________________
३७८
जम्बूद्वीपप्रज्ञप्ति-उपाङ्गसूत्रम् ४/२११ इत्थ देवे महिद्धीए पलिओवमट्टिईए परिवसइ, से एएणडेणं०, रायहाणी उत्तरेणंति।से केणटेणं भंते! एवं वुच्चइ-हेरण्णवए वासे २?, गोअमा! हेरण्णवएणंवासे रुप्पीसिहरीहिं वासहरपव्वएहिं दुहओ समवगूढे निचं हिरण्णं दलइ निचं हिरण्णं मुंचइ निचं हिरण्णं पगासइ हेरण्णवए अइत्थ देवे परिवसइ से एएणतुणंति।
कहिणंभंते! जंबुद्दीवे दीवे सिहरी नामवासहरपव्वएपन्नत्ते?, गोअमा! हेरण्णवयस्स उत्तरेणंएरावयस्स दाहिणेणंपुरस्थिमलवणसमुदस्सपञ्चत्थिमेणं पञ्चत्थिमलवणसमुदस्सपुरस्थिमेणं, एवंजह चेव चुल्लहिमवंतो तह चेव सिहरीवि नवरंजीवा दाहिणेण धनुं उत्तरेणं अवसिलुतंचेव पुंडरीए दहे सुवण्णकूला महानई दाहिणेणं नेअव्वा जहा रोहिअंसा पुरथिमेणं गच्छइ, एवं जह चेव गंगासिंधूओ तह चेवरत्तारत्तवईओ नेअव्वाओपुरस्थिमेणंरत्ता पञ्चत्थिमेण रत्तवई अवसिटुं तं चेव, [अवसेसं भाणिअव्वंति] । सिहरिम्मि णं भंते ! वासहरपव्वए कइ कूडा प० गो० ! इक्कारस कूड़ा पं० तं०-सिद्धाययनकूड़े १ सिहरिकूडे २ हेरण्णवयकूडे ३ सुवण्णकूलाकूडे ४ सुरादेवीकूडे ५ रत्ताकूडे ६ लच्छीकूडे७रत्तवईकूडे ८ इलादेवीकूडे ९ एरवयकूडे १० तिगिच्छिकूड़े ११, एवं सब्वेवि कूडा पंचसइआ रायहाणीओ उत्तरेणं । से केणटेणं भंते ! एवमुच्चइ सिहरिवासहरपव्वए २ ?, गो० सिहरिमि वासहरपव्वए बहवे कूडा सिहरिसंठाणसंठिआ सव्वरयनामया सिहरी य इत्थ देवे जाव परिवसइ, से तेणटेणं।
कहि णं भंते ! जंबुद्दीवे दीवे एरावए नामं वासे पन्नत्ते?, गोअमा! सिहरिस्स उत्तरेणं उत्तरलवणसमुद्दस्स दक्खिणेणं पुरथिमलवणसमुद्दस्स पञ्चत्थिमेणं पञ्चत्थिमलवणसमुद्दस्स पुरथिमेणं, एत्थ णं जंबुद्दीवे दीवे एरावए नामं वासे पन्नत्ते, खाणुबहुले कंटकबहुले एवं जच्चेव भरहस्स वत्तव्बया सच्चेव सव्वा निरवसेसा नेअव्वा सओअवणा सणिक्खमणा सपरिनिव्वाणा नवरं एरावओ चक्कवट्टी एरावओ देवो, से तेणटेणं एरावए वासे २।
वृ. सम्प्रत्यस्य नामनिदानं पर्यनुयुङ्क्ते से केणटेण'मित्यादि, अथ केनार्थेन भदन्त ! एवमुच्यतेरुक्मी वर्षधरपर्वतः २ इति ?, गौतम! रुक्मी वर्षधरपर्वतो रुक्म-रूप्यं शब्दानामनेकार्थत्वात् तदस्यातीति रुक्मी एष सर्वदा रूप्यमयः शाश्वतिक इति नित्ययोगे इन् प्रत्ययः, 'रूप्यावभासो' रूप्यमिव सर्वतोऽवभासः-प्रकाशो भास्वरत्वेन यस्यासौ तथा, एतदेव व्याचष्टेसर्वात्मना रूप्यमय इति, रुक्मीचात्र देवस्ततस्तन्मयत्वात् तत्स्वामिकत्वाच रुक्मीति व्यपदिश्यते।
अथ षष्ठं वर्षं विभावयितुमाह-'कहि णमित्यादि, क्व भदन्त ! जम्बूद्वीपे हैरण्यवतं नामवर्षप्रज्ञप्तम्?,गौतम ! रुक्मिणोवर्षधरस्योत्तरस्यांशिखरिणो वक्ष्यमाणवर्षधरस्य दक्षिणस्यां 'पुरस्थिमे'त्यादिप्राग्वत् अत्रान्तरे जम्बूद्वीपे द्वीपे हैरण्यवतनाम वर्षप्रज्ञप्तम्, एवमुक्ताभिलापेन यथैव हैमवतं तथैव हैरण्यवतमपि भणितव्यं, 'नवरं मित्यादि पाठसिद्धं, अवशिष्टं व्यासादिकं तदेव-हैरण्यवत वर्ष प्रकरणोक्तमेवेति । अथमाल्यवत् पर्यायो वृत्तवैतादयः क्वास्तीति पृच्छति? कहि णं० क्व भदन्त ! हैरण्यवतवर्षे माल्यवत्पर्यायो नाम वृत्तवैताढयपर्वतः प्रज्ञप्तः?, गौतम! सुवर्णकूलाया अत्रैव क्षेत्रे पूर्वागमिमहानद्याः पश्चिमतो रूप्यकूलायाः अत्रैव पश्चिमगामिमहानद्याः पूर्वतः हैरण्यवतस्य वर्षस्य बहुमध्यदेशभागेऽत्रान्तरे माल्यवत्पर्यायो नाम वृत्तवैताढयपर्वतः प्रज्ञप्तः, यथैव शब्दापाती तथैव माल्यवत्पर्यायः, विशेषस्त्वर्थे इति तमाह-अर्थोऽयं उत्पलानि-पद्मानि उपल-क्षणात्शतपत्रादिग्रहः माल्यवप्रभाणिमाल्यवद्वर्णानि
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org