azleSAnakSatrasyaikasmin muhUrte ekasyaca muhUrtasya catvAriMzati dvASaSTibhAgeSuekasyaca dvASaSTibhAgasya saptaSaSTidhAcchinnasya SaTSaSTibhAgeSu zeSeSu prathamAmAvAsyAsamAptimupagacchatIti, evaM sarvAsvapyamAvAsyAsu karaNaM bhaavniiym|atrpuurnnimaaprkrme yadamAvAsyAkaraNamuktaMtatkaraNagAthAnurodhenayugAdAvamAvasyAyAH prAthamyena kramaprAptatvena ca / atha prastutaM pUrNimAkaraNaM / // 1 // 'icchApuNNimaguNio avahAro so'ttha hoi kaayvyo| taMcevaya sohaNagaM abhiIAiMtu kAyavvaM // " // 2 // suddhami a sohaNagejaM sesaMtaM haveja nakkhattaM / tattha ya karei uDuvai paDipuNNaM puNNimaM vimalaM / yathA pUrvamamAvAsyAcandranakSatraparijJAnArthamavadhAryarAziruktaH sa evAtrApi-paurNamAsIcandrAnakSatraparijJAnavidhau IpsitapUrNimAsIguNitaH-yAMpUrNamAsIM jJAtumicchasitatsaGkhyayAguNitaH kartavyaH, guNitecasatitadeva-pUrvoktaM zodhanakaMkartavyaM, kevalamabhijidAdikaMnatupunarvasuprabhRtikaM, zuddhe ca zodhanake yaccheSamavatiSThate tadbhavennakSatraM paurNamAsIyuktaM, tasmiMzca nakSatre karoti uDupati-candramAH paripUrNA pUrNamAsI vimalAmitikaraNagAthAdvayAkSarArthaH, bhAvanA tviyaM-ko'pi pRcchati-yugasyAdau prathamA paurNamAsI kasmin candranakSatrayoge samAptimupagacchatIti, tatra SaTSaSTirmuhUrtA ekasya ca muhUrtasya paJca dvASaSTibhAgA ekasya dvASaSTibhAgasyaikaH saptaSaSTibhAga ityevaMrUpo'vadhAryarAzidhayate, saprathamAyAM paurNamAsyAM kila pRSTamityekena guNyate, tatastasmAda-bhijito nava muhUrtA ekasya camuhUrtasya caturviMzatiSaSTibhAgA ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaTaSaSTi saptaSaSTibhAgA ityevaMpramANaM zodhanakaM zodhanIyam, tatra ca SaTaSaSTernava muhUrtAH zudhAH sthitAH pazcAt saptapaJcAzat tebhyaH eko muhUrto gRhItvA dvASaSTibhAgIkRtaH teca ___ Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 508 jambUdvIpaprajJapti-upAgasUtram 7/331 dvASaSTibhAgarAzau paJcakarUpe prakSipyante jAtAH saptaSaSTibhAgAstebhyazcaturviMzati zuddhAH sthitAH pazcAt tricatvAriMzattebhyaH ekaM rUpamAdAya saptaSaSTibhAgIkriyate te ca saptaSaSTirapi bhAgAH saptaSaSTibhAgaikamadhye prakSipyante jAtA aSTaSaSTibhAgAstebhyaH SaTSaSTi zuddhAH sthitau pazcAd dvau saptaSaSTibhAgau, tatastriMzatA muhUrtaH zravaNaH zuddhaH sthitAH pazcAnmahUrtAH SaDviMzati,tataidamAgataMdhaniSThAnakSatrasya triSumuhUrteSu ekasya ca muhUrtasya ekonaviMzatisaMkhyeSu dvASaSTibhAgeSu ekasyaca dvASaSTibhAgasya paJcaSaSTisaMkhyeSu saptaSaSTibhAgeSu zeSeSuprathamApaurNamAsIsamAptimiyarti,evaM paJcAnAM yugabhAvinInAM zrAviSThInAM pUrNimAnAM kacit zravaNena kacid dhaniSThaya ca parisamAptiAvanIyA / tathA prauSThapadImiti-bhAdrapadI bhadanta ! paurNamAsI kati nakSatrANi yogaM yojayanti ?, bhagavAnAha-gautama! trINi nakSatrANiyojayanti, tadyathA-zatabhiSak pUrvabhadrapadAuttarabhadrapadA, AsAM paJcAnAmapi yugabhAvinInAmuktanakSatrANAM madhye anyatareNa prismaapnaat| AzvayurjI bhadanta! paurNamAsIMkati nakSatrANiyojayanti?,gautama! dveyojayataH-revatI azvinI ca, ihottarabhadrapadAnakSatramapi kAMcidAzvayurjI paurNamAsI parisamApayati paraM tauSThapadImapi, loke ca prauSThapadyAmeva tasya prAdhAnya tannAmnA tasyAH abhidhAnAd atastadiha na vivakSitamityadoSaH, ato ve samApayata ityukta, AsAM bahInAM yugabhAvinInAmuktanakSatrayormadhye'nyatareNa parisamApanAt, tathA kArtikI paurNamAsI dve nakSatre, tadyathA-bharaNI kRttikA ca, ihIpyazvinInakSatraM kAMcitkArtikI paurNamAsI parisamApayati paraMtadAzvayujyAMpaurNamAsyAM pradhAnamitIha na vivkssitmitydossH| ato'trApi dve ityuktaM, AsAM bahvInAM yugabhAvinInAM uktanakSatrayormadhye'nyatreNa parisamApanAta, tathA mArgazIrSI, paurNamAsI dvenakSatre, tadyathA-rohINI mRgazirazca, AsAMpaMcAnAmapi yugabhAvinInAMuktanakSatrayormadhye'nyatareNaparisamApanAt, tathA pauSIMpaurNamAsIMtrINinakSatrANi, tadyathA-ArdrA punarvasuH puSyazca, AsAM yugamadhye'dhikamAsasambhavena SaNmAmapi yugabhAvinInAM uktanakSatrANAM madhyeonyatareNa parisamApanAt, tathA mAghI paurNamAsI / nakSatre, tadyathA-azleSA maghA cazabdAt pUrvaphalgunIpuSyau grAhyau, tenAsAM yugabhAvinInAM paJcAnAmapi madhye kAJcidazleSA kAJcinmaghA kAJcit pUrvaphalgunI kAMcitpuSyazca parisamApayati, tathA phAlgunI paurNamAsI dve nakSatre, tadyathA-pUrvaphalgunI uttaraphalgunI ca, AsAM paMcAnAmapi yugamAvinInAM uktayornakSatrayormadhye'nyatareNa smaapnaat| tathA caitrI paurNamAsI dve nakSatre, tadyathA-hastaH citrA ca, AsAM paMcAnAmapiyugabhAvinInAmuktayornakSatrayormadhye'nyatareNa samApanAt, tathA vaizAkhI dve, tadyathA-svAtivizAkhA cazabdAdanurAdhA, idaM hi anurAdhAnakSatraM vizAkhAtaH paraM, vizAkhA cAsyAM pUrNimAsyAM pradhAnA tataH parasyAmeva paurNamAsyAM tatsAkSAdupAttaM nehetiato dve ityuktaM, AsAM bahvInAM yugabhAvinInAM uktamakSatrayormadhye'nyatareNa samApanAt / tathA jyeSThAmUlIM paurNamAsIM trINi, tadyathA-anurAdhA jyeSThA mUlaM ca, AsAM paMcAnAmapi yugabhAvinInAM uktanakSatrANAM madhye'nyatareNa samApanAt, tathA ASADhI paurNamAsI dve, tadyathA-pUrvASADhA uttarASADhAca, AsAMyugAnte adhikamAsasambhavena SaNNAmapi yugabhAvinInAM uktana-kSayormadhye'nyatareNa samApanAt / Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH -7 samprati kuladvArapratipAdanena svataH siddhAmapi kulAdiyojanAM mandamatiziSyabodhanAya praznayannAha - 'sAviTThiNNa'mityAdi, zrAviSThIM bhadanta ! kiM kulaM yunakti upakulaM yunakti kulopakulaM yunakti ?, bhagavAnAha - gautama! kulaM vA yunakti vAzabdaH samuccaye tataH kulamapi yunaktItyarthaH, evamupakulamapi kulopakulamapi tatra kulaM yuJjat daniSThAnakSatraM yunakti, tasyaiva kula (tayA) prasiddhasya sataH zrAviSThayAM paurNamAsyAM bhAvAt, upakulaM yuJjat zravaNanakSatraM yunakti, kulopakulaM yuJjat abhijinnakSatraM yunakti, taddhi tRtIyAyAM zrAviSThayAM pUrNimAsyAMdvAdazamuhUrtteSu kiJcitasamadhikeSu zeSeSu saha yogamupaiti, tataH zravaNasahacaratvAt svayamapi tasyAH paurNamAsyAH paryantavartitvAt tadapi tAM parisamApayati iti vivakSitatvAdyunaktItyuktaM / 509 sampratyupasaMhAramAha-yata evaM tribhirapi kulAdibhi zrAviSThayAH paurNamAsyAM yojanA'sti tataH zrAviSThIM paurNamAsIM kulaM vA yunakti upakulaM vA yunakti kulopakulaM vA yunaktIti vaktavyaM syAt-iti svaziSyebhyaH pratipAdanaM kuryAt, yadivA kulena vA yuktA satI zrAviSThI paurNamAsI upakulena vA yuktA kulopakulena vA yuktA yukteti vaktavyaM syAt / tathA 'poTThavadiNNaM bhaMte ! ityAdi, prISThapadIM paurNamAsIM bhadanta ! kiM kulaM vA yunaktItyAdi pRcchA, gautama ! kulaM vA upakulaM vAkulopakulaM vAyunakti tatra kulaM yuJjat uttarabhadrapadAnakSatraM yunakti, upakulaM yuJjat pUrvabhadrapadAnakSatraM yunakti, kulopakulaM yuJjat zatabhiSak nakSatraM yunakti, upasaMhAramAha " yata evaM tribhirapi kulAdibhiH prauSThapadyAH paurNamAsyAH yojanA'sti tataH prauSThapadIM paurNamAsIM kulaM vAyunakti upakulaM vA yunakti kulopakulaM vA yunaktIti vaktavyaM syAt iti svaziSyebhyaH pratipAdanaM kuryAt, yadivA kulena vA yuktA satI prauSThapadI paurNamAsI upakulena vA yuktA kulopakulena vA yuktA yukteti vaktavyaM syAt iti / tathA 'assoiNNa' miti AzvayuoM bhadanteti pRcchA, gautama! kulaM vA yunakti upakulaM vA yunakti no labhate kulopakulaM, tatra kulaM yuJjat azvinInakSatraM yunakti, upakulaM yuJjat revatInakSatraM yunakti, upasaMhAramAha-yata evaM dvAbhyAM kulAdibhyA AzvayujyAH paurNamAsyA yojanAsti tata AzvayujIM paurNamAsIM kulaM vA yunakti upakulaM vA yunaktIti vaktavyaM syAt-iti svaziSyebhyaH pratipAdanaM kuryAt, yadivA kulena vA upakulena vA yuktA satI AzvayujI paurNamAsI yukteti vaktavyaM syAt iti / tathA kArttikIM bhadanta ! paurNamAsIM kiM kulamityAdi pRcchA, gautama! kulaM vA yunakti na kulopakulaM yunakti na kulopakulaM yunakti, tatra kulaM yuJjat kRttikAnakSatraM yunakti upakulaM yuJjat bharaNInakSatraM yunakti kArttikImityAdyupasaMhAravAkyaM prAgvat iti, mArgazIrSI bhadanta ! paurNamAsIM kiM kulaM tadeveti dve yuktaH, ko'rthaH ? - kulamupakulaM vA yunakti na bhavati kulopakulaM, tatra kulaM yuJjat mRgaziro nakSatraM yunakti, upakulaM yuJjat rohiNI, mArgazIrSI paurNamAsImityAdyupasaMhAravAkyaM prAgvat, atha lAghavArthamatidezamAha - ' evaM sesi Ao' ityAdi, evaM zeSikA api - pauSyAdyAstAvadvaktavyAH yAvadASADhIpUrNimA ityarthaH, pauSIM jyeSThAmUlIM ca pUraNimaM kulaM vA yunakti upakulaM vA yunakti kulopakulaM vA yunakti, zeSikAyAM-mAdhyAdInAM kulaM vA yunakti upakulaM vA yunakti, kulopakulaM na bhaNyate, tadabhAvAditi / athAmAvAsyAH - 'sAviTThiNNaM' ityAdi, zrAviSThIM- zrAvaNamAsabhAvInIM amAvAsyAM kati 1 Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 510 jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 7/331 nakSatrANi yuJjanti ? - yathAyogaM candreNa saha saMyujya zrAviSThIM amAvAsyAM parisamApayanti ? -, bhagavAnAha - gautama ! dve nakSatre yuktaH, tadyathA - azleSA maghA, iha vyavahAranayamatena yasminnakSatre paurNamAsI bhavati tata ArabhyArvAktane paJcadaze caturdaze vA nakSatre amAvAsyA bhavati, yasmiMzca nakSatre amAvAsyA tata Arabhya parataH paJcadaze caturdaze vA nakSatre paurNamAsI, tatra zrAviSThI paurNamAsI kila zravaNe dhaniSThAyAM coktA tato'mAvAsyAyAmapyasyAM azleSA maghA coktA, loke ca tithigaNitAnusAratogatAyAmapyamAvAsyAyAM varttamAnAyAmapi pratipadi yasminnahorAtre prathamato'mAvAsyA'bhUt tataH sakalo'nyahorAtro'mAvAsyeti vyavahriyate, tato maghAnakSatramapyevaM vyavahArato'mAvAsyAyAM prApyate iti na kazcidvirodha, paramArthataH punarimAmamAvAsyAM imAni trINi nakSatrANi parisamApayanti, tadyathA-punarvasUpuSyo'zleSAca, asyAM paJcAnAmapi yugabhAvinInAM nakSatratrayANAM madhye'nyatareNa samApanAt, karaNaM cAtra prAguktaM / tathA prauSThapadIM bhadanta ! amAvAsyAM kati nakSatrANi yuJjanti ?, gautama ! dve nakSatre yuktaH, tadyathA- pUrvaphalgunI uttaraphalgunI cazabdAnmaghA grAhyA, asyAstu bhAdrapadapUrNimAvarttizatabhiSakto vyavahArato'pi karaNarItyA nizcayatazcArvAggaNane paMcadazatvAt, AsAM paMcAnAmapi yugabhAvinInAM nakSatratrayANAM madhye'nyatareNa samApanAcca, karaNaM ca pUrvavat / tathA AzvayujImamAvAsyAM kati nakSatrANi yuJjanti ?, gautama ! dvenakSatre yuktaH, tadyathA-ha stazcitrAca, idamapi vyavahArataH nizcayatastu AzvayujImamAvAsyAM trINi nakSatrANi samApayanti, tadyathA - uttaraphalgunI hastazcitrA ca yaca pUrvamAzvayujyAM pUrNimAyAmuttarabhadrapadA prAguktahetorna vivakSitA paraM nizcayataH sA AyAtIti tasyAH paMcadazatvAduttaraphalgunyatra gRhItA, AsAM ca paMcAnAM yugabhAvinInAM nakSatratrayANAM madhye'nyatareNa samApanAt bhAvanA prAgvat, tathA kArttikIM amAvAsyAM dve nakSatre yuktaH, tadyathA - svAtirvizAkhA ca etadapi vyavahArataH nizcayatastu trINi svAtirvizAkhA citrA ca, asyAmapi pUrNimAyAM azvinyanurodhena citroktA, AsAM paMcAnAmapi yugabhAvinInAM nakSatratrayANAM madhye'nyatareNa samApanAditi / tathA mArgazIrSI trINi nakSatrANi yuJjanti, tadyathA - anurAdhA jyeSThA mUlazca, edapi vyavahArato nizcayataH punarimAni trINi nakSatrANi amAvAsyA parisamApayanti, tadyathA - vizAkhA anurAdhA jyeSThA ca AsAM paMcAnAM yugabhAvinInAMnakSatratrayANAM madhye'nyatareNa samApanAt, tathA pauSImamAvAsyAM dve nakSatre yuktaH - pUrvASADhA uttarASADhAca, etadapi vyavahArata uktaM nizcayataH punastrINi nakSatrANi parisamApayanti, tadyathA - mUlaM pUrvASADhA uttarASADhAca, AsAM yugamadhye'dhikamAsambhavena SaNNAmapItyAdi pUrvavat, tathA mAghImamAvAsyAM trINi-abhijit zravaNo dhaniSThA, etatpUrNimAvarttibhyAmazleSAmadhAbhyAmabhijitaH SoDazatvena vyavahArAtItatve'pi zravaNasambaddhatvAt paMcadazatvaM samAdheyam, etadapi vyavahArataH nizcayataH punastraNi uttarASADhA abhijit zravaNazca, AsAMpaMcAnAmapItyAdi pUrvavat / tathA phalgunIM trINi tadyathA - zatabhiSak pUrvabhadrapadA uttarabhadrapadA, etadapi vyavahArataH nizcayatastrINi tadyathA-dhaniSThA zatabhiSak pUrvabhadrapadA ca, AsAM paMcAnAmapItyAdi tathaiva, tathA caitrIM dve nakSatre - revatI AzvinI ca, etadapi vyavahAtaH nizcayatastu trINi tadyathA - pUrvabhadrapadA uttarabhadrapadA revatI ca, AsAmapItyAdi tathaiva, tathA (vaizAkhI dve nakSatre - bharaNI kRttikA ca, Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-7 511 etadapi vyavahArataH nizcayatastutrINitadyathA-revatI azvinI bharaNIca, AsAmapItyAditathaiva) jyeSThAmUlI dve-rohiNImRgazirazca, etadapi vyavahArataH nizcayatastuimedvenakSatre-rohiNI kRttikA ca, AsAmapItyAdi pUrvavat, tathA ASADhI trINi nakSatrANi-ArdrA punarvasU puSyaH, etadapi vyavahArataH paramArthatastu imAni trINi nakSatrANi-mRgaziraH ArdrA punarvasUca, AsAM yugAnte'dhikamAsasambhavena SaNNAmapi [paJcAnAM] tathaiveti, atra sarvatra nakSatragaNanAmadhye tatrAbhijidantarbhavati tatra na gaNyaM, stokakAlatvAt, yata uktaM samavAyAGge-"jaMbuddIve 2 abhiIvajjehiM sattAvIsAe nakkhattehiM saMvavahAro vttttitti| athAmAvAsyAsu kulAdiyojanApraznamAha-'sAviTTiNNa mityAdi, zrAviSThI bhadanta ! amAvAsyAM kiM kulaM yunakti upakulaM yunakti kulopakulaMyunakti?,bhagavAnAha-gautama! kulaM vA yunakti upakulaM vA yunakti vAzabdaH samuccaye, no labhate kulopakulaM, tatra kulaM yuat zrAviSThImamAvAsyAM maghAnakSatraM yunakti, etacca prAguktayuktyA vyavahArata uktaM paramArthataH punaH kulaMyuat puSyankSatraMyunaktIti, etacca prAgevoktam, evamuttarasUtramapivyavahAramadhikRtya yathAyogaM paribhAvanIyamati, upakulaM yuat azleSAnakSatraMyunakti, athopasaMhAramAha-yata uktaprakAreNa dvAbhyAM kulAbhyAM zrAviSThayA amAvAsyAyAzcandrayogaH samasti, na tu kulopakulena, tataH zrAviSThImamAvAsyAM kulamapi yunakti upakulamapi yunakti iti vaktavyaM syAt, yadivA kulena vA yuktA upakulena vA yuktA satI zrAviSThI amAvAsyA yukteti vaktavyaM syAt / / tathA prauSThapadI bhadanta ! amAvAsyAmityAdi tadeva praznasUtraM, uttarasUtre dve kulopakule yuktaH no yunakti kulopakulaM, tatra kulaM yuat uttaraphalgunInakSatraM yunakti upakulaM yuJjat pUrvaphalgunInakSatraMyunakti, upasaMhArasUtraMtathaiva, mArgazIrSI tadevapraznasUtraM kiM kulaMjoeItyAdi, tatra kulaM yuMjatmUlanakSatraMyunakti upakulaM yuMjat jyeSThAnakSatraM kulopakulaM yuMjat anurAdhAnakSatraM yunakti, yAvatkaraNAdupasaMhArasUtraMyukteti vaktavyaM syAt, evaM mAdhyAH phAlgunyAH ASADhayAzca kulaM vA upakulaM vA kulopakulaM vA, avazeSikANAM kulaM vA upakulaM vAyunaktIti vaacym| athasannipAtadvAram-tatrasannipAtonAmapUrNimAnakSatrAtamAvAsyAyAmamAvAsyAnakSatrAcca pUrNimAyAM nakSatrasya niyamena sambandhastasya sUtram-'jayA NaM bhaMte'ityAdi, yadA bhadanta ! zrAviSThI zraviSThAnakSatrayuktA pUrNimA bhavati tadA tasyA aktinI amAvAsyA mAghI-maghAnakSatrayuktAbhavatiyadAtumAdhI-madhAnakSatrayuktApUrNimAbhavatitadApAzcAtyAamAvAsyA zrAviSThIzraviSThAyuktA bhavatIti, kAkvApraznaH, bhagavAnAha-hanteti bhavati, tatra gautama! yadA zrAviSThItyAdi tadeva vaktavyaM, praznena samAnottaratvAt, ayamarthaH-iha vyavahAranayamatena yasminnakSatre paurNamAsIbhavatitaArabhyaaktine paMcadazecaturdazevAnakSatreniyamato'mAvAsyA, tatoyadA zrAviSThIzraviSThAnakSatrayuktA paurNamAsI bhavati tadA aktinI amAvAsyAmAdhI-maghAnakSatrayuktAbhavati, zraviSThAnakSatrAdArabhya maghAnakSatrasya pUrvaM cturdshtvaat| atra sUryaprajJapticandraprajJaptivRtyostumaghA-nakSatrAdArabhya zraviSThAnakSatrasya paJcadazatvAditi pAThastenAtra vicArya, etacca zrAvaNamAsamadhikRtya bhAvanIyaM, yadAbhadanta! mAghI-maghAnakSatrayuktA pUrNamA bhavati tadA zrAviSThI-zraviSThAnakSatrayuktA pAzcAtyA amAvAsyA bhavati, maghAnakSatrAdArabhya pUrvaM zraviSThAnakSatrasya paMcadazatvAt / Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 512 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 7/331 idaMcamAghamAsamadhikRtya bhAvanIyaM, yadAbhadanta! prauSThapadI-uttarabhadrapadAyuktA paurNamAsI bhavati tadApAzcAtyA amAvAsyAuttaraphalgunInakSatrayuktA bhavati, uttarabhadrapadAtArabhyapUrvamuttaraphalgunonakSatrasthapaJcadazatvAt, etacca bhAdrapadamAsamadhikRtyAvaseyaM,yadAcottaraphAlgunInakSatrayuktA paurNamAsI bhavati tadA amAvAsyA prauSThapadI-uttarabhadrapadopetA bhavati, uttaraphalgunImArabhya pUrvamuttarabhadrapadAnakSatrasya caturdazatvAt, idaM ca phAlgunamAsamadhikRtyoktaM, evametenAmilApena imAHpUrNimAamAvAsyAzcanetavyAH, yadAAzvinIazvinInakSatropetA bhavatitadApAzcAtyAnantarA amAvAsyA caitrI-citrAnakSayuktA bhavati, azvinyA Arabhya pUrvaM citrAnakSatrasya paJcadazatvAt, etacca vyavahAranayamadhikRtyoktamavaseyaM nizcayata ekasyAmapyazvayugmAsabhAvinyAmamAvAsyAM citrAnakSatrAsambhavAt, etacca prAgeva darzitaM, yadAca caitrI-citrAnakSopetA paurNamAsI bhavati tadA pAzcAtyA amAvAsyA AzvinI-azvinInakSatrayuktA bhavati, etadapi vyavahArataH nizcayata ekasyAmapi caitramAsabhAvinyAmamAvAsyAyAM ashviniinksstrsyaasmbhvaat| etadapi sUtramAzvinacaitramAsAvadhikRtya pravRttaM, yadA ca kArtikI-kRttikAnakSatrayuktA paurNamAsI bhavati tadA vaizAkhI-vizAkhAnakSatrayuktA amAvAsyA bhavati, kRttikAto'ki vizAkhAyAH paJcadazatvAt, yadA vaizAkhI-vizAkhAnakSatrayuktApaurNamAsIbhavatitadAtato'nantarA pAzcAtyA'mAvAsyA kArtikI kRttikAnakSatropetA bhavati, vizAkhAtaHpUrvakRttikAyAH caturdazatvAt, etacca kArtikavaizAkhamAsAvadhikRtyoktaM, yadA camArgazIrSI-mRgaziroyuktA paurNamAsI bhavati tadAjyeSThAmUlI-jyoSThAmUlanakSatropetAamAvAsyA, yadAjyeSThAmUlI paurNamAsItadAmArgazIrSI amAvAsyA, etacca mArgazIrSajyeSThamAsAvadhikRtya bhAvanIyaM, yadApauSI-puSyanakSatrayuktApaurNamAsI tadA ASADhI-pUrvASADhAnakSatrayuktA amAvAsyA bhavati, yadA pUrvASADhAnakSatrayuktA paurNamAsI bhavati tadA puSyanakSatrayuktA amAvAsyA bhavati, etacca pauSASADhamAsAvadhikRtyoktaM, uktAni mAsArddhamAsaparisamApakAni nakSatrANi / samprati svayamastaMgamanenAhorAtraparisamApakatayA mAsaparisamApakaM nakSatravRndamAha, prathamato varSAkAlAhorAtraparisamApakanakSatrasUtram mU. (332) vAsANaM paDhamaM mAsaM kati nakkhattA neti ?, go0! cattAri nakkhattA neMti, taM0-uttarAsADhA abhiI savaNo dhaNiTThA, uttarAsADhA cauddasa ahoratte nei, abhiI sattaahoratte nei, savaNo aTTha'horatte nei dhaniTThA egaM ahorattaM nei, taMsi ca NaM mAsaMsi cauraMgulaporasIe chAyAe sUrie aNupariaTTai, tassaNaMmAsassa carimadivasedo padAcattAriaaMgulA porisI bhvi| vAsANaM bhaMte ! doccaM mAsaM kai nakkhattA neti ?, go0 ! cattAri-dhaniTThA sayabhisayA puvvabhaddavayA uttarAbhavayA, dhaniTThA NaM cauddasa ahoratte nei sayabhisayA satta ahoratte nei puvvAbhaddavayA aTTha ahoratte nei uttarAbhaddavayA egaM, taMsicaNaM mAsaMti aTuMgulaporisIe chAyAe sUrie aNupariyaTTai, tassa mAsassa carime divase do payA aTThaya aMgulA porisI bhavai / __ vAsANaM bhaMte! taiaMmAsaM kai nakhattA ti?, go0! tinni nakkhattA netitaM0-uttarabhaddavayA revaI assiNI, uttarabhaddavayA cauddasa rAidie neirevaI pannarasa assiNI egaM, taMsica NaM mAsaMsi duvAlasaMgulaporisIe chAyAe sUrie aNupariaTTai, tassa NaM mAsassa carime divase lehaTThAI tinni payAI porisI bhavai / vAsANaM bhaMte! cautthaM mAsaM kati nakkhattA Neti?, go0 ! tinni-assiNI bharaNI kattiA, assiNI cauddasa bharaNI pannarasa kattiA egaM, taMsiM ca NaM Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-7 513 mAsaMsi solasaMgulaporisIe chAyAe sUrie aNupariaTTai, tassa NaM mAsassa carame divase tiNNi . payAiM cattAri aMgulAI porisI bhvi| hemaMtANaMbhaMte! paDhamamAsaMkatinakkhattAneMti?,go0! tinni-kattiArohiNImigasiraM, kattiA cauddasa rohiNI pannarasa migasiraMegaMahorattaMnei, taMsicaNaMmAsaMsivIsaMgulaporisIe chAyAe sUrie aNupariaTTai, tassa NaM mAsassaje se carime divase taMsi ca NaM divasaMsi tinni payAI aTThaya aMgulAI porisI bhavai / hemaMtANaM bhaMte ! donnaM mAsaM kati nakkhattA neti ?, goamA ! cattAri nakkhattA neti, taMjahA-miasiraM addA puNavvasUpusso, miasiraMcauddasa rAiMdiAIneiaddAaTTha neipuNavvasU sattarAiMdiAiMpussoegarAiMdiaMnei, tayANaMcaubbIsaMgulaporisIechAyAesUrieaNupariaTTai, tassaNaM mAsassa je se carime divase taMsicaNaM divasaMsi lehaTThAIcattAripayAIporisI bhavai / hemaMtANaMbhaMte! taccaM mAsaM kati nakkhattAneMti?,goamA! tinni-pussoasilesAmahA, pusso coddasa rAiMdiAI nei asilesA pannarasa mahA ekaM, tayA NaM vIsaMgulaporisIe chAyAe sUrie aNupariaTTai, tassa NaM mAsassa je se carime divase taMsi ca maMdivasaMsi tiNNi payAI advaMgulAI porisI bhavai / hemaMtANaM bhaMte ! cautthaM mAsaM kati nakkhattA neti?, goamA! tinni Na0, taM0-mahApuvAphagguNI uttaraphagguNI, mahA cauddasa rAiMdiAI nei puvvAphagguNI pannarasa rAiMdiAI nei uttarAphagguNI ega rAiMdiaM nei, tayA NaM solasaMgulaporisIe chAyAe sUrie aNupariaTTai, tassa NaM mAsassa je se carime divase taMsi ca NaM divasaMsi tinni payAiM cattAri aMgulAI porisI bhvi| gimhANaM bhaMte ! paDhamaM mAsaM kati nakkhattA neMti ?, goamA ! tinni nakkhattA aitiuttarAphagguNI hattho cittA, uttarAphagguNI cauddasa rAiMdiAiM nei hattho pannarasa rAiMdiAI nei cittA egaM rAiMdiaM nei, tayANaM duvAlasaMgulaporisIe chAyAe sUrie aNupariaTTai, tassa NaM mAsassa je se carime divase taMsicaNaM divasaMsi lehaTThAI tinni payAiMporisI bhavai / gimhANaMbhaMte! doccamAsaMkatinakkhattANeti?,goamA! tinninakkhattA neti, taM0-cittA sAI visAhA, cittA dhauddasa rAiMdiAI nei sAI pannarasa rAiMdiAI nei visAhA egarAIdiaM nei, tayA NaM aTuMgulaporisIe chAyAe sUrie aNupariaTTai, tassa NaM mAsassaje se cami divase taMsi caNaM divasaMsi do payAI aTuMgulAI porisI bhvi| gimhANaM bhaMte! taccaM mAsaM kati nakkhattA neti?, go0! cattAri nakkhattA neti, taMjahAvisAhA'NurAhA jeTThA mulo, visAhA cauddasa rAiMdiAI nei aNurAhA aTTha rAiMdiAI nei jeTThA satta rAiMdiAInei mUlo ekkaM rAiMdiaM, tayANaMcauraMgulaporisIe chAyAe sUrieaNupariaTTai, tassaNaMmAsassajese carime divasetaMsicaNaMdivasaMsi dopayAiMcattAriyaaMgulAi, porisI bhvi| gimhANaM bhaMte ! cautthaM mAsaM kati nakkhattA neMti?, goamA! tinni nakkhattA neMti, taM0mUlo puvAsADhA uttarAsADhA, mUlo cauddasa rAiMdiAI nei puvvAsADhA pannarasa rAiMdiAI nei uttarAsADhA egaM rAiMdiaM nei, tayANaM vaTTAe samacauraMsasaMgaNasaMThiAe naggohaparimaNDalAe [1333 Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 7/332 sakAyamaNuraMgiAe chAyAe sUrie aNupariaTTai, tassa NaM mAsassa je se carime divase taMsi ca NaM divasaMsi lehaTThAI do payAI porisI bhavai / etesi NaM puvvavaNNiANaM payANaM imA saMgahaNI mU. (333) jogo devayatAraggagottasaMThANa caMdaravijogo / kulapuNNima avamaMsA neA chAyA ya boddhavvA / / vR. varSANAM - varSAkAlasya caturmAsapramANasya prathamamAsaM-- zrAvaNalakSaNaM kati nakSatrANi svayamastaMgamanenAhorAtraparisamApakatayA krameNa nayanti ?, dvikarmakatvAdasya samAptiti gamyate, ko'rthaH ? -vakSyamANasaGkhyAGkasvasvadineSu imAni nakSatrANi yadA astamayanti tadA zrAvaNamAse'horAtrasamAptirityarthaH, tenaitAni rAtriparisamApakatvAdrAtrinakSatrANyucyante, bhagavanAha - gautama catvAri nakSatrANi nayanti, tadyathA - uttarASADhA abhijicchravaNo dhaniSThAca, tatrottaraSADhA prathamAn caturddaza ahorAtrAn nayati, tadanantaramabhijinnakSatraM saptAhorAtrAnnayati, tataH zravaNanakSatramaSTI ahorAtrAnnayati, evaM ca sarvasaGkalanayA zrAvaNamAsasyaikonatriMzadahorAtrA gatAstataH paraM zrAvaNamAsasya sambandhinaM caramamekamahorAtraM dhaniSThAnakSatraM nayati, evaM zrAvaNamAsaM catvAri nakSatrANi nayanti, tadyathA-dhaniSThA zatabhiSak pUrvabhadrapadA uttarabhadrapadA ca, tatra dhaniSThA AdyAn caturddaza ahorAtrAn nayati tadanantaraM zatabhiSak saptAhorAtrAn nayati tataH paramaSTAvahorAtrAn pUrvabhadrapadA nayati tadanantaramekamahorAtramuttarabhadrapadAnayati evamena bhAdrapadamAsaM catvAri nakSatrANi nayanti, tasmiMzca mAse'STAGgulapauruSyA - aSTAGgulAdhikapauruSyA chAyayA sUryo'nuparAvarttate atra bhAvArthaH prAgvad bhAva0, etadevAha - tasya bhAdrapadamAsasya carame divase dve pade aSTa cAGgulAni pauruSI / atha tRtIyaM pRcchati - 'vAsANaM bhaMte! 'tti, ityAdi, varSANA bhadanta ! tRtIyaM mAsaM kati nakSatrANi nayanti ?, gautama ! trINi nakSatrANiuttarabhadrapadA revatI azvinI ca, tatrottarabhadrapadA caturdaza rAtrindivAn nayati, revatI paJcadaza rAtrindivAn nayati, azvinI ekaM rAtrindivaM nayati, evaM tRtIyaM mAsaM trINi nakSatrANi nayanti, tasmiMzca mAse dvAdazAGgulapauruSyA- dvAdazAGgulAdhikapauruSyA chAyayA sUryo'nuparAvarttate, bhAvArtha: pUrvavat, etadevAha - tasya mAsasya carame divase rekhA - pAdaparyantavarttinI sImA tatsthAni trINi padAni pauruSI bhavati, kimuktaM bhavati ? - paripUrNAni trINi padAni pauruSI bhavati / 514 atha caturthaM pRccati - 'vAsANamityAdi, varSANAM - varSAkAlasya bhadanta ! caturthaM kArttikalakSaNaM mAsaM kati nakSatrANi nayanti ?, gautama ! trINi-azvinI bharaNI kRttikA ca, tatrAzvinI caturdazAhorAtrAn bharaNI paJcadazAhorAtrAn kRttikA ekamahorAtraM nayati, tasmiMzca mAse SoDazAMgulapauruSyA - SoDazAMgulAdhikapauruSyA chAyayA sUryo'nuparAvarttate, bhAvArtha pUrvavat, etadevAha - tasya mAsasya carame divase trINi padAni catvAri cAMgulAni pauruSI bhavati / gato varSAkAlaH / atha hemantakAlaM pRcchati - hemantAnAM - hemantakAlasya bhadanta ! prathamaM mArgazIrSalakSaNaM mAsaM kati nakSatrANi nayanti ?, gau0 trINi na0- kRttikA rohiNI mRgazirazca, tatra kRttikA caturddazAhorAtrAn rohiNI paJcadazAhorAtrAn mRgazira ekamahorAtraM nayati, tasmiMzca mAse viMzatyaGgulapauruSyA-viMzatyaGgulAdhikapauruSyA chAyayA sUryo'nuparAvarttate, bhAvArthaH pUrvavat, etadevAha - tasya mAsasya yazcaramo divasastasmin divase trINi padAni aSTa cAMgulAni pauruSI bhavatIti / Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-7 515 atha dvitIyaM pRcchati-hemaMtANaMbhaMte!' ityAdi, hemantakAlasya bhadanta! dvitIyaMpauSanAmakaM mAsaM kati nakSatrANi nayanti?, gautama ! catvAri nakSatrANi nayanti, tadyathA-mRgaziraH ArdrA punarvasUpuSyazca, tatramRgazirazcaturdaza rAtrindivAnayati, ArdrA aSTaunaya, punarvasUsapta rAtrindivAn, puSyaH ekaMrAtrindivaM nayati, tadA caturviMzatyaGgulapauruSyA-caturviMzatyaGgulAdhikapauruSyAchAyayA sUryo'nuparAvartate, bhAvArthaH pUrvavat, tasya mAsasya carame divase rekhA-pAdaparyantavartinI sImA tatsthAnicatvAri padAni pauruSI bhavati, paripUrNAni catavAri padAni pauruSI bhvti| atha tRtIyaM pRcchati-'hemaMtANa mityAdi, etat sugamaM, atha caturthaM pRcchati-'hemaMtANaM bhaMte! cautthaM ityAdi, sugmN|atiitohemntH, athagrISmaMpRcchati-'gimhANaMbhaMte! cautthaM' ityAdi catvAryapi imAni grISmakAlasUtrANi subodhAni, prAyaH prAktanasutrAnasAritvAt, navaraMtasmiMzcASADhe mAse prakAzyavastuno vRttasya vRttayA samacaturasrasaMsthAnasaMsthitasya samacaturasrasaMsthAnasaMsthitayA nyagrodhaparimaNDalasaMsthAnasya nyagodhaparimaNDalayA upalakSaNametatzeSasaMsthAnasaMsthitasyaprakAzyasya vastunaH zeSasaMsthAnasaMsthitayA, ASADhe hi mAse prAyaH sarvasyApi prakAzyasya vastuno divasasya caturbhAge'tikrAnte zeSe vA svapramANA chAyA bhavati, nizcayataH punarASADhamAsasya caramadivase tatrApi sarvAbhyantaremaNDalevartamAne sUrye, tatoyatprakAzyaM vastuyatsaMsthAnaM bhavati tasya chAyA'pi tathAsaMsthAnopajAyate, tata uktam-vRttasya vRttayA ityAdi, etadevAha 'svakAyamanuraGginyA' svasya-svakIyasyachAyAnibandhanasya vastunaH kAyaH-zarIraMsvakAyastamanurajyate-anukAraM vidaghAtItyevaMsIlA anuraGginI dviSaDagrahe'tyAdinAdhinaJpratyaya-stayA svakAyamanuraGginyA chAyayA sUryo'nu-pratidivasaM parAvartate yathA sarvasyApi prakAzyasya vastuno divasasya caturbhAge'tikrAnte zeSe vA svAnukArA svapramANAcachAyA bhavatIti, zeSaM sugamaM,idaMca pauruSIpramANaMvyavahAratauktaM, nizcayataHsADhestriMzatA'horAtraizcaturaMgulA vRddhiAnirvAveditavyA, tathA ca nizcayataH pauruSIpramANapratipAdanArthamimAH pUrvAcAryaprasiddhAH krnngaathaa:||1|| pavve pannarasaguNe tihisahie porisIi aannynne| chalasIasiyavibhattejaM laddhaM taM viANAhi / / // 2 // jai hoi visamaladdhaM dakkhiNamayaNaM Thavija nAyavvaM / aha havai samaM laddhaM nAyavvaM uttaraM aynnN|| // 3 // . ayaNagae tihirAsI caugguNe pvvpaaybhiyNmi| jaMladdhamaMgulANi yakhayavuDDI porisIe u|| // 4 // dakkhiNavuDDI dupayA aMgulANaM tu hoi nAyavvA / uttaraayane hAnI kAyavvA cauhi paayaahiN|| sAvaNabahulapaDivayA dupayA puna porisI dhuvA hoi| cattAri aMgulAI mAseNaM vaddhae ttto|| ikattIsaibhAgA tihie puNa aMgulassa cattAri / dakkhiNaayaNe vuddhI jAvayacattAri upayAI / / // 7 // . uttaraayane hAnI cauhiM pAyAhiM jAva do paayaa| Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 516 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 7 / 333 11211 evaM tu porisIe vuDhikhayA huMti nAyavvA // vuDDhI vA hANI vA jAvaiA porisIi diTThA u / tatto divasagaeNaM jaM laddhaM taM khu ayanagayaM // atra vyAkhyA - yugamadhye yasmin parvaNi yasyA tithau poruSIparimANaM jJAtumiSyate tataH pUrva yugAdita Arabhya yAni parvvANi atikrAntAni tAni dhriyante dhRtvA ca paJcadazabhirguNyante guNayitvA ca vivakSitAyAstitheH yAH prAgatikrAntAstithayastAbhi sahitAni kriyante kRtvA ca SaDazItyadhikena zatena teSAM bhAgo hiyate, ihaikasmin ayane tryazItyadhikamaNDalazataparimANe candraniSpAditAnAM tithInAM SaDazItyadhikaM zataM bhavati tatastena bhAge hRte yallabdhaM tadvijAnIhi samyagavadhArayetyarthaH, tatra yadi labdhaM viSamaM bhavati yathA ekakastrikaH paJcakaH saptako navako vA tadA tatparyantavartti dakSiNabhayanaM jJAtavyaM, atha bhavati labdhaM samaM yathA dvikazcatuSkaH SaTkaH aSTako dazako vA tadA tatparyantavartti uttarAyaNamavaseyaM, tadevamukto dakSiNottarAyaNaparijJAnopAyaH, samprati SaDazItyadhikena bhAge hRte yaccheSamavatiSThate yadivA bhAgAsambhavena yaccheSaM tiSThati tadgatavidhimAha 'ayaNagae' ityAdi, yaH pUrvaM bhAge hRte bhAgAsambhave vA zeSIbhUto'yanagatastithirA- zirvarttate sa caturbhirguNyate guNayitvA ca 'parvapAdeNa' yugamadhye yAni saGghayayA parvANi caturviMzatyadhikazatasaGkhyAni teSAM pAdena - caturthenAMzenaikatriMzatA ityarthaH, ( bhAgo hiyate) tayA bhAge hRte yallabdhaM tAnyaGgulAni cakArAdaGgulAMzAzca pauruSyAH kSayavRddhayorjJAtavyAni, dakSiNAyane padadhruvarAzerupari vRddhau uttarAyaNe padadhruvarAzeH kSaye jJAtavyAnItyarthaH, athaivaMbhUtasya guNakArasya bhAgahArasya kathamutpattiriti, ucyate, yadi SaDazItyadhikena caturviMzatyaGgalAni kSaye vRddhI vA prApyante tataH ekasyAM tithau kA vRddhi kSayo vA ? atrAntyena rAzinA ekakalakSaNena madhyamo rAzizcaturviMzatirUpo guNyate, jAtaH sa tAvAneva, 'ekena guNitaM tadeva bhavatI 'ti vacanAt, tata Adyena rAzinA SaDazItyadhikazatarUpeNa bhAgo hiyate, tatroparitanarAzeH stokatvAd bhAgo na labhyate tataH chedyacchedakarAzyoH SaTkenApavarttanA jAta uparitano rAzizcatuSkarUpo'dhastana ekatriMzat labdhamekasyAM tithau catvAra ekatriMzadabhAgAH kSaye vRddhau veti catuSko guNakAra uktaH ekatriMzad bhAgahAra iti, iha yallabdhaM tAnyaGgulAni kSaye vRddhau vA jJAtavyAnItyuktaM, tatra kasminnayane kiyapramANadhruvarAzerupari vRddhau kasmin vA ayane kiMpramANadhruvarAzau kSaye ityetannirUpaNArthamAha 'dakkhiNavuDDI' ityAdi, dakSiNAyane dvipadAt - padadvayasyopari aMgulAnAM vRddhirjJAtavyA, uttarAyaNe caturbhyaH pAdebhyaH sakAzAdaGgulAnAM hAni, tatra yugamadhye prathame saMvatsare dakSiNAyane yato divasAdArabhya vRddhistannirUpayati 'sAvaNe'tyAdi, gAthAdvayaM, yugasya prathame saMvatsare zrAvaNamAsabahulapakSe pratipadi pauruSI dvipadA-padadvayapramANA dhruvA bhavati, tatastasyAH pratipada Arabhya pratitithi krameNa tAvadvarddhate yAvanmAsena - sUryamAsena sArddhatriMzadahorAtrapramANena candramAsApekSayA ekatriMzatatithibhirityarthaH catvAri aGgulAni varddhante, kathametadavasIyate ? - yathA mAsena sArddhatriMzadahorAtrapramANena ekatriMzattidhyAtmakenetyata Aha 'ekkatIse 'tyAdi, yata ekasyAM tithau catvAra ekatriMzadbhAgA varddhante, etacca prAgeva bhAvitaM, paripUrNe tu dakSiNAyane vRddhi paripUrNAni catvAri padAni tato mAsena sArddhatriMzadahorAtrapramANena 7 Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-7 517 ekatriMzatatithyAtmamekenetyuktaM, tadevamuktA vRddhi, samprati hAnimAha-'uttare' tyAdi, yugasya prathame saMvatsaremAghamAse bahulapakSesaptamyAArabhya caturthyaH pAdebhyaH sakAzAtpratitithi ekatriMzadbhAgacatuSTyahAnistAvadavaseyA yAvaduttarAyaNaparyante dvau pAdau paurussiiti| ___eSaprathamasaMvatsaragato vidhiH, dvitIyesaMvatsare zrAvaNamAse bahulapakSetrayodazImAdau kRtvA vRddhiH, mAghamAse zuklapakSe caturthImAdiM kRtvA kSayaH, tRtIye saMvatsare zrAvaNamAse zuklapakSe dazamI vRddherAdiH, mAghamAsebahulapakSe pratipat kSayasyAdiH, caturthe saMvatsare zrAvaNamAse bahulapakSe saptamIvRddherAdiH, mAghamAse bahulapakSetrayodazI kSayasyAdi, paJcame saMvatsare zrAvaNe mAse zuklapakSe caturthI vRddherAdiH, mAghamAse zuklapakSedazamI kSayasyAdi, etacca karaNagAthAnupAttamapipUrvAcAryapradarzitavyAkhyAnAdavasitaM / sampratyupasaMhAramAha evamuktena prakAreNa pauruSyAM-pauruSIviSaye vRddhikSayau yathAkramaM dakSiNAyaneSUttarAyaNeSu veditavyau, tadevamakSarArthamadhikRtya vyaakhyaataaHkrnngaathaaH| sampratyasya karaNasya bhAvanA kriyate, ko'pi pRcchati-yugAditaH Arabhya paJcAzItitame parvaNi paJcamyAM tithau katipadA pauruSI bhavati?, tatra caturazItirdhayate, tasyAzcAdhastAt paJcamyAM tithau pRSTamiti paJca caturazItizca paJcadazabhirguNyate jAtAni dvAdaza zatAni SaSTyadhikAni eteSu madhye'dhastanAH paJca prakSipyante jAtAni teSAM SaDazItyadhikena zatena bhAgo hriyate labdhAH SaT, AgataMSaT ayanAnyatikrAntAni saptamamayanaM vartate, tadagataM ca zeSamekonapaJcAzadadhikaM zataM tiSThati tatazcaturbhirguNyate jAtAni paJcazatAniSannavatyadhikAni teSAmekatriMzatA bhAgaharaNe labdhAH ekonaviMzatiH, seSAstiSThanti sapta, tatra dvAdazAMgulAni pAdaityekonaviMzataH dvAdazabhiH, padaM labdhaM, zeSANitiSThanti saptAMgulAni, SaSThaMcAyanamuttarAyaNaMtadgataMsaptamaMtudakSiNAyanaM vartate, tataH padamekaMsapta cAMgulAnipadadvayapramANe dhruvarAzau prakSipyante, jAtAni trINi padAni saptAMgulAni, ye ca sapta ekatriMzadbhAgAH zeSIbhUtA vartante tAn yavAn kurmaH, tatrASTau yavA aMgule iti te saptASTabhirguNyante jAtAni SaTpaJcAzat tasyA ekatriMzatA bhAge hRte labdha eko yavaH zeSAstiSThanti yavasya paJcaviMzatirekatriMzadabhAgAH, AgataM paJcAzItitame parvaNi paJcamyAM trINi padAni saptAMgulAni eko yavaH ekasya ca yavasya paJcaviMzatirekatriMzadbhAgA ityetAvatI pauruSIti, aparaH ko'pi pRcchati saptanavatitame parvaNi paJcamyAM tithau katipadA pauruSI ?, tatra Sannavatirdhiyate, tasyAzcAdhastAtpaJca, Sannavatizca paJcadazabhirguNyatejAtAnicaturdazazatAni catvAriMzadadhikAni teSAM madhye'dhastanAH paJca prakSipyante jAtAni caturdaza zatAni paJcacatvAriMzadadhikAni, teSAM SaDazItyadhikena zatena bhAgo hriyate labdhAni sapta ayanAni zeSaM tiSThati trica- tvAriMzadadhikaM zataM taccaturbhirguNyate jAtani paJca zatAni dvisaptatyadhikAni teSA- mekatriMzatA bhAgo hriyate labdhAnyaSTAdazAMgulAni teSAM madhye dvAdazabhiraMgulaiH padamiti labdhamekaM padaM SaT aMgulAni upari cAMzA uddharitAzcaturdazaH te yavAnayanArthamaSTabhirguNyante jAtaM dvAdazottaraM zataM tasyaikatriMzatA bhAge hRte labdhAstrayo yavAH zeSAstiSThanti yavasya ekonaviMza-tirekatriMzadbhAgAH, sapta cAyanAnyatikrAntAni aSTamaM cAyanamuttarAyaNaM uttarAyame ca padacatuSTayarUpAd dhruvarAzerhAnirvaktavyA Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 518 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 7/333 tata ekaM padaM saptAMgulAnitrayo yavAekasya ca yavasya ekonaviMzati-rekatriMzadabhAgAiti padacatuSTayAt pAtyate, zeSaM tiSThati dve pade catvAryagulAni catvAro yavAH ekasya ca yavasaya dvAdaza ekatriMzadbhAgAH, etAvatI yugeAdita Arabhya saptanavatitameparvaNipaJcabhyAM tithau pauruSIti, evaM sarvatraM bhaavniiyN| samprati pauruSIparimANato'yanagatapiramANajJApanArthamiyaM karaNagAthA-'vuDDI ve'tyAdi, pauruSyAMyAvatIvRddhihAnirvAdRSTA tataH sakAzAddivasagatena pravarttamAnena ca trairAzikakaraNAnusAreNa yallabdhaM tat ayanagataM-ayanasya tAvatpramANaM gataM veditavyaM, eSa karaNagAthAkSarArthaH, bhAvanA tviyam tatradakSiNAyanepadadvayasyoparicatvAri aGgulAnivRddhaudRSTAni, tataH ko'pipRcchati-kiM gataM dakSiNAyanasya?,atratrairAzikakarmAvatAro-yadicaturbhiraGgulasya ekatriMzadbhAgairekA tithilabhyate tatazcaturbhiraMgulaiH kati tithIrlabhAmahe ?, atrAntyo rAziraMgularUpa ekatriMzadbhAgakaraNArthamekatriMzatA guNyatejAtaMcaturviMzatyadhikaMzataMtenamadhyorAziguNyatejAtaMtadeva caturviMzatyadhikaM zataM tasya catuSkarUpeNAdirAzinA bhAgo hiyate labdhA ekatriMzattithayaH, AgataM dakSiNAyane ekatriMzattamAyAM tithau caturaMgulA pauruSyAM vRddhiriti / tathAuttarAyaNepadacatuSTayAGgulASTakahInaM pauruSyAmupalabhya ko'pipRcchati-kiMgatamuttarAyaNasya?,atrApi trairAzikaM-yadi caturbhiraMgulasya ekatriMzadbhAgairekA tithirlabhyatetato'STabhiraMgulaihInaH kati tithayo labhyante?, atrAntyo rAzirekatriMzadbhAga- karaNArthamekatriMzatA guNyatejAte dvezate aSTacatvAriMzadadhike tAbhyAM madhyo rAzirekakarUpo guNyatejAte eva dvezate aSTacatvAriMzadadhike tayorAdhena rAzinAcatuSkarUpeNa bhAgaharaNaMlabdhA dvASaSTiH, AgatamuttarAyaNe dvASaSTitamAyAM tithau aSTAvaMgulAni pauruSyA hInAnIti / athopasaMhAravAkyamAha- eteSAmanantaroktAnAM pUrvavarNitAnAM padAnAmiyaM-vakSyamANA sNgrhnniigaathaa| tadyathA-'jogodevayatAragga' ityAdi, prAgvyAkhyAtasvarUpA, asyA nigamanAthapunarupanyAsastena na punaruktivinIyeti, cattu pUrvamuddezasamaye sannipAtadvAraM sUtre sAkSAdupAttaM samprati ca chAyAdvAraMtadvicitratvAtsUtrakArANAMpravRtteH, pUrNimAmAvAsyAdvAresannipAtadvAramanta vitaMchAyAdvAraM ca netRdvArAnuyogyapi bhinnasvarUpatayA pRthaktvena vivakSitamiti dhyeyam / athAsminnevAdhikAre SoDazabhidvArairarthAntarapratipAdanAya gAthAdvayamAhamU. (334) hiDiM sasiparivAro maMdara'bAdhA taheva logate / dharaNitalAo abAdhA bAhiM ca uddhamuhe // vR. adhaH candrasUryayostArAmaNDalaM upalakSaNAt samapaMktau upari ca aNuM samaM vetyAdi vaktavyaM 1,zaziparivAro vaktavyaH 2 jyotizcakrasya mandarato'bAdhA vaktavyA 3 tathaiva lokAntajyotizcakrayorabAdhA4 dharaNitalAtjyotizcakrasyAbAdhA 5 kiJca-nakSatramantaH-cArakSetrasyAbhyantare kiM bahi kiM cordhvaM kiJcAdhazcaratIti vaktavyaM 6 / mU. (335) saMThANaM ca pamANaM vahati sIhagaI iddhimaMtA y| tAraMtara'ggamahisI tuDia pahu ThiI aappabahU / vR.jyotiSkavimAnAnAM saMsthAnaMvaktavyaM7 eSAmevapramANavaktavyaM 8candrAdInAMvimAnAni Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-7 519 kiyanto vahantIti vaktavyaM 9 eSAM madhye ke zIghragatayaH ke mandagataya iti vaktavyaM 10, eSAM madhye ke'lparddhayo maharddhayazceti vaktavyaM 11 tArANAM parasparamantaraM vaktavyaM 12 agramahiSyo vaktavyAH 13, tuTikena-abhyantaraparSatsatkastrIjanena saha prabhuH-bhogaM kartuM samarthazcandrAdirnavA iti vaktavyaM 14 sthitirAyuSo vaktavyA 15 jyotiSkANAmalpabahutvaM vaktavyaM 16 iti / mU. (336) asthi NaM bhaMte ! caMdimasUriANaM hiDiMpi tArAruvA aNuMpitullAvi samevi tArAruvA aNuMpitullAvi uppiMpi tArAruvA aNuMpitullAvi?, haMtA! go0! taM ceva uccAreavvaM vR.atha prathamaM dvAraM pipRcchiSurAha-'asthiNa mityAdi, astyetadbhagavan! candrasUryANAM devAnAM 'hiTiMpi'tti kSetrApekSayA adhastanA api tArArUpaH tArA vimAnAdhiSThAtAro devA dyutivibhavAdikamapekSya kecidaNavo'pi-hInA api bhavanti kecitulyA api-sadhzA api bhavanti, adhikatvaM tu svasvendrebhyaH parivAradevAnAM na sambhavatIti na pRSTaM, tathA same'pIti candrAdivimAnaiH kSetrApekSayA samAH-samazreNisthitA api tArArUpAH-tArAvimAnAdhiSThAtAro devAste'pi candrasUryANAM devAnAMdyutivibhavAdikamapekSya kecidaNavo'pikecitulyAapi bhavanti tathAcandrAdivimAnAnAM kSetrApekSayAupari-uparisthitAstArArUpAH-tArAvimAnAdhiSThAtAro devAste'picandrasUryANAMdevAnAM dyutivibhavAdikamapekSya kecidaNavo'pikecitulyA api bhavanti, atra kAkupAThAt praznAvagamaH, evaM gautamena pRSTe bhagavAnAha-gautama ! hanteti yadeva pRSTaM tatsarvaM tathaivAsti atastadevoccAraNIyaM / mU (337) sekeNaTTeNaMbhaMte! evaMvuccai-asthiNaM0 jahANaMtesiMdevANaMtavaniyamabaMbhacerANi UsiAibhavasi tadA tahANaM tesiNaM devANaM evaM paNNAyae taMjahA-aNutte vAtullatte, vA, jahA jahANaM tesiM devANaM tavaniyamabaMbhacerANi no UsiAiM bhavaMti tahA tahA NaM tesiM devANaM evaM (no) paNNAyae, taM0 aNutte vA tulatte vaa| vR.atrArthe hetupraznAyAha-athakenArthena bhagavannevamucyate-'asthiNa'mityAdinA, tadeva sUtramanusmaraNIyaM, atrotaramAha-yathA yathA teSAM tArArUpavimAnAdhiSThAtRNAM devAnAM prAgbhave taponiyamabrahmacaryANyucchritAni-utkaTAni bhavanti, tatra tapaH anazanAdi dvAdazavidhaMniyamaHzaucAdi brahmacarya-maithunavirati, atra ca zeSavratAnAmanupadarzanamutkaTavratadhAriNA jyotiSkeSu utpAdAsambhavAt, ucchritAnItyupalakSaNaM tenayathAyathAanucchritAnItyapi bodhyaM, anyathottarasUtre vakSyamANamaNutvaM nopapadyeta, yacchabdagamitavAkyasya tacchabdagarbhitavAkyasApekSatvuduttaravAkyamAha- tathA tathA teSAM devAnAmevaM prajJAyate-jJAyate iti, tadyathA-aNutvaM vA tulyatvaM vA, nacaitadanuci, zyatehi manuSyaloke'pi kecijanmAntaropacitatathAvidhapuNyaprAgbhArA rAjatvamaprAptA apirAjJA saha tulyavibhavAiti, atra vyatirekamAha-yathAyathA teSAMdevAnAM-tArAvimAnAdhiSThAtRNAM prAgbhavArjitAnyucchritAni taponiyamabrahmacaryANi na bhaveyustathA tathA teSAM devAnAM no evaM prajJAyate-aNutvaM vAtulyatvaMvA, abhiyogikakarmodayenAtinikRSTatvAt, ayamarthaH-akAmanijarAdiyogAddevatvaprAptAvapi devarddharalAbhena candrasUryebhyodyutivibhavAdyapekSayA'Nuekaikasya bhadanta candrasya kiyanto teSAM taissaha tulyatvamiti / mU. (338) egamegassa NaM bhaMte ! caMdassa kevaiA maMhaggahA parivAro kevaiA nakkhattA Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 520 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 7/338 parivAro kevaiyA tArAgaNakoDAkoDIo pannattAo?, go-aTThAsIimahaggahA parivAroaTThAvIsaM nakkhattA parivAro chAvaTThisahassAiMnava sayA pannattarA tArAgaNakoDAkoDIjo pnnttaa| vR. atha dvitIyaM dvAraMpraznayati-'egamegassaNaMbhaMte!'ityAdi, ekaikasya bhadanta candrasya kiyanto mahAgrahAH parivAraHtathA kiyanti nakSatrANiparivAra tathA kiyatyastArAgaNa-koTAkoTyaH parivArabhUtAHprajJaptAH?, bhagavAnAha-gautama! aSTAzItirmahAgrahAH parivAro'-STAviMzatirnakSatrANi parivAraH SaTSaSTisahasraNinava zatAni paJcasaptatyadhikAnitArAgaNakoTAkoTInAM parivArabhUtAni prajJaptAni, yadyapyatra ete candrasyaiva parivAratayoktastathApi sUryasyApIndratvAdete eva parivAtayA'vagantavyAH, samavAyAGge jIvAbhigamasUtravRtyAdau tathA drshnaat| mU. (339) maMdarassaNaMbhaMte! pavvayassa kevaiAe abAhAe joisaMcAraM carai?, go0 ikArasahiM ikkavIsehiM joaNasaehiM abAhAejoisaMcAraMcarai, logaMtAoNaMbhaMte! kevaiAe abAhAe joise pannate?, go0 ekkArasa ekkArasehiM joaNasaehiM abAhAe joise pnnte| dharaNitalAo NaM bhaMte !, sattahiM nauehiM joaNasaehiM joise cAraM caraitti, evaM sUravimANe ahihiM saehi, caMdavimANe ahihiM asIehiM, uvarille tArAruve navahiMjoaNasaehiM cAraMcarai joisassa NaM bhaMte ! heDillAo talAo kevaiAe abAhAe sUravimANe cAraM carai?, go0 dasahiMjoaNehiM AbAhAe cAraM carai, evaM caMdavimANe nauIejoaNehiM cAraMcarai, uvarille tArArUve dasuttare joaNasae cAraM carai, caMdavimANAovIsAe joaNehiM uvarilleNaM tArArUve cAraM cri| vR. atha tRtIyaM dvAraM pRcchati-'maMdarassa NaM bhaMte !' ityAdi, mandarasya bhadanta ! parvatasya kiyatyA'dhayA-apAntarAlenajyotizcakraMcAraMcarati?, bhagavAnAha-gautama! jagatasvabhAvAt ekAdazabhirekaviMzatyadhikairyojanazatairityevaMrUpayA'bAdhayA jyotiSaM cAraM carati, kimuktaM bhavati ?-merutazcakravAlenaikaviMzatyadhikAnyekAdazayojanazatadAni muktvA calaM jyotizcakra tArArUpaM cAraM carati, prakramAmbUdvIpagatamavaseyaM, anyathA lavaNasamudrAdijyotizcakrasya meruto dUravarttitvena uktapramANAsambhavaH, pUrvaM tu sUryacandravaktavyatAdhikAre abAdhAdvAre sUryacandrayoreva meruto'bAdhA uktA sAmprataM tArApaTalasyaitina pUrvAparavirodha iti| __ atha sthiraMjyotizcakramalokataH kiyatyAabAdhayAarvAavatiSThata iti pipRcchiSuzcaturthaM dvAramAha-'logantAo NamityAdi, lokAntato alokAdito'rvAkkiyatyAabAdhayA prakramAt sthiraM jyotizcakraM prajJaptaM ?, bhagavAnAha-gautama ! jagatsvabhAvAt ekAdazabhirekAdazAdhikairyojanazatairabAdhayAjyotiSaMprajJaptaM, prakramA sthiraMbodhyam, carajyotizcakrasya tatrAbhAvAditi athapaJcamaMdvAraMpRcchati-'gharaNitalAoNaMbhaMte'! ityanena tatsUtraikadezena paripUrNa praznasUtraM bodhyaM, tacca 'dharaNita. ! uddhaM uppaittA kevaiAe abAhAe hiDille joise cAraM carai?,go0!' ityantaM, vastvekadezasya vastuskandhasmArakatvaniyamAt, tatrAyamarthaH-dharaNitalAt-samayaprasiddhAt samabhUtalabhUbhAgAdUrdhvamutpatya kiyatyA'bAdhayA adhastanaM jyotiSaM tArApaTalaM cAraM carati ?, bhagavAnAha-gautama ! saptabhirnavataiH-navatyadhikairyoyanazatairityevaMrUpayA abAdhayA adhastanaM jyotizcakraM cAraM carati / atha sUryAdiviSayamabAdhAsvarUpaM saMkSipya bhagavAn svayamevAha-evaM Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-7 521 sUravimANe aTThahiM saehiM canda'0 evamuktanyAyena yathA samabhUmibhAgAdadhastanaM jyotizcakraM navatyadhikasapta- yojanazataistathA samabhUmibhAgAdeva sUryavimAnamaSTabhiryojanazataizcandravimAnamazItyadhikairaSTabhi-ryojanazataiH uparitanaM tArArUpaM navabhiryojanazataizcAraM carati / athajyotizcakracArakSetrApekSayAabAdhApraznamAha-'joisassaNa mityAdi, jyotizcakrasya dazottarayojanazatabAhalyasyAdhastanAt talAt kiyatyA abAdhayA sUryavimAnaM cAraM carati ?, gautama! dazabhiryojanairityevaMrUpayAabAdhayA sUryavimAnaMcAraMcarati, atraca sUtresamabhUbhAgAdUrdhvaM navatyadhikasaptayojanAtikrameNajyotizcakrabAhalyamUlabhUtaAkAzapradezaprataraH so'vadhirmantavyaH, evaMcandrAdisUtre'pi, evaM candravimAnaMnavatyAyojanairityevaMrUpayAabAdhayAcAraMcarati, tathoparitanaM tArArUpaM dazAdhike yojanazate jyotizcakrabAhalyaprAnte ityartha cAraM carati / atha gatArthamapi ziSyavyutpAdanAya sUryAdInAM parasparamantaraM sUtrakRdAha- sUryavimAnAt candravimAnaM azItyA yojanaizcAraM carati, sUryavimAnAt yojanazate'tikrAnte uparitanaM tArApaTalaM cAraM carati, candpavimAnAviMzatyAyojanairuparitanaMtArApaTalaMcAraMcarati, atra sUcAmAtratvAtsUtre'nuktApi grahANAM nakSatrANAM ca tretravibhAgavyavasthA matAntarAzritA saMgrahaNivRtyAdau darzitA likhyte||1|| 'zatAni sapta gatvoSa, yojanAnAM bhuvstlaat| navatiM ca sthitAstArAH, sarvAdhastAnabhastale // // 2 // tArakApaTalAd gatvA, yojanAni dshopri| sUrANAM paTalaM tasmAdazItiM zItarociSAm // // 3 // catvAritu tato gatvA, nakSatra paTalaM sthitm| gatvA tato'pi catvAri, budhAnA paTalaM bhavet // // 4 // zukrANAM ca gurUNAMca, bhaumAnAM mandasaMjJinAm / trINi trINi ca gatvoSa, krameNa paTalaM sthitam / / ' iti // atha SaSThaM dvAraM pRcchannAha mU. (340) jaMbuddIve NaM dIve aTThAvIsAe nakkhattANaM kayare nakkhatte savvabbhaMtarilleNaM cAraM carai?, kayare nakkhatte savvabAhiraM cAraM carai ?, kayera savvahiDillaM cAraM carai, kayare savvauvarilaM cAraM carai ?, go0 ! abhiI nakkhatte savvabaMtaraM cAraM carai, mUlo savvabAhiraM cAraM carai, bharaNI savvahiDillagaM sAI sabbuvarillagaMcAraM carai / caMdavimANe NaM bhaMte ! kiMsaMThie pannatte ?, go0 ! addhakaviThThasaMThANasaMThie savvaphAliAmae abbhuggayamusie evaM savvAiM neavvAI, caMdavimANe NaM bhaMte ! kevaiyaM AyAmavikhaMbheNaM kevaiyaM bAhalleNaM?, go0! vR. jambUdvIpe bhadanta ! dvIpe'STAviMzatenakSatrANAM madhye kataranakSatraM sarvAbhyantaraM-sarvebhyo maNDalebhyo'bhyantaraH sarvAbhyantaraH taM, anena dvitAyadimaNDalacAravyudAsaH, cAraM carati?, tathA kataranakSatraM sarvabAhya-sarvato nakSatramaNDalikAyA bahizcAraM carati-bhramati, tathA kataranakSatraM sarvebhyo'dhastanaM cAraM carati, tathA kataranakSatraM sarveSAM nakSatrANAmuparitanaM cAraM carati, sarvebhyo nakSatrebhya uparicArItyarthaH, bhagavAnAha-gautama ! abhijinnakSatraM sarvAbhyantaraM cAraM carati, yadyapi sarvAbhyantaramaNDalacArINyabhijidAdidvAdazanakSatrANyabhihitAnitathApIdaMzeSaikAdazanakSatrApekSayA Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 7/340 522 merudizi sthitaM sat cAraM caratIti sarvAbhyantaracArItyuktaM / tathA mUlo-mUlanakSatraM sarvabAhyaM cAraM carati, yadyapi paJcadazamaNDalAdbahizcANi mRgaziraHprabhRtIni SaD nakSatrANi pUrvASADhayozcaturNA tArakANAM madhye dve dve ca tAre uktAni tathApyetadaparabahizcArinakSatrApekSayA lavaNadizi sthitaM saccAraM caratIti sarvabahizcArItyuktaM, tathA bharaNInakSatraM sarvAdhastanaM cAraM carati, tathA svAtinakSatraM sarvoparitanaM cAraM carati, ayaM bhAvaH - dazottarazatayojanarUpe jyotizcakrabAhalye yo nakSatrANA kSetravibhAgazcaturyojanapramANastadapekSayoktanakSatrayoH krameNAtyAdikamastItyAhu " riti / atha saptamaM dvAraM pRcchati - 'candavimANe Na' mityAdi, candravimAnaM bhadanta ! kiM saMsthitaMkiMsaMsthAnaM prajJaptam ?, gautama! uttAnIkRtArddhakapitthaphalasaMsthAnasaMsthitaM sarvasphaTikamayaM 'abhyudgatotsRta' mityanena vijayadvArapurasthaprakaNThakagataprAsAdavarNakaH netavyAni saMsthAnanaiyatyabuddhiM prApaNIyAni, nanu yadi sarvANyapi jyotiSkavimAnAnyarddhakRtakapitthAkArANi tatazcandrasUryavimAnAnAnyatisthUlatvAdudayakAle'stamayakAle vA yadivA tiryak paribhramanti kasmAttathAvidhAnAni nopalabhyante ?, yastu zirasa upari varttamAnAnAM teSAmadhasthAyijaneSu varttulatayA pratimAsaH arddhakapitthasya zirasa upari dUramavasthApitasya parabhAgAdarzanato varttulatayA dRzyamAnatvAt so'pi na samyagabhAvamaJcati pUrNavRttasyApi tathA darzanAt / mU. (341) mU. (342) mU. (343) vR. atra padyenottarasUtramAha - gautama ! khalvitipadaM nizcaye'laGkAre vA SaTpaJcAzadekaSaSTibhAgAn yojanasya vistIrNaM candamaNDalaM bhavati, ayamarthaH:- ekasya pramANAMgulayojanasyaikaSaSTibhAgIkRtasya SaTpaJcAzatA bhAgaiH samuditairyAvavThayamANaM bhavati tAvatpramANo'sya vistAra ityarthaH, vRttavastunaH saddazAyAmaviSkambhatvAt, evamevottarasUtraM, tenAyAmo'pi tAvAneva, parikSepastu svayamabhyuhyaH, vRttasya savizeSastraguNaH paridhiriti prasiddheH, bAhalyaM cASTAviMzatibhAgAn yAvattasya boddhavyaM, SaTpaJcAzadbhAgAnAmarddhe etAvata eva lAbhAt, sarveSAmapi jyotiSka vimAnAnAM svasvavyAsapramANAt arddhapramANabAhalyAnIti vacanAt, tathA aSTacatvAriMzataM bhAgAn vistIrNaM sUryamaNDalaM bhavati, catvAriMzad bhAgAn yAvad bAhalyaM tasya boddhavyaM, tathA dvau krozau ca grahANAM tadevArddha yojanamityartha, tathA nakSatrANAM tu bhavati tasyArddha- ekaM krozamityarthaH / chappannaM khalu bhAe vicchinnaM caMdamaMDalaM hoi / aTThAvIsaM bhAe bAhallaM tassa boddhavvaM / aDayAlIsaM bhAe vicchinnaM sUramaMDalaM hoi / cavIsaM khalu bhAe bAhallaM tassa boddhavvaM // do kose a gahANaM nakkhattANaM tu havai tassaddhaM / tassaddhaM tArANaM tassaddhaM ceva bAhallaM // tasyArddha krozArddhamityarthaH tArANAM vimAnAni vistIrNAni, grahadivimAnAnA madhye yasya yo vyAsastasya tadarddha bAhalyaM bhavati, yathA krozadvayasyAddhaH krozo grahavimAnabAhalyaM, krozArddhaM nakSatravimAnabAhalyaM, krozaturyAMzastArAvimAnabAhalyamiti, etaccotkRSTasthitikatArAdeva vimAnamAzrityoktaM, yatpunarjaghanyasthitikatArAdevavimAnaM tasyAyAmaviSkambhaparimANaM paJcadhanuH zatAni Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-7 523 uccatvaparimANamarddhatRtIyAni dhanuHzatAnIti tatvArthabhASye / atha navamaM dvAraM praznaviSayIkurkhannAhamU. (344) caMdavimANeNaM bhaMte ! kati devasAhassIo parivahaMti ?, go0 ! solasa / caMdavimANassa NaM purathime NaM seANaM subhagANaM suppabhANa saMkhatalavimalanimmaladadhighaNagokhIrapheNarayaNigarappagAsANaM thiralaTThapauTThavaTTapIvarasusiliTTavisiTThatikkhadADhAviDaMbiamuhANaM rattuppalapattamauyasUmAlatAlujIhANaM mahuguliapiMgalakkhANaM pIvaravarorupaDipuNNaviulakhaMdhANaM miuvisayasuhamalakkhaNapasatthavaravaNNakesarasaDovasohiANaM UsiasunamiyasujAyaapphoDialaMgUlANaM vairAmayaNakkhANaM vairAmayadADhANaM vairAmayadaMtANaMtavaNijajIhANaM tavaNijjatAluANaM tavaNijajottagasujoiANaM kAmagamANaM pIigamANaM manogamANaM manoramANaM amiagaINaM amiabalavIriapurisakkAraparakamANaMmahayA apphoDisIhaNayabolakalakalaraveNaM mahureNaM maNahareNaM pUretA aMbaraM disAo a somayaMtA cattAri devasAhassIo sIharUvadhArINaM purathimillaM bAhaM vhti| caMdavimANassaNaM dAhiNeNaM seANaM subhagANaM suppabhANaM saMkhatalavimalanimmaladadhidhanagokharapheNarayayaNigarappagAsANaM vairAmayakuMbhajualasuDiapIvaravara- vairasoMDavaTTi- adittasurattapaumappagAsANaM abmuNNayamuhANa tavaNijavisAlakaNNacaMcalacalaMtavi- maluJjalANaM mahuvaNNabhisaMtaNiddhapattalanimmalativaNNamaNirayaNaloaNANaM abbhuggayama-ulamalliAdhavalasarisasaMThiaNivvaNadaDhakasiNaphAliAmayasujAyadantamusalovasobhiANaM kaMcaNakosIpaviTThadantagagavimalamaNirayaNaruilaperaMtacittaruvapavirAiANaMtavaNijjavisAla-tilagappamuhaparimaNDiANaM nAnAmaNirayaNamuddhagevijabaddhagalayavarabhUsaNANaM veruliavacittadaNDa-nimmalavairAmayatikhalaThThaaMkusakuMbhajualayaMtaroDiANaM tavaNijasubaddhakacchadappiabaluddharANaM vimulaghaNamaNDalavairAmayalAlAlaliyatAlaNaM nAnAmaNirayaNaghaNTapAsagarajatAmayabaddhalajjulaMbiaghaMTAjualamaharasaramaNaharANaM allINapabhANajuttavaTTiasujAyalakkhaNapasattharamaNijjavAlagattaparipuMchaNANaM uvaciapaDipuNNakummacalaNalahuvikkamANaM aMkamayaNakkhANaMtavaNijjajIhANaM tavaNijatAluAgaMtavaNijajottagasujoiANaM kAmagamANaM pIigamANaM maNogamANaM maNoramANaM amiagaINaM amiabalavIriapurisakkAraparakamANaMmahayAgaMbhIragulugulAitaraveNaMmahureNaMpUretA aMbaraM dajisAo asobhayaMtA cattAri devasAhassIo gayasvadhArINaM devANaM dakkhiNillaM bAhaM privhNtitti| caMdavimANassaNaMpaJcatthimeNaM seANaMsubhagANaMsuppabhANaMcalacavalakakuhasAlINaM dhaNaniciasubaddhalakkhaNuNNayaIsiANayavasabhoTThANaMcaMkamialaliapuliacalacavalagavviagaINaM sannatapAsANaM saMgatapAsANaM sujAyapAsANaMpIvaravaTTiasusaMThiakaDINaM olaMbapalaMbalakkhaNapamANajuttaramaNijjavAlagaNDANaMsamakhuravAlidhANANaM samalihiasiMgatikkhaggasaMgayANaMtaNusuhumasujAyaNiddhalomacchavidharANaM uvaciamaMsalavisAlapaDipuNNakhaMdhapaesasuMdarANaM veruliabhisaMtakaDakkhasunirikkhaNANaMjuttapamANapahANalakkhaNapasattharamaNijjagaggaragallasobhiANaM gharagharagasusaddabaddhakaMThaparimaMDiANaM nAnAmaNikaNagarayaNaghaMTiAvegacchigasukayamAliANaM varaghaMTAga Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 524 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 7/344 layamAlujalasiridharANaM paumuppalasagalasurabhimAlAvibhUsiANaM vairakhurANaMvivihavikkhurANaM phAliAbhayadaMtANaMtavaNijajIhANaMtavaNijjatAluAmaMtavaNijajottagasujoiAzaMkAmagamANaM pIigamANaMmaNogamANaM manoramANaM amiagaINaM abhiabalavIriapurisakkAraparakkamANaMmahayAgajaagaMbhIraraveNaM mahureNaM maNahareNaM pUretA aMbaraM disAo a sabhayaMtA cattAri devasAhassIo vasaharUvadhArINaM devANaM paJcasthimillaM bAhaM rivhNtitti| caMdavimANassa NaM uttareNaM seANaM subhagANaM suppamANaM taramallihAyaNANaM harimelamaulamalliacchANaM caMcuccialaliapuliacalacavalacaMcalagaINaMlaMghaNavaggaNadhAvaNadhoraNativaijaiNasikkhiagaINaM lalaMtalAmagalalAyavarabhUsaNANaM sannayapAsANaM saMgayapAsANaMsujAyapAsANaM pIvaravaTTiasusaMThiakaDINaM olaMbapalabalakkhaNapamANajuttaramaNijjavAlapucchANaM taNusuhumasujAyaNiddhalomacchaviharANaM miuvisayasuhamalakkhaNapasatthavicchiNkesarabAliharANaMlalaMtathAsagalalADavarabhUsaNANaM muhamaMDagaocUlagacAmarathAsagaparimaNDiakaDINaMtavaNijakurANaMtavaNijajIhANaM tavaNijAtAluANaM tavaNijajottagasujoiANaMkAmagamANaMjAvamanoramANaMabhiagaINaM amiabalavIriapurisakkAraparakamANaM mahayAhayahesiakilakilAiaraveNaMmaNahareNaMpUretA aMbaraM disAo asobhayaMtA cattAri devasAhassIo hayarUvadhArINaM devANaM uttarilaM bAhaM parivahaMtitti / gAhA vR. candravimAnaM bhadanta ! kati devasahasraNi parivahanti?, gautama ! SoDaza devasahasrANi parivahanti, ekaikasyAM dizi catuzcatuHsahasrANAM sadbhAvAt, iyamatra bhAvanA-iha candrAdInAM vimAnAni tathA jagatsvabhAvAt nirAlambanAni vahamAnAnyavatiSThante, kevalaM ye AbhiyogikA devAste tathAvidhanAmakarmodayavazAt samAnajAtIyAnAM hInajAtIyAnA vA devAnAM nijamahimAtizayadarzanArthamAtmAnaM bahumanyamAnAH pramodabhRtaH satatavahanazIleSu vimAneSvadhaH sthitvA 2 kecit siMharUpANi kecid kajarUpANi kecidRSabharUpANi kecitturaGgamarUpANi kRtvA tAni vimAnAnivahanti, nacaitadanupapannaM, tathAhi yatheha ko'pitathAvidhAbhiyogyanAmakarmopabhogabhAgI dAso'nyeSAMsamAnajAtIyAnAMhInajAtIyAnAMvA pUrvaparicitAnAmevamahaMnAyakasyAsya suprasiddhasya sammataitanijamAhAsyAtizayadarzanArthasarvamapi svocitaM karma pramuditaH karotitathAAbhiyogikA api devAstathAvidhAbhi- yogyanAmakarmopabhogabhAjaH samAnajAtIyAnAM hInajAtIyAnAM vA devAnAmanyeSAmevaM vayaM samRddhA yatsakalalokaprasiddhAnAM candrAdInAM vimAnAni vahAma ityevaM nijamAhasyAtizayadarzanArthamAtmAnaM bahumanyamAnA uktaprakAreNa candrAdivimAnAni vhntiiti| ___athaiSAmevaSoDazasahasrANAMvyaktimAha-'candavimANa'ityAdi, candravimAnasya pUrvasyAMyadyapijaGgamasvabhAvena jyotiSkANAM sUryodayAGkitaivapUrvAnasaMbhavati cArAnusAreNaparAparadikaparAvartasambhavAt tathApijigamiSitadizaMgacchato'bhimukhA dik pUrveti vyavahriyate, yathAkSutadik, siMharUpadhAriNAM devAnAMcatvAri sahasrANipaurastyAMbAhAM-pUrvapArzvavahantIti sambandhaH, teSAmeva vizeSAyAha- seANa'mityAdi, zvetAnAM azvetavarNAnAMtathA subhagAnAM saubhAgyavatAMjanapriyANAmityarthaH, tathA suprabhANAM-suSTu-zobhanAprabhA-dIptiryeSAMtetathAteSAM, tathA zaGkatalaM-zaMkhamadhyabhAgo vimalanirmalaH-atyantanirmalo yo dadhidhanaH-styAnIkRtaM dadhi gokSIraphenaH prasiddhaH, rajatanikaro-rUpyarAzisteSAmiva prakAzaH-tejaHprasAro yeSA te tathA teSA tathA sthirau-ddaDhau Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 525 vakSaskAraH-7 laSTI-kAntau prakoSThako kalAcike yeSAMtetathA, tathA vRttAH-vartulAH pIvarAH-puSTAH suzliSTAHavivarAH viziSTAH-tIkSNA bhedikA yAdaMSTrAstAbhirviDambitaM-vivRtaM mukhaM yeSAM te tathA, prAyo hi siMhajAtIyAdADhAbhivyAtimukhAeva bhavantIti, athavA viDambitaM-dhAtUnAmanekArthatvAt zobhitaM mukhaM yeSAM te tathA, tataH karmadhArayasteSAM, tathA raktotpalapatravat mUdusukumAle-atikomale tAlujihve yeSAM te tathA teSAM, tathA madhuguTikA-ghanIbhUtakSaudrapiNDastadvatpiGgale akSiNI yeSAM te tathA teSAM, prAyohi hiMsajIvAnAMcazUSipItavarNAnIti, tathApIvare-upacitevare-pradhAneUrU-jaMghe yeSAM te tathA, paripUrNa ata eva vipulo-vistIrNa skandho yeSAM te tthaa| tataH padadvayakarmadhArayasteSAM, tathA mRdavovizadAH-spaSTAH sUkSmAH-pratalAH lakSaNaiH prazastAH varavarNAH-pradhAnavarNAH yA kesarasaTAH skandhakesaracchaTAstAbhirupazobhitAnAM tathA ucchritaMUrvIkRtaM sunamitaM-suSTuadhomukhIkRtaM sujAtaM-zobhanatayAjAtamAsphoTitaMca-bhUmAvAsphAlitaM lAGkalaM yaistathA teSAM tathA vajramayanakhAnAM tailAditvAd dvitvaM vajramayadaMSTrANAM vajramayadaMtAnAM, trayANAmapyavayavAnAmabhaGguratvopadarzanArthaM vajropamAnaM, tathA tapanIyamayajihvAnAM tathA tapanIyamayatAlukAnAMtathA tapanIyaMyokrakaMpratItaMsuyojitaMyeSutetathA teSAMkAmena-svecchayA gamo-gamanaM yeSAMtetathA teSAM, yatra jigamiSanti tatra gacchantItyartha, atra 'yuvarNavRddavazaraNagamRdraha' ityanenAlapratyayaH, tathA prIti-cittollAsastena gamo-gamanaM yeSAM te tathA teSAM, tathA manovad gamo-gamanaM vegavatvenayeSAMtetathA teSAMtathA manoramANAMmanoharANAMtathAamitagatInAM-bahutaragatInAmityarthaH, tathAamitabaletyAdipadAniprAgvat, tathA mahatA AsphoTitasiMhanAdabolakalakalaraveNamadhureNa pUrayanti-zabdAdvaitaM vidadhAnAniambaraM-nabhomaNDalaMdizazca-pUrvAdyAH zobhayanti-zobhayamAnAnIti vizeSaNadvayaM sahasraNIti vizeSyeNa saha yojyaM / atha dvitIyabAhAvAhakAnAha candravimAnasya dakSiNasyAM-jigami-Sitadizo dakSiNe pArve gajarUpadhAriNAM devAnAM catvAridevasahasrANi dAkSiNAtyAMbAhAM parivahantItyanvayaH, eSAM vizeSaNAyAha-'seANamityAdi vizeSaNacatuSTayaM prAgvat, tathA vajramayaMkumbhayugalaM yeSAMte tathA susthitA-susaMsthAnA pIvarA-puSTA varA vajramayI zuNDA vartitA-vRttA padavyatyayaH prAkRtatvAt tasyAM dIptAni surakAni yAni padmAni-bindujAlarUpANi yeSAM prakAzo-vyaktabhAvo yeSAM te tathA, pAlakApyazAstra hi tAruNye hastidehe jAyamAnA raktabindavaH padmAnItivyavahriyante iti, tataH padadvayakarmadhArayasteSAM, tathA abhyunatamukhAnAMpurata unnatatvAttathA tapanIyamayAvantara-ruNatvena vizAlau-itarajIvakaNapikSayA vistIrNau caJcalau--sahajacApalyayuktau ata eva calantau-- itastato dolAyamAnau vimalauAgantukamalarahitau ujvalau-bhadrajAtIyahastyavayavatvena bahizveta-varNI karNI yeSAMte tathA teSAM, tatra padavyatyayaHprAgvat, tathA madhuvarNe-kSaudrasaze bhisaMti'ttibhAsamAne snigdhe patrale-pakSmavatI nirmale chAyAdidoSarahite trivarNe-raktapItazvetavarNAzraye maNiratnamaye locane yeSAM te tathA teSAM, tathAabhyudgatAni-atyunnatAni mukulamallikeva-korakAva-sthavicakilakusumavaddhavalAni tathA sazaM-samaM saMsthAnaM yeSAM tAni tathA, nivraNAni-vraNavarjitAni heDhAni kRtsnasphaTikamayAni-sarvAtmanA sphaTikamayAnItyarthaH sujAtAni-janmadoSarahitAni dantamusalAni tairupazobhitAnAM, Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 526 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 7/344 tathA vimalamaNiratnamayAni rucirANiparyantacitrarUpakANiarthAtkozImukhavartInItyarthaH tairvirAjitA yA kAJcanakozIpoliketi prasiddhA tasyAM praviSTA dantAgrA-agradantA yeSAM te tathA teSAM, padavyatyayaH prAkRtatvAt, tathA tapanIyamayAnivizAlAnitilakapramukhANiyAnimukhAbharaNAni AdizabdAdralazuNDikAcAmarAdiparigrahastaiH parimaNDitAnAM, tathAnAnAmaNiratnamayo mUkhyeSAM te tathA graiveyena saha baddhAni galakavarabhUSaNAni-kaNThAbharaNAni ghaNTAdIni yeSAM te tathA, tataH padadvayakarmadhArayasteSAM, tathA kumbhayugalAntare-kumbhadvayamadhye uditaH-udayaM prAptaH tatra sathita ityartha,tathA vaiDUryamayo vicitradaNDoyasmin satathA, nirmalavajramayastIkSNo laTo-manoharo'zo yeSAMtetathA teSAMtathA tapanIyamayI subaddhAkakSA-hRdayarajjuryeSAtetathA, darpitA-sAtadappastei tathA, baloddharA-balotkaTAste tathA, tataH padatrayasya padadvayamIlane 2 karmadhArayasteSAM, tathA vimalaM tathAghanaM maNDalaM yasya tat tathA, vajramayalAlAbhilalitaMzrutisukhaM tADanaM yasya tattathA, nAnAmaNiratnamayyaH pArzvagAH-pArzvavarttinyoghaNTAaAllaghughaNTA yasyatattathAevaMvidhaMrajatamayI tiryagbaddhA yA rajjustasyAM lambitaM yad ghaNTAyugalaM tasya yo madhurasvaraH tena manoharANAM, tathA AlInaM-suzliSTaM nirbharabharakesatvAt pramANayuktaM-caraNAvadhi lambamAnatvAt vartitaM vartulaMsujAtA lakSaNaprazastA ramaNIyA-manoharAvAlAyasyatatevaMvidhaMgAtraparipuJchanaMpucchaM yeSAM te tathA teSAM, tiryaco hi pucchenaiva gAtraM pmArjayantIti, tathA uphacitA-mAsalAH paripUrNA-pUrNAvayavAstathA kUrmavadunnatAzcaraNAstairlaghulAghavopetaH-zIghratara ityartha vikramaHpAdavikSepo yeSAM te tathA teSAM, tathA aGkaralamayanakhAnAM tavaNijjajIhANamityAdi nava padAni prAgvat, mahatA-bahuvyApinA gambhIraH-atimandro gulugulAyitaravo-bRMhitazabdastena madhureNa manohareNa ambaraM pUrayanti dizazca zobhayantItyAdi prAgvat / atha tRtIyabAhAvAhakAnAha-'caMdavimANassaNa'mityAdi, candravimAnasyapazcimAyAMjigamiSitadizaH pRSThabhAge vRSabharUpadhAriNAMdevAnAMcatvAridevasahasraNipazcimAMbAhAMparivahantItyarthaH, zvetAnAM subhagAnAmityAdi prAgvat, calacapalaM-itastato dolAyamAnatvenAsthiratvAdaticapalaM kakudaM-aMsakUTaM tena zAlinAM-zobhAyamAnAnAM tathA ghanavad-ayodhanavanicitAnAMnirbharabhRtazarIrANAmataevasubaddhAnAM azlathAnAMlakSaNonnatAnAMprazastalakSaNAnAMtathA ISadAnataMkiJcinnabhrabhAvamupAgataM vRSabhauSThaM-vRSabhau-pradhAnau lakSaNopetatvenauSThau yatra tat, samarthavizeSaNena vizeSyaM labhyata iti mukhaM yeSAMte tathA, tataH pUrvavat padacatuSTayakarmadhArayasteSAM, tathA caMkramitaMkuTilagamanaM lalitaM-vilAsavadgamanaM pulitaM-gativizeSaH sa cAkAzakramaNarUpaH evaMrUpA calacapalA atyantacapalA garvitA gatiryeSAMte tathA sannatapAzrvAnAM adho'dhaHpArzvayoravanatvAt tathA saGgatapAzrvAnAM-dehapramANocitapAvanAM tathA sujAtapAzrvAnAM-suniSpannapAzrvAnAM tathA pIvarA-puSTA vartitA-vRttA susaMsthitA-susaMsthAnA kaTiryeSA te tathA teSA tathA avalambAniavalaMbanasthAnAni teSu prAlambAni-lambAyamAnAni lakSaNaiH pramANena ca yathocitena yuktAni ramaNIyAni vAlagaNDAni-cAmarANi yeSAM te tathA teSAM, tathA samAH-parasparaM sazAH khurAH pratItAH vAlidhAnaM-pucchaMca yeSAM te tathA teSAM, tathA 'samalikhitAni' samAni-parasparaMsadhzAni likhitAnIvotkIrNAnIvetyartha tIkSNAgrANi saGgatAni-yathocitapramANAnizRGgANi yeSAMte tathA Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-7 527 teSAM, padavyatyayaH prAkRtatvAt, tathA tanusUkSmANi-atyantasUkSmANi sujAtAni-suniSpannAni snigdhAni lomAni teSAM yAchavistAMdharantite tathA, upacitaH-puSTo'taeva mAMsalo vizAlodhUrvahanasamarthatvAt parirpUvyaGgatvAtyaH skandhapradezastena sundarANAM, tathA vaiDaryyamayAni 'bhisaMtakaDakkha'ttibhAsamAnakaTAkSANizobhamAnArddhaprekSitAni sunirIkSaNAni-sulocanAni yeSAM te tathA teSAM, tathA yuktapramANoyathocitamAnopetaHpradhAnalakSaNaHpratItaHprazastaramaNIyaH-atiramaNIyogaggarakaH-paridhAnavizeSo lokaprasiddhastena zobhitagalAnAMpadavyatyayaHprAgvat, tathA gharagharakAH-kaNThAbharavizeSaH suzabdA baddhAyatrasacAsau kaNThazcatena parimaNDitAnAM, tathAnAnAprakAramaNikanakaratnamayyoyAghaNTikAHkSudraghaNTA:-kSudraghaNTAH kiGkiNya ityarthastAsAM vaikakSikAstiryagvakSasi sthApitatvenasukRtAH-suSTu racitA mAlikAH-zreNayo yeSAM te tathA teSAM, tathA varaghaNTikAH-uktaghaMTikAto viziSTaratvena pradhAnaghaNTA galeyeSAMtevaraghaNTAgalakAH tathAmAlayA ujvalAstetathAtataH padadvayakarmadhArayasteSAM tathA puSpAlaGkArameva vizeSeNAha-padmAni-sUryavikAsIni utpalAni-candravikAsIni sakalAni-akhaNDitAni surabhINi teSAM mAlAstAbhirvibhUSitAnAM padavyatyayaH prAgvat, tathA vajraratnamayAH khurAH pratItA yeSAM te tathA teSAM vividhAH maNikanakAdimayatvena nAnAprakArA vikhurA-uktakhurebhya Urdhvavartitvena vikRSTAH khurA yeSAM te tathA teSAM, tathA sphaTikamayadantAnAM tathA tapanIyamajihvAnAM tathA tapanIyamayatAlukAnAM tathA tapanIyayokrake suyojitAnAM tathA 'kAmagamANaM0 SaTpadAni prAgvat, mahatA-gambhIreNa garjitaraveNa-bhAGkArazabdarUpeNetyAdi praagvditi| atha caturthabAhAvAhakAnAha-'caMdavimANasassa NaM'mityAdi, candravimAnasyottarasyAM jigamiSitadizauttarapArvevAmapArve ityartha, hayarUpadhAriNAMdevAnAMcatvAridevasahasraNiuttarAM bAhAM parivahantIti sambandhaH,zvetAnAmityAdiprAgvat, tathA taro-vego balaM vA tathA mali malli dhAraNe'tatazca tarodhArako vegAdidhArako hAyanaH-saMvatsaro yeSAM te taromallihAyanA yauvanavanta ityarthaH atasteSAMvaratuGgamANAmityAdiyogaH,tathAharimelako-vanaspativaizeSastasya mukulaM-kuGgalaM tathA mallikA-vicakilastadvadakSiNI yeSAMte tathA teSAMzuklAkSANAmityarthaH, tathA 'caMcucciya'tti prAkRtatvenacaMcuritaM-kuTilagamanaMathavAcaMcuH-zukacaMcustadvadvakratayetyarthaucitaM-uccatAkaraNaM pAdasyoccitaM vA-utpATanaM pAdasyaiva caMcUcitaM ca tat lalitaM ca-vilAsavad gati pulitaM cagativizeSaH prasiddhaH evaMrUpA tathA calayatIti calo-vAyuH kampanatvAt tadvaccapalacaJcalAatIvacapalA gatiryeSAM te tathA teSAM tathA laMghanaM-gattadiratikramaNaM valganaM-utkUInaM dhAvanaMzIghramRjugamanaM dhoraNaM-gaticAturyaM tripadI-bhUmau padatrayanyAsaH jayinIva-gamanAntadarajayavatI javinIvA-vegavatIzikSitA-abhyastAgatiyaistetathAteSAMtathA lalanti-dolAyamAnAni "lomatti prAkRtatvAdramyANi galalAtAni-kaNThenyastAnivarabhUSaNAni yeSAMtetathA teSAM, tathA sannatapAvAnAmityAdi paJca padAni prAgvat, navaraM vAlapradhAnAni pucchAni vaalpucchaanyrthaaccaamraanniityrthH| tathA 'tanusuhume'tti padaM prAgvat tathA mRdvI vizadA-ujjvalA athavA parasparamasammilitA pratiromakUpamekaikasambhavAt sUkSmA-tanvI lakSaNaprazastA vistIrNA yA kesarapAli-skandhakezazreNistAM dharaMti yete tathA teSAM, tathA lalantaH-subaddhatvena suzobhAkA ye sthAsakA-darpaNAkArA AbharaNavizeSAsta eva lalATavarabhUSaNAni yeSAM te tathA teSAM, tathA mukhamaNDakaM ca-mukhAbharaNaM Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 528 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 7/344 avacUlAzca-pralambamAnagucchAH cAmarANi ca sthAsakAzca pratItA eSAM dvandvastata ete yathAsthAne niyojitA yeSAMsanti te tathA, abhrAditvAdapratyaye rUpasiddhi, parimaNDitA kaTiryeSAM tetathA, taH padadvayakarmadhArayasteSAM, tathA tapanIyakhurANAMtathA tapanIyajihvAnAmityAdi nava padAniprAgvat, tathA mahatA-bahuvyApinA hayaheSitarUpoyaH kilakilAyitaravaH-sAnandazabdastenetyAdiprAgvat, eSucacaturvapi vimAnabAhAbAhakasiMhAdivarNakasUtreSukiyantipadAniprastutopAGgasUtrAdarzagatapAThanusArINyapi zrIjIvAbhigamopAGgasUtrAdarzapAThAnusAreNa vyAkhyAtAni, nacatatravAcanAbhedAt pAThabhedaH sambhavatIti vAcyaM / __yataHzrImalayagiripAdairjIvAbhigamabhavRttAveva "kvacisiMhAdInAM varNanaMzyata tadvahuSu pastakeSunadRSTamityupekSitaM, avazyaM cettadavyAkhyAnena prayojanaMtarhijambUdvIpaTIkA paribhAvanIyA, tatrasavistaraMtadavyAkhyAnasyakRtatvAdi" tyatidezaviSayIkRtvena dvayaHsUtrayoH sadhzapAThakatvameva sambhAvyata iti| __yattujIvAbhigamapAThadRSTAnyapi 'miamAiapINaraiapAsANa mityAdipadAni navyAkhyAni tatprastutasUtresarvathA a6STatvAt, yAnicapadAni prastutasUtrAdarzapAThe dRSTAnitAnyevajIvAbhigamapAThAnusAreNa saGgatapAThIkRtya vyaakhyaataaniityrthH| atha candravaktavyasya sUryAdivaktavyaviSaye'tidezaM candrAdInAM siMhAdisaGkhyAsaMgrahaNigAthe cAhagAhAmU. (345) solasadevasahassA havaMti vaMdesu ceva suuresu| ____ advaiva sahassAIekke kamI ghvimaanne| mU. (346) cattAri sahassAiM nakkhattaMmi ahavaMti ikkikke / do ceva shssaaiNtaaraakhvekkmekkmi|| mU. (347) evaM sUravimANANaM jAva tArAsvavimANANaM, navaraM esa devsNghaaetti| vR. "solasa devasahassA" ityAdi, atra saGgatiprAdhAnyA vyAkhyAnasya :zyamAnaprastutasUtrAdarzeSu puraH sthito'pi prathama evaM sUravimANANamityAdyAlApako vyAkhyeyo, yathA evaMcandravimAnavAhakAnusAreNa sUryavimAnAnAmapi vAhakA varNanIyAH yAvattArArUpANAmapi vimAna vAhakA varNanIyAH yAvatpadAt grahavimAnAnAM nakSatravimAnAnAMca vimAnavAhakA varNanIyAH, navaraM eSadevasaMghAtaH, ayamarthaH-sarveSAMjyotiSkANAMvimAnavAhakavarNanasUtraMsamamevateSAM saGkhyAbhedastu vyAkhyAsyamAnagAthAbhyAmavagantavyaH, te ceme vakSyamANe gAhAtyAdi, SoDazadevasahasrANi bhavanti candravimAnecaiveti samuccayetathA sUryavimAne'piSoDazadevasahasrANi, bahuvacanaMcAtraprAkRtatvAta, tathA aSTau devasahasrANyekaikasmin grahavimAne tathA catvArisahasraNi nakSatre caikaikasmin bhavanti, tathA dve caiva sahane tArArUpavimAne ekaikasminniti / atha dazamadvArapraznamAha mU. (348) etesiNaMbhaMte! caMdimasUriagahagaNanakhattatArArUvANaMkayarahe savvasigghagaI kayare savvasigghatarAe ceva?, go0! caMdehitosUrA savvasigghagaI sUrehinogahA sigdhagaIgahehito nakkhattA siggha0 nakkhattehito tArArUvA siggha0, savvappagaI caMdA savvasigghagaI tArAruvA / vR. 'etesi Na'mityAdi, eteSAM bhadanta ! candrasUryagrahagaNanakSatratArArUpANAM madhye kataraH 'sarvazIghragati' sarvebhyazcandrAdibhyazcarajyotiSkebhyaH zIghragati, idaMcasarvAbhyantaramaNDalApekSayA, katarazca sarvazIghragatitarakaH, atra dvayoHprakRSTetarapa, idaMcasarvabAhyamaNDalApekSayoktaM, abhyantara Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH -7 529 maNDalApekSayA sarvabAhyamamDalasya gatiprakarSasya suprasiddhatvAt, prajJapta iti gamyaM, bhagavAnAha - gautama candrebhyaH sUryA sarvazIghragatayaH, sUryebhyaH grahAH zIghragatayaH, grahebhyo nakSatrANi zIghragatIni, nakSatrebhyastArArUpaNi zIghragatIni, muhUrtagatau vicAryamANAyAM pareSAM pareSAM gatiprakarSasyAgamasiddhatvAt, ata eva sarvebhyo'lpA - mandA gatiryeSAM te tathA evaMvidhAzcandrAstathA sarvebhyaH zIghragatIni tArArUpANIti / mU. (349) etesi NaM bhaMte ! caMdimasUri agahanakkhatrArArUvANaM kayare savvamahiddhiA kayare savvampaDiA ?, go0 ! tArArUvehiMto nakkhattA mahiddhiA nakkhattehiMtI gahA mahiddhiA gahehiMto sUriA mahiddhiA sUrehiMto caMdA mahiddhiA savvapiddhiA tArArUvA savvamahiddhiA caMdA / vR. athaikAdazadvAraM praznayati- 'etesi Na' mityAdi, eteSAM bhadanta ! candrasUryagrahanakSatratArArUpANAM madhye katare sarvamaharddhikAH katare ca cakAro'tra gamyaH sarvAtparddhikAH ?, bhagavAnAha - gau0 ! tArArUpebhyo nakSatrANi maharddhikAni nakSatrebhyo grahA maharddhikAH grahebhyaH sUryA maharddhikAH sUryebhyazcandrA maharddhikAH, ata eva sarvAlparddhikAstArArUpAH sarvamaharddhikAzcandrAH mU. (350) jaMbuddIve NaM bhaMte ! dIve tArAe a tArAe a kevaie abAhAe aMtare pannatte goamA ! duvihe - vAghAie a nivvAghAie a, nivvAghAie jahanneNaM paMcadhanusayAiM ukkoseNaM do gAUAI, vAghAie jahanneNaM donni chAvaTTe joaNasae ukkoseNaM bArasa joaNasahassAiM donni a bAyAle joaNasae tArArUvassa 2 abAhAe aMtare pannatte / vR. iyamatra bhAvanA - gativicAraNAyAMye yebhyaH zIghrA uktAstetebhyaH RddhivicAra-NAyAmutka mato maharddhikA jJeyA iti / atha dvAdazadvArapraznamAha - 'jaMbuddIve NaM0' jambUdvIpe bhadanta ! dvIpe tArAyAstArAyAzca kiyadabAdhayA antaraM prajJaptam ?, bhagavAnAha - gau0 ! dvividhaM - vyAghAtikaM nivyArghAtikaMca, vyAghAtaH - parvatAdiskhalanaMtatra bhavaM vyAghAtikaM, nivyArghAtikaM vyAghAtikAnnirgataM svAbhAvikamityarthaH, tatrayannivyArghAtikaM tajjaghanyataH paJcadhanuHzatAni utkRSTato dve gavyate, etacca jagastvAbhAvyAdevAvagantavyaM, yacca vyAghAtikaM tajjaghanyato dve yojanazate SaTSaSTyadhike, etacca niSadhakUTAdikamapekSya veditavyaM / tathAhi - niSadhaparvataH svabhAvato'pyuccaizcatvAri yojanazatAni tasya copari paJcayojanazatoccAni kUTAni tAni ca mUle paJcayojanazatAnyAyAmaviSkambhAbhyAM madhye trINi yojanazatAni paJcasaptatyadhikAni upari arddhatRtIye dve yojanazate teSAM coparitanabhAgasama zreNipradeze tathAjagatasvAbhAvyAdaSTAvaSTau yojanAnyabAdhayA kRtvA tArAvimAnAni paribhramanti tato jaghanyato vyAghAtikamantaraMdve yojanazate SaTaSaSTayadhikebhaLataH, utkarSato dvAdaza yojanasahasrANi dve yojanazate dvicatvAriMzadadhike, etacca merumapekSya draSTavyaM / tathAhi - merI dazayojanasahasrANi merozcobhayato'bAdhayA ekAdazayojanazatAnyekaviMzatyadhikAni, tataH sarvasaGkhyAmIlane bhavanti dvAdazayojanasahasrANi dve ca yojanazate dvicatvAriMzadadhike, evaM tArArUpasya tArArUpasya antaraM prajJaptamiti / atha trayodazaM dvAraM praznayannAhamU. (351) caMdassa NaM bhaMte! joisiMdassa joisaranno kai aggamahisIo pa0 go0 ! 13 34 Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 530 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 7/351 cattAri aggamahisIo pa0 taM0 - caMdappabhA dosinAbhA acimAlI pabhaMkarA, tao NaM egamegA devI cattAri 2 devIsahassAiM parivAro pa0, pabhUNaM tAo egamegA devI annaM devIsahassaM viuvvittae, evAmeva sapuvvAvareNaM solasa devIsahassA, settaM tuDie / pahU NaM bhaMte ! caMde joisiMde joisarAyA caMdavaDeMsae vimANe caMdAe rAyahANIe sabhAe suhammAe tuDieNaM saddhiM mahayAhayanaTTagI abAia jAva divvAiM bhogabhogAI bhuMjamANe vihari - tae ?, goamA ! no iNaTTe samaTTe, se keNaTTeNaM jAva viharittae ?, go0 ! caMdassa NaM joisiMdassa0 caMdavaDeMsae vimANe caMdAe rAyahANIe sabhAe suhammAe mANavae ceiakhaMbhe vairAmaesu golavaTTasamuggaesu bahUIo jinasakahAo sannikhittAo ciTThati tAo NaM caMdassa annesiM ca bahUNaM devANa ya devINa ya accaNijjAo jAva pajjuvAsaNijjA, se teNadveNaM goyamA ! no pabhUtti / pabhU NaM caMde sabhAeM suhammAe cauhiM sAmANiasAhassIhiM evaM jAva divvAiM bhogabhogAI bhuMjamANe viharittae kevalaM pariAriddhIeSa no ceva NaM mehuNavattiaM, vijayA 1 vejayaMtI 2 jayaMtI 3 aparAjiA 4 savvesiM gahAINaM eAo aggamahisIo, chAvattarassavi gahasayassa eAo, aggamahisIo vattavvAo, imAi gAhAhiMti vR. 'caMdassa Na 'mityAdi, praznasUtraM sugamaM, uttarasUtre catasI'gramahiSyaH, tadyathA - candraprabhA 'dosiNAbha'tti jyotsnAbhA arcirmAlI prabhaGkarA, tatazca catuH saGkhyAkathanAnantaraM parivAro vaktavya ityarthaH ekaikasyA devyAzcatvAri 2 devIsahasrANi parivAraH prajJaptaH, kimuktaM bhavati ? - ekaikA agramahiSI caturNAM 2 devIsahasrANAM paTTarAjJI, atha vikurvaNAsAmarthyamAha prabhuH samarthANamiti vAkyAlaGkAre 'tAo 'tti vacanavyatyayAt sA itthaMbhUtA agramahiSI paricAraNAvasare tathAvidhA jyotiSkarAjacandradevecchAmupalabhyAnyamAtmasamAnarUpaM devIsahasraM vikurvituM svAbhAvikAni punarevaM-uktaprakAreNaiva sapUrvAparamIlanena SoDazadevIsahasrANi candradevasya bhavanti, catasnI'gramahiSya ekaikA cAtmanA saha catuzcaturdevIsahasraparivArA, tataH sarvasaGkalane bhavanti SoDaza devIsahasrANi, iha yathA caramendrAdituDikavaktavyatAdhikAre svasvaparivArasaGkhyAnusAreNa vikurvaNIyasaGkhyA uktA tathaiva jIvAbhigamAdI candradevAnAmapi catuH catuHsahasrasvaparivArAnusAreNa catuzcaturdevIsahasravikurvaNA dRzyate atra tu na tatheti matAntaramavaseyaM prastutasUtrAdarzalekhakavaiguNyaM vA jJeyamiti, 'settaM tuDie' iti, tadetat candradevasya tuTikaM - antaHpuraM, uktaM ca jIvAbhigamacUrNI- "tuTikamantaH puramupadizyate" iti| atha caturdazaM dvAraM praznayati- prabhurbhadanta ! candro jyotiSendro jyotiSarAjazcandrAvataMsake vimAne candrAyAM rAjadhAnyAM sudharmAyAM sabhAyAM tuTikeneti - antaH pureNa sArddha 'mahayA' ityAdi prAgvat viharttumityanvayaH, atra kAkupAThAt praznasUtramavagantavyaM, bhagavAnAha - gautama! nAyamarthaH samarthaH, atha kenArthena bhadanta ! evamucyate- yAvatakaraNAt no pabhU caMde joisiMde joisarAyA candavaDeMsae vimANe candAe rAyahANIe sabhAe suhammAe tuDieNaM saddhiM mahayAhaya - gIavAiaNaTTa jAva divvAI bhogabhogAI bhuMjamANe' iti grAhyaM vihartumiti, atrottarasUtramAha - gautama candrasya jyotiSendrasya candrAvasaMtake vimAne candrANAM rAjadhAnyAM sabhAyAM sudharmAyAM mANavakanAmni caityastambhe- caityavat pUjyaH stambhaH caityastambhastasmin vajramayeSu golavadva teSu samudgakeSu Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-7 131 sampuTarUpabhANDeSubahvayojinasakathA-jinasakthIni sannikSiptAH-sthApitAstiSThanti tAzcaNamiti prAgvatcandrasya anyeSAMca bahUnAMdevAnAM devInAM cArcanIyAzcandanAdinA yAvatkaraNAdvandanIyAH stutibhirnamasyanIyAHpraNAmataH pUjanIyAH puSpaiH satkAraNIyA vastrAdibhiH sanmAnanIyAH pratipattivizeSairiti grAhyaM, paryupAsanIyAH kalyANamityAdibuddhayA, atha tenArthena evamucyate-gautama ! na prabhuriti, jineSviva jinasasthiSvapi teSAM bahumAnaparatvenAzAtanAbhIrutvAditi, athaivaM sati kalpAtI-tadevAnAmivAsyApi apravicAratA uta netyAzaGkAmapAkartumAha __'pabhUNamiti, prabhuzcandrasabhAyAM sudharmAyAM caturbhi sAmAnikasahasra evamityuktaprakAreNa yAvatkaraNAt catasRbhiragramahiSIbhisaparivArAbhirityAdikaH sarvo'pyAlApako vAcyaH, divyAn bhogArhAye bhogAH-zabdAdayastAn bhuAnovihartumiti, atraiva vizeSamAha-kevalaM-navaraMparivAraH parikarastasya RddhiH-sampattattayA, ete sarve'pi mama paricArakAH ahaMcaiSAM svAmItyevaM nijasphAtivizeSadarzanAbhiprAyeNetibhAvaH, naivaca maithunapratyayaM-suratanimittaM yathA bhavyatyevaMbhogabhogAn bhunAno vihrtuprbhuriti| __atha prastutopAGgAdarzeSvadRSTamapi jIvAbhigamAdhupAGgAdarzadRSTaM sUryAgramahiSIvaktavyamupadaya'te, sUrassajoisaraNNo kai aggamahisIopannattAo?, goamA! cattAriaggamahisIo paM0, taMjahA-sUrappabhAAyavAbhAaccimAlipabhaMkarA evaMavasesaMjahAcandassaNavaraMsUravaDeMsae vimANe sUraMsi sIhAsaNaMsI'ti vyaktam / atha grahAdInAmagramahiSIvaktavyamAha grahAdInA-mAdizabdAtnakSatratArakAparigrahaH sarveSAmapivijayA vaijayantItyAdicaturbhirnAmabhirevAgramahiSyojJeyAH, uktamevaviziSyaAha-chAkttara' ityAdi, SaTasaptatyadhikasya grahazatasyApi jambUdvIpavarticandradvayaparivArabhUtAnAMgrahANAM dviguNitAyAaSTAzIterityarthaH, etA-anantaroktA vijayAdyA agramahiSyo vaktavyAH imAbhirvakSyamANAbhirgAthAbhiruktanAmabhi iti gamyaM, idaM ca grahazatasya vizeSaNaM bodhyaM, atra sUtrAdarza prathamadRSTamapi nakSatradaivatasUtramupekSya kramaprAdhAnyAd vyAkhyAnasyeti prathamamaSTAzItigrahanAnAmasUtraM vyAkhyAyate mU. (352) iMgAlae viAlae lohiaMke sanicchare ceva / - AhuNie pAhuNie kaNagasaNAmA ya paMce va // vR. 'iMgAlae' ityAdi, aGgArakaH 1 vikAlakaH 2 lohitAGkaH 3 zanaizcaraH 4 AdhunikaH 5prAdhunikaH 6kanakena saha ekadezena samAnaM nAmayeSAM te kanakasamAnanAmAnastepaJcaiva prAguktasaGkhyAparipATayA yojanIyAH, tadyathA-kaNaH 7 kaNakaH 8 kaNakaNakaH 9 kaNavitAnakaH 10 kaNasantAnakaH 11 / mU. (353) some 12 sahie 13 AsaNeya 14 kajovae 15 akabUrae 16 / ayakarae 17duMdubhae saMkhasanAmevi tinneva / mU. (354) evaM bhANiyavvaM jAva bhAvakeussa aggmhisiiotti|| vR. some tyAdi somaH 12 sahitaH 13 AzvAsanaH 14 kAryopagaH 15 karburakaH 16 ajakarakaH 17 dundubhakaH 18 zaMkha samAna nAmAno nAmni zaMkha zabdAGkitA ityarthaH te trayaH tadyathA-zaMkhaH 19zaMkhanAmaH 20 zaMkhavarNAbhaH 21 evaM uktena prakAreNa bhaNitavyaM, Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 7/354 pratyekamagrahiSIsaMkhyAkathanAya aSTAzatergrahANA nAmasaMgrAhakagAthAkadambakamiti zeSaH, yAvat bhAvaketorgrahasyAgramahiSyaH, yAvatkaraNAt idaM draSTavyaM - 119 11 532 iMdaggidhUmakeU haripiMgalae buhe a sukke a / vahassairAhu agatthI mAnavage kAmaphAse a // dhura pamuhe viyaDe pamuhe viyaDe visaMdhi kappe tahA payalle ya / jaDiyAlae ya aruNe aggilakAle mahAkAle // sotthia sovatthi ae vaddhamANaga tahA palaMbe a / nicAloe niccajjoe sayaMpabhe ceva obhAse // seyaMkarakhemaMkara AbhaMkara pabhaMkare a nAyavvo / arae virae a tahA asoga taha vItasoge ya // vimala vitattha vivatye visAla taha sAla suvvae ceva / aniTTI egajaDI a hoi bijaDI ya boddhavve // kara karia rAya aggala boddhave pupphabhAvakeU a / aTThAsI gahA khalu nAyavvA AnupuvIe // // 5 // // 6 // atra vyAkhyA - kaMsazabdopalakSitaM nAma yeSAM te kaMsanAmAnaH te traya eva tadyathA-kaMsaH 22 kaMsanAbhaH 23 kaMsavarNAbhaH 24 nIle rUpye ca zabde viSayabhUte dvidvinAmasaMbhavAt sarvasaMkhyayA bhavanti catvArastadyathA - nIlaH 25 nIlAvabhAsaH 26 ruppI 27 rupyAvabhAsaH 28 iti nAmadvayopalakSaNaM tadyathA-bhasma 29 bhasmarazi 30 tilaH 31 tilapuSpavarNaH 32 dakaH 33 dakavarNa 34 kAyaH 35 vandhyaH 36 caH samuccaye iMdrAgni 37 dhUmaketuH 38 hari 39 piGgalakaH 40 budhaH 41 tathaiva, ekamagre'pi, zukraH 42 bRhaspati 43 rAhuH 44 agasti 45 mANavakaH 46 kAmasparza47 dhurakaH 48 pramukhaH 49 vikaTaH 50 visandhikalpaH 51 tathA prakalpaH 52 jaTAlaH 53 aruNaH 54 agni 55 kAlaH 56 mahAkAlaH 57 svastikaH 58 sauvastikaH 59 vardhamAnakaH 60 tathA pralambaH 61 nityAlokaRH 62 nityodyotaH 63 svayaMprabhaH 64 avabhAsaH 65 zreyaskaraH 66 kSemaGkaraH 67 AbhaGkaraH 68 prabhaGkaraH 69 boddhavyaH arajAH 70 virajAH 71 tathA azokaH 72 tathA vItazokaH 73 vimalaH 74 vitataH 75 vivastra 76 vizAlaH 77 zAlaH 78 suvrataH 79 anivRtti 80 ekhajaTI 81 bhavati dvijaTI 82 boddhavyaH karaH 83 karikaH 84 rAjA 85 argalaH 86 boddhavyaH puSpaketuH 87 bhAvaketuH 88 iti aSTAzItigrahAH khalu jJAtavyA AnupUvyerti / mU. (355) caMdavimANe NaM bhaMte! devANaM kevaiaM kAlaM ThiI pannattA ?, go0 ! jahanneNaM caubhAgapaliovamaM ukkoseNaM pali ovamaM vAsasayasahassamabmahiaM, caMdavimANe NaM devINaM jahaNNeNaM caubhAgapaliovamaM u0 addhapaliyovamaM pannAsAe vAsasahassehibamabbhahiaM / // 2 // // 3 // // 4 // sUravimANe devANaM caubbhAgapaliovamaM ukkoseNaM paliovamaM vAsasahassamabbhahiyaM, sUravimANe devINaM jahanneNaM caubbhAgapaliovamaM ukkoseNaM addhapaliovamaM paMcahiM vAsasaehiM abbhahiyaM / Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH -7 533 gahavimANe devANaM jahanneNaM caubbhAgapali ovamaM ukkoseNaM paliovamaM gahavimANe devINaM jahanneNaM caubbhAgapaliovamaM ukkoseNaM addhapaliovamaM, nakkhattavimANe devANaM jahanneNaM caubbhAgapaliovamaM ukkoseNaM addhapaliovamaM / nakkhattavimANe devINaM jahanneNaM caubbhAgapaliovamaM ukko0 sAhiaM caubbhAga- paliovamaM / tArAvimANe devANaM jaha0 aTThabhAgapaliovamaM ukkoseNaM caubbhAgapaliovamaM tArAvimANadevINaM jahaNNeNaM aTThabhAgapaliovamaM ukkoseNaM sAiregaM aTThabhAgapaliovamaM / vR. atha paJcadazaM dvAraM praznaviSayIkartumAha- 'candavimANe NaM bhaMte!' ityAdi, prAyaH sugamaM, navaraM caturbhAgapalyopamasthiti - caturbhAgamAtraM palyopamaM caturbhAgapalyopamamiti vizeSaNasamAsaH palyopamacaturbhAga ityartha prAkRtatvAt pUraNapratyayalopaH, evamagre'STabhAgapalyopamAdAvapi bodhyaM, candravimAne hi candradevaH sAmAnikAzca AtmarakSakAdayazca parivasanti tena candrasAmAnikApakSayA utkRSTamAyurbodhyaM teSAmevotkRSTAyuH saMbavAt jaghanyaM cAtmarakSakAdidevApekSayeti, evaM sUryavimAnAdisUtreSvapi bhAvyam / atha sUryAyuH sUtram - 'sUravimANe' ityAdi, vyaktaM, atha grahAdInAM sthitisUtrANi 'gahavimANe' ityAdi, etAni trINyapi sUtrANi nigadasiddhAnIti / tArakANAM ca sapaJcasaptatisahasrAdhikaSaTSaSTikoTAkoTIpramANatvena bahusaMsthAkatayA nAmavyavahArasyAsaMvyavahAryatvena copekSA, parameSAmapyetA eva catasro'gramahiSyo bodhyA iti / atha 'savvesi gahAINa' mityAdipadena sUcitAnA nakSatrANAmadhidaivatadvArA nAmapratipAdanAya gAthAdvayamAha mU. (356) mU. (357) bahmA vihU a vasU varuNe a vuDDI pUsa Asa jame / aggi payAvai some ruhe aditI vahassaI sappe / / piu bhagaajjamasaviA taTThA vAU taheva iMdaggI / mitte iMde niruI AU vissA ya boddhavve // iti / mU. (358) imA saMgahaNI gAhA / vR. brahmA abhijit 1 viSNuH zravaNaH 2 vasurdhaniSThA 3 varuNaH zatabhiSak 4 ajaH pUrvabhAdrapadA 5 vRddhirityatra padaikadeze padasamudAyopacArAt abhivRddhiruttarabhAdrapadA 6 anyatrAhirbudhna iti, pUSA revatI 7 azvo'zvinI 8 yamo bharaNi 9 agni kRttikA 10 prajApatI rohiNI 11 somo mRgaziraH 12 rudra ArdrA 13 aditiH punarvasuH 14 bRhaspatiH puSyaH 15 sarpo'zleSA 16 pitA maghA 17 bhagaHpUrvaphAlgunI 18 aryamA uttarAphAlgunI 19 savitA hastaH 20 tvaSTA citrA 21 vAyuH svAtiH 22 iMdrAgnI vizAkhA 23 mitro'nurAdhA 24 indro jyeSThA 25 nirRtirmUlaM 26 ApaH pUrvASADhA 27 vizve uttarASADhA 28 ceti nakSatrANi boddhavyAni / - nanu svasvAmibhAvasambandhapratipAdakabhAvamantareNa kathaM devatAnAmabhirnakSatranAmAni saMpadyeran ucyate, adhiSThAtari adhiSTheyasyopacArAt bhavati, eteSAM cASTAviMzaterapi nakSatrAmAM vijayAdinAmabhireva pUrvoktAzcatasra'gramahiSyo vaktavyA iti / SoDazaM dvAraM pRcchati / - mU. (359) etesi NaM bhaMte! caMdimasUri agahanakkhattatArArUvANaM kayare 2 hiMto appA vA bahuA vAtullA vA visesAhiA vA ?, go0 ! caMdimasUriA duve tullA savvatthovA nakkhattA Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 534 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 7/359 saMkhejjaguNA gahA saMkhejjaguNA tArArUvA saMkhejaguNA iti / vR. "etesi Na mityAdi, eteSAM-anantaroktAnAM pratyakSapramANagocarANAM vA bhadanta ! candrasUryagrahanakSatratArArUpANAM katare katarebhyo'lpAH-stokAHvA vikalpasamuccayArthe katarekatarebhyo bahukA vA katare katarebhyastulyA vA, atra vibhaktipariNAmena tRtIyA vyAkhyeyA, katare katarebhyo vizeSA veti, gautama ! candrasUryA ete dvaye'pi parasparaM tulyAH, pratidvIpaM pratisamudraM candrasUryANAM samasaGkhyAkatvAt, zeSebhyo grahAdibhyaH sarve'pi stokAH, tebhyo nakSatrANi saGkhyeyaguNAni aSTAviMzatiguNatvAt, tebhyo'pi grahAH saGkhyeyaguNA- sAtirekatriguNatvAt, tebhyo'pi tArArUpANi saGkhyeyaguNAni prabhUtakoTAkoTIguNatvAditi, vyAkhyAtaM SoDazamalpabahutvadvAraM / mU. (360) jaMbuddIve NaM bhaMte ! dIve jahannapae vA ukkosapae vA kevaiA titthayarA savvaggeNaM paM0?, go0 ! jahannapae cattAri ukkosapae cottIsaM titthayarA savvaggeNaM pnnttaa| jaMbuddIveNaM bhaMte ! dIve kevaiA jahannapae vA uklosapae vA cakkavaTTI savvaggeNaM paM0?, go0 jahannapade cattAri ukkosapade tIsaMcakkavaTTIsavvaggeNaM pannattA iti, baladevA tattiAceva jattiA cakkavaTTI, vAsudevAvi tattiyA cevtti| jaMbuddIve dIve kevaiAnihirayaNA savvaggeNaM paM0?, go0! tinnichaluttarA nihirayaNasayA savvaggeNaM paM0, jambuddIve 2 kevaiA nihirayaNasayA paribhogattAe havvamAgacchaMti?, go0! jahannapae chattIsaM ukkosapae donni sattarA NihirayaNasayA paribhogattAe havvamAgacchati / vR. atha jambUdvIpe jaghanyotkRSTapadAbhyAM tIrthakarAn pipRcchiSurAha-'jaMbuddIve NaM bhaMte ! dIve jahannapae' ityAdi, jambUdvIpe bhadanta ! dvIpe jaghanyapade sarvastoke sthAne vA utkRSTapade sarvotkRSTasthAne vA vicAryamANe iti zeSaH kiyantastIrthakarAH sarvAgreNa-sarvasaMkhyayA kevalihaSTamAtrayA ityarthaH prajJaptAH?, gautama! jaghanyapade catvAraH prApyante, tathAhi-jambUdvIpasya pUrvavidehe zItAmahAnadyA dvibhAgIkRtedakSiNottaradigbhAgayorekaikasya sadbhAvAtdvau aparavidehe'pi zItodayA mahAnadyA dvibhAgIkRte tathaiva dvaujinendrau militAzcatvAraH, bharatairAvatayostuekAntasuSamAdAvabhAva eva, utkRSTapadecatu0 strazattIrthakarAH sarvAgraNaprajJaptAH,tathAhi-mahAvidehe prativijayaM bharatairAvatayozcaikaikasya sambhava iti sarvamIlane catu0 strazat, eSAM hi bhagavatAM svasvakSetravarttibhizcakribhirarddhacakribhizca mahAnavasthAnalakSaNavirodhAsambhavAt, etacca viharamAnajinApekSayA boddhayaM, natu janmApekSayA, taccintAyAM tUtkRSTapade catustra0zatastIrthakarANAmasambhavAditi / athAtraiva jaghanyotkRSTapadAbhyAM cakriNaH pRcchati-'jaMbuddIve' ityAdi, jambUdvIpe bhadanta ! dvIpe kiyanto jaghanyapade vA utkRSTapade vA cakravartinaHprajJaptAH?, bhagavAnAha-gautama! jaghanyapade catvAraH upapattistu tIrthaGkarANAmiva, utkRSTapade triMzaccakavartinaH sarvAgreNa prajJaptAH, kathamiti cet, ucyate, dvAtriMzadvijayeSu vAsudevasvAmikAnyataravijayacatuSkavarjitavijayasatkA'STAviMzati bharatairAvatayostudvAvitipUrvAparamIlitAstriMzat, yadA mahAvidehe utkRSTapade'STAvizatizcakriNaH prApyante tadA niyamAccaturNAmarddhacakriNAM sambhavena tanniruddhakSetreSu cakriNAmasambhavAt, cakriNAmarddhacakriNAMca shaanvsthaanlkssnnvirodhaaditi| athAtra tathaiva baladevAnarddhacakriNazcAhabaladevA apitAvanta evotkRSTapade jaghanyapadeca yAvantazcakravartinaH, vAsudevA apitAvanta eva Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-7 535 baladevasahacAritvAt, ko'rthaH?yadA cakravartinaH utkRSTapade triMzad tadA avazyaMbaladevavAsudevA jaghanyapade catvAraH teSAM caturNAmavazyaM bhAvAt, yadA ca baladevA vAsudevA utkRSTapade triMzat tadA cakriNo jaghanyapade catvAraH teSAmapi caturNAmavazyaM bhAvAt, tenaiteSAM parasparaM sahAnavasthAnalakSaNavirodhabhA-venAnyatarAzritakSetre tadanyatarasyAbhAva iti|| ___ arthate nidhipatayo bhavantItijambUdvIpe nidhisaGkhyAMpraSTumAha-'jambuddIve dIve' ityAdi, jambUdvIpe dvIpe kiyanti nidhiratnAniutkRSTanidhAnAni yAni gaGgAdinadImukhasthAni cakravartI hastagataparipUrNaSaTkhaNDadigvijayavyAvRtto'STamatapaHkaraNAnantaraM svasAtkaroti tAni sarvAgreNa-sarvasaGkhyayA prajJaptAni?, bhagavAnAha-gautama ! trINi SaDuttarANi nidhiratnazatAni sarvAgraNaprajJaptAni, tadyathA-navasaGkhyAkAni nidhAnAnicatustrazatA guNyanta itiyathoktasaGkhayeti, iyaM ca sattAmAzritya prarUpaNA kRtA, atha nidhipatInAM kati nidhAnAni vivakSitakAle bhogyAni bhavantItipraznamAha- 'jambuddIvedIve'ityAdi, jambUdvIpedvIpe kiyantinidhiralazatAniparibhogyatayA utpanne prayoje cakravartibhivyApAryamANatvena havvamiti-zIghraM cakravartyabhilASotpatyanantaraM nirvilambamityarthaH Agacchanti?, bhagavAnAha-gautama!jaghanyapadeSaTtriMzat jaghanyapadabhAvinAM cakravartinAM navanidhAnAni caturguNitAni yathoksaGkhyApradAnIti, utkRSTapade tu dve saptatyadhike nidhiratnazateparibhogyatayAzIghramAgacchataH, utkRSTapadabhAvinAMcakriNAMtriMzatonavanava nidhAnAni bhavantiti nava triMzatA guNyan ityupapadyate ythoktsNkhyeti|| mU. (361) jaMbuddIve 2 kevaiA paMciMdiarayaNasayA savvaggeNaM pannatA ?, go0 ! do dasuttarApaMciMdiarayaNasayA savvaggeNaMpannattA, jaMbuddIve 2 jahannapade vA ukkosapade vA kevaiA paMciMdiarayaNasayA paribhogattAe havvamAgacchaMti ?, go0 ! jahannapae aTThAvIsaM ukkosapae donnidasuttarApaMciMdiarayaNasayAparibhogattAe hvvmaagchNti| jambuddIveNaMbhaMte! dIve kevaiA egidiarayaNasayA savvaggeNaM paM0?, go0 ! do dasuttarA egidiarayaNasayA savvaggeNaM paM0, jaMbuddIve NaM bhaMte ! dIve kevaiA egidiarayaNasayA paribhogattAe havvamAgacchaMta?, go0 ! jahannapae aTThAvIsaM ukkoseNaM donni dasuttarA egidiarayaNasayA paribhogattAe hvvmaagcchNti| vR. atha jambUdvIpavartiratnasaMkhyAM pipRcchiSurAha- 'jaMbuddIve'tti, jambUdvIpe 2 bhadanta ! kiyanti paJcendriyaralAni senApatyAdInisapta teSAMzatAni savagriNaprajJaptAni? bhagavAnAha-gautama! dve dazottare paJcendriyaratnazate sarvAgreNa prajJapte, tadyathA-utkRSTapadabhAvinAM triMzatazcakriNAM pratyeka saptapaJcendriyaratnasadbhAvena saptasaMkhyA triMzatA guNyate bhavati yathoktaMmAnaM, nanunidhisarvAgrapRcchAyAM catustriMzatA guNanaM paJcendriratnasarvAgrapRcchAyAM tukimititriMzatAguNanaM?, ucyate, caturyuvAsudevavijayeSu tadA teSAmavupalambhAt, nidhInAMtuniyatabhAvatvena sarvadA'pyupalabdheH, tena ratnasarvAgrasUtre ratnaparibhogasUtre ca na kazcit saMkhyAkRto vizeSa iti / atha ralaparibhogapraznasUtramAha-'jambuddIve ityAdi, prAyo vyAkhyAtatvAd vyaktaM, athaikendriyaratnAni praznayitumAha-'jambuddIve'tti vyaktaM / atha jambUdvIpasya viSkambhAdIni pRcchannAha mU. (362) jaMbuddIve NaM bhaMte ! dIve kevaiaM AyAmavikkhaMbheNaM kevaiaMparikkheveNaM kevaiaM ubbeheNaM kevaiaM uddhaM uccatteNaM kevaiaM savvaggeNaM paM0?, go0 ! jambuddIve 2 egaM Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 536 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 7/362 joaNasayasahassaM AyAmavikkhaMbheNaM tinni joaNasayasahassAiM solasa ya sahassAI donni a sattAvIse joaNasae tinni a kose aTThAvIsaM ca dhanusayaM terasa aMgulAI addhaMgulaM ca kiMcivisesAhi parikkheveNaM paM0, egaM joaNasahassaM uvveheNaM navanautiM joaNasahassAI sAiregAiM uddhaM uccatteNaM sAiregaMjoaNasayasahassaM savvaggeNaM pnnte| jaMbuddIveNaMbhaMte ! dIve kiM sAsae asAsae?, goamA! siasAsaesiaasAsae, se keNaTeNaM0 go0! dabaTTayAe sAsae vaNapajjavehiMgaMdha0 rasa) phAsapajavehi asAsae, se teNaTeNaM go0 evaM vuccai sia sAsae sia asAsae / jaMbuddIveNaM bhaMte ! dIve kAlao kevaciraM hoi?, go0 ! na kayAvi nAsi na kayAvi natthina kayAvina bhavissai, bhuviM ca bhavai abhavissai a dhuve niie sAsae avvae avaTThie nice jaMbuddIve dIve pa0 / vR.'jaMbuddIve'tti,atra sUtreviSkambhAyAmaparikSepAHprAgvyAkhyAtAH,punaHpraznaviSayIkaraNaM tu udvedhAdikSetradharmapraznakaraNaprastAvAdvismaraNazIlavineyajanasmaraNarUpopakArAyeti, tena udvedhAdisUtre jambUdvIpaM dvIpaM atra dvIpazabdasyaklIbatvanirdezaH klIbe'pi vartamAnatvAt kiyadudvedhenauNDatvenabhUmipraviSTatvenetyarthaH kiyadUrvoccatvena-bhUnirgatoccatvenetyarthakiyaccasarvAgreNa-uNDatvoccatvamIlanena prajJaptam ?, bhagavAnAha-gautama ! viSkambhAyAmaparikSepaviSayaM nirvacanasUtraM prAgvat udvedhAdinirvacanasUtre tu ekaM yojanasahasramuDhedhena sAtirekANi navanavatiM yojanasahasrANi Urboccatvena sAtirekaM yojanazatasahasraM sarvAgreNa prajJaptam, nanu UNDatvavyavahAro jalAzayAdau uccatvavyavahArastu parvatavimAnAdau prasiddhaH dvIpe tusaM kiM ?, vyavahArAviSayatvAditi, ucyate, samabhUtalAdArabhya ratnaprabhAyAmadhaH sahasrayojanAniyAvadgamane'dhogrAmavijayAdiSujambUdvIpavyavahArasyopalabhyamAnatvenoNDatvavyavahAraH suprasiddhaeva, tathAjambUdvIpotpannAnAMtIrthakRtAMjambUdvIpameroH paNDagavane'bhiSekazilAyAmabhiSicyamAnatvAt jambUdvIpavyapadezapUrvakamabhiSekasya jAyamAnatvenoccatvavyavahAro'pyAgamesuprasiddha eveti |athaasyaiv zAzvatabhAvAdikaMpraznayanAhaidaM ca yathA prAk padmavaravedikAdhikAre vyAkhyAtaM tathA'trajambUdvIpavyapadezena bodhyamiti, evaM ca zAzvatAzAzvato ghaTo niranvayavinazvaro dRSTaH kimasAvapi tadvat uta netyAha-'jaMbUddIve NamityAdi, idamapi prAk padmavaravedikAdhikAre vyaakhyaatmiti| . mU. (363) jaMbuddIve NaM bhaMte ! dIve kiM puDhaviparimANe AupariNAme jIvapariNAme poggalapariNAma?, goamA! puDhavipariNAmeviAupariNAmevijIvapariNAmevipuggalapariNAmevi jaMbuddIve NaM bhaMte ! dIve savvapANA savvajIvA savvabhUA savvasattA puDhavikAiattAe Au0 teu0 vAu0 vaNassaikAi0 uvavaNNapuvvA ?, haMtA go0! asaiM aduvA annNtkhutto| vR.atha kiMpariNAmo'sau dvIpaiti pipRcchiSurAha-'jaMbuddIveNaMbhaMte!'ityAdi, jambUdvIpo bhadanta! dvIpaH kiM pRthivIpariNAmaH-pRthivIpiNDamayaH kimappariNAmaH-jalapiNDamayaH, etAddazau caskandhAvacittarajaH skandhAdivadajIvapariNAmAvapi bhavata ityAzajhyAha-kiMjIvapariNAmaHjIvamayaH, ghaTAdirajIvapariNAmo'pi bhavatItyAzaGkayAha-kiM pudgalapariNAmaH-pudgalaskandhaniSpannaH kevalapudgalapiNDamaya ityarthaH, tejasastvekAntasuSamAdAvanutpannatvena ekAntaduSSamAdau tuvidhvastatvenajambUdvIpe'sya tatpariNAme'GgIkriyamANe kAdAcitkatvaprasaGgaH vAyostvaticalatvena Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-7 537 tatpariNAmedvIpasyApi calatvApattiriti tayoH svataevasandehAviSayatvenana praznasUtre upanyAsaH, bhagavAnAha-gautama! pRthivIpariNAmo'pi parvatAdimatvAt appariNAmo'pi nadIhadAdimatvAt jIvapariNAmo'pi mukhavanAdiSu vanaspatyAdimatvAt, yadyapi svasamaye pRthivyapakAyapariNAmatvagrahaNenaivajIvapariNAmatvaM siddhaM tathApi loke tayorjIvatvasyAvyavahArAt pRthaggrahaNaM, vanaspatyAdInAM tujIvatvavyavahAraHsvaparasammata iti, pudgalapariNAmo'pi mUrtatvasya pratyakSasiddhatvAt, ko'rthaH ?-jambUdvIpo hi skandharUpaH padArthaH, sa cAvayavaiH samuditaire bhavati, samudAyarUpatvAt samudAyina iti| __ atha yadi cAyaMjIvapariNAmastarhi sarvejIvAatrotpannapUrvAuta netyAzaGkayAha-'jaMbuddIve gaMbhaMte!'ityAdi, jambUdvIpe bhadanta! dvIpe sarveprANAH-dvitricaturindriyAH sarvejIvAH-paJcendriyAH sarvebhUtAH-taravaH sarve satvAH-pRthivyapatejovAyukAyikAH,anena ca sAMvyavahArikarAziviSayaka evAyaMpraznaH, anAdinigodanirgatAnAmeva prANajIvAdirUpavizeSaparyAyapratipatteH, pRthivIkAyikatayA apakAyikatayA tejaskAyikatayA vAyukAyikatayA vanaspatikAyikatayA upapannapUrvAutpannapUrvA ?, bhagavAnAha-'haMtA goamA!' evaM gautama ! yathaiva praznasUtraM tathaiva pratyuccAraNIyaM pRthivIkAyikatayA yAvadvanaspatikAyikatayA upapannapUrvA kAlakrameNa saMsArasyAnaditvAt, na punaH sarve prANAdayojIvavizeSAyugapadutpannAH sakalajIvanAmekakAlaMjambUdvIpe pRthivyAdibhAvenotpAde sakaladevanArakAdibhedAbhAvaprasakteH, na catadasti, tathA jagatsvabhAvAditi, kiyanto vArAnutpannA ityAha-asakRd-anekazaH athavA anantakRtvaH-anantavArAn saMsArasyAnAditvAditi / atha jambUdvIpetinAmno vyutpattinimittaM jijJAsiSuH pRcchati mU. (364) se keNaDeNaM bhaMte ! evaM vuccai jaMbuddIve 2?, go0 ! jaMbuddIve NaM dIve tattha 2 dese tahiM 2 bahave jaMbUrukkhAjaMbUvaNAjaMbUvaNasaMDA nicaM kusumiAjAva piMDimamaMjarivaDeMsagadharA sirIe aIva uvasobhemANA ciTThati, jaMbUe sudaMsaNAe anADhieMNAmaM deve mahiddhIe jAva paliovamaTTiie parivasai, se teNaTeNaM goamA! eyaM vuccai jaMbuddIve dIve iti| vR. 'sekeNatuNaM bhaMte! evaMvuccai-jaMbuddIvedIve'ityAdi, atha kenArthena bhadanta! evamucyate jambUdvIpo dvIpaH?, bhagavAnAha-gautama! jambUdvIpe 2 tatra tatra deze tasya dezasya ra tatra tatra pradeze bahavojambUvRkSAH ekaikarUpAH viralasthitatvAttathA bahUnijambUvanAni-jambUvRkSAeva samUhabhAvena sthitAH aviralasthitatvAt ekajAtIyatarusamUho vana mitivacanAt, tathA bahavojambUvanakhaNDAHjambUvRkSasamUhA eva vijAtIyatarumizritAH, 'anekajAtIyatarusamUho vanakhaNDa' iti vacanAt, tatrApi jambUvanakhaNDAH-jambUvRkSasamUhA eva vijAtIyatarumizritAH, 'enekajAtIyatarusamUho vanakhaNDa' iti vacanAt, tatrApi jambUvRkSANAmeva prAdhAnyamiti prastute varNakasAphalyaM, anyathA aparavRkSANAM vanakhaNDenimittabhUtairjambUdvIpapadapravRttinimittatve'sAGgatyAt, teca kathaMbhUtA ityAhanityaM-sarvakAlaM kusumitAH yAvatpadAt 'niccaM mAiyA nicaM lavaiA niccaM thavaiA jAva niccaM kusumiamAialavaiathavaiagulaiagocchaiajamaliajuvaliaviNamiasuvibhatta' itigrAhyam etadavyAkhyAnaM prAgvanakhaNDavarNake kRtamiti tato jJeyaM, uktavarNakopetAzca vRkSAH zriyA atIva upazobhamAnAstiSThanti, idaM ca nityakusumitvAdikaM jambUvRkSANAmuttarakurukSetrApekSayA Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 538 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 7/364 bodhyaM, anyathaiSAM prAvRTkAlabhAvipuSpaphalodayavatvena pratyatrabAdhAt, etena ca jambUvRkSabahulo dvIpojambUdvIpaityAveditaM bhavati, athavAjambvAM sudarzanAbhidhAnAyAmanAtanAmA-pUrvajambUvRkSAdhikAre vyAkhyAtanAmAdevomaharddhikoyAvatkaraNAt 'mahajjuIe'ityAdi grAhyaM, palyopamasthitikaH parivasati, athatenArthena bhadanta! evamucyate-svAdhipatyanAdhtanAmadevAzrayabhUtayA jambbopalakSito dvIpo jambUdvIpa iti, sUtraikadezo hyaparaM sUtraikadezaM smArayatIti 'aduttaraMcaNaMjaMbuddIvassa sAsae nAmadhejje pannatte jaMna kayAi na AsI na kayAi natthi na kayAi na bhavissai jAva nicche' iti jJeyam, jIvAbhigamAdarza tathAdarzanAt, etena kimAkArabhAvapratyavatAro jaMbUdvIpa iti caturtha prazno niyUMDha iti| mU. (365) taeNaMsamaNe bhagavaMmahAvIre mihilAenayarIemANibhadde ceiebahUNaMsamaNANaM bahUNaMsamaNINaMbahUNaM sAvayANaMbahUNaMsAviyANaMbahUNaMdevANaMbahUNaMdevINaM majhagae evamAikkhai evaM bhAsai evaM pannavei evaM pakhavei jaMbUdIvapannattI nAmatti ajo ! ajjhayaNe ahaM ca heuMca pasiNaM ca kAraNaM ca vAgaraNaM ca bhujo 2 uvadaMseittibemi // vR.athaprastutatIrthadvAdazAGgIsUtrasaMsUtraNAvizvakarmAzrIsudharmasvAmI svasmingurutvAbhimAnaM parijihIrSu prastutagranthanAmopadarzanapUrvakaM nigamanavAkyamAha-'tae NamityAdi, zAzvatatvAcchAzvatanAmakatvAcca sadrUpo'yaM jambUdvIparUpo bhAvaH, santaM hi bhAvaM nApalapanti vItarAgAstataH zramaNo bhagavAn mahAvIro mithilAyAM nagaryAM mANibhadre caitye bahUnAM zramaNAnAM bahUnAM zramaNInAM bahUnAMzrAvakANAMbahUnAM zrAvikANAMbahUnAMdevAnAMbahUnAM devInAMmadhyagatona punarekAnteekatarasya kasya cit purataH evaM-yathoktamuktAnusAreNetyartha AkhyAti-prathamato vAcyamAtrakathanena evaM bhASate-vizeSavacanakathanataH evaM prajJApayati-vyaktaparyAyavacanataH evaM prarUpayatyupapattitaH, AkhyeyasyAbhidhAnamAha-jambUdvIpaprajJaptiriti nAmaSaSThopAGgamitizeSaH, etacca granthAgreNa sAdhikaikacatvAriMzacchatazlokamAnaM, yattu zrImalayagiripAdaiH sUryaprajJaptiTIkAyAM dvitIyaprAbhRtaprAbhRte 'evAmeva sapuvvAvareNaM jaMbuddIve dIve cauddasa salilAsayasahassAiM chappannaM ca salilAsahassAI bhavaMtItima- kkhAya'mityaMtaM zlokasahasracatuSTayamAnamuktaM,jyotiSkAdhikArasUtramIlanena ca saptacatvAriMzaccha- tAdhikamapi, tattu yAvatpadasaMgraheNa janmAdhikArabRhadvAcanAprakSepeNa ca tAvatparimANaM sambhAvyata iti bodhyaM / ____ atra guNAn vibhAvayannAha-'ajjo ajjhayaNe aTuM ca heuM ca pasiNaM ca'ityAdi, ArAt-sarvapApA dUraM yAtaH Arya-zrIvarddhamAnasvAmI ata eva sarvasAvadyavarjakatvena 'sAvayaM nirarthakaM tucchArthakaM ca brUyAditi vaktRprAmANyena vacanaprAmANyamAveditaM bhavati, athavA zrIsudharmasvAmisambodhanaM zrIjambUsvAminaM prati he Arya ! iti, adhyayane prastutajambUdvIpaprajJaptinAmake svatantrAdyayane na tu zastraparijJAdivat zrutaskandhAdhantargate arthaM ca cAH parasparaM samuccayArthA hetuca praznaMca kAraNaMca vyAkaraNaMca bhUyo bhUyo-vismaraNazIlazrotranugrahArthaM vAraMvAraM prakAzanena athavA prativastunAmArthAdiprakAzanenopadarzayatItisambandhaH, anena gurupAratantrayamabhihitaM, tatrArtho jambUdvIpAdipadAnAmanvarthaH, sa yathA 'sekeNadveNaM bhaMte! evaM vuccai-jaMbuddIve dIve go0 ! jambu0 tattha 2 dese tahiM 2 bahave jambUrukkhA jambUvaNA jambUvaNasaMDA jAva Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH -7 539 piMDimamaMjarivaDeMsagadharA sirIe aIva 2 uvasobhemANA ciTThati, jambUe a sudaMsaNAe aNADhie NAmaM deve mahiddhIe jAva paliovamaTThiIe parivasai, se teNaTTeNaM goamA evaM vuccai buddI 2' iti, tathA hetuH - nimittaM sa yathA 'pabhU NaM bhaMte ! caMde joisiMde joisarAyA candavaDeMsa vimANe caMdAe rAyahANIe sabhAe suhammAe tuDieNaM saddhiM mahayAhayanaTTagI avAia jAva divvAiM bhogabhogAI bhuMjamANe viharittae ? goamA! no iNaTTe samaTTe' ityatrAbhidhAtavyArthasya 'sekeNaNaM jAva viharittae ?, goamA ! caMdassa joisaMdassa0 caMdavaDeMsae vimANe caMdAe rAyahANIe sabhAe suhambhAe mANavae ceiakhaMbhe vairAmaesa golavaTTasamuggaesu bahUIo jinasakahAo saMnikkhittAo ciTThati, tAo NaM caMdassa annesiM ca bahUNaM devANa ya devINa ya aNijjAo jAva pajjuvAsaNijjAo, se teNaTTeNaM go0 ! no pabhUtti, idaM sUtraM hetupratipAdakam tathA prazna: - ziSyapRSTasyArthasya pripAdanarUpaH, yathA loke'pyucyate anena praznAni samyak kathitAni, anyathA sarvathA sarvabhAvavido bhagavataH praSTavyArthAbhAvena kutaH praznasambhava iti, yathA - 'kahiNaM bhaMte! jaMbuddIve dIve kemahAlae NaM bhaMte! jaMbuddIve dIve kiMsaMThie NaM bhaMte! jaMbuddIve dIve kimAyArabhAvapaDoAre NaM bhaMte! jaMbuddIve dIve pannatte ?, goamA ! ayaNNaM jaMbuddIve dIve savvadIvasamuddANaM savvabdhaMtarae savvakhuDDAe vaTTe tellApUasaMThANasaMThie vaTTe pukkharakaNNiAsaMThANasaMThie vaTTe paDipuNNacaMdasaMThANasaMThie egaM joaNasayasahassaM AyAmavikkhaMbheNaM tinni jo aNasayasahassAiM solasa ya sahassAiM donni a sattAvIse joaNasae tinni a kose aTThAvIsaM ca dhaNusayaM terasa aMgulAI addhaMgulaM ca kiMcivisesAhiaM parikkheveNaM pa0' iti, tathA karaNaM- apavAdo vizeSavacana mitiyAvat, tacca navaraMpadagarbhitasUtravAcyaM, yathA 'kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve eravae nAmaM vAse pannatte ?, goamA ! siharissa uttareNaM uttaralavaNasamuhassa dakkhiNeNaM puratthimalavaNasamuhassa paJcatthimeNaM paJcatthimalavaNasamuhassa puratthimeNaM ettha NaM jaMbuddIve dIve eravae nAmaM vAse pannatte, khANubahule kaMTakabahule evaM jacceva vattavvayA bharuhassa saccaiva savvA niravasesA ne avvA saoavaNA sanikkhamaNA sapariNivvANA' ityatidezasUtre navaraM erAvao cakkavaTTI deve erAvae se teNadveNaM erAvae vAse' iti, tathA vyAkaraNaM - apRSTottararUpaM, tadyathA - jayA NaM bhaMte! sUrie savvabdhaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM egamegeNaM muhutteNaM kevaiaM khettaM gacchai ?, goamA ! paMca paMca joaNasahassAI donni a egAvanne joaNasae egUNatIsaM ca saTThibhAe joaNassa egamegeNaM muhutteNaM gacchai' ityantasUtre 'tayA NaM ihagayassa maNUsassa sIAlIsAe jo aNasahassehiM dohi a tevahiM joyaNasaehiM egavIsAe ajoaNassa saTThibhAgehiM sUrie cakkhupphAsaM havvamAgacchai' ityevaMrUpeNa sUtreNa sUryasya cakSupathaprAptatA ziSyeNA pRSTApi paropakAraikapravRttena bhagavatA svayaM vyAkRteti, iti bravImIti sudharmmA svAmI jambUsvAminaM prati brUte ahamiti bravImi ko'rthaH ? - gurusampradAyAgatamidaM jambUdvIpaprajJaptinAmakamadhyayanaM natu nayA svabuddhayotprekSitamiti, upadarzayatItyatra varttamAnanirdezastrakAlabhAviSvarhatsu jambUdvIpa-prajJaptayupAGgaviSayakArthapraNetRtvarUpavidhidarzanArthaM, atra ca granthaparyavasAne zrImanmahAvIranAmakathanaM caramamaGgalamiti // 1 vakSaskAraH - 7 samAptaH Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 540 jambUdvIpaprajJapti upAGgasUtram 7/iti sAtizayadharmadezanArasasamullAsavismayamAneaidaMyugInanarAdhipaticakravartisamAna zrIakabbarasuratrANapradatataSANmAsikasarvajantujA tAbhayadAnazatrujayAdikaramocanasphuranmAna pradAnaprabhRtibahumAnayugapradhAnopamAnasAmpratavijayamAzrImattapAgacchAdhirAjazrIhIravijaya sUrizvarapadapadmopAsanApravaNamahopAdhyAyazrIsakalacandragaNiziSyopAdhyAyazrIzAnticandragaNiviracitAyAM jambUdvIpaprajJaptivRttau ratnamaJjUSAnAbhnyAMjyotiSkAdhikAravarNanonAma saptamo vakSaskAraH samAptaH, tatsamAptau ca samAptayeyaM zrI jambUdvIpa prajJapti upAGga vRtti|| muni dIparatna sAgareNa saMzodhitA sampAditA jambUdIpaprajJaptiupAgasUtre zAnticandravAcakena viracitA vRtti pari smaaptaa| (prazastiH / ) // 1 // zreyaHzrIpratibhUprabhUtatapasA yo moharAjaM ripuM, dadhvaMse sahasA zrito gatamalaM jJAnaM ca yaH kevalam / yo juSTaDazca sadA triviSTapasadAM vRndaistathA tathyavAga, yastIrthAdhipati zriyaM sa dadatAM zrIvIradevaH satAm // // 2 // arhatsvivAtra nikhileSu gaNAdhipeSu, vAmeyadeva iva yo vidito jagatyAm / AdeyatAmadadhadabhdutalabdhidhAma zrI gautamo'stu sama (mama) puuritsiddhikaamH|| // 3 // yaM paJcamaM prathamato'pi ratopayeme, shriiviirpttttpttulkssmisroruhaakssii| rudrAGkiteSu gaNabhRtsu sudharmanAmA, bhUyAdayaM subhagatAnidhiriSTasiddhayai // tasya prabhoH sthaviravRndaparamparAyAM, tattallasatkulagaNAvalisambhavAyAm / jAtaH kramAd vaTagaNendratapasvisUreH, zrImAMstapAgaNa iti prathitaH pRthivyaam|| padmAvatIvadhanato'bhyudayaM vibhAvya, yatsUraye stavanasaptazatIM svkiiyaam| - sUrirjinaprabha upapradade prathAyai, so'yaMsata tapagaNo na kathaM prshsyH|| // 6 // tatrAneke babhUvuH suvihitaguravaH zrIjagaccandramukhyAH, doSAyAM vA divA vA sadasi rahasi vA svkriyaasvekbhaavaaH| AdikroDairivaurvI cikilabharagatA duSpramAdAvamagnA, yairuddaghe vitandraiH svaparahitakRte sakriyA sakriyAhA' / // 7 // aduSyaM vaiduSyaM caraNaguNavaiduSyasahitaM, pramAdAdvaimukhyaM pravacanavidheH satkathakatA guNaudho yasyetthaM na khaladurvAkyaviSayaH, // 4 // Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-7 541 - kramAdAsIdasmin prmgururaanndvimlH|| // 8 // antarbAhyamiti dvidhApi kumataM zraddhAvatAM svAgataM, nizraddhaistu yathAzayaM prakaTitaM vicchindato'sya prabhoH / bAhyadhvAntavibhedino dinamaNeH sAmyaM na ramyaM na vA, dhvAntadvaitabhido'pi mandiramaNeH sNrkssto'dhstmH|| // 9 // svagacche svasmiMzca prathayati tarAM sma prathama tastathA sAdhozcaryAM dhruvasamaya eva prbhursii| yathA saitatpaTTAdhipatipuruSe saMyatagaNe, kramAdurvI gurvI prjniyshskaa'nuvvRte|| // 10 // tatpaTTabhUSaNamaNi sugurUptadharmabIjapravarddhanapaTurbharatakSamAyAm / sUrIzvaro vijayadAnagurUrbabhUva, ke vAdino vijayadA na bbhuuvursy|| // 11 // nAlIkanIranidhinirjarasindhusevA, cakruzcaturmukhacaturbhujacayacandracUDAH / yasya pratApaparitApabhRto na bhItA, ete jaDAyiNa ityapavAdato'pi / / // 12 // tatpaDheM guruhIrahIravijayo bibhrAjayAmAsivAn, jAgradbhAgyanidhi priyAgamavidhizcAritriNAMcAvadhi / yaM samprApya jagatrayaikasubhagaM mukto miyo matsaraH, zrIvAgbhyAmiva dIrghakAlajanito jnyaankriyaabhyaampi| // 13 // saubhAgyaM yasya nAmno nRpasadasi guNiSvAditAyAM prasiddhaH, saubhAgyaM dezanAyA akabaranRpati pAdayoH pAdukAracA / saubhAgyaM yasya pANerupapadavijayaH senasUrIzvaro'sau, saubhAgyaM darzanasya tvahamahamikayA svaanylokoppaatH|| // 14 // idAnIM tatpaTTe guruvijayaseno vijayate, kalau kAle mUttaH suvihitajanAcAranicayaH / vireje rAjanvAn zazadharagaNo yena vibhunA, guNagrAmo yasmAd bhavati vinayenaiva subhgH|| // 15 // khalAstejorAziM caraNaguNarAziM suvihitA, vineyAzcidarAziM prativacanarAziM kumatinaH / kavi kIrte rAziM varavinayarAziM ca guravo, viduH sthAne jAne zucisukRtarAzi punrmum|| // 16 // gurorasya zrutvA zravaNamadhuraM cAru caritaM, svagandharvodagItaM zuciguNagaNopArjanabhavam / camatakArotkarSAt sasalilasahasranimiSaddaka, paTakledaklezaM subahu sahate giryshnH|| Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 542 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 7/ // 17 // teSAM gaNe guNavatAMdhuri gaNyamAnaH, zrIvAcakaH sakalacandragurUrbabhUva / meghAviSuprathamataH prathamAnakIrti, sphUrtiryadIyakavikarmaNi suprasiddhA / / // 18 // punaH punaH saMsmRtimIyuSINAM, pratikriyeyaM yadupakriyANAm / punaH punarlocanasAndrabhAvaH, punaH punarnizvasanasvabhAvaH / / // 19 // teSAM ziSyANuneyaM gurujanavihitAnugrahAdeva jambUdvIpaprajJaptivRtti svaparahitakRte zAnticandreNa ckre| varSe zrIvikramAkAMdvidhuzarabhUvakradhAtrI 1651 pramANe, rAjye prAjye zriyA zrIakabaranRpateH punnykaarunnysindhoH|| // 20 // asyopAGgasya gAmbhIryAnmadIyamatimAnyataH / sampradAyavyapAyAcca, puurvvRttinivRttitH|| viruddhamAgamAdibhyo, yadatra likhitaM myaa| dhIlocanaistadAlocya, zodhyaM sAnugrahaimayi ||yugmm / / // 22 // tuSyantu sAdhavaH sarve, mAruSyantu khalA mayi / namaskaromi nizeSAn, prItyA bhItyA kramAdimAn / / // 23 // gambhIramidamupAGgaM yathAmati vivRNvatA vishdmtinaa| yadavApi mayA kuzalaM kuzalamatistena bhavatu jnH|| // 24 // ace yAvallIlaukasi nabhasi nakSatra kusumavrajaM rAjJaH zyAmAbhigamasamaye pUritataram mRjAkAraH sUrya karahabahukareNApanayati, dhruvA tAvadbhayAdiyamakhilalokaiH paricitA // 26 // atha zodhanasamayagatA puro'nusandhIyate prshstiriym| tapagaNasAmrAjyaramAM zrayati zrIvijayasenagurau / // 27 // yatsaubhAgyamanuttaraM guNagaNo yeSAM vacogocarAtItaH ko'pyabhavat purApi vinayAdhAraH (sadA) puujitH| hitvA yena patiMvarAvadaparAn yAneva satacAturo yuktAcAryapadavyudAraracitA sauvshriye'shishriyt|| // 28 // yadrUpaM madanaM sadA vimadanaM nirmAti ramyazriyA, yatkItizcapadAtikaM vitanune kAntyA nizAnAyakam citraM saJcinute cacetasi satAM yaddezanAvAk sudhA dezyA zAsanadIptikRcca satapo yad dhyAnamatyabhdutam // ||29||te zrIakabbaramahIdharadattamAna-vikhyAtimadvijayasenagaNAdhipAnAm / nandinti paTTayuvarAjapadaM dadhAnAH, zrI sUrayo vijydevytiprdhaanaaH|| // 30 // shriivijysensuuriishvrgnnnaayknideshkrnncnnaaH| Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-7 543 catvAro'syA vRtteH zuddhikRte saGgatA nipuNAH // tthaahi||31|| __ zrIsUrervijayAdidAnasuguroH zrIhIrasUrerapi, prAptA vAGgayatatvamadbhutataraM ye smprdaayaagtm| ye jainAgamasindhutAraNavidhau satkarNadhArayitA, ye khyAtAH kSitimaNDale ca gnnitgrnthjnyrekhaabhRtH|| // 32 // lumpAkamukhyakumataikatamaHprapaJce, rociSNucaNDarucayaH prtibhaasmaanaaH| zrIvAcakA vimalaharSavarAbhidhAnAste 'trAdimA guNagaNeSu kRtaavdhaanaaH|| // 33 // tathA ye saMvignadhurandharAH samabhavannAbAlakAlAdapi, prajJAvatsvapi ye ca bandhuratarA prApuH prasiddhiM parAm / zrIvIre gaNadhAriMgautama iva zrIhIrasUrau gurau, ye rAjadvinayAstadAtanasudhAbhAnoH paTukisudhAm // ||34||sttrklkssnnvishaaljinaagmaajinaagmaadishaastrvgaahnklaakushlaadvitiiyaaH / zrIsomayugavijayavAcakanAmadheyAste sadaguNairapi prairbuvmprmeyaaH|| // 35 // kiJca-ye vairaGgikatAdikairvaraguNaiH samprAptasadagauravAH, savadiyagiraH kalAvapi yuge saamnaayjainaagmaaH| jaju zrIvaradAnararSivibudhAstacchiSyamukhyAzca ye, kiM tanmUrtirivAparetyabhimatAstaistairguNaidhImatAm // // 36 // prajJAguNagurugehaM pribhaavitsuurishaastrvrttvaaH| zrIAnandavijayavibudhapuGgavAste tRtiiyaastu|| // 37 // apica-ye'dvaitastRtayaH kuzAgradhiSaNAH sallakSaNAmbhodharA zchando'laMkRtakikAvyavAGgamahAnyAsaibhRzaM vizrutAH / siddhAntopaniSpakAzanaparA vijJAvataMsAyitA stattannUtanazAstrazuddhikaraNe pArINatAM sNshritaaH|| // 38 // zrIkalyANavijayavaravAcakaziSyeSu mukhyatAM prAptAH / zrIlAbhavijayavibudhAste turvA iha bhuudyuktaaH|| // 39 // eteSAM pratibhAvizeSavilasattIrthe prathAmAgate, nAnAzAstravicAracArusalilApUrNe cturnnaampi| zAstra vAcakavAcyadUSaNamalAnmuktA suvarNAJcitA, satyazrIrajaniSTha ziSTajanatAkAmyaiva vRtti knii|| // 40 // zrImadvikramabhUpato'mbaraMguNakSmAkhaNDadAkSAyaNI prANezAGkitavatsare (1660)'tirucire pussyendubhuuvaasre| rAdhe zuddhatithau tathA rasa,mite zrIrAjadhanye pure, pArve zrIvijayAdisenasuguroH zuddhA samagrA'bhavat // Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 544 // 42 // // 41 // zrIzAnticandrAbhidhavAcakendraziSyeSvanekeSu maNIyamAnAH / dhvastAntaradhvAntajinendracandrarAddhAntaramyasmRtilabdhamAnAH // asyAmanekazo likhanazuddhigaNanAdividhiSu sAhAyyam / gurubhaktAH kRtavantaH zrImantastejacandrabudhAH // daivAdindrAtithitAM gateSvidaMvRttivRttiMsUtradhAreSu / tanmantrinijamanISAvizeSamiva vIkSituM vyaktam // teSAmantaSadAmakhilaziSyasamudAyamukhyatAM dadhatAm / gurukArye dhurvANAM paNDitavaratnacandrANAm // zrItapagaNapUrvAgirisuraiH zrIvijayasenasUrivaraiH / nijahastena vitIrNA pravarttanAyai prasAdaparaiH / / bahubhizca sammateyaM kRtA tadA viditasamayatatvArthe / zrI vijayadevasUri zrIvAcakamukhyagItArthai // ratnAnIva prameyAni, nAnAzAstrakhanIni cet / bhUyAMsi lipsavo yUyaM, vijJaratnavaNigvarAH // zrIjambUdvIpaprajJapterupAGgasya savistarA / prameyaratnamaJjUSA, vRttireSA tadekSyatAm // yugmam / zrI zAnticandravAcakaziSyavaro vibudharatnacandragaNi / asya bahlAdarzAnalIlikhad bhaktiyuktamanAH // vAcyamAnA zrUyamANA, gItArthai zrAvakottamaiH / zodyamAnA lekhyamAnA jIyAsuste ciraM bhuvi / / tacchiSyo dhanacandraH sphuradurudhIrlipikAvidhivitandraH / akarotprathamAdarza sUtrArthavivecane caturaH // // 43 // 118811 118411 // 46 // // 47 // // 48 // // 49 // // 50 // // 51 // jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 7/ *** bhAga : 12 18 saptamaMupAGgaM 'jambUdvIpaprajJapti samAptam Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " [1] bhAvabharI vaMdanA jemanA dvArA sUtramAM guMthAyela jinavANIno bhavya vAraso vartamAnakAlIna "Agama sAhityamAM prApta thayo e sarve sUrivara Adi ArSa pUjyazrIonepaMcama gaNadhara zrI sudharmA svAmI | cauda pUrvadhara zrI bhabAhu svAmI deza pUrvadhara zrI zaabhavasUri | (anAmI) sarve zrata thavIra maharSio devavAcaka gaNi zrI zyAmAcArya devardhvigaNi kSamAzramaNa jinabhadra gaNi kSamAzramaNa saMghadAsagaNi siddhasena gaNi jinadAsa gaNi mahattara agamyasiMha sUri zIlAMkAcArya abhayadevasUri malayagirisUri kSemakIrtisUri haribhadrasUri AryarakSita sUri (?) droNAcArya caMdra sUri vAdivetAla zAMticaMdra sUri malladhArI hemacaMdrasUri zAMticaMdra upAdhyAya dharmasAgara upAdhyAya guNaratnasUrI | vijaya vimalagaNi vIrabhadra | RSipAla | brahmamuni tilakasUri sUtra-niryukti - bhASya -cUrNi - vRtti -AdinA racayitA anya sarve pUjyazrI vartamAna kAlina Agama sAhitya vArasAne saMzodhana-saMpAdana-lekhana Adi dvArA mudrIta/amudrIta svarUpe rajU kartA | sarve zrutAnurAgI pUjya puruSone ( AnaMda sAgarasUrijI | caMdrasAgara sUrijI | muni mANeka jinavijayajI punyavijayajI caturavijayajI jaMbu vijayajI amaramunijI kanaiyAlAlajI lAbhasAgarasurijI AcArya tulasI caMpaka sAgarajI smaraNAMjali bAbu dhanapatasiMha paMbecaradAsa pi0 jIvarAjabhAI paM. bhagavAnadAsa 50 rUpendrakumAra paM0 hIrAlAla zruta prakAzaka sarve saMsthAo Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krama [2] 45 Agama mULa tathA vivaraNanuM zloka pramANadarzaka koSTaka AgamasUtranAma vRtti-kartA 1. AcAra 2. sUtrakRta 3. sthAna 4. samavAya 5. bhagavatI 6. jJAtAdharmakathA 7. upAsakadazA 8. antakRddazA 9. anuttaropapAtikadazA 10. praznavyAkaraNa 11. vipAkazruta 12. aupapAtika 13. rAjaprazniya 14. jIvAjIvAbhigama 15. prajJApanA 16. sUryaprajJapti 17. candraprajJapti 18. jambUdvIpaprajJapti 19thI| nirayAvalikA 23. (paJca upAGga) 24. catuHzaraNa 25. Atura pratyAkhyAna 26. mahApratyAkhyAna 27. bhaktaparijJA 28. tandula vaicArika 29. saMstAraka 30. gacchAcAra 31. gaNividyA mUla zloka pramANa 2554 zIlAGkAcArya 2100 |zIlAGkAcArya 3700 abhadevasUri 1667 abhayadevasUri 15751 abhayadevasUri 5450 abhayadevasUri 812 abhayadevasUri 900 abhayadevasUri 192 abhayadevasUri 1300 | abhayadevasUra 1250 abhayadevasUri 1167 abhayadevasUri 2120 malayagirisUri 4700 malayagirisUri 7787 malayagirisUri 2296 malayagirisUri 2300 | malayagirisUri 4454 zAnticandraupAdhyAya 1100 candrasUri 80 vijayavimalayagaNi 100 guNaratnasUri ( avacUri) 176 AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) 215 | AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) 500 vijayavimalagaNi 155 guNaratna sUri (avacUri) 175 vijayavimalagaNi 105 AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) vRtti zlokapramANa 12000 12850 14250 3575 18616 3800 800 400 100 5630 900 3125 3700 14000 16000 9000 9100 18000 600 (?) 200 (?) 150 176 215 (?) 500 110 1560 105 Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krama AgamasUtranAma 32. | devendrastava 33. maraNasamAdhi 34. nizItha 35. bRhatkalpa 36. vyavahAra 37. dazAzrutaskandha 38. jItakalpa 39. mahAnizItha 40. Avazyaka 41. | oghaniryukti piNDaniryukti 42. | dazavaikAlika 43. uttarAdhyayana 44. nandI 45. anuyogadvAra [3] vRtti-kartA 375 AnandasAgarasUri (saMskRta chAyA ) 837 AnandasAgarasUri (saMskRta chAyA) 821 jinadAsagaNi (cUrNi) saGghadAsagaNi (bhASya ) * mUla zloka pramANa 473 malayagiri + kSemakIrti saGghadAsagaNi (bhASya ) 373 malayagiri 4548 saGghadAsagaNi (bhASya) 896 |- ? (cUrNa) 130 siddhasenagaNi (cUrNi) 130 |haribhadrasUri ni. 1355 droNAcArya ni. 835 malayagirisUri 835 |haribhadrasUri 2000 zAMtisUra 700 malayagiriri 2000 maladhArIhemacandrasUri * vRtti zlokapramANa 375 837 28000 7500 42600 7600 34000 6400 2225 9000 22000 (?) 7500 00000 7000 noMdha : (1) ukta 45 sAgama sUtromAM vartamAna DANe pahelA 1 thI 11 aMgasUtro, 12 thI 23 upAMgasUtro, 24thI 33 prakIrNakasUtrI u4thI u8 chedasUtro, 40 thI 43 mULasUtro, 44-45 cUlikAsUtro nA nAbhe hAla prasiddha che. (2) ukta zloka saMkhyA ame upalabdha mAhitI ane pRSTha saMkhyA AdhAre noMdhela che. jo ke te saMkhyA mATe matAMtara to jovA maLe ja che. jemake AcAra sUtramAM 2500, 2554, 2525 evA traNa zloka pramANa jANavA maLela che. Avo mata-bheda anya sUtromAM paNa che. (3) ata vRtti - jAhi 4 noMdha che te jabhe rela saMpAhana bhuSanI che. te sivAyanI pA vRtti - cUrNi khAhi sAhitya mudrita } samudrita avasthAmA hAla upalabdha che 4. (4) gacchAcAra jane maraNasamAdhi nA vikalye caMdAvejjhaya bhane vIrastava prakIrNaka Ave che. sabhe "AgamasuttANi" mAM bhUja 3ye jane "bhAgamahIya"bhAM akSarazaH gujarAtI anuvAda rUpe Apela che. temaja nItattva jenA vikalpa rUpe che e 16000 7732 5900 Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMghatvanuM mAthuM ame "kAmasuttamAM saMpAdIta karyuM che. (5) goSa ane gi e baMne nivRtti vikalpa che. je hAla mULasUtra rUpe prasidhdha che. je baMnenI vRtti ame ApI che. temaja temAM mANanI gAthAo paNa samAviSTa thaI che. (9) cAra prakA sUtro ane mahAnizItha e pAMca AgamanI koI vRtti Adi upalabdha thavAno ullekha maLato nathI. prakI nI saMskRta chAyA upalabdha che tethI mUkI che. nizItha-tazA-nitattva e traNenI jU iApI che. jemAM dazA ane nitattva e baMne uparavRtti maLatI hovAno ullekha che, paNa ame te meLavI zakyA nathI. jyAre nizItha upara to mAtra vIsamA uddezakanI ja vRtti no ullekha maLe che. ( vartamAna kALe 45 AgamamAM upalabdha nivijJaH - krama niyuktizlokapramANa | krama | niyuktizlokapramANa 9. kAvA-nivRtti. 450 6. Avazyaka-niyukti 2500 sUtrakRta-niyukti 265 _7. oghaniyukti 1355 vRdatpa-nivRtti ke - 8. piNDaniyukti 835 vyavahAra-niyukti * 9. dazavaikAlika-niyukti 1. | zAzruta-niyukti | 80 ! 10. uttarAdhyayana-niyukti . 600 700 noMdha:(1) ahIM Apela vastIva pramANa e gAthA saMkhyA nathI. "32 akSarano eka zloka' e pramANathI noMdhAyela sattA pramANa che. (2) vRddhattva ane vyavahAra e baMne sUtronI vivitta hAla bhASya mAM bhaLI gaI che. jeno yathAsaMbhava ullekha vRttivAra maharSi e bhASya uparanI vRttimAM karyo hoya tevuM jovA maLela che. (3) gora ane ziSyanidhita svataMtra mUnAma svarUpe sthAna pAmela che tethI tenuM svataMtra saMpAdana kAma-41 rUpe thayela che. (temaja A saMpAdanamAM paNa che.) (4) bAkInI cha niryuktimAMthI dazAzrutaskranya niryukti upara pUrNa ane anya pAMca nizcitta uparanI vRtti ame amArA saMpAdanamAM prakAzIta karI che. jyAM A che nidhitta spaSTa alaga joI zakAya che. (5) nivinakartA tarIke madravadusvAmI no ullekha jovA maLe che. Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [5] gAthApramANa 483 vartamAna ANe 45.mAgamabhai Bavu bhASyaM |krama bhASya | zlokapramANa| krama bhASya nizISabhASya 7500 / 6. AvazyakabhASya * bRhatkalpabhASya 7600 / 7. oghaniyuktibhASya * vyavahArabhASya 6400 8. piNDaniyuktibhASya * paJcakalpabhASya | 3185 dazavaikAlikabhASya * 5. | jItakalpabhASya | 3125 10. | uttarAdhyayanabhASya (?) 322 46 63 noMdha:(1) nizISa , bRhatkalpa bhane vyavahArabhASya na ta saGghadAsagaNi chovA 49||y che. abhA25 saMpAnamA nizISa bhASya tenI cUrNi sAthe bhane bRhatkalpa tathA vyavahAra bhASya tenI-tenI vRtti sAthai samAviSTa thayuM che. (2) paJcakalpabhASya sabhA2AgamasuttANi bhAga-38 bhAMzAta thayuM. (3) AvazyakabhASya bho // prabhAra 483 sayuMbha 183 2||5muulbhaassy 3 cha bhane 3000 anya bhASyanI cha. no samAveza Avazyaka sUtra-saTIkaM mAM jyo. cha. [13 vizeSAvazyaka. bhASya pUSa4 prasi payuM che 5 ta samaya AvazyakasUtra- 52nuM bhASya nathI bhane adhya yano anusAra nI mAmA vRtti Adi peTA vivaraNo to Avazyaka ane nItatva e baMne upara maLe che. jeno atre ullekha ame karela nathI.] (4) oghaniyukti, piNDaniyukti , dazavaikAlikabhASya no samAveza tenI tanI vRtti bhai thayo 4 che. 50 teno patA vizena. 5 abhIne maNera nathI. [oghaniyukti 752 3000 sets prabhAra bhASyano le nevA maNe cha.] (5) uttarAdhyayanabhASyanI ||thaa niyuktimA maNI gayAnu saMmAya cha (?) (5) AAN aMga - upAMga - prakIrNaka * cUlikA meM 35 Agama sUtro 752no 5 mArgano ullekha amArI jANamAM Avela nathI. koIka sthAne sAkSI pATha-Adi sva35 bhASyagAthA sevA bhaNe che. (7) bhASyakartA tarI mudhya nAma saGghadAsagaNi magela cha. tabha04 jinabhadragaNi kSamAzramaNa bhane siddhasena gaNi no 59 bhane cha. 32&is bhaassyn| sal ajJAta ja che. Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 161 krama 2225 ( vartamAna aNe45mAgamamA 5905 cUrNiH ) / cUrNi zlokapramANa| krama | cUrNi zlokapramANa | 1. AcAra-cUrNi 8300 9. dazAzrutaskandhacUrNi 2. sUtrakRta-cUrNi 9900 10.| paJcakalpacUrNi 3275 | 3. bhagavatI-cUrNi | 3114 | 11. jItakalpacUrNi 1000 | 4. jIvAbhigama-cUrNi 1500 12.] AvazyakacUrNi 18500 5. jaMbUdvIpaprajJapti-cUrNi 1879 | 13. dazavaikAlikacUrNi 7000 6. nizIthacUrNi 28000 14. | uttarAdhyayanacUrNi 5850 7. vRhatkalpacUrNi 16000 15. | nandIcUrNi 1500 8. vyavahAracUrNi 1200 | 16. anuyogadAracUrNi 2265 noMdha:(1) 651. 16 cUrNimAMthI nizItha , dazAzrutaskandha, jItakalpa bheja cUrNi mm||2|| // saMpAdanamAM samAvAI gayela che. (2) AcAra, sUtrakRta, Avazyaka, dazavaikAlika, uttarAdhyayana, nandI, anuyogadvAra e sAta pUcha pUjyapAda AgamoddhAraka zrI e prakAzIta karAvI che. dazavaikAlikanI bhI me cUrNi agatsyasiMhasUrikRta chetenuprAzana pUzya zrI. punyavijayajIe karAvela che. (4) jaMbUdvIpaprajJapticUrNi vize. hIrA 154Iya pranAyita muM3 cha. bhagavatI cUrNi to bhane cha, 54 prazIta 45 nathI. tema4 vRhatkalpa , vyavahAra, paJcakalpa me stato sabhecha 59 zIta. yAnuM mAM nathI. (5) cUrNikAra tarI jinadAsagaNimahattaranna ma mukhyatve saMbhapAya che. 25 mate amuka yUrtinA kartAno spaSTollekha maLato nathI. "mAgama-paMthAMjA" yintyapAlata" 1 vartamAna kALe prApta Agama sAhityanI vicAraNA pachI kharekhara AgamanA pAMca aMgomAM keTaluM ane zuM upalabdha che te jANyA pachI eka prazna thAya ke Agama paMcAMgI nI bAta 32ii rinya cha. aMga-upAMga-prakIrNaka-cUlikA meM upa mAgamA 652 mApya nathI. eTale 3pa AgamanuM eka aMga to aprApya ja banyuM. sUtra paratve upalabdha niryukti phakta cha che. eTale 39 AgamonuM eka aMga aprApya ja banyuM.' mArIta yA bhASya, Bis niyukti sane syAM cuurnnin| mAmA vartamAna age suvyavasthita paMcAMgI me mAtra Avazyaka sUtranI ||y. 2 naMdIsUtra bhAM paMcAMgIne pahale saMgrahaNI, pratipattimA vagairenAle . Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [7] 45 Agama aMtargata vartamAna kALe upalabdha vibhAgo [sUcanA :- ame saMpAdIta karela AlamamuttALi-saTI mAM bekI naMbaranA pRSTho upara jamaNI bAju bAmasUtra nA nAma pachI aMko Apela che. jemake 1/3/9/2/54 vagere. A aMko te te AgamanA vibhAgIkaraNane jaNAve che. jemake gAvAmAM prathama aMka zrutanyano che tenA vibhAga rUpe bIjo aMka vRttA che tenA peTA vibhAga rUpe trIjo aMka gadhyayana no che. tenA peTA vibhAga rUpe cotho aMka uddeza no che. tenA peTA vibhAga rUpe chello aMka mUno che. A mUtta gadya ke padya hoI zake. jo gadya hoya to tyAM peregrApha sTAIlathI ke chuTu lakhANa che ane gAthA/padya ne paghanI sTAIlathI II - II goThavela che. pratyeka Agama mATe A rIte ja oblikamAM (/) pachI nA vibhAgane tenA-tenA peTA-peTA vibhAga samajavA. jyAM je-te peTA vibhAga na hoya tyAM (/-) oblika pachI Desa mukIne te vibhAga tyAM nathI tema sucaveluM che.] (1) AvAra zruta nya:/jUnA/adhyayana/uddeza:/mUrta pUnA nAmaka peTA vibhAga bIjA zvetaskandha mAM ja che. (ra) mUtrata (3) sthAna (4) samavAya zrutaskandhaH/adhyayanaM/uddezakaH /mUlaM sthAnaM/adhyayanaM/mUlaM samavAyaH/mUlaM (ba) bhAvatI - zatan/van:-saMta zata/ddeza:/mUrchA ahIM zataddanA peTA vibhAgamAM be nAmo che. (1) van: (2) aMtargata' kemake zataja 21, 22, 23 mAM zataLa nA peTA vibhAganuM nAma van: ja NAvela che. zataja vibhAgane aMtarazattaja athavA zatagataja nAmathI oLakhAvAya che. 33,34,3,36,40 nA peTA - - (6) jJAtAdharmajayA- zruta nya:/van:/adhyayana/mUrta pahelA zrutattva mAM adhyayana ja che. bIjA zrutanya no peTAvibhAga van nAme che ane te varlDa nA peTA vibhAgamAM vana che. (7) tapAsavA- gadhyayana/mUrchA (8) annadazA- van:/adhyayanaM/mUrta (1) anuttaropavAti vA-van:/dhyayana/mUrta (10) pranAvyA-dvAra/adhyavartta/mUrta Azrava ane saMvat evA spaSTa be bheda che jene AzravadAr ane saMvaradvAra kahyA che. (koIka dar ne badale zrutatvandha zabda prayoga paNa kare che) (11) vipAzruta- zrutanya:/adhyayana/mUrta (12) baupapAtija- mUrchA (13) rAjapraznIya- mUlaM * Page #555 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [8] (14) jIvAjIvAbhigama- *pratipattiH/* uddezakaH/mUlaM bhAbhArAmamai saa arud s aya sama bhATe pratipattiH pachI meM peTavilAsa nodhanIya che. 34 pratipatti -3- neraiya, tirikkhajoNiya, manuSya, deva mevA ra peTavilo 5 . tathA tipatti/(neraiyaAdi)/uddezakaH/mUlaM bherIta spaSTa saba pAuAche, me rAta bhI pratipatti nA uddezakaH nanathApa peTavilAsa pratipattiH nAme 4 che. prajJApanA- padaM/uddezakaH/dvAraM/mUlaM padana pe ciuni suis uddezakaH cha, suis dvAraM che 51 pada-28na pe Giui uddezakaH ane tenA peTA vibhAgamAM kAje paNa che. (16) sUryaprajJapti- prAbhRtaM/prAbhRtaprAbhRtaM/mUlaM (17) candraprajJapti- prAbhRtaM/prAbhRtaprAbhRtaM/mUlaM sArAma 16-17i prAbhRtaprAbhRta nA pakSa pratipattiH nAma pe vilaun cha. 50 uddezakaH mAha mujaba teno vizeSa vistAra thAyela nathI. (18) jambUdIpaprajJapti- vakSaskAraH/mUlaM (19) nirayAvalikA - adhyayana/mUlaM (20) kalpavataMsikA - adhyayana/mUlaM (21) puSpitA - adhyayana/mUlaM (22) puSpacUlikA - adhyayana/mUlaM (23) vaNhidazA - adhyayana/mUlaM bhAsamadhI 27 nirayAvalikAdi nAmayI sADIvAbhaNe chatene pAnI pAMya tarI sUtrA bhogAvedAbhA -1, nirayAvalikA, 4-2 kalpavataMsikA... 3 4AvA (24 thI 33) catuHzaraNa (Adi dazepayannA) mUlaM .. (34) nizItha - uddezakaH/mUlaM (35) bRhatkalpa - uddezakaH/mUlaM (36) vyavahAra - uddezakaH/mUlaM (37) dazAzrutaskandha - dazA/mUlaM (38) jItakalpa - mUlaM (39) mahAnizItha - adhyayanaM/uddezakaH/mUlaM (40) Avazyaka - adhyayanaM/mUlaM (41) ogha/piNDaniyukti - mUlaM (42) dazavaikAlika - adhyayana/uddezakaH/mUlaM (43) uttarAdhyayana - adhyayanaM//mUlaM (44- 45) nandI-anuyogadvAra - mUlaM Page #556 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [9] | gAthA 47 amArA saMpAdIta 45 AgamomAM AvatA mUla no aMka tathA temAM samAviSTa gAthA krama AgamasUtra mUlaM krama | AgamasUtra | mUlaM | gAthA AcAra 552 | 147 | 24. | catuHzaraNa sUtrakRta 806 723 | 25. AturapratyAkhyAna 71 / 70 sthAna 1010 169 | 26. | mahApratyAkhyAnaM 142 142 samavAya 383 93 | 27. | bhaktaparijJA 172 172 bhagavatI 1087 114 / 28. taMdulavaicArika 161 | 139 6. / jJAtAdharmakathA 241 57 | 29. . saMstAraka 133 / 133 upAsaka dazA 73 13 / 30. gacchAcAra 137 / 137 antakRddazA 62 12 | 31. | gaNividyA anuttaropapAtika 4 | 32. | devendrastava | 307 307 10. | praznavyAkaraNa 14 | 33. maraNasamAdhi 664 | 664 11. (vipAkazruta 47 3 | 34. | nizISa 1420 12. aupapAtika 77 30 / 35. | bRhatkalpa 215 13. rAjaprazniya vyavahAra 285 14. jIvAbhigama 398 93 / 37. dazAzrutaskandha 15. prajJApanA 622 231 38. | jItakalpa 103 | 103 sUryaprajJapti / 214 | 103 | 39. | mahAnizItha | 1528 candraprajJapti 218 107 / 40. Avazyaka 18. jambUdIpaprajJapti | 365 131 / 41. | oghaniyukti 1165 1165 | nirayAvalikA | 41. piNDaniyukti 712 / 712 20./ kalpavataMsikA | 42. | dazavakAlika 540 | 515 puSpitA 11 2 | 43. uttarAdhyayana 1731 / 1640 22. puSpacUlikA / 3 / 1 | 44. nandI 168 23.| vaNhidazA | anuyogadvAra 350 | 141 114 92 / 21 119. 21 noM :- 63 gAthA saMnyAno samAveza mUlaM bhAM 45deg4014 . te mUla sivAyanI maga gAthA sama4vI nahIM. mUla zasasabhI sUtra ne gAthA bane mATeno mApelo. saMyukta anumacha. gAthA baghai4 saMpAnImA sAmAnya gharAvatI TopAdhI tenI sasa Apela che. paNa sUtranA vibhAga dareka saMpAdake bhinnabhinna rIte karyA hovAthI ame sUtrAMka judo pADatA nathI. Page #557 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [10]. [1o. [11] [12] [13] [14] [15. [1] - amArA prakAzano:abhinv hema laghuprakriyA - 1 - saptAGga vivaraNam abhinava hema laghuprakriyA - 2 - saptAGga vivaraNam abhinava hema laghuprakriyA - 3 - saptAGga vivaraNam abhinava hema laghuprakriyA - 4 - saptAGga vivaraNam kudntamAlA caityavandana parvamAlA caityavandana saGgraha - tIrthajinavizeSa caityavandana covizI zatru vitta nivRtti ro] : abhinava jaina paJcAGga - 2046 abhinava upadeza prAsAda - 1- zrAvaka kartavya - 1 thI 11 abhinava upadeza prAsAda - 2- zrAvaka kartavya-12 thI 15 abhinava upadeza prAsAda - 3- zrAvaka kartavya - 16 thI 36 navapada - zrIpAla (zAzvatI oLInA vyAkhyAna rUpe). samAdhi maraNa [vidhi - sUtra-padya- ArAdhanA-maraNabheda-saMgraha] caityavaMdana mALA [779 caityavanaMdanono saMgraha]. tatvArtha sUtra prabodhaTIkA [adhyAya-1] tatvArtha sUtranA Agama AdhAra sthAno siddhAcalano sAthI [AvRtti - be caitya paripATI amadAvAda jinamaMdira upAzraya Adi DirekTarI zatruMjaya bhakti [AvRtti - be zrI navakAramaMtra navalAkha japa noMdhapothI zrI cAritra pada eka karoDa jApa noMdhapothI zrI bAravrata pustikA tathA anya niyamo - [AvRtti - cAra abhinava jaina paMcAMga - 204ra sarvaprathama 13 vibhAgomAM] zrI jJAnapada pUjA aMtima ArAdhanA tathA sAdhu sAdhvI kALadharma vidhi zrAvaka aMtima ArAdhanA AvRtti traNa vItarAga stuti saMcaya [1151 bhAvavAhI stutio (pUjya AgamoddhAraka zrI nA samudAyanA) kAyamI saMparka sthaLo tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA- adhyAya-1 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-2 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA- adhyAya-3 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-4 [18] [19]. [23]. [28] [31] [32] [33] [34] [35] Page #558 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [11] [3] tatvAthadhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-5 [37] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya[38] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-7 [38] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-8 [40] tatvAzima sUtra mamina -adhyAya-9 [41] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-10 prakAzana 1 thI 41 abhinavakRta prakAzane pragaTa karela che. [42] AyAro [AgamasuttANi-1] paDhamaM aMgasuttaM [43] sUyagaDo [AgamasuttANi-2] bIaM aMgasuttaM [44] ThANaM [AgamasuttANi-3] taiyaM aMgasuttaM [45] samavAo [AgamasuttANi-4] cautthaM aMgasuttaM [46] vivAhapannati [AgamasuttANi-5] paMcamaM aMgasuttaM [47] nAyAdhammakahAo [AgamasuttANi-6] chaTuM aMgasuttaM [48] uvAsagadasAo [AgamasuttANi-7] sattamaM aMgasuttaM [49] aMtagaDadasAo [AgamasuttANi-8] aTThamaM aMgasuttaM [50] anuttovavAiyadasAo [AgamasuttANi-9] navamaM aMgasuttaM [51] paNhAvAgaraNaM [AgamasuttANi-10] dasamaM aMgasuttaM [52] vivAgasUyaM [AgamasuttANi-11] ekkArasamaM aMgasuttaM [53] uvavAiyaM [AgamasuttANi-12] paDhama uvaMgasuttaM [54] rAyappaseNiyaM [AgamasuttANi-13] bIaM uvaMgasuttaM [55] jIvAjIvAbhigamaM [AgamasuttANi-14] taiyaM uvaMgasuttaM [56] pannavaNAsuttaM [AgamasuttANi-15] cautthaM uvaMgasuttaM [57] sUrapannatiH [AgamasuttANi-16] paMcamaM uvaMgasuttaM [58] caMdapannattiH [AgamasuttANi-17 ] chaThe uvaMgasuttaM [59] jaMbUddIvapannati [AgamasuttANi-18] sattamaM uvaMgasuttaM [60] nirayAvaliyANaM [AgamasuttANi-19] aThThamaM ucaMgasuttaM [61] kappavaDiMsiyANaM [AgamasuttANi-20] navamaM uvaMgasuttaM [62] puphiyANaM [AgamasuttANi-21] dasamaM uvaMgasuttaM [63] puSphacUliyANaM [AgamasuttANi-22] eksarasamaM uvaMgasuttaM [64] vaNhidasANaM [AgamasuttANi-23] bArasamaM uvaMgasuttaM [65] causaraNaM [AgamasuttANi-24 ] paDhamaM paINNagaM [66] AurapaccakkhANaM [AgamasuttANi-25] bIaM paINNagaM [67] mahApaccakkhANaM [AgamasuttANi-26] tIiyaM paINNagaM [68] bhattapariNNA [AgamasuttANi-27] cautyaM paINNagaM Page #559 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 69 ] [ 70] taMdulaveyAliyaM saMthAragaM [ 71] gacchAyAra [72] caMdAvejjhayaM [73] gaNivijjA [74] deviMdatthao [ 75 ] maraNasamAhi [ 76 ] [77] [ 78 ] vIratthava nisIha buhatkappo vavahAra [ 79] dasAsuyakkhaMdhaM [ 80 ] [ 81] jIyakappo [82] paMcakampabhAsa [83] mahAnisIhaM [ 84 ] AvasarasayaM [ 85] ohanijutti [ 86] piMDanitti [87] dasaveyAliyaM [88] utarajjhayaNaM [89] naMdIsUyaM [90] anuogadAraM [12] [AgamasuttANi-28] [AgamasuttANi - 29 ] [AgamasuttANi- 30/1] [AgamasuttANi- 30 / 2 ] [AgamasuttANi- 31] [AgamasuttANi 32 ] [AgamasuttANi- 33/1 ] [AgamasuttANi-33 / 2 ] [AgamasuttANi- 34 ] [AgamasuttANi- 35 ] [AgamasuttANi- 36 ] [AgamasuttANi- 37 ] [AgamasuttANi- 38/1 ] [AgamasuttANi- 38 / 2 ] [AgamasuttANi- 39 ] [AgamasuttANi - 40 ] [AgamasuttANi - 41/1 ] [AgamasuttANi-41/2 ] [1] AyAra - [2] sUyagaDa - [3] - - [4] samavAya[4] vivAhapazatti - [5] nAyAdhamma hA - [1] upAsagahasA - [8] aMtagauhasA - gujarAtI anuvAda [e] anuttaropapAtihasA- gubharAtI anuvAda [100] paDAvAgarA gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda paMcamaM paINNagaM chapaNNagaM sattamaM paNNagaM- 1 sattamaM paNNagaM - 2 aThTha paNNagaM navamaM paNNagaM zubharAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda dasamaM paINNagaM- 9 dasamaM paNNagaM - 2 [AgamasuttANi 42 ] [AgamasuttANi-43 ] [AgamasuttANi-44 ] 1 [AgamasuttANi-45 ] prakAzana 42 thI 90 Agamazruta prakAzane pragaTa karela che. paDhamaM cheyasutaM bIaM cheyasuttaM taiyaM cheyasutaM paMcamaM cheyasuttaM - 9 paMcamaM cheyasuttaM - 2 gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-1] paheluM aMgasUtra bIjuM aMgasUtra trIjuM aMgasUtra cothuM aMgasUtra utthaM cheyasutaM chaThThe cheyasuttaM paDhamaM mUlasutaM bIaM mUlasuttaM - 9 bIaM mUlasuttaM - 2 taiyaM mulasutaM utthaM mUla paDhamA cUliyA bitiyA cUliyA [AgamadIpa-1] [AgamadIpa-1] [AgamadIpa-1] [AgamahIpa 2] AgamadIpa-3]. [AgamadIpa-3] AgamadIpa-3] [AgamahIpa-3] gubharAtI anuvAda [AAgamaddIpa-3] pAMcamuM aMgasUtra chaThThuM aMgasUtra sAtamuM aMgasUtra AThamuM aMgasUtra navamuM aMgasUtra dazamuM aMgasUtra Page #560 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [13] [101] vivAgasUya - [102] uvavAIyA [13] rAyapUseNiya - [14] jIvAjIvAbhigama - [15] pannavaNAsura [10] sUrapannatti - [117] caMdapannati[18] jebuddIvapannati - [19] nirayAvaliyA - [11] kaMvaDisiyA - [111] puphiyA - [112] puSkacUliyA - [113] vadisA - [114] causaraNa - [115) AurappaccakhANa - [11] mahApaccakhkhANa - [117] bhattapariNA - [118] taMduveyAliya - [19] saMthAraga - [12] gacchAyAra - [121] caMdAjhaya[12] gaNiviA[123] deviMdatyao - [124] vIratyava[125] nisIha - [12] buhatakaM - [127) vavahAra- - [128] dasAsuyaphakhaMdha - [19] jIyakappo - [13] mahAnisIha - [131] Avaya - [132] onikyutti - [133] piDaniSutti - [134 dasayAliya - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] agiyAramuM aMgasUtra gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-4] paheluM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-4] bIjuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-4] trIjuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-4] cothuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] pAcamuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-5] chaThTha upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5 sAtamuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5 AThamuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-5] navamuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-pa dazamuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-5] agiyAramuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-5] bAramuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] pahelo paDyo gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-] bIjo paDyo gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] trIne patro gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] cotho patro gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-] pAMcamo payajJo gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] chaThTho pAyo gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] sAtamo payagno-1 gujarAtI anuvAda AigamadIpa-] sAtamo payagno-2 gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-] AThamo payajJo gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] navamo paDyo gujarAtI anuvAda (AgamadIpa- dazamo payagno gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] paheluM chedasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] bIjuM chedasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] trIjuM chedasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-] cothuM chedasUtra gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-] pAMcamuM chedasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] chaThTha chedasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] paheluM mUlasutra gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-7] bIjuM mUlasutra-1 gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] bIjuM mUlasutra-2 gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] trIjuM mulasUtra Page #561 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [14] [135] 6tta24jaya- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] cothuM mUlasutra [13] naMdIsutta - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-7 pahelI cUlikA [137] anuyogadvAra - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] bIjI cUlikA prakAzana 91 thI 137 AgamadIpa prakAzane pragaTa karela che. [138] dIkSA yogAdi vidhi [13] 45 Agama mahApUjana vidhi [140] AcArAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-1 [141] sUtrakRtAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-2 [142] sthAnAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-3 [143] samavAyAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-4 [144] bhagavatIaGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-5/6 [145] jJAtAdharmakathAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-7 [146] upAsakadazAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-7 [147] antakRddazAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-7 [148] anuttaropapAtikadazAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-7 [149] praznavyAkaraNAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-7 [150] vipAkazrutAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-8 [151] aupapAtikaupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-8 [152] rAjaprazniyaupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-8 [153] jIvAjIvAbhigamaupAGgasUtraM 'saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-9 [154] prajJApanAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-10/11 [155] sUryaprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-12 [156] candraprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-12 [157] jambUdvIvaprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-13 [158] nirayAvalikAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [159] kalpavataMsikAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [160] puSpitAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [161] puSpacUlikAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [162] vaNhidasAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-14 catuHzaraNaprakIrNakasUtra saTIkaM AgamasuttANi saTIka-14 [164] AturapratyAvyAnaprakIrNakasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [165] mahApratyAkhyAnaprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [166] bhaktaparijJAprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [163] Page #562 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [15] taMdula vaicArika prakIrNakasUtraM saTIkaM [167 ] [ 168 ] saMstArakaprakIrNakasUtraM sacchAyaM [ 169 ] gacchAcAraprakIrNakasUtraM saTIkaM [170 ] gaNividyAprakIrNakasUtraM sacchAyaM [171] devendrastavaprakIrNakasUtraM sacchAyaM [172 ] maraNasamAdhiprakIrNakasUtraM sacchAyaM [ 173 ] nizIthachedasUtraM saTIkaM [174 ] bRhatkalpachedasUtraM saTIkaM [ 175] vyavahArachedasUtraM saTIkaM [176 ] dazAzrutaskandhachedasUtraM saTIkaM [177 ] jItakalpachedasUtraM saTIkaM [ 178 ] mahAnizIthasUtraM (mUlaM ) [179] AvazyakamUlasUtraM saTIkaM [180] oghaniyuktimUlasUtraM saTIkaM [181] piNDaniryuktimUlasUtraM saTIkaM [182] dazavaikAlikamUlasUtraM saTIkaM [183] uttarAdhyayanamUlasUtraM saTIkaM [184] nandI - cUlikAsUtraM saTIka [185] anuyogadvAracUlikAsUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIka - 14 AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIkaM-14 AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIkaM - 15-16-17 AgamasuttANi saTIkaM - 18-19-20 Agagama suttANi saTIkaM - 21-22 AgamasuttANi saTIkaM - 23 AgamasuttANi saTIkaM - 23 AgamasuttANi saTIkaM - 23 AgamasuttANi saTIkaM - 24-25 Agama suttAmi saTIkaM - 26 AgamasuttANi saTIkaM - 26 AgamasuttANi saTIkaM - 27 AgamasuttANi saTIkaM - 28-29 AgamasuttANi saTIkaM - 30 AgamasuttANi saTIkaM - 30 prakAzana 139 thI 185 Agamazruta prakAzane pragaTa karela che. -: saMparDa sthaNa :'Agama khArAdhanA Dendra zItalanAtha sosAyaTI-vibhAga-1, phaleTa naM-13, 4the mALe zrI naminAtha jaina derAsarajI pAchaLa, vhAI senTara, khAnapura amadAvAda-1 Page #563 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [16] "AgamasuttANi-saTIkaM" bhAga 1 thI 30 nuM vivarA AgamasuttANi bhAga - 9 bhAga-2 bhAga-3 bhAga-4 bhAga - 5-6 bhAga-7 bhAga-8 bhAga-9 bhAga-10-11 bhAga-12 bhAga- 13 bhAga-14 AyAra sUtrakRta sthAna bhAga - 23 bhAga - 24-25 bhAga - 26 bhAga- 27 bhAga - 28-29 bhAga - 30 samAviSTA AgamAH samavAya bhagavatI ( aparanAma vyAkhyAprajJapti) bhAga- 15-16-17 nIzItha bhAga - 18-19-20 bRhatkalpa bhAga - 21-22 vyavahAra jJAtAdharmakathA, upAsakadazA, antakRddazA, anuttaropapAtikadazA, praznavyAkaraNa vipAkazruta, aupapAtika, rAjaprazniya jIvAjIvAbhigama prajJApanA sUryaprajJapti, candraprajJapti jambUdvIpaprajJapti niravAyalikA, kalpavataMsikA, puSpikA, puSpacUlikA vahidazA, catuHzaraNa, AturapratyAkhyAna, mahApratyAkhyAna, bhaktaparijJA, tandulavaicArika, saMstAraka, gacchAcAra, gaNividyA, devendrastava, maraNasamAdhi dazAzrutaskandha, jItakalpa, mahanizItha Avazyaka oghaniryukti, piNDaniryukti dazavaikAlika uttarAdhyayana nandI, anuyogadvAra Page #564 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASya SAA Wale & Personal Use Only -