Book Title: Avashyak Sutram Part 03
Author(s): Punyakiritivijay
Publisher: Shripalnagar Jain Shwetambar Murtipujak Derasar Trust
Catalog link: https://jainqq.org/explore/600438/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // aham // zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1 // ||shriimdvijyraamcndrsuuriishvrsmRti-grnthmaalaa-aagmaangkH-40-grnthaangkH-29/3|| zrImadgaNadharavarasudharmasvAmiviracitaM zrImadbhadrabAhuzrutakevalitataniyuktiyutaM pUrvadharAcAryavihitabhASyabhUSitaM zrImadbhavavirahaharibhadrasUrisUtritavRttyalataM shriiaavshyksuutrm| | tRtIyo vibhAgaH prakAzaka: zrI zrIpAlanagara jaina zvetAmbara mUrtipUjaka derAsara TrasTa 12, je. mehatA mArga, muMbaI-400006. vikrama saMvat 2068 // 1 // vIra saMvat 2538 prathama saMskaraNa i.sa. 2012 pratayaH 1000 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- _ Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 2 // ||shriimdvijyraamcndrsuuriishvrsmRti-grnthmaalaa-aagmaangkH-40-grnthaangk:-29/3|| // prathamatIrthapati-zrIAdinAthasvAmine namaH ||eN nmH|| caramatIrthapati-zrImahAvIrasvAmine nmH|| ||pnycmgnndhr-shriimtsudhrmsvaamine nmH|| / tapAgacchIya pUjyAcAryadeva-zrImadvijayadAna-prema-rAmacandrasUrIzvarebhyo nmH|| zrImadNadharavarasudharmasvAmiviracitaM zrImadbhadrabAhuzrutakevalitataniyuktiyutaM pUrvadharAcAryavihitabhASyabhUSitaM zrImadbhavavirahaharibhadrasUrisUtritavRttyalaGkataM shriiaavshyksuutrm| | tRtIyo vibhAga: dharmaprabhAvakasAmrAjyam tapAgacchAdhirAja-jainazAsanaziromaNi-pUjyAcAryadeva-zrImadvijayarAmacandrasUrIzvarAH AjJA''zIrvAdadAtAraH jyotirmUrti-sUrirAmacandraparamakRpApAtra-suvizAlagacchAdhipatayaH pUjyAcAryadeva-zrImadvijayamahodayasUrIzvarAH prerakAH zAsanaprabhAvaka-pUjyAcAryadeva-zrImadvivijayamukticandrasUrIzvaravineyaratna-prajJAmUrti-pUjyAcAryadeva-zrImadvijayavicakSaNasUrIzvarAH mArgadarzakAH pU.A.bha.zrImadvijayarAmacandrasUri-paTTAlaGkAra-pU.A.bha.zrImadvijayajitamRgAGkasUrIzvaravineyaratna-suvizAlagacchAdhipataya: pU.A.bha.zrImadvijayahemabhUSaNasUrIzvarAH sampAdakAH pUjyamunivaryazrIdivyakIrtivijayagaNivineyaratna-pUjyamunipravarazrIpuNyakIrtivijayagaNivaryAH Page #4 -------------------------------------------------------------------------- _ Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AzIrvAdaH zrIAvazyaka niyukti zrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 3 // // gacchAdhipatInAM aashiirvaadH|| anantajJAnavatAmanupamabodhavatAmaparimitaprabhAvazAlinAmarhatAmidaM zAsanaM zAstravacanAnubaddhatayaivAdya yAvajjIvitamastyaprati-8 hataprabhAvam / yatra zAstrAjJA pravartate tatrazAsanaM vilstytitmaam| bhagavatAM jinezvarANAM virahakAle teSAMvacAMsyupajIvyaivArAdhanA saadhyaa| yadyapizAstrANi sarvopakArakAraNAni, atastadadhyayanaM savaireva kartavyam, tathApi paramotkRSTapAvitryavatAM zAstrANAmadhyayanArtha pAtratA-2 nivAryA / dvividhA kila zAstrazreNiH / mUlAgamarUpA, taditararUpA ca / tatra mUlAgamazAstrANi tadvRttayazca kevalaM gurUdattAdhikArANAM yogakriyAvAhinAmeva zramaNAnAmadhyayanagocarI bhavanti / taditararUpANizAstrANi mUlAgamAnusAraM viracitAnyapi yathAsvaM zramaNazramaNInAM zrAvakazrAvikANAMcAdhyayanabhAjanAni bhavanti / iha tu, AgamazAstraprastAva iti yathA'haM yogavAhinAM zramaNa-zramaNInAmeva prvRttirsmin| yadyapi nAgamazAstrANi mudraNAr2yANi, teSAmupalabdhisaukhyAdanadhikAriNAmapi tat paThanAdisaMbhavAd / tathApi bahusaMkhyaka-zramaNazramaNIgaNa-svAdhyAya-sahAyakatayA mudraNavyavasthA'dyatanakAlInagItAthaiH svIkRtA, kevalaM nigUDharahasyAnAMchedasUtrANAM mudraNaM nAtamityayaM vivekaH suspaSTaH / iha savRttikAnAmAgamazAstrANAMsampuTaH sampAditaH munivaraiH zrIdivyakIrtivijayagaNivaraiH, munivaraiH zrIpuNyakIrtivijayagaNivaraizcasAyujyena / itaH pUrvamanekavAramanekasthAnakaizcAgamazAstrANi smpaaditaani|ttprmpraayaamidNsmpaadnNsvyNsiddhaaN viziSTiM / dhArayatItyetat prtykssmsti| atra divyakRpAvataraNaM tapAgacchAdhirAjapUjyapAdAcAryavaryazrImadvijayarAmacandrasUrIzvarANAm, suvizAlagacchAdhipati pUjyapAdAcArya shriimdvijymhodysuuriishvraannaanyc| prerakatvazcAtra paramagItArthapUjyapAdAcAryavaryazrImadvijayavicakSaNasUrIzvarANAm / zrIzrIpAlanagarajainazvetAmbaramUrtipUjakasaGghana granthaprakAzane'smin jJAnadravyavyaya AdRta ityetadanumodanIyamasti / agre'piso // 3 // Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AzIrvAdaH zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 'yamevameva lAbhAnvitobhavatviti bhRshmaashaasyte| amISAmAgamagranthAnAmadhyayanaMprasaratu shrmnnsNdhe| zramaNaizcAgamAnAmamISAmupaniSadbhUta upadezaH prasaratu sakalazrIsaMghe- ityaashiirvaadH| tapAgacchAdhirAjapUjyapAdAcAryavaryazrImadvijayarAmacandrasUrIzvarANAM paTTAlaGkAkArANAM prazAntamUrtipUjyapAdAcAryavaryazrImadvijayajitamRgAGkasUrIzvarANAMcaraNakiGkaro vijyhembhuussnnsuuriH| kAndIvalI, muMbaI. vikrama saM0 2064 vIra saM02534 poSa suda 13 // 4 // // 4 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIyam bhAga-3 zrIAvazyaka ||prkaashkiiym // niyukti ||shriipaalngrmnnddn zrIAdinAthasvAmine nmH||||shriipaalngrmnnddn zrImunisuvratasvAmine nmH|| bhASyazrIhAri0 ||nmaami nityaM gururaamcndrm|| vRttiyutam prathamarAjA, prathamamuni, ane prathamatIrthAdhipati, jagaduddhAraka, jagadvatsala, zrIdelavADA (mevADa) tIrthathI prAptathayela vizAlakAya adbhUta zrIAdinAthabhagavAna ane zrI munisuvratabhagavAnanI amIdRSTithI temaja zrIsaMghasanmArgadarzaka puNyanAmadheya paramArAdhyapAda // 5 // (r)suvizAlagacchAdhipati pUjyapAda AcAryadeva zrImadvijayarAmacandrasUrIzvarajI mahArAjAnI kRpAdRSTithI amArA zrITrasTanI sthApanA vi.saM. 2024 mAM thaI ane Aja sudhI uttarottara dharmanI Rddhi ane vRddhi thatI rahI che| zrIpAlanagara nAmane sArthaka karatuM amAuMTrasTa navA navA sImAMkanone aMkita karatuM rahyu cha / vi.saM. 2056 nIsAlamAMTrasTanA jJAnadravyanA savyaya mATe vinaMti karatAMsuvizuddhasaMyamI pUjyapAda AcAryadeva zrImadvijayavicakSaNasUrIzvarajI mahArAjAo AgamagraMthonA suMdararIte saMpAdana mATe upadeza kryo| jJAnakhAtAnA dravyano sadvyaya anesAdhusAdhvIvargane saralatAthI adhyayana eamano hetu hto| ratalAma cAturmAsa birAjamAna suvizAla gacchAdhipati pUjyapAda AcAryadeva zrImadvijayamahodayasUrIzvarajImahArAjA pAse jaI AjJA meLavI, saMpAdanakArya mATe mukhyapaNe pUjya munirAja zrIdivyakIrtivijayajI tathA pUjya munirAja zrIpuNyakIrtivijayajI ma.sA., Arthika sahayoga mATe amArA TrasTamaNDaLe ane TrasTanI vinaMtithI mudraNa sudhInA Ayojana mATe zrIyuta ramaNalAla lAlacaMdajIojavAbadArI svIkArI jJAnabhaktinosuMdaralAbha maLyAno AnaMda vyakta karyo / suMdara aneTakAu kAgaLa temaja suvAcya TAipa akSaro ane suzobhita chApakArya mATe pU. guruvaryonuM satata mArgadarzana ane zrIyuta ramaNabhAInI jahamata atyaMta stutya ch| zrIpAlanagara upAzrayamAMja alaga rIte eka suMdara AgamakakSa nuM nirmANa saMpanna thayu, kompyuTara-prIMTara-sophTavera, ityAdi sAmagrI vasAvI, AgamagraMtho upara AgamapraNetAnI dRSTijeMsiMcana thAya te mATe zrIgautamasvAmInI gurumUrti prasthApita krii| pavitratAnA hetuthI baheno // 5 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIyam zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 6 // pAse A kAryano pratiSedha nirNIta karyo ane AgamakakSamAM paNa praveza niSedha karyo ane kampyuTaromAM kampojIMga-prUpharIDIMga kArya mAtra puruSavarganAM ApareTaro- eDITaro dvArA karAvavAno amala karyo / dararoja A kArya nA prAraMbhathI aMta sudhI dhUpa-dIpanA prajvalanapUrvaka apavitratAno nAza ane arcanIyatAnuMsthApana karavApUrvaka paramamaMgalakArI ane paramapavitra AgamagraMthonI garimA jALavavAno yathAzakya prayAsa kryo| jo ke AkArya to mAtra punaHsampAdananu cha / prAcInahastapratomAMthI saMzodhanakAryano athAga prayatna to AgamoddhAraka pUjya sAgarajI mahArAja (pUjya AnaMdasAgarasUrIzvarajI mahArAja) Adioko cha jeno zreya toteonAphALeja jAya cha / anya saMzodhako ane saMpAdanono A saMpAdanamA upayoga karyo che teno ullekha te te sthaLojeko ch| gaNipiTaka aTale AcAryabhagavaMtonI atyaMta kiMmatI ane gupta sNptti| teno durupayoga na thAya mATe sAdhu-sAdhvIbhagavaMtone upayogamAM AvatAM jJAnabhaMDAro tathA pU. AcAryAdi gurubhagavaMto jemane jarUra haze temane vitaraNa karavAnunakkI kryuche| TrasTIgaNa zrI zrIpAlanagara jaina zve0 mUrtipUjaka derAsara TrasTa zrI zrIpAlanagara jaina zve0 mUrtipUjaka derAsara TrasTa zrIpAlanagara, 12 jamanAdAsa mehatA mArga, vAlakezvara, muMbaI - 400006. vikrama saM0 2063 vIra saM02533 // 6 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sampAdakIyam tRtIyo vibhAgaH zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 7 // // smpaadkiiym|| A-samantAt gamyate mokSa prati yena sa AgamaH / devagurudharmavinayena sa AgamaH phalati, vidyA vinayena zobhate ityuktyanusAreNa saMsmaraNamAtreNa samAdhidAyakaM TINToimaNDanazrImuharIpArzvanAthaM natvA vyAkhyAnavAcaspatisanmArgadarzakadIkSAyugapravarttakapUjyapAdAcAryadevezazrImadvijaya rAmacandrasUrIzvaraM saMyamamArgaprApakasamatAnidhiparamagurudevapUjyadarzanabhUSaNavijayaguruvaraMca praNamya ayaM jJAnadharmarUpo granthaH prstuuyte| / Avazyakaniyukterasmin tRtIyavibhAge caturviMzatistavAdhyayanaM vandanAdhyayanaM pratikramaNAdhyayanaM ca prarUpitamevaMSaDadhyayanAtmakAt zrIAvazyakasUtrAt dvitIyaM tRtIyaM caturthaM caadhyynNdrshitm| caturviMzatistavAdhyayanasya dvitIyaM nAmastavAdhyayanaM naamaasti|naamnaa zrIcaturvizatirahatAMstavanaM kriyte| zrIlogassasUtrasyoccArasamaye bhagavato nAmnA saha teSAM lokottaraM cAritraM vibhAvya samyagdarzanasya zuddhiH kriyate / tAdRzaM bhAvamutpAdayituM lokasya udyotasya dharmasya tIrthasya karasya ca nikSepAH nirdissttaaH|| tRtIye vandanAdhyayane vandanasyaikArthikAni teSAM dRSTAntAH prarUpitAstadyathAvandanaikArthikAni dravya bhAva 1.vandanakarma zItalAcAryasya pUrvavandanaM zItalAcAryasya pazcAt vandanaM 2.citikarma kSullakasya pUrvavandanaM kSullakasya pazcAt vandanaM 3. kRtikarma vIrakasya kRSNasya 4. pUjAkarma dvitIya sevakasya prathamasevakasya 5.vinayakarma pAlakasya zAmbasya vandanAdhyayane kasyetyAdIni dvArANi prarUpitAni, yena pU.A.bha. devendrasUripUjyapAdaiH zrIguruvandanabhASyeNa 22 dvArANi 492 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sampAdakIyam tRtIyo vibhAgaH zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 8 // uttaradvArANi ca prarUpitAni / gurorvandanA'vasare kIdRzo bhAvo zrIgranthakArasyApekSitaM tajjJAnaM vandanAdhyayane bhavati / vandanIyAvandanIye mAlAdRSTAntaH, pArzvasthAdevandane doSAH liGgasya apramANyam, nityavAse sadoSatAcetyAdiviSayAH dRSTAntena darzitAH / vandane dvAtriMzadoSAstathA paJcaviMzatirAvazyakAni prarUpitAni / dvAtriMzaddoSANAM paJcaviMzatInAmAvazyakAnAM cAnyataratsthAnaM virAdhayanna bhavati kRtikrmnirjraabhaagii|evNdvaatriNshddossprishuddhN vandanaM tathA paJcaviMzatyAvazyakasahitaMca vandanaM yaH prayuGkte sa prApnoti nirvANaM vimAnavAsaM vA / evaM vandanasya phalaM nidarzya vandanAvazyake guroHprati bhAvasamarpaNameva mokSasya kAraNaM drshitm| caturthe pratikramaNAdhyayane pratikramaNazabdasya ekArthikAni dRSTAntasahitAni nirUpitAni tadyathA pratikramaNaikArthikAni dRSTAntAH 1.pratikramaNa adhvAnaH 2.praticaraNA prAsAdaH 3.pariharaNA dugdhakAyaH 4. vAraNA viSabhojanaM 5.nivRtti taDAgaM 6.nindA 7. gardA patimArikA 8.zuddhi vastraM cAgadazca zrIAvazyakasUtrasya hAdasUtraM zrIpratikramaNasUtram / ekAdiyAvattrayastriMzadsthAnAni smArayitvA vizuddhapratikramaNaM kAryamityupadezaM dttm| paDikkamAmi cauhiMjhANehiM sUtreNa dharmadhyAnaM zukladhyAnaMca dhyAtavyaM tathA ArtadhyAnaM raudradhyAnaMcana dhyAtavyamiti nirdizya yadaticAraM kRtaM tasya micchAmi dukkaDaM dattaM tathA anena saMpUrNa dhyAnazatakaM prarUpitam / tadyathA Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sampAdakIyam tRtIyo vibhAga: zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 9 // dhyAnaM svarUpa: liGgAni lezyA phalaM svAmI anyat nijakatAni nindati 1. amanoz2AnAM saMprayoge AkrandanaM kApotaH parasampadaH prazaMsati tadviprayogAya smRtisamanvAhArI aviratAH paravibhUtIH prArthayate. 2. vedanAyAH saMprayoge zaucanaM nIla: tiryaggatiH mithyAdRSTayaH / / prAptAsu vibhUtiSu rajyate ArttadhyAnaM tadviprayogAya smRtisamanvAhArau saMsAravarddhanaM samyagdRSTizca / vibhUtyarjanaparAyaNaH 3. manojJAnAmaviyogAdhyavAsAnaM parivedanaM kRSNaH dezaviratAH zabdAdiSu gRddhAH ___ saMyogAbhilASazca pramAdaparasaMyatA: saddharmaparAGkhaH pramAdaparaH 4. nidAnaM tADanaM | nAtisaMkliSTaH jinamatamanapekSamANaH 1. hiMsAnubandhi utsannadoSaH kApotaH narakagatiH | aviratAH paravyasane abhinandati raudradhyAnaM 2. mRSAnubandhi bahuladoSaH nirapekSaH 3. steyAnubandhi nAnAvidhadoSaH / | mithyAdRSTayaH saMsAravarddhanaM kRSNaH | nirdayaH AmaraNadoSaH 4. viSayasaMrakSaNAnubandhi samyagdRSTayazca | atisaMkliSTa dezasaMyatAH niranutApaH kRtapApaH hRSyate 1. AjJAvicayaH jinapraNIta zubhAzrava- sarvapramAdarahitA padArthAnAM zraddhA dharmadhyAnaM | 2. apAyavicayaH jinasAdhuguNo saMvaravi | padma 3. vipAkavicayaH | kSINopazAntatkIrtanaprazaMsA | nirjarA'| zukla marasukhAni mohAca 4. saMsthAnavicayaH zrutazIlasaMyamarataH nIla: pIta | munayaH vinayadAnasapannaH tIvramandAdi Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhyAnaM sampAdakIyam tRtIyo vibhAgaH zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 10 // vivekaH nirvANa svarUpaH liGgAni lezyA phalaM svAmI anyat 1. pRthaktvavitarkasavicAraM avadhaH Adya traye dvayoranutta- sarvapramAdarahitA zukladhyAnaM | 2. ekatvavitarkamavicAra asaMmohaH zuklalezyA rAmarasukha munayaH kSINopazAnta 3. sUkSmakriyA'nivarti carame caramadvayo- mohA: pUrvadharAva 4. vyucchinnakriyA'pratipAti vyutsarga: lezyAtItaM caramadvayoH paramazuklaM sayogAyoga kevalinaH paDikamAmi paMcahi samiihiM sUtreNa saMpUrNA pAriSThApanikAniyuktiH drshitaa| __ pAriSThApanikA ekendriya no ekendriya ____ vAu vanaspati trasaprANI notrasaH AtmasamutthaM parasamutthaM AtmasamutthaM parasamutthaM AtmasamutthaM parasamutthaM AtmasamutthaM parasamutthaM AtmasamutthaM parasamutthaM ___vikalendriyaH paJcendriyaH AhAraH noAhAraH Abhoga anAbhoga Abhoga anAbhoga dvIndriyaH trIndriyaH caturindriyaH manuSyaH no manuSyaH jAtA ajAtA upakaraNaM noupakaraNaM tajjAta atajjAta tajjAta atajjAta tajjAta atajjAta saMyatamanuSyaH asaMyatamanuSyaH sacittaH acittaH jAtA ajaataa| sacittaH acittaH sacittaH acittaH uccAraH prazravaNaM zreSmaH siMghAnakaH pRthvI - ap // 10 // Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | sampAdakIyam | tRtIyo vibhAga: zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 11 // "batIsAe jogasaMgahehiM" sUtreNa sadRSTAntA yogasaMgrahA upadarzitAstadyathA - yogasaMgrahAH dRSTAntaH yogasaMgrahAH dRSTAntaH 1. AlocanA aTTanaH 11. zaucaH yajJayazaH putrayajJadattaputranAradaH 2. nirapalApaH dRr3hamitraH 12. samyaktvaM vimalaprabhAkarI 3. Apatsu dRr3hamitratA dravya- dharmaghoSaH 13. samAdhiH suvratarSiH bhAva- daNDa 14. AcAraH jvalanadahanau 4. anizrita upadhAnaM mahAgiriH 15. vinayaH nimbakaH 5. zikSA sthUlabhadraH | 16. ghRtimatiH matisumatyau 6. niSpratikarma nAgadattaH 17. saMvegaH vAratrakarSiH 7. ajJAtatva dharmavasuziSyau 18. praNidhiH dravya-guggulaH 8. alobhe kSullakaH pAlakasutarASTravardhanasutau bhAva- bhadantamitrakuNAlI antisenamaNiprabhau 19. suvidhiH vaitaraNiH 9. titikSA surendradattaH 20. saMvaraH nandazrI 10.Arjava: aGgarSiH 21. AtmadoSopasaMhAraH jinadevaH yogasaMgrahAH dRSTAntaH 22. viraktatvaM devalAsutaH 23. pratyAkhyAnaM- mUlaguNe zatruJjayaH 24. pratyAkhyAna- uttaraguNe dharmaghoSadharmayazI 25. vyutsargaH pratyekabuddhAH 26. apramAdaH magadhasundarI 27. lavAlavaH vijayaH 28. dhyAna puSyabhUtiH 29. mAraNAntikaH dharmaruciH 30. snehatyAgaH jinadevaH 31. prAyacchitaM dhanaguptaH 32. ArAdhanA marudevI // 11 // Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sampAdakIyam tRtIyo vibhAgaH zrIAvazyaka niryaktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 12 // asajjAe sajjAiyaM sUtreNa asvAdhyAyaniyuktirdarzitA / tadyathA - ____ asvAdhyAyika AtmasamutthaM parasamutthaM zramaNI saMyamaghAtakaM aupapAtikaM sAdivyaM vyudgahaH zArIraM vraNa RtukAla mahikA bhitravarSa sacittaraja bududavarSaH tadvajaH binduvarSaH dhUlIvRSTiH mAMsavRSTiH rudhiravRSTiH kezavRSTiH zilAvRSTiH rajauddhAtavRSTiH gandharvanagaravikurvaNaM digdAhakaraNaM vidyutbhavanaM ulkApatanaM garjitakaraNaM yUpakaH yakSAdIptaM candragrahaNaM sUryagrahaNaM nirghAtaH guJjitaH|| svAbhAvikaH asvAbhAvikaH svAbhAvikaH asvAbhAvikaH caturSa sandhyAsu catasRSu pratipatsu daNDikasya senAdhipateH dvayorbhojikayoH dvayormahattarayoH dvayoHpuruSayoH dvayoHstriyoH dvayoHmallayoH daNDikakAlagate rAjJi kAlagate ___ sabhayaH-rAjAbodhikairabhidrutaM manuSya (strINAM RtukAle-trIn divasAn, strIprasUte-aSTadivasAn, puruSaprasUte-saptadinAn ) tiryaka rudhira mAMsa carma asthi jalacara sthalacara khecara kSetreNa hastazataM kAlato'horAtraM danta zeSAsthi dravya kSetra - kAla- bhAva - zodhanIyaH,na dRSTastaduddhATa kAyotsarga kRtvA svAdhyAyikaM hastAbhyantareSu dvAdazavarSANi rudhira mAMsa carma asthi SaSTihastAbhyantare saMbhavakAlataH yAvattRtIyA pauruSIH athavA aSTa yAmAn nindisUtra-anuyogadvAra-taMdulaveyAliya-candravedhyakaM pauruSImaNDalaM Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sampAdakIyam tRtIyo vibhAgaH zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 13 // zrIAvazyakasUtre pratikramaNasamaye sUtroccArasamaye zrIgranthakArasya kIdRzobhAvo'pekSito'sti tadasminnadhyayane prarUpitaH / upayogAbhAve aNuvaogodavvaM iti vacanAt AvazyakaM dravyakriyAtvena niHsAraMpariNamati / zrIAvazyakasUtrasya tAttvikAbhyAsena prAdurbhavantI pariNatiH AvazyakakriyAM bhAvakriyAtvena saphalIkaroti / AvazyakakriyAyAM kasmin bhAve pravartitavyaM tanmArga pradarzitam |srvebhvyjiivaaH etadadhyayanenAdhyApanena ca AvazyakakriyAM bhAvapradhAnAM kurvantu mamApi ca kriyA saphalA bhavatu / munipuNyakIrtivijayo gaNiH / zrI zrIpAlanagara jaina zve0 mUrtipUjaka derAsara TrasTa zrIpAlanagara, 12 jamanAdAsa mehatA mArga, vAlakezvara, muMbaI -400006. vikrama saM0 2063 vIra saM0 2533 // 13 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika AvazyakaniryukterviSayAnukramaH vRttiyutam bhAga-3 kramaH // 1 // // shriiaavshykniryuktervissyaanukrmH|| ||tRtiiyo vibhaagH|| sUtrANiH1-31(2-32)(31),bhASyaH 190-229 (40), niyuktigAthA: 1056-1417(362)+1-83(83)=445 viSaya: sUtram bhASyaH niyuktiH pRSThaH / kramaH viSayaH sUtram bhASyaH niyuktiH pRSThaH // dvitIyaM caturviMzati bhAve shrutcrnnm| - - 1063-64 878 stvaadhyynm|| 1-2 190-203 1056-1102866-901 2.7 tIrthanikSepAH (4), dravye caturvizate: (6) stavasya ca dAhopazamAdiyutaM-bhAve (4) nikSepAH, dravyastave puSpAdi, krodhAdyaSTavidhakarmacchedi bhAvestuti: bhAvastavAivyastavo drshnaadiyutm| - 1065-69 879-880 bahuguNona, saMyamavataH 2.8 karanikSepAH (6), dravye puSpAdyarcAna / - 190-194 1056 866-869 gomahiSyAdeH (18), bhaave'prshst:logss0| 1(2) - 871 kalahAdikaraH,zaste'rthalokanikSepAH(8)- 195-203 1057 872-876 / hitaadikrH| - - 1070-75 880-881 lokaikaarthikaani(4)|- - 1058 876 2.9 jinatvAhattve, darzanAdi, dezanAkIrtiH, dravyodyote'gnyAdi, bhAve apizabdAdanyajinAH, jJAna-lokAlokayorjinA kevalitvaM c| - - 1076-79 881-882 bhaavodyotkraaH| - - 1059-62 876-878 | 2.10 jinAnAM sAmAnyavizeSanAmahetavaH / dravyadharme gamyAdi kuliGgazca, jinaprasAdaprArthanA, Arogyabodhi 2.3 2.4 2.5 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 AvazyakaniryukterviSayAnukramaH // 2 // kramaH viSaya: sUtram bhASya: niyuktiH pRSThaH / | kramaH viSayaH sUtram bhASya: niyuktiH pRSThaH smaadhipraarthnaac|2-4(3-5)- 1080-91 885-894 jJAnAditIrthAvadhikArasUcA 2.11 natikI]kArthikAni paarshvsthaadibhedaaH| - - 1105-07 911-912 (4-4) / 5-6(6-7) - 1092 894-896 3.4 pArzvasthAdevandane doSAH, 2.12 mithyAtvAjJAnAvratatamobhyo tasya ca durlabhA bodhi:cAritranAzaH muktA uttmaaH| - - 1093 896 campakamAlA-zakunI pAraga-vaiDUryadRSTAntAH prArthanAyA anidAnatA, bhaktyA (astsnggdossaa:)| - - 1108-21 915-922 vyavahArabhASA, upadezadAste, bhaktyA 3.5 liGgAprAmANyacarcA, apUrvadRSTeliGgAvazeSe karmakSayaH, tata ArogyAdilAbha: ca paryAyAdimati vidhiH, pratimAmiSaMnirbhaktiko'nAyatiH, caityAdeH saMyamaH zreya: ruupyttngkcturbhnggii| - 204 1122-39 922-930 siddhipraarthnaa| 78) - 1094-1101896-900 3.6 jJAnatIrthavAdaH, AlayAdinA kevalena lokAloka suvihitajJAnaM-pratyekabuddhA lambanAnAM prkaashH| - - 1102 901 cAritranAzaH, unmArgadezakA // tRtIyaM vandanA adraSTavyAH / - - 1140-52 931-935 dhyynm|| 8(9) - 1103-1230902-972 3.7 darzanatIrthavAdaH cAritrAcchyodarzanavandanaikArthikAni (4)kasyetyAdIni (9) aviratazreNikAdayo narakagatikAH, cAritrapuSTiH, dvArANi c| - - 1103 902-903 udhame gunnaaH| - - 1153-70 936-143 vandanacityAdiSu zItalakSullakAdi sAlambanasevA, bhagnAnAM dRSTAntAH / - 1104 904 tdevaaprdhaanm| - - 1171-74 943-944 vandanIyAvandanIye mAlAdRSTAntaH, 3.9 nityavAsecaityabhaktAvAlAbhe 2.14 // 2 // Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 AvazyakaniyuktarviSayAnukramaH // 3 // 3.11 kramaH viSayaH sUtram bhASya: niyuktiH pRSThaH kramaH viSayaH sUtram bhASya: niyuktiH pRSThaH vikRtipratibandhecasaGgamAcAryAH 3.17 vandanAphalaM vajasvAmina udAyanarSaya: AlambanAni, (vinayAdito'kriyAntaM) tdvaadiniraakrnnm| - 1175-88 945-951 vinayazreSThatAca - 1215-17 962-964 83.10 mandasya sarvo'pi loka vndnksuutrm| 8(9) - 964-965 Alambanam, tIvrasya 3.18 icchAdIni (6),icchaa'scaaritraaH| - 1189-90 951 nujJA'vagrahANAM nikSepAH ye zAsanayazoghAtinastadvandane (6-6-6) / - 1218-21 968-969 doSAH, ye yaza:kAriNasta 3.19 anujJApya pravezaH, ziraHsparzaH, dvandane gunnaaH| - - 1191-94 952-953 yAtrAyApaNe kssaamnnaa| 1222-23 970 AcAryAdeH (svarUpaM) 3.20 AcAryavacanAni, vndnkRtikrm| prtiicchaavidhishc| - 1224-25 971 amAtrAdisAdhurvandakaH, | 3.21 kriyAnaikyaparihAraH dvitIyavandanazaGkAparihAraH, avyAkSiptAdI upAzAntAdIn vndnphlNc| - - 1226-30 971-972 vndet| - - 1196-99 955-956 4 ||cturth pratikramaNA3.14 pratikramaNAdau (8) dhruvAdhruvANi dhyynm|| 9-31 - 1231-71 973-1347 vndnaani| 1200-01 956-957 4.0.1 pratikramaNapratikramakapratikrAntapaJcaviMzatirAvazyakAni vyAni, Adhe trikAlikaM- dvitIye ttphlm| 1202-06 958-960 prshstyogvaan| - 1231-32 974 3.16 vandanadoSAH (32) / 1207-14 960-962 4.0.2 pratikramaNakArthikAni (8) // 3 // Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kramaH zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 Avazyaka niyukterviSayAnukramaH 1010 4.0.3 // 4 // 4.0.4 viSayaH sUtram bhASyaH niyuktiH pRSThaH / kramaH viSayaH sUtram bhASya: niyuktiH pRSThaH pratikramaNapraticaraNA-pariharaNA suutrm| 11(12) 1009 vAraNA-nivRtti-nindA-gardA-zuddhInAM 4.0.9 icchAmi paDikkamiDaM, nikSepAH,adhyAdi nikSepAH (6) adhvAdi jo me devA 12(13) - dRSTAntAH (8) / - - 1233-42 975-979 4.0.10 pratiSiddhakaraNAdiSu Alocane ArAdhanA, AdhAntayoH prtikrmnnm| - - 1012 sadA cAritre ca dve, madhyamAnAmApanne 4.0.11 icchAmi paDikamiu, cAritraM caikm| - - 1243-46 993-995 iriyaa0| 13(14) 1013 devasikarAtrike, itvarayAvatkathike, 4.0.12 icchAmi paDikkamiuM pAkSikacAturmAsikasAMvatsarikottamArthAni, pgaam| 14(15) - 1015 mahAvratAni bhaktaparijJA ca yAvatkathike, 4.0.13 paDikamAmi uccaaraadaavitvrm| - - 1247-49 996 goyr0| 15(16) - 1017 mithyAtvAsaMyamakaSAya 4.0.14 paDikamAmi cAu0 yogebhyaH saMsArAdvAbhAvapratikramaNaM (atikrmaadi)|16(17) 1019 gandharvadattadRSTAnte krodhAdyA nAgAH, viSottAraNe 4.0.15 paDikkamAmi egavihe0 dnnddguptissuuantyaahaaraadividyaapryogH|- - 1250-70 998-1005 daahrnnaani| 17(18) - 1020 cattArimaGgalaMsUtram / 9(10) - 1007 4.0.16 paDikkamAmi tIhi sallehiM cattAri loguttamA gaurave majhvAcAryaH, jnyaanaadisuutrm| 10(11) - 1007 pratyanIkatA, sajJAhetavaH, cattArizaraNaM vikathAH (16) / 18(19) 1023-24 4.0.6 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 AvazyakaniyuktarviSayAnukramaH 4.1. kramaH viSayaH sUtram bhASyaH niyuktiH pRSThaH / krama: viSayaH sUtram bhASyaH niyuktiH pRSThaH ||dhyaan- 19-20(20-21) phalAni, jJAnadarzanacAritravairAgyabhAvanAH, sthAnakAlAsanAni, shtkm|| sU0gA01-105 - 1029-94 vAcanAdInyAlambanAni, AjJAyAvizeSasvarUpaM- kramabhaGgAH, gahane maGgalaM pratijJA ca zraddhAsthitiH,rAgAdidoSadhyAnaM-karmapradezAdidhyAnaM(yogIzvaraH) sUgA01 1029 lakSaNasaMsthAnAdilokakSityAdijIvalakSaNAdi 4.1.2 dhyAnacittayorlakSaNe, saMsArasamudravratapotadhyAnaM-kSINopazAntAdharmasya svAminaH, bhAvanAnuprekSAcintA pUrvadharakevalinaH zuklasya, dhyAnoparame'nityatAdhAH cittaani| sUgA02 1030 lezyA: pItAdyAH zraddhAdi 4.1.3 dhyAnasthitiH, cintAdhyAnAntare,dhyAna linggm| sU0gA028-64 1044-66 sntaanH| sUgA03-4 - 1031-32 | 4.1.8 zuklasya kSAntyAdyAlambanAni, dhyAnabhedAstatphalaM viSabhAratoyApanayanavayogarodhaH, nAnAnaya pUrvagatena c| sUgA05 - 1033 dhyAna-kevalino'ntyau bhedI,AzravadvArAdyanuprekSA, zuklAlezyA, ArtadhyAnabhedAH, saMsAravarddhanaM avadhAdIniliGgAni sUgA065-92- - 1067-78 namuneHzastAlambanasya, saMsArabIjatA tasya, 4.1.9 dharmazuklaphalAni, lezyA nimittAni upsNhaarc| sU0gA093-105 - 1078-81 svaaminshc| sUgA06-18 - 1033-39 | 4.1.10 paDi0 paMcahiM kiriyAhiM 4.1.6 raudrasya bhedAH,svAmino, lezyA (25)bhedaaH| 19(20) - - 1081 linggaanic| sU0gA019-27 - 1040-44 | 4.1.11 paDi0 paMcahiM kAma0 IryA samityAdidharmadhyAnasya bhAvanAdezakAlAsa dRSTAntAH / 20(21) - 1089 nAlambanakramadhyAtavyadhyAtranuprekSAlezyAliGga 4.2 ||paarisstthaapnikaa 4.1 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kramaH 4.2.1 zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 6 // AvazyakaniryukterviSayAnukramaH 4.2.2 viSayaH sUtram bhASyaH niyuktiH pRSThaH / kramaH viSayaH sUtram bhASyaH niyuktiH pRSThaH niyuktiH|| 205 1-83 1095-1141 AdhAkarmAdau tri:sthAnaM zrAvaNaM-AcAryAdyarthe'jAtaMpratijJA ekendriye tajjAtAjAtabhedau noAhAropakaraNe, vastre rekhA pAtre cIvaraM (1pra.) AbhogAnAbhogajAtmaparagrahaNAni tajAtasyAkarAdau, mUlottarazuddhyai eka dve trINi, uccArAdau chAyAdigdvayaMatajjAtasya krpraadau| noekendriyatraseSu anukUlebhyo daanm|-(33-83)206 1272-73 1114-41 tjjaataatjaate| - 205 1-7 1095-1103 4.3 ||sssstthaadiyaavt 21(22) - - 1141-74 sacittasaMyatamanuSyapaJcendriyasyAzivAdI ektriNshtsthaanaani|| kAraNe'nAbhogena vA dIkSitasyakaTipaTTakAdiyatanA, 4.3.1 paDi0 chahiM jIva0 lezyAsu vyavahAraH,guNayuksUtrAnadhyApana-vyutsarjana-jaDDe mammaNe jambUkhAdakagrAmaghAtakadRSTAntau, ca vidhiH / 8-32 1107-14 bhayAni madAzca nava brahmaguptayaH dazadhA yatidharmaH acittasaMyate gItArthena pariSThApane 11 zrAvakapratimAH 12 sAdhupratimAH 13 pratilekhanAdIni dvArANi (16),mahAsthaNDilapratyupekSA kriyAsthAnAni / 21(22) - 1141 (1pra.)diktatphalaMca; anantakakASThayorgrahaNaM 4.3.2 coddasahiM bhUyagAmehiM 14 bhUtagrAmA: 14 guNasthAnAni aviSAdaH, adhiSThAne vidhiH,puttalakavidhiH, 15 paramAdhArmikA:16samayAdInyadhyayanAni AcamanaM-tatpathA'nivarttanaM-samAzayyA, 17 saptadazavidhaH saMyamaH 18 abrahmANi 19 jJAtAdhyayanAni kakAratakArakaraNaM, abhigrAmaMzIrSa-cihna-utthAne 20 asamAdhisthAnAni / - - - 1150-58 tyAgaH, praveze yogavRddhiH,nAmagrahaNe vidhiH,apradakSiNatvaM- 4.3.3 21 ekavIsAe sabalehiM 22 parISahAH kAyotsarge vidhiH kSapaNA'svAdhyAyau, zakunAH, gatiH, 23 puNDarIkAdIni adhyayanAni 24 devA: ashive'pvaadH| asaMyate bAle,acittavanIpakAdI, 25 paJcaviMzatirbhAvanA: 26 uddezAnAM kAlA: nomanujasacittAcitte jalacarAdau,notrase AhArAdau, 27 anagAraguNA:28 AcAraprakalpA: 4.2.3 // 6 // Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka va zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 SayAnukramaH // 7 // kramaH viSayaH sUtram bhASyaH niyuktiH pRSThaH | krama: viSaya: sUtram bhASya: niyuktiH pRSThaH 29 pApazrutAni 30 mohanIyasthAnAni mnniprbhau| - - 1286-87 1235-36 31 siddhaguNAH / 22(23) - - 1159 4.4.10 alobhekSullaka: yazobhadrA rAjayAdInAM ||yogsngghaaH|| - 207-2141274-13201174-1280 'suTuvAiya'mitigItikAyAM (205-212) daanm| - - 1288-90 1239 AlocanAnirapalApatAdayo 4.4.11 titikSAyAM yogasaMgrahAH (32) / - 1274-78 1174-75 surendrdttH| 1291-92 1242 AlocanAyAmanaH 4.4.12 aarjve'nggrssiH| - 1293 1245 dRssttaantH| 1279 1176 4.4.13 zauce yajJayazaH putrayajJadattaputranAradaH (sImandharAdhA nirapalApatAyAM jinaaH)| 1294-96 1246-47 dRddhmitrH| 1280 1979 4.4.14 samyaktve 4.4.4 drvyaapdidhrmghossH|1281 1981 vimlprbhaakrau| - 1297 1249 4.4.5 bhaavaapdidnnddH| - 1282 1981 4.4.15 samAdhau suvrtrssiH| - 1298 1250 4.4.6 anizritopadhAne 4.4.16 AcAre jvlndhnau| 1299 1250 mhaagiriH| 1283 1182 4.4.17 vinaye nimbkH| - 1300 1251 4.4.7 zikSAyAM sthuulbhdrH|1284 1986 4.4.18 dhRtimatyormatisumatyau 1301 1253 niSpratikarmatve 4.4.19 sNvegevaartrkrssiH| - 1302-03 1253-54 naagdttH| - 1285 1234 4.4.20 dravyapraNidhau guggulaH, bhAvapraNidhI ajJAtatve dharmavasuziSyau, bhdntmitrkunnaalau| - - 1304 1259 pAlakasutarASTravardhanasutAvantIsena 4.4.21 suvidhau vaitaraNiH / - 1305-06 1261 4.4.3 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 8 // AvazyakaniryukterviSayAnukramaH 1281 kramaH viSayaH sUtram bhASya: niyuktiH pRSThaH / krama: viSayaH sUtram bhASyaH niyuktiH pRSThaH 4.4.22 sNvrenndshriiH| - - 1307 1261 (24-26)(213-215) 4.4.23 AtmadoSopasaMhAre 4.5.1 tetIsAe jindevH| - 1308 1262 aasaaynnaahiN| 23(24) - - 4.4.24 viraktatve devlaasutH| 1309 1263 4.5.2 ahaMdAdyA4.4.25 mUlaguNapratyAkhyAne zatruJjayaH, shaatnaaH(19)| 24(25) 215-217 - 1286-90 uttaraguNapratyAkhyAne dharmaghoSadharmayazasau - (213-215) vyutsarge pratyekabuddhAH (4), vRSabhendradhvajavalaya 4.5.3 vyAviddhAdikAH (14) / cuutvRksssvruupm| - 207-214 1310-11 1264-73 shrutaashaatnaaH| 25(26) - - 1292 / (205-212) 4.6 ||asvaadhyaay4.4.26 RjuvakrayorguNadoSA: - 1312-13 1274 niyuktiH|| - 218-2291321-14171292-1340 4.4.27 apramAde magadhasundarI, patte (216-227) vasaMtamAse' giitikaa| 1314-15 1274-75 | 4.6.1 asvAdhyAyaniyuktipratijJA saMyamaghAtIpapAtikasAdivyavyudhazArIraiH 4.4.28 lavAlave vijyH| - 1316 1275 parasamutthaM pavadhA (mleccharAjadRSTAntaH / 4.4.29 dhyAne pusspbhuutiH| - 1317 1276 sopnyH)| - - 1321-26 1292-94 4.4.30 mAraNAntike dhrmruciH| 1277 4.6.2 mahikAbhinnavarSasacittarajAMsi 4.4.31 snehtyaagejindevH| 1319 1279 dravyakSetrakAlabhAvai: tyAjyAni, 4.4.32 prAyazcitte dhanaguptaH,ArAdhanAyAM sopanayapacapuruSadRSTAntaH 218-219 mrudevii| 1320 1280 mhikaadisvruupm| - (216-217) 1327-29 1294 ||trystriNshtsthaanm // 23-25215-217 - 1281-1291 4.6.3 saMyamaupaghAtike ytnaa|- - 1330 1297 1318 // 8 // Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 9 // AvazyakaniryukterviSayAnukramaH krama: viSayaH sUtram bhASya: niyuktiH pRSThaH / kramaH viSayaH sUtram bhASyaH niyuktiH pRSThaH 4.6.4 pAMzumAMsAdivarSe'horAtraM-pAMzvAdisvarUpaM kAlagrahaNavidhiH,gaNDakadRSTAnta:,kAlagrAhiguNAH, vyAghAtA:, svAbhAvikecaitrIyakAyotsarge savaiH prasthApanaM-zaGkAvidhi: ulkAdividhiH, tArAdarzanaM svaadhyaayH| - - 1331-33 1298 kAlagrahaNakAlapramANaM-proSitapatividhiH, gandharvanagarAdisAdivyaM-grahaNe hate navavelA grahaNaM-vyAghAtimena gaNDakamarukaAcIrNAnAcIrNAdi, mahAmahAH (4), dRssttaantau| - 223-2291355-14021311-36 akAlasvAdhyAye dossaaH|1334-431299-1303 (221-227) daNDikAdivyudhe ahate mRtake | 4.6.10 Atmasamutthe'svAdhyAye vraNavidhiH, vikIrNeca vidhiH| - - 1344-48 1304-06 zramaNyA itarasmin sapta bandhAH, jalasthalakhacarANAMzoNitAdau asvAdhyAye zrutAbhaktyAdi, vidhiH, antarbahirdhAtapakvayormahAkAye upasaMhArazca (catustriMzataH zataM ca vidhiH / - - 1349-53 1306-08 yaavtsthaanaani)| - - 1403-17 1336-40 aNDabhede vidhiH, asvAdhyAyikapramANaM ||jinnmskaaraadiH|| 26-31(27-32) - 1341-47 jarAyoH pauruSItrayaM-rudhirasparze 4.7.1 jinanamaskAraH pravacanavarNanaMzraddhAnAdisvarUpaM 'svaadhyaayH| - 220-222 1354 1309-10 asaMyamAdityAgaH asmRtaprati(218-220) krmnnm| 26-29(27-28)- - 1341-45 mAnuSyarudhirAdau, janmani saptASTadinAH, Rtau trayaM, 4.7.2 munivandanam (18000 zIlAGgAni) dante tyAgaH, asthina dvAdaza varSANi, asthizodhane mRtakanayane srvjiivkssaamnnaani| 30-31(31-32)- - 1345-47 ca vidhiH kAlapratilekhanAyAM bhUmi (27) pratilekhanA, zrAddhAdikathA'bhAvesarve kAyotsargasthAH, pratikramaNaM || / / iti zrIAvazyakaniryuktertRtIyavibhAgasya vissyaanukrmH|| Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2.dvitIyamadhyayanam caturviMzati zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 865 // || aham / / // zrImadvijayarAmacandrasUrIzvarasmRti-granthamAlA-AgamAGkaH-40-granthAGkaH-29/3 // ||prthmtiirthpti-shriiaadinaathsvaamine namaH // aiM namaH / / caramatIrthapati-zrImahAvIrasvAmine nmH|| ||pnycmgnndhr-shriimtsudhrmsvaamine nmH|| // tapAgacchIya pUjyAcAryadeva-zrImadvijayadAna-prema-rAmacandrasUrIzvarebhyo namaH / / zrImadgaNadharavarasudharmasvAmiviracitaM zrImadbhadrabAhuzrutakevalitataniyuktiyutaM pUrvadharAcAryavihitabhASyabhUSitaM zrImadbhavavirahaharibhadrasUrisUtritavRttyalaGkataM shriiaavshyksuutrm| | tRtIyo vibhAga: ||ath caturviMzatistavAkhyaM dvitIyamadhyayanam // sAmprataM sAmAyikAdhyayanAnantaraMcaturviMzatistavAdhyayanamArabhyate, iha cAdhyayanoddezasUtrArambheSu sarveSveva kAraNA'bhisambandhI vAcyAviti vRddhavAdaH, yatazcaivamataH kAraNamucyate, taccedaM- jAtyAdiguNasampatsamanvitebhyo vineyebhyo gururAvazyakazrutaskandhaM // 865 // Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 866 // 2.dvitIyamadhyayanam caturviMzatistava, | niyuktiH |1056 caturvizateH stavasya ca nikssepaaH| prayacchati sUtrato'rthatazca, sa ca adhyayanasamudAyarUpo vartate, yata uktaM- etto ekkakkaM puNa, ajjhayaNaM kittaissAmiprathamAdhyayana ca sAmAyikamupadarzitam, idAnIM dvitIyAvayavatvAd dvitIyAvayavatvasya cAdhikAropanyAsena siddhiH AcAryavacanaprAmANyAd, uktaM ca-sAvajjajogaviraI uktittaNe tyAdi, ato dvitIyamupadaya'te, yathA hi kila yugapadazakyopalambhapuruSasya didRkSoH krameNAGgAvayavAni darzyante evamatrApi zrutaskandhapuruSasyeti kAraNam, idameva coddezasUtreSvapi yojanIyam, idameva sarvAdhyayaneSvapi kAraNaM draSTavyam, na punarbhedena vakSyAma ityalaM vistareNa / sambandha ucyate- asya cAyamabhisambandhaH- ihAnantarAdhyayane sAvadyayogaviratilakSaNaMsAmAyikamupadiSTam, iha tu tadupadeSTraNAmarhatAmutkIrtanaM kartavyamiti pratipAdyate, yadvA sAmAyikAdhyayane tadAsevanAtkarmakSaya uktaH, yata uktaM niruktidvAre- sammaddiTThi amoho sohI sabbhAva daMsaNaM bohii| avivajao sUdichitti evamAI niruttaaii||1||ti, ihApicaturviMzatistave'rhadguNotkIrtanarUpAyA bhaktestattvato'sAveva pratipAdyate, vakSyati ca-bhattIeNjiNavarANaM khijjaMtI puvvasaMciyA kammattItyAdi, evamanena sambandhenA''yAtasya sato'sya caturviMzatistavAdhyayanasya catvAryanuyogadvArANi saprapaJcaM vaktavyAni, tatra nAmaniSpanne nikSepe caturviMzatistavAdhyayanamiti / iha caturviMzatistavAdhyayanazabdAH prarUpyAH, tathA cAha ni0- cauvIsaitthayassa uNikkhevo hoi nnaamnnipphnnnno| cauvIsaissa chakko thayassa ucauvviho hoi||1056|| caturviMzatistavasya tu nikSepo bhavati nAmaniSpannaH, ka ityanyasyAzrutatvAdayameva yaduta- caturviMzatistava iti, tuzabdasya Oato'nantaramekaikaM punaradhyayanaM kiirtyissyaami| 0 upadaya'te ityanena smbndhH| saavdyyogvirtirutkiirtnm| avaantraavyvbhuutessu| samyagdRSTiramohaH zodhiH sadbhAMvo darzanaM bodhiH| aviparyayaHsudRSTiriti evamAdIni niruktAni ||1||krmkssyH| OM bhakterjinavarANAM kSIyante pUrvasaMcitAni karmANi / // 866 // Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 867 // vizeSaNArthatvAdidamitthamavaseyam, tatrApi caturviMzataH SaTkaH stavasya caturvidho bhavati, tuzabdAdadhyayanasya cetigAthAsamAsArthaH // 1056 ||avyvaarthN tu bhASyakAra eva vakSyati, tatrA''dyAvayavamadhikRtya nikSepopadarzanAyAha bhA0- nAma ThavaNA davie khitte kAle taheva bhAve / cauvIsaissa eso nikkhevo chavviho hoi||190|| tatra nAmacaturviMzatirjIvAdezcaturviMzatiriti nAma caturviMzatizabdovA, sthApanAcaturviMzati caturviMzatInAM keSAzcitsthApaneti, dravyacaturviMzati caturviMzatirdravyANi sacittAcittamizrabhedabhinnAni, sacittAni dvipadacatuSpa(dApa)dabhedabhinnAni, acittAni kArSApaNAdIni, mizrANi dvipadAdInyeva kaTakAdyalaGkatAni, kSetracaturviMzatirvivakSayA caturviMzatiH kSetrANi bharatAdIni kSetrapredezA vA caturviMzatipradezAvagADhaM vA dravyamiti, kAlacaturviMzatizcaturviMzatisamayAdaya iti etAvatkAlasthiti vA dravyamiti, bhAvacaturviMzatizcaturviMzatibhAvasaMyogAzcaturviMzatiguNakRSNaM vA dravyamiti, caturviMzatereSa nikSepaH SaDvidho bhavatiSaTprakAro bhavati, iha ca sacittadvipadamanuSyacaturviMzatyA'dhikAra iti gaathaarthH||190|| uktA caturviMzatiriti, sAmprataM stavaH pratipAdyate, tatra___bhA0- nAmaMThavaNA davie bhAve athayassa hoi nikkhevo| davvathao puSphAI saMtuguNuklittaNA bhAve / / 191 // tatra nAme ti nAmastavaH sthApane ti sthApanAstavaH dravya iti dravyaviSayo dravyastavaH, bhAve ceti bhAvaviSayazca bhAvastava ityarthaH, itthaM stavasya bhavati nikSepo nyAsaH, tatra kSuNNatvAnnAmasthApane anAdRtya dravyastavabhAvastavasvarUpamevAha- dravyastavaH puSpAdiriti, AdizabdAd gandhadhUpAdiparigrahaH, kAraNe kAryopacArAccaivamAha,anyathA dravyastavaH puSpAdibhiH samabhyarcanamiti, tathA sadguNotkIrtanA bhAva iti santazca te guNAzca sadguNAH, anenAsadguNotkIrtanAniSedhamAha, karaNe ca mRSAvAda iti, 2.dvitIyamadhyayanam caturviMzatistava, niyuktiH 1056 caturviMzate: stavasya ca nikssepaaH| bhASya: 190-191 // 867 // Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 868 // stava, stavasya ca bhASyaH sadguNAnAmutkIrtanA ut- prAbalyena parayA bhaktyA kIrtanA- saMzabdanA yathA- prakAzitaM yathaikena, tvayA samyag jgttrym|| 2.dvitIyasamagrairapi no nAtha!, prtiirthaadhipaistthaa||1|| vidyotayati vA lokaM, yathaiko'pi nishaakrH| samudgataH samagro'pi, kiM tathA tArakAgaNaH? madhyayanam cturviNshti||2||ityaadilkssnno, bhAva iti dvAraparAmarzobhAvastava iti gaathaarthH||191|| iha cAlitapratiSThApito'rthaH samyagjJAnAyAlamiti, cAlanAMca kadAcidvineyaH karoti kadAcitsvayameva gururiti, uktaMca-katthai pucchai sIso kahiMca'puTThA kaheMti AyariyA / niyuktiH |1056 ityAdi, yatazcAtra vittaparityAgAdinA dravyastava eva jyAyAn bhaviSyatItyalpabuddhInAmAzaGkAsambhava ityatastavyudAsArthaM / caturviMzate: tadanuvAdapurassaramAha nikssepaaH| bhA0-davvathao bhAvathao davvathao bahuguNatti buddhi siaa|aniunnmivynnminnN chajjIvahiaMjiNA biMti // 19 // dravyastavo bhAvastava ityatra dravyastavo bahuguNaH prabhUtataraguNa iti evaM buddhiH syAd, evaM cet manyase ityarthaH, tathAhi- 192-193 kilAsmin kriyamANe vittaparityAgAcchubha evAdhyavasAyastIrthasya connatikaraNaM dRSTvA ca taM kriyamANamanye'pi pratibuddhyanta iti svaparAnugrahaH, sarvamidaMsapratipakSamiti cetasi nidhAya dravyastavo bahuguNa ityasyAsAratAkhyApanAyA''ha-anipuNamativacanamida miti, anipuNamatervacanaM anipuNamativacanam, idamiti yad dravyastavo bahuguNa iti, kimityata Aha-SaDjIvahitaM. jinA bruvate SaNNAM- pRthivIkAyAdInAM hitaM jinA:- tIrthakarA bruvate, pradhAnaM mokSasAdhanamiti gamyate // kiM ca SaDjIvahitamityata Aha___ bhA0- chajjIvakAyasaMjamudavvathae so virujjhaI ksinno| to kasiNasaMjamaviU pupphAIaMna icchaMti // 193 // kvacitpRcchati ziSyaH kutracidapRSTAH kthyntyaacaaryaaH| // 868 // Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 869 // 2. dvitIyamadhyayanam caturviMzatistava, niyuktiH 1056 caturviMzate: stavasya ca nikssepaaH| bhASya: 194 SaDjIvakAyasaMyama iti SaNNAM jIvanikAyAnAM pRthivyAdilakSaNAnAM saMyamaH-saGghaTTanAdiparityAgaH SaDjIvakAyasaMyamaH, asau hitam, yadi nAmaivaM tataH kimityata Aha- dravyastave puSpAdisamabhyarcanalakSaNe sa SaDjIvakAyasaMyamaH, kiM?- virudhyate nasamyak saMpadyate, kRtsnaH sampUrNa iti, puSpAdisaMluJcanasaGghaTanAdinA kRtsnasaMyamAnupapatteH, yatazcaivaM tataH tasmAt kRtsnasaMyamavidvAMsa iti kRtsnasaMyamapradhAnA vidvAMsastattvataH sAdhava ucyante, kRtsnasaMyamagrahaNamakRtsnasaMyamaviduSAM zrAvakANAMvyapohArtham, te kiM?,ata Aha- puSpAdikaM dravyastavaM necchanti na bahu manyante, yaccoktaM-'dravyastave kriyamANe vittaparityAgAcchubha evAdhyavasAya'ityAdi, tadapi yatkiJcid, vyabhicArAt, kasyacidalpasattvasyAvivekino vA zubhAdhyavasAyAnupapatteH, dRzyate ca kIAdyarthamapi sattvAnAM dravyastave pravRttiriti, zubhAdhyavasAyabhAve'pi tasyaiva bhAvastavatvAditarasya ca tatkAraNatvenApradhAnatvameva, phalapradhAnAssamArambhAiti nyAyAt, bhAvastava eva ca sati tattvatastIrthasyonnatikaraNam,bhAvastava eva ta~sya samyagamarAdibhirapi pUjyatvamenaM(ttvAttameva ca) dRSTvA kriyamANamanye'pi sutarAM pratibudhyante ziSTA iti svaparAnugraho'pIhaiveti gaathaarthH|| 193 // Aha- yadyevaM kimayaM dravyastava ekAntata eva heyo vartate? AhosvidupAdeyo'pi?, ucyate, sAdhUnAM heya eva, zrAvakANAmupAdeyo'pi, tathA cAha bhASyakAra: bhA0- akasiNapavattagANaM virayAvirayANa esa khalu jutto|sNsaarpynnukrnno davvathae kUvadiTuMto // 194 / / akRtsnaM pravartayatIti saMyamamiti sAmarthyAgamyate akRtsnapravartakAsteSAm, viratAviratAnAM iti zrAvakANAM eSa khalu yuktaH eSa- dravyastavaH khaluzabdasyAvadhAraNArthatvAt yukta eva, kimbhUto'yamityAha- saMsArapratanukaraNaH saMsArakSayakAraka ityarthaH, ObhAvastavavata ev| // 869 // Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 00 zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 0 2.dvitIyamadhyayanam caturviMzati|stava, niyuktiH 1056 caturvizateH stavasya ca nikssepaaH| bhASya: 194 // 870 // dravyastavaH, Aha- yaH prakRtyaivAsundaraH sa kathaM zrAvakANAmapi yukta ityatra kUpadRSTAnta iti, jahA NavaNayarAisannivese kei pabhUyajalAbhAvao taNhAiparigayA tadapanodArthaM kUpaM khaNaMti, tesiM ca jaivi taNhAdiyA vahuMti maTTikAkaddamAIhi ya maliNijjanti tahAvi tadubbhaveNaM ceva pANieNaM tesiM te taNhAiyA so yamalo puvvao ya phiTTai, sesakAlaM ca te tadaNNe ya logA suhabhAgiNo hvNti| evaM davvathae jaivi asaMjamo tahAvi tao ceva sA pariNAmasuddhI havai jAe asaMjamovajjiyaM aNNaM ca NiravasesaM khaveitti / tamhA virayAviraehiM esa davvatthao kAyavvo, subhANubaMdhI pabhUyataraNijjarAphalo yatti kAUNamiti gaathaarthH|| 194 // uktaH stavaH, atrAntare adhyayanazabdArtho nirUpaNIyaH,sa cAnuyogadvAreSu nyakSeNa nirUpita eveti neha prtnyte| ukto nAmaniSpanno nikSepaH, idAnIM sUtrAlApakaniSpannasya nikSepasyAvasaraH, sa ca sUtre sati bhavati, sUtraM cAnugame, sa ca dvidhA-sUtrAnugamo niyuktyanugamazca, tatra niryuktyanugamastrividhaH, tadyathA- nikSepaniryuktyanugama upodghAtaniyuktyanugamaH sUtrasparzikaniryuktyanugamazceti, tatra nikSepaniyuktyanugamo'nugato vakSyati ca, upodghAtaniryuktyanugamastvAbhyAM dvAragAthAbhyAmavagantavyaH, tadyathA-'uddese niddese'ityAdi, 'kiM kaiviha' mityaadi| sUtrasparzikaniyuktyanugamastu sUtre sati bhavati, sUtraM ca sUtrAnugama iti sa cAvasaraprApta eva, yugapacca sUtrAdayo vrajanti, tathA coktaM- suttaM suttANugamo suttAlAvayakao yA yathA navanagarAdisanniveze kecitprabhUtajalAbhAvAt tRSNAdiparigatAstadapanodArthaM kUpaM khananti, teSAM ca yadyapi tRSNAdikA vardhante mRttikAkardamAdibhizca malinIyante (vastrAdIni) tathApi tadudbhavenaiva pAnIyena teSAM te tRSNAdikAH sa ca malaH pUrvakazca sphiTati, zeSakAlaM ca te tadanye ca lokAH sukhabhAgino bhavanti / evaM dravyastave yadyapi asaMyamastathApi tata eva sA pariNAmazuddhirbhavati yayA'saMyamopArjitaM anyacca niravazeSa kSapayati / tasmAdviratAvirataireSa dravyastavaH karttavyaH, zubhapariNAmAnubandhI prbhuuttrnirjraaphlvetikRtvaa| 0 sUtraM sUtrAnugamaH sUtrAlApakakRtazca 2 maam00000000000000000065800000000 // 870 // Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 871 // nnikkhevo| suttapphAsiyaNijjutti NayA ya samagaM tu vccNti||1|| viSayavibhAgaH punaramISAmayaM veditavyaH-hoi kayattho vottuM / 2. dvitIyasapayaccheyaM suyaM suyaannugmo| suttAlAvayaNAso nnaamaainnnnaasvinniogN||1|| suttapphAsiyaNijjuttiNiogo sesao pytthaaii| pAyaM madhyayanam socciya NegamaNayAimayagoyaro bhnnio||2||atraa''kssepprihaaraa nyakSeNa sAmAyikAdhyayane nirUpitA eva neha vitanyata ityalaM caturviMzati stava, vistareNa, tAvaddyAvatsUtrAnugame'skhalitAdiguNopetaM sUtramuccAraNIyam, taccedaM sUtraM sUtram 1(2) logss0| logassujoyagare, dhammatitthayare jiNe / arihante kittaissaM, cauvIsaMpi kevlii|suutrm 1 // (2) asya, tallakSaNaM cedaM-'saMhitA ce'tyAdi pUrvavat, tatrAskhalitapadoccAraNaM saMhitA, yadvA paraH saMnikarSa iti, sA ceyaMlogassujoyagare ityAdi pAThaH / adhunA padAni, lokasya udyotakarAn dharmatIrthakarA jinAn arhataH kIrtayiSyAmi caturviMzatimapi kevalinaH / adhunA padArthaH- lokyata iti lokaH, lokyate-pramANena dRzyata iti bhAvaH, ayaM ceha tAvatpaJcAstikAyAtmako gRhyate, tasya lokasya kiM?- udyotakaraNazIlA udyotakarAstAn, kevalAlokena tatpUrvakapravacanadIpena vA sarvalokaprakAzakaraNazIlAnityarthaH, tathA durgatau prapatantamAtmAnaM dhArayatIti dharmaH, uktaM ca- durgatiprasRtAn jIvA nityAdi, tathA tIryate'neneti tIrthaM dharma eva dharmapradhAnaMvA tIrthaM dharmatIrthaM tatkaraNazIlA:dharmatIrthakarAstAn,tathA rAgadveSakaSAyendriyaparISahopasargASTaprakArakarmajetRtvAjinAstAn, tathA azokAdyaSTamahAprAtihAryAdirUpAMpUjAmahantItyarhantastAnarhataH,kIrtayiSyAmIti svanAmabhiH stoSya ityarthaH, caturviMzatiriti saGkhyA, apizabdo bhAvatastadanyasamuccayArthaH, kevalajJAnameSAM vidyata iti // 871 // +- nikssepH| sUtrasparzikaniyuktiH nayAzca yugapadeva vrajanti // 1 // bhavati kRtArtha uktvA sapadacchedaM sUtraM sUtrAnugamaH / sUtrAlApakanyAso naamaadinyaasviniyogm|| 1 // sUtrasparzikaniyuktiniyogaH zeSaH padArthAdiH / prAyaH sa eva naigamanayAdimatagocaro bhaNitaH / / 2 / / Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 872 // 2. dvitIyamadhyayanam caturviMzati|stava, niyuktiH 1057 | loknikssepaaH| bhASyaH195 kevalinastAn kevalina iti / uktaH padArthaH, padavigraho'pi yathAvasaraM yAni samAsabhAji padAni teSu darzita eva / sAmprataM cAlanAvasaraH, tatra tiSThatu tAvatsA, sUtrasparzikA niyuktirevocyate, svasthAnatvAd, uktaMca-akkhaliyasaMhiyAI vakkhANacaukkae drisiyNmi| suttapphAsiyaNijjuttivittharattho imo hoi||1||caalnaampi cAtraiva vakSyAmaH, tatra lokasyodyotakarAniti yaduktaM tatra lokanirUpaNAyA''ha ni0-NAma 1ThavaNA ra davie 3 khitte 4 kAle 5 bhave a6bhAve a7|pjjvloge a8 tahA atttthaaviholognnikkhevo||1057|| B nAmalokaH sthApanAlokaH dravyalokaH kSetralokaH kAlalokaH bhavaloko bhAvalokazca paryAyalokAzca tathA, evamaSTavidho lokanikSepa iti gAthAsamAsArthaH // vyAsArthaM tu bhASyakAra eva vakSyati, tatra nAmasthApane anAdRtya dravyalokamabhidhitsurAha___bhA0- jIvamajIverUvamarUvI sapaesamappaese a|jaannaahi davvalogaM NiccamaNicaMcajaMdavvaM // 195 // jIvAjIvAvityatrAnusvAro'lAkSaNikaH, tatra sukhaduHkhajJAnopayogalakSaNo jIvaH, viparItastvajIvaH, etau ca dvibhedaurUpyarUpibhedAda, Aha ca- rUpyarUpiNAvi ti, tatrAnAdikarmasantAnaparigatA rUpiNaH- saMsAriNaH, arUpiNastu karmarahitAH siddhA iti, ajIvAstvarUpiNo dharmAdharmAkAzAstikAyAH rUpiNastu paramANvAdaya iti, etau ca jIvAjIvAvoghataH sapradezApradezAvavagantavyau, tathA cAha-sapradezApradezAvi ti, tatra sAmAnyavizeSarUpatvAtparamANuvyatirekeNa sapradezApradezatvaM sakalAstikAyAnAmeva bhAvanIyam, paramANavastvapradezA eva, anye tuvyAcakSate- jIvaH kila kAlAdezena niyamAt sapradezaH, labdhyAdezena tu sapradezo vA'pradezo veti, evaM dharmAstikAyAdiSvapi triSvastikAyeSu parAparanimittaM pakSadvayaM vAcyam, pudgalA 0 askhalitasaMhitAdau vyAkhyAnacatuSke drshite| sUtrasparzikaniyuktivistarArtho'yaM bhvti||1|| // 872 // Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 873 // 2.dvitIyamadhyayanam caturviMzatistava, niyuktiH 1057 loknikssepaaH| bhASyaH 196-198 stikAyastu dravyAdyapekSayA cintyaH, yathA- dravyataH paramANurapradezo vyaNukAdayaH sapradezAH, kSetrata ekapradezAvagADho'pradezo vyAdipradezAvagADhAH sapradezAH, evaM kAlato'pyekAnekasamayasthitirbhAvato'pyekAnekaguNakRSNAdiriti kRtaM vistareNa, prakRtamucyate- idamevambhUtaM jIvAjIvavrAtaM jAnIhi dravyalokam, dravyameva loko dravyaloka itikRtvA, asyaiva zeSadharmopadarzanAyA''ha-nityAnityaM ca yad dravyam, cazabdAdabhilApyAnabhilApyAdisamuccaya itigaathaarthH||195||saamprtNjiivaajiivyonityaanitytaamevopdrshynnaah bhA0- gai1siddhA ra bhaviAyA 3abhavia4-1 puggala 1 aNAgayaddhAya |tiiaddh 3tinni kAyA 4-2 jIvA1jIva 2 TThiI cauhA / / 196 // asyAHsAmAyikava vyAkhyA kAryeti, bhaGgakAstusAdisaparyavasAnAH sAdyaparyavasAnAH anAdisaparyavasAnA anAdyaparyavasAnAH, evamajIveSu jIvAjIvayoraSTau bhnggaaH|| dvAram / adhunA kSetralokaH pratipAdyate, tatra bhA0- AgAsassa paesA uDeca ahe atiriyaloe / jANAhi khittalogaM aNaMta jiNadesiaMsammaM // 197 // AkAzasya pradezAH- prakRSTA dezAH pradezAstAn UrdhvaM ca ityUrdhvaloke ca adhazca ityadholoke ca tiryagloke ca, kiM?jAnIhi kSetralokam, kSetrameva lokaH kSetraloka itikRtvA, lokyata iti ca loka iti, UrdhvAdilokavibhAgastu sujJeyaH, ananta mityalokAkAzapradezApekSayA cAnantam, anusvAralopo'tra draSTavyaH, jinadezitaM iti jinakathitaM samyak zobhanena vidhineti gaathaarthH||197|| sAmprataM kAlalokapratipAdanAyAha__ bhA0-samayAvaliamuhuttA divasamahorattapakkhamAsA ya / saMvaccharajugapaliA sAgaraosappipariaTTA // 198 // // 873 // Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 2.dvitIyamadhyayanam caturviMzatistava, niyuktiH 1057 loknikssepaaH| bhASyaH 199-200 // 874 // iha paramanikRSTaH kAlaH samayo'bhidhIyate asaGkhayeyasamayamAnA tvAvalikA dvighaTiko muhUrtaH SoDaza muhUrtA divasaH dvAtriMzadahorAtraM paJcadazAhorAtrANi pakSaH dvau pakSau mAsaH dvAdaza mAsAH saMvatsaramiti paJcasaMvatsaraM yugaM palyopamamuddhArAdibhedaM yathA'nuyogadvAreSu tathA'vaseyam, sAgaropamaM tadvadeva, dazasAgaropamakoTAkoTiparimANotsarpiNI, evamavasarpiNyapi draSTavyA, parAvartaH pudgalaparAvartaH, sacAnantotsarpiNyavasarpiNIpramANo dravyAdibhedaH, te'nantA atItakAlaH ananta evaiSyanniti gaathaarthH|| 198 // uktaH kAlalokaH, lokayojanA pUrvavad / adhunA bhavalokamabhidhitsurAha bhA0-NeraiadevamaNuA tirikkhajoNIgayA ya je sattA / taMmi bhave vaTuMtA bhavalogaM taM viANAhi // 199 / / nArakadevamanuSyAstathA tiryagyonigatAzca ye sattvAH prANinaH taMmi tti tasmin bhave vartamAnA yadanubhAvamanubhavanti bhavalokaM taM vijAnIhi, lokayojanA pUrvavaditi gaathaarthH||199 // sAmprataM bhAvalokamupadarzayati bhA0- odaie 1 ovasamie 2 khaie a 3 tahAkhaovasamie a4|prinnaami 5 sannivAe a6 chvvihobhaavlogou||20|| udayena nirvRtta audayikaH, karmaNa iti gamyate, tathopazamena nirvRtta aupazamikaH, kSayeNa nirvRttaH kSAyikaH, evaM zeSeSvapi vAcyam, tatazca kSAyikazca tathA kSAyopazamikazca pAriNAmikazca sAnnipAtikazca, evaM SaDvidho bhAvalokastu, tatra sAnnipAtika oghato'nekabhedo'vaseyaH, aviruddhastu paJcadazabheda iti, uktaMca-odaiakhaovasame prinnaamekkekko(kku)gicukke'vi|khyjogennvi cauro tadabhAve uvsmennNpi||1||uvsmseddhii ekko kevaliNo'vi ya taheva siddhss| aviruddhasannivAiyabheyA emeva paNNarasa // 2 // GaudayikaH kSAyopazamikaH pAriNAmika ekaiko gaticatuSke'pi / kSayayogenApi catvAraH tadabhAve upazamenApi // 1 // upazamazreNAvekaH kevalino'pi ca tathaiva siddhasya / aviruddhasAnnipAtikabhedA evameva paJcadaza / / 2 / / // 874 // Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 875 // 2.dvitIyamadhyayanam caturviMzatistava, niyuktiH 1057 loknikssepaaH| bhASya: 201-202 tti gaathaarthH||200|| bhA0- tivvo rAgo adoso a, uinnA jassa jNtunno| jANAhi bhAvaloaM, aNaMtajiNadesiaMsammaM // 201 // tIvra utkaTaH rAgazca dveSazca, tatrAbhiSvaGgalakSaNo rAgaH aprItilakSaNo dveSa iti, etAvudIau~ yasya jantoH yasya prANina ityarthaH, taM prANinaM tena bhAvena lokyatvAjjAnIhi bhAvalokamanantajinadezitaM- ekavAkyatayA'nantajinakathitaM samyag iti kriyAvizeSaNam, ayaM gaathaarthH||201|| dvAram, sAmprataM paryAyaloka ucyate, tatraughataH paryAyA dharmA ucyante, iha tu kila naigamanayadarzanaM mUDhanayadarzanaM vA'dhikRtya caturvidhaM paryAyalokamAha9 bhA0- davvaguNa1 khittapaJjava 2 bhavANubhAve a3bhAvapariNAme 4 / jANa caubvihameaM, pajjavalogaM samAseNaM // 202 // dravyasya guNA:- rUpAdayaH, tathA kSetrasya paryAyAH-agurulaghava: bharatAdibhedA eva cAnye, bhavasya ca nArakAderanubhAvaHtIvratamaduHkhAdiH, yathoktaM-acchiNimilIyamettaM Natthi suhaM dukkhameva annubNdh| Narae NeraiANaM ahoNisiM pccmaannaannN||1|| asubhA ubviyaNijjA saddarasA rUvagaMdhaphAsA ya / Narae NeraiANaM dukkykmmovlittaannN||2||ityaadi, evaM zeSAnubhAvo'pi vAcyaH, tathA bhAvasya jIvAjIvasambandhinaH pariNAmastena tena ajJAnAd jJAnaM nIlAllohitamityAdiprakAreNa bhavanamityarthaH, jAnIhi avabudhyasva caturvidhamenamoghataH paryAyalokaM samAsena saMkSepeNeti gAthArthaH // 202 // tatra yaduktaM dravyasya guNA ityAdi tadupadarzanena nigamayannAha8 0 akSinimIlanamAtraM nAsti sukhaM duHkhamevAnubaddham / narake nairayikANAmaharnizaM pacyamAnAnAm // 1 // azubhA udvejanIyAH zabdarasA rUpagandhasparzAzca / narake nairayikANAM duSkRtakarmopaliptAnAm // 2 // // 8 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 876 // bhA0- vannarasagaMdhasaMThANaphAsaTThANagaivannabhee |prinnaame abahuvihe pajjavalogaM viaannaahi||203|| varNarasagandhasaMsthAnasparzasthAnagativarNabhedAzca, cazabdAd rasAdibhedaparigrahaH, ayamatra bhAvArtha:- varNAdayaH sabhedA gRhyante, tatra varNaH kRSNAdibhedAt paJcadhA, raso'pi tiktAdibhedAtpaJcadhA, gandhaH surabhirityAdibhedA dvidhA, saMsthAnaM parimaNDalAdibhedAtpaJcadhaiva, sparzaH karkazAdibhedAdaSTadhA, sthAnamavagAhanAlakSaNaM tadAzrayabhedAdanekadhA, gatiH sparzavadgatirityAdibhedA dvidhA, cazabda uktArtha eva athavA kRSNAdivarNAdInAM svabhedApekSayA ekaguNakRSNAdyanekabhedopasaGgrahArtha iti, anena kila dravyaguNA ityetadvyAkhyAtam / pariNAmAMzca bahuvidhAnityanena tu caramadvAram, zeSaM dvAradvayaM svayameva bhAvanIyam, tacca bhAvitamevetyakSaragamanikA bhAvArthastvayaM- pariNAmAMzca bahuvidhAn jIvAjIvabhAvagocarAn, kiM?- paryAyalokaM vijAnIhi iti gAthArthaH // 203 / / akSarayojanA pUrvavaditi dvAram, sAmprataM lokaparyAyazabdAnnirUpayannAha ni0- Alukkar3a apalukkai lukkai saMlukkaI aegaTThA / logo aTTaviho khalu teNeso vuccaI logo||1058|| Alokyata ityAlokaH, pralokyata iti pralokaH, lokyata iti lokaH, saMlokyata iti ca saMlokaH, ete ekArthikAH zabdAH, lokaH aSTavidhaH khalvityatra Alokyata ityAdi yojanIyam, ata evA''ha- tenaiSa ucyate loko yenA''lokyata ityAdi bhAvanIyam, gAthArthaH // 1058 // vyAkhyAto lokaH, idAnImudyota ucyate, tatrAha ni0-duviho khalu ujjoo nAyavvo dvvbhaavsNjutto| aggI davvujoocaMdo sUromaNI vijU // 1059 // dvividhaH dviprakAraH khaludyotaH, khaluzabdo mUlabhedApekSayA na tu vyaktyapekSayeti vizeSaNArthaH, udyotyate prakAzyate'nenetyudyotaH, jJAtavyaH vijJeyo, dravyabhAvasaMyukta iti- dravyodyoto bhAvodyotazcetyarthaH, tatrAgnidravyodyotaH ghaTAdyudyotane'pitadgatAyAH 2.dvitIyamadhyayanam caturviMzatistava, niyuktiH 1057 loknikssepaaH| bhASyaH 203 niyuktiH 1058 lokaikaarthikaani| niyuktiH 1059 drvybhaavodyotH| // 876 // Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam 2.dvitIyamadhyayanam caturviMzatistava, niyuktiH |1060-61 drvybhaavodyotH| bhAga-3 // 877 // samyakpratipatterabhAvAtsakalavastudharmAnudyotanAcca, na hi dharmAstikAyAdayaH sadasannityAnityAdyanantadharmAtmakasya ca vastunaH sarva eva dharmA agninA udyotyanta ityatra bahu vaktavyaM tattu nocyate granthavistarabhayAditi, tatazca sthitamidaM- agnirdravyodyotaH, tathA candraH sUryo maNirvidyuditi, tatra maNiH- candrakAntAdilakSaNa parigRhyata iti gAthArthaH // 1059 // ni0- nANaM bhAvujoojaha bhaNiyaM svvbhaavdNsiihiN| tassa uvaogakaraNe bhaavuloaNviaannaahi||1060|| jJAyate'nena yathAvasthitaM vastviti jJAnaM tajjJAnaM bhAvodyotaH, ghaTAdyudyotanena tadgatAyAH samyakpratipattervizvapratipattezca bhAvAt, tasya tadAtmakatvAdeveti bhAvanA, etAvatA cAvizeSeNaiva jJAnaM bhAvodyota iti prAptam, ata Aha- yathA bhaNitaM sarvabhAvadarzibhistathA yajjJAnam, samyagjJAnamityarthaH, pAThAntaraM vA yadbhaNitaM sarvabhAvadarzibhi riti, tadapi nAvizeSeNodyotaH, kintu tasya- jJAnasyopayogakaraNe sati, kiM?, bhAvodyotaM vijAnIhi, nAnyadA, tadaiva tasya vastutaH jJAnatvasiddheriti gAthArthaH // 1060 // itthamudyotasvarUpamabhidhAya sAmprataM yenodyotena lokasyodyotakarA jinAstenaiva yuktAnupadarzayannAha| ni0- logassujoagarA davvujoeNa nahu jiNA huMti / bhAvujoagarA puNa huMti jiNavarA cuvviisN||1061|| lokasyodyotakarA dravyodyotena naiva jinA bhavanti, tIrthakaranAmAnukarmodayato'tulasattvArthakaraNAt bhAvodyotakarAH punarbhavanti jinavarAzcaturviMzatiriti, atra punaHzabdo vizeSaNArthaH, AtmAnamevAdhikRtyodyotakarAstathA lokaprakAzakavacanapradIpApekSayA cazeSabhavyavizeSAnadhikRtyaiveti, ata evoktaM bhavanti na tu bhavantyeva, kAMzcana prANino'dhikRtyodyotakaratvasyAsambhavAditi, caturviMzatigrahaNaM cAdhikRtAvasarpiNIgatatIrthakarasaGghayApratipAdanArthamiti gaathaarthH|| 1061 // udyotAdhikAra eva (r)na hyagniH svaM jAnAti navA niyamena samyakpratiparttidraSTaNAM sarvaparyAyANamaprakAzAt sthuuldrvypryaayprkaashnaadvaa| // 877 // Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 878 // | niyuktiH bhaavodyotH| dravyodyotabhAvodyotayorvizeSapratipAdanAyA''ha 2.dvitIyani0- davvujoujjoo pagAsaI parimiyaMmi khittNmi| bhAvuJjoujjoo logAlogaM pagAsei // 1062 // madhyayanam caturviMzatidravyodyotodyotaH- dravyodyotaprakAza uktalakSaNa evetyarthaH, pudgalAtmakatvAttathAvidhapariNAmayuktatvAcca prakAzayati prabhAsate , stava, vA parimite kSetre, atra yadA prakAzayati tadA prakAzyaM vastvadhyAhiyate, yadA tu prabhAsate tadA sa eva dIpyata iti gRhyate, |1062 bhAvodyotodyotolokAlokaM prakAzayati prakaTArtham, ayNgaathaarthH||1062|| ukta udyotaH, sAmprataM karamavasaraprAptamapi dharmatIrtha-8 dravyakarAnityatra vakSyamANatvAdvihAyeha dharma pratipAdayannAha niyuktiH ni0- duha davvabhAvadhammo davve davvassa davvameva'havA / tittAisabhAvo vA gammAitthI kuliMgovA // 1063 // 1063-64 dharmo dvividhaH- dravyadharmo bhAvadharmazca, davve davvassa davvameva'hava tti dravya iti dvAraparAmarzaH, dravyasyeti, dravyasya dharmo dravyadharmaH, bhaavdhrmH| anupayuktasya mUlaguNottaraguNAnuSThAnamityarthaH, ihAnupayukto dravyamucyate, dravyameva vA dharmo dravyadharmaH dharmAstikAyaH, tittAisahAvova tti tiktAdirvA dravyasvabhAvo dravyadharma iti, gammAitthI kuliMgo va tti gamyAdidharmaH strI ti strIviSayaH, keSAJcinmAtuladuhitA gamyA keSAJcidagamyetyAdi, tathA kuliGgo vA kutIrthikadharmo vA dravyadharma iti gAthArthaH / / 1063 // / ni0- duha hoibhAvadhammo suacaraNe AsuaMmi sjjhaao| caraNaMmi samaNadhammokhaMtImAI bhave dasahA // 1064 // B dvedhA bhavati bhAvadharmaH, suacaraNe ya tti zrutaviSayazcaraNaviSayazca, etaduktaM bhavati- zrutadharmazcAritradharmazca, suaMmi sajjhAo tti zruta iti dvAraparAmarzaH, svAdhyAyo- vAcanAdiH zrutadharma ityarthaH, caraNami samaNadhammo khaMtImAI bhave dasaha tti tatra caraNa iti parAmarzaH, zramaNadharmo dazavidhaHkSAntyAdizcaraNadharma iti gaathaarthH||1064|| ukto dharmaH, sAmprataM tIrthanirUpaNAyAha dravya // 878 // Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 879 // 2.dvitIyamadhyayanam caturviMzatistava, niyuktiH 1065-68 tiirthnikssepaadi| ni0- nAmaMThavaNAtitthaM davvattitthaM ca bhAvatitthaM ca / ekkekaMpi aitto'NegavihaM hoiNAyavvaM // 1065 // nigadasiddhA // navaraM dravyatIrthaM vyAcikhyAsuridamAha ni0-dAhovasamaMtaNhAicheaNaM malapavAhaNaMceva / tihi atthehi niuttaM tamhA taM davvao titthaM // 1066 // iha dravyatIrthaM mAgadhavaradAmAdi parigRhyate, bAhyadAhAdereva tata upazamasadbhAvAt, tathA cAha- dAhopazamamiti tatra dAhobAhyasantApastasyopazamo yasmin taddAhopazamanam, taNhAicheaNaM ti tRSa:-pipAsAyAzchedanam, jalasaGghAtena tadapanayanAt, malapravAhaNaM caive tyatra mala: bAhya evAGgasamuttho'bhigRhyate tatpravAhaNam, jalenaiva tatpravAhaNAt, tataH prakSAlanAditi bhAvaH, evaM tribhirathaiH karaNabhUtaistriSu vA'rtheSu niyuktaM nizcayena yuktaM niyuktaM prathamavyutpattipakSe prarUpitaM dvitIye tu niyojitam, yasmAdevaM bAhyadAhAdiviSayameva tasmAttanmAgadhAdi dravyatastIrtham, mokSAsAdhakatvAditi gaathaarthH||1066||bhaavtiirthmdhikRtyaah ni0-kohaMmi u niggahie dAhassa pasamaNaM havai tatthaM / lohaMmi u niggahie taNhAe cheaNaM hoI // 1067 // iha bhAvatIrthaM krodhAdinigrahasamarthaM pravacanameva gRhyate, tathA cAha krodha eva nigRhIte dAhasya dveSAnalajAtasyAntaH prazamanaM bhavati, tathyaM nirupacaritam, nAnyathA, lobha eva nigRhIte sati, kiM?- taNhAe cheaNaM hoi tti tRSa:- abhiSvaGgalakSaNAyAH kiM?- chedanaM bhavati vyapagamo bhavatIti gaathaarthH||1067|| ni0- aTThavihaM kammarayaM bahuehi bhavehiM saMciaMjamhA / tavasaMjameNa dhuvvai tamhA taMbhAvao titthaM // 1068 // aSTavidhaM aSTaprakAram, kiM?- karmarajaH karmaiva jIvAnuraJjanAdrajaH karmaraja iti, bahubhirbhavaiH saJcitaM yasmAttapaHsaMyamena dhAvyate zodhyate, tasmAttat-pravacanaM bhAvataH tIrtham, mokSasAdhanatvAditi gaathaarthH||1068|| // 879 // Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 880 // ni0-dasaNanANacarittesu niuttaM jiNavarehi savvehiM / tisu atthesu niuttaM tamhA taM bhAvao titthaM / / 1069 // 2. dvitIyadarzanajJAnacAritreSu niyuktaM niyojitaM jinavaraiH tIrthakRdbhiH sarvaiH RSabhAdibhiriti, yasmAccetthambhUteSu triSvartheSu niyuktaM tasmAtta madhyayanam caturviMzatitpravacanaM bhAvatastIrtham, mokSasAdhakatvAditi gaathaarthH||1069 // uktaM tIrtham, adhunA kara ucyate, tatreyaM gAthA |stava, ni0-NAmakaro 1 ThavaNakaro 2 davvakaro 3 khitta 4 kAla 5bhaavkro6| esokhalu karagassa uNikkhevo chavviho hoi|| 1070 // | niyuktiH 1069 nigadasiddhA // navaraM dravyakaramabhidhitsurAha tIrthani0- gomahisuTiyasUNaM chagalINaMpi akarA muNeyavvA / tatto ataNapalAle bhusakaTaMgIrapalale ya // 1071 // nikssepaadi| niyuktiH ni0- siubarajaMghAe balivaddakae ghae acamme / cullagakare abhaNie atttthaarsmaakruppttii||1072|| 1070-74 gokarastathAbhUtameva tAreNa vA rUpakANAmityevaM sarvatra bhAvanA kAryeti, navaraM zItAkaro- bhogaH kSetraparimANodbhava iti kara nikssepaadi| cAnye, utpattikarastu svakalpanAzilpanirmitaH zatarUpakAdiH, zeSaM prakaTArthamiti gaathaadvyaarthH||1071-1072|| ukto| dravyakara iti, kSetrakarAdhabhidhitsurAha ni0- khittaMmi jaMmi khitte kAle jo jaMmi hoi kaalNmi| duviho ahoi bhAve pasattthu taha appasattho a||1073 / / kSetra iti dvAraparAmarzaH, etaduktaM bhavati- kSetrakaro yo yasmin kSetre shulkaadi| kAla iti dvAraparAmarza eva, kAlakaro yo yasmin bhavati kAle kuTikAdAnAdiH, dvividhazca bhavati bhAve, dvaividhyameva darzayati- prazastastathA'prazastazceti gAthArthaH // 1073 // tatrAprazastaparityAgena prazastasadbhAvAdaprazastamevAdAvabhidhitsurAha ni0- kalahakaro Damarakaro asamAhikaro anivvuikaro a| eso u appasattho evamAI munneyvvo||1074 // // 880 // Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2.dvitIyamadhyayanam caturviMzati zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 881 // niyuktiH 1075 kara Aha- uktaprayojanasaddhAvAdupanyAso'pyevameva kimiti na kRta iti, atrocyate, AsevanayA'yameva prathamasthAne kArya iti jJApanArtham, tatra kalaho- bhaNDanam, tatazcAprazasta: kopAdyaudayikabhAvataH, tatkaraNazIlaH kalahakara iti, evaM DamarAdiSvapi bhAvanIyam, navaraM vAcikaH kalahaH, kAyavAGganobhistADanAdigahanaM Damaram, samAdhAnaM-samAdhiH svAsthyaM na samAdhirasamAdhiHasvAsthyanibandhanA sA sA kAyAdiceSTetyarthaH, anenaiva prakAreNa nirvRtiriti, eSo'prazastaH, tuzabdasyAvadhAraNArthatvAdeSa eva jAtyapekSayA na tu vyaktyapekSayeti, ata evAha- evamAdi vijJAtavyaH vyaktyapekSayA'prazastabhAvakara iti gaathaarthH|| 2074 // sAmprataM prazastabhAvakaramabhidhAtukAma Aha ni0- atthakaro ahiakaro kittikaro guNakaro jasakaro a| abhayakara nivvuikaro kulagara titthNkrtkro||1075|| tatraughata eva vidyAdirarthaH, uktaM ca-vidyA'pUrvaM dhanArjanaM zubhamartha iti, tatazca prazastavicitrakarmakSayopazamAdibhAvataH, tatkaraNazIlo'rthakaraH, evaM hitAdiSvapi bhAvanIyam, navaraM hitaM- pariNAmapathyaM kuzalAnubandhi yatkiJcit, kIrtiH- dAnapuNyaphalA, guNAH- jJAnAdayaH, yazaH- parAkramakRtaM gRhyate, tadutthasAdhuvAda ityarthaH, abhayAdaya prakaTArthAH, navaramantaH karmaNaH parigRhyate, tatphalabhUtasya vA saMsArasyeti gaathaarthH||1075 // ukto bhAvakaraH, adhunA jinAdipratipAdanAyA''ha ni0- jiyakohamANamAyA jiyalohA teNa te jiNA huMti / ariNo haMtA rayaM haMtA arihaMtA teNa vucaMti // 1076 // jitakrodhamAnamAyA jitalobhA yena kAraNena tena te bhagavantaH, kiM?- jinA bhavanti, ariNo haMtA rayaM haMte tyAdigAthAdalaM 0 anAdibhavAbhyAsAdAsevanamaprazastasyaivAdau bhavati, prazastasya tu pshcaadeveti| (c) yto'saaviti| 0 vyaktisamudAyarUpatvAt jAtestasyAH prAguddezAt atra 8vyktypekssyeti| nikssepaadi| niyuktiH 1076 jinatvAhattve drshnaadi| // 81 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 882 // 2.dvitIyamadhyayanam caturviMzatistava, niyuktiH 1077-79 jinatvAhattve drshnaadi| yathA namaskAraniryuktau pratipAditaM tathaiva draSTavyamiti gaathaarthH||1076||kiirtyissyaamiityaadivyaacikhyaasyaa sAmpratamida mAha ni0- kittemi kittaNijje sadevamaNuAsurassa logss|dsnnnaanncritte tvvinnodNsiojehiN||1077|| kIrtayiSyAmi nAmabhirguNaizca, kimbhUtAn?- kIrtanIyAn, stavAhA'nityarthaH, kasyetyatrAha- sadevamanuSyAsuralokasya, trailokyasyeti bhAvaH, guNAnupadarzayati- darzanajJAnacAritrANi mokSahetUni (niti), tathA tapovinayaH darzito yaiH, tatra tapa eva karmavinayAd vinayaH, iti gAthArthaH / / 1077 // ni0-cauvIsaMti ya saMkhA usabhAIAubhaNNamANA u|avisddgghnnaa puNa ervymhaavidehesuN||1078|| caturviMzatiriti saGkhyA, RSabhAdayaste vakSyamANA eva, apizabdagrahaNAtpunaH airavatamahAvideheSu ye tadnuho'pi veditavya iti / gAthArthaH // 1078 // ni0-kasiNaM kevalakappaM logaM jANaMti taha ya pAsaMti / kevalacarittanANI tamhA te kevalI hu~ti // 1079 // kRtsnaM sampUrNaM kevalakalpaM kevalopamam, iha kalpazabda aupamye gRhyate, uktaM ca sAmarthya varNanAyAM ca, chedane karaNe tthaa| aupamye cAdhivAse ca, kalpazabdaM vidurbudhaaH||1|| lokaM paJcAstikAyAtmakaM jAnanti vizeSarUpatayA, tathaiva sampUrNameva, cazabdasyAvadhAraNArthatvAt pazyanti sAmAnyarUpatayA, iha ca jJAnadarzanayoH sampUrNalokaviSayatve ca bahu vaktavyaM tattu nocyate granthavistarabhayAditi, navaraM-nirvizeSaM vizeSANAM, graho drshnmucyte| viziSTagrahaNaM jJAnamevaM sarvatragaM dvayam // 1 // ityanayA dizA svayamevAbhyUhyamiti, yatazcaivaM kevalacAritriNaH kevalajJAninazca tasmAtte kevalino bhavanti, kevalameSAM vidyata iti kevalina // 882 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 883 // |stava, itikRtvaa| Aha- ihAkANDa eva kevalacAritriNa iti kimarthaM?, ucyate, kevalacAritraprAptipUrvikaiva niyamataH kevalajJAnA 2. dvitIyavAptiriti nyAyapradarzanena nedamakANDamiti gAthArthaH ||1079||vyaakhyaataa tAvallokasyetyAdirUpA prathamasUtragAtheti, atraiv| madhyayanam caturviMzaticAlanApratyavasthAne vizeSato nirdizya (zye) te-tatra lokasyodyotakarAnityAdyuktam, atrA''ha- azobhanamidaM lokasyeti, kutaH?,lokasya caturdazarajjvAtmakatvena parimitatvAt, kevalodyotasya cAparimitatvenaiva lokAlokavyApakatvAd, vakSyati niyuktiH |1077-79 ca- kevaliyaNANalaMbho logAlogaM pagAsei tti, tatazcaughata evodyotakarAn lokAlokayorveti vAcyamiti, na, abhiprAyApari- jinatvAhattve jJAnAt, ihU lokazabdena paJcAstikAyA eva gRhyante, tatazcAkAzAstikAyabheda evAloka iti na pRthaguktaH na caitadanArSam, darzanAdi / yata uktaM- paMcatthikAyamaio logo ityaadi| aparastvAha- lokasyodyotakarAnityetAvadeva sAdhu, dharmatIrthakarAn iti na vaktavyam, gatArthatvAt, tathAhi- ye lokasyodyotakarAste dharmatIrthakarA eveti, atrocyate, iha lokaikadeze'pi grAmaikadeze grAmavallokazabdapravRttermA bhUttadudyotakareSvavadhivibhaGgajJAniSvarkacandrAdiSuvA sampratyayaH, tadvyavacchedArthaM dhrmtiirthkraanityaah| Aha- yadyevaM dharmatIrthakarAnityetAvadevAstu lokasyodyotakarAniti na vAcyamiti, atrocyate, iha loke'pi nadyAdiviSamasthAneSu mudhikayA (ye) dharmArthamavataraNatIrthakaraNazIlAste'pidharmatIrthakarA evocyante, tanmA bhUdatimugdhabuddhInAM teSu sampratyayaH, tadapanodAya loksyodyotkraanpyaaheti| aparastvAha-jinAnityatiricyate, tathAhi-yathoktaprakArA jinA eva bhavantIti, atrocyate, mA bhUtkunayamatAnusAriparikalpiteSu yathoktaprakAreSu sampratyaya ityatastadvyavacchedArthamAha-jinAniti, zrUyate ca kunayadarzane- jJAnino dharmatIrthasya, kartAraH paramaM padam / gatvA''gacchanti bhUyo'pi, bhavaM tiirthnikaartH||1|| ityAdi, tannUnaM na te 0 kaivalyajJAnalAbho lokAlokaM prkaashyti| OM paJcAstikAyamayo lokaH / // 883 // Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 stava, | // 884 // rAgAdijetAra iti, anyathA kuto nikArataH punariha bhavAGkaraprabhavo?, bIjAbhAvAt, tathA cAnyairapyuktaM- ajJAnapAMsupihita 2.dvitIyapurAtanaM krmbiijmvinaashi| tRSNAjalAbhiSiktaM muJcati janmAGkaraH jntoH||1|| tathA-dagdhe bIje yathA'tyantaM, prAdurbhavati naangkrH|| madhyayanam caturviMzatikarmabIje tathA dagdhe, na rohati bhvaangkrH||1||iti / Aha- yadyevaM jinAnityetAvadevAstu lokasyodyotakarAnityAdyatiricyate iti, atrocyate, iha pravacane sAmAnyato viziSTazrutadharAdayo'pijinA evocyante, tadyathA-zrutajinA avadhijinA manaHparyAya- | niyuktiH 1077-79 jJAnajinAH chadmasthavItarAgAzca, tanmA bhUtteSu sampratyaya iti tadapanodArthaM lokasyodyotakarAnityAdyapyaduSTameva / aparastvAha | jinatvAhattve arhata iti na vAcyam, na hyanantaroditasvarUpA arhavyatirekeNApare bhavantIti, atrocyate, arhatAmeva vizeSyatvAnna doSa drshnaadi| iti / Aha- yadyevaM hanta! tahahata evetyetAvadevAstu lokasyodyotakarAnityAdi punarapArthakam, na, tasya vizeSaNasAphalyasya ca pratipAditatvAt / aparastvAha- kevalina iti na vAcyam, yathoktasvarUpANAmahatAM kevalitvAvyabhicArAt, sati ca vyabhicArasambhave vizeSaNopAdAnasAphalyAt, tathA ca-sambhave vyabhicAre ca vizeSaNamarthavadbhavati, yathA nIlotpalamiti, vyabhicArAbhAve tu tadupAdIyamAnamapi yathA kRSNo bhramaraH zuklA balAkA ityAdi (vat) Rte prayAsAt kamarthaM puSNAtIti?, tasmAtkevalina ityatiricyate, na, abhiprAyAparijJAnAd, iha kevalina eva yathoktasvarUpA arhanto nAnya iti niymnaarthtven| svarUpajJAnArthamevedaM vizeSaNamityanavadyam, nacaikAntato vyabhicArasambhava eva vizeSaNopAdAnasAphalyam, ubhayapadavyabhicAre ekapadavyabhicAre svarUpajJApane ca ziSToktiSu tatprayogadarzanAt, tatrobhayapadavyabhicAre yathA nIlotpalamiti, tathaikapadavyabhicAre yathA Apo dravyaM pRthivI dravyamiti, tathA svarUpajJApane yathA paramANurapradeza ityAdi, yatazcaivamataH kevalina iti / na duSTam / Aha- yadyevaM kevalina ityetadeva sundaram, zeSaM tu lokasyodyotakarAnityAdikamanarthakamiti, atrocyate, iha // 884 // Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 885 // sAmAnya zrutakevaliprabhRtayo'nye'pi vidyanta eva kevalinaH, tasmAnmA bhUtteSu sampratyaya iti tatpratikSepArthaM lokasyadyotakarAnityAdyapi 2. dvitIyavAcyamiti / evaM vyAdisaMyogApekSayA'pi vicitranayamatAbhijJena svadhiyA vizeSaNasAphalyaM vAcyam, ityalaM vistareNa, madhyayanam caturviMzatigamanikAmAtrametaditi / tatra yaduktaM 'kIrtayiSyAmIti' tatkIrtanaM kurvannAha stava, usabhamajiaMca vaMde saMbhavamabhiNaMdaNaMca sumiNc| paumappahaM supAsaM jiNaMca caMdapyahaM vNde||suutrm 2 // (3) sUtram 2-4 (3-5) suvihiM ca pupphadaMtaM sIala sijaMsa vAsupujaM ca / vimalamaNaMtaM ca jiNaM dhamma saMtiM ca vaMdAmi ||suutrm 3 // (4) jinAnAM __kuMthu araM ca malliM vaMde muNisuvvayaM namijiNaM ca / vaMdAmi riTThanemiM pAsaMtaha vaddhamANaM ca / / sUtram 4 // (5) vizeSaetAstrisro'pi sUtragAthA iti, AsAM vyAkhyA- ihArhatAM nAmAni anvarthamadhikRtya sAmAnyalakSaNato vizeSalakSaNatazca naamhetvH| vAcyAni, tatra sAmAnyalakSaNamidaM- vRSa udvahanesamagrasaMyamabhArodvahanAd vRSabhaH, sarva eva ca bhagavanto yathoktasvarUpA ityato niyuktiH vizeSahetupratipAdanAyA''ha |1080 jinAnAM ni0-UrUsu usabhalaMchaNa usabhaM sumiNami teNa usbhjinno| sAmAnyapuvvaddhaM / jeNa bhagavao dosuvi UrUsu usabhA upparAhuttA jeNaM ca marudevAe bhagavaIe coddasaNhaM mahAsumiNANaM paDhamo vizeSa naamhetvH| usabho sumiNe diTThotti, teNa tassa usabhotti NAmaM kayaM, sesatthigarANaM mAyaro paDhamaMgayaMtao vasahaM evaM coddasa, usabhotti vA vasahotti vA egttuN||iyaanniN ajio-tasya sAmAnyenAbhidhAnanibandhanaM parISahopasargAdibhirna jito'jitaH, sarva eva bhagavanto Opuurvaardhm| yena bhagavato dvayorapyUruNovRSabhAvuparIbhUtau yena ca marudevayA bhagavatyA caturdazAnAM mahAsvapnAnAM prathamaM vRSabho dRSTaH svapna iti, tena tasya vRSabha iti nAma kRtam, zeSatIrthakarANAM mAtaraH prathamaM gajaM tato vRSabhaM evaM caturdaza, RSabha iti vA vRSabha iti vaikArtho / idAnImajitaH // 885 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2.dvitIyamadhyayanam caturviMzati zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 / / 886 // stava, niyuktiH 1080-81 jinAnAM saamaanyvishessnaamhetvH| yathoktasvarUpA ityato vizeSanibandhanAbhidhitsayA''ha ni0- akkhesu jeNa ajiA jaNaNI ajio jiNo tamhA // 1080 // pacchaddhaM / bhagavao ammApiyaro jUyaM ramaMti, paDhamo rAyA jiNiyAio, jAhe bhagavaMto AyAyA tAhe Na rAyA, devI jiNai, tatto akkhesu kumAraprAdhAnyAt devI ajieti ajio se NAmaM kayaMti gAthArthaH // 1080 // idAnIM sambhava:tasyaughato'bhidhAnanibandhanaM- saMbhavanti prakarSeNa bhavanti catustriMzadatizayaguNA asminniti sambhavaH, sarva eva bhagavanto yathoktasvarUpA ityato vizeSabIjAbhidhitsayA''ha ni0-abhisaMbhUA sAsatti saMbhavo teNa vuccaI bhyvN| gabbhagae jeNa abbhahiyA sassaNipphattI jAyA teNa sNbhvo|| iyANiM abhiNaMdaNo, tasya sAmAnyenAbhidhAnAnvartha:abhinandyate devendrAdibhirityabhinandanaH, sarva eva yathoktasvarUpA ityato vizeSahetupratipAdanAyA''ha ni0- abhiNaMdaI abhikkhaM sakko abhiNaMdaNo teNa // 1081 // pacchaddhaM / gabbhappabhii abhikkhaNaM sakko abhiNaMdiyAiotti, teNa se abhiNaMdaNotti NAmaM kayaM, gAthArthaH / / 1081 // idAnIM sumatiH, tasya sAmAnyenAbhidhAnanibandhanaM zobhanA matirasyeti sumatiH, sarva eva ca sumatayo bhagavanta ityato vizeSa pazcArdham / bhagavato mAtApitarau dyUtaM ramete, prathamaM rAjA jitavAn, yadA bhagavanta AyAtAstadA na rAjA, devI jayati, tato'kSeSu kumAraprAdhAnyAt devI ajiteti ajitastasya nAma kRtamiti / garbhagate yenAbhyadhikA zasyaniSpattirjAtA tena saMbhavaH / idAnImabhinandanaH,10 pazcArdham / garbhAtprabhRtirabhIkSNaM zakro'bhinanditavAniti, tena tasya abhinandana iti nAma kRtm| // 886 // Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 887 // nibandhanAbhidhAnAyAha 2. dvitIyani0-jaNaNI savvattha viNicchaesusumaitti teNa sumijinno| madhyayanam caturviMzatigAhaddhaM / jaNaNI gabbhagae savvattha viNicchaesu aIva maisaMpaNNA jAyA, doNhaM savattINaM mayapaiyANaM vavahAro chinno, stava, tAobhaNiAo- mama putto bhavissaisojovvaNattho eyassa'sogavarapAyavassa ahevavahAraMtubbha chiMdihi, tAva egAiyAo niyuktiH |1082 bhavaha, iyarI bhaNai- evaM bhavatu, puttamAyA Necchai, vavahAro chijjautti bhaNai, NAUNa tIe diNNo, evamAIgabbhaguNeNaMti jinAnAM sumii| iyANiM paumappaho- tasya sAmAnyato'bhidhAnakAraNaM- iha niSpakatAmaGgIkRtya padyasyeva prabhA yasyAsau padmaprabhaH, sAmAnya vizeSasarva eva jinA yathoktasvarUpA ityato vizeSakAraNamAha naamhetvH| ni0-paumasayaNaMmijaNaNIi Dohalo teNa pumaabho||1082 / / paccha<< / gabbhagae devIe paumasayaNami Dohalo jAo, taM ca se devayAe sajjiyaM, paumavaNNo ya bhagavaM, teNa paumappahotti / gAthArthaH // 1082 // idAnIM supAso, tasyaughato nAmAnvartha:-zobhanAni pArdhAnyasyeti supArzvaH, sarva eva ca arhanta evambhUtA ityato vizeSeNa nAmAnvarthamabhidhitsurAha OgAthArdham / jananI garbhagate sarvatra vinizcayeSu atIva matisaMpannA jAtA, dvayorapi mRtapatyoH sapatnayorvyavahArazchinnaH, te bhaNite- mama putro bhaviSyati sa yauvanastha etasyAzokavarapAdapasyAdho vyavahAraM yuvayoH chetsyati tAvadekatra bhavatam, itarA bhaNati- evaM bhavatu, putramAtA necchati, vyavahArazchidyatAmiti bhaNati, jJAtvA tasyai 8 // 887 // dattaH, evamAdigarbhaguNeneti sumatiH / idAnIM pdmprbhH| pazcArdham / garbhagate devyAH padmazayane dohado jAtaH, tacca tasyai devatayA sajjitam, padmavarNazca bhagavAn, tena padmaprabha / iti / idAnIM supArzva:- garbhagate jananyAstIrthakarAnubhAvena zobhanau pAzvauM jAtAviti, tataHsupArzva iti| Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 888 // 2.dvitIyamadhyayanam caturviMzatistava, niyuktiH |1083-84 jinAnAM saamaanyvishessnaamhetvH| ni0-gabbhagae jaMjaNaNI jAya supAsAtao supaasjinno| gabbhagae jaNaNIe titthagarANubhAveNa sobhaNA pAsA jAyatti, tA supAsotti / evaM sarvatra sAmAnyAbhidhAnaM vizeSAbhidhAnaM cAdhikRtyArthAbhidhAnavistaro draSTavyaH, iha punaH sujJAnatvAt granthavistarabhayAcca nAbhidhIyata iti kRtaM vistareNa, iyANiM caMdappaho- candrasyeva prabhA- jyotsnA saumyA'syeti candraprabhaH, tattha savve'vi titthagarA caMda iva somalesA, viseso ni0- jaNaNIeNcaMdapiyaNami Dohalo teNa cNdaabho||1083 // pacchaddhaM / devIe caMdapiyaNami Dohalo caMdasarisavaNNo ya bhagavaM teNa caMdappabhotti gaathaarthH||1083 // idAnIM suvihitti, tatra zobhano vidhirasyeti suvidhiH, iha ca sarvatra kauzalyaM vidhirucyate, tattha savve'vi erisA, viseso puNa ni0-savvavihIsu akusalA gabbhagae teNa hoi suvihijinno| gAhaddhaM / bhagavaMte gabbhagae savvavihIsuceva visesao kusalA jaNaNitti jeNa teNa suvihitti NAmaM kayaM // iyANiM sIyalo, tatra sakalasattvasantApakaraNavirahAdAhlAdajanakatvAcca zItala iti, tattha savve'vi arissa mittassa vA uvariM sIyalagharasamANA, viseso uNa ni0-piuNo dAhovasamo gabbhagae sIyalo teNaM // 1084 / / 0 idAnIM candraprabhaH, tatra sarve'pi tIrthakarAzcandra iva saumyalezyAH, vizeSaH-0pazcArdham / / devyAzcandrapAne dohadaH candrasadRzavarNazca bhagavAn tena candraprabhaH / idAnIM suvidhiriti, tatra sarve'pi IdRzAH, vizeSaH punaH-0 gAthArdham / bhagavati garbhagate sarvavidhiSveva vizeSataH kuzalA jananIti yena tena suvidhiriti nAma kRtm| idAnIM zItalaH- tatra sarve'pi arINAM mitrANAM vopari zItalagRhasamAnAH, vizeSaH puna: // 8el Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhyayanam zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 stava, // 889 // sAmAnya pacchaddhaM / piuNo pittadAho puvvuppaNNo osahehiMNa pauNati, gabbhagae bhagavaMte devIe parAmuTThassa pauNo, teNa sIyalotti 2.dvitIyagAthArthaH ||1084||iyaanniN sejjaMso, tatra zreyAn- samastabhuvanasyaiva hitakaraH, prAkRtazailyA chAndasatvAcca zreyAMsa ityucyate, caturviMzatitattha savve'vi telogassa seyA, viseso uNani0- maharihasijjAruhaNaMmi Dohalo teNa hoi sijNso| niyuktiH 1085 gAhaddhaM / tassa ranno paraMparAgayA sejjA devatApariggahitA accijjai, jotaM alliyai tassa devayA uvasaggaM kareti, gabbhatthe yI jinAnAM devIe Dohalo uvaviTThA akkaMtA ya, ArasiuM devayA avakvaMtA, titthagaranimittaM devayA parikkhiyA, devIe gambhappahAveNa evaM vizeSaseyaM jAyaM, teNa se NAmaM kayaM sejjaMsotti / iyANiM vasupujjo, tatra vasUnAM pUjyo vasupUjyaH, vasavo- devAH, tattha savve'vi naamhetvH| titthagarA iMdAINaM pujjA, viseso uNa ni0- pUei vAsavo jaM abhikkhaNaM teNa vasupujjo // 1085 // | pacchaddhaM / vAsavo devarAyA, tassa gabbhagayassa abhikkhaNaM abhikkhaNaM jaNaNIe pUyaM karei, teNa vAsupujotti, ahavA 0 pazcArdham / / pituH pittadAhaH pUrvotpanna auSadhairna praguNyate, garbhagate bhagavati devyA parAmRSTaH praguNaH, tena zItala iti / idAnIM zreyAMsaH, tatra sarve'pi trailokyasya / zreyaskarAH, vizeSaH punaH 0 gAthArdham / tasya rAjJaH paramparAgatA zayyA devatAparigRhItA'rcyate, yastAmAkrAmati tasya devatopasarga karoti, garbhasthe ca (bhagavati) devyA | dohada upaviSTA''krAntA ca, devatA''rasyApakrAntA, tIrthakaranimittaM devatA parIkSitA, devyA garbhaprabhAveNaivaM zreyo jAtam, tena tasya nAma kRtaM zreyAMsa iti / idAnIM 8 vAsupUjyaH, tatra sarve'pi tIrthakarA indrAdInAM pUjyAH, vizeSaH punaH-0pazcArdham / vAsavo devarAjaH, tasya garbhagatasyAbhIkSNamabhIkSNaM jananyAH pUjAM karoti tena vAsupUjya 8 iti, athavA // 889 // Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 890 // vasUNi- rayaNANi vAsavo-vesamaNosogabbhagae abhikkhaNaM abhikkhaNaM taMrAyakulaM rayaNehiM pUreitti vaasupujo||gaathaarthH 2.dvitiiy||1085||iyaanniN vimalo, tatra vigatamalo vimalaH, vimalAni vA jJAnAdIni yasya,sAmaNNalakkhaNaMsavvesipivimalANi madhyayanam caturviMzatiNANadasaNANi sarIraM ca, visesalakkhaNaM stava, ni0-vimalataNubuddhijaNaNI gabbhagae teNa hoi vimljinno|| niyuktiH 1086-87 puvvaddhaM / gabbhagaemAtUe sarIraM buddhIya atIva vimalAjAyA teNa vimalotti // iyANiM aNaMto-tatrAnantakAMzajayAdanantaH, jinAnAM anantAni vA jJAnAdInyasyeti, tattha savvehipi aNaMtA kammaMsA jiyA savvesiMca aNaMtANi NANAINi, viseso puNa sAmAnya vizeSani0- rayaNavicittamaNataM dAmaM sumiNe to'nnNto||1086|| naamhetvH| gAhApacchaddhaM // rayaNavicittaM rayaNakhaciyaM aNaMtaM aimahappamANaM dAmaM sumiNe jaNaNIe diTuM, tao aNaMtotti gAthArthaH / // 1086 // iyANiM dhammo, tatra durgatau prapatantaM sattvasaGghAtaM dhArayatIti dharmaH, tattha savvevi evaMvihatti, viseso puNa ni0-gabbhagae jaMjaNaNI jAya sudhammatti teNa dhmmjinno| gAhaddhaM / gabbhagae bhagavaMte visesaosejaNaNI dANadayAiehiM ahigArehiM jAyA sudhammatti teNa dhammajiNo bhagavaM / iyANiM vasUni- ratnAni vAsavo-vaizramaNaH sa garbhagate'bhIkSNamabhIkSNaM tat rAjakulaM ratnaiH pUrayatIti vAsupUjyaH / idAnIM vimalaH, sAmAnyalakSaNaM sarveSAmapi vimale jJAnadarzane 8 zarIraM ca, vizeSalakSaNaM- 0 pUrvArdham / garbhagate mAtuH zarIraM buddhizvAtIva vimalA jAtA tena vimala iti / idAnImanantaH, tatra sarvairapi anantAH karmAMzA jitAH sarveSAM 8 cAnantAni jJAnAdIni, vizeSaH punaH-0 gAthApazcArdham / ratnavicitraM- ratnakhacitamanantaM- atimahatpramANaM dAma svapne jananyA dRSTaM tato'nanta iti / idAnIM dharmaH, tatra sarve'pi evaMvidhA iti, vizeSaH punaH-0 gAthArdham / garbhagate bhagavati vizeSatastasya jananI dAnadayAdikeSvadhikAreSu jAtA sudharmeti tena dharmajino bhagavAn / Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 891 // 2. dvitIyamadhyayanam caturviMzatistava, niyuktiH 1087-88 jinAnAM saamaanyvishessnaamhetvH| saMtI, tatra zAntiyogAttadAtmakatvAttatkartRtvAdvA zAntiriti, idaM sAmaNNaM, viseso puNa ni0-jAo asivovasamogabbhagae teNa sNtijinno||1087|| pacchaddhaM / mahaMtaM asivaM Asi, bhagavaMte gabbhamAgae uvasaMtaMti gAthArthaH // 1087 // idAnIM kuMthU , tatra kuH- pRthvI tasyAM sthitavAniti kusthaH, sAmaNNaM savvevi evaMvihA, viseso puNa ni0-thUha rayaNavicittaM kuMthu sumiNami teNa kuNthujinno| gAhaddhaM / maNahare abbhuNNae mahappaese thUha rayaNavicittaM sumiNe daTuM paDibuddhA teNa se kuMthutti NAmaM kayaM / idAnIM aro, tatrasarvottama mahAsattvakule ya upajAyate / tasyAbhivRddhaye vRddhairasAvara udaahRtH||1||ttth savve'visavvuttame kule viddhikarA ev| jAyaMti, viseso puNa ni0-sumiNe araM maharihaM pAsai jaNaNI aro tamhA // 1088 // pacchaddhaM / gabbhagae mAyAe sumiNe savvarayaNamao aisuMdaro aippamANo ya jamhA arao diTTho tamhA arotti se NAma kati gaathaarthH|| 1088 // idAnIM mallitti, iha parISahAdimallajayAtprAkRtazailyA chAndasatvAcca malliH, tattha savvehiMpi Se idAnIM zAntiH- idaM sAmAnya vizeSaH punaH-0pazcArdham // mahadazivamAsIt, bhagavati garbhamAgata upazAntamiti / idAnIM kunthuH, sAmAnyaM sarve'pyevaMvidhAH, vizeSaH punH| gAthArdham / manohare'bhyunnate mahApradeze stUpaM ratnavicitraM svapne dRSTA pratibuddhA tena tasya kunthuriti nAma kRtam / idAnImara:- tatra sarve'pi sarvottame kule vRddhikarA eva jAyante, vizeSaH punaH-0 pazcArdham / garbhagate mAtrA svapne sarvaratnamayo'tisundaro'tipramANazca yasmAdarako dRSTastasmAdara iti tasya nAma kRtamiti / malliriti, tatra sarvairapi parISahamallA rAgadoSAzca nihatA iti sAmAnyaM vizeSaH ka ra Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2.dvitIyamadhyayanam caturviMzati zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 892 // stava, niyuktiH 1089-90 jinAnAM sAmA vishessnaamhetvH| parIsahamalla rAgadosA ya Nihayatti sAmaNNaM, viseso ni0- varasurahimallasayaNamiDohalo teNa hoi mllijinno| gAhaddhaM / gabbhagae mAUe savvougavarasurahikusumamallasayaNijje dohalojAo, soya devayAe paDisaMmANio dohalo, teNa se mallitti NAmaM kayaM / idAnIM muNisuvvayotti-tatra manyate jagatastrikAlAvasthAmiti muniH tathA zobhanAni vratAnyasyeti suvrataH munizcAsau suvratazceti munisuvrataH, savve sumuNiyasavvabhAvA suvvayA yatti sAmaNNaM, viseso ni0- jAyA jaNaNI jaMsavvayatti muNisuvvao tamhA // 1089 // pacchaddhaM / gabbhagae NaM mAyA aIva suvvayA jAyatti teNa muNisuvvaotti NAmaM, gaathaarthH|| 1089 // iyANI Namitti tatra prAkRtazailyA chAndasatvAllakSaNAntarasambhavAcca parISahopasargAdinamanAnamiriti / tathA cASTau vyAkaraNAnyaindrAdIni loke'pi sAmpratamabhidhAnamAtreNa pratItAnyeva, ataH katipayazabdaviSayalakSaNAbhidhAnatucche pANinimata eva nAgrahaH kArya iti, vyAsAdiprayuktazabdAnAmapi tenAsiddheH, na ca te tato'pi zabdazAstrAnabhijJA iti, kRtaM prasaGgena, prakRtaM prastumaH- tattha savvehiMvi parIsahovasaggA NAmiyA kasAya (yAya) tti sAmaNNaM, viseso ni0- paNayA paccaMtanivvA daMsiyamitte jiNaMmi teNa nmii| OgAthArdhaM / garbhagate mAtuH sarvartukavarasurabhikusumamAlyazayanIye dohado jAtaH, sa ca devatayA pratisanmAnIto dohadaH, tena tasya malliriti nAma kRtam / idAnIM munisuvrata iti- sarve sumuNitasarvabhAvAH suvratAzceti sAmAnyam, vizeSaH-0pazcArdhaM / garbhagate mAtA'tIva suvratA jAteti tena munisuvrata iti nAma / idAnIM namirititatra sarvairapi parISahopasargA nAmitAH kaSAyAzca iti sAmAnyam, vizeSaH // 892 // Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 / / 893 // 2.dvitIyamadhyayanam caturviMzatistava, niyuktiH 1090-91 jinAnAM saamaanyvishessnaamhetvH| gAhaddhaM / ullaliehiM paccaMtapatthivehiM Nayare rohijjamANe aNNarAIhiM devIe kucchie NamI uvavaNNo, tAhe devIe gabbhassa puNNasattIcoiyAe aTTAlamAroDhuMsaddhA samuppaNNA, ArUDhA ya diTThA parapatthivehi, gabbhappabhAveNa ya paNayA sAmaMtapatthivA, teNa se Namitti NAmaM kayaM / idANI NemI, tatra dharmacakrasya nemivannemiH, savvevi dhammacakkassa NemIbhUyatti sAmaNNaM, viseso ni0- riTTharayaNaMca nemiM uppayamANaM tao nemii||1090|| pacchaddhaM / gabbhagae tassa mAyAe riTTharayaNAmao mahaimahAlaoNemI uppayamANo sumiNe diTThotti, teNa se riThThaNemitti NAma kayaM, gaathaarthH||1090||idaanniiN pAsotti, tatra pUrvoktayuktikalApAdeva pazyati sarvabhAvAniti pArzvaH, pazyaka iti cAnye, tattha savve'vi savvabhAvANaM jANagA pAsagA yatti sAmaNNaM, viseso puNa ni0- sappaM sayaNe jaNaNI taM pAsai tamasi teNa paasjinno| gAhaddhaM / gabbhagae bhagavaMte telokkabaMdhave sattasiraM NAgaM sayaNijje NivijaNe mAyA se suviNe diTThatti, tahA aMdhakAre sayaNijjagayAe gabbhappabhAveNa ya etaM sappaM pAsiUNaM raNo sayaNijje NiggayA bAhA caDAviyA bhaNio ya- esa sappo OgAthAdhaM / durlalitaiH- pratyantapArthivairnagare rudhyamAne'nyarAjabhiH devyAH kukSau namirutpannaH, tadA devyA garbhasya puNyazakticoditAyA aTTAlakamAroDhuM zraddhA samutpannA, ArUDhA ca dRSTvA parapArthivaiH, garbhaprabhAveNa ca praNatAH sAmantapArthivAH, tena tasya namiriti nAma kRtam / idAnIM nemiH- sarve'pi dharmacakrasya nemIbhUtA iti sAmAnyam, vizeSaH- OM pazcArdhaM / garbhagate tasya mAtrA'riSTharatnamayo mahAtimahAlayo nemirutpatan svapne dRSTa iti, tena tasyAriSThanemiriti nAma kRtm| idAnIM pArzva iti- tatra sarve'pi sarvabhAvAnAM jJAyakAH pazyakAzceti sAmAnyam, vizeSaH punaH-0 gAthArdhaM / garbhagate bhagavati trailokyabAndhave saptazirasaM nAgaM zayanIye nirvijane mAtA dRSTavatI tasya svapna iti, tathA'ndhakAre zayanIyagatayA garbhaprabhAveNa cAgacchantaM sarpa dRSTvA rAjJaH zayanIyAnnirgato bAhuzcaTApito bhaNitazca- eSa sarpo - B // 893 // Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 894 // vaccai, raNNA bhaNiyaM- kahaM jANasi?, bhaNai-pecchAmi, dIvaeNa paloio, diTTho ya sappo, raNNA ciMtA gabbhassa eso | 2. dvitIyaaisayappahAvo jeNa erise timirAMdhayAre pAsai, teNa pAsotti NAmaM kayaM / idANIM vaddhamANo, tatrotpatterArabhya jJAnAdibhirvarddhata madhyayanam caturviMzatiiti varddhamAnaH, tattha savveviNANAiguNehiM vaDDaitti, viseso vuNa stava, ni0- vaDDainAyakulaMti ateNa jiNo vaddhamANutti // 1091 // nayuktiH |1091 gabbhagae bhagavayA NAyakulaM viseseNa dhaNeNa vaDDiyAiyaM teNa se NAmaM kayaM vaddhamANetti, gaathaarthH||1091|| evametAvatA jinAnAM granthena timro'pi mUlasUtragAthA vyAkhyAtA iti / adhunA sUtragAthaiva sAmAnya vizeSaevaM mae abhithuA vihuyarayamalA pahINajaramaraNA / cauvIsaMpijiNavarA titthayarA me pasIyaMtu // sUtram 5 / / (6) naamhetvH| evaM anantaroktena prasAraNa mae ityAtmanirdezamAha, abhiSTutA iti Abhimukhyena stutA abhiSTutA iti, svanAmabhiH kIrtitA sUtram 5 (6) ityarthaH, kiMviziSTAste?- vidhUtarajomalAH tatra rajazcamalazcarajomalau vidhUtau-prakampitau anekArthatvAdvA apanItau rjomlau| samAdhiprArthanA natikIyeyaiste tathAvidhAH, tatra badhyamAnaM karma rajo bhaNyate pUrvabaddhaMtu mala iti, athavA baddhaM rajaH nikAcitaM malaH, athaveryApathaM rjH|| kaarthikaani| sAmparAyikaM mala iti, yata evaivambhUtA ata eva prakSINajarAmaraNAH, kAraNAbhAvAdityarthaH, tatra jarA- vayohAnilakSaNA maraNaM tu-prANatyAgalakSaNam, prakSINe jarAmaraNe yeSAM te tathAvidhAzcaturviMzatirapi, apizabdAttadanye'pi, jinavarAH zrutAdijina84 vrajati, rAjJA bhaNitaM- kathaM jAnAsi?, bhaNati- pazyAmi, dIpena pralokitaH dRSTazca sarpaH, rAjJazcintA- garbhasya eSo'tizayaprabhAvo yenedRze timirAndhakAre pazyati, // 894 // tena pArzva iti nAma kRtam / idAnIM vardhamAnaH, tatra sarve'pi jJAnAdiguNairvardhanta iti vizeSaH punaH-0garbhagatena bhagavatA jJAtakulaM vizeSeNa dhanena vardhitaM tena tasya nAma kRtaM. vardhamAna iti| Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 895 // 2.dvitIyamadhyayanam caturviMzatistava, sUtram 6 (7) samAdhiprArthanA ntikiiyekaarthikaani| pradhAnAH, teca sAmAnyakevalino'pi bhavanti ata Aha-tIrthakarA iti, etatsamAnaM pUrveNa, memama, kiM?- prasIdantu prasAdaparA bhavantu, syAt-kSINaklezatvAnna pUjakAnAM prasAdadAste hi| tacca na yasmAttena pUjyAH kleshkssyaadev||1|| yo vastutaH prasIdati roSamavazyaM sa yAti nindaayaam| sarvatrAsamacittazca sarvahitadaH kathaM sa bhavet? // 2 // tIrthakarAstviha ysmaadraagdvesskssyaatrilokvidH| svAtmaparatulyacittAzcAtaH sadbhiH sadA puujyaaH|| 3 // zItArditeSu ca yathA dveSaM vahnirna yAti rAgaM vaa| nA''hvayati vA tathA'pi ca tamAzritAH sveSTamaznuvate // 4 // tadvattIrthakarAn ye tribhuvanabhAvaprabhAvakA bhktyaa| samupAzritA janAste bhavazItamapAsya yAnti zivam // 5 // etaduktaM bhavati- yadyapi te rAgAdirahitatvAnna prasIdanti tathApi tAnuddizyAcintyacintAmaNikalpAnantaHkaraNazuddhyA abhiSTavakartRNAM tatpUrvikaivAbhilaSitaphalAvAptirbhavatIti gAthArthaH ||tthaa kittiyavaMdiyamahiAjee logassa uttamA siddhaa| AruggabohilAbhaM samAhivaramuttamaM ditu / / sUtram 6 / / (7) __ iyamapi sUtragAthaiva, asyA vyAkhyA- kIrtitAH- svanAmabhiH proktA: vanditAH- trividhayogena samyakstutAH mayetyAtmanirdeze, mahitA iti vA pAThAntaramidaMca, mahitAH- puSpAdibhiH pUjitAH, ka eta ityata Aha- ya ete lokasya prANilokasya mithyAtvAdikarmamalakalaGkAbhAvenottamAH- pradhAnAH, UrdhvaM vA tamasa ityuttamasaH, utprAbalyordhvagamanocchedaneSviti vacanAt, prAkRtazailyA punaruttamA ucyante, siddhA iti sitaM dhmAtameSAmiti siddhAH- kRtakRtyA ityarthaH, arogasya bhAva Arogya-8 siddhatvaM tadarthaM bodhilAbha:-pretya jinadharmaprAptirbodhilAbho'bhidhIyate tam, sacAnidAno mokSAyaiva prazasyata iti, tadarthameva ca tAvatkiM?, tata Aha- samAdhAnaM- samAdhiH, sa ca dravyabhAvabhedAd dvividhaH, tatra dravyasamAdhiryadupayogasvAsthyaM bhavati yeSAMvA'virodha iti, bhAvasamAdhistu jJAnAdisamAdhAnameva, tadupayogAdeva paramasvAsthyayogAditi, yatazcAyamitthaM dvidhA'to // 895 // Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 | // 896 // dravyasamAdhivyavacchedArthamAha-varaM-pradhAnaM bhAvasamAdhimityarthaH, asAvapitAratamyabhedAdanekadhaiva ata Aha-uttama-sarvotkRSTa dadatu- prayacchantu, Aha- kiM teSAM pradAnasAmarthyamasti? na, kimarthamevamabhidhIyata iti?, ucyate, bhaktyA, vakSyati cabhAsA asaccamosA' ityAdi, navaraM tadbhaktyA svayameva tatprAptirupajAyata iti kRtaM vistareNeti gaathaarthH||6|| vyAkhyAtaM lezata idaM sUtragAthAdvayam, adhunA sUtrasparzikayA pratanyate, tatrAbhiSTavakIrtanaikArthikAni pratipAdayannAha ni0-thuithuNaNavaMdaNanamaMsaNANi egaTThiANi eyANi / kittaNa pasaMsaNAvi aviNayapaNAme aegaTThA // 1092 // stutiH stavanaM vandanaM namaskaraNaM ekArthikAnyetAni, tathA kIrtanaM prazaMsaiva vinayapraNAmau ca ekArthikAnIti gaathaarthH||1092|| sAmprataM yaduktaM uttamA iti tadvyAcikhyAsuridamAha ni0- micchattamohaNijjA nANAvaraNA crittmohaao|tivihtmaa ummukkA tamhA te uttamA huMti // 1093 // mithyAtvamohanIyAt tathA jJAnAvaraNAttathA cAritramohAd iti, atra mithyAtvamohanIyagrahaNena darzanasaptakaM gRhyate, tatrAnantAnubandhinazcatvAraH kaSAyAstathA mithyAtvAditrayaM ca, jJAnAvaraNaM matijJAnAdyAvaraNabhedAt paJcavidham, cAritramohanIyaM punarekaviMzatibhedam, taccAnantAnubandhirahitA dvAdaza kaSAyAstathA nava nokaSAyA iti, asmAdeva yatastrividhatamasaH, kiM?unmuktAH- prAbalyena muktAH, pRthagbhUtA ityarthaH, tasmAtte bhagavantaH, kiM?, uttamA bhavanti, Urdhva tamovRtteriti gAthArthaH // 1093 // sAmprataM yaduktaM ArogyabodhilAbha mityAdi, atra bhAvArthamaviparItamanavagacchannAha ni0- AruggabohilAbhaM samAhivaramuttamaMca me diMtu / kiM nu huniANameaMti?, vibhAsA ittha kAyavvA // 1094 // ArogyAya bodhilAbha: ArogyabodhilAbhastam, bhAvArthaH prAgukta eva, tathA samAdhivaramuttamaM ca me mama dadatviti yaduktam, 2.dvitIyamadhyayanam caturviMzatistava, niyuktiH 1092 samAdhiprArthanA natikI] - kaarthikaani| niyuktiH 1093 mithyAtvAjJAnAvratatamobhyo muktA uttmaaH| niyuktiH 1094 prArthanAyA | anidaantaa| // 896 // Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhyayanam zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 897 // stava, |1095 atra kAkkA pRcchati- kiM nu hu NiyANameaMti tatra kimiti paraprazne, nu iti vitarke, hu tatsamarthane, nidAnametaditi?,-. 2.dvitIyayaduktamArogyAdi dadatu, yadi nidAnamalamanena, sUtre pratiSiddhatvAt, na ced vyarthamevoccAraNamiti, gururAha- vibhAsA ettha caturviMzatikAyavva tti vividhA bhASA vibhASA-viSayavibhAgavyavasthApanena vyAkhyetyarthaH, atra kartavyA, iyamiha bhAvanA- nedaM nidAnam, karmabandhahetutvAbhAvAt, tathAhi-mithyAdarzanAviratipramAdakaSAyayogA bandhahetavaH,naca muktiprArthanAyAmamISAmanyatarasyApi niyuktiH sambhava iti, na ca vyarthameva taduccAraNamiti, tato'ntaHkaraNazuddheriti gaathaarthH||1094 // Aha-na nAmedamitthaM nidAnam, prArthanAyA tathApi tu duSTameva, kathaM?, iha stutyA ArogyAdipradAtAraH syurna vA?, yadyAdyaH pakSasteSAM rAgAdimattvaprasaGgaH, atha caramaH anidaantaa| tata ArogyAdipradAnavikalA iti jAnAnasyApi prArthanAyAM mRSAvAdadoSaprasaGga iti, na, itthaM prArthanAyAM mRSAvAdayogAt, tathA cAha ni0- bhASA asaJcamosA navaraM bhattIi bhAsiA esA / na hukhINapijjadosA diti samAhiM ca bohiM ca // 1095 // bhASA asatyAmRSeyaM vartate, sAcAmantraNyAdibhedAdanekavidhA, tathA coktaM-AmaMtaNi ANavaNI jAyaNi taha pucchaNI ya pnnvnnii| paJcakkhANI bhAsA bhAsA icchANulomA y||1|| aNabhiggahiyA bhAsA bhAsA ya abhiggahami boddhvvaa| saMsayakaraNI bhAsA voyaDa avvoyaDA ceva ||2||ityaadi, tatreha yAcanyA'dhikAra iti, yato yAJcAyAM vartate, yaduta-'AruggabohilAbhaM samAhivaramuttamaM / ditu'tti / Aha-rAgAdirahitatvAdArogyAdipradAnavikalAste, tatazca kimanayeti?, ucyate, satyametat, navaraM bhaktyA bhASitaiSA, OAmantraNI AjJApanI yAcanI tathA pracchanI ca prjnyaapnii| pratyAkhyAnI bhASA bhASecchAnulomA c|| 1 // anabhigRhItA bhASA bhASA cAbhigrahe boddhvyaa| saMzayakaraNI bhASA vyAkRtA'vyAkRtaiva // 2 // Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhyayanam zrIAvazyaka | niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 898 // stava, anidaantaa| anyathA naiva kSINapremadveSAH kSINarAgadveSA ityarthaH, dadati prayacchanti, kiM na prayacchanti?, ata Aha- samAdhiM ca bodhiM ceti / 2.dvitiiygaathaarthH||1095|| kiMca caturviMzatini0-jaMtehiM dAyavvaM taM dinnaM jiNavarehiM savvehiM / dasaNanANacarittassa esa tivihassa uveso||1096|| __ yattairdAtavyaM taddattaM jinavaraiH sarvaiH RSabhAdibhiH pUrvameva, kiM ca dAtavyaM?- darzanajJAnacAritrasya sambandhibhUtaH ArogyAdi niyuktiH 1096-98 prasAdhaka eSa trividhasyopadezaH, iha ca darzanajJAnacAritrasyetyuktam, mA bhUdidamekameva kasyacitsampratyaya ityatastadvyudAsAtha prArthanAyA trividhasyetyAheti gAthArthaH // 1096 // Aha- yadi nAma dattaM tataH kiM sAmpratamabhilaSitArthaprasAdhanasAmarthyarahitAste?, tatazca tadbhaktiH kvopayujyate iti?, atrocyate ni0- bhattIi jiNavarANaM khijaMtI puvvasaMciA kmmaa| AyarianamukkAreNa vijjA maMtA ya sijhaMti // 1097 // __ bhaktyA antaHkaraNapraNidhAnalakSaNayA jinavarANAM tIrthakarANAM sambandhinyA hetubhUtayA, kiM?, kSIyante kSayaM pratipadyante pUrvasazcitAni anekabhavopAttAni karmANi jJAnAvaraNAdIni, itthaMsvabhAvatvAdeva tadbhakteriti, asminnevArthe dRSTAntamAha-tathAhiAcAryanamaskAreNa vidyA mantrAzca siddhyanti, tadbhaktimatassattvasya zubhapariNAmatvAttatsiddhipratibandhakakarmakSayAditi bhAvanIyam, gAthArthaH // 1097 // atassAdhvI tadbhaktiH, vastuto'bhilaSitArthaprasAdhakatvAd, ArogyabodhilAbhAderapi tannirvartyatvAt, tathA cA''ha // 898 // ni0-bhattIi jiNavarANaM paramAe khINapijjadosANaM / AruggabohilAbhaM samAhimaraNaMca pAvaMti // 1098 // 0 mokSamArgakAraNamiti jnyaanvissyH| Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 899 // 2.dvitIyamadhyayanam caturviMzatistava, niyuktiH |1099-1100 prArthanAyA anidaantaa| bhaktyA jinavarANAm, kiMviziSTayA?- paramayA pradhAnayA bhAvabhaktyetyarthaH, kSINapremadveSANAM jinAnAm, kiM?, ArogyabodhilAbhaM samAdhimaraNaM ca prApnuvanti prANina iti, iyamatra bhAvanA-jinabhaktyA karmakSayastataH sakalakalyANAvAptiriti, atra samAdhimaraNaM ca prApnuvantItyetadArogyabodhilAbhasya hetutvena draSTavyam, samAdhimaraNaprAptau niyamata eva tatprAptiriti gAthArthaH ||1098||saamprtN bodhilAbhaprAptAvapi jinabhaktimAtrAdeva punarbodhilAbho bhaviSyatyeva, kimanena vartamAnakAladuSkareNAnuSThAnenetyevaMvAdinamanuSThAnapramAdinaM sattvamadhikRtyaupadezikamidaM gAthAdvayamAha ni0-laddhilliaMca bohiM akarito'NAgayaM ca ptthNto| dacchisi jaha taM vinbhala! imaMca annaM ca cuktihisi // 1099 // ni0-laddhilliaMca bohiM akarito'NAgayaM ca patto / annaMdAI bohiM labbhisi kayareNa mullenn?||1100|| laddhelliyaM ca tti labdhAMca-prAptAMca vartamAnakAle, kAM?, bodhiM jinadharmaprAptim, akurvan iti karmaparAdhInatayA sadanuSThAnena saphalAmakurvan anAgatAM ca AyatyAmanyAM ca prArthayan, kiM?, drakSyasi yathA tvaM he vihvala!- jaDaprakRte! imAM cAnyAM bodhimadhikRtya, kiM?, cukkihisi dezIvacanataH bhrazyasi, na bhvissytiityrthH| tathA labdhAM ca bodhimakurvannanAgatAM ca prArthayan, annaMdAiMti nipAtaH asUyAyAm, anye tu vyAcakSate- anyAmidAnI bodhiM lapsyasi, kiM?, katareNa mUlyena?, iyamatra bhAvanAbodhilAbhe sati tapaHsaMyamAnuSThAnaparasya pretya vAsanAvazAttattatpravRttireva bodhilAbho'bhidhIyate, tadanuSThAnarahitasya punarvAsanA'bhAvAttatkathaM tatpravRttiriti bodhilAbhAnupapattiH, syAdetad, evaM satyAdyasya bodhilAbhasyAsambhava evopanyastaH, vAsanA'bhAvAt, na, anAdisaMsAre rAdhAvedhopamAnenAnAbhogata eva kathaJcitkarmakSayatastadavApterityetadAveditamevopoddhAta ityalaM vistareNeti gAthAdvayArthaH // 1099-1100 // tasmAtsati bodhilAbhetapassaMyamAnuSThAnapareNa bhavitavyam, na yatkiJciccaityAdyA // 899 // Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 2.dvitIyamadhyayanam caturviMzati // 900 // lambanaM cetasyAdhAya pramAdinA bhavitavyamiti, tapassaMyamodyamavatazcaityAdiSu kRtyAvirAdhakatvAt, tathA cA''ha ni0- ceiyakulagaNasaMghe AyariANaM ca pavayaNa sue Asavvesuvi teNa kayaM tavasaMjamamujamaMteNaM // 1101 // caityakulagaNasaGkeSu tathA''cAryANAM ca tathA pravacanazrutayozca, kiM?, sarveSvapi tena kRtam, kRtyamiti gamyate, kena?, tapaH saMyamodyamavatA sAdhuneti, tatra caityAni- arhatpratimAlakSaNAni, kulaM- vidyAdharAdi, gaNaH- kulasamudAyaH saGgha:samasta eva sAdhvAdisaGghAtaH, AcAryAH- pratItAH, cazabdAdupAdhyAyAdiparigrahaH, bhedAbhidhAnaM ca prAdhAnyakhyApanArtham, evamanyatrApi draSTavyam, pravacana- dvAdazAGgamapi sUtrArthatadubhayarUpam, zrutaM sUtrameva, cazabdaH svagatAnekabhedapradarzanArthaH, eteSu sarveSvapi sthAneSu tena kRtaM kRtyaM yastapaH saMyamodyamavAn vartate, iyamatra bhAvanA- ayaM hi niyamAt jJAnadarzanasampanno bhavati ayameva cagurulAghavamAlocya caityAdikRtyeSusamyakpravartate yathaihikAmuSmikaguNavRddhirbhavati, viparItastu kRtye'pi pravartamAno'pyavivekAdakRtyameva saMpAdayati, atra bahu vaktavyamiti gAthArthaH // 1101 // evaM tAvadgataM sUtramUla evaM mae abhithue tyAdi gAthAdvayam, sAmprataM caMdesu nimmalayarA Aiccesu ahiaMpayAsayarA / sAgaravaragaMbhIrA siddhA siddhiM mama disaMtu // sUtram 7 // (8) iha prAkRtazailyA ArSatvAcca paJcamyarthe saptamI draSTavyeti, candrebhyo nirmalatarAH, pAThAntaraM vA caMdehiM nimmalayara tti, tatra sakalakarmamalApagamAccandrebhyo nirmalatarA iti, tathA Adityebhyo'dhikaprabhAsakarAH prakAzakarA vA, kevalodyotena vizvaprakAzanAditi, vakSyati ca niyuktikAraH-'caMdAiccagahANa'mityAdi, tathA sAgaravarAdapi gambhIratarAH, tatra sAgaravaraHsvayambhUramaNo'bhidhIyate parISahopasargAdyakSobhyatvAt tasmAdapi gambhIratarA iti bhAvanA, sitaM- dhmAtameteSAmiti siddhAH, niyuktiH 1101 prArthanAyA anidaantaa| sUtram 7 (8) prArthanAyA anidaantaa| // 200 // Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2.dvitIyamadhyayanam zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 caturviMzati stava, vRttiyutam bhAga-3 karmavigamAt kRtakRtyA ityarthaH, siddhiM- paramapadaprAptiM mama disaMtu mama prayacchantviti suutrgaathaarthH||7||saamprtN sUtrasparzikaniryuktyainAmeva gAthAM lezato vyAkhyAnayannAha ni0-caMdAicagahANaM pahA payAsei parimiaMkhittaM / kevalianANalaMbho logologaM pagAser3a // 1102 // candrAdityagrahANA miti, atra grahA aGgArakAdayo gRhyante, prabhA jyotsnA prakAzayati udyotayati parimitaM kSetramityatra tAtsthyAttavyapadezaH, yathA maJcAH krozantIti, kSetrasyAmUrtatvena mUrtaprabhayA prakAzanAyogAditi bhAvanA, kevalajJAnalAbhastu lokAlokaMprakAzayati sarvadharmerudyotayatIti gaathaarthH||1102||ukto'nugmH, nayAH saamaayikvdrssttvyaaH|| iti caturviMzatistavaTIkA smaapteti|| vyAkhyAyAdhyayanamidaM prAptaM yatkuzalamiha mayA tena / janmapravAhahataye kurvantu jinastavaM bhvyaaH||1|| // 901 // niyuktiH 1102 kevalena lokaalokprkaash:| // iti sUripurandarazrIharibhadrasUrikRtAyAM ziSyahitAkhyA''vazyakavRttau caturviMzatistavAkhyaM dvitIyamadhyayanaM samAptam // // 901 // Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam 3. tRtIyamadhyayanam vandanA, niyuktiH 1103 bhAga-3 vanda nai // 902 // kaarthikaani| ||ath vandanAkhyaM tRtIyamadhyayanam // sAmprataM caturviMzatistavAnantaraM vandanAdhyayanam, tasya cAyamabhisambandhaH, anantarAdhyayane sAvadyayogaviratilakSaNasAmAyikopadeSTraNAmarhatAmutkIrtanaM kRtam, iha tvarhadupadiSTasAmAyikaguNavata eva vandanalakSaNA pratipatti: kAryeti pratipAdyate, yadvA- caturviMzatistave'rhadguNotkIrtanarUpAyA bhakteH karmakSaya uktaH, yathoktaM- bhattIe~ jiNavarANaM khijjattI puvvasaMciA kamma tti, vandanAdhyayane'pi kRtikarmarUpAyAH sAdhubhaktestadvato'sAveva pratipAdyate, vakSyati ca-viNaovayAra mANassa bhaMjaNA pUyaNA gurujnnss| titthagarANa ya ANA suydhmmaaraahnnaa'kiriyaa||1||athvaa sAmAyike cAritramupavarNitam, caturviMzatistave tvarhatA guNastutiH, sA ca darzanajJAnarUpA evamidaM tritayamuktam, asya ca vitathAsevanAyAmaihikAmuSmikApAyaparijihIrSuNA gurornivedanIyam, tacca vandanapUrvamityatastannirUpyate, itthamanenAnekaprakAreNa sambandhenA''yAtasyAsyAdhyayanasya catvAryanuyogadvArANi saprapaJcaM vaktavyAni, tatra nAmaniSpanne nikSepe vandanAdhyayanamiti (nAma) tatra vandanaM nirUpyate-'vadi abhivAdanastutyoH' ityasya karaNAdhikaraNayozce (pA03-3-117) ti lyuT, yuvoranAkAvi (pA07-1-1) tyanAdezaH, idito num dhAtoriti (pA071-58) numAgamaH, tatazca vandyate-stUyate'nena prazastamanovAkkAyavyApArajAleneti vandanam, asyAdhunA paryAyazabdAn pratipAdayannidaM gAthAzakalamAha niyuktikAraH ni0- vaMdaNaciikiikammaM pUyAkammaMca viNayakammaM ca / vandanaM-nirUpitameva, ciJ cayane asya striyAM ktin (pA03-3-94) kuzalakarmaNazca cayanaM citiH, kAraNe kAryopacArAdra0 vinayopacAra: mAnasya bhaJjanA pUjanA gurujnsy| tIrthakarANAM cAjJA shrutdhrmaaraadhnaa'kriyaa||1|| // 903 Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. tRtIyamadhyayanam vandanA, zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 903 // niyuktiH 1103 vanda nkaarthikaani| joharaNAdyupadhisaMhatirityarthaH, cIyate asAviti vA citiH, bhAvArthaH pUrvavat, DukRJ karaNe asyApi ktinpratyayAntasya karaNaM kRtiH avanAmAdikaraNamityarthaH, kriyate'sAviti vA kRtiH- mokSAyAvanAmAdiceSTaiva, vandanaM ca citizca kRtizca vandanacitikRtayaH tA eva tAsAMvA karma vandanacitikRtikarma, karmazabdaH pratyekamabhisambadhyate anekArthazcAyam, kvacitkArakavAcakaH karturIpsitatamaM karme (pA01-4-49) ti vacanAt, kvacit jJAnAvaraNIyAdivAcakaH, kRtsnakarmakSayAnmokSa (tattvA0 a010 sU0 3) iti vacanAt, kvacit kriyAvAcakaH, gandharvA raJjitAH sarve, saGgrAme bhImakarmaNe ti vacanAt, iha kriyAvacanaH parigRhyate, tatazca vandanakarma citikarma kRtikarma iti, iha ca punaH kriyA'bhidhAnaM viziSTAvanAmAdikriyApratipAdanArthamaduSTameveti, pUja pUjAyAm asya gurozca hala (pA03-3-103) ityapratyayAntasya pUjanaM pUjA- prazastamanovAkkAyaceSTetyarthaH, pUjAyAH karma pUjAkarma pUjAkriyetyarthaH, pUjaiva vA karma pUjAkarma, cazabdaH pUjAkriyAyA vandanAdikriyAsAmyapradarzanArthaH, NI prApaNe ityasya eraci (pA03-3-56) ti acpratyaye guNe ayAdeze sati vipUrvasya vinayanaM vinayaH, karmApanayanamityarthaH, vinIyate vA'nenASTaprakAraM karmeti vinayastasya karma vinayakarma, caH pUrvavadeva, ayaM gaathaarddhsNkssepaarthH|| Aha kAyavvaM kassa va keNa vAvi kAhe va kaikhutto? kaioNayaM kaisiraM kaihiM ca Avassaehi parisuddhaM / ni0- kaidosavippamukkaM kiikammaMkIsa kIrai vA? // 1103 // idaM vandanaM kartavyaM kasya vA kena vA'pi kadA vA kasmin vA kAle katikRtvo vA kiyatyo vA vaaraa:?| avanati:- avanatam, katyavanataM tadvandanaM kartavyaM?, katiziraH kati zirAMsi tatra bhavantItyarthaH, katibhirAvazyakaiHAvartAdibhiH parizuddham, katidoSavipramuktam, TolagatyAdayo doSAH, kRtikarma vandanakarma kIsa kIrai tti kimiti vA kriyata // 90 Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 904 // 3. tRtIyamadhyayanam vandanA, niyuktiH 1104 vandanacityAdiSu dRSTAntAH / iti gaathaadvysNkssepaarthH|| avayavArtha ucyate, tatra vandanakarma dvidhA- dravyato bhAvatazca, dravyato mithyAdRSTeranupayuktasamyagdRSTazca,bhAvataH samyagdRSTarupayuktasya, citikarmApi dvidhaiva- dravyato bhAvatazca, dravyatastApasAdiliGgagrahaNakarmAnupayuktasamyagdRSTe rajoharaNAdikarma ca, bhAvataH samyagdRSTyupayuktA rajoharaNAdyupadhikriyeti, kRtikarmApi dvidhA- dravyataH kRtikarma nihnavAdInAmavanAmAdikaraNamanupayuktasamyagdRSTInAM ca, bhAvataH samyagdRSTyupayuktAnAmiti, pUjAkarmApi dvidhA- dravyato nihnavAdInAM manovAkkAyakriyA anupayuktasamyagdRSTInAMca, bhAvataH samyagdRSTyupayuktAnAmiti, vinayakarmApi dvidhA- dravyato nihnavAdInAmanupayuktasamyagdRSTInAMca, bhAvata upayuktasamyagdRSTInAM vinayakriyeti ||saamprtN vandanAdiSu dravyabhAvabhedapracikaTayiSayA dRSTAntAn pratipAdayannAha ni0-sIyale khuDDae kaNhe, sevae pAlae thaa| paMcete diTuMtA kiikamme hoMti NAyavvA / / 1104 // sItalaH kSullakaH kRSNaH sevakaH pAlakastathA paJcaite dRSTAntAH kRtikarmaNi bhavanti jJAtavyA iti / kaH punaH zItalaH?,1 tatra kathAnakaM- egassa raNNo putto sIyaloNAma, so ya NivviNNakAmabhogo pavvatio, tassa ya bhagiNI aNNassa raNNo diNNA, tIse cattAri puttA, sA tesiM kahataresu kahaM kahei, jahA tujjha mAtulao puvvapavvaio, evaM kAlo vaccai / te'vi annayA tahArUvANaM therANaM aMtie pavvaiyA cattAri, bahussuyA jAyA, AyariyaM pucchiuM mAulagaM vaMdagA jaMti / egaMmi Nayare Oekasya rAjJaH putraH zItalo nAma, sa ca nirviNNakAmabhogaH pravrajitaH, tasya ca bhaginI anyasmai rAjJe dattA, tasyAzcatvAraH putrAH, sA tebhyaH kathAntareSu (kathAvasareSu) kathAM kathayati- yathA yuSmAkaM mAtulaH pUrva pravrajitaH, evaM kAlo vrajati / te'pi anyadA tathArUpANAM sthavirANAmantike pravrajitAzcatvAraH, bahuzrutA jAtAH, AcArya | pRSTvA mAtulaM vandituM yAnti / ekasminnagare - // 904 // Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 vandanA, niyuktiH // 905 // suo, tattha gayA, viyAlo jAuttikAuMbAhiriyAe ThiyA, sAvago ya NayaraM pavesiukAmo so bhaNio-sIyalAyariyANaM 3. tRtIyakahehi-je tujhaM bhAiNijjA te AgayA viyAlotti na paviTThA, teNaM kahiyaM, tuTTho, imesipi rattiM suheNa ajjhavasANeNa madhyayanam cauNhavi kevalaNANaMsamuppaNNaM / pabhAe AyariyA disAu paloei, ettAhe muhatteNaM ehiMti, porisisuttaM maNNe kareMti acchaMti, ugghADAe atthaporisitti, aicirAvie ya te devakuliyaM gayA, te vIyarAgAna ADhAyaMti, DaMDao'NeNa Thavio, paDikaMto, 1104 Aloie bhaNai-kao vaMdAmi? bhaNaMti-jao bhe paDihAyai, so ciMtei- aho duTThasehA nillajjatti, tahavi roseNa vaMdai, vandana cityAdiSu causuvivaMdiesu, kevalI kira puvvapauttaM uvayAraMna bhaMjai jAvana paDibhijai,esajIyakappo, tesunatthi puvvapavattouvayArotti, dRSTAntAH / bhaNaMti- davvavaMdaNaeNaM vaMdiyA bhAvavaMdaNaeNaM vaMdAhi, taM ca kira vaMdaMtaM kasAyakaMDaehiM chaTThANapaDiyaM pecchaMti, so bhaNai eyapi najjai?, bhaNaMti-bADhaM, kiM aisao atthi?, AmaM, kiM chAumathio kevalio?, kevali bhaNaMti-kevalIo, 8 zrutaH, tatra gatAH, vikAlo jAta itikRtvA bAhirikAyAM sthitAH, zrAvakazca nagaraM praveSTukAmaH sa bhaNitaH- zItalAcAryebhyaH kathaye:- ye yuSmAkaM bhAgineyAste 8 AgatA vikAla iti na praviSTAH, tena kathitam, tuSTaH, eSAmapi rAtrau zubhenAdhyavasAyena caturNAmapi kevalajJAnaM smutpnnm| prabhAte AcAryA dizaH pralokayati, adhunAI * muhUrtenaiSyanti, sUtrapaurUSIM kurvantaH (iti)manye tiSThanti, udghATAyAmarthapauruSImiti, aticirAyite ca te devakulikAM gatAH, te vItarAgA nAdriyante, daNDako'nena sthApitaH, pratikrAntaH, Alocite bhaNati- kuto vande?, bhaNanti- yato bhavatAM pratibhAsate, sa cintayati- aho duSTazaikSA nirlajjA iti, tathApi roSeNa vandate, caturdhvapi vanditeSu, kevalI kila pUrvaprayuktaM upacAraM na bhanakti yAvanna pratibhidyate (jJAyate), eSa jItakalpaH, teSu nAsti pUrvapravRtta upacAra iti, bhaNanti- dravyavandanakena vanditA bhAvavandanakena vandasva, taM ca kila kaSAyakaNDakaiH SaTsthAnapatitaM pazyanti, sa bhaNati- etadapi jJAyate?, bhaNanti- bADham, kimatizayo'sti?, om, kiM. 28chAdyasthikaH kaivalikaH?, kevalino bhaNanti- kaivalikaH, - // 905 // Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka |3. tRtIya niyukti bhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 906 // madhyayanam vandanA, | niyuktiH |1104 vandanacityAdiSu dRssttaantaa:| so kira taheva uddhasiyaromakUvo aho mae maMdabhaggeNa kevalI AsAtiyatti saMvegamAgao, tehiM ceva kaMDagaThANehiM niyattotti jAva apuvvakaraNaM aNupaviTTho, kevalaNANaM samuppaNNaM, cautthaM vaMdaMtassa samattI / sA ceva kAiyA ciTThA egaMmi baMdhAe egaMmi mokkhaay| puvvaM davvavaMdaNaM Asi pacchA bhAvavaMdaNaM jAyaM 1 // idAnIM kSullakaH, tatrApi kathAnakaM- ego khuDDago AyarieNa kAlaM karamANeNa lakkhaNajutto AyarioThavio, te savve pavvaiyA tassa khuDDagassa ANANiddese vaTuMti, tesiMca kaDAdINaM therANa mUle pddhi| aNNayA mohaNijjeNa vAhijaMto bhikkhAe gaesu sAhusu bitijjaeNa saNNApANayaM ANAvettA mattayaM gahAya uvahayapariNAmovaccai egadisAe, parissaMto, ekkahiMvaNasaMDevIsamai, tassa ya pupphiyaphaliyassamajhesamIjhukkharassa peDhaM baddhaM, logo tattha pUyaM karei, tilagabaulAINaM na kiMcivi, so ciMtei-(Na) eyassa peDhassa guNeNa eI se pUjA kijjai, ciInimittaM, so bhaNai- ee kiMNa acceha?, te bhaNaMti-puvvillaehiM kaellayaM eyaM, taM ca jaNo vaMdai, tassavi ciMtA jAyA, pecchaha, jArisaMsamijhukkharaM tAriso mi ahaM, annevi tattha bahusuyA rAyaputtA ibbhaputtA pavvaiyA atthi, te Na ThaviyA, ahaM sakila tathaivoddhUSitaromakUpaH aho mayA mandabhAgyena kevalina AzAtitA iti saMvegamAgataH, taireva kaNDakasthAnairnirvRtta iti yAvadapUrvakaraNamanupraviSTaH, kevalajJAnaM samutpannam, caturthaM vandamAnasya samAptiH / saiva kAyikI ceSTA ekasmin bandhAyaikasmin mokSAya / pUrvaM dravyavandanamAsIt pazcAdbhAvavandanaM jAtam / / ekaH kSullaka AcAryeNa kAlaM kurvatA lakSaNayukta AcAryaH sthApitaH, te sarve pravrajitAstasya kSullakasyAjJAnirdeze vartante, teSAM ca kRtAdInAM sthavirANAM mUle ptthti| anyadA mohanIyena * bAdhyamAno bhikSAyai gateSu sAdhuSu dvitIyena saMjJApAnIyamAnAyya mAtrakaM gRhItvopahatapariNAmo vrajati ekadizA, parizrAnta ekasmin vanakhaNDe vizrAmyati, tasya ca puSpitaphalitasya madhye zamIzAkhAyAH pIThaM baddhama, lokastatra pUjAM karoti, tilakabakulAdInAM na kiJcidapi, sa cintayati- (na) etasya pIThasya guNeneyatI asya pUjA kriyate, citinimittam, sa bhaNati- etAn kiM nArcayata?, te bhaNanti- purAtanaiH kRtametat, taM ca jano vandate, tasyApi cintA jAtA, pazyata, yAdRzI zamIzAkhA tAdRzo'smi aham, anye'pi tatra bahuzrutA rAjaputrA ibhyaputrAH pravrajitAH santi, te na sthApitAH, ahaM. // 906 // Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 907 // vandana dRssttaantaa:| Thavio, mamaM pUei, kao majjha samaNattaNaM?, rayaharaNaNimittaM citIguNeNa vaMdaMti, pddiniytto| iyarevi bhikkhAo AgayA / 3. tRtIyamagaMti, na lahaMti sutiM vA pavittiM vA, so Agao Aloei jahA'haM saNNAbhUmiM gao, mUlA ya uddhAio, tattha paDio madhyayanam vandanA, acchio, iyANiM uvasaMte Agaomi, te tuTThA, pacchA kaDAINaM Aloeti, pAyacchittaM ca paDivajjai / tassa puvviMdavvaciI niyuktiH pacchA bhAvaciI jAyA 2 // idAnIM kRSNasUtrakathAnakaM- bAravaIe vAsudevo vIrio kolio, so vAsudevabhatto, so ya kir| 1104 vAsudevo vAsAratte bahave jIvA vahijaMtitti No NIti, so vIrao vAraM alabhaMto pupphachajjiyAe accaNaM kAUNa vaccai diNe cityAdiSu diNe, na ya jemei, parUDhamaMsU jAo, vatte varisAratte nIti rAyA, savvevi rAyANo uvaTThiyA, vIrao pAesu paDio, rAyA pucchai- vIrao dubbalotti, bAravAlehiM kahiyaM jahAvattaM, raNNo aNukaMpA jAyA, avAriyapavesokaovIragassa / vAsudevo ya kira savvAu dhUyAu jAhe vivAhakAle pAyavaMdiyAo eMti tAhe pucchai- kiM puttI! dAsI hohisi udAhu sAmiNitti, tAo bhaNaMti-sAmiNIohohAmutti, rAyA bhaNai-to khAyaM pavvayaha bhaTTAragassa pAyamUle, pacchA mahayA NikkhamaNasakkAreNa cha sthApitaH, mAM pUjayati, kuto mama zrAmaNyaM?, rajoharaNamAtracitiguNena vandante, pratinivRttaH / itare'pi bhikSAta AgatA mArgayanti, na labhante zrutiM vA pravRttiM vA, sala Agata Alocayati yathA'haM saMjJAbhUmiM gataH, mUlAcAvadhAvitaH, tatra patitaH sthitaH, idAnImupazAnte Agato'smi, te tuSTAH, pazcAt kRtAdibhya Alocayati prAyazcittaM &ca pratipadyate / tasya pUrva dravyacitiH pazcAdbhAvacitirjAtA / / dvArikAyAM vAsudevo vIrakaH kolikaH, sa vAsudevabhaktaH, sa ca kila vAsudevo varSArAtre bahavo jIvA vadhyanta iti, na nirgacchati, sa vIrako velAmalabhamAnaH puSpachajikayA (dvArazAkhAyAH) arcanaM kRtvA vrajati dine dine, na ca jemati, prarUDhazmazrutiH, vRtte varSArAne nirgacchati rAjA, sarve'pi rAjAna upasthitAH, vIrakaH pAdayoH patitaH, rAjA pRcchati- vIraka! durbala iti, dvArapAlaiH kathitaM yathAvRttam, rAjJo'nukampA jAtA, avAritapravezaH | kRto vIrakasya / vAsudevazva kila sarvAM duhitRryadA vivAhakAle pAdavandakA AyAnti tadA pRcchati- kiM putri! dAsI bhaviSyasi utAho svAminIti, tA bhaNantisvAminyo bhaviSyAma iti, rAjA bhaNati- tadA khyAtaM (prasiddha) pravrajata bhaTTArakasya pAdamUle, pazcAnmahatA niSkramasatkAreNa . // 907 // Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 908 // sakkAriyAo pavvayaMti, evaM vaccai kaalo| aNNayA egAe devIe dhUyA, sA ciMteI- savvAo pavvAvijaMtI, tIe dhUyA 3. tRtIyasikkhAviyA- bhaNAhi dAsI homitti, tAhe savvAlaMkiyavibhUsiyA uvaNIyA pucchiyA bhaNai- dAsI homitti, vAsudevo madhyayanam vandanA, ciMtei- mama dhUyAo saMsAraM AhiMDaMti taha ya aNNehiM avamANijjaMti to na laTThayaM, etthaM ko uvAo?,jeNa aNNAvi evaM niyuktiH na karehitti ciMtei,laddho uvAo, vIragaM pucchai- atthi te kiMci kayapuvvayaM? bhaNai- Natthi, rAyA bhaNai-ciMtehi, tao 1104 suciraM ciMtettA bhaNai- atthi, bayarIe uvariM saraDo so pAhANeNa AhaNettA pADio mao ya, sagaDavaTTAe pANiyaM vahataM cityAdiSu vAmapAeNa dhAriyaM uvvelAe gayaM, pajjaNaghaDiyAe macchiyAo paviTThAo hattheNa ohADiyA va sumuMgumaMtIu houtti / bIe divase atthANIe solasaNhaM rAyasahassANaM majjhe bhaNai-suNaha bho! eyassa vIragassa kuluppattI suyA kammANi ya, kANi kammANi?, vAsudevo bhaNai-'jeNa rattasiro nAgo, vasaMto byriivnne| pADio puDhavisattheNa vemaI nAma khttio||1|| jeNa cakkukkhayA gaMgA, vahaMtI kalusodayaM / dhAriyA vAmapAeNaM vemaI nAma khttio||2|| jeNa ghosavaI seNA, vasaMtI 8 satkRtAH pravrajanti, evaM vrajati kaalH| anyadaikayA devyA duhitA, sA cintayati- sarvAH pravrAjyante, tayA duhitA zikSitA- bhaNerdAsI bhavAmIti, tadA sarvAlaGkAravibhUSitopanItA pRSTA bhaNati- dAsI bhavAmIti, vAsudevazcintayati- mama duhitaraH saMsAraM AhiNDante tathA cAnyaiH avamanyante tadA na laSTam, atra ka upAyo?, yenAnyA api evaM na kuryuriti cintayati, labdha upAyaH, vIrakaM pRcchati- asti tava kiJcitkRtapUrva?, bhaNati- nAsti, rAjA bhaNati-cintaya, tataH suciraM 8 cintayitvA bhaNati-asti, badaryA upari saraTaH sa pASANenAhatya pAtito mRtazca, zakaTavA pAnIyaM vahan vAmapAdena dhRtaM udvelayA gatam, pAyanaghaTikAyAM makSikAH praviSTA hastenoDDAyitA gumagumAyamAnA bhvntviti| dvitIye divase AsthAnyAM SoDazAnAM rAjasahasrANAM madhye bhaNati-zRNuta bho etasya vIrakasya kulotpattiH zrutA karmANi ca, kAni karmANi?, vAsudevo bhaNati- yena raktazirA nAgo vasan badarIvane / pAtitaH pRthvIzastreNa vai matirnAma (sa utkRSTaH) ksstriyH|| 1 // yena cakrotkSayA gaGgA vahantI kaluSodakam / vAmapAdena dhRtA vaimati ma kSatriyaH // 2 // yena ghoSavatI senA vasantI *o gumgumNtiio| Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 909 // klsiipure| dhAriyA vAmahattheNa, vemaI nAma khttio||3|| eyassa dhUyaM demitti, so bhaNio- dhUyaM te demitti, necchaI, 3. tRtIyabhiuDIkayA, diNNA nIyA ya gharaM, sayaNijje acchaI, imo se savvaM kareI, aNNayA rAyA pucchai-kiha te vayaNaM karei?, madhyayanam vIrao bhaNai- ahaM sAmiNIe dAsotti, rAyA bhaNai-savvaM jar3a Na karAvesi to te Natthi NippheDao, teNa raNNo AkUyaM | vandanA, | niyuktiH NAUNaM gharagaeNaM bhaNiyA- jahA pajjaNaM karehitti, sA ruTThA, koliyA! appayaM Na yANasi?, teNa uTheUNa rajjueNa AhayA, 1104 kUvaMtI ranno mUlaM gayA, pAyavaDiyA bhaNai- jahA teNAhaM kolieNa AhayA, rAyA bhaNai- teNaM cevasi mae bhaNiyA vandana cityAdiSu sAmiNI hohitti, to dAsIttaNaM maggasi, ahaM ettAhe na vasAmi, sA bhaNai- sAmiNI homi, rAyA bhaNai- vIrao jaisa dRSTAntAH / maNNihiti, moiyA ya pvviyaa| ariTThaNemisAmI samosario, rAyA Niggao, savve sAhU bArasAvatteNa vaMdai, rAyANo parissaMtA ThiyA, vIrao vAsudevANuvattIe vaMdai, kaNho Abaddhaseo jAo, bhaTTArao pucchio-tihiM saTTehiM saehiM saMgAmANaM na evaM parissaMtomi bhagavaM!, bhagavayA bhaNiyaM-kaNhA! khAigaMte sammattamuppADiyaM titthagaranAmagottaM ca / jayA kir| & klshiipure| dhRtA vAmahastena vaimati ma kSatriyaH // 3 // etasmai duhitaraM dadAmi iti, sa bhaNitaH- duhitaraM te dadAmIti, necchati, bhRkuTIkRtA, dattA nItA ca gRham, zayanIye tiSThati, ayaM tasyAH sarvaM karoti, anyadA rAjA pRcchati-kathaM te vacanaM karoti?, vIro bhaNati- ahaM svAminyA dAsa iti, rAjA bhaNati-sarvaM yadi na kArayasi tadA tava nAsti nispheTaH, tena rAjJa AkUtaM jJAtvA gRhagatena bhaNitA- yathA pAyanaM kurviti, sA ruSTA, kolika! AtmAnaM na jAnIye?, tenotthAya rajjvA''hatA, kUjantI rAjJo mUlaM gatA, pAdapatitA bhaNati- yathA tenAhaM kolikenAhatA, rAjA bhaNati- tenaivAsi mayA bhaNitA- svAminI bhaveti, tadA tvaM dAsatvaM mArgayasi, ahamadhunA na vasAmi (tvAM zAsmi ), sA bhaNati-svAminI bhavAmi, rAjA bhaNati- vIrako yadi sa maMsyasi, mocitA pravrajitA c| ariSThanemisvAmI samavasRtaH, rAjA nirgataH, // 909 // sarvAn sAdhUna dvAdazAvartena vandate, rAjAnaH parizrAntAH sthitAH, vIrako vAsudevAnuvRttyA vandate, kRSNa Abaddhasvedo jAtaH, bhaTTArakaH pRSTaH- tribhiH SaSTyadhikaiH zataiH saMgrAmaiH naivaM parizrAnto'smi bhagavan!, bhagavatA bhaNitaM- kRSNa! kSAyikaM tvayA samyaktvamutpAditaM tIrthakaranAmagotraM ca / yadA kil-saasaami| Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 910 // pAe viddho tadA jiMdaNagarahaNAe sattamAe puDhavIe baddhellayaM AuyaM uvveDhaMteNa taccapuDhavimANiyaM, jai AuyaM dharato 3. tRtIyapaDhamapuDhavimANeto, aNNe bhaNaMti- iheva vaMdaMteNaMti / bhAvakiikammaM vAsudevassa, davvakiikammaM vIrayassa 3 // idAnI madhyayanam sevakaH, tatra kathAnakaM- egassaraNNo do sevayA, tesiM allINA gAmA, tesiM sImAnimitteNa bhaMDaNaM jAyaM, rAyakulaM pahAviyA, vandanA, niyuktiH sAhU diTTho, ego bhaNai- bhAveNa 'sAdhuM dRSvA dhruvA siddhiH' payAhiNIkAuM vaMdittA gao, bitio tassa kira ugghaDayaM karei, 1104 vandanaso'vivaMdai, taheva bhaNai, vavahAro Abaddho, jio, tassa davvapUyA, iyarassa bhAvapUyA 4 // idAnIM pAlakaH, tatra kathAnakaM cityAdiSa bAravaIe vAsudevo rAyA, pAlayasaMbAdao se puttA, NemI samosaDho, vAsudevo bhaNai-jo kallaM sAmiM paDhamaM vaMdai tassa ahN|| dRSTAntAH / jaM maggai taM demi, saMbeNa sayaNijjAo udvettA vaMdio, pAlaeNa rajjalobheNa siggheNa AsarayaNeNa gaMtUNa vaMdio, so kira abhavasiddhio vaMdai hiyaeNa akkosai, vAsudevo niggao pucchai- keNa tujhe ajja paDhamaM vaMdiyA?, sAmI bhaNaidavvao pAlaeNaM bhAvao saMbeNaM, saMbassa taM diNNaM 5||evN tAvadvandanaM paryAyazabdadvAreNa nirUpitam, adhunA yaduktaM kartavyaM kasya ve' ti sa nirUpyate, tatra yeSAM na kartavyaM tAnabhidhitsurAha - pAde viddhastadA nindanagarhAbhyAM saptamyAM pRthvyAM baddhamAyurudveSTayatA tRtIyapRthvImAnItam, yadyAyuradhArayiSyaH prathamapRthvImAneSyaH, anye bhaNanti- ihaiva vndmaaneneti| bhAvakRtikarma vAsudevasya, dravyakRtikarma vIrakasya / / ekasya rAjJo dvau sevako, tayorAsannau grAmau, tayoH sImAnimittaM bhaNDanaM jAtam, rAjakulaM pradhAvitau, sAdhudRSTaH,8 eko bhaNati-bhAvena pradakSiNIkRtya vanditvA gataH, dvitIyastasya kilAnuvarttanaM karoti, so'pi vandate, tathaiva bhaNati, vyavahAra AbaddhaH, jitaH, tasya dravyapUjA itarasya 8 bhAvapUjA / dvArikAyAM vAsudevo rAjA, pAlakazAmbAdayastasya putrAH, nemiH samavasRtaH, vAsudevo bhaNati- yaH kalye svAminaM prathamaM vandate tasmAyahaM yanmArgayati taddadAmi, zAmbena zayanIyAdutthAya vanditaH, pAlakena rAjyalobhena zIghraNAzvaratnena gatvA vanditaH, sa kilAbhavyasiddhiko vandate hRdayenAkrozati, vAsudevo nirgataH pRcchati- kena / yUyamadya prathamaM vanditAH?, svAmI bhaNati- dravyataH pAlakena bhAvataH zAmbena, zAmbAya taddattam / // 910 // Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 911 // 3. tRtIyamadhyayanam vandanA, niyuktiH 1105-06 vandanIyAvandanIye dRssttaantH| ni0- asaMjayaM na vaMdijjA, mAyaraM piyaraM guruN| seNAvaI pasatthAraM, rAyANaM devayANi ya // 1105 / / na saMyatA asaMyatAH, aviratA ityarthaH, tAnna vandeta, kaM?- mAtaraM jananIM tathA pitaraM janakam, asaMyatamiti vartate, prAkRtyazailyA cA'saMyatazabdo liGgatraye'pi yathAyogamabhisambadhyate, tathA guruM pitAmahAdilakSaNam, asaMyatatvaM sarvatra yojanIyam, tathA hastyazvarathapadAtilakSaNA senA tasyAH patiH senApatiH- gaNarAjetyarthaH, taM senApatim, prazastAraM prakarSaNa zAstA prazAstA taM-dharmapAThakAdilakSaNam, tathA baddhamukuTo rAjA'bhidhIyate taM rAjAnam, daivatAni ca na vandeta, devadevIsaGgrahArthaM daivatagrahaNam, cazabdAllekhAcAryAdigraho veditavya iti gAthArthaH // 1105 // idAnIM yasya vandanaM kartavyaM sa ucyate ni0-samaNaM vaMdija mehAvI, saMjayaMsusamAhiyaM / paMcasamiya tiguttaM, assNjmduguNchgN||1106|| zramaNaH- prAgnirUpitazabdArthaH, taM zramaNaM vandeta namaskuryAt, kaH? - medhAvI nyAyAvasthitaH, sakhalu zramaNa: nAmasthApanAdibhedabhinno'pi bhavati, ata Aha- saMyataM sam- ekIbhAvena yataH saMyataH, kriyAM prati yatnavAnityarthaH, asAvapi ca vyavahAranayAbhiprAyato labdhyAdinimittamasampUrNadarzanAdirapisaMbhAvyate, ata Aha-susamAhitaM darzanAdiSu suSTha-samyagAhitaH susamAhitastam, susamAhitatvameva darzyate- paJcabhirIryAsamityAdibhiH samitibhiH samitaH paJcasamitastam, tisRbhirmanoguptyAdibhirguptibhirguptastaM triguptam, prANAtipAtAdilakSaNo'saMyamaH asaMyamaMgarhati-jugupsatItyasaMyamajugupsakastam, anena dRDhadharmatA tasyAveditA bhavatIti gaathaarthH||1106|| Aha-kimiti yasya kartavyaM vandanaM sa evAdau noktaH?, yena yeSAM na kartavyaM mAtrAdInAM te'pyuktA iti, ucyate, sarvapArSadaM hIdaMzAstram, trividhAzca vineyA bhavanti-kecidudghaTitajJAH kecinmadhyamabuddhayaH kecitprapaJcitajJA iti, tatra mA bhUtprapaJcitajJAnAM matiH- uktalakSaNasya zramaNasya kartavyaM mAtrAdInAM tu na vidhirna // 911 // Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 912 // zrIAvazyaka pratiSedha ityataste'pyuktA iti, yadyevaM kimiti yeSAM na kartavyaM ta evAdA uktA iti?, atrocyate, hitApravRtterahitapravRttiguru 3. tRtIyaniyukti saMsArakAraNamiti darzanArthamityalaM prasaGgena, prakRtaM prastumaH- zramaNaM vandeta medhAvI saMyatamityuktam, tatretthambhUtameva vandeta, madhyayanam bhASya vandanA, zrIhArika na tu pArzvasthAdIn, tathA cAha niyuktiH vRttiyutam ni0-paMcaNhaM kiikammaM mAlAmarueNa hoi tttthito| veruliyanANadasaNaNIyAvAse ya je dosaa||1107|| 1107 bhAga-3 paJcAnAM pArzvasthAvasannakuzIlasaMsaktayathAcchandAnAM kRtikarma vandanakarma, na kartavyamiti vAkyazeSaH, ayaM ca vAkyazeSaH vandanIyA vandanIye zramaNaM vandeta medhAvI saMyata' mityAdi granthAdavagamyate, pArzvasthAdInAM yathoktazramaNaguNavikalatvAt, yathA saMyatAnAmapiye mAlA pArzvasthAdibhiH sArddha saMsarga kurvanti teSAmapi kRtikarma na kartavyam, Aha-kuto'yamartho'vagamyate?, ucyate, mAlAmarukAbhyAM dRssttaantH| bhavati dRSTAnta iti vacanAt, vakSyateca-asuiThANe paDiyA ityAdi, tathA pakkaNakule ityAdiveruliyatti saMsargajadoSanirAkaraNAya vaiDUryadRSTAnto bhaviSyati, vakSyati ca-suciraMpi acchamANo verulio ityAdi, tatpratyavasthAnaMca aMbassa ya niMbassa yetyAdinA saprapaJcaM vakSyate, NANa tti darzanacAritrAsevanasAmarthya vikalA jJAnanayapradhAnA evamAhuH- jJAnina eva kRtikarma kartavyam, vakSyate ca-kAmaM caraNaM bhAvo taM puNa NANasahio samANei / Na ya nANaM tu na bhAvo teNa ra NANI pnnivyaamo||1||ityaadi, saNa tti jJAnacaraNadharmavikalAH svalpasattvA evamAhuH- darzanina eva kRtikarma kartavyam, vakSyate ca-jaha NANeNaM Na viNA caraNaM kaNAdasaNissa iya nANaM / na ya daMsaNaM na bhAvo teNa ra dihi~ pnnivyaamo||1|| ityAdi, tathA'nye sampUrNacaraNadharmAnupAlanAsamarthA ] 8 0azucisthAne ptitaa| shvpaakkule| suciramapi tiSThat vaidduurym| Amrasya ca nimbasya c| kAmaM caraNaM bhAvastat punarjJAnasahitaH saMpUrayati / na ca jJAnaM naiva bhAvastasmAt jJAninaH praNipatAmi // 1 // 0 yathA jJAnena na vinA caraNaM nAdarzanina iti jJAnam / na ca darzanaM na bhAvastasmAt! dRSTimataH praNipatAmi // 1 // // 912 // Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. tRtIyamadhyayanam vandanA, zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 913 // 1107 vandanIyA vandanIye mAlA dRssttaantH| nityavAsAdi prazaMsanti saGgamasthavirodAharaNena, apare caityAdyAlambanaM kurvanti, vakSyateca-jAhe'viya paritaMtA gaamaagrngrpttttnnmddtaa| to kei nIyavAsI saMgamatheraM vavaisati // 1 // ityAdi, tadatra nityavAse ca ye doSAH, cazabdAt kevalajJAnadarzanapakSe cala caityabhaktyA''ryikAlAbhavikRtiparibhogapakSecate vaktavyA iti vAkyazeSaH, eSa taavdgaathaasNkssepaarthH||saamprtN yaduktaM paJcAnAM kRtikarma na kartavyaM' atha ka ete paJca? tAn svarUpato nidarzayannAha___ pAsattho osanno hoi kusIlo taheva sNstto| ahachaMdo'viya ee avaMdaNijjA jiNamayaMmi // 1 // (pra0) kileyamanyakartRkI gAthA tathA'pi sopayogA ceti vyAkhyAyate / tatra pArzvasthaH darzanAdInAM pArzve tiSThatIti pArzvasthaH, athavA mithyAtvAdayo bandhahetavaH pAzAH pAzeSu tiSThatIti pAzasthaH,- so pAsattho duviho savve dese ya hoi nnaayvvo| savvaMmi BNANadaMsaNacaraNANaM jo u paasNmi||1|| desaMmi ya pAsattho sijjAyara'bhihaDa rAyapiMDaM vaa| NiyayaM ca aggapiMDaM bhuMjati NikkAraNeNaM c||2|| kulaNissAe viharai ThavaNakulANi ya akAraNe visi| saMkhaDipaloyaNAe gacchai taha saMthavaM kuNaI // 3 // avasannaHsAmAcAryAsevane avasannavadavasannaH, osanno'vi ya duviho savve dese ya tattha svvNmi| uubaddhapIDhaphalago ThaviyagabhoI ya NAyavvo // 1 // dezAvasannastu- AvassagasajjhAe paDilehaNajhANabhikkha'bhattaDhe / AgamaNe NiggamaNe ThANe ya NisIyaNatuyaTTe // 1 // (r)yadApi ca paritAntA grAmAkaranagarapattanamaTantaH / tataH kecit nityavAsinaH saMgamasthaviraM vyapadizanti // 1||(r)s pArzvastho dvividhaH- sarvasmin deze ca bhavati jnyaatvyH| sarvasmin jJAnadarzanacaraNAnAM yastu pArzve // 1 // deze ca pArzvasthaH zayyAtarAbhyAhRte rAjapiNDaM vA / nityaM cAgrapiNDaM bhunakti niSkAraNena ca // 2 // kulanizrayA 2 viharati sthApanAkulAni cAkAraNe vizati / saMkhaDIpralokanayA gacchati tathA saMstavaM kroti||3|| 0 avasanno'pi ca dvividhaH sarvasmin deze ca tatra srvsmin| RtubaddhapIThaphalakaH sthApitabhojI ca jnyaatvyH|| 1 // AvazyakasvAdhyAyayoH pratilekhanAyAM dhyAne bhikSAyAmabhaktArthe / Agamane nirgamane sthAne ca niSIdane tvaravartane / / 1 // Ne ceva (pr0)| Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 914 // mAlA httaant| AvassayAjhyAI Na kare karei ahavAvi hiinnmdhiyaaii| guruvayaNabalAi tadhA bhaNio eso ya osanno // 2 // goNo jahA valaMto bhaMjai 3. tRtIyasamilaM tu so'vi emeva / guruvayaNaM akareMto balAi kuNaI va ussUNNo // 3 // bhavati kuzIlaH kutsitaM zIlamasyeti kuzIlaH,- madhyayanam tiviho hoi kusIloNANe taha daMsaNe caritte y| eso avaMdaNijjo pannatto viiyraagehiN||1||nnaanne NANAyAraM jo u virAhei kaalmaaiiy|| vandanA, niyuktiH dasaNe daMsaNAyAraM caraNakusIlo imo hoi|| 2 // kouya bhUIkamme pasiNApasiNe nnimittmaajiive| kakkakurue ya lakkhaNa uvajIvai / 1107 vijjamaMtAI // 3 // sobhaggAiNimittaM paresi NhavaNAi kouyaM bhnniyN| jariyAi bhUidANaM bhUIkammaM viNiddiDha // 4 // suviNayavijjAkahiyaM / vandanIyA vandanIye AiMkhaNighaMTiyAikahiyaM vaa| jaM sAsai annesiM pasiNApasiNaM havai eyaM // 5 // tIyAibhAvakahaNaM hoi NimittaM imaM tu aajiivN| jAikulasippakamme tavagaNasuttAi sttvihN||6||kkkkurugaa ya mAyA NiyaDIe jaM bhaNaMti taM bhaNiyaM |thiilkkhnnaai lakkhaNa vijjAmaMtAiyA pyddaa||7||tthaiv saMsakta iti yathA pArzvasthAdayo'vandyAstathA'yamapi saMsaktavat saMsaktaH, taMpArzvasthAdikaMtapasvinaM vA''sAdya sannihitadoSaguNa ityarthaH, Aha ca- saMsatto ya idANIM so puNa gobhattalaMdae ceva / ucciTThamaNuciTThajaM kiMcI chubbhaI svvN||1|| emeva AvazyakAdIni na karoti athavA'pi karoti hInAdhikAni (vaa)| guruvacanabalAttathA bhaNita eSa caavsnnH|| 2 // gauryathA valgan bhanakti samilAM tu so'pyevmev| guruvacanamakurvan balAt karoti vAvasannaH / / 3 / / trividho bhavati kuzIlo jJAne yathA darzane cAritre c| eSo'vandanIyaH prajJapto viitraagaiH|| 1 // jJAne jJAnAcAraM yastu virAdhayati kAlAdikam / darzane darzanAcAraM caraNakuzIlo'yaM bhavati // 2 // kautukaM bhUtikarma praznApaznaM nimittamAjIvam / kalkakuhukaJca lakSaNaM upajIvati vidyAmantrAdIn / 83 // saubhAgyAdinimittaM pareSAM snapanAdi kautukaM bhaNitam / jvaritAdaye bhUtidAnaM bhUtikarma vinirdiSTam / / 4 / / svapnavidyAkathitamAiGginIghaNTikAdikathitaM vaa| yat 8 zAsti anyebhyaH praznApraznaM bhvtyett||5|| atItAdibhAvakathanaM bhavati nimittamidaM tvAjIvanam / jAtikulazilpakarmANi tapogaNasUtrANi saptavidham // 6 // kalkakuhukA ca mAyA nikRtyA yadbhaNanti tadbhaNitam / strIlakSaNAdi lakSaNaM vidyAmantrAdikAH prkttaaH||7|| 0 saMsaktazcedAnIM sa punargobhaktalandake caiv| ucchiSTamanucchiSTa - yatkiJcit kSipyate sarvam // 1 // evameva * ussoddhN| // 914 // Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 915 // ya mUluttaradosA ya guNA ya jattiyA kei / te tammivi sannihiyA saMsatto bhaNNaI tmhaa||2|| rAyavidUsagamAI ahavAvi NaDo jahA u 3. tRtiiybhuruuvo| ahavA vi melago jo haliddarAgAi bahuvaNNo // 3 // emeva jAriseNaM suddhamasuddheNa vA'vi sNmili| tArisao cciya hoti madhyayanam vandanA, saMsatto bhaNNaI tmhaa||4|| so duvikappo bhaNio jiNehi jiyraagdosmohehiN| ego u saMkiliTTho asaMkiliTTho tahA aNNo // 5 // niyuktiH paMcAsavappavatto jo khalu tihi gAravehi pddibddho| itthigihisaMkiliTTho saMsatto saMkiliTTho u||6|| pAsatthAIesuM saMviggesuM ca jatthA 1108 paarshvsthaadi| milatI u| tahi tArisao bhavaI piyadhammo ahava iyaro u||7||esso'sNklissttH, yathAchando'pi ca yathAchandaH- yathecchayaivAgamanirapekSa pravartate yaH sa yathAcchando'bhidhIyate, uktaM ca-ussuttamAyaraMto ussuttaM ceva pnnvemaanno| eso u ahAchando icchAchaMdotti egaThThA / 1 // ussuttamaNuvadiThTha sacchaMdavigappiyaM annnnuvaai| paratatti pavattiMti Neo iNamo ahAchaMdo // 2 // sacchaMdamaivigappiya kiMcI suhsaayvigipddibddho| tihi gAravehiM majjai taM jANAhI ahAchaMda // 3 // ete pArzvasthAdayo'vandanIyAH, kva?- jinamate, na tuta loka iti gaathaarthH| atha pArzvasthAdIn vandamAnasya ko doSa iti?, ucyate ni0-pAsatthAI vaMdamANassa neva kittI na nijjarA hoi / kAyakilesaM emeva kuNaI taha kammabaMdhaM ca // 1108 // ca mUlottaradoSAzca guNAzca yAvantaH kecit / te tasmin sannihitAH saMsakto bhaNyate tsmaat||2|| rAjavidUSakAdayo'thavApi naTo yathA tu bahurUpaH / athavA'pi melako yo haridrarAgAdiH bahuvarNaH / / 3 / / evameva yAdRzena zuddhenAzuddhena vA'pi saMvasati / tAdRza eva bhavati saMsakto bhaNyate tasmAt // 4 // sa dvivikalpo bhaNito jinairjitraagdvessmohaiH| ekastu sNklisstto'sNklissttstthaa'nyH|| 5 // paJcAzravapravRtto yaH khalu tribhigauravaiH prtibddhH| strIgRhibhiH saMkliSTaH saMsaktaH saMkliSTaH sa tu||8 6 // pArzvasthAdikeSu saMvigneSu ca yatra milati tu / tatra tAdRzo bhavati priyadharmA athavA itarastu / / 7 // 0 utsUtramAcaran utsUtrameva prajJApayan / eSa tu yathAcchanda icchAchanda iti ekAau~ // 1 // utsUtramanupadiSTaM svcchndviklpitmnnupaati| parataptiM pravarttayati jJeyo'yaM ythaacchndH|| 2 // svacchandamativikalpitaM kinycitsukhsaatvikRtiprtibddhH| tribhigauravairmAdyati taM jAnAhi yathAcchandam // 3 // // 915 // Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 916 // dossaaH| pArzvasthAdIn uktalakSaNAn vandamAnasya namaskurvato naiva kIrtina nirjarA bhavati, tatra kIrtiH- aho ayaM puNyabhAgityevaMlakSaNA 3. tRtIyaasA bhavati, api tvakIrtirbhavati, nUnamayamapyevaMsvarUpo yenaiSAM vandanaM karoti, tathA nirjaraNaM nirjarA- karmakSayalakSaNA sA na madhyayanam bhavati, tIrthakarAjJAvirAdhanAdvAreNa nirguNatvAtteSAmiti, cIyata iti kAyaH- dehastasya kleza:- avanAmAdilakSaNaH vandanA, sapanAmAvalakSaNa niyuktiH kAyaklezastaM kAyaklezaM evameva mudhaiva karoti nirvartayati, tathA kriyata iti karma- jJAnAvaraNIyAdilakSaNaM tasya bandho-1109 viziSTaracanayA''tmani sthApanaM tena vA Atmano bandhaH- svasvarUpatiraskaraNalakSaNaH karmabandhastaM karmabandhaM ca karotIti | pArzvasthAde vandane vartate, cazabdAdAjJAbhaGgAdIMzca doSAnavApnute, kathaM?- bhagavatpratikruSTavandane AjJAbhaGgaH, taM dRSvA'nye'pi vandantItyanavasthA, tAn vandamAnAn dRSTvA'nyeSAM mithyAtvam, kAyaklezato devatAbhyo vA''tmavirAdhanA, tadvandanena tatkRtAsaMyamAnumodanAtsaMyamavirAdhaneti gaathaarthH||1108|| evaM tAvatpArzvasthAdIn vandamAnasya doSA uktAH, sAmprataM pArzvasthAnAmeva guNAdhikavandanapratiSedhamakurvatAmapAyAn pradarzayannAha ni0-je baMbhacerabhaTThA pAe uDDaMti baMbhayArINaM / te hoMti kuMTamaMTA bohI yasudullahA tesiM // 1109 // ye pArzvasthAdayo bhraSTabrahmacaryA apagatabrahmacaryA ityarthaH, brahmacaryazabdo maithunavirativAcakaH, tathaughataH saMyamavAcakazca, paae| uDDiMti baMbhayArINaM pAdAvabhimAnato vyavasthApayanti brahmacAriNAM vandamAnAnAmiti, na tadvandananiSedhaM kurvantItyarthaH, te tadupAttakarmajaM nArakatvAdilakSaNaM vipAkamAsAdya yadA kathaJcitkRcchreNa mAnuSatvamAsAdayanti tadA'pi bhavanti koMTamaNTAH // 916 // bodhizca jinazAsanAvabodhalakSaNA sakaladuHkhavirekabhUtA sudurlabhA teSAm, sakRtprAptau satyAmapyanantasaMsAritvAditi gaathaarthH|| 1109 // tathA Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. tRtIyamadhyayanam vandanA, zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 917 // pArzvasthAdevandane dossaaH| ni0-suThutaraM nAsaMtI appANaMje carittapanbhaTThA / gurujaNa vaMdAviMtI susamaNa jahuttakAriMca ||1110||daarN / / suTutaraM ti sutarAM nAzayantyAtmAnaM sanmArgAt, ke?- ye cAritrAt- prAgnirUpitazabdArthAt prakarSeNa bhraSTAH- apetAH santaH gurujanaM guNasthasusAdhuvarga vandayanti kRtikarma kArayanti, kimbhUtaM gurujanaM?- zobhanAH zramaNA yasmin sa suzramaNastam, anusvAralopo'tra draSTavyaH, tathA yathoktaM kriyAkalApaM kartuM zIlamasyeti yathoktakArI taM yathoktakAriNaM ceti gAthArthaH // 1110 // evaM vandakavandyadoSasambhavAtpArzvasthAdayo na vandanIyAH, tathA guNavanto'pi ye taiH sArddha saMsargaM kurvanti te'pina vandanIyAH, kimityata Aha ni0- asuiTThANe paDiyA caMpagamAlA na kiiriisiise| pAsatthAIThANesuvaTTamANA taha apujA // 1111 // yathA azucisthAne vipradhAne sthAne patitA campakamAlA svarUpataH zobhanA'pi satyazucisthAnasaMsargAnna kriyate zirasi, pArzvasthAdisthAneSu vartamAnAH sAdhavastathA apUjyAH avandanIyAH, pArzvasthAdInAM sthAnAni-vasatinirgamabhUmyAdIni parigRhyante, anye tu zayyAtarapiNDAdyupabhogalakSaNAni vyAcakSate yatsaMsargAtpArzvasthAdayo bhavanti, na caitAni suSThu ghaTante, teSAmapi tadbhAvApatteH, campakamAlodAharaNopanayasya ca samyagaghaTamAnatvAditi / atra kathAnakaM- ego caMpakappio kumAro caMpagamAlAe sire kayAe Asagao vaccai, AseNa uddhRyassa sA caMpagamAlA amejjhe paDiyA, giNhAmitti amijjhaMdaTThaNa mukkA, so ya caMpaehiM viNAdhitiM na labhai, tahAvi ThANadoseNa mukkA / evaM caMpagamAlatthANIyA sAhU amijjhatthANiyA O ekazcampakapriyaHkumAraH campakamAlAyAM zirasi kRtAyAmazvagato vrajati, azvenodbhUte sA campakamAlA'madhye patitA, gRhNAmIti amedhyaM dRSTvA muktA, sa ca campakairvinA dhRtiM na labhate, tathApi sthAnadoSeNa muktA / evaM campakamAlAsthAnIyAH sAdhavaH amedhyasthAnIyAH // 917 // N Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 918 // pAsatthAdayo, jo visuddho tehiM samaM milai saMvasai vA so'vi prihrnnijjo|| adhikRtArthaprasAdhanAyaiva dRSTAntAntaramAha 3. tRtIyani0- pakkaNakule vasaMto sauNIpAro'vi garahio hoii| iya garahiyA suvihiyA majjhi vasaMtA kusiilaannN||1112|| madhyayanam vandanA, pakkaNakulaM- garhitaM kulaM tasmin pakkaNakule vasan san, pAraGgatavAniti pAragaH, zakunyAH pAragaH, asAvapi garhito bhavati | niyuktiH nindyo bhavati, zakunIzabdena caturdaza vidyAsthAnAni parigRhyante, aGgAni caturo vedA, mImAMsA nyAyavistaraH / purANaM dharmazAstra 1112 ca, sthAnAnyAhuzcaturdaza // 1 // tatrAGgAni SaT, tadyathA- zikSA kalpo vyAkaraNaM, chando jyotirniruktayaH iti, iya evaM grhitaaH| pArzvasthAde vandane suvihitAH sAdhavo madhye vasantaH kuzIlAnAM pArzvasthAdInAm / atra kathAnakaM- egassa dhijjAiyassa paMca puttA sauNIpAragA, dossaaH| tatthego marugo egAe dAsIe saMpalaggo, sA majjaM pibai, imo na pibai, tIe bhaNNai-jai tumaMNa pibasi to Na Neho, so (sA) bhaNai- rattI hojjA, iyarahA visariso saMjogutti, evaM so bahuso bhaNaMtIe pAitto, so paDhamaM pacchaNNaM pibai, pacchA pAyaDaMpi pibiumADhatto, pacchA aipasaMgaNa majjamaMsAsI jAo, pakkaNehiM saha loTTeumADhatto, tehiM ceva saha pibai khAila saMvasai ya, pacchA so pituNA sayaNeNa ya savvabajjhoappaveso kao, aNNayA so paDibhaggo, bitio se bhAyA siNeheNa taMkuDiM pavisiUNa pucchai dei ya se kiMci, so pituNA uvalaMbhiUNa NicchUDho, taio bAhirapADae Thio pucchai visajje pArzvasthAdayaH, yo vizuddhastaiH samaM milati saMvasati vA so'pi prihrnniiyH| 0 ekassa dhigjAtIyasya paJca putrAH zakunIpAragAH, tatraiko brAhmaNa ekasyAM dAsyA saMpralagnaH, sA madyaM pibati, ayaM na pibati, tayA bhaNyate-yadi tvaM na pibasi nasnehaH, sa (sA) bhaNati-rAtrau (ratiH) bhavet, itarathA visadRzaH saMyoga iti, evaM sa bahuzo8 // 918 // bhaNantyA tayA pAyitaH, sa prathamaM pracchannaM pibati, pazcAtprakaTamapi pAtumArabdhaH, pazcAt atiprasaGgena madyamAMsAzI jAtaH, zvapAkaiH saha bhramitumArabdhaH, taiH sahaiva khAdati pibati saMvasati ca, pazcAt sa pitrA svajanena ca sarvabAhyaH apravezaH kRtaH, anyadA sa pratibhagnaH, dvitIyastasya bhrAtA snehena tAM kuTIM pravizya pRcchati dadAti ca tasmai kizcit, sa upAlabhya pitrA niSkAzitaH, tRtIyo bAhyapATake sthitaH pRcchati visRjati - Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 919 // se kiMci, sovi NicchUDho, cauttho paraMparaeNa davAvei, sovi NicchUDho, paMcamo gaMdhaMpi Na icchai, teNa marugeNa karaNaM 3. tRtIyacaDiUNa savvassa gharassa so sAmIkao, iyare cattArivi bAhirA kayA logagarahiyA jaayaa| esa diTuMto, uvaNao se imo- madhyayanam jArisA pakkaNA tArisA pAsasthAI jAriso dhijjAio tAriso Ayario jArisA puttA tArisA sAhU jahA te NicchUDhA evaM vandanA, NicchubbhaMti kusIlasaMgaggiM karitA garahiyA ya pavayaNe bhavaMti, jo puNa pariharai so pujjo sAiyaM apajjavasiyaM ca NevvANaM 1113 pAvai, evaM saMsaggI viNAsiyA kusiilehiN| uktaM ca- jo jAriseNa mittiM karei acireNa (so) tAriso hoi| kusumehiM saha vasaMtA pArzvasthAde vandane tilAvi taggaMdhayA hoMti // 1 // maruetti diTuMto gao, vyAkhyAtaM dvAragAthAzakalam, adhunA vaiDUryapadavyAkhyA, asya dossaaH| cAyamabhisambandhaH- pArzvasthAdisaMsargadoSAdavandanIyAH, sAdhavo'pyuktAH atrAha codaka:-kaH pArzvasthAdisaMsargamAtrAdguNavato doSaH? tathA cAha ni0-suciraMpi acchamANo verulio kAyamaNIyaummIso / novei kAyabhAvaM pAhaNNaguNeNa niyaeNaM // 1113 // suciramapi prabhUtamapi kAlaM tiSThan vaiDUryaH- maNivizeSaH, kAcAzca te maNayazca kAcamaNayaH kutsitAH kAcamaNayaH kAcamaNikAstairut-prAbalyena mizraH kAcamaNikonmizraH nopaiti na yAti kAcabhAvaMkAcadharma prAdhAnyaguNena vaimalyaguNena nijena ca tasmai kiJcit, so'pi niSkAzitaH, caturthaH paramparakeNa dApayati, so'pi niSkAzitaH, paJcamo gandhamapi necchati, tena marukeNa nyAyAlaye gatvA sarvasya gRhasya sa svAmIkRtaH, itare catvAro'pi bAhyAH lokagarhitA jAtAH eSa dRSTAntaH, upanayo'syAyaM-yAdRzAzcANDAlAstAdRzAH pArzvasthAdayo yAga dhigjAtIyastAhagAcAryaH8 // 919 // yAdRzaH putrAstAdRzaH sAdhavaH yathA te niSkAzitA evaM niSkAzyante kuzIlasaMsargaM kurvantaH garhitAzca pravacane bhavanti, yaH punaH pariharati sa pUjyaH sAdyaparyavasAnaM ca nirvANaM prApnoti, evaM saMsargI vinAzikA kuzIlaiH / yAdRzena maitrI karoti acireNa (saH) tAdRzo bhavati / kusumaiH saha vasantaH tilA api tadgandhikA bhavanti // 1 // maruka iti dRSTAnto gtH| Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 920 // AtmIyena, evaM susAdhurapi pArzvasthAdibhiH sArddha saMvasannapizIlaguNenAtmIyena na pArzvasthAdibhAvamupaiti, ayaM bhAvArtha iti 3. tRtIyagAthArthaH // 1113 / / atrAhA''cAryaH- yatkizcidetat , na hi dRSTAntamAtrAdevAbhilaSitArthasiddhiH saMjAyate, yataH- madhyayanam vandanA, ni0- bhAvugaabhAvugANi ya loe duvihANi hoMti davvANi / verulio tattha maNI abhAvugo annadavvehiM // 1114 // | niyuktiH bhAvyante-pratiyoginA svaguNairAtmabhAvamApAdyanta iti bhAvyAni-kavellukAdIni, prAkRtazailyA bhAvukAnyucyante, athavA 1914-16 pratiyogini sati tadguNApekSayA tathAbhavanazIlAni bhAvukAni, laSapatapadasthA bhUvRSetyAdAvukaJ (pA.3-2-154) tasya tAcchI pArzvasthAde vandane likatvAditi, tadviparItAni abhAvyAni ca- nalAdIni loke dvividhAni dviprakArANi bhavanti dravyANi vastUni, vaiDUryastatra dossaaH| maNirabhAvyaH anyadravyaiH kAcAdibhiriti gAthArthaH // 1114 // syAnmati:- jIvo'pyevambhUta eva bhaviSyati na pArzvasthAdisaMsargeNa taddhAvaM yAsyati, etaccAsat, yataH ni0- jIvo aNAinihaNotabbhAvaNabhAvioya sNsaare| khippaM sobhAvijjai melaNadosANubhAveNaM // 1115 // jIvaH prAgnirUpitazabdArthaH, sa hi anAdinidhanaH anAdyaparyanta ityarthaH, tadbhAvanAbhAvitazca pArzvasthAdyAcaritapramAdAdibhAvanAbhAvitazca saMsAre tiryagnaranArakAmarabhavAnubhUtilakSaNe, tatazca tadbhAvanAbhAvitatvAt kSipraM zIghraM sa bhAvyate pramAdAdibhAvanayA''tmIkriyate mIlanadoSAnubhAvena saMsargadoSAnubhAveneti gaathaarthH|| 1115 // atha bhavato dRSTAntamAtreNa pritossH| tato madvivakSitArthapratipAdako'pi dRSTAnto'styeva, zRNu ni0- aMbassa ya niMbassa ya duNhaMpi smaagyaaiNmuulaaii| saMsaggIi viNaTTho aMbo nibattaNaM ptto||1116|| (r)tyAdAvu dviH 'yo (pr0)| // 920 // Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 921 // cirapatitatiktanimbodakavAsitAyAM bhUmau AmravRkSaH samutpannaH, punastatrA''mrasya ca nimbasya ca dvayorapi samAgate ekIbhUte 3. tRtIyamUle, tatazca saMsaryA saGgatyA vinaSTa Amro nimbatvaM prApta:- tiktaphalaH saMvRtta iti gaathaarthH||1116 // tadevaM saMsargidoSadarzanA- madhyayanam vandanA, tyAjyA pArzvasthAdisaMsargiriti / punarapyAha codakaH-nanvetadapi sapratipakSam, tathAhi niyuktiH ni0-suciraMpi acchamANo nalathaMbho ucchuvADamachami / kIsa na jAyai mahuro? jai saMsaggI pamANate // 1117 // 1117-19 suciramapi prabhUtakAlamapi tiSThan nalastambaH vRkSavizeSaH ikSuvATamadhye ikSusaMsaryA kimiti na jAyate madhuraH?, yadi saMsargI pArzvasthAde vandane pramANaM taveti gaathaarthH|| 1117 // AhAcArya:- nanu vihitottarametat bhAvuga abhAvugANi ya ityAdigranthena, atrApi c| dossaaH| kevalI abhAvyaH pArzvasthAdibhiH, sarAgAstu bhAvyA iti / Aha-taiH sahA''lApamAtratAyAM saMsaryAM ka iva doSa iti?, ucyate ni0-UNagasayabhAgeNaM biMbAiMpariNamaMti tabbhAvaM / lavaNAgarAisujahA vajeha kuslsNsggiN||1118|| UnazcAsauzatabhAgazconazatabhAga:zatabhAgo'pina pUryata ityarthaH, tena tAvatAuMzena pratiyoginAsaha sambaddhAnIti prakramAdamyate / bimbAni rUpANi pariNamanti tadbhAvamAsAdayanti lavaNIbhavantItyarthaH, lavaNAgarAdiSu yathA, AdizabdAdbhANDakhAdikArasAdigrahaH, tatra kila lohamapi tadbhAvamAsAdayati, tathA pArzvasthAdyAlApamAtrasaMsA'pi suvihitAstameva bhAvaM yAnti, ataH vajjeha kusIlasaMsagiM tyajata kuzIlasaMsargimiti gAthArthaH // 1118 // punarapi saMsargidoSapratipAdanAyaivA''ha // 921 // ni0-jaha nAma mahurasalilaM sAyarasalilaM kameNa saMpattaM / pAvei loNabhAvaM melaNadosANubhAveNaM // 1119 // yathe tyudAharaNopanyAsArthaH nAme ti nipAtaH madhurasalilaM nadIpayaH tallavaNasamudraMkrameNa paripATyA samprAptaM sat pAvei loNabhAvaM. Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 922 // prApnoti- AsAdayati lavaNabhAvaM-kSArabhAvaM madhuramapi san, mIlanadoSAnubhAveneti gaathaarthH||1119 // ni0- evaM khusIlavaMto asIlavaMtehiM mIlio sNto| pAvai guNaparihANi melaNadosANubhAveNaM // 1120 // khuzabdo'vadhAraNe, evameva zIlamasyAstIti zIlavAn sa khalu azIlavadbhiH pArzvasthAdibhiH sArddha mIlitaH san prApnoti AsAdayati guNA- mUlottaraguNalakSaNAsteSAM parihANi:- apacayaH guNaparihANistAm, tathaihikAMzcApAyAMstatkRtadoSasamutthAniti, mIlanadoSAnubhAveneti gAthArthaH // 1120 // yatazcaivamataH ni0-khaNamavina khamaM kAuM aNAyayaNasevaNaM suvihiyANaM / haMdi samuddamaigayaM udayaM lavaNattaNamuvei // 1121 // locananimeSamAtraH kAlaH kSaNo'bhidhIyate, taM kSaNamapi, AstAM tAvanmuhUrto'nyo vA kAlavizeSaH, na kSamaM na yogyam, kiM?- kAuM aNAyayaNasevaNaM ti kartu-niSpAdayitum, anAyatanaM- pArzvasthAdyAyatanaM tasya sevanaM-bhajanam, anAyatanasevanam, keSAM?- suvihitAnAM sAdhUnAm, kimityata Aha- handi ityupadarzane, samudramatigataM- lavaNajaladhiM prAptaM udakaM madhuramapi sat lavaNatvamupaiti kSArabhAvaM yAti, evaM suvihito'pi pArzvasthAdidoSasamudraprAptastadbhAvamApnoti, ataH paralokArthinA tatsaMsargistyAjyeti, tatazca vyavasthitamidaM-ye'pi pArzvasthAdibhiH sArddha saMsargiM kurvanti te'pina vandanIyAH, suvihitA eva vandanIyA iti / atrA''ha ni0-suvihiya duvihiyaMvA nAhaM jANAmi hNkhuchumttho| liMgaMtu pUyayAmI tigaraNasuddhaNa bhAveNaM // 1122 // zobhanaM vihitaM- anuSThAnaM yasyAsau suvihitastam, anusvAralopo'tra draSTavyaH, durvihitastu pArzvasthAdistaM durvihitaM vA nAhaM| jAnAmi nAhaM vedhi, yataH antaHkaraNazuddhyazuddhikRtaM suvihitadurvihitatvam, parabhAvastu tattvataH sarvajJaviSayaH, ahaMkhuchaumattho 3. tRtIyamadhyayanam vandanA, niyuktiH 1120-21 pArzvasthAdevandane dossaaH| niyuktiH 1122 linggaapraamaannycrcaa| // 922 // Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka | niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 923 // tti ahaM punazchadmasthaH, ato liGgameva rajoharaNagocchapratigrahadharaNalakSaNaM pUjayAmi vande ityarthaH, trikaraNazuddhena bhAvena vAkkAya 3. tRtIyazuddhena manaseti gAthArthaH ||1122||atraacaary Aha madhyayanam vandanA, ni0- jai te liMga pamANaM vaMdAhI niNhave tume savve / ee avaMdamANassa liMgamavi appamANaM te // 1123 // niyuktiH yadI tyayamabhyupagamapradarzanArthaH te tava liGga- dravyaliGgam, anusvAro'tra caluptoveditavyaH, pramANaM-kAraNaM vandanakaraNe, 1123-25 liDAprAmANyaitthaM tarhi vandasva namasva nihnavAn jamAliprabhRtIn tvaM sarvAn niravazeSAn, dravyaliGgayuktatvAt teSAmiti, arthatAn mithyAdRSTi crcaa| tvAnna vandase tat nanu etAn dravyaliGgayuktAnapi avandamAnasya apraNamataH liGgamapyapramANaM tava vandanapravRttAviti gAthArthaH / / 1123 / / itthaM liGgamAtrasya vandanapravRttAvapramANatAyAM pratipAditAyAM satyAmanabhiniviSTameva sAmAcArijijJAsayA''ha codakaH ni0- jai liMgamappamANaM na najjaI nicchaeNa ko bhAvo? / daTUNa samaNaliMga kiM kAyavvaM tu samaNeNaM? // 1124 // yadi liGgaM dravyaliGgaM apramANaM akAraNaM vandanapravRttI, itthaM tarhi na jJAyate nAvagamyate nizcayena paramArthena chadmasthena jantunA kasya ko bhAvaH?, yato'saMyatA apilabdhyAdinimittaM saMyatavacceSTante, saMyatA apica kAraNato'saMyatavaditi, tadevaM vyavasthite / dRSTvA avalokya zramaNaliGgaMsAdhuliGgakiM punaH kartavyaM zramaNena sAdhunA?, punaH zabdArthastuzabdo vyavahitazcokto gAthAnulomyAditi gaathaarthH||1124 // evaM codakena pRSTaH sannAhAcAryaH ni0- appuvvaM davaNaM abbhuTThANaM tu hoi kAyavvaM / sAhummi diTThapuvve jahArihaM jassa jaMjoggaM / / 1125 // apUrvaM adRSTapUrvam, sAdhumiti gamyate, dRSTvA avalokya, AbhimukhyenotthAnamabhyutthAnaM-AsanatyAgalakSaNam, tuzabdAddaNDa // 923 // Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 924 // kAdigrahaNaMca bhavati karttavyam, kimiti?, kadAcidasau kazcidAcAryAdirvidyAdyatizayasampannaH tatpradAnAyaivA''gato bhavet, 3. tRtIyapraziSyasakAzamAcAryakAlakavat, sakhalvavinItaM sambhAvya na tatprayacchatIti, tathA dRSTapUrvAstu dviprakArA- udyatavihAriNaH / madhyayanam zItalavihAriNazca, tatrodyatavihAriNi sAdhau dRSTapUrve upalabdhapUrve yathArpha yathAyogyamabhyutthAnavandanAdi yasya bahuzrutAderyad / vandanA, niyuktiH yogyaM tatkartavyaM bhavati, yaH punaH zItalavihArI na tasyAbhyutthAnavandanAdyutsargataH kiJcitkartavyamiti gaathaarthH-||1125|| 1126-27 sAmprataM kAraNataH zItalavihArigatavidhipratipAdanAya sambandhagAthAmAha liGgAprAmANya carcA ni0- muktdhuraasNpaagddseviicrnnkrnnpnbhtte| liMgAvasesamittejaMkIraitaM puNo vocchaM // 1126 // * dhUH- saMyamadhUH parigRhyate, muktA- parityaktA dhUryeneti samAsaH, samprakaTaM- pravacanopaghAtanirapekSameva mUlottaraguNajAlaM sevituM zIlamasyeti samprakaTasevI, muktadhUzvAsau samprakaTasevI ceti vigrahaH, tathA caryata iti caraNaM- vratAdilakSaNaM kriyata iti karaNaM-piNDavizuddhyAdilakSaNaM caraNakaraNAbhyAM prakarSeNa bhraSTaH- apetazcaraNakaraNaprabhraSTaH, muktadhUH samprakaTasevI cAso caraNakaraNaprabhraSTazceti samAsastasmin, prAkRtazailyA akArekArayordIrghatvam, itthambhUte liGgAvazeSamAtre kevaladravyaliGgayukte yatkriyate kimapi tatpunarvakSye, punaHzabdo vizeSaNArthaH, kiM vizeSayati?- kAraNApekSaM-kAraNamAzritya yatkriyate tadvakSyeabhidhAsye, kAraNAbhAvapakSe tu pratiSedhaH kRta eva, vizeSaNasAphalyaM tu muktadhUrapi kadAcitsamprakaTasevI na bhavatyapi atastadgrahaNam, saMprakaTasevI caraNakaraNaprabhraSTa eveti svarUpakathanamiti gAthArthaH / / 1126 / / kiM tatkriyata ityata Aha ni0- vAyAi namokkAro hatthusseho yasIsanamaNaMca / saMpucchaNa'cchaNaM chobhavaMdaNaM vaMdaNaM vAvi // 1127 // vAyAe tti nirgamabhUmyAdau dRSTasya vAcA'bhilApaH kriyate- he devadatta! kIdRzastvamityAdilakSaNaH, gurutarapuruSakAryApekSaM // 924 // Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. tRtIyamadhyayanam vandanA, zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 925 // niyuktiH |1128 linggaapraamaannycrcaa| bhASyaH 204 vA tasyaiva namokkAro tti namaskAraH kriyate- he devadatta! namaste, evaM sarvatrottaravizeSakaraNe puruSakAryabhedaH prAktanopacArAnuvRttizca draSTavyA, hatthusseho ya tti abhilApanamaskAragarbhaH hastocchrayazca kriyate, sIsanamaNaM ca zirasA- uttamAGgena namanaM zironamanaM ca kriyate, tathA sampracchanaM kuzalaM bhavata ityAdi, anusvAralopo'tra draSTavyaH, acchaNaM ti ta(dvahumAnasta) tsannidhAvAsanaM kazcitkAlamiti, eSa tAvahidRSTasya vidhiH, kAraNavizeSataH punastatpratizrayamapigamyate, tatrApyeSa eva vidhiH, navaraM chobhavaMdaNaM ti ArabhaTyA chobhavandanaM kriyate, vandaNaM vA'vi parizuddhaM vA vandanamiti gAthArthaH // 1127 // etacca vAGnamaskArAdi nAvizeSeNa kriyate, kiM tarhi? ni0- pariyAyaparisapurise khittaM kAlaM ca AgamaM naccA / kAraNajAe jAe jahArihaM jassa jaMjuggaM // 1128 // paryAyazca pariSacca puruSazca paryAyapariSatpuruSAstAn, tathA kSetraM kAlaM ca AgamaM Nacca tti jJAtvA- vijJAya kAraNajAte prayojanaprakAre jAte utpanne sati yathArha yathAnukUlaM yasya paryAyAdisamanvitasya yad yogyaM samanurUpaM vAGnamaskArAdi tattasya, kriyata iti vAkyazeSaH, ayaM gaathaasmaasaarthH||1128 ||saamprtmvyvaarthN pratipAdayannAha bhASyakAra: bhA0- pariyAya baMbhaceraMparisa viNIyA si purisa NaccA vA / kulakajjAdAyattA Aghavau guNAgamasuyaM vA // 204 // __paryAyaH brahmacaryamucyate, tatprabhUtaM kAlamanupAlitaM yena, pariSadvinItA vA- tatpratibaddhA sAdhusaMhatiH zobhanA se asya purisa NaccA va tti puruSaM jJAtvA vA, anusvAralopo'tra draSTavyaH, kathaM jJAtvA?- kulakAryAdInyanenAyattAni, AdizabdAdgaNasaGghakAryaparigrahaH, Aghavautti AkhyAtaH,tasmin kSetre prasiddhastadbalena tatrAsyata iti kSetradvArArthaH, guNA''gamasuyaM vatti guNA-avamapratijAgaraNAdaya iti kAladvArAvayavArthaH, AgamaH- sUtrArthobhayarUpaH, zrutaM- sUtrameva, guNAzcA''gamazca zrutaM cetyekavadbhAva // 925 // Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. tRtIyamadhyayanam vandanA, zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 926 // niyuktiH 1129-31 carcA | stadvA'sya vidyata ityevaM jJAtveti gAthArthaH / / 204 / / ni0- etAI akuvvaMto jahArihaM arihadesie magge / na bhavai pavayaNabhattI abhattimaMtAdao dosA // 1129 / / etAni vAGnamaskArAdIni kaSAyotkaTatayA'kurvataH, anusvAro'trAlAkSaNikaH, yathArha yathAyogamahaddarzite mArge na bhavati pravacanabhaktiH, tataH kimityata Aha-abhattimaMtAdao dosA prAkRtazailyA'bhaktyAdayo doSAH, AdizabdAt svArthabhraMzabandhanAdaya iti gAthArthaH // 1129 // evamudyatetaravihArigate vidhau pratipAdite satyAha codaka:- kiM no'nena paryAyAdyanveSaNena?, sarvathA bhAvazuddhyA karmApanayanAya jinapraNItaliGganamanameva yuktam, tadgataguNavicArasya niSphalatvAt, na hi tadguNaprabhavA / namaskarturnirjarA, api tvAtmIyAdhyAtmazuddhiprabhavA, tathAhi nika-titthayaraguNA paDimAsu natthi nissaMsayaM viyaannNto| titthayaretti namaMto so pAvai nijaraM viulaM // 1130 // tIrthakarasya guNA- jJAnAdayastIrthakaraguNAste pratimAsu bimbalakSaNAsu Natthi na santi niHsaMzayaM saMzayarahitaM vijAnan / avabudhyamAnastathA'pi tIrthakaro'yamityevaM bhAvazuddhyA naman praNamansapraNAmakartA prApnoti AsAdayati nirjarAMkarmakSayalakSaNAM vipulAM vistIrNAmiti gaathaarthH||1130|| eSa dRSTAntaH, ayamarthopanayaH ni0-liMgaM jiNapaNNattaM eva namaMtassa nijarA viulA / jaivi guNavippahINaM vaMdai ajjhppsohiie|1131|| liGgayate sAdhuraneneti liGga- rajoharaNAdidharaNalakSaNaM jinaiH-arhadbhiH prajJaptaM- praNItaM evaM yathA pratimA iti namaskurvataH praNamato nirjarA vipulA, yadyapi guNaiH- mUlottaraguNairvividhaM- anekadhA prakarSeNa hInaM-rahitaM guNaviprahINam, vandate namaskaroti / adhyAtmazuddhyA cetaHzuddhaceti gaathaarthH||1131|| itthaM codakenokte dRSTAntadAntikayovaiSamyamupadarzayannAcArya Aha // 926 // Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 927 // 3. tRtIyamadhyayanam vandanA, niyuktiH 2-34 Nya ni0- saMtA titthayaraguNA titthayare tesimaMtu ajjhappaM / na ya sAvajjA kiriyA iyaresu dhuvA samaNumannA // 1132 // santaH vidyamAnAH zobhanA vA tIrthakarasya guNAstIrthakaraguNA- jJAnAdayaH, kva?- tIrthakare arhati bhagavati iyaM ca pratimA tasya bhagavataH tesimaM tu ajjhappaM teSAM- namaskurvatAmidamadhyAtma- idaM cetaH, tathA na ca tAsu sAvadyA sapApA kriyA ceSTA pratimAsu, itareSu pArzvasthAdiSu dhruvA avazyaMbhAvinI sAvadyA kriyA praNamataH, tatra kimityata Aha- samaNumaNNA samanujJA sAvadhakriyAyuktapArzvasthAdipraNamanAt sAvadhakriyAnumatiriti hRdayam, athavA santastIrthakaraguNAstIrthakare tAn vayaM praNamAmasteSAmidamadhyAtma-idaMcetaH,tato'rhaguNAdhyAropeNa ceSTapratimApraNAmAnnamaskartuHnaca sAvadyA kriyA-parispandanalakSaNA, itareSu- pArzvasthAdiSu pUjyamAneSvazubhakriyopetatvAtteSAM namaskartu vA samanujJeti gaathaarthH||1132||punrpyaah codakaH ni0-jaha sAvajA kiriyA natthiya paDimAsu evmiyraa'vi| tayabhAve natthi phalaM aha hoi aheugaM hoi||1133|| yathA sAvadyA kriyA-sapApA kriyA nAstyeva na vidyata eva pratimAsu, evamitarA'pi-niravadyA'pi nAstyeva, tatazva tadabhAve niravadyakriyA'bhAve nAsti phalaM puNyalakSaNam, atha bhavati ahetukaM bhavati niSkAraNaM ca bhavati, praNamyavastugatakriyAhetukatvA(bhAvA)tphalasyetyabhiprAyaH, ahetukatve cAkasmikakarmasambhavAnmokSAdyabhAva iti gAthArthaH // 1133 // itthaM codakenokte satyAhAcArya: ni0- kAmaM ubhayAbhAvo tahaviphalaM atthi mnnvisuddhiie| tIi puNa maNavisuddhIi kAraNaM hoMti pddimaau||1134|| kAmaM anumatamidam, yaduta ubhayAbhAvaH sAvadyetarakriyA'bhAvaH pratimAsu, tathA'pi phalaM puNyalakSaNaM asti vidyate, manaso vizuddhirmanovizuddhistasyA manovizuddheH sakAzAt, tathAhi- svagatA manovizuddhireva namaskartuH puNyakAraNam, na namaskaraNIya // 927 // Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vandanA, zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 928 // liGgAprAmANyacarcA vastugatA kriyA, AtmAntare phalAbhAvAt, yadyevaM kiM pratimAbhiriti?, ucyate, tasyAH punarmanovizuddheH kAraNaM nimittaM . 3. tRtIyabhavanti pratimAH, tahAreNa tasyAH sambhUtidarzanAditi gaathaarthH||1134||aah- evaM liGgamapi pratimAvanmanovizuddhikAraNaM madhyayanam bhavatyeveti, ucyate niyuktiH ni0- jaiviya paDimAu jahA muNiguNasaMkappakAraNaM liMgaM / ubhayamavi atthi liMgaM na ya paDimAsUbhayaM asthi // 1135 // 1135-36 yadyapi ca pratimA yathA munInAM guNA muniguNA- vratAdayasteSu saGkalpaH- adhyavasAyaH muniguNasaGkalpastasya kAraNaMnimittaM muniguNasaGkalpakAraNaM liGgaM dravyaliGgam, tathA'pi pratimAbhiH saha vaidharmyameva, yata ubhayamapyasti liGge sAvadyakarma niravadyakarmaca, tatra niravadyakarmayukta eva yo muniguNasaGkalpaH sasamyaksaGkalpaH, sa eva ca puNyaphalaH, yaH punaH sAvadyakarmayuktepimuniguNasaGkalpaHsa viparyAsasaGkalpaH, klezaphalazcAsau, viparyAsarUpatvAdeva, na ca pratimAsUbhayamasti, ceSTArahitatvAt, tatazca tAsu jinaguNaviSayasya klezaphalasya viparyAsasaGkalpasyAbhAvaH, sAvadyakarmarahitatvAt pratimAnAm, Aha- itthaM tarhi niravadyakarmarahitatvAtsamyaksaGkalpasyApipuNyaphalasyAbhAva eva prApta iti, ucyate, tasya tIrthakaraguNAdhyAropeNa pravRtte bhAva iti gaathaarthH||1135|| tathA cA''ha ni0-niyamA jiNesu uguNA paDimAo dissa je maNe kuNai / aguNe u viyANaMto kaM namau maNe guNaM kaauN||1136 // niyamAdi ti niyamenAvazyaMtayA jineSveva tIrthakareSveva, tuzabdasyAvadhAraNArthatvAt, guNAH jJAnAdayaH, na pratimAsu, pratimA dRSTvA tAsvadhyAropadvAreNa yAn manasi karoti cetasi sthApayati punarnamaskaroti, ata evAsau tAsu zubhaH puNyaphalo jinaguNasaGkalpaH, sAvadyakarmarahitatvAt, na cAyaMtAsu niravadyakarmAbhAvamAtrAdviparyAsasaGkalpaH, sAvadyakarmopetavastuviSaya // 928 // Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 929 // tvAttasya, tatazcobhayavikala evA''kAramAtratulye katipayaguNAnvite cAdhyAropo'pi yuktiyuktaH, aguNe uityAdi aguNAneva, 3. tRtIyatuzabdasyAvadhAraNArthatvAt avidyamAnaguNAneva vijAnan avabudhyamAnaH pArzvasthAdIn kaM namau maNe guNaM kAuM kaM manasi guNaM madhyayanam vandanA, kRtvA namaskarotu tAniti?,syAdetat-anyasAdhusambandhinaM teSvadhyAropadvAreNa manasi kRtvA namaskarotu, na, teSAM sAvadyakarma niyuktiH yuktatayA'dhyAropaviSayalakSaNavikalatvAt, aviSaye cAdhyAropaM kRtvA namaskurvato doSadarzanAd / / 1136 // Aha ca- 1137-38 liGgAprAmANyAni0-jaha velaMbagaliMgaMjANaMtassa namao havai doso| niddhaMdhasamiya nAUNa vaMdamANe dhuvo doso||1137 / / crcaa| yathA viDambakaliGgaM bhANDAdikRtaM jAnataH avabudhyamAnasya namataH namaskurvataH sato'sya bhavati doSaH pravacanahIlanAdilakSaNaH, niddhandhasaM pravacanopaghAtanirapekSaM pArzvasthAdikaM iya evaM jJAtvA avagamya vandamANe dhuvo doso vandati- namaskurvati sati namaskartari dhruva:- avazyaMbhAvI doSa:- AjJAvirAdhanAdilakSaNaH, pAThAntaraM vA-'niddhaMdhasaMpi NAUNaM vaMdamANassala dosAu' idaM prakaTArthameveti gAthArthaH // 1137 // evaMna liGgamAtramakAraNato'vagatasAvadhakriyaM namaskriyata iti sthApitam, bhAvaliGgamapi dravyaliGgarahitamitthamevAvagantavyam, bhAvaliGgagarbha tu dravyaliGgaM namaskriyate, tasyaivAbhilaSitArthakriyAprasAdhakatvAt, rUpakadRSTAntazcAtra, Aha ca ni0- ruppaM TakaM visamAhayakkharaM navi rUvao cheo| duNDaMpi samAoge rUvo cheyattaNamuvei // 1138 // * atra tAvaccaturbhaGgI- rUpamazuddhaM TaGkaM viSamAhatAkSaramityekaH, rUpamazuddhaM TaGka samAhatAkSaramiti dvitIyaH, rUpaM zuddhaM TaGka viSamAhatAkSaramiti tRtIyaH, rUpaMzuddhaMTarDsamAhatAkSaramiti caturthaH, atra ca rUpakalpaM bhAvaliGgaMTakalpaMdravyaliGgam,iha ca prathamabhaGgatulyAzcarakAdayaH,azuddhobhayaliGgatvAt, dvitIyabhaGgatulyA: pArzvasthAdayaH, azuddhabhAvaliGgatvAt, tRtIyabhaGga // 929 // Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 | 3. tRtIya madhyayanam | vandanA, | niyuktiH 1139 linggaapraamaannycrcaa| vRttiyutam bhAga-3 | // 930 // tulyAH pratyekabuddhA antarmuhUrtamAnaM kAlamagRhItadravyaliGgAH,caturthabhaGgatulyAH sAdhavaH zIlayuktAH gacchagatA nirgatAzca jinakalpikAdayaH, yathA rUpako bhaGgatrayAntargata: accheka ityavikala (iti) tadarthakriyArthinA nopAdIyate, caturthabhaGganirUpita evopAdIyate, evaM bhaGgatrayanidarzitAH puruSA api paralokArthino yatona namaskaraNIyAH, caramabhaGgakanidarzitA eva namaskaraNIyA iti bhAvanA, akSarANi tvevaM nIyante- rUpaM zuddhAzuddhabhedam, TaGkaM viSamAhatAkSaraM viparyastaniviSTAkSaram, naiva rUpakaH chekaH, asAMvyavahArika ityarthaH, dvayorapi zuddharUpasamAhatAkSaraTaGkayoH samAyoge sati rUpakazchekatvamupaitIti gaathaarthH|| 1138 // rUpakadRSTAnte dArTAntikayojanAM nidarzayannAha ni0- ruppaM patteyabuhA TaMkaMje liMgadhAriNo samaNA / davvassa ya bhAvassa ya cheosamaNo smaaogo||1139||daarN|| rUpaM pratyekabuddhA ityanena tRtIyabhaGgAkSepaH, TaGkaM ye liGgadhAriNaH zramaNA ityanena tu dvitIyasya, anenaivAzuddhazuddhobhayAtmakasyApi prathamacaramabhaGgadvayasyeti, tatra dravyasya ca bhAvasya ca chekaH zramaNaH samAyoge-samAhatAkSaraTaGkazuddharUpakalpadravyabhAvaliGgasaMyoge zobhana: sAdhuriti gaathaarthH|| 1139 // vyAkhyAtaM saprapaJcaM vaiDUryadvAram, jJAnadvAramadhunA, iha kazcijjJAnameva pradhAnamapavargabIjamicchati, yataH kila evamAgamaH-ja aNNANI kamma khavei bahuyAhiM vaaskoddiihiN| taM NANI tihi gutto khavei usaasmittennN||1|| tathA- suI jahA sasuttA Na NAsaI kayavaraMmi pddiyaavi| jIvo tahA sasutto Na Nassai gao'vi saMsAre // 2 // tathA- NANaM giNhai NANaM guNei NANeNa kuNai kiccaaii| bhavasaMsArasamudaM NANI NANe Thio tri||3||tsmaajjnyaanmev pradhAnamapavarga 0 yadajJAnI karma kSapayati bahukAbhirvarSakoTIbhiH / tajjJAnI tribhirguptaH kSapayatyucchvAsamAtreNa // 1 // sUciryathA sasUtrA na nazyati kacavare patitA'pi / jIvastathA sasUtro na nazyati gato'pi saMsAre / / 2 // jJAnaM gRhNAti jJAnaM guNayati jJAnena karoti kRtyAni / bhavasaMsArasamudraM jJAnI jJAne sthitastarati // 3 // // 930 // Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 931 // prAptikAraNam, ato jJAnina eva kRtikarma kAryam, Aha- anantaragAthAyAmeva dravyabhAvasamAyoge zramaNa uktaH, tasya ca 3. tRtIyakRtikarma kAryamityuktam, caraNaM ca bhAvo vartata ityukte satyAha madhyayanam ni0- kAmaMcaraNaM bhAvo taM puNa nANasahio smaanneii| na ya nANaM tu na bhAvo teNa ra NANiM pnnivyaamo||1140|| vandanA, niyuktiH kAmaM anumatamidam, yaduta caraNaM cAritraM bhAvaH bhAvazabdo bhAvaliGgopalakSaNArthaH, tatpunaH jJAnasahitaH jJAnayuktaH samApayati 1140-42 niSThAM nayati, yata idamitthamAsevanIyamiti jJAnAdevAvagamyate, tasmAttadeva pradhAnam, na ca jJAnaM tu na bhAvaH, bhAva eva, jJAnatIrthavAdaH unmArgadezakA bhAvaliGgAntargatamiti bhAvanA, tena kAraNena ra iti nipAtaH pUraNArthaH, jJAnamasyAstIti jJAnI taM jJAninaM praNamAmaH pUjayAma adraSTavyAH / iti gaathaarthH|| 1140 // yatazca bAhyakaraNasahitasyApyajJAninazcaraNAbhAva evokta: ni0- tamhA Na bajjhakaraNaM majjhapamANaM na yAvi cArittaM / nANaM majjha pamANaM nANe aThiaMjao titthaM // 1141 // tasmAnna bAhyakaraNaM piNDavizuddhyAdikaM mama pramANam, na cApi cAritraM vratalakSaNam, tajjJAnAbhAve tasyApyabhAvAt, ato jJAnaM mama pramANam, sati tasmin caraNasyApi bhAvAt, jJAne ca sthitaM yatastIrtham, tasyAgamarUpatvAditi gAthArthaH // 1141 // kiM cAnyad-darzanaM bhAva iSyate, samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArgaiti (tattvArthe a01sU01)vacanAt, taccadarzanaM dvidhA-abhigamajaM naisargikaM ca, idamapi ca jJAnAyattodayameva vartate, tathA cAha ni0- nAUNa yasabbhAvaM ahigamasaMmaMpi hoi jIvassa / jAIsaraNanisaggugNayAvina nirAgamA ditttthii||1142 // jJAtvA ca avagamya sadbhAvaMsatAM bhAvaH sadbhAvastam, santo jIvAdayaH, kiM?- adhigamAt- jIvAdipadArthaparicchedalakSaNAt / samyaktvaM- zraddhAnalakSaNamadhigamasamyaktvam, idamadhigamasamyaktvamapi, apizabdAccAritramapi, bhavati jIvasya jAyate Atmana jIvassa / jAIsaraNa // 931 // ?- adhigamAt-jAvIvasya jAyate Atmana Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 932 // ityarthaH, naisargikamAzrityAha-jAtismaraNAt sakAzAt nisargeNa-svabhAvenodgatA-sambhUtA jAtismaraNanisargodgatA, asAvapi 3. tRtIyana nirAgamA AgamarahitA dRSTiH darzanaM dRSTiriti, yataH svayambhUramaNamatsyAdInAmapi jinapratimAdyAkAramatsyadarzanAjAti- madhyayanam manusmRtya bhUtArthAlocanapariNAmameva naisargikasamyaktvamupajAyate, bhUtArthAlocanaMca jJAnaMtasmAdidamapijJAnAyattodayamiti vandanA, niyuktiH kRtvA jJAnasya prAdhAnyAt jJAnina eva kRtikarma kAryamiti sthitam, ayaM gaathaarthH||1142|| itthaM jJAnavAdinokte satyA-8 1143-44 hAcArya: jJAnatIrthavAdaH unmArgadezakA ni0- nANaM savisayaniyayaM na nANamitteNa knjnipphttii| maggaNNU diTThato hoi saciTTho aciTThoya // 1143 // adraSTavyAH / jJAnaM prakrAntam, svaviSaye niyataM svaviSayaniyatam, svaviSayaH punarasya prakAzanameva, yatazcaivamataH na jJAnamAtreNa kAryaniSpattiH, mAtrazabdaH kriyApratiSedhavAcakaH, atrArthe mArgajJo dRSTAnto bhavati, saceSTaH, savyApAraH aceSTazca apratipadyamAnaceSTazca, etaduktaM bhavati- yathA kazcitpATaliputrAdimArgajJo jigamiSuzceSTadezaprAptilakSaNaM kAryaM gamanaceSTodyata eva sAdhayati, na ceSTAvikalo bhUyasA'pi kAlena, tatprabhAvAdeva, evaM jJAnI zivamArgamaviparItamavagacchannapi saMyamakriyodyata eva tatprAptilakSaNaM kArya sAdhayati, nAnudyato, jJAnaprabhAvAdeva, tasmAdalaM saMyamarahitena jJAneneti gaathaahRdyaarthH||1143|| prastutArthapratipAdakameva dRSTAntAntaramabhidhitsurAhani0-AujjanaTTakusalAvi naTTiyA taM jaNaM na tosei / jogaM ajuMjamANI niMdaM khisaMca sA lahai / / 1144 // // 932 // AtodyAni- mRdaGgAdIni nRttaM- karacaraNanayanAdiparispandavizeSalakSaNam, AtodyaiH karaNabhUtairnRttamAtodyanRttaM tasmin / kuzalA- nipuNA AtodyanRttakuzalA, asAvapi nartakI, apizabdAt raGgajanaparivRtA'pi taM janaM raGgajanaM na toSayati na harSa Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 / / 933 // 3. tRtIyamadhyayanam vandanA, niyuktiH |1145-47 jJAnatIrthavAdaH unmArgadezakA adraSTavyAH / nayatItyarthaH, kimbhUtA satI?- yogamayuJjantI kAyAdivyApAramakurvatI, tatazcAparituSTAdraGgajanAnna kiJcidravyajAtaM labhata iti gamyate, api tu nindAM khiMsAM ca sA labhate raGgajanAditi, tatsamakSameva yA hIlanA sA nindA, parokSe tu sA khiMseti gAthArthaH // 1144 // itthaM dRSTAntamabhidhAya dArTAntikayojanAM pradarzayannAha ni0- iya liMganANasahio kAiyajogaM na juMjaI jo u / na lahai sa mukkhasukkhaM lahai ya niMda spkkhaao||1145|| iya evaM liGgajJAnAbhyAM sahito- yukto liGgajJAnasahitaH kAyayogaM kAyavyApAraM na yuGkte na pravartayati, yastu na labhate na prApnoti sa itthambhUtaHkiM?- mokSasaukhyaM siddhisukhamityarthaH, labhate tu nindA svapakSAt, cazabdAtkhisAMca, iha ca nartakItulyaH sAdhuH,AtodyatulyaM dravyaliGgam, nRttajJAnatulyaM jJAnam, yogavyApAratulyaM caraNam, raGgaparitoSatulyaH saGghaparitoSaH, dAnalAbhatulyaH siddhisukhalAbhaH, zeSaM sugamam, yata evamato jJAnacaraNasahitasyaiva kRtikarma kAryamiti gAthAbhAvArthaH // 1145 // caraNarahitaM jJAnamakiJcitkaramityasyArthasya sAdhakA bahavo dRSTAntAH santIti pradarzanAya punarapi dRSTAntamAha ni0- jANaMto'vi ya tariuMkAiyajogaM na juMjai naIe / so vujjhai soeNaM evaM nANI crnnhiinno||1146 / / jAnannapi ca tarItuM yaH kAyayogaM kAyavyApAraM na yuGkte nadyAM sa pumAn uhyate hriyate zrotasA payaHpravAheNa, evaM jJAnI caraNahInaH saMsAranadyAM pramAdazrotasohyata ityupanayaH, tasmAccaraNavikalasya jJAnasyAkiJcitkaratvAdubhayayuktasyaiva kRtikarma kAryamiti gaathaabhipraayaarthH||1146 // evamasahAyajJAnapakSe nirAkRte jJAnacaraNobhayapakSe ca samarthite satyaparastvAha ni0-guNAhie vaMdaNayaM chaumattho guNAguNe ayaannNto| vaMdijA guNahINaM guNAhiyaM vAvi vaMdAve // 1147 // ihotsargataH guNAdhike sAdhau vandanaM kartavyamiti vAkyazeSaH, ayaM cArthaH zramaNaM vandetetyAdigranthAtsiddhaH, guNahIne tu // 933 // Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka | niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam 3.tRtIyamadhyayanam vandanA, niyuktiH 1948-49 jJAnatIrthavAdaH unmArgadezakA adrssttvyaa:| bhAga-3 // 934 // pratiSedhaH paJcAnAM kRtikarmetyAdigranthAd, idaM ca guNAdhikatvaM guNahInatvaM ca tattvato durvijJeyam, atazchadmasthastattvato guNAguNAn AtmAntaravartinaH ajAnan anavagacchan kiM kuryAt?, vandeta vA guNahInaM kazcit, guNAdhikaM cApi vandApayet, ubhayathA'pi ca doSaH, ekatrAguNAnujJApratyayaH anyatra tu vinayatyAgapratyayaH, tasmAttUSNIbhAva eva zreyAn, alaMvandaneneti gaathaabhipraayH|| 1147 // itthaM codakenokte sati vyavahAranayamatamadhikRtya guNAdhikatvaparijJAnakAraNAni pratipAdayannAcArya Aha ni0- AlaeNaM vihAreNaM ThANAcaMkamaNeNa ya / sakko suvihio nAuMbhAsAveNaieNa y||1148|| B AlayaH- vasatiH supramArjitAdilakSaNA'thavA strIpazupaNDakavivarjiteti, tenA''layena, nAguNavata evaMvidhaH khalvAlayo bhavati, vihAraH- mAsakalpAdistena vihAreNa, sthAnaM- UrdhvasthAnam, cakamaNaM- gamanam, sthAnaMca caGkamaNaMcetyekavadbhAvastena ca, aviruddhadezakAyotsargakaraNena ca yugamAtrAvanipralokanapurassarAdbhutagamanena cetyarthaH, zakyaH suvihito jJAtum, bhASAvainayikena ca vinaya eva vainayikaM samAlocya bhASaNena AcAryAdivinayakaraNena ceti bhAvanA, naitAnyevambhUtAni prAyazo'suvihitAnAM bhavantIti gAthArthaH // 1148 // itthamabhihite satyAha codakaH ni0- AlaeNaM vihAreNaM ThANe caMkamaNeNa y|n sakko suvihio nAuM bhAsAveNaieNa y|| 1149 // Alayena vihAreNa sthAnacaGkamaNena (sthAnena caGkamaNena) cetyarthaH, na zakyaH suvihito jJAtuM bhASAvainayikena ca, udAyinRpamArakamAthurakoTTaillAdibhirvyabhicArAt, tathA ca pratItamidaM- asaMyatA api hInasattvA labdhyAdinimittaM saMyatavacceSTante, saMyatA api ca kAraNato'saMyatavaditi gaathaarthH||1149|| kiMca ni0- bharaho pasannacaMdo salbhitarabAhiraM udAharaNaM / dosuppattiguNakaraM na tesi bajhaM bhave karaNaM // 1150 // // 934 // Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vandanA, zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 935 // bharataH prasannacandraH sAbhyantarabAhyamudAharaNam, AbhyantaraM bharataH, yatastasya bAhyakaraNarahitasyApi vibhUSitasyaivA''darzaka 3. tRtIyagRhapraviSTasya viziSTabhAvanAparasya kevalajJAnamutpannam, bAhyaM prasannacandraH, yatastasyotkRSTabAhyakaraNavato'pyantaHkaraNavikala- madhyayanam syAdhaH saptamanarakaprAyogyakarmabandho babhUva, tadevaM doSotpattiguNakaraM na tayorbharataprasannacandrayoH bajhaM bhave karaNaM ti chAndasatvAdabhUtkaraNaM doSotpattikArakaM bharatasya nAbhUdazobhanaM bAhyaM karaNaM guNakArakaM prasannacandrasya nAbhUcchobhanamapIti, tasmAdAntarameva 1150-52 karaNaM pradhAnam, na ca tadAlayAdinA'vagantuM zakyate, guNAdhike ca vandanamuktamiti tUSNIbhAva eva jyAyAn iti sthitam, | jJAnatIrthavAdaH unmArgadezakA ityayaM gaathaabhipraayH|| 1150 // itthaM tIrthAGgabhUtavyavahAranayanirapekSaM codakamavagamyAnyeSAM pAralaukikApAyadarzanAyA-8 adraSTavyAH / hAcArya: ni0- patteyabuddhakaraNe caraNaM nAsaMti jiNavariMdANaM / AhaccabhAvakahaNe paMcahi ThANehi paastthaa||1151|| pratyekabuddhAH- pUrvabhavAbhyastobhayakaraNA bharatAdayasteSAM karaNaM tasminnAntara eva phalasAdhake sati mandamatayazcaraNaM nAzayanti jinavarendrANAM sambandhibhUtamAtmano'nyeSAM ca, pAThAntaraM vA bodhiM nAsiMti jiNavariMdANaM kathaM? - AhaccabhAvakahaNe tti kAdAcitkabhAvakathane- bAhyakaraNarahitaireva bharatAdibhiHkevalamutpAditamityAdilakSaNe, kathaM nAzayanti?- paJcabhiH sthAnaiH prANAtipAtAdibhiH pAramparyeNa karaNabhUtaiH pArzvasthA uktalakSaNA iti gAthArthaH // 1151 // yatazca ni0- ummaggadesaNAe caraNaM nAsiMti jiNavariMdANaM / vAvannadasaNAkhalu na hulabbhA tArisA daTuM / / 1152 // dAraM / unmArgadezanayA anayA'nantarAbhihitaM caraNaM nAzayanti jinavarendrANAM sambandhibhUtamAtmano'nyeSAM ca, ataH vyApanadarzanAHkhalu // 935 // Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 / / 936 // darzana vinaSTasamyagdarzanA nizcayataH, khalvityapizabdArtho nipAtaH, tasya ca vyavahitaH sambandhastamupariSTAt pradarzayiSyAmaH, na hu | 3. tRtIyalabbhA tArisA daLU ti naiva kalpante tAdRzA draSTumapIti, kiM punarjJAnAdinA pratilAbhayitumiti gaathaarthH||1152|| saprasaGgamadhyayanam gataM jJAnadvAram, darzanadvAramadhunA, tatra darzananayamatAvalambI kRtikarmAdhikAra evAvagatajJAnanayamata idamAha vandanA, niyuktiH ni0- jaha nANeNaM na viNA caraNaM, nAdasaNissa iya nANaM / na ya daMsaNaM na bhAvo tena ra diddheipnnivyaamo||1153|| |1153-55 yathA jJAnena vinA na caraNaM kintu sahaiva, nAdarzanina evaM jJAnam, kintu darzanina eva, samyagdRSTerjJAnaM mithyAdRSTeviparyAsa iti / tIrthavAdaH vacanAt, tathA na ca darzanaM na bhAvaH, kintu bhAva eva, bhAvaliGgAntargatamityarthaH, tena kAraNena jJAnasya tadbhAvabhAvitvA caaritrpussttiH| darzanasya jJAnopakArakatvAd reti prAgvat diTThi nti prAkRtazailyA darzanamasyAstIti darzanI taM darzaninam, praNamAmaH pUjayAma iti gaathaarthH||1153||syaadett- samyaktvajJAnayoryugapadbhAvAdupakAryopakArakabhAvAnupapattiriti, etaccAsad, yataH ni0-jugavaMpi samuppannaM sammattaM ahigamaM visohei / jaha kAyagamaMjaNAI jaladiTThIo visohaMti // 1154 // yugapadapi tulyakAlamapi samutpannaM saJjAtaM samyaktvaM jJAnena saha adhigama vizodhayati adhigamyante paricchidyante padArthA yena so'dhigamaH- jJAnamevocyate, tamadhigamaM vizodhayati-jJAnaM vimalIkarotItyarthaH, atrArthe dRSTAntamAha- yathA kAcakAJjane jaladRSTI vizodhayata iti, kacako vRkSastasyedaM kAcakaM phalam, aJjanaM- sauvIrAdi, kAcakaM cAJjanaM ca kAcakAJjane, anusvAro'trAlAkSaNikaH, jalaM- udakam, dRSTiH- svaviSaye locanaprasAraNalakSaNA, jalaM ca dRSTizca jaladRSTI te vizodhayata / iti gAthArthaH / / 1154 // sAmpratamupanyastadRSTAntasya dAntikenAMzataH bhAvanikAM pratipAdayannAha ni0-jaha 2 sujjhai salilaM taha 2 rUvAI pAsaI ditttthii| iya jaha jaha tattaruI taha taha tattAgamo hoi||1155|| // 936 // Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 madhyayanam vandanA, // 937 // yathA 2 zuddhyati salilaM kAcakaphalasaMyogAt tathA tathA rUpANi tadgatAni pazyati draSTA, iya evaM yathA yathA yathA tttvruciH|| 3. tRtIyasamyaktvalakSaNA, saMjAyata iti kriyA, tathA tathA tattvAgamaH tattvaparicchedo bhavatIti, evamupakArakaM samyaktvaM jJAnasyeti gaathaarthH|| 1155 // syAdetat- nizcayataH kAryakAraNabhAva evopakAryopakArakabhAvaH, sa cAsambhavI yugapadbhAvinoriti, niyuktiH atrocyate |1156 ni0- kAraNakajavibhAgo dIvapagAsANa jugvjmmevi| jugavuppannaMpitahA heU nANassa sammattaM / / 1156 // darzana tIrthavAdaH yatheha kAraNakAryavibhAgo dIpaprakAzayoH yugapajjanmanyapi yugapadutpAde'pItyarthaH, yugapadutpannamapi tathA hetuH kAraNaM jJAnasya | caaritrpussttiH| samyaktvam, yasmAdevaM tasmAtsakalaguNamUlatvAddarzanasya darzanina eva kRtikarma kAryam, AtmanA'pi tatraiva yatnaH kAryaH, sakalaguNamUlatvAdeveti, uktaM ca- dvAraM mUlaM pratiSThAnamAdhAro bhAjanaM nidhiH| dharmahetordviSaTkasya, smygdrshnmissyte||1|| ayaM gAthAbhiprAyArthaH / / 1156 // itthaM nodakenokte satyAhAcAryaH nANassa jaivi heU savisayaniyayaMtahAvisammattaM / tamhA phalasaMpattI na jujjae nANapakkhe v||1|| (pra0) jaha tikkharuIvi naro gaMtuMdesaMtaraM nyvihuunno| pAveina taM desaM nayajutto ceva pAuNai / / 2 / / (pra0) iya nANacaraNahINo sammaddiTThIvi mukkhadesaM tu / pAuNai neya nANAisaMjuo ceva pAuNai // 3 // (pra0) idamanyakartRkaM gAthAtrayaM sopayogamitikRtvA vyAkhyAyate, jJAnasya yadyapi hetuH kAraNaM samyaktvamiti yogaH, apizabdo'bhyupagamavAdasaMsUcakaH, abhyupagamyApi brUmaH, tattvatastu kAraNameva na bhavati, ubhayorapi viziSTakSayopazamakAryatvAt, svaviSayaniyatamitikRtvA, svaviSayazcAsya tattveSurucireva, tathA'pi tasmAt samyaktvAt phalasaMpattINa jujjae phalasamprAptirna // 7 // Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 938 // 3. tRtIyamadhyayanam vandanA, niyuktiH 1157-58 darzanatIrthavAdaH caaritrpussttiH| yujyate, mokSasukhaprAptirna ghaTata ityarthaH,svaviSayaniyatatvAdeva, asahAyatvAdityarthaH, jJAnapakSa iva, anena tatpratipAditasakaladRSTAntasaGgrahamAha- yathA jJAnapakSe mArgajJAdibhidRSTAntarasahAyasya jJAnasyaihikAmuSmikaphalAsAdhakatvamuktam, evamatrApi darzanAbhilApena draSTavyam, dinAnaMtu pradarzyate- yathA tIkSNarucirapinaraH tIvrazraddho'pipuruSaH, kva?- gantuM dezAntaraM dezAntaragamana ityarthaH, nayavihIno jJAnagamanakriyAlakSaNanayazUnya ityarthaH, prApnoti na taM deza- gantumiSTaM tadviSayazraddhAyukto'pi, nayayukta eva prApnoti, iya evaM jJAnacaraNarahitaH samyagdRSTirapi tattvazraddhAnayukto'pi mokSadezaM tu na prApnoti, naiva samyaktvaprabhAvAdeva, kintu jJAnAdisaMyukta eva prApnoti, tasmAntritayaM pradhAnam, atastritayayuktasyaiva kRtikarma kAryam, tritayaM cA''tmanA''sevanIyam, samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArga (tattvA0 a01 sU01) iti vacanAdayaM gaathaatrityaarthH||1-2-3|| evamapi tattve samAkhyAte ye khalvadharmabhUyiSThA yAni cAsadAlambanAni pratipAdayanti tadabhidhitsurAha ni0-dhammaniyattamaIyA paralogaparammuhA visayagiddhA / caraNakaraNe asattA seNiyarAyaMvavaisaMti // 1157 // dharma:- cAritradharmaH parigRhyate tasmAnnivRttA matiryeSAM te dharmanivRttamatayaH, paraH- pradhAno lokaH paraloko- mokSastatparAnakhAH viSayagRddhAH zabdAdiviSayAnuraktAH, te evambhUtAzcaraNakaraNe azaktAH asamarthAH santaH zreNikarAjaM vyapadizantyAlambanamiti gAthArthaH // 1157 / kathaM? ni0-Na seNio Asi tayA bahussuo, na yAvi pannattidharona vaaygo|so AgamissAi jiNo bhavissai, samikkha pannAi varaM khudaMsaNaM // 1158 // na zreNikaH narapatirAsIt tadA tasmin kAle bahuzrutaH bahvAgamaH mahAkalpAdizrutadhara ityarthaH, na cApi prajJaptidharaH na cApi // 93 Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. tRtIyamadhyayanam vandanA, zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 939 // | niyuktiH 1159-60 darzanatIrthavAdaH caaritrpussttiH| bhagavatIvettA na vAcakaH na pUrvadharaH, tathA'pyasAvasahAyadarzanaprabhAvAdeva AgamissAe tti AyatyAmAgAmini kAle jino bhaviSyati tIrthakaro bhaviSyati yatazcaivamataH samIkSya dRSTvA prajJayA buddhyA darzanavipAkaM tIrthakarAkhyaphalaprasAdhakaM varaM khudaMsaNanti khuzabdasyAvadhAraNArthatvAt varaM darzanamevAGgIkRtamiti vAkyazeSaH, ayaM vRttArthaH // 1158 // kiMca-zakya evopAye prekSAvata: pravRttiyujyate, na punarazakye ziraHzUlazamanAya takSakaphaNAlaGkAragrahaNakalpe cAritre, cAritraM ca tattvata: mokSopAyatve satyapyazakyAsevanam, sUkSmAparAdhe'pi anupayuktagamanAgamanAdibhirvirAdhyamAnatvAdAyAsarUpatvAcca, niyamena ca chadmasthasya taddhaMza upajAyate srvsyaivaat:| ni0-bhaTThaNa carittAo suTThayaraM daMsaNaM gaheyavvaM / sijhaMti caraNarahiyA daMsaNarahiyA na sijhaMti // 1159 // bhraSTena cyutena, kutaH?- cAritrAt, sutarAM darzanaM grahItavyam, punarbodhilAbhAnubandhizakyamokSopAyatvAt, tathA ca-siddhyanti caraNarahitAH prANinaH- dIkSApravRttyanantaramRtAntakRtkevalinaH, darzanarahitAstu na siddhyanti, ato darzanameva pradhAnaM siddhikAraNam, tadbhAvabhAvitvAdityayaM gAthArthaH // 1159 // itthaM codakAbhiprAya uktaH, sAmpratamasahAyadarzanapakSe doSA ucyante, yaduktaM-na zreNika AsIttadA bahuzruta ityAdi, tanna, tata evAsau narakamagamat, asahAyadarzanayuktatvAt, anye'pyevaMvidhA dazArasiMhAdayo narakameva gatA iti, Aha ca ni0- dasArasIhassayaseNiyassA, peDhAlaputtassayasaccaissa / aNuttarAdasaNasaMpayA tayA, viNA crittenn'hrNgiNgyaa||1160|| dazArasiMhasya ariSThanemipitRvyaputrasya zreNikasya ca prasenajitputrasya peDhAlaputrasya ca satyakinaH anuttarA pradhAnA kSAyiketi yaduktaM bhavati, kA?- darzanasampat tadA tasmin kAle, tathA'pi vinA cAritreNa adharAM gatiM gatA narakagatiM prAptA iti // 939 / / Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 savA niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 940 // 3. tRtIyamadhyayanam vandanA, niyuktiH |1161-63 |darzanatIrthavAdaH caaritrpussttiH| vRttArthaH // 1160 // kiMca ni0- savvAovi gaIo avirahiyA naanndNsnndhrehi| tAmA kAsipamAyaM nANeNa carittarahieNaM // 1161 // sarvA api nArakatiryagnarAmaragatayaH avirahitAH avimuktAH, kaiH?- jJAnadarzanadharaissattvaiH, yata:- sarvAsveva samyaktvazrutasAmAyikadvayamastyeva, na ca naragativyatirekeNAnyAsu muktiH,cAritrAbhAvAt, tasmAccAritrameva pradhAnaM muktikAraNam, tadbhAvabhAvitvAditi, yasmAdevaM taM mA kAsi pamAyaM ti tat-tasmAnmA kArSIH pramAdam, jJAnena cAritrarahitena, tasyeSTaphalAsAdhakatvAt, jJAnagrahaNaM ca darzanopalakSaNArthamiti gAthArthaH / / 1161 // itazca cAritrameva pradhAnam, niyamena cAritrayukta eva samyaktvasadbhAvAd, Aha ca ni0- sammattaM acarittassa hunja bhayaNAi niyamaso ntthi| jo puNa carittajutto tassa u niyameNa sammattaM // 1162 // samyaktvaM prAgvarNitasvarUpaM acAritrasya cAritrarahitasya prANino bhavet bhajanayA vikalpanayA- kadAcidbhavati kadAcinna bhavati, niyamazo nAsti niyamena na vidyate, prabhUtAnAM cAritrarahitAnAM mithyAdRSTitvAt, yaH punazcAritrayuktaH sattvastasyaiva, tuzabdasyAvadhAraNArthatvAt, niyamena avazyatayA samyaktvam, ataH samyaktvasyApi niyamatazcAritrayukta eva bhAvAtprAdhAnyamiti gaathaarthH||1162|| kiM ca - ni0-jiNavayaNabAhirA bhAvaNAhiM uvvaTTaNaM ayANaMtA / neraiyatiriyaegidiehi jaha sijjhaI jiivo||1163|| jinavacanabAhyA yathAvasthitAgamaparijJAnarahitAH pratyekaM jJAnadarzananayAvalambinaH bhAvaNAhiM ti uktena nyAyena jJAnadarzanabhAvanAbhyAM sakAzAt, mokSamicchantIti vAkyazeSaH, udvartanAmajAnAnAH nArakatiryagekendriyebhyo yathA siddhyati jIvastathodvarta // 940 // Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam 3. tRtIyamadhyayanam vandanA, niyuktiH |1164-65 darzanatIrthavAdaH caaritrpussttiH| bhAga-3 // 941 // nAmajAnAnA iti yogaH, iyamatra bhAvanA- jJAnadarzanabhAve'pi na nArakAdibhyo'nantaraM manuSyabhAvamaprApya siddhyati kazcit, caraNAbhAvAt, tenAnayoH kevalayorahetutvaM mokSaM prati, tebhya evaikendriyebhyazca jJAnAdirahitebhyo'pyudvattA manuSyatvamapi prApya cAritrapariNAmayukta eva siddhyati, nAyukto'karmabhUmikAdiH, ata iyamudvartanA kAraNavaikalyaM sUcayatIti gaathaarthH||1163|| punarapicAritrapakSameva samarthayannAha ni0- suTThavi sammaTThiI na sijjhaI crnnkrnnprihiinno|jNcev siddhimUlaM mUDho taM ceva nAsei // 1164 // suSThapi atizayenApi samyagdRSTirna siddhyati, kimbhUtaH?- caraNakaraNaparihINaH, tadvAdameva ca samarthayan, kimiti?-yadeva siddhimUlaM yadeva mokSakAraNaM samyaktvaM mUDhastadeva nAzayati, kevalatadvAdasamarthanena, ekkapi asaddahato micchaMti vacanAt, athavA suSThapi samyagdRSTiH kSAyikasamyagdRSTirapItyarthaH, na siddhyati caraNakaraNaparihINaH, zreNikAdivat, kimiti ?- yadeva siddhimUlaM- caraNakaraNaM mUDhastadeva nAzayatyanAsevanayeti gaathaarthH||1164|| kiM ca- ayaM kevaladarzanapakSo na bhavatyevAgamavidaH susAdhoH, kasya tarhi bhavati?, ata Aha ni0-dasaNapakkhosAvaya carittabhaTTe ya maMdadhamme ya / dasaNacarittapakkho samaNe prlogkNkhimmi||1165|| darzanapakSaH zrAvake apratyAkhyAnakaSAyodayavati bhavati cAritrabhraSTe ca kasmizciMdavyavasthitapurANe mandadharme ca pArzvasthAdau, darzanacAritrapakSaH zramaNe bhavati, kimbhUte? - paralokAkAGkSiNi, susAdhAvityarthaH,prAkRtazailyA ceha saptamI SaSThyartha eva draSTavyA, darzanagrahaNAcca jJAnamapi gRhItameva draSTavyam, ato darzanAdipakSastrirUpo veditavya iti gaathaarthH|| 1165 // aparastvAhayadyevaM bahvIbhirupapattibhizcAritraM pradhAnamupavarNyate bhavatA tatastadevAstu, alaM jJAnadarzanAbhyAmiti, na, tasyaiva tadvyatirekeNA // 941 // Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 3. tRtIyamadhyayanam vandanA, niyuktiH 1166-68 darzanatIrthavAdaH cAritrapuSTiH // 942 // sambhavAd, Aha ni0- pAraMparappasiddhI daMsaNanANehiM hoi caraNassa / pAraMparappasiddhI jaha hoi taha'nnapANANaM // 1166 // pAramparyeNa prasiddhiH pAramparyaprasiddhiH-svarUpasattA, etaduktaM bhavati-darzanAjjJAnam, jJAnAccAritram, evaM pAramparyeNa caraNasvarUpasattA, sA darzanajJAnAbhyAM sakAzAdbhavati caraNasya, atastadbhAvabhAvitvAccaraNasya tritayamapyastu, laukikaM nyAyamAhapAramparyaprasiddhiryathA bhavati tathA'nnapAnayorloke'pi pratItaiveti kriyA, tathA cAnnArthI sthAlIndhanAdyapi gRhNAti pAnArthI ca drAkSAdyapi, atastritayamapi pradhAnamiti gaathaarthH||1166||aah- yadyevamatastulyabalatve sati jJAnAdInAM kimityasthAnapakSapAtamAzritya cAritraM prazasyate bhavateti?, atrocyate ni0- jamhA saNanANA saMpuNNaphalaM na diti patteyaM / cArittajuyA diti uvisissae teNa cArittaM // 1167 / / yasmAddarzanajJAne sampUrNaphalaM mokSalakSaNaM na dadataH na prayacchataH pratyekam, cAritrayukte datte eva, vizeSyate tena cAritram, tasminsati phalabhAvAditi gAthArthaH // 1167 // Aha-viziSyatAM cAritram, kintu ni0- ujjamamANassa guNA jaha huMti sasattio tvsuesuN| emeva jahAsattI saMjamamANe kahaM na guNA? // 1168 // ujjamamANassa tti udyacchataH- udyamaM kurvataH sAdhoH, kva?- tapaHzrutayoriti yogaH, guNAH tapojJAnAvAptinirjarAdayo yathA bhavanti svazaktitaH svazaktyodyacchataH, evameva yathAzakti zaktyanurUpamityarthaH, saMjamamANe kahaM na guNa tti saMyacchamAne- saMyama pRthivyAdisaMrakSaNAdilakSaNaM kurvati sati sAdhau kathaM na guNA:?,guNA evetyarthaH, athavA kathaM na guNA yenAvikalasaMyamAnuSThAnarahito virAdhakaH pratipadyata iti?, atrocyate // 942 // Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 943 // ni0- aNigUhato viriyaM na virAhei caraNaM tvsuesuN| jaisaMjame'vi viriyaM na nigUhijjA na hAvijjA // 1169 // anigUhan vIryaM prakaTayan sAmarthyaM yathAzaktyA, kva?- tapa:zrutayoriti yogaH, kiM? na virAdhayati caraNaM na khaNDayati cAritraM?, yadi saMyame'pi pRthivyAdisaMrakSaNAdilakSaNe vIryaM sAmarthyamupayogAdirUpatayA na nigRhayet na pracchAdayenmAtRsthAnena na hAvija tti tato na hApayet saMyamana khaNDet, syAdeva saMyamaguNA iti gaathaarthH||1169|| ni0-saMjamajoesusayA je puNa saMtaviriyAvisIyaMti / kahate visuddhacaraNA bAhirakaraNAlasA huMti ? // 1170 // saMyamayogeSu pRthivyAdisaMrakSaNAdivyApAreSu sadA sarvakAlaM ye punaH prANinaH saMtaviriyAvi sIyaMti tti vidyamAnasAmarthyA api notsahante, kathaM te vizuddhacaraNA bhavantIti yogaH?, naivetyarthaH, bAhyakaraNAlasAH santaH- pratyupekSaNAdibAhyaceSTArahitA iti gAthArthaH ||1170||aah- ye punarAlambanamAzritya bAhyakaraNAlasA bhavanti teSu kA vArteti?, ucyate ni0- AlaMbaNeNa keNai je manne saMyama pamAyati / na hutaM hoi pamANaM bhUyatthagavesaNaM kujjA // 1171 // Alambyata ityAlambanaM- prapatatAM sAdhAraNasthAnaM tenAlambanena kenacit avyavacchittyAdinA ye prANinaH manya iti evamahaM manye saMyama uktalakSaNaM pramAdayanti parityajanti, na hu taM hoi pamANaM naiva tadAlambanamAtraM bhavati pramANaM- Adeyam, kintu? bhUtArthagaveSaNaM kuryAt tattvArthAnveSaNaM kuryAt-kimidaM puSTamAlambanaM? Ahosvinneti, yadyapuSTamavizuddhacaraNA eva te, atha puSTaM vizuddhacaraNA iti gaathaarthH||1171|| aparastvAha- AlambanAtko vizeSa upajAyate? yena vizuddhacaraNA bhavantIti, atra dRSTAntamAha ni0-sAlaMbaNopaDato appANaMduggame'vidhArei / iya sAlaMbaNasevA dhArei jaiM asaDhabhAvaM // 1172 // 3. tRtIyamadhyayanam vandanA, niyuktiH 1169-70 darzanatIrthavAdaH caaritrpussttiH| niyukti: 1171-72 saalmbnsevaa| // 943 // Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhyayanam vandanA, zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 | // 944 // 1173-74 sAlambana ihAlambanaM dvividhaM bhavati- dravyAlambanaM bhAvAlambanaMca, dravyAlambanaMgAdau prapatatA yadAlambyate dravyam, tadapidvividhaM 3. tRtIyapuSTamapuSTaM ca, tatrApuSTaM durbalaM kuzavaccakAdi, puSTaM tu balavatkaThinavallyAdi , bhAvAlambanamapi puSTApuSTabhedena dvidhaiva, tatrApuSTaM / jJAnAdyapakArakam, tadviparItaM tu puSTamiti, taccedaM- kAhaM achittiM aduvA ahIhaM, tavovahANesu ya ujjmissN| gaNaM va NII va hu niyuktiH sAravissaM, sAlaMbasevI samuvei mukkhaM // 1 // tadevaM vyavasthite sati sahAlambanena vartata iti sAlambanaH, asau patannapi AtmAnaM durgame'pi gartAdau dhArayati, puSTAlambanaprabhAvAditi, iya evaM sevana sevA pratisevanetyarthaH, sAlambanA cAsau sevA ca sAlambanasevA sevaa| sA saMsAragarte prapatantaM dhArayati yatimazaThabhAvaM-mAtRsthAnarahitamityeSa guNa iti gaathaarthH||1172 ||saamprtN sisAdhayiSitArthavyatirekaM darzayannAha ni0- AlaMbaNahINo puNa nivaDai khalio ahe duruttAre / iya nikkAraNasevI paDai bhavohe agAhami // 1173 // AlambanahInaH punarnipatati skhalitaH, kva?- ahe duruttAre ttigartAyAMduruttArAyAm, iya evaM niSkAraNasevI sAdhuH puSTAlambanarahita ityarthaH, patati bhavaughe agAdhe patati bhavagartAyAmagAdhAyAm, agAdhatvaM punarasyA duHkhenottAraNasambhavAditi gaathaarthH| 1173||gtN saprasaGgadarzanadvAram, idAnIM niyAvAse tti asyAvasaraH, asya casambandho vyAkhyAta eva gAthAkSaragamanikAyAm, sa eva lezataH smAryate- iha yathA caraNavikalA asahAyajJAnadarzanapakSamAlambanti evaM nityavAsAdyapi, Aha ca ni0-je jattha jayA bhaggA ogAsaM te paraM aviMdaMtA / gaMtuMtattha'cayaMtA imaM pahANaMti ghosaMti // 1174 // ye sAdhavaH zItalavihAriNaH yatra anityavAsAdau yadA yasmin kAle bhagnA nirviNNAH avakAzaM sthAnaM te paraM anyat * kariSyAmyavyucchittimathavA'dhyeSye tpupdhaanyorudysyaami| gaNaM vA nItyaiva sArayiSyAmi sAlambasevI samupaiti mokSam // 1 // // 944 // Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 945 // dRssttaantaaH| aviMdaMta tti alabhamAnA gantuM tatra zobhane sthAne azaknuvantaH kiM kurvanti?- imaM pahANaMti ghosanti tti yadasmAbhiraGgIkRtaM 3. tRtIyasAmprataM kAlamAzrityedameva pradhAnamityevaM ghoSayanti, diTuMto ittha sattheNaM madhyayanam jahA koi sattho paviralodagarukkhacchAyamaddhANaM pavaNNo, tattha kei purisA parissaMtA paviralAsu chAyAsu jehiM tehiM vandanA, niyuktiH vA pANiehiM paDibaddhA acchaMti, aNNe ya saddAviMti- eha ima ceva pahANaMti, taMmi satthe kei tesiM paDisuNaMti, kei Na 1175-76 suNaMti, je suNiMti te chuhAtaNhAiyANaM dukkhANaM AbhAgI jAyA, je na sugaMti te khippameva apaDibaddhA addhANa sIsaM gaMtuM nityavAse sadoSatA udayassa sIyalassa chAyANaMca AbhAgI jaayaa| jahA te purisA visIyaMti tahA pAsatthAI, jahA te NicchiNNA tahA susaahuu| saGgamAcAryoayaM gAthArthaH // 1174 / / sAmprataM yaduktamidaM pradhAnamiti ghoSayanti taddarzayati dAyana ni0-nIyAvAsavihAraM ceiyabhattiM ca ajjiyAlAbhaM / vigaIsuya paDibaMdha niddosaMcoiyA biMti // 1175 // nityavAsena vihAram, nityavAsakalpamityarthaH, caityeSu bhaktizcaityabhaktistAMca, cazabdAtkulakAryAdiparigrahaH, AryikAbhyo lAbhastam, kSIrAdyA vigatayo'bhidhIyante tAsu vigatiSu ca pratibandhaM AsaGgaM nirdoSam, coditAH anyenodyatavihAriNA bruvate bhaNantIti gAthArthaH // 1175 // tatra nityAvAsavihAre sadoSam, coditAH santastadA kathaM vA nirdoSaM bruvata ityAha| ni0- jAheviya paritaMtA gAmAgaranagarapaTTaNamaDatA / to kei nIyavAsI saMgamatheraM vavaisaMti // 1176 / / 8 OdRSTAnto'tra sArthena yathA ko'pi sArthaH praviralodakavRkSacchAyamadhvAnaM prapannaH, tatra kecitpuruSAH parizrAntAH praviralAsu chAyAsu yastairvA pAnIyaH pratibaddhAstiSThanti,8 anyAMzca zabdayanti- AyAtedameva pradhAnamiti, tasmin sAthai kecitteSAM pratizRNvanti, kecinna zRNvanti, ye zRNvanti te kSudhAtRSNAdikAnAM duHkhAnAmAbhAgino jaataaH,8||945|| ye na zRNvanti te kSipramevApratibaddhA adhvanaH zIrSaM gatvodakasya zItalasya chAyAnAM cAbhAgino jaataaH| yathA te puruSA viSIdanti tathA pArzvasthAdayaH, yathA te nistIrNAstathA susaadhvH| Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vandanA, zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 946 // sanamAcAryodAyana ESTAntA yadA'pi ca paritAntAH sarvathA zrAntA ityarthaH, kiM kurvantaH santaH- grAmAkaranagarapattanAnyaTantassantaH, grAmAdInAM svarUpaM 3. tRtIyaprasiddhameva, ataH kecana naSTanAzakA nityavAsinaH, na tu sarva eva, kiM?- saGgamasthaviramAcArya vyapadizantyAlambanatvena madhyayanam iti gaathaarthH||1176|| kathaM? niyuktiH ni0- saMgamatherAyario sukRtavassI taheva gIyattho / pehittA guNadosaM nIyAvAse pavatto u||1177|| 1977 nigudasiddhA,kaH punaH saGgamasthavira ityatra kathAnakaM-koillaNayare saMgamatherA, dubbhikkhe teNa sAhuNo visajjiyA, te taM nityavAse sadoSatA NayaraM Nava bhAge kAUNa jaMghAbalaparihINA viharaMti, NayaradevayA kira tesiM uvasaMtA, tesiM sIso datto NAma ahiNddo| cireNa kAleNodaMtavAhago Agao, sotesiM paDissaeNa pavisaiNiyayAvAsitti kAuM, bhikkhavelAe uggAhiyaM hiMDatANaM saMkilissai-koDo'yaM saDakulANi Na dAeitti, egattha seTThiyAkule rovaNiyAe gahiyao dArao, chammAsA rovaMtagassa, AyariehiM cappuDiyA kayA- mA rova, vANamaMtarIe mukko, tehiM tuTTehiM paDilAhiyA jadhicchieNa, so visajio, etANi tANi kulANitti, AyariyA suiraM hiMDiUNa aMtaM pataMgahAya AgayA, samuddiTThA, AvassayaAloyaNAe AyariyA bhaNaMti O kolleranagare saMgamasthavirAH, durbhikSe tena sAdhavo visRSTAH, te tannagaraM nava bhAgAn kRtvA parikSINajaGghAbalA viharanti, nagaradevatA kila teSAmupazAntA, teSAM 8 ziSyo datto nAmAhiNDakazcireNa kAlenodantavAhaka AgataH, sa teSAM pratizraye na prAvikSat nityavAsItikRtvA, bhikSAvelAyAmaupagrahikaM hiNDamAnayoHsaMklizyati, 8 vRddho'yaM zrAddhakulAni na darzayatIti, ekatra zreSThikule rodinyA gRhIto dArakaH, SaNmArsI rudati, AcAryazcappuTikA kRtA mA rodIH, vyantaryA muktaH, taistuSTaiH pratilAbhitA // 946 // yAdRcchikena, sa visRSTaH, etAni tAni kulAnIti, AcAryAH suciraM hiNDayitvA antaprAntaM gRhItvA''gatAH, samuddiSTAH, AvazyakAlocanAyAmAcAryA bhaNantiD* kollire| * navahA / OM kuddho ya. kuNTo'yaM / N Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 947 // Aloehi, sobhaNai-tubbhehiM samaM hiMDiotti, te bhaNaMti-dhAipiMDo te bhuttotti, bhaNai- aisuhumANitti baiTTho, devayAe 3. tRtIyaaDaratte vAsaM aMdhayAraM ca viuvviyaM esa hIleitti, AyariehiM bhaNio- atIhi, so bhaNai- aMdhayArotti, AyariehiM madhyayanam aMgulI padAiyA, sA pajaliyA, AuTTo Aloei, AyariyAviNava bhAge parikahaMti, evamayaM puTThAlaMbaNo Na hoi savvesiM vandanA, niyuktiH maMdadhammANamAlaMbaNanti // 1177 // Aha ca 1978-79 ni0-ome sIsapavAsaM appaDibaMdhaM ajaMgamattaM ca / na gaNaMti egakhitte gaNaMti vAsaM niyayavAsI // 1178 / / nityavAse sadoSatA ome durbhikSe ziSyapravAsaM ziSyagamanam, tathA tasyaiva apratibandhaM anabhiSvaGgaM ajaGgamatvaM vRddhatvaM ca, cazabdAttatraiva kSetre saGgamAcAryoMvibhAgabhajanaM ca, idamAlambanajAlaM na gaNayanti na prekSante, nAlocayantItyarthaH, kintu ekakSetre gaNayanti vAsaM nityavAsinaH dAyana dRssttaantaa:| mandadhiya iti gAthArthaH / / 1178 // nityAvAsavihAradvAraM gatam, caityabhaktidvAramadhunA ni0-ceiyakulagaNasaMghe annaM vA kiMcikAu nissANaM / ahavAvi ajavayaraMto sevaMtI akaraNijjaM // 1179 // caityakulagaNasaGghAn, anyadvA kizcid apuSTamavyavacchittyAdi kRtvA nizrAM kRtvA''lambanamityarthaH, kathaM? - nAsti kazcidiha caityAdipratijAgarakaH ato'smAbhirasaMyamo'GgIkRtaH, mA bhUJcaityAdivyavaccheda iti, athavA'pyAryavairaM kRtvA nizrAM tataH sevante akRtyaM asaMyamaM mandadharmANa iti gAthArthaH // 1979 // Alocaya, sa bhaNati- yuSmAbhiH samaM hiNDita iti, te bhaNanti- dhAtrIpiNDastvayA bhukta iti, bhaNati- atisUkSmatarANyetAnIti upaviSTaH, devatayA'rdharAtre varSA andhakArazca vikurvitau eSa hIlatIti, AcAryairbhaNitaH- Agaccha sa bhaNati- andhakAra iti, AcAryairaGgulI pradarzitA, sA prajvalitA, AvRtta Alocayati,8 AcAryA api nava bhAgAn parikathayanti, evamayaM puSTAlambano na bhavati sarveSAM mnddhrmaannaamaalmbnmiti| // 947 // 38888888888 Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 948 // |3. tRtIyamadhyayanam vandanA, niyuktiH 1980-84 nityavAse sadoSatA saGgamAcAryodAyana dRSTAntAH / ni0- ceiyapUyA kiM vayarasAmiNA muNiyapuvvasAreNaM / na kayA puriyAi? taomukkhaMgaM sAvi sAhUNaM // 1180 // akSarArthaH sugamaH, bhAvArthaH kathAnakAdavaseyaH, taccAdhaH kathitameva, tatra vairasvAminamAlambanaM kurvANA idaM nekSante mandadhiyaH, kimityAha ni0- ohAvaNaM paresiM satitthaubbhAvaNaM ca vacchallaM / na gaNaMti gaNemANA puvvucciyapupphamahimaMca // 1181 // apabhrAjanAMlAJchanAM pareSAMzAkyAdInAMsvatIrthodbhAvanAMca divyapUjAkaraNena tathA vAtsalyaM zrAvakANAm, etanna gaNayantyAlambanAni gaNayantaH santaH, tathA pUrvAvacitapuSpamahimAnaM ca na gaNayantIti- pUrvAvacitaiH- prAggRhItaiH puSpaiH- kusumaimahimAyAtrA tAmiti gaathaarthH||1181|| caityabhaktidvAraM gatam, adhunA''ryikAlAbhadvAram, tatreyaM gAthA ni0- ajjiyalAbhe giddhA saeNa lAbheNa je asNtutttthaa| bhikkhAyariyAbhaggA anniyaputtaM vavaisaMti // 1182 // AryikAbhyo lAbha AryikAlAbhastasmin gRddhAH AsaktAH svakIyena AtmIyena lAbhena ye'santuSTA mandadharmANaH bhikSAcaryayA bhannA bhikSAcaryAbhagnAH, bhikSATanena nirviNNA ityarthaH, te hi susAdhunA coditAH santo'bhakSyo'yaM tapasvinAmiti annikAputraM AcArya vyapadizantyAlambanatveneti gaathaarthH||1182|| kathaM? ni0- anniyaputtAyario bhattaM pANaM ca pussphcuulaae| uvaNIyaM bhuMjato teNeva bhaveNa aNtgddo||1183|| akSarArtho nigadasiddhaH, bhAvArthaH kathAnakAdavaseyaH, tacca yogasaGgraheSu vakSyate / te ca mandamataya idamAlambanaM kurvantaH santaH idamaparaM nekSante, kiM?, ata Aha ni0- gayasIsagaNaM ome bhikkhAyariyAapaccalaM theraM / na gaNaMti sahAvi saDhA ajjiylaahNgvesNtaa||1184 // // 14 // Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. tRtIya zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 949 // haSTAntAH / gataH ziSyagaNo'syeti samAsastaM ome durbhikSe bhikSAcaryAyAm, apaccalaH- asamarthaH bhikSAcaryA'paccalastaM sthaviraM vRddham, evaMguNayuktaM na gaNayanti nAlocayanti sahAvi samarthAH, apizabdAtsahAyAdiguNayuktA api, zaThA-mAyAvinaH AryikAlAbhaM madhyayanam gavesaMti tti anviSanta iti gAthArthaH // 1184 / / gatamAryikAlAbhadvAram, vigatidvAramadhunA, tatreyaM gAthA vandanA, niyuktiH ni0- bhattaM vA pANaM vA bhuttUNaM lAvalaviyamavisuddhaM / to avajjapaDicchannA udAyaNarisiM vavaisati // 1185 // 1185 nityavAse bhaktaM vA odanAdi pAnaM vA drAkSApAnAdi bhuktvA upabhujya lAvalaviya nti laulyopetaM avizuddhaM vigatisamparkadoSAt, tathA / sadoSatA ca- niSkAraNe pratiSiddha eva vigatiparibhogaH, uktaM ca-vigaIvigaIbhIo vigaigayaM jo u bhuMjae saahuu| vigaI vigaisahAvA saGgamAcAryovigaI vigaI balA nnei||1|| tti, tataH kenacitsAdhunA coditAH santaH avadyapraticchannAH pApapracchAditAH udAyaNarisiM dAyana udAyanaRSi vyapadizantyAlambanatveneti gaathaarthH-||1185||atr kathAnakaM-vItabhaeNayare udAyaNorAyA jAva pavvaio, tassa bhikkhAhArassa vAhI jAo, so vijehiM bhaNio-dadhiNA bhuMjaha, so kira bhaTTArao vaiyAesu acchio, aNNayA vIyabhayaMgao, tattha tassa bhagiNijjo kesI rAyA, teNaMceva rajje ThAvio, kesIkumAro'maccehiM bhaNio- esa parIsahaparAjio rajaM maggai, so bhaNai-demi, te bhaNaMti-Na esa rAyadhammotti vuggAhei, cireNa paDissuyaM, kiM kajau?, visaM tassa dijjau 0 vigativikRtibhIto vikRtigataM yastu bhuGkte sAdhuH / vikRtirvikRtisvabhAvA vikRtirvigatiM balAnnayati // 1 // vItabhaye nagare udAyano rAjA yAvatpravrajitaH, tasya bhikSAhArasya vyAdhirjAtaH, sa vaidyairbhaNita:- dadhnA bhuta, sa kila bhaTTArako vrajikAsu sthitaH, anyadA vItabhayaM gataH, tatra tasya bhAgineyaH kezI rAjA, 8 // 949 // tenaiva rAjye sthApitaH kezikumAro'mAtyairbhaNitaH- eSa parISahaparAjitaH rAjyaM mArgayati, sa bhaNati- dadAmi, te bhaNanti- naiSa rAjadharma iti vyudgAhayati, cireNa pratizrutam, kiM kriyatAM?, viSaM tasmai dadAtu, - Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 950 // niyuktiH egAe pasupAlIe ghare payuttaM- dadhiNA saha dehitti, sA padiNNA, devayAe avahiyaM, bhaNio ya- maharisi! tujjha visaM 3. tRtIyadiNNaM, pariharAhi dahi, so parihario, rogo vAdhiumAraddho, puNo pagahio, puNo pauttaM visaM, puNo devayAe avahariyaM, madhyayanam taiyaM vAraM devayAe vuccai- puNovi diNNaM, taMpi avahiyaM, sA tassa pacchao pahiMDiyA, aNNayA pamattAe devayAe dinnaM, vandanA, kAlagao, tassa ya sejjAtaro kuMbhagAro, taMmi kAlagae devayAe paMsuvarisaMpADiyaM, so avahio aNavarAhittikAuMsiNavallIe 1186 kuMbhakArukkhevo NAma paTTaNaM tassa NAmeNa jAyaM jattha so avahariuThavio, vItabhayaM ca savvaM paMsuNA pelliyaM, ajjavi puMsuo nityavAse sadoSatA acchaMti, esa kAraNigottikaTThana hoi savvesimAlaMbaNaMti // Aha ca saGgamAcAryoMni0-sIyalalukkhA'NuciyaM vaesu vigaIgaeNa jAvitaM / haTThAvi bhaNaMti saDhA kimAsi udAyaNo na muNI? // 1186 // dAyana dRSTAntAH / zItalaMca tat rUkSaM zItalarUkSam, annamiti gamyate, tasyAnucita:- ananurUpaH, narendrapravrajitatvAdrogAbhibhUtatvAcca zItalarUkSAnucitastam, vrajeSugokuleSu vigatigatena vigatijAtena yApayantaMsantaM haThThAvi tti samarthA api bhaNanti zaThA:- kimAsIdudAyano na muniH?, munireva vigatiparibhoge satyapi, tasmAnirdoSa evAyamiti // 1186 // evaM nityavAsAdiSu mandadharmAH saGgamasthavirAdInyAlambanAnyAzritya sIdanti, anye punaH sUtrAdInyevAdhikRtya, tathA cAha = ekasyAH pazupAlyA gRhe prayuktaM dadhnA saha dehIti, sA pradattavatI, devatayA'pahRtam, bhaNitazca- maharSe! tubhyaM viSaM dattam, parihara dadhi, sa parihRtavAn, rogo 8 vardhitumArabdhaH, punaH pragRhItam, punaH prayuktaM viSam, punardevatayA'pahRtam, tRtIyavAraM devatayocyate, punarapi dattama, tadapi apahatama, sA tasya pRSThataH prahiNDitA, anyadA pramattAyAM devatAyAM dattam, kAlagataH, tasya ca zayyAtaraH kumbhakAraH, tasmin kAlagate devatayA pAMzuvarSA patitA, so'pahRto'naparAdhItikRtvA senApalyAM kumbhakarotkSepo // 950 // nAma pattanaM tasya nAmnA jAtaM yatra so'pahRtya sthApitaH, vItabhayaM ca sarva pAMsunA preritam, adyApi pAMzavastiSThanti, eSa kAraNika itikRtvA na bhavati sarveSAmAlambanamiti / so pddidinnnnaa| * vddhi| Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 951 // ni0-suttatthabAlavuDhe ya asahudavvAiAvaIo yaa| nissANapayaMkAuMsaMtharamANAvi sIyaMti // 1187 // sUtraMca arthazca bAlazca vRddhazca sUtrArthabAlavRddhAstAn, tathA'sahazca dravyAdyApadazca asahadravyAdyApadastA~zca, nizrANAM- AlambanAnAM padaM kRtvA saMstaranto'pi saMyamAnuparodhena vartamAnA api santaH sIdanti, etaduktaM bhavati- sUtraM nizrApadaM kRtvA yathA'haM paThAmi tAvatkiM mamAnyena?, evamarthaM nizrApadaM kRtvA zRNomi tAvat, eva bAlatvaM vRddhatvaM asahaM-asamarthatvamityarthaH, evaM dravyApadaMdurlabhamidaM dravyam, tathA kSetrApadaM- kSullakamidaM kSetram, tathA kAlApadaM- durbhikSaM vartate, tathA bhAvApadaM-glAno'hamityAdi nizrApadaM kRtvA saMstaranto'pi sIdantyalpasattvA iti gaathaarth:-||1187|| evaM ni0- AlaMbaNANa logo bhariojIvassa ajaukAmassa / jaM jaM picchai loe taM taM AlaMbaNaM kuNai // 1188 // AlambanAnAMprAgnirUpitazabdArthAnAM lokaH manuSyalokaH bhRtaH pUrNo jIvasya ajaukAmassa tti ayatitukAmasya, tathA caayatitukAmo yad yatpazyati loke nityavAsAdi tat tadAlambanaM karotIti gaathaarthH|| 1188 // kiM ca- dvidhA bhavanti prANinaH mandazraddhAstIvrazraddhAzca, tatrAnyanmandazraddhAnAmAlambanam, anyacca tIvrazraddhAnAmiti, Aha ca ni0-je jattha jayA jaiyA bahussuyA crnnkrnnpbbtttthaa| jaMte samAyaraMtI AlaMbaNa maMdasaDDANa // 1189 // ye kecana sAdhavaH yatra grAmanagarAdau yadA yasmin kAle suSamaduSSamAdau jaiya tti yadA ca durbhikSAdau bahuzrutAzcaraNakaraNaprabhraSTAH santo yatte samAcaranti pArzvasthAdirUpaM tadAlambanaM mandazraddhAnAm, bhavatIti vAkyazeSaH, tathAhi- AcAryo mathurAyAM maGgaH subhikSe'pyAhArAdipratibandhAparityAgAt pArzvasthatAmabhajat, tadevamapi nUnaM jinairdharmo dRSTa eveti gaathaabhipraayH||1189|| ni0- je jattha jayA jaiyA bahussuyA caraNakaraNasaMpannA / jaMte samAyaraMtI AlaMbaNa tivvasaDDANaM // 1190 / / 3. tRtIyamadhyayanam vandanA, niyuktiH 1987-88 nityavAse sadoSatA saGgamAcAryoMdAyana dRSTAntAH / | niyuktiH 1189-90 mandasya loka aalmbnm| // 951 // Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1191-93 // 952 // zrIAvazyaka ye kecana yatra grAmanagarAdau yadA suSamaduSSamAdau jaiya tti yadA ca durbhikSAdau bahuzrutAzcaraNakaraNasampannAH, yatte samAcaranti / 3. tRtIyaniyukti bhikSupratimAdi tadAlambanaM tIvrazraddhAnAM bhavatIti gAthArthaH // 1190 // avasitamAnuSaGgikam, tasmAt sthitamidaM-paJcAnAM madhyayanam bhASya vandanA, zrIhAri0 kRtikarma na kartavyam, tathA ca nigamayannAha niyuktiH vRttiyutam ni0-dasaNanANacaritte tavaviNae niccakAlapAsatthA / ee avaMdaNijjA je jasaghAI pavayaNassa / / 1191 // bhAga-3 dasaNanANacaritte tti prAkRtazailyA chAndasatvAcca darzanajJAnacAritrANAM tathA tapovinayayoH niccakAlapAsattha tti sarvakAlaM vandane dossgunnaaH| pArzve tiSThantIti sarvakAlapArzvasthAH, nityakAlagrahaNamitvarapramAdavyavacchedArtham, tathA ca- itvarapramAdAnnizcayato jJAnAdyapagame'pi vyavahAratastu sAdhava eveti, ete prastutA avandanIyAH, ye kiMbhUtAH?- yazoghAtinaH yazo'bhinAzakAH, kasya?pravacanasya, kathaM yazoghAtinaH?, zramaNaguNopAttaM yad yazastattaguNavitathAsevanato ghAtayantIti gAthArthaH / / 1191 // pArzvasthAdivandane cApAyAnnigamayannAha ni0-kiikammaMca pasaMsA suhasIlajaNammi kammabaMdhAya / je je pamAyaThANA te te uvavUhiyA haMti // 1192 // kRtikarma vandanaM prazaMsA ca bahuzruto vinIto vA'yamityAdilakSaNA sukhazIlajane pArzvasthajane karmabandhAya, kathaM?- yataste pUjyA eva vayamiti nirapekSatarA bhavanti, evaM yAni yAni pramAdasthAnAni yeSu viSIdanti pArzvasthAdayastAni tAni upabRMhitAni bhavanti samarthitAni bhavanti-anumatAni bhavanti, tatpratyayazca bandha itigaathaarthH||1192|| yasmAdete'pAyAstasmAt pArzvasthA // 952 // diyo na vandanIyAH, sAdhava eva vandanIyA iti nigamayannAha ni0-daMsaNanANacaritte tavaviNae nicckaalmujuttaa| ee uvaMdaNijjA je jasakArI pavayaNassa // 1193 / / Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | vandanA, zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 953 // darzanajJAnacAritreSu tathA tapovinayayoH nityakAlaM sarvakAlaM udyuktA udyatA eta eva vandanIyAH, ye vizuddhamArgaprabhAvanayA 3. tRtIyayazaHkAriNaH pravacanasyeti gaathaarthH|| 1193 // adhunA susAdhuvandane guNamupadarzayannAha madhyayanam ni0-kiikammaMca pasaMsA saMviggajaNaMmi nijrtttthaae| je je viraIThANA te te uvavUhiyA hu~ti // 1194 // niyuktiH kRtikarma vandanaM prazaMsA ca bahuzruto vinItaH puNyabhAgityAdilakSaNA saMvignajane nirjarArthAya karmakSayAya kathaM?- yAni (yAni) 1194 viratisthAnAni yeSu vartante saMvignAstAni tAni upabRMhitAni bhavanti anumatAni bhavanti, tadanumatyA ca nirjarA, saMvignAH vandane dossgunnaaH| punardvidhA- dravyato bhAvatazca, dravyasaMvignA mRgAH patre'pi calati sadotrastacetasaH, bhAvasaMvignAstu sAdhavastairihA-dhikAra niyuktiH iti gaathaarthH|| 1194 // gataM saprasaGgaM nityavAsadvAramiti vyAkhyAtA saprapaJcaM paJcAnAM kRtikarma ityAdidvAragAthA, 1195 | AcAryAde nigamayatoktamoghato darzanAdhupayuktA eva vandanIyA iti, adhunA tAnevA''cAryAdibhedato'bhidhitsurAha kRtikrm| ni0- Ayariya uvajjhAe pavvatti there taheva raaynnie| eesiM kiikammaM kAyavvaM nijaraTThAe // 1195 / / AcArya upAdhyAyaH pravartakaH sthavirastathaiva ratnAdhikaH, eteSAM kRtikarma kartavyaM nirjarArtham, tatra cA''cAryaH sUtrArthobhayavettA lakSaNAdiyuktazca,uktaM ca- suttatthaviU lakkhaNajutto gacchassa meDhibhUo ya / gaNatattivippamukko atthaM bhAsei Ayario ||1||n tu sUtram, yata uktaM- ekkaggayA ya jhANe vuDDI titthayaraaNukitI gruaa| ANAhijjamii gurU kayariNamukkhA na vAei // 1 // asya hi savairevopAdhyAyAdibhiH kRtikarma kAryaM paryAyahInasyApi, upAdhyAyaH prAgnirUpitazabdArthaH, sa cetthambhUtaH- sammattaNANa O0 patre viclti| 0 sUtrArthavid lakSaNayukto gacchasya meDhIbhUtazca / gaNataptivipramukto'rthaM vaacytyaacaaryH|| 1 // ekAgratA ca dhyAne vRddhistiirthkraanukRtinnurvii| AjJAsthairyamiti guravaH kRtaRNamokSA na vaacynti|| 1 // O samyaktvajJAna // 953 // Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niryaktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 954 // saMjamajutto suttatthatadubhayavihinnU / AyariyaThANajuggo suttaM vaaeuvjjhaao||1|| kiM nimittaM?- suttatthesu thirattaM riNamukkho 3. tRtiiyaaytiiy'pddibNdho| pADicchAmohajao suttaM vaaeuvjjhaao||1||tsyaapi tairvineyaiH paryAyahInasyApi kRtikarmakAryam, yathocita madhyayanam vandanA, prazastayogeSu sAdhUna pravartayatIti pravartakaH, uktaM ca- tavasaMjamajogesuM jo jogo tattha taM pavattei / asahuM ca niyatteI gaNatattillo niyuktiH pavattI u ||1||asyaapi kRtikarma kArya hInaparyAyasyApi, sIdataH sAdhUnaihikAmuSmikApAyadarzanato mokSamArga eva sthirIkarotIti sthaviraH, uktaM ca-thirakaraNA puNa thero pavattivAvAriesu atthesuN| jo jattha sIyai jaI saMtabalo taM thiraM kunni||1|| AcAryAda kRtikrm| asyApyUnaparyAyasyApi kRtikarma kAryam, gaNAvacchedako'pyatrAnupAtto'pi mUlagranthe nAvagantavyaH, sAhacaryAditi, sa cetthambhUtaH- uddhAvaNApahAvaNakhittovadhimaggaNAsu avisaaii| suttatthatadubhayaviU gaNavaccho eriso hoi||1||asyaapyuunpryaaysyaapi kRtikarma kartavyam, ratnAdhikaH- paryAyajyeSThaH, eteSAmuktakrameNaiva kRtikarma kartavyaM nirjarArtham, anye tu bhaNanti- prathamamAlo-1 cayadbhiH sarvairAcAryasya kRtikarma kAryam, pazcAdyathAratnAdhikatayA, AcAryeNApi madhyame kSAmaNAnantare kRtikarmaNi jyeSThasya kRtikarma kAryamiti gaathaarthH|| 1195 // prathamadvAragAthAyAM gataM kasye ti dvAram, adhunA kene ti dvAram, kena kRtikarma kartavyaM? kena vA na kartavyaM?, kaH punarasya kAraNocitaH anucito vetyarthaH, tatra mAtApitrAdiranucito gaNaH, tathA cAha - saMyamayuktaH sUtrArthatadubhayavidhijJaH / AcAryasthAnayogyaH sUtraM vAcayati upaadhyaayH|| 1 // 0 sUtrArthayoH sthiratvaM RNamokSa AyatyAM cApratibandhaH / prAtIcchakamohajayaH. (pratIcchanAtmohajayaH) sUtra vAcayati upaadhyaayH|| 1 // OM tapaHsaMyamayogeSu yo yogyastatra taM prvrttyti| asahiSNuM ca nivarttayati gaNacintakaH pravarti (rtk)stu||1|| 0 sthirakaraNAtpunaH sthaviraH pravartakavyApAriteSvartheSu / yo yatra sIdati yatissadvalastaM sthiraM karoti // 1 // 0 abhiddhti| 9 uddhAvana-8 prdhaavnaakssetropdhimaargnnaasvvissaadii| sUtrArthatadubhayavid gaNAvacchedaka IdRzo bhavati // 1 // *sIdamAnAn / * muulgrnthe'vgntvyH| Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vandanA, zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 955 // vandanA granthakAraH 3.tRtIyani0- mAyaraM piyaraMvAvi jiTThagaMvAvi bhAyaraM / kiikammaM na kArijA savve rAiNie thaa||1196 // madhyayanam ___ mAtaraM pitaraM vA'pi jyeSThakaM vA'pi bhrAtaram, apizabdAnmAtAmahapitAmahAdiparigrahaH, kRtikarma abhyutthitavandanamityarthaH, na . niyuktiH kArayet sarvAn ratnAdhikA~stathA, paryAyajyeSThAnityarthaH, kimiti?, mAtrAdIn vandanaM kArayataH lokagopajAyate, teSAM ca / 1196-98 kadAcidvipariNAmo bhavati, AlocanapratyAkhyAnasUtrArtheSu tu kArayet, sAgArikAdhyakSe tu yatanayA kArayed, eSa pravrajyA vndnvidhiH| pratipannAnAM vidhiH, gRhasthAstu kArayediti gAthArthaH // 1196||saamprtN kRtikarmakaraNocitaM pratipAdayannAha ni0-paMcamahavvayajutto aNalasa maannprivjjiymiio|sNviggnijrtttthii kiikammakaro havai sAhU // 1197 // paJca mahAvratAni-prANAtipAtAdinivRttilakSaNAni tairyuktaH, aNalasa tti AlasyarahitaH mAnaparivarjitamatiH jAtyAdimAnaparAGgakhamatiH saMvignaH prAgvyAkhyAta eva nirjarArthI karmakSayArthI, evambhUtaH kRtikarmakArako bhavati sAdhuH, evambhUtena sAdhunA kRtikarma karttavyamiti gAthArthaH / / 1197 / / gataM keneti dvAram, sAmprataM 'kade' tyAyAtam, kadA kRtikarma kartavyaM kadA vAna kartavyaM?, tatra ni0- vakkhittaparAhutte apamatte mA kayA hu vaMdijjA / AhAraM ca karito nIhAraM vA jar3a karei // 1198 // vyAkSiptaM dharmakathAdinA parAhutte ya parAmakham, cazabdAdudbhU (tthi) tAdiparigrahaH, pramattaM krodhAdipramAdena mA kadAcidvandeta, AhAraM vA kurvantaM nIhAraM vA yadi karoti, iha ca-dharmAntarAyAnavadhAraNaprakopAhArAntarAyapurISAnirgamanAdayo doSAH prapaJcena vaktavyA iti gaathaarthH||1198|| kadA tarhi vandetetyata Aha // 955 // Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 956 // 3. tRtIyamadhyayanam vandanA, niyuktiH ni0- pasaMte AsaNatthe ya, uvasaMte uvtttthie| aNunnavittu mehAvI, kiikammaM puNje|| 1199 // prazAntaM vyAkhyAnAdivyAkSeparahitaM AsanasthaM niSadyAgataM upazAntaM krodhAdipramAdarahitaM upasthitaM chandenetyAdyabhidhAnena pratyudyatam, evambhUtaM santamanujJApya medhAvI tataH kRtikarma prayuJjIta, vandanakaM kuryAdityarthaH, anujJApanAyAM ca Adezadvayam, yAni dhruvavandanAni teSu pratikramaNAdau nAnujJApayati, yAni punarautpattikAni teSvanujJApayatIti gAthArthaH // 1199 / / gataM kadeti dvAram, katikRtvo dvAramadhunA, katikRtvaH kRtikarma kArya?, kiyatyo vArA ityarthaH, tatra pratyahaM niyatAnyaniyatAni ca vandanAni bhavantyata ubhayasthAnanidarzanAyA''ha niyuktikAraH ni0-paDikamaNe sjjhaaekaaussggaavraahpaahunne| AloyaNasaMvaraNe uttamaDhe ya vaMdaNayaM // 1200 // pratIpaMkramaNaM pratikramaNam, aparAdhasthAnebhyo guNasthAneSu vartanamityarthaH, tasmin sAmAnyato vandanaM bhavati, tathA svAdhyAye vAcanAdilakSaNe, kAyotsarge yo hi vigatiparibhogAyA''cAmlavisarjanArthaM kriyate, aparAdhe guruvinayalaGghanarUpe, yatastaM vanditvA kSAmayati, pAkSikavandanAnyaparAdhepatanti, prAghUrNake jyeSThesamAgate sati vandanaM bhavati, itarasminnapi pratIcchitavyam, atra cAyaM vidhiH-saMbhoiya aNNasaMbhoiyA ya duvihA havaMti paahunnyaa| saMbhoiya AyariyaM ApucchittA u vaMde // 1 // iyare puNa AyariyaM vaMdittA saMdisAviuM taha y| pacchA vaMdei jaI gayamohA ahava vNdaave||2|| tathA''locanAyAM vihArAparAdhabhedabhinnAyAM saMvaraNaM bhukteH pratyAkhyAnam, athavA kRtanamaskArasahitAdipratyAkhyAnasyApi punarajIrNAdikAraNato'bhaktArthaM gRhNataH saMvaraNaM sAMbhogikA anyasAMbhogikAzca dvividhA bhavanti praaghuurnnkaaH| sAMbhogikAn AcArya ApRcchya tu vandate // 1 // itarAn punarAcArya vanditvA saMdizya tathA ca / pazcAt vandante yatayo gatamohA athavA vandayeyuH / / vndnaavndnvidhiH| niyuktiH 1200 vandanasthAna dhruvAdhruvANi vndnaani| // 956 // Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. tRtIyamadhyayanam vandanA, zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 957 // niyuktiH 1201 vandanasthAnaM dhruvAdhruvANi vndnaani| tasmin vandanaM bhavati, uttamArthe vA anazanasaMlekhanAyAM vandanamityeteSu pratikramaNAdiSu sthAneSu vandanaM bhavatIti gaathaarthH|| 1200 // itthaM sAmAnyena niyatAniyatasthAnAni vandanAni pradarzitAni, sAmprataM niyatavandanasthAnasaGkhyApradarzanAyA''ha ni0- cattAri paDikkamaNe kiikammA tinni huMti sjjhaae| puvvaNhe avaraNhe kiikammA caudasa havaMti // 1201 // catvAri pratikramaNe kRtikarmANi trINi bhavanti, svAdhyAye pUrvAhne-pratyuSasi, kathaM?, guruM puvvasaMjhAe vaMdittA Aloeitti evaM evaM, abbhuTThiyAvasANe jaM puNo vaMdaMti guruM evaM biiyaM, ettha ya vihI- pacchA jahaNNeNa tiNNi majjhimaM paMca vA satta vA ukkosaM savvevi vaMdiyavvA,jaivAulA vakkhevovA to ikkeNa UNagA jAva tiNNi avassaMvaMdiyavvA, evaM devasie, pakkhie paMca avassaM, cAummAsie saMvaccharievi satta avassaMti, te vaMdiUNaM jaM puNo Ayariyassa allivijjai taM taiyaM, paccakkhANe cautthaM, sajjhAe puNa vaMdittA paTTavei paDhamaM, paTThavie pavedayaMtassa bitiyaM, pacchA uddiTuM samuddiTuM paDhai, uddesasamuddesavaMdaNANamihevatabbhAvo, tao jAhe caubhAgAvasesA porisI tAhe pAe paDilehei, jar3a Na paDhiukAmo to vaMdai, aha paDhiukAmo to avaMdittA pAe paDilehei, paDilehei, paDilehittA pacchA paDhai, kAlavelAe vaMdiuMpaDikkamai, eyaM taiyaM / evaM pUrvAhne sapta, | 0 guruM pUrvasandhyAyAM vanditvA''locayatIti etadekam, abhyutthitAvasAne yatpunarvandante gurumetadvitIyam, atra ca vidhiH- pazcAjaghanyena trayo madhyamena paJca vA sapta vA utkRSTena sarve'pi vanditavyAH, yadi vyAkulA vyAkSepo vA tadaikenonA yAvat, trayo'vazyaM vanditavyAH, evaM daivasike, pAkSike paJcAvazyam, cAturmAsike sAMvatsarike'pi saptAvazyamiti, tAn vanditvA yatpunarAcAryAyAzrayaNAya dIyate tattRtIyam, pratyAkhyAne caturtham, svAdhyAye punarvanditvA prasthApayati prathamam, prasthApite pravedayato dvitIyam, pazcAduddiSTasamuddiSTaM paThati, uddezasamuddezavandanAnAmihaivAntarbhAvaH, tato yadA caturbhAgAvazeSA pauruSI tadA pAtrANi pratilekhayati, yadi na paThitukAmastadA vandate atha paThitukAmastadA'vanditvA pAtrANi pratilikhati, pratilikhya pazcAtpaThati, kAlavelAyAM vanditvA pratikrAmati, etattRtIyam / // 957 // Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 958 // 3. tRtIyamadhyayanam vandanA, niyuktiH 1202 paJcaviMzatirAvazyakAni ttphlm| aparAhne'pi saptaiva bhavanti, anujJAvandanAnAM svAdhyAyavandaneSvevAntarbhAvAt, prAtikramaNikAni tu catvAri prasiddhAni, evametAni dhruvANi pratyahaM kRtikarmANi caturdaza bhavantyabhaktArthikasya, itarasya tu pratyAkhyAnavandanenAdhikAni bhavantIti gaathaarthH||1201|| gataM katikRtvo dvAram, vyAkhyAtA vandanamityAdiprathamA dvAragAthA, sAmprataM dvitIyA vyAkhyAyate, tatra katyavanatamityAdyaM dvAram, tadarthapratipAdanAyA''ha ni0- dooNayaM ahAjAyaM, kiikammaM bArasAvayaM / avanati:- avanatam, uttamAGgapradhAnaM praNamanamityarthaH, dve avanate yasmi~stad vyavanatam, ekaM yadA prathamameva 'icchAmi khamAsamaNo! vaMdiuMjAvaNijjAenissIhiyAe'tti abhidhAya chando'nujJApanAyAvanamati, dvitIyaMpunaryadA kRtAvarto niSkrAntaH 'icchAmI' tyAdisUtramabhidhAya chando'nujJApanAyaivAvanamati, yathAjAtaM zramaNatvamAzritya yoniniSkramaNaMca, tatra rajoharaNamukhavastrikAcolapaTTamAtrayA zramaNo jAtaH, racitakarapuTastu yonyA nirgataH, evambhUta eva vandate, tadavyatirekAcca yathAjAtaM bhaNyate kRtikarmavandanam, bArasAvayaM ti dvAdazAvartAH-sUtrAbhidhAnagarbhAH kAyavyApAravizeSA yasminniti samAsastadvAdazAvartam, iha ca prathamapraviSTasya SaDAvartA bhavanti, 'ahokAyaM kAyasaMphAsaMkhamaNijjo bhe kilAmo, appakilaMtANaM bahusubheNa bhe divaso vaikvaMto?, jattA bhe javaNijjaM ca bhe, etatsUtragarbhA gurucaraNanyastahastaziraHsthApanArUpAH, niSkramya punaH praviSTasyApyeta eva SaDiti, etaccApAntarAladvAradvayamAdyadvAropalakSitamavagantavyam, gataM katyavanatadvAram, sAmprataM katizira' ityetadvAraM vyAcikhyAsuridamaparaM gAthAzakalamAha (r) gaathaashklmaah| // 958 // Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ FEN zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 959 // ni0-causiraM tiguttaM ca dupavesaM eganikkhamaNaM // 1202 // 3. tRtIyacatvAri zirAMsi yasmiMstaccatuHziraH, prathamapraviSTasya kSAmaNAkAle ziSyAcAryazirodvayam, punarapi niSkramya praviSTasya madhyayanam dvayameveti bhAvanA, dvAram / timro guptayo yasmiMstatriguptam, manasA samyakapraNihitaH vAcA'skhalitAkSarANyuccArayan kAyenA vandanA, niyuktiH vartAnavirAdhayan vandanaM karoti yataH, cazabdo'vadhAraNArthaH, dvau pravezau yasmi~stavipravezam, prathamo'nujJApya pravizataH, dvitIyaH punarnirgatasya pravizata iti, ekaniSkramaNamAvazyakyA nirgacchataH, etaccApAntarAladvAratrayaM katizirodvAreNaivopalakSitama | rAvazyakAni vagantavyamiti gaathaarthH||1202||saamprtN katibhirvA''vazyakaiH parizuddhamiti dvArArtho'bhidhIyate, yathA cA''ha ttphlm| ni0- avaNAmA dunna'hAjAyaM, AvattA bAraseva u / sIsA cattAri guttIo, tinnidoya pavesaNA // 1203 // ni0- eganikkhamaNaMceva, paNavIsaM viyaahiyaa| AvassagehiM parisuddhaM, kiikammaM jehi kiirii||1204|| gAthAdvayaM nigadasiddhameva, ebhirgAthAdvayoktaiH paJcaviMzatibhirAvazyakaiH parizuddhaM kRtikarma kartavyam, anyathA dravyakRtikarma bhavati // 1203 -1204 / Aha ca ni0-kiimakammaMpi karito na hoi kiikmmnijraabhaagii|pnnviisaamnnyrN sAhU ThANaM viraahiNto||1205|| kRtikarmApi kurvan vandanamapi kurvan na bhavati kRtikarmanirjarAbhAgI paJcaviMzatInAM AvazyakAnAmanyatarat sAdhuH sthAnaM virAdhayan, vidyAdRSTAnto'tra, yathA hi vidyA vikalAnuSThAnA phaladAna bhavati, evaM kRtikarmApi nirjarAphalaM na bhavati, vikalatvAdeveti / gaathaarthH||1205|| adhunA'virAdhakaguNopadarzanAyA''ha nirgty| // 959 // Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 960 // 1206 1207-08 ni0-paNavIsA (Avassaga) parisuddhaM kiikammaM jo pauMjai gurUNaM / so pAvai nivvANaM acireNa vimANavAsaMvA // 1206 // 3. tRtIyapaJcaviMzatiH AvazyakAni-avanatAdIni pratipAditAnyeva tacchuddhaM-tadavikalaMkRtikarma yaH kazcit prayukte karotItyarthaH, madhyayanam kasmai?- gurave AcAryAya, anyasmai vA guNayuktAya, sa prApnoti nirvANaM mokSam, acireNa svalpakAlena vimAnavAsaM vA suralokaM vandanA, niyuktiH veti gaathaarthH||1206|| dvAraM / 'katidoSavipramukta'miti yaduktaM tatra dvAtriMzaddoSavipramuktaM kartavyam, taddoSadarzanAyAhani0- aNADhiyaM ca thaddhaM ca, pavviddhaM paripiMDiyaM / Tolagai aMkusaMceva, tahA kacchabhariMgiyaM // 1207 // paJcaviMzati rAvazyakAni anAdRtaM anAdaraM sambhramarahitaM vandate 1 stabdhaM jAtyAdimadastabdho vandate 2 praviddhaM vandanakaM dadadeva nazyati 3 paripiNDitaM / ttphlm| prabhUtAnekavandanena vandate AvartAn vyaJjanAbhilApAn vA vyavacchinnAn kurvan 4 Tolagati tiDDavadutplutya 2 visaMsthulaM niyuktiH vandate 5 aGkazaM rajoharaNamaGkazavatkaradvayena gRhItvA vandate 6 kacchabhariMgiyaM kacchapavat riGgitaM kacchapavat riGgan vandata iti vndndossaaH| gAthArthaH 7 // 1207 // ni0- macchuvvattaM maNasA pauTuMtaha ya veiyAvaddhaM / bhayasA ceva bhayaMtaM, mittI gaarvkaarnnaa||1208 // matsyodvRttaM ekaM vanditvA matsyavad drutaM dvitIyaM sAdhuM dvitIyapArzvena recakAvartena parAvartate 8 manasA praduSTama, vandyo hiinH| kenaciguNena, tameva ca manasi kRtvA sAsUyo vandate 9 tathA ca vedikAbaddhaM jAnunorupari hastau nivezyAdho vA pArzvayo utsaGge vA ekaM vA jAnuM karadvayAntaH kRtvA vandate 10 bhayasA ceva tti bhayena vandate, mA bhUdracchAdibhyo nirdhATanamiti 11, sAnAmAta // 8 // 960 // bhayaMta ti bhajamAnaM vandate 'bhajatyayaM mAmato bhaktaM bhajasveti tadAryavRttaM' iti 12, metti tti maitrInimittaM prItimicchan vandate 13 gAravi tti gauravanimittaM vandate, vidantu mAM yathA sAmAcArIkuzalo'yaM 14, kAraNa tti jJAnAdivyatiriktaM kAraNamAzritya Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vandanA, zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 961 // vandate, vastrAdi me dAsyatIti 15, ayaM gAthArthaH / / 1208 // 3. tRtIyani0- teNiyaM paDiNiyaM ceva, ruTuMtajiyameva ya / saDhaMca hIliyaM ceva, tahA vipaliuMciyaM // 1209 // madhyayanam stainya miti parebhyaH khalvAtmAnaM gRhayan stenaka iva vandate, mA me lAghavaM bhaviSyati 16, pratyanIkaM AhArAdikAle vandate . | niyuktiH 17, ruSTaM krodhAdhmAtaM vandate krodhAdhmAto vA 18, tarjitaM na kupyasi nApi prasIdasi kASThaziva ivetyAdi tarjayan- nirbhartsayan / |1209-11 vndndossaaH| vandate, aGgalyAdibhirvA tarjayan 19, zaThaM zAThyena vizrambhArthaM vandate, glAnAdivyapadezaM vA kRtvA na samyag vandate 20, hIlitaM he gaNin! vAcaka! kiM bhavatA vanditenetyAdi hIlayitvA vandate 21, tathA vipalikuJcitaM arddhavandita eva dezAdikathAH karoti 22, iti gaathaarthH||1209|| ni0-diTThamadiDhaMca tahA, siMgaMca karamoaNaM / AliTThamaNAliTuM, UNaM uttaracUliyaM / / 1210 // dRSTAdRSTaM tamasi vyavahito vA na vandate 23 zRGgaM uttamAGgaikadezena vandate 24 karamocanaM karaM manyamAno vandate na nirjarAm, 'tahA moyaNaM nAma na annahA mukkho, eeNa puNa dineNa muccemitti vaMdaNagaMdei 25-26 AzliSTAnAzliSTa mityatra caturbhaGgakaH-8 rajoharaNaM karAbhyAmAzliSyati zirazca 1 rajoharaNaM na ziraH 2 ziro na rajoharaNaM 3 na rajoharaNaM nApi ziraH 4, atra prathamabhaGgaH zobhanaH zeSeSu prakRtavandanAvatAraH27, UnaM vyaJjanAbhilApAvazyakairasampUrNaM vandate 28, uttaracUDaM vandanaM kRtvA pazcAnmahatA zabdena mastakena vanda iti bhaNatIti gAthArthaH 29 // 1210 / / // 961 // ni0- mUyaM caDhaharaM ceva, cuDuliM ca apacchimaM / battIsadosaparisuddhaM, kiikammaM pauMjaI // 1211 // mUkaM AlApakAnanuccArayan vandate 20 DhaGkaraM mahatA zabdenoccArayan vandate 31 cuDDalI ti ulkAmiva paryante gRhItvA rajoharaNaM rom Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 962 // 3. tRtIyamadhyayanam vandanA, niyuktiH 1212-14 vndndossaaH| niyuktiH 1215 vinyshresstthtaa| bhramayan vandate 32 apazcimaM idaM caramamityarthaH, ete dvAtriMzaddoSAH, ebhiH parizuddhaM kRtikarma kAryam, tathA cAha-dvAtriMzaddoSaparizuddhaM kRtikarma vandanaM prayuJjIta kuryAditi gAthArthaH // 1211 // yadi punaranyatamadoSaduSTamapi karoti tato na tatphalamAsAdayatIti, Aha ca ni0-kiikammaMpikarito na hoi kinkmmnijjraabhaagii| battIsAmannayaraMsAhU ThANaM viraahiNto||1212|| o kRtikarmApikurvanna bhavati kRtikarmanirjarAbhAgI, dvAtriMzaddoSANAmanyataratsAdhuH sthAnaM virAdhayanniti gaathaarthH||1212||dossviprmuktkRtikrmkrnne guNamupadarzayannAha ni0- battIsadosaparisuddhaM kir3akammaM jo pauMjai gurUNaM / so pAvai nivvANaM acireNa vimANavAsaMvA // 1213 // dvAtriMzaddoSaparizuddhaM kRtikarma yaH prayuGkte karoti gurave sa prApnoti nirvANamacireNa vimAnavAsaM veti gAthArthaH // 1213 // Aha- doSaparizuddhAdvandanAtko guNaH? yena tata eva nirvANaprAptiH pratipAdyata iti, ucyate ni0- Avassaesujaha jaha kuNai payattaM ahINamairittaM / tivihakaraNovautto taha taha se nijarA hoi||1214|| AvazyakeSu avanatAdiSu doSatyAgalakSaNeSu ca yathA 2 karoti prayatnaM ahInAtiriktaM na hInaM nApyadhikam, kimbhUtaH san?trividhakaraNopayuktaH, manovAkkAyairupayukta ityarthaH, tathA 2 se tasya vandanakarturnirjarA bhavati-karmakSayo bhavati, tasmAcca nirvANaprAptiriti, ato doSaparizuddhAdeva phalAvAptiriti gaathaarthH||1214 ||gtN saprasaGgaM doSavipramuktadvAram, adhunA kimiti kriyata iti dvAram, tatra vandanakaraNakAraNAni pratipAdayannAha ni0-viNaovayAra mANassa bhaMjaNA pUyaNA gurujnnss| titthayarANa ya ANA suadhmmaaraahnnaa'kiriyaa||1215 / / // 962 // Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 963 // vinaya evopacAro vinayopacAraH kRto bhavati, sa eva kimartha ityAha- mAnasya ahaGkArasya bhaJjanA vinAzaH, tadarthaH, mAnena 3. tRtIyaca bhagnena pUjanA gurujanasya kRtA bhavati, tIrthakarANAM cA''jJA'nupAlitA bhavati, yato bhagavadbhirvinayamUla evopadiSTo dharmaH, sa madhyayanam vandanA, cavandanAdilakSaNa eva vinaya iti, tathA zrutadharmArAdhanA kRtA bhavati, yato vandanapUrva zrutagrahaNam, akiriyatti pAramparyeNAkriyA hai niyuktiH bhavati, yato'kriyaH siddhaH, asAvapi pAramparyeNa vandanalakSaNAd vinayAdeva bhavatIti, uktaM ca paramarSibhiH- tahArUvaM NaM|1216 bhaMte! samaNaM vA mAhaNaM vA vaMdamANassa paJjuvAsamANassa kiMphalA vaMdaNapajjuvAsaNayA?, goyamA! savaNaphalA, savaNe NANaphale, NANe vinyshresstthtaa| viNNANaphale, viNNANe paccakkhANaphale, paccakkhANe saMjamaphale, saMjame aNaNhayaphale, aNaNhae tavaphale, tave vodANaphale, vodANe akiriyAphale, akiriyA siddhigigmnnphlaa| tathA vAcakamukhenApyuktaM- vinayaphalaM zuzrUSA guruzuzrUSAphalaM zrutajJAnam / jJAnasya / phalaM viratirviratiphalaM caashrvnirodhH||1|| saMvaraphalaM tapobalamatha tapaso nirjarA phalaM dRssttm| tasmAkriyAnivRttiH kriyAnivRtterayogitvam // 2 // yoganirodhAdbhavasantatikSayaH snttikssyaanmokssH| tasmAtkalyANAnAM sarveSAM bhAjanaM vinyH||3|| iti gaathaarthH|| 1215 // kiM ca ni0- viNaosAsaNe mUlaM, viNIo saMjao bhve| viNayAu vippamukkassa, kao dhammo kotavo? // 1216 // zAsyante'nena jIvA iti zAsanaM- dvAdazAGgaM tasmin vinayo mUlam, yata uktaM- mUlAu khaMdhappabhavo dumassa, khaMdhAu pacchA 0 tathArUpaM zramaNaM vA mAhanaM vA vandamAnasya paryupAsInasya kiMphalA vandanaparyupAsanA?, gautama! zravaNaphalA, zravaNaM jJAnaphalam, jJAnaM vijJAnaphalam, vijJAnaM pratyAkhyAnaphalam, pratyAkhyAnaM saMyamaphalam, saMyamo'nAzravaphalaH / anAzravastapaHphalaH, tapo vyavadAnaphalama, vyavadAnaM akriyAphalam, akriyA siddhigtigmnphlaa| OmUlAt skandhaprabhavo drumasya skandhAt pazcAt - // 963 Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 964 // 3. tRtIyamadhyayanam vandanA, niyuktiH 1217 vinyshresstthtaa| sUtram 8(9) vndnksuutrm| viruhati sAlA (haa)| sAhappasAhA viruvaM (haM) ti pattA, tato si puSpaM ca phalaM raso y||1|| evaM dhammassa viNao mUlaM paramo se mokkho| jeNa kittI suyaM sigghaM nissesmdhigcchi||2|| ato vinItaH saMyato bhavet, vinayAdvipramuktasya kuto dharmaH kutastapa iti gaathaarthH|| 1216 // ato vinayopacArArthaM kRtikarma kriyata iti sthitam / Aha- vinaya iti kaH zabdArtha iti, ucyate ni0- jamhA viNayai kammaM aTThavihaM caaurNtmukkhaae| tamhA uvayaMti viU viNautti vilInasaMsArA // 1217 // yasmAdvinayati karma- nAzayati karmASTavidham, kimarthaM ?- caturantamokSAya, saMsAravinAzAyetyarthaH, tasmAdeva vadanti vidvAMsaH vinaya iti vinayanAdvinayaH vilInasaMsArAH kSINasaMsArA athavA vinItasaMsArAH, naSTasaMsArA ityarthaH, yathA vinItA gaurnaSTakSIrA'bhidhIyate iti gaathaarthH|| 1217 // kimiti kriyata iti dvAraM gatam, vyAkhyAtA dvitIyA ktyvntmityaadidvaargaathaa| atrAntare'dhyayanazabdArtho nirUpaNIyaH, sa cAnyatra nyakSeNa nirUpitatvAnnehAdhikRtaH, gato nAmaniSpanno nikSepaH, sAmprataM sUtrAlApakaniSpannasya nikSepasyAvasaraH, sa ca sUtre sati bhavati, sUtraM ca sUtrAnugama ityAdi prapaJcato vaktavyaM yAvattaccedaM sUtraM icchAmi khamAsamaNo! vaMdiuMjAvaNijjAe nisIhiyAe aNujANaha me miuggahaM nisIhi, ahokAyaMkAyasaMphAsaM, khamaNijjo bhe kilAmo, appakilaMtANaM bahusubheNa bhe divaso vaikvaMto?, jattA bhe? javaNijjaM ca bhe? khAmemi khamAsamaNo! devasiyaM vaikkama, ___ AvassiyAe paDikkamAmi khamAsamaNANaM devasiAe AsAyaNAe tittIsaNNayarAe jaMkiMci micchAe maNadukkaDAe vayadukkaDAe prabhavati shaakhaa| zAkhAyAH prazAkhA virohanti (tataH) patrANi, tatastasya puSpaM ca phalaM rasazca // 1 // evaM dharmasya vinayo mUlaM paramastasya mokssH| yena kIrtiM zrutaM zIghraM niHzreyasaM cAdhigacchati // 2 // // 964 // Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 965 // 3. tRtIyamadhyayanam vandanA, sUtram 8(9) vndnksuutrm| kAyadukkaDAe kohAemANAe mAyAe lobhAe savvakAliyAe savvamicchovayArAe savvadhammAikkamaNAe AsAyaNAe jo me aiyAro kaotassakhamAsamaNo! paDikkamAmi nindAmi garihAmi appANaM vosiraami||suutrm 8 // (9) tallakSaNaM cedaM-'saMhitA ca padaM caiva, padArthaH padavigrahaH / cAlanA pratyavasthAnaM, vyAkhyA tantrasya SaDdhiA // 1 // tatrAskhalitapadoccAraNaM saMhitA, sAca- icchAmi khamAsamaNo vaMdiuMjAvaNijjAe nisIhiAe ityevaMsUtroccAraNarUpA, tAni cAmUni sarvasUtrANi- icchAmikhamAsamaNo! vaMdiuMjAvaNijjAe nisIhiyAe aNujANaha me miuggahaM nisIhi, ahokAyaMkAyasaMphAsaM khamaNijjo bhe kilAmo appakilaMtANaM bahu subheNa bhe divaso vaikvaMto?,jattA bhe? javaNijjaM ca bhe?,khAmemi khamAsamaNo! devasiyaM vaikkama AvassiyAe paDikkamAmi khamAsamaNANaM devasiyAe AsAyaNAe tittIsaNNayarAe jNkiNcimicchaae| maNadukkaDAe vayadukkaDAe kAyadukkaDAe kohAemANAe mAyAe lobhAe savvakAliyAe savvamicchovayArAe savvadhammAikka-8 maNAe AsAyaNAe jo me aiyAro kao tassa khamAsamaNo! paDikkamAmi niMdAmi garihAmi appANaM vosirAmi / adhunA padavibhAga:- icchAmi kSamAzramaNa! vandituMyApanIyayA naiSedhikyA anujAnIta mama mitAvagrahaM naiSedhikI adhaHkAyaMkAyasaMsparza / kSamaNIyo bhavatA klamaH alpaklAntAnAM bahuzubhena bhavatAM divaso vyatikrAntaH?, yAtrA bhavatAM? yApanIyaM ca bhavatAM?,8 kSamayAmi kSamAzramaNa! daivasikaM vyatikramaM AvazyikyA pratikramAmi kSamAzramaNAnAM daivasikyA AzAtanayA trayastriMzadanyatarayA yatkiJcinmithyayA manoduSkRtayA vacanaduSkRtayA kAyaduSkRtayA krodhayA mAnayA mAyayA lobhayA sarvakAlikyA sarvamithyopacArayA sarvadharmAtikramaNayA AzAtanayAyo mayA'ticAraH kRtastasya kSamAzramaNa! pratikramAmi nindAmi garhAmi AtmAnaM vyutsRjAmi, etAvanti sarvasUtrapadAni / sAmprataM padArthaH- padavigrahazca yathAsambhavaM pratipAdyate- tatra iSu icchAyAM // 965 // Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 966 // 3. tRtIyamadhyayanam vandanA, sUtram 8(9) vndnksuutrm| ityasyottamapuruSaikavacanAntasya icchAmIti bhavati, kSamUSU sahane ityasyAGantasya kSamA, zramu tapasi khede ca asya kartari lyuT / zrAmyatyasAviti zramaNaH kSamApradhAnaH zramaNaH kSamAzramaNastasyA''mantraNam, vandestumanpratyayAntasya vanditum, yA prApaNe asya Nyantasya kartaryanIyac, yApayatIti yApanIyA tayA, Sidhu gatyAM asya nipUrvasya pani niSedhanaM niSedhaH niSedhena nirvRttA naSedhikI, prAkRtazailyA chAndasatvAdvA naiSedhiketyucyate, evaM zeSapadArtho'pi prakRtipratyayavyutpattyA vaktavyaH, vineyAsammohArthaM / tuna brUmaH, ayaM ca prakRtasUtrArthaH- avagrahAdvahiHsthito vineyo'vinatakAyaH karadvayagRhItarajoharaNo vandanAyodyata evamAha-8 icchAmi abhilaSAmi he kSamAzramaNa! vandituM namaskAraM kartum, bhavantamiti gamyate, yApanIyayA-yathAzaktiyuktayA naiSedhikyA-8 prANAtipAtAdinivRttayA tanvA-zarIreNetyarthaH, atrAntare guruAkSepAdiyuktaH 'trividhene'ti bhaNati, tataH ziSyaH saMkSepavandanaM karoti, vyAkSepAdivikalastu chandase ti bhaNati, tato vineyastatrastha evamAha- anujAnIta anujAnIdhvaM anujJAM prayacchatha, mama ityAtmanirdeze, kaM?-mitazcAsAvavagrahazceti mitAvagrahastam, caturdizamihAcAryasyAtmapramANaM kSetramavagrahastamanujJAM vihAya praveSTuM na kalpate, tato gururbhaNati- anujAnAmi, tataH ziSyo naiSedhikyA pravizya gurupAdAntikaM nidhAya tatra rajoharaNaM tallalATaM ca karAbhyAM saMspRzannidaM bhaNati- adhastAtkAyaH adhaHkAyaH pAdalakSaNastamadhaH kArya prati kAyena- nijadehena saMsparzaH kAyasaMsparzastaM karomi, etaccAnujAnIta, tathA kSamaNIyaH- sahyo bhavatAmadhunA klamo dehaglAnirUpaH, tathA alpaMstokaM klAntaM-klamo yeSAM te'lpaklAntAsteSAmalpaklAntAnAm, bahuca tacchubhaMca bahuzubhaMtena bahuzubhena, prabhUtasukhenetyarthaH, bhavatAM divaso vyatikrAnto?, yuSmAkamahargatamityarthaH, atrAntare gururbhaNati- tatheti, yathA bhavAn bravIti, punarAha vineyaHyAtrA taponiyamAdilakSaNA kSAyikamizraupazamikabhAvalakSaNA vA utsarpati bhavatAM?, atrAntare gururbhaNati- yuSmAkamapi // 966 // Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. tRtIyamadhyayanam vandanA, zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 967 // sUtram 8(9) vndnksuutrm| vartate?, mamatAvadutsarpati bhavato'pyutsarpatItyarthaH, punarapyAha vineyo-yApanIyaM cendriyanoindriyopazamAdinA prakAreNa bhavatAM?, zarIramiti gamyate, atrAntare gururAha- evamAmam, yApanIyamityarthaH, punarAha vineyaH- kSamayAmi marSayAmi kSamAzramaNeti pUrvavat divasena nivRtto daivasikastaM vyatikrama- aparAdham, daivasikagrahaNaM rAtrikAdyupalakSaNArtham, atrAntare gururbhaNatiahamapi kSamayAmi daivasikaM vyatikramaM pramAdodbhavamityarthaH, tato vineyaH praNamyaivaM kSAmayitvA''locanAhNa pratikramaNAhNa ca prAyazcittenAtmAnaM zodhayannatrAntare'karaNatayotthAyAvagrahAnnirgacchan yathA artho vyavasthitastathA kriyayA pradarzayannAvazyikyetyAdi daNDakasUtraM bhaNati, avazyakartavyaizcaraNakaraNayogairnirvRttA AvazyikI tayA''sevanAdvAreNa hetubhUtayA yadasAdhvanuSThitaM tasya pratikrAmAmi, vinivartayAmItyarthaH, itthaMsAmAnyenAbhidhAya vizeSeNa bhaNati-kSamAzramaNAnAMvyAvarNitasvarUpANAM sambandhinyA daivasikyA divasena nivRttayA jJAnAdyAyasya zAtanA AzAtanA tayA, kiMviziSTayA?-trayastriMzadanyatarayA, AzAtanAzca yathA dazAsu, atraiva vA'nantarAdhyayane yathA draSTavyAH, tAo puNa tittIsapi AsAyaNAo imAsu causu mUlAsAyaNAsu samoyaraMti davvAsAyaNAe 4, davvAsAyaNA rAiNieNa samaM bhuMjato maNuNNaM appaNA bhuMjai evaM uvahisaMthAragAisu vibhAsA, khittAsAyaNA AsannaM gaMtA bhavai rAiNiyassa, kAlAsAyaNA rAo vA viyAle vA vAharamANassa tusiNIe ciTThai, bhAvAsAyaNA AyariyaM tuma tumati vattA bhavai, evaM tittIsaMpi causu davvAisu samoyaraMti yatkiJcinmithyayA yatkiJcidAzritya mithyayA, manasA OtAH punastrayastriMzadapi AzAtanAH Asu catasRSu mUlAzAtanAsu samavataranti dravyAzAtanAyAM 4, dravyAzAtanA rAtnikena samaM bhujAno manojJamAtmanA bhuGkte evamupadhisaMstArakAdiSu vibhASA, kSetrAzAtanA''sannaM gantA bhavati rAtnikasya, kAlAzAtanA rAtrau vA vikAle vA vyAharatastUSNIkastiSThati, bhAvAzAtanA AcArya tvaM tvamiti vaktA bhavati, evaM trayastriMzadapi catasRSvapi dravyAdiSu samavasaranti / // 967 // Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 968 // 3. tRtIyamadhyayanam vandanA, sUtram 8 (9) vndnksuutrm| niyuktiH 1218 icchAdInAM nikssepaaH| duSkRtA manoduSkRtA tayA pradveSanimittayetyarthaH, vAgduSkRtayA asAdhuvacananimittayA, kAyaduSkRtayA AsannagamanAdinimittayA, krodhaye ti krodhavatyeti prApte arzAderAkRtigaNatvAt acpratyayAntatvAt krodhayA krodhAnugatayA, mAnayA mAnAnugatayA, mAyayA mAyAnugatayA, lobhayA lobhAnugatayA, ayaM bhAvArtha:-krodhAdyanugatena yA kAcidvinayabhraMzAdilakSaNA AzAtanA kRtA tayeti, evaM daivasikI bhaNitA, adhunehabhavAnyabhavagatA'tItAnAgatakAlasaGgrahArthamAha-sarvakAlena-atItAdinA nirvRttA sArvakAlikI tayA, sarva eva mithyopacArAH- mAtRsthAnagarbhAH kriyAvizeSA yasyAmiti samAsastayA, sarvadharmAH- aSTau pravacanamAtaraH teSAmatikramaNaM- lanaM yasyAM sA sarvadharmAtikramaNA tayA, evambhUtayA''zAtanayeti, nigamayati- yo mayA'ticAra:- aparAdhaH kRto nirvartitaH tasya aticArasya he kSamAzramaNa! yuSmatsAkSikaM pratikrAmAmi-apunaHkaraNatayA nivartayAmItyarthaH, tathA duSTakarmakAriNaM nindAmyAtmAnaM prazAntena bhavodvignena cetasA, tathA garhAmyAtmAnaM yuSmatsAkSikaM vyutsRjAmyAtmAnaM duSTakarmakAriNaM tadanumatityAgena, sAmAyikAnusAreNa ca nindAdipadArtho nyakSeNa vaktavyaH, evaM kSAmayitvA punastatrastha evArddhAvanatakAya eva bhaNati-'icchAmi khamAsamaNo' ityAdi sarvaM draSTavyamityevam, navaramayaM vizeSaH- 'khAmemi khamAsamaNo' ityAdi sarvaM sUtramAvazyikyA virahitaM tat pAdapatita eva bhaNati, ziSyAsammohArthaM sUtrasparzikagAthA:- svasthAne khalvanAdRtya lezatastadarthakathanayaiva padArtho nidarzitaH, sAmprataM sUtrasparzikagAthayA nidarzayannAha ni0- icchA ya aNunnavaNA avvAbAhaM ca jatta javaNA ya / avarAhakhAmaNAvi ya chaTThANA hu~ti vaMdaNae / / 1218 // icchA ca anujJApanA avyAbAdhaM ca yAtrA yApanA ca aparAdhakSAmaNA'pi ca SaT sthAnAni bhavanti vandanake / / tatrecchA SaDvidhA, yathoktaM // 968 // Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 969 // 3. tRtIyamadhyayanam vandanA, niyuktiH 1219-21 icchAdInAM nikssepaaH| ni0-NAmaM ThavaNAdavie khitte kAle taheva bhAve ya / eso khalu icchAe Nikkhevo chavviho hoi // 1219 // nAmasthApane gatArthe, dravyecchA sacittAdidravyAbhilASaH, anupayuktasya vecchAmItyAdi bhaNataH, kSetrecchA magadhAdikSetrAbhilASaH, kAlecchA rajanyAdikAlAbhilASa:- rayaNimahisAriyA ucorA paradAriyA ya icchaMti / tAlAyarA subhikkhaM bahudhaNNA kei dubbhikkhN||1||bhaavecchaa prazastetarabhedA, prazastA jJAnAdyabhilASaH,aprazastAstryAdhabhilASa iti,atra tu vineyabhAvecchayA'dhikAraH, kSamAdInAM tu padAnAM gAthAyAmanupanyastAnAM yathAsambhavaM nikSepAdi vaktavyam, kSuNNatvAdanthavistarabhayAcca nehoktamiti / uktA icchA, idAnImanujJA, sA ca SaDDidhA ni0- nAmaMThavaNA davie khitte kAle taheva bhAve y| eso u aNuNNAe Nikkhevo chavviho hoi||1220 / nAmasthApane gatArthe, dravyAnujJA laukikI lokottarA kuprAvacanikI ca, laukikI sacittAdidravyabhedAtrividhA, azvabhUSitayuvativaiDUryAdyanujJetyarthaH, lokottarA'pi trividhA-kevalaziSyasopakaraNaziSyavastrAdyanujJA, evaM kuprAvacanikI vaktavyA, kSetrAnujJA yA yasya yAvataH kSetrasya yatra vA kSetre vyAkhyAyate kriyate vA, evaM kAlAnujJA'pi vaktavyA, bhAvAnujJA AcArAdyanujJA, bhAvAnujJayA'dhikAraH, atrAntare gAthAyAmanupAttasyApyakSuNNatvAdavagrahasya nikSepaH ni0- NAmaM ThavaNA davie khitte kAle taheva bhAve ya / eso u uggahassA Nikkhevo chavviho hoi||1221 / / sacittAdidravyAvagrahaNaM dravyAvagrahaH, kSetrAvagraho yo yatkSetramavagRhNAti, tatra ca samantataH sakrozaMyojanam, kAlAvagraho yo yaM kAlamavagRhNAti, varSAsucaturomAsAn Rtubaddhe mAsam, bhAvAvagrahaH prazastetarabhedaH, prazasto jJAnAdyavagrahaH, itarastu krodhAdya rajanImabhisArikAstu caurAH paardaarikaashvecchnti| tAlAcarAH subhikSaM bahudhAnyAH keciddurbhikSam / / 1 // // 969 // Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 970 // vagraha iti, athavA'vagrahaH paJcadhA-'deviMdarAyagihavai sAgarisAdhammiuggaho taha yA paMcavihopaNNatto avaggaho vIyarAgehi 3.tRtiiy||1||' atra bhAvAvagraheNa sAdharmikAvagraheNa cAdhikAraH-'AyappamANamitto cauddisiM hoi uggaho gurunno| aNaNuNNA madhyayanam vandanA, tassa sayA Na kappae tattha pisriuN||1||' tatazca tamanujJApya pravizati, Aha ca niyuktikAraH niyuktiH ni0- bAhirakhittaMmi Thio aNunnavittA miuggahaM phAse / uggahakhettaM pavise jAva sireNaM phusai paae||1222|| 1222-23 * bahiHkSetre sthitaH anujJApya mitAvagrahaM spRzet rajoharaNena, punazcAvagrahakSetraM pravizet, kiyaDUraM yAvadityAha-yAvacchirasA spRzet / anujJApya prveshH| pAdAviti gaathaarthH|| 1222 // avyAbAdhaM dravyato bhAvatazca, dravyataH khagAdyAghAtavyAbAdhAkAraNavikalasya bhAvataH samyagdRSTezcAritravataH, atrApikAyAdinikSepAdiyathAsambhavaM svabuddhyA vaktavyam, yAtrA dravyato bhAvatazca, dravyatastApasAdInAM svakriyotsarpaNaM bhAvataHsAdhUnAmiti, yApanA dvividhA- dravyato bhAvatazca, dravyata auSadhAdinA kAyasya, bhAvatastvindriyanoindriyopazamena zarIrasya, kSAmaNA dravyato bhAvatazca, dravyataH kaluSAzayasyaihikApAyabhIro: bhAvataH saMvegApannasya samyagdRSTeriti, Aha ca ni0- avvAbAhaMduvihaMdavve bhAve yajatta jvnnaay|avraahkhaamnnaaviy savittharatthaM vibhAsijjA / / 1223 // evaM zeSapadeSvapi nikSepAdi vaktavyam, itthaM sUtre prAyazo vandamAnasya vidhiruktaH niyuktikRtA'pi sa eva vyAkhyAtaH, adhunA vandyagatavidhipratipAdanAyAha niyuktikAraH 0 devendrraajgRhptisaagaariksaadhrmikaavgrhstthaiv| paJcavidhaH prajJapto'vagraho viitraagaiH|| 0 AtmapramANamAtrazcaturdizaM bhavatyavagraho guroH / ananujJAtasya sadA na kalpate tatra praveSTum // 2 // // 970 // Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vandanA, zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 971 // ni0- chaMdeNa'NujANAmi tahatti tujhaMpivaI evaM / ahamavikhAmemi tume vayaNAI vaMdaNarihassa // 1224 / / 3. tRtIyachandasA anujAnAmi tatheti yuSmAkamapi vartate evamahamapi kSamayAmi tvAm, vacanAni vandanArhasya vandanayogyasya, madhyayanam viSayavibhAgastu padArthanirUpaNAyAM nidarzita eveti gaathaarthH||1224|| niyuktiH ni0- teNavi paDicchiyavvaM gAravarahieNa suddhhiyenn| kiikammakAragassA saMvegaM saMjaNaMteNaM // 1225 // 1224-25 AcAryatena vandanAhNa evaM pratyeSTavyam, apizabdasyaivakArArthatvAddhyAdigauravarahitena, zuddhahRdayena kaSAyavipramuktena, kRtikarma- vacanAni / kArakasya vandanakartuH saMvegaMjanayatA, saMvegaH-zarIrAdipRthagbhAvo mokSautsukyaM veti gAthArthaH // 1225 // itthaM sUtrasparzaniyuktyA / niyuktiH 1226-27 vyAkhyAtaM sUtram, uktaH padArthaH padavigrahazceti, sAmprataM cAlanA, tathA cAha vndnphlm| ni0- AvattAisujugavaM iha bhnniokaayvaayvaavaaro| duNhegayA va kiriyA jao nisiddhA au ajutto||1226|| ihA''vartAdiSu, AdizabdAdAvazyikyAdiparigrahaH, yugapad ekadA bhaNitaH uktaH kAyavAgvyApAraH, tathA ca satyekadA kriyAdvayaprasaGgaH, dvayorekadA ca kriyA yato niSiddhA'nyatra upayogadvayAbhAvAd, ato'yuktaH sa vyApAra iti, tatazca sUtraM paThitvA / kAyavyApAraH kArya iti, ucyate ni0- bhinnavisayaM nisiddhaM kiriyAdugamegayA Na egaMmi |jogtigss vi bhaMgiya sutte kiriyA jao bhnniyaa||1227|| iha vilakSaNavastuviSayaM kriyAdvayaM niSiddham, ekadA yathotprekSate sUtrArtha nayAdigocaramaTati ca, tatrotprekSAyAM yadopayukto na // 971 // tadA'Tane yadA cATane na tadotprekSAyAmiti, kAlasya sUkSmatvAd, vilakSaNaviSayA tu yogatrayakriyA'pyaviruddhA, yathoktaM Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. tRtIya zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 972 // madhyayanam vandanA, niyuktiH 1228-30 vndnphlm| bhaMgiyasuyaM guNato vaTTai tivihe'vi jogamI tyAdi, gataM pratyavasthAnam, ni0- sIso paDhamapavese vaMdiumAvassiAe~ paDikkamiuM / bitiyapavesaMmi puNo vaMdai kiM? cAlaNA ahavA // 1228 // ni0-jaha dUorAyANaM NamiuMkajaM niveiuNpcchaa| vIsajiovi vaMdiya gacchai sAhUvi emeva // 1229 // idaM pratyavasthAnam, uktamAnuSaGgikam, sAmprataM kRtikarmavidhisaMsevanAphalaM samAptAvupadarzayannAha ni0- eyaM kiikammavihiM juMjaMtA crnnkrnnmuvuttaa| sAhU khavaMti kammaM aNegabhavasaMciyamaNaMtaM / / 1230 // evaM anantaradarzitaM kRtikarmavidhiM vandanavidhiM yuJjAnAzcaraNakaraNopayuktAH sAdhavaH kSapayanti karma anekabhavasaJcitaM prabhUtabhavopAttamityarthaH, kiyad?- anantamiti gAthArthaH / / 1230 // ukto'nugamaH, nayAH sAmAyikaniryuktAviva drssttvyaaH|| kRtvA vandanavivRtiM prAptaM yatkuzalamiha mayA tena / sAdhujanavandanamalaM sattvA mokSAya sevntu||1|| // iti sUripurandarazrIharibhadrasUrikRtAyAM ziSyahitAkhyA''vazyakavRttau vandanAkhyaM tRtIyamadhyayanaM samAptam // // 972 // 0 bhaGgikazrutaM guNayan vartate trividhe'pi yoge| 0 ziSyaH prathamapraveze vanditumAvazyikyA prtikrmy| dvitIyapraveze punarvandate kiM cAlanA'thavA // 1 // yathAdUto rAjAnaM natvA kArya nivedya pazcAt / visRSTo'pi vanditvA gacchati evameva sAdhavo'pi // 2 // Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 973 // ||ath pratikramaNAkhyaM caturthamadhyayanam // 4. caturthavyAkhyAtaM vandanAdhyayanam, adhunA pratikramaNAdhyayanamArabhyate-asya cAyamabhisambandhaH, anantarAdhyayane'rhadupadiSTa- madhyayanam pratikramaNaM, sAmAyikaguNavata eva vandanalakSaNA pratipattiH kAryeti pratipAditam, iha punastadakaraNatAdinaiva skhalitasyaiva nindA pratipAdyate, yadvA vandanAdhyayane kRtikarmarUpAyAH sAdhubhaktestattvataH karmakSaya uktaH, yathoktaM- "viNaovayAra mANassa bhaMjaNA pUyaNA gurujnnss| titthayarANa ya ANA suadhammA''rAhaNA'kiriyA // 1 // pratikramaNAdhyayane tu mithyAtvAdipratikramaNadvAreNa karmanidAnaniSedhaH pratipAdyate, vakSyati ca-micchattapaDikkamaNaM taheva assaMjamevi paDikkamaNaM / kassAyANa paDikkamaNa jogANaM yaha appstthaannN||1||athvaa sAmAyike cAritramupavarNitam, caturviMzatistave tvarhatAMguNastutiH, sAca darzanajJAnarUpA, evamidaM tritayamuktam, asya ca vitathAsevanamaihikAmuSmikApAyaparijihIrSuNA guronivedanIyam, tacca vandanApUrvamityato'nantarAdhyayane / tannirUpitam, iha tu nivedya bhUyaH zubheSveva sthAneSu pratIpaM kramaNamAsevanIyamityetat pratipAdyate, itthamanenAnekarUpeNa sambandhenA''yAtasyAsya pratikramaNAdhyayanasya catvAryanuyogadvArANi saprapaJcaM vaktavyAni, tatra ca nAmaniSpanne nikSepe pratikramaNAdhyayanamiti, tatra pratikramaNaM nirUpyate-'prati' ityayamupasargaHpratIpAdyarthe vartate, 'kramupAdavikSepe' asya lyuDantasya pratIpaM pratikUlaM vA kramaNaM pratikramaNamiti bhavati, etaduktaM bhavati- zubhayogebhyo'zubhayogAntaraM krAntasya zubheSveva pratIpaM pratikUlaM vA kramaNaM pratikramaNamiti, uktaM ca- svasthAnAd yatparasthAnaM, pramAdasya vshaadgtH| tatraiva kramaNaM bhUyaH, pratikramaNamucyate // 973 // ||1||kssaayopshmikaadaavaadaudyiksy vazaM gtH| tatrApi ca sa evArthaH, prtikuulgmaatsmRtH||2||prti pratikramaNaMvA pratikramaNam, (r) pRSTha 962 ni0 gAthA 1215 / 7 mithyAtvapratikramaNaM tathaivAsaMyame'pi prtikrmnnm| kaSAyANAM pratikramaNaM yogAnAM cAprazastAnAm // 1 // Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 974 // 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, niyuktiH 1231-32 prtikrmnnprtikrmkaadi| zubhayogeSu prati prati vartanamityarthaH, uktaMca- prati prati vartanaM vA zubheSu yogeSu mokSaphaladeSu / niHzalyasya yateryattadvA jJeyaM prtikrmnnm|| 1 // iha ca yathA karaNAt karmakoM: siddhiH, tadvyatirekeNa karaNatvAnupapatteH, evaM pratikramaNAdapi pratikrAmakapratikrAntavyasiddhirityatastritayamapyabhidhitsurAha niyuktikAraH ni0- paDikamaNaM paDikamao paDikamiyavvaM ca aannupuvviie| tIe paccuppanne aNAgae ceva kAlaMmi // 1231 // pratikramaNaM nirUpitazabdArtham, tatra pratikrAmatIti pratikramakaH kartA, pratikrAntavyaM ca karma azubhayogalakSaNam, AnupUrvyA paripATyA, atIte atikrAnte pratyutpanne vartamAne anAgate caiva eSye caiva kAle, pratikramaNAdiyojyamiti vAkyazeSaH / AhapratikramaNamatItaviSayam, yata uktaM-atItaM paDikkamAmi paDuppannaM saMvaremi aNAgayaM paccakkhAmi tti tatkathamiha kAlatraye yojyate iti?, ucyate, pratikramaNazabdo hyatrAzubhayoganivRttimAtrArthaH sAmAnya parigRhyate, tathA ca satyatItaviSayaM pratikramaNaM nindAdvAreNAzubhayoganivRttireveti, pratyutpannaviSayamapi saMvaraNadvAreNAzubhayoganivRttireva, anAgataviSayamapi pratyAkhyAnadvAreNAzubhayoganivRttireveti na doSa iti gAthAkSarArthaH / / 1231 // sAmprataM pratikrAmakasvarUpaM pratipAdayannAha ni0-jIvo u paDikkamao asuhANaM pAvakammajogANaM / jhANapasatthA jogAje te Na paDikkame sAhU // 1232 // jIvaH prAgnirUpitazabdArthaH, tatra pratikrAmatIti pratikrAmakaH, tuzabdo vizeSaNArthaH, na sarva eva jIvaH pratikrAmakaH, kiM tarhi?- samyagdRSTirUpayuktaH, keSAMpratikramakaH?- azubhAnAM pApakarmayogAnAM azobhanAnAM pApakarmavyApArANAmityarthaH, AhapApakarmayogA azubhA eva bhavantIti vizeSaNAnarthakyam, na, svarUpAnvAkhyAnaparatvAdasya, prazastau ca tauyogauca prazasta0atItaM pratikramAmi pratyutpannaM saMvRNomi anAgataM prtyaakhyaami| // 974 // Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 975 // yogau, dhyAnaM ca prazastayogau ca dhyAnaprazastayogA ye tAnadhikRtya na pratikrameta na pratIpaM varteta sAdhuH, api tu tAn seveta, 4. caturthamanoyogaprAdhAnyakhyApanArtha pRthag dhyAnagrahaNam, prazastayogopAdAnAcca dhyAnamapi dharmazuklabhedaM prazastamavagantavyam, Aha- madhyayanam pratikramaNaM, 'yathoddezaM nirdeza' iti nyAyamullaGghaya kimiti pratikramaNamanabhidhAya pratikrAmaka uktaH?, tathA''dyagAthAgatamAnupUrvIgrahaNaM niyuktiH cAtiricyata iti, ucyate, pratikramakasyAlpavaktavyatvAt kartradhInatvAcca kriyAyA ityadoSaH, ithamevopanyAsaH kasmAnna 1233-34 kRta iti cet pratikramaNAdhyayananAmaniSpannanikSepapradhAnatvAttasyetyalaM vistareNeti gaathaarthH||1232|| uktaH pratikramakaH, pratikramaNai kArthikAni sAmprataM pratikramaNasyAvasaraH, tacchabdArthaparyAyAcikhyAsuridamAha teSAM ni0- paDikamaNaM paDiyaraNA pariharaNA vAraNA niyattI ya / niMdA garihA sohI paDikamaNaM aTThahA hoi / / 1233 // nikssepaaH| pratikramaNaM tattvato nirUpitameva, adhunA bhedato nirUpyate, tatpunarnAmAdibhedataH SoDhA bhavati, tathA cA''ha ni0-NAmaM ThavaNA davie khitte kAle taheva bhAve y| eso paDikamaNassA Nikkhevo chavviho hoi // 1234 / / tatra nAmasthApane gatArthe, dravyapratikramaNamanupayuktasamyagdRSTerlabdhyAdinimittaM vA upayuktasya vA nihnavasya pustakAdinyastaM vA, kSetrapratikramaNaM yasmin kSetre vyAvaya'te kriyate vA yato vA pratikramyate khilAderiti, kAlapratikramaNaM dvedhA-dhruvaM adhruvaMca, tatra dhruvaM bharatairAvateSu prathamacaramatIrthakaratIrtheSvaparAdho bhavatu mA vA dhruvamubhayakAlaM pratikramyate, vimadhyamatIrthakaratIrtheSu / tvadhruvaM-kAraNajAte pratikramaNamiti, bhAvapratikramaNaM dvidhA-prazastamaprazastaMca, prazastaM mithyAtvAdeH, aprazastaM samyaktvAderiti, athavaughata evopayuktasya samyagdRSTeriti, prshstenaatraadhikaarH|| praticaraNA vyAkhyAyate- cara gatibhakSaNayoH ityasya pratipUrvasya lyuDantasya praticaraNeti bhavati, prati prati teSu teSvartheSu caraNaM- gamanaM tena tenA''sevanAprakAreNeti praticaraNA, sA // 975 // Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 976 // 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, niyuktiH 1235-36 pratikramaNaikArthikAni teSAM nikssepaaH| ca SaDvidhA, tathA cAha ni0- NAmaM ThavaNA davie khitte kAle taheva bhAve y| eso paDiyaraNAe Nikkhevo chavviho hoi||1235|| tatra nAmasthApane gatArthe, dravyapraticaraNA anupayuktasya samyagdRSTesteSu teSvartheSvAcaraNIyeSu caraNaM- gamanaM tena tena prakAreNa labdhyAdinimittaM vA upayuktasya vA nihnavasya sacittAdidravyasya veti, kSetrapraticaraNA yatra praticaraNA vyAkhyAyate kriyate vA kSetrasya vA praticaraNA, yathA zAligopikAdyAH zAlikSetrAdIni praticaranti, kAlapraticaraNA yasmin kAle praticaraNA vyAkhyAyate kriyate vA kAlasya vA praticaraNA, yathA sAdhavaH prAdoSikaM vA prAbhAtikaM vA kAlaM praticaranti, bhAvapraticaraNA dvedhA- prazastA'prazastA ca, aprazastA mithyAtvAjJAnAviratipraticaraNA, prazastA samyagdarzanajJAnacAritrapraticaraNA, athavaughata evopayuktasya samyagdRSTeH, tayehAdhikAraH, pratikramaNaparyAyatA cAsyA yataH zubhayogeSu pratIpaM kramaNaM- pravartanaM pratikramaNamuktam, praticaraNA'pyevambhUtaiva vastuta iti gaathaarthH||1235 // idAnIM pariharaNA, hRJ haraNe asya paripUrvasyaiva lyuDantasyaiva pariharaNA, sarvaprakArairvarjanetyarthaH, sA ca aSTavidhA, tathA cAha___ ni0- NAmaM ThavaNA davie pariraya parihAra vajaNAe ya / aNugaha bhAve ya tahA aTThavihA hoi pariharaNA // 1236 // nAmasthApane gatArthe, dravyapariharaNA heyaM viSayamadhikRtya anupayuktasya samyagdRSTerlabdhyAdinimittaM vA upayuktasya vA nihnavasya kaNTakAdipariharaNA veti, parirayapariharaNA girisaritparirayapariharaNA, parihArapariharaNA laukikalokottarabhedabhinnA, laukikI mAtrAdipariharaNA, lokottarA pArzvasthAdipariharaNA, varjanApariharaNA'pi laukikalokottarabhedaiva, laukikA itvarA yAvatkathikAca, itvarA prasUtasUtakAdipariharaNA,yAvatkathikA DombAdipariharaNA, lokottarA punaritvarA zayyAtarapiNDAdi // 976 // Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, niyuktiH 1237-38 pratikramaNaikArthikAni teSAM nikssepaaH| // 977 // pariharaNA, yAvatkathikA turAjapiNDAdipariharaNA, anugrahapariharaNA akkhoDabhaMgapariharaNA, bhAvapariharaNA prazastA aprazastA ca, aprazastA jJAnAdipariharaNA, prazastA krodhAdipariharaNA, athavaughata evopayuktasya samyagdRSTeH, tayehAdhikAraH, pratikramaNaparyAyatA cAsyAH pratikramaNamapyazubhayogaparihAreNaiveti, vAraNedAnIm, 'vRJ varaNe' ityasya Nyantasya lyuDi vAraNA bhavati, vAraNaM vAraNA niSedha ityarthaH, sA ca nAmAdibhedataH SoDhA bhavati, tathA cAha ni0- NAmaMThavaNA davie khitte kAle taheva bhAve y| eso u vAraNAe Nikkhevo chavviho hoi // 1237 // * tatra nAmasthApane gatArthe, dravyavAraNA tApasAdInAM halakRSTAdiparibhogavAraNA, anupayuktasya samyagdRSTervA dezanAyAM upayuktasya vA nihnavasyApathyasya vA rogiNa itIyaM codanArUpA, kSetravAraNA tu yatra kSetre vyAvaya'te kriyate vA kSetrasya vA'nAryasyeti, kAlavAraNA yasmin vyAvaya'te kriyate vA kAlasya vA vikAlAdervarSAsu vA vihArasyeti, bhAvavAraNedAnIm, sA ca dvividhAprazastA'prazastA ca, prazastA pramAdavAraNA, aprazastA saMyamAdivAraNA, athavaughata evopayuktasya samyagdRSTeriti, tayehAdhikAraH, pratikramaNaparyAyatA cAsyAH sphuTA, nivRttiradhunA, 'vRta vartane' ityasya nipUrvasya ktini nivartanaM nivRttiH, sA ca SoDhA, yata Aha ni0- nAma ThavaNA davie khitte kAle taheva bhAve ya / esoya niyattIe Nikkhevo chavviho hoi||1238|| nAmasthApane gatArthe, dravyanivRttistApasAdInAM halakRSTAdinivRttirityAdyakhilo bhAvArthaH svabuddhyA vaktavyaH, yAvat prazastabhAvanivRttyehAdhikAraH / nindedAnIm, tatra Nidi kutsAyAM asya gurozca halaH (pA03-3-103) ityakAraH TApa, nindanaM 0 AsphoTakAnAM yo bhaGgastasya pariharaNA pratilekhanAdividhivirAdhanApariharaNetyarthaH / // 977 // Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 978 // nindA, AtmA'dhyakSamAtmakutsetyarthaH, sA ca nAmAdibhedataH SoDhA bhavati, tathA cAha 4. caturthani0- NAmaM ThavaNA davie khitte kAle taheva bhAve y| eso khalu niMdAe Nikkhevo chavviho hoi // 1239 // madhyayanam pratikramaNaM, tatranAmasthApane gatArthe, dravyanindA tApasAdInAmanupayuktasyasamyagdRSTopayuktasya vA nihnavasyAzobhanadravyasya veti, kSetranindA / ta, pAtrAnandA niyuktiH yatra vyAkhyAyate kriyate vA saMsaktasya veti, kAlanindA yasminnindA vyAkhyAyate kriyate vA durbhikSAdervA kAlasya, bhAvanindA |1239 prazastetarabhedA, aprazastA saMyamAdyAcaraNaviSayA, prazastA punarasaMyamAdyAcaraNaviSayeti, hA! duchu kayaM hA! dui kAriyaM dui pratikramaNe kArthikAni aNumayaM hatti / aMto 2 Dajjhai jhusiruvva dumo vaNadaveNaM // 1 // athavaughata evopayuktasamyagdRSTeriti, tayehAdhikAraH, pratikramaNa teSAM paryAyatA sphuTeti gAthArthaH // 1239 // garhedAnIm, tatra 'garha kutsAyA' masya 'gurozca hala' ityakAra: TApa, garhaNaM garhA | nikssepaaH| | niyuktiH parasAkSikI kutsaiveti bhAvArthaH, sA ca nAmadibhedataH Saudaiveti, tathA cAha 1240-41 ni0- nAmaMThavaNA davie khitte kAle taheva bhAve y| esokhalu garihAe nikkhevo chavviho hoi // 1240 // | saadivyN| nAmasthApane gatArthe, dravyagarhA tApasAdInAmeva svagurvAlocanAdinA anupayuktasya samyagdRSTervopayuktasya vA nihnavasyetyAdi svAdhyAye bhAvArtho vaktavyaH, yAvatprazastayehAdhikAraH / idAnIM zuddhiH zudha zauce asya striyAM ktina, zodhanaM zuddhiH, vimalIkaraNa dossaaH| mityarthaH, sA ca nAmAdibhedataH SoDhava, tathA cAhani0- nAmaMThavaNA davie khitte kAle taheva bhAve y| esokhalu suddhIe nikkhevo chaviho hoi / / 1241 / / // 978 // tatra nAmasthApane gatArthe, dravyazuddhistApasAdInAM svagurvAlocanAdinA anupayuktasya samyagdRSTarupayuktasya vA nihnavasya (c) hA duSTha kRtaM hA duSTha kAritaM duSThanumataM heti| antarantardahyate zuSira iva drumo vanadavena // 1 // akAla Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 979 // vastrasuvarNAdervA jalakSArAdibhiriti, kSetrazuddhiryatra vyAvaya'te kriyate vA kSetrasya vA kulikAdinA'sthyAdizalyoddharaNamiti, 4. caturthakAlazuddhiryatra vyAvaya'te kriyate vA zaGkvAdibhirvA kAlasya zuddhiH kriyata iti, bhAvazuddhirdvidhA- prazastA'prazastA ca, madhyayanam pratikramaNaM, prazastA jJAnAderaprazastA cAzuddhasya sataH krodhAdevaimalyAdhAnaM spaSTatApAdanamityarthaH, athavaughata evopayuktasya samyagdRSTeH niyuktiH prazastA, tayehAdhikAraH, pratikramaNaparyAyatA cAsyA:sphuTA, evaM pratikramaNamaSTadhA bhavatIti gAthArthaH // 1241 // sAmprataM 1242 vineyAnugrahAya pratikramaNAdipadAnAM yathAkramaM dRSTAntAn pratipAdayannAha adhvAdi nikSepAH ni0-aANe pAsAe duddhakAya visbhoynntlaaeN| do kannAo paimAriyAya vatthe ya agae y||1242|| adhvAdiadhvAnaH prAsAdaH dugdhakAyaH viSabhojanaM taDAgaM dve kanye patimArikA ca vastraM cAgadazca, tattha paDikkamaNe addhANadiTuMto- jahA dRssttaantaaH| ego rAyA NayarabAhiM pAsAyaM kAukAmo sobhaNe diNe suttANi pADiyANi, rakkhagA NiuttA bhaNiyA ya- jai koi ittha pavisijja somAreyavvo, jaipuNa tANi ceva payANi akkamaMtopaDiosarai somoyavvo, taotesiMrakkhagANa vakkhittacittANaM kAlahayA do gAmillayA purisA paviTThA, teNa NAidUraM gayA rakkhagehiM diTThA, ukkarisiyakhaggehi ya saMlattA- hA dAsA! kahiM / ettha paviTThA?, tatthego kAkadhaTTho bhaNai- ko ettha dosotti io tao pahAvio, so tehiM tattheva mArio, bitio bhIo tesu ceva paesu Thio bhaNai-sAmi! ayANaMto ahaM paviTTho, mA maM mAreha, jaMbhaNaha taM karemitti, tehiM bhaNNai-jai Otatra pratikramaNe'dhvanyadRSTAntaH, yathA eko rAjA nagarAhiH prAsAdaM kartukAmaH zobhane dine sUtrANi pAtitavAn, rakSakA niyuktA bhaNitAzca- yadi kazcit atra pravizet sa mArayitavyaH, yadi punastAneva pAdAn AkrAmyan pratyavasarpati sa moktavyaH, tatasteSAM rakSakANAM vyAkSiptacittAnAM kAlahatI dvau grAmeyakau puruSau praviSTau, taula nAtidUraM gatau rakSakaidRSTI, AkRSTakhanaizca saMlaptau hA dAsau! kvAtra praviSTau?, tatraikaH kAkadhRSTo bhaNati- ko'tra doSa iti itastataH pradhAvitaH, sa taistatraiva mAritaH, 8 dvitIyo bhItastayoreva padoH sthito bhaNati- svAmin! ajAnAno'haM praviSTa : mA mAM mImaraH, yadbhaNatha tatkaromIti, tairbhaNyate-2 // 9 // Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. caturtha zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 980 // aNNao aNakamaMto tehiM ceva paehiM paDiosarasi tao muccasi, so bhIo pareNa jatteNa tehiM ceva paehiM paDiniyatto, so mukko, ihaloiyANaM bhogANaM AbhAgIjAo, iyaro cukko, etaM davvapaDikkamaNaM, bhAve diTuMtassa uvaNao- rAyatthANIehiM / madhyayanam pratikramaNaM, titthayarehiM pAsAyatthANIo saMjamo rakkhiyavvotti ANattaM, so ya gAmillagatthANIeNa egeNa sAhuNA aikkamio, so | niyuktiH rAgaddosarakkhaga'bbhAhao suciraM kAlaM saMsAre jAiyavvamariyavvANi pAvihiti, jo puNa kihavi pamAeNa assaMjamaM gao 1242 taopaDiniyatto apuNakaraNAe paDikkamae so NivvANabhAgI bhavai, paDikkamaNe addhaanndittuNtogto1|iyaanniN paDicaraNAe adhvAdi nikSepAH pAsAeNa diTuMto bhaNNai- egammi Nayare dhaNasamiddho vANiyao, tassa ahuNuTTio pAsAo rayaNabhario, so taM bhajAe adhvAdiuvaNikkhiviuMdisAjattAe gao, sA appae laggiyA, maMDaNapasAhaNAdivvAvaDA na tassa pAsAyassa avaloyaNaM karei, dRSTAntAH / tao tassa egaM khaMDa paDiyaM, sA ciMtei-kiM ettillayaM karehiitti, aNNayA pippalapotago jAo, kiM ettio karehitti NAvaNIo tIe, teNa va9teNa so pAsAo bhaggo, vANiyago Agao, picchai viNaTuM pAsAyaM, teNa sA NicchUDhA, aNNo yadyanyato'nAkrAmyan taireva padbhiH pratyavasarpasi tato mucyase, sa bhItaH pareNa yatnena taireva padbhiH pratinivRttaH, sa muktaH, aihalaukikAnAM bhogAnAmAbhAgIjAtaH, itaro bhraSTaH, etad dravyapratikramaNam, bhAve dRSTAntasyopanayaHrAjasthAnIyaistIrthakaraiH prAsAdasthAnIyaH saMyamo rakSayitavya ityAjJaptam, sa ca grAmeyakasthAnIyenaikena sAdhunA'tikrAntaH, sa rAgadveSarakSakAbhyAhataH suciraM kAlaM saMsAre janmamaraNAni prApsyati, yaH punaH kathamapi pramAdenAsaMyamaM gatastataH pratinivRtto'punaHkaraNatayA pratikrAmyati sa nirvANabhAgI bhavati, prtikrmnne'dhvnydRssttaantHgtH| idAnIM praticaraNAyAM prAsAdena dRSTAnto bhaNyate- ekasmin nagare dhanasamRddho vaNiga, tasyAdhunotthitaH prAsAdo ratnabhRtaH, sa taM bhAryAyAmupanikSipya digyAtrAyai gataH, sA zarIre lagnA, maNDanaprasAdhanAdivyApRtA na tasya prAsAdasyAvalokanaM karoti, tatastasyaiko bhAgaH patitaH, sA cintayati- // 980 // kimetAvat kariSyati?, anyadA piSpalapotako jAtaH, patitaH, kimetAvAn kariSyatIti nApanItaH tayA, tena vardhamAnena sa prAsAdo bhagnaH, vaNik AgataH, prekSate vinaSTa prAsAdam, tena sA niSkAzitA, anyaH Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 981 // 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, niyuktiH 1242 adhvAdinikSepAH adhvAdidRSTAntAH / pAsAo kArio, aNNA bhajjA ANIyA, bhaNiyA ya- jati esa pAsAo viNassai to te ahaM Natthi, evaM bhaNiUNa disAjattAegao, sA'vise mahilA taMpAsAyaM savvAdareNa tisaMjhaM avaloeti, jaM kiMci tattha kaTThakamme leppakamme cittakamme pAsAe vA uttuDiyAi pAsai taM saMThavAveti kiMci dAUNa, tao so pAsAo tAriso ceva acchai, vANiyageNa AgaeNa diTTho, tuTTeNa savvassagharassa sAmiNI kayA, viulabhogasamaNNAgayA jAyA, iyarA asaNavasaNarahiyA aJcaMtadukkhabhAgiNI jAyA, esA davvapaDicaraNA, bhAve diTuMtassa uvaNao- vANiyagatthANIeNA''yarieNa pAsAyatthANIo saMjamo paDicariyavvotti ANatto, egeNa sAhuNA sAtAsukkhabahuleNa Na paDicario, so vANigiNIva saMsAre dukkhabhAyaNaM jAo, jeNa paDicario akkhao saMjamapAsAo dhario so NevvANasuhabhAgI jAo 2 / iyANiM pariharaNAe duddhakAeNa diTuMto bhaNNai- duddhakAo nAma duddhaghaDagassakAvoDI, ego kulaputto, tassa duve bhagiNIo aNNagAmesu vasaMti, tassa dhUyA jAyA, bhagiNINa puttA tesu vayapattesu tAo dovi bhagiNIo tassa samagaM ceva variyAo AgayAo, so bhaNai- duNha prAsAdaH kAritaH, anyA bhAryA''nItA, bhaNitA ca- yadyeSa prAsAdo vinazyati tadA te'haM nAsti, evaM bhaNitvA digyAtrAyai gataH, sA'pi tasya mahilA taM prAsAdaM sarvAdareNa trisandhyamavalokayati, yatkiJcittatra kASThakarmaNi lepyakarmaNi citrakarmaNi prAsAde vA rAjyAdi pazyati tat saMsthApayati kiJciddattvA, tataH sa prAsAdaH tAdRza eva tiSThati, vaNijA''gatena dRSTaH, tuSTena sarvasya gRhasya svAminI kRtA, vipulabhogasamanvAgatA jAtA, itarA'zanavasanarahitA'tyantaduHkhabhAginI jAtA, eSA dravyaparicaraNA, bhAve dRSTAntasyopanayaH- vaNiksthAnIyenAcAryeNa prAsAdasthAnIyaH saMyamaH praticaritavya ityAjJaptaH, ekena sAdhunA sAtAsaukhyabahulena na praticaritaH, sa vaNigjAyeva * saMsAre duHkhabhAjanaM jAtaH, yena praticarito'kSata: saMyamaprAsAdo dhRtaH sa nirvANasukhabhAgI jAtaH 2 / idAnI pariharaNAyAM dugdhakAyena dRSTAnto bhaNyate- dugdhakAyo nAma dugdhaghaTakasya kApotI, ekaH kulaputraH, tasya dve bhaginyau anyagrAmayorvasataH, tasya duhitA jAtA, bhaginyoH putrau tayoH vayaHprAptayoH te dve api bhaginyau tena samameva varike Agate, sa bhaNati- dvayorarthinoH // 2 Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, niyuktiH 1242 adhvAdinikSepAH adhvaadidRssttaantaa:| bhAga-3 // 982 // atthINa kayaraM piyaM karemi?, vacceha putte pesaha, jo kheyaNNo tassa dAhAmitti, gayAo, pesiyA, teNa tesiM doNhavi ghaDagA samappiyA, vaccaha goulAo duddhaM ANeha, te kAvoDIo gahAya gaA, te duddhaghaDae bhariUNa kAvoDIo gahAya paDiniyattA, tattha doNNi paMthA- ego parihAreNa so ya samo, bitio ujjueNa, so puNa visamakhANukaMTagabahulo, tesiM ego ujjueNa paTThio, tassa akkhuDiyassa ego ghaDo bhiNNo, aMbhaNNo, teNa paDateNa biiovibhiNNo, so virikkaogao mAulagasagAsaM, biiosameNa paMtheNa saNiyaM 2 Agao akkhuyAe duddhakAvoDIe, eyassa tuTTho, iyaro bhaNio-na mae bhaNiyaM ko cireNa lahuM vA ehitti, mae bhaNiyaM- duddhaM ANehatti, jeNa ANIyaM tassa diNNA, iyaro dhADio, esA davvapariharaNA, bhAve diTuMtassa uvaNao- kulaputtatthANIehiM titthagarehiM ANattaM duddhatthANIyaM cArittaM avirAhaMtehiM kaNNagatthANIyA siddhI pAviyavvatti, goulatthANIo maNUsabhavo, tao carittassa maggo ujuo jiNakappiyANa, te bhagavaMto saMghayaNadhiisaMpaNNA davvakhittakAlabhAvAvaivisamaMpi ussaggeNaM vaccaMti, vaMko therakappiyANa saussaggAvavao'samo maggo, jo ajoggo kataraM priyaM karomi?, vrajataM putrau preSayatam, yaH khedajJastasmai dAsyAmIti, gate, preSitau, tena tAbhyAM dvAbhyAmapi ghaTau samarpitau, vrajataM gokulAddugdhamAnayatam, to kapotyau gRhItvA gatau, tau dugdhaghaTau bhRtvA kapotyau gRhItvA pratinivRttau, tatra dvau panthAnau- ekaH parihAreNa (bhramaNena), sa ca samaH, dvitIya Rjukena, sa. punarviSamasthANukaNTakabahulaH, tayoreka RjunA prasthitaH, tasyAsphAlitasya (sya skhalitasya) eko ghaTo bhinnaH, tena patatA dvitIyo'pi bhinnaH. sa virikto gato mAtulasakAzam, dvitIyaH samena pathA zanaiH 2 Agato'kSatayA dugdhakApotyA, etasmai tuSTaH, itaro bhaNitaH- na mayA bhaNitaM kazcireNa laghu vA''yAtIti, mayA bhaNitaMdugdhamAnayatamiti, yenAnItaM tasmai dattA, itaro dhATitaH, eSA dravyapariharaNA, bhAve dRSTAntasyopanayaH- kulaputrasthAnIyaiH tIrthakarairAjJaptaM dugdhasthAnIyaM cAritramavirAdhayadbhiH kanyakAsthAnIyA siddhiH prAptavyeti, gokulasthAnIyo manuSyabhavaH, tatazcaritrasya mArga Rjuko jinakalpikAnAm, te bhagavantaH saMhananadhRtisaMpannA dravyakSetrakAlabhAvApadviSamamapi utsargeNa vrajanti, vakraH sthavirakalpikAnAM sotsargApavAdaH asamo mArgaH, yo'yogyo. // 982 // Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 983 // jiNakappassa taM maggaM paDivajjar3a so duddhaghaDaTThANiyaM cArittaM virAhiUNa kaNNagatthANIyAe siddhIe aNAbhAgI bhavai, jo 4. caturthapuNa gIyattho davvakhittakAlabhAvAvaIsu jayaNAe jayai so saMjamaM avirAdhittA acireNa siddhiM pAvei 3 / iyANiM vAraNAe madhyayanam pratikramaNaM, visabhoyaNatalAeNa diTuMto- jahA ego rAyA paracakkAgamaM adUrAgayaM ca jANettA gAmesu duddhadadhibhakkhabhojjAisu visaM niyuktiH pakkhivAvei, jANi ya miTThapANiyANi vAvitalAgAINi tesu ya je ya rukkhA pupphaphalovagA tANivi viseNa saMjoeUNa 1242 avvakkaMto, iyarorAyA Agao, sotaM visabhAviyaM jANiUNa ghosAvei khaMdhAvAre- jo eyANi bhakkhabhojANi talAgAIsu adhvAdi nikSepAH ya miTThANi pANiyANi eesuyarukkhesu pupphaphalANi miTThANi uvabhuMjai somarai, jANi eyANi khArakaDuyANi duNApANi-2 adhvAdiyANi uvabhuMjeha, je taM ghosaNaMsuNittA virayA te jIviyA, iyare matA, esA davvavAraNA bhAvavAraNA (e) diC/tassa uvaNao- dRssttaantaaH| evameva rAyatthANIehiM titthagarehiM visannapANasarisA visayatti kAUNa vAriyA, tesu je pasattA te bahUNi jammaNamaraNANi pAvihiti, iyare saMsArAo uttaraMti 4 / iyANiM NiyattIe doNhaM kaNNayANaM paDhamAe koliyakaNNAe diTuMto kIrai- egammi jinakalpasya taM mArga pratipadyate sa dugdhaghaTasthAnIyaM cAritraM virAdhya kanyakAsthAnIyAyAH siddheranAbhAgI bhavati, yaH punargItArtho dravyakSetrakAlabhAvApatsu yatanayA 8 yatate sa saMyama avirAdhyAcireNa siddhiM prApnoti 3 / idAnIM vAraNAyAM viSabhojanataTAkena dRSTAntaH- yathaiko rAjA paracakrAgamamadUrAgataM ca jJAtvA grAmeSu * dugdhadadhibhakSyabhojyAdiSu viSaM prakSepayati, yAni ca miSTapAnIyAni vApItaTAkAdIni teSu ca ye ca vRkSAH puSpaphalopagAstAnyapi viSeNa saMyojyApakrAntaH, itaro rAjA''gataH, sa taM viSabhAvitaM jJAtvA ghoSayati skandhAvAre- ya etAni bhakSyabhojyAni taDAkAdiSu ca miSTAni pAnIyAni eteSu ca vRkSeSu puSpaphalAni miSTAni upabhuGkte sa mriyate,8 yAnyetAni kSArakaTukAni durgandhapAnIyAni (tAni) upabhukSva, ye tAM ghoSaNAM zrutvA viratAste jIvitAH, itare mRtAH, eSA dravyavAraNA, bhAvavAraNA, dRssttaantsyopnyH-8||983|| evameva rAjasthAnIyaistIrthakarairviSAnnapAnasadRzA viSayA itikRtvA vAritAH, teSu ye prasaktAste bahUni janmamaraNAni prApsyanti, itare saMsArAt uttaranti 4 / idAnIM nivRttI dvayoH kanyayoH prathamayA kolikakanyayA dRSTAntaH kriyate- ekasminnagare - Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 984 // Nayare kolio, tassa sAlAe dhuttA vuNaMti, tatthego dhutto mahureNa sareNa gAyai, tassa koliyassa dhUyA teNa samaM saMpalaggA, 4. caturthateNaMbhaNNai-nassAmojAvaNaNajjAmutti, sA bhaNai-mama vayaMsiyA rAyakaNNagA, tIe samaMsaMgArojahA dohivi ekkabhajAhi madhyayanam pratikramaNaM, hoyavvaMti, to'haM tIe viNA Na vaccAmi, so bhaNai- sAvi ANijau, tIe kahiyaM, paDissuyaM ca'NAe, pahAviyA mahallae niyuktiH pacUse, tattha keNavi uggIyaM-'jai phullA kaNiyArayA cUyaya! ahimAsamayaMmi ghuTuMmi / tuha na khamaM phulleuM jar3a paccaMtA kariti |1242 ddmraaii||1||' rUpakam, asya vyAkhyA- yadi puSpitAH ke?- kutsitAH karNikArA:- vRkSavizeSAH karNikArakAH, cUta adhvAdi nikSepAH eva cUtakaH, saMjJAyAM kan, tasyAmantraNaM he cUtaka! adhikamAse ghoSite zabdite sati tavana kSamaM na samarthaM na yuktaM puSpitum, yadi adhvAdipratyantakA nIcakAH 'kutsAyAmeva kan' kurvanti DamarakAni azobhanAni, tataH kiM tvayA'pi kartavyAni?, naiSa satAM nyAya dRSTAntAH / iti bhaavaarthH||1|| evaM ca souM rAyakaNNA ciMtei- esa cUo vaMsateNa uvAladdho, jai kaNiyAro rukkhANa aMtimo pupphio tato tava kiM pupphieNa uttimassa?, Na tume ahiyamAsaghosaNA suyA?, aho! suThu bhaNiyaM- jar3a koligiNI evaM karei to kiMmaevi kAyavvaM?, rayaNakaraMDaovIsariutti eeNa chaleNa paDiniyattA, taddivasaMca sAmaMtarAyaputto dAiyavipparaddho kolikaH, tasya zAlAyAM dhUrtA vayanti, tatraiko dhUrto madhureNa svareNa gAyati, tasya kolikasya duhitA tena samaM saMpralagnA, tena bhaNyate- nazyAvo yAvanna jJAyAvahe 8 iti, sA bhaNati- mama vayasyA rAjakanyA tayA samaM saMketo yathA dvAbhyAmapyekabhAryAbhyAM bhavitavyamiti, tadahaM tayA vinA na vrajAmi, sa bhaNati- sA'pyAnIyatAm, tayA / kathitam, pratizrutaM cAnayA, pradhAvitA mahati pratyUSe, tatra kenApyudgIta- / evaM ca zrutvA rAjakanyA cintayati- eSa cUto vasantenopAlabdhaH, yadi karNikAro vRkSANAmantyaH // 984 // puSpitastatastava kiM puSpitenottamasya? na tvayA'dhikamAsaghoSaNA zrutA?, aho suSchu bhaNitaM- yadi kolikI evaM karoti tadA kiM mayA'pi karttavyaM?, ratnakaraNDako vismRta ityetena chalena pratinivRttA, taddivase ca sAmantarAjaputro dAyAdadhATitastaM - Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 985 // taMrAyANaM saraNamuvagao, raNNA ya se sA diNNA, iTThAjAyA, teNa sasurasamaggeNa dAie NijjiUNa rajjaM laddhaM, sA se mahAdevI |4. caturthajAyA, esA davvaNiyattI, bhAvaNiyattIe diTuMtassa uvaNao- kaNNagatthANIyA sAhU dhuttatthANIesu visaesu AsajjamANA madhyayanam pratikramaNaM, gItatthANIeNa AyarieNa je samaNusiTThA NiyattA te sugaiM gayA, iyare duggaiM gyaa| bitiyaM udAharaNaM davvabhAvaNiyattaNe niyuktiH egaMmi gacche ego taruNo gahaNadhAraNAsamatthottikAuMtaM AyariyA vaTTAviMti, aNNayA so asuhakammodaeNa paDigacchAmitti |1242 pahAvio, NigacchaMto ya gItaM suNei, teNa maMgalanimittaM uvaogo dinno, tattha ya taruNA sUrajuvANA imaM sAhiNiyaM gAyaMti adhvAdi nikSepAH tariyavvAya paiNNiyA mariyavvaMvA samare samatthaeNaM / asarisajaNaullAvAna husahiyavvA kulapasUyaeNaM // 1 // ' asyAkSara- adhvAdigamanikA 'taritavyA vA' nirvoDhavyA vA pratijJA martavyaM vA samare samarthena, asadRzajanollApA naiva soDhavyAH kule prasUtena, dRSTAntAH / tathA kenacinmahAtmanaitatsaMvAdyuktaM- lajAM guNaughajananI jnniimivaa''ryaamtyntshuddhhRdyaamnuvrtmaanaaH| tejasvinaH sukhamasUnapi saMtyajanti, satyasthitivyasanino na punaH pratijJAm ||1||giitiyaae bhAvattho jahA- kei labhUjasA sAmisaMmANiyA subhaDA raNe pahArao virayA bhajjamANA egeNa sapakkhajasAvalaMbiNA apphAliyA- Na sohissaha paDippaharA gacchamANatti, taM souMDa - zaraNamupagataH, rAjJA ca tasmai sA dattA, iSTA jAtA, tena zvazurasamagreNa dAyAdAn nirjitya rAjyaM labdham, sA tasya mahAdevI jAtA, eSA dravyanivRttiH / bhAvanivRttau / dRSTAntasyopanayaH- kanyAsthAnIyAH sAdhavaH dhUrtasthAnIyeSu viSayeSu AsajamAnA gItasthAnIyenAcAryeNa ye samanuziSTA nivRttAste sugatiM gatAH, itare durgatiM gatAH // dvitIyamudAharaNaM dravyabhAvanivarttane- ekasmin gacche ekastaruNo grahaNadhAraNAsamartha itikRtvA tamAcAryA varttayanti, anyadA so'zubhakarmodayena pratigacchAmIti pradhAvitaH, nirgacchaMzca gItaM zRNoti, tena maGgalanimittamupayogo dattaH, tatra ca taruNAH zUrayuvAna imAM gItikAM gAyanti-gItikAyA bhAvArtho yathA- kecillabdhayazasaH svAmisanmAnitAH // 985 // subhaTA raNe prahArato viratA nazyanta ekena svapakSayazo'valambinA skhalitAH- na zobhiSyatha pratiprahAraM gacchanta iti, tacchrutvA =* nnnnaa| Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 986 // dRSTAntAH / paDiniyattA, te ya paTThiyA paDiyA parANIe, bhaggaM ca tehiM parANIyaM, sammANiyA ya pahuNA, pacchA subhaDavAyaM sobhaMti 4. caturthavahamANA, etaM gIyatthaM souMtassasAhuNo ciMtA jAyA-emeva saMgAmatthANIyA pavvajjA,jaitao parAbhajjAmito asarisajaNeNa madhyayanam pratikramaNaM, hIlissAmi- esa samaNago paccogaliotti, paDiniyatto AloiyapaDikvaMteNa AyariyANa icchA paDipUriyA 5 / iyANiM niyuktiH jiMdAe doNhaM kaNagANaM biiyA kaNNagA cittakaradAriyA udAharaNaM kIrai- egaMmi Nayare rAyA, aNNesiM rAiNaM cittasabhA |1242 asthi mamaNasthitti jANiUNa mahaimahAliyaM cittasabhaMkAreUNa cittakaraseNIe samappei, te cittenti, tatthegassa cittagarassa adhvAdi nikSepAH dhUyA bhattaM ANei, rAyA ya rAyamaggeNa AseNa vegappamukkeNa ei, sA bhIyA palAyA kihamavi phiDiyA gayA, piyAvi se tAhe adhvAdisarIraciMtAe gao, tIe tattha koTTime vaNNaehiM morapicchaM lihiyaM, rAyAvi tattheva egANio caMkamaNiyAo kareti,sAvi aNNacitteNa acchai, rAiNo tattha diTThI gayA, giNhAmitti hattho pasArio, NahA dukkhAviyA, tIe hasiyaM, bhaNiyaM ca'NAe-tihi pAehiM AsaMdao Na ThAi jAva cautthaM pAyaM maggaMtIe tumaMsiladdho, rAyA pucchai-kihatti?,sA bhaNai- ahaM 8 pratinivRttAH, te ca prasthitAH patitAH parAnIke, bhagnaM ca taiH parAnIkam, sanmAnitAzca prabhuNA, pazcAt zobhante subhaTavAdaM vahamAnAH, enaM gItikArthaM zrutvA tasya 8sAdhozcintA jAtA-evameva saMgrAmasthAnIyA pravrajyA, yadi tataH parAbhajye tadA'sadRzajanena hIlye- eSa zramaNakaH pratyavagalita iti, pratinivRtta AlocitapratikrAntenA8cAryANAmicchA pratipUritA 5 / idAnIM nindAyAM dvayoH kanyayordvitIyA kanyakA citrakaradArikodAharaNaM kriyate- ekasmin nagare rAjA, anyeSAM rAjJAM citrasabhA'sti mama nAstIti jJAtvA mahAtimahAlayAM citrasabhAM kArayitvA citrakarazreNyai samarpayati, te citrayanti, tatraikasya citrakarasya duhitA bhaktamAnayati, rAjA ca rAjamArgeNAzvena dhAvatA yAti, sA bhItA palAyitA kathamapi chuTitA gatA, pitA'pi tasyAstadA zarIracintAyai gataH, tayA tatra kuTTime varNakairmayUrapicchaM likhitam, rAjA'pi tatraivaikAkI 8 // 986 / / caGkamaNikAH karoti, sApyanyacittena tiSThati, rAjJastatra dRSTigatA, gRhAmIti hastaH prasAritaH, nakhA duHkhitAH, tayA hasitam, bhaNitaM cAnayA- tribhiH pAdairAsandako na tiSThati yAvaccaturthaM pAdaM mArgayantyA tvamasi labdhaH, rAjA pRcchati- kathamiti?, sA bhaNati- ahaM * gayAgayAI (pr0)| Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, niyuktiH 1242 adhvAdinikSepAH adhvaadidRssttaantaaH| // 987 // ca piuNo bhattaM ANemi, ego ya puriso rAyamagge AseNa vegappamukkeNa ei, Na se viNNANaM kihavi kaMci mArijAmitti, tatthAhaM saehiM puNNehiM jIviyA, esa ego pAo, biiyo pAo rAyA, teNa cittakarANaM cittasabhA virikkA, tattha ikvikke kuTuMbe bahuA cittakarA mama piyA ikkao, tassavi tattio ceva bhAgo dinno, taio pAo mama piyA, teNa rAuliyaM cittasabhaM cittaMteNa puvvavidvattaM NiTThaviyaM, saMpai jo vA so vA AhAro soya sIyalo keriso hoi?, to ANIe sarIraciMtAe jAi, rAyA bhaNai- ahaM kiha cauttho pAo?, sA bhaNai-savvovi tAva ciMtei-kuto ittha Agamo morANaM?,jaivi tAva ANitillayaM hoja tovi tAva diTThIe Nirikkhijjai, so bhaNai- saccayaM mukkho, rAyA gao, piuNA jimie sA gharaM gatA, raNNA varagA pesiyA, tIe piyAmAyA bhaNiyA- deha mamaMti, bhaNNai ya amhe darihANi kiha raNNo saparivArassa pUrya kAhAmo? davvassa se raNNAgharaM bhariyaM, dAsI ya'NAe sikkhAviyA- mamaM rAyANaM saMvAhitI akkhANayaM pucchijjAsi jAhe karAyA soukAmo, jA sAmiNI rAyA pavaTTai kiMci tAva akkhANayaM kahehi, bhaNai, kahemi, egassa dhUyA, alaMghaNijjA ya ca pitre bhaktamAnayAmi (yantyabhUt tadA) ekazca puruSo rAjamArge'zvena dhAvatA''yAti (yAnnabhUta), na tasya vijJAnaM kathamapi kazcit mArayiSyAmIti, tatrAhaM svakaiH puNyairjIvitA, eSa ekaH pAdaH, dvitIyaH pAdo rAjA, tena citrakarebhyazcitrasabhA viriktA, tatraikaikasmin kuTumbe bahukAzcitrakarA mama pitaikAkI, tasmAyapi tAvAneva bhAgo dattaH, tRtIyaH pAdo mama pitA, tena rAjakulInAM citrasabhAM citrayatA pUrvArjitaM niSThitam, samprati yo vA sa vA''hAraH sa ca zItalaH kIdRzo bhavati?, ta (ya) dA''nIte zarIracintAyai yAti, rAjA bhaNati- ahaM kathaM caturthaH pAdaH, sA bhaNati- sarvo'pi tAvacintayati- kuto'trAgamo mayUrANAM?, yadyapi tAvadAnIto bhavet tadApi tAvaddaSTyA nirIkSyate, sa bhaNati- satyaM mUrkhaH, rAjA gataH, pitari jimite sA gRhaM gatA, rAjJA varakAH preSitAH, tasyAH mAtApitarau bhaNitI- dattaM mahyamiti, bhaNitavantau- vayaM daridrAH kathaM rAjJaH saparivArasya pUjAM kurmaH?, dravyeNa tasya rAjJA gRhaM bhRtam, dAsI cAnayA zikSitA- mAM rAjAnaM saMvAhayantI pRccheyaMdA rAjA svapitukAmaH, yAvatsvAmini! rAjA pravarttate kizcittAvadAkhyAnakaM kathaya, bhaNati- kathayAmi, ekasya duhitA, alaGkunIyAzca - // 987 // Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 988 // jugavaM tinni varagA AgayA, dakkhiNNeNaM mAtibhAtipitIhi tiNhavi diNNA, jaNattAo AgayAo, sA ya rattiM ahiNA 4. caturthakhaiyA mayA, ego tIe samaMdaho, ego aNasaNaM baiTTho, egeNa devo ArAhio, teNa saMjIvaNo maMto diNNo, ujjIvAviyA, madhyayanam pratikramaNaM, te tiNNivi uvaTThiyA, kassa dAyavvA?, kiM sakkA ekkA doNhaM tiNhaM vA dAuM?, to akkhAhatti, bhaNai-niddAiyA suvAmi, niyuktiH kallaM kahehAmi, tassa akkhANayassa kouhalleNaM bitiyadivase tIse ceva vAro ANatto, tAhe sA puNo pucchai, bhaNai-jeNa 1242 ujiyAviyA so piyA, jeNa samaM ujjIvAviyA so bhAyA, jo aNasaNaM baiTTho tassa dAyavvati, sA bhaNai- aNNaM kahehi, adhvAdi nikSepAH sA bhaNai- egassa rAiNo suvaNNakArA bhUmidhare maNirayaNakaujjoyA aNiggacchaMtA aMteurassa AbharaNagANi ghaDAvijjaMti, adhvAdiego bhaNai- kA uNa velA vaTTai?, ego bhaNai- rattI vaTTai, so kahaM jANai?, jo Na caMdaMNa sUraM picchai, to akkhAhi, sA dRSTAntAH / bhaNai-NiddAiyA, bitiyadiNe kahei- so rattiaMdhattaNeNa jANai, aNNaM akkhAhitti, bhaNai- ego rAyA tassa duve corA uvaTThiyA, teNa maMjUsAe pakkhiviUNa samudde chuDhA, te kiccirassavi ucchalliyA, egeNa diTThA maMjUsA, gahiyA, vihADiyA, yugapattrayo varakA AgatAH, dAkSiNyena mAtRbhrAtRpitRbhistribhyo'pi dattA, janatA AgatAH, sA ca rAtrAvahinA daSTA mRtA, ekastayA samaM dagdhaH, eko'nazanamupaviSTaH, ekena deva ArAddhaH, tena saMjIvano mantrI dattaH, ujjIvitA, te trayo'pi upasthitAH, kasmai dAtavyA?, kiM zakyA ekA dvAbhyAM tribhyo vA dAtum, tadAkhyAhi, bhaNati-8 nidrANA svapImi, kalye kathayiSyAmi, tasyAkhyAnikasya kautUhalena dvitIyadivase tasyAyeva vAro dattaH, tadA sA punaH pRcchati, bhaNati- yenojjIvitA sa pitA, yena samamujjIvitA sa bhrAtA, yo'nazanaM praviSTastasmai dAtavyeti, sA bhaNati- anyad kathaya, sA bhaNati- ekasya rAjJaH suvarNakArA bhUmigRhe maNiratnakRtodyotA hai anirgacchanto'ntaHpurAt AbharaNakAni kurvanti, eko bhaNati-kA punarvelA vartate? eko bhaNati-rAtrirvartate, sa kathaM jAnAti? na yazcandraM na sUryaM prekSate, tadAkhyAhi, sA // 988 / / bhaNati- nidritA, dvitIyadivase kathayati- sa rAtryandhatvena jAnAti, anyadAkhyAhIti, bhaNati- eko rAjA tasmai dvau caurAvupasthApitau, tena maJjUSAyAM prakSipya samudre kSiptau,tau kiyaccireNApyucchalitau, ekena dRSTA maJjUSA, gRhItA, udghATitA, 2* jaNNattAo (pra0) / * paiTTo (pr0)| Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 989 // maNusse pecchai, tAhe pucchiyA- kaittho divaso chUDhANaM?, ego bhaNai- cauttho divaso, so kahaM jANai?, taheva bIyadiNe 4. caturthakahei- tassa cAutthajaro teNa jANei, aNNaM kahei do savattiNIo, ekkAe rayaNANi atthi, sA iyarIeNa vissaMbhai mA madhyayanam pratikramaNaM, harejjA, tao'NAe jattha NikkhamaMtI pavisaMtI ya picchai tattha ghaDae choDhUNa ThaviyANi, olitto ghaDao, iyarIe viraha niyuktiH NAuM hariuM rayaNANi taheva ya ghaDao olitto, iyarIe NAyaM hariyANitti, to kahaM jANai, ulittae haritANitti?, biie 1242 divase bhaNai- so kAyamao ghaDao, tattha tANi paDibhAsaMti hariesu Natthi, aNNaM kahehi, bhaNai- egassa raNNo cattArikha adhvAdi nikSepAH purisarayaNANi taM0-'nemittI rahakAro sahassajohI taheva vijjo y| diNNA cauNha kaNNA pariNIyA navaramekkeNa // 2 // adhvAdikathaM?, tassa raNo aisuMdarA dhUyA, sA keNavi vijAhareNa haDA, Na Najjai kuo'vi pikkhiyA, raNNA bhaNiyaM- jo dRSTAntAH / kaNNagaM ANei tasseva sA, tao NemittieNa kahiyaM- amugaM disaMNIyA, rahakAreNa AgAsagamaNo raho kao, tao cattArivitaM vilaggiUNa pahAviyA, ammi (bbhi) o vijAharo, sahassajohiNA somArio, teNavi mArijaMteNa dAriyAe - manuSyau prekSate, tadA pRSTI- katitho divasaH kSiptayoH?, eko bhaNati- caturtho divasaH, sa kathaM jAnAti?, tathaiva dvitIyadine kathayati- tasya cAturthajvarastena jAnAti, anyat kathayati- dve sapatnyau, ekasyA ratnAni santi, sA itarasyai na vizrambhati mA hArSIt, tato'nayA yatra niSkrAmantI pravizantI ca prekSate tatra ghaTe kSiptvA sthApitAni, avalipto ghaTakaH, itarayA'pi raho jJAtvA hRtvA ratnAni tathaiva ca ghaTako'valiptaH, itarayA jJAtaM hRtAnIti, tat kathaM jAnAti? avalipse hRtAnIti, dvitIyadivase kathayati- sa kAcamayo ghaTakaH, tatra tAni pratibhAsante hRteSu na santi, anyat kathaya-ekasya rAjJazcatvAri puruSaratnAni tadyathA- naimittiko rathakAraH* sahasrayodhI tathaiva vaidyazca / dattA caturthyaH kanyA pariNItA navaramekena // 1 // kathaM?, tasya rAjJo'tisundarA duhitA, sA kenApi vidyAdhareNa hRtA, na jJAyate kuto'pIkSitA,8 // 989 // rAjJA bhaNitaM- yaH kanyakAmAnayati tasyaiva sA, tato naimittikena kathitaM- amUM dizaM nItA, rathakAreNa AkAzagamano rathaH kRtaH, tatazvatvAro'pi taM vilagya pradhAvitAH, bhyAgato vidyAdharaH, sahasrayodhinA sa mAritaH, tenApi mAryamANena dArikAyAH-* kahehi (pr0)| Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 990 // sIsaM chinnaM, vijeNa saMjIvaNosahIhiM ujjiyAviyA, ANIyA gharaM, rAiNA cauNhavi diNNA, dAriyA bhaNai-kiha ahaM 4. caturthacauNhavi homi?, to ahaM aggiMpavisAmi, jo mae samaM pavisai tassAhaM, evaM houtti, tIe samaM ko aggiMpavisai?, kassa madhyayanam dAyavvA?, bitiyadiNe bhaNai-NimittiNA NimitteNa NAyaM jahA esA Na maraitti teNa abbhuvagayaM, iyarehiM NicchiyaM, pratikramaNaM, niyuktiH dAriyAe ciyaTThANassa heTThA suraMgA khANiyA, tattha tANi ciyagAeNuvaNNANi kaTThANi diNNANi, aggI raio jAhe tAhe 1242 tANi suraMgAe NissariyANi, tassa diNNA, aNNaM kahehi,sA bhaNai- ekkAe aviraiyAe pagayaM jaMtiAe kaDagA maggiyA, adhvAdi nikSepAH tAhe rUvaehiM baMdhaeNa dinnA, iyarIe dhUyAe AviddhA, vatte pagae Na ceva allivei, evaM kaivayANi varisANi gayANi, adhvAdikaDaittaehiM maggiyA, sA bhaNai- demitti,jAva dAriyA mahatI bhUyA Na sakketi avaNe, tAhe tAe kaDaittiyA bhaNiyA- dRSTAntAH / aNNevirUvae demi, muyaha,te NicchaMti, to kiM sakkA hatthA chiMdiuM?, tAhe bhaNiyaM-aNNe erisae ceva kaDae ghaDAveuM demo, zIrSa chinnam, vaidyena saMjIvanyoSadhyojIvitA, AnItA gRham, rAjJA caturyo'pi dattA, dArikA bhaNati- kathamahaM caturyo'pi bhavAmi?, tadahamagniM pravizAmi, yo mayA samaM pravizati tasyAham, evaM bhavatviti, tayA samaM ko'gniM pravizati?, kasmai dAtavyA?, dvitIyadine bhaNati- naimittikena nimittena jJAtaM yathaiSA na mariSyatIti tenAbhyupagatam, itarairneSTama, dArikayA citAsthAnasyAdhastAt suraGgA khAnitA, tatra tAni citikAnurUpavarNAni kASThAni dattAni, agnI racito yadA tadA tau suraGgyA / nisRtau, tasmai dattA, anyatkathaya, sA bhaNati- ekayA'viratikayA prakaraNaM yAntyA kaTakau mArgitau, tadA rUpyakairbandhena dattau (labdhau,) itarasyA duhitrA''viddhau, vRtte prakaraNe naiva dadAti, evaM katipayAni varSANi gatAni, kaTakasvAmibhyAM mArgitau, sA bhaNati- dadAmIti, yAvaddArikA mahatIbhUtA, na zakyete niSkAzayituma, tadA tayA 8 kaTakasvAminI bhaNitau- anyAnapi rUpyakAn dadAmi muJcatam, tau necchataH, tat kiM zakyau hastau chettuM? tadA(tayA)bhaNitaM- anyau IdRzau caiva kaTakI kArayitvA // 990 // dadAmi, *sA kaNNA dAyavvA (pr0)| Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 991 // 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, niyuktiH 1242 adhvAdi nikSepAH adhvaadidRssttaantaaH| te'vi Nicchanti, teJceva dAyavvA, kahaM saMThaveyavvA?, jahA ya dAriyAe hatthA Na chiMdijaMti, kahaM tesimuttaraM dAyavvaM?, Ahate bhaNiyavvA- amhavi jai te ceva rUvae deha to amhevi te ceva kaDae demo, erisANi akkhANagANi kaheMtIe divase 2 rAyA chammAse ANIo, savattiNIo se chiddANi maggaMti, sA ya cittakaradAriyA ovaraNaM pavisiUNa ekkANiyA cirANae maNiyae cIrANi ya purao kAuM appANaM jiMdai- tumaM cittayaradhUyA siyA, eyANi te pitisaMtiyANi vatthANi AbharaNANi ya, imA sirI rAyasirI, aNNAo udiodiyakulavaMsappasUyAo rAyadhUyAomottuMrAyA tumaM aNuvattai tA gavvaMmA kAhisi, evaM divase 2 dAraM DhakkeuM karei, savittIhiM se kahavi NAyaM, tAo rAyANaM pAyapaDiyAo viNNaviMti- mArijihisi eyAe kammaNakAriyAe, esA uvvarae pavisiuM kammaNaM kareti, raNNA joiyaM suyaMca, tuTTeNa se mahAdevipaTTo baddho, esA davvaNiMdA, bhAvaNiMdAe sAhuNA appA Nidiyavvo-jIva! tume saMsAraM hiMDateNaM nirayatiriyagaIsuMkahamavi mANusatte sammattaNANacarittANi laddhANi, jesiM pasAeNa savvaloyamANijjo pUyaNijjo ya, tA mA gavvaM kAhisi- jahA ahaM bahussuo uttimacaritto vatti - tAvapi necchataH, tAveva dAtavyau, kathaM saMsthApayitavyA?, yathA ca dArikAyA hastau na chiyete, kathaM tAbhyAmuttaraM dAtavyam, Aha- tau bhaNitavyau- asmAkamapi yadi tAneva rUpyakAn dattaM tadA vayamapi tAveva kaTako dadyaH, IdRzAnyAkhyAnakAni kathayantyA divase divase rAjA SaNmAsAn AnItaH, sapatnyastasyAzchidrANi 8 mArgayanti, sA ca citrakaradArikA apavarake pravizyakAkinI cirantanAni maNiyuktAni ca cIvarANi purataH kRtvA''tmAnaM nindati- tvaM citrakaraduhitA''sIH, etAni te pitRsatkAni vastrANyAbharaNAni ca, iyaM zrI rAjyazrIH, anyA uditoditakulavaMzaprasUtA rAjasutA muktvA rAjA tvAmanuvartate tad garva mA kRthAH, evaM divase 2 dvAra sthagayitvA karoti, sapatnIbhistasyAH tat kathamapi jJAtam, tA rAjJe pAdapatitA vijJapayanti- mAryase etayA kArmaNakAriNyA, eSA'pavarake pravizya kArmaNaM karoti, rAjJA dRSTaM zrutaM ca, tuSTena tasyA mahAdevIpaTTo baddhaH, eSA dravyanindA, bhAvanindAyAM sAdhunA''tmA ninditavyaH- jIva! tvayA saMsAraM hiNDamAnena narakatiryagatiSu kathamapi manuSyatve samyaktvajJAnacAritrANi labdhAni, yeSAM prasAdena sarvalokAnAM mAnanIyaH pUjanIyazca, tanmA garva kRthAH, yathA'haM bahuzruta uttamacAritro veti| - // 991 // Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttiyutam zrIAvazyaka 6davvagarihAe paimAriyAe diTuMto-ego maruo ajjhAvao, tassa taruNI mahilA, sA balivaisadevaM karitI bhaNai- ahaM 4. caturthaniyukti- kAkANaM bibhemitti, tao uvajjhAyaniuttA vaTTA divase 2 dhaNugehiM gahiehiM rakkhaMti balivaisadevaM kareMti, tatthego vaTTo madhyayanam bhASya pratikramaNaM, zrIhAri0 ciMtei- Na esa muddhA jA kAgANa bibhei, asaDiyA esA, so taM paDicarai, sA ya NammatAe parakUle piMDAro, teNa samaM saMpalaggiyA, aNNayA taM ghaDaeNaM NammayaM taraMtI piMDArasagAsaM vaccai, corA ya uttaraMti, tesimego susumAreNa gahio, so raDai, 1242 bhAga-3 adhvaadi|| 992 // tAe bhaNNai- acchi Dhokehitti, Dhokkie mukko, tIe bhaNio-kiM ttha kutittheNa uttiNNA?,sokhaMDiotaM muNito ceva nikSepAH Niyatto, sA ya bitiyadivase baliM karei, tassa ya vaTTassa rakkhaNavArao, teNa bhaNNai- diyA kAgANa bIhesi, rattiM tarasi adhvAdiNammayaM / kutitthANi ya jANAsi, acchiDhokkaNiyANi y||1|| tIe bhaNNai- kiM karemi?, tumhArisA me NicchaMti, sA taM dRssttaantaaH| uvayarai, bhaNai- mamaM icchasutti, so bhaNai-kahaM uvajjhAyassa purao ThAissaMti?, tIe ciMtiyaM-mAremi eyaM ajjhAvayaM to me esa bhattA bhavissaitti mArio, peDiyAe chubheUNa aDavIe ujjhiumAraddhA, vANamaMtarIe thaMbhiyA, aDavIe bhamittumAraddhA, & dravyagarhAyAM patimArikAyA dRSTAntaH- eko brAhmaNo'dhyApakaH, tasya taruNA mahelA, sA vaizvadevabaliM kurvatI bhaNati- ahaM kAkebhyo bibhemIti, tata upAdhyAyaF%8 niyuktAzchAtrA divase 2 dhanurbhiH gRhItaiH rakSanti vaizvadevabaliM kurvatIm, tatraikazchAtrazcintayati- naiSA mugdhA yA kAkebhyo bibhyati, azataiiSA sa tAM praticarati-sA ca narmadAyAH parakUle piNDArastena samaM saMpralagnA, anyadA tAM ghaTakena narmadAM tarantI piNDArasakAzaM vrajati, caurAzcottaranti,teSAmekaH zizumAreNa gRhItaH, sa raTati, tayA 8 bhaNyate- akSiNI chAdayeti,chAdite muktaH, tayA bhaNitaH- kiM kutIrthenottIrNAH?, sa chAtrastaM jAnAna (tadvanneva) eva nivRttaH, sA ca dvitIyadivase baliM karoti, tasya 8 ca chAtrasya rakSaNavArakaH, tena bhaNyate- divA kAkebhyo bibheSi rAtrau tarasi narmadAm / kutIrthAni ca jAnAsi, akSicchAdanAni c||1|| tayA bhaNyate- kiM karomi?, * tvAdRzA mAM necchanti, sA tamupacarati, bhaNati- mAmiccheti, sa bhaNati- kathamupAdhyAyasya purataH sthAsyAmIti?, tayA cintitaM- mArayAmyenamadhyApakaM tadA mamaiSa bhartA bhaviSyatIti mAritaH, peTikA (maJjUSA) yAM kSiptvA'TavyAmujjhitumArabdhA, vyantaryA stambhitA, aTavyAM bhramitumArabdhA, -* paMDAro (pr0)| // 992 // Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 993 // chuhaMNa sakkei ahiyAsiuM, taM ca se kuNimaM galati uvariM, logeNa hIlijjai- paimAriyA hiMDaitti, tIse puNarAvattI jAyA, 4. caturthatAhe sAbhaNai-deha ammo! paimAriyAe bhikkhaMti, evaM bahukAlogao, aNNayA sAhuNINaM pAesupaDaMtIe paDiyA peDiyA, madhyayanam pratikramaNaM, pavvaiyA, eva garahiyavvaM jaMduccariyaM 7 / iyANiM sohIe vatthAgayA doNNi diTuMtA, tattha vatthadiTuMto- rAyagihe seNio rAyA, niyuktiH teNa khomajugalaM Nillevagassa samappiyaM, komudiyavAro ya vaTTai, teNa doNhaM bhajjANaM aNucaraMteNa diNNaM, seNio abhaoya 1243 Alocane komudIe pacchaNNaM hiMDaMti, diTuM, taMboleNa sittaM, AgayAo, rayageNa aMbADiyAo, teNa khAreNa sohiyANi, gose aaraadhnaa| ANAviyANi, sabbhAvaM pucchieNa kahiyaMrayaeNa, esa davvavisohI, evaM sAhuNAvi ahINakAlamAyariyassa AloeyavvaM,teNa visohI kAyavvatti, agao jahA NamokkAre, evaM sAhuNA'vi jiMdA'gaeNa aticAravisaM osAreyavvaM, esA visuddhii|| uktAnyekArthikAni, sAmprataM pratyahaM yathA zramaNeneyaM kartavyA, tathA mAlAkAradRSTAntaM cetasi nidhAya pratipAdayannAha ni0-AlovaNamAluMcana viyaDIkaraNaM ca bhAvasohI y| AvaloiyaMmi ArAhaNA aNAloie bhayaNA // 1243 // 8 avalocanamAluvanaM vikaTIkaraNaM ca bhAvazuddhizca, yatheha kazcinnipuNo mAlAkAraH svasyArAmasya sadA dvisandhyamava kSudhaM na zaknotyadhyAsitum, tattasya rudhiraM gilatyupari, lokena hIlyate- patimArikA hiNDate iti, tasyAH punarAvRttirjAtA, tadA sA bhaNati- dattAmbAH! patimArikAyai bhikSAmiti, evaM bahuH kAlo gataH, anyadA sAdhvInAM pAdayoH patantyAH patitA peTA, pravrajitA, garhayitavyaM evaM ydushcritm| idAnIM zuddhau vastrAgadI dvau dRSTAntau, tatra vastradRSTAntaH- rAjagRhe zreNiko rAjA, tena kSaumayugalaM rajakAya samarpitam, kaumudImahazca varttate, tena dvayorbhAryayoranucaratA dattam, zreNiko'bhayazca kaumudyAM pracchannaM / hiNDete, dRSTam, tAmbUlena siktam, Agate, rajakeNa nirbhasite, tena kSAreNa zodhite, pratyUSe AnAyite, sadbhAvaH pRSTena kathitaH rajakena, eSA dravyavizuddhiH, evaM sAdhunA'pyahInakAlamAcAryAyAlocayitavyaM tena vizuddhiH kartavyeti, agado yathA namaskAre, evaM sAdhunA'pi nindA'gadenAticAraviSamapasArayitavyam / eSA vishuddhiH|| * rayagassa (pr0)| // 993 // Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. caturtha zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 994 // lokanaM karoti, kiM kusumAni santi? uta neti, dRSTvA teSAmAluJcanaM karoti, grahaNamityarthaH, tato vikaTIkaraNam, vikasitamukulitArddhamukulitAnAM bhedena vibhajanamityarthaH, cazabdAtpazcAdvanthanaM karoti, tato grAhakA gRhNanti, tato'syAbhilaSitArtha madhyayanam lAbho bhavati, zuddhizca cittaprasAdalakSaNA, asyA eva vivakSitatvAd, anyastu viparItakArI mAlAkArastasya na bhavati, pratikramaNaM, niyuktiH evaM sAdhupari kRtopadhipratyupekSaNAdivyApAraH uccArAdibhUmI: pratyupekSya vyApArarahitaH kAyotsargastho'nuprekSate sUtram, gurautu 1243 sthite daivasikAvazyakasya mukhavastrikApratyupekSaNAdeH kAyotsargAntasyAvalokanaM karoti, pazcAdAluJcanaM spaSTabuddhyA'-8 Alocane aaraadhnaa| parAdhagrahaNam, tato vikaTIkaraNaM gurulaghUnAmaparAdhAnAM vibhajanam, cazabdAdAlocanApratisevanA'nulomena granthanam, tato yathAkramaM gurornivedanaM karoti, evaM kurvato bhAvazuddhirupajAyate, audayikabhAvAt kSAyopazamikaprAptirityarthaH, itthamuktena prakAreNa Alocite guroraparAdhajAle nivedite ArAdhanA mokSamArgAkhaNDanA bhavati, anAlocite anivedite bhajanA vikalpanA kadAcidbhavati kadAcinna bhavati, tatretthaM bhavati-'AloyaNApariNao sammaM saMpaTThio gurusgaasN| jar3a aMtarAvi kAlaM karijja ArAhao thvi||1||' evaM tu na bhavati- iDDIe gAraveNaM bahussuyamaeNa vAvi duccariyaM / joNa kahei gurUNaM na hu so ArAhao bhnnio||1||'tti gaathaarthH||1243|| ithaMcAlocanAdiprakAreNobhayakAlaM niyamata eva prathamacaramatIrthakaratIrthe sAticAreNa niraticAreNa vA sAdhunA zuddhiH kartavyA, madhyamatIrthakaratIrtheSu puna vam, kintvaticAravata eva zuddhiH kriyata iti, Aha ca OAlocanApariNataH samyak saMprasthito gurusakAzam / yadyantarA'pi kAlaM kuryAdArAdhakastathApi // 1 // RddhyA gauraveNa bahuzrutamadena vA'pi duzcaritam / yo na kathayati gurubhyo naiva sa ArAdhako bhnnitH||1|| // 994 // R Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. caturtha zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 995 // | madhyayanam pratikramaNaM, niyuktiH 1244-46 Alocane aaraadhnaa| ni0- sapaDikkamaNo dhammo purimassa ya pacchimassa ya jiNassa / majjhimayANa jiNANaM kAraNajAe paDikkamaNaM // 1244 // sapratikramaNo dharmaH purimasya ca pazcimasya ca jinasya, tattIrthasAdhunA IryApathAgatenoccArAdiviveke ubhayakAlaM cAparAdho bhavatu mAvA niyamataH pratikrAntavyam, zaThatvAtpramAdabahulatvAcca, eteSvevasthAneSu madhyamAnAM jinAnAMajitAdInAMpArzvaparyantAnAM kAraNajAte aparAdha evotpanne sati pratikramaNaM bhavati, azaThatvAtpramAdarahitatvAcceti gAthArthaH // 1244 // tathA cAha granthakAra: ni0- jo jAhe Avanno sAhU annyryNmitthaannNmi|sotaahe paDikkamaI majjhimayANaM jiNavarANaM // 1245 // yaHsAdhuriti yogaH yadA yasmin kAle pUrvAhlAdau ApannaH prAptaH anyatarasmin sthAne prANAtipAtAdau sa tadaiva tasya sthAnasya, ekAkyeva gurupratyakSaMvA pratikrAmati madhyamAnAM jinavarANAmiti gAthArthaH // 1245 // Aha-kimayamevaM bhedaH pratikramaNakRtaH? Ahozvidanyo'pyasti?, astItyAha, yataH ni0- bAvIsaM titthayarA sAmAiyasaMjamaM uvaisaMti / cheovaTThAvaNayaM puNa vayanti usabhoya vIroya // 1246 // dvAviMzatistIrthakarAmadhyamAHsAmAyikaM saMyamamupadizanti, yadaiva sAmAyikamuccAryate tadaiva vrateSu sthApyate, chedopasthApanika vadataH RSabhazca vIrazca, etaduktaM bhavati- prathamatIrthaGkaracaramatIrthakaratIrtheSu hi pravrajitamAtraH sAmAyikasaMyato bhavati tAvad yAvacchastraparijJA'vagamaH, evaM hi pUrvamAsIt, adhunA tu SaDjIvanikAyAvagamaM yAvat tayA punaH sUtrato'rthatazcAvagatayA samyagaparAdhasthAnAni pariharan vrateSu sthApyata ityevaM niraticAraH, sAticAraH punarmUlasthAnaM prApta upasthApyata iti gaathaarthH|| 1246 // ayaM ca vizeSaH-Acelukkoddesiya sijjaatrraaypiNddkiikmme| vayajiTThapaDikkamaNe mAsaM pjjosvnnkppe||1||etdgaathaa (r) AcelakyamauddezikaM shyyaatrraajpinnddkRtikrmaanni| vratAni jyeSThaH pratikramaNaM mAsaH paryuSaNAkalpaH // 1 // // 995 // Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, niyuktiH 1247 prtikrmnnbhedaaH| vRttiyutam bhAga-3 // 996 // nusArato'vaseyaH, iyaMca sAmAyike vyAkhyAtaiveti gataM prAsaGgikam, adhunA yaduktaM 'sapratikramaNodharma' ityAdi, tatpratikramaNaM daivasikAdibhedena nirUpayannAha ni0- paDikamaNaM desiyarAiyaM ca ittariyamAvakahiyaM c| pakkhiyacAummAsiya saMvacchara uttimaDhe y||1247 // pratikramaNaM prAgnirUpitazabdArtham, daivasikaM divasanirvRttaM rAtrikaM rajaninirvRttam, itvaraM tu- alpakAlikaM daivasikAdyeva yAvatkathikaM yAvajjIvikaM vratAdilakSaNaM pAkSikaM pakSAticAranirvRttam, Aha- daivasikenaiva zodhite satyAtmani pAkSikAdi kimarthaM?, ucyate, gRhadRSTAnto'tra-jaha gehaM paidiyahaMpi sohiyaM thvipkkhsNdhiie|sohijji savisesaM evaM ihyNpinnaayvvN|| 1||evN cAturmAsikaM sAMvatsarikam, etAni hi pratItAnyeva, uttamArthe ca bhaktapratyAkhyAne pratikramaNaM bhavati, nivRttirUpatvAttasyeti gAthAsamudAyArthaH // 1247 ||saamprtN yAvatkathikaM pratikramaNamupadarzayannAha ni0-paMca ya mahavvayAIrAIchaTThAi cAujAmo ya / bhattapariNNA ya tahA duNDaMpiya AvakahiyAI / / 1248 // paJca mahAvratAni-prANAtipAtAdinivRttilakSaNAni rAIchaTThAI ti upalakSaNatvAd rAtribhojananivRttiSaSThAni purimapazcimatIrthakarayostIrtha iti, cAturyAmazca nirvRttidharma eva bhaktaparijJA ca tathA, cazabdAdiGginImaraNAdiparigrahaH, dvayorapi purimapazcimayoH, cazabdAmadhyamAnAMca yAvatkathikAnyetAnItigAthArthaH ||1248||itthN yAvatkathikamanekabhedabhinnaM pratipAditam, itvaramapi daivasikAdibhedaM pratipAditameva, punarapItvarapratipAdanAyaivAha ni0- uccAre pAsavaNe khele siMghANae paDikkamaNaM / AbhogamaNAbhoge sahassakAre paDikkamaNaM // 1249 // 7 yathA gRhaM pratidivasamapi zodhitaM tathApi pakSasandhau / zodhyate savizeSamevamihApi jJAtavyam / / 1 / / // 996 Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 997 // pratikramaNa uccAre purISe prasravaNe mUtre khele zleSmaNi sivAnake nAsikodbhave zleSmaNi vyutsRSTe sati sAmAnyena pratikramaNaM bhavati, ayaM 4. caturthapunarvizeSa:-'uccAraM pAsavaNaM bhUmIe vosirittu uvutto| vosariUNa ya tatto iriyaavhiaNpddikkmi||1||vosiri mattage madhyayanam jar3a to na paDikkamai mattagaMjo u|saahuu pariTThaveI NiyameNa paDikkame so u||2||khelN siMghANaM vA'paDilehiya appamajji pratikramaNaM, niyuktiH taha ya / vosiriya paDikkamaI taM piya micchukkaDaM dei // 3 // ' pratyupekSitAdividhiviveke tu na dadAti, tathA''bhoge'nAbhoge 1249 sahasAtkAre sati yo'ticArastasya pratikramaNaM-'Abhoge jANaMteNa jo'iyAro kao puNo tassa / jAyammivi aNutAve bhedAH / paDikamaNe'jANayA iyro||1||' anAbhogasahasAtkAre itthaMlakSaNe-'puvviM apAsiUNaM chuDhe pAyaMmi jaMpuNo pAse / Na yaha taraiNiyatteupAyaMsahasAkaraNameyaM // 1 // ' asmi~zca sati pratikramaNam, ayaMgAthAkSarArthaH / / 1249 // idaM punaHprAkaraNikaM'paDileheuM pamajjiya bhattaM pANaMca vosireUNaM / vasahIkayavarameva uNiyameNa paDikkame sAhU // 1 // hatthasayA AgaMtuM gaMtuMca muhattagaM jahiM ciddh'e| paMthe vA vaccaMto NadisaMtaraNe pddikkmi||2||' gataM pratikramaNadvAram, adhunA pratikrAntavyamucyate, tatpunaroghataH paJcadhA bhavatIti, Aha ca niyuktikAraH 0 uccAraM prazravaNaM bhUmau vyutsRjyopayuktaH / vyutsRjya ca tata IryApathikI pratikrAmati // 1 // vyutsRjati mAtrake yadi tadA na pratikrAmyati mAtra ystu| sAdhuH pariSThApayati niyamena pratikrAmyati sa eva / / 2 / / zleSmANaM siGgAnaM vA'pratilikhyApramAya' tathA ca / vyutsRjya pratikrAmyati tatrApi ca mithyAduSkRtaM dadAti // 3 // 08 Abhoge jAnatA yo'ticAraH kRtaH punastasya / jAte'pi cAnutApe prtikrmnne'jaantetrH||1|| 0 pUrvamadRSTvA kSipte pAde yat punaH pshyet| na ca zakmoti nivartituM pAda sahasAkaraNametat // 1 // 0 pratilikhya pramRjya bhaktaM pAnaM ca vyutsRjya / vasatikacavarameva tu niyamena pratikrAmyet sAdhuH / / 1 // hastazatAdAgatya gatvA ca muhUrtakaM yatra 8 // 997 // tiSThet / pathi vA vrajan nadIsaMtaraNe pratikrAmyati // 2 // 8 Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 998 // kramaNamA ni0- micchattapaDikkamaNaM taheva assaMjame paDikkamaNaM / kasAyANa paDikkamaNaM jogANa ya appasatthANaM // 1250 // 4. caturthani0-saMsArapaDikkamaNaMcauvvihaM hoi aannupuvviie| bhAvapaDikkamaNaM puNa tivihaM tiviheNa neyavvaM // 1251 // madhyayanam pratikramaNaM, mithyAtvamohanIyakarmapudgalasAcivyavizeSAdAtmapariNAmo mithyAtvaM tasya pratikramaNaM tatpratikrAntavyaM vartate, yadAbhogAnA niyuktiH bhogasahasAtkArairmithyAtvaMgatastatpratikrAntavyamityarthaH, tathaiva asaMyame asaMyamaviSaye pratikramaNam, asaMyamaH- prANAtipAdA- 1250-51 mithyAtvAdilakSaNaH pratikrAntavyo vartate, kaSAyANAM prAgnirUpitazabdArthAnAM krodhAdInAM pratikramaNam, kaSAyAH pratikrAntavyAH, dInAMpratiyogAnAM ca manovAkkAyalakSaNAnAM aprazastAnAM azobhanAnAM pratikramaNam, te ca pratikrAntavyA iti gaathaarthH||1250 / / saMsaraNaM saMsAra:- tiryagnaranArakAmarabhavAnubhUtilakSaNastasya pratikramaNaM caturvidhaM catuSprakAraM bhavati AnupUrvyA paripATyA, etaduktaM bhavati- nArakAyuSo ye hetavo mahArambhAdayasteSAM (SAmA) bhogAnAbhogasahasAtkArairyadvartitamanyathA vA prarUpitaM tasya pratikrAntavyam , evaM tiryagnarAmareSvapi vibhASA, navaraMzubhanarAmarAyurhetubhyo mAyAdyanAsevanAdilakSaNebhyo nirAzaMsenaivApavargAbhilASiNA'pi na pratikrAntavyam, bhAvapaDikkamaNaM puNa tivihaM tiviheNa NeyavvaM tadetadanantaroditaM bhAvapratikramaNaM punastrividhaM trividhenaiva netavyam, punaHzabdasyaivakArArthatvAt, etaduktaM bhavati- 'micchattAi na gacchai Na ya gacchAvei nnaannujaanneii| jaM maNavaikAehiM taMbhaNiyaM bhaavpddikmnnN||1||'mnsaa na gacchatina cintayati yathAzobhana: zAkyAdidharmaH, vAcA nAbhidhatte, kAyena na taiH saha niSprayojanaM saMsargaM karoti, tathA na ya gacchAvei manasA na cintayati-kathameSa taccanikAdiH syAt?, vAcA na pravartayati yathA taccanikAdirbhava, kAyena na taccanikAdInAmarpayati, NANujANai kazcittaccanikAdirbhavati nataM manasA'numodayati / tUSNIM vA''ste, vAcA na suSThArabdhaM kRtaM veti bhaNati, kAyena nakhacchoTikAdi prayacchati, evamasaMyamAdiSvapi vibhASA // 998 // Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 999 // kAryeti gAthArthaH / / 1251 // itthaM mithyAtvAdigocaraM bhAvapratikramaNamuktam, iha ca bhavamUlaM kaSAyAH, tathA coktaM-koho yaha 4. caturthamANo ya aNiggahIyA, mAyA ya loho yU pvddddmaannaa| cattAri ee kasiNA kasAyA, siMcaMti mUlAI puNabbhavassa // 1 // ataH madhyayanam pratikramaNaM, kaSAyapratikramaNa evodAharaNamucyate- keI do saMjayA saMgAraM kAUNa devaloyaM gayA, io ya egaMmi Nayare egassa siTThissa niyuktiH bhAriyA puttaNimittaM NAgadevayAe uvavAseNa ThiyA, tAe bhaNiyaM- hohiti te putto devaloyacuotti, tesimego caittA tIe 1250-51 mithyAtvAputto jAo, nAgadattotti se NAmaM kayaM, bAvattarikalAvisArao jAo, gaMdhavvaM ca se aippiyaM, teNa gaMdhavvaNAgadatto bhaNNai, dInAM pratitaoso mittajaNaparivArio sokkhamaNubhavai, devo yaNaMbahuso bahuso bohei, soNa saMbujjhai, tAhe so devo avvattaliMgeNaM krmnnm| NaNajjai jahesa pavvaiyago,jeNa se rajoharaNAi uvagaraNaM Natthi, sappe cattAri karaMDayahattho gaheUNa tassa ujANiyAgayassaya adUrasAmaMteNa vIIvayai, mittehiM sekahiyaM-esa sappakhellAvagotti,gao tassa mUlaM, pucchai-kimetthaM?, devo bhaNai-sappA, gaMdhavvaNAgadatto bhaNai- ramAmo, tumaM mamaccaehiM ahaM tuhaccaehiM, devo tassaccaehiM ramati, khaioviNa marai, gaMdhavvaNAgadatto 0 krodhazca mAnazca anigRhItau mAyA ca lobhazca parivardhamAnau / catvAra ete kRtsnAH kaSAyAH siJcanti mUlAni punarbhavasya // 1 // kaucit dvau saMyatau saMketaM kRtvA & devalokaM gatau, itazcaikasminnagare ekasya zreSThino bhAryA putranimittaM nAgadevatAyai upavAsena sthitA, tayA bhaNitaM- bhaviSyati te putro devalokacyuta iti, tayorekazcyutvA tasyAH putro jAtaH nAgadatta iti tasya nAma kRtam, dvAsaptatikalAvizArado jAtaH, gAndharvaM cAsyAtipriyam, tena gandharvanAgadatto bhaNyate, tataH sa mitrajanaparivAritaH saukhyamanubhavati, devazcainaM bahuzaH 2 bodhayati, sa na sambudhyate, tadA sa devo'vyaktaliGgena na jJAyate yathaiSa pravrajitakaH, yena rajoharaNAdyupakaraNaM tasya nAsti, sAzcaturaH karaNDakahasto gRhItvA tasyodyAnikAgatasyAdUrasAmIpyena vyativrajati, mitraistasya kathitaM- eSa sarpakrIDaka iti, gatastasya mUlam, pRcchati- kimatra?, devo bhaNatisarpAH, gandharvanAgadatto bhaNati- ramAvahe, tvaM mAmakInairahaM tAvakInaiH, devastatsatkaiH ramate, khAdito'pi na mriyate, gandharvanAgadatto-- / 922 Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. caturtha zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1000 / amarisio bhaNai- ahaMpiramAmi tava saMtiehiMsappehi, devo bhaNai-marasi jaikhajasi, jAhe NibbaMdheNa laggo tAhe maMDalaM AlihittA deveNa cauddisiMpi karaMDagA ThavitA, pacchA se savvaM sayaNamittapariyaNaM meliUNa tassa samakkhaM imaM bhaNiyAio ni0- gaMdhavvanAgadatto icchai sappehi khilliuMihayaM / taMjai kahiMvi khajjai ittha hu doso na kAyavvo // 1252 // gandharvanAgadatta iti nAmA icchati abhilaSati saH sArddha krIDitum, atra sa khalu- ayaM yadi kathaJcit kenacitprakAreNa khAdyate bhakSyate ittha hu asmin vRttAnte na doSaH kartavyo mama bhavadbhiriti gAthArthaH ||1252||ythaa catasRSvapi dikSusthApitAnAM sarpANAM mAhAtmyamasAvakathayat tathA pratipAdayannAha ni0- taruNadivAyaranayaNo vijulyaacNclggjiihaalo| ghoramahAvisadADho ukkA iva pjjliyroso||1253|| taruNadivAkaravad-abhinavoditAdityavannayane-locane yasya sa taruNadivAkaranayanaH, raktAkSa ityarthaH, vidyullateva caJcalA'grajihvA yasya sa vidyullatAcaJcalAgrajihvAkaH ghorA-raudrA mahAviSA:- pradhAnaviSayuktA daMSTrA-Asyo yasya sa ghoramahAviSadaMSTraH, ulkeva- cuDDalIva prajvalito roSo yasya sa tathocyata iti gAthArthaH // 1253 // ____ni0- Dakko jeNa maNUso kayamakayaM na yANaI subhuyNpi| ahissamANamacuMkaha ghicchasi taM mahAnAgaM? // 1254 / / Dakko daSTaH yena sarpaNa manuSyaH sa kRtaM kiJcidakRtaM vA na jAnAti subahvapi, adRzyamAnamRtyuM adRzyamAno'yaM karaNDakastho mRtyurvartate, mRtyuhetutvAnmRtyuH, yatazcaivamataH kathaM grahISyasi tvaM mahAnAgaM pradhAnasarpa?, iti gAthArthaH / / 1254 // 'marSito bhaNati- ahamapi tava satkaiH saH rame devo bhaNati- mariSyasi yadi bhakSiSyase, yadA nirbandhena lagnastadA maNDalamAlikhya devena catasRSvapi dikSu karaNDakAH sthApitAH, pazcAttasya sarvaM svajanamitraparijanaM melayitvA tasya samakSaM idaM bhaNitavAn madhyayanam pratikramaNaM, niyuktiH 1250-51 | mithyaatvaadiinaaNprtikrmnnm| niyuktiH 1252-54 gandharvadatta dRssttaantaadi| // 1000 // Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1001 // 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, | niyuktiH 1255-58 gandharvadatta dRssttaantaadi| ayaM ca krodhsrpH||purusse saMyojanA svabuddhyA kAryA, krodhasamanvitastaruNadivAkaranayana eva bhvtiityaadi| ni0- merugirituMgasariso aTThaphaNo jmljugljiihaalo| dAhiNapAsaMmi Thio mANeNa viyaTTaI naago||1255|| merugirestuGgAni- ucchritAni taiH sadRzaH merugirituGgasadRzaH, ucchrita ityarthaH, aSTau phaNA yasya so'STaphaNaH jAtikularUpabalalAbhabuddhivAllabhyakazrutAni draSTavyAni, tattvato yamo- mRtyurmRtyuhetutvAt lA AdAne yamaM lAntIti- AdadatIti yamalA, yamalA yugmajihvA yasya sa yamalayugmajihvaH, karaNDakanyAsamadhikRtyA''ha- dakSiNapArzve sthitaH, dakSiNadignyAsastu / dAkSiNyavata uparodhato mAnapravRtteH, ata evAha-mAnena hetubhUtena vyAvartate nAgaH sarpa iti gAthArthaH / / 1255 // ni0- Dakko jeNa maNUso thaddho na gaNei devarAyamavi / taM merupavvayanibhaM kaha ghicchasitaMmahAnAgaM? // 1256 // Dakko daSTaH yena sarpaNa manuSyaH stabdhaH sanna gaNayati devarAjAnamapi indramapi, taM itthambhUtaM meruparvatanibhaM kathaM grahISyasi tvaM mahAnAgaM pradhAnasarpamiti gaathaarthH||1256 / / ayaM ca maansrpH|| ni0-salaliyavillahalagaI stthialNchnnphnnNkiapddaagaa|maayaamiyaa nAgI niyddikvddvNcnnaakuslaa||1257|| salalitA-mRdvI vellahalA-sphItA gatiryasyAH sA salalitavellahalagatiH, svastikalAJchanenAGkitA phaNApatAkA yasyAH sA svastikalAJchanAGkitaphaNApatAketi vaktavye gAthAbhaGgabhayAdanyathA pAThaH, mAyAtmikA nAgI nikRtikapaTavaJcanAkuzalA nikRtiH- Antaro vikAraH kapaTa- veSaparAvartAdirbAhyaH AbhyAM yA vaJcanA tasyAM kuzalA-nipuNeti gAthArthaH // 1257 // ni0-taMca si vAlaggAhI aNosahibalo aaprihtthoy|saay cirasaMciyavisAgahaNaMmivaNe vasai nAgI // 1258 // 0 uddhata (pr0)| Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, niyuktiH 1259-62 gandharvadatta dRssttaantaadi| // 1002 // * iyamevambhUtA nAgI raudrA, tvaM ca vyAlagrAhI sarpagrahaNazIlaH anauSadhibalazca auSadhibalarahitaH aparihatthazca adakSazca, sA ca cirasazcitaviSA gahane saGkale vane kAryajAle vasati nAgIti gAthArthaH // 1258 // ni0- hohI te viNivAo tIse dADhaMtaraM uvagayassa / apposahimaMtabalo na hu appANaM cigicchihisi // 1259 // bhaviSyati te vinipAtastasyA daMSTrAntaraM upagatasya prAptasya, alpaM- stokaM auSadhimantrabalaM yasya tava sa tvaM alpauSadhimantrabalaH, yatazcaivamato naivA''tmAnaM cikitsiSyasIti gaathaarthH||1259|| iyaM ca maayaanaagii|| ni0- uttharamANo savvaM mahAlao punnmehnigyoso| uttarapAsaMmi Thio loheNa viyaTTaI naago||1260|| uttharamANo tti abhibhavan sarvaM vastu, mahAnAlayo'syeti mahAlayaH, sarvatrAnivAritatvAt, pUrNaH puSkarAvarttasyeva nirghoSo yasya sa tathocyate, karaNDakanyAsamadhikRtyAha- uttarapArzve sthitaH, uttaradignyAsastu sarvottaro lobha iti khyApanArtham, ata eva lobhena hetubhUtena viyaTTai tti vyAvartate ruSyati vA nAgaH sarpa iti gAthArthaH / / 1260 // ni0- Dakko jeNa maNuso hoi mahAsAgaruvva duppUro / taM savvavisasamudayaM kaha ghicchasitaMmahAnAgaM? // 1261 // daSTo yena manuSyo bhavati mahAsAgara iva svayambhUramaNa iva duSpUrastaM itthambhUtaM sarvaviSasamudayaM sarvavyasanaikarAjamArga kathaM grahISyasi tvaM mahAnAgaM pradhAnasarpamiti gAthArthaH / / 1261 // ayaM tu lobhsrpH|| ni0- ee te pAvAhI cttaarivikohmaannmylobhaa| jehi sayA saMtattaMjariyamiva jayaM kalakalei // 1262 // ete te pApAhayaH pApasAzcatvAro'pi krodhamAnamAyAlobhA yaiH sadA santaptaM sat jvaritamiva jagad bhuvanaM kalakalAyati bhavajaladhau kvathayatIti gaathaarthH||1262|| // 1002 // Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1003 // 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, niyuktiH 1263-65 gandharvadatta dRssttaantaadi| 54 // ni0- eehiM jo khajjai cauhivi AsIvisehi paavhiN| avasassa narayapaDaNaM Natthi si AlaMbaNaM kiMci // 1263 // ebhirya eva khAdyate caturbhirapi AzIviSaiH bhujaGgaiH pApaiH azobhanaistasya avazasya sataH narakapatanaM bhavati, nAsti na vidyate se tasyAlambanaM kiJcid yena na patatIti gAthArthaH // 1263 // evamabhidhAyaite muktaaH| so khaio paDio mao ya, pacchA devo bhaNai-kiha jAyaM?, Na ThAihatti vArijjaMto, puvvabhaNiyA ya te mittA agade chubhaMti osahANi ya, Na kiMci guNaM kareMti, pacchA tassa sayaNo pAehiM paDio- jiAvehatti, devo bhaNai- evaM ceva ahaMpi khaio, jar3a erisiM cariyaM aNucarai to jIvai, jai NANupAlei to ujjIvio'vi puNo marai, taM ca cariyaM gAthAhiM kahei ni0- eehi~ ahaMkhaiocauhivi AsIvisehi ghorehiM / visanigghAyaNaheuMcarAmi vivihaM tavokammaM // 1264 // ebhirahaMkhaiotti bhakSitazcaturbhirapi AzIviSaiH bhujaGgaiH ghorai-raudraiH viSanirghAtanahetuH viSanirghAtananimitta' carAmi AsevayAmi vividhaM vicitraM caturthaSaSThASTamAdibhedaM tapaHkarma tapaHkriyAmiti gaathaarthH|| 1264 // ni0-sevAmi selkaannnnsusaannsunnghrrukkhmuulaaii| pAvAhINaM tesiMkhaNamavina uvemi viisNbhN||1265 // sevAmi bhajAmi zailakAnanazmazAnazUnyagRhavRkSamUlAni zailA:- parvatAH kAnanAni- dUravartivanAni zailAzca kAnanAni cetyAdi dvandvaH, pAvAhInAM pApasANAM teSAM kSaNamapi nopaimi na yAmi vizrambhaM vizvAsamiti gaathaarthH||1265|| 0 sa khAditaH patito mRtazca, pazcAddevo bhaNati- kathaM jAtaM ?, na sthAsyasi vAryamANaH, pUrvabhaNitAni ca tAni mitrANi agadAn kSipanti auSadhAni ca, na kazcidguNaM kurvanti, pazcAttasya svajanaH pAdayoH patitaH- jIvayatheti, devo bhaNati- evamevAhamapi khAditaH, yadIdRzAM caryAmanucarati tadA jIvati, yadi nAnupAlayati tadojIvito'pi punarmiyate, tAM ca caryAM gAthAbhiH kthyti| // 1003 / / Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1004 // ni0-accAhArona sahe ainirdoNa visayA uijjNti|jaayaamaayaahaaro taMpipakAmaM na icchAmi // 1266 // atyAhAraH prabhUtAhAraH na sahe tti prAkRtazailyA na sahate-na kSamate, mama snigdhamalpaM ca bhojanaM bhaviSyatyetadapi nAsti, yata:- atisnigdhena haviH pracureNa viSayAH zabdAdayaH udIryante udrekAvasthAM nIyante, tatazca yAtrAmAtrAhAro yAvatA saMyamayAtrotsarpati tAvantaM bhakSayAmi, tamapi prakAmaM punarnecchAmIti gaathaarthH||1266 // ni0- ussannakayAhAro ahavA vigiivivjjiyaahaaro|jN kiMci kayAhAro avujjhiythovmaahaaro||1267|| ussannaM prAyazo'kRtAhAraH, tiSThAmIti kriyA, athavA vigatibhirvarjita AhAro yasya mama so'haM vigativivarjitAhAraH, yatkizcicchobhanamazobhanaM vaudanAdi kRtamAhAro yena mayA so'haM tathAvidhaH, avaujjiyathovamAhAro tti ujjhita- ujjhitadharmA stokaH- svalpaH AhAro yasya mama so'hamujjhitastokAhAra iti gaathaarthH||1267|| evaM kriyAyuktasya kriyAntarayogAcca guNAnupadarzayati ni0-thovAhAro thovabhaNioya jo hoi thovaniddo ya / thovovahiuvagaraNo tassa hu devaavipnnmNti||1268|| stokAhAraH stokabhaNitazca yo bhavati stokanidrazca stokopadhyupakaraNaH, upadhirevopakaraNam, tasya cetthambhUtasya devA api praNamantIti gAthArthaH // 1268 // evaM jai aNupAlei tao uDhei, bhaNaMti-varaM evaMpi jIvaMto, pacchA so puvvAbhimuho Thio kiriyaM pauMjiuMkAmo devo bhaNai ni0-siddhenamaMsiUNaM saMsAratthA ya je mahAvijjA |vocchaami daMDakiriyaMsavvaMvisanivAraNiM vijaM // 1269 // (r)evaM yadyanupAlayati tadottiSThati, bhaNanti- varamevamapi jIvan, pazcAt sa pUrvAbhimukhaH sthitaH kriyAM prayoktukAmo devo bhaNati 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, niyuktiH 1266-68 gandharvadatta dRssttaantaadi| niyuktiH 1269 antyaahaaraadi| // 1004 // Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1005 // 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, niyuktiH 1270 antyaahaaraadi| siddhAn muktAn namaskRtya saMsArasthAzca ye mahAvaidyAH kevalicaturdazapUrvavitprabhRtayastA~zcanamaskRtya vakSye daNDakriyAM sarvaviSanivAriNIM vidyAmiti gaathaarthH||1269|| sA ceyaM___ni0- savvaM pANaivAyaM paccakkhAI mi aliyavayaNaM c| savvamadattAdANaM abbaMbha pariggaha svAhA // 1270 // sarvaM sampUrNa prANAtipAtaM pratyAkhyAti pratyAcaSTe eSa mahAtmeti, anRtavacanaM ca, sarvaM cAdattAdAnam, abrahma parigrahaM ca pratyAcaSTe svAheti gaathaarthH||1270|| evaM bhaNie uDhio, ammApiIhiM se kahiyaM, na saddahai, pacchA pahAvio paDio, puNovi deveNa taheva uTThavio, puNovi pahAvio, paDio, taiyAevelAe devo Nicchai, pasAdio, uTThavio, paDissuyaM, ammApiyara pucchittA teNa samaM pahAvio, egaMmi vaNasaMDe puvvabhave kahei, saMbuddho patteyabuddho jAo, devo'vi paDigao, evaM sote kasAe nAe sarIrakaraMDae choDhUNa kao'vi saMcariuMNa dei, evaM so odaiyaMssa bhAvassa akaraNayAe abbhuDio paDikvaMto hoi, dIheNa sAmannapariyAeNa siddho, evaM bhAvapaDikkamaNaM / Aha-kiMNimittaM puNo 2 paDikkamijjai?, jahA majjhimayANaM tahA kIsa Na kaje paDikkamijjai?, Ayario Aha- ittha vijeNa diLUto- egassa raNNo putto aIva pio, teNa ciMtiyaM& 0evaM bhaNite utthito mAtApitRbhyAM tasmai kathitam, na zraddadhAti, pazcAt pradhAvitaH patitaH, punarapi devena tathaiva utthApitaH, punarapi pradhAvitaH, patitaH, tRtIyAyAM velAyAM devo necchati, prasAditaH, utthApitaH, pratizrutam, mAtApitarAvApucchya tena samaM pradhAvitaH, ekasmin vanaSaNDe pUrvabhavAn kathayati, saMbuddhaH pratyekabuddho jAtaH, devo'pi pratigataH, evaM sa tAn kaSAyAn jJAtAn zarIrakaraNDake kSiptvA kuto'pi saMcarituM na dadAti, evaM sa audayikasya bhAvasyAkaraNatayA'bhyutthitaH pratikrAnto: bhavati, dIrpaNa zrAmaNyaparyAyeNa siddhaH, evaM bhaavprtikrmnnm| kiMnimittaM punaH punaH pratikramyate?, yathA madhyamakAnAM tathA kathaM na kArye pratikramyate?, AcArya Aha-8 atra vaidyena dRSTAntaH- ekasya rAjJaH putro'tIva priyaH, tena cintitaM-- // 1005 // Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. caturtha zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1006 // mA se rogo bhavissai, kiriyaM karAvemi, teNa vijjA saddAviyA, mama puttassa tigicchaM kareha jeNa Niruo hoi, te bhaNaMtikaremo, rAyA bhaNai-kerisA tujjha jogA?, ego bhaNai-jai rogo atthi to uvasAmeti, aha natthitaM ceva jIraMtA mAraMti, madhyayanam pratikramaNaM, biio bhaNai- jai rogo atthi to uvasAmiti, aha Natthi Na guNaM Na dosaM kariMti, taio bhaNai- jai rogo atthi to niyuktiH uvasAmiMti, aha Natthi vaNNarUvajovvaNalAvaNNatAe pariNamaMti, biio vidhI aNAgayaparittANe bhAviyavvo, taieNa 1270 anatyAkaraNNA kAriyA kiriyA, evamimaMpi paDikkamaNaM jai dosA atthi to visohijjaMti, jai Natthi to sohI carittassa suddhatariyA / haaraadi| bhavai / uktaM saprasaGgaM pratikramaNam, atrAntare'dhyayanazabdArtho nirUpaNIyaH, sa cAnyatra nyakSeNa prarUpitatvAnnehAdhikriyate, gato nAmaniSpanno nikSepaH, sAmprataM sUtrAlApakaniSpannasya nikSepasyAvasaraH, sa ca sUtre sati bhavati, sUtraM ca sUtrAnugama ityAdi prapaJco vaktavyaH, yAvattaccedaM sUtraM-karemi bhante! jAva vosirAmi __ tallakSaNaM cedaM-'saMhitA ca padaM caive'tyAdi, adhikRtasUtrasya vyAkhyAlakSaNayojanA ca sAmAyikavad draSTavyA, Aha- idaM svasthAna eva sAmAyikAdhyayane uktaM sUtram, punaH kimabhidhIyate?, punaruktadoSaprasaGgAt, ucyate, pratiSiddhAsevitAdi samabhAvasthenaiva pratikrAntavyamiti jJApanArtham, athavA 'yadvadviSaghAtArthaM mantrapade na punruktdosso'sti| tadvad rAgaviSaghnaM mA'sya rogo bhUt, kriyAM kArayAmi, tena vaidyAH zabditAH- mama putrasya cikitsAM kuruta yena nIrogo bhavati, te bhaNanti- kurmaH, rAjA bhaNati- kIdRzA yuSmAkaM yogAH! eko bhaNati- yadi rogo'sti tadopazamayanti, atha nAsti ta eva jIryanto mArayanti, dvitIyo bhaNati- yadi rogo'sti tadopazAmayanti atha nAsti na guNaM na doSa // 1006 // kurvanti, tRtIyo bhaNati- yadi rogo'sti tadopazamayanti, atha nAsti varNarUpayauvanalAvaNyatayA pariNamanti, dvitIyo vidhiranAgataparitrANe bhAvayitavyaH, tRtIyena rAjJA kAritA kriyA, evamidamapi pratikramaNaM yadi doSAH santi tadA vizodhayanti yadi na santi tadA zuddhizcAritrasya zuddhatarA bhavati / Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1007 // punaruktamaduSTamarthapadam // 1 // ' rAgaviSaghnaM cedam, yatazca maGgalapUrvaM pratikrAntavyam ataH sUtrakAra eva tadabhidhitsurAhaH, 4. caturthacattAri maMgalaM arihaMtA maMgalaM siddhA maMgalaM sAhU maMgalaM kevalipaNNatto dhammo maMgalaM / / sUtram 9 // (10) madhyayanam pratikramaNaM, maGgalaM prAgnirUpitazabdArtham, tatra catvAraH padArthA maGgalamiti, ka ete catvAraH?, tAnupadarzayannAha- arihaMtA maMgala-8 sUtram 9(10) mityAdi, azokAdyaSTamahAprAtihAryAdirUpAMpUjAmarhantItyarhantaste'rhanto maGgalam, sitaM dhmAtaM yeSAM te siddhAH, teca siddhA cattAri maGgalaM suutrm| maGgalam, nirvANasAdhakAn yogAn sAdhayantIti sAdhavaH, te ca maGgalam, sAdhugrahaNAdAcAryopAdhyAyA gRhItA eva draSTavyAH, sUtram 10(11) yato na hi te na sAdhavaH, dhArayatIti dharmaH, kevalameSAM vidyata iti kevalinaH, kevalibhiH- sarvajJaiH prajJaptaH- prarUpitaH cattAri loguttamA kevaliprajJaptaH, ko'sau?- dharmaH- zrutadharmazcAritradharmazca maGgalam, anena kpilaadiprjnyptdhrmvyvcchedmaah| ahaMdAdInAM ca suutrm| maGgalatA tebhya eva hitamaGgalAt sukhaprApteH, ata eva ca lokottamatvameSAmiti, Aha ca cattAri loguttamA arihaMtA loguttamA siddhA loguttamA sAhU loguttamA kevalipaNNatto dhammo loguttmo||suutrm 10 // (11) athavA kutaH punarahaMdAdInAM maGgalatA?, lokottamatvAt, tathA cA''ha- cattAri loguttamA catvAraH- khlvnntroktaa| vakSyamANA vA lokasya- bhAvalokAderuttamA:- pradhAnA lokottamAH, ka ete catvArastAnupadarzayannAha- arahaMtA loguttamA, ityAdi, arhantaH- prAgnirUpitazabdArthAH, lokasya- bhAvalokasya uttamAH- pradhAnAH, tathA coktaM- arihaMtA tAva tahiM uttamA huntI u bhaavloyss| kamhA?, jaM savvAsiM kammapayaDIpasatthANaM // 1 // aNubhAvaM tu paDuccA veaNiyAUNa nnaamgoyss| // 1007 // 0 arhantastAvattatrottamA bhavantyeva bhAvalokasya / kasmAt? yatsarvAsAM karmaprakRtInAM prazastAnAm // 1 // anubhAvaM tu pratItya vedanIyAyuSo magotrayoH Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1008 // 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, sUtram 10(11) cattAri loguttamA suutrm| bhAvassodaiyassA NiyamA te uttamA hoti||2|| evaM ceva ya bhUo uttarapagaIvisesaNavisiTTha / bhaNNai hu uttamattaM samAsao se nnisaameh|| 3 // sAya maNuyAu doNNI NAmappagaI samA pasatthA y| maNugai paNidijAI orAliyateyakammaM c||4||oraaliyNguvNgaa samacaurasaM taheva sNtthaannN| vairosabhasaMghayaNaM vaNNarasagaMdhaphAsA ya // 5 // agurulahuM uvaghAyaM paraghAUsAsavihagai pstthaa| tasabAyarapajjattaga patteyathirAthirAiM ca // 6 // subhamujoyaM subhagaM susaraM Adeja taha ya jskittii| tatto NimmiNatitthagara NAmapagaI sameyAiM // 7 // tatto uccAgoyaM cottIsehiM saha udayabhAvehiM / te uttamA pahANA aNaNNatullA bhvNtiih|| 8 // uvasamie puNa bhAvo arahatANaM Na vijaI so hu| khAigabhAvassa puNo AvaraNANaM duvennhpi|| 9 // taha mohaaMtarAI NissesakhayaM paDucca eesiN| bhAvakhae logassa u bhavaMti te uttamA NiyamA // 10 // havai puNa sannivAe udayabhAve hu je bhaNiyapuvvaM / arahatANaM tANaM je bhaNiyA khAigA bhAvA // 11 // tehi sayA jogeNaM Nipphajjai saNNivAio bhaavo| tassavi ya bhAvalogassa uttamA huti NiyameNaM // 12 // siddhAH-prAgnirUpitazabdArthA eva, te'pica kSetralokasya kSAyikabhAvalokasya vottamAH- pradhAnAH lokottamAH, tathA coktaM- louttamatti siddhA te uttamA hoti khittlogss| bhAva audayike niyamAt te uttamA bhavanti // 2 // evameva ca bhUya uttaraprakRtivizeSaNaviziSTam / bhaNyate uttamatvaM samAsatastasya nishaamyt|| 3 // sAtamanujAyuSI dve nAmaprakRtayastasyemAH samAH prazastAzca / manujagatiHpaJcendriyajAtiraudArikaM taijasaM kArmaNaM ca / / 4 // audArikAGgopAGgAni samacaturasraM tathaiva saMsthAnaM vajrarSabhasaMhananaM varNA rasagandhasparzAzca / / 5 // agurulaghu upaghAtaM parAghAtocchAsau vihAyogatiH prazastA / trasabAdaraparyAptakAH pratyekasthirAsthirANi ca / / 6 // zubhamudyotaM subhagaM susvaraM 8 cAdeyaM tathA ca bhavati yshHkiirtiH| tato nirmANaM tIrthakaratvaM naamprkRtystsyaitaaH|| 7 // tata uccairgotraM catustriMzatA shaudyikbhaavaiH| te uttamAH pradhAnA ananyatulyA bhavantIha // 8 // aupazamikaH punarbhAvo'rhatAM na vidyate sH| kSAyikabhAvasya punarAvaraNayordvayorapi // 9 // tathA mohAntarAyau niHzeSakSayaM prtiityaitessaam| bhAve kSAyike lokasya tu bhavanti te uttamA niyamAt // 10 // bhavati punaH sAnnipAtike audayikabhAve ye bhaNitapUrvAH / arhatAM teSAM ye bhaNitAH kSAyikA bhaavaaH|| 11 // taiH sadA yogena niSpadyate sAnnipAtiko bhaavH| tasyApi ca bhAvalokasyottamA bhavanti niyamena // 12 // lokottamA iti siddhAste uttamA bhavanti subhasubhagasussaraM vaa-pr0| // 1008 // Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1009 // 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, sUtram 11(12) cattArizaraNaM suutrm| telokkamatthayatthA jaM bhaNiya hoi te NiyamA // 1 // NissesakammapagaDINa vAvi jo hoi khAigo bhAvo / tassavi hu uttamA te savvapayaDivajjiyA jamhA // 2 // sAdhavaH- prAgnirUpitazabdArthA eva, te ca darzanajJAnacAritrabhAvalokasya uttamAH- pradhAnA lokottamAH, tathA coktaM- loguttamatti sAhU paDucca te bhAvalogameyaM tu / dasaNanANacarittANi tiNNi jiNaiMdabhaNiyANi // 1 // kevaliprajJapto dharma:- prAgnirUpitazabdArthaH, saca kSAyopazamikaupazamikakSAyikabhAvalokasyottamaH- pradhAnaH lokottamaH, tathA coktaM- dhammo suta caraNe yA duhAvi loguttamotti nnaayvvo| khaovasamiovasamiyaM khaiyaM ca paDucca logaM tu||1|| yata eva lokottamA ata eva zaraNyAH, tathA cA''ha-'cattAri saraNaM pavajAmi'athavA kathaM punarlokottamatvaM?, AzrayaNIyatvAt, AzrayaNIyatvamupadarzayannAha cattArisaraNaM pavajAmi arihante saraNaM pavajAmi siddhe saraNaM pavajAmi sAhUsaraNaM pavajAmi kevalipaNNattaM dhamma saraNaM pavajAmi ||suutrm 11 // (12) catvA(tu)ra : saMsArabhayaparitrANAya zaraNaM prapadye AzrayaM gacchAmi, bhedena tAnupadarzayannAha- arihaMte tyAdi, arhataH zaraNaM prapadye sAMsArikaduHkhazaraNAyAhata AzrayaM gacchAmi, bhaktiM karomItyarthaH, evaM siddhAn zaraNaM prapadye, sAdhUna zaraNaM prapadye, / kevaliprajJaptaM dharmaM zaraNaM prapadye / itthaM kRtamaGgalopacAraH prakRtaM pratikramaNasUtramAha kSetralokasya / trailokyamastakasthA yadbhaNitaM bhavati te niyamAt // 1 // nizzeSakarmakRtInAM vApi yo bhavati kSAyiko bhAvaH / tasyApyuttamAste sarvaprakRtivivarjitA ysmaat||2|| lokottamA iti sAdhavaH pratItya te bhAvalokamenaM tu| darzanajJAnacAritrANi trINi jinendrabhaNitAni // 1 // OM dharmaH zrutaM caraNaM ca dvidhApi lokottama iti jJAtavyaH / kSAyopazamikaupazamiko kSAyikaM ca pratItyaiva lokam // 1 // * trANAya (pr0)| // 1009 // Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1010 // 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, sUtram 12(13) icchAmi paDikkami suutrm| icchAmi paDikkamiuM jo me devasio aiAro kao, kAio vAio mANasio, ussutto ummaggo akappo akaraNijjo dujjhAo duviciMtio aNAyAro aNicchiyavvo asamaNapAuggo nANe daMsaNe carittesue sAmAie tiNhaM guttINaM cauNhaM kasAyANaM paMcaNhaM mahavvayANaM chaNhaM jIvaNikAyANaM sattaNhaM piMDesaNANaM aTThaNhaM pavayaNamAUNaM navaNhaM baMbhaceraguttINaM dasavihe samaNadhamme samaNANaM jogANaM jaM khaMDiaMjaM virAhiyaM tassa micchAmi dukkddN| sUtram 12 // (13) icchAmi pratikramituM yo mayA daivasiko'ticAraH kRta ityevaM padAni vaktavyAni, adhunA padArthaH- icchAmi- abhilaSAmi pratikramituM- nivartitum, kasya ya ityaticAramAha- mayetyAtmanirdezaH, divasena nirvRtto divasaparimANo vA daivasikaH, aticaraNamaticAraH, atikrama ityarthaH, kRto- nirvartitaH, tasyeti yogaH, anena kriyAkAlamAha- micchAmi dukkaDaM anena tu niSThAkAlamiti bhAvanA, sa punaraticAraH upAdhibhedenAnekadhA bhavati, ata evAha- kAyena- zarIreNa nirvRttaH kAyikaH kAyakRta ityarthaH, vAcA nirvRtto vAcikaH- vAkRta ityarthaH, manasA nirvRtto mAnasaH, sa eva mAnasiu tti manaHkRta ityarthaHUrdhvaM sUtrAdutsUtraH sUtrAnukta ityarthaH, mArgaH kSAyopazamiko bhAvaH, UrdhvaM mArgAdunmArgaH, kSAyopazamikabhAvatyAgenaudayikaH, bhAvasaGkama ityarthaH, kalpanIyaH nyAyaH kalpo vidhiH AcAraH kalpya:- caraNakaraNavyApAraH na kalpya:- akalpyaH, atadrUpa ityarthaH, karaNIyaH sAmAnyena kartavyaH na karaNIyaH- akaraNIyaH, hetuhetumadbhAvazcAtra, yata evotsUtraH ata evonmArga ityAdi, uktastAvatkAyiko vAcikaca, adhunA mAnasamAha-duSTodhyAto durdhyAtaH- ArtaraudralakSaNa ekAgracittatayA, duSTo vicintito durvicintitaH- azubha eva calacittatayA, yata evetthambhUtaH ata evAsau na zramaNaprAyogyaH azramaNaprAyogyaH tapasvyanucita ityarthaH, yata evAzramaNaprAyogyo'ta evAnAcAraH, AcaraNIyaH AcAraH na AcAraH anAcAra:- sAdhUnAmanAcaraNIyaH, yata // 1010 // Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1011 // eva sAdhUnAmanAcaraNIyaH ata evAneSTavyaH- manAgapi manasA'pi na prArthanIya iti, kiMviSayo'yamaticAra ityAha- NANe daMsaNe caritte jJAnadarzanacAritraviSayaH, adhunA bhedena vyAcaSTe-sue tti zrutaviSayaH, zrutagrahaNaM matyAdijJAnopalakSaNam, tatra viparItaprarUpaNA'kAlasvAdhyAyAdiraticAraH, sAmAiya(e) tti sAmAyikaviSayaH, sAmAyikagrahaNAt samyaktvasAmAyikacAritrasAmAyikagrahaNam, tatra samyaktvasAmAyikAticAraH zaGkAdiH, cAritrasAmAyikAticAraM tu bhedenAha- tiNhaM guttINa mityAdi, tisRNAM guptInAm, tatra pravicArApravicArarUpA guptayaH, caturNAM kaSAyANAM- krodhamAnamAyAlobhAnAm, paJcAnAM mahAvratAnAM- prANAtipAtAdinivRttilakSaNAnAm, SaNNAM jIvanikAyAnAM pRthivIkAyikAdInAm, saptAnAM piNDaiSaNAnAMasaMsRSTAdInAm, tAzcemAH- 'saMsaTThamasaMsaTThA uddhaDa taha hoi appalevA ya / uggahiA paggahiAujjhiya taha hoi sttmiaa|| 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, sUtram 12(13) icchAmi paDikkamiDa suutrm| B vyAkhyA-tatrAsaMsRSTA hastamAtrAbhyAM cintyA, asaMsaDhe hatthe asaMsaTTe matte, akharaDiyamiti vuttaM bhavaI' evaM gRhNataH prathamA bhavati, gAthAyAM sukhamukhoccAraNArthamanyathA pAThaH, saMsRSTA tAbhyAmeva cintyA, saMsaDhe hatthe saMsaTTe matte, kharaDiitti vuttaM hoi, eva gRhNato dvitIyA, uddhRtA nAma sthAlAdau svayogena bhojanajAtamuddhRtam, tataH asaMsaDhe hatthe saMsaTTe matte asaMsaTTe vA matte / saMsaTe hatthe' evaM gRhNatastRtIyA, alpalepA nAma alpazabdo'bhAvavAcakaH nirlepaM- pRthukAdi gRhNatazcaturthI, avagRhItA nAma bhojanakAle zarAvAdiSUpahitameva bhojanajAtaM tato gRhNataH paJcamI, pragRhItA nAma bhojanavelAyAM dAtumabhyudyatena karAdinA | asaMsRSTo hasto'saMsRSTaM mAtra akharaNTitaM ityuktaM bhvti| (r) saMsRSTo hasto saMsRSTaM mAtraM kharaNTitaM ityuktaM bhvti| 0 nena (pr0)| asaMsRSTo hasto asaMsRSTaM mAtraM asaMsRSTaM vA mAtra saMsRSTo hsto| Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niryaktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1012 // pragRhItaM yaddhojanajAtaMbho(bhu)ktvA vAsvahastAdinA tadgRhnata iti bhAvanA SaSThI, ujjhitadharmA nAma yatparityAgArha bhojanajAtamanye 4. caturthaca dvipadAdayo nAvakAGkSanti tadarddhatyaktaM vA gRhNata iti hRdayaM saptamI, eSa khalu samAsArthaH, vyAsArthastu granthAntarAdavaseyaH, madhyayanam pratikramaNaM, saptAnAM pAnaiSaNAnAM kecit paThanti, tA api caivambhUtA eva, navaraM caturthyAM nAnAtvam, tatrApyAyAmasauvIrAdi nirlepa niyuktiH vijJeyamiti, aSTAnAM pravacanamAtRNAm, tAzcASTau pravacanamAtaraH- timro guptayastathA paJca samitayaH, tatra pravIcArApravIcArarUpA |1271 pratiSiddhaguptayaH, samitayaH pravIcArarUpA eva, tathA coktaM-samio NiyamA gutto gutto samiyattaNami bhiyvvo| kusalavaimudIrito jala karaNAdiSu vayagutto'vi smio'vi||1|| navAnAM brahmacaryaguptInAM- vasatikathAdInAm, AsAMsvarUpamupariSTAdvakSyAmaH, dazavidhe- dazaprakAre prtikrmnnm| zramaNadharma-sAdhudharme kSAntyAdike, asyApisvarUpamupariSTAdvakSyAmaH, asmin guptyAdiSu ca ye zrAmaNA yogAH- zramaNAnAmete zrAmaNAsteSAM zrAmaNAnAM yogAnAM- vyApArANAM samyakapratisevanazraddhAnaprarUpaNAlakSaNAnAM yat khaNDitaM- dezato bhagnaM yadvirAdhitaM-8 sutarAM bhagnam, na punarekAntato'bhAvamApAditam, tasya khaNDanavirAdhanadvArA''yAtasya cAritrAticArasyaitadrocarasya jJAnAdigocarasya ca daivasikAticArasya, etAvatA kriyAkAlamAha, tasyaiva micchAmi dukkaDaM ityanena tu niSThAkAlamAha, mithyetipratikramAmi duSkRtametadakartavyamityarthaH, atreyaM sUtrasparzikagAthA ni0- paDisiddhANaM karaNe kiccANamakaraNe ya paDikkamaNaM / asahahaNe ya tahA vivarIyaparUvaNAe y||1271 // pratiSiddhAnAM nivAritAnAmakAlasvAdhyAyAdInAmaticArANAM karaNe niSpAdane Asevana ityarthaH, kiM?- pratikramaNamiti yogaH, pratIpaMkramaNaM pratikramaNamiti vyutpatteH, kRtyAnAM AsevanIyAnAM kAlasvAdhyAyAdInAM yogAnAM akaraNe aniSpAdane'nAO samito niyamAnupto guptaH samitatve bhaktavyaH / kuzalavAcamudIrayan yadvacogupto'pi smito'pi||1|| N Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1013 // 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, sUtram 13(14) icchAmi paDikkamiDaM iriyA0 suutrm| sevane pratikramaNam, azraddhAne ca tathA kevaliprarUpitAnAM padArthAnAM pratikramaNamiti vartate, viparItaprarUpaNAyAMca anyathA padArthakathanAyAM ca pratikramaNamiti gaathaarthH|| 1271 // anayA ca gAthayA yathAyogaM sarvasUtrANyanugantavyAni, tadyathAsAmAyikasUtre pratiSiddhau rAgadveSau tayoH karaNe kRtyastu tannigrahastasyAkaraNe sAmAyikaM mokSakAraNamityazraddhAne asamabhAvalakSaNaMsAmAyikamiti viparItaprarUpaNAyAMca pratikramaNamiti, evaM maGgalAdisUtreSvapyAyojyam, catvAromaGgalamityatra pratiSiddho'maGgalAdhyavasAyastatkaraNa ityAdinA prakAreNa, evamoghAticArasya samAsena pratikramaNamuktam, sAmpratamasyaiva vibhAgenocyate, tatrApi gamanAgamanAticAramadhikRtyA''ha icchAmi paDikkamiuMiriyAvahiyAe virAhaNAe gamaNAgamaNe pANakkamaNe bIyakkamaNe hariyakkamaNe osAuttiMgapaNagadagamaTTimakaDAsaMtANAsaMkamaNe je me jIvA virAhiyA egiMdiyA beiMdiyA teiMdiyA cauriMdiyA paMciMdiA abhihaA vattiA lesiA saMghAiyA saMghaTTiA pariAviA kilAmiA uddaviAThANAoThANaM saMkAmiA jIviAo vavaroviA tassa micchAmi dukkddN|suutrm 13 // (14) icchAmi- abhilaSAmi pratikramituM-nivartitum, IryApathikAyAM virAdhanAyAM yo'ticAra iti gamyate, tasyeti yogaH, anena / kriyAkAlamAha- micchAmi dukkaDaM ityanena tu niSThAkAlamiti, tatreraNamIryA gamanamityarthaH, tatpradhAnaH panthA IryApathaH, tatra bhavairyApathikI tasyAm, kasyAmityata Aha-virAdhyante- duHkhaM sthApyante prANino'nayeti virAdhanAkriyA tasyAM virAdhanAyAM satyAma, yo'ticAra iti vAkyazeSaH, tasyeti yogaH, viSayamupadarzayannAha-gamanaM cAgamanaM cetyekavadbhAvastasmin, tatra 0 kiMviziSTAyA - (pr0)| // 1013 // Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1014 // suutrm| gamanaM svAdhyAyAdinimittaM vasateriti, AgamanaM prayojanaparisamAptau punarvasatimeveti, tatrApi yaHkathaM jAto'ticAra ityt| 4. caturthaAha- pANakkamaNe prANino- dvIndiyAdayastrasA gRhyante, teSAmAkramaNaM-pAdena pIDanaM prANyAkramaNam, tasminniti, tathA / madhyayanam pratikramaNaM, bIjAkramaNe, anena bIjAnAM jIvatvamAha, haritAkramaNe, anena tu sakalavanaspatereva, tathA'vazyAyottiGgapanakadagamRttikA | sUtram 13(14) markaTasantAnasaGkamaNe sati, tatrAvazyAyaH- jalavizeSaH, iha cAvazyAyagrahaNamatizayataH zeSajalasambhogaparivAraNArthamiti, icchAmi paDikkami evamanyatrApi bhAvanIyam, uttiGgA- gaIbhAkRtayo jIvAH kITikAnagarANi vA panakaH- phulli dagamRttikA- cikkhallam, iriyA0 athavA dakagrahaNAdapkAyaH, mRttikAgrahaNAt pRthvIkAyaH, markaTasantAnaH kolikajAlamucyate, tatazcAvazyAyazcottiGgazcetyAdi dvandvaH, avazyAyottiGgapanakadagamRttikAmarkaTasantAnAsteSAM saGkamaNaM- AkramaNaM tasmin, kiMbahunA!, kiyanto bhedenA''khyAsyante?, sarve ye mayA jIvA virAdhitA- duHkhena sthApitAH, ekendriyAH- pRthivyAdayaH, dvIndriyAH- kRmyAdayaH, trIndriyAHpipIlikAdayaH, caturindriyA- bhramarAdayaH, paJcendriyA-mUSikAdayaH, abhihatAH abhimukhyena hatAH, caraNena ghaTTitAH, utkSipya kSiptA vA, vartitAH- pujIkRtAH, dhUlyA vA sthagitA iti, zleSitA:-piSTAH, bhUmyAdiSu vA lagitAH, saGghAtitA- anyo'nyaM gAtrairekatra lagitAH, saGghaTTitA-manAkspRSTAH, paritApitAH-samantataH pIDitAH, klAmitAH-samuddhAtaM nItA: glAnimApAditA ityarthaH, avadrAvitA- uttrAsitAH sthAnAt sthAnAntaraM saGkAmitA:- svasthAnAt paraM sthAnaM nItAH, jIvitAd vyaparopitAH, vyApAditA ityarthaH, evaM yo jAto'ticArastasya, etAvatA kriyAkAlamAha, tasyaiva micchAmi dukkaDaM ityanena niSThAkAlamAha, mithyA duSkRtaM pUrvavad, evaM tasyetyubhayayojanA sarvatra kAryA / itthaM gamanAticArapratikramaNamuktam, adhunA tvagvartanasthAnA (c) abhimukhaagtaa| // 1014 Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1015 // ticArapratikramaNaM pratipAdayannAha 4. caturthaicchAmi paDikkamiuM pagAmasijAe nigAmasijAe saMthArAuvvaTTaNAe parivaTTaNAe AuMTaNapasAraNAe chappaisaMghaTTaNAe kUie madhyayanam pratikramaNaM, kakkarAie chiie jaMbhAie Amose sasarakkhAmose AulamAulAe soaNavattiAe itthIvippariAsiAe diTThIvippariAsiAe sUtram 14(15) maNavippariAsiAe pANabhoyaNavippariAsiAe jo me devasio aiArokao tassa micchAmi dukkaDaM // sUtram 14 // (15) icchAmi paDikkamiDaM icchAmi pratikramituM pUrvavat, kasyetyAha- prakAmazayyayA hetubhUtayA yo mayA daivasiko'ticAraH kRtaH, tasyeti yogaH, anena iriyA0 kriyAkAlamAha- micchAmi dukkaDaM ityanena tu niSThAkAlameveti bhAvanA, evaM sarvatra yojanA kAryeti, zIG svapne asya / yapratyayAntasya kRtyalyuTo bahula (pA03-3-113)miti vacanAt zayanaMzayyA prakAmaM-cAturyAmaMzayanaMprakAmazayyA zerate'syAmiti vA zayyA- saMstArakAdilakSaNA prakAmA- utkaTA zayyA prakAmazayyA- saMstArottarapaTTakAtiriktA prAvaraNamadhikRtya kalpatrayAtiriktA vA tayA hetubhUtayA, svAdhyAyAdhakaraNatazcehAticAraH, pratidivasaM prakAmazayyaiva nikAmazayyocyate tayA / hetubhUtayA, atrApyaticAraH pUrvavat, udvartanaM tatprathamatayA vAmapArzvena suptasya dakSiNapArzvena vartanamudvartanamudvartanamevodvartanA tayA, parivartanaM punarvAmapArzvenaiva vartanaM tadeva parivartanA tayA, atrApyapramRjya kurvato'ticAraH, AkuJcanaMgAtrasaGkocalakSaNaM tadevAkuJcanA tayA, prasAraNaM- aGgAnAM vikSepaH tadeva prasAraNA tayA, atra ca kukkuTTidRSTAntapratipAditaM vidhimakurvato'ticAraH, tathA ! coktaM- kukkuDipAyapasAre jaha AgAse puNovi aauNtte| evaM pasAriUNaM AgAsi puNovi AuMTe // 1 // aikuMDiya siya tAhe jahiyaM // 1015 // (r) kukkuTI pAdau prasArayet yathA''kAze punarapyAkuJcayet / evaM prasAryAkAze punarapyAkucayet // 1 // atibAdhitaM syAttadA yatra - Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1016 // | 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, sUtram 14(15) icchAmi paDikkami iriyA0 suutrm| pAyassa paNhiyA tthaai| tahiyaM pamajjiUNaM AgAseNaM tu NeUNaM // 2 // pAyaM ThAvittu tahiM AgAse ceva puNovi aauNtte| evaM vihimakareMte aiyAro tattha se hoi // 3 // SaTpadikAnAM- yUkAnAM saGghaTana- avidhinA sparzanaM SaTpadikAsaGghaTTanaM tadeva SaTpadikAsaGghaTanA tayA, tathA kUie tti kUjite sati yo'ticAraH, kUjitaM- kAsitaM tasmin avidhinA mukhavastrikAM karaM vA mukhe'nAdhAya kRta ityarthaH, viSamA gharmavatItyAdizayyAdoSoccAraNaM sakarkarAyitamucyate tasmin sati yo'ticAraH, iha cA''rtadhyAnajo'ticAraH, kSute- avidhinA jRmbhite'vidhinaiva AmarSaNamAmarSaH- apramRjya kareNa sparzanamityarthaH, tasmin sarajaskAmarSe sati, saha pRthivyAdirajasA yadvastuspRSTaM tatsaMsparze satItyarthaH, evaM jAgrato'ticArasambhavamadhikRtyoktam, adhunA suptasyocyate-AulamAulAe tti AkulAkulayA- stryAdiparibhogavivAhayuddhAdisaMsparzananAnAprakArayA svapnapratyayayA- svapnanimittayA, virAdhanayeti gamyate, sA punarmUlottaraguNAticAraviSayA bhavatyato bhedena tAM darzayannAha- itthIvippariyAsiyAe tti striyA viparyAsaH strIviparyAsaH- abrahmAsevanaM tasmin bhavA strIvaiparyAsikI tayA, strIdarzanAnurAgatastadavalokanaM dRSTiviparyAsaH tasmin bhavA dRSTivaiparyAsikI tayA, evaM manasA'dhyupapAto manoviparyAsastasmin bhavA manovaiparyAsikI tayA, evaM pAnabhojanavaiparyAsikyA, rAtrau pAnabhojanaparibhoga eva tadviparyAsaH, anayA hetubhUtayA ya ityaticAramAha, mayetyAtmanirdezaH, divasena nirvRtto divasaparimANo vA daivasikaH, aticaraNamaticAra:- atikrama ityarthaH, kRto- nirvartitaH, tassa micchAmi dukkaDaM pUrvavat, Aha-divA zayanasya niSiddhatvAdasambhava evAsyAticArasya, na, apavAdaviSayatvAdasya, tathAhi-apavAdataH supyata eva divA adhvAnakhedAdau, idameva vacanaM jJApakam ||evN tvagvartanAsthAnAticArapratikramaNamabhidhAyedAnIM gocarAticAraprati pAdasya pArNikA tisstthti| tatra pramAAkAze tu nItvA // 2 // pAdaM sthApayitvA tatrAkAza eva punarapyAkuJcayet / evaM vidhimakurvatyaticArastatra tasya bhavati // 3 // // 1016 // Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1017 // 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, sUtram 15(16) paDikamAmi goyara0 suutrm| kramaNapratipAdanAyA''ha paDikkamAmi goyaracariyAe bhikkhAyariyAe ugghADakavADaugghADaNAe sANAvacchAdArAsaMghaTTaNAe maMDIpAhuDiAe balipAhuDiAe ThavaNApAhuDiAe saMkie sahasAgArie aNesaNAe pANabhoyaNAe bIyabhoyaNAe hariyabhoyaNAe pacchekammiyAe purekammiyAe adiTThahaDAe dagasaMsaTThahaDAe rayasaMsaTThahaDAe pArisADaNiyAe pAriThAvaNiAe ohAsaNabhikkhAe jaM uggameNaM uppAyaNesaNAe aparisuddhaM parigahiyaM paribhuttaM vAjaMna pariTThaviaMtassa micchAmi dukkddN| sUtram 15 // (16) pratikramAmi- nivartayAmi, kasya?- gocaracaryAyAM- bhikSAcaryAyAma, yo'ticAra iti gamyate, tasyeti yogaH gozcaraNaM gocaraH caraNaM- caryA gocara iva caryA gocaracaryA tasyAM gocaracaryAyAm, kasyAM?- bhikSArthaM caryA bhikSAcaryA tasyAm, tathAhilAbhAlAbhanirapekSaH khalvadInacitto muniruttamAdhamamadhyameSu kuleSviSTAniSTeSu vastuSu rAgadveSAvagacchan bhikSAmaTatIti, kathaM / punastasyAmaticAra ityAha- ugghADakavADaugghADaNAe udghATa- adattArgalamISatsthagitaM vA kiM tat?- kapATaM tasyodghATanaMsutarAM preraNamudghATakapATodghATanamidamevodghATakapATodghATanA tayA hetubhUtayA, iha cApramArjanAdibhyo'ticAraH, tathA zvAnavatsadArakasaGghaTanayeti prakaTArtham, maNDIprAbhRtikayA baliprAbhRtikayA sthApanAprAbhRtikayA, AsAM svarUpaM-'maMDIpAhuDiyA sAiMmi Agae aggkuurmNddiie| aNNaMmi bhAyaNamiva kAuMto dei saahuss||1||ttth pavattaNadosoNa kappae tArisA suvihiyaannN| balipAhuDiyA bhaNNai cauddisiM kAu accaNiyaM // 2 // aggiMmi va choDhUNaM sitthe to dei sAhuNo bhikkhaM / sAviNa kappar3a OmaNDiprAbhRtikA sAdhAvAgate agrkuurmnnddyai| anyasmin bhAjane vA kRtvA tato dadAti saadhve|| 1 // tatra pravarttanadoSo na kalpate tAdRzI suvihitaanaam| baliprAbhRtikA bhaNyate caturdizaM kRtvA'rcanikAm // 2 // agnau vA kSiptvA sikthAn tato dadAti sAdhave bhikSAm / sA'pi na kalpate 1909 // B Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, sUtram 15(16) paDikkamAmi goyara0 suutrm| // 1018 // ThavaNA (jA) bhikkhAyariyANa tthviyaau||3||' AdhAkarmAdInAM- udgamAdidoSANAmanyatamena zaDite gRhIte sati yo'ticAraH, sahasAkAre vA satyakalpanIye gRhIta iti, atra ca tamaparityajato'vidhinA vA parityajato yo'ticAraH, anena prakAreNAneSaNayA hetubhUtayA, tathA pANabhoyaNAe tti prANino- rasajAdayaH bhojane-dadhyodanAdau saGghayante-virAdhyante vyApAdyante vA yasyAM prAbhRtikAyAM sA prANibhojanA tayA, teSAM ca saTTanAdi dAtRgrAhakaprabhavaM vijJeyam, ata evAticAraH, evaM bIyabhoyaNAe bIjAni bhojane yasyAMsA bIjabhojanA tayA, evaM haritabhojanayA, pacchAkammiyAe purekammiyAe pazcAt karma yasyAM pazcAjalojjhanakarma bhavati puraHkarma yasyAmAdAviti, adiTThahaDAetti adRSTAhRtayA-adRSTotkSepamAnItayetyarthaH, tatra ca sattvasaGkuTTanAdinA'ticArasambhavo, dagasaMsRSTAhRtayA- udakasambaddhAnItayA hastamAtragatodakasaMsRSTayA vA bhAvanA, evaM rajaH saMsRSTAhRtayA, navara rajaH pRthivIrajo'bhigRhyate, pArisADaNiyAe tti parizATaH- ujjhanalakSaNaH pratIta eva tasmin bhavA pArizATanikA tayA, pArichAvaNiyAe tti paristhApana-pradAnabhAjanagatadravyAntarojjhanalakSaNaM tena nirvRttA pAristhApanikA tayA, etaduktaM bhavati'pAriTThAvaNiyA khalu jeNa bhANeNa dei bhikkhaM tu / taMmi paDioyaNAI jAtaM sahasA pariTThaviyaM // 1 // ' ohAsaNabhikkhAe tti viziSTadravyayAcanaM samayaparibhASayA ohAsaNaMti bhaNNai'tatpradhAnA yA bhikSA tayA, kiyadatra bhaNiSyAmo?, bhedAnAmevaMprakArANAM bahutvAt, te ca sarve'pi yasmAdudgamotpAdanaiSaNAsvavatarantyata Aha-jaM uggameNa mityAdi, yatkiJcidazanAdyudgamenaAdhAkarmAdilakSaNena utpAdanayA-dhAtryAdilakSaNayA eSaNayA-zaGkitAdilakSaNayA aparizuddhaM- ayuktiyuktaM pratigRhItaM vA sthApanA (yA) bhikSAcarebhyaH sthApitA // 3 // 0 pAristhApanikA khalu yena bhAjanena dadAti bhikSAM tu / tasmin patitaudanAdi jAtaM sahasA paristhApitam // 1 // Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1019 // cAukAla paribhuktaM vA yanna pariSThApitam, kathaJcit pratigRhItamapi yannojjhitaM paribhuktamapi ca bhAvato'punaHkaraNAdinA prakAreNa | 4. caturthayannojjhitam, evamanena prakAreNa yo jAto'ticArastasya mithyA duSkRtamiti pUrvavat // evaM gocarAticArapratikramaNa- madhyayanam pratikramaNaM, mabhidhAyAdhunA svAdhyAyAdhaticArapratikramaNapratipAdanAyA''ha sUtram 16(17) paDikkamAmi cAukAlaM sajjhAyassa akaraNayAe ubhaokAlaM bhaMDovagaraNassa appaDilehaNayAe duppaDilehaNayAe appamajaNAe paDilamAmi duppamajjaNAe aikkamevaikkame aiyAre aNAyArejo me devasio aiArokao tassa micchAmi dukkddN|suutrm 16 // (17) suutrm| pratikramAmi pUrvavat, kasya?- catuSkAlaM- divasarajanIprathamacaramaprahareSvityarthaH, svAdhyAyasya sUtrapauruSIlakSaNasya, akaraNatayA- anAsevanayA hetubhUtayetyarthaH, yo mayA daivasiko'ticAraH kRtaH, tasyeti yogaH, tathobhayakAlaM-prathamapazcimapauruSIlakSaNaM bhANDopakaraNasya- pAtravastrAdeH apratyupekSaNayA duSpratyupekSaNayA tatrApratyupekSaNA- mUlata eva cakSuSA'nirIkSaNA duSpratyupekSaNA- durnirIkSaNA tayA, apramArjanayA duSpramArjanayA tatrApramArjanA mUlata eva rajoharaNAdinA'sparzanA duSpramArjanA tvavidhinA pramArjaneti, tathA atikramevyatikrame aticAre anAcAre yo mayA daivasiko'ticAraH kRtastasya mithyAduSkRtamityetatprAgvat, navaramatikramAdInAM svarUpamucyate-'AdhAkammanimaMtaNa paDisuNamANe aikkamo hoi / payabheyAi vaikkama gahie taieyarola gilie||1||'asy vyAkhyA- AdhAkarmanimantraNe gRhISye evaM pratizRNvati sati sAdhAvatikrama:- sAdhukriyollaGganarUpo bhavati, yata evambhUtaM vacaH zrotumapi na kalpate, kiM punaH pratipattuM?, tataHprabhRti bhAjanodgahaNAdau tAvadatikramo // 1019 // yAvadupayogakaraNam, tataH kRte upayoge gacchataH padabhedAdirvyatikramastAvad yAvadutkSiptaM bhojanaM dAtreti, tato gRhIte sati 0 AdhAkarmanimantraNe pratizRNvati atikramo bhavati / padabhedAdi vyatikramo gRhIte tRtIya itaro gilite||1|| 8888888888808 Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1020 // 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, sUtram 17(18) paDikamAmi egavihe daNDaguptiSUdAharaNAni suutrm| tasmiMstRtIyaH, aticAra ityarthaH, tAvaddyAvadvasatiMgatveryApathapratikramaNAdyuttarakAlaM lambanotkSepaH, tata uttarakAlamanAcAraH, tathA cAha-'itaro gilie'tti prakSipte sati kavale anAcAra iti gaathaarthH|| idaM cAdhAkarmodAharaNena sukhapratipattyarthamati-0 kramAdInAM svarUpamuktam, anyatrApyanenaivAnusAreNa vijJeyamiti / ayaM cAticAraHsaMkSepata ekavidhaH, saMkSepavistaratastu dvividhaH, trividho yAvadasaGkhayeyavidhaH, saMkSepavistaratA punardvividhaH trividhaM prati saMkSepa ekavidhaM prati vistara iti, evamanyatrApi yojyam, vistaratastvanantavidhaH, tatraikavidhAdibhedapratikramaNapratipAdanAyAha paDikkamAmi egavihe asaMjame / paDikkamAmidohiM bandhaNehiM-rAgabaMdhaNeNaM dosabandhaNeNaM / pa0 tihiM daNDehiM maNadaMDeNaM vayadaMDeNaM / kAyadaMDeNaM / pa0 tihiM guttIhiM-maNaguttIe vayaguttIe kaayguttiie|| sUtram 17 / / (18) pratikramAmi pUrvavat, ekavidhe- ekaprakAre asaMyame- aviratilakSaNe sati pratiSiddhakaraNAdinA yo mayA daivasiko'ticAraH kRta iti gamyate, tasya mithyA duSkRtamiti sambandhaH, vakSyate ca sajjhAe Na sajjhAiyaM tassa micchAmi dukkaDaM evamanyatrApi yojanA kartavyA, pratikrAmAmi dvAbhyAM bandhanAbhyAM hetubhUtAbhyAM yo'ticAraH, baddhyate'STavidhena karmaNA yena hetubhUtena tadbandhanamiti, tadvandhanadvayaM darzayati-rAgabandhanaM ca dveSabandhanaM ca, rAgadveSayostu svarUpaM yathA namaskAre, bandhanatvaM cAnayoH pratItam, yathoktaMsnehAbhyaktazarIrasya reNunA zliSyate yathA gaatrm| rAgadveSAklinnasya karmabandho bhvtyevm||1|| pratikramAmi tribhirdaNDaiH daNDyatecAritraizvaryApahArato'sArIkriyate ebhirAtmeti daNDAH dravyabhAvabhedabhinnAH, bhAvadaNDairihAdhikAraH, tairhetubhUtairyo'ticAraH, bhedena darzayati- manodaNDena vAgdaNDena kAyadaNDena, manaHprabhRtibhizca duSprayuktairdaNDyate Atmeti, atra codAharaNAni- tattha 0 tatra Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1021 // maNadaMDe udAharaNaM- koMkaNagakhamaNao, so uhajANU ahosiro ciMtito acchai, sAhUNo aho khaMto suhajjhANovaga 4. caturthaotti vaMdaMti, cireNa saMlAvaM deumAraddho, sAhUhiM pucchio, bhaNai-kharo vAo vAyati, jai te mama puttA saMpayaM vallarANi madhyayanam pratikramaNaM, palIvijA to tesiM varisAratte sarasAe bhUmIe subahU sAlisaMpayA hojjA, evaM ciMtiyaM me, AyarieNa vArio Thio, to sUtram 17(1 evamAi jaM asuhaM maNeNa ciMtei so mnndNddo||1|| vaidaMDe udAharaNaM- sAhU saNNAbhUmIo Agao, avihIe Aloei egavihe0 jahA sUyaravaMdaM dilRti, purisehiM gaMtuM mAriyaM // 2 // iyANiM kAyadaMDe udAharaNaM- caMDaruddo Ayario, ujjeNiM bAhiragAmAo daNDaguptiSUaNujANa pekkhao Agao, soya aIva rosaNo, tattha samosaraNe gaNiyAgharaviheDio jAikulAisaMpaNNo ibbhadArao dAharaNAni suutrm| seho uvaDhio, tattha aNNehiM asaddahaMtehiM caMDaruddassa pAsaM pesio, kaliNA kalI ghassautti, so tassa uvaDhio, teNa so taheva loyaM kAuM pavvAvio, pacUse gAma vaccaMtANaM purao seho piTThao caMDaruddo, AvaDio ruTTho sehaM daMDeNa matthae haNai8 kahaM te pattharo Na dichotti?, seho sammaM sahai, AvassayavelAe ruhirAvalitto diTTho, caMDaruddassa taM pAsiUNa micchAmi manodaNDe udAharaNa- koNakakSapakaH, sa UrdhvajAnuradhaH zirAzcintayan tiSThati, sAdhavaH aho vRddhaH zubhadhyAnopagata iti vandante, cireNa saMlApaM dAtumArabdhaH, sAdhubhiH pRSTaH, bhaNati- kharo vAto vAti, yadi te mama putrAH sAmprataM tRNAdIni pradIpayeyuH tadA teSAM varSArAne sarasAyAM bhUmau subahrI zAlIsaMpat bhavet , evaM cintita mayA, AcAryeNa vAritaH sthitaH, tadevamAdi yadazubhaM manasA cintayati sa manodaNDaH // 1 // vAgdaNDe udAharaNaM- sAdhuH saMjJAbhUmerAgataH, avidhinA''locayati- yathA : zUkaravRndaM dRSTamiti, puruSairgatvA mAritaM // 2 // idAnIM kAyadaNDe udAharaNaM- caNDarudra AcAryaH ujjayinIM bahiAmAdanuyAnaprekSaka AgataH, sa cAtIva roSaNaH, tatra samavasaraNe gaNikAgRhavinirgato jAtikulAdisaMpanna ibhyadArakaH zaikSa upasthitaH, tatrAnyairazraddadhadrizcaNDarudrasya pArzva preSitaH, kalinA ghaSyatAM kaliriti.sa tsyopsthitH.8||1021|| tena sa tathaiva locaM kRtvA pravrAjitaH, pratyUSe grAmaM vrajatoH purataH zaikSakaH pRSThatazcaNDarudraH, Apatito ruSTaH ziSyaM daNDena mastake hanti, kathaM tvayA prastaro na dRSTa iti? zaikSaH samyak sahate, AvazyakavelAyAM rudhirAvalipto dRSTaH caNDarudrasya tadRSTvA mithyA me - anuyAna rathayAtrA ityarthaH / Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1022 // dukkaDatti veraggeNa kevalaNANaM uppaNNaM, sehassavi kAleNa kevalaNANamuppaNNaM 3 // paDikkamAmi tihiM guttIhiM- maNaguttIe | 4. caturthavayaguttIe kAyaguttIe' pratikramAmi tisRbhirguptibhiH karaNabhUtAbhiryo'ticAraH kRta iti, tadyathA- manoguptyA vAgguptyA , | madhyayanam | pratikramaNaM, kAyaguptyA, guptInAM ca karaNatA aticAraM prati pratiSiddhakaraNakRtyAkaraNAzraddhAnaviparItaprarUpaNAdinA prakAreNa, sUtram 17(18) zabdArthastvAsAMsAmAyikavad draSTavyaH, yathAsaGkhayamudAharaNAni-'maNaguttIe tahiyaM jiNadAso sAvaoya setttthisuo|so | paDilamAmi | egavihe. savvarAipaDimaM paDivaNNo jaannsaalaae||1||bhjubbhaamig pallaMka ghettuMkhIlajuttamAgayA tattha / tasseva pAyamuvariM maMcagapAyaM daNDaguptiSUSThaveUNaM // 2 // aNAyAramAyaraMtI pAo viddho ya maMcakIleNaM / so tA mahaI vedaNa ahiyAseI tahiM sammaM // 3 // Na ya dAharaNAni suutrm| maNadukkaDamuppaNNaM tassajjhANaMmi niccalamaNassa / daLUNavi vilIyaM iya maNaguttI kareyavvA ||4||viguttiie sAhasaNNAtagapalligacchae dttuN| coraggaha seNAvaivimoio bhaNai mA saah||1||cliyaa ya jaNNajattA saNNAyaga miliya aMtarA ceva / mAyapiyabhAyamAI sovi Niyatto samaMtehiM // 2 // teNehi gahiya musiyA diTThote biMti so imosaahuu| amhehi gahiyamukko to beMtI ammayA tss||3|| tujjhehiM gahiyamukko? Ama ANeha bei to churiyaM / jA chiMdAmi thaNaMti kiMti seNAvaI bhnni|| - duSkRtamiti vairAgyeNa kevalajJAnamutpannam, zaikSasyApi kAlena kevljnyaanmutpnnm| 0 manoguptau tatra jinadAsaH zrAvakazca zreSThisutaH / sa sarvarAtrikIpratimAM pratipanno yAnazAlAyAm // 1 // bhAryA udbhAmikA palyaGkaM gRhItvA kIlakayuktamAyAtA tatra / tasyaiva pAdasyopari maJcakapAdaM sthApayitvA // 2 // anAcAramAcarantI pAdo viddhazca maJcakIlakena / sa tAvat mahartI vedanAmadhyAsayati tatra samyak // 3 // na ca manoduSkRtamupannaM tasya dhyAne nishclmnsH| dRSTvApi vyalIkaM evaM manoguptiH karttavyA / / 4 // vAgguptau sAdhUna saMjJAtIyapallI gacchato dRSTvA / cauragrahaH senApatinA vimocito bhaNati mA cIkathaH / / 1 // calitAzca yajJayAtrAyai sajJAtIyA militA antaraiva / mAtApitRbhrAtrAdayaH so'pi nivRttaH samaM taiH / / 2 / / stenairgRhItA muSitA dRSTaste bruvate so'yaM sAdhuH / asmAbhirgRhItvA muktastadA bravItyambA tasya // 3 // yuSmAbhirgRhItamuktaH? om Anayata brUte tataH kSurikAm / yacchinadhi stanamiti kimiti senApatirbhaNati / / // 1022 // Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1023 // 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, sUtram 18(19) paDitamAmi tihiM sallehiM yAvat vikthaaH| 4||dujjmmjaat eso dichA tumhe tahAvi Navi sittuN| kiha puttotti? aha mama kiha Navi siTuMti? dhmmkhaa||5|| AuTTo uvasaMto mukkA majjhaM piyaMsi mAyatti / savvaM samappiyaM se vaiguttI eva kaayvvaa||6|| kAiyaguttAharaNaM addhANapavaNNago jahA sAhU / AvAsiyaMmi satthe Na lahai tahiM thaMDilaM kiNci||1||lddhN ca'NeNa kahavI ego pAo jahiM pitttthaai| tahiyaM Thiegapao savvaM rAiMtahiM thddho||2||nn Thaviya kiMci atthaMDilaMmi hoyavvameva gutteNaM / sumahabbhaevi ahavA sAhuNa bhiMde gaI ego||3|| sakkapasaMsA assaddahANa devAgamo viuvvai ya / maMDukkaliyA sAhU jayaNA so saMkame saNiyaM // 4 // hatthI viuvviojo Agacchai maggao gulguliNto|nn ya gaibheyaM kuNaI gaeNa hattheNa ucchuuddho||5|| ber3a paDato micchAmidukkaDaM jiya virAhiyA metti / Na ya appANe ciMtA devo tuTTho NamaMsai y||6|| paDikkamAmi tihiMsallehi-mAyAsalleNaM niyANasalleNaM micchAdasaNasalleNaM / paDikkamAmi tihiM gAravehiM- iDIgAraveNaM rasagAraveNaM saayaagaarvennN| paDikkamAmi tihiM virAhaNAhi-NANavirAhaNAe daMsaNavirAhaNAe crittviraahnnaae| paDikkamAmi cauhiM kasAehiMkohakasAeNaMmANakasAeNaM mAyAkasAeNaM lohakasAeNaM / paDikkamAmicauhi saNNAhiM- AhArasaNNAe bhayasaNNAe mehuNasaMNAe 4 // durjanmajAta eSa dRSTA yUyaM tathApi naiva ziSTam / kathaM putra iti atha mahyaM kathaM naiva ziSTamiti? dharmakathA // 5 // AvRtta upazAnto muktA mama priyA'si mAtariti / sarvaM samarpitaM tasyA vacoguptirevaM karttavyA / / 6 // kAyikaguptyAharaNaM adhvaprapannako yathA saadhuH| AvAsite sArthe na labhate tatra sthaNDilaM kvacit / / 1 // labdhaM cAnena kathamapi ekaH pAdo yatra pratiSThati / tatra sthitaikapAdaH sarvAM rAtri tatra stabdhaH (sthitaH) // 2 // na sthApitaM kiJcidasthaNDile bhavitavyamevaM guptena / sumahAbhaye'pyathavA sAdhurna bhinatti gatimekaH // 3 // zakraprazaMsA azraddhAnaM devAgamo vikurvati ca / maNDUkikAH sAdhuryatanayA sa saMkrAmati shnaiH|| 4 // hastI vikurvito yaH AgacchatipRSThato gulgulaaymaanH| na ca gatibhedaM karoti gajena hstenotkssiptH||5|| brUte patan mithyA me duSkRtaM jIvA virAddhA mayeti / na cAtmani cintA devastuSTo namasyati ca // 6 // 8 // 1023 // Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1024 // 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, sUtram 18(19) paDilamAmi tihiM sallehiM yAvat vikthaa:| prigghsnnnnaae| paDikkamAmi cauhiM vikahAhiM- itthIkahAe bhattakahAe desakahAe raaykhaae| paDikkamAmi cauhiM jhANehiMaTTeNaM jhANeNaM ruddeNaM0 dhammeNaM0 sukkeNaM0 // sUtram 18 // (19) / pratikramAmi tribhiH zalyaiH karaNabhUtairyo'ticAraH kRtaH, tadyathA-mAyAzalyena nidAnazalyena mithyAdarzanazalyena, zalyate'neneti zalyaM-dravyabhAvabhedabhinnam, dravyazalyaMkaNTakAdi, bhAvazalyamidameva, mAyA-nikRtiH saivazalyaM mAyAzalyam, iyaM bhAvanAyo yadA'ticAramAsAdya mAyayA nAlocayatyanyathA vA nivedayatyabhyAkhyAnaM vA yacchati tadA saiva zalyamazubhakarmabandhanenAtmazalyanAt tena, nidAnaM-divyamAnuSarddhisaMdarzanazrAvaNAbhyAM tadabhilASAnuSThAnaM tadeva zalyamadhikaraNAnumodanenAtmazalyanAt tena, mithyA-viparItaM darzanaM mithyAdarzanaM mohakarmodayajamityarthaH, tadeva zalyaM tatpratyayakarmAdAnenAtmazalyanAt, tatpunarabhinivezamatibhedAnyasaMstavopAdhito bhavati, iha codAharaNAni-mAyAzalye rudro vakSyamANaH paNDurAryA coktA, nidAnazalye brahmadattakathAnakaM yathA taccarite, mithyAdarzanazalye goSThAmAhilajamAlibhikSUpacarakazrAvakA abhinivezamatibhedAnyasaMstavebhyo mithyAtvamupAgatAH, tatra goSThAmAhilajamAlikathAnakadvayaMsAmAyike uktam, bhikSUpacarakazrAvakakathAnakaM tuuprissttaadvkssyaamH|| pratikramAmi tribhigauravaiH karaNabhUtairyo'ticAraH kRtaH, tadyathA- RddhigauraveNa rasagauraveNa sAtagauraveNa, tatra gurorbhAvo gauravam, tacca dravyabhAvabhedabhinnam, dravyagauravaM vajrAdeH bhAvagauravamabhimAnalobhAbhyAmAtmano'zubhabhAvagauravaM saMsAracakravAlaparibhramaNahetuH karmanidAnamiti bhAvArthaH, tatra RddhyA- narendrAdipUjyAcAryAditvAbhilASalakSaNayA gauravaM- RddhiprAptyAbhimAnAprAptisamprArthanadvAreNA''tmano'zubhabhAvagauravamityarthaH, evaM rasena gauravaM- iSTarasaprAptyabhimAnAprAptiprArthanadvAreNA''tmano'zubhabhAvagauravaM tena, sAtaM-sukhaM tena gauravaM sAtaprAptyabhimAnAprAptaprArthanadvAreNAtmano'zubhabhAvagauravaM tena, iha ca triSvapyudAharaNaM // 1024 // Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1025 // maGgaH- mathurAe~ ajjamaMgU AyariyA subahusaDDA (hayA ya)tahiyaM ca / iThTharasavatthasayaNAsaNAi ahiyaM pycchNti||1|| so 4. caturthatihivi gAravehiM paDibaddho aIva tattha kaalgo| mahurAe niddhamaNe jakkho ya thiNsmuppnnnno||2||jkkhaaytnnaduurenn madhyayanam pratikramaNaM, tattha sAhUNa vaccamANANaM / saNNAbhUmiM tAhe aNupavisai jkkhpddimaae||3||nnillaaleuN jIhaM NippheDiUNa taM gvkkhennN| sUtram 18(19)/ daMsei eva bahuso puTThoya kayAi saahuuhiN||4|| kimidaM? to so vayaI jIhAduTTho ahaM tu so mNguu| itthuvavaNNo tamhA tubbhevi paDikamAmi tihiMsanehi evaM kare koii||5|| mA sovi evaM hohiti jIhAdoseNa jIha dAemi / daTThaNa tayaM sAhU suTutaramagAravA jaayaa||6|| yAvat pratikramAmi tisRbhirvirAdhanAbhiryo'ticAra ityAdi pUrvavat, tadyathA- jJAnavirAdhanayetyAdi, tatra virAdhanaM- kasyacidvastunaH vikthaaH| khaNDanaM tadeva virAdhanA jJAnasya virAdhanA jJAnavirAdhanA- jJAnapratyanIkatAdilakSaNA dayA, uktaM ca- NANapaDiNIya NiNhava accAsAyaNa tadaMtarAyaM c| kuNamANassa'iyAro NANavisaMvAdajogaM c||1|| tatra pratyanIkatA paJcavidhajJAnanindayA, tadyathAAbhinibodhikajJAnamazobhanam, yatastadavagataM kadAcittathA bhavati kadAcidanyatheti, zrutajJAnamapizIlavikalasyAkiJcikaratvAdazobhanameva, avadhijJAnamapyarUpidravyAgocaratvAdasAdhu, manaH paryAyajJAnamapi manuSyalokAvadhiparicchinnagocara-8 tvAdazobhanam, kevalajJAnamapi samayabhedena darzanajJAnapravRtterekasamaye'kevalatvAdazobhanamiti, nihnavo- vyapalApaH, anya 0 mathurAyAmAryamaGgava AcAryAH, subahavaH zrAddhAstatra c| iSTarasavastrazayanAsanAdi adhikaM prayacchanti // 1 // sa tribhirapi gauravaiH pratibaddho'tIva tatra kaalgtH| mathurAyAM nirdhamane yakSazca tatra smutpnnH|| 2 // yakSAyatanasyAdUreNa tatra sAdhUnAM vrajatAm / saMjJAbhUmiM tadA'nupravizya yakSapratimAyAm / / 3 / / nirlAlya jihvAM niSkAzya tAM " // 1025 // gavAkSeNa / darzayati evaM bahuzaH pRSTazca kadAcit sAdhubhiH // 4 // kimidaM? tadA sa vadati jihvAduSTo'haM tu sa maGgaH / atropapannastasmAdhuSmAkamapyevaM kuryAtko'pi // 5 // mA so'pyevaM bhaviSyati jihvAdoSeNa jihvAM darzayAmi / dRSTvA takat sAdhavaH suSTutaramagauravA jaataaH|| 6 // Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1026 // sakAze'dhItamanyaM vyapadizati, accAsAyaNA-kAyA vayA ya tecciya te ceva pamAya appamAyA ca / mokkhAhigArigANaM 4. caturthajoisajoNIhi kiM kajaM? // 1 // ' ityAdi, antarAyamasaGkhaDAsvAdhyAyikAdibhiH karoti, jJAnavisaMvAdayogaH akAla- madhyayanam pratikramaNaM, svAdhyAyAdinA, darzanaM- samyagdarzanaM tasya virAdhanA darzanavirAdhanA tayA, asAvapyevameva paJcabhedA, tatra darzanapratyanIkatA sUtram 18(19) kSAyikadarzanino'pi zreNikAdayo narakamupagatA iti nindayA, nihnavaH- darzanaprabhAvanIyazAstrApekSayA prAgvad draSTavyaH, paDikkamAmi tihiM sallehi atyAzAtanA-kimebhiH kalahazAstrairiti?, antarAyaM prAgvat, darzanavisaMvAdayogaHzaGkAdinA, cAritraM prAgnirUpitazabdArtha / yAvat tasya virAdhanA cAritravirAdhanA tayA- vrtaadikhnnddnlkssnnyaa| pratikramAmi caturbhiH kaSAyairyo'ticAraH kRtaH, tadyathA- vikthaaH| krodhakaSAyeNa mAnakaSAyeNa mAyAkaSAyeNa lobhakaSAyaNa, kaSAyasvarUpaM sodAharaNaM yathA namaskAra iti|| pratikramAmi catasRbhiH saMjJAbhiryo'ticAraH kRtaH, tadyathA- AhArasaMjJayetyAdi 4, tatra saMjJAnaM saMjJA, sA punaH sAmAnyena kSAyopazamikI audayikIca, tatrA''dyA jJAnAvaraNakSayopazamajAmatibhedarUpA, na tayehAdhikAraH, dvitIyA sAmAnyena caturvidhA''hArasaMjJAdilakSaNA, tatrAhArasaMjJA-AhArAbhilASaH kSudvedanIyodayaprabhavaH khalvAtmapariNAma ityarthaH,sApunazcaturbhiHsthAnaiH samutpadyate, tadyathA-'omakoTTayAe 1 chuhAveyaNijjassa kammassodaeNaM 2 maIe 3 tadaTThovajogeNaM tatra matirAhArazravaNAdibhyo bhavati, tadarthopayogastvAhAramevAnavarataM cintayataH, tayA''hArasaMjJayA, bhayasaMjJA- bhayAbhiniveza:- bhayamohodayajo jIvapariNAma eva, iyamapi caturbhiH sthAnaiH samutpadyate tadyathA-"hINasattayAe 1 bhayamohaNijjodaeNaM 2 maie 3 tayaTThovaogeNaM' tayA, 0 kAyA vratAni ca tAnyeva ta eva pramAdA apramAdAzca / mokSAdhikAriNAM jyotiryonibhiH kiM kArya? // 1 // OM avamakoSThatayA kSudhA vedanIyasya karmaNa udayena | matyA tdrthopyogen| 0 hInasattvatayA bhayamohanIyodayena matyA tdrthopyogen| Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1027 // 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, sUtram 18(19)/ paDikkamAmi tihiMsallehi yAvat vikthaaH| maithunasaMjJA maithunAbhilASa: vedamohodayajojIvapariNAma eva, iyamapicaturbhiH sthAnaiH samutpadyate, tadyathA-"ciyamaMsasoNiyatAe 1 vedamohaNijjodaeNaM 2 maIe 3 tayaTThovaogeNaM 4' tayA, tathA parigrahasaMjJA-parigrahAbhilASastIvralobhodayaprabhava AtmapariNAmaH, iyamapi caturbhiH sthAnairutpadyate, tadyathA-'avivittayAe1 lohodaeNaM 2 maIe 3 tadaTThovaogeNaM 4' tyaa|| pratikramAmi catasRbhirvikathAbhiH karaNabhUtAbhiryo'ticAraH kRtaH, tadyathA-'strIkathaye'ti viruddhA vinaSTA vA kathA vikathA, sAca strIkathAdilakSaNA, tatra strINAM kathA strIkathA tayA, sA caturvidhA- jAtikathA kulakathA rUpakathA nepathyakathA, tatra jAtikathA brAhmaNIprabhRtInAmanyatamA prazaMsati dveSTi vA, kulakathA ugrAdikulaprasUtAnAmanyatamAm, rUpakathA andhriprabhRtInAmanyatamAyA rUpaM prazaMsati-'andhrINAM ca dhruvaM lIlAcalitabhUlate mukhe| Asajya rAjyabhAraM svaM, sukhaM svapiti mnmthH||1||' ityAdinA, dveSTi vA'nyathA, nepathyakathA andhrIprabhRtInAmevAnyatamAyAH kacchaTAdinepathyaM prazaMsati dveSTi vA, tathA bhaktaM- odanAditasya kathA bhaktakathA tayA, sAcaturvidhA''vApAdibhedataH, yathoktaM-bhattakahAvi cauddhA AvAvakahA taheva nnivvaave| AraMbhakahA ya tahA NiTThANakahA cautthI u||1||aavaavittiydvvaa sAgaghayAdI ya ettha uvuttaa| dasapaMcarUvaittiyavaMjaNabheyAi nnivvaave||2||aarNbh chAgatittiramahisAraNNAdiyA vadhita ettha / rUvagasayapaMcasayA NiTThANaM jA sayasahassaM ||3||desh:jnpdstsy kathA dezakathA tayA, iyamapi chandAdibhedAdinA caturddhaMva, yathoktaM- desassa kahA bhaNNai desakahA desa jaNavao OcitamAMsazoNitatayA vedamohanIyodayena matyA tadarthopayogena / 0 aviviktatayA lobhodayena matyA tadarthopayogena / 0 bhaktakathApi caturdhA AvApakathA tathaiva nirvaape| ArambhakathA ca tathA niSThAnakathA caturthI c|| 1 // AvApa IyavyA shaakghRtaadishcaatropyuktaaH| daza paJcarUpyakA iyad- vynyjnbhedaadirnivaape||2|| Arambhe chAgatittiramahiSAraNyAdikA hatA atra / zatapazcazatarUpakA niSThAnaM yAvat shtshsrm||3|| dezasya kathA bhaNyate dezakathA dezo janapado. // 1027 // Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1028 // hoti / sAvi cauddhA chaMdo vihI vigappo ya NevatthaM // 1 // chaMdo gammAgammaM jaha mAuladuhiyamaMgalADANaM / aNNesiM sA bhagiNI gollAINaM 4. caturthaagammA u||2||maatisvttiudicaann gamma aNNesi ega pNcnnh| emAi desachaMdo dezavihIvirayaNA hoii||3||bhoynnvirynnmnnibhuusiyaai madhyayanam pratikramaNaM, | jaM vAvi bhujae pddhm| vIvAhavirayaNA'viya cauraMtagamAiyA hoi|| 4 // emAI desavihI desavigappaM ca saasnipphttii| jaha | sUtram 18(19) vppkuuvsaarnninirellgsaaliroppaaii||5|| gharadevakulavigappA taha vinivesA ya gaamnyraaii| emAi vigappakahA nevatthakahA imA hoi|| paDikkamAmi tihiM sallehiM 6 // itthIpurisANaMpi ya sAbhAviya tahaya hoi veuvvii| bheDigajAligamAI desakahA esa bhaNievaM // 7||raajnyH kathA rAjakathA tayA, yAvat iyamapi narendranirgamAdibhedena caturvidhaiva, yathoktaM-rAyakaha cauha niggama aigamaNa bale ya koskotttthaare| nijAi ajja rAyA erisa vikthaaH| iddviivibhuuiie||1|| cAmIyarasUrataNU hatthIkhaMdhami sohae evaM / emeva ya aiyAiM iMdo alayAurI ceva // 2 // evaiya AsahatthI rahapAyalabalavAhaNakahesA / evai koDI kosA koTThAgArAva eviyaa||3||prtikrmaami caturbhiAnaH karaNabhUtairazraddheyAdinA prakAreNa yo'ticAraH kRtaH, tadyathA- ArtadhyAnena 4, tatra dhyAtiAnamiti bhAvasAdhanaH, tatpunaH kAlato'ntarmuhUrtamAtram, bhedatastu bhvti| sA'pi caturdhA chando vidhirvikalpazca nepthym|| 1 // chando gamyAgamyaM yathA mAtuladuhitA'GgalATAnAmanyeSAM sA bhaginI gollAdInAmagamyA tu // 2 // mAtRsapatnI tu udIcyAnAM gamyA anyeSAmekA paJcAnAm / evamAdi dezacchando dezavidhiviracanA bhavati // 3 // bhojanaviracanamaNibhUSaNAni yadvApi bhujyate prthmm| vivAhaviracanApi ca caturantagamAdikA (zAripaTTAdikA) bhavati // 4 // evamAdi dezavidhirdezavikalpazca zasyaniSpattiH / yathA vaprakUpasAriNInadIpUrAdinA shaaliiropaadi|| 5 // gRhadevakulavikalpA tathA vinivezAca graamngraadiinaam| evamAdirvikalpakathA nepathyakathaiSA bhavati / / 6 / / strINAM puruSANAmapi ca svAbhAvikastathA bhavati vikurvii| bheDikajAlikAdi (mIlanAdi) dezakathaiSA bhaNitaivam // 7 // 0 rAjakathA caturdhA nirgamo'tigamo balaM ca koshkosstthaagaare| niryAtyadya rAjA idRzyA 0 // 1028 / / RddhivibhUtyA // 1 // cAmIkarasUratanurhastiskandhe zobhate evam / evameva cAtiyAti indro'lakApuryAmiva // 2 // etAvanto'zvA hastino rathAH pAdAtaM balavAhanAni kthaissaa| iyantyaH koTyaH kozAH koSThAgArANi veynti||3|| Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhyayanam zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1029 // 4.1 dhyAna catuSprakAramArtAdibhedena, dhyeyaprakArAstvamanojJaviSayasaMprayogAdayaH, tatra zokAkrandanavilapanAdilakSaNamArtaM tena, 4. caturthautsannavadhAdilakSaNaM raudraM tena, jinapraNItabhAvazraddhAnAdilakSaNaM dhayaM tena,avadhAsammohAdilakSaNaM zuklaM tena, phalaM punasteSAM hi tiryagnarakadevagatyAdimokSAkhyamiti krameNa, ayaM dhyaansmaasaarthH| pratikramaNaM, shtkm| ||ath caturthA'dhyayane dhyAnazatakam // sU0gA01 vyAsArthastu dhyAnazatakAdavaseyaH,taccedaM- dhyAnazatakasya camahArthatvAdvastutaH zAmrAntaratvAt prArambha eva vighnavinAyakopa-8 maGgalaM pratijJA zAntaye maGgalArthamiSTadevatAnamaskAramAha vIraM sukkajjhANaggidahakammiMdhaNaM paNamiUNaM / joIsaraM saraNNaM jhANajjhayaNaM pavakkhAmi / / sU0 gaa01|| vIraM- zukladhyAnAgnidagdhakarmendhanaM praNamya dhyAnAdhyayanaM pravakSyAmIti yogaH, tatra Ira gatipreraNayoH ityasya vipUrvasyAjantasya vizeSeNa Irayati karma gamayati yAti veha zivamiti vIrastaM vIram, kiMviziSTaM tamityata Aha-zucaM klamayatIti zuklam, zokaM glapayatItyarthaH, dhyAyate-cintyate'nena tattvamiti dhyAnam, ekAgracittanirodha ityarthaH, zuklaM ca tad dhyAnaM / ca tadeva karmendhanadahanAdagniH zukladhyAnAgniH tathA mithyAdarzanAviratipramAdakaSAyayogaiH kriyata iti karma- jJAnAvaraNIyAdi tadevAtitIvraduHkhAnalanibandhanatvAdindhanaM karmendhanaM tatazca zukladhyAnAgninA dagdhaM-svasvabhAvApanayanena bhasmIkRtaM karmendhanaM yena sa tathAvidhastam, praNamya prakarSaNa manovAkkAyayogairnatvetyarthaH, samAnakartRkayoH pUrvakAle ktvApratyayavidhAnAdhyAnAdhyayana // 1029 // pravakSyAmIti yogaH, tatrAdhIyata ityadhyayanam, 'karmaNi lyuT' paThyata ityarthaH, dhyAnapratipAdakamadhyayanaM 2 tadyAthAtmyamaGgIkRtya prakarSeNa vakSye- abhidhAsye iti, kiMviziSTaM vIraM praNamyetyata Aha- yogezvaraM yogIzvaraM vA tatra yujyanta iti yogA: Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.1 dhyaanshtkm| sU0gA02 dhyaancittyorlkssnne| bhAga-3 // 1030 // manovAkkAyavyApAralakSaNAH tairIzvaraH- pradhAnastam, tathAhi- anuttarA eva bhagavato manovAkkAyavyApArA iti, yathoktaMdavvamaNojoeNaM maNaNANINaM aNuttarANaM c| saMsayavocchittiM kevaleNa nAUNa sai kuNai // 1 // ribhiyapayakkharasaralA micchitrtiricchsgirprinnaamaa| maNaNivvANI vANI joyaNanihAriNI jaM ca // 2 // ekkA ya aNegesiM saMsayavoccheyaNe apddibhuuyaa| na ya Nivijjai soyA tippai svvaauennNpi|| 3 // savvasurehitovi hu ahigo kaMto ya kAyajogo se| tahavi ya pasaMtarUve kuNai sayA paannisNghaae||4|| ityAdi, yujyate vA'nena kevalajJAnAdinA Atmeti yogaH- dharmazukladhyAnalakSaNaH sa yeSAM vidyata iti yoginaH- sAdhavastairIzvaraH, tadupadezena teSAM pravRttestatsambandhAditi, teSAM vA Izvaro yogIzvaraH, IzvaraH prabhuH svAmItyanAntaram, yogIzvaram, athavA yogismaryaM- yogicintyaM dhyeyamityarthaH, punarapi sa eva vizeSyate- zaraNyam, tatra zaraNe sAdhuH zaraNyastaM-rAgAdiparibhUtAzritasattvavatsalaM rakSakamityarthaH, dhyAnAdhyayanaM pravakSyAmItyetad vyAkhyAtameva / atrA''ha- yaH zukladhyAnAgninA dagdhakarmendhanaH sa yogezvara eva yazca yogezvaraH sa zaraNya eveti gatArthe vizeSaNe, na, abhiprAyAparijJAnAd, iha zukladhyAnAgninA dagdhakarmendhanaH sAmAnyakevalyapi bhavati, natvasau yogezvaraH, vAkkAyAtizayAbhAvAt, sa eva ca tattvataH zaraNya iti jJApanArthamevAduSTametadapi, tathA cobhayapadavyabhicAre'jJAtajJApanArthaM ca zAstre vizeSaNAbhidhAnamanujJAtameva pUrvamunibhirityalaM vistareNeti gaathaarthH||1||saamprtN dhyAnalakSaNapratipAdanAyA''ha jaMthiramajjhavasANaM taM jhANaM jaMcalaM tayaM cittaM / taM hoja bhAvaNA vA aNupehA vA ahava ciMtA // sU0 gaa02|| dravyamanoyogena manojJAninAmanuttarANAM ca / saMzayavyucchittiM kevalena jJAtvA sadA karoti // 1 // ribhitapadAkSarasaralA mlecchetaratiryaksvagI:- pariNAmA / manonirvApiNI vANI yojanavyApanI yaca / / 2 / / ekA cAnekeSAM saMzayavyucchedanI apribhuutaa| na ca nirvidyate zrotA tapyati sarvAyuSA'pi // 2 // sarvasurebhyo'pi adhikaH kAntazca 8 kaayyogstsy| tathApi ca prazAntarUpAn karoti sadA prANisaMghAtAn // 4 // Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.1dhyaanshtkm| sU0gA03 dhyaansthitiH| // 1031 // yadi tyuddezaH sthiraM- nizcalam, adhyavasAnaM- mana ekAgratAlambanamityarthaH, tadi ti nirdeze, dhyAnaM prAgnirUpitazabdArtham, tatazcaitaduktaM bhavati- yat sthiramadhyavasAnaM taddhyAnamabhidhIyate, yaccala miti yatpunaranavasthitaM taccittam, taccaughatastridhA bhavatIti darzayati- tadbhavedbhAvanA ve ti taccittaM bhavedbhAvanA, bhAvyata iti bhAvanA dhyAnAbhyAsakriyetyarthaH, vA vibhASAyAm, anuprekSA veti anu- pazcAdbhAve prekSaNaM prekSA, sA ca smRtiAnAd bhraSTasya cittaceSTetyarthaH, vA pUrvavat athavA cinte ti athavAzabdaH prakArAntarapradarzanArthaH cinteti yA khalUktaprakAradvayarahitA cintA manazceSTA sA cinteti gAthArthaH // 2 // itthaM dhyAnalakSaNamoghato'bhidhAyAdhunA dhyAnameva kAlasvAmibhyAM nirUpayannAha aMtomuhattamettaM cittAvatthANamegavatthumi / chaumatthANaM jhANaMjoganiroho jiNANaM tu||suu0 gaa03|| iha muhUrtaH- saptasaptatilavapramANaH kAlavizeSo bhaNyate, uktaM ca- kAlo paramaniruddho avibhajjo taM tu jANa samayaM tu / samayA yA asaMkhejjA bhavaMti uusaasniisaasaa||1|| haTThassa aNavagallassa, NiruvakiTThassa jNtunno| ege UsAsanIsAse, esa pANutti vuccai // 2 // satta pANUNi se thove, satta thovANi se lve| lavANaM sattahattarIe, esa muhatte viyaahie||3|| antarmadhyakaraNe, tatazcAntarmuhUrtamAtraM kAlamiti gamyate, mAtrazabdastadadhikakAlavyavacchedArthaH, tatazca bhinnamuhUrtameva kAlam, kiM?- cittAvasthAna miti cittasyamanasaH avasthAnaM cittAvasthAnam, avasthiti:- avasthAnam, niSprakampatayA vRttirityarthaH, kka?- ekavastuni eka-advitIyaM vasantyasmin guNaparyAyA iti vastu-cetanAdi ekaM ca tadvastu ekavastu tasmin 2 chadmasthAnAM dhyAna miti, tatra chAdayatIti 0 kAlaH paramaniruddho'vibhAjyastameva jAnIhi samayaM tu| samayAzcAsaMkhyeyA bhavata ucchrAsaniHzvAsau // 1 // hRSTasyAnavakalpasya nirupakliSTasya jntoH| eka ucchAsanizvAsa eSa prANa ityucyate // 2 // sapta prANAste stoke sapta stokAste lve| lavAnAM saptasaptatyA eSa muhUrto vyaakhyaatH|| 3 // Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka | niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1032 // chadma-pidhAnaM tacca jJAnAdInAM guNAnAmAvArakatvAjjJAnAvaraNAdilakSaNaM ghAtikarma, chadmani sthitAzchadmasthA akevalina 4. caturthaityarthaH, teSAM chadmasthAnAm, dhyAnaM prAgvat, tatazcAyaM samudAyArthaH- antarmuhUrtakAlaM yaJcittAvasthAnamekasmin vastuni / madhyayanam pratikramaNaM, tacchadmasthAnAM dhyAnamiti, yoganirodho jinAnAM tviti tatra yogA:- tattvata audArikAdizarIrasaMyogasamutthA AtmapariNAma 4.1 dhyAnavizeSavyApArA eva, yathoktaM-audArikAdizarIrayuktasyA''tmano vIryapariNativizeSaH kAyayogaH, tathaudArikavaikriyAhArakazarIravyApAra- shtkm| hRtavAgdravyasamUhasAcivyAjjIvavyApAro vAgyogaH, tathaudArikavaikriyAhArakazarIravyApArAhRtamanodravyasamUhasAcivyAjjIvavyApAro manoyogaH sU0gA04 dhyaansthitiH| iti, amISAM nirodho yoganirodhaH, nirodhanaM nirodhaH, pralayakaraNamityarthaH, keSAM?-'jinAnAM' kevalinAm, tuzabda evakArArthaH sa cAvadhAraNe, yoganirodha eva na tu cittAvasthAnam, cittasyaivAbhAvAd, athavA yoganirodho jinAnAmeva dhyAnaM nAnyeSAm, azakyatvAdityalaM vistareNa, yathA cAyaM yoganirodho jinAnAM dhyAnaM yAvantaM ca kAlametadbhavatyetadupariSTAdvakSyAma iti gaathaarthH||3|| sAmprataM chadmasthAnAmantarmuhUrtAt parato yadbhavati tadupadarzayannAha aMtomuhuttaparao ciMtA jhANaMtaraM va hojaahi|sucirNpi hojja bahuvatthusaMkame jhaannsNtaanno||suu0 gaa04|| ___ antarmuhUrtAt parata iti bhinnamuhUrtAdUrdhvaM cintA prAguktasvarUpA tathA dhyAnAntaraM vA bhavet, tatreha na dhyAnAdanyad dhyAnaM dhyAnAntaraM parigRhyate, kiM tarhi ?- bhAvanAnuprekSAtmakaM ceta iti, idaM ca dhyAnAntaraM taduttarakAlabhAvini dhyAne sati bhavati, tatrApyayameva nyAya itikRtvA dhyAnasantAnaprAptiryataH atastameva kAlamAnaM vastusaGkamadvAreNa nirUpayannAha-suciramapi prabhUtamapi, 8 // 1032 // kAlamiti gamyate, bhavet bahuvastusaGkame sati dhyAnasantAnaH dhyAnapravAha iti, tatra bahUni ca tAni vastUni 2 AtmagataparagatAni gRhyante, tatrAtmagatAni manaHprabhRtIni paragatAni dravyAdInIti, teSu saGkamaHsaccaraNamiti gaathaarthH||4|| itthaM tAvat saprasaGgaM Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1033 // dhyAnasya sAmAnyena lakSaNamuktam, adhunA vizeSalakSaNAbhidhitsayA dhyAnoddezaM viziSTaphalabhAvaM ca saMkSepataH pradarzayannAha aTuMrudaM dhamma sukkaM jhANAi tattha aNtaaii| nivvANasAhaNAI bhvkaarnnmttttruddaaii|suu0 gaa05|| ArtaM raudraM dhana' zuklam, tatra RtaM- duHkhaM tannimitto dRDhAdhyavasAyaH, Rte bhavamArtaM kliSTamityarthaH, hiMsAdyatikrauryAnugataM raudram, zrutacaraNadharmAnugataM dharmyam, zodhayatyaSTaprakAraM karmamalaM zucaM vA klamayatIti zuklam, amUni dhyAnAni vartante, adhunA phalahetutvamupadarzayati-tatra dhyAnacatuSTaye antye carame sUtrakramaprAmANyAddharmazukle ityarthaH, kiM?- nirvANasAdhane iha nirvRtiH nirvANaM-sAmAnyena sukhamabhidhIyate tasya sAdhane- karaNe ityarthaH, tatazca-aTTeNa tirikkhagaI ruddajjhANeNa gammatI narayaM / dhammeNa devaloyaM siddhigaI sukkajhANeNaM // 1 // ' ti yaduktaM tadapi na virudhyate, devagatisiddhigatyoH sAmAnyena sukhasiddheriti, athApi nirvANaM mokSastathApi pAramparyeNa dharmadhyAnasyApi tatsAdhanatvAdavirodha iti, tathA bhavakAraNamAtaraudre iti tatra bhavantyasmin karmavazavartinaH prANina iti bhavaH- saMsAra eva, tathA'pyatra vyAkhyAnato vizeSapratipattiH (teH) tiryagnarakabhavagraha iti gaathaarthH||5||saamprtN 'yathoddezastathA nirdeza' iti nyAyAdArtadhyAnasya svarUpAbhidhAnAvasaraH, taccasvaviSayalakSaNabhedatazcaturdA, uktaM ca bhagavatA vAcakamukhyena-ArtamamanojJAnAM samprayoge tadviprayogAya smRtismnvaahaarau|| vedanAyAzca // viparItaM mnojnyaadiinaaN| nidAnaM ca // (tattvA0 a09 sU0 31-32-33-34) ityAdi tatrA''dyabhedapratipAdanAyAha___ amaNuNNANaM saddAivisayavatthUNa dosamailassa / dhaNiyaM viogaciMtaNamasaMpaogANusaraNaM ca // sU0 gaa06|| amanojJAnA miti manaso'nukUlAni manojJAni iSTAnItyarthaH na manojJAni amanojJAni teSAm, keSAmityata Aha-zabdAdi(c) Artena tiryagatiH raudradhyAnena gamyate nrkH| dharmeNa devalokaH siddhigatiH zukladhyAnena // 1 // 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.1 dhyaanshtkm| sU0gA05 dhyAnabhedAstatphalaM c| sUgA06 aarttdhyaanbhedaaH| // 1033 // Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1034 // 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.1dhyaanshtkm| sU0gA07 aarttdhyaanbhedaaH| viSayavastUnA miti zabdAdayazcate viSayAzca, AdigrahaNAdvarNAdiparigrahaH, viSIdanti eteSu saktAH prANina iti viSayA indriyagocarA vA, vastUni tu tadAdhArabhUtAnirAsabhAdIni, tatazca-zabdAdiviSayAzca vastUni ceti vigrahasteSAm, kiM?-samprAptAnAM satAM dhaNiyaM atyarthaM viyogacintanaM viprayogacinteti yogaH, kathaM nu nAma mamaibhirviyogaH syAditi bhAvaH?, anena vartamAnakAlagrahaH, tathA sati ca viyoge'samprayogAnusmaraNam, kathamebhiH sadaiva samprayogAbhAva iti?, anena cAnAgatakAlagrahaH, cazabdAt pUrvamapi viyuktAsamprayuktayorbahumatatvenAtItakAlagraha iti, kiMviziSTasya sata idaM viyogacintanAdyata AhadveSamalinasya jantoriti gamyate, tatrAprItilakSaNo dveSastena malinasya- tadAkrAntamUrteriti gaathaarthH||6||uktH prathamo bhedaH, sAmprataM dvitIyamabhidhitsurAha tahasUlasIsarogAiveyaNAe va(vi) jogapaNihANaM / tadasaMpaogaciMtA tappaDiyArAulamaNassa ||suu0 gaa07|| tathe ti dhaNiyaM- atyarthameva, zUlazirorogavedanAyA ityatrazUlazirorogau prasiddhau, AdizabdAccheSarogAtaGkaparigrahaH, tatazca zUlazirorogAdibhyo vedanA 2, vedyata iti vedanA tasyAH, kiM?- viyogapraNidhAnaM viyoge dRDhAdhyavasAya ityarthaH, anena vartamAnakAlagrahaH, anAgatamadhikRtyAha- tadasamprayogacinte ti tasyAH- vedanAyAH kathaJcidabhAve satyasamprayogacintA, kathaM punarmamAnayA AyatyAM samprayogo na syAditi?, cintA cAtra dhyAnameva gRhyate, anena ca vartamAnAnAgatakAlagrahaNenAtItakAlagraho'pi kRta eva veditavyaH, tatra ca bhAvanA'nantaragAthAyAM kRtaiva, kiMviziSTasya sata idaM viyogapraNidhAnAdyata Aha bAnAdhata Aha tatpratikAre- vedanApratikAre cikitsAyAmAkulaM- vyagraM manaH- anta:karaNaM yasya sa tathAvidhastasya, viyogapraNidhAnAdhArtadhyAnamiti gaathaarthH||7|| ukto dvitIyo bhedaH, sAmprataM tRtIyamupadarzayannAha // 1034 // Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1035 // 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.1dhyAnazatakam sU0gA0 aarttdhyaanbhedaaH| iTThANaM visayAINa veyaNAe ya rAgarattassa / aviyoga'jjhavasANaM taha sNjogaabhilaasoy||suu0 gaa08|| iSTAnAM manojJAnAM viSayAdInAmiti viSayAH- pUrvoktAH AdizabdAd vastuparigrahaH, tathA vedanAyAzca iSTAyA iti vartate, kiM?- aviyogAdhyavasAnamiti yogaH-, aviprayogadRDhAdhyavasAya iti bhAvaH, anena vartamAnakAlagrahaH, tathA saMyogAbhilASazceti, tatra tatheti dhaNiyamityanenAtyarthaprakAropadarzanArthaH, saMyogAbhilASa:- kathaM mamaibhirviSayAdibhirAyatyAM sambandha itIcchA, anena kilAnAgatakAlagraha iti vRddhA vyAcakSate, cazabdAt pUrvavadatItakAlagraha iti, kiMviziSTasya sata idamaviyogAdhyavasAnAdyata Aha- rAgaraktasya, jantoriti gamyate, tatrAbhiSvaGgalakSaNo rAgastena raktasya tadbhAvitamUrteriti gaathaarthH|| uktastRtIyo bhedaH, sAmprataM caturthamabhidhitsurAha deviMdacakkavaTTittaNAI guNariddhipatthaNamaIyaM / ahama niyANaciMtaNamaNNANANugayamacaMtaM ||suu0 gaa09|| dIvyantIti devAH- bhavanavAsyAdayasteSAmindrAH- prabhavo devendrAH- camarAdayaH, tathA cakraM- praharaNaM tena vijayAdhipatye vartituMzIlameSAmiti cakravartino- bharatAdayaH, AdizabdAdbaladevAdiparigrahaH amISAM guNaRddhayaH devendracakravartyAdiguNarddhayaH, tatra guNA:- surUpAdayaH Rddhistu vibhUtiH, tatprArthanAtmakaM tadyAJcAmayamityarthaH, kiM tad?- adhamaM jaghanyaM nidAnaciMtanaM nidAnAdhyavasAyaH, ahamanena tapastyAgAdinA devendraH syAmityAdirUpaH, Aha-kimitIdamadhamaM?, ucyate, yasmAdajJAnAnugatamatyantam, tathA ca nAjJAnino vihAya sAMsArikeSu sukheSvanyeSAmabhilASa upajAyate, uktaMca-ajJAnAndhAzcaTulavanitApAGgavikSepitAste, kAme saktiM dadhati vibhavAbhogatuGgArjane vaa| vidvaccitaM bhavati ca mahat mokSakAkatAnaM, nAlpaskandhe viTapini kaSatyasabhitti gjendrH||1|| iti gaathaarthH||9|| uktazcaturtho bhedaH, sAmpratamidaM yathAbhUtasya bhavati yavarddhanaM cedamiti tadetadabhidhAtukAma Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.1dhyaanshtkm| sU0gA0 10-11 aarttdhyaanbhedaaH| bhAga-3 // 1036 // Aha evaM cauvvihaM rAgadosamohaMkiyassa jiivss| ajjhANaM saMsAravaddhaNaM tiriyagaimUlaM / / sU0 gaa010|| etad anantaroditaM caturvidhaM catuSprakAraM rAgadveSamohAGkitasya rAgAdilAJchitasyetyarthaH, kasya?- jIvasya AtmanaH, kiM?ArtadhyAnamiti, tathA ca iyaM catuSTayasyApi kriyA, kiMviziSTamityata Aha-saMsAravarddhanamoghataH, tiryaggatimUlaM vizeSata iti gaathaarthH|| 10 // Aha- sAdhorapi zUlavedanAbhibhUtasyAsamAdhAnAt tatpratikArakaraNe ca tadviprayogapraNidhAnApattestathA tapaHsaMyamAsevane ca niyamataH sAMsArikaduHkhaviyogapraNidhAnAdArtadhyAnaprAptiriti, atrocyate, rAgAdivazavartino bhavatyeva, na punaranyasyeti, Aha ca granthakAra: majjhatthassa umuNiNo sakammapariNAmajaNiyameyaMti / vatthussabhAvaciMtaNaparassa samaM sahatassa ||suu0 gaa011|| madhye tiSThatIti madhyasthaH, rAgadveSayoriti gamyate, tasya madhyasthasya, tuzabda evakArArthaH, sa cAvadhAraNe, madhyasthasyaiva netarasya, manyate jagatastrikAlAvasthAmiti munistasya muneH, sAdhorityarthaH, svakarmapariNAmajanitametat- zUlAdi, yacca prAkarmavipariNAmidaivAdazubhamApatati na tatra paritApAya bhavanti santaH, uktaMca paramamunibhiH- puviMkhalu bho! kaDANaM kammANa ducciNNANaM duppaDiktANaM veittA mokkho, natthi avedaittA, tavasA vA jhosaittetyAdi, evaM vastusvabhAvacintanaparasya samyakzobhanAdhyavasAyena sahamAnasya sataH kuto'samAdhAnaM?, apitu dharmyamanidAnamiti vkssytiitigaathaarthH||11||prihRt AzaGkAgataH prathamapakSaH, dvitIyatRtIyAvadhikRtyAha pUrvaM khalu bhoH kRtAnAM karmaNAM duzcIrNAnAM duSpratikrAntAnAM vedayitvA mokSo nAstyavedayitvA tapasA vA ksspyitvaa| Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1037 // 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.1dhyaanshtkm| sU0gA012 aarttdhyaanbhedaaH| kuNaovapasatthAlaMbaNassa paDiyAramappasAvajaM / tavasaMjamapaDiyAraMca sevao dhammamaNiyANaM ||suu0 gA0 12 // kurvato vA, kasya?- prazastaM- jJAnAdyupakArakam, Alambyata ityAlambanaM- pravRttinimittaM zubhamadhyavasAnamityarthaH, uktaM ca- kAhaM achittiM aduvA ahIhaM, tavovahANesu ya ujjmissN| gaNaM ca NItI aNusAravessaM, sAlaMbasevI samuvei mokkhaM // 1 // ityAdi, yasyAsau prazastAlambanastasya, kiM kurvata ityata Aha- pratIkAraM cikitsAlakSaNam, kiMviziSTaM?- alpasAvA avayaM-pApaM sahAvadyena sAvadyam, alpazabdo'bhAvavacanaH stokavacano vA, alpaM sAvadhaM yasminnasAvalpasAvadhastam, dharmyamanidAnameveti yogaH, kutaH?- nirdoSatvAt, nirdoSatvaM ca vacanaprAmANyAd, uktaM ca-gIyattho jayaNAe kaDajogI kAraNami niddoso ttItyAdyAgamasyotsargApavAdarUpatvAd, anyathA paralokasya sAdhayitumazakyatvAt , sAdhu caitaditi, tathA tapaH saMyamapratikAra / ca sevamAnasye ti tapaHsaMyamAveva pratikArastapaHsaMyamapratikAraH, sAMsArikaduHkhAnAmiti gamyate, taMca sevamAnasya, cazabdAtpUrvoktapratikAraM ca, kiM?- dhana' dharmadhyAnameva bhavati, kathaM sevamAnasya?- anidAna miti kriyAvizeSaNam, devendrAdinidAnarahitamityarthaH, Aha-kRtsnakarmakSayAnmokSobhavatvitIdamapi nidAnameva, ucyate, satyametadapi nizcayataH pratiSiddhameva, kathaM?- mokSe bhave ca sarvatra, nispRho munisattamaH / prakRtyA'bhyAsayogena, yata ukto jinaagme||1||iti, tathApi tu bhAvanAyAmapariNataM sattvamaGgIkRtya vyavahArata idamaduSTameva, anenaiva prakAreNa tasya cittazuddheHkriyApravRttiyogAccetyatra bahu vaktavyaM tattu nocyate / granthavistarabhayAditi gaathaarthH|| 12 // anye punaridaM gAthAdvayaM caturbhedamapyArtadhyAnamadhikRtya sAdhoH pratiSedharUpatayA 0 kariSyAmyacchittimathavAdhyeSye tapaupadhAnayozcodyasyAmi / gaNaM ca nItyA sArayiSyAmi sAlambasevI samupaiti mokSam // 1 // 0 gItArtho yatanayA kRtayogI kAraNe nirdossH| // 1037 // Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.1dhyaanshtkm| | sU0gA0 13-15 aarttdhyaanbhedaaH| bhAga-3 // 1038 // vyAcakSate, naca tadatyantasundaram, prathamatRtIyapakSadvaye samyagAzaGkAyA evAnupapatteriti ||aah- uktaM bhavatA''rtadhyAnaM saMsAravarddhanamiti, tatkathaM?,ucyate-bIjatvAt, bIjatvameva darzayannAha rAgo doso moho yajeNa saMsAraheyavo bhnniyaa| aTaeNmi ya te tiNNivitotaM saMsAratarubIyaM ||suu0 gaa013|| rAgo dveSo mohazca yena kAraNena saMsArahetavaH saMsArakAraNAni bhaNitA uktAH paramamunibhiriti gamyate, Arte ca ArtadhyAne ca te trayo'pi rAgAdayaH saMbhavanti, yata evaM tatastat saMsAratarubIjaM bhavavRkSakAraNamityarthaH / Aha- yadyevamoghata eva saMsAratarubIja tatazca tiryaggatimUlamiti kimarthamabhidhIyate?, ucyate, tiryaggatigamananibandhanatvenaiva saMsAratarubIjamiti, anye tuvyAcakSatetiryaggatAveva prabhUtasattvasambhavAt sthitibahutvAcca saMsAropacAra iti gaathaarthH||13||idaaniimaarttdhyaayino lezyAH pratipAdyante kaavoyniilkaalaalessaaonnaaisNkilitttthaao| aTTajjhANovagayassa kmmprinnaamjnniaao||suu0 gaa014|| kApotanIlakRSNalezyAH, kimbhUtAH?- nAtisaMkliSTA raudradhyAnalezyApekSayA nAtIvAzubhAnubhAvA bhavantIti kriyA, kasyetyata Aha- ArtadhyAnopagatasya, jantoriti gamyate, kiMnibandhanA etA ityata Aha- karmapariNAmajanitAH, tatra-'kRSNAdidravyasAcivyAt, pariNAmo ya AtmanaH / sphaTikasyeva tatrAyaM, lezyAzabdaH prayujyate // 1 // etAH karmodayAyattA iti gaathaarthH||14|| Aha- kathaM punaroghata evA''rtadhyAtA jJAyata iti?, ucyate liGgebhyaH, tAnyevopadarzayannAha tassa'kvaMdaNasoyaNaparidevaNatADaNAI liNgaaii| itttthaannitttthviogaaviogviynnaanimittaaii|suu0 gaa015|| ___ tasya ArtadhyAyinaH AkrandanAdIni liGgAni, tatrA''krandanaM- mahatA zabdena viravaNam,zocanaM tvazruparipUrNanayanasya dainyaM paridevanaM- punaH 2 kliSTabhASaNaM tADanaM- uraHziraHkuTTanakezaluJcanAdi, etAni liGgAni cihnAni, amUni ca iSTAniSTaviyogA // 1038 // Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1039 // | viyogavedanAnimittAni, tatreSTaviyoganimittAni tathA'niSTAviyoganimittAni tathA vedanAnimittAni ceti gAthArthaH // 15 // 4. caturthakiM cAnyat madhyayanam pratikramaNaM, niMdaiya niyakayAiM pasaMsai savimhao vibhuuiio| patthei tAsu rajjai tayajjaNaparAyaNo hoi ||suu0 gA0 16 // 4.1 dhyAnanindati ca kutsati ca nijakRtAni AtmakRtAni alpaphalaviphalAni karmazilpakalAvANijyAdInyetadgamyate, tathA prazaMsati / shtkm| sUgA0 stauti bahumanyate savismayaH sAzcaryaH vibhUtIH parasampada ityarthaH, tathA prArthayate abhilaSati paravibhUtIriti, tAsu rajyate tAsviti |16-18 prAptAsu vibhUtiSu rAgaMgacchati, tathA tadarjanaparAyaNo bhavati tAsAM-vibhUtInAmarjane- upAdAne parAyaNa- udyuktaH tadarjanaparAyaNa Artaiti, tatazcaivambhUto bhavati, asAvapyArtadhyAyIti gaathaarthH||16|| kiMca dhyaanbhedaaH| saddAivisayagiddho sddhmmprmmuhopmaaypro| jiNamayamaNavekkhaMto vaTTai aTTami jhANaMmi ||suu0 gA0 17 // zabdAdayazca te viSayAzca teSu gRddho- mUchitaH kAGgAvAnityarthaH, tathA saddharmaparAGmukhaH pramAdaparaH, tatra durgatau prapatantamAtmAnaM na BdhArayatIti dharmaH sa~zcAsau dharmazca saddharma:-kSAntyAdikazcaraNadharmo gRhyate tataH parAGmakhaH, pramAdapara: madyAdipramAdAsaktaH, jinamatamanapekSamANo vartate ArtadhyAne iti tatra jinA:- tIrthakarAsteSAM mataM- AgamarUpaM pravacanamityarthaH tadanapekSamANaH- tannirapekSa ityarthaH, kiM? varttate ArttadhyAne iti gaathaarthH|| 17 // sAmpratamidamArtadhyAnaM sambhavamadhikRtya yadanugataM yadanaha vartate tadetadabhidhitsurAha tadavirayadesavirayA pamAyaparasaMjayANugaMjhANaM / savvappamAyamUlaM vajeyavvaM jaijaNeNaM ||suu0 gaa018|| tad ArtadhyAnamiti yogaH, aviratadezaviratapramAdaparasaMyatAnuga miti tatrAviratA- mithyAdRSTayaH samyagdRSTayazca dezaviratAH // 1039 // Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1040 // ekadvyAdhaNuvratadharabhedAH zrAvakAH pramAdaparA:- pramAdaniSTAzca te saMyatAzca 2 tAnanugacchatIti vigrahaH, naivApramattasaMyatAniti 4. caturthabhAvaH, idaM ca svarUpataH sarvapramAdamUlaM vartate, yatazcaivamato varjayitavyaM parityajanIyam, kena?- yatijanena sAdhulokena, madhyayanam pratikramaNaM, upalakSaNatvAt zrAvakajanena, parityAgArhatvAdevAsyeti gaathaarthH||18||uktmaartdhyaanm, sAmprataM raudradhyAnAvasaraH, tadapi 4.1 dhyAnacaturvidhameva, tadyathA-hiMsAnubandhi mRSAnubandhi steyAnubandhi viSayasaMrakSaNAnubandhi ca, uktaM comAsvAtivAcakena- shtkm| sU0gA0 hiMsA'nRtasteyaviSayasaMrakSaNebhyo raudra mityAdi (tattvArthe a09-suu036)|| tatrA''dyabhedapratipAdanAyAha 19-20 sattavahavehabaMdhaNaDahaNaMkaNamAraNAipaNihANaM / aikohaggahaghatthaM nigghinnmnnso'hmvivaagN||suu0 gA019 / / raudrasya bhedAH, B sattvA- ekendriyAdayaHteSAM vadhavedhabandhanadahanAGkanamAraNAdipraNidhAnaM tatra vadhaH- tADanaM karakazalatAdibhiH vedhastu svAmino, lezyAnAsikAdivedhana kIlikAdibhiH bandhanaM-saMyamanaM rajjunigaDAdibhiH dahanaM-pratItamulmukAdibhiH aGkanaM-lAJchanaM zvazRgAla- linggaanic| caraNAdibhiH mAraNaM- prANaviyojanamasizaktikuntAdibhiH, AdizabdAdAgADhaparitApanapATanAdiparigrahaH, eteSu praNidhAnaMakurvato'pikaraNaM prati dRDhAdhyavasAnamityarthaH, prakaraNAdraudradhyAnamiti gamyate, kiMviziSTaM praNidhAnaM?- atikrodhagrahagrasta atIvotkaTo yaH krodhaH- roSaH sa evApAyahetutvAdaha iva grahastena grastaM- abhibhUtam, krodhagrahaNAcca mAnAdayo gRhyante, kiMviziSTasya sata idamityata Aha- nighRNamanasaH nighRNaM-nirgatadayaM manaH- cittamantaHkaraNaM yasya sa nighRNamanAstasya, tadeva vizeSyate- adhamavipAka miti adhamaH- jaghanyo narakAdiprAptilakSaNo vipAkaH- pariNAmo yasya tattathAvidhamiti gaathaarthH|| // 8 // 1040 // 19 // uktaH prathamo bhedaH,sAmprataM dvitIyamabhidhitsurAha pisuNAsanbhAsabbhUyabhUyaghAyAivayaNapaNihANaM / mAyAviNo'isaMdhaNaparassa pacchannapAvassa ||suu0 gaa020|| Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1041 // 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.1dhyaanshtkm| sUgA021 raudrasya bhedAH, svAmino, leshyaalinggaanic| pizunAsabhyAsadbhUtabhUtaghAtAdivacanapraNidhAna mityatrAniSTasya sUcakaM pizunaM pizunamaniSTasUcakaM pizunaM sUcakaM viduriti vacanAt, sabhAyAM sAdhu sabhyaM na sabhyamasabhyaM- jakAramakArAdi na sadbhUtamasadbhUtamanRtamityarthaH, tacca vyavahAranayadarzanenopAdhibhedatastridhA, tadyathA- abhUtoddhAvanaM bhUtanihnavo'rthAntarAbhidhAnaMceti, tatrAbhUtodbhAvanaM yathAsarvagato'yamAtmetyAdi, bhUtanihnavastu nAstyevAtmetyAdi, gAmazvamityAdibruvato'rthAntarAbhidhAnamiti, bhUtAnAM- sattvAnAmupaghAto yasmin tadbhUtopaghAtam, chiddhi bhinddhi vyApAdaya ityAdi, AdizabdaH pratibhedaM svagatAnekabhedaprarzanArthaH, yathApizunamanekadhA'niSTasUcakamityAdi, tatra pizunAdivacaneSvapravartamAnasyApi pravRttiM prati praNidhAnaM- dRDhAdhyavasAnalakSaNam, raudradhyAnamiti prakaraNAdgamyate, kiMviziSTasya sata ityata Aha-mAyA-nikRtiH sA'syAstIti mAyAvI tasya mAyAvino vaNijAdeH, tathA atisandhAnaparasya paravaJcanApravRttasya, anenAzeSeSvapi pravRttimapyA(syA)ha, tathA pracchannapApasya kUTaprayogakAriNastasyaiva, athavA dhigjAtikakutIrthikAderasadbhUtaguNaM guNavantamAtmAnaM khyApayataH, tathAhi-guNarahitamapyAtmAnaM yo guNavantaM khyApayati na tasmAdaparaH pracchannapApo'stIti gAthArthaH / / 20 // ukto dvitIyo bhedaH, sAmprataM tRtIyamupadarzayati taha tivvakohalohAulassa bhUovaghAyaNamaNajjaM / parakavaharaNacittaM paraloyAvAyaniravekkhaM ||suu0 gaa021|| tathAzabdo dRDhAdhyavasAyaprakArasAdRzyopadarzanArthaH, tIvrau- utkaTau tau krodhalobhau ca 2 tAbhyAmAkula:- abhibhUtastasya, jantoriti gamyate, kiM?- bhUtopahananamanArya miti hanyate'neneti hananaM upa-sAmIpyena hananamupahananaM bhUtAnAmupahananaM bhUtopahananam, ArAdyAtaM sarvaheyadharmebhya ityArya nA''ryamanAryam, kiM tadevaMvidhamityata Aha- paradravyaharaNacittam, raudradhyAnamiti gamyate, pareSAM dravyaM 2 sacittAdi tadviSayaM haraNacittaM 2 paradravyaharaNacittam, tadeva vizeSyate-kimbhUtaM tadityata Aha-paralokApAyanirapekSa // 1041 // Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1042 // 4.1 dhyAna miti, tatra paralokApAyA:- narakagamanAdayastannirapekSamiti gaathaarthH||21||uktstRtiiyo bhedaH, sAmprataM caturthaM bhedamupadarzaya- | 4. caturthanAha madhyayanam pratikramaNaM, sddaaivisysaahnndhnnsaarkkhnnpraaynnmnnittuN| savvAbhisaMkaNaparovaghAyakalusAulaM cittaM / / sU0 gaa022|| zabdAdayazca te viSayAzcazabdAdiviSayAsteSAMsAdhanaM-kAraNaM zabdAdiviSayasAdhanaMca (tacca) taddhanaMca zabdAdiviSayasAdhanadhanaM shtkm| tatsaMrakSaNe- tatparipAlane parAyaNaM- udyuktamiti vigrahaH, tathA'niSTa-satAmanabhilaSaNIyamityarthaH, idameva vizeSyate-sarveSAmabhi-8 sUgA0 22-23 zaGkanenAkulamiti sambadhyate na vidmaH kaH kiM kariSyatItyAdilakSaNena, tasmAtsarveSAM yathAzaktyopaghAta eva zreyAnityevaM. raudrasya bhedAH, paropaghAtena ca, tathA kaluSayantyAtmAnamiti kaluSA:- kaSAyAstairAkulaM- vyAptaM yat tat tathocyate cittaM- antaHkaraNam, svAmino, lezyAprakaraNAdraudradhyAnamiti gamyate, iha ca zabdAdiviSayasAdhanaM dhanavizeSaNaM kila zrAvakasya caityadhanasaMrakSaNe na raudradhyAnamiti linggaanic| jJApanArthamiti gAthArthaH // 22 // sAmprataM vizeSaNAbhidhAnagarbhamupasaMharannAhaB iya karaNakAraNANumaivisayamaNuciMtaNaMcaunbheyaM / avirayadesAsaMjayajaNamaNasaMseviyamahaNNaM ||suu0 gaa023|| iya evaM karaNaM svayameva kAraNamanyaiH kRtAnumodanamanumatiH karaNaM ca kAraNaM cAnumatizca karaNakAraNAnumatayaH etA eva viSayaH- gocaro yasya tatkaraNakAraNAnumativiSayam, kimidamityata Aha- anucintanaM paryAlocanamityarthaH, caturbhedaM iti I hiMsAnubandhyAdi catuSprakAram, raudradhyAnamiti gamyate, adhunedameva svAmidvAreNa nirUpayati- aviratAH- samyagdRSTayaH, itare // 1042 // ca dezAsaMyatAH- zrAvakAH, anena sarvasaMyatavyavacchedamAha, aviratadezAsaMyatA eva janAH 2 teSAM manAMsi-cittAni taiH saMsevitam, saJcintitamityarthaH, manograhaNamityatra dhyAnacintAyAM pradhAnAGgakhyApanArtham, adhanya mityazreyaskaraM pApaM nindyamiti gaathaarthH|| Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 / / 1043 // 23 // adhunedaM yathAbhUtasya bhavati yavarddhanaM cedamiti tadetadabhidhAtukAma Aha eyaMcaubvihaM rAgadosamohAulassa jIvassa / roddajjhANaM saMsAravaddhaNaM narayagaimUlaM / / sU0 gaa024|| etad anantaroktaM caturvidhaM catuSprakAraMrAgadveSamohAGkitasya Akulasya veti pAThAntaram, kasya?- jIvasya AtmanaH, kiM?raudradhyAnamiti, iyamatra catuSTayasyApi kriyA, kiMviziSTamidamityata Aha- saMsAravarddhanaM oghataH narakagatimUlaM vizeSata iti gAthArthaH // 24 // sAmprataM raudradhyAyino lezyAH pratipAdyante kAvoyanIlakAlA lesAo tivvsNkilitttthaao|roddjjhaannovgyss kmmprinnaamjnniyaao|suu0 gaa025|| pUrvavad vyAkhyeyA, etAvAstu vizeSa:- tIvrasaMkliSTA:- atisaMkliSTA etA iti, Aha-kathaM punaH raudradhyAyI jJAyata iti?, ucyate, liGgebhyaH, tAnyevopadarzayati liMgAi~tassa ussnnnnbhulnaannaavihaamrnndosaa| tesiM ciya hiMsAisu bAhirakaraNovauttassa ||suu0 gaa026|| liGgAni cihnAni tasya raudradhyAyinaH, utsannabahulanAnAvidhAmaraNadoSA ityatra doSazabdaH pratyekamabhisambadhyate, utsannadoSaH bahuladoSaH nAnAvidhadoSaH AmaraNadoSazceti, tatra hiMsAnubandhyAdInAmanyatarasmin pravartamAna utsannaM- anuparataM bAhulyena pravartate ityutsannadoSaH, sarveSvapicaivameva pravartata iti bahuladoSaH, nAnAvidheSu tvaktvakSaNanayanotkhananAdiSu hiMsAdhupAyeSvasakRdapyevaM pravartata iti nAnAvidhadoSaH, mahadApagato'pisvataH mahadApadgate'pica pare AmaraNAdasajAtAnutApaH kAlasaukarikavad api tvasamAptAnutApAnuzayapara ityAmaraNadoSa iti teSveva hiMsAdiSu,AdizabdAnmRSAvAdAdiparigrahaH, tatazca teSveva hiMsAnubandhyAdiSu caturbhedeSu, kiM?- bAhyakaraNopayuktasya sata utsannAdidoSaliGgAnIti, bAhyakaraNazabdeneha vAkkAyau gRhyete, tatazca 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.1dhyaanshtkm| sU0gA0 24-26 raudrasya bhedAH, svAmino, lezyAliGgAni c| // 1043 // Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1044 // tAbhyAmapi tIvramupayuktasyeti gAthArthaH / / kiMca___ paravasaNaM ahinaMdai niravekkho niddao nirnnutaavo| harisijjai kayapAvo roddjjhaannovgycitto||suu0 gaa027|| ihA''tmavyatirikto yo'nyaH sa parastasya vyasanaM- Apat paravyasanaM tad abhinandati atikliSTacittatvAdbahu manyata ityarthaH, zobhanamidaM yadetaditthaM saMvRttamiti, tathA nirapekSa ihAnyabhavikApAyabhayarahitaH, tathA nirgatadayo nirdayaH, parAnukampAzUnya ityarthaH, tathA nirgatAnutApo niranutApaH, pazcAttAparahita iti bhAvaH, tathA kiMca- hRSyate tuSyati kRtapApaH nirvartitapApaH siMhamArakavat, ka ityata Aha- raudradhyAnopagacitta iti, amUni ca liGgAni vartanta iti gaathaarthH||27|| uktaM raudradhyAnam, sAmprataM dharmadhyAnAvasaraH, tatra tadabhidhitsayaivAdAvidaM dvAragAthAdvayamAha jhANassa bhAvaNAo desaM kAlaM tahA''saNavisesaM / AlaMbaNaM kamaM jhAiyavvayaM je ya jhaayaaro||suu0 gaa028|| tatto'NuppehAolessA liMgaMphalaMca nAUNaM / dhammaM jhAijja muNI taggayajogo tao sukkN| sU0 gaa029|| ___ dhyAnasya prAgnirUpitazabdArthasya, kiM?- bhAvanA jJAnAdyAH, jJAtveti yogaH, kiMca-dezaM taducitam, kAlaM tathA AsanavizeSa taducitamiti, AlambanaM vAcanAdi, krama manonirodhAdi, tathA dhyAtavyaM dhyeyamAjJAdi, tathA ye ca dhyAtAraH apramAdAdiyuktAH, tataH anuprekSA dhyAnoparamakAlabhAvinyo'nityatvAdyAlocanArUpAH, tathA lezyAH zuddhA eva, tathA liGgaM zraddhAnAdi, tathA phalaM suralokAdi, cazabdaH svagatAnekabhedapradarzanaparaH, etad jJAtvA, kiM?- dharmya iti dharmadhyAnaM dhyAyenmuniriti, tatkRtayogaH dharmadhyAnakRtAbhyAsaH, tataH pazcAt zukladhyAnamiti gaathaadvysmaasaarthH||28-29||vyaasaarthN tu pratidvAraM granthakAraH svayameva vakSyati, tatrA''dyadvArAvayavArthapratipAdanAyAha 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, | 4.1 dhyaanshtkm| sUgA027 | raudrasya bhedAH, svAmino, lezyA| liGgAni c| sU0gA0 | 28-29 dharmadhyAnasya bhaavnaadeshkaalaadi| // 1044 // Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1045 // phuvakayabbhAso bhAvaNAhi jhANassa joggayamuvei / tAo ya naanndNsnncrittverggjnniyaao||suu0 gA0 30 / / 4. caturthapUrva- dhyAnAt prathamaM kRtaH-nirvartito'bhyAsaH- AsevanAlakSaNo yena sa tathAvidhaH, kAbhiH pUrvakRtAbhyAsaH?- bhAvanAbhiH madhyayanam pratikramaNaM, karaNabhUtAbhiH bhAvanAsuvA- bhAvanAviSaye pazcAddhyAnasya adhikRtasya yogyatAM 'anurUpatAM' upaiti yAtItyarthaH, tAzca bhAvanA 4.1dhyAnajJAnadarzanacAritravairAgyaniyatA vartante, niyatA:- paricchinnAH pAThAntaraM vA janitA iti gaathaarthH||30||saamprtN jJAnabhAvanA- shtkm| | sU0gA0 svarUpaguNadarzanAyedamAha | 30-32 NANe NiJcabbhAso kuNaimaNodhAraNaM visuddhiM ca / nANaguNamuNiyasAro to jhAi sunicclmiio|suu0 gaa031|| dharmadhyAnasya jJAne zrutajJAne, nityaM-sadA abhyAsaH- AsevanAlakSaNaH karoti nirvartayati, kiM?- manasaH- antaHkaraNasya, cetasa ityarthaH, bhAvanAdeza kaalaadi| dhAraNaM- azubhavyApAranirodhenAvasthAnamiti bhAvanA, tathA vizuddhiM ca tatra vizodhanaM vizuddhiH, sUtrArthayoriti gamyate, tAM, cazabdAdbhavanirvedaM ca, evaM jJAnaguNamuNitasAra iti jJAnena guNAnAM- jIvAjIvAzritAnAM guNaparyAyavat dravya miti (tattvA0 a0 sU037) vacanAt paryAyANAM ca tadavinAbhAvinAM muNitaH- jJAtaH sAra:- paramArtho yena sa tathocyate, jJAnaguNena vA-8 jJAnamAhAtmyeneti bhAvaH jJAtaH sAro yena, vizvasyeti gamyate, sa tathAvidhaH, tatazca pazcAd dhyAyati cintayati, kiMviziSTaH san?- suSTha- atizayena nizcalA-niSprakampA samyagjJAnato'nyathApravRttikamparahiteti bhAvaH matiH- buddhiryasya sa tathAvidha iti gaathaarthH|| 31 // uktA jJAnabhAvanA, sAmprataM darzanabhAvanAsvarUpaguNadarzanArthamidamAha saMkAidosarahio psmthejjaaigunngnnoveo| hoi asaMmUDhamaNo daMsaNasuddhIeNjhANaMmi ||suu0 gaa032|| zaGkAdidoSarahitaH zaGkana-zaGkA, AdizabdAt kAGgAdiparigrahaH, uktaM ca-zaGkAkAsAvicikitsA'nyadRSTiprazaMsAparapASaNDa // 1045 // Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhyayanam zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1046 // saMstavAH samyagdRSTeraticArAH (tattvA0 a01sU018) iti, eteSAMca svarUpaM pratyAkhyAnAdhyayane nyakSeNa vakSyAmaH, tatra zaGkAdaya 4. caturthaeva samyaktvAkhyaprathamaguNAticAratvAt doSAH zaGkAdidoSAstaiH rahitaH- tyaktaH, uktadoSarahitatvAdeva, kiM?- praza(zra)masthai-1 pratikramaNaM, ryAdiguNagaNopetaH tatra prakarSeNa zramaH prazramaH- khedaH, sa ca svaparasamayatattvAdhigamarUpaH, sthairya tu jinazAsane niSprakampatA, 4.1 dhyAnaAdizabdAtprabhAvanAdiparigrahaH, uktaM ca-saparasamayakosallaM thirayA jiNasAsaNe pbhaavnnyaa| AyayaNasevabhattI daMsaNadIvA guNA shtkm| pNc||1||prshmsthairyaady eva guNAsteSAM gaNaH- samUhastenopeto- yukto yaHsa tathAvidhaH, athavA prazamAdinA sthairyAdinA ca sUgA0 33 dharmadhyAnasya guNagaNenopetaH 2, tatra prazamAdiguNagaNaH- prazamasaMveganirvedAnukampAstikyAbhivyaktilakSaNaH, sthairyAdistu darzita eva, ya. bhAvanAdezaitthambhUtaH asau bhavati asammUDhamanAH tattvAntare'bhrAntacitta ityarthaH, darzanazuddhyA uktalakSaNayA hetubhUtayA, kva?- dhyAna iti kaalaadi| gAthArthaH // 32 // uktA darzanabhAvanA, sAmprataM cAritrabhAvanAsvarUpaguNadarzanAyedamAha navakammANAyANaM porANaviNijjaraM subhAyANaM / cArittabhAvaNAe jhANamayatteNa ya smei||suu0 gA0 33 // navakarmaNAmanAdAna miti navAni- upacIyamAnAni pratyagrANi bhaNyante, kriyanta iti karmANi- jJAnAvaraNIyAdInika teSAmanAdAnaM- agrahaNaMcAritrabhAvanayA sameti gacchatIti yogaH, tathA purANavinirjarAM cirantanakSapaNAmityarthaH, tathA zubhAdAna miti zubhaM-puNyaM sAtasamyaktvahAsyaratipuruSavedazubhAyurnAmagotrAtmakaMtasyA''dAnaM-grahaNam, kiM?- cAritrabhAvanayA hetubhUtayA, dhyAnaM ca cazabdAnnavakarmAnAdAnAdi ca ayatnena aklezena sameti gacchati praapnotiityrthH|| tatra cAritrabhAvanayeti ko'rthaH?-8 'cara gatibhakSaNayoH' ityasya artilUdhUsUkhanisahicara inan (pA0 3-2-184) itItranpratyayAntasya caritramiti bhavati, 0 svaparasamayakauzalaM sthiratA jinazAsane prbhaavnaa| AyatanasevA bhakti : darzanadIpakA guNAH paJca // 1 // Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam 4.1dhyaanshtkm| bhAga-3 // 1047 // carantyaninditamaneneti caritraM-kSayopazamarUpaM tasya bhAvazcAritram, etaduktaM bhavati- ihAnyajanmopAttASTavidhakarmasaJcayApacayAya / 4. caturthacaraNabhAvazcAritramiti, sarvasAvadyayogavinivRttirUpA kriyA ityarthaH, tasya bhAvanA- abhyAsazcAritrabhAvaneti gAthArthaH / / madhyayanam pratikramaNaM, 36 // uktA cAritrabhAvanA, sAmprataM vairAgyabhAvanAsvarUpaguNadarzanArthamAhaB suvidiyajagassabhAvo nissaMgo nibhao nirAso ya / veraggabhAviyamaNo jhANaMmi suniccilo hoi|suu0 gA0 34 // sUgA0 suSTha- atIva viditaH- jJAto jagataH- carAcarasya, yathoktaM- jaganti jaGgamAnyAhurjagad jJeyaM carAcaram svo bhAvaH svabhAvaH, |34-35 janma maraNAya niyataM bandhurduHkhAya dhnmnirvRtye| tannAsti yanna vipade tathApi loko niraalokH||1||ityaadilkssnno yena sa tathA- dharmadhyAnasya bhAvanAdezavidhaH, kadAcidevambhUto'pi karmapariNativazAtsasaGgo bhavatyata Aha- niHsaGgaH viSayajasnehasaGgarahitaH, evambhUto'pi ca kaalaadi| kadAcitsabhayo bhavatyata Aha-nirbhayaH ihalokAdisaptabhayavipramuktaH, kadAcidevambhUto'pi viziSTapariNatyabhAvAtparalokamadhikRtya sAzaMso bhavatyata Aha- nirAzaMsazca ihaparalokAzaMsAvipramuktaH, cazabdAttathAvidhakrodhAdirahitazca, ya evaMvidho vairAgyabhAvitamanA bhavati sa khalvajJAnAdyupadravarahitatvAd dhyAne sunizcalo bhavatIti gaathaarthH||34|| uktA vairaagybhaavnaa| mUladvAragAthAdvaye dhyAnasya bhAvanA iti vyAkhyAtam, adhunA dezadvAravyAcikhyAsayA''ha niccaM ciya juvipsuunpuNsgkusiilvjjiyNjinno| ThANaM viyaNaM bhaNiyaM visesaojhANakAlaMmi ||suu0 gA0 35 // nityameva sarvakAlameva, na kevalaM dhyAnakAla iti, kiM?- yuvatipazunapuMsakakuzIlaparivarjitaM yateH sthAnaM vijanaM bhaNita miti,||1047 / / tatra yuvatizabdena manuSyastrI devI ca parigRhyate, pazuzabdena tu tiryastrIti napuMsakaM- pratItaM kutsitaM- ninditaM zIlaM- vRttaM Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1048 // 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.1 dhyaanshtkm| sU0gA036 | dharmadhyAnasya bhaavnaadeshkaalaadi| yeSAM te kuzIlAH,te ca tathAvidhA dyUtakArAdayaH, uktaM ca- jUiyarasolameMThA vaTTA unbhAyagAdiNo je y| ee hoMti kusIlA vajjeyavvA pyttennN||1||yuvtishc pazuzcetyAdidvandvaH, yuvatyAdibhiH pari-samantAt varjitaM-rahitamiti vigrahaH, yate:- tapasvinaHsAdhoH, 'ekagrahaNe tajjAtIyagrahaNa'miti sAdhvyAzca yogyaM yatinapuMsakasya ca, kiM?- sthAnaM- avakAzalakSaNam, tadeva vizeSyateyuvatyAdivyatiriktazeSajanApekSayA vigatajanaM vijanaM bhaNitaM-uktaM tIrthakarairgaNadharaizcedamevambhUtaM nityameva, anyatra pravacanoktadoSasambhavAt, vizeSato dhyAnakAla ityapariNatayogAdinA'nyatra dhyAnasyA''rAdhayitumazakyatvAditi gaathaarthH||35|| itthaM tAvadapariNatayogAdInAM sthAnamuktam, adhunA pariNatayogAdInadhikRtya vizeSamAha thirakayajogANaM puNa muNINa jhANe suniccalamaNANaM / gAmaMmijaNAiNNe suNNe raNNevaNa viseso||suu0 gA0 36 // tatra sthirAH- saMhananadhRtibhyAM balavanta ucyante, kRtA-nirvartitA abhyastA itiyAvat, ke?-yujyanta iti yogAH- jJAnAdibhAvanAvyApArAH sattvasUtratapaHprabhRtayo vA yaste kRtayogAH, sthirAzca te kRtayogAzceti vigrahasteSAm, atra ca sthirakRtayogayocaturbhaGgI bhavati, tadyathA-'thire NAmege No kayajoge' ityAdi, sthirA vA- paunaHpunyakaraNena paricitAH kRtA yogA yaiste tathAvidhAsteSAm, punaHzabdo vizeSaNArthaH, kiM vizinaSTi? - tRtIyabhaGgavatAMna zeSANAm, svabhyastayogAnAMvA munInAmiti, manyante jIvAdIn padArthAniti munayo- vipazcitasAdhavasteSAM ca, tathA dhyAne- adhikRta eva dharmadhyAne suSTu- atizayena nizcalaM- niSprakampaM mano yeSAM te tathAvidhAsteSAm, evaMvidhAnAM sthAnaM prati grAme janAkIrNe zUnye'raNye vA na vizeSa iti, tatra grasati buddhyAdIn guNAn gamyo vA karAdInAmiti grAmaH-sannivezavizeSaH, iha ekagrahaNe tajjAtIyagrahaNA' nAgarakheTakarbaTA 0 dyUtakArAH kalAlA meNThAzcaTTA udbhamakA ityAdayo ye c| ete bhavanti kuzIlA varjayitavyAH prayatnena // 1 // Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1049 // 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.1dhyaanshtkm| sU0gA0 37-38 dharmadhyAnasya bhaavnaadeshkaalaadi| diparigraha iti, janAkIrNe- janAkule grAma evodyAnAdau vA, tathA zUnye tasminnevAraNye vA kAntAre veti, vA vikalpe, na vizeSo-na bhedaH, sarvatra tulyabhAvatvAtpariNatatvAtteSAmiti gAthArthaH / / 36 // yatazcaivaM jo (to) jattha samAhANaM hoja maNovayaNakAyajogANaM / bhUovaroharahioso deso jhAyamANassa ||suu0 gaa037|| yata eva taduktaM tataH tasmAtkAraNAdyatra grAmAdau sthAne samAdhAnaM svAsthyaM bhavati jAyate, keSAmityata Aha-manovAkkAyayogAnAM / prAgnirUpitasvarUpANAmiti, Aha- manoyogasamAdhAnamastu, vAkkAyayogasamAdhAnaM tatra kvopayujyate?, na hi tanmayaM dhyAna bhavati, atrocyate, tatsamAdhAnaM tAvanmanoyogopakArakam, dhyAnamapi ca tadAtmakaM bhavatyeva , yathoktaM- evaMvihA girA me vattavvA erisI na vattavvA / iya veyAliyavakkassa bhAsao vAigaM jhaannN||1||tthaa- susamAhiyakarapAyassa akajje kAraNami jynnaae| kiriyAkaraNaM jaMtaM kAiyajhANaM bhave jinno||2||n cAtra samAdhAnamAtrakAritvameva gRhyate, kintu bhUtoparodharahitaH, tatra bhUtAnipRthivyAdIni uparodhaH- tatsaGgaTTanAdilakSaNaH tena rahitaH- parityakto yaH 'ekagrahaNe tajjAtIyagrahaNAd' anRtAdattAdAnamaithunaparigrahAdyuparodharahitazca sa dezo dhyAyataH cintayataH, ucita iti zeSaH, ayaM gaathaarthH||37||gtN dezadvAram, adhunA kAladvAramabhidhitsurAha kAlo'vi socciya jahiM jogasamAhANamuttamaM lhi| na udivasanisAvelAiniyamaNaM jhAiNo bhaNiyaM / / sU0 gaa038|| kalanaM kAla: kalAsamUho vA kAlaH, sacArddhatRtIyeSu dvIpasamudreSucandrasUryagatikriyopalakSito divasAdiravaseyaH, apizabdo evaMvidhAH gIrmayA vaktavyezI na vktvyaa| iti vaikAlikavAkyasya bhASamANasya vAcikaM dhyAnam // 1 // susamAhitakarapAdasyAkArye kAraNe ytnyaa| kriyAkaraNaM yattatkAyikaM bhavet yateH dhyAnam // 2 // // 1042 // Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1050 // 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.1 dhyaanshtkm| sU0gA0 39-40 dharmadhyAnasya bhaavnaadeshkaalaadi| dezAniyamena tulyatvasambhAvanArthaH, tathA cAha-kAlo'pisa eva, dhyAnocita iti gamyate, yatra kAle yogasamAdhAnaM manayogAdisvAsthyaM uttama pradhAnaM labhate prApnoti, na tu na puna va ca, tuzabdasya punaHzabdArthatvAdevakarArthatvAdvA, kiM?- divasanizAvelAdiniyamanaM dhyAyino bhaNitamiti, divasanize pratIte, velA sAmAnyata eva, tadekadezo muhUrtAdiH, AdizabdAt pUrvAhnAparAlAdi vA, etanniyamanaM divaivetyAdilakSaNam, dhyAyinaH- sattvasya bhaNitaM- uktaM tIrthakaragaNadharainaiveti gaathaarthH|| 38 // gataM. kAladvAram, sAmpratamAsanavizeSadvAraM vyAcikhyAsayA''ha jacciya dehAvatthA jiyA Na jhANovarohiNI hoi / jhAijA tadavattho Thio nisaNNo nivaNNo vA ||suu0 gaa039|| ihaiva yA kAcid dehAvasthA zarIrAvasthA niSaNNAdirUpA, kiM?- jitA ityabhyastA ucitA vA, tathA'nuSThIyamAnA na dhyAnoparodhinI bhavati nAdhikRtadharmadhyAnapIDAkarI bhavatItyarthaH, dhyAyet tadavastha iti saivAvasthA yasya sa tadavasthaH, tAmeva vizeSataH prAha- sthitaH kAyotsargeNeSannatAdinA niSaNNaH upaviSTo vIrAsanAdinA nirviSNaH sanniviSTo daNDAyatAdinA vA vibhASAyAmiti gAthArthaH // 39 // Aha- kiM punarayaM dezakAlAsanAnAmaniyama iti?, atrocyate, savvAsu vaTTamANA muNao jaM desakAlaceTThAsu / varakevalAilAbhaMpattA bahuso samiyapAvA ||suu0 gA0 40 // sarvAsu ityazeSAsu, dezakAlaceSTAsu iti yogaH, ceSTA-dehAvasthA, kiM?- vartamAnAH avasthitAH, ke?- munayaH prAgnirUpitazabdArthAH yad yasmAtkAraNAt, kiM?- vara:- pradhAnazcAsau kevalAdilAbhazca 2 taM prAptA iti, AdizabdAnmanaHparyAyajJAnAdiparigrahaH, kiM sakRdeva prAptAH?, na, kevalavarja bahuzaH anekazaH, kiMviziSTAH?- zAntapApAstatra pAtayati narakAdiSviti pApaM zAntaM- upazamaM nItaM pApaM yaiste tathAvidhA iti gaathaarthH|| 40 // Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhyayanam zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1051 // 4.1dhyaanshtkm| sU0gA0 41-43 to desakAlaceThAniyamo jhANassa natthi samayaMmi / jogANa samAhANaM jaha hoi tahA (pa) yaiyavvaM ||suu0 gA0 41 // 4. caturthayasmAditi pUrvagAthAyAmuktaM tena sahAsyAbhisambandhaH, tasmAddezakAlaceSTAniyamo dhyAnasya nAsti na vidyate, kva?- samaye pratikramaNaM, Agame, kintu yogAnAM manaHprabhRtInAM samAdhAnaM pUrvoktaM yathA bhavati tathA (pra)yatitavyaM (pra)yatnaH kArya ityatra niyama eveti gaathaarthH||41||gtmaasndvaarm, adhunA''lambanadvArAvayavArthapratipAdanAyAha aalNbnnaaivaaynnpucchnnpriyttttnnaannuciNtaao|saamaaiyaaiyaaiNsddhmmaavssyaaiic ||suu0 gA0 42 // iha dharmadhyAnArohaNArthamAlambyanta ityAlambanAni vAcanApraznaparAvartanAnucintA iti tatra vAcanaM vAcanA, vineyAya nirjarAyai na dharmadhyAnasya sUtrAdidAnamityarthaH,zaGkite sUtrAdau saMzayApanodAya gurupracchanaM prazna iti, parAvartanaM tu pUrvAdhItasyaiva sUtrAderavismaraNanirjarA bhAvanAdeza kaalaadi| nimittamabhyAsakaraNamiti, anucintanamanucintA manasaivAvismaraNAdinimittaM sUtrAnusmaraNamityarthaH, vAcanAca praznazcetyAdi dvandvaH, etAni ca zrutadharmAnugatAni vartante, tathA sAmAyikAdIni, saddharmAvazyakAni ceti, amUni tu caraNadharmAnugatAni vartante, sAmAyikamAdau yeSAM tAni sAmAyikAdIni, tatra sAmAyikaM pratItam, AdizabdAnmukhavastrikApratyupekSaNAdilakSaNasakalacakravAlasAmAcArIparigraho yAvat punarapi sAmAyikamiti, etAnyeva vidhivadAsevyamAnAni santi-zobhanAni santi ca tAni cAritradharmAvazyakAni ceti vigrahaH, AvazyakAni-niyamataH karaNIyAni, caH samuccaye iti gaathaarthH||42|| sAmpratamamISAmevA''lambanatve nibandhanamAha 8 // 1051 // visamaMmi samArohai daDhadavvAlaMbaNojahA puriso| suttAikayAlaMbo taha jhANavaraMsamAruhai / / sU0 gA0 43 // viSame nimne duHsaJcare samArohati samyagapariklezenovaM yAti, kaH?- dRDhaM-balavadravyaM rajvAdyAlambanaM yasya sa tathAvidhaH, Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | 4. caturtha niyukti bhASya 4.1 dhyAna bhAga-3 // 1052 // 44-45 zrIAvazyaka yathA puruSaH pumAn kazcit, sUtrAdikRtAlambanaH vAcanAdikRtAlambana ityarthaH, tathA tenaiva prakAreNa dhyAnavaraM dharmadhyAnamityarthaH, samArohatIti gaathaarthH||43||gtmaalmbndvaarm, adhunA kramadvArAvasaraH, tatra lAghavArthaM dharmasya zuklasya ca(taM) pratipAda-8 madhyayanam pratikramaNaM, zrIhArika yannAhavRttiyutam __ jhANappaDivattikamo hoi mnnojognigghaaiio| bhavakAle kevaliNo sesANa jhaasmaahiie|suu0 gA0 44 // shtkm| sU0gA0 __ dhyAnaM- prAgnirUpitazabdArthaM tasya pratipattikrama iti samAsaH, pratipattikramaH- pratipattiparipATyabhidhIyate, sa ca bhavati / manoyoganigrahAdiH, tatra prathamaM manayoganigrahastato vAgyoganigrahastataH kAyayoganigraha iti, kimayaM sAmAnyena sarvathaivetthambhUtaH dharmadhyAnasya bhAvanAdezakramo?, na, kintu bhavakAle kevalinaH, atra bhavakAlazabdena mokSagamanapratyAsannaH antarmuhUrtapramANa eva zailezyavasthAntargataH kaalaadi| parigRhyate, kevalamasyAstIti kevalI tasya, zukladhyAna evAyaMkramaH, zeSasyAnyasya dharmadhyAnapratipatturyogakAlAvAzritya kiM?- yathAsamAdhine ti yathaiva svAsthyaM bhavati tathaiva pratipattiriti gaathaarthH||44||gtN kramadvAram, idAnIM dhyAtavyamucyate, taccaturbhedamAjJAdiH, uktaMca-AjJA'pAyavipAkasaMsthAnavicayAya dharmya (tattvArthe a09sU0 37) mityAdi, tatrA''dyabhedapratipAdanAyAha___ suniuNamaNAiNihaNaM bhUyahiyaM bhUyabhAvaNamahagdhaM / amiyamajiyaM mahatthaM mahANubhAvaM mahAvisayaM ||suu0 gA0 45 // suSThu- atIva nipuNA-kuzalA sunipuNA tAm, AjJAmiti yogaH, naipuNyaM punaH sUkSmadravyAdhupadarzakatvAttathA mtyaadiprti-||1052|| pAdakatvAcca, uktaM ca- suyanANaMmi neuNNaM, kevale tynnNtrN| appaNo sesagANaM ca, jamhA taM pribhaavgN|| 1 // ityAdi, itthaM 0 zrutajJAne naipuNyaM kevale tadanantaram / AtmanaH zeSakANAM ca, yasmAttat paribhAvakam (prakAzakam ) // 1 // Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1053 // sunipuNAMdhyAyet, tathA anAdyanidhanAM anutpannazAzvatAmityarthaH, anAdyanidhanatvaMca dravyAdyapekSayeti, uktaMca- dravyAdizAdityeSA 4. caturthadvAdazAGgIna kadAcinnAsI dityAdi, tathA bhUtahitA miti iha bhUtazabdena prANina ucyante teSAM hitAM-pathyAmiti bhAvaH, hitatvaM madhyayanam pratikramaNaM, punastadanuparodhinItvAttathA hitakAriNItvAcca, uktaM ca- sarve jIvA na hantavyA ityAdi, etatprabhAvAcca bhUyAMsaH siddhA iti, 4.1dhyAnabhUtabhAvanAM ityatra bhUtaM- satyaM bhAvyate'nayeti bhUtasya vA bhAvanA bhUtabhAvanA, anekAntaparicchedAtmiketyarthaH, bhUtAnAM vA-2 shtkm| sattvAnAM bhAvanA bhUtabhAvanA, bhAvanA vAsanetyanarthAntaram, uktaM ca-kUrAvi sahAveNaM rAgavisavasANugAvi hoUNaM / bhAviyajiNa sU0gA0 44-45 vayaNamaNA telukkasuhAvahA hoMti ||1||shruuynte ca cilAtIputrAdaya evaMvidhA bahava iti, tathA ana* iti sarvottamatvAdavidya dharmadhyAnasya mAnamUlyAmiti bhAvaH, uktaM ca-savve'vi ya siddhatA sadavvarayaNAsayA satelokkA / jiNavayaNassa bhagavao na mullamittaM anngghennN|| bhAvanAdeza kaalaadi| 1||tthaa stutikAreNApyuktaM-kalpadrumaH kalpitamAtradAyI, cintAmaNizcintitameva datte / jinendradharmAtizayaM vicintya, dvaye'pi loko lghutaamvaiti||1|| ityAdi, athavA RNaghnA mityatra RNaM- karma taddhanAmiti, uktaM ca-jaM annANI kammaM khavei bahuyAhi / vaaskoddiihiN| taM nANI tihiM gutto khavei uusaasmittennN||1|| ityAdi, tathA amitAM ityaparimitAm, uktaM caH savvanadINaM jA hoja / vAluyA savvaudahINa jaM udayaM / ettovi aNaMtaguNo attho egassa suttss||1||amRtaaN vA mRSTAM vA pathyAMvA, tathA coktaM- jiNavayaNamodagassa urattiM ca divA ya khjjmaannss| tittiM buho na gacchai heushssovguuddhss||1||nrnrytiriysurgnnsNsaariysvvdukkh(r) krUrA api svabhAvena rAgaviSavazAnugA api bhuutvaa| bhAvitajinavacanamanasastrailokyasukhAvahA bhavanti // 1 // 0 sarve'pi ca siddhAntAH sadravyaratnAzrayAH // 1053 // satrailokyAH / jinavacanasya bhagavato na mUlyamAtramanarpaNa (rghtven)||1||0 yadajJAnI karma kSapayati bhukaabhirvrsskottiibhiH| tat jJAnI tribhirguptaH kSapayatyucchAsamAtreNa // 1 // 0 sarvanadInAM yA bhaveyuH vAlukAH sarvodadhInAM yadudakam / atopya'nantaguNo'rtha ekasya sUtrasya // 1 // 7 jinavacanamodakasya tu rAtrau divA ca khAdyamAnasya / tRptiM budho na gacchati hetusahasropagUDhasya / / 1 / / naranArakatiryaksuragaNasAMsArikasarvaduHkha Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1054 // rogaannN| jiNavayaNamegamosahamapavaggasuhakkhayaM phalayaM ||2||sjiivaaN vA'mRtAmupapattikSamatvena sArthikAmiti bhAvaH, na tu yathA- 4. caturthateSAM kaTataTabhraSTaigajAnAM mdbindubhiH| prAvartata nadI ghorA, hstyshvrthvaahinii||1||' ityAdivanmRtAmiti, tathA ajitA madhyayanam pratikramaNaM, miti zeSapravacanAjJAbhiraparAjitAmityarthaH, uktaM ca-jIvAivatthuciMtaNakosallaguNeNa'NaNNasariseNaM / sesavayaNehiM ajiya 4.1dhyAnajiNiMdavayaNaM mhaavisyN||1||tthaa mahArthA miti mahAn- pradhAno'rtho yasyAH sA tathAvidhA tAm, tatra pUrvAparAvirodhitvA shtkm| sUgA0 danuyogadvArAtmakatvAnnayagarbhatvAcca pradhAnAm, mahatsthAM vA atra mahAnta:- samyagdRSTayo bhavyA evocyante tatazca mahatsu sthitA 44-45 mahatsthA tAM ca, pradhAnaprANisthitAmityarthaH, mahAsthAM vetyatra mahA pUjocyate tasyAM sthitA mahAsthA tAm, tathA coktaM- dharmadhyAnasya bhAvanAdezasavvasurAsuramANusajoisavaMtarasupUiyaM nnaannN| jeNeha gaNaharANaM chuhati cuNNe suriNdaavi||1|| tathA mahAnubhAvA miti tatra mahAn kaalaadi| pradhAnaHprabhUtovA'nubhAvaH-sAmarthyAdilakSaNo yasyAH sA tathA tAm, prAdhAnyaM cAsyAzcaturdazapUrvavidaH sarvalabdhisampannatvAt, prabhUtatvaM ca prabhUtakAryakaraNAd, uktaM ca-pabhU NaM coddasapuvvI ghaDAo ghaDasahassaM karittae ityAdi, evamihaloke, paratra tu jaghanyato'pi vaimAnikopapAtaH, uktaM ca- uvavAo laMtagaMmi coddasapuvvIssa hoi u jahaNNo / ukkoso savvaDhe siddhigamo vA / akmmss||1||tthaa mahAviSayA miti mahadviSayatvaM tu sakaladravyAdiviSayatvAd, uktaMca-davvao suyanANI uvautte savvadavvAI jANaI-tyAdi kRtaM vistareNeti gaathaarthH|| 45 // rogANAm / jinvcnmekmaussdhmpvrgsukhaaksstphldm||2|| 0 jIvAdivastucintanakauzalyaguNenAnanyasadRzena / zeSavacanairajitaM jinendravacanaM mahAviSayam // 8 1 // (c) sarvasurAsuramanuSyajyotiSkavyantarasupUjitaM jJAnam / yeneha gaNadharANAM(zIrSa) kSipanti cUrNAni devendrA api||1|| 0 prabhuzcaturdazapUrvI ghaTAt ghaTasahasraM krtum| 80 upapAto lAntake caturdazapUrviNAM bhavati tu jghnyH| utkRSTaH sarvArtha siddhigamanaM vaa'krmnnH|| 1 // O dravyataH zrutajJAnI upayuktaH sarvadravyANi jAnAti / Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhyayanam zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1055 // shtkm| 46-47 jhAijjA niravajaM jiNANamANaM jagappaIvANaM / aNiuNajaNaduNNeyaM nayabhaMgapamANagamagahaNaM ||suu0 gaa046|| 4. caturthadhyAyet cintayediti sarvapadakriyA, niravadyAmiti avayaM-pApamucyate nirgatamavadyaM yasyAH sA tathA tAm, anRtAdidvAtriMza pratikramaNaM, doSAvadyarahitatvAt, kriyAvizeSaNaM vA, kathaM dhyAyet?- niravayaM-ihalokAdyAzaMsArahitamityarthaH,uktaMca-no ihalogaThyAe 4.1 dhyAnano paralogaTTyAe no paraparibhavao ahaM nANI tyAdikaM niravadyaM dhyAyet, jinAnAM prAgnirUpitazabdArthAnAM AjJA vacanalakSaNAM sUgA0 kuzalakarmaNyAjJApyante'nayA prANina ityAjJA tAm, kiMviziSTAM?- jinAnAM- kevalAlokenAzeSasaMzayatimiranAzanAjagatpradIpAnAmiti, AjJaiva vizeSyate- anipuNajanadurjeyAM na nipuNaH anipuNaH akuzala ityarthaH janaH- lokastena durjeyA- dharmadhyAnasya miti- duravagamAm, tathA nayabhaGgapramANagamagahanA ityatra nayAzca bhaGgAzca pramANAni ca gamAzceti vigrahastairgahanA- gahvarA tAm, bhAvanAdeza kaalaadi| tatra naigamAdayo nayAste cAnekabhedAH, tathA bhaGgAH kramasthAnabhedabhinnAH, tatra kramabhaGgA yathA eko jIva eka evAjIva / ityAdi, sthaapnaa| sthAnabhaGgAstu yathA priyadharmA nAmaikaH no dRddhdhrmetyaadi|| tathA pramIyate jJeyamebhiriti pramANAnidravyAdIni, yathA |'-jaanuyogdvaaressu gamAH- caturviMzatidaNDakAdayaH, kAraNa-15-51vazato vA kizcidvisadRzAH sUtramArgA yathA SaDjIvanikA''dAviti kRtaM vistareNeti gaathaarthH||46|| nanu-'', yA evaM vizeSaNaviziSTA sA boddhamapi na zakyate / mandadhIbhiH, AstAM tAvaddhyAtum, tatazca yadi kathaJcinnAvabudhyate tatra kA vArtetyata Aha___ tattha ya maidobbaleNaM tavvihAyariyavirahaovAvi |nneyghnnttnnenn ynnaannaavrnnodennNc||suu0gaa0 47 // // 1055 // tatra tasyAmAjJAyAm, cazabdaH prastutaprakaraNAnukarSaNArthaH, kiM?- jaDatayA calatvena vA matidaurbalyena-buddheH samyagarthAnava0no ihalokArthAya no paralokArthAya no paraparibhAvako'haM jnyaanii| Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1056 // 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.1dhyaanshtkm| sUgA0 48-49 dharmadhyAnasya bhaavnaadeshkaalaadi| dhAraNenetyarthaH, tathA tadvidhAcAryavirahato'pi tatra tadvidhaH- samyagaviparItatattvapratipAdanakuzalaH Acaryate'sAvityAcAryaH sUtrArthAvagamArthaM mumukSubhirAsevyata ityarthaH, tadvidhazcAsAvAcAryazca 2 tadvirahataH- tadabhAvatazca, cazabdaH abodhe dvitIyakAraNasamuccayArthaH, apizabdaH kvacidubhayavastUpapattisambhAvanArthaH, tathA jJAnAvaraNodayena ca tatra jJAnAvaraNaM prasiddhaM tadudayena tatkAle tadvipAkena, cazabdazcaturthAbodhakAraNasamuccayArthaH, jJeyagahanatvena ca tatra jJAyata iti jJeyaM-dharmAstikAyAdi tadgahanatvena- gahvaratvena, cazabdo'bodha eva tRtIyakAraNasamuccayArthaH, tathA atrAha- nanu jJAnAvaraNodayAdeva matidaurbalyaM tathA tadvidhAcAryaviraho jJeyagahanApratipattizca, tatazcatadabhidhAnena yuktamamISAmabhidhAnamiti, na, tatkAryasyaiva saMkSepavistarata upAdhibhedenAbhidhAnAditi gaathaarthH||47|| tathA heUdAharaNAsaMbhave ya sai suThThajaM na bujjhejA / savvaNNumayamavitahaM tahAvitaM ciMtae maimaM ||suu0 gA0 48 // tatra hinoti-gamayati jijJAsitadharmaviziSTAnAniti hetu:-kArako vyaJjakazca, udAharaNaM- caritakalpitabhedam, hetuzcodAharaNaM ca hetUdAharaNe tayorasambhavaH, kaJcana padArtha prati hetUdAharaNAsambhavAt, tasmi~ca, cazabdaH paJcamaSaSThakAraNasamuccayArthaH, sati vidyamAne, kiM? - yadvastujAtaM na suSTha buddhyeta nAtIvAvagacchet sarvajJamatamavitathaM tathApi taccintayenmatimA niti tatra sarvajJAHtIrthakarAsteSAM mataM sarvajJamataM- vacanam, kiM?-vitartha- anRtaM na vitathaM- avitathaM satyamityarthaH, tathApi tadabodhakAraNe satyanavagacchannapi tat mataM vastu vA cintayet paryAlocayet matimAn buddhimAniti gaathaarthH||48|| kimityetadevamityata Aha aNuvakayaparANuggahaparAyaNA jaMjiNA jagappavarA / jiyarAgadosamohA ya NaNNahAvAdiNo teNaM / sU0 gA0 49 // // 1056 // Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1057 // anupakRte- parairavartite sati parAnugrahaparAyaNA- dharmopadezAdinA parAnugrahodyuktA iti samAsaH, yad yasmAt kAraNAt, 4. caturthake?- jinAH prAgnirUpitazabdArthAH, ta eva vizeSyante- jagatpravarAH carAcarazreSThA ityartha, evaMvidhA apikadAcidAgAdibhAvA | madhyayanam pratikramaNaM, dvitathavAdino bhavantyata Aha-jitA-nirastA rAgadveSamohA yaiste tathAvidhAH, tatrAbhiSvaGgalakSaNo rAgaH aprItilakSaNo 4.1dhyAnadveSaH ajJAnalakSaNazca mohaH, cazabda etadabhAvaguNasamuccayArthaH, nAnyathAvAdinaH tene ti tena kAraNena te nAnyathAvAdina iti, shtkm| sU0gA051 uktaM ca - rAgAdvA dveSAdve tyAdi gAthArthaH // 49 / uktastAvaddhyAtavyaprathamo bhedaH, adhunA dvitIya ucyate dharmadhyAnasya rAgaddosakasAyAsavAdikiriyAsu vaTTamANANaM / ihaparaloyAvAojhAijjA vjprivjii||suu0 gaa050|| bhAvanAdeza kaalaadi| rAgadveSakaSAyAzravAdikriyAsu pravartamAnAnAmihaparalokApAyAn dhyAyet, yathA rAgAdikriyA aihikAmuSmikavirodhinI, uktaM carAgaHsampadyamAno'pi, duHkhado duSTagocaraH / mahAvyAdhyabhibhUtasya, kupathyAnnAbhilASavat ||1||tthaa- dveSaH sampadyamAno'pi, tApayatyevala dehinam / koTarastho jvalannAzu, dAvAnala iva drumam ||2||tthaa-dRssttyaadibhedbhinnsy, rAgasyAmuSmikaM phalam / dIrghaH saMsAra evoktaH, sarvajJaiH srvdrshibhiH||3|| ityAdi, tathA-dosAnalasaMsatto iha loe ceva dukkhio jiivo| paralogami ya pAvo pAvai nirayAnalaM ttto||1|| ityAdi, tathA kaSAyAH- krodhAdayaH, tadapAyAH punaH- koho ya mANo ya aNiggahIyA, mAyA ya loho ya pvddmaannaa| cattAri ee kasiNo kasAyA, siMcaMti mUlAI punnbbhvss||1|| tathA''zravAH- karmabandhahetavo mithyAtvAdayaH, tadapAyaH punaH dveSAnalasaMtapta ihaloka eva duHkhito jIvaH / paraloke ca pApaH prApnoti nirayAnalaM ttH||1||0 krodhazca mAnazvAnigRhItau mAyA ca lobhazca pravardhamAnau / catvAra // 1057 / / ete kRtsnAH kaSAyAH sicanti mUlAni punarbhavasya // 1 // koho pII paNAsei mANo viNayaNAsaNo / mAyA mittANi nAsei loho svvvinnaasnno||1|| (pratyantare'dhikaM praak)| Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1058 // micchattamohiyamaI jIvo ihaloga eva dukkhaaii| niraovamAI pAvo pAvai psmaaigunnhiinno||1||tthaa-ajnyaanNkhlu kaSTa krodhAdibhyo'pi 4. caturthasarvapApebhyaH / artha hitamahitaM vA na vetti yenAvRto lokH||1||tthaa- jIvA pAviMti iha pANavahAdaviraIe paavaae| niyasuyaghAyaNamAIla madhyayanam | pratikramaNaM, dose jaNagarahie paavaa||1|| paralogaMmivi evaM AsavakiriyAhi ajjie kmme| jIvANa ciramavAyA nirayAigaI bhamaMtANaM // 2 // 4.1dhyAnaityAdi, AdizabdaH svagatAnekabhedakhyApakaH, prakRtisthityanubhAvapradezabandhabhedagrAhaka ityanye, kriyAstu kAyikyAdibhedAH shtkm| | sUgA051 paJca, etAH punaruttaratra nyakSeNa vakSyAmaH, vipAkaH punaH- ki riyAsu vaTTamANA kAigamAIsu dukhiyA jiivaa| iha ceva ya paraloe dharmadhyAnasya saMsArapavaGmayA bhaNiyA // 1 // tatazcaivaM rAgAdikriyAsu vartamAnAnAmapAyAn dhyAyet, kiMviziSTaH sannityAha- vartyaparivarjI ttr| bhAvanAdezavarjanIyaM vayaM- akRtyaM parigRhyate tatparivarjI- apramatta iti gAthArthaH // 50 // uktaH khalu dvitIyo dhyAtavyabhedaH, adhunA kaalaadi| tRtIya ucyate, tatra payaiThiipaesANubhAvabhinnaM suhAsuhavihattaM / jogANubhAvajaNiyaM kammavivAgaM viciMtejA ||suu0 gaa051|| prakRtisthitipradezAnubhAvabhinnaM zubhAzubhavibhakta miti atra prakRtizabdenASTau karmaprakRtayo'bhidhIyante jJAnAvaraNIyAdibhedA iti, prakRtiraMzo bheda iti paryAyAH, sthiti:- tAsAmevAvasthAnaM jaghanyAdibhedabhinnam, pradezazabdena jIvapradezakarmapudgalasambandho'bhidhIyate, anubhAvazabdena tu vipAkaH, ete ca prakRtyAdayaH zubhAzubhabhedabhinnA bhavanti, tatazcaitaduktaM bhavati 0 mithyAtvamohitamatirjIva ihaloka eva duHkhAni / nirayopamANi pApaH prApnoti prshmaadigunnhiinH|| 1 // 0jIvAH prApnuvantIha prANavadhAdyavirateH paapikaayaaH| // 1058 // nijasutaghAtAdidoSAn janagarhitAn paapaaH||1|| paraloke'pyevamAzravakriyAbhirarjite krmnni| jIvAnAM ciramapAyA nirayAdigatiSu bhrmtaam||2|| 0 kriyAsu vartamAnAH kAyikyAdiSu duHkhitA jiivaaH| ihaiva paraloke ca saMsArapravardhakA bhnnitaaH|| 4 // 8 Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1059 // 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.1dhyaanshtkm| sU0gA051 dharmadhyAnasya bhaavnaadeshkaalaadi| prakRtyAdibhedabhinnaM zubhAzubhavibhaktaM yogAnubhAvajanitaM manoyogAdiguNaprabhavaM karmavipAkaM vicintayediti gaathaarthH||51|| bhAvArthaH punarvRddhavivaraNAdavaseyaH, taccedaM- iha payaibhinnaM suhAsuhavihattaM kammavivAgaM viciMtejjA, tattha payaIutti kammaNo bheyA aMsA NANAvaraNijjAiNo aTTha, tehiM bhinnaM vihattaM suhaM puNNaM sAyAiyaM asuhaM pAvaM tehiM vihattaM vibhinnavipAkaM jahA kammapakaDIe tahA viseseNa ciMtijjA, kiM ca- ThiivibhinnaM ca suhAsuhavihattaM kammavivAgaM viciMtejjA, Thiitti tAsiM ceva aTThaNhaM payaDINaM jahaNNamajjhimukkosA kAlAvatthA jahA kammapayaDIe, kiMca-paesabhinnaM zubhAzubhaM yAvat- kRtvA pUrvavidhAna padayostAveva pUrvavad vagyauM / vargaghanau kuryAtAM tRtIyarAzestataH praagvt||1|| kRtvA vidhAnamiti 256, asya rAzeH pUrvapadasya ghanAdi kRtvA tasyaiva vargAdi tataH dvitIyapadasyedameva viparItaM kriyate, tata etAveva vayete, tatastRtIyapadasya vargaghanau kriyate, evamanena krameNAyaM rAziH16777216 ciMtejA paesotti jIvapaesANaM kammapaesehiM suhumehiM egakhettAvagADhehiM puTThogADhaaNaMtaraaNubAyarauddhAibheehiM baddhANaM vittharao kammapayaDIe bhaNiyANaM kammavivAgaM viciMtejA, kiM ca- aNubhAvabhinnaM suhAsuhavihattaM kammavivAgaM viciMtejjA, tattha aNubhAvotti tAsiMceva'DhaNhaM payaDINaM puTThabaddhanikAiyANaM udayAu aNubhavaNaM, Oiha prakRtibhinnaM zubhAzubhavibhaktaM karmavipAkaM vicintayet, tatra prakRtaya iti karmaNo bhedA aMzA jJAnAvaraNAdayo'STa, tairbhinnaM vibhaktaM zubhaM puNyaM sAtAdikaM azubha pApaM tairvibhaktam. vibhinnavipAkaM yathA karmaprakRtau tathA vizeSeNa cintyet| kiMca- sthitivibhaktaM ca zubhAzubhavibhaktaM karmavipAkaM vicintayet sthitiriti tAsAmevASTAnAM prakRtInAM jaghanyamadhyamotkRSTAH kAlAvasthA yathA krmprkRtau| kiMca- pradezabhinna-cintayet, pradeza iti jIvapradezAnAM karmapradezaH sUkSmairekakSetrAvagAlaiH spRSTAvagADhA-8 nantarANubAdarordhvAdibhedairbaddhAnAM vistarataH karmaprakRtau bhaNitAnAM karmavipAkaM vicintayet, kiM ca anubhAvabhinnaM zubhAzubhavibhaktaM karmavipAkaM vicintayet, tatrAnubhAva iti tAsAmevASTAnAM prakRtInAM spRSTabaddhanikAcitAnAmudayAdanubhavanam, taM ca karmavipAkaM yogAnubhAvajanitaM vicintayet, tatra yogA manovacanakAyA, anubhAvo jIvaguNa eva, tairanubhAvena ca janitaM- utpAditaM jIvasya karma yat tasyA vipAkaM- udayo vicintyte| R // 1059 // Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30000 4. caturtha zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1060 // taMcakammavivAgaMjogANubhAvajaNiyaM viciMtejA, tattha jogAmaNavayaNakAyA, aNubhAvojIvaguNa eva,saca mithyAdarzanAviratipramAdakaSAyAH, tehiM aNubhAveNa ya jaNiyamuppAiyaM jIvassa kammaM jaM tassa vivAgaM udayaM viciMtijjai / uktastRtIyo madhyayanam pratikramaNaM, dhyAtavyabhedaH, sAmprataM caturtha ucyate, tatra 4.1 dhyAnajiNadesiyAi lkkhnnsNtthaannaasnnvihaannmaannaaii| uppAyaTThiibhaMgAi pajjavA je ykvaannN||suu0 gaa052|| shtkm| sU0gA052 jinAH-prAgnirUpitazabdArthAstIrthakarAstairdezitAni-kathitAni jinadezitAni, kAnyata Aha-lakSaNasaMsthAnAsanavidhAna dharmadhyAnasya mAnAni, kiM?- vicintayediti paryante vakSyati SaSThyAM gAthAyAmiti, tatra lakSaNAdIni vicintayet, atrApi gAthAnte / bhAvanAdezadravyANAmityuktaM tatpratipadamAyojanIyamiti, tatra lakSaNaM dharmAstikAyAdidravyANAMgatyAdi, tathA saMsthAnaM mukhyavRttyA pudgala kaalaadi| racanAkAralakSaNaM parimaNDalAdyajIvAnAm, yathoktaM- parimaMDale ya vaTTe taMse cauraMsa Ayate cevajIvazarIrANAM ca samacaturasrAdi, yathoktaM-samacaurase naggohamuMDale sAi vAmaNe khuje| huMDeviya saMThANe jIvANaM cha muNeyavvA ||1||tthaa dharmAdharmayorapi lokakSetrApekSayA bhAvanIyamiti, uktaM ca-heTThA majjhe uvari chvviijhllrimuiNgsNtthaanne| logo addhAgAro addhAkhettAgiI neo||1||tthaa''snaaniaadhaarlkssnnaani dharmAstikAyAdInAM lokAkAzAdIni svasvarUpANi vA, tathA vidhAnAni dharmAstikAyAdInAmeva bhedAnityarthaH, yathA-dhammatthikAe dhammatthikAyassa dese dhammatthikAyassa paese ityAdi, tathA mAnAni-pramANAni dharmAstikAyAdI O parimaNDalaM vRttaM tryanaM caturasramAyatameva / (c) samacaturasra nyagrodhamaNDalaM sAdi vAmanaM kubjaM / huNDamapi ca saMsthAnAni jIvAnAM SaD jnyaatvyaani|| 1 // O8 adhastAnmadhye upari vetraasnjhllriimRdnggsNsthaanH| loko vaizAkhAkAro vaishaakhkssetraakRtit'yH||1|| 0 dharmAstikAyo dharmAstikAyasya dezaH dharmAstikAyasya prdeshH| // 1060 // Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1061 // 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.1 dhyaanshtkm| sU0gA053 dharmadhyAnasya bhaavnaadeshkaalaadi| nAmevAtmIyAni, tathotpAdasthitibhaGgAdiparyAyA ye ca dravyANAM dharmAstikAyAdInAM tAn vicintayediti, tatrotpAdAdiparyAyasiddhiH utpAdavyayadhrauvyayuktaM saditi (tattvArthe a05 sU0 29) vacanAd, yuktiH punaratra ghaTamaulIsuvarNArthI, naashotpttisthitissvym| zokapramodamAdhyasthaM, jano yAti shetukm||1||pyovrto na daddhyatti, na payo'tti ddhivrtH| agorasavato nobhe, tasmAttattvaM trayAtmakam // 2 // tatazca dharmAstikAyo vivakSitasamayasambandharUpApekSayotpadyate tadanantarAtItasamayasambandharUpApekSayA tu vinshyti| dharmAstikAyadravyAtmanA tu nitya iti, uktaM ca-sarvavyaktiSu niyataM kSaNe kSaNe'nyatvamatha ca na vizeSaH / satyozcityapacityorAkRtijAtivyavasthAnAt ||1||aadishbdaadguruldhvaadipryaayprigrhH, cazabdaH samuccayArtha iti gaathaarthH||52|| kiM ca__ paMcatthikAyamaiyaM logamaNAiNihaNaM jiNakkhAyaM / NAmAibheyavihiyaM tivihmholoybheyaaii||suu0 gaa053|| paJcAstikAyamayaM lokamanAdyanidhanaM jinAkhyAta miti, kriyA pUrvavat, tatrAstayaH- pradezAsteSAM kAyA astikAyAH paJca c| te astikAyAzceti vigrahaH, ete ca dharmAstikAyAdayo gatyAdhupagrahakarA jJeyA iti, uktaM ca- jIvAnAM pudgalAnAM ca, gatyupagrahakAraNam / dharmAstikAyo jJAnasya, dIpazcakSuSmato yathA // 1 // jIvAnAM pudgalAnAM ca, sthityupagrahakAraNam / adharmaH puruSasyeva, tiSThAsoravaniryathA ||2||jiivaanaaN pudgalAnAMca, dharmAdharmAstikAyayoH / badarANAM ghaTo yadvadAkAzamavakAzadam ||3||jnyaanaatmaa sarvabhAvajJo, bhoktA kartA ca karmaNAm / nAnAsaMsArimuktAkhyo, jIvaH prokto jinAgame ||4||sprshrsgndhvrnnshbdmuurtsvbhaavkaaH / saGghAtabhedaniSpannAH pudgalA jindeshitaaH||5||tnmyN-tdaatmkm, lokyata iti lokastam, kAlataH kimbhUtamityata Aha- anAdyanidhanaM anAdyaparyavasitamityarthaH, anenezvarAdikRtavyavacchedamAha, asAvapi darzanabhedAccitra evetyata Aha-jinAkhyAtaM tIrthakarapraNItam, Aha-jinadezitAnityasmAjinapraNItAdhikAro'nuvartata eva, tatazcajinAkhyAtamityatiricyate, na, asyA''darakhyApanArthatvAt, Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1062 // 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.1 dhyaanshtkm| sU0gA054 dharmadhyAnasya bhaavnaadeshkaalaadi| AdarakhyApanAdau ca punaruktadoSAnupapatteH, tathA coktaM-anuvAdAdaravIpsAbhRzArthaviniyogahetvasUyAsu / iisstsmbhrmvismygnnnaasmrnnessvpunruktm||1||tthaa hi nAmAdibhedavihitaM bhedato nAmAdibhedAvasthApitamityarthaH, uktaM ca- 'nAmaMThavaNA davie khitte kAle taheva bhAve ya / pajjavalogoya tahA aTThaviho logaMmi (ga) nikkhevo||1||' bhAvArthazcaturviMzatistavavivaraNAdavaseyaH, sAmprataM kSetralokamadhikRtyAha- trividhaM triprakAraM adholokabhedAdi iti prAkRtazailyA'dholokAdibhedam, AdizabdAttiryagUrdhvalokaparigraha iti gAthArthaH // 53 // kiM ca- tasminneva kSetraloke idaM cedaM ca vicintayediti pratipAdayannAha khiivalayadIvasAgaranarayavimANabhavaNAisaMThANaM / vomAipaiTThANaM niyayaM logtthtthiivihaannN||suu0 gaa054|| 9 kSitivalayadvIpasAgaranirayavimAnabhavanAdisaMsthAnaM tatra kSitayaH khalu dharmAdyA ISatprAgbhArAvasAnA aSTau bhUmayaH parigRhyante, valayAni-ghanodadhighanavAtatanuvAtAtmakAni gharmAdisaptapRthivIparikSepINyekaviMzatiH, dvIpA:- jambUdvIpAdayaH svayambhUramaNadvIpAntA asaGkhayeyAH, sAgarA-lavaNasAgarAdayaH svayambhUramaNasAgaraparyantA asaGgayeyA eva, nirayAH-sImantakAdyA aprati-8 SThAnAvasAnAH saGkhayeyAH, yata uktaM-tIsA ya pannavIsA panarasa daseva syshssaaii| tinnegaM paMcUNaM paMca ya naragA jhaakmso||1|| vimAnAni- jyotiSkAdisambandhInyanuttaravimAnAntAnyasaGkhyeyAni, jyotiSkavimAnAnAmasaMkhyeyatvAt, bhavanAni- bhavana-1 vAsyAlayalakSaNAni asurAdidazanikAyasambandhIni asaMkhyeyAni, uktaM ca- satteva ya koDIo havaMti bAvattari syshssaa| nAmasthApanayoH dravye kSetre ca kAle tathaiva bhAve ca / paryavalokaH tathA'STavidho loke nikssepH|| 1 // triMzat paJcaviMzatizca paJcadaza dazaiva zatasahasrANi / trINi eka paJconaM paca ca narakA yathAkramam // 1 // 0 saptaiva ca koTyo bhavanti dvAsaptatiH shtshsraanni| // 1062 // RORRUAR Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1063 // 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.1dhyaanshtkm| sU0gA0 55-56 dharmadhyAnasya bhaavnaadeshkaalaadi| eso bhavaNasamAso bhavaNavaINaM viyaannejjaa||1||aadishbdaadsngkhyeyvyntrngrprigrhH, uktaMca-heTovarijoyaNasayarahie rayaNAe joynnshsse| paDhame vaMtariyANaM bhomA nayarA asaMkhejjA // 1 // tatazca kSitayazca valayAni cetyAdidvandvaH, eteSAM saMsthAnaMAkAravizeSalakSaNaM vicintayediti, tathA vyomAdipratiSThAnaM ityatra pratiSThitiH pratiSThAnam, bhAve lyuT, vyoma- AkAzam, AdizabdAdvAyvAdiparigrahaH, vyomAdau pratiSThAnamasyeti vyomAdipratiSThAnam, lokasthitividhAnamiti yogaH, vidhiH-vidhAnaM prakAra ityarthaH, lokasya sthitiH 2, sthitiH vyavasthA maryAdA ityanarthAntaram, tadvidhAnam, kimbhUtaM? - niyataM nityaM zAzvatam, / kriyA pUrvavaditi gAthArthaH // 54 // kiMca uvaogalakkhaNamaNAinihaNamatthaMtaraM sriiraao|jiivmruuviN kAriMbhoyaM ca sayassa kammassa ||suu0 gaa055|| upayujyate'nenetyupayogaH- sAkArAnAkArAdiH, uktaM ca-sa dvividho'STacaturbhedaH (tattvArthe a0 2 sU09) sa eva lakSaNaM yasya sa upayogalakSaNastam, jIvamiti vakSyati, tathA anAdyanidhanaM anAdyaparyavasitaM, bhavApavargapravAhApekSayA nityamityarthaH, tathA arthAntaraM pRthagbhUtam, kutaH?- zarIrAt, jAtAvekavacanam, zarIrebhyaH- audArikAdibhya iti, kimityata Aha- jIvati jIviSyati jIvitavAn vA jIva iti tam, kimbhUtamityata Aha- arUpiNaM amUrtamityarthaH, tathA kartAraM nirvartakam, karmaNa iti gamyate, tathA bhoktAraM upabhoktAram, kasya? svakarmaNaH- AtmIyasya karmaNaH, jJAnAvaraNIyAderiti gaathaarthH||55|| tassa yasakammajaNiyaM jammAijalaM kasAyapAyAlaM / vasaNasayasAvayamaNaM mohAvattaM mahAbhImaM |suu0 gaa056|| tasya ca jIvasya svakarmajanitaM AtmIyakarmanirvartitam, kaM?- saMsArasAgaramiti vakSyati tam, kimbhUtamityata Aha- eSa bhavanasamAso bhavanapatInAM(iti)vijAnIyAt // 11 // adhastAdupari yojanazatarahite ratnAyA yojanasahasre / prathame vyantarANAM bhaumAni nagarANyasaMkhyeyAni // 1 // & // 10 Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1064 // 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.1 dhyaanshtkm| sU0gA0 57-59 dharmadhyAnasya bhaavnaadeshkaalaadi| janmAdijalaM janma-pratItam, AdizabdAjarAmaraNaparigrahaH, etAnyevAtibahutvAjjalamiva jalaM yasmin sa tathAvidhastaM tathA / kaSAyapAtAlaMkaSAyAH- pUrvoktAsta evAgAdhabhavajananasAmyena pAtAlamiva pAtAlaMyasmin sa tathAvidhastam, tathA vyasanazatazvApadavantaM vyasanAni-duHkhAni dyUtAdIni vA tacchatAnyeva pIDAhetutvAt zvApadAni tAnyasya vidyanta iti tadvantaM maNaM ti dezIzabdo matvarthIyaH, uktaM ca matuyatthaMmi muNijaha AlaM illaM maNaM ca maNuyaM ceti, tahA mohAvartaM mohaH- mohanIyaM karma tadeva tatra viziSTabhramijanakatvAdAvarto yasmin sa tathAvidhastam, tathA mahAbhImaM atibhayAnakamiti gaathaarthH||56|| kiMca___ aNNANamArueriyasaMjogavijogavIisaMtANaM / saMsArasAgaramaNorapAramasuhaM viciMtejA ||suu0 gaa057|| ajJAnaM jJAnAvaraNakarmodayajanita AtmapariNAmaH sa eva tatprerakatvAnmArutaH- vAyusteneritaH-preritaH, kaH?- saMyogaviyogavIcisantAno yasmin sa tathAvidhastam, tatra saMyogaH- kenacit saha sambandhaH viyogaH- tenaiva viprayogaH etaavev| santatapravRttatvAt vIcayaH-UrmayastatpravAhaH-santAna iti bhAvanA, saMsaraNaM saMsAraH(sa) sAgara ivasaMsArasAgarastam, kimbhUtaM? anorapAraM anAdyaparyavasitaM azubhaM azobhanaM vicintayet, tasya guNarahitasya jIvasyeti gaathaarthH||57|| | tassa ya saMtaraNasahasammaiMsaNasubaMdhaNamaNagdhaM / NANamayakaNNadhAraM cArittamayaM mahApoyaM ||suu0 gaa058|| ___ tasya ca saMsArasAgarasya saMtaraNasahaM santaraNasamartham, potamiti vakSyati, kiMviziSTaM?- samyagdarzanameva zobhanaM bandhanaM yasya sa tathAvidhastam, anaghaM apApam, jJAnaM- pratItaM tanmayaH- tadAtmakaH karNadhAra:- niryAmakavizeSo yasya yasmin vA sa tathAvidhastam, cAritraM- pratItaM tadAtmakaM mahApotaM iti mahAbohittham, kriyA pUrvavaditi gaathaarthH||58|| saMvarakayanicchidaM tavapavaNAiddhajaiNataravegaM / veraggamaggapaDiyaM visottiyAvIinikkhobhaM / sU0 gaa059|| // 1 Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1065 // 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.1dhyaanshtkm| sU0gA0 60-61 dharmadhyAnasya bhaavnaadeshkaalaadi| ihA''zravanirodhaH saMvarastena kRtaM nizchidraM- sthagitarandhramityarthaH, anazanAdilakSaNaM tapastadeveSTapuraM prati prerakatvAt pavana iva tapaHpavanastenA''viddhasya-preritasya javanatara:- zIghrataro vegaH-rayo yasya sa tathAvidhastam, tathA virAgasya bhAvo vairAgyam, tadeveSTapuraprApakatvAnmArga iva vairAgyamArgastasmin patitaH- gatastam, tathA visrotasikA- apadhyAnAni etA eveSTapuraprAptivighnahetutvAdvIcaya iva visrotasikAvIcayaH tAbhirnikSobhyaH- niSprakampastamiti gaathaarthH||59|| evambhUtaM potaM kiM? AroDhuM muNivaNiyA mahagghasIlaMgarayaNapaDipunnaM / jahataM nivvANapuraM sigghamaviggheNa pAvaMti ||suu0 gaa060|| AroDhuMityAruhya, ke?- munivaNijaH manyante jagatastrikAlAvasthAmiti munayaH, ta evAtinipuNamAyavyayapUrvakaM pravRttervaNijaba iva munivaNijaH, pota eva vizeSyate- mahA_Ni zIlAGgAni-pRthivIkAyasaMrambhaparityAgAdIni vakSyamANalakSaNAni tAnyevaikAntikAtyantikasukhahetutvAdralAni 2 taiH paripUrNaH- bhRtastam, yena prakAreNa yathA tat prakrAntaM nirvANapuraM siddhipattanaM parinirvANapuraM veti pAThAntaraM zIghraM Azu svalpena kAlenetyarthaH, avighnena antarAyamantareNa prApnuvanti AsAdayanti, tathA vicintayediti vartata ityayaM gaathaarthH||60|| tattha ya tirayaNaviNiogamaiyamegaMtiyaM nirAbAhaM / sAbhAviyaM niruvamaMjaha sokkhaM akkhayamuveMti ||suu0 gaa061|| tatra ca parinirvANapure triratnaviniyogAtmaka miti trINi ratnAni- jJAnAdIni viniyogazcaiSAM kriyAkaraNam, tataH prasUtestadAtmakamucyate,tathA ekAntikaM ityekAntabhAvi nirAbAdhaM ityAbAdhArahitam, svAbhAvikaM na kRtrimaM nirupamaM upamAtItamiti, uktaM ca-navi atthi mANusANaM taMsokkhamityAdi yathA yena prakAreNa saukhyaM pratItaM akSayaM aparyavasAnaM upayAnti sAmIpyena prApnuvanti, O naivAsti manuSyANAM tatsaukhyam / // 1065 // Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhaag||1066|| 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.1dhyaanshtkm| sUgA0 62-64 dharmadhyAnasya bhaavnaadeshkaalaadi| kriyA prAgvaditi gaathaarthH||61|| kiMbahuNA? savvaM ciyajIvAipayatthavittharoveyaM / savvanayasamUhamayaM jhAejA smysbbhaavN||suu0 gaa062|| kiMbahunA bhASitena?,sarvameva niravazeSameva jIvAdipadArthavistaropetaM jIvAjIvAzravabandhasaMvaranirjarAmokSAkhyapadArthaprapaJcasamanvitaM samayasaddhAvamiti yogaH, kiMviziSTaM?- sarvanayasamUhAtmakaM dravyAstikAdinayasaGghAtamayamityarthaH, dhyAyet vicintayediti bhAvanA, samayasadbhAvaM siddhAntArthamiti hRdayam, ayaM gaathaarthH||62||gtN dhyAtavyadvAram, sAmprataM ye'sya dhyAtArastAn pratipAdayannAha savvappamAyarahiyA muNaokhINovasaMtamohA ya / jhAyAro nANadhaNA dhammajjhANassa nihitttthaa||suu0 gaa063|| pramAdA- madyAdayaH, yathoktaM-majjaM visayakasAyA niddA vikahA ya paMcamI bhaNiyAsarvapramAdai rahitAH sarvapramAdarahitAH, apramAdavanta ityarthaH, munayaH sAdhavaH kSINopazAntamohAzca iti kSINamohA:-kSapakanirgranthAH upazAntamohA- upazAmakanirgranthAH, cazabdAdanye vA'pramAdinaH, dhyAtAraH cintakAH, dharmadhyAnasyeti sambandhaH, dhyAtAra eva vizeSyante- jJAnadhanAH jJAnavittAH, vipazcita ityarthaH, nirdiSTAH, pratipAditAstIrthakaragaNadharairiti gaathaarthH||63|| uktA dharmadhyAnasya dhyAtAraH, sAmprataMzukladhyAnasyApyAdyabhedadvayasyAvizeSeNa eta eva yato dhyAtAra ityato mA bhUtpunarabhidheyA bhaviSyantIti lAghavArthaM caramabhedadvayasya prasaGgata eva tAnevAbhidhitsurAha eecciya puvvANaM puvvadharA suppasatthasaMghayaNA / doNha sajogAjogA sukANa parANa kevlinno||suu0 gaa064|| 0 madyaM viSayAH kaSAyA nidrA vikathA ca paJcamI bhnnitaa| // 10 Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.1dhyaanshtkm| sUgA065 shuklsykssaantaadhaalmbnaani| // 1067 // eta eva ye'nantarameva dharmadhyAnadhyAtAra uktAH pUrvayoH ityAdyayordvayoH zukladhyAnabhedayoH pRthaktvavitarkasavicAramekatvavitarkamavicAramityanayoH dhyAtAra iti gamyate, ayaMpunarvizeSa: pUrvadharAH caturdazapUrvavidastadupayuktAH, idaMca pUrvadharavizeSaNamapramAdavatAmeva veditavyam, na nirgranthAnAm, mASatuSamarudevyAdInAmapUrvadharANAmapi tadupapatteH, suprazastasaMhananA ityAdyasaMhananayuktAH, idaM punaroghata eva vizeSaNamiti, tathA dvayoH zuklayoH parayoH- uttarakAlabhAvinoH pradhAnayorvA sUkSmakriyAnivRttivyuparatakriyA'pratipAtilakSaNayoryathAsaGkhyaM sayogAyogakevalino dhyAtAra iti yogaH, evaM ca gammae-sukkajjhANAidugaM volINNassa tatiyamappattassa eyAe jhANaMtariyAe vaTTamANassa kevalaNANamuppajjai, kevalI ya sukkaleso'jjhANI yA jAva suhumakiriyamaniyaTTi'tti gaathaarthH|| 64 // uktamAnuSaGgikam, idAnImavasaraprAptamanuprekSAdvAraM vyAcikhyAsuridamAha jhANovarame'vimuNI nniccmnniccaaibhaavnnaaprmo| hoi subhAviyacitto dhammajjhANeNa jo puvviM / sU0 gA065 // iha dhyAnaM dharmadhyAnamabhigRhyate, taduparame'pi- tadvigame'pi muniH sAdhuH nityaM sarvakAlamanityAdicintanAparamo bhavati, AdizabdAdazaraNaikatvasaMsAraparigrahaH, etAzca dvAdazAnuprekSA bhAvayitavyAH, iSTajanasamprayogarddhiviSayasukhasampadaH (prazamaratau 151163) ityAdinA granthena, phalaM cAsAM sacittAdiSvanabhiSvaGgabhavanirvedAviti bhAvanIyam, atha kiMviziSTo'nityAdicintanAparamo bhavatItyata Aha- subhAvitacittaH subhAvitAntaHkaraNaH, kena?- dharmadhyAnena prAgnirUpitazabdArthena yaH kazcit / pUrvaM AdAviti gaathaarthH||65||gtmnuprekssaadvaarm, adhunA lezyAdvArapratipAdanAyAha OevaM ca gamyate- zukladhyAnAdidvayaM vyatikrAntasya tRtIyamaprAptasya etasyAM dhyAnAntarikAyAM vartamAnasya kevalajJAnamutpadyate, kevalI ca zuklalezyo'dhyAnI ca yAvat sUkSmakriyamanivRttIti / // 1067 // Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1068 // 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.1dhyaanshtkm| sU0gA0 66-68 shuklsykssaantaadhaalmbnaani| hoMti kamavisuddhAolesAo piiypmhsukkaao| dhammajjhANovagayassa tivvmNdaaibheyaao||suu0 gaa066|| iha bhavanti saMjAyante kramavizuddhAH paripATivizuddhAH, kAH?-lezyAH, tAzca pItapadmazuklAH, etaduktaM bhavati-pItalezyAyAH padmalezyA vizuddhA tasyA api zuklalezyeti kramaH, kasyaitA bhavantyata Aha- dharmadhyAnopagatasya dharmadhyAnayuktasyetyarthaH, kiMviziSTAzcaitA bhavantyata Aha-tIvramandAdibhedA iti tatra tIvrabhedAH pItAdisvarUpeSvantyAH, mandabhedAstvAdyAH, AdizabdAnmadhyamapakSaparigrahaH, athavaughata eva pariNAmavizeSAtIvramandabhedA itigaathaarthH||66||uktN lezyAdvAram, idAnIM liGgadvAra vivRNvannAha AgamauvaesANANisaggaojaM jiNappaNIyANaM / bhAvANaM saddahaNaM dhammajjhANassa taM liMgaM / / sU0 gaa067|| ihAgamopadezAjJAnisargato yad jinapraNItAnAM tIrthakaraprarUpitAnAM dravyAdipadArthAnAM zraddhAnaM avitathA eta ityAdilakSaNaM dharmadhyAnasya talliGgam, tattvazraddhAnena liGgayate dharmadhyAyIti, iha cAgamaH- sUtrameva tadanusAreNa kathanaM- upadezaH AjJA tvarthaH / nisarga:- svabhAva iti gAthArthaH // 67 // kiM ca jiNasAhUguNakittaNapasaMsaNAviNayadANasaMpaNNo / suasIlasaMjamarao dhammajjhANI munnekvo||suu0 gaa068|| jinasAdhuguNotkIrtanaprazaMsAvinayadAnasampannaH iha jinasAdhavaH- pratItAstadguNAzca niraticArasamyagdarzanAdayasteSAmutkIrtanaMsAmAnyena saMzabdanamucyate, prazaMsA tvahozlAghyatayA bhaktipUrvikA stutiH, vinayaH- abhyutthAnAdi, dAnaM- azanAdipradAnam, etatsampannaH- etatsamanvitaH, tathA zrutazIlasaMyamarataH, tatra zrutaM- sAmAyikAdibindusArAntaM zIlaM-vratAdisamAdhAnalakSaNaM saMyamastu prANAtipAtAdinivRttilakSaNaH, yathoktaM-'paJcAzravA' dityAdi, eteSu bhAvato rataH, kiM?- dharmadhyAnIti jJAtavya // 1068 // vataH, tathA mAlAdhyatayA bhAva:-pratItAmajhANI muNeka Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 ||1069 // 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.1dhyaanshtkm| sU0gA0 69-70 shuklsykssaantaadyaalmbnaani| iti gaathaarthH|| 68||gtN liGgadvAram, adhunA phaladvArAvasaraH, tacca lAghavArtha zukladhyAnaphalAdhikAre vakSyatItyuktaMdharmadhyAnam, idAnIM zukladhyAnAvasara ityasya cAnvarthaH prAgnirUpita eva, ihApi ca bhAvanAdIni phalAntAni tAnyeva dvAdaza dvArANi bhavanti, tatra bhAvanAdezakAlAsanavizeSeSu (dharma) dhyAnAdasyAvizeSa evetyata etAnyanAdRtyA''lambanAnyabhidhitsurAha aha khaMtimaddavajavamuttIo jinnmypphaannaao| AlaMbaNAi~jehiM sukkajjhANaM samAruhai |suu0 gaa069|| __ athe tyAsanavizeSAnantarye, kSAntimAIvArjavamuktayaH krodhamAnamAyAlobhaparityAgarUpAH, parityAgazca krodhanivartanamudayanirodhaH udIrNasya vA viphalIkaraNamiti, evaM mAnAdiSvapi bhAvanIyam, etA eva kSAntimAIvArjavamuktayo vizeSyante- jinamatapradhAnA iti jinamate- tIrthakaradarzane karmakSayahetutAmadhikRtya pradhAnAH 2, prAdhAnyaM cAsAmakaSAyaMcAritraM cAritrAcca niyamato muktiritikRtvA, tatazcaitA AlambanAni- prAgnirUpitazabdArthAni, pairAlambanaiH karaNabhUtaiH zukladhyAnaM samArohati, tathA ca kSAntyAdyAlambanA eva zukladhyAnaM samAsAdayanti, nAnya iti gaathaarthH||69||vyaakhyaatN zukladhyAnamadhikRtyA''lambanadvAram, sAmprataM kramadvArAvasaraH, kramazcA''dyayordharmadhyAna evoktaH, iha punarayaM vizeSa:| tihuyaNavisayaM kamaso saMkhiviu maNo aNuMmi chaumattho / jhAyai sunippakaMpojhANaM amaNo jiNo hoi / / sU0 gaa070|| tribhuvanaM- adhastiryagUrdhvalokabhedaM tadviSayaH- gocaraH AlambanaM yasya manasa iti iti yogaH, tatribhuvanaviSayaM kramazaH krameNa paripATyA-prativastuparityAgalakSaNayA saMkSipya saGkocya, kiM?- manaH antaHkaraNaM, kva?- aNau paramANau, nidhAyeti zeSaH, kaH?- chadmasthaH prAgnirUpitazabdArthaH, dhyAyati cintayati suniSprakampaH atIva nizcala ityarthaH, dhyAnaM zuklam, tato'pi OM krodhe na varttanaM (pr0)| Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhyayanam zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1070 // 4.1 dhyaanshtkm| sU0gA0 shuklsykssaantaadyaalmbnaani| prayatnavizeSAnmano'panIya amanAH avidyamAnAntaHkaraNa: jino bhavati arhan bhavati, caramayordvayordhyAteti vAkyazeSaH, tatrA- 4. caturthapyAdyasyAntarmuhUrtena zailezImaprAptaH, tasyAM ca dvitIyasyeti gaathaarthH|| 70 // Aha-kathaM punazchadmasthastribhuvanaviSayaM manaH pratikramaNaM, saMkSipyANau dhArayati?, kevalI vA tato'pyapanayatIti?, atrocyate jaha savvasarIragayaM maMteNa visaM niraMbhae ddNke| tatto puNo'vaNijai phaannyrmNtjogennN||suu0 gaa071|| yathe tyudAharaNopanyAsArthaH, sarvazarIragataM sarvadehavyApakaM mantreNa viziSTavarNAnupUrvIlakSaNena viSaM mAraNAtmakaM dravyaM nirudhyate / nizcayena dhriyate, kva?- DaGke bhakSaNadeze, tataH DaGkAtpunarapanIyate, kenetyata Aha- pradhAnataramantrayogena zreSThataramantrayogenetyarthaH, mantrayogAbhyAmiti ca pAThAntaraM vA, atra punaryogazabdenAgadaH parigRhyate iti gaathaarthH||71|| eSa dRSTAntaH, ayamarthopanayaH taha tihuyaNataNuvisayaMmaNovisaM jogmNtbljutto| paramANuMmi niraMbhai avaNe, taovi jinnvejo||suu0 gaa072|| tathA tribhuvanatanuviSayaM tribhuvanazarIrAlambanamityarthaH, mana eva bhavamaraNanibandhanatvAdviSaM mantrayogabalayukta:- jinavacanadhyAnasAmarthyasampannaH paramANau niruNaddhi, tathA'cintyaprayatnAccApanayati tato'pi tasmAdapi paramANoH, kaH?- jinavaidyaH / / jinabhiSagvara iti gaathaarthH||72|| asminnevArthe dRSTAntAntaramabhidhAtukAma Aha ussAriyeMdhaNabharo jaha parihAi kamaso huyAsuvva / thoviMdhaNAvaseso nivvAi tao'vaNIo ya / sU0 gaa073|| utsAritendhanabharaH apanItadAhAsaGghAtaH yathA parihIyate hAni pratipadyate kramazaH krameNa hutAzaH vahniH, vA vikalpArthaH, In stokendhanAvazeSaH hutAzamAnaM bhavati, tathA nirvAti vidhyAyati tataH stokendhanAdapanItazceti gaathaarthH||73|| asyaiva / dRSTAntopanayamAha Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1071 // 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.1 dhyaanshtkm| sUgA0 74-76 shklsykssaantaadyaalmbnaani| taha visaiMdhaNahINomaNohuyAso kameNa taNuyaMmi / visaiMdhaNe niraMbhai nivvAi tao'vaNIo y||suu0 gaa074|| tathA viSayendhanahInaH gocarendhanarahita ityarthaH, mana eva duHkhadAhakAraNatvAd hutAzo manohutAzaH, krameNa paripATyA tanuke kRze, kva?- viSayendhane aNAvityarthaH, kiM?- nirudhyate nizcayena dhriyate, tathA nirvAti tataH tasmAdaNorapanItazceti gAthArthaH // 74 // punarapyasminnevArthe dRSTAntopanayAvAhaB toyamiva nAliyAe tattAyasabhAyaNodaratthaM vaa| parihAi kameNa jahA taha jogimaNojalaM jANa ||suu0 gaa075|| toyamiva udakamiva nAlikAyAH ghaTikAyAH tathA taptaM ca tadAyasabhAjanaM- lohabhAjanaM ca taptAyasabhAjanaM tadudarastham, vA. vikalpArthaH, parihIyate krameNa yathA, eSa dRSTAntaH, ayamarthopanayaH- tathA tenaiva prakAreNa yogimana evAvikalatvAjalaM 2 jAnIhi avabuddhyasva, tathA'pramAdAnalataptajIvabhAjanasthaM manojalaM parihIyata iti bhAvanA, alamativistareNeti gaathaarthH|| 75 // apanayati tato'pi jinavaidyaitivacanAd evaM tAvat kevalI manoyogaM niruNaddhItyuktam, adhunA zeSayoganiyogavidhimabhidhAtukAma Aha evaM ciya vayajogaM niraMbhai kameNa kAyajogaMpi / to selesovva thiro selesI kevalI hoi||suu0 gaa076|| evameva ebhireva viSAdidRSTAntaH, kiM?- vAgyogaM niruNaddhi, tathA krameNa kAyayogamapi niruNaddhIti vartate, tataH zaileza iva meruriva sthiraH san zailezI kevalI bhavatIti gaathaarthH|| 76 // iha ca bhAvArtho namaskAraniryuktau pratipAdita eva, tathA'pisthAnAzUnyArthaM sa eva lezataH pratipAdyate, tatra yogAnAmidaM svarUpaM- audArikAdizarIrayuktasyA''tmano vIryapariNativizeSa: kAyayogaH, tathaudArikavaikriyAhArakazarIravyApArAhRtavAgdravyasamUhasAcivyAjIvavyApAro vAgyogaH, tathaudArika // 1071 // Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1072 // 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.1 dhyaanshtkm| sUgA076 shuklsykssaantaadhaalmbnaani| vaikriyAhArakazarIravyApArAhRtamanodravyasAcivyAjjIvavyA pAro manoyoga iti, sa cAmISAM nirodhaM kurvan kAlato'ntarmu-N hUrtabhAvini paramapade bhavopagrAhikarmasu ca vedanIyAdiSu samuddhAtato nisargeNa vA samasthitiSu satsvetasmin kAle karoti, parimANato'pi pajjattamittasannissa jttiyaaiijhnnnnjogiss|hoti maNodavvAiMtavvAvAro ya jmmtto||1|| tadasaGkhaguNavihINe samae 2 niruMbhamANo so|mnnsosvvnirohN kuNai asNkhejsmehiN||2||pjjttmittbiNdiyjhnnnnvijogpjjyaa jeu| tadasaMkhaguNavihINe samae 2 nirNbhNto||3||svvvijogroh saMkhAIehiM kuNai samaehiM / tattoya suhamapaNagassa paDhamasamaovavannassa ||4||jo kira jahaNNajoo tadasaMkhejaguNahINamekvekke / samae niruMbhamANo dehatibhAgaM ca mucNto||5|| ruMbhai sa kAyajogaM saMkhAIehiM ceva smehiN| to kayajoganiroho selesiibhaavnnaamei||6||seleso kira merU seleso hoi jA thaa'clyaa| houMca aseleso selesI hoi thiryaae||7|| ahavA seluvva isI selesI hoi so u thiryaae| seva alesI hoI selesiihoalovaao||8||siilNvsmaahaannN nicchyosvvsNvrosoy| tassesosIlesosIlesI hoi tyvttho||9|| paryAptamAtrasaMjJino yAvanti jghnyyoginH| bhavanti manodravyANi tadvyApArazca ynmaatrH||1|| tadasaMkhyaguNavihInAn samaye 2 nirundhan sH| manasaH sarvanirodha karotyasaMkhyeyasamayaiH / / 2 // paryAptamAtradvIndriyasya jaghanyavacoyoginaH paryAyA ye tu| tadasaMkhyaguNavihInAn samaye 2 nirundhan // 3 // sarvavacoyogarodhaM saMkhyAtItaiH karoti smyaiH| tatazca sUkSmapanakasya prathamasamayotpannasya // 4 // yaH kila jaghanyo yogastadasaMkhyeyaguNahInamekaikasmin / samaye 2 nirundhan dehavibhAgaM ca muJcan // 5 // ruNaddhi sa kAyayogaM saMkhyAtItaireva samayaiH / tataH kRtayoganirodhaH zailezIbhAvanAmeti // 6 // zailezaH kila meruH zailezI bhavati yA tthaa'cltaa| bhUtvA cAzailezaH zailezIbhavati sthirtyaa|| 7 // athavA zaila ivarSiH zailarSIbhavati sa eva sthirtyaa| saivAlezyIbhavati sailezIbhavatyalopAt // 8 // zIlaM vA samAdhAnaM nizcayataH sarvasaMvaraH sa ca / tasyezaH zIlezaH zailezIbhavati tadavasthaH / / 9 // // 1072 // Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1073 // 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.1dhyaanshtkm| sU0gA077 shuklsykssaantaadyaalmbnaani| hassakkharAi majjheNa jeNa kAleNa paMca bhnnnnNti| acchai selesigao tattiyamettaM tao kaalN||10|| taNurohAraMbhAo jhAyai suhumakiriyANiyahi so| vocchinnakiriyamappaDivAI selesikaalNmi||11|| tayasaMkhejjaguNAe guNaseDhIeN raiyaM purA kaMmaM / samae 2khavayaM kamaso selesikAleNaM ||12||svvN khavei taM puNa nillevaM kiMci ducarime sme| kiMcicca hoMti carame selesIe tayaM vocchaM // 13 // maNuyagaijAitasabAdaraM ca pajjattasubhagamAejaM / annayaraveyaNijjaM narAumuccaM jaso nAmaM // 14 // saMbhavao jiNaNAmaM narANupuvvIya crimsmyNmi|sesaa jiNasaMtAo ducarimasamayaMmi niTThati ||15||oraaliyaahiN savvAhiM cayai vippajahaNAhiM jaM bhnniyN| nissesa tahAna jahA desaccAeNa so puvvaM // 16 // tassodaiyAbhAvA bhavvattaM ca viNiyattae samayaM / sammattaNANadaMsaNasuhasiddhattANi mottUNaM // 17 // ujuseDhiM paDivanno samayapaesaMtaraM aphusamANo / egasamaeNa sijjhai aha sAgArovautto so||18||' alamatiprasaGgeneti gAthArthaH / / 76 / uktaM kramadvAram, idAnIM dhyAtavyadvAraM vivRNvannAha uppaaytttthiibhNgaaipjjyaannNjmegvtthumi| nANAnayANusaraNaM puvvgysuyaannusaarennN||suu0 gaa077|| / utpAdasthitibhaGgAdiparyAyANAM utpAdAdayaH pratItAH, AdizabdAnmUrtAmUrtagrahaH, amISAMparyAyANAM yadekasmin dravye-aNvA hasvAkSarANi madhyena yena kAlena paJca bhnnynte| tiSThati zailezIgatastAvanmAtra tataH kAlam // 10 // tanurodhArambhAt dhyAyati sUkSmakriyAnivRttiM sH| vyucchinna& kriyamapratipAti shaileshiikaale|| 11 // tadasaMkhyaguNayA guNazreNyA racitaM purA krm| samaye 2 kSapayan kramazaH zailezIkAlena // 12 // sarva kSapayati tat punarnirlepa kiJcivicarame smye| kizcica bhavati carame zailezyAstadvakSye // 13 / / manujagatijAtI trasaM bAdaraM ca paryAptasubhagAdeyaM ca anyataravedanIyaM narAyurucairgotraM yazonAma // 14 // saMbhavato jinanAma narAnupUrvIca crmsmye| zeSA jinasatkAH dvicaramasamaye nistiSThanti ||15||audaarikaabhiH sarvAbhistyajati viprajahaNAbhiH yddhnnitm| niHzeSatyAgena tathA na yathA dezatyAgena sa pUrvam // 16 // tasyaudayikAbhAvAt bhavyatvaM ca vinivarttate samakam / samyaktvajJAnadarzanasiddhatvAni muktvA // 17 // RjuzreNiM pratipannaH samayapradezAntaramaspRzan / ekasamayena sidhyati atha sAgAropayuktaH saH // 18 // Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1074 // madhyayanam pratikramaNaM, 4.1dhyAna shuklsykssaantaadyaalmbnaani| tmAdau, kiM? nAnAnayaiH- dravyAstikAdibhiranusmaraNaM-cintanam, kathaM?- pUrvagatazrutAnusAreNa pUrvavidaH, marudevyAdInAM tvnythaa|| 4. caturthatatkimityAha saviyAramatthavaMjaNajogaMtarao tayaM paDhamasukkaM / hoi puhuttavitakkaM saviyAramarAgabhAvassa ||suu0 gA0 78 // savicAraM saha vicAreNa vartata iti 2, vicAraH- arthavyaJjanayogasaGkama iti, Aha ca- arthavyaJjanayogAntarataH- artha:- shtkm| sU0gA0 dravyaM vyaJjanaM- zabdaH yoga:- manaHprabhRti etadantarata:- etAvadbhedena savicAram, arthAvyaJjanaM saGkAmatIti vibhASA, takaM 78-81 etat prathamaM zuklaM AdyazuklaM bhavati, kiMnAmetyata Aha-pRthaktvavitarkaM savicAraM pRthaktvena-bhedena vistIrNabhAvenAnye vitarka:zrutaM yasmin tattathA, kasyedaM bhavatItyata Aha- arAgabhAvasya rAgapariNAmarahitasyeti gaathaarthH||78|| jaMpuNa suNippakaMpaM nivAyasaraNappaIvamiva cittaM / uppAyaThiibhaMgAiyANamegaMmi pjaae|suu0 gaa079|| yatpunaH suniSprakampaM vikSeparahitaM nivAtazaraNapradIpa iva nirgatavAtagRhaikadezasthadIpa iva cittaM antaH karaNaM kva?- utpAdasthitibhaGgAdInAmekasmin pryaaye||79|| tataH kimata Aha aviyAramatthavaMjaNajogaMtarao tayaM bitiyasukkaM / puvvagayasuyAlaMbaNamegattavitakkamaviyAraM ||suu0 gaa080|| avicAraM- asaGkamam, kutaH?- arthavyaJjanayogAntarataH iti pUrvavat, tamevaMvidhaM dvitIyaM zuklaM bhavati, kimabhidhAnamityata Aha- ekatvavitarkamavicAraM ekatvena- abhedena vitarka:vyaJjanarUpo'rtharUpovA yasya tattathA, idamapica pUrvagatazrutAnusAreNaivI bhavati, avicArAdi pUrvavaditi gAthArthaH / / 80 // nivvANagamaNakAle kevaliNo daraniruddhajogassa / suhumkiriyaa'niymitiyNtnnukaaykiriyss||suu0 gaa081|| Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1075 // 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.1dhyaanshtkm| sU0gA0 82-84 kssaantaadyaalmbnaani| nirvANagamanakAle mokSagamanapratyAsannasamaye kevalinaH sarvajJasya manovAgyogadvaye niruddha sati arddhaniruddhakAyayogasya, kiM?sUkSmakriyA'nivarti sUkSmA kriyA yasya tattathA sUkSmakriyaM ca tadanivarti ceti nAma, nivartituM zIlamasyeti nivarti pravarddhamAnatarapariNAmAt na nivarti anivarti tRtIyam, dhyAnamiti gamyate, tanukAyakriyasyeti tanvI ucchvAsaniHzvAsAdilakSaNA kAyakriyA yasya sa tathAvidhastasyeti gaathaarthH|| 81 // tasseva ya selesIgayassa selovva NippakaMpassa / vocchinnakiriyamappaDivAijjhANaM paramasukkaM ||suu0 gaa082|| tasyaiva ca kevalinaH zailezIgatasya zailezI-prAgvarNitA tAMprAptasya, kiMviziSTasya?-niruddhayogatvAt zaileza iva niSprakampasya / zuklasyameroriva sthirasyetyartha :, kiM?- vyavacchinnakriyaM yogAbhAvAt tad apratipAti anuparatasvabhAvamiti, etadeva cAsya nAma dhyAnaM paramazuklaM- prakaTArthamiti gAthArthaH / / 82 // itthaM caturvidhaM dhyAnamabhidhAyAdhunaitatpratibaddhameva vaktavyatAzeSamabhidhitsurAha paDhamaM jogejogesuvA mayaM bitiyameva jogaMmi / taiyaM ca kAyajoge sukkamajogaMmi ya cautthaM ||suu0 gA0 83 // prathamaM pRthaktvavitarkasavicAraM yoge manaAdau yogeSu vA sarveSu mataM iSTam, taccAgamikazrutapAThinaH, dvitIyaM ekatvavitarkamavicAra tadekayoga eva, anyatarasmin saGkamAbhAvAt, tRtIyaM ca sUkSmakriyA'nivarti kAyayoge, na yogAntare, zuklaM ayogini ca zailezIkevalini caturthaM vyuparatakriyA'pratipAtIti gAthArthaH // 83 // Aha-zukladhyAnoparimabhedadvaye mano nAstyeva, amanaskatvAt kevalinaH, dhyAnaM ca manovizeSaH dhyai cintAyA miti pAThAt, tadetatkathaM?, ucyate jaha chaumatthassa maNo jhANaM bhaNNai suniccalo sNto| taha kevaliNo kAo suniccalo bhannae jhANaM ||suu0 gA0 84 // // 1075 // Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.1dhyaanshtkm| sUgA0 85-86 zuklasya bhAga-3 // 1076 // lmbnaani| yathA chadmasthasya manaH, kiM?- dhyAnaM bhaNyate sunizcalaM sat, tathA tenaiva prakAreNa yogatvAvyabhicArAtkevalinaH kAyaH sunizcalo bhaNyate dhyAnamiti gAthArthaH // 84 // Aha-caturthe niruddhatvAdasAvapi na bhavati, tathAvidhabhAve'pica sarvabhAvaprasaGgaH, tatra kA vArteti?, ucyate phuvappaogao ciya kammaviNijjaraNaheuto yaavi|sddtthbhuttaao taha jiNacaMdAgamAoya // sU0 gA0 85 // cittAbhAvevi sayA suhumovarayakiriyAi bhaNNaMti / jIvovaogasabbhAvao bhavatthassa jhaannaaii|suu0 gA0 86 / / kAyayoganirodhino yogino'yogino'pi cittAbhAve'pi sUkSmoparatakriyo bhaNyate, sUkSmagrahaNAt sUkSmakriyA'nivartino grahaNam, uparatagrahaNAvyuparatakriyA'pratipAtina iti, pUrvaprayogAditi hetuH, kulAlacakrabhramaNavaditi dRSTAnto'bhyUhyaH, yathA / kSAntAdhAcakraM bhramaNanimittadaNDAdikriyA'bhAve'pi bhramati tathA'syApi manaHprabhRtiyogoparame'pi jIvopayogasadbhAvataH bhAvamanaso bhAvAt bhavasthasya dhyAne iti, apizabdazcodanAnirNayaprathamahetusambhAvanArthaH, cazabdastu prastutahetvanukarSaNArthaH, evaM zeSahetavo'pyanayA gAthayA yojanIyAH, vizeSastUcyate- karmavinirjaraNahetutazcApi karmavinirjaraNahetutvAt kSapakazreNivat, bhavati ca kSapakazreNyAmivAsya bhavopagrAhikarmanirjareti bhAvaH, cazabdaH prastutahetutvanukarSaNArthaH, apizabdastu dvitIyahetusambhAvanArtha iti, tathA zabdArthabahutvAt yathaikasyaiva harizabdasya zakrazAkhAmRgAdayo'nekArthAH evaM dhyAnazabdasyApina virodhaH, dhyai cintAyAM dhyai kAyanirodhe dhyai ayogitve ityAdi, tathA jinacandrAgamAccaitadevamiti, uktaM ca-Agamazcopapattizca, sampUrNa dRssttilkssnnm| // 1076 // atIndriyANAmarthAnAM, sdbhaavprtipttye||1||ityaadigaathaadvyaarthH||85-86||uktN dhyAtavyadvAram, dhyAtArastu dharmadhyAnAdhikAraH evoktAH, adhunA'nuprekSAdvAramucyate Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.1 dhyaanshtkm| sU0gA0 87-90 shuklsykssaantaadhaalmbnaani| // 1077 // sukkajjhANasubhAviyacitto ciMtei jhaannvirme'vi| NiyayamaNuppehAo cattAri crittsNpnno||suu0 gaa087|| zukladhyAnasubhAvitacittazcintayati dhyAnavirame'pi niyatamanuprekSAzcatamrazcAritrasampannaH, tatpariNAmarahitasya tadabhAvAditi gaathaarthH|| 87 // tAzcaitAH AsavadArAvAe taha saMsArAsuhANubhAvaMca / bhavasaMtANamaNantaM vatthUNaM viprinnaamNc||suu0 gaa088|| 0 AzravadvArANi-mithyAtvAdIni tadapAyAn-duHkhalakSaNAn, saMsArAnubhAvaMca, dhI saMsAroM' ityAdi, bhavasantAnamanantaMbhAvinaM nArakAdyapekSayA, vastUnAM vipariNAmaM ca sacetanAcetanAnAM 'savvaTThANANi asAsayANI'tyAdi, etAzcatamro'pyapAyAzubhAnantavipariNAmAnuprekSA AdyadvayabhedasaGgatA eva draSTavyA iti gaathaarthH|| 88 // uktamanuprekSAdvAram, idAnIM lezyAdvArAbhidhitsayA''ha sukkAe lesAe do tatiyaM paramasukkalessAe / thirayAjiyaselesiM lesAIyaM paramasukkaM / sU0 gA0 89 // sAmAnyena zuklAyAM lezyAyAM dve Adye uktalakSaNe tRtIyaM uktalakSaNameva, paramazuklalezyAyAM sthiratAjitazailezaM merorapi niSprakampataramityarthaH, lezyAtItaM paramazuklaM caturthamiti gaataarthH||89||uktN lezyAdvAram, adhunA liGgadvAraM vivarISusteSAMka nAmapramANasvarUpaguNabhAvanArthamAha___ avahAsaMmohavivegaviusaggA tassa hoMti liNgaaii| liMgijjai jehiM muNI sukkjjhaannovgycitto||suu0 gaa090|| avadhAsammohavivekavyutsargAH tassa zukladhyAnasya bhavanti liGgAni, liGgyate gamyate yairmuniH zukladhyAnopagatacitta iti / gaathaakssraarthH||90|| adhunA bhAvArthamAha // 1077 // Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1078 // cAlijjai bIbhei ya dhIrona parIsahovasaggehiM / suhamesuna saMmujjhai bhAvesuna devmaayaasu||suu0 gaa091|| cAlyate dhyAnAt na parISahopasagairbibheti vA dhIraH buddhimAn sthiro vA na tebhya ityavadhaliGgam, sUkSmeSu atyantagahaneSu na saMmuhyate na sammohamupagacchati, bhAveSu padArtheSu na devamAyAsu anekarUpAsvityasammohaliGgamiti gAthAkSarArthaH / / 91 // dehavivittaM pecchai appANaM taha ya svvsNjoge| dehovahivosaggaM nissaMgo savvahA kuNai ||suu0 gaa092|| dehaviviktaM pazyatyAtmAnaM tathA ca sarvasaMyogAniti vivekaliGgam, dehopadhivyutsarga niHsaGgaH sarvathA karoti vyutsargaliGgamiti gAthArthaH ||92||gtN liGgadvAram, sAmprataM phaladvAramucyate, iha calAghavArthaM prathamopanyastaM dharmaphalamabhidhAya zukladhyAnaphalamAha, dharmaphalAnAmeva zuddhatarANAmAdyazukladvayaphalatvAd, ata Aha hoti suhAsavasaMvaraviNijjarAmarasuhAI viulaaii| jhANavarassa phalAiMsuhANubaMdhINi dhammassa / / sU0 gaa093|| ___ bhavanti zubhAzravasaMvaravinirjarAmarasukhAni zubhAzravaH-puNyAzravaH saMvaraH- azubhakarmAgamanirodhaH vinirjarAkarmakSayaH amarasukhAni- devasukhAni, etAni ca dIrghasthitivizuddhyupapAtAbhyAM vipulAni vistIrNAni, dhyAnavarasya dhyAnapradhAnasya phalAni zubhAnubandhIni sukulapratyAyAtipunarbodhilAbhabhogapravrajyAkevalazailezyapavargAnubandhIni dharmasya dhyAnasyeti gAthArthaH // 13 // uktAni dharmaphalAni, adhunA zuklamadhikRtyAha te ya viseseNa subhAsavAdao'NuttarAmarasuhaM ca / doNhaM sukkANa phalaM parinivvANaM parillANaM ||suu0 gaa094|| teca vizeSeNa zubhAzravAdayaH anantaroditAH, anuttarAmarasukhaM ca dvayoH zuklayoH phalamAdyayoH parinirvANaM mokSagamanaM parillANaM ti caramayordvayoriti gaathaarthH|| 94 // athavA sAmAnyenaiva saMsArapratipakSabhUte ete iti darzayati 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.1dhyaanshtkm| sU0gA0 91-92 shuklsykssaantaadyaalmbnaani| sUgA0 93-94 dharmazuklaphalAni upsNhaarshc| // 10 // Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1079 // 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.1dhyaanshtkm| sUgA0 95-99 dharmazuklaphalAni upsNhaarshc| AsavadArA saMsAraheyavojaMNa dhmmsukkesu|sNsaarkaarnnaaiNto dhuvaM dhmmsukkaaii||suu0 gA095 // AzravadvArANi saMsArahetavo vartante, tAni ca yasmAnna zukladharmayorbhavanti saMsArakAraNAni tasmAd dhruvaM niyamena dharmazukle iti gaathaarthH|| 95 // saMsArapratipakSatayA ca mokSahetuAnamityAvedayannAha saMvaraviNijjarAo mokkhassa paho tavo paho taasiN| jhANaMca pahANaMgaMtavassa to mokkhaheUyaM / / sU0 gA096 // saMvaranijare mokSasya panthAH apavargasya mArgaH, tapaH panthAH mArgastayoH saMvaranirjarayoH dhyAnaMca pradhAnAGgaMtapasaH AntarakAraNatvAt, tato mokSahetustaddhyAnamiti gAthArthaH // 96 // amumevArthaM sukhapratipattaye dRSTAntaiH pratipAdayannAha aMbaralohamahINaM kamaso jahamalakalaMkapaMkANaM / sojjhAvaNayaNasose sAheti jalANalAiccA ||suu0 gA097 // ambaralohamahInAM vastralohArdrakSitInAM kramazaH krameNa yathA malakalaGkapaGkAnAM yathAsaGkhayaM zodhyA(dhya)panayanazoSAn yathAsaGkhayameva sAdhayanti nivartayanti jalAnalAdityA iti gAthArthaH / / 97 / / taha sojjhAisamatthA jIvaMbaralohameiNigayANaM / jhANajalANalasUrA kammamalakalaMkapaMkANaM ||suu0 gA098 // tathA zodhyAdisamarthA jIvAmbaralohamedinIgatAnAM dhyAnameva jalAnalasUryAH kamaiva malakalaGkapaGkAsteSAmiti gaathaarthH|| 98 // kiM ca tApo soso bheojogANaM jhANaojahA niyayaM / taha tAvasosabheyA kammassavi jhAiNo niymaa|suu0 gaa099|| tApaH zoSo bhedo yogAnAM dhyAnata: dhyAnAt yathA niyataM avazyam, tatra tApaH- duHkhaM tata eva zoSaH- daurbalyaM tata eva bhedaHvidAraNaM yogAnA- vAgAdInAm, tathA tenaiva prakAreNa tApazoSabhedAH karmaNo'pi bhavanti, kasya?- dhyAyinaH na yadRcchayA 8 // 1079 // Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1080 // niyameneti gAthArthaH / / 99 // kiMca jaha rogAsayasamaNaM visosaNavireyaNosahavihIhiM / taha kammAmayasamaNaM jhANANasaNAijogehiM / sU0 gA0 100 // yathA rogAzayazamanaM roganidAnacikitsA vizoSaNavirecanauSadhavidhibhiH abhojanavirekauSadhaprakAraiH, tathA karmAmayazamana karmarogacikitsA dhyAnAnazanAdibhiryogaiH, AdizabdAdhyAnavRddhikArakazeSatapobhedagrahaNamiti gaathaarthH||100|| kiMca - jaha cirasaMciyamiMdhaNamanalopavaNasahio duyaM dahai / taha kammeMdhaNamamiyaMkhaNeNa jhaannaannloddhi||suu0 gA0 101 // yathA cirasaJcitaM prabhUtakAlasaJcitaM indhanaM kASThAdi analaH agniH pavanasahitaH vAyusamanvitaH drutaM zIghraM ca dahati bhasmIkaroti, tathA duHkhatApahetutvAt kamaivendhanaM karmendhanaM amitaM anekabhavopAttamanantaM kSaNena samayena dhyAnamanala iva dhyAnAnalaH asaudahati bhasmIkarotIti gAthArthaH // 101 // jaha vA ghaNasaMghAyA khaNeNa pavaNAhayA vilijaMti |jhaannpvnnaavhuuyaa taha kammaghaNA vilijaMti // sU0 gA0 102 // / yathA vA ghanasaGghAtAH meghaughAH kSaNena pavanAhatAH vAyupreritA vilaya- vinAzaM yAnti- gacchanti, dhyAnapavanAvadhUtA dhyAnavAyuvikSiptAH tathA karmaiva jIvasvabhAvAvaraNAdghanAH 2, uktaM ca- sthitaHzItAMzuvajjIvaH, prakRtyA bhaavshuddhyaa| candrikAvacca vijJAnaM, tdaavrnnmbhrvd||1||ityaadi, vilIyante vinAzamupayAntIti gaathaarthH||102||kiNcedmnyd?, ihalokapratItameva dhyAnaphalamiti darzayati nakasAyasamutthehiyavAhijjai mANasehiM dukkhehi| IsAvisAyasogAiehiM jhaannovgycitto||suu0 gA0 103 // 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.1 dhyaanshtkm| sU0gA0 100-103 dharmazuklaphalAni upsNhaarshc| // 1080 // Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 4.1dhyaanshtkm| // 1081 // nakaSAyasamutthaizca na krodhAyuddhavaizca bAdhyate pIDyate mAnasairduHkhaiH, mAnasagrahaNAttApa ityAdyapi yaduktaM tanna bAdhyate IrSyAviSAda- |4. caturthazokAdibhiH, tatra pratipakSAbhyudayopalambhajanito matsaravizeSa IrSyA viSAdaH- vaiklavyaM zokaH- dainyam, AdizabdAd / madhyayanam pratikramaNaM, harSAdiparigrahaH, dhyAnopagatacitta iti prakaTArthamayaM gaathaarthH||103|| sIyAyavAiehi ya sArIrehiM subahuppagArehiM / jhANasunicalacitto na vahijjai nijraapehii||suu0 gaa0104|| sU0gA0 iha kAraNe kAryopacArAt zItAtapAdibhizca, AdizabdAt kSudAdiparigrahaH, zArIraiH subahuprakAraiH anekabhedaiH dhyAnasunizcala 104-105 cittaH dhyAnabhAvitamatirna bAdhyate, dhyAnasukhAditi gamyate, athavA na zakyate cAlayituM tata eva, nirjarApekSI karmakSayApekSaka dharmazuklaiti gaathaarthH||104|| uktaM phaladvAram adhunopasaMharannAha phalAni upsNhaarshc| __ iya savvaguNAdhANaM divAdihasuhasAhaNaM jhANaM / supasatthaM saddheyaM neyaM jheyaM ca niccNpi||suu0 gA0 105 // sUtram iya evamuktena prakAreNa sarvaguNAdhAnaM azeSaguNasthAnaM dRSTAdRSTasukhasAdhanaM dhyAnamuktanyAyAt suSTu prazastaM 2, tIrthakaragaNa- 19(20) paDi0paMcahiM dharAdibhirAsevitatvAt, yatazcaivamataH zraddheyaM nAnyathaitaditi bhAvanayA jJeyaM jJAtavyaM svarUpataH dhyeyaM anucintanIyaM kriyayA, evaM | kiriyaahiN| ca sati samyagdarzanajJAnacAritrANyAsevitAni bhavanti, nityamapi sarvakAlamapi, Aha- evaM tarhi sarvakriyAlopaH prApnoti, na, tadAsevanasyApi tattvato dhyAnatvAt, nAsti kAcidasau kriyA yayA sAdhUnAM dhyAnaM na bhavatIti gAthArthaH // 105 // granthAgraM 15696 // samAptaM dhyAnazatakam / / paDikkamAmi paMcahiM kiriyAhiM kAiyAe ahigaraNiyAe pAusiyAe pAritAvaNiyAe paannaaivaaykiriyaae| sUtram 19 // (20) pratikramAmi paJcabhiH kriyAbhiH- vyApAralakSaNAbhiryo'ticAraH kRtaH, tadyathA-kAiyAe ityAdi, cIyata iti kAyaH, kAyena Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.1 dhyaanshtkm| vRttiyutam bhAga-3 // 1082 // sUtram 19(20) paDi0paMcahi kiriyaahiN| nirvRttA kAyikI tayA, sA punastridhA- aviratakAyikI duSpraNihitakAyikI uparatakAyikI, (ca) tatra mithyAdRSTeraviratasamyagdRSTezcA''dyA aviratasya kAyikI- utkSepaNAdilakSaNA kriyA karmabandhanibandhanA'viratakAyikI, evamanyatrApi SaSThIsamAso yojyaH, dvitIyA duSpraNihitakAyikI pramattasaMyatasya, sA punardvidhA- indriyaduSpraNihitakAyikI noindriyaduSpraNihitakAyikI ca, tatrA''dyendriyaiH- zrotrAdibhirduSpraNihitasya iSTAniSTaviSayaprAptau manAksaGganirvedadvAreNApavargamArga prati durvyavasthitasya kAyikI, evaM noindriyeNa-manasA duSpraNihitasyAzubhasaGkalpadvAreNa durvyavasthitasya kAyikI, tRtIyAspramattasaMyatasya- uparatasya- sAvadhayogebhyo nivRttasya kAyikI, gatA kAyikI 1, adhikriyata AtmA narakAdiSu yena tadadhikaraNaM- anuSThAnaM bAhyaM vA vastu cakramahAdi tena nirvRttA- adhikaraNikI tayA, sA punardvidhA- adhikaraNapravartinI nirvartinI ca, tatra pravartinI cakramahaHpazubandhAdipravartinI, nirvartinI khaDgAdinirvartinI, alamanyairudAharaNaiH nayorevAnta:pAtitvAtteSAm, gatA''dhikaraNikI 2, pradveSaH- matsarastena nirvRttA prAdveSikI, asAvapi dvidhA-jIvaprAdveSikyajIvapradveSikI ca, AdyA jIve pradveSaM gacchataH, dvitIyA punarajIve, tathAhi-pASANAdau praskhalitastatpradveSamAvahati gatA tRtIyA 3, paritApanaMtADanAdiduHkhavizeSalakSaNaM tena nirvRttA pAritApanikI tayA, asAvapi dvidhaiva- svadehapAritApanikI paradehapAritApanikI ca, AdyA svadehe paritApanaM kurvato dvitIyA paradehe paritApanamiti, tathA ca anyaruSTo'pisvadehaparitApanaM karotyeva kazcijjaDaH, athavA svahastapAritApanikI parahastapAritApanikI ca, AdyA svahastena paritApanaM kurvataH dvitIyA parahastena kArayataH, gatA caturthI 4, prANAtipAta:- pratItaH, tadviSayA kriyA prANAtipAtakriyA tayA, asAvapi dvidhA- svaprANAtipAtakriyA paraprANAtipAtakriyA ca, tatrA''dyA''tmIyaprANAtipAtaM kurvataH dvitIyA paraprANAtipAtamiti, tathA ca kazcinnirvedataH svargA Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1083 // 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.1 dhyaanshtkm| sUtram 19(20) paDi0paMcahiM kiriyaahiN| dyarthaM vA giripatanAdinA svaprANAtipAtaM karoti, tathA krodhamAnamAyAlobhamohavazAcca paraprANAtipAtamiti, krodhenA''kruSTaH ruSTo vA vyApAdayati, mAnena jAtyAdibhihIlitaH, mAyayA'pakAriNaM vizvAsena, lobhena zaukarikaH, mohena saMsAramocakaH smArto vA yAga iti, gatA paJcamI 5 / kriyA'dhikArAcca ziSyahitAyAnupAttA api sUtre anyA api viMzatiH kriyAH pradarzyante, ta~jahA- AraMbhiyA 1 pariggahiyA 2 mAyAvattiyA 3 micchAdasaNavattiyA 4 apacakkhANakiriyA 5 diThThiyA 6 puTThiyA 7 pADuciyA 8 sAmaMtovaNivAiyA 9nesatthiyA 10 sAhatthiyA 11 ANamaNiyA 12 viyAraNiyA 13 aNAbhogavattiyA 14 aNavakaMkhavattiyA 15 paogakiriyA 16 samuyANakiriyA 17 pejavattiyA 18 dosavattiyA 19 IriyAvahiyA 20 ceti, tatthAraMbhiyA duvihA- jIvAraMbhiyA ya ajIvAraMbhiyA ya jIvAraMbhiyA- jaM jIve AraMbhai ajIvAraMbhiyA-ajIve AraMbhai 1, pAriggahiyA kiriyA duvihA- jIvapAriggahiyA ajIvapAriggahiyA ya, jIvapAriggahiyA- jIve parigiNhai, ajIvapArigahiyA- ajIve parigiNhai 2, mAyAvattiyA kiriyA duvihA- AyabhAvavaMcaNA ya parabhAvavaMcaNA ya, AyabhAvavaMcaNA appaNoccayaM bhAvaM gUhai niyaDImaMto ujjuyabhAvaM daMsei, saMjamAisiDhilo vA karaNaphaDADovaM dariser3a, parabhAvavaMcaNayA taM taM. tadyathA- ArambhikI pArigrahikI mAyApratyayikI mithyAdarzanapratyayikI apratyAkhyAnakriyA dRSTijA spRSTijA prAtItyikI sAmantopanipAtikI naiHzastrikI svahastikI AjJApanI vidAraNI anAbhogapratyayikI anavakAlApratyayikI prayogakriyA samudAnakriyA premapratyayikI dveSapratyayikI aipithikI ceti| tatrArambhikI dvividhA- jIvArambhikI ajIvArambhikI ca, jIvArambhikI yajjIvAn Arambhayati, ajIvArambhikI ajIvAnArambhayati, pArigrahikI kriyA dvividhA- jIvapArigrahikI ajIvapArigrahikIca, jIvapArigrahikI jIvAn parigRhNAti ajIvapArigrahikI ajIvAn parigRhNAti, mAyApratyayikI kriyA dvividhA-AtmabhAvavacanatA ca parabhAvavaJcanatA ca, AtmabhAvavazvanatA AtmIyaM bhAvaM nigRhati nikRtimAn RjubhAvaM darzayati, saMyamAdizithilo vA karaNasphaTATopaM darzayati, parabhAvavaJcanatA tattadA-2 // 1083 // Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 4.1dhyAna // 1084 // Ayarati jeNa parovaMcijjai kUDalehakaraNAIhiM 3, micchAdasaNavattiyA kiriyA duvihA-aNabhiggahiyamicchAdasaNavattiyA 4. caturthaya abhiggahiyamicchAdasaNavattiyA ya, aNabhiggahiyamicchAdasaNavattiyA asaMNINa saMNINavijehiMna kiMcI kutitthiyamayaM madhyayanam pratikramaNaM, paDivaNNaM, abhiggahiyamicchAdasaNavattiyA kiriyA duvihA- hINAirittadaMsaNe ya tavvairittadaMsaNe ya, hINA jahA- aMguTThapavvametto appA javametto sAmAgataMdulametto vAlaggametto paramANumetto hRdaye jAjvalyamAnastiSThati bhrUlalATamadhye vA, ityeva- shtkm| sUtram mAdi, ahigA jahA-paMcadhaNusaigo appA savvagao akattA aceyaNo ityevamAdi, evaM hINAirittadaMsaNaM, tavvairittadaMsaNaM 19(20) nAstyevA''tmA''tmIyo vA bhAvaH nAstyayaM lokaH na paralokaH asatsvabhAvAH sarvabhAvA ityevamAdi, apaccakkhANakiriyA | paDi0paMcahiM kiriyaahiN| aviratAnAmeva, teSAM na kiJcid viratira (tama)sti, sAduvihA jIvaapaccakkhANakiriyA ajIva'paccakkhANakiriyA ya, na kesui jIvesu ajIvesu ya vA viratI athitti 5, diTThiyA kiriyA duvihA, taMjahA- jIvadiTThiyA ya ajIvadiTThIyA ya, jIvadiTThIyA AsAINaM cakkhudasaNavattiyAe gacchai, ajIvadiTThiyA cittakammAINaM 6, puTThiyA kiriyA duvihA paNNattA carati yena paro vazyate kUTalekhakaraNAdibhiH, mithyAdarzanapratyayikI kriyA dvividhA- anabhigRhItamithyAdarzanapratyayikI ca abhigRhItamithyAdarzanapratyayikI ca, anabhigRhItamithyAdarzanapratyayikI asaMjJinAM saMjJinAmapi yairna kiJcit kutIrthikamataM pratipannam, abhigRhItamithyAdarzanapratyayikI kriyA dvividhA- hInAtiriktadarzane ca tadvyatiriktadarzane ca, hInA yathA aGgaSThaparvamAtra AtmA yavamAtraH zyAmAkatandulamAtro vAlAgramAtraH paramANumAtraH / adhikA yathA paJcadhanuHzatika AtmA sarvagato'kartA8 acetanaH evaM hInAtiriktadarzanam, tadvyatiriktadarzanaM- apratyAkhyAnakriyA- sA dvividhA jIvApratyAkhyAnakriyA ajIvApratyAkhyAnakriyA ca, na keSucijjIveSu ajIveSu 8 ca vA viratirastIti, dRSTijA kriyA dvividhA, tadyathA- jIvadRSTijA ca ajIvadRSTijA ca, jIvadRSTijA azvAdInAM cakSurdarzanapratyayAya gacchati, ajIvadRSTijA citrakarmAdInAm, prAznikI, pRSTijA kriyA dvividhA prajJaptA-2 // 1084 // Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1085 // sUtram jIvapuTThiyA ajIvapuTThiyA ya, jIvapuTThiyA jA jIvAhiyAraM puccai rAgeNa vA doseNa vA, ajIvAhigAraMvA, ahavA puTTiyatti 4. caturthapharisaNakiriyA, tattha jIvapharisaNakiriyA itthI purisaM napuMsagaMvA spRzati, saMghaTTeitti bhaNiyaM hoi, ajIvesu suhanimittaM madhyayanam pratikramaNaM, miyalomAi vatthajAyaM mottigAdi vA rayaNajAyaM spRzati 7, pADucciyA kiriyA duvihA- jIvapADucciyA ajiivpaadducciyaa| |4.1dhyAnaya, jIvaM paDucca jo baMdho sAjIvapADucciyA, jo puNa ajIvaMpaDucca rAgadosubbhavo sA ajIvapADucciyA 8, sAmaMtovaNivAiyA shtkm| samantAdanupatatIti sAmaMtovaNivAiyA sA duvihA-jIvasAmaMtovaNivAiyAya ajIvasAmaMtovaNivAiyA ya, jIvasAmaMtovaNi 19(20) vAiyA jahA- egassa saMDotaM jaNo jahA jahA paloei pasaMsada ya tahA tahA so harisaM gacchai, ajIvevi rahakammAI, ahavA paDi0paMcahiM sAmaMtovaNivAiyA duvihAdesasAmaMtovaNivAiyA yasavvasAmaMtovaNivAiyA ya, desasAmaMtovaNivAiyA prekSakAn prati yatraika kiriyaahiN| dezenA''gamo bhavatyasaMyatAnAMsA desasAmaMtovaNivAiyA, savvasAmaMtovaNivAiyA ya yatra sarvataH samantAt prekSakANAmAgamo bhavati sAsavvasAmaMtovaNivAiyA, ahavAsamantAdanupatanti pramattasaMjayANaM annapANaMprati avaMguritesaMpAtimAsattA viNassaMti - jIvaprAznikI ajIvaprAznikI ca, jIvaprAznikI yA jIvAdhikAraM pRcchati rAgeNa vA dveSeNa vA, ajIvAdhikAraM vA, athavA spRSTijeti sparzanakriyA, tatra jIvasparzanakriyA striyaM puruSaM napuMsakaM saMghaTTayatIti bhaNitaM bhavati, ajIveSu sukhanimittaM mRgalomAdi vastrajAtaM mauktikAdi vA ratnajAtam, prAtItyikI kriyA dvividhAjIvanAtItyikI ajIvaprAtItyikI ca, jIvaM pratItya yo bandhaH sA jIvaprAtItyikI, yaH punarajIvaM pratItya rAgadveSodbhavaH sA'jIvaprAtItyikI, sAmantopanipAtikI-8 sAmantopanipAtikI sA dvividhA- jIvasAmantopanipAtikI cAjIvasAmantopanipAtikI ca, jIvasAmantopanipAtikI yathA ekasya SaNDastaM jano yathA yathA pralokate hai prazaMsati ca tathA tathA sa harSaM gacchati, ajIvAnapi rathakarmAdIni, athavA sAmantopanipAtikI dvividhA- dezasAmantopanipAtikI ca sarvasAmantopanipAtikI ca, dezasAmantopanipAtikI- sA dezasAmantopanipAtikI, sarvasAmantopanipAtikI ca- sA sarvasAmantopanipAtikI, athavA pramattasaMyatAnAmannapAnaM prati anAcchAdite saMpAtimAH sattvA vinazyanti, - // 1085 // Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. caturthamadhyayanam | pratikramaNaM, zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1086 // shtkm| sUtram 19(20) paDi0paMcahiM kiriyaahiN| 8, nesatthiyA kiriyA duvihA- jIvanesatthiyA ajIvanesatthiyA ya, jIvanesatthiyA rAyAisaMdesAu jahA udagassa jaMtAdIhiM, ajIvanesatthiyA jahA pahANakaMDAINa gophaNadhaNuhamAihiM nisirai, ahavA nesatthiyA jIve jIvaM nisirai puttaM sIsaM vA, ajIve sUtravyapetaM nisiraha vastraM pAtraMvA, sRja visarga iti 10, sAhatthiyA kiriyA duvihA- jIvasAhatthiyA ajIvasAhatthiyA ya, jIvasAhatthiyA jaMjIveNa jIvaM mArei, ajIvasAhatthiyA jahA- asimAIhiM, ahavA jIvasAhatthiyA jaMjIvaM sahattheNa tAlei, ajIvasAhatthiyA ajIvaM sahattheNa tAlei vatthaM pattaM vA 11, ANamaNiyA kiriyA duvihA- jIvaANamaNiyA ajIvaANamaNiyA ya, jIvANamaNI jIvaM AjJApayati pareNa, ajIvaMvA ANavAvei 12, veyAraNiyA duvihA-jIvaveyAraNiyA ya ajIvaveyAraNiyA ya, jIvaveyAraNiyA jIvaM vidArei, sphoTayatItyarthaH, evamajIvamapi, ahavA jIvamajIvaM vA AbhAsiesu vikkemANo do bhAsiu vA vidArei pariyacchAveitti bhaNiyaM hoi, ahavA jIvaM viyArei asaMtaguNehiM eriso tAriso tumaMti, ajIvaMvA vetAraNabuddhIe bhaNae- erisaM eyaMti 13, aNAbhogavattiyA kiriyA duvihA- aNAbhogaAdiyaNA naiHzastrikI kriyA dvividhA- jIvanaiHzastrikI ajIvanaiHzastrikI ca, jIvanaiHzastrikI yathA rAjAdisaMdezAt yathA yantrAdibhirudakasya, ajIvanaiHzastrikI yathA pASANakANDAdIni gophaNa dhanurAdibhirnisRjyante, athavA naiHzastrikI jIve jIvaM nisRjati putraM ziSyaM vA, ajIve nisRjati, svAhastikI kriyA dvividhA- jIvasvAhastikI ajIvasvAhastikI ca jIvasvAhastikI yajIvena jIvaM mArayati, ajIvasvAhastikI yathA'syAdibhiH, athavA jIvasvAhastikI yajjIva svahastena tADayati, ajIvasvAhastikI ajIvaM svahastena tADayati vastraM pAtraM vA, AjJApanI kriyA dvividhA- jIvAjJApanikI ajIvAjJApanikI ca, jIvAjJApanI jIvamAjJApayati pareNa ajIvaM vA''jJApayati, vikrINAno dvividhA, jIvavidAraNikI ca ajIvavidAraNikI ca, jIvavidAraNikI jIvaM vidArayati, evamajIvamapi, athavA jIvamajIvaM vA abhASikeSu vikrINAno dvaibhASiko vA vidArayati, prapaJcaM vidhatte iti bhaNitaM bhavati, athavA jIvaM vicArayati asadbhirguNairITazastAdRzastvamiti, ajIvaM vA vipratAraNabuddhyA bhaNati- IdRzametaditi, anAbhogapratyayikI kriyA dvividhA- anAbhogAdAnajA // 1086 // Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 4.1dhyAna // 1087 // ya aNAbhogaNikkhevaNA ya, aNAbhogo-annANaM AdiyaNaA-gahaNaM nikkhivaNaM-ThavaNaM, taMgahaNaM nikkhivaNaM vA aNA 4. caturthabhogeNa apamajjiyAi giNhai nikkhivaitti vA, ahavA aNAbhogakiriyA duvihA- AyANanikkhivaNAbhogakiriyA yA madhyayanam pratikramaNaM, ukkamaNaaNAbhogakiriyA ya, tatthAdANanikkhivaNaaNAbhogakiriyA raoharaNeNa apamajjiyAi pattacIvarANaM AdANaM NikkhevaM vA karei, ukkamaNaaNAbhogakiriyA laMghaNapavaNadhAvaNaasamikkhagamaNAgamaNAi 14, aNavakaMkhavattiyA kiriyA / shtkm| sUtram duvihA- ihaloiyaaNavakaMkhavattiyA ya paraloiyaaNavakaMkhavattiyA ya, ihaloyaaNavakaMkhavattiyA loyaviruddhAiMcorikkAINi 19(20) karei jehiM vahabaMdhaNANi iha ceva pAvei, paraloyaaNavakaMkhavattiyA hiMsAINi kammANi karemANo paraloyaM nAvakaMkhai 15, paDi0paMcahiM paoyakiriyA tivihA paNNattA taM0- maNappaoyakiriyA vaippaoyakiriyA kAyappaoyakiriyA ya, tattha maNappaoya kiriyaahiN| kiriyA aTTaruddajjhAI indriyaprasRtau aniyamiyamaNa iti, vaippaogo- vAyAjogo jo titthagarehiM sAvajAI garahio taM secchAe bhAsai, kAyappaoyakiriyA kAyappamattassa gamaNAgamaNakuMcaNapasAraNAiceTThA kAyassa 16, samudANakiriyA anAbhoganikSepajA ca, anAbhogo'jJAnaM AdAnaM grahaNaM nikSepaNaM sthApanam, tad grahaNaM sthApanaM vA'nAbhogenApramArjitAdi gRhNAti nikSipati vA, athavA anAbhogakriyA dvividhA- AdAnanikSepAnAbhogakriyA ca utkramaNAnAbhogakriyA ca, tatrAdAnanikSepAnAbhogakriyA rajoharaNenApramAya' pAtracIvarAdInAmAdAnaM nikSepaM vA karoti, utkramaNAnAbhogakriyA laGganaplavanadhAvanAsamIkSyagamanAgamanAdi, anavakAzApratyayikI kriyA dvividhA- aihalaukikAnavakAGgApratyayikI ca pAralaukikA-8 navakAGgApratyayikI ca, aihalaukikAnavakAlApratyayikI lokaviruddhAni cauryAdIni karoti yairvadhabandhanAni ihaiva prApnoti. paralokAnavakAhApratyayikI hiMsAdIni: karmANi kurvan paralokaM nAvakAlate, prayogakriyA trividhA prajJaptA, tadyathA- manaHprayogakriyA vAkprayogakriyA kAyaprayogakriyA ca, tatra manaHprayogakriyA ArttaraudradhyAyIndriyaprasutau aniyamitamanA iti, vAkprayogaH- vAgyogaH yastIrthakaraiH sAvadhAdirgarhitastaM svecchayA bhASate, kAyaprayogakriyA kAyena pramattasya gamanAgamanAkuzcanaprasAraNAdiH ceSTA kAyasya, samudAnakriyA-- Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1088 // samaggamupAdANaMsamudANaM, samudAo aTTha kammAiM, tesiMjAe uvAyANaM kajjaiMsA samudANakiriyA, sAduvihA- desovaghAya- 4. caturthasamudANakiriyA savvovaghAyasamudANakiriyA, tattha desovaghAeNa samudANakiriyA kajjai koi kassai iMdiyedasovaghAyaM madhyayanam pratikramaNaM, karer3a, savvovaghAyasamudANakiriyA savvappayAreNa iMdiyaviNAsaMkarei 17, pejjavattiyA pemma rAga ityarthaH, sAduvihA mAyAni 4.1 dhyAnassiyA lobhanissiyA ya, ahavA taM vayaNaM udAharai jeNa parassa rAgo bhavai 18, dosavattiyA aprItikArikA sA duvihA- shtkm| sUtram kohanissiyA ya mANanissiyA ya, kohanissiyA appaNA kuppai, parassa vA kohamuppAdei, mANaNissiyA sayaM pamajjaila 19(20) parassa vA mANamuppAei, iriyAvahiyA kiriyA duvihA-kajamANA veijjamANA ya, sA appamattasaMjayassa vIyarAyachaumatthassa paDipaMcahiM kiriyaahiN| kevalissa vA AuttaM gacchamANassa AuttaM ciTThamANassa AuttaM nisIyamANassa AuttaM tuyaTTamANassa AuttaM bhuMjamANassa AuttaMbhAsamANassa AuttaM vatthaM paDiggahaM kaMbalaM pAyapuMchaNaM giNhamANassa nikkhivamANassa vAjAva cakkhupamhanivAyamavi suhamA kiriyA iriyAvahiyA kajjai, sA paDhamasamae baddhA biiyasamae veiyA sA baddhA puTThA veiyA nijiNNA seakAle samagramupAdAnaM samudAnam, samudAyo'STa karmANi, teSAM yayopAdAnaM kriyate sA samudAnakriyA, sA dvividhA- dezopaghAtasamudAnakriyA sarvopaghAtasamudAnakriyA, tatra dezopaghAtena samudAnakriyA kriyate kazcit kasyacid indriyadezopaghAtaM karoti, sarvopaghAtasamudAnakriyA sarvaprakAreNendriyavinAzaM karoti, premapratyayikI- sA dvividhAmAyAnizritA lobhanizritA ca, athavA tadvacanamudAharati yena parasya rAgo bhavati, dveSapratyayikI, sA dvividhA-krodhanizritA ca mAnanizritA ca, krodhanizritA AtmanA kupyati parasya vA krodhamutpAdayati, mAnanizritA svayaM mAdyati parasya vA mAnamutpAdayati, IryApathikI kriyA dvividhA- kriyamANA ca vedyamAnA ca, sA apramattasaMyatasya // 1088 // vItarAgacchadmasthasya kevalino vA''yuktaM gacchata AyuktaM tiSThata AyuktaM niSIdata AyuktaM tvagvarttayata AyuktaM bhuJAnasyAyuktaM bhASamANasyAyuktaM vastraM pAtraM kambalaM pAdaproJchanaM gRhNato nikSipato vA yAvaccakSuHpakSmanipAtamapi (kurvataH) sUkSmA kriyA IryApathikI kriyate, sA prathame samaye baddhA dvitIyasamaye veditA sA baddhA spRSTA veditA nirjIrNA eSyatkAle - Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1089 // 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.1dhyaanshtkm| sUtram akaMmaMse yAvi bhavai / eyAo paMcavIsa kiriyaao|| paDikkamAmi paMcahiM kAmaguNehi-saddeNaM rUveNaM raseNaM gaMdheNaM phAseNaM / paDikkamAmipaMcahiM mahavvaehiM,- pANAivAyAo veramaNaM musAvAyAo veramaNaM adiNNAdANAoveramaNaM mehuNAoveramaNaM pariggahAoveramaNaM / paDikkamAmipaMcahiMsamiIhiM- IriyAsamiie bhAsAsamiieesaNAsamiie AyANabhaMDamattanikkhevaNAsamiie uccaarpaasvnnkheljllsiNghaannpaaritttthaavnniyaasmiie|suutrm 20 / // (21) 20(21) pratikramAmi paJcabhiH kAmaguNaiH, pratiSiddhakaraNAdinA prakAreNa hetubhUtena yo'ticAraH kRtaH, tadyathA- zabdenetyAdi, tatra paDi0paMcahiM kAmyanta iti kAmAH- zabdAdayasta eva svasvarUpaguNabandhahetutvAdguNA iti, tathAhi- zabdAdyAsaktaH karmaNA baddhyata iti kAmaguNehi iryAsamityAdi bhAvanA // pratikramAmi paJcabhirmahAvrataiH karaNabhUtairyo'ticAraH kRtaH, audayikabhAvagamanena yatkhaNDanaM kRtamityarthaH, kathaM punaH dRssttaantaaH| karaNatA mahAvratAnAmaticAraM prati?, ucyate, pratiSiddhakaraNAdinaiva, kiMviziSTAni punastAni?, tatsvarUpAbhidhitsayA''haprANAtipAtAdviramaNamityAdIni kSuNNatvAnna viviyante, pratikramAmi paJcabhiH samitibhiH karaNabhUtAbhiryo'ticAraH kRtaH, tadyathA- IryAsamityA bhASAsamityetyAdi, tatra saMpUrvasya iN gatA vityasya ktinpratyayAntasya samitirbhavati, sam- ekIbhAvenetiH samitiH,zobhanaikAgrapariNAmaceSTetyarthaH, IryAyAM samitirIryAsamitistayA, IryAviSaye ekIbhAvena ceSTanamityarthaH, tathA 3 ca- IryAsamiti ma rathazakaTayAnavAhanAkrAnteSu mArgeSu sUryarazmipratApiteSu prAsukavivikteSu pathiSu yugamAtradRSTinA bhUtvA gamanAgamanaM kartavyamiti, bhASaNaM bhASA tadviSayA samiti SAsamitistayA, uktaM ca- bhASAsamiti ma hitamitAsandigdhArthaakarmAMzazcApi bhavati, etAH paJcaviMzatiH kriyaaH| // 1089 // Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1090 // bhASaNaM eSaNA gaveSaNAdibhedA zaGkAdilakSaNA vA tasyAM samitireSaNAsamitistayA, uktaM ca- eSaNAsamiti ma gocaragatena muninA samyagupayuktena navakoTIparizuddhaM grAhya miti, AdAnabhANDamAtranikSepaNA samitiH, bhANDamAtre AdAnanikSepaviSayA samitiH sundaraceSTetyarthaH, tayA, iha ca sapta bhaGgA bhavanti-pattAi na paDilehai, Na pamajjai, caubhaMgo, tattha cautthe cattAri gamA-8 duppaDilehiyaM duppamajjiyaM caubhaMgo, AillA cha appasatthA, carimo pasattho, uccAraprazravaNakhelasiMghANajallAnAM paristhApanikA tadviSayA samitiH sundaraceSTetyarthaH, tayA, uccAraH- purISam, prazravaNaM-mUtram, khela:- zleSmA, siGghAnaM-nAsikodbhavaH zleSmA, jalla:- malaH, atrApi ta eva sapta bhaGgA iti, iha ca udAharaNAni, IriyAsamiIe udAharaNaM egosAhUIriyAsamiIe jutto, sakssa AsaNaMcaliyaM, sakkeNa devamajjhe pasaMsio micchAdiTThI devo asaddahato Agao macchiyappamANAo maMDukkaliyAo viuvvai pacchao ya hatthI, gaINa bhiMdai, hatthiNA ukkhiviya pADio, na sarIraM pehai, sattA me maariyjiivdyaaprinno| ahavA IriyAsamiIe arahaNNao, devayAe pAo chiNNo, aNNAe saMdhio // bhAsAsamiIe- sAhU, bhikkhaTThA nayararohae koi niggaMtho bAhiM kaDae hiDaMto keNai puTTho- kevaiya AsahatthI taha nicayo dArudhannamAINaM / NivviNNA'niviNNA nAgarayA beMti maM smio||1|| beiNa jANAmotti sjjhaayjhaannjogvkkhittaa| pAtrAdi na pratilikhati na pramArjayati, caturbhaGgikA, tatra caturthe catvAro gamAH- duSpratilekhitaM duSpramArjitaM caturbhaGgI,AdyAH SaT aprazastAH, caramaH prshstH| OekaH sAdhurIryAsamityA yuktaH, zakrasyAsanaM calitam, zakreNa devamadhye prazaMsitaH, mithyAdRSTidevo'zraddadhAna Agato makSikApramANA maNDUkikA vikurvati pRSThatazca hastI, gatiM na bhinatti, hastinotkSipya pAtitaH, na zarIrAya spRhayati, sattvA mayA mAritA iti jiivdyaaprinntH|| athaveryAsamitAvarahannakaH, devatayA pAdazchinnaH, anyayA saMhitaH / bhASAsamitI- sAdhuH, bhikSArtha nagararodhe ko'pi nirgrantho bahiH kaTake hiNDamAnaH kenacit pRSTaH- kiyanto'zvA hastinastathA nicayo dArudhAnyAdInAm / nirviNNA anirviNNA nAgarakAH? bruvata idaM smitaaH|| 1 // bruvati na jAnAma iti svaadhyaaydhyaanyogvyaakssiptaaH| 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.1 dhyaanshtkm| sUtram 20(21) paDipaMcahiM kAmaguNehiM iryAsamityAdi dRSTAntAH / // 1090 // Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1091 // hiMDatA na vi pecchaha? navi suNaha kiha hu to beMti // 2 // bahuM suNei kaNNehItyAdi- vasudevapuvvajammaM AharaNaM esaNAe smiiie| magahA naMdiggAmo goymdhijjaaickkyro||1|| tassa ya dhAriNI bhajjA gabbho tIe kayAi aahuuo| dhijjAi mao chammAsa gabbha dhijjAiNI jaae|| 2 // mAulasaMvaDaNakammakaraNaveyAraNA ya loeNaM / natthi tuha ettha kiMcivi to betI mAulo taM ca ||3||maa suNa loyassa tumaM dhUyAo tiNNi tesi jeTTayaraM / dAhAmi kare kaMmaM pakao patto ya viivaaho||4|| sA necchaI visaNNo mAulao bei biiya dAhAmi / sAvi ya taheva nicchai taiyattI nicchae sAvi // 5 // niviNNanaMdivaddhaNaAyariyANaM sagAsi nikkhNto| jAo chaTThaTThakhamao giNhai yamabhiggahamimaM tu ||6||baalgilaannaaiiyN veyAvaccaMmae u kAyavvaM / taM kuNai tivvasaddhokhAyajaso skkgunnkittii||7||asddhenn devassa Agamo kuNai dosmnnruuve| atisAragahiyamego aDaviThio aigao biio||8|| beti gilANo paDio veyAvaccaM tu saddahe jo u| so uTheU khippaM suyaM ca taM nNdisennennN||9|| chaTThovavAsapAraNayamANiyaM kavala ghettukAmeNa / taM suyamettaM rahasuTThio ya bhaNa keNa kajaMti // 10 // - hiNDamAnAH naiva prekSadhvaM? naiva zRNutha kathaM nu? tadA bruvti|| 2 // bahu zRNoti karNAbhyAmityAdi / vasudevapUrvajanmAharaNaM eSaNAyAM smitau| magadheSu nandIgrAmo gautamo dhigjAtIyazcakrakaraH // 1 // tasya ca dhAriNIbhAryA garbhastasyAH kdaacijjaatH| dhigjAtIyo mRtaH SaNmAsagarbhe dhigjAtIyA jAte // 2 // mAtulasaMvardhanaM karmakaraNaM vicAraNA ca lokena / nAsti tavAtra kizcidapi tadA bravIti mAtulastaM ca / / 3 / / mA zRNu lokasya tvaM duhitarastisrastAsAM jyeSThatarAm / dAsyAmi kuru karma prakRtaH prAptazca vivaahH|| 4 // sA necchati viSaNNo mAtulo bravIti dvitIyAM dAsyAmi / sApi ca tathaiva necchati tRtIyeti necchati sApi // 5 // nirviNNo nandivardhanAcAryANAM sakAze nisskraantH| jAtaH SaSThASTakSapako gRhNAti cAbhigrahamimaM tu // 6 // bAlaglAnAdInAM vaiyAvRttyaM mayA karttavyameva / tatkaroti tIvrazraddhaH khyAtayazAH shkrgunnkiirtiH|| 7 / / azraddhAnena devasyAgamaH karoti dve shrmnnruupe| atisAragRhIta eko'TavyAM sthito'tigato dvitIyaH // 8 // bravIti glAnaH patito vaiyAvRttyaM tu zraddadhAti ystu| sa uttiSThatu kSipraM zrutaM ca tannandiSeNena // 9 // SaSThopavAsapAraNakamAnItaM kavalAn gRhItukAmena / tacchrutamAtre rabhasotthitazca bhaNa kena kAryamiti? // 10 // 2 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.1 dhyaanshtkm| sUtram 20(21) paDi0paMcahiM kAmaguNehiM iryAsamityAdi dRssttaantaaH| // 1091 // Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. catartha madhyayanama zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 4.1dhyAna vRttiyutam bhAga-3 // 1092 // pANagadavvaM ca tahiM jaM Natthi teNa ber3a kajjaMtu / niggaya hiMDaMto kuNai aNesaNaM naviya pellei||11|| iya ekavArabitiyaM ca hiMDio laddha tatiyavAraMmi / aNukaMpAe taraMto tao gao tssgaasNtu||12||khrphrusnitttthrehiN akkosai so gilANao pratikramaNaM ruttttho| he maMdabhagga! phukkiya tUsasi taM nAmametteNaM // 13 // sAhuvagAritti aha smuddisiumaao| eyAe'vatthAe taM acchasi bhattalobhillo // 14 // amiyamiva maNNamANotaM pharusagiraMtu so usNbhNto| calaNagao khAmei dhuvai yataM asuimalalitaM shtkm| ||15||utteh vayAmottI taha kAhAmI jahA hu acireNaM / hohiha niruA tubbhe betI na vaemi gNtuNje||16||aaruhyaa piTThIe / sUtram 20(21) ArUDho tAhe to payAraM ca / paramAsuiduggaMdhaM muyaI paTThIe pharusaM ca // 17 // ber3a giraM dhimmuMDiya!, vegavighAo kaotti paDi0paMcahiM dukkhvio| iya bahuvihamakkosai pae pae so'vi bhagavaM tu // 18||nn gaNeI pharusagiraM NayAvi taM dusai tArisaM gaMdhaM / / kAmaguNehiM iryAsamityAdi caMdaNamiva maNNaMto micchAmiha dukkaDaM bhaNai ||19||ciNtei kiha karemI kiha hu samAhI havija sAhussa? / iya bahuvihappayAraM dRssttaantaaH| navi tiNNo jAhe khoheuM / / 20 // tAhe abhitthuNaMto suro gao Agao ya iyaro y| Aloei gurUhi ya dhannotti tao pAnakadravyaM ca tatra yannAsti tena bravIti kArya tu| nirgato hiNDamAne karotyaneSaNAM na ca prerayati // 11 // evamekavAraM dvitIyaM ca hiNDito labdhaM tRtiiyvaare| anukampayA tvarayan tato gatastatsakAzaM tu / / 12 / / kharaparuSaniSThurairAkrozati sa glAno russttH| he mandabhAgya! vRthaiva tuSyasi tvaM nAmamAtreNa / / 13 / / sAdhUpakAryamahamiti nAmAtha samuddizyAthAyAtaH / etasyAmavasthAyAM tvaM tiSThasi bhktlolupH|| 14 // amRtamiva manyamAnastAM paruSagiraM tu sa tu sNbhraantH| caraNagataH kSamayati prakSAlayati ca tamazucimalaliptam // 15 // uttiSTha vrajAva iti tathA kariSyAmi yathA'cireNaiva / bhaviSyasi nIrogastvaM bravIti zaknomi na gantum // 16 // Aroha pRSThau ArUDhastadA / tataH pracAraM (viSThAM) c| paramAzucidurgandhAM muJcati pRSThau paruSAM ca // 17 // bravIti girAM dhig muNDita! vegavighAtaH kRta iti duHkhApitaH / iti bahuvidhamAkrozati pade pade / // 1092 // so'pi bhagavAMstu // 18 // na gaNayati paruSagiraM na cApi taM dUSayati tAdRzaM gandham / candanamiva manyamAno mithyA me iha duSkRta bhaNati // 19 // cintayati kathaM kurve kathaM ca samAdhirbhavet saadhoH?| iti bahuvidhaprakArairnava zakto yadA kSobhayitum // 20 // tadA'bhiSTuvan suro gata Agatazcetarazca / Alocayati gurubhizca dhanya iti tato-- Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1093 // annusttttho||21||jh teNaM navi pelliya esaNa iya esaNAi jaiyavvaM / ahavAvi imaM aNNaM AharaNaM diTThivAdIyaM // 22||jh |4. caturthakei paMca saMjaya taNhachuhakilaMta sumahamaddhANaM / uttiNA veyAli ya pattA gAmaMca te egaM // 23 // maggaMti pANagaMte logoya tahiM madhyayanam pratikramaNaM, aNesaNaM kunnii| na gahiya na laddhamiyaraM kAlagayA tisAbhibhUyA y||24|| cautthIe udAharaNaM- AyarieNa sAhU bhaNio 4.1dhyAnagAmaM vaccAmo, uggAhie saMte keNai kAraNeNa ThiyA, ekko ettAhe paDilehiyANitti kAuM ThaveumAraddho, sAhUhiM coio shtkm| sUtram bhaNai-kimittha sappo acchai?, sannihiyAe devayAe sappo viuvvio, esa jahaNNao'samio, aNNo teNeva vihiNA. 20(21) paDilehittA Thavei, so ukkosaosamio, ettha udAharaNaM-ekkassa Ayariyassa paMcasIsasayAI, tesimego seTThisuopavvaio, paDi0paMcahiM kAmaguNehi so jo jo sAhU ei tassa tassa daMDagaM nikkhivai, evaM tassa uTThiyassa anno ei anno jAi, tahAvi so bhagavaM aturiyaM iryAsamityAdi acavalaM uvariM heTThA ya pamajjiya Thavei, evaM bahueNavi kAleNa na paritammai- carimAe samiIe paNNattamiNaM tu viiyraaehiN| dRssttaantaa:| AharaNaM dhammaruI pritthaavnnsmiiuvutto||1||kaaiysmaahipritttthaavnne ya gahio abhiggaho teNaM / sakkappasaMsA assaddahaNe nushissttH|| 21 // yathA tena naivollavitaiSaNaivameSaNAyAM yatitavyam / athavApIdamanyadAhAraNaM dRSTivAdikam // 22 // yathA kecitpazca saMyatAstRSNAkSudhAbhyAM klizyanto sumahAntamadhvAnam / / uttIrNA vikAle ca prAptA grAmaM ca te ekam / / 23 / / mArgayanti pAnakaM te lokazca tatrAneSaNAM karoti / na gRhItaM na labdhamitarat kAlagatAstRSAbhibhUtAzca 8 // 24 // caturthyAmudAharaNaM- AcAryeNa sAdhurbhaNita:- grAmaM brajAmaH udAhite sati kenacitkAraNena sthitAH, eko'dhunA pratilikhitAnItikRtvA sthApayitumArabdhaH,8 sAdhubhirnodito bhaNati- kimatra sarpastiSThati?, sannihitayA devatayA sarpo vikurvitaH, eSa jaghanyo'samitaH, anyastenaiva vidhinA pratilikhya sthApayati, sa utkRSTataH samitaH, atrodAharaNaM- ekasyAcAryasya paJca ziSyazatAni, teSvekaH zreSThisutaH pravrajitaH, sa yo yaH sAdhuH AyAti tasya tasya daNDakaM nikSipati, evaM tsminntthite'ny:||1093|| AyAti anyo yAti, tathApi sa bhagavAn atvaritamacapalamuparyadhastAcca pramRjya sthApayati , evaM bahunApi kAlena na pritaamyti| caramAyAM samitau prajJaptamidaM tu viitraagaiH| AharaNaM dharmaruciH pAriSThApanikIsamityupayuktaH // 1 // kAyikIsamAdhipAriSThApanikAyAM ca gRhIto'bhigrahastena / zakraprazaMsA azraddhAne 2 Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 | // 1094 // devAgamaviuvve // 2 // subahu pivIliyAo bAhA javAvi kaaiysmaahii| anno ya uDhio ha sAhU beMtI tao gADhaM // 3 // 4. caturthaahayaM ca kAiyAo beI acchasupariTThavemitti / niggae nisire jahiyaM pivIliyA osare tattha // 4 // sAhU ya kilAmijja madhyayanam papie tA vArio ya deveNaM / sAmAie nisiddho mA piya devo ya aautttto||5|| vaMdittu gao bitiyaM tu diTThivAiyaM khuDDae u | pratikramaNaM, 4.1 dhyaanekko| teNa Na pehiya thaMDilla kAiyA lobhoraao||6|| thaMDilaM na pehiyaMtI na vosire devayAe~ ujjoo| aNukaMpAe~ kao shtkm| se diTThA bhUmitti vosiriyaM // 7 // eso samio bhaNio aNNo puNa asamio imo bhnnio| so kAiyabhomAI ekke sUtram navari pddilehe||8|| navi tiNNi tiNNi pehe ber3a kimitthaM niviTTho hojuTTo / kAUNa uTTarUvaM ca niviTThA devayA tattha // 9 // 20(21) | paDi0paMcahiM so uDhio ya rAo tattha gao navaripecchae uTTe / bitiyaM ca gao tatthavi tatiyaMpi ya tatthavi nnivittttho||10|| to aNNo kAmaguNehiM uThavio tesuMpi taheva devayA bhnnio| kIsa na vi sattavIsaM pehisI? samma pddivnnnno||11|| uccArAI esA pariTThAvaNa iryAsamityAdi vaNNiyA samAseNaM / bei kimettiyaM ciya pariThappamuAhu annnnNpi?||12|| bhaNNai aNNaMpatthI kiha taM kie vA pariThThaveyavvaM / dRssttaantaaH| - devAgamo vikurvati // 2 // subahnayaH pIpilikA bAdhA javAdapi kAyikIsamAdheH / anya utthitaH sAdhurbravIti tato gADham // 3 / / ahaM ca kAyikayA'rtoM bravIti tiSTha pariSThApayAmIti / nirgato vyutsRjati yatra pipIlikA avasarpanti tatra / / 4 / / sAdhuzca klAmyate prapItavAn tadA vAritazca deven| sAmAyike niSiddho mA pA devshvaavrjitH| B5 // vanditvA gataH dvitIyaM dRSTivAdikaM kSullakastvekaH / tena na prekSitaM kAyikIsthaNDilaM lobhato rAtrau // 6 // sthaNDilaM na prekSitamiti na vyutsRjati devtyodyotH| 8 anukampayA kRtaH tasya dRSTA bhUmiriti vyutsRSTam / / 7 / / eSa samito bhaNito'nyaH punarasamito'yaM bhaNitaH / sa kAyikabhUmyAdi ekaikaM paraM pratilikhati // 8 // naiva trINi : trINi pratyupekSate bravIti kimihopaviSTo bhaveduSTra ? / kRtvoSTrarUpaM copaviSTA devatA tatra // 9 // sa utthitazca rAtrau tatra gtH| paraM prekSate ussttrm| dvitIyaM ca gatastatrApi : // 1094 // tRtIyamapi tatrApyupaviSTaH / / 10 // tato'nya utthApitasteSvapi tathaiva devatayA bhnnitH| kathaM naiva saptaviMzati pratyupekSase? samyak pratipannaH // 11 // uccArAdInAmeSA . pAriSThApanikI varNitA samAsena / bravIti kimetAvadeva pAriSThApyamutAho anyadapi // 12 // bhaNyate'nyadapyasti kathaM tat kva vA prisstthaapyitvym?| Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhyayanam zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1095 // 4.2 saMbaMdheNeeNaM pritthaavnnijuttimaayaayaa||13|| 4. cturth||ath caturthA'dhyayane paarisstthaapnikaaniyuktiH|| pratikramaNaM, pAriTThAvaNiyavihiM vocchAmi dhIrapurisapaNNattaM / jaMNAUNa suvihiyA pavayaNasAraM uvalahaMti // ni01|| pAriSThApaniparitai:- sarvaiH prakAraiH sthApanaM paristhApanaM- apunargrahaNatayA nyAsa ityarthaH, tena nirvRttA pAristhApanikI tasyA vidhiH- kAniyuktiH / prakAraH pAristhApanikAvidhistaM vakSye abhidhAsye, kiM svabuddhyotprekSya?, netyAha- dhIrapuruSaprajJaptaM arthasUtrAbhyAM tIrthakara ni01-2 pAriSThApanigaNadharaprarUpitamityarthaH, tatraikAntato vIryAntarAyApagamAddhIrapuruSaH- tIrthakaro gaNadharastu dhI:- buddhistayA virAjata iti kAniyuktiH dhiirH| Aha- yadyayaM pAristhApanikAvidhi/rapuruSAbhyAM prarUpita eva kimarthaM pratipAdyata ityucyate-dhIrapuruSAbhyAM prapaJcena prtijnyaadi| prajJaptaH sa eva saMkSeparucisattvAnugrahAyeha saGkepeNocyata ityadoSaH, kiMviziSTaM vidhimata Aha- yaM jJAtvA vijJAya suvihitAH zobhanaM vihitaM- anuSThAnaM yeSAM te suvihitAH, sAdhava ityarthaH, kiM?- pravacanasya sAraH pravacanasandohastam upalabhanti jaanntiityrthH||saa punaHpAristhApanikyoghataH ekendriyanoekendriyaparisthApyavastubhedena dvidhA bhavati, Aha egeMdiyanoegeMdiyapAriTThAvaNiyA samAsao duvihA / eesiM tu payANaM patteya parUvaNaM vocchaM / / ni02|| ekendriyAH- pRthivyAdayaH, noekendriyAH- trasAdayasteSAM pAristhApanikI- ekendriyanoekendriyapAristhApanikI, samAsataH saMkSepeNa dvidhA dviprakArA prajJaptoktenaiva prakAreNa, eesiM tu payANaM patteya parUvaNaM vocchaM anayoH padayorekendriyanoekendriyalakSaNayoH // 1095 // pratyekaM pRthak pRthak prarUpaNAMsvarUpakathanAMvakSye- abhidhAsya iti gaathaarthH||2|| tatraikendriyapAristhApanikIpratipipAdayiRE sambandhenaitena pAriSThApanikI niyuktirAyAtA / / 13 / / Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1096 // 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.2 paarisstthaapnikaaniyuktiH| ni03-4 pAriSThApanikAniyuktiH prtijnyaadi| SayA tatsvarUpamevAdau pratipAdayannAha puDhavI AukkAe teU vAU vaNassaI ceva / egeMdiya paMcavihA tajjAya tahA ya atajjAya // ni03|| pRthivyapkAyastejo vAyurvanaspatizcaiva evamekendriyAH paJcavidhAH, ekaM tvagindriyaM yeSAM te ekendriyAH paJcavidhAH paJcaprakArAH, eteSAMcaikendriyANAM pAristhApanikI dvividhA bhavati, kathamityAha-tajjAya tahA ya atajjAya tajjAtapAristhApanikI atajjAtapAristhApanikIca, anyorbhaavaarthmuprissttaadvkssytiitigaathaarthH||3||aah-sti grahaNasambhave'tiriktasya paristhApanaM bhavati, tatra pRthivyAdInAM kathaM grahaNamityata Aha duvihaM ca hoi gahaNaM AyasamutthaM ca parasamutthaM ca / ekkepi ya duvihaM Abhoge taha annaabhoge|| ni04|| dvividhaM tu dviprakAraM ca bhavati grahaNaM pRthivyAdInAm, kathaM?- AtmasamutthaM ca parasamutthaM ca AtmasamutthaM ca svayameva gRhNataH parasamutthaM parasmAdgRhNataH, punarekaikamapi dvividhaM bhavati, kathamityAha- Abhoe taha aNAbhoe AbhoganamAbhogaH, upayogavizeSa ityarthaH, tasminnAbhoge sati, tathA'nAbhoge, anupayoga ityarthaH, ayaM gAthAkSarArthaH // 4 // ayaM punarbhAvArtho vartate- tattha tAva AyasamutthaM kahaM ca AbhoeNa hoja?,sAhU ahiNA khaio visaMvA khaiyaM visapphoDiyA vA uTThiyA, tattha jo acitto puDhavikAo keNai ANio so maggijjai, Natthi ANillao, tAhe appaNAvi ANijjai, tatthavi Na hojja acitto tAhe mIso, aMto halakhaNaNakuDDamAIsu ANijjai,Na hoja tAhe aDavIo paMthe vaMmie vA davadahae vA, Na hoja pacchA scittovi| tatra tAvadAtmasamutthaM kathaM cAbhogena bhavet?, sAdhurahinA daSTo viSaM vA khAditaM viSasphoTikA votthitA, tatra yo'cittaH pRthvIkAyaH kenacidAnItaH sa mArgyate, nAstyAnItastadA''tmanA'pyAnIyate, tatrApi na bhavedacittastadA mizraH, antazo halakhananakuDyAdibhya AnIyate, na bhavettadA'TavItaH, pathi valmIkAt davadagdhAdvA, na bhavet pazcAtsacitto'pi - Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASya zrIAvazyaka gheppai, AsukArI vA kajaM hojA jo laddho so ANijjai, evaM loNaMpi jANaMto, aNAbhoieNa- teNa loNaM maggiyaM 4. caturthaniyuktiacittaMti kAUNaM mIsaM sacittaM vA ghettUNa Agao, pacchA NAyaM tattheva chaDDeyavvaM, khaMDe vA maggie evaM khaMDaMti loNaM dinnaM, madhyayanam pratikramaNaM, zrIhAri0 taMpi tahiM ceva vigiMciyavvaM, Na deja tAhe taM appaNA vigiMciyavvaM, eyaM AyasamutthaM duvihNpi| parasamutthaM AbhogeNa tAva 4.2 vRttiyutam sacittadesamaTTiyA loNaM vA kajanimitteNa diNNaM, maggieNa aNAbhogeNa khaMDaM maggiyaM loNaM deja tasseva dAyavvaM, necchenja pAriSThApanibhAga-3 kaaniyuktiH| // 1097 // tAhe pucchijjai-kao tubbhehiM ANiyaM?, jattha sAhai tattha vigiMcijjai, na sAheja na jANAmotti vA bhaNejjA tAhe ni03-4 uvalakkheyavvaM vaNNagaMdharasaphAsehi, tattha Agare pariTThavijjai, natthi Agaro paMtathe vA vasRti vigAlo vA jAo tAhe sukkagaM pAriSThApani kAniyuktiH mahuragaM kapparaM maggijai, Na hojja kapparaM tAhe vaDapatte pippalapatte vA kAUNa pritttthvijji1| AukkAe duvihaM gahaNaM AyAe prtijnyaadi| NAyaM aNAyaM ca, evaM pareNaviNAyaM aNAyaM ca, AyAe jANaMtassa visakuMbho haNiyavvo visaphoDiyA vA siMciyavvA visaM vA khaiyaM mucchAe vA paDio gilANo vA, evamAisu (kajesu) puvvamacittaM pacchA mIsaM ahuNAdhoyaM taMdulodayAi Aure - gRhyate, AzukAri vA kArya bhavet yo labdhaH sa AnIyate, evaM lavaNamapi jAnan / anAbhogikena- tena lavaNaM mArgitamacittamiti kRtvA mizraM sacittaM vA gRhItvA''gataH, pazcAt jJAtaM tatraiva tyaktavyam, khaNDAyAM vA mArgitAyAmeSA khaNDeti lavarNa dattam, tadapi tatraiva tyaktavyam, na dadyAttadA''tmanA tyaktavyam, etadAtmasamutthaM dvividhmpi| parasamutthamAbhogena tAvat sacittadezA mRttikA lavaNaM vA kAryAya dattaM mArgite anAbhogena khaNDAyAM mArgitAyAM lavaNaM dadyAt tasmAyeva dAtavyam, necchet . tadA pRcchayate- kutastvayA''nItaM?, yataH kathayati tatra tyajyate, na kathayenna jAnAma iti vA bhaNettadopalakSitavyaM varNagandharasasparzaH, tatrAkare pariSThApyate nAstyAkaraH pathi vA vartante vikAlo vA jAtastadA zuSkaM madhuraM kaparaM mAryate na bhavetkaparaM tadA vaTapatre piSpalapatre vA kRtvA prisstthaapyte| apkAye dvividhaM grahaNamAtmanA jJAtamajJAtaM // 1097 // ca, evaM pareNApi jJAtamajJAtaM ca, AtmanA jAnAnasya viSakumbho hantavyo viSasphoTikA vA sektavyA viSaM vA khAditaM mUrcchayApi vA patito glAno vA, evamAdiSu | (kAryeSu.) pUrvamacittaM pazcAnmizraM adhunAdhautaM tandulodakAdi Ature kArye sacittamapi, , Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyukti 4.2 bhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1098 // kajje sacittaMpi, kae kajje sesaM tattheva pariThavijjai, na deja tAhe pucchijjai-kao ANIyaM?, jai sAhei tattha pariThaveyatvaM 4. caturtha madhyayanam Agare, na sAhejA na vA jANejjA pacchA vaNNAIhiM uvalakkheuM tattha pariTThavei, aNAbhogA koMkaNesu pANiyaM aMbilaM ca pratikramaNaM, egattha vetiyAe acchai, aviraiyA maggiyA bhaNai- etto giNhAhi, teNa aMbilaMti pANiyaM gahiyaM, NAe tattheva chubhejA, aha Na dei tAhe Agare, evaM aNAbhogA AyasamutthaM, parasamutthaM jANaMtI aNukaMpAe dei, Na ete bhagavaMto pANiyassa rasa pAriSThApani kaaniyuktiH| jANaMti haradodagaM dijjA, paDiNIyayAe vA dejA, eyANi se vayANi bhajaMtutti, NAe tattheva sAhariyavvaM, na deja jao ni03-4 ANiyaM taM ThANaM pucchijjai, tattha neU pariTThavijjai, na jANejjA vaNNAIhiM lakkhijjar3a, tAhe NaipANiyaM NaIe vigiMcejjA pAriSThApani kAniyuktiH evaM talAgapANiyaMtalAe agaDavAvisaramAisu saTThANesu vigiMcijjai, jai sukkaM taDAgapANiyaM vaDapattaM pippalapattaM vA aDDheUNa prtijnyaadi| saNiyaM vigiMcai, jaha ujjarA na jAyaMti, pattANaM asaIe bhAyaNassa kaNNA jAva heTThA saNiyaM udayaM alliyAvijai tAhe vigiMcijjar3a, aha kUodayaM tAhe jai kUvataDA ullA tattha saNiyaM nisirai, aNullasio sukkataDA hojjA ullagaM ca ThANaM natthi 8- kRte kArye zeSaM tatraiva pariSThApyate, na dadyAttadA pRcchayate- kuta AnItaM?, yadi kathayettatra pariSThApayitavyamAkare, na kathayenna vA jAnati pazcAdvarNAdibhirupalakSya tatra 8 pariSThApayati, anAbhogAt koDaNe pAnIyamamlaM caikatra vedikAyAM tiSThataH, aviratikA mArgitA bhaNati- ato gRhANa, tenAmlamiti pAnIyaM gRhItama, jJAte tatraiva kSipeta. atha na dadyAttadA''kare, evamanAbhogAdAtmasamuttham, parasamutthaM jAnAnA'nukampayA dadyAt- naite bhagavantaH pAnIyasya rasaM jAnanti hRdodakaM dadyAt, pratyanIkatayA vA dadyAt etAnyasya vratAni bhaJjantviti, jJAte tatraiva saMhartavyam, na dadyAdyata AnItaM tatsthAnaM pRcchyate tatra nItvA pariSThApyate, na jAnIyAdvarNAdibhirlakSyate tadA nadIpAnIyaM // 1098 // nadyAM tyajyate evaM taTAkapAnIyaM taTAke avaTavApIsaraAdiSu svasthAneSu tyajyate, yadi zuSkaM taTAkapAnIyaM vaTapatraM piSpalapatraM vA'vaSTamya zanaistyajyate yathA pravAhA na jAyante, patrANAmasati bhAjanasya karNA yAvadadhastAt (pazcAt) zanairudakaM zliSyanti tadA tyajyate, atha kUpodakaM tadA yadi kUpataTa Ardrastatra zanairnisRjyate, asicyamAnaH zuSkataTo bhavet AI ca sthAnaM nAsti Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1099 // 4. caturthamadhyayanam pratikramaNa, 4.2 paarisstthaapnikaaniyuktiH| ni03-4 pAriSThApanikaniyukti tAhe bhANaM sikkaeNa jaDijjai, mUle doro bajjhai, usakkAveu pANiyaM IsimasaMpattaM mUladoro ukkhippai, tAhe paloTTai, natthi kUvo dUrevA teNasAvayabhayaM hojjA tAhe sIyalae mahurarukkhassa vA heTThA sapaDiggahaM vosirai, na hoja pAyaMtA ulliyaM puhavikAyaM maggittA teNa pariTThavei, asai sukkaMpiuNhodaeNa ullettA pacchA pariTThavijjai, nivvAghAe cikkhallekhaDkhaNiUNa pattapaNAleNa vigiMcai, sohiM ca kareMti, esA vihI, jaM paDiniyattAe AukkAeNa mIseuM diNNaM taM vigiMcei, jaM saMjayassa puvvagahie pANie AukkAo aNAbhogeNa diNNo jar3a pariNao bhuMjai, navi pariNamai jeNa kAleNa thaMDilaM pAvai vigiMciyavvaM, jattha harataNuyA paDejAtaM kAlaM paDicchittA vigiMcijjaiza teukkAo taheva Ayasamuttho AhoeNa saMjayassa agaNikkAeNa kajaM jAyaM- ahiDakko vA DaMbhijjai phoDiyA vA vAyagaMThI vA antravRddhiA , vasahIe dIhajAIo paviTTho, poTTasUlaM vA tAveyavvaM, evamAIhiM ANie kajje kae tattheva paDichubbhai,Na deti to tehiM kaThehiM jo agaNI tajjAiotattheva vigiMcijar3a, na hoja sovi na deja vA tAhe tajjAeNa chAreNa ucchAijjai, pacchA aNNajAieNavi, dIvaesu tellaM gAlijjai vattI ya tadA bhAjanaM sikkakena badhyate, mUle davarako badhyate, utSvaSkya pAnIyamISadasaMprApte mUladavaraka utkSipyate, tadA praloTyate, nAsti kUpo dUre vA stenazvApadabhayaM bhavet / tadA zItale madhuravRkSasyAdhastAt sapratigrahaM vyutsRjyate, na bhavetpAtraM tadA''rdra pRthvIkArya mArgayitvA tena pariSThApayati, asati zuSkamapyuSNodakenAyitvA pazcAt pariSThApyate, nirvyAghAte kardame khaDDu khanitvA patrapraNAlikayA tyajyate, zuddhiM ca kurvanti, eSa vidhiH, yat pratyanIkatayA'pkAyena mizrayitvA dattaM tadvivicyate, yadi saMyatena pUrva gRhIte pAnIye'pkAyo'nAbhogena datto yadi pariNato bhujyate, na pariNamati yena kAlena sthaNDilaM prApyate tyaktavyam, yatra haratanukAH pateyustaM kAlaM pratIcchya tyjyte| tejaskAyastathaivAtmasamuttha Abhogena saMyatasyAgnikAyena kAryaM jAtaM- ahidaSTo vA dahyate sphoTikA vA vAtagranthirvA antravRddhirvA, vasatau dIrghajAtIyaH praviSTaH, udarazUlaM vA tApayitavyam, evamAdibhirAnIte kArye kRte tatraiva pratikSipyate, na dadyAttadA taiH kASTheryo'gnistajjAtIyastatraiva tyajyate, na bhavet so'pi na dadyAdvA tadA tajjAtena kSAraNAcchAdyate, pazcAdanyajAtIyenApi, dIpebhyaH tailaM gAlyate vartiniSpIDyate - Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1100 // nippIlijjaimallagasaMpuDae kIrai pacchA ahAugaMpAlei, bhattapaccakkhAyagAisumallagasaMpuDae kAUNa acchatti, sArakkhijjai, 4. caturthakae kajje taheva vivego, aNAbhogeNa khelamallagAloyacchArAdisu, taheva paro AbhoeNa chAreNa dijja vasahIe agaNiM joikkhaM madhyayanam pratikramaNaM, vA kareja taheva vivego, aNAbhoeNavi ee ceva pUyaliyaM vA saiMgAlaM dejjA, taheva vivego 3 / vAukkAe AyasamutthaM / 4.2 AbhoeNa, kahaM ?, vatthiNA diieNa vA kajaM, so kayAi sacitto aJcitto vA mIso vA bhavai, kAlo duviho-niddho pAriSThApani kaaniyuktiH| lukkhoya,Niddho tiviho- ukkosAi, lukkhovi tiviho- ukkosAi, ukkosae sIejAhe dhaMto bhavai tAhe jAva paDhamaporisI ni03-4 tAva acitto bitiyAe mIso tatiyAe sacitto, majjhimae sIe bitiyAe Araddho cautthIe sacitto bhavai, maMdasIe taiyAe pAriSThApaniAraddho paMcamAe porisIe sacitto, uNhakAle maMdauNhe majjhe ukkose divasA navari do tiNNi cattAri paMca ya, evaM vatthissala kAniyuktiH prtijnyaadi| daiyassa puvvaddhaMtassa eseva kAlavibhAgo, jo puNa tAhe ceva dhamittA pANiyaM uttArijjai, tassa ya paDhame hatthasae acitto bitie mIso taie sacitto, kAlavibhAgo natthi,jeNa pANiyaM pagatIe sIyalaM, puvvaM acitto maggijjai pacchA mIso pacchA mallakasaMpuTe kriyate pazcAdyathAyuSkaM pAlayati, bhaktapratyAkhyAnAdiSu mallakasaMpuTe kRtvA tiSThati, saMrakSyate, kRte kArye tathaiva vivekaH, anAbhogena zleSmamallaka-8 locakSArAdiSu, tathaiva para Abhogena dadyAt , vasatau agniM jyotirvA kuryAt tathaiva vivekaH / anAbhogenApi ete caiva pUpalikAM vA sAGgArAM dadyAt tathaiva vivekH|| vAyukAya AtmasamutthamAbhogena, kathaM?, bastinA hatyA vA kAryam, sa kadAcit sacitto'citto vA mizro vA bhavati, kAlo dvividhaH- snigdho rukSazca, snigdhastrividhaHutkRSTAdi, rUkSo'pi trividhaH - utkRSTAdiH, utkRSTe zIte yadA dhmAto bhavati tadA yAvat prathamapauruSI tAvadacitto dvitIyAyAM mizrastRtIyAyAM sacittaH, madhyame zIte dvitIyAyA Arabhya caturthyAM sacitto bhavati, mandazIte tRtIyasyA Arabhya paJcamyAM pauruSyAM sacittaH, uSNakAle mandoSNe madhye utkRSTe divasAH paraM dvau trIn caturaH paJca ca, // 1100 // evaM bastedRteH, pUrvadhmAtasyaiSa eva kAlavibhAgaH, yaH punastadaiva dhyAtvA pAnIya uttAryate, tasya ca prathame hastazate acitto dvitIye mizrastRtIye sacittaH, kAlavibhAgo nAsti, yena pAnIyaM prakRtyA zItalam, pUrvamacitto mAya'te pazcAnmizraH pazcAtsacitta Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1101 // 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.2 paarisstthaapnikaaniyuktiH| ni03-4 pAriSThApanikAniyuktiH prtijnyaadi| scittotti| aNAbhoeNa esa acittotti mIsagasacittA gahiyA, parovi evaM ceva jANaMto vA dejjA ajANaMto vA, NAe tasseva aNicchaMte uvvaragaMsakavADaM pavisittA saNiyaM muMcai, pacchA sAlAevi, pacchA vaNaNiguMje mahure, pacchA saMghADiyAuvi jayaNAe, evaM daiyassavi, sacitto vA acitto vA mIso vA hou savvassavi esa vihI, mA aNNaM virAhehitti 4|vnnssikaaiyssvi AyasamutthaM AbhoeNaM gilANAikajje mUlAINa gahaNaM hojjA, aNAbhoeNa gahiyaM bhatte vA loTTo paDio piTThagaM vA kukkusA vA, so ceva porisivibhAgo, dukkuTTio ciraMpi hojjA, paro allageNa misiyagaM cavalagamIsiyANi vA pIllUNi kUraoDiyAe vA aMto choDhUNaM karamaddaehiM vA samaM kaMjio annayaro bIyakkAo paDio hojjA, tilANa vA evaM gahaNaM hojjA, nibaM tilamAisu hojjA, jai AbhogagahiyaM AbhogeNa vA dinnaM vivego, aNAbhogagahie aNAbhogadiNNe vA jai tarai vigiMciuM paDhama parapAe, sapAe, saMthArae laTThIe vA paNao havejjA tAhe uNhaM sIyaM va NAUNa vigiMcaNA, esovi vaNassaikAo pacchA aMtokAe esiM vigiMcaNavihI,allagaM allagakhette sesANI Agare,asai Agarassa nivvAghAe mahurAe iti / anAbhogena eSo'citta iti mizrasacittau gRhItau, paro'pyevameva jAnanvA dadyAdajAnanvA, jJAte tasmai eva anicchati apavarakaM sakapATaM pravizya zanairmucyate, pazcAt zAlAyAmapi, pazcAdvananikuJja madhure, pazcAt zRGgATikAyAmapi yatanayA, evaM dRterapi, sacitto vA'citto vA mizro vA bhavantu sarvasyApyeSa vidhiH, mA'nya virAtsIditi / vanaspatikAyikasya AtmasamutthamAbhogena glAnAdikAryAya mUlAdInAM grahaNaM bhavati, anAbhogena gRhItaM bhakte vA loTTaH patitaH piSTaM vA kukkusA vA, sa eva pauruSIvibhAgaH, duSkRSTaH ciramapi bhavet , para ArdrakeNa mizritaM capalakamizritAni vA pIlUni kUrakoTikAyAM (kSipracaTikAyAM ) vA'ntaH kSiptvA karamardaiH samaM vA kAjika : anyataro vA bIjakAyaH patito bhavet, tilAnAM vaivaM grahaNaM bhavet, nimbaM tailAdiSu bhavet, yadyAbhogagRhItamAbhogena vA dattaM vivekaH, anAbhogagRhIte'nAbhogadatte vA yadi zakyate tyaktuM prathamaM parapAtre, svapAtre saMstArake laSTyAM vA panako bhavet tadoSNaM zItaM vA jJAtvA tyAgaH, eSo'pi vanaspatikAyikaH, pazcAdantaHkAya eSAM vivekavidhiH, ArdramAkakSetre zeSANi Akare, asatyAkAre nirvyAghAte madhurAyAM -* kngkttk| * kaNikkA / // 1101 // Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhyayanam zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1102 // bhUmIe, aMto vA kappare vA patte vA, esa vihitti // atra tajjAtAtajAtapAristhApanikI pratyekaM pRthivyAdInAM pradarzitaiva, 4. caturthabhASyakAraH sAmAnyena tallakSaNapratipAdanAyAha pratikramaNaM, bhA0- tajjAyapariTThavaNA AgaramAIsu hoi boddhavvA / atajjAyapariTThavaNA kapparamAIsuboddhavvA // 205 // 4.2 tajjAte- tulyajAtIye pAristhApanikA 2 sA AgarAdiSu paristhApanaM kurvato bhavati jJAtavyA,AkarA:- pRthivyAdyAkarAH pAriSThApani kaaniyuktiH| pradarzitA eva, atajjAtIye- bhinnajAtIye paristhApanikA 2 sA punaH karparAdiSu yathA (yogaM) paristhApanaM kurvato boddhavyeti / bhASya: 205 gaathaarthH| gataikendriyaparisthApanikA, adhunA noekendriyapAristhApanikAM pratipAdayannAha ni05-6 pAriSThApani__NoegidiehiM jA sA sA duvihA hoi aannupuvviie| tasapANehi~ suvihiyA! nAyavvA notasehiM ca ||ni05|| kAniyuktiH ekendriyA na bhavantIti noekendriyAH- trasAdayastaiH karaNabhUtairiti tRtIyA, athavA teSu satsu tadviSayA veti saptamI, prtijnyaadi| evamanyatrApi yojyam, yA'sau pAristhApanikA sA dvi(vi)dhA dviprakArA bhavati AnupUrvyA paripATyA, dvaividhyameva darzayatitasapANehiM suvihiyA NAyavvA NotasehiM ca vasantIti trasAH, trasAzca te prANinazceti samAsastaiH karaNabhUtaiH suvihiteti suziSyAmantraNam, anena kuziSyAya na deyamiti darzayati, jJAtavyA- vijJeyA 'notasehiM ca' trasA na bhavantIti notrasAAhArAdayastaiH karaNabhUtairiti gAthArthaH // 5 // tasapANehiM jA sA sA duvihA hoi aannupuvviie| vigaliMdiyatasehiM jANe paMciMdiehiM ca // ni06|| trasaprANibhiryA'sau sA dvi(vi)dhA bhavati AnupUrvyA, vikalendriyA dvIndriyAdayazcaturindriyaparyantAstaizca, jANi tti jAnIhi - bhUmau, antarvA karparasya vA pAtrasya vA eSa vidhiriti / Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1103 // paJcendriyaizceti gaathaarthH||6|| 4. caturthavigaliMdiehiM jAsAsA tivihA hoi aannupuvviie| biyatiyacauroyAviya tajjAyA tahA atjjaayaa|| ni07|| madhyayanam pratikramaNaM, vikalendriyairyA'sau sA trividhA bhavati AnupUrvyA, biyatiyacauro yAvi ya dvIndriyatrIndriyacaturindriyA~zcAdhikRtya, sA ca 4.2 pratyekaM dvibhedA, tathA cAha- tajjAya tahA atajjAyA tajjAte- tulyajAtIye yA kriyate sA tajjAtA, tathA atajjAtA- atajjAte pAriSThApaniyA kriyata iti gAthArthaH // 7 // bhAvArthastvayaM- beiMdiyANaM AyasamutthaM jalugA gaMDAisu kajjesu gahiyA tattheva vigiMcijjai, kaaniyuktiH| | ni07 sattuyA vA AlevaNanimittaM UraNiyAsaMsattA gahiyA visohittA Ayare vigiMceti, asai Agarassa sattuehiM samaM nivvAghAe, | pAriSThApanisaMsattadese vA katthai hojja aNAbhogagahaNaM taM desaM ceva na gaMtavvaM, asivAIhiM gamejA jattha sattuyA tattha kUraM maggai (graM kAniyuktiH | prtijnyaadi| 16000), na lahai taddevasie sattue maggai, asaIe bitie jAva tatie, asai paDilehiya 2 giNhai, velA vA aikkama addhANaM vA, saMkiyA vA matte gheppaMti, bAhiM ujjANe deule paDisayassa vA bAhiM rayattANaM patthariUNaM uvari ekkaM ghaNamasiNaM paDalaM tattha pallacchijaMti, tinni UraNayapaDilehaNAo, natthi jai tAhe puNo paDilehaNAo, tiNNi muTThio gahAya jaya suddhA paribhujaMti, egaMmi diDhe puNovi mUlAo paDilehijjaMti, je tattha pANA te mallae sattuehiM samaM ThavikhaMti, AgarAisu OdvIndriyANAmAtmasamutthaM jalaukA gaNDAdiSu kAryeSu gRhItA tatraiva tyajyate, saktukA vA AlepananimittaM UrNikAsaMsaktA gRhItA vizodhyAkare tyajati, asatyAkAre saktukaiH samaM nirvyAghAte, saMsaktadeze vA kutracit bhavedanAbhogagrahaNaM taM dezameva na gacchet, azivAdibhirgacchet yatra saktukAstatra kUro mArgyate, na labhyate tadaivasikAn saktukAn mArgayati, asati dvaitIyikAn yAvattA-yikAn, asati pratilikhya 2 gRhNAti, velAM vA'tikrAmati adhvAnaM vA (pratipannAH), zaGkitA vA mAtrake gRhNAti, bahirudyAnAt devakule pratizrayasya vA bahiH rajastrANaM prastIrya uparyekaM ghanamasRNaM paTalaM tatra pracchAdayati, trikRtva UraNikApratilekhanA, nAsti yadi tadA punaH prati lekhanA, timro muSTIrgRhItvA yadi zuddhA paribhujyante, ekasyAM dRSTAyAM punarapi mUlAt pratilekhayati, ye tatra prANinaste mallake saktukaiH samaM sthApyante, AkarAdiSu 8 B // 1103 Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhyayanam zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1104 // vigiMcai, natthi bIyarahiesu vigiMcai, evaM jattha pANayaMpi bIyapAe paDilehittA uggAhie chubbhai, saMsattaM jAyaM rasaehiM tAhe 4. caturthasapaDiggahaM vosirau, natthi pAyaM tAhe aMbiliM pADihAriyaM maggau, No laheja sukyaM aMbiliM ulleUNaM asai aNNaMmivi pratikramaNaM, aMbilibIyANi choDhUNa vigiMcai, natthi bIyarahiesu vigiMcai, pacchA paDissae pADihArie vA apADihAriyaM vA tikAlaM 4.2 paDilehei diNe diNe, jayA pariNayaM tahA vigiMcai, bhAyaNaM ca paDiappijjai, natthi bhAyaNaM tAhe aDavIe aNAgamaNapahe pAriSThApani | kaaniyuktiH| chAhIe jo cikkhallo tattha khaDDe khaNiUNa nicchiDDu liMpittA pattaNAleNaM jayaNAe chubhai, ekkasi pANaeNaM bhamADei, taMpi ni07 tattheva chubbhar3a, evaM tinni vAre, pacchA kappei sahakaThehi ya mAlaM kareMti cikkhilleNaM liMpai kaMTayachAyAe ya ucchAei, teNa pAriSThApani kAniyuktiH ya bhANaeNaM sIyalapANayaM Na layai, avasAvaNeNa kUreNa ya bhAvijai, evaM do tiNNi vA divase, saMsattagaM ca pANayaM prtijnyaadi| asaMtattagaMca egona dhare, gaMdheNa visaMsijjai, saMsattaM ca gahAya na hiMDijjar3a, virAhaNA hoja, saMsattaMgahAya na samuddisijjai, jala parissaMtA je Na hiMDaMti te liMti, je ya pANA diTThA te mayA hojA, egeNa paDilehiyaM bIeNa tatieNaM, suddhaM paribhuMjaMti, evaM tyajyante, na santi bIjarahiteSu tyajati, evaM yatra pAnIyamapi dvitIyapAtre pratilikhyogrAhike kSipyate, saMsaktaM jAtaM rasajaistadA sapratigrahaM vyutsRjatu nAsti pAtraM tadA cizciNikAM prAtihArikI mArgayatu, na labheta zuSkAM cizciNikAM ArdrayitvA asati anyasminnapi ciJciNikAbIjAni kSiptvA vivicyate, nAsti bIjarahiteSu tyajyate, pazcAt prAtizraye pratihArike vA aprAtihArike vA trikAlaM pratilikhati dine dine, yadA pariNataM tadA vivicyate, bhAjanaM ca pratyaya'te, nAsti bhAjanaM tadA'TavyAmanAgamanapathe chAyAyAM yaH kardamastatra gata khanitvA nizchidraM liptvA patranAlena yatanayA kSipati, ekazaH pAnIyenArdrayati, tadapi tatraiva kSipati, evaM trIna vArAn,8 pazcAt kalpayati zlakSNakASThezca mAlaM karoti kardamena limpati kaNTakacchAyayA cAcchAdayati, tena ca bhAjanena zItalapAnIyaM na lAti, avazrAvaNena kUreNa ca bhAvyate, evaM dvau trIn vA divasAn , saMsaktaM ca pAnakamasaMsaktaM caiko na dhArayet, gandhena vizasyate, saMsaktaM ca gRhItvA na hiNDyate, virAdhanA bhavet, saMsaktaM gRhItvA na bhujyate, yadi parizrAntAstarhi ye na hiNDante te lAnti, ye ca prANino dRSTAste mRtA bhaveyuH, ekena pratilekhitaM dvitIyena tRtIyena, zuddhaM paribhuJjanti, evameva - Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhyayanam zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1105 // ceva mahiyassavi gAliyadahiyassa navaNIyassa ya kA vihI?, mahIe egA uTThI chubbhai, tattha tattha dIsaMti, asai mahiyassa 4.caturthakA vihI?,gorasadhovaNe, pacchA uNhodayaM siyalAvijjai, pacchA mahure cAulodae, tesu suddhaM paribhujai, asuddhe taheva vivego pratikramaNaM, dahiyassa, pacchao uyantA Niyatte paDilehijjai, tIrAe suttesuvi esa vihI, parovi AbhoyaNAbhoyAe tANi diljaa|| 4.2 teiMdiyANa gahaNaM sattuyapANANa puvvabhaNio vihI, tilakIDayAvi taheva dahie vArallA taheva chagaNakimiovi taheva saMdhAragola pAriSThApani kaaniyuktiH| vA gahio ghuNAiNA NAe taheva tArisae kaDhe saMkAmijjai, uddehiyAhiM gahie potte Natthi tassa vigiMcaNayA, tAhe tesiMvi ni07 loDhAijjar3a,tattha aiMti loe chappaiyAu visAmijaMti sattadivase, kAraNagamaNaM tAhe sIyalae nivvAyAe, evamAINaM taheva pAriSThApani kAniyuktiH Agare nivvAghAe vivego, kiDiyAhiM saMsatte pANae jai jIvaMti khippaM galijjai, ahe paDiyA levADeNeva hattheNa uddhareyavvA, prtijnyaadi| alevaDayaM ceva pANayaM hoi, evaM makkhiyAvi saMghADaeNa puNa ego bhattaM geNhai mA ceva chunbhai, bIopANayaM, hattho alevADao ceva, jaivi kIDiyAu maiyAu tahavigalijaMti, iharahA mehaM uvahaNaMti macchiyAhiM vamI havai, jai taMduloyagamAisupUyarao gorasasyApi gAlitasya dadhno navanItasya ca ko vidhiH? takrasyaikA'STA kSipyate tatra tatra dRzyante, asati takre ko vidhiH?, gorasadhAvanam, pazcAduSNodakaM zItalIyate pazcAt madhuraM tandulodakam, teSu zuddhaM pari bhujyate, azuddhe tathaiva viveko dadhnaH, pazcAt gacchanta AgacchantaH pratilekhayanti. (udadhyAdeH) tIrAdiSu supteSvapi 8 eSa vidhiH, paro'pyAbhogAnAbhogAbhyAM tAni dadyAt / / trIndriyANAM grahaNaM saktuprANinAM pUrvabhaNito vidhiH tilakITakA api tathaiva daghni vA rallAH tathaiva gomayakRmayo'pi tathaiva saMstArako vA gRhIto ghuNAdibhiH jJAte tathaiva tAdRze kASThe saMkrAmyante, uddehikAbhirgRhIte pote nAsti tasya vivekaH, tadA tAsAmapi avatAraNaM kriyate, tatrApayAnti svasthAne, SaTpadikA vizrAmyante sapta divasAn, kAraNe gamanaM tadA zItale nirvyAghAte, evamAdInAM tathaivAkare nirvyAghAte vivekaH, kITikAbhiH saMsakte pAnIye yadi jIvanti kSipraM gAlyate, adhaH patitA lepakRtaiva hastenoddharttavyAH, alepakRdeva pAnIyaM bhavati, evaM makSikA api, saMghATakena punareko bhaktaM gRhNAti maiva paptan , dvitIyaH pAnIyam, hasto'lepakRdeva, yadyapi kITikA mRtAstathApi gAlyante, itarathA medhAmupahanyuH makSikAbhirvAntirbhavati,yadi tandulodakAdiSu pUtarakAstadA . Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 4.2 vRttiyutam bhAga-3 // 1106 // ni07 tAhe pagAse bhAyaNe chuhittA potteNa daddarao kIrai, tAhe kosaeNaMkhoraeNa vA ukkaDDijjai, thovaeNa pANaeNa samaM vigiMcijjai, 4. caturthaAukkAyaM gamittA kaTTeNa gahAya udayassa Dhoijjai, tAhe appaNA ceva tattha paDai, evamAi teiMdiyANaM, pUyaliyA kIDiyAhiM madhyayanam pratikramaNaM, saMsattiyA hojA, sukkao vA kUro, tAhe jhusire vikkhirijai, taheva tattha tAo pavisaMti, muhattayaM ca rakkhijar3a jAva vippsriyaao| cauridiyANaM AsamakkhiyA akhiMmi akkharA ukaDDijjaitti gheppar3a, parahatthe bhatte pANae vA jai macchiyA pAriSThApanitaM aNesaNijjaM, saMjayahatthe uddharijai, nehe paDiyA chAreNa guMDijjar3a, kotthalagAriyA vAvacchatthe pAe vA gharaM karejA savvavivego, kaaniyuktiH| asai chiMdittA, aha annaMmi ya gharae saMkAmijaMti, saMthArae maMkuNANaM puvvagahie taheva gheppamANe pAyapuMchaNe vA, jar3a tinni pAriSThApanivelAu paDilehijjaMto divase 2 saMsajjai tAhe tArisaehiM ceva kaThehiM saMkAmijaMti, daMDae evaM ceva, bhamarassavi taheva vivego, kAniyuktiH prtijnyaadi| saaMDae sakaTTho vivego, pUtarayassa puvvabhaNio vivego, evamAi jahAsaMbhavaM vibhAsA kAyavvA / gatA vikalendriyatrasapAristhApanikA, adhunA paJcendriyatrasapAristhApanikAM vivRNvannAha prakAze bhAjane kSiptvA potenAcchAdanaM kriyate, tataH kozena kSaurakeNa vA niSkAzyante, stokena pAnIyena samaM tyajyante, apkAyaM prApayya kASThena gRhItvodakAgre dhriyante, tadA''tmanaiva tatra patanti, evamAdistrIndriyANAm, pUpalikA kITikAbhiH saMsaktA bhavet, zuSko vA kUraH, tadA zuSire vikIryate, tathaiva tAH pravizanti, muhUrta ca rakSyante yaavdviprsRtaaH|| caturindriyANAM azvamakSikA akSNaH puSpikAM niSkAzayanti iti gRhyante, parahaste bhakte pAnIye vA yadi makSikAstadaneSaNIyam, saMyatahaste udbhiyante, snehe patitAH kSAreNAvaguNDyante ko sthalakArikA vA vastre pAtre vA gRhaM kuryAt sarvavivekaH, asati chittvA, athAnyasmin gRhe vA saMkrAmyante, saMstArake matkuNAnAM pUrvagRhIte tathaiva gRhyamANe pAdaproJchane vA yadi tisro vArAH pratilikhyamAno divase divase saMsRjyate tadA tAdRzaireva kASThaiH saMkrAmyante, daNDake'pyevameva, 8 // 1106 // bhramarasyApi vivekastathaiva vivekaH, sANDe sakASThasya vivekaH, pUtarakasya pUrvabhaNito vivekaH, evamAdi yathAsaMbhavaM vibhASA krttvyaa| Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1107 // paMciMdiehiM jA sA sA duvihA hoi ANupuvvIe / maNuehiM ca suvihiyA, nAyavvA noyamaNuehiM / ni08|| 4. caturthapaJca sparzAdInIndriyANi yeSAM te paJcendriyAH- manuSyAdayastaiH karaNabhUtaisteSu vA satsu tadviSayA'sau pAristhApanikA sA madhyayanam pratikramaNa, dvividhA bhavatyAnupUrvyA, manuSyaistu suvihitA! jJAtavyA, nomanuSyaizca tiryagbhiH, cazabdasya vyavahitaH sambandha iti gAthA 4.2 kSarArthaH, // 8 // bhAvArthaM tUpariSTAdvakSyAmaH pAriSThApanimaNuehiM khalu jA sA sA duvihA hoi aannupuvviie| saMjayamaNuehiM taha nAyavvA'saMjaehiM ca // ni09|| kaaniyuktiH| ni08-11 manuSyaiH khaluH yA'sau sA dvividhA bhavati AnupUrvyA saMyatamanuSyaistathA jJAtavyA'saMyataizceti gAthArthaH // 9 // bhAvArthaM 2 paJcendriyAdi tUpariSTAdvakSyAmaH pAristhApa nikA vidhiH| | saMjayamaNuehiM jA sA sA duvihA hoi ANupuvvIe / saccittehiM suvihiyA! accittehiM ca nAyavvA // ni010|| saMyatamanuSyaiH sAdhubhiH karaNabhUtairyA'sau pAristhApanikA sA dvividhA bhavatyAnupUA, saha cittena vartanta iti sacittAstai:jIvadbhirityarthaH, suvihiteti pUrvavat accittehiM ca NAyavva tti avidyamAnacittaizca- mRtarityarthaH, jJAtavyA- vijJeyeti gaathaakssraarthH|| 10 // itthaM tAvaduddezaH kRtaH, adhunA bhAvArthaH pratipAdyate,tatra yathA sacittasaMyatAnAM grahaNapAristhApanikAsambhavastathA pratipAdayannAhaaNabhoga kAraNeNa va napuMsamAIsu hoi sccittaa|vosirnnN tu napuMse sese kAlaM paDikkhijjA // ni011|| 28 // 1107 // AbhoganamAbhogaH- upayogavizeSaH na AbhogaH anAbhogastena kAraNena vA azivAdilakSaNena napusaMkAdiSu dIkSiteSu satsu bhavati sacittA iti vyavahArataH sacittamanuSyasaMyataparisthApaniketi bhAvanA, AdizabdAjjaDDAdiparigrahaH, tatra cAyaM vidhiH Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 yo'nAbhogena dIkSitaH sa Abhogitve sati vyutsRjyate, tathA cAha-vosiraNaM tu napuMse tti vyutsRjanaM- parityAgarUpaM napuMsake, kartavyamiti vAkyazeSaH, tuzabdo'nAbhogadIkSita iti vizeSayati, sese kAlaM paDikkhijja tti zeSaH kAraNadIkSito jaDDAdirvA, tatra kAla nti yAvatA kAlena kAraNasamAptirbhavatyetAvantaM kAlaM jaDDAdau vakSyamANaM ca pratIkSyeta, na tAvavyutsRjet iti gaathaakssraarthH||1|| atha kiM tatkAraNaM yenAsau dIkSyata iti?, tatrAnekabhedaM kAraNamupadarzayannAha asive omoyarie rAyaduDhe bhae va AgADhe / gelanne uttimaTTe nANe tavadaMsaNacaritte // ni012|| azivaM vyantarakRtaM vyasanaM avamaudarya durbhikSaM rAjadviSTaM rAjA dviSTa iti bhayaM pratyanIkebhyaH AgADhaM bhRzam, ayaM cAgADhazabdaH pratyekamabhisambadhyate azivAdiSu glAnatvaMglAnabhAvaH uttamArthaH kAladharmaH, jJAnaM zrutAdi tathA darzanaM tatprabhAvakazAstralakSaNaM cAritraM pratItam, eteSvazivAdiSUpakurute yo napuMsakAdirasau dIkSyata iti, uktaM ca-rAyaduTThabhaesuMtANaTTha Nivassa vaa'bhigmnntttthaa| vejo va sayaM tassa va tappissai vA gilANassa // 1 // guruNovva appaNo vA NANAI giNhamANi tppihiii| acaraNadesA Ninte tappe omAsivehiM vaa|| 2 // eehi kAraNehiM AgADhehiM tu jo u pvvaave| paMDAI solasayaM kae u kajje vigiNcnnyaa||3||jo so asivAikAraNehiM pavvAvijai napuMsagoso duviho-jANaoya ajANaoya, jANaojANaijaha sAhUrNana vaTTai napuMsao / 0 rAjadviSTabhayeSu trANArthAya nRpasya vA'bhigamanArtham / vaidyo vA svayaM tasya vA pratijAgariSyati vA glaanm|| 1 // gurorvA''tmano vA jJAnAdi gRhNatastaya'ti / acaraNadezAnnirgacchataH taya'ti avamAziveSu vA // 2 // eteSvAgADheSu kAraNeSu tu yastu prvraajyti| paNDAdi SoDazakaM kRte tu kArye vivekaH // 3 // yaH so'zivAdikAraNaiH pravrAjyate napuMsakaH sa dvividhaH- jJAyako'jJAyakazca, jJAyako jAnAti yathA sAdhUnAM na kalpate napuMsakaH 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, | 4.2 paarisstthaapnikaaniyuktiH| ni012 paJcendriyAdi pAristhApanikA vidhiH| // 1108 // // 1108 // Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1109 // pavvAveDaM, ayANaona jANai, tattha jANao paNNavijjai jahaNa vaTTai tujjha pavvajA, NANAimaggavirAhaNA te bhavissai, 4. caturthatA gharattho ceva sAhaNaM vaTTasu to te viulA nijarA bhavissai, jai icchai laTuM, aha na icchai to tassa ayANayassa ya kAraNe madhyayanam pratikramaNaM, pavvAvijamANANaM imA jayaNA kIrai 4.2 kaDipaTTae ya chihalI kattariyA bhaMDu loya pADhe y| dhammakahasannirAula vavahAravikiMcaNaM kunjA ||daarN // ni013|| pAriSThApani kaaniyuktiH| kaDipaTTagaM cAsya kuryAt, zikhAM cAnicchataH kartarikayA kezApanayanaM bhaMDu tti muNDanaM vA locaM vA pADhaM ca vivarIyaM dharmakathA | ni013 saMjJinaH kathayet rAjakule vyavahAram, itthaM vigiJcanaM kuryAditi gAthAkSarArthaH / / 13 / / bhAvArthastvayaM- pavvayaMtassa kaDipaTTao | paJcendriyAdi | pAristhApase kIrai, bhaNai ya- amhANa pavvayaMtANa evaM ceva kayaM, sihalI nAma sihA sA na muMDijjai, looNa kIrai, kattarIe se ke nikA vidhiH| sA kappijaMti, chureNa vA muMDijjai, necchamANe loovi kIrai, jo najai jaNeNa jahA esa napuMsago, anajaMtevi evaM cevala kIrai jaNapaccayanimittaM, varaM jaNo jANaMto jahA esa gihattho ceva / pADhaggahaNeNa duvihA sikkhA- gahaNasikkhA AsevaNasikkhAya, tattha gahaNasikkhAebhikkhumAINaM mayAiM sikkhavijaMti, aNicchamANe jANi sasamae paratitthiyamayAI pravrAjayituM ajJAyako na jAnAti, tatra jJAyakaH prajJApyate yathA na vartate tava pravrajyA, jJAnAdimArgavirAdhanA te bhaviSyati, tadhe sthita eva sAdhUnAM (anugrahe) vartasva tataste vipulA nirjarA bhaviSyati, yadIcchati laSTam, atha necchati tadA tasyAjJAyakasya ca kAraNe pravrAjyamAnAnAmiyaM yatanA kriyte| 0 pravrajataH kaTipaTTakastasya kriyate. bhaNati ca- asmAkaM pravrajatAmevameva kRtam, sihalI nAma zikhA sA na muNDyate, loco na kriyate, kartaryA tasya kezAH kalpyante, kSurapreNa vA muNDyate, anicchati loco'pi kriyate, yo jJAyate janena yathaiSa napuMsakaH, ajJAyamAne'pi evameva kriyate janapratyayanimittam, varaM jano jAnAtu yathaiSa gRhastha eva / pAThagrahaNena dvividhA zikSA- grahaNazikSA AsevanAzikSA ca, tatra grahaNazikSAyAM bhikSukAdInAM matAni zikSyante, anicchati yAni svasamaye paratIrthikamatAni - // 1109 // Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1110 // 4.2 tANi pADhijjaMti, taMpi aNicchate sasamayavattavvayAevi annAbhihANehiM atthavisaMvAdaNANi pADhijjaMti, ahavA kameNaM 4. caturthaullatthapallatthA se AlAvayA dijaMti, esA gahaNasikkhA, AsevaNasikkhAe caraNakaraNaMNa gAhijjai, kiMtu-'vIyAragoyare madhyayanam pratikramaNaM, therasaMjuo rattiM dUre taruNANaM / gAheha mamaMpi tao therA gAhiMti jatteNa // 1 // veraggakahA visayANa ya jiMdA uTThaNisiyaNe guttA cukkakhalie ya bahuso sarosamiva tajjae trunnaa|| 2 // sarosaM tajjijjai varaM vippariNamaMto,- dhammakahA pADhiMti va, pAriSThApani kaaniyuktiH| kayakajjA vA se dhammamakkhaMti- mA haNa paraMpi loyaM aNuvvayA dikkha No tujhaM // 1 // sannitti dAraM // evaM pannavio jAhe ni013 necchai tAhe-'saMnikharakaMmiyA vA bhesiMti, kao ihesa saMviggo? / nivasaTTe vA dikkhio eehiM anAe~ pddiseho||1|| paJcendriyAdi pAristhApasaNNI-sAvaokharakaMmio ahabhaddao vA puvvagamiotaM bhesei-kao esa tujjha majjhe naMpusao?, sigdhaM nAsau, mANaM nikA vidhiH| vavarovehAmotti, sAhuNovitaM napuMsagaM vayaMti- hare esa aNArio mA vavarovijihisi, sigdhaM nassasu, jai naTTho laTuM, aha kayAi so rAyaulaM uvaTThAvejjA-ee mamaM dikkhiUNa dhADaMti evaM, so ya vavahAraM karejjA annAe iti jai rAyauleNaM Na NAo tAni pAThyante, tadapi anicchati svasamayavaktavyatAmapi anyAbhidhAnairarthavisaMvAdanAni pAThyante, athavA krameNa viparyastAstasmai AlApakA dIyante, eSA 8 grahaNazikSA, AsevanazikSAyAM caraNakaraNaM na grAhyate, kintu vicAragocarAH, sthavirasaMyuto rAtrau dUre taruNAnAm, pAThaya mAmapi (yadA bhaNati) tadA sthavirA grAhayanti yatnena / // 1 // vairAgyakathA viSayANAM ca nindA, utthAnaniSIdane guptAH, skhalite ca bahuzaH saroSamiva tarjayanti trunnaaH|| 2 / / saroSaM taya'te varaM vipariNaman- 'dharmakathAH pAThayanti vA, kRtakAryA vA tasmai dharmamAkhyAnti- mA jahi paramapi lokaM anuvratAni dIkSA na tava // 1 // saMjJIti dvAram / / evaM prajJApito yadA necchati tadA saMjJinaH kharakarmikA vA bhApayanti, kuta ihaiSa saMvignaH? nRpaziSTe dIkSitvA vA etairajJAte prtissedhH||1|| saMjJI- zrAvakaH kharakarmiko yathAbhadrako vA pUrvajJApitastaM bhApayati- kuta 8 eSa yuSmAkaM madhye napuMsakaH?, zIghraM nazyatu, mA taM vyaparopiSam, sAdhavo'pi taM napuMsakaM vadanti- haho maiSo'nAryo byaparopIditi zIghraM nazya, yadi naSTo laSTam, atha kadAcit sa rAjakulamupatiSTheta- ete mAM dIkSayitvA nirdhATayanti evam, sa ca vyavahAraM kArayet, ajJAta iti yadi rAjakulena na jJAtame-- // 2 110 // Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1111 // eehiM ceva dikkhio anne vA jANatayA natthi tAhe bhaNNai-na esa samaNo pecchaha se nevatthaM colapaTTakAi, kiM amha erisaM 4. caturthanevatthaMti?, aha teNa puvvaM ceva tANi necchiyANi tAhe bhaNNai- esa sayaMgihIyaliMgI, tAhe so bhaNai | madhyayanam pratikramaNaM, ajjhAvio mi eehiM ceva paDiseho, kiMcAhItaM?, to| chaliyakahAI kaDDai kattha jaI kattha chliyaaii?|| ni014|| phuvAvarasaMjuttaM veraggakaraMsataMtamaviruddhaM / porANamaddhamAgahabhAsAniyayaM havai suttaM / ni0 15 // | pAriSThApani | kaaniyuktiH| je suttaguNA vuttA tavvivarIyANi gAhae puTviM / nicchiNNakAraNANaM sA ceva vigiMcaNe jayaNA // ni016|| | ni014-18 gAthAtrayaM sUtrasiddham, aha kayAiM so bahusayaNo rAyavallaho vA na sakkar3a vigiMciuM tattha imA jayaNA paJcendriyAdi pAristhApakAvAlie sarakkhe tavvaNNiyavasahaliMgarUveNaM / veDuMbagapavvaie kAyavva vihIeNvosiraNaM ||ni017|| nikA vidhiH| kAvAlie tti vRthAbhAgItyarthaH, kApAlikaliGgarUpeNa tena saha bhavati, sarakkho tti sarajaskaliGgarUpeNa, bhautaliGgarUpeNetyarthaH, tavvaNNie tti raktapaTTaliGgarUpeNa itthaM veDuMbagapavvaie nerandrAdiviziSTakulodgato veDumbago bhaNyate, tasmin pravrajite / sati kartavyaM vidhinA uktalakSaNena vyutsRjanaM parityAga iti gAthArthaH // 17 // bhAvArthastvayaM nivavallabhabahupakkhaMmivAvi taruNavasahAmiNaM beMti / bhinnakahAo bhaThThANa ghaDai iha vacca prtitthii|| ni018|| 8 taireva dIkSito'nye vA jJAyakA na santi tadA bhaNanti- naiSa zramaNaH prekSadhvaM tasya nepathyaM colapaTTakAdi, kimasmAkamIdRzaM nepathyamiti?, atha tena pUrvameva tAni neSTAni tadA bhaNyate- eSa svayaMgRhItaliGgaH, tadA sa bhaNati- adhyApito'smyetaireva pratiSedhaH, kiM cAdhItaM?, tataH chalitakathAdi kathayati kva yatiH kva (ca) chalitAdi? | 8 // 1111 // 1 // pUrvAparasaMyuktaM vairAgyakaraM svatantramaviruddham / paurANamardhamAgadhabhASAniyataM bhavati sUtram / / 2 / / ye sUtraguNA uktAstadviparItAni grAhayet pUrvam / nistIrNakAraNAnAM saiva tyAge yatanA / / 3 / / atha kadAcit sa bahusvajano rAjavallabho vA na zakyate vivektuM tatraiSA ytnaa| Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1112 // 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.2 paarisstthaapnikaaniyuktiH| ni019-25 paJcendriyAdi pAristhApanikA vidhiH| tumae samagaM AmaMti niggao bhikkhamAilakkhaNaM / nAsai bhikkhukamAisu choDhUNa taovi viplaai||ni019|| gAthAdvayaM nigadasiddham, esA napuMsagavigicaNA bhaNiyA, iyANiM jaDDavattavvayA tiviho ya hoi jaDDo bhAsA sarIre ya karaNajaDDo ya / bhAsAjaDDo tiviho jalamammaNa elamUo y|| ni020|| tattha jalamUyao jahA jale buDDo bhAsamANo buDubuDei, na se kiMcivi pariyacchijjar3a eriso jassa saddo so jalamUo, elao jahA bubbuei elagamUo, mammaNo jassa vAyAu khaMcijjai, eso kayAi pavvAvejjA mehAvittikAuM jalamUyaelamUyA na kappaMti pavvAveuM, kiM kAraNaM? dasaNanANacaritte tave yasamiIsu karaNajoe ya / uvadiTuMpi na geNhai jalamUoelamUo y|| ni0 21 // NANAyaTThA dikkhA bhAsAjaDDo apaJcalo tassa / soya bahiroya niyamA gAhaNa uDDAha ahigaraNe // ni022|| tiviho sarIrajaDDo paMthe bhikkhe ya hoi vNdnne| eehiM kAraNehiM jaDDassa na kappaI dikkhA // ni0 23 // addhANe palimaMtho bhikkhAyariyAe aparihattho ya / dosA sarIrajaDDe gacche puNa so annunnnnaao||ni0 24 // gAthAcatuSkaM sUtrasiddham, kAraNaMtareNa tattha ya aNNevi ime bhave dosA, uDussAso aparakkamo ya gelnnlaaghvggiahiude|jddddss ya AgADhe gelaNNa asamAhimaraNaMca // ni0 25 // 0 eSa napuMsakaviveko bhaNitaH, idAnIM javaktavyatA- tatra jalamUko yathA jale brUDito bhASamANaH brUDabrUDAyate, na tasya kizcidapi parIkSyate IdRzo yasya zabdaH sa jalamUkaH, eDako yathA bubUyate eDakamUkaH, manmano yasya vAcaH skhalanti, eSa kadAcit pravrAjyate medhAvItikRtvA, jalamUlaiDakamUko na kalpyete pravrAjayitum, kiM kAraNa?- kAraNAntareNa tatra cAnye'pIme bhaveyurdoSA; Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. caturtha zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 madhyayanam pratikramaNaM, | 4.2 paarisstthaapnikaaniyuktiH| ni026-31 paJcendriyAdi pAristhApanikA vidhiH| // 1113 // seeNa kakkhamAI kucche Na dhuvaNuppilAvaNA pANA / natthi galao ya coro niMdiya muMDAivAe y||ni0 26 // iriyAsamiI bhAsesaNA ya AyANasamiiguttIsu / navi ThAi caraNakaraNe kammudaeNaM krnnjddddo|| ni027|| esovina dikkhijjai ussaggeNamaha dikkhio hojA / kAraNagaeNa keNai tattha vihiM uvarivocchAmi // ni028|| gAthAcatuSkaM nigadasiddham, tattha jo so mammaNo so pavvAvijjai, tattha vihI bhaNai mottuM gilANakajaM dummehaM paDiyarai jAva chammAsA / ekkakke chammAsA jassa va daTuM vigicnnyaa||ni029|| ekkakkesukule gaNe saMghe chammAsA paDicarijjai jassa va daTuM vigiMcaNayA jaDDattaNassa bhavai tasseva so ahavA jasseva daTuM laTTho bhavai tassa so hoina hoi tao vigiMcaNayA, sarIrajaDDo jAvajjIvaMpi pariyarijai jopuNa karaNe jaDDo ukkosaM tassa hoMti chammAsA / kulagaNasaMghaniveyaNa evaM tu vihiM tahiM kujA / / ni030|| iyaM prakaTAthaiva, esA sacittamaNuyasaMjayavigiMcaNayA, iyANiM acittasaMjayANaM pAriThThAvaNavihI bhaNNai, te puNa evaM hojjA __ AsukkAragilANe paJcakkhAe va aannupuvviie| accittasaMjayANaM vocchAmi vihIi vosirnnN|| ni0 31 // __ karaNaM- kAraH, acittIkaraNaM gRhyate, Azu- zIghraM kAra AzukAraH, taddhetutvAdahiviSavizUcikAdayo gRhyante, tairyaH tatra yaH sa manmanaH sa pravrAjyate, tatra vidhirbhaNyate- ekaikeSu kule gaNe saGke SaNmAsAn paricaryate 'yasya vA dRSyA vivekaH jaDa(mUka) tvasya bhavati tasyaiva saH, athavA yasyaiva dRSTvA laSTo bhavati tasya sa (AbhAvyo) bhavati na bhavati vivekaH, zarIrajaDDo yAvajjIvamapi paricaryate / eSA sacittamanuSyasaMyatavivecanA, idAnImacittasaMyatAnAM pAriSThApanavidhirbhaNyate, te punarevaM bhaveyuH Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1114 // khalvacittIbhUtaH, gilANe tti glAnaH- mandazca san ya iti, pratyAkhyAte vA''nupUrvyAkaraNazarIraparikarmakaraNAnukrameNa bhakte vA pratyAkhyAte sati yo'cittIbhUta iti bhAvArthaH, eteSAmacittasaMyatAnAM vakSye abhidhAsye vidhinA jinoktena prakAreNa vyutsRjanaM parityAgamiti gaathaarthH||31|| __ eva ya kAlagayaMmI muNiNA suttatthagahiyasAreNaM |n hu kAyavva visAo kAyavva vihie vosiraNaM // ni032|| evaM ca etena prakAreNa kAlagate sAdhau mRte sati muninA anyena sAdhunA, kimbhUtena?- sUtrArthagRhItasAreNa gItArthenetyarthaH, nahu naiva kartavyaH viSAdaH snehAdisamutthaH sammoha ityarthaH, kartavyaM kintu vidhinA pravacanoktena prakAreNa vyutsRjanaM parityAgarUpamiti gaathaarthH|| 32 // adhunA'dhikRtavidhipratipAdanAya dvAragAthAdvayamAha niyuktikAraH ni0- paDilehaNA disANaMtae ya kAle diyA yraaoy|kuspddimaa pANagaNiyattaNe yataNasIsauvagairaNe // 1272 / / ni0- uTThANaNAmargahaNe pAhiNe kAusaMggakaraNe y| khamaNe ya asajhAe tatto avaloyaNe ceva ||1273||daarN / / paDilehaNa tti pratyupekSaNA mahAsthANDilyasya kAryA disa tti digvibhAganirUpaNA ca NaMtae yatti gacchamapekSya sadaupagrahika nantakaM- mRtAcchAdanasamarthaM vastra dhAraNIyam, jAtiparazca nirdezo'yam, yato jaghanyatastrINi dhAraNIyAni, cazabdAttathAvidhaM kASThaM ca grAhyam, kAle diyA ya rAo ya tti kAle divA ca rAtrau mRte sati yathocitaM lAJchanAdi kartavyaM kusapaDima tti nakSatrANyAlocya kuzapaDimAdvayamekaM vA kArya na veti pANagi tti upaghAtarakSArtha pAnakaMgRhyate, niyattaNe yatti kathaJcitsthANDilyAtikrame bhramitvA''gantavyaM na tenaiva pathA, taNe tti samAni tRNAni dAtavyAni, sIsaM ti grAmaM yataH ziraH kArya uvagaraNe tti cihnArtha rajoharaNAdyupakaraNaM mucyate, gAthAsamAsArthaH 1272 // uTThANe tti utthAne sati zabasya grAmatyAgAdi kArya NAmaggahaNe 4. caturthamadhyayanam | pratikramaNaM, 4.2 paarisstthaapnikaaniyuktiH| ni032 paJcendriyAdi pAristhApanikA vidhiH| | niyuktiH | 1272-73 pariSThApane pratilekhanAdIni dvaaraanni| // 1114 // Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1115 // 4.2 tti yadi kasyacit sarveSAM vA nAma gRhNAti tato locAdi kArya payAhiNe tti paristhApya pradakSiNA na kAryA, svasthAnAdeva nivartitavyam, kAusaggakaraNe tti paristhApite vasatau Agamya kAyotsargakaraNaM cAsevanIyaM khamaNe ya asajjhAe ratnAdhikAdau mRte kSapaNaM cAsvAdhyAyazca kAryaH, na sarvasmin, tatto avaloyaNe ceva tato'nyadine parijJAnArthamavalokanaM ca kAryam, gAthAsamAsArthaH / / 1273 / / adhunA pratidvAramavayavArthaH pratipAdyate, tatrA''dyadvArAvayavArthAbhidhitsayA''ha jahiyaM tu mAsakappaM vAsAvAsaMca saMvase sAhU / gIyatthA paDhama ciya tattha mahAthaMDile pehe // 1 // (pr0)| yatraiva grAmAdaumAsakalpaMvAsAvAsaMcavarSAkalpaM saMvasanti sAdhavaH gItArthAH prathamameva tatra mahAsthANDilyAni mRtojjhanasthAnAni pehe tti pratyupekSeta trINi, eSa vidhirityayaM gaathaarthH|| iyaM cAnyakartRkI gAthA, digdvAranirUpaNAyAha disA avaradakkhiNA dakkhiNA ya avarA ya dakkhiNA puvvA / avaruttarA ya puvvA uttarapuvuttarA ceva // ni033|| paurannapANapaDhamA bIyAe bhattapANaNa lahaMti / taiyAe~ uvahImAI natthi cautthI' sjjhaao|| ni034|| paMcamiyAe~ asaMkhaDi chaTThIe gaNavibheyaNaM jANa / sattabhie gelanaM maraNaM puNa aTThamI biMti // ni0 35 // imINaM vakkhANaM- avaradakkhiNAe disAe mahAthaMDillaM pahiyavvaM, etIse ime guNA bhavaMti-bhattapANauvagaraNasamAhI bhavai, eyAe disAe tiNNi mahAthaMDillANi paDilehijaMti, taMjahA- AsaNNe majjhe dUre kiM kAraNaM tiNNi paDilehijaMti?, vA 0 AsAM vyAkhyAnaM- aparadakSiNasyAM dizi mahAsthaNDilaM pratyupekSitavyam, asyA ime guNA bhavanti- bhaktapAnopakaraNasamAdhirbhavati, etasyAM dizi trINi sthaNDilAni pratilikhyante, tadyathA- Asanne madhye dUre, kiM kAraNaM trINi sthaNDilAni pratilikhyante?,. paarisstthaapnikaaniyuktiH| niyuktiH 1272-73 pariSThApane pratilekhanAdIni dvaaraanni| ni033-35 digdvaarm| 8 // 1115 // 3 Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASya| zrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1116 // ghAo hojjA, khettaM kiTuM, udaeNa vA palAviyaM, hariyakAo vA jAo, pANehiM vA saMsattaM, gAmo vA niviTTho sattho vA 4. caturthaAvAsio, paDhamadisAe vijamANIe jai dakkhiNadisAe paDilehiMti to ime dosA- bhattapANe na lahaMti, alahaMte saMjama madhyayanam pratikramaNaM, virAhaNaM pAvaMti, esaNaMvA pellaMti, jaMvA bhikkhaM alabhamANA mAsakappaM bhaMjaMti, vaccaMtANa yapaMthe virAhaNA duvihAsaMjamAyAe 4.2 taM pAveMti, tamhA paDhamA paDileheyavvA, jayA puNa paDhamAe asaI vAghAo vA udagaM teNA bAlA tayA biiyA paDilehijjati, pAriSThApani kaaniyuktiH| biiyAe vijamANIe jai taiyaM paDilehei to uvagaraNaM na lahaMti, teNa viNA jaMpAvaMti, cautthA dakkhiNapuvvA tattha puNa niyuktiH sajjhAyaM na kuNaMti, paMcamIyA avaruttarA, etAe kalaho saMjayagihatthaaNNautthehiM saddhiM, tattha uDDAho virAhaNA ya, chaTThI 1272-73 pariSThApane puvvA tAe gaNabheo cArittabheovA,sattamiyA uttarA, tattha gelaNNaM jaMca pariyAvaNAi,puvvuttarA aNNaMpimAreti, ee dosA pratilekhatamhA paDhamAe disAe paDileheyavvaM, tIe asai biiyAe paDileheyavvaM, tIe so ceva guNo jo paDhamAe, biiyAe vijjamANIela nAdIni jai taiyAe paDilehei so ceva doso jo taiyAe, evaM jAva carimAe paDilehemANassa jo carimAe doso so bhavai, biiyAe dvaaraanni| ni033-35 B vyAghAto bhavet kSetraM vA kRSTa udakena vA plAvitaM haritakAyo vA jAtaH prANibhirvA saMsaktaM grAmo voSitaH sArtho vA''vAsitaH, prathamadizi vidyamAnAyAM yadi digdvaarm| dakSiNadizi pratilikhanti tademe doSAH- bhaktapAnaM na labhante, alabhamAne saMyamavirAdhanAM prApnuvanti eSaNAM vA prerayanti, yadvA bhikSAmalabhamAnA mAsakalpaM bhajanti vrajatAM ca pathi virAdhanA dvividhA- saMyamasyAtmanastAM prApnuvanti, tasmAt prathamA pratilekhitavyA, yadA punaH prathamAyAmasatyAM vyAghAto vA udakaM stenA vyAlAH tadA dvitIyA pratilikhyate, dvitIyasyAM vidyamAnAyAM yadi tRtIyAM pratilikhati tadopakaraNaM na labhante, tena vinA yat prApnuvanti, caturthI dakSiNapUrvA tatra punaH svAdhyAyaM na kurvanti, paJcamI aparottarA, etasyAM kalahaH saMyatagRhasthAnyatIrthikaiH sArdham, tatroDDAhaH virAdhanA ca, SaSThI pUrvA, tasyAM gaNabhedazcAritrabhedo vA, saptamyuttarA, tatra glAnatvaM // 1116 // yacca paritApanAdi, pUrvottarA'nyamapi mArayati, ete doSAstasmAt prathamAyAM dizi pratilekhitavyam, tasyAmasatyAM dvitIyasyAM pratilekhitavyam, tasyAM sa eva guNo yaH prathamAyAma, dvitIyasyAM vidyamAnAyAM yadi tRtIyasyAM pratilikhati sa eva doSo yastRtIyasyAm, evaM yAvaccaramAyAM pratilikhato yazcaramAyAM doSaH sa bhavati, dvitIyAyAM 8 Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1117 // disAe avijamANIe taiyAe disAe paDileheyavvaM, tIe soceva guNo jo paDhamAe, taiyAe disAe vijamANIe jai cautthaM 4. caturthapaDilehei so ceva doso jo cautthIe, evaM jAva carimAe doso so bhavai, evaM sesAovi disAo neyvvaao| disitti madhyayanam pratikramaNaM, biiyaM dAraM gayaM, iyANiM NaMtae'tti, vitthArAyAmeNaM jaM pamANaM bhaNiyaM tao vitthAreNavi AyAmeNavi jaM airegaM lahaila cokkhasuiyaM seyaM ca jattha malo natthi cittalaM vA na bhavai suiyaM sugaMdhi tANi gacche jIviuvakkamaNanimittaM dhAreyavvANi pAriSThApani kaaniyuktiH| jahanneNa tinni, egaM pattharijjai egeNa pAuNIo bajjhaMti, taiyaM uvariM pAuNijjaMti, eyANi tiNNi jahaNNeNa ukkoseNa niyuktiH gacchaMNAUNa bahuyANivi ghippaMti, jar3a Na geNhai pacchittaM pAvei, ANA virAhaNA duvihA, mailakucele NijjaMte daTuM logo 1272-73 pariSThApane bhaNai- ihaloe ceva esA avatthA paraloe pAvatariyA, cokkhusuiehiM pasaMsati loo-aho laTThodhammotti pavvajamuvagacchaMti pratilekhasAvayadhamma paDivakhaMti, ahavA Natthi NatayaMti rayaNIe nIhAmitti acchAvei tattha uTThANAI doso, tattha virAhaNA NAma nAdIni kassai giNhejA tattha virAhaNA, tamhA ghettavvANi NaMtayANi, tANi puNa vasahA sAraveMti, pakkhiyacAummAsiyasaMvaccharie dvaaraanni| ni033-35 - dizi avidyamAnAyAM tRtIyasyAM dizi pratilekhitavyam , tasyAM sa eva guNo yaH prathamAyAm, tRtIyasyAM dizi vidyamAnAyAM yadi caturthI pratilikhati sa eva doSo | digdvaarm| a yazcaturthyAm, evaM yAvaccaramAyAM doSaH sa bhavati, evaM zeSA api dizo netavyAH, digiti dvitIyaM dvAraM gatam / idAnImanantakamiti- vistArAyAmAbhyAM yatpramANaM bhaNitaM tato. OM vistAreNApi AyAmenApi yadatirekavat labhate cokSaM zuci zvetaM ca yatra malo nAsti citrayuktAni vA na bhavanti zucIni sugandhIni tAni gacche jIvitopakramanimittaM dhArayitavyAni jaghanyena trINi, ekaM prastIryate ekena prAvRto badhyate tRtIyamupari prAviyate (prAvAryate), etAni trINi jaghanyena utkarSeNa gacchaM jJAtvA bahukAnyapi gRhyante, yadi na gRhNAti prAyazcittaM prApnoti- AjJA virAdhanA dvividhA, malinakucelAn nIyamAnAn dRSTvA loko bhaNati- ihaloka evaiSA'vasthA paraloke pApatarA, zucicokSaiH prazaMsati lokaH- aho laSTo dharma iti pravrajyAmupagacchanti zrAvakadharma pratipadyante, athavA nAstyanantakamiti rajanyAM neSyAmIti sthApayati tatrotthAnAdirdoSaH, tatra virAdhanA nAma kazcidgRhNIyAt tatra virAdhanA, tasmAd grahItavyAnyanantakAni, tAni punarvRSabhA rakSanti, pAkSikacAturmAsikasAMvatsarikeSu - Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka | niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1118 // paDilehijaMti, iharahA mailijaMti divase divase paDilehijjaMtANi, ettha gAhA 4. caturtha madhyayanam puvvaM davvAloyaNa puvviM gahaNaM ca NaMtakaTThasya / gacchaMmi esa kappo animitte houvakkamaNaM / ni036 // pratikramaNaM, imIse akkharagamaNiyA- puvvaM ThAyaMtA ceva taNaDagalachArAi davvamAloeMti, puTviMgahaNaM ca kaTThassa tattha annattha vA, 4.2 tattha kaTThassa gahaNe ko vihI? vasahIeThAyaMtaoceva sAgAriyasaMtayaM vahaNakaTuMpaloeMti, kiMnimittaM vahaNakaTuMavaloijjai?, pAriSThApani kaaniyuktiH| koi animittamaraNeNa kAlaM kareja rAo tAhe jai sAgAriyaM vahaNakaTuM aNuNNavaNaTThAe taM uTThaveMti tA 'Aujjoo niyuktiH AujjoyaNAI ahigaraNadoso tamhA u na uTThaveyavvo, jai ego sAhU samattho taM nINeuM tAhe kaTuM na gheppar3a, aha na tarai to 1272-73 pariSThApane jattiyA sakkei to teNa puvvapaDilehieNa kaDeNa nIvaMti, taM ca kaTuM tattheva jai pariThaveMti to aNNeNa gahie ahigaraNaM, pratilekhasAgArio vA taM apecchaMto eehiM nINiyaMti paduTTho voccheyaM kaDagamaddAI karejjA tamhA ANeyavvaM, jai puNa ANettA taheva | nAdIni pavesaMti to sAgArio daTThaNa micchattaM gacchejjA, ee bhaNaMti jahA amha adiNNaM na kappar3a imaM ca'NehiM gahiyaMti, ahavAla dvaaraanni| ni036 pratilikhyante, itarathA malinayyante divase divase pratilikhyamAnAni, atra gAthA-0asyA akSaragamanikA- pUrvaM tiSThanta eva tRNaDagalakSArAdi dravyamAlokayanti, anantapUrva grahaNaM ca kASThasya tatrAnyatra vA, tatra kASThasya grahaNe ko vidhiH?- vasatau tiSThanneva sAgArikasatkaM vahanakASThaM pralokayati, kiM nimittaM vahanakASThaM avalokyate?, kASThayo grhnnm| kazcidanimittamaraNena kAlaM kuryAt rAtrau tadA yadi sAgArikaM vahanakASThasya anujJApanAya tamutthApayanti tadA 'apkAyodyotI' apkAyodyotAdayo'dhikaraNadoSA-8 stasmAnnotthApayitavyaH, yadyekaH sAdhuH samarthastaM netuM tadA kASThaM na gRhyate, atha na zaknoti tadA yAvantaH zaknuvanti tataH tena pUrvapratilikhitena kASThena nayanti, tacca kASThaM // 1118 // tatraiva yadi pariSThApayanti tato'nyena gRhIte'dhikaraNam, sAgAriko vA tadapazyan etairnItamiti pradviSTo vyucchedaM kaTakamardAdi kuryAt tasmAdAnetavyam, yadi punarAnIya tathaiva pravezayanti tadA sAgAriko dRSTvA mithyAtvaM gacchet, ete bhaNanti yathA'smAkamadattaM na kalpate idaM caibhirgRhItamiti, athavA - Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1119 // bhaNeja-samaNA! puNovitaM ceva ANehatti, ahoNehi hadusarakkhAvi jiyA, duguMchejjamayagaM vahiUNa mama gharaM ANenti uDDAha 4. caturthakarejjA voccheyaM vA karejA, jamhA ee dosA tamhA ANettA ekko taM ghettUNa bAhiM acchaMti, sesA ainti, jai tAva sAgA madhyayanam pratikramaNaM, rio Na uDhei tAhe ANittA taheva ThaveMti jaha AsI, aha uDhio tAhe sAheti-tubbhe pAsutellayA amheMhiM na uThaviyA, ratti 4.2 ceva kAlagao sAhU, so tubbhaccayAe vahaNIe NINio, sA kiM pariThavijau ANijjau?, jaMso bhaNaitaM kIrai, aha tehiM pAriSThApaniajANijaMtehiM Thavie pacchA sAgArieNa NAyaM jahA eehiM eyAe vahaNIe pariThaviuMpariTThaviyanti tattha uddharuTTho aNuNeyavvo, kaaniyuktiH| AyariyA kaiyaveNa pucchaMti- keNai kayaM?, amueNaMti, kiM puNa aNApucchAe karesi?, so sAgAriyapurao aMbADeUNa 1272-73 nicchubbhai kaiyaveNa, jai sAgArio bhaNai-mA nicchubbhau, mA puNo evaM kujA, to laThaM, aha bhaNai-mA acchau pacchA pariSThApane pratilekhaso aNNAe vasahIe ThAi, bitijio se dijau, mAiThANeNa koi sAhU bhaNai-mama esa niyao jai nicchubbhai to ahaMpinAdIni gacchAmi, ahavA sAgArieNaM samaM koi kalahei, sovi nicchubbhai, so se bitijao hoi, jai bahiyA paccavAo vasahI vA dvaaraanni| - bhaNet- zramaNAH! punarapi tadevAnayateti, aho amIbhirviTsarajaskA api jitAH, jugupsanIyamRtakaM vahitvA mama gRhamAnayantItyuDDAhaM kuryAt vyucchedaM vA kuryAt, anantayasmAdete doSAstasmAdAnIya ekastadhItvA bahistiSThati, zeSA AyAnti, yadi tAvatsAgAriko nottiSThati (notthitaH) tadA'nIya tathaiva sthApayanti yathA''sIt, athotthitastadA kathayanti- yUyaM prasuptA asmAbhirnotthApitAH, rAtrAveva kAlagataH sAdhuH, sa tvadIyayA vahanyA nItaH, sA kiM pariSThApyatAmAnIyatAM (vA)?, yat sa grhnnm| bhaNati tat kriyate, atha tairajJAyamAnaiH sthApite pazcAt sAgArikeNa jJAtaM yathaitairetayA vahanyA pariSThApya paristhApitamiti, tatra tIvraroSo'nunetavyaH, AcAryAH kaitavena pRcchanti- kena kRtaM?, amukeneti, kiM punaranApRcchayA karoSi?, sa sAgArikasya purato nirbhaya' niSkAzyate kaitavena, yadi sAgAriko bhaNet-mA niSkAzIH mA punarevaM 38 kuryAH, tadA laSTam, atha bhaNati- mA tiSThatu pazcAt so'nyasyAM vasatau tiSThati, dvitIyastasya dIyate, mAtRsthAnena kazcit sAdhurbhaNati- mamaiSa nijako yadi niSkAzyate 8 8 tadA'hamapi gacchAmi, athavA sAgArikeNa saha kazcit kalahayati, so'pi niSkAzyate, sa tasya dvitIyo bhavati, yadi bahiH pratyapAyo vasatirvA - ni036 kASThayo // 1119 // Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 | // 1120 // natthi tAhe savve vNti|nnNtktttthdaarN gayaM iyANiM kAletti dAraM, so ya divasao kAlaM karejja rAo vA 4. caturthasahasA kAlagayaMmI muNiNA suttatthagahiyasAreNa / na visAo kAyavvo kAyavva vihIi vosiraNaM / ni0 37 // madhyayanam pratikramaNaM, sahasA kAlagayaMmiti AsukkAriNA 4.2 jaM velaM kAlagao nikkAraNa kAraNe bhave niroho / chayaNabaMdhaNajaggaNakAiyamatte ya htthudde||ni038|| pAriSThApani kaaniyuktiH| annAviTThasarIre paMtA vA devayA u uThejjA / kAiyaM DabbahattheNa mA uTTe bujjha gujjhayA! // ni039|| niyuktiH vittAseja haseja va bhImaMvA aTTahAsa muNcejaa| AbhIeNaMtattha ukAyavva vihIeNvosiraNaM / ni0 40 // 1272-73 pariSThApane imINaM vakkhANaM-jaM velaM kAlagao tti jAe velAe kAlagao diyA vA rAo vA so tAhe velAe neyavvo nikkAraNa tti pratilekhaevaM tAva nikkAraNe kAraNe bhave niroho ti kAraNe puNo bhave niroho nAma- acchAvijjai, kiMca kAraNaM,? ratti tAva Arakkhiya nAdIni teNayasAvayabhayAi bAraM vA tAva na ugghADijjai mahAjaNaNAo vA so taMmi gAme Nayare vA daMDigAIhiM vA Ayario vA so dvaaraanni| ni037-40 taMmiNayare saDDesu vAlogavikkhAovA bhattapaccakkhAovAsaNNAyagA vAse bhaNaMti-jahA amhaM apucchAeNaNINeyavvotti, kaaldvaarm| ahavA taMmi logassa esa ThavaNA- jahA rattiM na nINiyavvo, eeNa kAraNeNaM rattIe Na NINijjai, divasaovi cokkhANaM nAsti tadA sarve nirgcchnti| anantakakASThadvAraM gatam, idAnIM kAla iti dvAram, sa ca divasataH kAlaM kuryAt rAtrau vA-0 sahasA kAlagate ityAzukAriNA. AsAM vyAkhyAnaM- 'yasyAM velAyAM kAlagataH' iti yasyAM velAyAM kAlagato divA vA rAtrau vA sa tasyAM velAyAM netavyaH 'niSkAraNa' iti evaM tAvanniSkAraNe 'kAraNe // 1120 // bhavennirodhaH' iti kAraNe bhavet nirodho nAma sthApyate, kiM ca kAraNaM?, rAtrau tAvat ArakSakAH stenazvApadabhayAni dvAraM vA tAvannoddhATyate mahAjananyAyo vA sa tasmin hai grAme nagare vA daNDikAdibhirvA''dRto vA sa tasminnagare zrAddheSu vA kuleSu lokavikhyAto vA pratyAkhyAtabhakto vA sajJAtIyA vA tasya bhaNanti- yadasmAkamanApRcchayA na netavya iti, athavA tasmin lokasyaiSA sthApanA yathA rAtrau na netavyaH, etena kAraNena rAtrau na nIyate divase'pi cokSANAma--- Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. caturtha zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1121 // tayANaM asaIe daMDiovA ei nIi vA teNa divasao saMvikkhAvijjai, evaM kAraNeNa niruddhassa imA vihI cheyaNa baMdhaNa ityAdi, jo somao solaMchijjai, 'baMdhaNa'nti aMguTThAi bajhaMti, saMthAro vA pariTThavaNanimittaM dorehiM uggAhijai, jaggaNa madhyayanam pratikramaNaM, nti je sehA bAlA apariNayA ya te osArijaMti, je gIyatthA abhIrU jiyaniddA uvAyakusalA AsukkAriNo mahAbalaparakkamA mahAsattA duddharisA kayakaraNA appamAiNo erisA te jAgaraMti, kAiyamatte ya tti jAgaraMtehiM kAiyAmatto na pariTThavijaya pAriSThApani kaaniyuktiH| hatthauDe tti jar3a uDhei to tAo kAiyamattAo hatthauDeNaM kAiyaM gahAya siMcaMti, jai puNa jAgaraMtA acchiMdiya abaMdhiya taha niyuktiH sarIraM jAgaraMti suvaMti vA ANAI dosA, kaha?- aNNAiTThasarIre anyAviSTazarIraM sAmAnyena tAvad vyantarAdhiSThitamAkhyAyate 1272-73 pariSThApane visese puNa paMtA vA devayA vA uThejjA, paMtA nAma paDaNIyA, sA paMtA devayA chalejjA kalevare pavisiuM udveja vA paNaccae vA pratilekhaAhAvijja vA, jamhA ee dosA tamhA chiMdiuM baMdhiuM vA jAgareyavvaM, aha kayAi jAgaraMtANavi uTThijjA tAhe imA vihI nAdIni dvaaraanni| nantakAnAmasattve daNDiko vA''yAti gacchati vA tena divase pratIkSyate, evaM kAraNena niruddhasyaiSa vidhiH-'chedanabandhane' tyAdi, yaH sa mRtaH sa lAJcyate, ni037-40 bandhanamiti aSThau badhyete, saMstArako vA pAriSThApanikInimittaM nantakAnAmasattve daNDiko vA''yAti gacchati vA tena divase pratIkSyate, evaM kAraNena niruddhasyaiSa kaaldvaarm| vidhiH-'chedanabandhane'tyAdi, yaH sa mRtaH sa lAJchyate, bandhanamiti aGguSThau badhyete, saMstArako vA pAriSThApanikInimittaM davarakairudvAhyate, jAgaraNamiti ye zaikSA bAlA apariNatAzca te'pasAryante, ye gItArthA abhIravo jitanidrA upAyakuzalA AzukAriNo mahAbalaparAkramA mahAsattvA durdharSAH kRtakaraNA apramAdinaH IdRzAste jAgrati, kAyikImAtraM ceti jAgradbhiH kAyikImAtrakaM na pariSThApyate, hastapuTazceti yadyuttiSThati tadA tataH kAyikImAtrakAt hastapuTena kAyikI gRhItvA siJcanti, yadi punarjAgrato'cchitvA'baddhA tat zarIraM jAgrati svapanti vA AjJAdayo doSAH, kathaM?-'anyAviSTazarIraM- vizeSe punaH prAntA vA devatA vottiSThet, prAntA nAma pratyanIkA, // 1121 // 8sA prAntA devatA chalet kaDevare pravizyottiSThet pranRtyedvA''dhAvedvA, yasmAdete doSAstasmAt chittvA baddhA vA jAgaritavyam, atha kadAcit jAgratAmapi uttiSThet tadeSoTha 8 vidhiH-- Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1122 // 'kAiyaM DabbahattheNaM' jo so kAiyamattao tAo kAiyaM pAsavaNaM DabbeNa (hatthe)Ne ti vAmahattheNa vA, imaMca vuccai- mA uThe 4. caturthabujjha gujjhagA mA saMthArAo uThehitti, bujjha mA pamatto bhava, gujjhagA iti devA, tahA jAgaraMtANaM jar3a kahaMci ime dosAla madhyayanam pratikramaNaM, bhavaMti vittAsejja haseja va bhImaM vA aTTahAsa muMcejjA tattha vittAsaNaM-vigarAlarUvAidarisaNaM hasaNaM-sAbhAviyahAsaM ceva bhImaM| 4.2 bIhAvaNayaM aTTahAsaM bhIsaNo romaharisajaNaNo saddo taM muMceja vA, tattha kiM kAyavvaM?- abhIeNaM abIhaMteNaM tattha vittAsaNAiMmi pAriSThApani kaaniyuktiH| kAyatvaM kareyavvaM vihIe puvvuttAe paDivajamANAe vA vosiraNaM ti pariTThavaNaM, tattha jAhe eva kAlagao tAhe ceva hatthapAyA niyuktiH ujjuyA kajaMti, pacchA thaddhA na tIraMti ujjuyA kareuM, acchINa sesaM mIlijaMti, tuMDe va se muhapottiyAe bajjhai, jANi 1272-73 saMdhANANi aMguliaMtarANaM tattha IsiM phAlijjai, pAyaMguDhesuhatthaMguTThaesuya bajjhai, AharaNamAINi kahijaMti, evaM jAgaraMti, pariSThApane pratilekhaesA vihI kAyavvA / kAletti dAraM sappasaMgaM gayaM, iyANiM kusapaDimatti dAraM, tattha gAhA nAdIni 'kAyikI vAmahastena' yaH sa kAyikIpatadgRhastasmAt kAyikI- prazravaNaM 'DabbeNaM' vAmahastena vA, idaM cocyate- mottiSTha budhyasva guhyaka, mA saMstArakAduttiSTheti, dvaaraanni| ni037-40 budhyasva mA pramatto bhUH, guhyakA iti devAH, tathA jAgratAM yadi kathaJcidime doSA bhavanti- vitrAsayet hasedvA bhImaM vA aTTahAsaM muzcet , tatra vitrAsaNaM- vikarAlarUpAdidarzanaM / hasanaM- svAbhAvikahAsyameva bhayAnakaM bhImaM aTTahAsaM bhISaNo romaharSajananaH zabdastaM muJcedvA, tatra kiM kartavyaM?, abhItena- abibhyatA tatra vitrAsane karttavyaM vidhinA pUrvoktena pratipAdyamAnena vyutsarjanamiti pariSThApanam, tatra yadaiva kAlagatastadaiva hastapAdau Rjukau kriyete, pazcAt stabdhau na tIryete Rjuko vidhAtuma, akSibhyaH zeSa nimIlati, tuNDe vA tasya mukhapotikA badhyate, yAni saMdhAnAni aGgulyantarANAM tatreSat pATyate, pAdAGguSTheSu hastAGguSTheSu ca badhyate, AharaNAdIni kathyante, evaM jAgrati, eSa vidhiH karttavyaH / kAla iti dvAraM saprasaGgaM gatam, idAnIM kuzapratimeti dvAram, tatra gAthA- kAlagate zramaNe nakSatraM pralokyate, yadi na pralokyate'samAcArI, // 1122 // pralokitepaJcacatvAriMzanmuhUrteSu nakSatreSu dve kriyete, akaraNe anyau dvau mArayati, kAni punaH paJcacatvAriMzanmuhUrtAni?, triMzanmuhUrteSu punaH paJcadazasu ekaH kriyate, akaraNe eka mArayatyeva, triMzanmuhUrtikAni punarimAni / kaaldvaarm| Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1923 // donni ya divaDdakhette dabbhamayA puttalA u kAyavvA / samakhettaMmi u ekko avaDa'bhIe Na kaayvvo| ni041|| dvau ca sArddhakSetre, nakSatra iti gamyate, darbhamayau puttalako kAryoM, samakSetre ca ekaH, avaDDa'bhIe Na kAyavvo tti upArddhabhogiSvabhIcinakSatre ca na kartavyaH puttalaka iti gAthAkSarArthaH // 41 // evamanyAsAmapi svabuddhyA'kSaragamanikA kAryA, bhAvArthaM tu vakSyAmaH, prakRtagAthAbhAvArtha:- kAlagae samaNeNakhattaMpaloijjai, jaina paloeti asamAcArI, paloiepaNayAlIsamuhattesu nakkhattesu doNNi kajaMti, akaraNe anne do kaDei, kANi puNa paNayAlIsamuhuttANi?, ucyate tiNNeva uttarAI puNavvasU rohiNI visAhA y| ee cha nakkhattA pnnyaalmuhttsNjogaa| ni0 42 // tIsamuhuttesu puNa paNNarasasu ego kIrai, akaraNe egaM ceva kaDDai, tIsamuhuttiyANi puNa imANi assiNikittiyamiyasira pusso maha phaggu hattha cittAya / aNurAha mUla sADhA savaNadhaNiTThA ya bhddvyaa||ni043|| taha revaitti ee pannarasa havaMti tIsaimuhuttA / nakkhattA nAyavvA pariTThavaNavihIya kusaleNaM / ni044 // panarasamuhuttiesupuNa abhIiMmi ya ekkovi na kIrai, tANi puNa eyANi sayabhisayA bharaNIo addA assesa sAi jetttthaay| ee cha nakkhattA pnrsmuhttsNjogaa| ni045|| kusapaDimatti dAraM gayaM, iyANiM pANayaMti dAraMsuttatthatadubhayaviU purao ghettUNa pANaya kuse ya / gacchai ya jauDDAho pariTThaveUNa AyamaNaM / ni046|| paJcadazamuhUrttikeSu punarabhijiti caiko'pi na kriyate, tAni punretaani| 0 kuzapratimeti dvAraM gatam, idAnIM pAnIyamiti dvaar-| 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, |4.2 | pAriSThApani kaaniyuktiH| | niyuktiH |1272-73 | pariSThApane | pratilekhanAdIni dvaaraanni| | ni041 kushprtimaadvaarm| ni042-46 | pAnakadvAram aacmnm| // 1123 // Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1124 // imAe vakkhANaM-AgamavihiNNU mattaeNa samaM asaMsaTThapANayaM kusA yasamaccheyA avaropparamasaMbaddhA hatthacauraMgulappamANA ghettuM purao (piTThao) aNavayakkhaMto gacchai thaMDilAbhimuho jeNa puvvaM thaMDillaM diTheM, dabbhAsai kesarANi cuNANi vA madhyayanam pratikramaNaM, ghippaMti, jai sAgAriyaM to pariTThavettA hatthapAe soeMti ya AyamaMti ya jehiM vUDho, AyamaNaggahaNeNaM jahA jahA uDDAho na hoi 4.2 tahA tahA sUyaNaMti gaathaarthH|| 42-46 // iyANiM niyattaNitti dvAra pAriSThApani kaaniyuktiH| thaMDilavAghAeNaM ahavAvi aNicchie annaabhogaa| bhamiUNa uvAgacche teNeva paheNa na niyatte // ni047|| niyuktiH evaM nijamANe thaMDillassa vAghAeNa, vAghAo puNa taM udayahariyasaMmIsaM hojjA aNAbhogeNa vA anicchiyaM thaMDilaM to 1272-73 pariSThApane bhamiUNa payAhiNaM akareMtehiM uvAgacchiyavvaM, jai teNeva maggeNa niyattaMti to asamAyArI, kayAi udvejA, soya jaoceva pratilekhauThei tao ceva pahAvei, pacchA jao ceva uDhei tao ceva pahAvei, jao gAmo tao pahAvejA, tamhA bhamiUNa jao dvaaraanni| thaMDilaM uvahAriyaM tattha gaMtavvaM, na teNeva paheNaM, niyattaNitti dAraM ni047 0 asyA vyAkhyAnaM- AgamavidhijJo mAtrakeNa samamasaMsRSTapAnIyaM kuzAMzca samacchedAn parasparamasambaddhAn hastacaturaGgalapramANAn gRhItvA purataH pRSThato'pazyan / nivrttndvaarm| tRnndvaarm| gacchati sthaNDilAbhimukhaH yena pUrva dRSTaM darbhAdiSvasatsu kezarANi caurNAni vA gRhyante, yadi sAgArikaM tadA pariSThApya hastapAdayoH zaucaM kurvanti AcAmanti ca yaiyUMDhaH, AcamanagrahaNena yathA yathoDDAho na bhavati tathA sUcanamiti / idAnIM nivarttanamiti dvAraM-10 evaM nIyamAne sthaNDilasya vyAghAtena, vyAghAtaH punastat udakaharitasaMmizra bhavet anAbhogena vA'niSTaM sthaNDilaM tadA bhrAntvA pradakSiNamakurvadbhipAgantavyam, yadi tenaiva mArgeNa nivartante tadA'sAmAcArI, kadAciduttiSThet, sa ca yatraivottiSThet tata eva pradhAvati, pazcAdyata eva uttiSThati tata eva pradhAvati, yato grAmastata eva pradhAvet, tasmAt bhrAntvA yatra sthaNDilamavadhAritaM tatra gantavyam, na tenaiva pathA, nivarttaneti dvaarm| Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1125 // kusamuTThI egAe avvocchiNNAi ettha dhaaraae| saMthAraM saMtharejA savvattha samo u kaayvvo| ni048|| jAhe thaMDilaMpamajjiyaM bhavai tAhe kusamuTThIeegAe avocchiNNAe dhArAe saMthArosaMtharijai,soyasavvattha samokAyavvo, visamaMmi ime dosA visamA jai hoja taNA uvari majjhe va heTThao vAvi / maraNaM gelaNNaM vA tiNhaMpiu niddise tattha // ni049|| uvariM AyariyANaM majhe vasahANa heTThi bhikkhUNaM / tiNhaMpirakkhaNaTThA savvattha samA u kAyavvA // ni050|| gAthAdvayamapi pAThasiddham, jai puNa taNA Na hojA to imo vihI jattha ya natthi taNAI cuNNehiM tattha kesarehiM vA / kAyavvo'ttha kakAro heTTha takAraM ca baMdhejA // ni051|| jattha taNA na vijaMti tattha cuNNehiM nAgakesarehiM vA avvocchinnAe dhArAe kakAro kAyavvo heTThA ya takAro baMdheyavvo, asai cuNNANaM kesarANaM vA palevayAIhiMvi kirai / taNatti dAraM gayaM, iyANiM sIsatti dAraM, tattha jAe disAe~ gAmo tatto sIsaMtu hoi kAyavvaM / uTThetarakkhaNaTThA esa vihI se samAseNaM ||ni052|| imIe vakkhANaM-jAe disAe gAmopariTThavijaMtassataosIsaMkAyavvaM,paDissayAo'viNINaMtehiM puvvaM pAyANINeyavvA 0yadA sthaNDilaM pramArjitaM bhavati tadA kuzamuSTyaikayA'vyucchinnayA dhArayA saMstArakaH saMstIryate, sa ca sarvatra samaH karttavyaH, viSame ime dossaaH| 0 yadi 8 punastuNAni na bhaveyustadeSa vidhiH| yatra tRNAni na vidyante tatra cUrNairnAgakezarairvA'vyucchinnayA dhArayA kakAraH karttavyaH adhastAcca takAro baddhavyaH, asatsu cUrNeSu kezareSu vA pralepAdibhirapi kriyte| tRNAnIti dvAraM gatam, idAnIM zIrSamiti dvAram, tatra-10 asyA vyAkhyAnaM- yasyAM dizi grAmaH pariSThApayatastasyAM zIrSa karttavyam, pratizrayAdapi nIyamAnaiH 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.2 paarisstthaapnikaaniyuktiH| niyuktiH 1272-73 pariSThApane pratilekhanAdIni dvaaraanni| ni048 nivrttndvaarm| tRnndvaarm| ni049-52 shiirssdvaarm| // 1125 // Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1126 // pacchA sIsaM, kiMnimittaM-?, uTThetarakkhaNaTThA' jao uTTei tao ceva gacchai sapaDihutte gacchaMte amNglNtiktttth| sIsatti dAraM, iyANiM uvagaraNetti dAraM ciNhaTThA uvagaraNaM dosA u bhave aciNdhkrnnNmi| micchatta so va rAyA va kuNai gAmANa vahakaraNaM // ni053|| imIe vakkhANaM- pariThThAvijaMte ahAjAyamuvagaraNaM ThaveyavvaM- muhapottiyA rayaharaNaM colapaTTao ya, jai evaM na ThaveMti asamAcArI ANAvirAhaNA, tattha diTe jaNeNa daMDio soccA kuvio kovi uddaviotti gAmavahaNaM kareja micchattaM vA gacchenja, jahA ujeNayassa tavvaNNiyaliMgeNaM kAlagayassa micchattaM jAyaM tavvaNiyaparisevaNAe, pacchA AyariehiM paDibohio, jassavAgAmassa sagAse pariTThaviosogAmo kAleNa paDivairaMdavAvijjaidaMDieNa, ee dosA jamhA acindhkrnne| uvagaraNetti dAraM gayaM, iyANiM uTThANetti dAraM, tattha gAhAo vasahi nivesaNa sAhI gAmamajjhe ya gAmadAre ya / aMtaraujANaMtara nisIhiyA uTThie vocchN| ni054 / / vasahinivesaNasAhI gAmaddhaMceva gAma mottvvo| maMDalakaMDuddese nisIhiyA cevarajaMtu // ni055|| 4- pUrvaM pAdau niSkAzayitavyau pazcAcchIrSam, kiMnimittaM?, uttiSThato rakSArtham, yata uttiSThati tata eva gacchati sapratipakSe (parAvRtya) gacchatya mngglmitikRtvaa| zIrSamiti dvAram, idAnImupakaraNamiti dvAra-10 asyA vyAkhyAnaM- pariSThApyamAne yathAjAtamupakaraNaM sthApyaM mukhavastrikA rajoharaNaM colapaTTakazca, yadyevaM na sthApayanti asAmAcArI AjJAvirAdhanA, tatra dRSTe janena daNDikaH zrutvA kupitaH ko'pyupadrAvita iti grAmavadhaM kuryAt mithyAtvaM vA gaccheta, yathojjayinIkasya taccaNNika (tadvarNika) liGgena kAlagatasya mithyAtvaM jAtaM taccanikapariSevaNayA, pazcAdAcAryaiH pratibodhitaH, yasya vA grAmasya sakAze pariSThApitaH sa grAmaH kAlena prativairaM dApyate daNDikena, ete doSA yasmAdacihnakaraNe / upakaraNamiti dvAraM gatam, idAnImutthAnamiti dvAram, tatra gAthe 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.2 paarisstthaapnikaaniyuktiH| niyuktiH 1272-73 pariSThApane pratilekhanAdIni dvaaraanni| ni053-54 upkrnndvaarm| utthaandvaarm| ni055 utthaandvaarm| // 1126 // Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1127 // imINaM vakkhANaM-kalevaraM nINejjamANaM vasahIe ceva udvei vasahI mottavvA, nivesaNe uDhei nivesaNaM mottavvaM, nivesaNaMti 4. caturthaegaddAraM vaiparikkhittaM aNegagharaMphalihiyaM, sAhIe uTTei sAhI mottavvA, sAhI gharANa paMtI, gAmamajjhe uDhei gAmaddhaM mottavvaM, madhyayanam pratikramaNaM, gAmadAre uTTei gAmo mottavvo, gAmassa ujANassa ya aMtarA uThei maMDalaM motavvaM, maMDalaMti visayamaMDalaM, ujjANe uTTei kaMDaM |4.2 mottavvaM, kaMDaMti desakhaMDa maMDalAo mahallataraM bhaNNai, ujjANassa ya nisIhiyAe ya aMtarA uTTei deso mottavvo, nisIhiyAe pAriSThApani kaaniyuktiH| uDhei rajjaM mottavvaM, evaM tA nijaMtassa vihI, taMmi pariThThavie gIyatthA egapAsaM muhuttaM saMvikhaMti, kayAvi pariTThaviovi niyuktiH NuTeljA, tattha nisIhiyAe jai uThei tattheva paDio uvassao mottavvo, nisIhiyAe ujjANassa ya aMtarA jai paDai nivesaNaM |1272-73 pariSThApane mottavvaM, ujjANe paDai sAhI mottavvA, ujjANassa gAmassa ya aMtarA jar3a paDai gAmaddhaM mottavvaM, gAmadAre paDai gAmo mottavvo, pratilekhagAmamajhe paDai maMDalaM mottavvaM, sAhIe paDai kaMDomottavvo, nivesaNe paDai deso mottavvo, vasahIe paDai rajjaM mottavvaM, tathA 0 nAdIni dvaaraanni| cAha bhASyakAra: | ni055 OanayoAkhyAnaM-kalevaraM niSkAzyamAnaM vasatAvevottiSThati vasatirmoktavyA, nivezane uttiSThati nivezanaM moktavyaM nivezanamiti ekadvArA vRtiparikSiptA'nekagRha utthaandvaarm| la phalahikA, pATake uttiSThati pATako moktavyaH, pATako (zAkhA) gRhANAM paGktiH , grAmamadhye uttiSThati grAmAdhu moktavyam, grAmadvAre uttiSThati grAmo moktavyaH, grAmasyodyAnasya cAntarottiSThati maNDalaM moktavyam, maNDalamiti viSayamaNDalaM (dezasya laghutamo vibhAgaH), udyAne uttiSThati kANDaM (laghutaro bhAgaH) moktavyam, kANDamiti dezaikhaNDa maNDalAdvRhattaraM bhaNyate, udyAnasya naiSedhikyAzcAntarottiSThati dezo (laghu) moktavyaH, naiSedhikyAmuttiSThati rAjyaM moktavyam, evaM tAvat nIyamAne vidhiH, tasmin pariSThApite gItArthA ekapArzve muhUrtaM pratIkSante, kadAcit pariSThApito'pyuttiSThet, tatra naiSedhikyAmuttiSThati yadi tatraiva patita upAzrayo moktavyaH, naiSedhikyA udyAnasya cAntarA yadi patati nivezanaM moktavyam, udyAne patati zAkhA (pATako) moktavyAH, udyAnasya grAmasya cAntarA yadi patati grAmAdhu moktavyam, grAmadvAre patati grAmo moktavyaH, grAmamadhye patati maNDalaM moktavyam, zAkhAyAM patati kANDaM moktavyam, nivezane patati dezo moktavyaH, vasatau patati rAjyaM moktvym| // 1127 // Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1128 // niyuktiH bhA0- vaccaMte jo u kamo kalevara pvesnnmivoccttho|nnvrN puNa NANattaM gAmadAraMmi boddhavvaM / / 206 // 4. caturtha madhyayanam atra viparyastakrame'GgIkRte tulyataiva nAnAtvam, tathA ca nirgamane'pi grAmadvArotthAne grAmaparityAga uktaH, ihApisa eveti pratikramaNaM, tulyatA, nijUDho jai biiyaM vAraM etti do rajANi mottavvANi, taiyAe tiNNi rajjANi, teNa paraM bahuso'vi vAre pavisaMte 4.2 pAriSThApanitiNNi ceva rajANi mottavvANi kaaniyuktiH| asivAikAraNehiM tattha vasaMtANa jassa jo u tavo / abhigahiyANabhigahio sA tassa ujogaparivuDDI // ni056|| imIe vakkhANaM-jai bahiyA asivAIhiM kAraNehiM na niggacchaMti tAhe tattheva vasaMtA jogavuddhiM kareMti, namokkAraittA porisiM kareMti, porisittA purimaI, sai sAmatthe AyaMbilaM pArei, asai nivvIyaM, asamattho jai to ekkAsaNayaM, evaM sabiiyaM, purimaDatittA cautthaM, cautthaittA chaTuM, evaM vibhaasaa| uTThANetti gayaM, iyANiM NAmagahaNetti dAraM giNhai NAma egassa doNhamahavAvi hojja savvesiM / khippaM tu loyakaraNaM pariNNagaNabheyabArasamaM / ni057|| imIe vakkhANaM-jAvaiyANaM NAmaM geNhai tAvaiyANaM khippaM loyakaraNaM pariNNaM ti bArasamaMca dijjai, ataraMtassa dasamala aTThamaM chaTuM cautthAi vA, gaNabheo ya kIrai, te gaNAo ya Ninti / NAmaggahaNetti dAraM gayaM, iyANiM payAhiNetti dAraM niyU~Dho yadi dvitIyamapi vAramAyAti dve rAjye moktavye tRtIyasyAM trINi rAjyAni, tataH paraM bahuzo'pi vArA pravizati trINyeva rAjyAni moktvyaani| OM asyA vyAkhyAnaM- yadi bahirazivAdibhiH kAraNairna nirgacchanti tadA tatraiva vasanto yogavRddhiM kurvanti, namaskArIyAH paurUSIM kurvanti, paurUSIyAH purimArdham, sati sAmarthya AcAmAmlaM pArayati, asati nirvikRtikama, asamarthoM yadi tadaikAzanakam, evaM sadvitIyam, pUrvArdhAyAzcaturtham, caturthIyAH SaSTham, evaM vibhaassaa| utthAnamiti gatam, idAnIM nAmagrahaNamiti dvAram / 0 asyA vyAkhyAnaM- yAvatAM nAma gRhNAti tAvatAM kSipraM locakaraNaM 'parijJA' miti dvAdazamazca dIyate, azaknuvato dazamo'STamaH SaSThaH caturthAdirvA, gaNabhedazca kriyate, te gaNAcca niynti| nAmagrahaNamiti dvAraM gatam, idAnIM pradakSiNeti dvAra 1272-73 pariSThApane pratilekhanAdIni dvaaraanni| bhASya:206 ni056 utthaandvaarm| ni057 naamgrhnndvaarm| prdkssinnaadvaarm| kaayotsrgkrnndvaarm| // 1128 // Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. caturtha madhyayanam pratikramaNaM, zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1129 // jo jahiyaM so tatto niyattai payAhiNaM na kAyavvaM / uTThANAI dosA virAhaNA baalvuddddaaii|| ni058|| imIe vakkhANaM- pariTThavettA jojaosotaoceva niyattati, payAhiNaMna karei, jai kariti uDhei virAhaNA bAlavuDDAINaM, jao so jadahimuho Thavio tao ceva dhAvai / payAhiNetti payaM gayaM, iyANiM kAussaggakaraNetti dAraM gAhA uTThANAI dosA u hoMti tattheva kAusaggaMmi / AgammuvassayaM gurusagAse vihiieNussggo||ni059|| imIe vakkhANaM- koi bhaNejjA- tattheva kimiti kAussaggo na kIrai?, bhaNNaMti- uTThANAI dosA havaMti, tao Agamma ceiharaM gacchaMti, ceiyAiMvaMdittA saMtinimittaM ajiyasaMtitthayaM paDhaMti, tiNNi vA thuio parihAyamANAo kahiljaMti, tao AgaMtuM AyariyasagAse avihipAriTThAvaNiyAe kAussaggo kIrai, etAvAn vRddhasampradAyaH, AyaraNA puNa omacchagarayaharaNeNa gamaNAgamaNaM kira Aloijjai, tao jAva iriyA paDikkamijai tao ceiyAI vaMdittetyAdi sive vihI, asive na kIrai, jo paDissae acchai so uccArapAsavaNakhelamattage vigiMcai vasahiM pamajjaitti kAussaggadAraM gayaM, iyANiM khamaNAsajjhAyassa dArA bhaNNaMti 0asyA vyAkhyAnaM- pariSThApya yo yatra sa tata eva nivarttate pradakSiNAM na karoti, yadi kurvantyuttiSThati virAdhanA bAlavRddhAdInAm, yataH sa yadabhimukhaH sthApitastata eva dhaavti| pradakSiNeti padaM gatam, idAnIM kAyotsargakaraNamiti dvAraM gaathaa| OM asyA vyAkhyAnaM- kazcid bhaNet- tatraiva kimiti kAyotsargo na kriyate?, bhaNyate3 utthAnAdayo doSA bhavanti, tata Agamya caityagRhaM gacchanti, caityAni vanditvA zAntinimittamajitazAntistavaM paThanti, timro vA stutIH parihIyamAnAH kathayanti, tata | AgatyAcAryasakAze'vidhipariSThApanikyai kAyotsargaH kriyate, AcaraNA punarunmastakarajoharaNena gamanAgamanaM kilAlocyate, tato yAvadIryA pratikramyate tatazcaityAni vanditvetyAdi zive vidhiH, azive na kriyate, yaH pratizraye tiSThati sa uccAraprazravaNazleSmamAtrakANi zodhayati vasatiM pramArjayati iti kAyotsargadvAraM gatam, idAnIM kSapaNAsvAdhyAyayodvari bhnnyete-| 4.2 paarisstthaapnikaaniyuktiH| niyuktiH 1272-73 pariSThApane pratilekhanAdIni dvaaraanni| ni058-59 naamgrhnndvaarm| prdkssinnaadvaarm| kaayotsrgkrnndvaarm| Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1130 // khamaNe ya asajjhAe rAiNiya mahANiNAya niyagA vA / sesesu natthi khamaNaM neva asajjhAiyaM hoi|| ni060|| kSapaNaM asvAdhyAyazca jai rAiNio tti Ayariotti mahANiNAo tti mahAjaNaNAo niyagA vA saNNAyagA vA se asthi, tesiM adhititti kIrai, sesesu natthi khamaNaM sesesu sAhusuna kIrai khamaNaM, Neva asajjhAiyaM hoi, sajjhAovi kIraitti bhaNiyaM, evaM tAva sive, asive khamaNaM natthi jogavuDDI kIrai, kAussaggo avihivigiMcaNiyAe Na kIrai, paDissae muhattayaM saMcikkhAvijjai jAva uvautto, tattha ahAjAyaM na kIrai, tattha jeNa saMthAraeNa NINio so vikaraNo kIrai, jaina kareMti asamAcArI pavaDDai, ahigaraNaM ANeja vA devayA paMtA tamhA vikaraNo kAyavvo, khamaNAsajjhAigadArA gayA, avaloyaNetti dAraM avarajuyassa tattosuttatthavisAraehiM thiraehiM / avaloyaNa kAyavvA suhAsuhagainimittaTThA / / ni061|| jaM disi vikaDDiyaM khalu sarIrayaM akkhuyNtusNvikkhe| taM disi sivaM vayaMtI suttatthavisArayA dhIrA // ni062|| eesiM vakkhANaM- avarujja (rajja) yassa tti biiyadiNaMmi avaloyaNaMca kAyavvaM, suhAsuhajANaNatthaM gaijANaNatthaMca,taM 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.2 paarisstthaapnikaaniyuktiH| niyuktiH 1272-73 pariSThApane pratilekhanAdIni dvaaraanni| ni060 ksspnndvaarm| asvaadhyaaydvaarm| ni061-62 avlokndvaarm| (r)yadi rAtrika iti AcArya iti mahAninAda iti mahAjanajJAto nijakA vA sajJAtIyA vA tasya santi, teSAmadhRtiriti kriyate, 'zeSeSu nAsti kSapaNaM' zeSesu sAdhuSu na kriyate kSapaNam, naivAsvAdhyAyikaM bhavati, svAdhyAyo'pi kriyate iti bhaNitam, evaM tAvat zive, azive kSapaNaM nAsti yogavRddhiH kriyate, kAyotsargo'vidhipAriSThApanikya 8 na kriyate, pratizraye muhUrtaM pratIkSyate yAvadupayuktaH, tatra yathAjAtaM na kriyate, tatra yena saMstArakeNa niSkAzitaH so'vikalpyaH kriyate, yadi na kurvanti asAmAcArI pravardhate, adhikaraNamAnayedbA devatA prAntA, tasmAdvikaraNaH karttavyaH, kSapaNAsvAdhyAyadvAre gate, avalokanamiti dvAraM-10 etayorvyAkhyAnaM- dvitIyadine'valokanaM ca karttavyaM zubhAzubhajJAnArthaM gatijJAnArthaM ca, tat . // 1130 // 388888888888888880008 Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1131 // puNa kassa gheppai?- Ayariyassa mahiDDiyassa bhattapaccakkhAiyassa aNNo vA jo mahAtavassI, jaM disaM taM sarIraM kaDDiyaM taM disaM subhikkhaM suhavihAraM ca vadaMti, aha tattheva saMvikkhiyaM akkhuyaM tAhe taMmi dese sivaM subhikkhaM suhavihAraM ca bhavai, jaidivase acchai taivarisANi subhikkhaM, eyaM suhAsuhaM, iyANiM vavahArao gaI bhaNAmi ettha ya thalakaraNe vimANio joisiovANamaMtara samaMmi / gaDDAe bhavaNavAsI esa gaI se samAseNa // ni063|| nigadasiddhaiva, vyAkhyAtaM dvAragAthAdvayam, sAmprataM tasminneva dvAragAthAdvitaye yo vidhiruktaH sa sarvaH kva kartavyaH kva vA na kartavya iti pratipAdayannAha esA uvihI savvA kAyavvA sivaMmi jo jahiM vasai / asive khamaNa vivaDDI kAussaggaMca vajjejjA // ni064 // eseti aNaMtaravakkhAyavihI merAsImA AyaraNA iti egaTThA, kAyavvA kareyavvA tuzabdo'vadhAraNevavahiyasaMbaMdhaokAyavvo evaM, kaMmi? simi tti prAntadevatAkRtopasargavarjite kAle jo sAhU jahiM khette vasai, asive kaha? asive khamaNaM vivajai, kiM puNa?, jogavivaDDI kIrai, kAussaggaM ca vajjejjA kAussaggo ya na kiiri||saamprtmuktaarthopsNhaaraarthN gAthAmAha eso disAvibhAgonAyavvo duvihakvaharaNaM ca / vosiraNaM avaloyaNa suhaasuhgiivisesoy|| ni065|| punaH kasya gRhyate?, AcAryasya mahardhikasya pratyAkhyAtabhaktasya anyo vA yo mahAtapasvI, yasyAM dizi taccharIraka kRSTaM tasyAM dizi subhikSaM sukhavihAraJca vadanti, 8 yadi tatraiva tat kRSTaM akSuNNaM tadA tasmin deze zivaM subhikSaM sukhavihArazca bhavati, yatidivasAn tiSThati tativarSANi subhikSam, etat zubhAzubham, idAnIM vyavahArato gati bhaNAmi-10 anantaro vyAkhyAtavidhiH maryAdA sImA AcaraNetyekArthAH, karttavyA, vyavahitaH sambandhaH karttavya evam, kasmin?, yaH sAdhuryatra kSetre vasati, azive kathaM? - azive kSapaNaM vivayaMte, kiMpunaH?, yogavivRddhiH kriyate, 'kAyotsargaM ca varjayet' kAyotsargazca na kriyte| 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.2 paarisstthaapnikaaniyuktiH| niyuktiH 1272-73 pariSThApane pratilekhanAdIni dvaaraanni| ni063-65 krtvyaakrtvym| // 1131 // Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1132 // 9 eso iti aNaMtaradAragAhAduyassa'ttho kiM?- disAvibhAgo NAyavvo disivibhAgo nAma acittasaMjayapariTThAvaNiyavihiM 4. caturthapai disippadarisaNaM saMkheveNa disipaDivajAvaNaMti bhaNiyaM hoi, ahavA disivibhAgo mUladAragahaNaM, sesadArovalakkhaNaM madhyayanam pratikramaNaM, ceyaM daTThavvaM, acittasaMjayapAriTThAvaNiyaM pai eso dAraviveoNAyavvotti bhaNiyaM hoi, duvihadavvaharaNaMce ti duvihadavvaMNAma puvvakAlagahiyaM kusAi NAyavvamiti aNuvaTTae, vosiraNaM ti saMjayasarIrassa pariTThavaNaM avaloyaNaM biiyadiNe nirikkhaNaMti pAriSThApani kaaniyuktiH| suhAsuhagaiviseso yatti suhAsuhagativiseso vaMtarAisu uvavAyabheyA yatti bhaNiyaM hoi, esA acittasaMjayapAriTThAvaNiyA niyuktiH bhaNiyA, iyANiM asaMjayamaNussANaM bhaNNai, tattha gAhA 1272-73 pariSThApane ___assaMjayamaNuehiM jA sA duvihA ya ANupuvvIe / saccittehiM suvihiyA! accittehiM ca nAyavvA // ni066|| pratilekhaiyaM nigadasiddhaiva, tattha sacittehiM bhaNNai, kahaM puNa tIe saMbhavotti?, Aha nAdIni dvaaraanni| kappaThThagarUyassa uvosiraNaM saMjayANa vshiie| udayapaha bahusamAgama vipajahAloyaNaM kujA // ni067|| ni066-67 kAi aviraiyA saMjayANa vasahIe kappaTThagarUvaM sAharejjA, sA tihiM kAraNehiM chunbhejA, kiM? - eesiM uDDAho bhavautti kartavyA krtvym| 0 anantaragAthAdvikasyArthaH, kiM?, 'digvibhAgo jJAtavyaH' digvibhAgo nAmAcittasaMyatapAriSThApanikIvidhiM prati dikpradarzanaM saMkSepeNa dikpratipAdanamiti bhaNitaM bhavati, athavA digvibhAga iti mUladvAragrahaNam, zeSadvAropalakSaNaM caitat draSTavyam, acittasaMyatapAriSThApanikI prati eSa dvAraviveko jJAtavya iti bhaNitaM bhavati. dvividhadravyaharaNaM 8 ceti dvividhadravyaM nAma pUrvakAlagRhItaM kuzAdi jJAtavyamiti anuvartate, vyutsarjanamiti saMyatazarIrasya pariSThApanam, avalokanaM dvitIyadivase nirIkSaNamiti zubhAzubhagativizeSo vyantarAdiSUpapAtabhedAzceti bhaNitaM bhavati / eSA'cittasaMyatapAriSThApanikI bhaNitA, idAnImasaMyatamanuSyANAM bhaNyate, tatra gAthA-10tatra sacittairbhaNyate, kathaM punastasyAH saMbhava iti?, Aha-10 kAcidaviratikA saMyatAnAM vasatau kalpasthakarUpaM saMharet, sA tribhiH kAraNaiH kSipet, kiM?, eteSAmuDDAho bhavatviti - 8 // 1132 // Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1133 // 4.2 chuhejjA paDiNIyayAe, kAisAhammiNI liMgatthI eehiM mama liMgaM hariyaMti eeNa paDiNiveseNa kappaTThagarUvaM paDiyassayasamIve 4. caturthasAharejjA, ahavA cariyA tavvaNNigiNI boDigiNI pAhuDiyA vA mA amhANaM ajaso bhavissai tao sNjovssgsmiive| madhyayanam pratikramaNaM, ThavejjA eesiM uDDAho houtti, aNukaMpAe kAi dukkAle dArayarUvaM chaDDiuMkAmA ciMtei- ee bhagavaMto sattahiyaTThAe uvaTThiyA, etesiM vasahIe sAharAmi, ee siM bhattaM pANaM vA dAhiti, ahavA kahiMvi sejjAyaresu vA iyaragharesu vA chubhissaMti, ao pAriSThApani kaaniyuktiH| sAhuvassae pariTThavejA, bhaeNa kAi ya raMDA pautthavaiyA sAharejjA, ee aNukaMpiihiMti, tattha kA vihI?- divase 2 vasahI niyuktiH vasahehiM cattAri vArA pariyaMciyavvA, pacuse paose avaraNhe avaratte, mA mA ee dosA hohiMti, jar3a vigiMcaMtI diTThA tAhe 1272-73 pariSThApane bolo kIrai- esA itthiyA dArayarUvaM chaDDeUNa palAyA, tAhe logo ei pecchai yataM tAhe so logojaM jANautaM kareu, aha pratilekhana diTThAtAhe vigiMcijjai, udayapahe jaNo vA jattha paese pae niggao acchai tattha ThavettA paDicarai aNNaomuho jahA logo nAdIni na jANai jahA kiMci paDikkhaMto acchai, jahA taM suNaeNa kAeNa vA majjAreNa vA na mArijai, jAhe keNai diTuM tAhe so dvaaraanni| ni066-67 kSipet pratyanIkatayA, kAcit sAdharmiNI liGgArthinI etairmama liGgaM hRtamiti etena pratinivezena kalpakasthakarUpaM pratizrayasamIpe saMharet, athavA carikA tadvarNikI kartavyAbrAhmaNI prAbhRtikA vA'smAkamayazo mA bhUttataH saMyatopAzrayasamIpe sthApayet eteSAM uDDAho bhavatviti, anukampayA kAcidduSkAle dArakarUpaM tyaktukAmA cintayati-8 krtvym| ete bhagavantaH sattvahitArthAyopasthitAH, eteSAM vasatau saMharAmi, ete'smai bhaktaM pAnaM vA dAsyanti, athavA kutracit zayyAtareSu vA itaragRheSu vA nikSepsyanti, ataH sAdhUpAzraye paristhApayet, bhayena kAcicca raNDA proSitapatikA saMharet, ete'nukampayiSyanti, tatra ko vidhiH?, divase divase vasativRSabhaizcatuH kRtvaH paryetavyA- pratyUSasi pradoSe aparAhne ardharAtre, mA mA ete doSA bhUvana, yadi tyajantI dRSTA tadA rAvaH kriyate- eSA strI dArakarUpaM tyaktvA palAyitA, tadA loka eti pRcchati ca tAM tadA sa loko yajjAnAtu tatkarotu, atha na dRSTA tadA tyajyate, udakapathe jano vA yatra pradeze prage nirgatastiSThati tatra sthApayitvA praticarati anyatomukho yathA loko na jAnAti yathA kiJcit pratIkSamANastiSThati, yathA tat zunA kAkena vA mAjariNa vA na mAryate, yadA kenaciddaSTaM tadA so Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1134 // osri| sacittAsaMjayamaNuyapariTThAvaNiyA gayA, iyANiM acittAsaMjayamaNuyapariTThAvaNiyA bhaNNai 4. caturthapaDiNIyasarIrachuhaNe vaNImagAIsu hoi accittaa| tovekkhakAlakaraNaM vippajahavigicaNaM kujjA / ni068|| madhyayanam pratikramaNaM, paDiNIo koi vaNImagasarIraM chuheja jahA eehiM uDDAho bhavautti, vaNImago vA tattha gaMtUNa mao, keNai vA mAreUNa 4.2 ettha nihosaMti chaDDio, aviraiyAe maNusseNa vA ukkalaMbiyaM hojjA, tattha taheva bolaM kareMti, logassa kahijjai, eso pAriSThApani kaaniyuktiH| NaTThotti, ukkalaMbie niviNNeNa vAreMtANaM raDatANaM mArio appA hojjA tAhe diTeNa kAlakkhevo kAyavvo' paDilehiUNa niyuktiH jai koi natthi tAhe jattha kassai nivesaNaM na hoi tattha vigiMcijjai uppekkheja vA, paoso vaTTai saMcarai logo tAhe 1272-73 | pariSThApane nissaMcare vivegojahA ettha Aese Na uvekkheyavvotAhe ceva vigiMcijjai aipahAesaMcikkhAvettA appasAgArie vigiMcijjai pratilekhajai natthi koi paDiyarai, aha koi paDiyarai tasseva uvariM chubbhai, evaM vippajahaNA, vigiMcaNA NAmaM jaM tattha tassa nAdIni bhaMDovagaraNaM tassa vivego, jar3a ruhiraM tAhe na chaDDejjai, ekkahA vA vihA vA maggo najihitti, tAhe bolkrnnvibhaasaa| dvaaraanni| ni068 acittAsaMjayamaNuyapAriTThAvaNiyA gayA, iyANiM NomaNuyapAriTThAvaNiyA bhaNNai kartavyAupasarati / sacittAsaMyatamanuSyapariSThApanA gatA, idAnImacittAsaMyatamanujapariSThApanA bhaNyate-0 pratyanIkaH kazcit vanIpakazarIraM kSipet yathaiteSAmuDDAho bhavatviti, krtvym| vanIpako vA tatrAgatya mRtaH, kenacidvA mArayitvA'tra nirdoSamiti tyaktaH, aviratikayA manuSyeNa vodvaddhaM bhavet, tatra tathaiva ravaM kurvanti, lokAya kathyate- eSa naSTa iti, uddhe nirviNNena vArayatsu raTatsu mArita AtmA bhavet tadA dRSTe na kAlakSepaH karttavyaH, pratilikhya yadi ko'pi nAsti tadA yatra kasyacinnivezanaM na bhavati tatra tyajyate 8 8 upekSyate vA, pradoSo varttate saMcarati lokaH tadA nissaJcAre viveko yathA'trAdeze nopekSitavyastadaiva tyajyate atiprabhAte pratIkSyAlpasAgArike tyajyate, yadi naasti8||1134|| *ko'pi praticarati, atha ko'pi praticarati tasyaivopari kSipyate, evaM viprahAnam, viveko nAma yattatra tasya bhANDopakaraNaM tasya tyAgaH, yadi rudhiraM tadA na tyajyate, ekadhA | dvidhA vA mArgo jJAsyate iti, tadA bolkrnnvibhaassaa| acittAsaMyatamanujapAriSThApanikI gatA, idAnIM nomanujapAriSThApanikI bhaNyate Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1135 // NomaNuehiM jA sA tiriehiMsA ya hoi duvihA u| succittehi suvihiyA! accittehiM ca nAyavvA // ni069|| nigadasiddhA, duvihaMpi egagAhAe bhaNNai cAuloyagamAIhiMjalacaramAINa hoi saccittA / jalathalakhahakAlagae acitte vigiMcaNaM kujA // ni070|| imIe vakkhANaM- NomaNussA 2 sacittA acittA ya, sacittA cAulodayamAisu, cAulodayagahaNaM jahA oghanijuttIe tattha nivuDDao Asi macchao maMDukkaliyA vA, taM ghettUNa theveNa pANieNa saha nijai, pANiyamaMDukko pANiyaM daTThaNa uTTei, macchao balA chunbhai, AiggahaNeNa saMsaTThapANaeNa vA gorasakuMDae vA tellabhAyaNe vA evaM saccittA, accittA aNimisao keNai ANIo pakkhiNA paDiNIeNa vA, thalayaro uMduro gharakoilo evamAI, khahacaro haMsavAyasamayUrAI, jattha sadosa tattha vivego appasAgArie bolakaraNaM vA, niddose jAhe ruccai tAhe vigiMcai / tasapANapAriTThAvaNiyA gayA, iyANiM NotasapANapAriTThAvaNiyA bhaNNai NotasapANehiM jA sA duvihA hoi aannupuvviie| AhAraMmi suvihiA! nAyavvA noaAhAre // ni071|| OdvividhamapyekagAthayA bhaNyate-0 asyA vyAkhyAnaM-nomanuSyA0 (dvividhA) sacittA acittA ca, sacittA tandulodakAdiSu, tandulodakagrahaNaM yathA oghaniyuktI tatra brUDita AsIt matsyo maNDUkikA vA, tAM gRhItvA stokena pAnIyena saha nIyate, pAnIyamaNDUko jalaM dRSTrottiSThati, matsyo balAtkSipyate, AdigrahaNena saMsRSTapAnIyena havA gorasakuNDe vA tailabhAjane vA evaM sacittA, acittA- animeSaH kenacidAnItaH pakSiNA pratyanIkena vA, sthalacaro mUSako gRhakokilA evamAdi, khecara: haMsavAyasamayUrAdi, yatra sadoSastatra viveko'lpasAgArike rAvakaraNaM vA, nirdoSe yadA rocati tadA tyjyte| trasaprANapAriSThApanikI gatA, idAnIM notrasaprANapAriSThApanikI bhnnyte| 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.2 paarisstthaapnikaaniyuktiH| niyuktiH 1272-73 pariSThApane pratilekhanAdIni dvaaraanni| ni069-71 krtvyaakrtvym| // 1135 // Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 / / 1136 // Notasa nigadasiddhA, navaraM noAhAro uvagaraNAi, tattha 4. caturtha madhyayanam ni0- AhAraMmi ujAsAsA duvihA hoi aannupuvviie| jAyA ceva suvihiyA! nAyavvA taha ajAyA y||72|| pratikramaNaM, AhAre AhAraviSaye yA'sau pAristhApanikA sA dvividhA dviprakArA bhavati AnupUrvyA paripATyA, dvaividhyaM darzayati- jAyA 4.2 ceva suvihiyA! NAyavvA taha ajAyA ya tatra doSAt parityAgArhAhAraviSayA yA sA jAtA, tatazca jAtA caiva suvihitA ityaamntrnnN| pAriSThApani kaaniyuktiH| prAgvat jJAtavyA, tathA'jAtA ca, tatrAtiriktaniravadyAhAraparityAgaviSayA'jAtocyata iti gAthArthaH / / 72 // tatra jAtAM niyuktiH svayameva pratipAdayannAha 1272-73 pariSThApane ni0- AhAkamme ya tahA lohavise Abhiogie ghie| eeNa hoi jAyA vocchaM se vihIeNvosiraNaM // 73 // pratilekhaP AdhAkarma-pratItaM tasminnAdhAkarmaNi ca tathA lohavise Abhiogie gahie tti lobhAdgRhIte vise tti viSakRte gRhIte Abhiogie tti vazIkaraNAya mantrAbhisaMskRte gRhIte sati kathaJcinmakSikAvyApatticeto'nyathAtvAdiliGgatazca jJAte sati dvaaraanni| etena AdhAkarmAdinA doSeNa bhavati jAtA pAristhApanikA doSAtparityAgArhAhAraviSayetyarthaH, vocchaM se vihIe vosiraNaM ti kartavyAvakSye'syA vidhinA-jinoktena vyutsarjanaM- parityAgamityarthaH, // 73 / / krtvym| ni0- egaMtamaNAvAe accitte thaMDille guruvitte| chAreNa akkamittA tiTThANaM sAvaNaM kujjA / / 74 // ekAnte anApAte stryAdhApAtarahite acetane cetanAvikale sthANDilye bhUbhAge gurUpadiSTe guruNA vyAkhyAte, anenAvidhijJena // 1136 // paristhApanaM na kAryamiti darzayati, chAreNa akkamittA bhasmanA sammizya tiTThANaM sAvaNaM kuja tti sAmAnyena timro vArAH zrAvaNaM kuryAt- amukadoSaduSTamidaM vyutsRjAmi evam, vizeSatastu viSakRtAbhiyogikAderevApakArakasyaiSa vidhiH, na tvAdhAkarmAdeH, nAdIni ni072-74 Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 | // 1137 // tadgataM prasaGgenehaiva bhaNiSyAma iti gaathaarthH||74|| ajAtapAristhApanikI pratipAdayannAha Ayarie ya gilANe pAhuNae dullahe sahasalAhe / esA khalu ajAyA vocchaM se vihIe~ vosiraNaM / ni0 75 // AcArye satyadhikaM gRhItaM kiJcid, evaM glAne prAghUrNake durlabhe vA viziSTadravye sati sahasalAbhe- viziSTasya kathaJcillAbhe sati atiriktagrahaNasambhavaH, tasya ca yA pAristhApanikA eSA khalu ajAtA aduSTAdhikAhAraparityAgaviSayetyarthaH, vocchaM se vihIe~ vosiraNaM prAgvaditi gAthArthaH // 75 // egatamaNAvAe accitte thaMDile guruvitte| Aloe tiNNi puMje tiTThANaM sAvaNaM kujA // ni076 // pUrvArddha prAgvat Aloe tti prakAze trIn pujAn kuryAt, ata eva mUlaguNaduSTe tvekamuttaraguNaduSTe tu dvAviti prasaGgaH, tathA tiTThANaM sAvaNaM kuja tti pUrvavadayaM gaathaarthH|| 76 // gatA''hArapAristhApanikA, adhunA noAhArapAristhApanikAM pratipAdayati___NoAhAraMmI jA sAsA duvihA hoi aannupuvviie| uvagaraNami suvihiyA! nAyavvA noyuvgrnne||ni077|| nigadasiddhA, navaraM noupakaraNaM zleSmAdi gRhyate, uvagaraNaMmi ujA sA sA duvihA hoi aannupuvviie|jaayaa ceva suvihiyA! nAyavvA taha ajAyA y|| ni078 // nigadasiddhaiva, navaramupakaraNaM vastrAdi, jAyA ya vatthapAe vaMkA pAe ya cIvaraM kujjA / ajjAyavatthapAe voccatthe tucchapAe y||1||(pr0) jAtA ca vastre pAtre ca vaktavyA, codanAbhiprAyastAvadvastre mUlaguNAdiduSTe vaGkAni pAtre ca cIvaraM kuryAt, ajAtA pAriSThApani kaaniyuktiH| | niyuktiH 1272-73 pariSThApane pratilekha| nAdIni dvaaraanni| ni075-78 krtvyaakrtvym| // 1137 // Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1138 // vaktavyA- vastre pAtre ca voccatthe tucchapAe ya codanAbhiprAyo vastraM viparyastaM- Rju sthApyate pAtraM ca Rju sthApyata iti, 4. caturthasiddhAntaM tu vakSyAmaH, eSa tAvad gAthArthaH / iyaM cAnyakartRkI gaathaa| madhyayanam pratikramaNaM, duvihA jAyamajAyA abhiogavise ya suddha'suddhA y| egaMca doNNi tiNNi ya mUluttarasuddhajANaThThA // ni079|| 4.2 dvividhA jAtAajAtApAristhApanikA- AbhiogikI viSe ca azuddhA zuddhA ca, tatra zuddhA ajAtA bhaviSyati, ayaM ca pAriSThApani kaaniyuktiH| prAgnirdiSTaH siddhAnta:- egaM ca doNNi tiNNi ya mUluttarasuddhi jANAhi mUlaguNA'suddhe eko granthiH pAtre ca rekhA, uttaraguNAsuddhe / niyuktiH dvau, zuddha traya iti gAthArthaH / / avayavArthastu gAthAdvayasyApyayaM sAmAcAryabhijJairgIta iti-uvagaraNe NouvagaraNe ya, uvagaraNe 1272-73 jAyA ajAyA ya, jAyA vatthe pAe ya, ajAyAvi vatthe patte ya, jAyA NAma vatthapAyaM mUlaguNaasuddhaM uttaraguNaasuddhaM vA pratilekhaabhiogeNa vA viseNa vA,jai viseNa AbhiogiyaM vA vatthaM pAyaMvA khaMDAkhaMDiM kAUNa vigiMciyavvaM, sAvaNA ya taheva, | nAdIni jANi airittANi vatthapAyANi kAlagae vA paDibhagge vA sAhAraNagahie vA jAeja ettha kA vigiMcaNavihI?, coyao dvaaraanni| ni079 bhaNai- AbhiogavisANaM taheva khaMDAkhaMDiM kAUNa vigiMcaNaM mUlaguNaasuddhavatthassa ekkaM vaMkaM kIrai, uttaraguNaasuddhassa doNNi vaMkANi, suddhaM ujjuyaM vigiMcijjai, pAe mUlaguNa'suddhe egaM cIraM dijjai, uttaraguNaasuddhe donni cIrakhaMDANi pAe krtvym| 0 upakaraNe noupakaraNe ca, upakaraNe jAtA ajAtA ca, jAtA vastre pAtre ca, ajAtA'pi vastre pAtre ca, jAtA nAma vastrapAtraM mUlaguNAzuddhamuttaraguNAzuddhaM vA abhiyogena vA viSeNa vA, yadi viSeNAbhiyogikaM vA vastraM pAtraM vA khaNDazaH kRtvA pariSThApanIyam, rekhAzca tathaiva, yAnyatiriktAni vastrapAtrANi kAlagate vA pratibhagne vA 8 // 1138 // sAdhAraNagRhIte vA yAceta, atra kaH pariSThApanavidhiH? - codako bhaNati- AbhiyogikaviSayoH tathaiva khaNDazaH kRtvA vivekaH mUlaguNAzuddhavastrasya ekaM vakra kriyate, uttaraguNAzuddhasya dve vakre, zuddhamRjukaM tyajyate, pAtre mUlaguNAzuddhe ekaM cIvaraM dIyate, uttaraguNAzuddhe dve cIvarakhaNDe pAtre, Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1139 // chubbhaMti, suddhaM tucchaM kIrai-rittayaMti bhaNiya hoi, AyariyA bhaNaMti- evaM suddhapi asuddhaM bhavai, kahaM?, ujjuyaM ThaviyaM, egeNa 4. caturthakeNa mUlaguNaasuddhaM jAyaM, dohiM uttaraguNaasuddhaM, ekavaMkaM duvaMkaM vA hojjA duvaMka ekavakaM vA hojA, evaM mUlaguNe uttara madhyayanam pratikramaNaM, guNo hojjA uttaraguNe vA mUlaguNo hojjA, evaM ceva pAevi hojjA, egaMcIvaraM niggayaM mUlaguNAsuddhaM jAyaM, dohiM viNiggaehiM 4.2 suddhaM jAyaM, je ya tehiM vatthapAehiM paribhuMjiehiM dosA tesiM AvattI bhavai, tamhA jaM bhaNiyaM te taM na juttaM, tao kahaM dAuM pAriSThApani kaaniyuktiH| vigiMciyavvaM?,AyariyA bhaNaMti- mUlaguNe asuddhe vatthe ego gaMThI kIrai uttaraguNaasuddhe doNNi suddhe tiNNi evaM vatthe, pAe | niyuktiH mUlaguNaasuddhe aMto aTThae egasaNhiyA rehA kIrai, uttaraguNaasuddhe doNNi, suddhe tiNNi rehAo, evaM NAyaM hoi, jANaeNa 1272-73 | pariSThApane kAyavvANi, kahiM pariTThaveyavvANi?- egaMtamaNAvAe saha pattAbaMdharayattANeNa, asai paDilehaNiyAe doreNa muhe bajjhai, pratilekhauddhamuhANi ThavikhaMti, asai ThANassa pAsalliyaM Thavijjai, jao vA Agamo tao pupphayaM kIrai, eyAe vihIe vigiMcijjai, jar3a koi AgAro pAvai tahAvi vosaTThA'higaraNA suddhA sAhuNo, jehiM aNNehiM sAhUhiM gahiyANi jai kAraNe gahiyANi | dvaaraanni| ni079 kSipyete, zuddha tucchaM kriyate- riktamiti bhaNitaM bhavati, AcAryA bhaNanti- evaM zuddhamapyazuddhaM bhavati, kathaM?, RjukaM sthApitam, ekena vakreNa mUlaguNAzuddhaM jAtam, kartavyAdvAbhyAmuttaraguNAzuddham, ekavarka dvivakraM vA bhavet dvivakraM vaikavakaM bhavet, evaM mUlaguNa uttaraguNo bhavet uttaraguNe vA mUlaguNo bhavet, evameva pAtre'pi bhavet ekaM cIvara krtvym| nirgataM mUlaguNAzuddhaM jAtam, dvayorvinirgatayoH zuddhaM jAtam, ye ca teSu vastrapAtreSu paribhujyamAneSu doSAsteSAmApattirbhavati, tasmAt yad bhaNitaM tvayA tanna yuktam, tataH kathaM dattvA (cihna) vivektavyaM ?, AcAryA bhaNanti- mUlaguNAzuddhe vastre eko granthiH kriyate uttaraguNAzuddhe dvau zuddha trayaH evaM vastre, pAtre mUlaguNAzuddhe antastale ekA zlakSNA rekhA kriyate uttaraguNAzuddhe dve zuddhe timro rekhAH, evaM jJAtaM bhavati, jAnAnena karttavyAni, kva pariSThApaniyAni?, ekAnte'nApAte saha pAtrabandharajastrANAbhyAm,38 // 1139 // asatyAM pAtrapratilekhanikAyA davarakeNa mukhaM badhyate, UrdhvamukhAni sthApyante, asati sthAne pArzvavarti sthApyate, yato vA''gamanaM tataH (tasyAM dizi) puSpakaM (pRSTha) kriyate, etena vidhinA tyajyate, yadi kazcidapavAdaH prApnoti tathApi vyutsRSTAraH adhikaraNamAzritya zuddhAH sAdhavaH, yairanyaiH sAdhubhirgRhItAni yadi kAraNe gRhItAni. nAdIni Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1140 // tANi ya suddhA jAvajjIvAe paribhuMjaMti, mUlaguNauttaraguNesu uppaNNe te vigiMcai, gatopakaraNapAristhApanikA, adhunA noupa-14. caturthakaraNapAristhApanikA pratipAdyate, Aha ca madhyayanam pratikramaNaM, nouvagaraNe jAsA cauvvihA hoi aannupuvviie| uccAre pAsavaNe khele siMghANae ceva // ni080|| 4.2 nigadasiddhaiva, vidhiM bhaNati pAriSThApaniuccAraM kuvvaMto chAyaM tspaannrkkhnntttthaae| kAyaduyadisAbhiggahe ya docev'bhiginnhe||ni081|| kaaniyuktiH| niyuktiH puDhaviM tasapANasamuTThiehiM etthaM tu hoi cubhNgo| paDhamapayaM pasatthaM sesANi u appasatthANi // ni082|| 1272-73 imINaM vakkhANaM-jassa gahaNI saMsajjai teNa chAyAe vosiriyavvaM, kerisiyAe chAyAe?-jotAva logassa uvabhogarukkho pariSThApane pratilekhatattha na vosirijai, niruvabhoge vosirijjai, tatthavi jA sayAo pamANAo niggayA tattheva vosirijai, asai puNa nAdIni niggayAe tattheva vosirijjai asati rukkhANaM kAraNaM chAyA kIrai tesupariNaesuvaccai, kAyA doNi-tasakAothAvarakAo dvaaraanni| ya, jai paDileheivi pamajjaivi to egidiyAvi rakkhiyA tasAvi, aha paDilehei na pamajjar3a to thAvarA rakkhiyA tasA ni080-82 kartavyApariccattA, aha na paDilehei pamajjai thAvarA paricattA tasA rakkhiyA, iyarattha dovi paricattA, suppaDilehiyasuppamajiesuvi krtvym| tAni ca zuddhAni yAvajIvaM paribhuJjanti, mUlaguNottaraguNeSu (zuddheSu) utpanneSu tAni vivicyante- 0 anayorvyAkhyAnaM- yasya grahaNI saMsajyate tena chAyAyAM vyutsraSTavyam, kIdRzyAM chAyAyAM?, yastAvallokasyopabhogavRkSastatra na vyutsRjyate, nirupabhoge vyutsRjyate, tatrApi yA svakIyAt pramANAt nirgatA tatraiva vyutsRjyate, asatyAM punarnirgatAyAM tatraiva vyutsRjyate asatsu vRkSeSu kAyena chAyA kriyate teSu pariNateSu vrajyate, kAyau dvau- trasakAyaH sthAvarakAyaca, yadi pratilekhayatyapi pramArjayatyapi 8 // 1140 // tadaikendriyA api rakSitAstrasA api, atha pratilekhayati na pramArjayati tadA sthAvarA rakSitAH, trasAH parityaktAH, atha na pratilekhayati pramArjayati sthAvarAH parityaktAH trasA rakSitAH, itaratra dvaye'pi parityaktAH, supratyupekSitasupramArjitayorapi . Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1141 // paDhamaM payaMpasatthaM, biiyataie ekkekkeNa cautthaM dohivi appasatthaM, paDhama AyariyavvaM sesA parihariyavvA, disAbhiggahe- 'ubhe mUtrapurISe ca, divA kuryAdudaGmakhaH / rAtrau dakSiNatazcaiva, tasya Ayurna hiiyte||1||' do ceva eyAu abhigeNhaMti, DagalagahaNe taheva caubhaMgo, sUriye gAme evamAi vibhAsA kAyavvA jahAsaMbhavaM // adhunA ziSyAnuzAstiparAM parisamAptigAthAmAha gurumUlevi vasaMtA anukUlA je na hoMti ugurUNaM / eesiM tu payANaM dUraMdUreNa te hoMti // ni0 83 // gurumUle gurvantike'pi vasantaH nivasamAnAH anukUlA ye na bhavantyeva gurUNAm, eteSAM padAnAM uktalakSaNAnAm, tuzabdAdanyeSAM ca dUraMdUreNa te bhavanti, avinItatvAtteSAM zrutApariNateriti gaathaarthH||paaristhaapnikeyN samApteti // 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.2 paarisstthaapnikaaniyuktiH| | niyuktiH 1272-73 pariSThApane pratilekhanAdIni dvaaraanni| ni083 kartavyAkartavyam / // atha caturthA'dhyayane SaSThAdiyAvat ekatriMzatsthAnAni // paDikkamAmi chahiM jIvanikAehiM-puDhavikAeNaM AukAeNaM teukAeNaM vAukAeNaM vaNassaikAeNaM tasakAeNaM / paDikkamAmi chahiM lesAhi- kiNhalesAe nIlalesAe kAulesAe teulesAe pamhalesAe sukklesaae||pddikkmaami sattahiM bhayaTThANehiM / aTThahiM mayaTThANehiM / navahiM bNbhcreguttiihiN| dasavihe smnndhmme| ekkArasahiM uvAsagapaDimAhiM / bArasahiM bhikkhupaDimAhiM / terasahiM kiriyAThANehiM |suutrm 21 // (22) pratikramAmiSaDbhirjIvanikAyaiHpratiSiddhakaraNAdinA prakAreNa hetubhUtairyomayA daivasiko'ticAraH kRtH,tdythaa-pRthiviikaayenetyaadi| pratikramAmi SaDbhirlezyAbhiH karaNabhUtAbhiryo mayA daivasiko'ticAraH kRtaH, tadyathA- kRSNalezyayetyAdi- kRSNAdidravya prathamaM padaM prazastam, dvitIyatRtIyayorekaikena caturthaM dvAbhyAmapi aprazastam, prathamamAcaritavyaM zeSAH pariharttavyAH, digabhigraheH dve evaite abhigRhyete, DagalakagrahaNe tathaiva caturbhaGgI, sUrye grAme evamAdi vibhASA karttavyA yathAsaMbhavam / |4.3 SaSThAdiyAvat ek|triNshtsthaanaani| sUtram |21 (22) | paDikamAmi chahiM jiivnikaaehiN| // 1141 // Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1142 // sAcivyAt, pariNAmo ya AtmanaH / sphaTikasyeva tatrAyaM, lezyAzabdaH pryujyte||1|| kRSNAdidravyANi tu sakalaprakRtiniSyanda- 4. caturthabhUtAni, AsAMca svarUpaM jambUkhAdakadRSTAntena grAmaghAtakadRSTAntena ca pratipAdyate- 'jaha jaMbutaruvarego supakkaphalabhariya madhyayanam pratikramaNaM, nmiysaalggo| diTTho chahiM purisehiM te biMtI jaMbu bhkkhemo||1|| kiha puNa? te beMtekko AruhamANANa jIvasaMdeho / to 4.3 SaSThAdichiMdiUNa mUle pADemuM tAhe bhkkhemo||2|| bitiAha eddaheNaM kiM chiNNeNaM tarUNa amhaMti? / sAhA mahalla chiMdaha taio yAvat ekatriM shtsthaanaani| la beMtI psaahaao||3||gocche cautthao uNa paMcamao beti geNhaha phlaaiN| chaTTho beMtI paDiyA eecciya khAha ghettuM je||4|| sUtram diTuMtassovaNao jo beMti tarUvi chinna muulaao| so vaTTai kiNhAe sAlamahallA u niilaae||5|| havai pasAhA kAU 21(22) paDikkamAmi gocchA teU phalA ya pmhaae| paDiyAe sukkalesA ahavA aNNaM udAharaNaM // 6 // corA gAmavahatthaM viNiggayA ego beMti chahiMjIvaghAeha / jaM pecchaha savvaM dupayaM ca cauppayaM vaavi||7|| biio mANusa purise ya taio sAuhe cautthe ya / paMcamao jujjhaMte / nikaaehiN| cha8o puNa tatthimaM bhaNai // 8 // evaM tA haraha dhaNaM bIyaM mAreha mA kuNaha evaM / kevala haraha dhaNaMtI uvasaMhAro imo tesiN||9|| "yathA jambUtaruvara ekaH supkvphlbhaarnmrshaalaagrH| dRSTaH SaDbhiH puruSaiste bruvate jambUH bhakSayAmaH // 1 / / kathaM punaH? teSAmeko bravIti AruhatAM jiivsNdehH|| tad vyucchidya mUlAt pAtayAmastato bhakSayAmaH / / 2 / / dvitIya Aha-etAvatA taruNA chinnenAsmAkaM kiM ? / zAkhAM mahatIM chinta tRtIyo bravIti prshaakhaam|| 3 / / gacchAn caturthaH punaH paJcamo bravIti gRhNIta phalAni / SaSTho bravIti patitAni etAnyeva khAdAmo gRhItvA / / 4 / / dRSTAntasyopanayo- yo bravIti tarumapi chinta muulaat| sa varttate kRSNAyAM zAkhAM mahatIM tu niilaayaam|| 5 // bhavati prazAkhAM kApotI gucchAn taijasI phalAni ca pdyaayaam| patitAni zuklalezyA athvaa'nyddaahrnnm||6|| caurA // 1142 // grAmavadhArthaM vinirgatA eko bravIti ghAtayata / yaM pazyata taM sarvaM dvipadaM ca catuSpadaM vaapi|| 7 // dvitIyo manuSyAn puruSAMzca tRtIyaH sAyudhAn caturthazca / paJcamo yudhyamAnAn SaSThaH punastatreda bhaNati / / 8 / / ekaM tAvaddharata dhanaM dvitIya mArayata mA kurutaivam / kevalaM harata dhanaM upasaMhAro'yaM tasya // 9 // - Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1143 // savve mArehattI vaTTai so kinnhlesprinnaamo| evaM kameNa sesA jA caramo sukklesaae||10||aadilltinnnni etthaM apasatthA / 4. caturthauvarimA pasatthA u| apasatthAsuM vaTTiya na vaTTiyaM jaM pstthaasuN||11|| esa'iyAro eyAsu hoi tassa ya pddikkmaamitti| madhyayanam pratikramaNaM, paDikUlaM vaTTAmI jaM bhaNiyaM puNo na sevemi // 12 // pratikramAmi saptabhirbhayasthAnaiH karaNabhUtairyo mayA daivasiko'ticAraH kRta 4.3 SaSThAdiiti, tatra bhayaM mohanIyaprakRtisamuttha AtmapariNAmastasya sthAnAni- AzrayA bhayasthAnAni- ihalokAdIni, tathA cAha yAvat ekatriM shtsthaanaani| saGgrahaNikAraH sUtram ihaparaloyAdANamakamhAAjIvamaraNamasiloe' tti / 21(22) paDi0 chahiM asya gAthAzakalasya vyAkhyA- ihaparaloatti ihalokabhayaM paralokabhayam, tatra manuSyAdisajAtIyAdanyasmAnmanuSyAdereva jiiv0| sakAzAt bhayamihalokabhayam, vijAtIyAttu tiryagdevAdeH sakAzAdbhayaM paralokabhayam, AdIyata ityAdAnaM- dhanaMtadarthaM caurAdi- bhayasthAnAni bhyo yadbhayaM tadAdAnabhayam, akasmAdeva- bAhyanimittAnapekSaM gRhAdiSvevAvasthitasya rAtryAdau bhayamakasmAdbhayam, AjIve ti mdsthaanaani| AjIvikAbhayaM nirdhanaH kathaM durbhikSAdAvAtmAnaM dhArayiSyAmItyAjIvikAbhayam, maraNAdayaM maraNabhayaM pratItameva, asilogo tti azlAghAbhayaM- ayazobhayamityarthaH, evaM kriyamANe mahadayazo bhavatIti tadbhayAnna pravartata iti gaathaashklaakssraarthH|| madaH- mAna (granthAgraM016500) stasya sthAnAni-paryAyA bhedA madasthAnAni, iha ca pratikramAmIti vartate, aSTabhirmadasthAnaH karaNabhUtairyo mayA daivasiko'ticAraH kRta iti, evamanyeSvapi sUtreSvAyojyam, kAni punaraSTau madasthAnAni?, ata Aha sarvAn mArayateti vartate sa kRssnnleshyaaprinnaamH| evaM krameNa zeSAH yAvaccaramaH zuklalezyAyAm ||10||aadyaastisro'traaprshstaaupritnaaH prazastAstu / aprazastAsu vRttaM na vRttaM prazastAsu yt|| 11 // eSo'ticAra etAsu bhavati tasmAcca prtikraamyaami| pratikUlaM varte yadbhaNitaM punarna seve|| 12 // // 1143 // Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1144 // jiiv0| saGgrahaNikAra: 4. caturthajAIkulabalarUve tavaIsarie sue laahe||1|| madhyayanam pratikramaNaM, kazcinnarendrAdiH pravrajito jAtimadaM karoti, evaM kulabalarUpatapaaizvaryazrutalAbheSvapi yojyamiti // navabhirbrahmacaryaguptibhiH, 4.3 SaSThAdizeSaM pUrvavat, tAzcemAH yAvat ekatriM shtsthaanaani| vshikhnisiljiNdiykuddddutrpuvvkiiliypnniie| aimAyAhAravibhUsaMNA ya nava bNbhguttiio||1|| sUtram brahmacAriNA tadptyanupAlanapareNa na strIpazupaNDakasaMsaktA vasatirAsevanIyA, na strINAmekAkinAM kathA kathanIyA, na 21(22) strINAM niSadyA sevanIyA, utthitAnAM tadAsane nopaveSTavyam, na strINAmindriyANyavalokanIyAni, na strINAM kuDyAntaritAnAM paDi0 chahiM mohanasaMsaktAnAM kvaNitadhvanirAkarNayitavyaH, na pUrvakrIDitAnusmaraNaM kartavyam, na praNItaM bhoktavyam, snigdhamityarthaH, nAtimAtrA- brahmacaryaguptayaH hAropabhogaH kAryaH, na vibhUSA kAryA, etA nava brahmacaryaguptaya iti gaathaarthH|| zramaNaH- prAgnirUpitazabdArthastasya dharma: shrmnndhrmH| kSAntyAdilakSaNastasmin dazavidhe- dazaprakAre zramaNadharme sati tadviSaye vA pratiSiddhakaraNAdinA yo mayA'ticAraH kRta iti bhaavnaa| dazavidhadharmasvarUpapratipAdanAyAha saGgahaNikAra: khaMtIya maddavajjava muttI tava saMjame ya boddhavve / saccaM soyaM AkiMcaNaMca baMbhaM ca jidhmmo||1|| kSAntiH zramaNadharmaH, krodhaviveka ityarthaH, cazabdasya vyavahitaH sambandhaH, mRdorbhAvaH mArdavaM mAnaparityAgena vartanamityarthaH, // 1144 // tathA RjubhAva ArjavaM-mAyAparityAgaH, mocanaM muktiH, lobhaparityAga iti bhAvanA, tapodvAdazavidhamanazanAdiH, saMyamAzcAzravaviratilakSaNa: boddhavyaH vijJeyaH zramaNadharmatayA, satyaM pratItam, zaucaM saMyama prati nirupalepatA, AkiJcanyaM ca, kanakAdi Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhyayanam bhASya // 1145 // zrIAvazyaka rahitatetyarthaH, brahmacarya ca, eSa yatidharmaH, ayaM gaathaakssraarthH|| anye tvevaM vadanti-khaMtI muttI ajjava maddava taha lAghave tave 4. caturthaniyuktivaceva / saMyama ciyAga'kiMcaNa boddhavve baMbhacere y||1|| tatra lAghavaM- apratibaddhatA, tyAgaH-saMyatebhyo vastrAdidAnam, zeSa pratikramaNaM, zrIhAri0 prAgvat, guptyAdInAMcA''dyadaNDakoktAnAmapIhopanyAso'nyavizeSAbhidhAnAdaduSTa iti ||ekaadshbhirupaaskprtimaabhiH karaNa 4.3 SaSThAdivRttiyutam bhUtAbhiryo'ticAra iti, upAsakA:-zrAvakAsteSAM pratimAH-pratijJA darzanAdiguNayuktAH kAryA ityarthaH, upAsakapratimAH, yAvat ekatriMbhAga-3 shtsthaanaani| tAzcaitA ekAdazeti sUtram dasaNavayasAmAiya posahapaDimA abaMbha sccitte| AraMbhapesauddiTTa vajae samaNabhUe y||1|| 21(22) paDi chahi darzanapratimA, evaM vratasAmAyikapauSadhapratimA abrahmasacittaArambhapreSyauddiSTavarjakaH zramaNabhUtazceti, ayamAsAMbhAvArthaH- samma jiiv0|| iNsnnsNkaaisllpaamukksNjuojou| sesaguNavippamukko esAkhalu hoMti paDimA u||1||biiyaa puNa vayadhArI sAmAiyakaDo prtimaaH| ya taiyayA hoi| hoi cautthI cauddasi aTThamimAIsu diyhesu||2|| posaha cauvvihaMpI paDipuNNaM samma jo u annupaale| paMcami posahakAle paDimaM kuNaegarAIyaM // 3 // asiNANaviyaDabhoI pagAsabhoitti jaM bhaNiya hoi| divasao na ratti bhuMje maulikaDo kaccha Navi rohe||4|| diya baMbhayAri rAI parimANakaDe aposhiiesuN| posahie rattimi ya niyameNaM baMbhayArI O zaGkAdidoSazalyapramuktasamyaktvasaMyuto ystu| zeSaguNavipramukta eSA khalu bhavati prtimaa|| 1 // dvitIyA punavratadhArI kRtasAmAyikazca tRtIyA bhavati / bhavati / caturthI caturdazyaSTamyAdiSu divaseSu // 2 // poSadhaM caturvidhamapi pratipUrNaM samyag yastu anupAlayati / paJcamI poSadhakAle pratimAM karotyekarAtrikIm // 3 // asnAno divasabhojI prakAzabhojIti yadbhaNitaM bhavati / divase na rAtrau bhuGkte kRtamukulaH kacchaM naiva badhnAti // 4 // divA brahmacArI rAtrau kRtaparimANo'poSadhikeSu / poSadhiko rAtrau ca niyamena brahmacArI, zrAvaka Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1146 / / jiiv0|| y||5|| iya jAva paMca mAsA viharai hu paMcamA bhave pddimaa| chaTThIe baMbhayArI tA vihare jAva chmmaasaa||6|| sattama satta u . caturthamAse Navi AhAre sacittamAhAraM / jaMjaM heDillANaM taM to parimANa svvNpi||7||aarNbhsyNkrnnN aTThamiyA aTThamAsa vjei| madhyayanam pratikramaNaM, navamA Nava mAse puNa pesAraMbhe vivjjei||8||dsmaa puNa dasa mAse uddiTThakayaMpi bhatta navibhuMje |so hoI churamuMDo chihaliM vaa| 4.3 SaSThAdidhArae jAhiM ||9||jN nihiyamatthajAyaM pucchaMti niyANa navari so Aha / jai jANe to sAhe aha navi to beMti navi jANe yAvat ekatri shtsthaanaani| 10 // khuramuMDo loo vA rayaharaNa paDiggahaM ca gennhittaa| samaNabbhUo vihare NavariM saNNAyagA uvriN|| 11 // mamikAra sUtram avocchinne vaccar3a saNNAyapalli dttuNje| tatthavisAhuvva jahA giNhai phAsuMtu AhAraM // 12 // esA ekkArasamA ikkArasamAsiyAsu 21(22) paDi0 chahiM Beyaasu| paNNavaNavitahaasaddahANabhAvAu aiyaaro||13|| dvAdazabhirbhikSupratimAbhiH pratiSiddhakaraNAdinA prakAreNa yo'ticAraH kRta iti, kriyA prAgvat, tatrodmotpAdanaiSaNAdizuddha-8 bhikSubhikSAzino bhikSavaH- sAdhavasteSAM pratimAH- pratijJA bhikSupratimAH, tAzcamA dvAdaza prtimaaH| mAsAI sattatA paDhamAbitisatta (satta) raaidinnaa| aharAI egarAI bhikkhUpaDimANa baarsgN||1|| c|| 5 // iti yAvat pazca mAsAn viharati paJcamI bhavet prtimaa| SaSTyAM brahmacArI tAvat viharet yAvat ssnnmaasaaH|| 6 / / saptamI saptaiva mAsAn naivAhArayet / sacittamAhAram / yadyadadhastanInAM tattaduparitanAsu sarvamapi / / 7 // Arambhasya svayaMkaraNaM aSTamyAM aSTa mAsAn varjayati / navamI nava mAsAn punaH preSArambhAn vivrjyti|| 8 // dazamI punardaza mAsAn uddiSTakRtamapi bhaktaM naiva bhuGkte / sa bhavati kSuramuNDaH zikhAM vA dhArayati yasyAm // 9 // yannihitamarthajAtaM pRcchatAM nijAnAM paraM sa brviiti| yadi jAnAti tadA kathayati atha naiva bravIti naiva jaane||10|| kSuramuNDo loco vA rajoharaNaM patadgRhaM ca gRhItvA / zramaNabhUto viharati navaraM sajJAtIyAnAmupari // 11 // mamIkAre'vyucchinne vrajati sajJAtIyapallI draSTum / tatrApi sAdhuvat yathA gRhNAti prAsukaM tvaahaarm|| 12 // eSaikAdazI ekAdazamAsikI etAsu / vitthprjnyaapnaa'shrddhaanbhaavaattvticaarH|| 13 // 0 mAsAdyAH saptAntAH prathamA dvitIyA tRtIyA sptraatrindivmaanaa| ahorAtrikI ekarAtrikI bhikSupratimAnAM dvAdazakam // 1 // 8 // 1146 // Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1147 // mAsAdyAH saptAntAH prathamAdvitrisapta (sapta) rAtridivA prathamA saptarAtrikI, dvitIyA saptarAtrikI, tRtIyA saptarAtrikI, 4. caturthaahorAtrikI, ekarAtrikI, idaM bhikSupratimAnAMdvAdazakamiti / ayamAsAM bhAvArtha:- paDivajjai saMpuNNo saMghayaNadhiijuo madhyayanam pratikramaNaM, mhaastto| paDimAu jiNamayaMmI saMmaM guruNA annunnnnaao||1|| gacchecciya nimmAo jA puvvA dasa bhave asNpunnnnaa| 4.3 SaSThAdinavamassa taiyavatthu hoi jahaNNo suyaabhigmo||2|| vosaThThacattadeho uvasaggasaho jaheva jinnkppii| esaNa abhiggahIyA yAvat ekatriM shtsthaanaani| bhattaM ca alevayaM tassa ||3||gcchaa viNikkhamittA paDivaje mAsiyaM mahApaDimaM / dattegabhoyaNassA pANassavi ega jA mAsaM sUtram ||4||pcchaa gacchamaIe eva dumAsi timAsi jA satta / navaraM dattIvuDDI jA satta u sttmaasiie||5|| tatto ya aTThamIyA havai 21(22) hU pddhmsttraaiNdii| tIya cautthacauttheNa'pANaeNaM aha viseso||6||tthaa cA''gamaH- paDhamasattarAIdiyANaM bhikkhUpaDimaMpaDivannassala paDi0 chahiM jiiv0| aNagArassa kappai se cauttheNaM bhatteNaM apANaeNaM bahiyA gAmassa ve tyAdi, uttANagapAsallINasajjIvAvi ThANe ThAittA / sahauvasagge bhikSughore divvAI tattha avikNpo||7||doccaavi erisacciya bahiyA gAmAiyANa NavaraMtu / ukkuDalagaMDasAI DaMDAitiuvva ThAittA // prtimaaH| 0 pratipadyate etAH saMpUrNaH saMhananadhRtiyuto mhaasttvH| pratimA jinamate samyak gurunnaa'nujnyaatH|| 1 // gacche eva niSNAto yAvat pUrvANi daza bhaveyurasaMpUrNAni / navamasya tRtIyaM vastu bhavati jaghanyaH zrutAdhigamaH / / 2 // vyutsRSTatyaktadehaH upasargasaho yathaite jinklpii| eSaNA abhigRhItA bhaktaM cAlepakRttasya // 3 // gacchAdviniSkramya. pratipadyate mAsikI mhaaprtimaam| dattirekA bhojanasya pAnasyApyekA yaavnmaasH|| 4 // pazcAd gacchamAyAti evaM dvimAsikI trimAsikI yAvat sptmaasikii| navaraM dattivRddhiH yAvat saptaiva saptamAsyAm // 5 // tatazcASTamI bhavati prathamasaptarAtrindivA / tasyAM caturthacaturthenApAnakenAsau vizeSaH / / 6 / / prathamAM saptarAtrindivAM bhikSupratimA pratipannasyAnagArasya kalpate'tha caturthena bhaktenApAnakena bahiAmasya vetyAdi, uttAnaH pArzvato naiSadhiko vA'pi sthAnaM sthitvaa| sahate upasargAn ghorAn divyAdIn // 1147 // tatrAvikampaH // 7 // dvitIyA'pIhazyeva bahimAdInAM paraM tu / utkuTukAsano bakrakASThazAyI vA daNDAyatiko vA sthitvA / / 8 // 8 Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 bhatta4. caturtha zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1148 // 8 // taccAevi evaM NavaraM ThANaM tu tassa godohii| vIrAsaNamahavAvI ThAija va aMbakhujo vaa||9|| emeva ahorAI chaTuM bhattaM apANayaMNavaraM / gAmaNayarANa bahiyA vagghAriyapANie tthaannN||10||emev egarAI aTThamabhatteNa ThANa baahiro|iisiipbbhaarge madhyayanam pratikramaNaM, annimisnynnegditttthiie||3||saahtttthdovi pAe vagdhAriyapANi ThAyaI tthaannN| vAghArilaMbiyabhuo sesa dasAsuMjahA bhnniyN|| 4.3 SaSThAdi yAvat ekatriM8 trayodazabhiH kriyAsthAnaiH pratiSiddhakaraNAdinA prakAreNa hetubhUtairyo'ticAraH kRta iti,kriyA pUrvavat, karaNaM kriyA, shtsthaanaani| sUtram karmabandhanibandhanA ceSTetyarthaH, tasyAH sthAnAni-bhedAH paryAyA arthAyAnarthAyetyAdayaH kriyAsthAnAni, tAni punastrayodaza 21(22) bhavantIti, Aha ca saGgrahaNikAraH paDi0 chahiM jiiv0|| aDANaTThA hiMsA'mhA diTThI ymos'dinnnney|abbhtthmaannmette mAyAlohe "riyvihiyaa||1|| kriyAarthAya kriyA, anarthAya kriyA, hiMsAyai kriyA, akasmAt kriyA, diTThiyatti dRSTiviparyAsakriyA ca sUcanAtsUtramitikRtvA, sthAnAni / mRSAkriyA'dattAdAnakriyA ca, adhyAtmakriyA, mAnakriyA, mitradoSakriyA, mAyAkriyA, lobhakriyA IryApathakriyA, ayamAsAM bhAvArthaH tasathAvarabhUehiM jo daMDaM nisiraI hu kajaMmi / Aya parassa va aTThA aTThAdaMDaM tayaM beMti // 1 // jo puNa saraDAIyaM / thAvarakAyaMca vaNalayAIyaM / mArettuM chiMdiUNa va chaDDe eso anntttthaae||2||ahimaai veriyassa va hiMsiMsu hiMsaivva hiNsihiii|| tRtIyasyAmapyevaM paraM sthAnaM tu tatra godohikaa| vIrAsanamathavA'pi tiSThedvA''mrakubjo vaa|| 9 // evamevAhorAtrikI SaSThaM bhaktamapAnakaM prm| grAmanagarayorbahistAt pralamba jastiSThati sthAnam / / 10 / / evamevaikarAtrikI aSTamabhaktena sthAnaM bhiH| ISatprAgbhAragato'nimiSanayana ekadRSTikaH // 11 // saMhRtya dvAvapi pAdau pralambitabhuja-8 8 // 1148 // stiSThati sthaanm| 'vAghAri' lambitabhujaH zeSaM dazAsu yathA bhaNitam // 12 // OM trasasthAvarabhUteSu yo nisRjati kaarye| AtmanaH parasya vA'rthAya arthadaNDaM taM bruvte|| 1 // yaH punaH saraTAdikaM sthAvarakAyaM ca vanalatAdikam / mArAyitvA chittvA vA tyajati eSo'narthAya // 2 // ahyAdevairiNo vA ahiMsIt hinasti vA hiNsissyti| Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyukti bhASya zrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1149 // jiiv0|| jo daMDaM Arabbhai hiMsAdaMDo bhave eso||3|| annaTThAe nisirai kaMDAi anna mAhaNe jo u| jo va niyaMto sassaM chiMdijjA 4. caturthasAlimAI y||4||es akamhAdaMDo ditttthivivjjaasoimohoi|jo mittamamittaMtI kAuMghAei ahvaavi||5||gaamaaiighaaesum madhyayanam pratikramaNaM, va ateNa teNaMti vAvi ghAejA / diTThivivajjAse so kiriyAThANaM tu paMcamayaM ||6||aaytttthaannaaygaainn vAvi aTThAe~ jo musaM 4.3 sssstthaadivyi|somospcciiodNddo chaTTho havai eso||7|| emeva AyaNAyagaaTThA jogeNhai adinnaM tu| eso adinnavattI ajjhatthIo yAvat ekatriM shtsthaanaani| imo hoi||8||nvi kovi kiMci bhaNaI tahavihu hiyaeNa dummaNo kiNpi| tassa'jjhatthI saMsaicauroThANA ime tassa // 9 // sUtram koho mANo mAyA loho ajjhatthakiriya eveso| jo puNa jAimayAI aTThaviheNaM tu mANeNaM ||10||mtto hIlei paraM khiMsada 21(22) paDi0 chahiM paribhavai mANavattesA / mAyapiinAyagAINa jo puNa appevi avarAhe // 11 // tivvaM daMDaM karei DahaNaMkaNabaMdhatAlaNAIyaM / taM mittadosavattI kiriyAThANaM havai dasamaM // 12 // ekkArasamaM mAyA aNNaM hiyayaMmi aNNa vaayaae| aNNaM AyaraI yA sa kriyAkammuNA guuddhsaamttho||13||maayaavttii esA tattopuNa lohavattiyA innmo|saavjjaarNbhprigghesu satto mhNtesu||14||th sthaanaani| 3- yo daNDamArabhate hiMsAdaNDo bhvedessH|| 3 // anyArthAya nisRjati kaNDAdi anyamAhanti yastu / yo vA gacchan zasyaM chindyAt zAlyAdIMzca // 4 // eSo'kasmAddaNDo dRSTiviparyAsato'yaM bhavati / yo mitramamitramitikRtvA ghAtayatyathavA'pi // 5 // grAmAdighAteSu vA astenaM stenamiti vA'pi ghaatyet| dRSTiviparyAsAt sa kriyAsthAnaM tu | paJcamam / / 6 / / AtmArthaM jJAtIyAdInAM vA'pyarthAya yo mRSA vadati / sa mRSApratyayiko daNDo bhavatyeSaH sssstthH|| 7 // evamevAtmajJAtIyArthaM yo gRhNAtyadattaM tu / eSo'dattapratyayo'dhyAtmastho'yaM bhavati // 8 // naiva ko'pi kiJcidbhaNati tathApi hRdaye durmanA kimpi| tasyAdhyAtmasthaH zaMsati catvAri sthAnAnImAni tasya // 9 // krodho mAno mAyalobho'dhyAtmakriya evaiSaH / yaH punarjAtimadAdinA'STavidhena tu mAnena // 10 // matto hIlayati paraM nindati paribhavati mAnapratyayikI eSA / mAtApitRjAtIyAnAM : yaH punrlpe'pypraadhe||11|| tIna karoti daNDaM dahanAGkanabandhatADanAdikam / tat mitradveSapratyayika kriyAsthAnaM bhavati dazamam / / 12 / / ekAdazamaM mAyA anyat hRdaye anydvaaci| anyadAcarati sa karmaNA gUDhasAmarthyaH // 13 / / mAyApratyayiyeSA tataH punrlobhprtyyikyessaa| sAvadyArambhaparigraheSu sakto mahatsu // 14 // tathA 2 Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 itthI kAmesu giddho appANayaM ca rkkhNto| aNNesiM sattANaM vahabaMdhaNamAraNaM kuNai // 15 // eso u lohavittI iriyAvahiyaM ao pavakkhAmi / iha khalu aNagArassA samiIguttIsuguttassa ||16||syyN tu appamattassa bhagavao jAva ckkhupmhNpi| nivayai tA suhumA vihu iriyAvahiyA kiriya esA // 17 // coddasahiM bhUyagAmehiM pannarasahiM paramAhaMmiehiM solasahiM gAhAsolasaehiM sattarasavihe saMjame aTThArasavihe abaMbhe egUNavIsAe __NAyajjhayaNehiM vIsAe asmaahitthaannehi|| caturdazabhirbhUtagrAmaiH, kriyA pUrvavat, bhUtAni-jIvAsteSAM grAmAH-samUhA bhUtagrAmAstaiH, te caivaM caturdaza bhavanti egidiyasuhumiyarA saNNiyara paNiMdiyA ysbiiticuu| pajattApajattA bheeNaM coddsggaamaa||1|| e.sa.apa. sa. pa. bAda, apa., bA.pa. ekendriyAH- pRthivyAdayaH sUkSmetarA bhavanti, sUkSmA bAdarAzcetyarthaH, saMjJItarAH paJcendriyAzca. be. apa. u.pa. saMjJino'saMjJinazceti bhAvanA, sabIticau tti saha dvIndriyatrIndriyacaturindriyaiH, ete hi paryAptakAte.apa.|| te.pa. paryAptakabhedena caturdaza bhUtagrAmA bhavanti, sthApanA ceyaM evaM caturdazaprakAro bhUtagrAmaH pradarzitaH, adhunA'mumeva guNasthAnadvAreNa darzayannAha saGgrahaNikAra:paM.saM.apa. a.saM.pa. saM.a.pa. saM.pa.] micchaTThiIsAsAyaNe ya taha sammamicchadiTThIya avirayasammaTThiI virovirae pamatte ye // 1 // tattoya appamatto niyaTTianiyaTTibAyare suhume| uvasaMtakhIrNamohe hoi sajogI ajogI y||2|| strIkAmeSu gRddha AtmAnaM ca rakSan / anyeSAM sattvAnAM vadhamAraNAGkanabandhanAni karoti // 15 // eSa tu lobhapratyayika IryApathikamataH pravakSyAmi / iha khalvanagArasya samitiguptisuguptasya // 16 // satataM tvapramattasya bhagavato yaavcckssuHpkssmaapi| nipatati tAvat sUkSmA IryApathikI kriyaiSA / / 17 // 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.3 SaSThAdiyAvat ektriNshtsthaanaani| sUtram 21(22) coddasahiM bhuuygaamehi| bhuutgraamaaH| // 1150 // ca.apa. ca.pa. // 1150 // Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1151 // gAthAdvayasya vyAkhyA- kazcidbhUtagrAmo mithyAdRSTiH, tathA sAsvAdanazcAnyaH, sahaiva tattvazraddhAnarasAsvAdanena vartata iti ||4. caturthasAsvAdanaH, kvaNaddhaNTAlAlAnyAyena prAyaH parityaktasamyaktvaH, taduttarakAlaM SaDAvalikAH, tathA coktaM- uvasamasaMmattAto madhyayanam pratikramaNaM, cayato micchaM apaavmaannss| sAsAyaNasaMmattaM tadaMtarAlaMmi chAvaliyaM // 1 // tathA samyagmithyAdRSTizca samyaktvaM pratipadyamAnaH 4.3 SaSThAdiprAyaHsaJjAtatattvarucirityarthaH, tathA'viratasamyagdRSTiH- dezaviratirahitaH samyagdRSTiH, viratAvirataH- zrAvakagrAmaH, pramattazca yAvat ekatriMprakaraNAtpramattasaMyatagrAmo gRhyate, tatazcApramattasaMyatagrAma eva, NiyaTTiaNiyaTTibAyaro tti nivRttibAdaro'nivRttibAdarazca, tatra shtsthaanaani| sUtram kSapakazreNyantargatojIvagrAmaHkSINadarzanasaptakaH nivRttibAdarobhaNyate, tata Urdhva lobhANuvedanaM yAvadanivRttibAdaraH,suhametti 21(22) lobhANUna vedayan sUkSmo bhaNyate, sUkSmasamparAya ityarthaH, upazAntakSINamohaH zreNiparisamAptAvantarmuhUrtaM yAvadupazAntavItarAgaH coddasahiM bhuuygaamehi| kSINavItarAgazca bhavati, sayogI aniruddhayogaH bhavasthakevaligrAma ityarthaH, ayogI ca niruddhayogaH zailezyAM gato hrasva guNasthAnapaJcAkSarodriNamAtrakAlaM yAvat iti gAthAdvayasamAsArthaH // vyAsArthastu prjnyaapnaadibhyo'vseyH||pnycdshbhiH paramAdhArmikaiH, kriyA pUrvavat, paramAzca te'dhArmikAzca 2, saMkliSTapariNAmatvAtparamAdhArmikAH, tAnabhidhitsurAha saGgahaNikAra: aMbe aMbarisIceva, sAme a sabale iya / ruddovaruddakAle ya, mahAkAletti aavre||1|| ___ asipatteM dhaNakuMbha, vAlU veyaraNI iy|khrssre mahAghose, ee pnnrsaahiyaa||2|| idaMgAthAdvayaM sUjJakRnniyuktigAthAbhireva prakaTArthAbhirvyAkhyAyate-dhADeMti pahAveMti ya haNaMti baMdhati (viMdhati vidhyanti) 0 upazamasamyaktvAt cyavamAnasya mithyaatvmpraapnuvtH| sAsvAdanasamyaktvaM tadantarAle ssddaavlikaaH||1|| 0 dhATayanti (prerayanti)pradhAvayanti(bhramayanti)ca ghnanti badhnanti - kaani| // 1151 // Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1152 // taha nisuMbhaMti / muMcaMti aMbaratale aMbA khalu tattha neriyaa||1||ohyhe ya tahiyaM nissaNNe kappaNIhiM kppNti| bidaliya 4. caturthacaTulayachinne aMbarisA tattha nerie||2||saaddnnpaaddnntunnnn (todaNa) viMdhaNa(baMdhaNa) rjjuutl(ly)pphaarehi| sAmA neraiyANaM madhyayanam pratikramaNaM, pavattayaMtI apuNNANaM // 3 // aMtagayaphepha (yakIka) sANi ya hiyayaM kAlejaphupphuse cunnnne| sabalA neraiyANaM pavattayaMtI 4.3 sssstthaadiapunnnnaannN||4|| asisattikuMtatomarasUlatisUlesu sUiciiyAsu / poeMti ruddakammA narayapAlA tahiM roddA // 5 // bhaMjaMti yAvat ekatriMaMgamaMgANi UrU bAhU sirANi karacaraNe / kappaMti kappaNIhiM uvaruddA paavkmmre||6||miiraasu suMDaesuya kaMDUsupayaNagesu shtsthaanaani| sUtram ya pyNti| kuMbhIsuya lohIsu ya payaMti kAlA uneriyaa||7||kppiNti kAgiNImaMsagANiM chiMdaMti sIhapucchANi / khAyaMti |21(22) ya neraie mahAkAlA paavkmmre||8|| hatthe pAe UrU bAhU ya siraMca aMguvaMgANi / chiMdaMti pagAmaMtu asineraiyA unerie|| coddasahiM | bhuuygaamehi| 9||knnnnotttthnaaskrcrnndsnnthnnpuuauurubaahuunnN / chayaNabheyaNasADaNa asipattadhaNUhiM pADiMti ||10||kuNbhiisuypdnniisu B tathA bhUmau pAtayanti / muJcanti ambaratalAt ambAH khalu tatra nairayikAn // 1 // upahatahatAn tatra ca niHsaMjJAn kalpanIbhiH klpnte| dvidalavat tiryakchinnAn / ambarSayastatra nairayikAn (kurvnti)||2|| zAtanapAtanavayanavyathanAni rjjultaaprhaaraiH| zyAmA nairayikANAM pravarttayanti apuNyAnAm // 3 // antragatakIkasAni hRdayaM / kAleyakaphupphusAni cuurnnynti|shblaa nairayikANAM prvrtyntypunnyaanaam||4||asishktikunttomrshuultrishuulessu suucicitikaasu|protynti rudrakarmANastu narakapAlAstatra raudraaH|| 5 // bhaJjanti aGgopAGgAni UruNI bAhU ziraH karau crnnau| kalpante kalpanIbhiH uparudrAH paapkrmrtaaH|| 6 // dIrghacullISu zuNThakeSu ca kumbhISu ca kandUSaka pracanakeSu (pracaNDeSu) ca pacanti / kumbhISu ca lauhISu ca pacanti kAlAstu nArakAn // 7 // kalpante kAkiNI (zlakSNa) mAMsAni chindanti siMhapucchAn (pRSThivardhA ) khAdayanti ca nairayikAn mahAkAlAH pApakarmaratAn / / 8 // hastau pAdau UruNI bAhU ca ziraH anggopaanggaani| chindanti prakAmameva asinarakapAlAstu nairayikAn // 9 // 8 // 1152 // karNoSThanAsikAkaracaraNadazanastanapUtorubAhUnAm / chedanabhedanazAtanAni asipatradhanurbhiH pAtayanti // 10 // kumbhISu ca pacanISu - paramA Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1153 // ylohiisukNddulohkuNbhiisu| kuMbhI u narayapAlA haNaMti pAiMti nresu||11|| taDataDataDassa bhuMjati bhajjaNe klNbuvaaluyaaptttte| vAluyagA neraiyA loleMti aMbaratalaMmi // 12 // vasapUyaruhirakesaThivAhiNI kalakalaMtajausottaM / veyaraNinirayapAlA neraie U pavAhati // 13 // kappaMti karagatehiM kappaMti paropparaM prsuehiN| saMbaliyamAruhaMtI kharassarA tattha nerie||14|| bhIe ya palAyaMte samaMtaotattha te niraMbhaMti / pasuNojahA pasuvahe mahaghosA tattha nerie||15||ssoddshbhirgaathaassoddshaiH sUtrakRtAGgAdyazrutaskandhAdhyayanairityarthaH, kriyA pUrvavat, tAni punaramUnyadhyayanAni___ samayo veyAlIyaM uvsaaNgprinnthiiprinnnnaay| nirayavibhattIvIratthaoya kusIlANa parihAsA // 1 // vIriyadhammasamarmAhI maggasamosaraNaM ahatahaM gNtho| jamaIyaMtaha gAhAsolasamaM hoi ajjhynnN||2|| gAthAdvayaM nigadasiddhameva, saptadazavidhe saMyame, saptadazavidhe-saptadazaprakAre saMyame sati, tadviSayo vA pratiSiddhakaraNAdinA prakAreNa yo'ticAraH kRta iti, kriyAyojanA pUrvavat, saptadazavidhasaMyamapratipAdanAyAha puDhavidaMgaagaNimAyavaNassai biti caupaNiMdiajjIvo / pahu~ppehamarjaNa pariTThavaNa maNo viikaaeN||1|| 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.3 SaSThAdiyAvat ektriNshtsthaanaani| sUtram 21(22) coddasahiM bhuuygaamehi| gAthASoDazaiH adhyayanaiH sptdshsNymH| // 1153 // calauhISu kandUlohakumbhISu / kumbhikAstu narakapAlAghnanti pAcayanti narakeSu / / 11 / / taDataDataDatkurvanto bhRjanti bhrASTe kadambavAlukApRSThe / vAlukA nairayikapAlAH lolayantyambaratale // 12 // vasApUyarudhirakezAsthivAhinIM kalakalajjalazrotasam / vaitaraNInarakapAlA nairayikAMstu pravAhayanti // 13 // kalpante krakacaiH kalpayanti parasparaM parazubhiH / zAlmalImArohayanti kharasvarAstatra nairayikAn / / 14 / / bhItAMzca palAyamAnAn samantatastatra tAnnirundhanti / pazUna yathA pazuvadhe mahAghoSAstatra nairayikAn // 15 // Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1154 // puDhavAiyANa jAva ya paMceMdiyasaMjamo bhave tesiN| saMghaTTaNAi na kare tiviheNaM krnnjoennN||1|| ajjIvehivi jehiM 4. caturthagahiehiM asaMjamo havai jinno| jaha potthadUsapaNae taNapaNae cammapaNae y||2|| gaMDI kacchavi muTTi saMpuDaphalae tahA madhyayanam pratikramaNaM, chivADI y| evaM potthayapaNayaM paNNattaM viiyraaehiN||3|| bAhallapuhuttehiM gaMDIpottho u tullago dIho / kacchavi aMte taNuo 4.3 SaSThAdimajhe pihalo munneyvvo||4||curNguldiihovaa vaTTAgii muTThipotthao ahvaa| cauraMguladIhocciya caurassovAvi viNNeo yAvat ekatriM shtsthaanaani| ||5||sNpuddo dugamAI phalagAvocchaM chivADimettAhe / taNupattUsiyarUvo hoi chivADI buhA beMti ||6||diiho vA hasso vA sUtram jo pilo hoI appbaahulle| taM muNiyasamayasArA chivADipotthaM bhnnNtiih||7|| duvihaM ca dUsapaNayaM samAsao taMpi hoina 21(22) nAyavvaM / appaDilehiyapaNayaMduppaDilehaM ca viNNeyaM ||8||appddilehiyduuse tUlI uvahANagaMca nAyavvaM / gaMDuvahANAliMgaNi coddasahiM bhuuygaamehiN| masUraeceva pottme||9||plhvikoyvipaavaarnnvyethaa ya daaddhigaaliio|duppddilehiyduuse eyaMbIyaM bhavepaNayaM // 10 // gAthASoDazaiH palhavi hatthuttharaNaM koyavao rUyapUrio pddo| daDhigAli dhoyapottI sesa pasiddhA bhave bheyaa||11|| taNapaNayaM puNa adhyayanaiH 0 pRthvyAdayo yAvacca paJcendriyAH saMyamo bhavetteSAm / saMghaTTanAdi na karoti trividhena karaNayogena // 1 // ajIveSvapi yeSu gRhIteSu asaMyamo bhavati yteH| yathA sNymH| pustakadUSyapaJcake tRNapaJcake carmapaJcake ca // 2 // gaNDI kacchapI muSTiH saMpuTaphalakastathA sRpATikA ca / etat pustakapaJcakaM prajJaptaM viitraagaiH|| 3 // bAhalyapRthaktvairgaNDIpustakaM tu tulyaM dIrgham / kacchapI ante tanukaM madhye pRthu munnitvym|| 4 // cataraGgalaM dIrgha vA vRttAkRti muSTipustakamathavA / caturaGgaladIrghameva caturasraM vA'pi vijJeyam // 5 // 8 saMpuTaH phalakAni dvikAdIni vakSye sRpATikAmadhunA / tanupatrocchritarUpaM bhavati sRpATikA budhA bruvate // 6 // dI| vA hasvo vA yaH pRthurbhavatyalpabAhalyaH / taM jJAtasamayasArAH sRpATikApustakaM bhaNantIha / / 7 / / dvividhaM ca dUSyapaJcakaM samAsatastadapi bhavati jJAtavyam / apratilekhitapaJcakaM duSpratilekhaM ca vijJeyam / / 8 // apratilekhitadUSyapaJcake tUlI upadhAnakaM ca jJAtavyam / gaNDopadhAnamAliGginI masUrakazcaiva potmyH|| 9 // palhavI( pralhattiH) kautapI prAvAro navatvak tathA daMSTrAgAlI tu / duSpratilikhitadUSye etad dvitIyaM bhavet paJcakam // 10 // palhavI hastAstaraNaM kautapo rutapUritaH pttH| daMSTrAgAlI dhautapotaM zeSau prasiddhau bhavetAM bhedau // 11 // tRNapaJcakaM puna-- saptadaza // 1154 // Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1155 // bhaNiyaM jiNehiM jiyraaydosmohehiN| sAlI vIhI koddavarAlaga rnnnnetnnaaiic||12|| alaelagAvimahisI migANamaiNaM 4. caturthaca paMcamaM hoi / taligA khallaga bajjhe kosaga kattI ya bIyaM tu||13|| aha viyaDahiranAI tAi na giNhai asaMjamo saahuu| madhyayanam pratikramaNaM, ThANAi jatthacete pehapamajjittu tattha kre||14|| esA pehuvapehA puNo ya duvihA u hoi nAyavvA / vAvArAvAvAre vAvAre jaha u8 4.3 SaSThAdigAmassa // 15 // eso uvikkhago hu avvAvAre jahA viNassaMtaM / kiM eyaM nu uvekkhasi duvihAe vettha ahigaaro||16|| yAvat ekatriMvAvAruvekkha tahiyaM saMbhoiya sIyamANa coei| coeI iyaraMpI pAvayaNIyaMmi kajaMmi ||17||avvaavaar uvekkhA navi coei shtsthaanaani| sUtram gihiM tu sIyaMtaM / kammesuM bahuvihesuM saMjama eso uvekkhaae||18|| pAe sAgAriesuM apamajittAvi saMjamo hoi / te ceva 21(22) pamajjaMte asAgArie saMjamo hoi // 19 // pANehiM saMsattaM bhattaM pANamahavAvi avisuddhaM / uvagaraNapattamAI jaM vA airitta coddasahiM bhuuygaamehiN| hojAhi ||20||tN pariThavaNavihIe avahaTTasaMjamo bhave eso| akusalamaNavairohe kusalANa udIraNaM jNtu||21||mnnvi- gAthASoDazaiH saMjama eso kAe puNa jaM avassakajaMmi / gamaNAgamaNaM bhavaI taovautto kuNai saMmaM // 22 // tavvajaM kummassava susamAhiya adhyayanaiH NitaM jinairjitarAgadveSamohaiH / zAlivrIhiH kodravaH rAlako'raNyatRNAni ca // 12 // ajaiDakagomahiSANAM mRgANAmajinaM ca paJcamaM bhvti| talikA khallako vardhaH sNymH| kozaH kartarI ca dvitIyaM tu||13 / / atha hiraNyavikaTAdIni (ajIvAH) tAni na gRhNAti asaMyamaH (matvAt) sAdhuH / sthAnAdi yatra cikIrSet prekSya pramAya' tatra kuryAt / / 14 / eSA prekSA upekSA punardvividhA tu bhavati jJAtavyA / vyApAre'vyApAre vyApAre yathaiva (indriya) grAmasya / / 15 / / eSa upekSakaH avyApAre yathA vinshyt| kimetattUpekSase dvividhayA'pyatrAdhikAraH / / 16 / / vyApAropekSA tatra sAMbhogikAn sIdatazcodayati / codayati itaramapi prAvacanIye kArye / / 17 / / avyApAropekSA naiva codayati gRhiNaM tu siidntm| karmasu bahuvidheSu saMyama eSa upekssaayaaH|| 18 // pAdau sAgArikeSu apramAApi (apramRjatyapi) saMyamo bhvti| tAveva pramArjayati asAgArike saMyamo bhavati // 19 // prANibhiH saMsaktaM bhaktaM pAnamathavA'pyavizuddham / upakaraNapAtrAdi yadvA'tiriktaM bhavet // 20 // tat pariSThApanavidhinA'pahRtyasaMyamo bhavedeSaH / akuzalamanovAcorodhe kuzalayorudIraNaM yattu / / 21 / / manovAksaMyamAvetau kAye punaryadavazyakArye / gamanAgamanaM bhavati tadupayuktaH karoti samyak / / 22 // saptadaza Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhyayanam zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1156 // paannipaaykaayss| havaI ya kAyasaMjamo ciTuMtasseva sAhussa ||23||assttaadshprkaare abrahmaNi-abrahmacarye sati tadviSayo vA 4. caturthapratiSiddhakaraNAdinA prakAreNa yo'ticAraH kRta iti, kriyA pUrvavat, tatrASTAdazavidhAbrahmapratipAdanAyAha saGgrahaNikAraH pratikramaNaM, orAliyaMca divvaM maNavaikAeNa karaNajoeNaM / aNumoyaNakAravaNe karaNeNa'TThArasAbaMbhaM // 1 // 4.3 SaSThAdiiha mUlato dvidhA'brahma bhavati- audArikaM tiryagmanuSyANAM divyaM ca bhavanavAsyAdInAm, cazabdasya vyavahitaH sambandhaH, yAvat ekatriM shtsthaanaani| manovAkkAyAH karaNaM tridhA, yogena trividhenaivAnumodanakArApaNakaraNena nirUpitam, pshcaanupuuyopnyaasH, abrahmASTAdazavidhaM / sUtram bhavati, iyaM bhAvanA- audArikaM svayaM na karoti manasA 3, nAnyena kArayati manasA 3, kurvantaM nAnumodate manasA 3, evaM 21(22) coddasahiM vaikriyamapi / prAkRtazailyA chAndasatvAccaikonaviMzatibhiAtAdhyayanairiti veditavyam, pAThAntaraM vA- egUNavIsAhiM NAyajjhaya bhuuygaamehiN| jehiMti evamanyatrApi draSTavyam, kriyA pUrvavat, jJAtAdhyayanAni jJAtAdharmakathAntarvartIni, tAnyekonaviMzati abhidhAnataH aSTAdazabrahma pratipAdayannAha saGgrahaNikAraH prtipaadnm| ukkhittAe saMghADe, aMDe kumme ya se le| tuMbe ya rohiNI mallI, mAgaMdI caMdimA iy||1|| __dAIve udagAeM, maMDukke teyalI iya / naMdi phaile avarakaMkA, oyanne susu puNddriyaa||2|| gAthAdvayaM nigadasiddham, / viMzatibhirasamAdhisthAnaiH, kriyA prAgvadeva, tAni cAmUni- davadavacAra'pamajjiya dupmjiy'irittsijaasnnie| rAiNiyaparibhAsiya therabbhUovaghAI y||1||sNjlnnkohnno pitttthimNsie'bhikkh'bhikkhmohaarii| ahikaraNakaroIraNa akAlasajjhAyakArI yaa||2|| sasarakkhapANipAe saddakaro kalaha jhaMjhakArI ya / sUrappamANabhotI tadvaja kUrmasyeva susamAhitapANipAdakAyasya / bhavati ca kAyasaMyamastiSThata eva sAdhoH / / 23 / / (16) (17) // 1156 // Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratikramaNaM. zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1157 // vIsaime esnnaasmie||3||gaathaatrym , asya vyAkhyA-samAdhAnaM samAdhiH- cetasaHsvAsthyaM mokSamArge'vasthitirityarthaH,. caturthana samAdhirasamAdhistasya sthAnAni-AzrayA bhedAH paryAyA asamAdhisthAnAnyucyante, davadavacAri duyaM duyaM niravekkho vaccaMto madhyayanam iheva appANaM paDaNAdiNA asamAhIe joei, anne ya satte bAdhaMte asamAhIe joei, sattavahajaNieNa ya kaMmuNA prloevi| 4.3 SaSThAdiappANaM asamAhIe joei, ato druta 2 gantRtvamasamAdhikAraNatvAdasamAdhisthAnam, evamanyatrApi yathAyogasvabuddhyA'kSara yAvat ekatriM shtsthaanaani| gamanikA kAryeti, apamajjie ThANe nisIyaNatuyaTTaNAi AyaraMto appANaM vicchugaDaMkAdiNA satte ya saMghaTTaNAdiNA asmaahiie| sUtram joei, evaM dupamajjievi Ayarato, airitte sejAAsaNietti airittAe sejjAe ghaMghasAlAe aNNevi AvAseMti ahigara 21(22) NAiNA appANaM pare ya asamAhIe joei AsaNaM- pIDhaphalagAi taMpi airittasamAhIe joei, rAyaNiyaparibhAsI rAi coddasahiM bhuuygaamehi| Nio- Ayario aNNo vA jo mahallo jAisuyapariyAyAdIhiM tassa paribhAsI paribhavakArI asuddhacittattaNao appANaM jJAtA'pare ya asamAhIe joyai, therovaghAI therA-AyariyA guravo te AyAradoseNa sIladoseNa ya NANAIhiM uvahaNati, uvahaNaMto dhyayanAni / asamAdhiduTThacittattaNao appANamaNNe ya asamAhIe joei, bhUyANi egidiyA te aNaTThAe uvahaNai uvahaNaMto asamAhIe joei, sthaanaani| 8 drutadrutacArI drutaM drutaM nirapekSo vrajan ihaivAtmAnaM patanAdinA'samAdhinA yojayati anyAMzca sattvAn bAdhyamAnAn asamAdhinA yojayati, sattvavadhajanitena ca karmaNA paraloke'pi AtmAnamasamAdhinA yojayati 1, apramArjite sthAne niSIdanatvagvartanAdyAcaran AtmAnaM vRzcikadaMzAdinA sattvAMzca saMghaTanAdinA'samAdhinA yojayati 2, evaM duSpramArjite'pyAcaran 3, atiriktazayyAsanika iti atiriktAyAM zayyAyAM ghava (bRhat) zAlAyAM anye'pyAvAsayanti adhikaraNAdinA''tmAnaM parAMzvAsamAdhinA yojayati, AsanaM- pIThaphalakAdi tadapyatiriktamasamAdhinA yojayati 4, rAnikaparibhASI rAnika:- AcAryaH anyo vA yo mahAn jAtizrutaparyAyAdibhistasya // 15 // paribhASI- parAbhavakArI azuddhacittatvAt AtmAnaM parAMzvAsamAdhinA yojayati 5, sthaviropaghAtI sthavirA:- AcAryAH guravastAn AcAradoSeNa zIladoSeNa ca jJAnAdibhirupahanti, upaghnan duSTacittatvAdAtmAnaM parAMzca asamAdhinA yojayati 6, bhUtA ekendriyAstAn anAyopahanti upaghnan asamAdhinA yojayati, . Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1158 // saMjalaNotti muhatte 2 rUsai rusaMto appANamaNNe ya asamAhIe joei, kohaNotti sai kuddho acaMtakuddho bhavai, so ya | 4. caturthaparamappANaMca asamAhIe joei, evaM kriyA vaktavyA, piTThimaMsietti paraMmuhassa avaNNaM bhaNai, abhikkhabhikkhamohArIti madhyayanam pratikramaNaM, abhikkhaNamohAriNI bhAsaM bhAsai jahA dAso tumaMcorovatti jaMvA saMkiyaMtaM nissaMkiyaM bhaNai evaM cevatti, ahigaraNakaro- |4.3 SaSThAdidIraNa ahigaraNAI kareti aNNesiMkalaheitti bhaNiyaM hoti yantrAdIni vA udIrati, uvasaMtANi puNo udIreti, akAlasajjhAya- yAvat ekatriM shtsthaanaani| kArI ya kAliyasuyaM ugghADAporisIe paDhai, paMtadevayA asamAhIe joei, sasarakkhapANipAo bhavai sasarakkhapANipAe sUtram saha sarakkheNa sasarakkhe athaMDillA thaMDillaM saMkamaMto na pamajjai thaMDillAovi athaMDillaM kaNhabhomAisu vibhAsA | 21(22) coisahiM sasarakkhapANipAe sasarakkhehi hatthehiM bhikkhaM geNhai ahavA aNaMtarahiyAe puDhavIe nisIyaNAi kareMto sasarakkhapANipAo bhuuygaamehi| bhavati, sadaM karei asaMkhaDabolaM karei vigAlevi mahayA saddeNa u vaei verattiyaM vA gAratthiyaM bhAsaM bhAsai, kalahakaretti jJAtA:appaNA kalahaM karei taM karei jeNa kalaho bhavai, jhaMjhakArI ya jeNa 2 gaNassa bheo bhavai savvo vA gaNo jhaMjhavio acchA dhyayanAni / asamAdhisaMjvalana iti muhUrte 2 ruSyati ruSyan AtmAnamanyAMzvAsamAdhinA yojayati 8, krodhana iti sakRt kruddhaH atyantakruddho bhavati, sa ca paramAtmAnaM cAsamAdhinA yojayati 9, pRSThamAMsAda iti parAGgakhasyAvarNaM bhaNati 10, abhIkSNamabhIkSNamavadhAraka iti abhIkSNamavadhAriNI bhASAM bhASate yathA dAsastvaM cauro veti yadvA zaGkitaM tat | niHzaGkitaM bhaNati evameveti 11, adhikaraNakara udIrakaH adhikaraNAni karoti anyeSAM kalahayatIti bhaNitaM bhavati, yantrAdIni vodIrayati, upazAntAni punarudIrayati 12-13, akAlasvAdhyAyakArI ca kAlikazrutaM coddhATapauruSyAM paThati, prAntadevatA'samAdhinA yojayet 14, sarajaskapANipAdo bhavati sarajaskapANipAdaH saha rajasA sarajaskaH asthaNDilAt sthaNDilaM saMkrAman na pramArjayati sthaNDilAdapi asthaNDilaM kRSNabhUmAdiSu vibhASA sasarajaskapANipAdaH sasarajaskAbhyAM hastAbhyAM bhikSA gRhNAti athavA'nantarhitAyAM pRthvyAM niSIdanAdi kurvan sasarajaskapANipAdo bhavati 15, zabdaM karoti-kalahabolaM karoti vikAle'pi mahatA zabdenaiva vadati vairAtrika vA gArhasthabhASAM bhASate 16, kalahakara iti AtmanA kalahaM karoti tatkaroti yena kalaho bhavati 17, jhaJjhakArI ca yena yena gaNasya bhedo bhavati sarbo vA gaNo sthaanaani| Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1159 // tArisaM bhAsai karei vA, sUrappamANabhoitti sUra eva pamANaM tassa udiyamette Araddho jAva na atthamei tAva bhuMjai sajjhAyamAI 4. caturthaNa kareti, paDicoio rUsai, ajIragAI ya asamAhi uppajjai, esaNA'samietti aNesaNaM na pariharai paDicoio sAhUhiM madhyayanam pratikramaNaM, samabhaMDai, apariharaMtoya kAyANamuvarohe vaTTai, vasa'to appANaM asamAhIe joeitti gaathaatrysmaasaarthH|| vistrstudshaakhyaad| 4.3 SaSThAdigranthAntarAdavaseya iti, yAvat ekatriM shtsthaanaani| ekavIsAe sabalehiM bAvIsAe parIsahehiM tevIsAe sUyagaDajjhayaNehiM cauvIsAe devehiM paMcavIsAe bhAvaNAhiM chavvIsAe sUtram dasAkappavavahArANaM uddesaNakAlehiM sattAvIsavihe aNagAracaritte aTThAvIsavihe AyArakappe egUNatIsAe pAvasuyapasaMgehiM tIsAe 22(23) ekavIsAe mohaNiyaThANehiM egatIsAi siddhAiguNehiM battIsAe jogsNghehiN||suutrm 22 // (23) sblehiN| ekaviMzatibhiH zabalaiH kriyA prAgvat, tatra zabalaM citramAkhyAyate, zabalacAritranimittatvAt karakarmakaraNAdayaH kriyA- shblaani| vizeSAH zabalA bhaNyante, tathA coktaM- avarAhami payaNue jeNa u mUlaM na vaccaI saahuu| sabaleMti taM carittaM tamhA sabalattaNaM beti ||1||taani caikaviMzatizabalasthAnAni darzayannAha taMjaha u hatthakammaMkuvvaMte mehuNaMca sevaMte / rAiMca bhuMjamANe AhAkamaMca bhuNjte||1||tttoy rAyapiMDaMkIyaM pAmicca abhihddNchejeN| jhajhito varttate tAdRzaM bhASate karoti vA 18, sUryapramANabhojIti sUrya eva pramANaM tasyodayamAtrAdArabdhaH yAvat nAstamayati tAvat bhunakti svAdhyAyAdi na karoti, praticodito ruSyati, ajIrNatvAdi cAsamAdhirutpadyate 19, eSaNA'samita ityaneSaNAM na pariharati praticoditaH sAdhubhiHsamaM kalahayati, apariharazca kAyAnAmuparodhe varttate, vartamAna AtmAnamasamAdhinA yojayati 20 / 7 aparAdhe pratanuke yena tu na mUlaM vrajati saadhuH| zabalayati tat cAritraM tasmAt zabalatvaM bruvte||1|| tadyathA tu hastakarma kurvati maithunaM ca sevmaane| rAtrau ca bhuJjAne AdhAkarma ca bhunyjaane||1|| tatazca rAjapiNDaM krItaM prAmityaM abhihRtmaacchedym| 2 8 // 1159 // Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1160 // bhuMjate sabale Upaccakkhiya'bhikkha jiy||shaa chammAsanbhaMtaraogaNAgaNaMsaMkamaM kareMte yAmAsambhaMtara tiNNi yadagalevAU kremaanno|| 3||maasbbhNtrovaamaaitthaannaaiNtinnikremaanne| pANAivAyauDikuvvaMte musaMvayaMte ya ||4||ginnhte ya adiNNaM AuTTitaha annNtrhiyaae| puDhavIya ThANasejaM nisIhiyaM vAvicetei ||5||evN ssnniddhaaessrkkhaacittmNtsillelu| kolAvAsapaiTThA kola ghuNA tesi aavaaso|| ||sNddspaannsbiio jAva u saMtANae bhave tahiyaM / ThANAi ceyamANo sabale AuTTiAe u||7|| AuTTi mUlakaMde pupphe ya phale ya bIyaharie y| bhuMjate sabalee taheva sNvcchrssNto||8||ds dagaleve kuvvaM taha mAiTThANa dasa ya vrisnto| AuTTiya sIudagaMvagghAriyahatthamatte y||9||dvviie bhAyaNeNa va dIyaMtaM bhattapANa ghettUNaM / bhuMjai sabalo eso igavIso hoi naayvvo||10|| AsAM vyAkhyA- hatthakamma sayaM kareMti pareNa vA kareMte sabale 1, mehuNaM ca divvAi 3 aikkamAisu tisusAlaMbaNe ya sevaMte sabale 2, rAiMca bhuMjamANetti, ettha caubhaMgo-diyA geNhai diyA bhuMjai(4) atikkamAisu 4 sabale, sAlaMbaNe puNa jayaNAe, - bhuJjAne zabalastu pratyAkhyAyAbhIkSNaM bhunakti ca // 2 // SaNmAsyabhyantarato gaNAd gaNaM saMkramaM kurvNshc| mAsAbhyantare trIzca dakalepAstu kurvan // 3 // mAsAbhyantarato vA mAtRsthAnAni trINi kurvan / prANAtipAtamAkucyA kurvan mRSA vadaMzca // 4 // gRhNati cAdattaM AkuThyA tathA'nantarhitAyAM / pRthvyAM sthAnaM zayyAM naiSedhikI vA'pi karoti / / 5 / / evaM sasnigdhAyAM sarajaskacittavacchilAleluni / kolAvAsapratiSThA kolA ghunnaastessaamaavaasH|| 6 // sANDasaprANasabIjo yAvat sasaMtAnako bhavet | tatra / sthAnAdi kurvan zabala AkuTyaiva // 7 // AkuThyA mUlakandAn puSpANi ca phalAni ca bIjaharitAni c| bhuJjAnaH zabala eSa tathaiva sNvtsrsyaantH|| 8 // daza dakalepAn kurvan tathA daza mAtRsthAnAni ca vrssaantH| AkuThyA zItodakaM pralambite (alpavRSTau) hastamAtreNa ca // 9 // dA bhAjanena vA (udakATTaiNa) dIyamAnaM bhaktapAnaM gRhItvA / bhunakti zabala eSa ekaviMzatitamo bhavati jJAtavyaH // 10||hstkrm svayaM karoti pareNa vA kArayati zabalo maithunaM ca divyAdi atikramAdibhistribhiH sAlambanazca sevamAnaH zabalaH, rAtrau ca bhujAne, atra caturbhaGgI- divA gRhNAti divA bhuGkte 4 atikramAdiSu zabalaH sAlambane punaryatanayA,2 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.3 SaSThAdiyAvat ektriNshtsthaanaani| sUtram 22(23) ekavIsAe sblehi| shblaani| // 1160 // Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1161 // saMnihimAIsu paDisevaNAe ceva, evamanyatrApi draSTavyaM 3, AhAkaMmaMca bhuMjate prakaTArthaM 4 rAyapiMDa 5 kIya 6 pAmicca 7 abhihaDa 8 4.caturtha madhyayanam acchejja pasiddhA paJcakkhiyabhikkha bhuMjai ya asaI paJcakkhiya 2 bhuMjae sabale 10, aMto chaNhaM mAsANaM gaNAo gaNasaMkama kareMte pratikramaNa, sabale aNNattha NANadaMsaNacarittaTThayAe 11, mAsabbhaMtara tiNNi ya dagaleve U karemANe levotti nAbhippamANamudagaM, bhaNiyaM ca 4.3 SaSThAdijaMghaddhA saMghaTToNAbhI levo pareNa levuvaritti, aMtomAsassa tinni udagaleve uttaraMte sabale 12, tiNNi ya mAiTThANAI pacchAyaNAINi yAvat ekatriM shtsthaanaani| kuNamANe sabale 13, AuTTiAe- upetya puDhavAi pANAivAyaM kuNamANe sabale 14, musaM vayaMte sabale 15, adiNNaM ca sUtram giNhamANe sabale 16, aNaMtarahiyAe sacittapuDhavIe ThANaM kAussaggaM seljaM sayaNaM nisIhiyaM ca kuNamANe sabale, sasaNiddhe | 22(23) ekavIsAe dageNa sasarakkhA puDhaviraeNa, cittamaMtasilAsaceyaNA silatti bhaNiyaM hoti,lelU leTTha, kolA-ghuNA tesimAvAso ghuNakhaiyaM sblehi| kaTuM, tattha ThANAI karemANe sabale, evaM saha aMDAIhiM jaM tatthavi ThANAi ceemANo sabale 17, AuTTiAe mUlAI bhuMjaMte shblaani| sabale 18, varisassaMto dasa dagaleve ya mAiTThANAI kuvvaMte sabale, 19-20 sIodagavagghAriya hatthamatteNa galaMteNaMpi bhaNiyaM - sannidhyAdeH pratiSevaNAyAmeva, AdhAkarmaNi ca bhuJjAne, rAjapiNDaM krItaM prAmityaM abhihRtaM AcchedyaM prasiddhAni pratyAkhyAyAbhIkSNaM bhunakti ca- asakRt pratyAkhyAya 2 bhuGkte zabalaH, antaHSaNNAM mAsAnAM gaNAt gaNasaMkramaM kurvan zabalaH anyatra jJAnadarzanacAritrArthAt , mAsAbhyantare trIzcodakalepAn kurvan, lepa iti nAbhipramANamudakam , bhaNitaM ca-janArdhaM saMghaTTo nAbhirlepaH parato lepoparIti, antaH mAsasya trInudakalepAnuttaran zabalaH, trINi ca mAtRsthAnAni pracchAdanAdIni kurvan zabalaH, jJAtvA | pRthvyAdiprANAtipAtaM kurvan zabalaH, mRSAM vadan zabalaH, adattaM ca gRhNan zabalaH, anantarhitAyAM sacittapRthvyAM sthAnaM kAyotsarga zayyAM (vasati) zayanaM naiSedhikIM cala karvana zabalaH, sasnigdhodakena sarajaskaH pRthvIrajasA cittamatI zilA sacetanA zileti bhaNitaM bhavati, lelu-leSTaH, kolA:- ghuNAH teSAmAvAso ghuNakhAditaM kASTham, tatra sthAnAdi kurvan zabalaH, evaM sahANDAdibhiH yat tatrApi sthAnAdi kurvan zabalaH, jJAtvA mUlAdi bhuJjAnaH zabalaH, varSasyAntardaza dakalepAn daza ca mAtRsthAnAni kurvan zabalaH, zItodakAhastamAtrAbhyAM galaJjyAmiti bhaNitaM bhavati, evaM dA galantyA bhAjanena ca dIyamAnaM gRhItvA bhuJjAnaH zabalaH / Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1162 // hoi, evaM davvIe galaMtIe bhAyaNeNa ya dijaMtaM ghettUNa bhuMjamANe sabale 21 ayaM ca samAsArthaH vyAsArthastu dazAkhyagranthAntarAdavaseyaH, evamasammohArthaM dazAnusAreNa sabalasvarUpamabhihitam, saGgrahaNikArastvevamAha varisaMto dasa mAsassa tinni dglevaaitthaannaaii| AuTTiyA kareMto vahAliyAdiNNamehuNNe // 1 // nisibhattakamanivapiMDa kIyamAI abhikkhsNvrie| kaMdAI bhuMjate udaullahatthAi gahaNaM ca // 2 // saccittasilAkole paraviNivAIsasiNiddha sNsrkkho| chammAsaMto gaNasaMkamaMca karakaMmamii sabale // 3 // asya gAthAtrayasyApi vyAkhyA prAgnirUpitasabalAnusAreNa kaaryaa| dvAviMzatibhiH parISahai:, kriyA pUrvavat, tatra mArgAcyavananirjarArthaM pariSoDhavyAH parISahAH (tattvA0 a09 sU0 8) samyagdarzanAdimArgAcyavanArthaM jJAnAvaraNIyAdikarmanirjarArthaM ca parisamantAdApatantaH kSutpipAsAdayo dravyakSetrakAlabhAvApekSAH soDhavyAH- sahitavyA ityarthaH, parISahAMstAn svarUpeNAbhidhitsurAha khuhA pivAsAsIuNhaM dasAcelA rithio| cariyAnisIhiyA sejA akkosa vaha jAyaNA // 1 // alAbha roga taNaphAsA malasakkAraparIsahA / paNNA aNNANasaMmattaM ii bAvIsa parIsahA // 2 // kSutparISahaH- kSudvedanAmuditAmazeSavedanAtizAyinI samyagviSahamANasya jaTharAntravidAhinImAgamavihitenAndhasAzamayato'neSaNIyaM ca pariharataH kSutparISahajayo bhavati, aneSaNIyagrahaNe tu na vijita: syAt kSutparISahaH, 1, evaM pipAsAparISaho'pi draSTavyaH2, sIyaM ti zIte mahatyapi patati jIrNavasanaH paritrANavarjito nAkalpyAni vAsAMsi parigRhNIyAt paribhuJjIta vA, nApizItArto'gniM jvAlayet anyajvAlitaMvAnA''sevayet, evamanutiSThatA zItaparISahajayaH kRto bhavati 3, uNhaM uSNaparitapto 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.3 SaSThAdiyAvat ektriNshtsthaanaani| sUtram 22(23) ekavIsAe sblehiN| zabalAni prisshaani| // 1162 // Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhyayanam zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1163 // 'pina jalAvagAhanasnAnavyajanavAtAdivAJchayet, naivAtapatrAdyuSNatrANAyA''dadIteti, uSNamApatitaMsamyak saheta, evamanu- . caturthatiSThatoSNaparISahajayaH kRto bhavati 4, dasa tti daMzamazakAdibhirdazyamAno'pi na tataH sthAnAdapagacchet, na ca tadapanayanArthaM 8 pratikramaNaM, dhUmAdinA yateta, na ca vyajanAdinA nivArayediti, evamanutiSThatA daMzapariSahajayaH kRto bhavati 5, evamanyatrApi kriyA hai 4.3 SaSThAdiyojyA, acela tti amahAdhanamUlyAnikhaNDitAni jIrNAni ca vAsAMsi dhArayet na ca tathAvidho dainyaM gacchet, tathA cAgamaH- yAvat ekatriM shtsthaanaani| parijuNNehiM vatthehiM, hokkhAmitti acele| aduvA sacelae hokkhaM, iti bhikkhU na ciMtae ||1||ityaadi6, ati tti viharatastiSThato sUtram vAyadyaratirutpadyate tatrotpannAratinA'pisamyagdharmArAmaratenaiva saMsArasvabhAvamAlocya bhavitavyam 7, itthIutti nastrINAmaGga- 22(23) pratyaGgasaMsthAnahasitalalitanayanavibhramAdiceSTAM cintayet, na jAtuciccakSurapitAsu nivezayet mokSamArgArgalAsukAmabuddhyeti ekavIsAe sblehi| 8, cariya tti varjitAlasyo grAmanagarakulAdiSvaniyatavasatirnirmamatvaH pratimAsaM caryAmAcarediti 9, nisIhiya tti zabalAni niSIdantyasyAmiti niSadyA- sthAnaM tat strIpazupaNDakavivarjitAvasatiM seveta pazcAdbhAvinastviSTAniSTopasargAn samyagadhisaheta prisshaani| 10, sejjatti zayyA saMstArakaH- campakAdipaTTo mRdukaThinAdibhedenoccAvacaH pratizrayo vA pAMzUtkarapracuraH ziziro bahudharmako vA tatra nodvijeta 11, akkosa tti AkrozaH- aniSTavacanaM tacchrutvA satyetarAlocanayA na kupyeta 12, vaha tti vadhaH- tADanaM pANipANilatAkazAdibhiH, tadapizarIramavazyaMtayA vidhvaMsata eveti matvA samyak saheta, svakRtakarmaphalamupanatamityevamabhisaMcintayet 13, jAyaNa tti yAcanaM-mArgaNam, bhikSorhi vastrapAtrAnapAnapratizrayAdi parato labdhavyaM sarvameva, zAlInatayA 8 cana yAzcAM pratyAdriyate, sAdhunA tu prAgalbhyabhAjA sajAte kArye svadharmakAyaparipAlanAya yAcanamavazyaM kAryamiti, evamanu 0 parijIrNeSu vastreSu bhaviSyAmyacelakaH / athavA sacelako bhaviSyAmIti bhikSurna cintayet // 1 // Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1164 // tiSThatA yAzAparISahajayaH kRto bhavati 14, alAbhatti yAcitAlAbhe'pi prasannacetasaivAvikRtavadanena bhavitavyaM 15, roga tti 4. caturtharoga:- jvarAtisArakAsazvAsAdistasya prAdurbhAve satyapina gacchanirgatAzcikitsAyAMpravartante, gacchavAsinastvalpabahutvA madhyayanam pratikramaNaM, locanayA samyak sahante, pravacanoktavidhinA pratikriyAmAcarantIti, evamanutiSThatArogaparISahajayaH kRto bhavati 16, taNaphAsa 4.3 SAhAditti azuSiratRNasya darbhAdeH paribhogo'nujJAto gacchanirgatAnAM gacchanivAsinAMca, tatra yeSAM zayanamanujJAtaM niSpannAnAM te tAna yAvat ekatri shtsthaanaani| darbhAn bhUmAvAstIrya saMstArottarapaTTakau ca darbhANAmupari vidhAya zerate, caurApahRtopakaraNA vA pratanusaMstArapaTTakAvatyantajIrNa sUtram tvAt, tathA'pitaM paruSakuzadarbhAditRNasparza samyak saheta 17, mala tti svedavArisamparkAtkaThinIbhUtaM rajo malo'bhidhIyate, savapuSi sthiratAmito grISmoSmasantApajanitadharmajalAdArdratAMgato durgandhirmahAntamudvegamApAdayati, tadapanayanAya na kadAcida ekavIsAe sblehi| bhilaSet- abhilASaM kuryAt 18, sakkAraparIsahe tti satkAro- bhaktapAnavastrapAtrAdInAM parato lAbhaH puraskAraH-saddhRtaguNo zabalAni tkIrtanaM vandanAbhyutthAnAsanapradAnAdivyavahArazca, tatrAsatkArito'puraskRto vA na dveSaM yAyAt 19, paNNa tti prajJAyate'nayeti prisshaani| prajJA- buddhyatizayaH, tatprAptau na garvamudvahet 20, aNNANaM ti karmavipAkajAdajJAnAnnodvijeta 21, asaMmattaM ti asamyaktvaparISahaH, sarvapApasthAnebhyo virataH prakRSTatapo'nuSThAyI niHsaGgazcAhaM tathApi dharmAdharmAtmadevanArakAdibhAvAnnekSe ato mRSA samastametaditi asamyaktvaparISahaH, tatraivamAlocayet- dharmAdharmI puNyapApalakSaNau yadi karmarUpau pudgalAtmako tatastayoH kAryadarzanAnumAnasamadhigamyatvam, atha kSamAkrodhAdiko dharmAdharmI tataH svAnubhavatvAdAtmapariNAmarUpatvAt pratyakSavirodhaH, // 1164 // devAstvatyantasukhAsaktatvAnmanuSyaloke kAryAbhAvAt duSSamAnubhAvAcca na darzanagocaramAyAnti, nArakAstu tIvravedanArtAH / pUrvakRtakarmodayanigaDabandhanavazIkRtatvAdasvatantrAH kathamAyAntItyevamAlocayato'samyaktvaparISahajayo bhavati, 'bAvIsa / Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASya bhAga-3 zrIAvazyaka parIsaha'tti ete dvAviMzatiparISahA iti gAthAdvayArthaH // trayoviMzatibhiH sUtrakRtAdhyayanaiH, kriyA pUrvavat, tAni punaramUni- 4. caturthaniyukti___puMDarIyakiriyaTThANaM AhArapariNapaJcakkhANakiriyA ya |anngaaraddnaalNd solasAiMca tevIsaM // 1 // madhyayanam pratikramaNaM, zrIhArika gAthA nigadasiddhaiva // caturviMzatibhirdevaiH, kriyA pUrvavat, tAnupadarzayannAha 4.3 SaSThAdivRttiyutam ____bhavaNavaNajoivemANiyA ya dasaaTThapaMcaegavihA / ii cauvIsaM devA kei puNa beMti arahaMtA // 1 // yAvat ekatriM shtsthaanaani| // 1165 // iyamapi nigdsiddhaiv||pnycviNshtibhirbhaavnaabhiH, kriyA pUrvavat, prANAtipAtAdinivRttilakSaNamahAvratasaMrakSaNAya bhAvyanta sUtram iti bhAvanAH, tAzcemAH | 22(23) iriyAsamiesayA jae, uveha bhuMjeja va pANabhoyaNaM / AyANanikkhevaduguMcha saMjae, samAhie saMjamae mnnovii||1||ahssscce ekavIsAe sblehi| aNuvIi bhAsae, je kohalohabhayameva vje|sdiihraayN samupehiyA siyA, muNI humosaM privjesyaa||2||symev u uggahajAyaNe, sUtrakRtAghaDe matimaM nisamma sai bhikkhu uggahaM / aNuNNaviya bhuMjijja pANabhoyaNaM, jAittA sAhamiyANa uggahaM // 3 // AhAragutte dhyynaani| devAH / avibhUsiyappA, itni nijjhAina saMthavejjA / buddho muNI khuDDakahaMna kujA, dhammANupehI saMdhae baMbhaceraM ||4||jeshruuvrsgNdhmaage, bhaavnaaH| phAse ya saMpappa mnnunnnnpaave| gihIpadosaMna kareja paMDie, sa hoi daMte virae akiMcaNe // 5 // gAthAH paJca, AsAM vyAkhyA-IraNam IryA, gamanamityarthaH, tasyAMsamitaH- samyagita IryAsamitaH, IryAsamitatA prathamabhAvanA yato'samitaH prANino hiMsedataH sadA yataH- sarvakAlamupayuktaH san uveha bhujejja va pANabhoyaNaM 'uveha'tti avalokya bhuJjIta pAnabhojanam, anavalokya bhuJjAnaH prANino hiMseta, avalokya bhoktavyaM dvitIyabhAvanA, evamanyatrApyakSaragamanikA kAryA, AdAnanikSepau- pAtrAdegrahaNamokSau Agamaprasiddhau jugupsati- karotyAdAnanikSepajugupsakaH, ajugupsan prANino hiMsyAt / // 1165 // Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1166 // tRtIyabhAvanA, saMyataH- sAdhuH samAhitaH san saMyame maNovai tti aduSTaM manaH pravartayet, duSTaM pravartayan prANino hiMset caturthI 4. caturthabhAvanA, evaM vAcamapi paJcamI bhAvanA, gatAH prthmvrtbhaavnaaH| dvitIyavratabhAvanAH procyante- ahassasacce tti ahAsyAt / madhyayanam pratikramaNaM, satyaH, hAsyaparityAgAdityarthaH, hAsyAdanRtamapi brUyAt, ato hAsyaparityAgaH prathamabhAvanA, anuvicintya- paryAlocya 4.3 SaSThAdibhASeta, anyathA'nRtamapi brUyAt dvitIyabhAvanA, yaH krodhaM lobhaM bhayameva vA tyajet, sa itthambhUto dIrgharAtraM- mokSaM samupekSya yAvat ekatriM shtsthaanaani| sAmIpyena draSTA(dRSTvA) siyA' syAt munireva mRSAM parivarjeta sadA, krodhAdibhyo'nRtabhASaNAditi bhAvanAtrayam, gatA dvitIyavrata sUtram bhaavnaaH| tRtIyavratabhAvanAH procyante-svayameva Atmanaiva prabhuMprabhusaMdiSTaM vA'dhikRtya avagrahayAJcAyAM pravartate anuvicintyA- 22(23) nyathA'dattaM gRhNIyAt prathamabhAvanA, ghaDe maimaM nisamma tti tatraiva tRNAdyanujJApanAyAMceSTeta matimAn nizamya- AkarNya pratigraha ekavIsAe sblehi| dAtRvacanamanyathA tadadattaM gRhNIyAt, paribhoga iti dvitIyA bhAvanA, sai bhikkhu uggahaM ti sadA bhikSuravagrahaM spaSTamaryAdayA'nujJApya sUtrakRtAbhajeta, anyathA'dattaM saMgRhNIyAt, tRtIyA bhAvanA, anujJApya gurumanyaM vA bhuJjIta pAnabhojanam, anyathA'dattaM gRhNIyAt caturthI dhyynaani| bhAvanA, yAcitvA sAdharmikANAmavagrahaM sthAnAdi kAryamanyathA tRtIyavratavirAdhaneti paJcamI bhAvanA, uktaastRtiiyvrtbhaavnaaH| bhaavnaaH| sAmprataM caturthavratabhAvanAHprocyante-AhAragutte tti AhAraguptaH syAt nAtimAtraM snigdhaMvA bhuJjIta, anyathA brahmavratavirAdhakaH syAt prathamA bhAvanA, avibhUSitAtmA syAd-vibhUSAM na kuryAd, anyathA brahmavratavirAdhakaH syAt dvitIyA bhAvanA, striyaM na nirIkSeta tadavyatirekAdindriyANi nA''lokayed, anyathA brahmavirAdhakaH syAt tRtIyA bhAvanA, na saMthavejjatti na stryAdisaMsaktAM vasati seveta, anyathA brahmavirAdhakaH syAt caturthI bhAvanA, buddhaH- avagatatattva: muniH- sAdhuH kSudrakathAM na kuryAt strIkathAM strINAM veti, anyathA brahmavirAdhakaH syAt paJcamI bhAvanA, dhamma(dhammANu)pehI saMdhae baMbhaceraM ti nigadasiddham, uktAzcaturtha devAH / Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1167 // vrtbhaavnaaH| paJcamavratabhAvanAH procyante- yaH zabdarUparasagandhAnAgatAn, prAkRtazailyA'lAkSaNiko'nusvAraH, spIzvasaMprApya manojJapApakAn- iSTAniSTAnityarthaH, gRddhiM- abhiSvaGgalakSaNAm, pradveSaH prakaTastaMna kuryAt paNDitaH, sa bhavati dAnto viratokiJcana iti, anyathA'bhiSvaGgAdeH paJcamamahAvratavirAdhanA syAt, paJcApi bhAvanAH, uktAH paJcamahAvratabhAvanAH, athavA'sammohArthaM yathAkramaM prakaTArthAbhireva bhASyagAthAbhiH procyante- paNavIsa bhAvaNAo paMcaNha mhvvyaannmeyaao| bhaNiyAo jiNagaNaharapujjehiM navara suttmi||1|| iriyAsamii paDhamA AloiyabhattapANabhoI y| AyANabhaMDanikkhevaNA ya samiI bhave taiyA // 2 // maNasamiI vayasamiI pANAivAyaMmi hoMti pNcev| hAsaparihAraaNuvIi bhAsaNA kohlohbhyprinnaa||3||es musAvAyassa adinnadANassa hotimA pNc| pahusaMdiTTha pahU vA paDhamoggaha jAe~ annuviiii|| 4 // uggahaNasIla biiyA tatthoggeNheja uggahaM jahiyaM / taNaDagalamallagAI aNuNNavejjA tahiM tahiyaM // 5 // taccami uggahaM tU aNuNNave sAriuggahe jA u| tAvaiya mera kAuMna kappaI bAhirA tss||6|| bhAvaNa cauttha sAhamiyANa sAmaNNamaNNapANaM tu / saMghADagamAINaM bhuMjejja aNuNNaviyae u||7|| paMcamiyaM gaMtUNaM sAhammiyauggahaM annunnnnviyaa| ThANAI ceejjA paMceva adiNNadANassa // 8 // baMbhavayabhAvaNAo No aimaayaapnniiymaahaare| docca avibhUsaNA U vibhUsavattI na u havejjA // 9 // taccA bhAvaNa itthINa iMdiyA maNaharA Na NijjhAe / sayaNAsaNA vicittA itthipasuvivajjiyA sejjA // 10 // esa cautthA Na kahe itthINa kahaM tu paMcamA esaa| saddA rUvA gaMdhA rasaphAsA paMcamI ee // 11 // rAgaddosavivajaNa apariggahabhAvaNAu paMceva / savvA paNavIseyA eyAsu na vaTTiyaM jNtu||12|| SaDviMzatibhirdazAkalpavyavahArANAmuddezanakAlaiH, kriyA pUrvavat, tAnevoddezanakAlAn-zrutopacArAn darzayannAha saGgahaNikAraH dasa uddesaNakAlA dasANa kappassa hoMti chacceva / dasa ceva vavahArassa vahoMti savvevi chvviisN||1|| 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.3 SaSThAdiyAvat ektriNshtsthaanaani| sUtram 22(23) ekavIsAe sblehi| suutrkRtaadhyynaani| devAH / bhaavnaaH| // 1167 // Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1168 // nigadasiddhA / saptaviMzatiprakAre'nagAracAritre sati- sAdhucAritre sati tadviSayo vA pratiSiddhAdinA prakAreNa yo'ticAraH kRta iti prAgvat, saptaviMzatibhedAn pratipAdayannAha saGgrahaNikAraH vayachakkamiMdiyANaMca niggaho bhAvakaraNasaccaM c|khmyaaviraagyaaviy maNamAINaM niroho y||1|| kAyANa chakka jogANa juttayA veynnaa'hiyaasnnyaa| taha mAraNaMtiya'hiyAsaNA ya ee'NagAraguNA // 2 // gAthAdvayam,asya vyAkhyA-vrataSaTkaM- prANAtipAtAdiviratilakSaNaM rAtribhojanaviratiparyavasAnam,indriyANAM ca zrotrAdInAM nigrahaH-iSTatareSuzabdAdiSurAgadveSAkaraNamityarthaH,bhAvasatyaM-bhAvaliGgamantaHzuddhiH,karaNasatyaM ca bAhyaM pratyupekSaNAdikaraNasatyaM bhaNyate, kSamA krodhanigrahaH, virAgatA lobhanigrahaH, manovAkkAyAnAmakuzalAnAmakaraNaM kuzalAnAmanirodhazca, kAyAnAMpRthivyAdinAM SaTkaM samyaganupAlanaviSayatayA'nagAraguNA iti, saMyamayogayuktatA, vedanAzItAdilakSaNA tadabhisahanA vA, tathA mAraNAntikA'bhisahanA ca-kalyANamitrabuddhyA mAraNAntikopasargasahanamityarthaH ete'nagAraguNA itigAthAdvayArthaH ||assttaaviNshtividh AcAra evA''cAraprakalpaH, kriyA pUrvavat, aSTAviMzatibhedAn darzayati satthapariNNA logo vijaoya sIosaNijja saMmattaM / AvaMti dhuvavimoho uvahANasuya mahApariNNA y||1|| piMDesaNasiji riyA bhAsajAyA yvtthpaaeNsaa| unhapaDimA sattekvatayaM bhaavnnvimuttiio||2|| ugghAyamaNugghAyaM ArUvaNA tivihamo nnisiihNtu| iya aTThAvIsaviho AyArapakappaNAmo'yaM // 3 // gAthAtrayaM nigadasiddhameva, ekonatriMzadbhiH pApazrutaprasaGgaiH, kriyA pUrvavat, pApopAdAnAni zrutAni pApazrutAni teSAM prasaGgAHtathA''sevanArUpA iti, pApazrutAni darzayannAha saGgrahaNikAra: 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, |4.3 SaSThAdiyAvat ektriNshtsthaanaani| sUtram | 22(23) | ekkavIsAe sblehi| dshaaklpvyvhaarH| aNagAra // 12 // Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1169 // aTThanimittaMgAI divyuppAyaMtalikkha bhomNc| aMgasaralakhaNavaMjaNaMca tivihaM puNokkekkaM // 1 // sutta vittItaha vattiyaM ca pAvasuya auNatIsavihaM / gaMdhavvana dRvatthu AuMdhaNuveyasaMjuttaM // 2 // gAthAdvayam, asya vyAkhyA- aSTa nimittAGgAni divyaM- vyantarAdyadRTTahAsAdiviSayam, utpAtaM-sahajarudhiravRSTyAdiviSayam, antarikSaM- grahabhedAdiviSayam, bhauma- bhUmivikAradarzanAdevAsmAdidaM bhavatItyAdiviSayam, aGga- aGgaviSayaM svaraMsvaraviSayam, vyaJjanaM- maSAdi tadviSayam, tathA ca- aGgAdidarzanatastadvido bhAvinaM sukhAdi jAnantyeva, trividhaM punarekai divyAdi sUtraM vRttistathA vArtikaM ca, ityanena bhedena- divvAINa sarUvaM aMgavivajjANa hoMti sttnnhN| suttaM sahassa lakkho ya vittI taha koDi vkkhaannN||1|| aMgassa sayasahassaM suttaM vittIya koDi vineyaa| vakkhANaM aparimiyaM iyameva ya vattiya jANa // 2 // ' pApazrutamekonatriMzadvidham, kathaM?, aSTau mUlabhedAH sUtrAdibhedena triguNitAzcaturviMzatiH gandharvAdisaMyuktA ekonatriMzadbhavanti, vatthu ti vAstuvidyA Au nti vaidyakam, zeSaM prakaTArtham // triMzadbhirmohanIyasthAnaiH, kriyA pUrvavat, sAmAnyenaikaprakRtikarma mohanIyamucyate, uktaM ca-aTThavihapi ya kammaM bhaNiyaM mohotti samAseNa mityAdi, vizeSeNa caturthI prakRtirmohanIyaM tasya sthAnAni- nimittAni bhedAH paryAyA mohanIyasthAnAni, tAnyabhidhitsurAha saGgrahaNikAraH / vArimajhevagAhittA, tase pANe vihiNsii| chAeu muhaM hattheNaM, aMtonAyaM galezvaM ||1||siisaaveddhenn veDhittA, saMkileseNa maare| 0 divyAdInAM svarUpamaGgavivarjitAnAM bhavati sptaanaam| sUtraM sahasraM lakSaM ca vRttistathA koTI vyAkhyAnam // 1 // aGgasya zatasahasraM sUtraM vRttizca koTI vijnyeyaa| vyAkhyAnamaparimitaM idameva vArtikaM jAnIhi // 2 // aSTavidhamapi ca karma bhaNitaM moha iti yat smaasen| 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.3 SaSThAdiyAvat ektrishtsthaanaani| sUtram 22(23) ekavIsAe sblehiN| AcAraprakalpAH / paapshrutaani| sUtram 22(23) ekavIsAe sblehi| ekavIsAe sblehi| mohniiysthaanaani| // 1169 // Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1170 // sIsaMmijeya AhetuM, duhamAreNa hiNsii||2||bhujnnss neyAraM, dIvaMtANaMca pANiNaM |saahaarnne gilANaMmi, pahU kiccaMna kuvvii|| 4. cturth3||saahuu akamma dhammAu, je bhaMsei uvtttthieN| NeyAuyassa maggassa, avagAraMmi vttttii|| 4 // jiNANaM NaMtapANINaM, avaNNaM jo u madhyayanam pratikramaNaM, bhAsaI / AyariyauvajjhAe, khiMsaI maMdabuddhIeM ||5||tesimev ya NANINaM, saMmaM no paDitappaI / puNo puNo ahigaraNaM, uppAe 4.3 sssstthaadititthbheye||6||jaannN AhaMmie joe, pauMjai puNo puNoM / kAme vamittA patthei, iha'nnabhavie iyaM // 7 // bhikkhUNaM bahusue'haMti, yAvat ekatriM shtsthaanaani| jo bhaasi'bhussue|thaa ya atavassI u, jo tavassitti'haM vae // 8 // jAyateeNa bahujaNaM, aMtodhUmeNa hiMsai / akiccamappaNA sUtram kAuM, kayameeNa bhaasi||9||niydduvhipnnihiie, paliuMce sAijogajutte ya / beI savvaM musaMvayasi, akkhINajhaMjhaesayA // 10 // 22(23) addhANaMmi pavesittA jo, dhaNaM harai pANiNaM / vIsaMbhittA uvAeNaM, dAre tasseva lubbhaI ||11||abhikkhmkumaarehi, kumAre'haMti ekavIsAe sblehiN| pAsai / evaM aMbabhayArIvi, baMbhayAritti'haM ve||12|| jeNevissariyaM NIe, vitte tasseva lubbhaI / tappabhAvuTThie vAvi, aMtarAyaM mohanIyakareise ||13||sennaaviipstthaarN, bhattAraM vAvi hiNsii| rahassavAvi nigamassa, nAyagaMseTThimeva vA ||14||apssmaanno passAmi, sthaanaani| ahaM devetti vA ve| avaNNeNaMca devANaM, mahAmohaM pakuvvai // 15 // gAthAH paJcadaza, AsAM vyAkhyA- vArimajjhe pANiyamajjhe avagAhitta tti tivveNa maNasA pAeNa akkamittA tase pANeitthimAI vihiMsai, se' tassa mahAmohamuppAemANe saMkiliTThacittattaNaoya bhavasayaduhaveyaNijjaM appaNo mahAmohaM pakuvvai, evaM sarvatra kriyA vAcyA 1, tathA chAeu DhaMkiuM muhaM hattheNaM ti uvalakkhaNamidamannANi ya kannAINi aMtonadaM ti hidae. // 1170 // sadukkhamArasaMtaM galeravaM galaeNa accaMtaM raDati hiMsati 2, sIsAveDheNa allacaMmAiNA kaeNAbhikkhaNaM veDhettA saMkileseNa / tivvAsuhapariNAmeNa mArae hiMsai jIvaMti 3, sIsaMmi je ya Ahetu- moggarAiNA vibhiMdiya sIsaM duhamAreNa mahAmohajaNageNa Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka | niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1171 // hiMsaitti 4, bahujaNassa neyAraMti-pahuM sAmitti bhaNiyaM hoi, dIvaM samuddamiva vujjhamANANaM saMsAre AsAsathANabhUyaM tANaM . caturtha madhyayanama ca- aNNApANAiNA tANakAriNaM pANiNaM jIvANaM taM ca hiMsai, se taM vihaMsate bahujaNasaMmohakAraNeNa mahAmohaM pakuvvai 5, pratikramaNa, sAhAraNe-sAmaNNe gilANaMmi pahU-samattho uvaeseNa saikaraNeNa vA tappiuMtahavi kiccaM osahajAyaNAi mahAghorapariNAmo 4.3 SaSThAdina kuvvai se'vi mahAmohaM pakuvvai, savvasAmaNNo ya gilANo bhavai, tathA jinopadezAd, uktaM ca-kiM bhaMte! jo gilANaM yAvat ekatriM shtsthaanaani| paDiyarai se dhaNNe udAhu je tuma dasaNeNa paDivajjai?, goyamA! je gilANaM paDiyarai, se keNaTeNaM bhaMte! evaM vuccai?, goyamA! je gilANaM sUtram paDiyarai se maM daMsaNeNaM paDivajjai je maMdasaNeNa paDivajjai se gilANaM paDiyaraitti, ANAkaraNasAraM khu arahatANaM dasaNaM, se teNaTeNaM 22(23) goyamA! evaM vuccai, je gilANaM paDiyarai se maM paDivajjai, je maM paDivajjai se gilANaM paDivajaItyAdi 6, tahA sAhuM tavassiM akamma ekavIsAe sblehiN| balAtkAreNadhammAo-suyacarittabheyAoje mahAmohapariNAme bhaMsetitti-vinivArei uvaTThiyaM-sAmIpyena sthitaM 7, neyAuyassa- mohanIyanayanazIlasya maggassa- NANAdilakkhaNassa dUsaNapagAreNa appANaM paraM ca vipariNAmaMto avagAraMmi vaTTai, NANe-kAyA sthaanaani| vayA ya tecciya' evamAiNA, daMsaNe ete jIvANaMtA kahamasaMkhejjapaesiyaMmiloyaMmiThAejA?, evamAiNA, cAritte jIvabahuttAu kahamahiMsagattaMti caraNAbhAva' ityAdinA 8, tathA jiNANaM-titthagarANaM aNataNANINaM- kevalINaM avannaM-niMdaM jo mahAghora kiM bhadanta! yo glAnaM praticarati sa dhanya utAho yo yuSmAn darzanena pratipadyate?, gautama! yo glAnaM praticarati, tat kenArthena bhadantaivamucyate ?, gautama! yo glAnaM praticarati sa mAM darzanena pratipadyate, yo mAM darzanena pratipadyate sa glAnaM praticaratIti, AjJAkaraNasAramevAhatAM darzanam, tadetenArthena gautamaivamucyate-yo glAnaM praticaratimA sa mAM pratipadyate yo mAM pratipadyate sa glAnaM pratipadyate (praticarati)10 kAyA vratAni ca taanyev| 0 ete jIvA anantAH kathamasaMkhyeyapradezike loke tiSTheyuH? 108 jIvabahutvAt kathamahiMsakatvamiti crnnaabhaavH| Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1172 // pariNAmo pabhAsai bhaNati, kathaM?, jJeyA'nantatvAtsarvArthajJAnasyAbhAva eva, tathA ca-'ajjavi dhAvati NANaM ajavi loo aNaMtao hoi| ajavi na tuhaM koI pAvai savvaNNuyaM jiivo||1||' evamAi pabhAsai, na puNajjANati jahA-'khINAvaraNo jugavaM logamalogaM jiNo pgaasedd'| vavagayaghaNapaDalo iva parimiyayaM desmaaicco||1||'9, AyariyauvajjhAe pasiddhe khiMsaha niMdai jaccAIhiM, abahussuyA vA ee tahAvi amhevi eesiMtu sagAse kiMpi kahaMci avahAriyaMti maMdabuddhIe bAletti bhaNiyaM hoi 10, tesimeva ya AyariovajjhAyANaM paramabaMdhUNaM paramovagArINaMNANINa nti guNovalakkhaNaM guNehiM pabhAvie puNo tesiM ceva kabje samuppaNNe saMmaM na paDitappai AhArovagaraNAIhiM Novajujjei 11, puNo puNo tti asaI ahigaraNaM jo tissAi uppAe kahei nivajattAi titthabheyae NANAimaggavirAhaNatthaMti bhaNiya hoi 12, jANaM Ahamie joe- vasIkaraNAilakkhaNe pauMjai puNo puNo asaitti 13, kAme icchAmayaNabheyabhiNNe vamettA caiUNa, pavvajjamanbhuvagamma patthei abhilasai ihabhavie-mANusse ceva aNNabhavie-divve 14, abhikkhaNaM 2' puNo 2 bahussue'haMti jo bhAsae, bahussue (bahussueNa) aNNeNa vA puTThosa tumaM bahussuo?, AmaMti bhaNai tuNhikko vA acchai, sAhavo ceva bahussuetti bhaNati 15, atavassI tavassitti vibhAsA 16, jAyateeNa aggiNA bahujaNaM ghare choDhuM aMto dhUmeNa abhiMtare dhUmaM kAUNa hiMsai 17, akiccaM pANAivAyAi appaNA kAuM kayameeNa bhAsai- aNNassa utthobhaM dei 18, niyaDuvahipaNihIe paliuMcai niyaDI- aNNahAkaraNalakkhaNA mAyA uvahI taM karei jeNa taM pacchAijai aNNahAkayaM paNihI evaMbhUta eva (ca) rai, anena prakAreNa 'paliuMcaI' vaMceitti bhaNiyaM hoi 19, 0 adyApi dhAvati jJAnamadyApi loko'nantako bhvti| adyApi na tava ko'pi prApnoti sarvajJatAM jIvaH // 1 // 0 kSINAvaraNo yugapad lokamalokaM jinaH prakAzayati / vyapagataghanapaTala iva parimitaM deshmaadityH|| 1 // 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.3 SaSThAdiyAvat ektriNshtsthaanaani| sUtram | 22(23) ekavIsAe sblehi| mohniiysthaanaani| // 1172 // Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1173 // sAijogajutte ya- azubhamanoyogayuktazca 20, beti bhaNai savvaM musaM vayai sabhAe 21, akkhINajhaMjhae sayA akSINakalaha ityarthaH, jhaMjhA- kalaho 22, addhANaMmi paMthe pavesettA neUNa vissaMbheNa jo dhaNaMsuvaNNAI harai pANiNaM- acchiMdai 23, jIvANaM, visaMbhettA- uvAeNa keNai atulaM pIiMkAUNa puNo dAre-kalatte tasseva jeNa samaM pII kayA tattha lubbhai 24, abhikkhaNaM puNo 2 akumAre saMte kumAre'haMti bhAsai 25, evamabaMbhayArimi vibhAsA 26, jeNevissariyaM nIe- aizvarya prApita ityarthaH, vitte dhaNe tasseva saMtie lubbhai 27, tappabhAvuTThie vAvi-logasaMmayattaNaM patte tasseva keNai pagAreNa aMtarAyaM karei 28 seNAvaI rAyANunAyaM vA cAuraMtasAmi pasatthAraM- lehAriyamAi bhattAraM vA vihiMsai raTThassa vAvi nigamassa jahAsaMkhaM nAyagaMseTTimeva vA, nigamo-vaNisaMghAo 29, appassamANo mAiTThANeNa pAsAmi ahaM devatti vA vae 30, avanneNaM ca devANaM jaha kiM tehiM kAmagaddahehiM je amhaM na uvakareMti, mahAmohaM pakuvvai kalusiyacittattaNao 31, ayamadhikRtagAthAnAmarthaH / ekatriMzadbhiH siddhAdiguNaiH, kriyA pUrvavat, sitaMdhmAtamasyeti siddhaH Adau guNA AdiguNAH siddhasyAdiguNAH siddhAdiguNAH, yugapaddhAvino na kramabhAvina ityarthaH, tAnevopadarzayannAha sahaNikAra: paDiseheNa saMThANavaNNagaMdharasaphAsavee ya / paNapaNadupaNaTThatihA igtiismkaaysNgruhaa||1|| pratiSedhena saMsthAnavarNagandharasasparzavedAnAm, kiyar3hedAnAM? paJcapaJcadvipazcASTatribhedAnAmiti, kiM?- egatriMzatsiddhAdiguNA bhavanti, akAyasaMgaruha tti akAya:- azarIraH asaGgaH- saGgavarjitaH aruhaH- ajanmA, ebhiH sahakatriMzadbhavanti, tathA coktaM-se Na dIhe Na hasse Na vaTTe na tase na caurase na parimaMDale 5 na kiNhe na nIle na lohie na hAlidde na sukkile 5 na subbhigaMdhe na (r)sa na dIrghaH na hrasvo na vRtto na tryamro na caturasro na parimaNDalo na kRSNo na nIlo na lohito na hAridro na zuklo na surabhirna 2 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.3 SaSThAdiyAvat ektriNshtsthaanaani| sUtram 22(23) ekkavIsAe sblehiN| mohniiysthaanaani| Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. caturtha zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1174 // dubbhigaMdhe 2 na titte na kaDue na kasAe na aMbile na mahure 5 na kakkhaDe na maue na garue na lahue na sIe na uNhe na niddhe na lukkhe na kAe Na saMge na ruhe na itthI na purise na napuMsae, prakArAntareNa siddhAdiguNAn pradarzayannAha madhyayanam pratikramaNaM, ahavA kameNava darisaNaMmi cattAri Aue paMca / Aima aMte sese dodo khINabhilAveNa igatIsaM // 1 // | 4.3 SaSThAdi__ athave ti vyAkhyAntarapradarzanArthaH, karmaNi karmaviSayA kSINAbhilApenaikatriMzadguNA bhavanti, tatra navadarzanAvaraNIye, navabhedA yAvat ekatriMiti-kSINacakSurdarzanAvaraNaH 4 kSINanidraH5, catvAra AyuSke-kSINanarakAyuSkaH 4 paMca Aime tti Adye jJAnAvaraNIyAkhye shtsthaanaani| sUtram karmaNi paJca-kSINAbhinibodhikajJAnAvaraNa: 5 aMte tti antye- antarAye karmaNi paJcaiva kSINadAnAntarAya: 5 zeSakarmaNi | 22(23) vedanIyamohanIyanAmagotralakSaNe dvau dvau bhedau bhavataH, kSINasAtAvedanIyaH kSINAsAtAvedanIyaH kSINadarzanamohanIyaH kSINa-ekavIsAe sblehi| cAritramohanIyaH kSINAzubhanAma kSINazubhanAma kSINanIcairgotraH kSINoccairgotra iti gaathaarthH|| siddhAdi guNAH / 4.4 yoga saGkahAH // atha caturthA'dhyayane yogsngghaaH|| dvAtriMzadbhiryogasaGghahaiH, kriyA pUrvavat, iha yujyanta iti yogA:-manovAkkAyavyApArAH, te cAzubhapratikramaNAdhikArAtprazastA eva gRhyante, teSAM ziSyAcAryagatAnAmAlocanAnirapalApAdinA prakAreNa sagrahaNAni yogasaGgrahAHprazastayogasaGkahanimittatvAdAlocanAdaya eva tathocyante, te ca dvAtriMzadbhavanti, tadupadarzanAyAha niyuktikAraH durgandho na tikto na kaTuko na kaSAyo nAmlo na madhuro na karkazo na mRdurna guruna laghurna zIto noSNo na snigdho na rUkSo na kAyavAn na saGgavAn na ruho na strI na puruSo na npuNskm| // 1174 // Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. caturtha zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1175 // ni0- Aloya'NA niravalAve, aaviisuddhmmyaa| aNissiovahANe ya, sikkhA NippaDikammayA // 1274 // ni0- aNNAyayA alohe ya, titikkhA ajjave suii| sammadiTThI samAhI ya, AyAre viNaovae / / 1275 // madhyayanam pratikramaNaM, ni0- dhiMI maIya saMvege, paNihI suvihi sNvre| attadosovasaMhAro, savvakAmavirattiyA // 1276 // |4.4 yogani0- paJcakkhANAM viussagge, appamAe lvaalve|jhaannsNvrjoge ya, uddae mAraNaMtie / 1277 // snggrhaaH| ni0-saMgANaMca pariNNA, pAyacchittakaraNe iya / ArAhaNA ya maraNaMte, battIsaMjogasaMgahA / / 1278 / / niyuktiH 1274-78 AloyaNa tti prazastamokSasAdhakayogasaGgrahAya ziSyeNA''cAryAya samyagAlocanA dAtavyA 1, niravalAve tti AcAryo'pi AlocanAprazastamokSasAdhakayogasaGgrahAyaiva dattAyAmAlocanAyAM nirapalApa: syAt, nAnyasmai kathayedityarthaH, ekArAntazca prAkRte niralApa tAdayo prathamAnto bhavatItyasakRdAveditaM yathA-'kayare Agacchai dittarUveM' ityAdi 2, AvatIsu daDhadhammata tti tathA yogasaGgahAyaiva yogsnggrhaaH| sarveNa sAdhunA''patsu dravyAdibhedAsu dRDhadharmatA kAryA, Apatsu sutarAM dRDhadharmeNa bhavitavyamityarthaH, 3, aNissiovahANe / tti prazastayogasaGgahAyaivAnizritopadhAnaMca kAryam, athavA-'nizrita upadhAne ca yatnaH kAryaH, upadadhAtItyupadhAnaM-tapaH na nizritamanizritaM- aihikAmuSmikApekSAvikalamityarthaH, anizritaM ca tadupadhAnaM ceti samAsaH 4, sikkha tti prazastayogasaGgahAyaiva zikSA''sevitavyA, sA ca dviprakArA bhavati- grahaNazikSA''sevanAzikSA ca 5, nippaDikammaya tti prazastayogasaGgrahAyaiva niSpratikarmazarIratA sevanIyA, na punarnAgadattavadanyathA vartitavyamiti 6 prathamagAthAsamAsArthaH ||annaayy tti tapasyajJAtatA kAryA, yathA'nyo na jAnAti tathA tapaH kAryam, prazastayogAH saGgahItA bhavantItyetat sarvatra yojyaM 7, alohe tti alobhazca kAryaH, athavA'lobhe yatnaH kAryaH 8, titikkha tti titikSA kAryA, parISahAdijaya ityarthaH9, ajave // 1175 // Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. caturtha zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1176 // tti RjubhAva:- ArjavaM tacca kartavyaM 10, sui tti zucinA bhavitavyam, saMyamavatetyarthaH 11, sammaddiTThitti samyaga- aviparItA dRSTiH kAryA, samyagdarzanazuddharityarthaH 12, samAdhizva kAryaH, samAdhAnaM samAdhiH-cetasaH svAsthyaM 13, AcAre viNaovae tti madhyayanam dvAradvayam, AcAropagaH syAt, na mAyAM kuryAdityarthaH 14, tathA vinayopagaH syAt, na mAnaM kuryAdityarthaH 15, dvitIyagAthA-3 pratikramaNaM, 4.4 yogsmaasaarthH|| dhiI maI yatti dhRtirmatizca kAryA, dhRtipradhAnA matirityarthaH 16, saMvege tti saMvegaH kAryaH 17, paNihi tti snggrhaaH| praNidhistyAjyA, mAyA na kAryetyarthaH 18, suvihi tti suvidhiH kArya:19, saMvare tti saMvaraH kAryaH, na tu na kArya iti niyuktiH vyatirekodAharaNamatra bhAvi 20, attadosovasaMhAre tti AtmadoSopasaMhAraH kAryaH 21, savvakAmavirattaya tti sarvakAmaviraktatA 1274-78 AlocanAbhAvanIyA 22, iti tRtiiygaathaasmaasaarthH||pnyckkhaanne tti mUlaguNauttaraguNaviSayaM pratyAkhyAnaM kAryamiti dvAradvayaM 23-24, niralApaviussagge tti vividha utsargo vyutsargaH sa ca kArya iti dravyabhAvabhedabhinnaH, 25 appamAe tti na pramAdo'pramAdaH, apramAdaH tAdayo kAryaH 26, lavAlave tti kAlopalakSaNaM kSaNe 2 sAmAcAryanuSThAnaM kArya 27, jhANasaMvarajoge tti dhyAnasaMvarayogazca kAryaH, yogsnggrhaaH| dhyAnameva saMvarayogaH, 28, udaye mAraNaMtie tti vedanodaye mAraNAntike'pi na kSobhaH kArya iti 29 cturthgaathaasmaasaarthH|| niyuktiH saMgANaM ca pariNa tti saGgAnAM ca jJaparijJApratyAkhyAnaparijJAbhAvena parijJA kAryA 30, pAyacchittakaraNe iya prAyazcittakaraNaM ca AlocanA kAryaM 31 ArAhaNA ya maraNaMti tti ArAdhanA ca maraNAnte kAryA, maraNakAla ityarthaH, 32 ete dvAtriMzad yogasaGghahA iti pnycmgaathaasmaasaarthH||1274-78||aadydvaaraabhidhitsyaa''hni0- ujjeNi aTTaNe khalu sIhagirisopArae ya puhivii| macchiyamalle dUrallakUviephalihamalle ya // 1279 // // 1176 // ujjeNitti NayarI, tIe jiyasattUraNNo aTTaNo mallo atIva balavaM, sopArae paTTaNe puhaivaI rAyA siMhagirI nAma mallavallaho, (r) ujjayinI nagarI, tasyAM jitazatrurAjJo'dRNo mallo'tIva balavAn, sopArake pattane pRthvIpatI rAjA siMhagiri ma mallavallabhaH, - 1279 attttndRssttaantH| Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. caturtha pratikramaNaM, zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1177 // sdd'haaH| niyuktiH 1279 AlocanA ahana pativarisamaTTaNajaohAmieNa aNeNa macchiyamalle kae jieNa aTTaNeNa bharugacchAharaNIe dUrullakUviyAe gAme phalihamalle ketti| evamakSaragamanikA'nyAsAmapi svabuddhyA kAryA, kathAnakAnyeva kathayiSyAmaH, adhikRtagAthA pratibaddhakathAnakamapi vineyajanahitAyocyate- ujeNINayarIe jiyasattU rAyA, tassa aTTaNo mallo savvarajjesu ajeo, io ya samuddatIre sopArayaM NayaraM, tattha sIhagirI rAyA, soya mallANaM jo jiNai tassa bahuM davvaM dei, soya aTTaNo tattha gaMtUNa varise 2 paDAyaM giNhai, rAyA ciMtei- esa annAo rajjAo AgaMtUNa paDAyaM harai, esa mama ohAvaNatti paDimallaM maggai, teNa ego macchio diTTho vasaM pibaMto, balaM ca se vinnAsiyaM, nAUNa posio, puNaravi aTTaNo Agao, so ya kira maho hohititti aNAgayaM ceva sayAoNayarAo appaNo patthayaNassa avallaM bhariUNa avvAbAheNaM ei, saMpattoya sopArayaM, juddhe parAjio macchiyamalleNaM, gao ya sayaM AvAsaM ciMtei, eyassa vuDDI taruNayassa mama hANI, aNNaM mallaM maggai, suNai ya- suraTThAe atthitti, eeNa bharuyacchAharaNIe gAme dUrullakUviyAe karisago diTTho- egeNa hattheNa halaM vAhei egeNa phalahio uppADei,taMca daTThaNa Thio prativarSamaTTanajayApabhrAjitenAnena mAtsyikamalle kRte jitenATTanena bhRgukacchaharaNyAM dUrIyakUpikAgrAme kArpAsikamallaH kRta iti / ujjayinInagayA~ jitazatrU rAjA, tasyATTano mallaH sarvarAjyeSu ajeyaH, itazca samudratIre sopArakaM nagaram, tatra siMhagirI rAjA, sa ca mallAnAM yo jayati tasmai bahudravyaM dadAti, sa cATTanastatra gatvA varSe 2 patAkAM harati (gRhNAti), rAjA cintayati- eSo'nyasmAd rAjyAdAgatya patAkAM harati, eSA mamApabhrAjaneti pratimallaM mArgayati, tenaiko mAtsyiko dRSTo vasAM piban , balaM ca tasya parIkSitam, jJAtvA poSitaH, punarapyaTana AgataH, sa ca kila maho bhaviSyatIti anAgata eva svasmAt nagarAt AtmanaH pathyadanasya goNIM bhRtvA'vyAbAdhenAyAti, saMprAptazca sopArakam, yuddhe parAjito mAtsyikamallena, gatazca svakamAvAsaM cintayati, etasya vRddhistaruNasya mama hAniH, anyaM malaM mArgayati, zRNoti ca-surASTrAyAmastIti, etena bhRgukacchahariNyAM grAme dUrIyakUpikAyAM karSako dRSTaH- ekena hastena halaM vAhayati ekena karpAsamutpATayati, taM ca dRSTvA - // 1177 // Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1178 // dRssttaantH| pecchAmi se AhAraMti, AvallA mukkA, bhajjA ya se bhattaM gahAya AgayA, patthiyA, kUrassa ujjhamajIe ghaDao pecchai, 4. caturthajimio saNNAbhUmi gao, tatthavi pecchai savvaM vattiyaM, vegAlio vasahiM tassa ya ghare maggai, dinnA, Thio, saMkahAe madhyayanam pratikramaNaM, pucchar3a,-kAjIviyA?, teNa kahie bhaNai- ahaM aTTaNo tumaMIsaraM karemitti, tIse bhajjAe se kappAsamollaM dinnaM, avallA ya, 4.4 yogasA savaladdhA ujjeNiM gayA, vamaNavireyaNANi kayANi posio nijuddhaM ca sikkhAvio, puNaravi mahimAkAle teNevala snggrhaaH| vihiNA Agao, paDhamadivase phalahiyamallo macchiyamallo ya juddhe egovi na parAjio, rAyA biiyadivase hohititti niyuktiH 1279 aigao, imevi sae sae Alae gayA, aTTaNeNa phalahiyamallo bhaNio-kahehi puttA! jaM te dukkhAviyaM, teNa kahiyaM, | AlocanA makkhittA'kkheveNaM puNaNNavIkayaM, macchiyassavi raNNA saMmaddagA pesiyA, bhaNai- ahaM tassa piupi Na bibhemi, ko so aTTanavarAo?, bitiyadivase samajujjhA, tatiyadivase aMbiyapahAro vaisAhaM Thio macchio, aTTaNeNa bhaNio phalihitti, teNa phalahiggAheNa gahio sIse, taM kuMDiyanAlagaMpiva egate paDiyaM, sakkArio gao ujjeNiM, paMcalakkhaNANa bhogANa sthitaH pazyAmi asyAhAramiti balIvardI muktI, bhAryA ca tasya bhaktaM gRhItvA''gatA, prasthitA, udghATane kUrasya ghaTaM prekSate, jimitaH saMjJAbhUmiM gataH, tatrApiH prekSate / sarvaM vartitam, vaikAliko vasatiM tasyaiva gRhe mArgayati, dattA, sthitaH, saMkathAyAM pRcchati- kA jIvikA?, tena kathite bhaNati- ahamaTTanastvAmIzvaraM karomIti, tasya bhAryAyai tena kAsamUlyaM dattaM balIvardI ca, sA sabalIvardojjayinIM gatA (sA''zvastA, tau ujjayinIM gatau), vamanavirecanAni kRtAni, poSito niyuddhaM ca zikSitaH, punarapi imahimakAle tenaiva vidhinA''gataH, prathamadivase kasimallo mAtsyikamallazca yuddhe eko'pi na parAjitaH, dvitIyadivase bhaviSyatIti rAjA'tigataH, imAvapi svaka Alaye 8 gatau, aTTanena karpAsamallo bhaNita:- kathaya putra! yatte duHkhitam, tena kathitam, mekSitvA akSepeNa punarnavIkRtam, mAtsyikAyApi rAjJA saMmardakAH preSitAH, bhaNati- ahaM // 1178 // tasya piturapi na bibhemi, kaH sa varAkaH, dvitIyadivase samayuddhI tRtIyadivase prhaaraato vaizAkhaM sthito mAtsyikaH, aTTanena bhaNita:- phalihIti, tena phalahigrAheNa * gRhItaH zIrSe, tat kuNDikAnAlamivaikAnte patitam, satkArito gata ujjayinIm, paJcalakSaNAnAM bhogAnA-2 Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratikramaNaM, zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1179 // AbhAgI jAo, iyaro mao, evaM jahA paDAgA tahA ArAhaNapaDAgA, jahA aTTaNo tahA Ayario, jahA mallo tahA sAhU, 4. caturthapahArA avarAhA, jo te guruNo Aloei so nissallo nivvANapaDAgaM telokkaraMgamajjhe harai, evaM AloyaNaM prati yogasaGgraho madhyayanam bhavati / ee sIsa guNA, niravalAvassa jo annassa na kahei erisameteNa paDiseviyaMti, ettha udAharaNagAhA 4.4 yogadaMtapuradantacakke saccavadI dohale ya vnnyre| dhamitta dhaNasirI ya paumasirI ceva dddhmitto||1280|| snggrhaaH| asyA vyAkhyA- kathAnakAdavaseyA, taccedaM-daMtapure Nayare daMtacakko rAyA, saccavaI devI, tIse dohalo-kahaM daMtamae pAsAe niyuktiH 1280 abhiramijjai?, rAyAe pucchiyaM, daMtanimittaM ghosAviyaM raNNA jahA- uciyaM mollaM demi, jo na dei tassa rAyA sarIraniggaha nirapalAkarei, tattheva Nayare dhaNamitto vANiyao, tassa do bhAriyAo, dhaNasirI mahaMtI paumasirI tu DahariyA pIyayarI yatti, aNNayA patAyAM savattINaM bhaMDaNaM, dhaNasirI bhaNai-kiM tuma evaM gavviyA? kiM tujjha mahAo ahiyaM, jahA saccavaIe tahA te kiM pAsAo dRddhmitrH| kIrejjA?, sA bhaNai-jaina kIrai to ahaM nevatti uvagarae (varae) bAraM baMdhittA ThiyA, vANiyao Agao pucchai- kahiM . paumasirI?, dAsIhiM kahiyaM, tattheva aiyao, pasAei, na pasIyaitti, jai natthi na jIvAmi, tassa mitto davamitto nAma, mAbhAgIjAtaH, itaro mRtaH, evaM yathA patAkA tathA''rAdhanApatAkA, yathA- 'nastathA AcAryaH, yathA mallastathA sAdhuH, prahArA aparAdhAH, yatastAn gurUNAmAlocayati &sa nizzalyo nirvANapatAkAM trailokyaraGgamadhye harati, evamAlocanAM prati yogasaMgraho bhvti| ete ziSyaguNAH, nirapalApasya- yo'nyasmai na kathayati- IdRzametena prati-8 sevitamiti, atrodaahrnngaathaa| dantapure nagare dantacakro rAjJA, satyavatI devI, tasyA dauhRdaH kathaM dantamaye prAsAde'bhirame, rAjJA pRSTam, dantanimittaM ghoSitaM rAjJA yathA 8 ucitaM mUlyaM dadAmi, yo na dAsyati tasya rAjA zarIranigrahaM karoti, tatraiva nagare dhanamitro vaNik, tasya dve bhArye, dhanazrImahatI padmazrIstu laghvI priyatarA ceti, anyadA 8 // 1179 // sapatnayorbhaNDanam, dhanazrIbhaNati- kiM tvamevaM garvitA? kiM tava mat adhika?, yathA satyavatyAstava kiM prAsAdaH kriyate?, sA bhaNati- yadi na kriyate tadA'haM naivetyapavarake dvAraM baddhA sthitA, vaNigAgataH pRcchati- kva padmazrIH?, dAsIbhiH kathitam, tatraivAbhigataH, prasAdayati, na prasIdatIti, yadi nAsti na jIvAmi, tasya mitra dRDhamitro nAma, Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ patAyAM zrIAvazyaka so Agao, teNa pucchiyaM, savvaM kahei, bhaNai-kIrau, mA imAe maratIe tumaMpi marijjAsi, tumaMmi marate ahaM, rAyAe ya 4. caturthaniyuktighosAviyaM, to pacchannaM kAyavvaM tAhe so daDhamitto puliMdagapAuggANi maNIyamalattagaM kaMkaNaM ca gahAya aDaviM gao, daMtA, madhyayanam bhASya pratikramaNaM, zrIhAri0 laddhA puMjo kao, teNa taNapiMDigANa majjhe baMdhittA sagaDaM bharettA ANIyA, Nayare pavesijaMtesu vasaheNa taNapiMDagA kaDDiyA, | 4.4 yogavRttiyutam tao khaDatti daMto paDio, nagaragottiehiM diTTho gahio rAyAe uvaNIo, bajjhoNINijjai, dhaNamitto soUNa Agao, snggrhaaH| bhAga-3 rAyAe pAyavaDio vinnavei, jahA eemae ANAviyA, so pucchio bhaNai- ahameyaM na yANAmi kotti, evaM te avaroppara niyuktiH // 1180 // 1280 bhaNaMti, rAyAe savahasAviyA pucchiyA, abhao diNNo, parikahiyaM, pUettA visajjiyA, evaM niravalAveNa hoyavvaM aayriennN| nirapalAbitio- egeNa egassa hatthe bhANaM vA kiMci paNAmiyaM, aMtarA paDiyaM, tattha bhANiyavvaM- mama doso iyareNAvi mmNti| dRddhmitrH| niravalAvetti gayaM 2 / iyANiM AvaIsudaDhadhammattaNaM kAyavvaM, evaM jogA saMgahiyA bhavaMti, tAo ya AvaiocattAri, taM0 davvAvaI 4, udAharaNagAhA8 sa AgataH, tena pRSTam, sarvaM kathayati, bhaNati- kriyatAm, mA'syAM mriyamANAyAM tvamapi mRthAH, tvayi mriyamANe'ham, rAjJA ca ghoSitam, tataH pracchannaM karttavyam, tadA sa dRDhamitraH pulindraprAyogyANi maNikAM alaktakaM kaGkaNAni ca gRhItvA'TavIM gataH, dantA labdhAH pucaH kRtaH, tena tRNapiNDInAM madhye baddhA zakaTaM bhRtvA''nItAH, nagare pravizyamAneSu vRSabheNa tRNapiNDyaH kRSTAH, tataH khaTaditi dantaH patitaH, nagaraguptikaidRSTo gRhItazca, rAjJa upanItaH, vadhyo niSkAzyate, dhanamitraH zrutvA''gataH, rAjJaH pAdayoH patito vijJapayati- yathA mayaite AnAyitAH, sa pRSTo bhaNati- ahamenaM na jAnAmi ka iti, evaM tau parasparaM bhaNataH, rAjJA zapathazaptau pRSTI, abhayaM dattam, parikathitam, pUjayitvA visRSTau / evaM nirapalApena bhavitavyaM AcAryeNa / dvitIyaH- ekenaikasya haste bhAjanaM vA kizciddattam, antarA patitam, tatra bhaNitavyaM- mama doSaH, (r) itareNApi mameti / nirapalApamiti gataM 2 / idAnImApatsu dRDhadharmatA kartavyA, evaM yogAH saMgRhItA bhavanti, tAzcApadazcatasraH, tadyathA- dravyApad 4, udAharaNagAthA-- // 1 Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1981 // ni0- ujjeNIe dhaNavasu aNagAre dhammaghosa paae| aDavIe satthavibbhama vosiraNaM sijjhaNA ceva / / 1281 // 4. caturthaasyA vyAkhyA kathAnakAdavaseyA, taccedaM- ujjeNI NayarI, tattha vasUvANiyao, so caMpaMjAtukAmo ugghosaNaM kArei jaha madhyayanam pratikramaNaM, (nAe) dhanno, eyaM aNunnavei dhammaghoso nAmaNagAro, tesu dUraM aDavimaigaesu puliMdehiM vilolio sattho io taio naTTho, |4.4 yogaso aNagAro aNNeNa loeNa samaM aDaviMpaviTTho, te mUlANi khAyaMti pANiyaMca piyaMti, so nimaMtijjai, necchai AhArajjAe, snggrhaaH| egattha silAyale bhattaM paccakkhAyaM, adINassa ahiyAsemANassa kevalaNANamuppaNaM siddho, daDhadhammayAe jogA saMgahiyA, niyuktiH |1281 esA davvAvaI, khettAvaI khettANaM asaIe kAlAvaI omodariyAi, bhAvAvaIe udAharaNagAhA dravyApadi ni0- mahurAe jauNa rAyA jauNAvaMkeNa daMDamaNagAre / vahaNaM ca kAlakaraNaM sakkAgamaNaM ca pavvajjA / / 1282 // dhrmghossH| niyuktiH vyAkhyA kathAnakAdavaseyA, taccedaM- mahurAe NayarIe jauNo rAyA, jauNAvaMkaM ujjANaM avareNa, tattha jauNAe kopparo / 1282 diNNo, tattha daMDo aNagAro AyAvei, so rAyAe niteNa diTTho, teNa roseNa asiNA sIsaM chinnaM, anne bhaNaMti- phaleNa bhAvApadi Ahao, savvehiMvi maNussehiM patthararAsI kao, kovodayaM par3a tassa AvaI, kAlagao siddho, devAgamaNaM mahimAkaraNaM | ujjayinI nagarI, tatra vasurvaNik, sa campAM yAtukAma udghoSaNAM kArayati, yathA dhanyaH, etamanujJApayati dharmaghoSo nAmAnagAraH, teSu dUramaTavImatigateSu pulindrairvilolitaH sArthaH itastato naSTaH, so'nagAro'nyena lokena samamaTavIM praviSTaH, te mUlAni khAdanti pAnIyaM ca pibanti, sa nimantryate, necchati AhArajAtam, ekatra zilAtale bhakta pratyAkhyAtam, adInasyAdhyAsInasya kevalajJAnamutpannaM siddhaH, dRDhadharmatayA yogAH saMgRhItAH, eSA dravyApad, kSetrApat kSetrANAmasati kAlApat avamodarikAdi bhaavaapdhudaahrnngaathaa|(r) mathurAyAM nagaryAM yamuno rAjA yamunAvakramudyAnamaparasyAm, tatra yamunAyAM skandhAvAro datta, tatra daNDo'nagAra AtApayati, sa rAjJA nirgacchatA // 1181 // dRSTaH, tena roSeNAsinA, zIrSa chinnam, anye bhaNanti- bIjapUreNAhataH, sarvairapi manuSyaiH prastararAziH kRtaH, kopodayaM prati tasya Apat, kAlagataH siddhaH, devAgamanaM mahimakaraNaM daNDaH / Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1182 // 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.4 yogsngghaaH| niyuktiH 1283 anizrito padhAne mhaagiriH| sakkAgamaNaM pAlaeNaM vimANeNa, tassavi ya raNo adhitI jAyA, vajeNa bhesiosakkeNa-jai pavvaisito muccasi, pavvaio, therANa aMtie abhiggahaMgeNhai-jai bhikkhAgaosaMbharAmiNa jememi, jai darajimiotA sesagaM vigiMcAmi, evaM teNa kira bhagavayA egamavi divasaM nA''hAriyaM, tassavi davvAvaI, daMDassa bhAvAvaI, AvaIsu daDhadhammatatti gayaM 3 / iyANiM aNissiovahANetti, na nizritamanizritam, dravyopadhAnaM upadhAnakameva bhAvopadhAnaM tapaH, so kira aNissio kAyavvo iha parattha ya, jahA keNa kao?, etthodAharaNagAhA ni0- pADaliputta mahAgiri anasuhatthI ya settttivsubhuutii| vaidisa ujeNIe jiyapaDimA elakacchaMca // 1283 // imIe vakkhANaM- anjathUlabhaddassadosIsA- ajjamahAgirI ajasuhatthI ya, mahAgirI ajasuhatthissa uvajjhAyA, mahAgirI gaNaM suhatthissa dAUNa vocchiNNo jiNakappotti, tahavi apaDibaddhayA houtti gacchapaDibaddhA jiNakappaparikammaM kareMti, te viharaMtA pADaliputtaM gayA, tattha vasubhUtI seTThI, tesiM aMtiyaM dhammaM soccA sAvago jAo, so aNNayA bhaNai anjasuhatthiM bhayavaM! majjha dinno saMsAranittharaNovAo, mae sayaNassa parikahiyaM taM na tahA laggaI, tubbhevi tA aNabhijoeNaM gaMtUNaM & zakrAgamanaM pAlakena vimAnena, tasyApi ca rAjJo'dhRtirjAtA, vajreNa bhApitaH zakreNa- yadi pravrajasi tarhi mucyase, pravrajitaH, sthavirANAmantike'bhigrahaM gRhNAti-8 yadi bhikSAgataH smarAmi na jemAmi, yadi ardhajimitastadA zeSaM tyajAmi, evaM tena kila bhagavataikasminnapi divase nAhatama, tasyApi dravyApat, daNDasya bhAvApat, Apatsu baDhadharmateti gataM 3 / idAnImanizritopadhAnamiti. tata kilAnizritaM karttavyaM iha paratra ca, yathA kena kRtaM?, atrodAharaNagAthA-0 asyA vyAkhyAnaM-AryasthUlabhadrasya dvau ziSyau- AryamahAgirirAryasuhastI ca, mahAgirirAryasuhastina upAdhyAyaH, mahAgirigaNaM suhastine dattvA vyucchinno jinakalpa iti, tathApyapratibaddhatA bhavatviti 8 gacchapratibaddhAH jinakalpapirakarmaNAM kurvanti, te (suhastinaH) viharantaH pATalIputraM gatAH, tatra vasubhUtiH zreSThI, teSAmantike dharmaM zrutvA zrAvako jAtaH, so'nyadA bhaNati Aryasuhastina- bhagavan! mahyaM dattaH saMsAranistaraNopAyaH, mayA svajanAya parikathitaM tanna tathA lagati, yUyamapi tat anabhiyogena gatvA - 11 Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1183 // 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.4 yogsnggrhaaH| niyuktiH 1283 anizritopadhAne mhaagiriH| kahehitti, so gaMtUNa pakahio, tattha ya mahAgirI paviTTho, te daTThaNa sahasA uTThio, vasubhUtI bhaNai- tubbhavi anne AyariyA?, tAhe suhatthI tesiM guNasaMthavaM karei, jahA- jiNakappo atIto tahAvi ee evaM parikammaM kareMti, evaM tesiM ciraM kahittA aNuvvayANi ya dAUNa gao suhatthI, teNa vasubhUiNA jemittA te bhaNiyA- jai eriso sAhU eja to se tubbhe ujhaMtagANi evaM karenja, evaM diNNe mahAphalaM bhavissai, bIyadivase mahAgirI bhikkhassa paviThThA, taM apuvvakaraNaM daLUNa ciMtei-davvao 4, NAyaM jahA NAo ahaMti taheva abbhamite niyattA bhaNaMti- ajjo! aNesaNA kayA, keNaM? tume jeNasi kallaM abhuTThio, dovi jaNA vatidisaM gayA, tattha jiyapaDimaM vaMdittA ajjamahAgirI elakacchaM gayA gayaggapadagaM vaMdayA, tassa kahaM elagacchaM nAmaM?, taM puvvaM dasaNNapura nagaramAsI, tattha sAviyA egassa micchadihissa diNNA, veyAliyaM AvassayaM kareti paccakkhAi ya, so bhaNai-kiM rattiM uThThittA koi jemei?, evaM uvahasai, aNNayA sobhaNai-ahaMpi paccakkhAmi, sA bhaNai-bhaMjihisi, so bhaNai- kiM aNNayAvi ahaM rattiM uThettA jememi?, dinaM, devayA ciMtei- sAviyaM uvvAser3a ajja NaM uvAlabhAmi, tassa kathayateti, sa gatvA prakathitaH, tatra ca mahAgiriH praviSTaH , tAn dRSTvA sahasotthitaH, vasubhUtirbhaNati- yuSmAkamapyanye AcAryAH?, tadA suhastinasteSAM guNasaMstavaM kurvanti, yathA jinakalpo'tItastathApyete evaM parikarma kurvanti, evaM tebhyazciraM kathayitvA'nuvratAni ca datvA gataH suhastI, tena vasubhUtinA jimitvA te bhaNitAHyadyetAdRzaH sAdhurAyAyAt tadA tasmai yUyamujhitakAnyevaM kuryAt , evaM datte mahAphalaM bhaviSyati, dvitIyadivase mahAgirirbhikSAyai praviSTaH, tadapUrvakaraNaM dRSTvA cintayatidravyataH4, jJAtaM yathA jJAto'hamiti tathaivAbhrAntA nirgatA bhaNanti- Arya! aneSaNA kRtA, kathaM?, tvaM yenAsi kalye'bhyutthitaH, dvAvapi janau videzaM gatau, tatra jIva pratimA vanditvA AryamahAgiraya eDakAkSaM gatA gajAgrapadakavandakAH, tasya kathameDakAkSaM nAma?, tat pUrvaM dazArNapura nagaramAsIt, tatra zrAvikA ekasmai mithyAdRSTaye dattA, vikAle AvazyakaM karoti pratyAkhyAti ca, sa bhaNati- kiM rAtrAvutthAya ko'pi jemati?, evamupahasati, anyadA sa bhaNati- ahamapi pratyAkhyAmi, sA bhaNatibhavayasi, sa bhaNati- kimanyadA'pyahaM rAtrAvutthAya jemAmi, dattam, devatA cintayati- zrAvikAmuddhAjate adyainamupAlabhe, tasya - // 1183 // Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM. 4.4 yogsnggrhaaH| niyuktiH 1283 anizritopadhAne mhaagiriH| // 1184 // bhagiNI tattheva vasai, tIse rUveNa rattiM paheNayaMgahAya AgayA, paccakkhaio, sAviyAe vArio bhaNai-tubbhaccaehiM AlapAlehiM kiM?, devayAe pahAro diNNo, dovi acchigolagA bhUmIe paDiyA, sA mama ayaso hohitti kAussaggaM ThiyA, aDaratte devayA AgayA bhaNai-kiMsAvie!, sA bhaNai-mama esa ajasotti tAhe aNNassa elagassa acchINi sappaesANi takkhaNamAriyassa ANettA lAiyANi, tao se sayaNo bhaNai- tumbhaM acchINi elagassa jArisANitti, teNa savvaM kahiyaM, saDo jAo, jaNo kouhalleNa eti pecchago, savvarajje phuDaM bhaNNai-kao esi?, jattha so elakacchao, aNNe bhaNaMtisocevarAyA, tAhedasaNNapurassa elakacchaM nAmaMjAyaM, tattha gayaggapayaopavvao, tassa uppattI, tattheva dasaNNapure dasaNNabhaddo rAyA, tassa paMcasayANi devINoroho, evaM so jovvaNeNa rUveNa ya paDibaddho erisaM aNNassa natthitti, teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM bhagavao mahAvIrassa dasaNNakUDe samosaraNaM, tAhe so ciMtei-tahA kalle vaMdAmi jahA keNai na aNNeNa vaMdiyapuvvo, taMca ajjhatthiyaM sakkoNAUNa ei, imovi mahayA iDIe niggao vaMdio ya savviDDIe, sakkovi erAvaNaM vilaggo, tattha bhaginI tatraiva vasati, tasyA rUpeNa rAtrau praheNakaM gRhItvA''gatA, pratyAkhyAyakaH zrAvikayA vArito bhaNati- tvadIyaiH pralApaiH kiM?, devatayA prahAro dattaH, dvAvapyakSigolako bhUmau patitau, sA mamAyazo bhaviSyatIti kAyotsarge sthitA, ardharAtre devatA''gatA bhaNati- kiM zrAvike?, sA bhaNati- mamaitadayaza iti, tadA'nyasyaiDakasyAkSiNI sapradeze tatkSaNamAritasyAnIya yojitAni, tatastasya svajano bhaNati- tavAkSiNI eDakasya yAdRze iti, tena sarvaM kathitam, zrAddho jAtaH, janaH kutUhalenAyAti prekSakaH, sarvarAjye phuTaM bhaNyate- kuta AyAsi?, yatra sa eDakAkSaH, anye bhaNanti- sa eva rAjA, tadA dazArNapurasyaiDakAkSaM nAma jAtam, tatra gajAgrapadaH parvataH, tasyotpattiH- dazArNapure dazArNabhadro rAjA, tasya paJcazatAni devInAmavarodhaH, evaM sa yauvanena rUpeNa ca pratibaddho'nyasyedRzaM nAstIti, tasmin kAle tasmin samaye bhagavato mahAvIrasya dazArNakUTe samavasaraNam, tadA sa cintayati- tathA kalye vanditAhe yathA kenacinnAnyena vanditapUrvaH, tadadhyavasitaM ca zakro jJAtvA''yAti, ayamapi mahatyA RddhyA nirgato vanditazca sarvA, zakro'pyairAvaNaM vilagnaH, tatrASTa - // 1184 // Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. caturtha zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1185 // aTThadaMte viuvvei, ekkakke daMte aTThaTThavAvIoekkevAevAvIe aTThaTTha paumAI ekkakkaM paumaM aTThapattaM patte ya 2 battIsaibaddhanADagaM, evaM so savviDDIe erAvaNavilaggo AyAhiNaM payAhiNa karei, tAhe tassa hathissa dasaNakUDe pavvae ya payANi devappahAveNI madhyayanam pratikramaNaM, uTThiyANi, teNa NAmaM kayaM gayaggapadaggotti, tAhe so dasannabhaddo taM pecchiUNa erisA kao amhArisANamiddhI?, aho 4.4 yogakaellao'NeNa dhammo, ahamavi karemi, tAhe sopavvayai, esA gayaggapayassa uppattI, tattha mahAgirIhiM bhattaM paccakkhAyaM devattaM sngghaaH| gayA, suhatthIvi ujjeNiM jiyapaDimaM vaMdayA gayA, ujjANe ThiyA, bhaNiyA ya sAhuNo- vasahiM maggahatti, tattha ego saMghADago niyuktiH 1283 subhaddAe siTThibhajAe gharaM bhikkhassa aigao' pucchiyA tAe-kao bhagavaMto?, tehiM bhaNiyaM-suhatthissa, vasahiM maggAmo, anizritojANasAlAu darisiyAu, tattha ThiyA, annayA paosakAle AyariyA naliNigummaM ajjhayaNaM pariyaTTati, tIse putto avaMti padhAne mhaagiriH| sukumAlo sattatale pAsAe battIsAhiM bhajAhiM samaM uvalalai, teNa suttavibuddhena suyaM, na eyaM nADagaMti bhUmIo bhUmIyaM suNaMto 2 udiNNo, bAhiM niggao, kattha erisaMti jAI sariyA, tesi mUlaM gao, sAhai- ahaM avaMtisukumAlotti naliNigumme dantAn vikurvati, ekaikasmin dante aSTASTa vApIH ekaikasyAM vApyAmaSTASTa padyAni ekaika padmamaSTapatraM patre patre ca dvAtriMzadvaddhaM nATakama, evaM sa sarvA airAvaNavilagna AdakSiNaM pradakSiNaM karoti, tadA tasya hastino dazArNakUTe parvate ca pAdA devatAprabhAvenotthitAH, tena nAma kRtaM gajAgrapadaka (dAna) iti, tadA sa dazArNabhadrastAM prekSya & IdRzI kuto'smAkamRddhiH?, aho kRto'nena dharmaH, ahamapi karomi, tadA sa pravrajati, eSA gajAgrapadakasya utpattiH, tatra mahAgiribhirbhaktaM pratyAkhyAtaM devatvaM gatAH, suhastino'pi ujjayinI jIvatpratimAvandakA gatAH, udyAne sthitAH bhaNitazca sAdhavaH vasatiM mArgayateti, tatraikaH saMghATakaHsubhadrAyAH zreSThibhAryAyA gRhaM bhikSAyAtigataH, pRSTAstayA- kuto bhagavantaH?, tairbhaNitaM- suhastinaH, vasatiM mArgayAmaH, yAnazAlA darzitAH, tatra sthitAH, anyadA pradoSakAle AcAryA nalinIgulmamadhyayanaM parivartayanti, // 1185 // tasyAH, putro'vantIsukumAlaH saptatale prAsAde dvAtriMzatA bhAryAbhiH samamupalalati, tena suptAvabuddhena zrutam, naitannATakamiti bhUmabhUmimuttIrNaH zRNvan, bahirnirgataH, ke dRzamiti jAtiH smRtA, teSAM mUlaM gataH, kathayati- ahaM avantisukumAla iti nalinIgulme Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1186 // devo Asi, tassa ussuggo pavvayAmi, asamattho ya ahaM sAmanapariyAgaM pAlerDa, iMgiNiM sAhemi, tevi moyAvittA, teNaM 4. caturthapucchiyatti, necchati, sayameva loyaM kareMti, mA sayaMgihIyaliMgo havautti liMgaM diNNaM, masANe kaMthare kuMDagaM, tattha bhattaM madhyayanam pratikramaNaM, paJcakkhAyaM, sukumAlaehiM pAehiM lohiyagaMdheNa sivAe sapelliyAe AgamaNaM, sivA egaM pAyaM khAyai, egaM cillagANi, paDhame 4.4 yogajAme jaNNuyANi bIe UrU taie poTTe kAlagao, gaMdhodagapupphavAsaM, AyariyANaM AloyaNA, bhajANaM paraMparaM pucchA, snggrhaaH| AyariehiM kahiyaM, savviDDIe suNhAhiM samaM gayA masANaM, pavvaiyAo ya, egA guvviNI niyattA, tesiM putto tattha devakulaM niyuktiH |1284 karei, taMiyANiM mahAkAlaM jAyaM, loeNa pariggahiyaM, uttaracUliyAe bhaNiyaM pADaliputteti, samattaM aNissiyatavo mahAgirINaM zikSAyAM 4 / iyANiM sikkhatti payaM, sA duvihA- gahaNasikkhA AsevaNAsikkhA ya, tattha sthuulbhdrH| ____ni0-rivativaNausabhakusaggarAyagihaM caMpapADalIputtaM / naMde sagaDAle thUlabhaddasirie vararucI ya // 1284 // eIe vakkhANaM- atItaaddhAe khiipaiTThiyaMNayaraM, jiyasattU rAyA, tassa Nayarassa vatthUNi ussaNNANi, aNNaM NayaraTThANaM - devo'bhavam, tasmAyutsukaH pravrajAmi, asamarthazvAhaM zrAmaNyaM pAlayituM iGginI karomi, te'pi (bhaNanti-) mAturmocayitvA, tena pRSTeti, necchati, svayameva locaM karoti, mA svayaMgRhItaliGgo bhUditi liGgaM dattam, zmazAne kantherakuDaGgam, tatra bhaktaM pratyAkhyAtam, sukumAlayoH pAdayoH rudhiragandhena zivAyAH sazizukAyA Agamanam,8 ekaM pAdaM zivA khAdati, ekaM zizavaH, prathame yAme jAnunI dvitIye UruNI tRtIye udaraM kAlagataH, gandhodakapuSpavarSam, AcAryebhya AlocanA, bhAryANAM paramparakeNa pRcchA, AcAryaiH kathitam, sarvadhyA snuSAbhiH samaM gatA zmazAnam, pravrajitAzca, ekA garbhiNI nivRttA, teSAM putrastatra devakulaM karoti, tadidAnIM mahAkAlaM jAtam, // 1186 // lokena parigRhItam, uttaracUlikAyAM bhaNitaM pATaliputramiti, samAptaM anizritopadhAnaM mahAgirINAM 4 / idAnIM zikSeti padam, sA dvividhA- grahaNazikSAAsevanAzikSA ca, tatra- OM asyA vyAkhyAnaM- atItAddhAyAM kSitipratiSThitaM nagaram, jitazatrU rAjA, tasya nagarasya vastUnyutsannAni, anyannagarasthAnaM 2 Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1187 // vatthupADhaehiM maggAvei, tehiM egaM caNayakkhettaM atIva pupphehiM phalehi ya uvaveyaM daTuM, caNayaNayaraM nivesiyaM, kAleNa tassa 4. caturthavatthUNi khINANi, puNovi vatthumaggijai, tattha ego vasaho aNNehiM pAraddho egaMmi raNNe acchai, na tIrai annehiM vasahehi madhyayanam pratikramaNaM, parAjiNiuM, tattha usabhapuraM nivesiyaM, puNaravi kAleNa ucchannaM, puNovi maggaMti, kusathaMbo diTTho atIvapamANAkitivisiTTho, 4.4 yogatattha kusaggapuraMjAyaM, taMmi ya kAle paseNaIrAyA,taM ca NayaraM puNo 2 aggiNA Dajjhai, tAhe logabhayajaNaNanimittaM ghosAvei- snggrhaaH| jassa ghare aggI uThei soNagarAo nicchubbhai, tattha mahANasiyANaM pamAeNa raNNo ceva gharAo aggI uTThio, te saccapaiNNA niyuktiH 1284 rAyANo- jar3a appagaM Na sAsayAmi to kahaM annaMti niggao NayarAo, tassa gAuyamitte Thio, tAhe daMDabhaDabhoiyA zikSAyAM vANiyagA ya tattha vaccaMti bhaNaMti- kahiM vaccaha?, Aha- rAyagihati, kao eha? rAyagihAo, evaM NayaraM rAyagiha jAyaM, sthuulbhdrH| jayA ya rAiNo gihe aggI uTThio tao kumArA jaM jassa piyaM Aso hatthI vA taM teNa NINie seNieNa bhaMbhA NINiyA, rAyA pucchai-keNa kiMNINiyaMti?, aNNo bhaNai- mae hatthI Aso evamAi, seNio pucchio- bhaMbhA, tAherAyA bhaNai vAstupAThakairmArgayati, tairekaM caNakakSetraM atIva puSpaiH phalaizcopapetaM dRSTvA caNakanagaraM nivezitam, kAlena tasya vastUni kSINAni, punarapi vAstu mArgayati, tatraiko vRSabho'nyaH prArabdha ekasminnaraNye tiSThati, na zakyate'nyairvRSabhaiH parAjetum, tatra vRSabhapuraM nivezitam, punarapi kAlenocchinnam, punarapi mArgayanti, kuzastambo dRSTo'tIvapramANAkRtiviziSTaH, tatra kuzAgrapuraM jAtam, tasmiMzca kAle prasenajit rAjA, tacca nagaraM punaH 2 agninA dahyate, tadA lokabhayajanananimittaM ghoSayati-yasya gRhe'gniruttiSThati sa nagarAt niSkAzyate, tatra mahAnasikAnAM pramAdena rAjJa eva gRhAt agnirutthitaH, te satyapratijJA rAjAnaH- yadyAtmAnaM na zAsmi tadA kathamanyamiti 8 nirgato nagarAt, tasmAt gavyUtamAtre sthitaH, tadA daNDikabhaTabhojikA vaNijazca tatra vrajantaH bhaNanti-kva vrajatha?, Aha rAjagRhamiti, kuta AyAtha?, rAjagRhAt, evaM nagaraM rAjagRhaM jAtam, yadA ca rAjJo gRhe'gnirutthitastataH kumArA yadyasya priyamazvo hastI vA tattena niSkAzite zreNikena DhakkA nItA, rAjA pRcchati-kena kiM nItamiti?, anyo bhaNati- mayA hastI azvaH evamAdiH, zreNikaH pRSTaH- bhambhA, tadA rAjA bhaNati Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1188 // sthuulbhdrH| seNiyaM- esa te tattha sAro bhaMbhitti?, seNio bhaNai- AmaM, so ya raNNo acaMtapio, teNa se NAmaM kayaM- bhaMbhisArotti, 4. caturthaso raNNo pio lakkhaNajuttotti, mA aNNehiM mArijihitti na kiMcivi dei, sesA kumArA bhaDacaDagareNa niti, seNio tela madhyayanam pratikramaNaM, dahNa adhitiM kareti, so tao niphiDio beNNAyaDaM gao, jahA namokkAre- aciyatta bhoga'dANaM niggama biNNAyaDe yA 4.4 yogkaasve| lAbha gharanayaNa nattuga dhUyA sussUsiyA dinnnnaa||1||pesnn ApucchaNayA paMDarakuDDatti gmnnmbhiseo| dohala snggrhaaH| NAma NiruttI kahaM piyA metti raaygihe||2|| AgamaNa'macca maggaNa khuDDaga chagaNe ya kassa taM? tujhN| kahaNaM mAUANaNa niyuktiH 1284 vibhUsaNA vAraNA maauu||3|| taM ca seNiyaM ujjeNio pajoo rohao jAi, so ya uiNNo, seNio bIhei, abhao zikSAyAM bhaNai-mA saMkaha, nAsemi se vAyaMti, teNa khaMdhAvAraNivesajANaeNa bhUmIgayA diNArA lohasaMghADaesu nikkhAyA daMDavAsatthANesu, so Agao rohai, jujjhiyA kaIvi divase, pacchA abhao lohaM dei, jahA tava daMDiyA savve seNieNa bhiNNA NAsa mA'ppihisi, ahava Na paccao amugassa daMDassa amugaM paesaMkhaNaha, teNa khayaM, diTTho, naTTho ya, pacchA seNieNa balaM zreNika- eSa te sAro bhambheti?, zreNiko bhaNati- om, sa ca rAjJo'tyantapriyaH, tena tasya nAma kRtaM bhambhasAra iti, sa rAjJaH priyo lakSaNayukta iti, mA 8 anyaiArIti na kiJcidapi dadAti, zeSAH kumArA bhaTasamUhena nirgacchanti, zreNikastAn dRSTA'dhatiM karoti, satataH nirgato bennAtaTaM gataH, yathA namaskAre-aprIti gAdAnaM nirgamo bennAtaTe ca lekhahAraH / lAbho gRhanayanaM naptA duhitA zuzrUSikA dttaa||1|| preSaNaM ApRcchA pANDurakuDyA iti gamanamabhiSekaH / dauhadaH nAma niruktiH kva pitA me @ iti rAjagRhe // 2 // AgamanaM amAtyamArgaNaM mudrikA gomayaM ca kasya tvaM? tava / kathanaM mAturAnayanaM vibhUSaNaM vAraNaM mAtuH / / 3 / / taM ca zreNika ujjayinIta: pradyoto rodhaka | AyAti, sa coditaH, zreNiko bibheti, abhayo bhaNati- mA zaGkadhvam, nAzayAmi tasya vAdamiti, tena skandhAvAranivezajJAyakena bhUmigatA dInArA lohazRGgATakeSu nikhAtA daNDAvAsasthAneSu, sa Agato ruNaddhi, yodhitAH katiciddivasAn pazcAdabhayo lekhaM dadAti, yathA tava daNDikAH sarve zreNikena bheditA nazya mA'yethAH, atha ca / na pratyayo'mukasya daNDikasyAmukaM pradeza khana, tena khAtam, dRSTo, naSTazca, pazcAcchreNikena balaM. // 1188 // Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1189 // sthuulbhdrH| viloliyaM, te ya rAyANo savve pakahiMti-na eyassa kArI amhe, abhaeNa esA mAyA kayA, teNa pattIyaM / aNNayA so 4. caturthaatthANIe bhaNai- so mama natthi? jo taM ANeja, aNNayA egA gaNiyA bhaNai- ahaM ANemi, navaraM mama bitijigA madhyayanam pratikramaNaM, dijaMtu, diNNAo se satta bitijjigAo jAo se ruccaMti majjhimavayAo, maNussAvi therA, tehiM samaM pavahaNesu bahueNa yA 4.4 yogabhattapANeNa ya puvvaM va saMjaimUle kavaDasaTTattaNaM gaheUNa gayAo, annesuya gAmaNayaresujattha saMjayA saDDA ya tahiM 2 aiMtio snggrhaaH| suTThayaraMbahusuyAojAyAo, rAyagihaMgayAo, bAhiM ujANe ThiyAuceiyANi vaMdaMtIu gharaceiyaparivADIe abhayagharamaigayAo niyuktiH 1284 nisIhiyatti, abhao daTThaNaM ummukkabhUsaNAu uDhio sAgayaM nisIhiyAetti?, ceiyANi darisiyANi vaMdiyANi ya, abhayaM zikSAyAM vaMdiUNa niviTThAo, jammabhUmIu NikkhamaNaNANaNivvANabhUmIo vaMdAveti, pucchai-kao?, tAo kaheMti- ujjeNIe amugo vANiyaputto tassa ya bhajjA, so kAlagao, tassa bhajAo, amhe pavvaiuMkAmAo, na tIraMti pavvaiehiM ceiyAhiM vaMdiuM paTThiyavvae, bhaNiyAo pAhuNiyAu hoi, bhaNaMti- abbhattaTThiyAo amhe, suciraM acchittA gayAo, bitiyadivase vilolitam, te ca rAjAnaH sarve prakathayanti- naitasya kartA vayam, abhayenaiSA mAyA kRtA, tena pratyayitam / anyadA sa AsthAnyAM bhaNati- sa mama nAsti? yastamAnayet, anyadaikA gaNikA bhaNati- ahamAnayAmi, navaraM mama sAhAyyikA dIyantAm, dattAstasyAH sapta dvaitIyikA yAstasyai rocante madhyavayasaH, manuSyA api sthavirAH, taiH samaM pravahaNeSu ca bahakena bhaktapAnena ca pUrvameva saMyatImUle kapaTazrAddhatvaM gRhItvA gatAH, anyeSu ca grAmanagareSu yatra saMyatAH zrAddhAzca tatrAtigacchantyaH suSThataraM bahuzrutA jAtAH, rAjagRhaM gatAH, bahirudyAne sthitAzcaityAni vandamAnA gRhacaityaparipATyA'bhayagRhamatigatA naiSedhikIti (bhaNitavantyaH), abhayo dRSTvonmuktabhUSaNA utthitaH svAgataM naiSedhikInAmiti, caityAni darzitAni vanditAni ca, abhayaM vanditvA niviSTAH janmabhUmIniSkramaNajJAnanirvANabhUmIvandayati, pRcchati- kutaH?, tA :8 kathayanti- ujjayinyAmamuko vaNikputraH tasya ca bhAryAH, sa kAlagataH, tasya bhAryA vayaM pravrajitukAmAH, na zakyate pravrajitAbhizcaityAni vandituM prasthAtum, bhaNitAHprAdhUrNikA bhavata, bhaNanti- abhaktArthinyo vayam, suciraM sthitvA gatAH, dvitIyadivase, Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1190 // niyuktiH zikSA abhao ekkago AseNaM page pagao, eha mama ghare pAredhatti, bhaNaMti- imaM pAragaM tubbhe pAreha, ciMtei-mA mama gharaM na jAhiMti 4. caturthabhaNai- evaM hou, pajimio, saMjoiuM mahuM pAio sutto, tAhe AsaraheNa palAvio, aMtarA aNNevi rahA puvvaTThiyA, evaM madhyayanam pratikramaNaM, paraMpareNa ujjeNiM pAvio, uvaNIo pajjoyassa, bhaNio- kahiM te paMDiccaM?, dhammacchaleNa vaMcio, baddho, puvvANIyA se 4.4 yogabhajA sA uvaNIyA, tIse kA uppattI-seNiyassa vijjAharo mitto teNa mittayA thirA houtti seNieNa se seNA nAma bhagiNI snggrhaaH| dinA nibbaMdhe kae, sAviya vijjAharassa iTThA, esA dharaNigoyarA amhaM pavahAetti vijjAharihiM mAriyA, tIse dhUyA sA teNa mA esAvi mArijihititti seNiyassa uvaNIyA khijio (ujjhiyA) ya, sA jovvaNatthA abhayassa diNNA, sA vijAharI abhayassa iTThA, sesAhiM mahilAhiM mAyaMgI ulaggiyA, tAhiM vijjAhiM jahA namokkAre cakkhiMdiyaudAharaNe jAva paccaMtehiM sthuulbhdrH| ujjhiyA tAvasehiM diTThA pucchiyA kaositti?, tIe kahiyaM, te ya seNiyassa pavvayA tAvasA, tehiM amha nattugitti sAraviyA, annayA paTThaviyA sivAe ujjeNI neUNa diNNA, evaM tIe samaM abhao vasai, tassa pajjoyassa cattAri rayaNANi- lohajaMghoDa abhayaH ekAkI azvena prabhAte pragataH, AyAta mama gRhe pArayateti, bhaNanti- idaM pAraNakaM yUyaM pArayata, cintayati- mA mama gRhaM nAyAsiSTa, bhaNati- evaM bhavatu prajimitaH, sAMyogikaM madhu pAyayitvA svapitaH, tadA'zvarathena pariprApitaH, antarA anye'pi rathAH pUrvasthApitAH, evaM paramparakeNojayinI prApitaH, pradyotAyopanItaH, bhaNita:- kva te pANDityaM?, dharmacchalena vazcito, baddhaH, pUrvAnItA tasya bhAryA sopanItA, tasyAH kotpattiH?, zreNikasya vidyAdharo mitram, tato maitrI sthirA bhavatviti zreNikena tasmai senA nAmnI bhaginI dattA nirbandhaM kRtvA, sApi ca vidyAdharasyeSTA, eSA dharaNIgocarA'smAkaM pravadhAyeti vidyAdharIbhirmAritA, tasyA duhitA sA tena maiSA'pi mAryatAmiti zreNikAyopanItA, ruSTazca (avarodhAya), sA yauvanasthA'bhayAya dattA, sA vidyAdharyabhayasyeSTA. zeSAbhirmahelAbhirmAtaGgI avalagitA. tAbhirvidyAbhiryathA 8 // 1190 // namaskAre cakSurindriyodAharaNe yAvat pratyantairujjhitA tApasaidRSTA pRSTA- kuto'sIti?, tayA kathitam, te ca zreNikasya parvagAstApasAH, tairasmAkaM napteti saMrakSitA, anyadA prasthApitA ujjayinIM nItvA zivAyai dattA, evaM tayA samamabhayo vasati, tasya pradyotasya catvAri ratnAni-lohajano. Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. caturthamadhyayanam pratikramaNa, zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1191 // 4.4 yogsnggrhaaH| niyuktiH 1284 zikSAyAM sthuulbhdrH| lehArao aggibhIruraho'nalagirI hatthi sivA devitti, annayA so lohajaMgho bharuyacchaM visajio, te lokA ya ciMtentiesa egadivaseNa ei paMcavIsajoyaNANi, puNo 2 saddAvijjAmo, eyaM mAremo, jo aNNo hohiti so gaNiehiM divasehi ehiti, ecciraMpi kAlaM suhiyA homo, tassa saMbalaM padiNNaM, so necchai, tAhe vihIe se davAviyaM, tatthavi se visasaMjoiyA moyagA diNNA, sesagaM saMbalaM hariyaM, so kaivi joyaNANi gaMtuM nadItIre khAmitti jAva sauNo vArei, udvettA pahAvio, puNo dUraM gaMtuM pakkhAio, tatthavi vArio taiyaMpi vArio, teNa ciMtiyaM- bhaviyavvaM kAraNeNaMti pajjoyassa mUlaM gao, niveiyaM rAyakajaM, taM ca se parikahiyaM, abhao viyakkhaNotti saddAvio, taM ca se parikahiyaM, abhaotaM agghAiuM saMbalaM bhaNai- ettha davvasaMjoeNa diTThIviso sappo sammucchimo jAo, jar3a ugghADiyaM hoMta to diTThIviseNa sappeNa khAio hoi (nto), to kiM kajjau?, vaNaniuMje muejaha, paraMmuho mukko, vaNANi dahANi, so antomuhutteNa mao, tuTTho rAyA, bhaNiobaMdhaNavimokkhavajaM varaM varehitti, bhaNai-tubbhaMceva hatthe acchau, aNNayA'nalagirI viyaTTona tIraighettuM, abhao pucchio, - lekhahArako'gnibhIrU ratho'nalagirirhastI zivA devIti, anyadA sa lohajaGgho bhRgukacchaM prati visRSTaH, te lokAzca cintayanti- eSa ekadivasenAyAti paJcaviMzatiyojanAni, punaH punaH zabdApayiSyAmahe, enaM mArayAmaH, yo'nyo bhaviSyati sa bahubhirdinairAyAsyati, iyaccira kAlaM sukhino bhaviSyAmaH, tasmai zambalaM pradattam, sa necchati, tadA vidhinA (vIthyAM) tasmai dApitam, tatrApi viSasaMyuktA modakAstasmai dattAH, zeSaM zambalaM hRtam, sa katicidyojanAni gatvA nadItIre khAdAmIti yAvacchakuno vArayati, utthAya pradhAvitaH, punarraM gatvA prakhAditastatrApi vAritaH tRtIyamapi vAritaH, tena cintitaM- bhavitavyaM kAraNeneti pradyotasya mUle gato, niveditaM rAjyakAryam, tacca tasmai parikathitam, abhayo vicakSaNa iti zabditaH, tacca tasmai parikathitam, abhayastat AghrAya zambalaM bhaNati- atra dravyasaMyogena dRSTiviSaH sarpaH saMmUrchimo jAtaH, yadyuddhATitamabhaviSyattadA dRSTiviSeNa sarpaNa khAdito'bhaviSyat, tat kiM kriyatAM?, vananikuJja muJcata, parAmakho muktaH, vanAni dagdhAni, so'ntarmuhUrtena mRtaH, tuSTo rAjA, bhaNitaH- bandhanavimokSavarja varaM vRNuSveti, bhaNati- yuSmAkameva haste tiSThatu, anyadA'nalagirivikalo na zakyate grahItum, abhayaH pRSTaH, - // 1191 / / Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1192 / / bhaNai- udAyaNo gAyautti, to udAyaNo kahaM baddhotti- tassa ya pajjoyassa ghUyA vAsavadattA nAma, sA bahuyAu kalAu 4. caturthasikkhAviyA, gaMdhavveNa udayaNo pahANo so gheppautti, keNa uvAeNaMti?, so kira jaMhatthiM pecchai tattha gAyai jAva baMdhaMpi madhyayanam pratikramaNaM, na yANai, evaM kAlo vaccai, imeNa jaMtamao hatthI kArAvio, taM sikkhAvei, tassa visayae cArijai, tassa vaNacareNa 4.4 yogakahiyaM, sogao tattha, khaMdhAvAroperaMtehiM acchai, so gAyai hatthI Thio dukko gahioya ANioya, bhaNio-mama ghUyA snggrhaaH| kANAtaM sikkhAvehi mAtaM pecchasu mA sA tumaMdaTThaNa lajihiti, tIsevi kahiyaM- uvajjhAo koDhiutti mA dacchihisitti,8 niyuktiH 1284 so ya javaNiyaMtario taM sikkhAvei, sA tassa sareNa hIrai koDhiotti na joeti, aNNayA ciMtei- jai pecchAmi, taM zikSAyAM ciMtentI aNNahA paDhai, teNa ruTeNa bhaNiyA- kiM kANe! viNAsehi?, sA bhaNai- koDhiyA! na yANasi appANayaM, teNa sthuulbhdrH| ciMtiyaM jAriso ahaM koDhio tArisA esAvi kANatti, javaNiyA phAliyA, diTThA, avaropparaM saMjogo jAo, navaraM kaMcaNamAlA dAsI jANai ammadhAI yasA ceva, aNNayA AlANakhaMbhAo'nalagirI phiDio, rAyAe abhao pucchio bhaNati- udAyano gAyatviti, tat udAyanaH kathaM baddha iti, tasya ca pradyotasya duhitA vAsavadattA nAmnI, bahukAH kalAH zikSitA, gAndharveNodAyanaH pradhAnaH sa gRhyatAmiti, kenopAyeneti, sa kila yaM hastinaM prekSate tatra gAyati yAvad bandha (vadha) mapi na jAnAti, evaM kAlo brajati, anena yantramayo hastI kAritaH taM zikSayati. tasya viSaye cAryate. tasmai vanacaraiH kathitam, sa gatastatra, skandhAvAra: paryanteSu tiSThati, sa gAyati hastI sthitaH AsannIbhUto gRhItazcAnItazca, bhaNito- mama duhitA kANA tAM zikSaya mA taM drAkSI: mA sA tvAM dRSTrA'lajjIditi, tasmAyapi kathitaM- upAdhyAyaH kuSThIti mA drAkSIriti, sa ca yavanikAntaritastAM zikSayati, sA tasya svareNAyattIbhUtA kuSThIti na pazyati, anyadA cintayati- yadi pazyAmi, taccintayantI anyathA paThati, tena ruSTena bhaNitA- kiM kANe! vinAzayasi?, sA bhaNati- kuSThin! na jAnAsyAtmAnam, tena cintitaM- yAdRzo'haM kuSThI tAdRzI eSApi kANeti, yavanikA pATitA dRSTA, parasparaM saMyogo jAtaH, navaraM kAJcanamAlA dAsI jAnAti, ambadhAtrI ca saiva, anyadA''lAnastambhAdanalagirizchuTitaH, rAjJA'bhayaH pRSTaH- 2 // 1192 // Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.4 yogsnggrhaaH| niyuktiH 1284 zikSAyAM sthuulbhdrH| // 1193 // udAyaNo nigAyautti, tAhe udAyaNo bhaNio, sobhaNai- bhaddavatiM hatthiNiM AruhiUNaM ahaM dArigA ya gAyAmo, javaNiyaMtariyANi gANiM gIyaMti, hatthI geeNa akkhitto gahio, imANivi palAyANi, esa bIo varo, abhaeNa bhaNiyaMesovitubbhaM ceva pAse acchau, aNNe bhaNaMti- ujjANiyAgao pajjooimA dAriyA NimmAyA tattha gAvijihitti, tassa yajogaMdharAyANo amacco, so ummattagaveseNa paDhai- yadi tAM caiva tAM caiva, tAM caivA''yatalocanAm / na harAmi nRpasyArthe, nAha yogNdhraaynnH||1|| so ya pajjoeNa diTTho, Thio kAiyaM pavosariuM, NAyaro ya kao pisAutti, sA ya kaMcaNamAlA vibhinnarahassA, vasaMtameMTheNavi cattAri muttaghaDiyAo vilaiyAo ghosavatI vINA, kacchAe bajhaMtIe sakkurao nAma maMtIe aMdhalo bhaNai-kakSAyAM badhyamAnAyAM, yathA rasati hstinii| yojanAnAM zataM gatvA, prANatyAgaM krissyti||1||taahe savvajaNasamudao, majjhe udayaNo, bhaNai- eSa prayAti sArthaH kAJcanamAlA vasantakazcaiva / bhadravatI ghoSavatI vAsavadattA udynshc||1|| pahAviyA hatthiNI, analagirI jAva saMnajjhai tAva paNavIsaM joyaNANi gayANi saMnaTTho, maggalaggo, adUrAgae ghaDiyA bhaggA, jAva taM ussiMghai tAva aNNANivi paMcavIsaM, evaM tiNNivi, nagaraM ca aigo| aNNayA - udAyano nigIyatAmiti, tadodAyano bhaNitaH, sa bhaNati- bhadravatI hastinImAruhyAhaM dArikA ca gAyAvaH, yavanikAntarite gAnaM gAyataH, hastI geyenAkSipto gRhItaH, ime api palAyite. eSa dvitIyo varaH, abhayena bhaNitaM- eSo'pi yuSmAkameva pArzve tiSThatu, anye bhaNanti- udyAnikAgataH pradyota iyaM ca dArikA niSNAtA tatra | gAsyatIti, tasya ca yogandharAyaNo'mAtyaH, sa unmattakaveSeNa paThati- sa ca pradyotena dRSTaH, sthitaH kAyikI pravyutsraSTum, nAgarazca kutaH pizAca iti, sA ca kAJcanamAlA vibhinnarahasyA, vasantameNThenApi catasro mUtraghaTikA vilagitAH, ghoSavatI vINA, kakSAyAM badhyamAnAyAM sakturato nAma mantrI (satkorako ravo nAma), mantriNA'ndho bhaNyate,- tadA sarvajanasamudayo, madhye udAyano varttate, bhaNati- pradhAvitA hastinI analagiriryAvat saMnahyate tAvat paJcaviMzatiM yojanAnAM gataH naSTaH, mArgalagnaH, adUrAgate ghaTikA bhagnA, yAvattAmujighrati tAvadanyAnyapi paJcaviMzatim, evaM trIn vArAn, nagaraM caatigtH| anyado-- Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1194 // ujeNIe aggI uTThio, NayaraM Dajjhai, abhao pucchio, so bhaNai-viSasya viSamauSadhaM agneragnireva, tAhe aggIu aNNo 4. caturthaaggI kao, tAhe Thio, taio varo, esavi acchau / aNNayA ujjeNIe asivaM uTThiyaM, abhao pucchio bhaNai-8 madhyayanam pratikramaNaM, abhiMtariyAe atthANIe devIo vihUsiyAo ejaMtu, jA tubbhe rAyAlaMkAravibhUsie jiNai taM mama kahejaha, taheva kayaM, rAyA paloeti, savvA heThThAhuttI ThAyaMti, sivAe rAyA jio, kahiyaM tava cullamAugAe, bhaNai- rattiM avasaNNA kuMbhabalie sngghaaH| niyuktiH accaNiyaM kareu, jaM bhUyaM udvei tassa muhe kUraM chubbhai, tahe kayaMti, tiyacaukke aTTAlae ya jAhe sA devayA sivArUveNaM vAsa |1284 tAhe kUraM chubbhai, bhaNai ya- ahaM sivA gopAlagamAyatti, evaM savvANivi nijiyANi, saMtI jAyA, tattha cauttho varo / tAhe zikSAyAM abhao ciMtei- kecciraM acchAmo?, jAmotti, bhaNai- bhaTTAragA! varA dijaMtu, varehi puttA!, bhaNai- nalagiriMmi hatthiMmi sthuulbhdrH| tubbhehiM miNThehiM sivAe ucchaMge nivanno (aggiMsAhami) aggibhIrussa rahassa dAruehiM ciyagA kIrau, tattha pavisAmi, rAyA visanno, tuTTho sakkAreuM visajjio, tAhe abhao bhaNai- ahaM tubbhehiM chaleNaM ANio, tunbhe divasao AiccaM dIviyaM jayinyAmagnirutthitaH, nagaraM dahyate, abhayaH pRSTaH, sa bhaNati- tadA'meranyo'gniH kRtastadA sthitaH, tRtIyo varaH, eSo'pi tisstthtu| anyadojayinyAmazivamutthitam, abhayaH pRSTo bhaNati-abhyantarikAyAmAsthAnyAM devyo vibhUSitA AyAntu, yA yuSmAn rAjAlaGkAravibhUSitAn jayati tAM mahyaM kathayata, tathaiva kRtam, rAjA pralokayati, sArva adhastAt tiSThanti (hInA dRzyante), zivayA rAjA jitaH, kathitaM tava laghumAtrA, bhaNati-rAtrAvavasannAH kumbhabalikayA'rcanikAM kurvantu, yo bhUta uttiSThati tasya mukhe kUraM kSipyate, tathaiva kRtamiti, trike catuSke'DAlake ca yadA sA devatA zivArUpeNa raTati tadA kUraH kSipyate, bhaNati ca- ahaM zivA gopAlakamAteti, evaM sarve'pi nirjitAH, zAntirjAtA, tatra caturtho varaH / tadA'bhayazcintayati- kiyacciraM tiSThAmaH?, yAma iti, bhaNati- bhaTTArakAH varAn dadatu, vRNuSva putra!, bhaNati- analagirau hastini yuSmAsu meNTheSu zivAyA utsaGge niSaNNo'gniM pravizAmi, agnibhIrurathasya dArubhizcitikA kriyatAM, tatra pravizAmi, rAjA viSaNNaH, tuSTaH satkRtya visRSTaH,8 tadA'bhayo bhaNati- ahaM yuSmAbhizchalenAnItaH, yuSmAn divasa AdityaM dIpikA 2 888888888800 Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1195 // kAUNa raDataM NayaramajjheNa jai na harAmi to aggiM atImitti, taM bhalaM gahAya gao, kiMci kAlaM rAyagihe acchittA do 4. caturtha madhyayanam gaNiyAdAriyAo appaDirUvAogahAya vANiyagaveseNa ujjeNIe rAyamaggogADhaM AvAriMgeNhai, aNNayA diTThAu pajjoeNa, pratikramaNaM, tAhiM visavilAsAhiM diTThIhiM nibbhAio aMjalI ya se kayA, aiyao niyagabhavaNaM, dUtIM pesei, tAhiM parikuviyAhiM 4.4 yogadhADiyA, bhaNai- rAyA Na hohitti, bIyadivase saNiyagaM ArusiyAu, taiyadivase bhaNiyA- sattame divase devakule amha snggrhaaH| niyuktiH devajaNNago tattha viraho, iyarahA bhAyA rakkhai, teNa ya sarisago maNUso pajjoutti nAma kAUNa ummattao kao, bhaNai 1284 mama esa bhAyA sAvaremi NaM, kiM karemi? eriso bhAiNeho, so ruTTho ruTTho nAsai, puNo hakkaviUNa raDato puNo 2 ANijja zikSAyAM uDheha re amugA amugA ahaM pajjoo hIrAmitti, teNa sattame divase dUtI pesiyA, eu ekkallautti bhaNio Agao, gavakkhae vilaggo, maNussehiM paDibaddho pallaMkeNa sama, hIrai divasao NayaramajjheNa, vihIkaraNamUleNa pucchijjai, bhaNai-vijagharaM Nejjai, aggao AsarahehiM ukkhitto pAviorAyagihaM, seNiyassa kahiyaM, asiM achittA Agao, abhaeNa vArio, kiM - kRtvA raTantaM nagaramadhyena harAmi na yadi tadA'gniM pravizAmIti, tAM bhAryAM gRhItvA gataH, kazcitkAlaM rAjagRhe sthitvA dve gaNikAdArike apratirUpe gRhItvA vaNigveSeNojayinyAM rAjamArgAvagADhamAspadaM gRhNAti, anyadA dRSTe pradyotena, tAbhyAM viSavilAsAbhidRSTibhirnidhyAtaH aJjelizca tasmai kRtaH, atigato nijabhavanam, dUtI preSate, tAbhyAM parikupitAbhyAM dhATitA, bhaNati- rAjA na bhavatIti, dvitIyadivase zanairAruSTe, tRtIyadivase bhaNitA- saptame divase devakule'smAkaM devayajJastatra virahaH, itarathA bhrAtA rakSati, tena ca sahazo manuSyaH pradyota iti nAma kRtvonmattaH kRtaH, bhaNati-mamaiSa bhrAtA rakSAmi enam, kiM karomi bhrAtRsneha IdRzaH, sa ruSTo ruSTo nazyati,8 // 1195 // punaHhakkArayitvA raTan punaH 2 AnIyate uttiSThata re amukAH! 2 ahaM pradyoto hiye iti, tena saptame divase dUtI preSitA, ekAkI AyAtviti bhaNita AgataH, gavAkSe vilagnaH, manuSyaiH pratibaddhaH palyaDrena samam, hriyate divase nagaramadhyena, vIthikaraNamUlena pRcchyate, bhaNati- vaidyagRhaM nIyate, agrato'zvarathairutkSiptaH prApito rAjagRham, zreNikAya kathitam, asimAkRSyAgataH, abhayena vAritaH, kiM. Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. caturtha zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1196 // kajau?, sakkAritA visajio, pII jAyA paropparaM, evaM tAva abhayassa uTThANapariyAvaNiyA, tassa seNiyassa cellaNA devI, tIse uTThANapAriyAvaNiyA kahijjai, tattha rAyagihe paseNaisaMtionAganAmArahio, tassa sulasA bhajjA, so aputtao madhyayanam pratikramaNaM, iMdakkhaMdAdI NamaMsai,sAsAviyA necchai, annaM pariNehi,sobhaNai- tava puttoteNa kalaM, teNa vejovaeseNa tihiMsayasahassehi 4.4 yogatiNNi telakulavA pakkA, sakkAlae saMlAvo- erisA sulasA sAviyatti, devo Agao sAhU, tajjAtiyarUveNa nisIhiyA sngghaaH| kayA, udvittA vaMdai, bhaNai-kimAgamaNaM tujhaM?, sayasahassapAyatellaM taM dehi, vejeNa uvaiTuM, demitti atigayA, uttAratIe niyuktiH 1284 bhinnaM, annapakkaM gahAya niggayA, taMpi bhiNNaM, taiyaMpi bhiNNaM, tuTThoya sAhai, jahAvihiM battIsaMguliyAu dei, kameNa khAhi, zikSAyAM battIsaM puttA hohinti, jayA ya te kiMci paoyaNaM tAhe saMbharijjAsi ehAmitti, tAe ciMtiyaM-kecciraM bAlarUvANaM asuiyaM / sthuulbhdrH| mallessAmi, eyAhiM savvAhiMvi ego putto hunjA, khaiyAo, tao NAhUyA battIsaM, poTTaM vaDDai, addhitIe kAussaggaM ThiyA, devo Agao, pucchai, sAhai-savvAokhaiyAo, so bhaNai-duTTha te kayaM, egAuyA hohiMti, deveNa uvasAmiyaM u asAyaM, - kriyatAM?, satkArayitvA visRSTaH, prItirjAtA parasparam, evaM tAvat abhayasyotthAnaparyApaNikA, tasya zreNikasya cillaNAdevI, tasyA utthAnaparyApanikA kathyate, tatra rAjagRhe prasenajitsatko nAganAmA rathikaH, tasya bhAryA sulasA, so'putra indraskandAdIn namasyati, sA zrAvikA necchati, anyAM pariNaya, sa bhaNati- tava putrastena kAryam, tena vaidyopadezena tribhiH zatasahastrayaH tailakulavAH pakkAH, ekadA zakrAlaye saMlApa:- IdRzI sulasA zrAviketi, deva AgataH sAdhuH, tajjAtIyarUpeNa naiSidhikI kRtA, utthAya vandate, bhaNati- kimarthamAgamanaM yuSmAkaM?, zatasahasrapAkatailaM taddehi, vaidyenopadiSTam, dadAmItyatigatA, avatArayantyA bhinnaM anyapakvaM gRhItvAla 8 nirgatA, tadapi bhinnam, tRtIyamapi bhinnam, tuSTazca kathayati, yathAvidhi dvAtriMzadgaTikA dadAti, krameNa khAdayaH, dvAtriMzat putrA bhaviSyantIti, yadA ca te kiJcit prayojana tadA saMsmareH AyAsyAmIti, tayA cintitaM- kiyacciraM bAlarUpANAmazuci mardayiSyAmi, etAbhiH sarvAbhirapi ekaH putro bhavatu, khAditAH, tata utpannA dvAtriMzat, udaraM vardhate, adhRtyA kAyotsarge sthitA, deva AgataH, pRcchati, kathayati, sarvAH khAditAH, sa bhaNati-duSTaM tvayA kRttam, ekAyuSkA bhaviSyanti, devenopazamitaM tvasAtam, // 2906 Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1197 // 1284 kAleNaM battIsaMputtA jAyA, seNiyassa sarisavvayA vaDaMti, te'virahiyA jAyA, devadinnatti vikkhaayaa| io ya vesAlio 4. caturthaceDao hehayakulasaMbhUo tassa devINaM annamannANaM satta dhUyAo, taMjahA- pabhAvaI paumAvaI miyAvaI sivA jeTThA sujeTThA madhyayanam pratikramaNaM, cellaNatti soceDao sAvao paravivAhakAraNassa paccakkhAyaM (ti) dhUyAo kassaina dei, tAo mAdimissaggAhiM rAyANiM 4.4 yogapucchittA annesiM icchiyANaM sarisayANaM dei, pabhAvatI vIIbhae Nayare udAyaNassa diNNA paumAvaI caMpAe dahivAyaNassa snggrhaaH| miyAvaI kosaMbIesayANiyassa sivA ujjeNIe pajjoyassa jeTThA kuMDaggAme vaddhamANasAmiNo jeTThassa NaMdivaddhaNassa diNNA, niyuktiH sujeTThA cellaNA ya kaNNayAo acchaMti, taM aMteuraM parivvAyagA aigayA sasamayaM tAsiM kahei, sujeTTAe nippiTThapasiNavAgaraNA zikSAyAM kayA muhamakkaDiyAhiM nicchUDhA paosamAvaNNA niggayA, amariseNa sujeTThArUvaM cittaphalahe kAUNa seNigharamAgayA, diTThA sthuulbhdrH| seNieNa, pucchiyA, kahiyaM, adhitiM karei, dUo visajiovarago, taMbhaNai ceDago-kihahaM vAhiyakule demitti paDisiddho, ghoratarA adhitI jAyA, abhayAgamo jahA NAe, pucchie kahiyaM- acchaha vIsatthA, ANemitti, atigao niyayabhavaNaM kAlena dvAtriMzat putrAH jAtAH, zreNikasya sadRgvayaso vardhante, te'virahitA jAtAH, devadattA iti vikhyAtAH, itazca vaizAlikAzceTako haihayakulasaMbhUto tasya 4] devInAmanyAnyAsAM sapta duhitaraH, tadyathA- prabhAvatI padmAvatI mRgAvatI zivA jyeSThA sujyeSThA cellaNeti, sa ceTakaH zrAvakaH paravIvAhakaraNasya pratyAkhyAtamiti duhitaH kasmaicit na dadAti, tA mAtRmizrakAdibhiH rAjAnaM pRSTvA'nyebhyaH iSTebhyaH sadRzebhyo dIyante, prabhAvatI vItabhaye nagare udAyanAya dattA padmAvatI campAyAM dadhivAhanAya * mRgAvatI kauzAmbyAM zatAnIkAya zivojayinyAM pradyotAya jyeSThA kuNDagrAme vardhamAnasvAmino jyeSThasya nandivardhanasya dattA, sujyeSThA cellaNA ca kanye tiSThataH, tadantaHpuraM. pravrAjikA'tigatA svasamayaM tAbhyAM kathayati, sujyeSThayA nispRSTapraznavyAkaraNA kRtA mukhamarkaTikAbhiniSkAzitA pradveSamApannA nirgatA, amarSeNa sujyeSThArUpaM citraphalake kRtvA zreNikagRhamAgatA, dRSTA zreNikena, pRSTA, kathitam, adhRtiM karoti, dUto visRSTo varakaH, taM bhaNati ceTakaH- kathamahaM vAhikakulAya dadAmIti pratiSiddhaH, ghoratarA'dhRtiH jAtA, abhayAgamo yathA jJAte, pRSTe kathitaM- tiSThata vizvastAH, AnayAmIti atigata nijabhavanam, - // 1197 // Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1198 // sthuulbhdrH| uvAyaM ciMteMto vANiyarUvaM karei, sarabheyavaNNabheyAu kAUNa vesAliMgao, kaNNate- urasamIve AvaNaM giNhai, cittapaDae 4. caturthaseNiyassa rUvaM lihai, jAhe tAo kaNNaMteuravAsIo kejagassa ei tAhe subahu dei, tAovi ya dANamANasaMgahiyAo madhyayanam pratikramaNaM, karei, pucchaMti- kimeyaM cittapaTTae?, bhaNai- seNio amha sAmI, kiM erisaM tassa rUvaM?, abhao bhaNai-ko samattho / 4.4 yogatassa rUvaM kAuM?, jaMvA taM vA lihiyaM, dAsaceDIhiM kaNNaMteure kahiyaM, tAo bhaNiyAo-ANeha tAva taM paTTagaM, dAsIhi snggrhaaH| maggio na dei, mA majjha sAmie avannaM kAhihi, bahuyAhi jAyaNiyAhiM diNNo, pacchaNNaM pavesio, diTTho sujeTThAe, niyuktiH 1284 dAsIo vibhiNNarahassAo kayAo, so vANiyao bhaNio-kahaM seNio bhattA bhavijjai?,so bhaNai-jai evaM to ihaM zikSAyAM ceva seNiyaM ANemi, ANioseNio, pacchannA suraMgA khayA, jAva kaNNaMteuraM, sujeTThA cellaNaM Apucchai-jAmiseNieNa samaMti, dovi pahAviyAo, jAva sujeTThA AbharaNANaM gayA tAva maNussA suruMgAe ubbuDA cellaNaM gahAya gayA, sujeTThAe ArADI mukkA, ceDago saMnaddho, vIraMgao rahio bhaNai- bhaTTAragA! mA tubbhe vacceha, ahaM ANemitti niggao, pacchao - upAyaM cintayan vaNigrUpaM karoti, svarabhedavarNabhedI kRtvA vizAlAM gataH, kanyA'ntaHpurasamIpe ApaNaM gRhNAti, citrapaTake zreNikasya rUpaM likhati, yadA tA. antaHpuravAsinyaH krayyAyAyAnti tadA subahu dadAti, tA apica dAnamAnasaMgRhItAH karoti, pRcchanti- kimetat citrapaTTake?, bhaNati-zreNiko'smAkaM svAmI, kimIdRzaM tasya rUpa?, abhayo bhaNati- kaH samarthastasya rUpaM kartuM?, yadvA tadvA likhitam, dAsaceTIbhiH kanyA'ntaHpure kathitam, tA bhaNitAH- Anayata tAvat taM paTTakaM dAsIbhi-8 mArgito na dadAti, mA mama svAmino'vajJAM kArSIt, bahukAbhiryAcanAbhirdattaH, pracchannaM pravezitaH, dRSTaH sujyeSThayA, dAsyo vibhinnarahasyAH kRtAH, sa vaNigU bhaNita:- kathaM zreNiko bhartA bhavet ?, sa bhaNati-yadyevaM tadehaiva zreNikamAnayAmi, AnItaH zreNikaH, pracchannA suraGgA khAtA, yAvatkanyA'ntaHpuram, sujyeSThA cellaNAmApRcchati- yAmi | zreNikena samamiti, dve api pradhAvite, yAvat sujyeSThA AbharaNebhyo gatA tAvat manuSyAH suraGgAyAM udyAtAzcellaNAM gRhItvA gatAH, sujyeSThayA''rATirmuktA, ceTaka sannaddhaH, vIrAGgado rathiko bhaNati- bhaTTArakA! mA yUyaM vrajiSTa, ahamAnayAmIti nirgataH, pRSThato - Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 / / 1199 // laggai, tattha darIe ego rahamaggo, tattha te battIsaMpi sulasAputtA ThitA, te vIraMgaeNa ekkeNa sareNa mAriyA, jAva so te rahe 4. caturthaosArei tAva seNio palAo, sovi niyatto, seNio sujeTuM saMlavai, sA bhaNai- ahaM cellaNA, seNio bhaNai- madhyayanam pratikramaNaM, sujeTThaturiyA tumaM ceva, seNiyassa harisovi visAovi visAo rahiyamAraNeNa hariso cellaNAlaMbheNa, cellaNAevi hariso |4.4 yogatassa rUveNaM visAdo bhagiNIvaMcaNeNa, sujiTThAvi dhiratthu kAmabhogANaMti pavvatiyA, cellaNAevi putto jAo koNio snggrhaaH| niyuktiH nAma, tassa kA uppattI?, egaM paccaMtaNayaraM, tattha jiyasatturaNNo putto sumaMgalo, amaccaputto seNagotti poTTio, so hasijjai 1284 pANie uccolaehiM mArijjai so dukkhAvijjai sumaMgaleNa, so teNa nivveeNa bAlatavassI pavaio, sumaMgalovi rAyA jAo, zikSAyAM aNNayA so teNa ogAseNa voleMto pecchai taM bAlatavassi, raNNA pucchiyaM ko esatti?, logo bhaNai- esa erisaM tavaM sthuulbhdrH| kareti, rAyAe aNukaMpA jAyA, puvviM dukkhAviyago, nimaMtio, mama ghare pArehitti, mAsakkhamaNe puNNe gao, rAyA paDilaggo na diNNaM dArapAlehiM dAraM, puNovi uTThiyaM paviTTho, saMbhario, puNo gao nimaMtei, Agao, puNovi paDilaggo lagati, tatra daryAmeko rathamArgaH, tatra te dvAtriMzadapi sulasAputrAH sthitAH, te vIrAGgadenaikena zareNa mAritAH, sa yAvattAn rathAn apasArayati tAvat zreNikaH palAyitaH, so'pi nivRttaH zreNikaH sujyeSThAM saMlapati, sA bhaNati- ahaM cellaNA, zreNiko bhaNati- sujyeSThAyAstvaritA tvameva, zreNikasya harSo'pi viSAdo'pi, viSAdo rathikamAraNena harSazcellaNAlAbhena, cellaNAyA api harSastasya rUpeNa viSAdo bhaginIvaJcanena, sujyeSThApi dhigastu kAmabhogAniti pravrajitA cellaNAyA api putro jAtaH koNikanAmA, tasya kotpattiH? eka pratyantanagaram, tatra jitazatrurAjasya putraH sumaGgalaH, amAtyaputraH senaka iti mahodaraH, sa hasyate, pANibhyAM uculakairmAryate, sa duHkhyate sumaGgalena, sa tena nidena bAlatapasvI pravrajitaH, sumaGgalo'pi rAjA jAtaH, anyadA sa tenAvakAzena vyativrajan pazyati taM bAlatapasvinam, rAjJA pRsstt-k8||11 eSa iti?, loko bhaNati- eSa IdRzaM tapaH karoti, rAjJo'nukampA jAtA, pUrvaM duHkhito, nimantritaH mama gRhe pArayeti, mAsakSapaNe pUrNe gataH, rAjA pratilagnaH (glAno jAtaH), na dattaM dvArapAlaiAram, punarapyutthitaM (pyuSTrikAM) praviSTaH, saMsmRtaH, punargato nimantrayati, AgataH, punarapi pratibhagno - // 1199 // Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1200 // rAyA, puNovi uTThiyaM paviTTho, puNovi nimaMtei taiyaM, so taiyAe Agao duvArapAlehiM piTTio, jaivArA ei taivArA rAyA 4. caturthapaDilaggai, so niggao, aha adhitIe niggao pavvaio eiNA dharisio, niyANaM karei- eyassa vahAe uvavajjAmitti, madhyayanam pratikramaNaM, kAlagao, appiDDio vANamaMtaro jAo, so'vi rAyA tAvasabhatto tAvaso pavvaio sovi vANamaMtaro jAo, puvviM rAyA 4.4 yogaseNio jAo, kuMDIsamaNo koNio, jaMceva cellaNAe poTTe uvavaNNotaMceva ciMtei-kahaM rAyANaM akkhIhiMna pekkhejjA?, snggrhaaH| tIe ciMtiyaM-eyassa ganbhassa dosotti ganbhaM, sADaNehivina paDai, DohalakAle dohalo, kiha?, seNiyassa udaravalimasANi niyuktiH |1284 khAyajjA, apUrate parihAyai, na ya akkhAi, NibbaMdhe savahasAviyAe kahiyaM, tao abhayassa kahiyaM, sasagacaMmeNa samaM maMsaM zikSAyAM kappettA valIe uvariM dinnaM, tIse oloyaNagayAe picchamANIe dijjai,rAyA aliyapamucchiyANi karei, cellaNA jAhe sthuulbhdrH| seNiyaM ciMtei addhitIya uppajjai,jAhe gabbhaM ciMtei tAhe kahaM savvaM khAejatti?, evaM viNIo dohalo, NavahiM mAsehiM dAragola jAo, raNNo NiveiyaM, tuTTho, dAsIe chaDDAvio asogavaNiyAe, kahiyaM seNiyassa, Agao, aMbADiyA, kiMse paDhamaputto rAjA, punarapyuSTrikAM praviSTaH, punarapi nimantrayati tRtIyavAram, sa tRtIyavAre Agato dvArapAlaiH piTTitaH, yativArA AyAti tativArA rAjA pratibhajyate, sa nirgataH, asyAdhRtyA nirgataH pravrajita etena dharSitaH, nidAnaM karoti- etasya vadhAyopapadye iti, kAlagataH, alparddhiko vyantaro jAtaH, so'pi rAjA tApasabhaktaH, tApasaH8 pravrajitaH so'pi vyantaro jAtaH, pUrva rAjA zreNiko jAtaH, kuNDIzramaNaH koNikaH, yadaiva cellaNAyA udare utpannastadaiva cintayati- kathaM rAjAnamakSibhyAM na prekSeya, tayA & cintitaM- etasya garbhasya doSa iti garbham, zAtanairapi na patati, dohadakAle dohadaH, kathaM?, zreNikasyodaravalimAMsAni khAdeyam, apUryamANe parihIyate, na cAkhyAti, nirbandhe zapathazApitayA kathitam, tato'bhayAya kathitam, zazakacarmaNA samaM mAMsaM kalpayitvA valyA upari dattam, tasyAyavalokanagatAyai prekSamANAyai dIyate, rAjA alIkapramUrcchanAni karoti, celaNA yadA zreNikaM cintayati tadA'dhRtirutpadyate, yadA garbha cintayati yadA kathaM sarva khAdeyamiti, evaM vyapanIto daurhRdaH, navasu mAseSu dArako jAtaH, rAjJe niveditam, tuSTaH, dAsyA tyAjito'zokavanikAyAm, kathitaM zreNikAya, AgataH, upAlabdhA, kiM tayA prathamaputra - // 1200 Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1201 // niyuktiH ujjhiotti?, gao asogavaNiyaM, teNaM so ujjIvio, asogacaMdo se nAmaM kayaM, tatthavi kukkuDipiMchaeNaM koNaMgulI - 4. caturthahividdhA, sukumAliyA sA na pauNai, kUNiyA jAyA, tAhe se dAraehi nAmaM kayaM kUNiotti, jAhe yataM aMguliM pUi galaMti madhyayanam pratikramaNaM, seNio muhe karei tAhe ThAti, iyarahA rovai, so ya saMvaDai, io ya aNNe do puttA cellaNAe jAyA- hallo vihallo ya, aNNe 4.4 yogaseNiyassa bahave puttA aNNAsiM devINaM, jAhe ya kira ujjANiyAkhaMdhAvAro jAo, tAhe cellaNA koNiyassa gulamoyae pesei snggrhaaH| hallavihallANaM khaMDakae, teNa vereNa koNio ciMtei ee seNio mama deitti paosaM vahai, aNNayA koNiyassa atttthhiN| 1284 rAyakanAhiM samaM vivAho jAo, jAva uppiMpAsAyavaragao viharai, esA koNiyassa uppattI prikhiyaa| seNiyassa kira zikSAyAM raNo jAvatiyaM rajjassa mollaM tAvatiyaM devadinnassa hArassa seyaNagassa gaMdhahatthissa, eesiM uTThANaM parikaheyavvaM, hArassa kA sthuulbhdrH| uppattI- kosaMbIeNayarI dhijjAiNI guThviNI paI bhaNai-ghayamollaM viDhavehi,kaMmaggAmi?,bhaNai-rAyANaM pupphehi olaggAhi, na ya vArijihisi, so ya ulaggio pupphaphalAdIhiM, evaM kAlo vaccai, pajoo ya kosaMbiM Agacchai, so ya sayANio - ujjhita iti?, gato'zokavanikAm, tena sa ujjIvitaH, azokacandrastasya nAma kRtam, tatrApi kukkuTapicchena koNe'GgulirabhividdhA, sukumAlikA sA na praguNIbhavati, vakrA jAtA, tadA tasya dArakai ma kRtaM kUNika iti, yadA ca tasyA aGgalyAH pUtiH savati zreNiko mukhe karoti tadA uparatarudito bhavati, itarathA 8 roditi, sa ca saMvardhate, itazcAnyau dvau putrI cellaNAyA jAtau, hallo vihallazca, anye zreNikasya bahavaH putrA anyAsAM devInAm, yadA ca kila udyAnikAskandhAvAro jAtastadA cellaNA koNikAya guDamodakAn preSate hallavihallAbhyAM khaNDAkRtAn, tena vaireNa koNikazcintayati, etAn zreNiko mahyaM dadAtIti pradveSaM vahati, anyadA koNikasyASTabhiH rAjakanyAbhiH samaM vivAho jAtaH, yAvat upari prAsAdavarasya gato viharati, eSA koNikasyotpattiH parakathitA / zreNikasya kila yAvat rAjasya mUlyaM tAvat devadattasya hArasya secanakasya gandhahastinaH, etayorutthAnaM parikathayitavyam, hArasya kotpattiH?- kozAmbyAM dhimjAtIyA gurvI pati bhaNati-ghutamUlyamapArjaya, 8 mArgayAmi?, bhaNati- rAjAnamavalaga puSpaiH, na ca vAryase, sa cAvalagnaH puSpaphalAdibhiH, evaM kAlo vrajati, pradyotaca kauzAmbImAgacchati, sa ca zatAnIka-- Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. caturtha zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1202 // tassa bhaeNa jauNAe dAhiNaM kUlaM uTThavittA uttarakUlaM ei, so ya pajjoo na tarai jauNaM uttariuM, kosaMbIe dakkhiNapAse khaMdhAvAraM nivesittA ciTThai, tA bei- je ya tassa taNahArigAI tesiM vAyassio gahiyao kannanAsAdi chiMdai sayANi yA madhyayanam pratikramaNaM, maNussA evaM parikhINA, egAe rattIe palAo, taM ca teNa pupphapuDiyAgaeNa diTuM, raNNo ya niveiyaM, rAyA tuTTho bhaNai-kiM 4.4 yogademi?, bhaNati-baMbhaNiM pucchAmi, pucchittA bhaNai- aggAsaNe kUraM maggAhitti, evaM so jemei divase 2 dINAraM dei dakkhiNaM, snggrhaaH| evaM te kumArAmaccA ciMteMti- esa raNo aggAsaNio dANamANaggihIo kIrautti te dINArA deMti, khaddhAdANio jAo, niyuktiH 1284 puttAvisejAyA,sotaMbahuyaMjemeyavvaM,na tIrai,tAhe dakkhiNAlobheNa vameuMjimio, pacchA se koDho jAo, abhigrastastena, zikSAyAM tAhe kumArAmaccA bhaNaMti- putte! visajeha, tAhe se puttA jemei, tANavi taheva, saMtatI kAlaMtareNa piuNA lajjiumAraddhA, sthuulbhdrH| pacchime se nilao kao, tAovi se suNhAo na tahA vaTTiumAraddhAo, puttAvi nADhAyaMti, teNa ciMtiyaM- eyANi mama davveNa vaDDiyANi mama ceva nADhAyaMti, tahA karemi jaheyANivi vasaNaM pAviMti, annayA teNa puttA saddAviyA, bhaNai- puttA! stasya bhayena yamunAyA dakSiNaM kUlaM utthApyottarakUlaM gacchati, sa ca pradyoto na tarati yamunAmuttarItum, kauzAmbyA dakSiNapArzve skandhAvAraM nivezya tiSThati, tadA bravIti- ye ca tasya tRNahArakAdayasteSAM vAgAzrito gRhItaH karNanAsAdi chinatti zatAni ca manuSyANAM evaM parikSINAni, ekasyAM rAtrI palAyitaH, taca tena puSpapuTikAgatena dRSTam, rAjJe ca niveditam, rAjA tuSTo bhaNati- kiM dadAmi?, bhaNati- brAhmaNI pRcchAmi, pRSTvA bhaNati- agrAsanena saha kUraM mArgayeti, evaM sa jemati divase 2 dadAti dInAraM dakSiNAm, evaM te kumArAmAtyAzcintayanti- eSa rAjJo'grAsaniko dAnamAnagRhItaH kriyatAmiti dInArAn dadati, bahudAnIyo jAtaH, putrA api tasya jAtAH, sa tat 8 bahukaM jemitavyam, na zakyate, tadA dakSiNAlobhena vAntvA 2 jimitaH, pazcAttasya kuSThaM jAtam, tadA kumArAmAtyA bhaNanti- putrAn visRja, tadA tasya putrA jemanti, // 1202 // teSAmapi tathaiva, saMtatiH kAlAntare piturlajjitumArabdhA, pazcime tasya nilayaH kRtaH, tA api tasya snuSA na tathA vartitumArabdhAH, putrA api nAdriyante, tena cintitaMete mama dravyeNa vRddhA mAmeva nAdriyante, tathA karomi yathaite'pi vyasanaM prApnuvanti, anyadA tena putrAH zabditAH, bhaNati- putrAH! - Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1203 / / kiM mama jIvieNaM?, amha kulaparaMparAgao pasuvaho taM karemi, to aNasaNaM kAhAmi, tehiM se kAlagao chagalao diNNo, 4. caturthaso teNa appagaM ullihAvei, ulloliyAo ya khavAvei, jAhe nAyaM sugahio esa koDheNaMti tAhe lomANi uppADei phusitti madhyayanam pratikramaNaM, enti, tAhe mArettA bhaNai-tubbhehiM ceva esa khAeyavvo, tehiM khaio, koDheNa gahiyANi, sovi uThUttA naTTho, egattha aDavIe 4.4 yogapavvayadarIe NANAvihANaM rukkhANaM tayApattaphalANi paDatANi tiphalA ya paDiyA, so sAraeNa uNheNa kakko jAo, taM snggrhaaH| niviNNo piyai, teNaM poTTa bhiNNaM, sohie sajjo jAo, Agao sagiha, jaNo bhaNai-kiha te naTuM, bhaNai- devehi me niyuktiH 1284 nAsiyaM, tANi pecchai- saDasaDiMtANi, kiha to tubbhevi mama khiMsaha?, tAhe tANi bhaNaMti- kiM tume pAviyANi?, bhaNai zikSAyAM bADhaMti, sojaNeNa khiMsio, tAhe naTTho gaorAyagihaM dAravAlieNa samaMdAre vasai, tattha vArajakkhaNIe so maruo bhuMjai, sthuulbhdrH| aNNayA bahU uMDerayA khaiyA, sAmissa samosaraNaM, so bAravAlio taM ThavettA bhagavao vaMdao ei, so bAraM na chaDDei, tisAiomaovAvIe maMDukko jAo, puvvabhavaM saMbharai,uttiNNo bAvIe pahAiosAmivaMdao, seNioya nIti, tatthegeNa mama kiM jIvitena?, asmAkaM kulaparamparAgataH pazuvadhaH taM karomi, tato'nazanaM kariSyAmi, taistasmai kRSNazchagalo dattaH, sa tenAtmIyaM (tanu) cumbayati, | malaguTikAzca khAdayati, yadA jJAtaM sugRhIta eSa kuSTheneti tadA romANyutpATayati jhaTityAyAnti, tadA mArayitvA bhaNati- yuSmAbhirevaiSa khAditavyaH, taiH khAditaH, kuSThena gRhItAH, so'pyutthAya naSTaH ekatra aTavyAM parvatadA~ nAnAvidhAnAM vRkSANAM tvakpatraphalAni patanti triphalA ca patitA, sa zAradena uSNena kalko jAtaH, tato nirviNNastaM pibati, tenodaraM bhinnam, zuddhau sajjo jAtaH, AgataH svagRham, jano bhaNati- kathaM tava naSTaM?, bhaNati- devairme nAzitam, te pazyanti- zaTitazaTitAni (pUtIni svAGgAni), kathaM tat yUyamapi mAM nindata?, tadA te bhaNanti- kiM tvayA prApitAH?, bhaNati- bADhamiti, sa janena nirbhartsataH, tadA naSTo gato rAjagRhaM dvArapAlakena samaM dvAre vasati, tatra dvArapakSAvAse samaruko bhuGkte, anyadA bahavo vaTakA bhuktAH, svAminaH samavasaraNam, sa dvArapAlastaM sthApayitvA bhagavadvandako gataH, sa dvAraM na tyajati, tRSArdito8 mRto vApyAM maNDUko jAtaH, pUrvabhavaM smarati, avatIrNo vApyAH pradhAvitaH svAmivandakaH, zreNikazca nirgacchati, - // 1203 // Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1204 // bAravAlio kisoreNa akkaMto mao devo jAo, sakko seNiyaM pasaMsai, so samosaraNe seNiyassa mUle koDhiyarUveNaM 4. caturthaniviTTho taM cirikA phoDittA siMcai, tattha sAmiNA chiyaM, bhaNai-mara, seNiyaM jIva, abhayaM jIva vA mara vA, kAlasoriyaM madhyayanam pratikramaNaM, mA mara mA jIva, seNio kuvio bhaTTArao mara bhaNio, maNussA saNNiyA, uTThie samosaraNe paloio, na tIrai NAuM 4.4 yogadevotti, gao gharaM, biiyadivase pae Agao, pucchai- so kotti?, tao seDugavattaMtaM sAmI kahei, jAva devo jAo, tA sngkhaaH| tubbhehiM chIe kiM evaM bhaNai?, bhagavaM mamaM bhaNai- kiM saMsAre acchaha nivvANaM gaccheti, tumaM puNa jAva jIvasi tAva suhaMmao niyuktiH 1284 narayaM jAhisitti, abhao ihavi ceiyasAhupUyAe puNNaM samanjiNai mao devalogaMjAhiti, kAlo jai jIvai divase 2 paMca zikSAyAM mahisasayAIvAvAei mao narae gacchai, rAyA bhaNai- ahaM tubbhehiM nAhehiM kIsa narayaM jAmi? keNa uvAeNa vA na gacchejjA sthuulbhdrH| ?,sAmI bhaNai-jai kavilaM mAhaNiM bhikkhaMdAvesi kAlasUriyaMsUNaM moesito na gacchasi narayaM, vImaMsiyANi savvappagAreNa - dvArapAlaH tatraikena kizoreNAkrAnto mRto devo jAtaH, zakraH zreNikaM prazaMsati, sa samavasaraNe zreNikasya mUle (antike) kuSThirUpeNa niviSThaH taM sphoTakAn sphoTayitvA siJcati, tatra svAminA kSutam, bhavati- mriyasva, zreNikaM jIva, abhayaM jIva vA mriyasva vA, kAlazaukarikaM mA mriyasva mA jIva, zreNika: kupitaH bhaTTAraka 8 (prati) mriyasveti bhaNitam, manuSyAH saMjJitAH, utthite samavasaraNe pralokitaH, na zakyate jJAtuM deva iti, gato gRhama, dvitIyadivase prage AgataH, pRcchati-sa ka iti, tataH seTukavRttAntaM svAmI kathayati, yAvaddevo jAtaH, tarhi yuSmAbhiH kSute kimevaM bhaNati?, Aha bhagavAn mAM bhaNati- kiM saMsAre tiSThata nirvANaM gacchateti, tvaM punaryAvajjIvasi tAvatsukhito mRto narakaM yAsyasIti, abhaya ihApi caittyasAdhupUjayA puNyaM samupArjayati mRto devalokaM yAsyati, kAliko yadi jIvet divase 23 mahiSapaJcazatIM vyApAdayati mRto narakaM gamiSyati, rAjA bhaNati- ahaM yuSmAsu nAtheSu kathaM narakaM gamiSyAmi?, kena vopAyena na gaccheyaM? svAmI bhaNati- yadi kapilA brAhmaNI bhikSAM dApayasi kAlazaukarikAt sUnAM mocayasi tadA na gacchasi narakam, prajJApitau sarvaprakAreNa - // 1204 // Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4.4 yoga niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 / / 1205 // necchaMti, so ya kira abhavasiddhIo kAlo, dhijjAiyANiyA kavilA na paDivajjai jiNavayaNaM, seNieNa dhijjAiNI 4. caturthabhaNiyA sAmeNa- sAhU vaMdAhi, sA necchai, mAremi te, tahAvinecchai, kAlovi necchaitti, bhaNai- mama guNeNa ettio jaNo madhyayanam pratikramaNaM, suhio nagaraM ca, ettha ko doso? tassa putto pAlago nAma so abhaeNa uvasAmio, kAlo mariumAraddho, tassa paMcamahisagasayaghAtehiM se UNaM ahe sattamayA pAuggaM, aNNayA mahisasayANi paMca putteNa se palAviyANi, teNa vibhaMgeNa diTThANi mAriyANi ya, solasa ya rogAyaMkA pAunbhUyA vivarIyA iMdiyatthA jAyA jaM duggaMdhaM taM sugaMdhaM mannai, putteNa ya se abhayassala niyuktiH 1284 kahiyaM, tAhe caMdaNi- udagaM dijjai, bhaNai- aho miTuM viTeNa Alippar3a pUimaMsaM AhAro, evaM kisiUNa mao ahe sattama zikSAyAM gao, tAhe sayaNeNa putto se Thavijjai so necchai, mA naragaMjAissAmitti so necchai, tAI bhaNaMti- amhe vigiMcissAmo tuma sthuulbhdrH| navaraM ekkaM mArehi sesae savve pariyaNo mArehiti, itthIe mahisao biie kuhADoya rattacaMdaNeNaM raktakaNavIrehi, dovi DaMDIyA mA teNa kuhADaeNa appA hao paDio vilavai, sayaNaM bhaNai- evaM dukkhaM avaNeha, bhaNaMti-na tIraMti, to kahaM bhaNaha necchataH, sa kilAbhavya siddhikaH kAlikaH, dhimjAtIyA kapilA na pratipadyate jinavacanam, zreNikena dhigjAtIyA bhaNitA sAmnA- sAdhUna vandasva, sA necchati, mArayAmi tvAm, tathApi na pratipadyate, kAliko'pi necchatIti, bhaNati- mama guNeneyAn janaH sukhI nagaraM ca, atra ko doSaH, tasya putraH pAlako nAmAbhayena sa 8 | upazamitaH, kAliko martumArabdhaH, tasya mahiSapaJcazatyA ghAtenAthonamadhaH saptamI prAyogyam, anyadA mahiSapaJcazatI putreNa tasya palAyitA, tena vibhaGgena dRSTA mAritA ca, SoDaza rogAtaGkAzca prAdurbhUtAH viparItA indriyArthA jAtA yat durgandhaM tatsugandhi manyate, putreNa ca tasyAbhayAya kathitam, tadA vaqagRhodakaM dIyate, bhaNati-aho miSTa al viSThayopalipyate pUtimAMsamAhAraH, evaM kliSTvA mRto'dhaH saptamyAM gataH, tadA svajanena tasya putraH sthApyate sa necchati, mA narakaM gamamiti sa necchati, te bhaNanti- vayaM vibhakSyAmastvaM paramekaM mAraya zeSAn sarvAn parijano mArayiSyati, striyA mahiSo dvitIyayA kuThAro raktacandanena- raktakaNavIraiH (maNDitau), dvAvapi mA daNDitA bhUva tena kuThAreNAtmA hataH patito vilapati, svajanaM bhaNati- etadduHkhamapanayata, bhaNanti- na zakyate, tat kathaM bhaNata-- // 1205 // Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1206 // amhe vigiMcAmotti?, evaM pasaMgeNa bhaNiyaM, teNa deveNaM seNiyassa tuTTeNa aTThArasavaMko hAro diNNo doNNi ya akkhaliyavaTTA 4. caturthadiNNA, so hAro cellaNAe diNNo piyatti kAuM, vaTTA naMdAe, tAe ruTThAe kimahaM ceDarUvattikAUNa anirakkhiyA khaMbhe madhyayanam pratikramaNa AvaDiyA bhaggA, tattha egaMmi kuMDalajuyalaM egaMmi devadUsajuyalaM, tuTThAe gahiyANi, evaM hArassa uppttii| seyaNagassa kA 4.4 yogauppattI?, egattha vaNe hathijUhaM parivasai, taMmi jUhe ego hatthI jAe jAehatthicellae mArei, egA guThviNI hasthiNigA, sAya sngkhaaH| osarittA ekkalliyA carai, aNNayA kayAi taNapiMDiyaM sIse kAUNa tAvasAsamaM gayA, tesiM tAvasANaM pAesu paDiyA, tehiM niyuktiH 1284 NAyaM-saraNAgayA varAI, aNNayA tattha caraMtI viyAyA puttaM, hatthijUheNa samaM caraMtI chiddeNa AgaMtUNa thaNaM dei, evaM saMvaDDai, zikSAyAM tattha tAvasaputtA pupphajAIo siMcaMti, sovi soMDAe pANiyaM neUNa siMcai, tAhe nAmaM kayaM seyaNaotti, saMvaDiomayagalo sthuulbhdrH| jAo, tAhe NeNa jUhavaI mArio, appaNA juhaM paDivaNNo, aNNayA tehiM tAvasehiM rAyA gAmaMdAhititti moyagehi lobhittA rAyagihaM nIo, NayaraMpavesettA baddho sAlAe, aNNayA kulavatI teNa ceva puvvabbhAseNa dukko kiM puttA! seyaNaga occhagaMcala vayaM vibhakSyAma iti?, etatprasaGgena bhaNitam, tena devena zreNikAya tuSTenASTAdazasariko hAro dattaH dvau cAsphAlyavRttau dattau, sa hArazcaillaNAyai dattaH priyetikRtvA, vRttau 4 nandAyai, tayA ruSTayA kimahaM ceTarUpetikRtvA dUraM kSiptau, stambhai Apatitau bhagnau, tatraikasmin kuNDalayugalamekasmin devaduSyayugalam, tuSTayA gRhItAni, evaM haarsyotpttiH| 8secanakasya kotpattiH?, ekatra vane hastiyUthaM parivasati, tasmin yUthe eko hastI jAtAn jAtAn hastikalabhAna mArayati, ekA gurvI hastinI, sA cApasRtyaikAkinI carati, anyadA kadAcit tRNapiNDikA zIrSe kRtvA tApasAzramaM gatA, teSAM tApasAnAM pAdayoH patitA, taitiM- zaraNAgatA varAkI, anyadA tatra carantI prajanitavatI putram, hastiyUthena samaM carantI avasare Agatya stanaM dadAti, evaM saMvardhate, tatra tApasaputrAH puSpajAtIH siJcanti, so'pi zuNDayA pAnIyamAnIya siJcati, tadA nAma kRtaM bla secanaka iti, saMvRddho madakalo jAtaH, tadA'nena yUthapatirmAritaH, AtmanA yUthaM pratipannam, anyadA taistApasai rAjA grAmaM dAsyatIti lobhayitvA modakai rAjagRhaM nItaH, nagaraM pravezya baddhaH zAlAyAm, anyadA kulapatistenaiva pUrvAbhyAsenAgataH, kiM putra secanaka! vastraM cap // 1206 // Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1207 // 1284 se paNAmei, teNa so mArio, aNNe bhaNaMti- jUivaittaNe ThieNaM mA aNNAvi viyAtitti te tAvasauDayA bhaggA tehiM tAvasehiM ruDehiM seNiyassaraNNo kahiyaM, tAhe seNieNa gahio, esA seyaNagassa uppttii| puvvabhavo tassa- ego dhijjAio janaM jayai, tassa dAso teNa jannavADe Thavio,so bhaNai- jar3a sesaM mama dehi to ThAmi iyarahA Na, evaM houtti sovi Thio, 4.4yogasesaM sAhUNa dei, devAuyaM nibaddhaM devalogAo cuo seNiyassa putto naMdiseNo jAo, dhijjAio'vi saMsAraM hiMDittA snggrhaaH| seyaNago jAo, jAhe kira naMdiseNo vilaggai tAhe ohayamaNasaMkappo bhavai, vimaNo hoi, ohiNA jANai, sAmI niyuktiH pucchio, eyaM savvaM kahei, esa seyaNagassa puvvbhvo| abhao kira sAmiM pucchai-ko apacchimorAyarisitti?,sAmiNA zikSAyAM udAyaNo vAgario, ao paraM baddhamauDA na pavvayaMti, tAhe abhaeNa rajjaM dijamANaM na icchiyaM, pacchA seNio ciMtei sthuulbhdrH| koNiyassa rajjaM dijihitti hallassa hatthI dinno vihallassa devadinno hAro, abhaeNa pavvayaMteNa naMdAe yakhomajuyalaM kuMDalajuyalaM hallavihallANaM diNNANi, mahayA vibhaveNa abhao samAUopavvaio,aNNayA koNio kAlAdIhi dasahiM kumArehiMsamaM - tasmai kSipati, tena sa mAritaH, anye bhaNanti- yUthapatitve sthitena mA'nyApi prajIjanaditi te tApasoTajA bhagnAstaistApasai ruSTaiH zreNikasya rAjJaH kathitam, tadA 8 zreNikena gRhItaH, eSA secnksyotpttiH| tasya pUrvabhavaH- eko dhigjAtIyo yajJaM yajate, tasya dAso yajJapATe tena sthApitaH, sa bhaNati- yadi zeSaM mahyaM dAsyasi tarhi 8 tiSThAmi itarathA na, evaM bhavatviti so'pi sthitaH, zeSaM sAdhubhyo dadAti, devAyurnibaddham, devalokAccyutaH zreNikasya putro nandiSeNo jAtaH, dhigjAtIyo'pi saMsAra hiNDitvA secanako jAtaH, yadA kila nandiSeNa Arohati tadopahatamanaH saMkalpo bhavati vimanasko bhavati, avadhinA (vibhaDrena) jAnAti, svAmI pRSTaH etat sarva kathayati, eSa, secanakasya puurvbhvH| abhayaH kila svAminaM pRcchati- ko'pazcimo rAjarSiriti ?, svAminodAyano vyAkRtaH, ataH paraM baddhamukuTA na pravrajiSyanti, tadA'bhayena rAjyaM dIyamAnaM neSTam, pazcAt zreNikazcintayati- koNikAya rAjyaM dAsyate iti hallAya hastI dattaH vihallAya devadatto hAro dattaH, abhayena pravrajatA nandAyAH kSaumayugalaM kuNDalayugalaM ca hallavihallabhyA datte, mahatA vibhavenAbhayaH samAtRkaH prabrajitaH, anyadA koNikaH kAlAdibhirdazabhiH kumAraiH samaM - 11 Polan Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratikramaNaM, zrIAvazyaka niryaktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1208 // maMtei-seNiyaM baMdhettA ekkArasabhAe rajjaM karemotti, tehiM paDisuyaM, seNiobaddho,puvvaNhe avaraNhe ya kasasayaMdavAvei, cellaNAi 4. caturthakayAi DhoyaM na dei, bhattaM vAriyaM, pANiyaM na dei, tAhe cellaNA kahavi kummAse vAlehiM baMdhittA sayAuMca suraMpavesei, sA kira madhyayanam dhovai sayavAre surA pANiyaM savvaM hoi / aNNayA tassa paumAvaIe devIe putto udAyitakumAro jemaMtassa ucchaMge Thio, so | 4.4 yogathAle mutteti, na cAlei mA dUminjihitti (jattie) muttiyaM tattiyaM kUraM avaNei, mAyaM bhaNati-ammo! aNNassavi kassavi. | snggrhaaH| putto eppio atthi?, mAyAe so bhaNio durAtman tava aMgulI kimie vamaMtI piyA muhe kAUNa acchiyAio, iyarahA hai niyuktiH 1284 tumaM rovaMto acchiyAio, tAhe cittaM mauyaM jAyaM, bhaNai-kiha?, to khAi puNa mama gulamoyae pesei?, devI bhaNai-mae te | zikSAyAM kayA, jaMtumaM sadA piiverio udare Araddhotti savvaM kahei, tahAvi tujjha piyA na virajjai, so tume piyA evaM vasaNaM pAvio, sthuulbhdrH| tassa aratI jAyA, suNetao ceva uTThAya lohadaMDaMgahAya niyalANi bhaMjAmitti pahAvio, rakkhavAlagA neheNaM bhaNaMti- esa so pAvo lohadaMDaMgahAya eitti, seNieNa ciMtiyaM-na najjai kumAreNa mArehititti tAlauDaM visaMkhaiyaM jAva ei tAva mao, mantrayati-zreNikaM baddhA ekAdaza bhAgAn rAjyasya kurma iti, taiH pratizrutam, zreNiko baddhaH, pUrvAhne aparAhne ca kazAzataM dApayati, cellaNAyAH kadAcidapi gamanaM (kartuM) na dadAti, bhaktaM vAritam, pAnIyaM na dadAti, tadA cellaNA kathamapi kulmASAn vAleSu baddhA svayaM ca surAM pravezayati, sA kila prakSAlayati zatakRtvaH surA pAnIyaM 2 sarva bhavati / anyadA tasya padyAvatyA devyAH putra udAyikumAro jemata utsaGge sthitaH, sa sthAle mUtrayati, na cAlayati mA doSIditi (yAvati) mUtritaM tAvantaM kUramapanayati, mAtaraM bhaNati- amba! anyasyApi kasyApi putra iyatpriyo'sti?, mAtrA sa bhaNitaH- tavAGgulI kRmIn vamantI pitA(tava)mukhe kRtvA sthitavAn, itarathA tvaM 8 rudan sthitavAn, tadA cittaM mRdu jAtama, bhaNati- kathaM? kiM punastarhi mahyaM guDamodakAn apraiSIt?, devI bhaNati- mayA te kRtAH, yattvaM sadA pitRvairikA, udareka ra (AgamanAt)Arabhyeti sarvaM kathitam, tathApi tava pitA na vyarIt, sa tvayA pitaivaM vyasanaM prApitaH, tasyAratirjAtA, zRNvannevotthAya lohadaNDaM gRhItvA nigaDAn bhanajmi iti pradhAvitaH, snehena rakSapAlakAH bhaNanti- eSa sa pApo lohadaNDaM gRhItvA''yAti, zreNikena cintitaM na jJAyate(kena)kumaraNena mArayiSyatIti tAlapuTaM viSaM khAditaM yAvadeti tAvanmRtaH, Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1209 // 4.4yoga suTThayaraM adhitI jAyA tAhe DahiUNa gharamAgao rajjadhurAmukkatattIo taM ceva ciMtaMto acchai, kumArAmaccehiM ciMtiyaM-naTuM rajjaM 4. caturthahoitti taMbie sAsaNe lihitA akkharANi juNNaM kAUNa rAiNo uvaNIyaM, evaM piuNo kIrai piMDadANAdI, NitthArijai, madhyayanam pratikramaNaM, tappabhiti piMDaniveyaNA pavattA, evaM kAleNa visogo jAo, puNaravi sayaNaparibhoe ya piyasaMtie daLUNa addhitI hohitti tao niggao caMpArAyahANI karei, te hallavihallA seyaNaeNa gaMdhahatthiNA samaM sabhavaNesu ya ujjANesu ya pukkhariNIesu snggrhaaH| abhiramaMti, sovi hatthI aMteuriyAe abhiramAvei, te ya paumAvaI pecchar3a, NayaramajjheNa ya te hallavihallA hAreNa kuMDalehi ya / niyuktiH 1284 devaduseNa vibhUsiyA hatthikhaMdhavaragayA daTThaNa addhiti pagayA koNiyaM viNNavei, so necchai piuNA diNNaMti, evaM bahuso 2. zikSAyAM bhaNaMtIe cittaM uppaNNaM, aNNayA hallavihalle bhaNai- rajjaM alu addheNa vigiMcAmo seyaNagaM mama deha, te hi mA surakkhaM ciMtiyaM sthuulbhdrH| demotti bhaNaMti gayA sabhavaNaM, ekkAe rattIe saaMteuraparivArA vesAliM ajjamUlaM gayA, koNiyassa kahiyaM- naTThA kumArA, teNa ciMtiyaM- tevi na jAyA hatthIvi natthi, ceDayassa duyaM pesai, amarisio, jar3a gayA kumArA gayA nAma, hatthiM peseha, suSTutarAdhRtirjAtA, tadA dagdhvA gRhamAgato muktarAjyadhUstaptistadeva cintayan tiSThati, kumArAmAtyaizcintitaM- rAjyaM natyatIti tAmrika zAsanaM likhitvA'kSarANi jIrNAni kRtvA rAjJa upanItam, evaM pituH kriyate piNDadAnAdi, nistAryate, tatprabhRti piNDanivedanA pravRttA, evaM kAlena vizoko jAtaH, punarapi svajanaparibhogAMzca pitRsatkAn dRSTvA dhRtirbhaviSyatIti nirgatastatazcampAM rAjadhAnI karoti, tau hallavihallau secanakena hastinA samaM svabhavaneSu udyAneSu puSkariNISu cAbhiramante, so'pi hastI antaHpurikA abhiramayate, tau ca padmAvatI prekSate, nagaramadhyena ca tau hallavihallau hAreNa kuNDalAbhyAM devaduSyeNa ca vibhUSitau virahastiskandhagatau dRSTvA'dhRtiM pragatA koNikaM vijJapayati, sa necchati pitrA dattamiti, evaM bahuzo 2 bhaNantyA cittamutpAditam, anyadA hallavihallau bhaNati- rAjyamardhamadhu vibhajAmaH secanakaM mahyaM dattam, taula tu mA surakSaM cintitaM dAveti bhaNantau gatau svabhavanam, ekayA rAtryA sAntaHpuraparivArau vaizAlyAmArya (mAtAmaha) pAdamUlaM gatau, koNikAya kathitaM- naSTau kumArI, tena cintitaM- tAvapi na jAtau hastyapi nAsti, ceTakAya dUtaM preSayati, amarSito, yadi gatau kumArau gatau nAma hastinaM preSaya, - Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1210 // ceDago bhaNai- jahA tumaM mama nattuo tahA eevi, kaha iyANiM saraNAgayANa harAmi, na demitti dUo paDigao, kahiyaM ca, 4. caturthapuNovi duyaM paTTavei-deha, na deha to jujjhasajjA hoi emitti, bhaNai-jahA te ruccai, tAhe koNieNa kAlAiyA kumArA dasavila madhyayanam pratikramaNaM, AvAhiyA, tatthekkekassa tinni 2 hatthisahassA tinni 2 AsasahassA tinni 2 rahasahassA tinni 2 maNussakoDio 4.4 yogakoNiyassavi ettiyaM savvANivi tittIsaM 33, taMsoUNa ceDaeNa aTThArasagaNarAyANo meliyA, evaM teceDaeNa samaM eguNavIsa snggrhaaH| rAyANo, tesiMpi tinni 2 hatthisahassANi taha ceva navaraM savvaM saMkheveNa sattAvaNNaM, tAhe juddhaM saMpalaggaM, koNiyassa kAlo niyuktiH 1284 daMDaNAyago, do vUhA kAyA, koNiyassa garuDavUho ceDagassa sAgaravUho, so jujhaMto kAlo tAva gao jAva ceDago, zikSAyAM ceDaeNa ya egassa ya sarassa abhiggahokao, soya amoho, teNa so kAlo mArio, bhaggaM koNiyabalaM, paDiniyattA sae 28 sthuulbhdrH| AvAse gayA, evaM dasahi divasehiM dasavi mAriyA ceDaeNa kAlAdIyA, ekkArasame divase koNio aTThamabhattaM giNhai, sakkacamarA AgayA, sakko bhaNai- ceDago sAvagotti ahaM na paharAmi navaraM sArakkhAmi, ettha do saMgAmA mahAsilAkaMDao - ceTako bhaNati- yathA tvaM naptA tathaitAvapi, kathamidAnIM zaraNAgatayorharAmi, na dadAmIti dUtaH pratigataH, kathitaM ca, punarapi dUtaM prasthApayati- dehi, na dadyAstadA yuddhasajjo bhavaimIti, bhaNati- yathA te rocate, tadA koNikena kAlAdikAH kumArA dazApyAhatAH, tatraikaikasya trINi 2 hastisahasrANi trINi 2 azvasahasrANi trINi 2 rathasahasrANi timro 2 manuSyakoTayaH koNikasyApyetAvat sarvANyapi trayastriMzat, tat zrutvA ceTakenASTAdaza gaNarAjA melitAH, evaM te ceTakena samamekonaviMzatI rAjAnaH, teSAmapi hastinAM trisahasrI 2 tathaiva navaraM sarvaM saMkSepeNa saptapaJcAzat, tadA yuddhaM pravRttam, koNikasya kAlo daNDanAyakaH, dvau vyUhau kRtau, koNikasya garuDavyUhazceTakasya sAgaravyUhaH, sa yuddhamAnaH kAlastAvadgato yAvacceTakaH, ceTakena caikasya zarasyAbhigrahaH kRtaH, sa cAmoghaH, tena sa kAlo mAritaH, bhagnaM koNikabalam, // 12 pratinivRttAH svake 2 AvAse gatAH, evaM dazabhirdivasairdazApi mAritAzceTakena kAlAdayaH, ekAdaze divase koNiko'STamabhaktaM gRhNAti, zakracamarAvAgatau, zakro bhaNaticeTakaH zrAvaka ityahaM na praharAmi navaraM saMrakSayAmi, atra dvau saMgrAmau mahAzilAkaNTaka-2 Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1211 // 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.4 yogsnggrhaaH| niyuktiH 1284 zikSAyAM sthuulbhdrH| rahamusalobhANiyavvojahA paNNattIe, te kira camareNa viuvviyA, tAhe ceDagassa sarovairapaDirUvage apphiDio, gaNarAyANo naTThA saNayaresu gayA, ceDagovi vesAliM gao, rohagasajjo Thio, evaM bArasa varisA jAyA rohijjaMtassa, ettha ya rohae hallavihallA seyaNaeNa niggayA balaM mAreMti dive dive, koNiovi parikhijjaihatthiNA, ciMtei-ko uvAojeNa mArijjejjA?, kumArAmaccA bhaNaMti- jar3a navaraM hatthI mArijjai, amarisio bhaNai- mArijau, tAhe iMgAlakhaDDA kayA, tAhe seyaNao ohiNA pecchai na volei khaDDu, kumArA bhaNaMti- tujjha nimittaM imaM AvaI pattA tovi nicchasi?, tAhe seyaNaeNa khaMdhAo oyAriyA, so ya tAe khaDDAe paDio mao rayaNappahAe neraio uvavaNNo, tevi kumArA sAmissa sIsatti vosiraMti devayAe sAhariyA jattha bhayavaM titthayaro viharai, tahavi NayarI na paDai, koNiyassa ciMtA, tAhe kUlavAlagassa ruTThA devayA AgAse bhamai-'samaNe jai kUlavAlae mAgahiyaM gaNiyaM lgehitii| lAyA ya asogacaMdae, vesAliM nagariM gahissai // 1 // suNetao ceva caMpaMgao kUlavAlayaM pucchai, kahiyaM, mAgahiyA saddAviyA viDasAviyA jAyA, pahAviyA, kA tIse uppattI rathamuzalau bhaNitavyau yathA prajJaptau, tau kila camareNa vikurvitau, tadA ceTakasya zaro vajrapratirUpake skhalitaH, gaNarAjA naSTAH svanagareSu gatAH, ceTako'pi vaizAlI gataH, rodhakasajjaH sthitaH, evaM dvAdaza varSANi jAtAni rudhyamAne, atra ca rodhake hallavihallau secanakena nirgatau balaM mArayataH divase divase, koNiko'pi parikhidyate hastinA, cintayati- ka upAyo yena mAryete, kumArAmAtyA bhaNanti- yadi navaraM hastI mAryeta, amarSito bhaNati- mAryatAm, tadA'GgAragartA kRtA, tadA secanako'vadhinA pazyati, nAtikrAmati gartAm, kumArI bhaNataH- tava nimittamiyamApattiH prAptA tathApi necchasi, tadA secanakena skandhAdavatAritI, sa ca tasyAM gartAyAM patito mRto ratnaprabhAyAM nairayika utpannaH, tAvapi kumArI svAminaH ziSyAviti vyutsRjantau devatayA saMhRtau yatra bhagavAn tIrthakaro viharati, tathApi nagarI na patati, koNikasya * cintA, tadA kUlavAlakAya ruSTA devatA''kAze bhaNati- zramaNaH kUlavAlako yadi mAgadhikAM vezyAM lagiSyati rAjA cAzokacandro vaizAlI nagarI grhiissyti||1|| zRNvanneva campAM gataH kUlavAlakaM pRcchati, kathitam, mAgadhikA zabditA viTazrAvakiA jAtA, pradhAvitA, kA tasyA utpatti-- // 1211 // Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1212 // jahA NamokkAre pAriNAmiyabuddhIe thUbhetti-siddhasilAyalagamaNaM khuDDagasilaloTTaNA ya vikkhNbho| sAvo micchAvAitti niggao 4. cturdhkuulvaaltvo|| 1 // tAvasapallI naivAraNaM ca kohe ya koNie kahaNaM / mAgahigamaNaM vaMdaNa modagaaisAra ANaNayA // 2 // madhyayanam pratikramaNaM, paDicaraNobhAsaNayA koNiyagaNiyatti gmnnniggmnnN| vesAli jahA gheppai udikkha jao gavesAmi // 3 // vesAligamaNa maggaNa. 4.4 yogasAIkArAvaNe ya AuTTA / thUbha nariMdanivAraNa ittttgnikkaalnnvinnaaso||4||pddiyaagmnne rohaNa gddbhhlvaahnnaapinnnnaay| ceDaganigama sngghaaH| vahapariNao ya mAyA uvaalddho|| 5 // koNio bhaNai- ceDaga? kiM karemi!, jAva pukkhariNIo uThemi tAva mA nagarI niyuktiH 1284 atIhi, teNa paDivaNNaM, ceDago savvalohiyaM paDimaM galae baMdhiUNa uiNNo, dharaNeNa sabhavaNaM nIo kAlagao devaloga zikSAyAM gao, vesAlijaNo savvo mahesareNa nIlavaMtaMmi saahrio| ko mahesarotti?, tasseva ceDagassa dhUyA sujeTThA veraggA pavvaiyA, sthuulbhdrH| sAuvassayassaMto AyAvei, ioya peDhAlagonAma parivvAyaovijAsiddho vijAu dAukAmo purisaMmaggai, jaibaMbhacAriNIe ryathA namaskAre pAriNAmikIbuddhau stUpa iti, siddhazilAtalagamanaM kSullakena zilAloThanaM ca viSkambhaH (pAdaprasArikA) zApo mithyAvAdIti nirgataH kuulvaalktpH|| 1 // tApasapallI nadIvAraNaM ca krodhe koNikAya (devatayA) kathitam / mAgadhikAgamanaM vandanaM modakAH atIsAra: Anayanam // 2 // praticaraNamavabhAsanaM koNikagaNiketi gamanaM nirgmnm| vaizAlI yathA gRhyate udbIkSasva prayato gaveSayAmi // 3 // vaizAlIgamanaM mArgeNa satyaGkArakAraNenAvarjitA / stUpaH narendranivAraNaM iSTikAniSkAzanaM vinaashH|| 4 / / patite gamanaM rodha: (puurtiH)grdbhhlvaahnprtijnyaayaaH| ceTakanigarmo vadhapariNatazca maatropaalbdhH|| 5 // koNiko bhaNati- ceTaka! kiM karomi?, yAvat puSkariNyA AgacchAmi tAvanmA nagarI yAsIH, tena pratipannam, ceTakaH sakalalohamayI pratimAM gale baddhA avatIrNaH, dharaNena svabhavanaM nItaH kAlagato devalokaM gataH, vaizAlIjana: sarvo mahezvareNa nIlavati sNhtH| ko mahezvara iti?, tasyaiva ceTakasya duhitA sujyeSThA vairAgyAtpravrajitA, sopAzrayasyAntarAtApayati, itazca peDhAlako naam8||1212|| parivrAT vidyAsiddho vidyA dAtukAmaH puruSaM mArgayati, yadi brahmacAriNyAH 8 Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1213 // sthuulbhdrH| putto hojjA to samattho hojjA, taM AyAveMtI daLUNaM dhUmigAvAmohaM kAUNa vijjAvivajjAso tattha serittu kAle jAe gabbhe 4. caturthaatisayaNANIhiM kahiyaM- na eyAe kAmavikAro jAo, saDDhayakule vaDDAvio, samosaraNaM gao sAhuNIhiM saha, tattha yA madhyayanam pratikramaNaM, kAlasaMdIvo vaMdittA sAmiM pucchai kao me bhayaM?, sAmiNA bhaNiyaM- eyAo saccatIo, tAhe tassa mUlaM gao, avaNNAe 4.4 yogabhaNai- are tumaM mamaM mArehisitti pAesu balA pADio, saMvaDio, parivvAyageNa teNa saMjatINaM hio, vijjAo snggrhaaH| sikkhAvio, mahArohiNiMca sAhei, imaM sattamaM bhavaM, paMcasumArio, chaTe chammAsAvasesAueNa necchiyA, aha sAhettumAraddho niyuktiH 1284 aNAhamaDae citiyaM kAUNa ujjAlettA allacaMmaM viyaDittA vAmeNa aMguTThaeNa tAva caMkamai jAva kaTThANi jalaMti, etthaMtare zikSAyAM kAlasaMdIvo Agao kaTThANi chubbhaI, sattaratte gae devayA sayaM uvaTThiyA- mA vigdhaM karehi, ahaM eyassa sijjhiukAmA, siddhA bhaNai- egaM aMgaM paricaya jeNa pavisAmi sarIraM, teNa nilADeNa paDicchiyA, teNa aiyayA, tattha bilaM jAyaM, devayAe se tuTThAe taiyaM acchiM kayaM, teNa peDhAlo mArio, kIsa NeNaM mama mAyA rAyadhUyatti viddhaMsiyA, teNa se ruddo nAma jAyaM, putro bhavet tarhi samartho bhavet, tAmAtApayantIM dRSTvA dhUmikAvyAmohaM kRtvA vidyAviparyAsaH tatra vyutsRjya (tataH) kAle jAte garbhe'tizayajJAnibhiH kathitaM- naitasyAH kAmavikAro jAtaH, zrAddhakule varddhitaH, samavasaraNaM gataH sAdhvIbhissaha, tatra ca kAlasaMdIpako vanditvA svAminaM pRcchati- kuto me bhayaM?, svAminA bhaNitaM- etasmAt satyakeH, tadA tasya pArzva gataH, avajJayA bhaNati- are tvaM mAM mArayiSyasIti pAdayorbalAt pAtitaH, saMvRddhaH, parivrAjakena tena saMyatInAM pArthAt hRtaH, vidyAH zikSitAH, mahArohiNI ca sAdhayati, ayaM saptamo bhavaH, paJcasu mAritaH, SaSTe SaNmAsAvazeSAyuSkatayA neSTA, atha sAdhayitumArabdhaH anAthamRtakena citikAM kRtvA / prajvAlya Ardracarma prAvRtya vAmenAGgaSThena tAvat caGkAmyati yAvat kASThAni jvalanti, atrAntare kAlasaMdIpaka AgataH kASThAni kSipati, saptarAtre gate devatA svayamupasthitA-1 mA vighnaM kArSIH, ahametasya sedhitukAmA, siddhA bhaNati- ekamaGgaM parityaja yena pravizAmi zarIram, tena lalATena pratISTA, tenAtigatA, tatra bilaM jAtam, devatayA tasmai 8 tuSTayA tRtIyamakSi kRtam, tena peDhAlo mAritaH, kathaM mama mAtA rAjaduhiteti vidhvastA, tena tasya rudro nAma jAtam,, // 1213 // Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. caturtha zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1214 // pacchA kAlasaMdIvaM Abhoei, diTTho, palAo, maggao laggai, evaM heTThA uvariM ca nAsai, kAlasaMdIveNa tinni purANi viuvvitA, sAmipAyamUle acchai, tANi devayANi pahao, tAhe tANi bhaNaMti-amhe vijjAo, so bhaTTAragapAyamUlaMgaotti madhyayanam pratikramaNaM, tattha gao, ekkamekkaM khAmio, aNNe bhaNaMti-lavaNe mahApAyAle mArio, pacchA so vijjAcakkavaTTI tisaMjhaM savvatitthagare 4.4 yogavaMdittA NaTuM ca dAittA pacchA abhiramai, teNa iMdeNa nAmaM kayaM mahesarotti, sovi kira dhejjAiyANa paosamAvaNNo snggrhaaH| dhijjAiyakannagANa saya 2 viNAser3a, annesu aMteuresu abhiramai, tassa ya bhaNaMti do sIsA-naMdIsaro naMdI ya, evaM pupphaeNa niyuktiH 1284 vimANeNa abhiramai, evaM kAlo vaccai, annayA ujjeNIe pajjoyassa aMteure sivaM mottUNaM sesAo viddhaMser3a, pajjoo ciMtei- zikSAyAM ko uvAo hojA jeNa eso viNAsejjA?, tatthegA umA nAma gaNiyA rUvassiNI, sA kira dhUvaggahaNaM geNhai jAhe teNaMteNa sthuulbhdrH| ei, evaM vaccai kAle uiNNo, tAe doNNi pupphANi viyasiyaMmauliyaMca, mauliyaMpaNAmiyaM, mahesareNa viyasiyassa hattho pasArio, sAmaulaMpaNAmei eyassa tujjhe arahasitti, kaha?, tAhe bhaNai-erisio kaNNAo mamaMtAva pecchaha, tIe saha pazcAt kAlasaMdIpamAbhogayati, dRSTaH, palAyitaH, pRSThato lagati, evamadhastAdupari ca nazyati, kAlasaMdIpena trINi purANi vikurvitAni, svAmipurastiSThati, tAla devatAH prahataH, tadA tA bhaNanti- vayaM vidyAH, sa bhaTTArakapAdamUlaM gata iti gataH, tatra ekaikena kSamitaH, anye bhaNanti- lavaNe mahApAtAle mAritaH, pazcAt sa: vidyAcakravartI trisandhyaM sarva tIrthakarAn vanditvA nRtyaM ca darzayitvA pazcAdabhiramate, tenendreNa nAma kRtaM mahezvara iti, so'pi kila dhigjAtIyAnAM pradveSamApanno dhigjAtIyakanyakAnAM zataM 2 vinAzayati, anyeSvantaHpureSu abhiramate, tasya ca bhaNyete dvau ziSyau- nandIzvaro nandI ca, evaM puSpakeNa vimAnena abhiramate, evaM kAlo vrajati, anyadojayinyAM pradyotasyAntaHpure zivAM muktvA zeSA vidhvaMsayati, pradyotazcintayati- ka upAyo bhavet yena eSa vinAzyeta? tatraikomA nAmnI gaNikA rUpiNI, sA kila dhUpagrahaNaM gRhNAti yadA tena mArgeNaiti, evaM vrajati kAle avatIrNaH, tayA dve puSpe vikasitaM mukalitaM ca, mukulitamarpayati, mahezvareNa vikasitAya hastaH prasAritaH, sA mukulamarpayatyetasya tvamarhasIti, kathaM?, tadA bhaNati- IdRzyaH kanyA mAM tAvat prekSasva, tayA saha 2 // 1214 // Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1215 // saMvasai hiyahiyao kao, evaM vaccai kAlo, sA pucchai- kAe velAe devayAo osaraMti?, teNa siTuM- jAhe mehuNaM 4. caturthasevAmi, tIe raNNo siTuM mA mamaM mArehitti, purisehiM aMgassa uvariM jogA darisiyA, evaM rakkhAmo, te ya pajjoeNa bhaNiyA-2 madhyayanam pratikramaNaM, saha eyAe mAreha mA ya durAraddhaM karehiha, tAhe maNussA pacchaNNaM gayA, tehiM saMsaTTho mArio saha tIe, tAhe naMdIsaro tAhika 4.4yogavijAhiM ahiTTio AgAse silaM viuvvittA bhaNai- hA dAsa! maositti, tAhe sanagaro rAyA ullapaDasADago khamAhi snggrhaaH| egAvarAhaMti, so bhaNai- eyassa jai tavvatthaM acceha to muyAmi, eyaM ca Nayare 2 evaM avAuDiyaM ThAvehatti to muyAmi, to niyuktiH 1284 paDivaNNo, tAhe AyayaNANi kArAviyANi, esA mahesarassa uppttii| tAhe nagariMsuNNiyaM koNio aigaogaddabhanaMgaleNa zikSAyAM gAhAviyA, etthaMtare seNiyabhajAo kAliyAdimAdiyAo pucchaMti bhagavaM titthayaraM- amhaM puttA saMgamAo (graM0 17500) sthuulbhdrH| eMti navatti jahA nirayAvaliyAe tAhe pavvaiyAo, tAhe koNio caMpaM Agao, tattha sAmI samosaDho, tAhe koNio ciMtei- bahuyA mama hatthI cakkavaTTIo evaM AsarahAo jAmi pucchAmi sAmI ahaM cakkavaTTI homi na homitti niggao - saMvasati hutahRdayaH kRtaH, evaM vrajati kAlaH, sA pRcchati- kasyAM velAyAM devatA apasaranti, tenoktaM- yadA maithuna seve, tayA rAjJe kathitaM mA mAM mArayateti, & puruSairaGgasyopari yogA darzitAH, evaM rakSayAmaH, te ca pradyotena bhaNitA-sahaitayA mArayata mA durArabdhaM kArTa, tadA manuSyAH pracchannaM gatAH, taiH saMzliSTo mAritaH saha tayA, 8 tadA nandIzvarastAbhirvidyAbhiradhiSThita AkAze zilAM vikuLa bhaNati- hA dAsa! mRto'sIti, tadA sanAgaro rAjA''rdrazATikApaTaH kSamasvaikamaparAdhamiti, sa bhaNati 8 yadi enametadavasthaM arcayata, tadA muzcAmi, enaM ca nagare 2 evamaprAvRtaM sthApayateti tadA muJcAmi, tadA pratipannaH, tadA''yatanAni kAritAni, eSA mehshvrsyotpttiH| tadA nagarI zUnyAM koNiko'tigataH gardabhalAGgalena kRSTA, atrAntare zreNikabhAryAH kAlikAdikAH pRcchanti bhagavantaM tIrthakara- asmAkaM putrAH saMgrAmAt AgamiSyanti naveti?, yathA nirayAvalikAyAM tadA pravrajitAH, tadA koNikazcampAmAgataH, tatra svAmI samavasRtaH, tadA koNikazcintayati- bahavo mama hastinazcakravartinaH (yathA) eva mazvarathAH yAmi pRcchAmi svAminaM ahaM cakravartI bhavAmi na bhavAmiti? nirgataH // 1215 // Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. caturtha zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1216 // savvabalasamudaeNa, vaMdittA bhaNai- kevaiyA cakkavaTTI essA?, sAmI bhaNai- savve atItA, puNo bhaNai- kahi uvavajjissAmi?, chaTThIe puDhavIe, tamasaddahatosavvANi egidiyANi lohamayANi rayaNANi karei, tAhe savvabaleNaM timisaguhaM madhyayanam pratikramaNaM, gao aTThameNaM bhatteNaM, bhaNai kayamAlago- atItA bArasa cakkavaTTiNo jAhitti, necchai, hatthivilaggo maNI hatthimathae | 4.4 yogakAUNa daMDeNa duvAraM AhaNai, tAhe kayamAlageNa Ahao mao chaDhei gao, tAhe rAyANo udAiM ThAvaMti, udAissa ciMtA snggrhaaH| jAyA- ettha Nayare mama piyA Asi, addhitIe aNNaM NayaraM kArAvei, maggaha vatthuti pesiyA, tevi egAe pADalAe uvari niyuktiH 1284 avadArieNa tuMDeNa cAsaM pAsaMti, kIDagA se appaNA ceva muhaM atiMti, kiha sA pADalitti, do mahurAo-dakkhiNA uttarA zikSAyAM ya, uttaramahurAo vANigadArago dakkhiNamahuraM disAjattAegao, tassa tattha egeNa vANiyageNa saha mittayA, tassa bhagiNI sthuulbhdrH| aNNiyA, teNa bhattaM kayaM, sA ya jemaMtassa vIyaNagaM dharei, so taM pAesu AraMbha NivaNNeti ajjhovavanno, maggAviyA, tANi bhaNaMti-jar3a ihaM ceva acchasi jAva ekaMpitA dAragarUvaM jAyaM to demo, paDivaNNaM, diNNA, evaM kAlo vaccai, aNNayA 2 sarvabalasamudayena, vanditvA bhaNati- kiyanta zcakravarttina eSyAH?, svAmI bhaNati- sarve'tItAH, punarbhaNati- kvotpatsye?, SaSThyAM pRthvyAm, tadazraddadhAnaH sarvANyekendriyANi ratnAni lohamayAni karoti, tadA sarvabalena tamizraguhAM gataH aSTamabhaktena, bhaNati kRtamAlaka:- atItA dvAdaza cakravarttino yAhIti, necchati, hastivilano maNiM hastimastake kRtvA daNDena dvAramAhanti, tadA kRtamAlakenAhato mRtaH SaSThIM gataH, tadA rAjAna udAyinaM sthApayanti, udAyinazcintA jAtA- atra nagare mama pitA''sIt, adhRtyA'nyannagaraM kArayati, mArgayati vAstu iti preSitAH, te'pyekasyAH pATalAyAH uparyavadAritena tuNDena cASaM pazyanti, kITikAstasyAtmanaiva mukhamAyAnti, kathaM sA pATaleti?, dve mathure- dakSiNA uttarA ca, uttaramathurAyA vaNigdArako dakSiNamathurAM digyAtrAyai gataH, tatra tasya ekena vaNijA saha maitrI, tasya bhaginI // 1216 // arNikA, tena bhaktaM kRtam, sA ca jemato vyajanakaM dhArayati, sa tAM pAdAdArabhya pazyati adhyupapannaH, mArgitA, te bhaNanti- yadIhaiva sthAsyasi yAvadekamapi tAvat 8 dArakarUpaM jAtaM (bhavet) tadA dadmaH, pratipannam, dattA, evaM kAlo vrajati, anyadA - Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1217 // 1284 tassa dAragassa aMmApitIhiM leho visajjio-amhe aMdhalIbhUyANi jai jIvaMtANi pecchasi to ehi, so leho uvaNIo, 4. caturthasotaM vAei aMsUNi muyamANo, tIe diTTho, pucchai, na kiMci sAhai, tIe leho gahio, vAittA bhaNai-mA adhitiM karehi, madhyayanam pratikramaNaM, ApucchAmi, tAe kahieM savvaM amhApiUNaM, kahie visajjiyANi,niggayANi dakSiNamaharAo,sAya aNNiyA guThviNI, 4.4 yogasA aMtarA paMthe viyAyA,so ciMtei-ammApiyaro nAma kahiMtitti na kayaM, tAhe ramAveMto pariyaNo bhaNei-aNNiyAe puttotti, kAleNa pattANi, tehivi se taM ceva nAmaM kayaM aNNaM na paiTThihitti, tAhe so aNNiyaputto ummukkabAlabhAvo bhoge avahAya niyuktiH pavvaio, therattaNe viharamANo gaMgAyaDe pupphabhaI nAmaM NayaraM gao sasIsaparivAro, pupphakeU rAyA pupphavatI devI, tIse zikSAyAM jamalagANi dArago dArigA ya jAyANi pupphacUlo puNphacUlA ya aNNamaNNamaNurattANi, teNa rAyAe ciMtiyaM,-jai vioijjati sthuulbhdrH| tomaraMti, tA eyANi ceva mihuNagaM karemi, melittA nAgarA pucchiyA- etthaM jaM rayaNamuppajjai tassa ko vavasAi rAyA Nayare vA aMteure vA?, evaM pattiyAvei, mAyAe vAraMtIe saMjogo ghaDAvio, abhiramaMti, sA devI sAviyA teNa nivveeNa pavvaiyA, tasya dArakasya mAtApitRbhyAM lekho visRSTaH vayamandhIbhUtau yadi jIvantau prekSitumicchasi tadA''yAH, sa lekha upanItaH, sa taM vAcayati muJcannazrUNi, tayA dRSTaH, pRcchati, na kiJcidapi kathayati, tayA lekho gRhIto, vAcayitvA bhaNati mA'dhati kArSIH, ApRcche, tayA kathitaM sarvaM mAtApitRbhyAm, kathite visRSTau, nirgatau38 dakSiNamathurAtaH, sA cArNikA gurvI, sA'ntarA pathaH prajanitavatI, sa cintayati- mAtarapitaraM nAma kariSyatIti na kRtam, tadA ramayan parijano bhaNati- arNikAyAH putra iti, kAlena prAptI, tAbhyAmapi tasya tadeva nAma kRtamanyat na prasthAsyatIti, tadA so'rNikAputra unmuktabAlabhAvo bhogAnapahAya prabrajitaH, sthaviratve vicaran gaGgAtaTe bla puSpabhadraM nAma nagaraM gataH saziSyaparIvAraH, puSpaketU rAjA puSpavatI devI, tasyA yugmaM dArako dArikA ca jAte- puSpacUlaH puSpacUlA cAnyo'nyamanurakte, tena rAjJA cintitaMyadi viyojyete tarhi niyete, tadetAveva mithunaM karomi, melayitvA nAgarA: pRSTAH- atra yadratnamutpadyate tasya ko vyavasyati rAjA nagaraM vA antaHpuraM vA?, evaM pratyAyayati, mAtari vArayantyAM saMyogo ghaTitaH, abhiramete, sA devI zrAvikA tena nidena pravrajitA,, Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka| niyuktibhASyazrIhAri0 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.4 yogsnggrhaaH| vRttiyutam bhAga-3 // 1218 // niyuktiH 1284 zikSAyAM sthuulbhdrH| devo Ao, ohiNA pecchai dhUyaM, tao se ajjhahio neho, mA naragaM gacchihitti sumiNae narae daMsei, sA bhIyA rAyANaM avayAsei, evaM rattiM 2, tAhe pAsaMDiNo saddAviyA, kaheha kerisA narayA?, te kahiMti, te aNNArisagA, pacchA aNNiyaputtA pucchiyA, te kaheumAraddhA - 'niccaMdhayAratamasA0, sA bhaNai- kiM tubbhehivi sumiNao diTTho?, AyariyA bhaNaMtititthayarovaesotti, evaM gao, kAleNaM devo devaloyaM darisei, tatthavi taheva pAsaMDiNo pucchiyA jAhe na yANaMti tAhe aNNiyaputtA pucchiyA, tehiM kahiyA devalogA, sA bhaNai-kiha naragA na gaMmaMti?, teNa sAhudhammo kahio, rAyANaM ca Apucchai, teNa bhaNiyaM-muemi jai ihaM ceva mama gihe bhikkhaM giNhaitti, tIe paDissuyaM, pavvaiyA, tattha ya te AyariyA jaMghAbalaparihINA ome pavvaiyage visajjettA tattheva viharaMti, tAhe sA bhikkhaM aMteurAo ANei, evaM kAlo vaccai, aNNayA tIse bhagavaIe sobhaNeNa'jjhavasANeNa kevalaNANamuppaNaM, kevalI kira puvvapauttaM viNayaM na laMghei, aNNayA jaM AyariyANa hiyaicchiyaM taM ANei, siMbhakAle ya jeNa siMbhoNa uppajjai, evaM sesehivi, tAhe te bhaNaMti-jaMmae ciMtiyaMta CE devo jAtaH, avadhinA prekSate duhitaram, tatastasyAbhyadhikaH snehaH, mA narakaM gAditi svapne narakAn darzayati, sA bhItA rAjAnaM kathayati, evaM rAtrau rAtrau, tadA pASaNDikAH zabditAH, kathayata kIdRzA nArakAH?, te kathayanti, te'nyAdRzaH, pazcAdarNikAputrAH pRSTAH, te kathayitumArabdhAH- nityAndhakAratamisrAH0, sA bhaNatikiM yuSmAbhirapi svapno dRSTaH, AcAryA bhaNanti- tIrthakaropadeza iti, evaM gataH, kAlena devo devalokaM darzayati, tatrApi tathaiva pASaNDinaH pRSTA yadA na jAnanti tadA''cAryAH pRSTAH, taiH kathitA devalokAH, sA bhaNati- kathaM narakA na gamyante?, tena sAdhudharmaH kathitaH, rAjAnaM cApRcchate, tena bhaNitaM- muJcAmi yadIhaiva mama gRhe bhikSAM gRhNAsi, tayA pratizrutam, pravrajitA, tatra ca te AcAryAH parihINajaGghAbalA avame pravrajitAn visRjya tatraiva viharanti, tadA sA bhikSAmantaH purAdAnayati, evaM kAlo vrajati, anyadA tasyA bhagavatyAH zobhanenAdhyavasAnena kevalajJAnamutpannam, kevalI kila pUrvapravRttaM vinayaM na laGgayati, anyadA yadAcAryANAM hRdIpsitaM tadAnayati, zleSmakAle ca yena zleSmA notpadyate, evaM zeSairapi, tadA te bhaNanti- yanmayA cintitaM, // 1218 // Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhyayanam zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1219 // ceva ANIyaM, bhaNai- jANAmi, kiha?, aisaeNa, keNa?, kevaleNa, kevalI AsAiotti khAmio, aNNe bhaNaMti- 4. caturthavAse paDate ANiyaM, tAhe bhaNaMti-kiha ajje! vAse paDate ANesi?, sA bhaNai-jeNa 2 aMteNa accitto teNa 2 antaNa AgayA, kaha jANAsi?, aisaeNa, khAmei, addhitiM pagao, tAhe so kevalI bhaNai-tubbhevi caramasarIrA sijjhihiha gaMga pratikramaNaM, 4.4 yogauttaraMtA, totAhe ceva pauttiNNo, NAvAvijeNa 2 pAseNa'valaggai taMtaM nibuDDai majjhe uTThiyA savvAvi nibuDDA, tehiM pANIe snggrhaaH| chuDho, nANaM uppaNNaM, devehi mahimA kayA, payAgaMtattha titthaM pavattaM, sesIsakaroDI macchakacchabhehiM khajaMtI egattha ucchaliyA niyuktiH 1284 puliNe, sA io tao chubbhamANA egattha laggA, tattha pADalibIyaM kahavi paviTuM, dAhiNAo haNugAo karoDiM bhiMdaMto zikSAyAM pAyago uDhio, visAlo pAyavo jAo, tattha taM cAsaM pAsaMti, ciMteMti- ettha Nayare rAyassa sayameva rayaNANi ehiMti taM sthuulbhdrH| NayaraM nivesiMti, tattha suttANi pasArijaMti, nemittio bhaNai- tAva jAhi jAva sivA vAseMti tao niyattejjAsitti, tAhe puvAo aMtAo avarAmuho gao tattha sivA uThThiyA niyatto, uttarAhutto tatthavi, puNovi puvvAhutto gao tatthavi, tadevAnItam, bhaNati- jAnAmi, kathaM?, atizayena, kena?, kevalena, kSamitaH kevalyAzAtita iti, anye bhaNanti- varSAyAM patantyAM AnItam, tadA bhaNantikathamAyeM! varSAyAM patantyAmAnayasi?, sA bhaNati- yena yena mArgeNAcittastena 2 mArgeNAgatA, kathaM jAnISe?, atizayena, kSamayati, adhRti pragataH, tadA sa kevalI 8 bhaNati- yUyamapi caramazarIrAH setsyatha gaGgAmuttarantaH, tatastadaiva prottIrNaH, naurapi yasmin 2 pArzve'valagati tena 2 brUDati madhye upasthApitAH sarvApi brUDitA, taiH pAnIye. kSiptaH jJAnamutpannam, devairmahimA kRtaH, prayAgaM tatra tIrthaM jAtam, tasya zIrSakaroTikA matsyakacchapaiH khAdyamAnaikatrocchalitA puline, setastataH kSipyamANaikatra lagnA, tatra pATalAbIjaM kathamapi praviSTam, dakSiNAddhanoH karoTi bhindan pAdapa utthitaH, pAdapo vizAlo jAtaH, tatra taM cArSa pazyanti, cintayanti- atra nagare rAjJaH svayameva // 1219 // ratnAnyeSyanti tatra nagaraM nivezitamiti, tatra sUtrANi prasAryante, naimittiko bhaNati- tAvadyAta yAvacchivA vAsayati tato nivartayadhvamiti, tadA pUrvasmAdantAdaparAbhimukho gatastatra zivA rasitA nivRttaH, uttarAbhimukhastatrApi, punarapi pUrvAbhimukho gatastatrApi,, Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1220 // dakkhiNahutto tatthavi sivAe vAsiyaM, taM kira vIyaNagasaMThiyaM nayaraM, NayaraNAbhie ya udAiNA ceiharaM kArAviyaM esA 4. caturthapADaliputtassa uppttii| so udAI tattha Thio rajjaM bhuMjar3a, so ya rAyA te DaMDe abhikkhaNaM olaggAvei, te ciMteMti kahamaho madhyayanam pratikramaNaM, eyAe dhADIe muccijjAmo?, io ya egassa rAyANassa kamhivi avarAhe rajjaM hiyaM, so rAyA naTTho, tassa putto bhamaMto 4.4yogaujjeNimAgao, egaM rAyAyaM olaggai, so ya bahuso 2 paribhavai udAissa, tAhe so rAyaputto pAyavaDiyo viNNavei- ahaM snggrhaaH| tassa pIiM pibAmi navaraM mama bitijio hojAsi, teNa paDissuyaM, gao pADaliputtaM, bAhirigamajjhamigaparisAsu olaggiUNa niyuktiH 1284 chiddamalabhamANo sAhUNo atiti, te atItamANe pecchai, tAhe egassa Ayariyassa mUle pavvaio, savvA parisA ArAhiyA , |zikSAyAM tassa pajAyA, sorAyA aTThamicauddasIsu posahaM karei, tatthAyariyA atiMti dhammakahAnimittaM, aNNayA veyAliyaM,AyariyA sthuulbhdrH| bhaNaMti- geNhaha uvagaraNaM rAulamatImo, tAhe so jhaDitti uTThio, gahiyaM uvagaraNaM, puvvasaMgoviyA kaMkalohakattiyA sAvi gahiyA, pacchaNNaM kayA, atigayA rAulaM, ciraM dhammo kahio, AyariyA pasuttA, rAyAvi pasutto, teNa uThThittA raNo sIse 8dakSiNAmukhastatrApi zivayA vAsitam, tatkila vyajanakasaMsthitaM nagaram, nagaranAbhau codAyinA caityagRha kAritam, eSA paattliputrsyotpttiH| sa udAyI tatra sthito rAjyaM bhunakti, sa ca rAjA tAn (lokAn) daNDAn abhIkSNaM avalagayati, te cintayanti- kathamaho etasyA dhATyA mucyemahi, itakSekasya rAjJaH kasmiMzcidapi aparAdhe 8 rAjyaM hRtam, sa rAjA naSTaH, tasya putro bhrAmyan ujjayinImAgataH, ekaM rAjAnamavalagayati, sa ca bahuzaH 2 paribhUyate udAyinA, tadA sa rAjaputraH pAdapatito vijJapayatiahaM tasya jIvitaM pibAmi paraM mama dvitIyo bhava, tena pratizrutam, gataH pATaliputram, bAhyamadhyamRgaparSatsu avalagya chidramalabhamAnaH sAdhava AyAnti tAn AyAtaH prekSate, tadaikasyAcAryasya mUle pravrajitaH, sarvA parSat ArAddhA tasya prajAtA, sa rAjA'STamIcaturdazyoH poSadhaM karoti, tatrAcAryA AyAnti dharmakathAnimittam, anyadA vaikAlikam, AcAryA bhaNanti- gRhANopakaraNaM rAjakulamatigacchAmaH, tadA sa jhaTiti utthitaH, gRhItamupakaraNaM pUrvasaMgopitA kaGkalohakatarikA sApi gRhItA, pracchannA kRtA, atigatau rAjakulam, ciraM dharmaH kathitaH, AcAryAH prasuptAH, rAjA'pi prasuptaH tenotthAya rAjJaH zIrSe - // 122 Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1221 // nivesiyA, tattheva aTThilaggo niggao, thANaillagAvi na vAriMti pavvaiotti, ruhireNa AyariyA paccAliyA, uTThiyA, 4. caturthapecchaMti rAyANagaM vAvAiyaM, mA pavayaNassa uDDAho hohiitti AloiyapaDikkato appaNo sIsaM chiMdei, kAlagao so evaM / madhyayanam pratikramaNaM, ioyaNhAviyasAligae nAviyaduyakkharao uvajjhAyassa kahei-jahA mama'jjateNa NayaraMveDhiyaM, pahAe diTuM, sosumiNasatthaM 4.4 yogajANai, tAhe gharaM neUNa matthao dhoo dhUyA ya se diNNA, dippiumAraddho, sIyAe NayaraM hiMDAvijjai, sovi rAyA snggrhaaH| aMteurasejjAvalIhiM dihro sahasA, kuviyaM, nAyao, auttotti aNNeNa dAreNaM nINio sakkArio, Aso ahiyAsio, niyuktiH 1284 abhiMtarA hiMDAvio majhe hiMDAvio bAhiM niggao rAyakulAo tassa hAviyadAsassa paDhei aDei pecchai ya NaM teyasA zikSAyAM jalaMtaM, rAyAbhiseeNa ahisitto rAyA jAo, te ya DaMDabhaDabhoiyA dAsotti tahA viNayaM na kareMti, so ciMtei jai viNayaMNa sthuulbhdrH| kareMti kassa ahaM rAyatti atthANIo udvittA niggao, puNo paviTTho, te Na uDeti, teNa bhaNiyaM- geNhaha ee gohetti, te avaropparaM daTThaNa hasaMti, teNa amariseNa atthANimaMDaliyAe lippakammanimmiyaM paDihArajuyalaM paloiyaM, tAhe teNa nivezitA, tatraiva lagnamuSTi :(?) nirgataH, prAtIhArikA api na vArayanti pravrajita iti, rUdhireNAcAryAH pratyArditAH, utthitAH, prekSante rAjAnaM vyApAditam, mA ] pravacanasyoDDAho bhUdityAlocitapratikrAntA AtmanaH zIrSaM chindanti, kAlagatAsta evam / itazva nApitazAlAyAM nApitadAsa upAdhyAyAya kathayati- yathA mamAdyAntreNa nagaraM veSTitam, prabhAte dRSTam, sa svapnazAstraM jAnAti, tadA gRhaM nItvA mastakaM dhautaM duhitA ca tasmai dattA, dIpitumArabdhaH, zibikayA nagaraM hiNDyate, so'pi rAjA antaHpurikAzayyApAlikAbhidRSTaH sahasA, kUjitam, jJAtaH, aputra ityanyena dvAreNa nItaH satkAritaH, azvo'dhivAsitaH, abhyantare hiNDito madhye hiNDitaH bahirnirgato8 rAjakulAt taM nApitadArakaM pRSThI lagayati prekSate ca taM tejasA jvalantam, rAjyAbhiSekeNAbhiSikto rAjA jAtaH, te ca daNDikasubhaTabhojikA dAsa iti tathA vinayaM na kurvanti, sa cintayati- yadi vinayaM na kurvanti kasyAhaM rAjeti AsthAnikAyA utthAya nirgataH punaH praviSTaH, te nottiSThanti, tena bhaNitaM- gRhNItaitAn adhamAniti, te parasparaM dRSTvA hasanti, tenAmarSeNAsthAnamaNDapikAyAM lepyakarmanirmitaM pratIhArayugalaM pralokitam, tadA tena 2 // 1221 // Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1222 // sarabhasuddhAieNa asihattheNa mAriyA kei naTThA, pacchA viNayaM uvaTThiyA, khAmio rAyA, tassa kumArAmaccA natthi, so 4. cturthmggi| io ya kavilo nAma baMbhaNo NayarabAhiriyAe vasai, veyAliyaM ca sAhuNo AgayA dukkhaM viyAle atiyaMtumitti madhyayanam pratikramaNaM, tassa aggihottassa gharaeThiyA, sobaMbhaNo ciMtei-pucchAmi tANe kiMci jANaMti navatti?, pucchiyA, parikahiyaM Ayariehi, 4.4 yogasaDDo jAo taM ceva rayaNiM, evaM kAle vaccaMte aNNayA aNNe sAhuNo tassa ghare vAsArattiM ThiyA, tassa ya putto jAyamettao snggrhaaH| aMbArevaIhiM gahio, so sAhUNa bhAyaNANi kaptANaM heTThA Thavio, naTThA vANamaMtarI, tIse payA thirA jAyA, kappaotti se niyuktiH |1284 nAmaM kayaM, tANi dovi kAlagayANi, imovi coddasasu vijjATThANesu supariNiTThio NAma labhai pADaliputte, so ya saMtoseNa zikSAyAM dANaM na icchai, dAriyAo labhamANIo necchai, aNegehiM khaMDigasaehiM parivArio hiMDai, io ya tassa aigamaNa sthuulbhdrH| niggamaNapahe ego maruo, tassa dhUyA jallasatavAhiNA gahiyA, lAghavaM sarIrassa natthi atIvarUviNittina koi vareDa, mahatI jAyA, ruhiraM se AgayaM, tassa kahiyaM mAyAe, so ciMtei-baMbhavajjhA esA, kappago saccasaMgho tassa uvAeNa demi, teNa dAre sarabhasoddhAvitena asihastena mAritAH kecitraSTAH, pazcAdvinayamupasthitAH, kSAmito rAjA, tasya kumArAmAtyA na santi, sa mArgayati / itazca kapilo nAma brAhmaNola nagarabAhirikAyAM vasati, vikAle ca sAdhava AgatA duHkhaM vikAle'tigantumiti tasyAgnihotrasya gRhe sthitAH, sa brAhmaNazcintayati- pRcchAmi tAvat ete kizcijAnanti naveti?, pRSTAH, parikathitamAcAryaH, zrAddho jAtastasyAmeva rajanyAm, evaM vrajati kAle anyadA'nye sAdhavastasya gRhe varSArAtre sthitAH, tasya ca putraH jAtamAtro'mbArevatIbhyAM gRhItaH, sa sAdhuSu kalpayatsu bhAjanAnAmadhastAt sthApitaH, naSTe vyantayauM, tasyAH prajA sthirA jAtA, kalpaka iti tasya nAma kRtam, tau dvAvapi kAlagatI,ayamapi caturdazasu vidyAsthAneSu supariniSThito nAma (rekhAM) labhate pATalIputre, sa ca saMtoSeNa dAnaM necchati, dArikA labhyamAnA necchati, anekaizchAtrazataiH parivRto hiNDate, itazca tasya pravezanirgamapathe eko marukaH, tasya duhitA jalodaravyAdhinA gRhItA, lAghavaM zarIrasya nAstIti atIvarUpiNIti na ko'pi vRNute, mahatI jAtA, Rtustasya jAtaH, tasmai kathitaM mAtrA, sa cintayati- brahmahatyaiSA, kalpakaH satyasandhastasmai upAyena dadAmi, tena dvAri, Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1223 // agaDe khao, tattha ThaviyA, teNaMteNa ya kappago'tIti, mahayA saddeNa pakuvio-bho bho kavilA! agaDe paDiyA jo nitthArei 4. caturthatassevesA, taM soUNa kappago kivAe dhAvio uttAriyA ya'NeNa, bhaNio ya- saccasaMdho hojjAsi puttagatti, tAhe teNa madhyayanam pratikramaNaM, jaNavAyabhaeNa paDivaNNA, teNa pacchA osahasaMjoeNa laTThI kayA,rAyAe suyaM-kappao paMDiotti, saddAvio viNNavio |4.4 yogaya rAyANaM bhaNai- ahaM grAsAcchAdanaM vinirmucya parigrahaM na karemi, kaha imaM kiccaM saMpaDivajAmi?, na tIrai niravarAhassa snggrhaaH| kiMcI kAuM, tAhe so rAyA chiddAi maggai, aNNayA rAyAe jAyAe sAhIe nillevago so saddAvio, tumaM kappagassa pottAI niyuktiH 1284 dhovasi navatti?, bhaNai- dhovAmi, tAhe rAyAe bhaNio- jai ettAhe apper3a to mA dijjAsitti, aNNayA iMdamahe se bhaNai zikSAyAM bhajjA-se mamavetAiMpottAIrayAvihi, sonecchai, sA abhikkhaNaM vaDDei, teNa paDivaNNaM, teNa NIyANi rayagaharaM, so bhaNai sthuulbhdrH| ahaM viNA molleNa rayAmi, so chaNadivase pamaggio, ajahijotti kAlaM harai, so chaNo volINo, tahavi na dei, bIe varise na diNNANi, taievi varise dive 2 maggai na dei, tassa roso jAo, bhaNai- kappago na homi jai tava ruhireNa na - avaTaH khAtaH, tatra sthApitA, tenAdhvanA ca kalpaka AyAti, mahatA zabdena prakUjitaH- bho bhoH! kapila avaTe patitA yo nistArayati tasyaivaiSA, tacchrutvA kalpaka: kRpayA dhAvitaH, uttAritA cAnena, bhaNitazca satyasandho bhava putraka iti, tadA tena janApavAdabhItena pratipannA, tena pazcAdauSadhasaMyogena laSTA kRtA, rAjJA zrutaM-8 kalpakaH paNDita iti, zabdito vijJaptazca rAjAnaM bhaNati na karomi, kathamidaM kRtyaM saMpratipatsye?, na zakyate niraparAdhasya kizcit kartum, tadA sa rAjA chidrANi mArgayati, anyadA rAjJA pATake (tasya) jAyAyA nirlepakaH sa zabditaH, tvaM kalpakasya vastrANi prakSAlayasi naveti?, bhaNati- prakSAlayAmi, tadA rAjJA bhaNitaH- yadyadhunA'rpayati tarhi mA dadyA iti, anyadendramahe taM bhaNati bhAryA- atha mama tAni vastrANi raJjayata, sa necchati, sA'bhIkSNaM kalahayati, tena pratipannam, tena nItAni rajakagRham, saba bhaNati- ahaM vinA mUlyena rajAmi, sa kSaNadivase pramArgitaH, adya hyaH (zvaH) iti kAlamullaGghate, sa kSaNo vyatikrAntaH, tathApi na dadAti, dvitIye varSe na dattAni, tRtIye'pi varSe divase 2 mArgayati na dadAti, tasya roSo jAtaH, bhaNati- kalpako na bhavAmi yadi tava rudhireNa na. // 1223 // Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1224 // 1284 rayAmi, aggiM pavisAmi, aNNadivase gao churiyaM ghettUNa, so rayao bhajjaM bhaNai- ANehitti, diNNANi, tassa poTTe 4. caturthaphAlittA ruhireNa rayANi, rayagabhajjA bhaNai- rAyAe eso vArio kimeeNa avaraddhaM?, kappassa ciMtA jAyA-esa raNNo madhyayanam pratikramaNaM, mAyA, tayA mae kumArAmaccattaNaM necchiyaMti, jai pavvaio hoto kimeyaM hoyaMti, vaccAmi sayaM mA gohehi nejIhAmitti gao 4.4 yogarAyakulaM, rAyA uTThio, bhaNai- saMdisaha kiM karemi!, taM mama vitappaM ciMtiyaMti, so bhaNai-mahArAya! jaM bhaNasitaM karemi, snggrhaaH| rayagaseNI AgayA, rAyAe samaM ullaveMtaM daTThaNa naTThA, kumArAmacco Thio, evaM savvaM rajjaM tadAyattaM ThiyaM, puttAvi se jAyA, tIse niyuktiH aNNANaMca IsaradhUyANaM, aNNayA kappagaputtassa vivAho, teNa ciMtiyaM-saMteurassa raNNo bhattaM dAyavvaM, AharaNANi raNNo zikSAyAM nijogo ghaDijjai, jo naMdeNa kumArAmacco pheDio so tassa chiddANi maggai, kappagadAsI dANamANasaMgahiyA kayA, jo yaha sthuulbhdrH| tava sAmissa divasodaMto taM kaheha dive 2, tIe paDivaNNaM, aNNayA bhaNai- raNNo nijogo ghaDijjai, puvvAmacco ya jo pheDio teNa chidaM laddhaM, rAyAe pAyavaDio viNNavei- jaivi amhe tumha avigaNiyA tahAvi tubbhaM saMtigANi sitthANi - rajAmi, agniM pravizAmi, anyadivase gataH kSurikAM gRhItvA, sa rajako bhA bhaNati- Anayeti, dattAni, tasyodaraM pATayitvA rUdhireNa raktAni, rajakabhAryA, rajakabhAryA bhaNati- rAjJeSa vAritaH kimetenAparAddham, kalpasya cintA jAtA eSA rAjJo mAyA, tadA mayA kumArAmAtyatvaM neSTamiti,yadi pravrajito'bhaviSyaM kimidamabhaviSyaditi, vrajAmi svayaM mA daNDikai yiSi iti gato rAjakulam, rAjotthitaH, bhaNati- saMdiza kiM karomi, taM mama vikalpaM cintitam, sa bhaNati- mahArAja! yadbhaNasi tat karomi, rajakazreNirAgatA, rAjJA samamullApayantaM dRSTvA naSTA, kumArAmAtyaH sthitaH, evaM sarvaM rAjyaM tadAyattaM sthitam, putrA api tasya jAtAH, tasyA anyAnAMcezvaraduhitRNAca, anyadA kalpakaputrasya vivAho (jAtaH), tena cintitaM- sAntaHpurasya rAjJo bhaktaM dAtavyam, AbharaNAni rAjJo niryogo ghaTyate, yo nandena kumArAmAtyaH spheTitaH sa tasya* chidrANi mArgayati, kalpakadAsyo dAnamAnasaMgRhItAH kRtAH, yazca tava svAmino divasodantastaM kathayeH divA divA, tayA pratipannam, anyadA bhaNati- rAjJo niryogo ghaTyate, pUrvAmAtyazca yaH spheTitastena chidraM labdham, rAjJe pAdapatito vijJapayati- yadyapi vayaM yuSmAkamavimatAstathApi yuSmatsatkAni sikthUni Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 | // 1225 // dharaMti ajjavi teNa avassaM kaheyavvaM jahA kira kappao tujhaM ahiyaM ciMtinto puttaM rajje ThaviukAmo, rajjanijogo sajjijjai 4. caturthapesaviyA rAyapurisA, sakuDubo kUve chUDho, koddavodaNaseiyA pANiyagalaMtiyA ya dijjai,savvaM tAhe sobhaNai-eeNa savvehiMvi madhyayanam pratikramaNaM, mAriyavvaM, jo Ne ego kuluddhArayaM karei veranijAyaNaM ca so jemeu, tANi bhaNaMti- amhe asamatthANi, bhattaM paccakkhAmo, 4.4 yogapaccakkhAyaM, gayANi devalogaM, kappago jemei, paccaMtarAtIhi ya suyaM jahA kappago viNAsio, jAmo geNhAmotti, AgaehiM snggrhaaH| niyuktiH pADaliputtaM rohiyaM, naMdo ciMtei-jai kappago hoMtona evaM abhiddavaMto, pucchiyA bAravAlA-asthi tattha koi bhattaM paDicchai?, 1284 jo tassa dAso sovi mahAmaMtitti, tehiM bhaNiyaM-asthi, tAhe AsaMdaeNa ukkhittA nINio, pillakkio vijehiM saMdhukio zikSAyAM Ause kArie pAgAre darisio kappago, darisio kappagotti te bhIyA daMDA sAsaMkiyA jAyA, naMdaM parihINaM NAUNa sthuulbhdrH| suTutaraM abhiddavaMti, tAhe leho visajio, jo tujjha savvesiM abhimao so eu to saMdhI vA jaMtubbhe bhaNihiha taM karehitti, tehiM dUo visajio, kappao viniggao, nadImajhe miliyA, kappago nAvAe hatthasaNNAhiM lavai, ucchukalAvassa dhriyante'dyApi tenAvazyaM kathayitavyaM yathA kila kalpako yuSmAkamahitaM cintayan putra rAjya sthApayitukAmaH, rAjyaniryogaH praguNIkriyate, preSitA rAjapuruSAH, sakuTumbaH kUpe kSiptaH, kodravaudanasetikA pAnIyasya galantikA(gargarI) ca dIyate, sarvAn tadA sa bhaNati- etena sarve'pi mArayitavyAH, yo'smAkamekaH kuloddhAraM karoti: vairaniryAtanaM ca sa jematu, te bhaNanti- vayamasamarthAH, bhaktaM pratyAkhyAmaH, pratyAkhyAtam, gatA devalokam, kalpako jemati, pratyantarAjabhizca zrutaM yathA kalpako vinAzitaH, yAmo gRhNIma iti, AgataiH pATaliputraM ruddham, nandazcintayati- yadi kalpako'bhaviSyattadA naivamabhyadroSyam, pRSTA dvArapAlAH- asti tatra kazcit?, bhaktaM pratIcchati? yastasya dAsaH so'pi mahAmantrIti, tairbhaNitaM- asti, tadA''syandakenotkSipya niSkAzitaH, pUTakRto vaidyaiH (prItimAnvitaH), paTau jAte prAkAre darzitaH kalpakaH // 1225 / / darzitaH san kalpaka iti te bhItAH daNDAH sAzaGkA jAtAH, nandaM parihINaM jJAtvA suSTutarAmabhidravanti, tadA lekho visRSTaH- yo yuSmAkaM sarveSAmabhimataH sa AyAtu, tataH sandhiM vA yadyUyaM bhaNiSyatha tat kariSyAma iti, tairdUto visRSTaH, kalpako vinirgataH, nadImadhye militAH-, kalpako nAvi hastasaMjJAbhilapati, ikSukalApasyA Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1226 // heTThAuvariMca chinnassa majjhe kiM hohi, dahikuMDassa heTThA uvariMca chinnassa dhasatti paDiyassa kiM hohiitti?, evaM bhaNittAtaM 4. caturthapayAhiNaM kareMto paDiniyatto, iyarovi vilakkho niyatto pucchio lajjai akkhiuM, palavai, baDugotti akkhAyaM, naTThA, madhyayanam pratikramaNaM, naMdovi kappaeNa bhaNio-saNNaha, pacchA AsahatthI ya gahiyA, puNoviThaviotaMmiThANe,soya niogAmacco viNAsio, 4.4 yogatassa kappagassa vaMsoNaMdavaMseNa samaM aNuvattai, navamae naMde kappagavaMsapasUosagaDAlo, thUlabhaddo se putto sirio ya, satta snggrhaaH| niyuktiH dhIyarIya jakkhA jakkhadinnA bhUyA bhUyadiNNA seNA veNA reNA, ioya vararui dhijjAionaMdaM aTThasaeNaM silogANamolaggai, 1284 sorAyA tuTTho sagaDAlamuhaM paloei, so micchattaMtikAuMna pasaMsei, teNa bhajjA se olaggiyA, pucchio bhaNai- bhattA te Na zikSAyAM pasaMsai, tIe bhaNiyaM- ahaM pasaMsAvemi, tao sotIe bhaNio, pacchA bhaNai-kiha micchattaM pasaMsAmitti?, evaM divase 2 sthuulbhdrH| mahilAe karaNiM kArio aNNayA bhaNai-subhAsiyaMti, tAhe dINArANaM aTThasayaM diNNaM, pacchA diNe2 padiNNo, sgddaalo| ciMtei- niTThio rAyakosotti, naMdaM bhaNai- bhaTTAragA! kiM tubbhe eyassa deha?, tubbhe pasaMsiotti, bhaNai- ahaM pasaMsAmi dhastAdupari ca chinnasya madhye kiM bhavati?, dadhikuNDasyAdhastAdupari ca chinnasya dhasagiti patitasya kiM bhavatIti, evaM bhaNitvA tAn pradakSiNAM kurvan pratinivRittaH, itaro'pi vilakSo nivRttaH pRSTo lajjate AkhyAtum, pralapati baTuka iti AkhyAtam, naSTAH, nando'pi kalpakena bhaNita:- sannadhya, pazcAdazvA hastinazca gRhItAH, punarapi 8 sthApitastasmin sthAne, sa ca niyogAmAtyo vinAzitaH-, tasya kalpakasya vaMzo nandavaMzena samamanuvartate, navame nande kalpakavaMzaprasUtaH zakaTAlaH, sthUlabhadrastasya putraH zrIyakazca, sapta duhitarazca yakSA yakSadattA bhUtA bhUtadattA senA veNA reNA, itazca vararucirdhigjAtIyo nandamaSTazatena zlokAnAM sevate, sa rAjA tuSTaH zakaTAlamukhaM pralokayati, sa mithyAtvamitikRtvA na prazaMsati, tena bhAryA tasyArAddhA, pRSTo bhaNati-bharttA tava na prazaMsati, tayA bhaNitaM- ahaM prazaMsayAmi, tataH sa tayA bhaNitaH, pazcAt bhnnti-8||1226 / / kathaM mithyAtvaM prazaMsAmi? iti, evaM divase divase mahilayA vAcaM (prazaMsAkriyAM) grAhito'nyadA bhaNati- subhASitamiti, tadA dInArANAmaSTazataM dattam, pazcAddine dine pradAtumArabdhaH, zakaTAlazcintayati- niSThito rAjakoza iti, nandaM bhaNati- bhaTTArakAH! kiM yUyametasmai datta?, tvayA prazaMsita iti, bhaNati- ahaM prazaMsAmi . Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1227 // 1284 loiyakavvANi anaTThANi paDhai,rAyA bhaNai-kahaM loiyakavvANi?,sagaDAlo bhaNai-mama dhUyAovi paDhaMti, kimaMga puNa 4. caturthaaNNo logo?, jakkhA egaMpi suyaM giNhai, bitiyA dohi taiyA tihi vArAhi, tAo aNNayA pavisaMti aMteuraM, | madhyayanam pratikramaNaM, javaNiyaMtariyAo ThaviyAo, vararuI Agao thuNai, pacchA jakkhAe paDhiyaM bitiyAe doNNi taiyAe tiNi vArA suyaM 4.4 yogapaDhiyaM evaM sattahivi, rAyAe pattiyaM, vararuIssa dANaM vAriyaM, pacchA so te dINAre rattiM gaMgAjale jaMte ThaveDa, tAhe divasao sngghaaH| thuNai gaMgaM, pacchA pAeNa AhaNai, gaMgA deitti evaM logo bhaNai, kAlaMtareNa rAyAe suyaM, sagaDAlassa kahei- tassa kira niyuktiH gaMgA dei, sagaDAlo bhaNai- jai mae gae dei to dei, kallaM vaccAmi, teNa paccaigo purisopesio vigAle pacchannaM acchasuja zikSAyAM vararuI ThaveitaM ANejjAsi, gaeNa ANiyA poTTaliyA sagaDAlassa diNNA, gose naMdovigao, pecchai thuNaMtaM, thue nibbuDo, sthuulbhdrH| hatthehi pAehi ya jaMtaM maggai, natthi, vilakkho jAo, tAhe sagaDAlo poTTaliyaM raNNo dariser3a, ohAmio gao, puNovi chiddANi maggai sagaDAlassa eeNa savvaM khoDiyaMti, aNNayA sIriyassa vivAho,raNo aNuogo sajjijjai,vararuiNA tassa laukikakAvyAni anarthakAni paThati, rAjA bhaNati- kathaM laukikakAvyAni?, zakaTAlo bhaNati- mama duhitaro'pi paThanti kimaGga punaranyo lokaH?, yakSA ekazaH zrutaM gRhNAti dvitIyA dvikatvaH tRtIyA triH, tA anyadA pravezayati anta:puram, yavanikAntaritAH sthApitAH, vararucirAgataH stauti, pazcAt yakSayA ekazaH dvitIyayA dvikRtvastRtIyayA triH zrutaM paThitaM evaM saptabhirapi, rAjJA pratyayitam, vararucaye dAnaM vAritam, pazcAtsa tAn dInArAn rAtrau gaGgAjale yantra sthApayati, tadA divase stauti gaGgAM pazcAtpAdenAhanti, gaGgA dadAtItyevaM loko bhaNati, kAlAntareNa rAjJA zrutam, zakaTAlAya kathayati- tasmai kila gaGgA dadAti, zakaTAlo bhaNati- yadi mayi gate dadAti tarhi dadAti, kalye vrajAvaH, tena pratyayitaH puruSaHpreSito vikAle pracchannaM tiSTha yadvararUciH sthApayati tadAnayeH, gatenAnItA poTTalikA zakaTAlAya dattA, // 1227 / / pratyUSasi nando'pi gataH, prekSate stuvantam, stutvA magnaH hastAbhyAM pAdAbhyA ca yantra mArgayati, nAsti, vilakSo jAtaH, tadA zakaTAlaH poTTalikAM rAjJe darzayati,8 apabhrAjito gataH, punarapi chidrANi mArgayati zakaTAlasya etena sarva vinAzitamiti, anyadA zrIyakasya vivAhaH, rAjJo niyogaH sajjayate, vararucinA tasya - Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1228 // dAsI olaggiyA, tIe kahiyaM- raNo bhattaM sajjijjai Ajogo ya, tAhe teNa ciMtiyaM- eyaM chiDu, DiMbharUvANi moyage . caturthadAUNa imaM pADhei-'rAyanaMdu navi jANai jaM sagaDAlo kaahii| rAyanaMdaM mArettA to siriyaM rajje Thavehitti // 1 // ' tAi paDhaMti, madhyayanam pratikramaNaM, rAyAe suyaM, gavesAmi, taM diTuM, kuvio rAyA, jao jao sagaDAlo pAesu paDai tao tao parAhutto ThAi, sagaDAlo gharaM .4yogagao, sirio naMdassa paDihAro, taM bhaNai-kimahaM marAmi savvANivi maraMtu?, tumaM mamaM raNo pAyavaDiyaM mArehi, so kanne snggrhaaH| niyuktiH Thaei, sagaDAlo bhaNai- ahaM tAlauDaM visaM khAmi, pAyavaDio ya pamao, tuma mamaM pAyavaDiyaM mArehisi, teNa paDissuyaM, 1284 tAhe mArio, rAyA uTThio, hAhA akajaM!, siriyatti, bhaNai-jo tujjha pAvo so amhavi pAvo, sakkArio siriyao, zikSAyAM bhaNio, kumArAmaccattaNaM paDivajasu, so bhaNai- mamaM jeTTho bhAyA thUlabhaddo bArasamaM varisaM gaNiyAe gharaM paviTThassa, so sthuulbhdrH| saddAviobhaNai-ciMtemi, sobhaNai- asogavaNiyAe ciMtehi, sotattha aiyao ciMtei-kerisayA bhogArajjavakkhittANaM?, puNaraviNarayaM jAivvaM hohititti, ete NAmerisayA bhogA tao paMcamuTThiyaM loyaM kAUNa kaMbalarayaNaM chiMdittA rayaharaNaM karettA dAsI avalagitA, tayA kathitaM- rAjJo bhaktaM sajjyate Ayogazca, tadA tena cintitaM- etat chidram, DimbhAn modakAn dattvaitat pAThayati-'nando rAjA naiva jAnAti yat zakaTAlaH kariSyati / nandarAja mArayitvA tataH zrIyakaM rAjye sthApayiSyatI'ti, te paThanti, rAjJA zrutam, gaveSayAmi, taddaSTam, kupito rAjA, yato yataH zakaTAlaHpAdayoH patati tatastataH parAGgakhastiSThati, zakaTAlo gRhaM gataH, zrIyako nandasya pratIhAraH, taM bhaNati- kimahaM mriye sarve'pi mriyantAM?, tvaM mAM rAjJaH padoH patitaM mAraya, sa karNI sthagayati, zakaTAlo bhaNati- ahaM tAlapuTaM viSaM khAdAmi, pAdapatitaH pramRtaH, tvaM mAM pAdapatitaM mArayaH, tena pratizrutam, tadA mAritaH, rAjotthitaH- hA hA akArya zrIyaka iti, bhaNati- yastvayyeva pApaH so'smAkamapi pApaH, satkRtaH zrIyakaH, bhaNitaH- kumArAmAtyatvaM pratipadyasva, sa bhaNati- mama jyeSTho bhrAtA sthUlabhadraH dvAdazaMha varSa gaNikAgRhaM praviSTasya, sa zabdito bhaNati- cintayAmi, sa bhaNati- azokavanikAyAM cintaya, sa tatrAtigatazcintayati kIdRzA bhogA rAjyavyAkSiptAnAM? punarapi narakaM yAtavyaM bhaviSyatIti, ete nAmeTazA bhogAstataH paJcamuSTikaM locaM kRtvA kambalaratnaM chittvA rajoharaNaM kRtvA // 1228 // Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. caturtha zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1229 // raNo pAsamAgao dhammeNa vaDDAhi evaM ciMtiyaM, rAyA bhaNai-suciMtiyaM, niggao, rAyA bhaNai-pecchaha kavaDattaNeNa gaNiyAgharaM pavisai navitti, AgAsatalagao pecchai, jahA matakaDevarassa jaNo avasarai muhANi ya Thaei, so bhagavaM taheva jAi, rAyA madhyayanam pratikramaNaM, bhaNai-niviNNakAmabhogo bhagavaMti, sirio Thavio, so saMbhUyavijayassa pAse pavvaio, siriyaovi kira bhAineheNa 4.4yogakosAe gaNiyAe gharaM alliyai, sA ya aNurattA thUlabhadde aNNaM maNussaM necchai, tIse kosAe DahariyA bhagiNI uvakosA, tIe saha vararuI ciTThai, so sirio tassa chiddANi maggai, bhAujjAyAe mUle bhaNai- eyassa nimitteNa amhe pitimaraNaM pattA, niyuktiH 1284 bhAiviogaMca pattA, tujjha vioo jAo eyaM suraM pAehi, tIe bhagiNI bhaNiyA- tumaM mattiyA esa amattao jaMvA taM vA / zikSAyAM bhaNihisi, eyaMpi pAehi, sA papAiyA, so necchai, alAhi mamaM tume, tAhe so tIe aviogaM maggaMto caMdappabhaM suraM piyai, sthuulbhdrH| logo jANAi khIraMti, kosAe siriyassa kahiyaM, rAjA siriyaM bhaNai- eriso mama hio tava piyA''sI, sirio bhaNaisaccaM sAmI!, eeNa mattavAlaeNa evaM amha kayaM, rAyA bhaNai-kiMmajjaM piyai?, piyai, kaha?, to pecchai, sorAulaMgao, rAjJaH pArzvamAgatya dharmeNa vardhasvaivaM cintitam, rAjA bhaNati- sucintitam, nirgato, rAjA bhaNati- pazyAmi kapaTena gaNikAgRhaM pravizati naveti, AkAzatalagataH prekSate, yathA mRtakalevarAt jano'pasarati mukhAni ca sthagayati sa bhagavAn tathaiva yAti, rAjA bhaNati-nirviNNakAmabhogo bhagavAniti, zrIyaka: sthApitaH, sa saMbhUtivijayasya pArzve pravrajitaH, zrIyako'pi kila bhrAtRsnehena kozAyA gRhamAzrayati, sA cAnuraktA sthUlabhadre'nyaM manuSyaM necchati, tasyAH kozAyA laghvI bhaginyupakozA, tayA saha 8 vararucistiSThati, sa zrIyakastasya chidrANi mArgayati, bhrAtRjAyAyA mUle bhaNati- etasya nimittena asmAkaM pitA maraNaM prAptaH, bhrAtRviyogaM ca (vayaM) prAptAH, tava viyogo jAtaH, enaM surAM pAyaya, tayA bhaginI bhaNitA- tvaM mattA eSo'matto yadvA tadvA bhaNiSyasi, enamapi pAyaya, sA prapAyitA, sa necchati, alaM mama tvayaM tadA sa tasyA aviyogaM mRgayamANazcandraprabhA surAM pibati, loko jAnAti-kSIramiti, kozayA zrIyakAya kathitama, rAjA zrIyakaM bhaNati- ITazo mama hitastava pitA''sIt, zrIyako bhaNati- satyaM svAmin! etena punarmadyApAyinA etadasmAkaM kRtam, rAjA bhaNati- kiM madyaM pibati?, pibati, kathaM?, tarhi prekSadhvam, sa rAjakulaM gataH, - // 1229 // Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhyayanam zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1230 // teNuppalaM bhAviyaM maNussahatthe diNNaM, eyaM vararuissa dijAhi, imANi aNNesiM, so atthANIe pahAio, taMvararuissa dina, 4. caturthateNussiMghiyaM, bhiMgAreNa AgayaM nicchUDhaM, cAuvvejeNa pAyacchittaM se tattaM tauyaM pejjaaviomo|thuulbhddsaamiivisNbhuuyvijyaannN pratikramaNaM, sagAse ghorAkAraM tavaM karei, viharaMto pADaliputtamAgao, tiNNi aNagArA abhiggahaM giNhaMti- ego sIhaguhAe, taM pecchNto| 4.4 yogasIho uvasaMto, aNNo sappavasahIe, sovi diTThIviso uvasaMto, aNNo kUvaphalae, thUlabhaddo kosAe gharaM, sA tuTThA snggrhaaH| parIsahaparAjio Agaotti, bhaNai- kiM karemi?, ujjANa ghare ThANaM dehi, diNNo, rattiM savvAlaMkAravihUsiyA AgayA, niyuktiH 1284 cADuyaM pakayA, so maMdaro iva nikkaMpo na sakkae khohe, tAhe dhamma paDisuNai, sAviyA jAyA, bhaNai- jai rAyAvaseNaM zikSAyAM aNNeNa samaM vasejjA iyarahA baMbhacAriNiyAvayaM sA giNhai, tAhe sIhaguhAo Agao cattAri mAse uvavAsaM kAUNa, sthuulbhdrH| Ayariehi Isitti abhuTThio, bhaNiyaM-sAgayaMdukkarakAragassatti?, evaM sappaitto kUvaphalaittovi, thUlabhaddasAmivi tattheva gaNiyAghare bhikkhaM geNhai, sovi caumAsesu puNNesu Agao, AyariyA saMbhameNa abbhuTThiyA, bhaNiyaM sAgayaM te aidukkara 2 8 tenotpalaM bhAvitaM manuSyahaste dattam, etat vararucaye dadyAH, imAnyanyebhyaH, sa AsthAnyAM pradhAvitaH, tat vararucaye dattam, tenAghrAtam, kalazenAga tamudgIrNam, cAturvaidyena prAyazcitte sa taptaM trapuH pAyitaH, mRtaH / sthUlabhadrasvAmyapi saMbhUtivijayAnAM sakAze ghorAkAraM tapaH karoti, viharan pATaliputramAgataH, trayo'nagArA abhigraha al gRhNanti- ekaH siMhaguhAyAm, taM prekSamANaH siMha upazAntaH, anyaH sarpavasatau, so'pi dRSTiviSa upazAntaH, anyaH kUpaphalake, sthUlabhadraH kozAyA gRhe sA tuSTA parISaha-8 *parAjita Agata iti, bhaNati- kiM karomi?, udyAne gRhe sthAnaM dehi, dattam, rAtrau sarvAlaGkAravibhUSitA AgatA, cATu prakRtA, sa meruriva niSprakampo na zakyate 8 kSobhayitum, tadA dharma zRNoti, zrAvikA jAtA, bhaNati- yadi rAjavazenAnyena samaM vasAmi itarathA brahmacAriNIvrataM sA gRhNAti, tadA siMhaguhAyA Agatazcaturo mAsAnupavAsa // 1230 // kRtvA, AcAryairISaditi abhyutthitaH, bhaNitaM- svAgataM duSkarakArakasyeti?, evaM sarpabilasatkaH kUpaphalakasatko'pi, sthUlabhadro'pi svAmI tatraiva gaNikAgRhe bhikSA gRhNAti, so'pi caturmAsyAM pUrNAyAmAgataH, AcAryAH saMbhrameNotthitAH, bhaNitaM- svAgataM te'tiduSkaraduSkara Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1231 // 1284 kAragatti?, te bhaNaMti tiNNivi-pecchaha AyariyA rAgaM vahaMti amaccaputtoti, bitiyavarisAratte sIhaguhAkhamaogaNiyAgharaM 4. caturthavaccAmi abhiggahaMgeNhai, AyariyA uvauttA, vArio, apaDisuNetogao, vasahI maggiyA, dinnA, sAsabhAveNaM urAliyasarIrAja madhyayanam pratikramaNaM, vibhUsiyA avibhUsiyAvi, dhammaM suNei, tIse sarIre so ajjhovavanno, obhAsai, sA necchai, bhaNai-jar3a navari kiMci 4.4 yogadesi, kiM demi?,sayasahassaM, somaggiumAraddho, nepAlavisae sAvagorAyA, jo tahiM jAi tassa sayasahassamollaM kaMbalaM dei, snggrhaaH| sotaMgao, dinnorAyANaeNa, ei, egattha corehiM paMtho baddho, sauNo vAsai-sayasahassaM ei, so coraseNAvaI jANai, navaraM niyuktiH ejaMtaM saMjayaM pecchai, volINo, puNovi vAsai-sayasahassaMgayaM, teNa seNAvaiNA gaMtUNa paloio, bhaNai- asthi kaMbalo zikSAyAM gaNiyAe nemi, mukko, gao, tIse dino, tAe caMdaNiyAe chUDho, so vArei- mA viNAsehi, sA bhaNai- tuma eyaM soyasi sthuulbhdrH| appayaM na soyasi, tumaMpi eriso ceva hohisi, uvasAmio, laddhA buddhI, icchAmitti micchAmidukkaDaM, gao, puNovi AloettA viharai, AyarieNa bhaNiya- evaM aidukkaradukkarakArago thUlabhaddo, puvvapariciyA asAviyA ya thUlabhaddeNa kArakasyeti?, te bhaNanti trayo'pi-pazyata AcAryA rAgaM vahanti amAtyaputra iti, dvitIyavarSArAtre siMhaguhAkSapako gaNikAgRkahaM vrajAmIti abhigrahaM gRhNAti, AcAryA upayuktAH, vArito'pratizaNvan gataH, vasatirmArgitA, dattA, sA svabhAvenodArazarIrA vibhUSitA avibhUSitA'pi, dharma zRNoti, tasyAH zarIre so'dhyupapannaH, yAcate, sA necchati, bhaNati- yadi paraM kizciddadAsi, kiM dadAmi?, zatasahasram, sa mArgitumArabdhaH, nepAlaviSaye zrAvako rAjA, yaH tatra yAti tasmai zatasahasamUlya kambalaM dadAti, sa taM gataH, datto rAjJA, AyAti, ekatra cauraiH sthAnaM baddham, zakuno sTati- zatasahasramAyAti, sa caurasenApatirjAnAti, navaramAyAntaM saMyataM pazyati,8 pazcAgataH, punarapi raTati- zatasahasraM gatam, tena senApatinA gatvA pralokitaH, bhaNati-asti kambalo gaNikAyai nayAmi, mukto, gataH, tasyai dattaH, tayA varcIgRhe kSiptaH, sa vArayati- mA vinAzaya, sA bhaNati- tvamenaM zocase AtmAnaM na zocase, tvamapIdRzo bhaviSyasi caiva, upazAntaH, labdhA buddhiH, icchAmIti me mithyAduSkRtamiti, gataH, punarapi Alocya viharati, AcAryeNa bhaNitaM- evamatiduSkaraduSkarakArakaH sthUlabhadraH, pUrvaparicitA azrAvikA ca sthUlabhadreNa - // 1231 // Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1232 // zikSAyAM ahiyAsiyA ya, iyANiM saDDA tume adiTThadosA patthiyatti uvAladdho, evaM te viharaMti, evaM sA gaNiyA rahiyassa diNNA 4. caturthanaMdeNa, thUlabhaddasAmiNo abhikkhaNaM guNakkhaNaM karei, na tahA uvacarai,sotIe appaNo viNNANaM darisiukAmo asogavaNiyaM madhyayanam pratikramaNaM, nei, bhUmIgaeNa aMbagapiMDI pADiyA, kaMDapuMkhe aNNoNNaM lAyaMteNa hatthabbhAsaM ANettA addhacaMdeNa chinnA gahiyA, tahavi na 4.4 yogatUsai, bhaNai- kiM sikkhiyassa dukkaraM?,sA bhaNai-peccha mamaMti, siddhatthagarAsiMmi nacciyA sUINaM aggayaMmi ya, so AuTTo, snggrhaaH| niyuktiH sA bhaNai-'na dukkara toDiya aMbaluMbiyA na dukkaraM nacciu sikkhiyaae| taM dukkaraM taM ca mahANubhAvaM, jaM so muNI pamayavarNami 1284 vuccho||1|| tIe sovi sAvao ko| taMmi ya kAle bAravarisio dukkAlo jAo, saMjayAi tao samuddatIre acchittA puNaravi pADaliputte miliyA, tesiM aNNassa uddeso aNNassa khaMDa evaM saMghAtaMtehiM ekkArasa aMgANi saMghAiyANi, diTThivAo sthuulbhdrH| natthi, nepAlavattiNIe ya bhaddabAhU acchaMticoddasapuvvI, tesiM saMgheNa saMghADao paTThavio diTThivAyaMvAehitti, gaMtUNa niveiyaM saMghakajjaM, te bhaNaMti-dukkAlanimittaM mahApANaM na paviTThomi, iyANiM paviTTho, to Na jAi vAyaNaM dAuM, paDiNiyattehiM saMghassa 8 adhyAsitA ca, idAnIM zrAddhA tvayA'dRSTadoSA prArthiteti upAlabdhaH, evaM te viharanti, evaM sA gaNikA rathikAya dattA nandena, sthUlabhadrasvAmino'bhIkSNaM guNagrahaNaM karoti, na tathopacarati sa tasyAyAtmano vijJAnaM darzayitukAmo'zokavanikA nayati, bhUmigatenAmrapiNDI pAtitA, bANapRSThe'nyo'nyaM lAtA hastenAnIyArdhacandreNa chittvA gRhItA, tathApi na tuSyati, bhaNati- kiM zikSitasya duSkara?, sA bhaNati- pazya mameti, siddhArthakarAzau narttitA sUcInAM cAgre, sa AvarjitaH, sA bhaNati- na duSkara noTitAyAmAmrapiNDyAM na duSkaraM sarSapanarttane (shikssitaayaaH)| tadduSkaraM tacca mahAnubhAvaM yatsa muniH pramadAvane ussitH|| 1 // tayA so'pi zrAvakaH kRtH| tasmiMzca kAle dvAdazavArSiko duSkAlo jAtaH, saMyatAdikAH tataH samudratIre sthAtvA punarapi pATaliputre militAH, teSAmanyasyoddezo'nyasya khaNDamevaM saMghAtayadbhirekAdazAGgAni saMghAtitAni, dRSTivAdo nAsti, nepAladeze ca bhadrabAhavastiSThanti caturdarzapUrvadharAH, teSA saGghana saMghATakaH preSito dRSTivAdaM vAcayeti, gatvA niveditaM saMghakAryam, te 8 bhaNanti- duSkAlanimittaM mahAprANaM na praviSTo'smi, idAnIM praviSTastato na vAcanAM dAtuM samarthaH, pratinivRttaiH saMghAyA-2 // 1232 // Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1233 // akkhAyaM, tehiM anno siMghADao visajjio, jo saMghassa ANaM vaikkamai tassa ko daMDo?, te gayA, kahiyaM, bhaNai 4. caturthaoghADijjai, te bhaNaMti, mA ugghADeha peseha mehAvI satta paDiyAo demi, bhikkhAyariyAe Agao 1 kAlavelAe 2 madhyayanam pratikramaNaM, saNNAe Agao 3 veyAliyAe 4 paDipucchA Avassae tiNNi 7, mahApANaM kira jayA aiyao hoi tayA uppaNNe kabje 4.4 yogaaMtomuhatteNa cauddasa puvvANi aNupehai, ukkaiovakkaiyANi karei, tAhe thUlabhaddappamuhANaM paMca mehAvINaM sayANi gayANi, saGgrahAH / te pa (pa) DhiyA vAyaNaM, mAseNaM egeNaM dohiM tihiM savve UsariyA na taraMti paDipucchaeNa paDhiDaM, navaraM thUlabhaddasAmI Thio, niyuktiH 1284 thevAvasese mahApANe pucchio- na hu kilaMmasi?, bhaNai- na kilAmAmi, khamAhi kaMci kAlaM to divasaM savvaM vAyaNaM / zikSAyAM demi, pucchai-kiM paDhiyaM kittiyaM vA sesaM?, AyariyA bhaNaMti- aTThAsI ya suttANi, siddhatthagamaMdare uvamANaM bhaNio, etto|| sthuulbhdrH| UNatareNaM kAleNaM paDhihisi mA visAyaM vacca, samatte mahApANe paDhiyANi nava puvvANi dasamaM ca dohiM vatthUhiM UNaM, eyaMmi aMtare viharatA gayA pADaliputtaM, thUlabhaddassa ya tAo sattavi bhagiNIo pavvaiyAo, Ayarie bhAugaMca vaMdiuM niggayAo, khyAtam, tairanyaH saMghATako visRSTaH, yaH saMghasyAjJAmatikrAmyati tasya ko daNDaH?, te gatAH kathitam, bhaNati- udghATyate, te bhaNanti, mA ujjIghaTaH preSayata medhAvinaH sapta vAcanA dadAmi, bhikSAcaryAyA AgataH kAlavelAyAM saMjJAyA Agato vikAle Avazyake kRte tisraH, mahAprANaM kila yadAtigato bhavati tadotpanne kArye'ntarmuhUrtena caturdaza pUrvANi anuprekSyate, utkramikApakramikAni karoti, tadA sthUlabhadrapramukhANAM paJca medhAvinAM zatAni gatAni, te vAcanAH paThitumArabdhAH, mAsenaikena dvAbhyAM tribhiH sarve'pasRtA na zaknuvanti pratipRcchakena(vinA) paThitum, navaraM sthUlabhadrasvAmI sthitaH, stokAvazeSe mahAprANe pRSTaH - naiva klAmyasi?, bhaNatinaklAmyAmi, pratIkSasva kazcit kAlaM tato divasaM sarvaMvAcanAM dAsyAmi, pRcchati- kiM paThitaM kiyat zeSa?, AcAryA bhaNanti- aSTAzItiH sUtrANi, siddhArthakamandaropamAnaM bhaNitam, ita UnatareNa kAlena paThiSyasi mA viSAdaM vrAjIH, samApte mahAprANe paThitAni nava pUrvANi dazamaM ca dvAbhyAM vastubhyAmUnam, etasminnantare viharanto gatAH pATaliputram, sthUlabhadrasya ca tAH saptApi bhaginyaH pravrajitAH, AcAryAn bhrAtaraM ca vandituM nirgatAH, - 1333 // Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1234 // karmatve naagdttH| ujANe kira ThaviellagA AyariyA, vaMdittA pucchaMti-kahiM jeTThajo?, eyAe deuliyAe guNeitti, teNaM tAo diTThAo, teNa 4. caturthaciMtiyaM- bhagiNINaM iDDiM darisemitti sIharUvaM viuvvai, tAo sIhaM pecchaMti, tAo naTThAo, bhaNaMti-sIheNa khaio, madhyayanam pratikramaNaM, AyariyA bhaNaMti-na so sIho thUlabhaddo so, tA jAha ettAhe, AgayAo vaMdio, khemaM kusalaM pucchai, jahA siriyao 4.4 yogapavvaio abbhattaTeNa kAlagao, mahAvidehe ya pucchiyA titthayarA, devayAe nIyA,ajjA! do ajjhayaNANi bhAvaNAvimuttI snggrhaaH| ANiyANi, evaM vaMdittA gayAo, biiyadivase uddesakAle uvaDhio, na uddisaMti, kiM kAraNaM?, uvautto, teNa jANiyaM, niyuktiH 1285 kallattaNageNa, bhaNai,- na puNo kAhAmi, te bhaNaMti- na tumaM kAhisi, anne kAhiMti, pacchA mahayA kileseNa paDivaNNA, niSpratiuvarillANi cattAri puvvANi paDhAhi, mA puNa aNNassa dAhisi, te cattAri tao vocchiNNA, dasamassa do pacchimANi vatthUNi vocchiNNANi, dasa puvvANi aNusajaMti // evaM zikSA prati yogAH saGgrahItA bhavanti yathA sthUlabhadrasvAminaH / zikSeti gataM 5 / iyANiM nippaDikkaMmayatti, nippaDikammattaNeNa yogAH saGguhyante, tatra vaidhodAharaNamAha ni0- paiThANe nAgavasUnAgasirI nAgadatta pavvajjA / egavihA saTThANe devaya sAhUya billagire // 1285 // udyAne kila sthitA AcAryAH, vanditvA pRcchanti- va jyeSThArya?, etasyAM devakulikAyAM guNayati, tena tA dRSTAH, tena cintitaM- bhaginInAM RddhiM darzayAmIti siMharUpaM vikurvati, tAH siMhaM pazyanti, tA naSTAH, bhaNanti- siMhena khAditaH, AcAryA bhaNanti- na sa siMhaH sthUlabhadrastat yAtAdhunA, AgatAH vanditaH, kSemaM kuzalaM cala pRcchati, yathA zrIyakaHpravrajito'bhaktA thana kAlagataH, mahAvideheSu ca pRSTAstIrthakarAH, devatayA nItA, Arya! dve adhyayane bhAvanAvimuktI AnIte, evaM vanditvA gate, // 1234 // dvitIyadivase uddesakAle upasthitaH, noddizanti, kiM kAraNaM?, upayuktaH, tena jJAtam, hyastanIyena, bhaNati-na punaH kariSyAmi, te bhaNanti- na tvaM kariSyasi, anye kariSyanti, pazcAt mahatA klezenapratipannavantaH, uparitanAni catvAri pUrvANi paTha mA punaranyasmai dAH, tAni catvAri tato vyucchinnAni, dazamasya dve pazcime vastunI vyavacchinne, daza pUrvANi anusjynte| Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1235 // asyAzcArthaH kathAnakAdavaseyaH, taccedaM- paiTThANe Nayare nAgavasU seTThI NAgasirI bhajjA, saDDhANi dovi, tesiM putto nAgadatto cha 4. caturthaniviNNakAmabhogo pavvaio, so ya pecchai jiNakappiyANa pUyAsakkAre, vibhAsA jahA vavahAre paDimApaDivannANa yA madhyayanam pratikramaNaM, paDiniyattANaM pUyAvibhAsA, so bhaNai- ahaMpi jiNakappaM paDivajAmi, AyariehiM vArio, na ThAi, sayaM ceva paDivajjai, 4.4 yoganiggao, egattha vANamaMtaraghare paDimaM Thio, devayAe sammaddiTThiyAemA viNissihititti itthirUveNa uvahAraMgahAya AgayA, snggrhaaH| vANamaMtaraM accittA bhaNai-giNha khavaNatti, palalabhUyaM kUraM bhakkharUvANi nANApagArarUvANi gahiyANi, khAittA rattiM niyuktiH |1286 paDimaM Thio, jiNakappiyattaM na muMcati, poTTasaraNI jAyA, devayAe AyariyANa kahiyaM, so sIso amugattha, sAhU pesiyA, | ajJAtatve ANio, devayAe bhaNiyaM-billagiraM dijahitti dinnaM, ThiyaM, sikkhavio ya-na ya evaM kAyavvaM / nippaDikaMmatti gayaM 6 / dharmava sushissyo| iyANiM annAyaetti, ko'rthaH?-puvviM parIsahasamatthANaM jaM uvahANaM kIrai taM jahA logo na yANAi tahA kAyavvaMti, nAyaM vA kayaM na najjejjA pacchannaM vA kayaM najejjA, tatrodAharaNagAhA ni0- kosaMbiya jiyaseNe dhammavasUdhammaghosa dhammajase / vigayabhayA viNayavaI iDDivibhUsA ya parikamme / / 1286 // 0 pratiSThAne nagare nAgavasuH zreSThI nAgazrI ryA, zrAddhe dve api, tayoH putro nAgadatto nirviNNakAmabhogaH pravrajitaH, sa ca prekSate jinakalpikAnAM pUjAsatkArI, vibhASA yathA vyavahAre pratimApratipannAnAM ca pratinivRttAnAM pUjAvibhASA, sa bhaNati-ahamapi jinakalpaM pratipadye, AcAryairvAritaH, na tiSThati. svayameva pratipadyate. nirgataH, ekatra vyantaragRhe pratimayA sthitaH, devatA samyagdRSTiH mA vinaGkSaditi strIrUpeNopahAraM gRhItvA''gatA, vyantaramarcayitvA bhaNati- gRhANa kSapaka iti, palalabhUtaM (miSTaM) kUraM bhakSyarUpANi nAnAprakArasvarUpANi gRhItAni, khAditvA rAtrau pratimAM sthitaH, jinakalpikatAM na muJcati, atisAro jAtaH, devatayA''cAryANAM kathitam, sA ziSyo'mutra, sAdhavaH preSitAH, AnItaH, devatayA bhaNitAH- bIjapUragarbha datta, dattaH sthitaH, zikSitazca- na caivaM krttvym| niSpratikarmeti gtm| idAnImajJAta iti. pUrvaM parISahasamathairyadupadhAnaM kriyate tat tathA loko na jAnAti tathA karttavyamiti, jJAtaM vA kRtaM na jJAyeta pracchannaM vA kRtaM jJAyeta / 8 // 1235 // Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1236 // imIe vakkhANaM-kosaMbIe ajiyaseNo rAyA, dhAriNI tassa devI, tatthavidhammavasU AyariyA, tANaM do sIsA-dhammaghoso 4. caturthadhammajaso ya, viNayamaI mayahariyA, vigayabhayA tIe sissiNIyA, tIe bhattaM paccakkhAyaM saMgheNa mahayA iDisakkAreNa nijjAmiyA, madhyayanam vibhAsA, te dhammavasusIsA dovi parikammaM kareMti, io ya pratikramaNaM, 4.4 yogani0- ujjeNivaMtivaddhaNapAlagasuyaraTThavaddhaNe ceva / dhAriya(Ni) avaMtiseNe maNippabhA vacchagAtIre / / 1287 // snggrhaaH| ujjeNIe pajjoyasuyA debhAyaro pAlago gopAlao ya, gopAlao pavvaio, pAlagassa do puttA- avaMtivaddhaNo raTThavaddhaNo niyuktiH ya, pAlago avaMtivaddhaNaM rAyANaM raTThavaddhaNaM juvarAyANaM ThavittA pavvaio, raTThavaddhaNassa bhajjA dhAriNI, tIse putto avNtisenno| 1287 ajJAtatve annayA ujANe rAiNA dhAriNI savvaMge vIsattA acchaMtI diTThA, ajjhovavanno, dUtI pesiyA, sA necchai, puNo 2 pesai, tIe dharmavaadhobhAveNa bhaNiyaM-bhAussavi na lajjasi?, tAhe teNa so mArio, vibhAsA, taMmi viyAle sayANi AbharaNagANi gahAya sushissyo| kosaMbiM sattho vaccai, tattha egassa vuDssa vANiyagassa uvallINA, gayA kosaMbi, saMjaio pucchittA raNo jaannsaalaae| ThiyAo tattha gayA, vaMdittA sAviyA pavvaiyA, tIe gabbho ahuNovanno sAhuNo mANa pavvAvihiMti (tti) taM na akkhiyaM, 0 asyA vyAkhyAnaM- kozAmbyAmajitaseno rAjA dhAriNI tasya devI, tatrApi dharmavasava AcAryAH, teSAM dvau ziSyau- dharmaghoSo dharmayazAzca, vinayamatimahattarikA, vigatabhayA tasyAH ziSyA, tayA bhaktaM pratyAkhyAtam, saGkena mahatA RddhisatkAreNa niyamitA, vibhASA, tau dharmavasuziSyau dvAvapi parikarma kurvataH, itazca-0 ujjayinyAM pradyotasutau dvau bhrAtarau- pAlako gopAlakazcaH gopAlakaH, pravrajitaH, pAlakasya dvau putrau- avantIvardhano rASTravardhanazca, pAlako'vantIvardhanaM rAjAnaM rASTravardhanaM yuvarAja sthApayitvA pravrajitaH, rASTravardhanasya bhAryA dhAriNI, tasyAH putro'vntiissnnH| anyadodyAne rAjJA dhAriNI sarvAGgeSu vizvastA tiSThantI dRSTA, adhyupapannaH, dUtI preSitA, sA. // 1236 // necchati, punaH2 preSate, tayA tiraskArabuddhyA bhaNitaM- bhrAturapi na lajjase?, tadA tena sa mAritaH, vibhASA, tasmin vikAle svakAnyAbharaNAni gRhItvA kauzAmbyAM sArtho brajati tatraikasya vRddhasya vaNijaH pArzvamAzritA, gatA kauzAmbIm, saMyatyaH pRSTvA rAjJo yAnazAlAyAM sthitAstatra gatA, vanditvA zrAvikA pravrajitA, tayA garbho'dhunotpannaH sAdhavo mA pravivrajaniti tannAkhyAtam,. 8 Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.4 yogsnggrhaaH| niyuktiH 1287 ajJAtatve dhrmvsushissyau| bhAga-3 / / 1237 // pacchANAe mayahariyAe pucchiyA-sabbhAveNa kahiojahAraTThavaddhaNabhajA'haM, saMjatImajjhe'sAgAriyaM acchAviyA, viyAyA rattiM, mA sAhUNaM uDDAho hohititti NAmamuddA AbharaNANi ya ukkhiNittA raNNo aMgaNae ThavittA pacchannA acchai, ajiyaseNeNAgAsatalagaeNaM pabhA maNINa divvA diTThA, diTTho ya, gahio, NeNa aggamahisIe dinno aputtAe, so ya putto, sA yA saMjatIhiM pucchiyA bhaNai- uddANagaM jAyaM taM mae vigiMciyaM, khaiyaM hohiti, tAhe aMteuraMNIi atIi ya, aMteuriyAhiM samaM mittiyA jAyA, tassa maNippahotti NAmaM kayaM, sorAyA mao, maNippabho rAyA jAo, so ya tIe saMjaIe nirAyaM aNuratto, soya avaMtivaddhaNo pacchAyAveNa bhAyAvi mArio sAvi devI Na jAyatti bhAuneheNa avaMtiseNassa rajjaM dAUNa pavvaio, soya maNippahaM kappAgaM maggai, sona dei, tAhe savvabaleNa kosaMbiM phaavio| te ya dovi aNagArA parikamme samatte ego bhaNai-jahA viNayavatIe iDDI tahA mamavi hou, Nayare bhattaM paccakkhAyaM, bIo dhammajaso vibhUsaM necchaMto kosaMbIe ujjeNIe. ya aMtarA vacchagAtIre pavvayakaMdarAe bhattaM paccakkhAyaM / tAhe teNa avaMtiseNeNa kosaMbI rohiyA,tattha jaNo appaNoaddaNNo,na - pazcAt jJAte mahattarikayA pRSTA- sadbhAvaH kathitaH yathA rASTravardhanasya bhAryA'ham, saMyatImadhye'sAgarikaM sthApitA, prajanitavatI rAtrau, mA sAdhUnAmuDDAho bhUditi / nAmamudrAmAbharaNAni cotkSipya rAjJo'GgaNe sthApayitvA pracchannA tiSThati, ajitasenenAkAzatalagatena maNInAM prabhA divyA dRSTA, dRSTazca, gRhItaH, anena agramahiSya & aputrAyai dattaH, sa ca putraH, sA ca saMyatIbhiH pRSTA bhaNati- mRtaM jAtaM tanmayA tyaktam, prasiddhaM (vinaSTaM?) bhaviSyatIti, tadA'ntaHpuraM gacchatyAyAti ca, antaHpurikAbhiH samaM maitrI jAtA, tasya maNiprabha iti nAma kRtam, sa rAjA mRtaH, maNiprabho rAjA jAtaH, sa ca tasyAM saMyatyAM nitarAmanuraktaH, sa cAvantivardhanaH pazcAttApena bhrAtA'pi mAritaH so'pi devI na prApteti bhrAtRsnehenAvantISaNasya rAjyaM dattvA pravrajitaH, sa ca maNiprabhaM daNDaM mArgayati, sa na dadAti, tadA sarvabalena kauzAmbI prdhaavitH| tau ca dvAvapi anagArau parikarmaNi samApte (anazanodyatau) eko bhaNati- yathA vinayavatyA RddhistathA mamApi bhavatu, nagare bhaktaM pratyAkhyAtam, dvitIyo dharmayazA vibhUSAmanicchan / & kauzambyA ujjayinyAzcAntarA vatsakAtIre parvatakandarAyAM bhaktaM prtyaakhyaatvaan| tadA tenAvantISeNena kauzAmbI ruddhA, tatra svayaM janaH pIDitaH, na. // 1237 // Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1238 // koi dhammaghosassasamIvaM alliyai,soya ciMtiyamatthamalabhamANo kAlagao,bAreNa nippheDonalabbhai pAgArassa uvarieNa 4. cturthahikkhitto| sA pavvaiya ciMtei-mA jaNakkhao houtti rahassaM bhiMdAmi, aMteuramaigayA, maNippahaM osArettA bhaNai-kiM madhyayanam pratikramaNaM, bhAugeNa samaM kalahesi?, so bhaNai-kahanti, tAhe taM savvaMsaMbaMdhaM akkhAyaM, jaina pattiyasi to mAyaraM pucchAhi, pucchai, tIe | 4.4 yogaNAyaM avassaMrahasabheo, kahiyaM jahAvattaM raTThavaddhaNasaMtagANi AbharaNagANi nAmamuddAi dAiyAI, pattIo bhaNai-jaha ettAhe snggrhaaH| osarAmitomama ayaso, ajjA bhaNai-ahaM taMpaDibohemi,evaM houtti, niggayA, avaMtiseNassa niveiyaM, pavvaiyA daThumicchai, niyuktiH 1287 aiyayA, pAe daTThaNa NAyA aMgapADihAriyAhiM, pAyavaDiyAo parunnAo, kahiyaM tassa tava mAyatti, so ya pAyavaDio ajJAtatve parunno,tassavi kahei- esa bhe bhAyA, dovibAhiM miliyA, avaropparamavayAseUNaM parUNNA, kiMci kAlaM kosaMbIe acchittA dharmava sushissyau| dovi ujeNiM pAviyA, mAyAvi saha mayahAriyAe paNIyA, jAhe ya vacchayAtIre pavvayaM pattA, tAhe je taMmi jaNavae sAhuNote , pavvae orUbhaMte caDate ya daTThaNa pucchiyA, tAhetAovi vaMdiuMgayAo, bitiyadivase rAyA pahAvio, tAo bhaNaMti-bhattaM kazciddharmaghoSasya samIpamAgacchati, sa ca cintitamarthamalabhamAnaH kAlagataH, dvAreNa niSkAzanaM na labhyate (iti) prAkArasyoparikayA bahiH kSiptaH, sA pravrajitA cintayati- mA janakSayo bhUditi rahasyaM bhinadhi, antaHpuramatigatA, maNiprabhamapasArya bhaNati- kiM bhrAtrA samaM kalahayasi?, sa bhaNati- kathamiti, tadA taM sarvaM sambandhamAkhyAtavatI, yadi na pratyeSi tarhi mAtaraM pRccha, pRcchati, tayA jJAtaM- avazyaM rahasyabhedaH, kathitaM yathAvRttaM rASTravardhanasatkAni AbharaNAni nAmamudrAdIni darzitAni, pratyayito bhaNati- yadyadhunApasarAmi tarhi me'yazaH, AryA bhaNati- ahaM taM pratibodhayAmi, evaM bhavatviti, nirgatA, avantISeNAya niveditam, pravrajitA draSTamicchati, atigatA, pAdau dRSTyA jJAtA'ntaHpurapratihAriNIbhiH, pAdapatitAH praruditAH, kathitaM tasya tava mAteti, sa ca pAdapatitaH praruditaH, tasyApi kathayati, eSa // 1238 tava bhrAtA, dvAvapi bahirmilitau parasparamAliGgaya praruditau, kazcitkAlaM kauzAmbyAM sthitvA dvAvapyuJjayinIM prAptau, mAtApi saha mahattarikayA nItA, yadA ca vatsakAtIre parvata prAptA tadA ye tasmin janapade sAdhavastAn parvatAdavatarata Arohatazca dRSTvA pRSTavatI, tadA tA api vandituM gatAH, dvitIyadivase rAjA prasthitaH, tA bhaNanti Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 | // 1239 // paccakkhAyao etthaM sAhU amhe acchAmo, dovi rAyANo ThiyA, divase 2 mahimaM kareMti, kAlagao, evaM te ya gayA rAyANo, 4. caturthaevaM tassa anicchamANassavi jAo iyarassa icchamANassavina jAopUyAsakkAro, jahA dhammajaseNa tahA kAyavvaM / aNNAya madhyayanam pratikramaNaM, yattigayaM 7 / iyANiM alobhetti, lobhavivegayAe jogA saMgahiyA bhavaMti alobhayA teNa kAyavvA, kahaM? tatthodAharaNamAha- 4.4 yogani0-sAee puMDarIekaMDarie ceva devijasabhaddA / sAvatthiajiyaseNa kittimaI khuddddgkumaaro||1288|| sngkhaaH| ni0- jasabhadde sirikaMtA jayasaMdhI ceva kaNNapAle ya / naTTavihI pariose dANaM pucchA ya pavvajjA // 1289 / / niyuktiH 1288-90 ni0-suThuvAiyaM suTugAiyaMsudRnacciyaM sAma suMdari! / aNupAliya dIharAiyao sumiNate mA pamAyae // 1290 // alobhe dvAragAthAtrayam, asya vyAkhyA kathAnakAdavaseyA, taccedaM- sAgeyaM NayaraM, puMDario rAyA, kaMDario juvarAyA, juvaranno kssullkH| devI jasabhaddA, taM puMDarIo caMkamaMtI daTTaNa ajjhovavanno, necchai,taheva juvarAyA mArio, sAvi sattheNa samaM palAyA, ahuNovavannagabbhA pattA ya sAvatthiM, tattha ya sAvatthIe ajiyaseNo Ayario, kittimatI mayahariyA, sA tIe mUle teNeva kameNa pavvaiyA jahA dhAriNI tahA vibhAsiyavvA, navaraMtIe dAraona chaDDiokhuDDagakumArotti se nAmaMkayaM, sojovvaNattho / pratyAkhyAtabhakto'tra sAdhuH tato vayaM tiSThAmaH dvAvapi rAjAnau sthitau, divase 2 mahimAnaM kurutaH, kAlagataH, evaM te rAjAnau ca gtaaH| evaM tasyAnicchAto'pi jAta OM RddhisatkAraH, itarasyecchato'pi na jAtaH pUjAsatkAraH, yathA dharmayazasA tathA krttvym| ajJAtakamiti gatam, idAnIM alobha iti, lobhavivekitayA yogAH saMgRhItA bhavanti, alobhatA tena karttavyA, kathaM?, ttrodaahrnnmaah| 0 sAketa nagaram, puNDarIko rAjA, kaNDarIko yuvarAjaH yuvarAjasya devI yazobhadrA, tAM cakamantIM dRSTvA 38 puNDarIko'dhyupapannaH, necchati, tathaiva yuvarAjo mAritaH, sA'pi sArthena samaM palAyitA, adhunotpannagarbhA prAptA ca zrAvastIm, tatra ca zrAvastyAmajitasena AcAryaH, kIrtimatirmahatarikA, sA tasyA mUle tenaiva krameNa pravrajitA yathA dhAriNI tathA vibhASitavyA, navaraM tayA dArako na tyaktaH kSullakakumAra iti tasya nAma kRtam, sa yauvanastho // 1239 // Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1240 // jAo, ciMtei-pavvajaM na tarAmi kAuM,mAyaraM Apucchai,-jAmi,sA aNusAsai tahavina ThAi,sA bhaNai-tokhAi mannimittaM 4. caturthabArasa varisANi karehi, bhaNai-karemi, punnesu Apucchai, sA bhaNai- mayahariyaM ApucchAmi, tIsevi bArasa varisANi, tAhe madhyayanam pratikramaNaM, Ayariyassavi vayaNeNa bArasa, uvajjhAyassa bArasa, evaM aDayAlIsaMvarisANi acchA vio taha vi na ThAi, visajio, 4.4 yogapacchA mAyAe bhaNNai-mA jahiM vA tahiM vA vaccAhi, mahallapiyA tujjha puMDarIorAyA, imA te pitisaMtiyA muddiyA kaMbalarayaNaM sngkhaaH| ca mae nitIe nINIyaM eyANi gahAya vaccAhitti, gao NayaraM, raNNo jANasAlAe AvAsio kalle rAyANaM pecchihAmitti, niyuktiH 1288-90 abbhaMtaraparisAe pecchaNayaM pecchai, sA naTTiyA savvarattiM nacciUNa pabhAyakAle niddAiyA,tAhe sAdhorigiNI ciMtei-tosiyA alobhe erisA bahugaM ca laddhaM jai ettha viyaTTai to dharisiyAmotti, tAhe imaM gItiyaM pagAiyA- 'suTTa gAiyaM suTTa nacciyaM suTTa vAiyaM kssullkH| sAma suMdari / aNupAliya dIharAiyao sumiNaMte mA pmaaye||1|| iyaM nigadasiddhaiva, etthaMtare khuDDaeNa kaMbalarayaNaM chUDhaM jasabhaddeNa juvarAiNA kuMDalaM sayasahassamollaM, sirikatAe satthavAhiNIe hAro sayasahassamollo, jayasaMdhiNA amacceNa kaDago jAtaH, cintayati- pravrajyAM na zaknomi kartum, mAtaramApRcchate- yAmi, sA anuzAsti tathApi na tiSThati sA bhaNati- tadA mannimittaM dvAdaza varSANi kurU, bhaNatikaromi, pUrNeSu ApRcchate, sA bhaNati- mahattarikAmApRcche, tasyA api dvAdaza varSANi, tata AcAryasyApi vacanena dvAdaza upAdhyAyasya dvAdaza, evamaSTacatvAriMzat / varSANi sthApitastathApi na tiSThati, visRSTaH, pazcAd mAtrA bhaNyate- mA yatra vA tatra vA bAjIH, pitRvyastava puNDarIko rAjA, iyaM ca te pitRsatkA mudrikA kambalaratnaM mayA 8 nirgacchantyA''nItam, ete gRhItvA vraja, gato nagaram, rAjJo yAnazAlAyAmuSitaH kalye rAjAnaM prekSiSya iti, abhyantaraparSadi prekSaNakaM prekSate, sA naTI sarvarAtraM nartitvA prabhAtakAle nidrAyitA, tadA sA nartakI cintayati-toSitA parSat bahu ca labdhaM yadyadhunA pramAdyati tarhi apabhrAjitAH sma iti, tademAM gItikAM pragItavatI- suSThagItaM suSTha // 1240 // nartitaM suSTha vAditaM zyAmAyAM sundari! / anupAlitaM dIrgharAnaM svapnAnte mA prmaadiiH|| 1 // atrAntare kSullakakumAreNa kambalaratnaM kSiptam, yazobhadreNa yuvarAjena kuNDalaM zatasahasramUlyam, zrIkAntayA sArthavAhyA hAraH zatasahasramUlyaH, jayasandhinA'mAtyena kaTakaM - Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1241 // 1288-90 sayasahassamollo, kaNNavAlo miTho teNa aMkuso sayasahasso, kaMbalaM kuMDalaM (kaDayaM) hAregAvali aMkusotti eyAi 4. caturthasayasahassamollAi, jo ya kira tattha tUsai vA dei vA so savvo likhijjai, jai jANai to tuThTho aha na yANai to daMDo tesiMti madhyayanam pratikramaNaM, savve lihiyA, pabhAe savve saddAviyA, pucchiyA, khuDDago! tubbhe kIsa dinnaM?, so jahA piyAmArio taM savvaM parikahei jAva 4.4 yogana samattho saMjamamaNupAleU, tubbhaM mUlamAgaorajjaM ahilasAmitti, so bhaNai-demi, sokhuDDago bhaNai-alAhi, sumiNaMtayaM / snggrhaaH| vaTTai, marijjA, puvvakaovi saMjamo nAsihitti, juvarAyA bhaNai- tumaM mAreuM maggAmi thero rAyA rajjaM na deitti, sovi dijaMtaM niyuktiH necchai, satthavAhabhajjA bhaNai-bArasa varisANi pautthassa, pahe vaTTai, annaM pavesemi vImaMsA vaTTai, amacco- aNNarAyANaehiM alobhe samaM ghaDAmi, paccaMtarAyANo hatthimeMTa bhaNaMti- hatthiM ANehi mAreha vatti, bhaNaMti te tahA karehitti bhaNiyA necchaMti, kssullkH| khuDDagakumArassa maggeNa laggA pavvaiyA, savvehiM lobho paricatto, evaM alobhayA kAyavvA, alobhetti gayaM 8 / iyANiM titikkhatti dAraM, titikkhA kAyavvA- parIsahovasaggANaM atisahaNaM bhaNiyaM hoi, tatrodAharaNagAthAdvayaM1 zatasahasamUlyam, karNapAlo meNThastenAzaH zatasahasramUlyaH kambalaM kuNDalaM (kaTaka) hAra ekAvalikaH aDUza ityetAni zatasahasramUlyAni, yazca kila tatra tuSyati dadAti vA sa sarvo likhyate, yadi jAnAti tadA tuSTaH atha na jAnAti tadA daNDasteSAmiti sarve likhitAH, prabhAte sarve zabditAH pRSTAH, kSullaka tvayA kiM dattaM?, 8sa yathA pitA mAritaH tat sarvaM parikathayati yAvanna samarthaH saMyamamanupAlayitum, yuSmAkaM pArzvamAgataH rAjyamabhilaSyAmIti, sa bhaNati- dadAmi, sa kSullako bhaNati alam, svapnAnto varttate, mriye, pUrvakRto'pi saMyamo nazyediti, yuvarAjo bhaNati-tvAM mArayituM mRgaye sthavirorAjA rAjyaM dadAtIti so'pi dIyamAnaM necchati, sArthavAhabhAryA: | bhaNati- dvAdaza varSANi proSitasya, pathi varttate, anyaM pravezayAmIti vimarzo'bhUt, amAtyaH- anyarAjabhiH samaM mantrayAmi, pratyantarAjAno hastimeNThaM bhaNantihastinamAnaya mAraya veti, bhaNanti te tathA kurviti, bhaNitA necchanti, kSullakakumArasya mArgeNa lagnAH pravrajitAH, sarvairlobhaH parityaktaH, evamalobhatA karttavyA, alobha iti gatam / idAnIM titikSeti dvAram, titikSA karttavyA- parISahopasargANAM adhisahanaM bhaNitaM bhavati / // 1241 // Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1242 // ni0- iMdapura iMdadatte bAvIsa suyA suriMdadatte ya / mahurAe jiyasattU sayaMvaro nivvuIe u||1291 // 4. caturthani0- aggiyae pavvayae bahulI taha sAgare ya boddhavve / egadivaseNa jAyA tattheva suriMdadatte ya // 1292 / / madhyayanam pratikramaNaM, asya vyAkhyA kathAnakAdavaseyA, taccedaM- iMdapuraM NayaraM, iMdadatto rAyA, tassa iTThANa varANa devINaM bAvIsaM puttA, aNNe 4.4 yogabhaNaMti-egAe devIe, te savve raNNo pANasamA, ahegA dhUyA amaccassa, sA jaM paraM pariNaMteNa diTThA, sA aNNayA kayAi saGgrahAH hAyA samANI acchai, tAhe rAyAe diTThA, kassesA?, tehiM bhaNiyaM- tunbhaM devI, tAhe so tAe samaM ekvaM rattiM vuccho, sAya niyuktiH 1291-92 rituNhAyA, tIse gabbho laggo, sA amacceNa bhaNielliyA-jadhA tubbha gabbho laggai tayA mamaM sAhejAhi, tAe so divaso titikSAyAM siTTho muhatto velAjaMca rAeNa ullaviyaMsAitakAro teNa taM pattae lihiyaM, soya sAravei, navaNhaM mAsANaMdAraojAo, tassa surendrdttH| dAsaceDANi tadivasaM jAyANi, taM0- aggiyao pavvayao bahuligo sAgarago, tANi sahajAyANi, teNa kalAyariyassa uvaNIo, teNa lehAiyAo bAvattariM kalAo gahiyAo, jAhe tAo gAhei Ayario tAhe tANi kuTuMti vikaTuMti ya, puvvapariccaeNa tANi roDaMti sovi tANi na gaNei, gahiyAo kalAo, te anne gAhijjaMti bAvIsaMpikumArA, jassa appijaMti indrapura nagaram, indradatto rAjA, tasyeSTAnAM varANAM devInAM dvAviMzatiH putrAH, anye bhaNanti- ekasyA devyAH, te sarve rAjJaH prANasamAH, athaikA'mAtyasya duhitA, *sA yatparaM, pariNayatA dRSTA, sA anyadA RtusnAtA satI tiSThati, tadA rAjJA dRSTA, kasyaiSA?, tairbhaNitaM- yuSmAkaM devI, tadA sa tayA samamekAM rAtrimuSitaH, sA cala RtusnAtA, tasyAM garbho lagnaH, sA'mAtyena bhaNitapUrvA- yadA tava garbho bhavettadA mahyaM kathayeH, tayA sa divaso muhUrto velA yacca rAjJollaptaM satyaGkAraH (tat sarvamuktaM) tena / / 1242 // tat patrake likhitam, sa ca saMrakSati, navasu mAseSu dArako jAtaH, tasya dAsaceTAstaddivase jAtAH, tadyathA- agniH parvatakaH bahulika : sAgaraH, te sahajAtAH, tena kalAcAryAyopanItaH, tena lekhAdikA dvAsaptatiH kalA gRhItAH, yadA tA grAhayatyAcAryastAn tadA te kuTTayanti vikarSayanti ca, pUrvaparicayena te luThanti, so'pi tAnna gaNayati, gRhItAH kalAH, te'nye grAhyante dvAviMzatirapi kumArAH, yasmai aya'nte - Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1243 // Ayariyassa taM piTeMti matthaehi ya haNaMti, aha uvajjhAo te piTTei apar3hate tAhe sAheti mAimissigANaM, tAhe tAo 4. caturthabhaNaMti-kiM sulabhANi puttajammANi?, tAhe na sikkhiyaaii| ioya mahurAe jiyasattU rAyA, tassa suyA nivvuI nAma kaNNayA, madhyayanam pratikramaNaM, sA alaMkiyA raNo uvaNIyA, rAyA bhaNai-jo royai so te bhattA, tAhe tAe NAyaM- jo sUro vIro vikvaMto so puNa rajaM. 4.4 yogadiljA, tAhe sA ya balaM vAhaNaM gahAya gayA iMdapuraM NayaraM, rAyassa bahave puttA suelliyA, dUo payaTTo, tAhe AvAhiyA savve snggrhaaH| rAyANo, tAhe teNa rAyANaeNa suyaM-jahA sA ei, haTThatuTTho, ussiyapaDAgaM NayaraM kayaM, raMgo kao, tattha cakkaM, ettha egaMmi niyuktiH 1291-96 akkhe aThTha cakkANi, tesiM purao dhIyA ThaviyA, sA puNa vidhiyavvA, rAyA sannaddho niggao saha puttehiM, tAhe sA kaNNA titikSAyAM savvAlaMkAravihUsiyA egaMmi pAse acchai, so raMgo rAyANo ya te ya DaMDabhaDabhoiyA jAriso dovatIe, tattha raNNo jeTTaputto surendrdttH| sirimAlI kumAro, esA dAriyA rajaM ca bhottavvaM, so tuTTho, ahaM nUNaM aNNehiMto rAIhiM abbhahio, tAhe so bhaNioviMdhahatti, tAhe so akayakaraNo tassa samUhassa majjhe taM dhaNuMghettUNa ceva na cAei, kihavi aNeNa gahiyaM, teNa jatto vacca AcAryAya taM piTTayanti mastakena ca ghnanti, athopAdhyAyastAn piTTayati apaThataH tadA kathayanti mAtRprabhRtInAm, tadA tA bhaNanti- kiM sulabhAni putrajanmAni, tadA(te) na shikssitaaH| itazca mathurAyAM jitazatrU rAjA, tasya sutA nirvRti ma kanyA, sA'laGkatA rAjJa upanItA, rAjA bhaNati- yo rocate sa te bhartA, tadA tayA jJAtaMyaH zUro vIro vikrAntaH sa punA rAjyaM dadyAt, tadA sA balaM vAhanaM ca gRhItvA gatendrapura nagaram, rAjJo bahavaH sutAH zrutapUrvAH, dUtaH pravartitaH, tadA''hUtA akhilA rAjAnaH, tadA tena rAjJA zrutaM yathA saiti, hRSTatuSTaH, ucchritapatAkaM nagaraM kRtam, raGgaH kRtaH, tatra cakram, atraikasmin cakre'STa cakrANi teSAM purataH puttalikA sthApitA, sA8 | punarveddhavyA, rAjA sannaddho nirgataH saha putraiH, tadA sA kanyA sarvAlaGkAravibhUSitA ekasmin pArzve tiSThati, saraGgaH te rAjAno daNDikabhaTabhojikA yAdRzo draupadyAH, tatra // 1243 / / rAjJo jyeSThaH putraH zrImAlI kumAraH, eSA dArikA rAjyaM ca bhoktavyam, sa tuSTaH, ahaM nUnamanyarAjabhyo'bhyadhikaH, tadA sa bhaNitaH- vidhyeti, tadA so'kRtakaraNastasya (r)samUhasya madhye taddhanurgrahItumeva na zaknoti, kathamapyanena gRhItam, tena yato vrajati - Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1244 / / 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, | 4.4 yoga niyuktiH 1291-92 titikSAyAM surendrdttH| tatto vaccaitti kaMDaM mukkaM, evaM kassai egaM arayaM voliyaM kassa do tiNNi aNNesiM bAhireNa ceva niMti, teNavi amacceNa so nattugopasAhiuMtaddivasamANIotattha'cchai, tAhe sorAyA ohayamaNasaMkappokarayalapalhatthamuho- aho ahaM puttehiM logamajjhe vigoviotti acchai, tAhe so amacco pucchai-kiM tubbhe devANuppiyA ohaya jAva jhiyAyaha?, tAhe so bhaNai- eehiM ahaM lahuIkao, tAhe bhaNai- atthi putto tunbhaM aNNovi, kahiM?, suriMdadatto nAma kumAro, taM sovi tA viNNAsau me, tAhe taM rAyA pucchai-kao mama esa putto?, tAhe tANi siTThANi rahassANi, tAhe rAyA tuTTho bhaNai-seyaM tava puttA! ee aTTha cakke bhettUNa rajjasokkhaM nivvuttidAriyaM pAvittae, tAhe so kumAro ThANaM AlIDhaM ThAiUNa giNhai dhaNU, lakkhAbhimuhaM saraM saMdher3a, tANi ceDarUvANi te ya kumArA savvaoroDaMti, aNNe ya doNNi purisA asivyagrahastau, tAhe sopaNAmaM raNNo uvajjhAyassa ya karei, sovi se uvajjhAo bhayaMdAvei-ee doNNi purisA jai phiDisi sIsaMte phiTTai (TTissaMti) tesiM doNhavipurisANa te ya cattAri te ya bAvIsaM agaNaMto tANa aTThaNhaM rahacakkANaM chidaM jANiUNa egaMmi chiDDe nAUNa apphiDiyAe diTThIe taMmi tato vrajatviti kANDaM muktam, evaM kasyacidekamarakaM vyatikrAntaM kasyacidde trINi anyeSAM bahireva nirgacchati, tenApyamAtyena sa naptA prasAdhya taddivasamAnItastatra tiSThati, tadA sa rAjopahatamanaHsaMkalpa: karatalasthApitamukhaH aho ahaM putrairlokamadhye vigopita iti tiSThati, tadA so'mAtyaH pRcchati- kiM yUyaM devAnupriyA upahatamanaH saMkalpA yAvat dhyAyata?, tadA sa bhaNati- etairahaM laghUkRtaH, tadA bhaNati- asti putro yuSmAkamanyo'pi, kva?, surendradatto nAma kumAraH, tat so'pi tAvat parIkSyatAM mama, tadA taM rAjA pRcchati- kuto mama putra eSaH, tadA tAni ziSTAni rahasyAni, tadA rAjA tuSTo bhaNati-zreyastava putra! etAni aSTa cakrANi bhittvA rAjyasaukhyaM nirvRti dArikAM ca prAptum, tadA sa kumAraH sthAnamAlIDhaM sthitvA gRhNAti dhanuH, lakSyAbhimukhaM zaraM saMdadhAti, te ceTAste ca kumArAH sarvato bolaM kurvanti, anyau ca dvau puruSau, tadA sa praNAmaM rAjJa upAdhyAyasya ca karoti, so'pi tasyopAdhyAyo bhayaM darzayati- etau dvau puruSau yadi skhalasi zIrSa te pAtayiSyataH, tau dvAvapi puruSau tAMzca caturastAMzca dvAviMzatiM agaNayan teSAmaSTAnAM rathacakrANAM chidraM jJAtvaikasmizchidre jJAtvA'patitayA dRSTyA cha Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1245 // lakkhe teNaM aNNaMmi ya maNaM akuNamANeNa sA dhItIgA acchiMmi viddhA, tattha ukkuTThisIhanAyasAhukkAro diNNo, esA 4. caturthadavvatitikkhA, esA ceva vibhAsA bhAve, uvasaMhAro jahA kumAro tahA sAhU jahA te cattAri tahA cattAri kasAyA jahA te madhyayanam pratikramaNaM, bAvIsaM kumArA tahA bAvIsaM parIsahA jahA te do maNUsA tahA rAgaddosA jahA dhitigA viMdheyavvA tahA ArAhaNA jahA 4.4 yoganivuttIdAriyA tahA siddhI / titikkhatti gayaM 9, iyANiM ajjavatti, ajjavaM nAma ujuyattaNaM, tatthudAharaNagAhA snggrhaaH| ni0-caMpAe kosiyajo aMgarisIruddae ya ANatte / paMthaga joijasAviya abbhakkhANe yasaMbohI // 1293 // niyuktiH 1293 imIe vakkhANaM- caMpAe kosiajjo nAma uvajjhAo, tassa do sIsA- aMgarisI ruddao ya, aMgao bhaddao, teNa se Arjave garSiH / aMgarisI nAmaM kayaM, ruddao so gaMThichedao, te dovi teNa uvajjhAeNa dArugANaM paTTaviyA, aMgarisI aDavIo bhAraM gahAya paDieti, ruddao divase ramittA viyAle saMbhariyaM tAhe pahAvio aDaviM, taM ca pecchai dArugabhAraeNa entagaM, ciMtei yanicchUDhomi uvajjhAeNaMti, io ya joijasA nAma vacchavAlI puttassa paMthagassa bhattaM neUNa dArugabhAraeNa ei, ruddaeNa sA tasmAllakSyAt anyasmin mano'kurvatA tena sA puttalikA'kSiNa viddhA, tatrotkRSTisiMhanAdapurassAdhukAro dattaH, eSA dravyatitikSA, eSaiva vibhASA bhAve, upasaMhAro yathA kumArastathA sAdhuH yathA te catvArastathA catvAraH kaSAyA yathA te dvAviMzatiH kumArAstathA dvAviMzatiH parISahA yathA tau dvau puruSau tathA rAgadveSau yathA puttalikAla veddhavyA tathA''rAdhanA yathA nirvRtidArikA tathA siddhiH| titikSeti gatam, idAnImArjavamiti, Arjavam, nAma Rjutvam, tatrodAharaNagAthA-0 asyA vyAkhyAnaM-8 campAyAM kauzikAryo nAmopAdhyAyaH, tasya dvau ziSyau- aGgarSiH rudrazca, aGgako bhadrakastena tasyAGgarSiH nAma kRtam, rudraH sa granthicchedakaH, tau dvAvapi tenopAdhyAyena 8 // 1245 // dArukebhyaH prasthApitau, aGgarSiraTavIto bhAraM gRhItvA pratyeti, rudrako divase rantvA vikAle smRtaM yadA tadA pradhAvito'TavIm, taM ca prekSate dArukabhAreNAyAntam, 8 cintayati ca niSkAzito'smi upAdhyAyeneti, itazca jyotiryazA nAma vatsapAlikA putrasya panthakasya bhaktaM nItvA dArukabhArakeNAyAti, sA rudrakeNaikasyAM - Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.4 yogsnggrhaaH| niyuktiH 1294 zauce yjnyyshH| bhAga-3 // 1246 // egAe khaDDAe mAriyA, taM dArugabhAraM gahAya aNNeNa maggeNa purao Agao uvajjhAyassa hatthe dhuNamANo kahei-jahA NeNa tujjha suMdarasIseNa joijasA mAriyA, ramaNavibhAsA, so Agao, dhADio vaNasaMDe ciMtei-suhajjhavasANeNa jAtI sariyA saMjamo kevalanANaM devA mahimaM kareMti, devehiM kahiyaM, jahA eeNa abbhakkhANaM dinaM, ruddago logeNa hIlijjai, so ciMteisaccaM mae abbhakkhANaM dinaM, so ciMteMto saMbuddho patteyabuddho, iyaro baMbhaNo baMbhaNI ya dovi pavvaiyANi, uppaNNaNANANi siddhANi cattArivi, evaM kAyavvaM vAna kAmavvaM veti 10 / ajjavatti gayaM, iyANiM suitti, suI nAma saccaM,succaM ca saMjamo soceva soyaM, satyaM prati yogAH saGgahItA bhavanti, tatrodAharaNagAthA ni0-soria suraMbarevi asiTThI adhaNaMjae subhaddA ya / vIre adhammaghose dhammajase'sogapucchA y||1294 // / soriyapuraM NayaraM, tatra suravaro jakkho , tattha seThThI dhaNaMjao nAma, tassa bhajjA subhaddA, tehiM suravaro namaMsio, puttakAmehiM uvAiyaM suravarassa kayaM- jai putto jAyai to mahisasaeNaM jaNNaM karemi, tANaM saMpattI jAyA, tANi saMbujjhehinti sAmI samosaDho, seThI niggao, saMbuddho, aNuvvayANi giNhAmitti jai jakkho aNujANai, sovi jakkho uvasAmio, aNNe gartAyAM mAritA, taM dArukabhAraM gRhItvA'nyena mArgeNa purata Agata upAdhyAyasya haste dadat kathayati- yathA'nena tava sundaraziSyeNa jyotiryazA mAritA, ramaNavibhASA, sa AgataH, nirdhATito vanaSaNDe cintayati- zubhAdhyavasAnena jAtiH smRtA saMyamaH kevalajJAnaM mahimAnaM devAH kurvanti, devaiH kathitaM yathaitenAbhyAkhyAnaM dattama, rudrako lokena hIlyate, sa cintayati- satyaM mayA'bhyAkhyAnaM dattam, sa cintayan saMbuddhaH pratyekabuddhaH, itaro brAhmaNo brAhmaNI ca dve api pravrajite, utpannajJAnAzcatvAro'pi 8 siddhaaH| evaM karttavyaM vA na karttavyaM veti / Arjavamiti gatam, idAnIM zuciriti, zucirnAma satyam, satyaM ca saMyamaH sa eva shaucm| zauryapuraM nagaram, tatra suravaro yakSaH, tatra zreSThI dhanaJjayo nAma, tasya bhAryA subhadrA, tAbhyAM suravaro namaskRtaH, putrakAmAbhyAmupayAcitaM suravarasya kRtaM- yadi putro bhaviSyati tarhi mahiSazatena yajJaM kariSyAmi, tayoH saMpattirjAtA, tAni saMbhotsyante iti svAmI samavasRtaH, zreSThI nirgataH, saMbuddhaH, anuvratAni gRhNAmIti yadi yakSo'nujAnIte, so'pi yakSa upazAntaH, anye - // 1246 // Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1247 // 1295 zauce yjnyyshH| bhaNaMti-vaehiM saNNihiehiM maggio, dayAe na dei, niyasarIrasayakhaMDapavajaNeNa kativayakhaMDesu kaesuseTThI ciMteiaho'haM 4. caturthadhaNNo! jeNa imAe veyaNAe pANiNo Na joiyatti, sattaM parikkhiUNa suravaro sayaM ceva paDibuddho, piTThamayA vA kayA, eSa madhyayanam pratikramaNaM, dezazuciH zrAvakatvam, sarvazucI sAmissa do sIsA- dhammaghoso dhammajaso ya, egassa asogavarapAyavassa heTThA guNeMti, te 4.4 yogapuvvaNhe ThiyA avaraNhevi chAyA Na parAvattai, ego bhaNai- tujjha siddhI, bIo bhaNai- tujjha laddhI, ego kAigabhUmIe snggrhaaH| niyuktiH gao, bitiovi taheva, nAyaM jahA egassavi na hoi esa laddhI, pucchio sAmI-kahei tassa uppattI ni0-soriyasamuddavijae jannajase ceva jannadatte ya / somittA somajasA uMchavihI naarduppttii||1295|| ni0- aNukaMpA veyaDDo maNikaMcaNa vAsudeva pucchA ya / sImaMdharajugabAhU jugaMdhare ceva mahabAhU // 1296 / / gAthA dvitayam, asya vyAkhyA- soriyapure samuddavijao jayA rAyA Asi tayA jaNNajaso tAvaso AsI, tassa bhajjA somittA, tIse putto jannadatto, somajasA suNhA, tANa putto nArado, tANi uMchavittINi, egadivasaM jemeMti egadivasaM uvavAsaM kareMti, tANi taM nAradaM asogarukkhahetu puvvaNhe ThaviUNa divasaM uMchaMti, ioya veyaDDAe vesamaNakAiyA devA jaMbhagA teNaM 8 bhaNanti-vrateSu sannihiteSu mArgitaH, dayayA na dadAti, nijazarIrazatakhaNDaiH prapadyamAne katipayeSu khaNDeSu kRteSu zreSThI cintayati-aho ahaM dhanyo yena mayA'nayA 2 vedanayA prANino na yojitA iti, sattvaM parIkSya suravaraH svayameva pratibuddhaH, piSTamayA vA kRtaaH| svAmino dvau ziSyau- dharmaghoSo dharmayazAzca, ekasya varAzokapAdapasyAdhastAd | guNayantau tau pUrvAhne sthitau aparAhne'pi chAyA na parAvarttate, eko bhaNati- tava siddhiH, dvitIyo bhaNati- tava labdhiH, ekaH kAyikIbhUmiM gataH, dvitIyo'pi tathaiva,8 jJAtaM yathA naikasyApyeSA labdhirasti, pRSTaH svAmI kathayati tsyotpttim| 0 zauryapure nagare samudravijayo yadA rAjA''sIt tadA yajJayazAstApasa AsIt , tasya bhAryA saumitrI AsIt, tasyAH putro yajJadattaH, somayazAH snuSA, tayoH putro nAradaH, tAvuJchavRttI, ekasmin divase jemata ekasmin divase upavAsaM kurutaH, tau taM nAradamazokavRkSasyAdhastAt pUrvAhne sthApayitvoJchataH, itazca vaitADhye vaizramaNakAyikA devA jRmbhakAstenAdhvanA 22 giehiN| // 1247 // Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zauce zrIAvazyaka vItIvayaMti, pecchaMti dAragaM, ohiNA AbhoeMti, so tANaM devanikAyAo cuo to taM aNukaMpAe taM chAhiM thaMbheti-dukkhaM 4. caturthaniyukti BuNhe acchaitti, paDiniyattehiM nIsihio sikkhAvioya- pradyumnavat, kei bhaNaMti-esA asogapucchA, nAraduppattI ya, so madhyayanam bhASya pratikramaNaM, zrIhArika ummukkabAlabhAvo tehiM devehiM puvvabhavapiyayAe vijjAjaMbhaehi pannattimAdiyAo sikkhAvio, somaNipAuAhiM kaMcaNa 4.4 yogavRttiyutam kuMDiyAe AgAseNa hiMDai, aNNayA bAravaimAgao, vAsudeveNa pucchio-kiM zaucaM iti?, so Na tarati NivveDheUM, snggrhaaH| bhAga-3 niyuktiH vakkhevo kao, aNNAe kahAe uThettA puvvavidehe sImaMdharasAmi jugabAhUvAsudevo pucchai-kiM zaucaM?, titthagaro bhaNai-2 | // 1248 // 1295-96 saccaM soyaMti, teNa egeNa paeNa saccaM pajjAehi ovahAriyaM, puNo avaravidehaM gao, jugaMdharatitthagaraM mahAbAhU nAma vAsudevo pucchai taM ceva, tassavi sakkhaM uvagayaM, pacchA bAravaimAgao vAsudevaM bhaNai- kiM te tayA puchiyaM?, tAhe so taM bhaNai yjnyyshH| soyaMti, bhaNai-saccaMti, pucchio kiM saccaM?, puNo ohAsai, vAsudeveNa bhaNiyaM- jahiM te eyaM pucchiyaM tahiM eyaMpipucchiyaM hotaMti khiMsio, teNa bhaNiyaM-saccaM bhaTTAraona pucchio, viciMteumAraddho, jAIsariyA, pacchA atIva soyavaMto patteyabuddho 84 vyativrajanti, prekSante dArakam, avadhinA''bhogayanti, sa teSAM devanikAyAccyutaH, tatastadanukampayA tAM chAyAM stambhayanti- duHkhamuSNe tiSThatIti, pratinivRttaiH nizIthyaH (guptA vidyAH) zikSitaH, kecid bhaNanti- eSA'zokapRcchA nAradotpattizca, sa unmuktabAlabhAvastairdevaiH pUrvabhavapriyatayA vidyAjRmbhakaiH prajJaptyAdikAH zikSitaH, sa maNipAdukAbhyAM kAJcanakuNDikayA''kAzena hiNDate, anyadA dvAravatImAgato, vAsudevena pRSTaH- sa na zaknotyuttaraM dAtum, utkSepaH kRtaH, anyayA kathayotthAya pUrvavideheSu sImandharasvAminaM yugabAhuvAsudevaH pRcchati- tIrthakaro bhaNati- satyaM zaucamiti, tenaikena padena satyaM paryAyairavadhAritam, punaraparavideheSu yugandharatIrthakara 8 mahAbAhurnAma vAsudevaH pRcchati tadeva, tasmAdapi sAkSAdupagatam, pazcAd dvAravatImAgato vAsudevaM bhaNati- kiM tvayA tadA pRSTaM ?, tadA sa taM bhaNati- zaucamiti, bhaNati // 1248 // satyamiti, pRSTaH kiM satyaM?, punarapabhrAjate, vAsudevena bhaNitaM- yatra tvayaitat pRSTaM tatraitadapi pRSTamabhaviSyaditi nirbhartsataH, tena bhaNitaM- satyaM bhaTTArako na pRSTaH, vicintayitumArabdhaH, jAtiH smRtA, pazcAdatIva zaucavAn pratyekabuddho, Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 | // 1249 // niyuktiH jAo, paDhamamajjhayaNaM soceva vadai, evaM soeNa jogA samAhiyA bhavaMti 11 / soetti gayaM, iyANiM sammaddiTThitti, saMmaiMsaNa- 4. caturthavisuddhIevi kila yogAH saGgahyante, tattha udAharaNagAhA madhyayanam pratikramaNaM, ni0- sAgeyammi mahAbala vimalapahe ceva cittakamme ya / nipphatti chaTTamAse bhumIkammassa karaNaM ca / / 1297 // 4.4 yogaasya vyAkhyA kathAnakAdavaseyA, sAee mahabbalo rAyA, atthANIe dUo pucchio-kiM natthi mama jaM annesiM rAyANaM snggrhaaH| atthitti?, cittasabhatti, kAriyA, tattha dovi cittakarAvapratimau vikhyAtau vimalaH prabhAkarazca, tesiM addhaddhaNaM appiyA, |1297 javaNiyaMtariyA cittei, egeNa nimmaviyaM, egeNa bhUmI kayA, rAyA tassa tuThTho, pUiyo ya pucchio ya,- prabhAkaro pucchio samyaktve vimalabhaNai- bhUmI kayA, na tAva cittemitti, rAyA bhaNai- kerisayA bhUmI kayatti?, javaNiyA avaNIyA, iyaraM cittakammala prbhaakrau| nimmalayaraM dIsai, rAyA kuvio, vinavio- pabhA ettha saMkaMtatti, taM chAiyaM, navaraM kuTuM, tuTTeNa evaM ceva acchauttika bhaNio, evaM saMmattaM visuddhaMkAyavvaM, tenaiva yogAH saGgahItA bhavanti 12 / samyagdRSTiriti gatam, iyANiM samAhitti samAdhAnam, tatthodAharaNagAhA jAtaH, prathamamadhyayanaM sa eva (tadeva) vadati / evaM zaucena yogAH saMgRhItA bhavanti / zaucamiti gatama, idAnIM samyagdRSTiriti, samyagdarzana vizaddhyApi. ttrodaahrnngaathaa| OsAkete mahAbalo rAjA, AsthAnyAM dUtaH pRSTaH- kiM nAsti mama yadanyeSAM rAjJAM asti?, citrasabheti, kAritA, tatra dvau citrakarau, tAbhyAmardhAma( arpitavAn, yavanikAntaritau citrayataH, ekena nirmitam, ekena bhUmI kRtA, rAjA tasmai tuSTaH, pUjitazca pRSTazca prabhAkaraH pRSTo bhaNati- bhUmI kRtA, na tAvat citrayAmIti, rAjA bhaNati-8 kIdRzI bhUmiH kRteti, yavanikA'panItA, itaraccitrakarma nirmalataraM dRzyate, rAjA kupitaH, vijJaptaH- prabhA'tra saMkrAnteti, tacchAditam, navaraM kuDyam, tuSTenaivameva / tiSThatviti bhaNitaH, evaM samyaktvaM vizuddha karttavyam / idAnIM samAdhiriti, ttrodaahrnngaathaa| // 1249 // Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1250 // ni0- NayaraM sudaMsaNapuraM susuNAe sujasa suvvae cev| pavvaja sikkhamAdI egavihAre ya phaasnnyaa||1298|| 4. caturthakathAnakAdavaseyA, taccedaM- sudaMsaNapure susunAgo gAhAvaI, sujasA se bhajjA, saDDhANi, tANa putto suvvao nAma suheNa gabbhe madhyayanam pratikramaNaM, acchio suheNa vaDio evaM jAva jovvaNattho saMbuddho ApucchittA pavvaio paDhio, ekallavihArapaDimApaDivaNNo, 4.4 yogasakkapasaMsA, devahiM parikkhio aNukUleNa, dhaNNo kumArabaMbhacArI egeNa, bIeNa ko eyAo kulasaMtANacchedagAo sngghaaH| adhaNNotti?, so bhagavaM samo, evaM mAyAvittANi savisayapasattANi daMsiyANi, pacchA mArijaMtagANi, kaluNaM kUveMti, niyuktiH 1298 tahAvi samo, pacchA savvevi uU viuvvitA divvAe itthiyAe savibbhamaM paloiyaM mukkadIhanIsAsamavagUDho, tahAvi saMjame samAdhau samAhitataro jAo, NANamuppaNNaM, jAva siddho 13 / samAhitti gayaM, AyAretti iyANiM, AyArauvagacchaNayAe yogAH suvrtrssiH| niyuktiH saGgahyante, etthodAharaNagAhA 1299 ni0- pADaliputta huyAsaNa jalaNasihA ceva jalaNaDahaNe y| sohammapaliyapaNae AmalakappAi NaTTavihI // 1299 // | AcAre jvalanakathAnakAdavaseyA, taccedaM- pADaliputte huyAsaNo mAhaNo, tassa bhajjA jalaNasihA, sAvagANi, tesiM do puttA- jalaNo dhnau| (c) sudarzanapure zizunAgaH zreSThI, suyazAstasya bhAryA, zrAddhau, tayoH putraH suvrato nAma sukhena garbhe sthitaH sukhena vRddhaH evaM yAvat yauvanasthaH saMbuddhaH, ApRcchaya pravrajitaH paThitaH, ekAkivihArapratimA pratipannaH, zakraprazaMsA, devaiH parIkSito'nukUlena, dhanyaHkumArabrahmacArI ekena, dvitIyena ka etasmAt kulasantAnacchedakAdadhanya 8 iti?, sa bhagavAn samaH, evaM mAtApitarau svaviSayaprasaktau darzitau, pazcAt mAryamANau, karuNaM kUjataH, tathA'pi samaH, pazcAt sarvA Rtavo vikurvitA divyayA striyA savibhramaM pralokitaM muktadIrghaniHzvAsamupagUDhastathA'pi saMyame samAhitataro jAtaH, jJAnamutpannaM yAvat siddhaH / samAdhiriti gatam, AcAra itIdAnIm, AcAropagatatayA yogAH, atrodaahrnngaathaa| 0 pATaliputre hutAzano brAhmaNaH, tasya bhAryA jvalanazikhA, zrAvakau, tayodvauM putrau- jvalano - // 1250 // Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1251 // DahaNo ya, cattArivi pavvaiyANi, jalaNo ujjusaMpaNNo, DahaNo mAyAbahulo, ehitti vaccai, vaccAhi ei, so tassa ThANassa 4. caturthaaNAloiyapaDikkaMto kAlagao, dovi sodhamme uvavannA sakkassa abhiMtaraparisAe, paMca paliovamAti ThitI, sAmI madhyayanam pratikramaNaM, samosaDho AmalakappAe aMbasAlavaNe ceie, dovi devA AgayA, naTTavihiM dAeMti dovi jaNA, ego ujjugaM viuvissAmitti ujjugaM viuvvai, imassa vivarIyaM, taMca daTThaNa goyamasAmiNA sAmI pucchio, tAhe sAmI tesiM puvvabhavaM kahei-mAyAdosotti, snggrhaaH| niyuktiH evaM AyAropagayattaNeNa jogA saMgahiyA bhavaMti 14 / AyArovagetti gayaM, iyANiM viNaovagayattaNeNa jogA saMgahiyA bhavaMti, |1300 tattha udAharaNagAhA vinaye nimbkH| ni0- ujjeNI aMbarisI mAluga taha niMbae ya pavvajA |sNkmnnNc paragaNe aviNaya viNae ya pddivttii||1300|| kathAnakAdavaseyA, taccedaM- ujjeNIe aMbarisI mAhaNo, mAlugA se bhajjA, saDDhANi, niMbago putto, mAlugA kAlagayA, so putteNa samaM pavvaio, so duvviNIo kAiyabhUmIe kaMTae nikkhivai sajjhAyaM paTThavintANaM chIyai, asajjhAyaM karei, savvaM ca sAmAyArI vitahaM karei, kAlaM uvahaNai, tAhe pavvaiyA AyariyaM bhaNaMti- athavA eso acchau ahavA amhetti, nicchUDho, dahanazca, catvAro'pi pravrajitAH, jvalana RjutAsaMpannaH, dahano mAyAbahulaH, AyAhIti vrajati vrajetyAyAti, sa tasya sthAnasyAnAlocitapratikrAntaH kAlagataH,8 dvAvapi saudharme utpannau zakrasyAbhyantaraparSadi, paJca palyopamAni sthitiH, svAmI samavasRtaH, AmalakalpAyAmAmrazAlavane caitye, dvAvapi devAvAgatau nRtyavidhiM darzayataH dvAvapi janau, eka Rju vikurvayiSyAmIti RjukaM vikurvati, asya viparItam, tacca dRSTA gautamasvAminA svAmI pRSTaH, tadA svAmI tayoH pUrvabhavaM kathayati- mAyAdoSa8 iti evamAcAropagatatayA yogAH saMgRhItA bhvnti| AcAropaga itigatam, idAnIM vinayopagatatvena yogAH saMgRhItA bhavanti, ttrodaahrnngaathaa| ujjayinyAmambarSiAhmaNaH, mAlukA tasya bhAryA, zrAddhau, nimbakaH putraH,mAlukA kAlagatA, sa putreNa samaM pravrajitaH,sa durvinItaH kAyikIbhUmau kaNTakAn nikSipati svAdhyAyaM prasthApayatsu (sAdhuSu) kSauti. asvAdhyAyaM karoti, sarvAM ca sAmAcArI vitAM karoti, kAlamupahanti, tadA pravrajitA AcArya bhaNanti- atha caiSa tiSThatu athavA vayamiti, niSkAzitaH, 1 // 1251 // Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.4yogsnggrhaaH| niyuktiH 1300 vinaye nimbkH| bhAga-3 // 1252 // piyAvi se piTThao jAi, annassa Ayariyassa mUlaM gao, tatthavi nicchUDho, evaM kira ujjeNIe paMca paDissagasayANi savvANi hiMDiyANi, nicchUDho ya sokhaMto sannAbhUmIe rovai, so bhaNai-kiM khaMtA! rovasitti?, tumaM nAmaM kayaM niMbaotti eyaM na aNNahatti, eehimaNabhAgehiM AyArehi tujhaMteNa eNDiM ca ahaMpi ThAyaM na labhAmi, na ya vaTTai uppavvaiuM, tassavi adhitI jAyA,bhaNai-khaMtA! ekkasiM kahiMci ThAhiM maggAhi, bhaNai-maggAmi jai viNIo hosi ekkasi navaraMjai, pavvaiyANaM mUlaM gayA, pavvaiyagA khuhiyA, so bhaNai- na karehitti, tahavi nicchaMti, AyariyA bhaNaMti-mA ajjo! evaM hoha, pAhuNagA bhave, ajjakallaM jAhiMti, ThiyA, tAhe khullao tiNNi 2 uccArapAsavaNANaM bArasa bhUmIo paDilehittA savvA sAmAyArI, vibhAsiyavvA avitahA, sAhU tuTThA, so niMbao amayakhuDDagojAo, taratamajogeNa paMcavi paDissagasayANi tANi maMmANiyANi ArAhiyANi, niggaMtuM na diti, evaM pacchA so viNaovago jAo, evaM kAyavvaM 15 / viNaovaetti gayaM, iyANiM dhiimaI yatti, dhitIe jo matiM karei tasya yogAH saGgahItA bhavanti, tatthodAharaNagAhA- pitA'pi tasya pRSThe yAti, anyasyAcAryasya mUlaM gataH, tatrApi niSkAzitaH, evaM kilojjayinyAM paJca pratizrayazatAni sarvANi hiNDitau, niSkAzitazca sa vRddhaH saMjJAbhUmau roditi, sa bhaNati- kiM vRddha! rodiSIti?, tava nAma kRtaM nimbaka iti etannAnyatheti, etairabhAgyairAcAraistvadIyairadhunA'hamapi sthitiM na labhe, na ca vartate 8 utpravrajitum, tasyApyadhRtirjAtA, bhaNati- vRddha!, ekazaH kutrApi sthitimanveSaya, bhaNati- mArgayAmi yadi vinIto bhavasyekazaH, paraM yadi, pravrajitAnAM mUlaM gatau, pravrajitAH kSubdhAH, sa bhaNati- na kariSyatIti, tathApi necchanti, AcAryA bhaNanti- maivaM bhavatAryAH, prAghUrNakau bhavatAm, adya kalye yAsyata iti, sthitau, tadA kSullakaH tisraH 2 uccAraprazravaNayo'daza bhUmIH pratilikhya sarvAH samAcArIH (karoti), vibhASitavyAH avitathAH, sAdhavastuSTAH, sa nimbako'mRtakSullako jAtaH, (r)taratamayogena pazcApi pratizrayazatAni tAni mamIkatAni ArAddhAni, nirgantuM na dadati, evaM sa pazcAt sa vinayopago jAtaH, evaM krttvym| vinayopaga iti gatam, idAnIM dhRtimatiriti, dhRtau yo marti karoti tasya- ttrodaahrnngaathaa| // 1252 // Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1253 // ni0-nayarI ya paMDumahurA paMDavavaMse maI ysumiiy| vArIvasabhAruhaNe uppAiya suTThiyavibhAsA // 1301 // 4. caturthakathAnakAdavaseyA, taccedaM- NayarI ya paMDumahurA, tattha paMca paMDavA, tehiM pavvayaMtehiM putto rajje Thavio, te ariTThanemissa madhyayanam pratikramaNaM, pAyamUle paTThiyA, hatthakappe bhikkhaM hiMDiMtA suNeti-jahA sAmI kAlagao, gahiyaM bhattapANaM vigiMcittA settaMje pavvae pae 4.4 yogabhattapaccakkhAyaM kareMti, NANuppattI, siddhA ya / tANa vaMse aNNo rAyA paMDuseNo nAma, tassa do dhUyAo- maI sumaI ya tAo sngghaaH| ujjaMte ceiyavaMdiyAo suraTuM vArivasabheNa (vArivasabho nAma vahaNaM teNa) samuddeNa ei, uppAiyaM uTThiyaM, logokhaMdarudde namasai, niyuktiH imAhi dhaNiyatarAgaM appA saMjame joio, eso so kAlotti, bhinnaM vahaNaM, saMjayattaMpi siNAyagataMpi kAlagayAo siddhA-dhRti o, egattha sarIrANi ucchalliyANi, suTThieNa lavaNAhivaiNA mahimA kayA, devujjoe tAhe taM pabhAsaM titthaM jAyaM, dohivi: matyormatitAhe dhItIe matiM kareMtIhi jogA saMgahiyA, dhiimaI yatti gayaM 16, iyANiM saMvegetti, samyag vegaH saMvegaH teNa saMvegeNa jogA niyuktiH saMgahiyA bhavaMti, tatrodAharaNagAthAdvayaM |1302 ni0- caMpAe mittapabhe dhaNamitte dhaNasirI sujAte ya / piyaMgU dhammaghose ya arakkhurI ceva caMdaghose y||1302|| vaartrkrssiH| OnagarI ca pANDumathurA, tatra paJca pANDavAH, taiH pravrajadbhiH putro rAjye sthApitaH te'riSThanemeH pAdamUlaM prasthitAH, hastikalpe hiNDamAnAH zRNvanti- yathA svAmI kAlagataH, gRhItaM bhaktapAnaM tyaktvA zatruJjaye parvate bhaktapratyAkhyAnaM kurvanti, jJAnotpattiH siddhaashc| teSAM vaMze anyo rAjA pANDuSeNo nAma, tasya dve duhitarau- matiH sumatizca, te ujjayante caityavandike surASTra vAhanena samudreNAyAtaH utpAta utthitaH, lokaH skandarudrau namasyati, AbhyAM bADhataramAtmA saMyame yojitaH, eSa sa kAla iti,8 bhinnaM pravahaNam, saMyatatvamapi snAtakamapi kAlagate siddhe, ekatra zarIre ucchalite, susthitena lavaNAdhipatinA mahimA kRtaH, devodyote tatra prabhAsAkhyaM tat tIrthaM jAtam, // 1253 // dvAbhyAmapi tadA dhRtau matiM kurvatIbhyAM yogAH sNgRhiitaaH| dhRtimatiriti gatam, idAnIM saMvega iti, tena saMvegena yogAH saMgRhItA bhavanti / sumtyau| saMvege Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1254 // ni0-caMdajasA rAyagihe vArattapure abhayaseNa vaartte|susumaar dhuMdhumAre aMgAravaI ya pajjoe // 1303 // 4. caturthaasyA vyAkhyA kathAnakAdavaseyA taccedaM-caMpAe mittappabho rAyA, dhAriNI devI, dhaNamitto satthavAho, dhaNasirI bhajjA, madhyayanam pratikramaNaM, tIse ovAiyaladdhao putto jAo, logo bhaNai-jo ettha dhaNasamiddhe satthavAhakule jAo tassa sujAyaMti, nivvitte bAra 4.4 yogasAhe sujAotti se nAmaMkayaM, soya kira devakumAro jAriso tassa laliyamaNNe aNusikkhaMti, tANi ya sAvagANi, tattheva snggrhaaH| Nayare dhammaghoso amacco, tassa piyaMgU bhajjA, sAsuNei-jahA eriso sujAotti, aNNA dAsIo bhaNai-jAhe sujAo niyuktiH 1303 io volejjA tAhe mama kahejaha jAva taM NaM pecchenjAmitti, aNNayA so mittavaMdaparivArio teNaMteNa eti, dAsIe piyaMgUe saMvege kahiyaM, sA niggayA, aNNAhi ya savattIhiM diTTho, tAe bhaNNai-dhaNNA sA jIse bhAgAvaDio, aNNayA tAo paropparaM vaartrkrssiH| bhaNaMti- aho lIlA tassa, piyaMgU sujAyassa vesaM karei, AbharaNavibhUsaNehiM vibhUsiyA ramai, evaM vaccai savilAsaM, evaM hatthasohA vibhAsA, evaM mittehi samaMpi bhAsai, amacco aigao, nIsaDhe aMteuraMti pAe saNiyaM nikkhivaMto bArachiddeNaM (r)campAyAM mitraprabho rAjA, dhAriNI devI dhanamitraH sArthavAhaH, dhanazrIrbhAryA, tasyA upayAcitairlabdhaH putro jAtaH, loko bhaNati- yo'tra dhanasamRddhe sArthavAhakule / jAtastasya sujAtamiti, nirvRtte dvAdazAhe sujAta iti tasya nAma kRtam, saca kila devakumAro yAdRzastasya lalitamanye'nuzikSante, te zrAvakAstatraiva nagare dharmaghoSo'mAtyaH, tasya priyaGgaH bhAryA, sA zRNoti yathedRzaH sujAta iti, anyadA dAsIrbhaNati- yadA sujAto'nena vartmanA vyatikrAmyet tadA mama kathayeta yAvattaM prekSayiSye iti, anyadA |sa mitravRndaparivAritastenAdhvanA yAti, dAsyA priyaGgave kathitam, sA nirgatA, anyAbhizca sapatnIbhidRSTaH, tayA bhaNyate- dhanyA sA yasyA bhAgye ApatitaH, anyadA tAH parasparaM bhaNanti- aho lIlA tasya, priyaGguH sujAtasya veSaM karoti, AbharaNavibhUSaNairvibhUSitA ramate, evaM vrajati savilAsam, evaM hastazobhA vibhASA, evaM mitraiH // 1254 // 8 samamapi bhASate, amAtyo'tigataH, vinaSTamantaHpuramiti pAdau zanaiH nikSipan dvAracchidreNa - Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.4 yogsnggrhaaH| niyuktiH // 1255 // 1303 saMvege vaartrkrssiH| paloei, diTThA vikhukuMtI, so ciMtei-vinaTuM aMteuraMti, bhaNai-pacchaNNaM hou, mA bhiNNe rahasse sairAyArAu hohiMti, mAre maggai sujAyaM, bIhei ya, piyA ya se raNNo nirAyaM acchio, mA tao viNAsaM hohitti, uvAyaM ciMtei, laddho uvAotti, aNNayA kUDalehehiM purisA kayA, jo mittappahassa vivakkho, teNa lehA visajjiyA teNaMti, sujAovattavvo-mittappabharAyANaM mArehi, tumaM pagao rAule, tao addhajjiyaM karemi, teNa te lehA raNNo purao vAiyA,jahA tumaM mAreyavvotti, rAyA kuvio, tevilehAriyA vajjhA ANattA, teNaM te pacchaNNA kayA, mittappabho ciMtei-jar3a loganAyaM kajihi to paure khobho hohitti, mamaMca tassa raNNo ayaso dina, tao uvAeNa mAremi, tassa mittappahassa egaM paccaMtaNayaraM arakkhurI nAma, tattha tassa maNUso caMdajjhao nAma, tassa lehaM dei (graM. 19000) jahA sujAyaM pesemi taM mArehitti, pesio, sujAyaM saddAvettA bhaNai- vacca arakkhurI, tattha rAyakajANi pecchAhi gaotaMNayariM arakkhuriM nAma, diTTho acchau vIsattho mArijihititti diNe 2 egaTThA abhiramaMti, tassa rUvaM sIlaM samudAyAraM daLUNaM ciMtei- navaraM aMteuriyAhiM samaM viNaTThotti teNa mArijjai, kiha vA erisaM rUvaM pralokayati, dRSTA krIDantI, sa cintayati- vinaSTamantaHpuramiti, bhaNati- pracchannaM bhavatu, mA bhinne rahasye svairAcArA bhUvanniti, mArayituM mArgayati sujAtam, bibheti ca, pitA ca tasya rAjJo nitarAM sthitaH, mA tato vinAzo bhUditi, upAyaM cintayati, labdha upAya iti, anyadA kUTalekhaiH (yuktAH) puruSAH kRtAH, yo mitraprabhasya vipakSaH tena lekhA visRSTAstasmai iti, sujAto vaktavyaH- mitraprabharAja mAraya, tvaM pragato rAjakule, tata ArdharAjikaM karomi, tena te lekhA rAjJaH purato vAcitA yathA tvaM mArayitavya iti, rAjA kupitaH, te lekhahArakA vadhyA AjJaptAH, tena te pracchannAH kRtAH, mitraprabhazcintayati- yadi lokajJAtaM kriyate tadA pure kSobho bhaviSyatIti, mAM ca tasya rAjJo'yazo dAsyati, tata upAyena mArayAmi, tasya mitraprabhasyaikaM pratyantanagaramArakSuraM nAma, tatra tasya manuSyazcandradhvajo nAma, tasmai lekhaM dadAti- yathA sujAtaM preSayAmi taM mArayeriti, preSitaH, sujAtaM zabdayitvA bhaNati-vrajArakSuram, tatra rAjyakAryANi prekSasva, gataH tAM nagarImArakSurI nAma, dRSTaH tiSThatu vizvasto mAryate iti dine 2 ekasthau abhiramete, tasya rUpaM zIlaM samudAcAraM dRSTvA cintayati- navaramantaHpurikAbhiH samaM vinaSTa iti tena mAryate, kathaM vedRzaM rUpaM 2 // 1255 // Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1256 // viNAsemitti ussArittA savvaM parikahei, lehaM ca darisei, teNa sujAeNa bhaNNai-jaMjANasi taM karei, teNa bhaNiyaM- tumana 4. caturthamAremitti, navaraM pacchaNNaM acchAhi, teNa caMdajasA bhagiNI diNNA, sA ya tajjAiNI tIe saha acchai, paribhogadoseNa taM madhyayanam pratikramaNaM, vaTTai sujAyassa Isi saMkaMtaM,sAvi teNa sAviyA kayA, ciMtei-mama kaeNa esoviNaTThotti saMvegamAvaNNA bhattaM paccakkhAi, 4.4 yogateNaM ceva nijAmiyA, devo jAo, ohiM pauMjai, daTThaNAgao, vaMdittA bhaNai-kiM karemi?, sovi saMvegamAvaNNo ciMtei- snggrhaaH| jahA ammApiyaro pecchijjAmi to pavvayAmi, teNa deveNa silA viuvviyA nagarassuvariM, nAgarA rAyA ya dhUvapaDiggahahatthA niyuktiH |1303 pAyavaDiyA viNNaveMti, devo tAsei- hA! dAsatti sujAo samaNovAsao amacceNa akajje dUsio, anja bhe cUremi, to saMvege navari muyAmi jaitaM ANeha pasAdeha NaM, kahiM?, so bhaNai-esa ujANe, saNAyaro rAyA niggao khAmio, ammApiyaro vaartrkrssiH| rAyANaMca ApucchittA pavvaio, ammApiyarovi aNupavvaiyANi, tANi siddhANi, so'vidhammaghoso nivvisao ANatto jeNaM tassa guNA loe payaraMti, yathA netre tathA zIlaM, yathA nAsA tathA''rjavam / yathA rUpaM tathA vittaM, yathA zIlaM tathA - vinAzayAmIti?, utsArya sarvaM parikathayati, lekhaM ca darzayati, tena sujAtena bhaNyate- yajjAnAsi tat kuru, tena bhaNitaM- tvAM na mArayAmIti, navaraM pracchannaM tiSTha, tena candrayazA bhaginI dattA, sA ca tajjAtIyA (tvagdoSaduSTA) tayA saha tiSThati, paribhogadoSeNa tat varttate sujAtasyeSat saMkrAntam, sA'pi tena zrAvikIkRtA, cintayati mama 8 kRtenaiSa vinaSTa iti saMvegamApannA bhaktaM pratyAkhyAti, tenaiva niryAmitA, devo jAtaH, avadhiM prayuNakti, dRSTvA AgataH, vanditvA bhaNati- kiM karomi?, so'pi saMvegamApannazcintayati- yathA mAtApitarau prekSeyaM tadA pravrajeyam, tena devena zilA vikurvitA nagarasyopari, nAgarA rAjA ca dhUpapratigrahahastAH pAdapatitA vijJapayanti, devastrAsayatihA dAsA iti, sujAtaH zramaNopAsako'mAtyenAkArye dUSitaH, adya bhavatazrayAmi, tarhi paraM muJcAmi yadi tamAnayata prasAdayatainam, kva?, sa bhaNati- eSa udyAne, sanAgaro rAjA nirgataH kSAmitaH, mAtApitarau rAjAnaM cApRcchaya pravrajitaH, mAtApitarAvapi anupravrajitau, te siddhaaH| so'pi dharmaghoSo nirviSaya AjJapto yena tasya guNA loke pracaranti, . Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1257 // gunnaaH||1||athvaa-vissmsmairvissmsmaaH,vissmairvissmaaH smai:smaacaaraaH| karacaraNakarNanAsikadantoSThanirIkSaNaiH purussaaH|| 4. cturth2|| pacchA so ya nivveyamAvaNNo saccaM mae bhogalobheNa viNAsiotti niggao, hiMDato rAyagihe Nayare therANaM aMtie madhyayanam pratikramaNaM, pavvaio, viharaMto bahussuo vArattapuraM gao, tattha abhayaseNo rAyA, vArattao amacco, bhikkhaM hiMDato varattagassa gharaM gao 4.4 yogadhammaghoso, tattha mahughayasaMjuttaM pAyasathAlaM nINIyaM, tao biMdU paDio, so pArisADitti nicchai, vArattao oloyaNagao pecchai, kiM manne necchai?, evaM ciMtei jAva (tAva) tattha macchiyA ulINA, tAo gharakoiliyA pecchai, taMpi saraDo, niyuktiH |1303 saraDaMpi majjAro, taMpi paccaMtiyasuNao, taMpi vatthavvagasuNao, te dovi bhaMDaNaM laggA, suNayasAmI uvaTThiyA, bhaMDaNaM jAyaM, saMvege mArAmArI, bAhiM niggayA pAhuNagA balaM piMDettA AgayA, mahAsamarasaMghAo jAo, pacchA vArattago ciMtei- eeNa kAraNeNa vaartrkrssiH| bhagavaM necchaitti, sohaNaM ajjhavasANaM uvagao, jAI saMbhariyA, saMbuddho, devayAe bhaMDagaM uvaNIyaM, so vArattarisI viharato susumArapuraMgao, tattha dhuMdhumAro rAyA, tassa aMgAravaIdhUyA, sAviyA, tattha parivAyagA uvAgayA, vAe parAjiyA, padosamAvannAla pazcAt sa ca nirvedamApannaH satyaM mayA bhogalobhena vinAzita iti nirgataH, hiNDamAno rAjagRhe nagare sthavirANAmantike pravrajitaH, biharan bahuzruto vAratrakapuraM gataH, | tatrAbhayaseno rAjA, vAratrako'mAtyaH, bhikSAM hiNDamAno vAratrakasya gRhaM gato dharmaghoSaH, tatra ghRtamadhusaMyuktaM pAyasasthAlamAnItam, tato binduH patitaH, sa parizATiriti necchati, vAratrako'valokanagataH pazyati, kiM manye necchati, evaM yAvacintayati tAvattatra makSika AgatAH tato(tAH) gRhakokilA tAmapi saraTaH saraTamapi mArjArastamapi4 pratyantikaH zvA tamapi vAstavyaH zvA, tau dvAvapi bhaNDayituM lagnau, zvasvAminAvupasthitau, yuddhaM jAtam, daNDAdaNDyAdi, bahirnirgatAH prAghUrNakAH balaM piNDayitvA AgatAH, mahAsamarasaMghAto jAtaH, pazcAdvAratrakazcintayati- etena kAraNena bhagavAnnaiSIditi, zobhanamadhyavasAnamupagataH, jAtiH smRtA, saMbuddhaH, devatayopakaraNamupanItam, // 1257 // 8sa vAratrakaRSirviharan zizumArapuraM gataH, tatra dhundhumAro rAjA, tasyAGgAravatI duhitA, zrAvikA, tatra parivrAjikA AgatA, vAde (tayA) parAjitA, tasyAH pradveSamApannA Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1258 // | niyuktiH se sAvattae pADemitti cittaM phalae lihitA ujjeNIe pajjoyassa daMsei, pajjoeNa pucchiyaM, kahiyaM caNAe, pajjoo tassa dUyaM 4. caturthapesai, so dhuMdhumAreNa asakkArio nicchUDho, bhaNai pivAsAe- viNaeNaM varijai, dUeNa paDiyAgaeNa bahutaragaM pajjoyassa madhyayanam pratikramaNaM, kahiyaM, Asurutto, savvabaleNaM niggao, suMsumArapuraM veDhei, dhuMdhumAro aMto acchai, so ya vArattagarisI egattha nAgaghare caccaramUle Thiellago, sorAyA bhIoesa mahAbalavagotti, nemittagaMpucchai,sobhaNai-jAha-jAva nemittaM geNhAmi, ceDagarU sngghaaH| vANi ramaMti tANi bhesAviyANi, tassa vArattagassa mUlaM AgayANi rovaMtANi, tANi bhaNiyANi- mA bIhehitti, so |1303 AgaMtUNa bhaNai-mA bIhehitti, tujjhaM jao, tAhe majjhaNhe osaNNaddhANaM uvariM paDio, pajoo veDhittA gahio, NayariM saMvege ANio, bArANi baddhANi, pajoo bhaNio-kaomuho te vAo vAi?, bhaNai-jaM jANasi taM kareha, bhaNai- kiM tume / vaartrkrssiH| mahAsAsaNeNa vahieNa?, tAhe se mahAvibhUIe aMgAravaI padiNNA, dArANi mukkANi, tattha acchai, aNNe bhaNaMti- teNa dhuMdhumAreNa devayAe uvavAso kao, tIe ceDarUvANi viuvviyA NimittaM gahiyaMti, tAhe pajoo Nayare hiMDai, pecchai 8 sApalyai pAtayAmIti citraM phalake likhitvojayinyAM pradyotAya darzayati, pradyotena pRSTam, kathitaM cAnayA, pradyotastasmai dUtaM preSayati, sa dhundhumAreNAsatkRto | niSkAzitaH, bhaNitaH pipAsayA- vinayena viyate, dUtena pratyAgatena bahutaraM pradyotasya kathitam, kruddhaH, sarvabalena nirgataH, zizumArapuraM veSTayati, dhundhumAro'ntaH tiSThati,8 sa ca vAratrakarSirakatra catvaramUle sthito'sti, sa rAjA bhIta eSa mahAbala iti, nemittikaM pRcchati, sa bhaNati- yAta yAvannimittaM gRhNAmi, ceTA ramante te bhApitAstasya vAratrakasya pArzvamAgatA rudantaH, te bhaNitA- mA bhaiSTeti, sa Agatya bhaNati- mA bhaiSTeti, tava jayaH, tadA madhyAhne utsannaddhAnAmupari patitaH, pradyoto veSTayitvA gRhItaH, nagarImAnItaH, dvArANi baddhAni, pradyoto bhaNitaH- kutomukhaste vAto vAti?, bhaNati- yajjAnAsi tatkuru, bhaNati- kiM tvayA mahAzAsanena vinAzitena?, tadA tasmai dhundhumAreNa mahAvibhUtyAgAravatI dattA, dvArANi mutkalitAni, tatra tiSThati, anye bhaNanti- tena dhundhumAreNa devatAyai upavAsaH kRtaH, tayA ceTA vikurvitA nimittaM gRhItamiti, tadA pradyoto nagare hiNDamAnaH prekSate, // 12 // 88080808088 Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1259 // appasAhaNaM rAyANaM, aMgAravatiM pucchai-kahaM ahaM gahio?, sA sAdhuvayaNaM kahei, so tassa mUlaM gao, vaMdAmi nimitti- 4. caturthagakhamaNaMti, so uvautto jAva pavvajjAu, ceDarUvANi saMbhariyANi / caMdajasAe sujAyassa dhammaghosassa vArattagassa savvesiM madhyayanam pratikramaNaM, saMvegeNaM jogA saMgahiyA bhavaMti, keI tu suravaraM jAva miyAvaI pavvaiyA paraMparao eyaMpi kahei 17 / saMvegatti gayaM, iyANiM. 4.4 yogapaNihitti, paNihI nAma mAyA, sA duvihA- davvapaNihI ya bhAvapaNihI ya, davvapaNihIe udAharaNagAhA sngghaaH| ni0- bharuyacche jiNadevo bhayaMtamicche kulANa bhikkhuuy| paiThANa sAlavAhaNa guggula bhagavaMca NahavANe // 1304 // niyuktiH |1304 kathAnakAdavaseyA, taccedaM- bharuyacche Nayare nahavAhaNorAyA kosasamiddho, ioya paiTThANe sAlavAhaNorAyA balasamiddho, guggulH| so nahavANaM rohei, so kosasamiddho jo hatthaM vA sIsaMvA ANei tassa sayasahassagaM vittaM dei, tAhe teNa nahavAhaNamaNUsA dive bhAvapraNidhau mAraMti, sAlavAhaNamaNussAvi kevi mArittA ANeti, so tesiM na kiMci dei, sokhINajaNo paDijAi, nAsittA puNovi bhadantamitra kunnaalau| bitiyavarise ei, tatthavi taheva nAsai, evaM kAlo vaccai, aNNayA amacco bhaNai- mamaM avarAhettA nivvisayaM ANaveha - rAjAnamalpasAdhanam, aGgAravIM pRcchati- ahaM kathaM gRhItaH, sA sAdhuvacanaM kathayati, sa tasya pArvaMgataH, vande naimittikakSapaNakamiti, sa upayukto yAvat pravrajyAM : ceTAH smRtaaH| candrayazasaH sujAtasya dharmaghoSasya vAratrakasya sarveSAM saMvegena yogAH saMgRhItA bhavanti, kecittu suravaraM yAvat mRgApatiH pravrajitA (eSaH) paramparakaH * enamapi kathayanti / saMvega iti gatam, idAnIM praNidhiriti, praNidhirmAyA, sA dvividhA- dravyapraNidhizca bhAvapraNidhizca dravyapraNidhAbudAharaNagAthA-0 bhRgukacche nagare nabhovAhano rAjA kozasamRddhaH, itazca pratiSThAne zAlavAhano rAjA balasamRddhaH, sa nabhovAhanaM ruNaddhi, sa kozasamRddho yo hastaM vA zIrSaM vA''nayati tasmai zatasahasradravyaM dadAti, tadA tena nabhovAhanamanuSyA divase 2 mArayanti, zAlavAhanamanuSyA api kAMzcanApi mArayitvA''nayanti, sa tebhyaH kiJcidapi na dadAti, sa kSINajanaH prtiyaati,8||1259 // naMSTvA punarapi dvitIyavarSe AyAti, tatrApi tathaiva nazyati, evaM kAlo vrajati, anyadA'mAtyo bhaNati mAmaparAdhya nirviSayamAjJapayata - Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1260 // mANusagANi yabaMdhAhi, teNa taheva kayaM, sovi niggaMtUNa gugulabhAraMgahAya bharuyacchamAgao, egattha devaule acchai, sAmaMtarajjesu phuTuM- sAlavAhaNeNaM amacco nicchUDho, bharuyacche NAo, keNati pucchio ko sotti, bhaNai- guggulabhagavaM nAma ahaMti, jehiM NAo tANa kahei jeNa vihANeNa nicchUDho, ahA lahu se gaNatti, pacchA nahavAhaNeNa suyaM, maNussA visajjiyA necchA kumArAmaccattaNassa gaMdhaMpi souM, so ya rAyA sayaM Agao, Thavio amacco, vIsaMbhaM jANiUNa bhaNai-puNNeNa rajjaM labbhai, puNovi aNNassa jammassa patthayaNaM karehi, tAhe devakulANi thUbhatalAgavAvINa khaNAvaNAdiehiM davvaM khaiyaM, sAlavAhaNo AvAhio, puNovi tAvijjai, amaccaM bhaNai-tumaM paMDiorti, so bhaNai-ghaDAmi aMteuriyANa AbharaNeNaMti, puNo. gao paiTThANaMti, pacchA puNo saMteurio NivvAhei, tammi NiTThie sAlavAhaNo AvAhio, natthi dAyavvaM, so viNaTTho, naTuM nayaraMpi gahiyaM, esA davvapaNihI bhAvapaNihIe udAharaNaM- bharuyacche jiNadevo nAma Ayario, bhadaMtamitto kuNAlo ya taccaNNiyA dovi bhAyaro vAI, tehiM paDahao nikkAlio, jiNadevo ceiyavaMdago gao suNei, vArio, rAule vAdo manuSyAMzca badhAna, tena tathaiva kRtam, so'pi nirgatya guggulabhAraM gRhItvA bhRgukacchamAgataH, ekatra devakule tiSThati, sAmantarAjeSu vittaM- zAlavAhanenAmAtyo / niSkAzitaH, bhRgukacche jJAtaH, kenacit pRSTaH, kaH sa iti, bhaNati- guggulabhagavAn nAmAhamiti, yaitistAn kathayati yena vidhinA niSkAzitaH, yathA laghu(aparAdha)te hai gaNayanti, pazcAnnabhovAhanena zrutam, manuSyA visRSTA necchati kumArAmAtyagandhamapi zrotum, sa ca rAjA svayamAgataH, sthApito'mAtyaH, vizrambhaM jJAtvA bhaNati- puNyena 8 rAjyaM labhyate, punarapyanyasya janmanaH pathyadanaM kuru, tadA devakulAni stUpataTAkavApInAM khAnanAdibhiH sarvaM dravyaM khAditam, zAlavAhana AhUtaH, punarapi tApyate, amAtya bhaNati- tvaM paNDito'si, sa bhaNati- ghaTayAmyantaHpurikANAmAbharaNAni, punargataH pratiSThAnamiti, pazcAt punaH sAntaHpuriko nirvAhayati, tasminniSThite zAlavAhana AhUtaH, nAsti dAtavyam, sa vinaSTaH, naSTaM nagaramapi gRhItam, eSA drvyprnnidhiH| bhAvapraNidhAbudAharaNaM- bhRgukacche jinadevo nAmAcAryaH, bhadantamitraH kuNAlazca tavanikau dvAvapi bhrAtarau vAdinau, tAbhyAM paTahako niSkAzitaH, jinadevaH caityavandanArthaM gataH zRNoti, vAritaH, rAjakule vAdo saalivaahnno| * khaDimotti / 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.4 yogsngghaaH| niyuktiH 1304 dravyapraNidhau guggulH| bhAvapraNidhau bhdntmitrkunnaalau| // 1260 // Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1261 // jAo, parAjiyA dovi, pacchA te viciMtei- viNA eesiM siddhateNa na tIrai eesiM uttaraM dAuM, pacchA mAiThANeNa tANa mUle 4. caturthapavvaiyA, vibhAsA govindavat, pacchA paDhaMtANa uvagayaM, bhAvao paDivannA, sAhU jAyA, esA bhAvapaNihitti / paNi-hitti madhyayanam pratikramaNaM, gayaM 18 / jahA iyANiM suvihitti, suvihIe jogA saMgahiyA, vidhiranujJA vidhI jassa iTThA, zobhano vidhiH suvidhiH, 4.4 yogatatrodAharaNaM jahA sAmAiyanijjuttIe aNukaMpAe akkhANagaM snggrhaaH| ni0- bAravaI veyaraNI dhannaMtari bhaviya abhavie vijje| kahaNA ya pucchiyaMmi ya gainiise ya saMbohI // 1305 // niyuktiH 1305-06 ni0- so vAnarajUhavaI kaMtAre suvihiyaannukNpaae| bhAsuravaraboMdidharo devo vemANio jAo (847) // 1306 // suvidhau jAva sAhU sAhario sAhUNa samIvaM / suvihitti gayaM 19 / iyANiM saMvaretti, saMvareNa jogA saMgahijaMti, tattha paDivakkheNaM vaitaraNiH / udAharaNagAhA niyuktiH |1307 ni0-vANArasIya koTe pAse govAlabhaddaseNe y|nNdsirii paumasirI rAyagihe seNie viiro||1307|| saMvare kathAnakAdavaseyA, taccedaM-rAyagihe seNieNa vaddhamANasAmI pucchio, egA devI NaTTavihiM uvadaMsettA gayA kA esA?, nndshriiH| sAmI bhaNai- vANArasIe bhaddaseNo junnaseTThI, tassa bhajjA naMdA, tIe dhUyA naMdasirI varagavivajjiyA, tattha koTThae ceie jAtaH, parAjitau dvAvapi, pazcAttau vicintayataH- vinaiteSAM siddhAntena na eteSAmuttaraM dAtuM zakyate, pazcAt mAtRsthAnena teSAM pArzve pravrajitau, vibhASA pazcAt paThatorupagatam, bhAvataH pratipannau, sAdhU jAtau, eSA bhAvapraNidhiriti / praNidhiriti gatam, idAnIM suvidhiriti, suvidhinA yogAH saMgRhyante, vidhiryathA yasyeSTaH, yathA sAmAyikaniyuktau8 anukampAyAmAkhyAnaka-10dvAravatI vaitaraNiH dhanvantarivyo'bhavyazca vaidyau| kathanaM ca pRSTe ca gatinirdezazca sNbodhiH||1|| sa vAnarayUthapatiH kAntAre suvihitaanukmpyaa| bhAsuravarabondIdharo devo vaimAniko jAtaH / / 2 // yAvat sAdhuH saMhRtaH sAdhUnAM samIpaM suvidhiriti gatam / idAnIM saMvara iti, saMvareNa yogAH saMgRhyante, tatra prtipkssnnodaahrnngaathaa| 0 rAjagRhe zreNikena vardhamAnasvAmI pRSTaH, ekA devI nRtyavidhimupadayaM gatA kaiSA?, svAmI bhaNati- vArANasyAM bhadraseno jIrNazreSThI, tasya 8 bhAryA nandA, tasyA duhitA nandazrIriti, varavivarjitA tatra koSThake caitye - // 1261 // Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyukti bhASya zrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1262 // 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.4 yogsngkhaaH| niyuktiH 1308 AtmadoSopasaMhAre jindevH| pAsassAmI samosaDho, naMdasirI pavvaiyA, govAlIe sissiNiyA diNNA, puvvaM uggeNa viharittA pacchA osannA jAyA, hatthe pAe dhovei, jahA dovatI vibhAsA, vArijaMtI uTheUNaM vibhattAe vasahIte ThiyA, tassa ThANassa aNAloiyapaDikvaMtA cullahimavaMte paumadahe sirIjAyA devagaNiyA,etIe saMvarona kao,paDivakkho sona kAyavvo,aNNe bhaNaMti-hatthiNiyArUveNa vAukkAei, tAhe seNieNa pucchio, saMvaretti gayaM 20 / iyANiM attadosovasaMhAre tti attadosovasaMhAro kAyavvo, jai kiMci kahAmi to duguNo baMdho hohiti, tattha udAharaNagAhA ni0- bAravai arahamitte aNuddharI ceva tahaya jiNadevo / rogassa ya uppattI paDiseho attsNhaaro||1308 // kathAnakAdavaseyA, taccedaM- bAravatIe arahamitto seTThI, aNuddharI bhajjA, sAvayANi, jiNadevo putto, tassa rogA uppaNNA, na tIrai tigiMcchiuM, vejo bhaNai-maMsaM khAhi, necchai, sayaNapariyaNo ammApiyaro ya puttaNeheNANujANaMti, nibbaMdhevi kahaM suciraM rakkhiyaM vayaM bhaMjAmi, uktaM ca-varaM praveSTuM jvalitaM hutAzanaM, na cApi bhagnaM cirasaJcitaM vratam attadosovasaMhAro kao, marAmitti savvaMsAvajaM paccakkhAyaM, kahavi kammakkhaovasameNaM pauNo, tahAvi paccakkhAyaMceva, pavvajaM kayAio, suhajjhava pArzvasvAmI samavasRtaH, nandazrIH pravrajitA, gopAlyai ziSyA dattA, pUrvamugreNa vihRtya pazcAdavasannA jAtA, hastau pAdau prakSAlayati, yathA draupadI vibhASA, vAryamANotthAya vibhaktAyAM vasatau sthitA, tasya sthAnasyAnAlocitapratikrAntA kSullakahimavati pAhade zrIrjAtA devagaNikA, etayA saMvaro na kRtaH, pratipakSaH sa na karttavyaH, anye bhaNanti- hastinIrUpeNa vAtamudriti, (rAvAn karoti), tadA zreNikena pRSTaH, saMvara iti gatam, idAnImAtmadoSopasaMhAreti AtmadoSopasaMhAraH karttavyaH, yadi kiJcit & kariSyAmi tarhi dviguNo bandho bhaviSyatIti, tatrodAharaNagAthA-10dvAravatyA arhamitraH zreSThI, anuddharI bhAryA, zrAvako, jinadevaH putraH, tasya rogA utpannAH, na zakyante cikitsitum, vaidyo bhaNati- mAMsaM khAdaya, necchati, svajanaparijano mAtApitarau ca putranehenAnujAnanti, nirbandhe'pi kathaM suciraM rakSitaM vrataM bhanajmi, AtmadoSopasaMhAraH kRtaH, mriya iti sarva sAvA pratyAkhyAtam, kathamapi karmakSayopazamena praguNaH tathApi pratyAkhyAtameva, pravrajyAM kRtavAn, zubhAdhya--2 // 1262 // Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1263 // sANassa NANamuppaNNaM jAva siddho| attadosovasaMhArotti gayaM 21 / iyANiM savvakAmavirattayatti, savvakAmesu viraMciyavvaM, 4. caturthatatrodAharaNagAthA madhyayanam pratikramaNaM, ni0- uljeNidevalAsuya aNurattA loyaNA ya paumaraho / saMgayao maNumaiyA asiyagirI addhasaMkAsA / / 1309 // 4.4 yogakathAnakAdavaseyA, taccedaM-ujjeNIe nayarIe devalAsuo rAyA, tassa bhajjA aNurattA loyaNA nAma, annayA so rAyA sejjAe snggrhaaH| niyuktiH acchai, devI vAle vIyarei, paliyaM diTuM, bhaNai- bhaTTAragA! dUo Agao, so sasaMbhamaM bhayaharisAio uTThio, kahiM so?, 1309 pacchA sA bhaNai- dhammadUotti, saNiyaM aMgulIe veDhittA ukkhayaM, sovaNNe thAle khomajuyaleNa veDhittA Nayare hiMDAvio, viraktatve pacchA adhitiM karei-ajAe palie amha puvvayA pavvayaMti,ahaM puNa na pavvaio, paumarahaM rajje ThaveUNa pavvaio, devIvi, devlaasutH| saMgao dAso maNumaiyA dAsI tANivi aNurAgeNa pavvaiyANi, savvANivi asiyagiritAvasAsamaM tattha gayANi, saMgayao maNumatigAya keNai kAlaMtareNa uppavvaiyANi, devIevigabbho nakkhAopuvvaM raNo, vahiumAraddho, rAyA adhiti pagaoayaso jAotti ahaM, tAvasao pacchannaM sAravei, sukumAlA devI viyAyaMtI mayA, tIe dAriyA jAyA, sA annANaM tAvasINaM vasAyasya jJAnamutpannaM yAvat siddhaH / AtmadoSopasaMhAra iti gatam, idAnIM sarvakAmaviraktateti, sarvakAmeSu virktvym| 0 ujjayinyAM nagaryAM devalAsuto rAjA tasya bhAryA'nuraktA locanA nAmnI, anyadA sa rAjA zayyAyAM tiSThati, devI vAlAn vINayati (zodhayati), devyA vAle palitaM dRSTam, bhaNati- bhaTTAraka! dUta AgataH, sa8 sasaMbhramaM bhayaharSavAn utthitaH, kva saH?, pazcAt sA bhaNati- dharmadUta iti, zanairaGgalyA veSTayitvotkhAtam, sauvarNe sthAle kSaumayugalena veSTayitvA nagare hiNDitaH, pazcAdadhRtiM karoti- ajAte palite'smAkaM pUrvajAH prAvrajiSuH, ahaM punarna pravrajitaH, padmarathaM rAjye sthApayitvA pravrajitaH, devyapi, saMgato dAso manumatikA dAsI tAvapyanurAgeNa pravrajitau, sarve'pyasitagiritApasAzramastatra gatAH, saMgato manumatikA ca kenacitkAlAntareNotpravrajitI, devyA'pi garbho nAkhyAtaH pUrvaM rAjJaH, vardhitumArabdhaH, rAjA'dhRti pragataH ayazA jAto'ham, tApasAt pracchannaM saMrakSati, sukumAlA devI prajanayantI mRtA, tasyA dArikA jAtA, sA'nyAsa - 8 // 1263 // Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niyukti bhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1264 // vyutsargeca tAvasINaM thaNayaM piyai, saMvaDDiyA, tAhe se addhasaMkAsatti nAmaM kayaM, sA jovvaNatthA jAyA, sA piyaraM aDavIo AgayaM 4. caturthavissAmei, so tIe jovvaNe ajjhovavanno, ajaM hijo laemitti acchai, aNNayA pahAvio giNhAmitti uDagakaTTela madhyayanam WAvaDio, paDio ciMtei-dhiddhI ihaloe phalaM paraloe na najjai kiM hotitti saMbuddho, ohinANaM, bhaNai- bhaviyavvaM bho pratikramaNaM, 4.4 yogakhalu savvakAmaviratteNaM ajjhayaNaM bhAsai, dhUyA viratteNa saMjatINa diNNA, sovi siddho| evaM savvakAmavirajieNa jogA sngghaaH| saMgahiyA bhavaMti / savvakAmavirattayatti gayaM 22, iyANiM paccakkhANitti, paccakkhANaM ca duvihaM- mUlaguNapaccakkhANaM uttaraguNa- niyuktiH 1310 paccakkhANaMca, mUlaguNapaJcakkhANe udAharaNagAhA mUlottaraguNani0-koDIvarisacilAe jiNadeve rayaNapuccha kahaNA ya |saaee sattuMje vIrakahaNAyasaMbohI // 1310 // pratyAkhyAne kathAnakAdavaseyA, taccedaM- sAee sattuMjae rAyA, jiNadevo sAvago, so disAjattAe gao koDIvarisaM, te micchA, tattha cilAo rAyA, teNa tassa rayaNANi aNNAgAre pottANi maNI ya jANi tattha natthi tANi DhoiyANi, so cilAo pucchaiaho rayaNANi rUviyANi, kahiM eyANi rayaNANi?, sAhai- amha rajje, ciMtei- jai nAma saMbujjhejA, so rAyA bhaNai- tApasInAM stanaM pibati, saMvardhitA, tadA tasyA ardhasaMkAzeti nAma kRtam, sA yauvanasthA jAtA, sA pitaramaTavIta AgataM vizramayati, sa tasyA yauvane'dhyupapannaH, adya zvo lAsyAmIti tiSThati, anyadA pradhAvito gRhNAmIti uTajakASThe ApatitaH, patitazcintayati- dhig dhig ihaloke phalaM paraloke na jJAyate kiM bhaviSyatIti sambuddhaH, avadhijJAnam, bhaNati- bhavitavyaM bhoH khalu sarvakAmaviraktena adhyayanaM bhASate, duhitA viraktena saMyatIbhyo dattA, so'pi siddhaH / evaM sarvakAmaviraktena yogAH saMgRhItA bhavanti / sarvakAmaviraktateti gatam, idAnIM pratyAkhyAnamiti, pratyAkhyAnaM ca dvividhaM- mUlaguNapratyAkhyAnamuttaraguNapratyAkhyAnaMca, mUlaguNapratyAkhyAne udAharaNagAthA-0 sAkete zatruJjayo rAjA, jinadevaH zrAvakaH, sa digyAtrayA gataH koTIvarSam, te mlecchAH, tatra cilAto rAjA, tena tasmai ratnAni vicitrAkArANi vastrANi maNayazca yAni tatra na santi tAni DhaukitAni, sa cilAtaH pRcchati- aho ratnAni surUpANi, vaitAni ratnAni?, kathayati- asmAkaM rAjye, cintayati yadi nAma sambudhyeta, sa rAjA bhaNati-- dRssttaantaa:| // 1264 // Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1265 // ahaMpijAmi rayaNANi pecchAmi, tujhaM taNagassa raNo bIhemi, jiNadevo bhaNai-mA bIhehi, tAhe tassa raNNo lehaM pesei, 4. caturthateNa bhaNio- eutti, ANio sAvageNa, sAmI samosaDho, settuMjao niggao saparivAro mahayA iDDIe, synnsmuuho| madhyayanam pratikramaNaM, niggao, cilAopucchai-jiNadevo! kahiMjaNojAi! so bhaNai- esa sorayaNavANiyao, bhaNai- to jAmo pecchAmotti, 4.4 yogadovi jaNA niggayA, pecchaMti sAmissa chattAichattaM sIhAsaNaM, vibhAsA, pucchai- kaha rayaNAI, tAhe sAmI bhAvarayaNANi davvarayaNANi ya paNNavei, cilAo bhaNai-mama bhAvarayaNANi dehitti bhaNio rayaharaNagocchagAi sAhiljaMti, pavvaio, niyuktiH 1311 eyaM mUlaguNapaccakkhANaM, iyANiM uttaraguNapaccakkhANaM, tatrodAharaNagAhA mUlottaraguNani0- vANArasI yaNayarI aNagAre dhammaghosa dhmmjse|maasss ya pAraNae goulagaMgA va aNukaMpA / / 1311 // pratyAkhyAne vyutsargeca kathAnakAdavaseyA, taccedaM-vANArasIe duve aNagArA vAsAvAsaMThiyA- dhammaghoso dhammajaso ya, te mAsaMkhamaNeNa acchaMti, cautthapAraNAe mA NiyAvAso hohititti paDhamAe sajjhAyaM bIyAe atthaporisI taiyAe uggAhettA pahAviyA, sAraieNaM 4- ahamapyAyAmi ratnAni prekSe, paraM tvadIyAt rAjJo bibhemi, jinadevo bhaNati- mA bhaiSIH, tadA tasmai rAjJe lekhaM dadAti, tena bhaNitaM- AyAtviti, AnItaH zrAvakeNa, svAmI samavasRtaH, zatruJjayo nirgataH saparIvAro mahatyA RddhyA, svajanasamUho nirgataH, cilAtaH pRcchati- jinadeva! kva jano yAti?, sa bhaNati- eSa ratnavaNik saH, bhaNati- tarhi yAvaH prekSAvahe, dvAvapi janau nirgatau, prekSete-svAminazchatrAticchatraM siMhAsanam, vibhASA, pRcchati-kathaM ratnAni?, tadA svAmI bhAvaratnAni dravyaratnAni laca prajJApayati, cilAto bhaNati- mama bhAvaratnAnyarpayata iti bhaNito rajoharaNagocchakAdi darzayanti, pravrajitaH, etat mUlaguNapratyAkhyAnam, idAnImuttaraguNapratyAkhyAnam, tatrodAharaNagAthA-7 vArANasyAM dvAvanagArau varSAvAsaM sthitau- dharmaghoSo dharmayazAca, tau mAsakSapaNamAsakSapaNena tiSThataH, caturthapAraNake mA nityavAsinau bhUveti prathamAyAM svAdhyAyaM dvitIyasyAmarthapauruSI (kRtvA) tRtIyasyAmugrAhya pradhAvitI,, dRssttaantaa:| // 126 Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1266 // niyuktiH uNheNaM ajjhAhayA tisAiyA gaMgaM uttaraMtA maNasAvi pANiyaM na pattheti, uttiNNA, gaMgAdevayA AuTTA, goulANi viuvvittA 4. caturthasapANIyA govaggA dadhivibhAsA, tAhe saddAvei- eha sAhU bhikkhaM geNha, te uvauttA daTThaNa tANa rUvaM, sA tehiM paDisiddhA madhyayanam pahAviyA, pacchA tAe aNukaMpAe vAsavaddalaM viuvviyaM, bhUmI ullA, siyaleNa vAeNa appAiyA gAma pattA, bhikkhaM gahiyaM, pratikramaNaM, yogaevaM uttaraguNA na bhggaa| eyaM uttaraguNapaJcakkhANaM 23, paJcakkhANitti gayaM 23 / iyANiM viussaggetti, viussaggo duviho- snggrhaaH| davvao bhAvao ya, tattha davvaviussagge karakaMDAdao udAharaNaM, tathA''ha bhASyakAra: 1311 bhA0- karakaMDu kaliMgesu, paMcAlesu ya dummuho| namIrAyA videhesu, gaMdhAresu ya NaggatI // 207 // (205) mUlottaraguNabhA0- vasabhe ya DUMdakeU valae aMbe ya pupphie bohI / karakaMDudummuhassA, namissa gaMdhAraranno ya / / 208 // (206) pratyAkhyAne imIe vakkhANaM-caMpAe dahivAhaNo rAyA, ceDagadhUyA paumAvaI devI, tIse Dohalo-kiha'haM rAyanevattheNa nevatthiyA / vyutsargeca dRssttaantaaH| ujjANakANaNANi viharejjA?, oluggA, rAyApucchA, tAhe rAyA ya sA ya devI jayahatthiMmi, rAyA chattaM dharei, gayA ujjANaM, paDhamapAuso ya vaTTai, so hatthI sIyalaeNa maTTiyAgaMdheNa abbhAhao vaNaM saMbhariUNa viyaTTo vaNAbhimuho payAo, jaNo na / zAradikenauSNyenAbhyAhatau tRSArditau gaGgAmuttarantau manasA'pi pAnIyaM na prArthayataH, uttINI, gaGgAdevatA''varjitA, gokulAni vikuLa sapAnIyAn govargAn dadhi vibhASA, tadA zabdayati- AyAtaM sAdhU! bhikSAM gRhNItam, tAvupayuktau dRSTvA teSAM rUpam, sA tAbhyAM pratiSiddhA pradhAvitA, pazcAt tayA'nukampayA varSadvadalakaM vikurvitam, bhUmirArdrA (jAtA), zItalena vAyunA''pyAyitau grAmaM prAptau, bhaikSaM gRhItam, evamuttaraguNA na bhagnAH, etduttrgunnprtyaakhyaanm| pratyAkhyAnamiti gatam, idAnIM vyutsarga iti, vyutsargo dvividhaH- dravyato bhAvatazca, tatra dravyavyutsarge karakaNDvAdaya udAharaNam, tatrAha- anayorvyAkhyAnaM-campAyAM dadhivAhano rAjA, ceTakaduhitA padmAvatI // 1266 // devI, tasyA dauhRdaM-kathamahaM rAjanepathyena nepathyitodyAnakAnanAni vihareyam, kSINA, rAjapRcchA, tadA rAjA sA ca devI jayahastini, rAjA chatraM dhArayati, gatodyAnam, prathamaprAvRT ca vartate, sa hastI zItalena mRttikAgandhenAbhyAhato vanaM smRtvA matto vanAbhimukhaM prayAtaH, jano na. bhASya: 207-208 Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1267 // tarai olaggiuM, dovi aDaviM pavesiyANi, rAyA vaDarukkhaM pAsiUNa devi bhaNai- eyassa vaDassa hetuNa jAhiti to tuma 4. caturthasAlaM geNhijjAsitti, susaMjuttA accha, tahatti paDisuNei, rAyA daccho teNa sAlA gahiyA, idarI hiyA, so uiNNo, niraannNdo| madhyayanam pratikramaNaM, gao caMpaMNayariM, sAvi itthigAnIyA NimmANusaM aDaviMjAva tisAiopecchai dahaM mahaimahAlayaM, tattha uiNNo, abhiramA 4.4 yogahatthI, imAvi saNiimoittA uttiNNA, dahAo disA ayANaMtI egAe disAe sAgAraM bhattaM paccakkhAittA pahAviyA, jAva dUra snggrhaaH| pattA tAva tAvaso diTTho, tassa mUlaM gayA, abhivAdio, tattha gacchai, teNa pucchiyA-kao ammo! ihAgayA?, tAhe kahei niyuktiH 1311 sabbhAvaM, ceDagassa dhUyA, jAva hatthiNA ANiyA, soya tAvaso ceDagassa niyallaoteNa AsAsiyA-mA bIhihitti, tAhe mUlottaraguNavaNaphalAI dei, acchAvettA kaivi diyahe aDavIe nippheDittA ettohito amhANaM agaivisao, etto varaM halavAhiyA pratyAkhyAne vyutsargeca bhUmI, taM na kappar3a mama atikkamiuM, jAhi esa daMtapurassa visao, daMtacakko rAyA, niggayA tao aDavIo, daMtapure ajANa mUle pavvaiyA, pucchiyAe gabbho nAikkhio, pacchA nAe mayahAriyAe Alovei, sA viyAtA samANI saha NAmamuddiyAe 207-208 zakmotyavalagitum, dvAvapi aTI pravezitau, rAjA vaTavRkSaM dRSTvA devI bhaNati- etasya vaTasyAdhastAt yAsyati tatastvaM zAlAM gRhNIyA iti, susaMyuktA tiSTha, tatheti pratizRNoti, rAjA dakSastena zAlA gRhItA- itarA hRtA, so'vatIrNaH, nirAnando gatazcampAM nagarIm, sA'pi strI nItA nirmAnuSAmaTavIM yAvattRSArditaH prekSate hradaM 8 mahAtimahAlayama, tatrAvatIrNaH, abhiramate hastI, iyamapi zanairvimucyottIrNA, daza dizo'jAnantI ekasyAM dizi sAkAraM bhaktaM pratyAkhyAya pradhAvitA, yAvadraM gatA tAvattApaso dRSTaH, tasya mUlaM gatA, abhivAditaH, tatra gacchati, tena pRSTA-kuto'mba! ihAgatA?, tadA kathayati sadbhAvam, ceTakasya duhitA, yAvaddhastinA''nItA, sa ca tApasazceTakasya nijakaH, tenAzvasitA- mA bhaiSIriti tadA vanaphalAni dadAti, sthApayitvA katiciddivasAn aTavIto niSkAzyeto'smAkamaviSayo gateH ataH paraM 8 // 1267 // halakRSTA bhUmiH, tat na kalpate'smAkamatikrAntuM yAhi dantapurasya viSaya eSaH, dantacakro rAjA, nirgatA tato'TavyAH dantapure AryANAM mUle pravrajitA, pRSTayA garbho nAkhyAtaH, jJAte pazcAnmahattarikAyA Alocayati, sA prajanayantI santI saha nAmamudrayA - dRssttaantaa:| bhASyaH Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1268 // kaMbalarayaNeNa ya veDhiuMsusANe ujjhei, pacchA masANapAlo pANo, teNa gahio, teNa appaNo bhajAe samappio, sA ajjA tIe pANIe saha mettiyaM ghaDei, sA ya ajjA saMjatIhiM pucchiyA-kiMgabbho?, bhaNai- mayago jAo, so mae ujjhiotti, sovi saMvaDDai, tAhe dAragehi samaM ramaMto DiMbhANi bhaNai- ahaM tunbhaM rAyA mama tunbhe kara deha, so sukkakacchUe gahie, tANi bhaNai-mamaM kaMDuyaha, tAhe karakaMDutti nAmaM kayaM, so ya tIe saMjatIe aNuratto, sA se modage dei, jaM vA bhikkhaM lahai, saMvaDio masANaM rakkhai, tattha ya do saMjayA keNai kAraNeNa taM masANaM gayA, jAva egattha vaMsIkuDaMge daMDagaM pecchaMti, tatthego daMDalakkhaNaM jANai, so bhaNai-jo eyaM daMDagaM geNhai sorAyA havaI, kiMtu paDicchiyavvo jAva aNNANi cattAri aMgulANi vaDDai, tAhe jogotti, teNa mAyaMgeNa egeNa ya dhijjAieNa suyaM, tAhe so marugo appasAgArie taM cauraMgulaM khaNiUNa chiMdai, teNa ya ceDeNa diTTho, uddAlio, so teNa marueNa karaNaM NIo, bhaNai-dehi me daMDagaM, so bhaNai-na demi, mama masANe, dhijjAio bhaNai- aNNaM giNha, so necchai, mama eeNa kajaM, so dArao pucchio-kiM na desi?, bhaNai- ahaM eyassa ratnakambalena ca veSTayitvA zmazAne ujjhati, pazcAt zmazAnapAlaH pANastena gRhItaH, tenAtmano bhAryAyai samarpitaH, sA AryA tayA pANyA saha maitrIM ghaTayati, sAcAryA saMyatIbhiH pRSTA- kva garbhaH?, bhaNati- mRtako jAtastato mayojjhita iti, so'pi saMvardhate, tadA dArakaiH samaM ramamANo DimbhAn bhaNati- ahaM bhavatAM rAjA mahyaM yUyaM kara datta, sa zuSkakaNDA gRhItaH, tAn bhaNati- mAM kaNDUyata, tadA karakaNDUriti nAma kRtam, sa ca tasyAM saMyatyAM anuraktaH, sA tasmai modakAn dadAti. yAM vA bhikSAM lbhte,| | saMvRddhaH zmazAnaM rakSati, tatra ca dvau sAdhU kenacitkAraNena tat zmazAnaM gatau, yAvadekatra vaMzIkuDaGge daNDaM prekSete, tatraiko daNDalakSaNaM jAnAti, sa bhaNati- ya enaM daNDakaM gRhNAti sa rAjA bhavati, kiMtu pratIkSitavyo yAvadanyAn caturo'GgulAn vardhate, tadA yogya iti, tattena mAtaGgenaikena ca dhigjAtIyena zrutam, tadA sa brAhmaNo'lpasAgArike taM caturaGgalaM khanitvA chinatti, tena ca ceTena dRSTaH, uddAlitaH, sa tena brAhmaNena karaNaM (nyAyAlayaM) nItaH, bhaNati- dehi mahyaM daNDakama, sa bhaNati- na dadAmi, mama zmazAne, dhigjAtIyo bhaNati- anyaM gRhANa, sa necchati, mamaitena kAryam, sa dArakaH pRSTaH- kiM na dadAsi?, bhaNati- ahametasya - 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.4 yogsnggrhaaH| niyuktiH 1311 mUlottaraguNapratyAkhyAne vyutsargeca dRSTAntAH / bhASya: 207-208 // 1268 // Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1269 // daMDagassa pahAveNaM rAyA bhavissAmi, tAhe kAraNiyA hasiUNa bhaNaMti- jayA tumaMrAyA bhavijAsi tayA eyassa maruyassa gAma 4. caturthadejAhi, paDivaNNaM teNa, marueNa aNNe maruyA bitijA gahiyA jahA mAremotaM, tassa piuNA suyaM, tANi tiNNivi naTThANi madhyayanam pratikramaNaM, jAva kaMcaNapuraM gayANi, tattha rAyA marai, rajAriho aNNo natthi, Aso ahivAsio, so tassa suttagassa mUlamAgao 4.4 yogapayAhiNaM kAUNa Thio, jAva lakkhaNapADhaehi diTTho lakkhaNajuttotti jayasaddo kao, naMditUrANi AhayANi, imovi sngghaaH| viyaMbhaMto vIsattho uTThio, Ase vilaggo, mAyaMgotti dhijjAiyA na deMti pavesaM, tAhe teNa daMDarayaNaM gahiyaM, jaliumAralaM, niyuktiH 1311 bhIyA ThiyA, tAhe teNa vADahANagA hariesA dhijjAiyA kayA, uktaM ca- dadhivAhanaputreNa, rAjJA tu krknnddunaa| vATahAnakavAstavyA- mUlottaraguNacANDAlA braahmnniikRtaaH||1||tss piigharanAmaM avainnagotti, pacchA se taM ceDagarUvakayaM nAmaM paiTThiyaM, karakaMDutti, tAhe so pratyAkhyAne vyutsargeca marugo Agao, bhaNai-deha mama gAmaMti, bhaNai-jaMte ruccai taMgeNha, so bhaNai-mamaMcaMpAe gharaM tahiM dehi, tAhe dahivAhaNassa lehaM dei, dehi mama egaMgAma ahaM tujjha jaMruccai gAmavANayaraM vA taM demi, so ruTTho- duTThamAyaMgo na jANai appayaM to mama lehaMDa bhASya: daNDakasya prabhAveNa rAjA bhaviSyAmi, tadA kAraNikA hasitvA bhaNanti- yadA tvaM rAjA bhavestadaitasmai brAhmaNAya grAmaM dadyAH, pratipannaM tena, marukeNa anye brAhmaNAH sAhAyyakA gRhItA yathA mArayAmastam, tasya pitrA zrutam, te trayo'pi naSTAH yAvat kAJcanapuraM gatAH, tatra rAjA mRtaH, rAjyAjhe'nyo nAsti, azvo'dhivAsitaH, sa tasya suptasya pArzvamAgataH pradakSiNAM kRtvA sthito, yAvallakSaNapAThakadRSTo lakSaNayukta iti jayazabdaH kRtaH, nandItaryANyAhatAni, ayamapi vijambhamANo vizvasta utthitaH azve vilagnaH, mAtaGga iti dhigjAtIyA na dadati pravezam, tadA tena daNDaratnaM gRhItam, jvalitumArabdham, bhItAH sthitAH, tadA tena vATadhAnavAstavyA harikezA dhigjAtIyAH kRtaaH| tasya pitRgRhanAmAvakIrNaka iti, pazcAttasya tat ceTakakRtaM nAma pratiSThitam, karakaNDUriti, tadA sa brAhmaNa AgataH, bhaNati- dehi mahyaM grAmamiti, bhaNati- yaste rocate taM gRhANa, sa bhaNati- mama campAyAM gRhaM tatra dehi, tadA dadhivAhanAya lekhaM dadAti, dehi me eka grAmaM ahaM tava yo rocate grAmo vA nagaraM vA taM dadAmi, sa ruSTa:- duSTamAtaGgo na jAnAti AtmAnaM tato mahyaM lekhaM. dRSTAntAH / 207-208 1269 // Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1270 // mUlAMtaraguNa deitti, dUeNa paDiyAgaeNa kahiyaM, karakaMDuo ruTTho, gao rohijar3a, juddhaM ca vaTTai, tIe saMjatIe suyaM, mA jaNakkhao |4. caturthahoutti karakaMDu osArettA rahassaM bhiMdai- esa tava piyatti, teNa tANi ammApiyarANi pucchiyANi, tehiM sabbhAvo kahio, madhyayanam pratikramaNaM, nAma muddA kaMbalarayaNaMca dAviyaM, bhaNai,mANeNa-Na osarAmi, tAhesA caMpaM aigayA, raNNo gharamateMtINAyA, pAyavaDiyAo 4.4 yogadAsIo paruNNAo, rAyAevi suyaM, sovi Agao vaMdittA AsaNaM dAUNa taM gabbhaM pucchai, sA bhaNai- esa tuma jeNa snggrhaaH| rohiotti, tuTTho niggao, milio, dovi rajjAI dahivAhaNo tassa dAUNa pavvaio, karakaMDU mahAsAsaNo jAo, so yaha niyuktiH 1311 kira goulappio, tassa aNegANi goulANi, aNNayA sarayakAle egaM govacchagaM goragattaM sayaM pecchai, bhaNai- eyassa mAyaraM mA duhejaha, jayA vaDio hoi tayA annANaM gAvINaM duddhaM pAejaha, to govAlA paDisuNeti, sovi uccattavisANo pratyAkhyAne vyutsargeca khaMdhavasaho jAo, rAyA pecchai, so juddhikkao kao, puNo kAleNa Agao pecchai mahAkAyaM vasahaM paDDaehiM ghaDijaMtaM, dRSTAntAH / gove pucchai- kahiM so vasahotti?, tehiM dAvio, pecchaMto tao visaNNo ciMteMto saMbuddho, tathA cAha bhASyakAra: bhASyaH dadAtIti, dUtena pratyAgatena kathitam, karakaNDU ruSTaH, gato rodhayati, yuddhaM ca varttate, tayA saMyatyA zrutam, mA janakSayo bhUditi karakaNDUmapasArya rahasyaM bhinatti-eSa tava piteti, tena tau mAtApitarau pRSTI, tAbhyAma, sadbhAvaH kathitaH, nAmamudrA kambalaratnaM ca darzite, bhaNati mAnena- nApasarAmi, tadA sA campAmatigatA, rAjJo gRhamAyAntI jJAtA, pAdapatitA dasyo rodituM lagnAH, rAjJA'pi zrutam, so'pi Agato vanditvA''sanaM dattvA taM garbha pRcchati, sA bhaNati- eSa tvaM yena ruddha iti, tuSTo nirgataH, milito,* dve api rAjye dadhivAhanastasmai dattvA pravrajitaH, karakaNDUmahAzAsano jAtaH, sa ca kila gokulapriyaH, tasyAnekAni gokulAni, anyadA zaratkAle eka govatsaka gauragAtraM svayaM prekSate, bhaNati- etasya mAtaraM mA dogdha, yadA vardhito bhavet tadA'nyAsAM gavAM dugdhaM pAyayeta, tato gopAlAH pratizRNvanti, so'pyuccatamaviSANaH skandhavRSabho // 1270 / / jAtaH, rAjA prekSate, sa yuddhIyaH kRtaH, punaH kAlenAgataH prekSate mahAkAyaM vRSabhaM mahiSIvatsairghazyamAnam, gopAn pRcchati- ka sa vRSabha iti, tairdarzitaH, prekSamANastato viSaNNazcintayan smbuddhH| 207-208 Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1271 // bhA0- seyaM sujAyaM suvibhattasiMga, jo pAsiyA vasabhaM gotttthmjhe| riddhiM aruddhiM samupehiyA NaM, kaliMgarAyAvi samikkha dhamma 4. cturth||209|| (207) madhyayanam pratikramaNaM, bhA0- goTuMgaNassa majjhe DhekyisaddeNa jassa bhannati / dittAvi dariyavasahA sutikkhasiMgA sarIreNa / / 210 // (208) 4.4 yogabhA0- porANayagayadappo galaMtanayaNo clNtvsbhottttho| soceva imo vasaho paDDayaparighaTTaNaM shi||211|| (209) snggrhaaH| gAthAtrayasya vyAkhyA- zvetaM- zuklaM sujAtaM- garbhadoSavikalaM (suvibhakta) zRGga-vibhAgasthasamazRGgaM yaM rAjA dRSTvAabhi niyuktiH |1311 samIkSya vRSabhaM-pratItaM goSThamadhye- gokulAntaH punazca tenaivAnumAnena RddhiM-samRddhiM sampadaM vibhUtimityarthaH, tadviparItAMcARddhiM mUlottaraguNaca saMprekSya-asAratayA''locya kaliGgA- janapadAsteSu rAjA kaliGgarAjaH, asAvapi samIkSya dharmaM- paryAlocya dharma sambuddha pratyAkhyAne vyutsargeca iti vAkyazeSaH / kiM cintayan? - goTheMgaNassa majjhe tti goSThAGgaNasyAntaH Dhekkitazabdasya yasya bhagnavantaH, ke?- dIptA api dRSTAntAH / roSaNA apItyarthaH, darpitavRSabhA- balonmattabalIvardA ityarthaH, sutIkSNazRGgA api zArIreNa balena / paurANaH gatadarpaH galannayanaH | caladvRSabhoSThaH, sa evAyaM vRSabho'dhunA paDDagaparighaTTaNaM sahai, dhigasAraH saMsAra iti, sarvaprANabhRtAMcaiveyaM vArteti tasmAdalamaneneti, evaM 209-211 sambuddho, jAtIsaraNaM, niggao, viharai / io paMcAlesu jaNavaesu kaMpille Nayare dummuho rAyA, sovi iMdakeuM pAsai loeNa mahijaMtaM aNeyakuDabhIsahassapaDimaMDiyAbhirAmaM, puNovi luppaMtaM, paDiyaM ca amejjhamuttANamuvariM, so saMbuddho, tathA''ha bhASyakAra: (r)samatthAi (pr0)| 0 evaM sambuddhaH, jAteH smaraNam, nirgataH, viharati / itazca pAJcAleSu janapadeSu kAmpIlye nagare durmukho rAjA, so'pi indraketuM pazyati lokena mahyamAnaM anekalaghupatAkAsahasraparimaNDitAbhirAmam, punarapi lupyamAnam, patitaM cAmedhyamUtrANAmupari, sa sambuddhaH, viharati / bhASyaH // 1271 // Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1272 // bhA0- jo iMdakeuM samalaMkiyaM tu, daTuM paDataM paviluppamANaM / riddhiM ariddhiM samupahiyA NaM, paMcAlarAyA vi samikkha dhammaM // 4. cturth212|| (210) madhyayanam nigadasiddhaiva, vihri| ioya videhAjaNavae mahilAeNayarIe namI rAyA, gilANo jAo, devIocaMdaNaM ghasaMti tassala pratikramaNaM, 4.4 yogadAhapasamaNanimittaM, valayANi khalakhalaMti, so bhaNai-kannAghAo, na sahAmi, ekkakke avaNIe jAva ekkakko acchai, snggrhaaH| saddo natthi, rAyA bhaNai-tANi valayANi na khalakhaleMti?, avaNIyANi, so teNa dukkheNa abbhAhao paralogAbhimuho niyuktiH 1311 ciMtei-bahuyANa doso egassa na doso, saMbuddho, tathA cAha mUlottaraguNabhA0- bahuyANa saddayaM socA, egassa ya asaddayaM / valayANaM namIrAyA, nikkhaMto mihilAhivo // 213 / / (211) pratyAkhyAne kaNThyA , viharai / io ya gaMdhAravisae purimapureNayare naggaI rAyA, so annayA aNujattaM niggao, pecchai cUyaM kusumiyaM, vyutsargeca dRssttaantaa:| teNa egA maMjarI gahiyA, evaM khaMdhAvAreNa layaMteNa kaTThAvaseso kao, paDiniyatto pucchai-kahiM so cUyarukkho?, amacceNa kahiyaM- esa sotti, kahaM kaTThANi kao?, tao bhaNai-jaMtubbhehiM maMjarI gahiyA pacchA savveNa khaMdhAvAreNa gahiyA, so 212-213 ciMtei- evaM rajasiritti, jAva RddhI tAva sohei, alAhi eyAe, saMbuddho / tathA cAha Oitazca videhajanapade mithilAyAM nagaryAM namI rAjA, glAno jAtaH, devyazcandanaM gharSayanti tasya dAhaprazamananimittam, valayAni zabdayanti, sa bhaNati- karNAghAtaH, nasahe, ekaikasminnapanIte yAvadekaikastiSThati, zabdo nAsti, rAjA bhaNati- tAni valayAni na zabdayanti?, apanItAni, sa tena duHkhenAbhyAhataH paralokAbhimukhazcintayati-2 bahUnAM doSo naikasya doSaH, smbuddhH| OM viharati, itazca gAndhAraviSaye purimapure nagare naggatI rAjA, so'nyadA'nuyAtrAyai nirgataH, prekSate cUtaM kusumitam, tenaikA maJjarI // 1272 // gRhItA, evaM skandhAvAreNa gRhNatA kASThAvazeSaH kRtaH, pratinivRttaH pRcchati- kvasa cUtavRkSaH?, amAtyena kathitaM- sa eSa iti, kathaM kASThIkRtaH,?, tato bhaNati- yattvayA 8 maJjarI gRhItA pazcAt sarveNa skandhAvAreNa gRhItA, sa cintayati- evaM rAjyazrIriti, yAvadRddhistAvat zobhate, alamanayA, smbuddhH| bhASya: R Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhyayanam zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1273 // bhA0- jo cUyarukkhaM tu maNAhirAmaM, samaMjariM pallavapupphacittaM / riddhiM ariddhiM samupehiyA NaM, gaMdhArarAyAvi samikkha dhammaM // 4. cturth214|| (212) pratikramaNaM, kaNThyA / evaM so vihri| te cattAri viharamANA khiipaiTThiyaNayaramajhe cauddAraM devaulaM, puvveNa karakaMDUpaviTTho, dakkhiNeNaM 4.4 yogadummuho, evaM sesAvi, kiha sAhussa annahAmaho acchAmitti teNa dakkhiNeNAvi muhaM kayaM, namI avareNa, taovi muhaM, snggrhaaH| gaMdhAro uttareNa, tao vi muhaM kayaMti / tasya ya karakaMDussa bahuso kaMDU, sA atthi ceva teNa kaMDUyaNagaM gahAya masiNaM masiNaM niyuktiH 1311 kaNNo kaMDUio, taM teNa egattha saMgoviyaM, taMdummuhopecchaI,-'jayA rajjaM caraTuMca,puraM aMteuraMtahA / savvameyaM pariccanja, saMcayaM mUlottaraguNakiM karesimaM? // 1 // silogo kaMTho jAva karakaMDU paDivayaNaM na dei tAva namI vayaNamimaM bhaNai-jayA te per3ae rajje,kayA pratyAkhyAne vyutsargeca kiccakarA bahU / tesiM kiccaM pariccaja, annakiccakaro bhavaM? // 2 // silogo kaMTho, kiM tuma eyassa Auttigotti / gaMdhAro bhaNai- jayA savvaM pariccanja mokkhAya ghaDasI bhavaM / paraMgarihasI kIsa?, attniiseskaare||3||silogo kaMTho, taM karakaMDU bhaNai-mokkhamaggaM pavaNNANaM, sAhUNaM baMbhayAriNaM / ahiyatthaM nivArante, na dosaM vattumarihasi // 4 // silogo-'rUsau vA paro mA vA, visaM vA priattu| bhAsiyavvA hiyA bhAsA, spkkhgunnkaarinnii||5|| silogo, zlokadvayamapi kaNThyam / / (r)evaM sa viharati / te catvAro viharantaH kSitipratiSThitanagaramadhye caturi devakulaM (tatra) pUrveNa karakaNDUH praviSTaH, dakSiNena durmukhaH, evaM zeSAvapi, kathaM sAdho-2 nyatomukhastiSThAmIti tena dakSiNasyAmapi mukhaM kRtam, namirapareNa, tasyAmapi mukham, gAndhAra uttareNa, tasyAmapi mukhaM kRtamiti / tasya ca karakaNDorbahI kaNDUH // 1273 / / sA'styeva, tena kaNDUyanaM gRhItvA masUrNa masRNaM karNaH kaNDUyitaH, tat tenaikatra saMgopitam, tat durmukhaH prekSate, zlokaH kaNThyaH yAvat karakaNDUH prativacanaM na dadAti | tAvat namirvacanamidaM bhaNati / zlokaH kaNThyaH , kiM tvametasyA''yuktaka iti?, gAndhAro bhaNati- zlokaH kaNThyaH , taM karakaNDUbhaNati- zlokaH, shlokH,| haTAntA bhASya : 214 Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1274 // tathA 4. caturthani0- jahAjalaMtAi(ta) kaThThAI, uvehAi~na cirNjle| ghaTTiyA ghaTTiyA jhatti, tamhA sahaha ghaTTaNaM // 1312 // madhyayanam pratikramaNaM, ni0-suciraMpi vaMkuDAiM hohiMti annupmjjmaannaaii| krmddidaaruyaaiNgyNkusaagaarbeNttaaiN||1313|| 4.4 yogaidamapi gAthAdvayaM kaNThyameva, tANa savvANa davvaviussaggo, jaM rajjANi ujjhiyANi, bhAvaviussaggo kohAdINaM, snggrhaaH| viussaggetti gayaM 25, iyANiM appamAetti, Na pamAo appamAo, tatthodAharaNagAhA |niyuktiH |1312-13 ni0- rAyagihamagahasuMdari magahasirI pumstthpkkhevo| parihariyaappamattA naTuMgIyaM naviya cukkA // 1314 // RjuvakrayoimIe vakkhANaM- rAyagihe Nayare jarAsaMdho rAyA, tassa savvappahANAo do gaNiyAo- magahasuMdarI magahasirI ya, magahA rgunndossaaH| niyuktiH sirI ciMtei- jai esa na hojA tA mama anno mANaM na khaMDejA, rAyA ya karayalattho hojjatti, sAya tIse chiddANi maggai, tAhe 1314 magahAsirI naTTadivasaMmi kaNiyAresu sovanniyAo saMvaliyAo visadhUviyAo sUcIo kesarasarisiyAo khittAo, apramAde tAopuNa tIse magahasuMdarIe mayahariyAe UhiyAo, kahaM bhamarA kaNNiyArANi na alliyaMti cUesu nileMti?, nUNaMsadosANi mgdhsundrii| pupphANi, jai ya bhaNIhAmi eehiM pupphehiM accaNiyA acokkhA visabhAviyANi vA tA gAmellagattaNaM hohitti uvAeNaM 0 teSAM sarveSAM dravyavyutsargaH, yat rAjyAnyujjhitAni, bhAvavyutsargaH krodhAdInAm / vyutsarga iti gatam, idAnImapramAda iti, na pramAdo'pramAdaH, ttrodaahrnngaathaa|08 asyA vyAkhyAnaM- rAjagRhe nagare jarAsandho rAjA, tasya sarvapradhAne dve gaNike- magadhasundarI magadhazrIzca, magadhazrIzcintayati, yadyeSA na bhavet tadA mama nAnyo mAnaM khaNDayet, rAjA ca karatalastho bhavediti, sA ca tasyAzchidrANi mArgayati, tadA magadhazrInRtyadivase karNikAreSu sauvarNikA maJjayaH viSavAsitAH sUcayaH kezarasadRzAH kSepitavatI, tAH punastasyA magadhasundaryA mahattarikayA jJAtAH, kathaM bhramarAH karNikAreSu nAgacchanti? cUteSu laganti nUnaM sadoSANi puSpANi, yadi cAbhaNiSyaM etaiH puSpairarcanikA'cokSA | viSabhAvitAni vA tadA grAmeyakatvamabhaviSyaditi upAyena 2 // 1274 // Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhyayanam zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 pratikramaNa, // 1275 // vAremitti, sA ya raMgaoiNiyA, aNNayA maMgalaM gijjai, sA imaM gItiyaM pagIyA 4. caturthani0- patte vasaMtamAse Amoapamoae pavattaMmi / muttUNa kaNNiArae bhamarA sevaMti cuuakusumaaii||1315|| gItim, imA nigadasiddhaiva, so ciMtei- apuvvA gItiyA, tIe NAyaM- sadosA kaNiyAratti pariharaMtIe gIyaM nacciyaM ca 4.4 yogasavilAsaM, na ya tattha chaliyA, parihariya appamattA naheM gIyaM na kIra cukkA, evaM sAhuNAvi paMcavihe pamAe rakkhaMteNaM jogA snggrhaaH| saMgahiyA 26 / iyANi lavAlavetti, so ya appamAo lave addhalave vA pamAyaM na jAiyavvaM, tatthodAharaNagAhA niyuktiH |1315 ni0- bharuyacchaMmi ya vijae naDapiDae vAsavAsanAgaghare / ThavaNA Ayariyassa (u) saamaayaariipuNjnnyaa||1316|| apramAde imIe vakkhANaM- bharuacche Nayare ego Ayario, teNa vijao nAma sIso ujjeNI kajeNa pesio, so jAi, tassala mgdhsundrii| niyuktiH gilANakajeNa keNai vakkhevo, so aMtarA akAlavAseNa ruddho, aMDagataNaujjhiyaMti naDapiDae gAme vAsAvAsaM Thio, so 1316 ciMtei- gurukulavAso na jAo, ihaMpi karemi jo uvaeso, teNa ThavaNAyario kao, evamAvAsagamAdIcakkavAlasAmAyArI lavAlavesavvA vibhAsiyavvA, evaM kila so savvattha na cukko, khaNe 2 uvajujjai- kiM me kayaM?, evaM kira sAhuNA kAyavvaM, evaM teNa - vArayAmi iti, sA ca raGgAvatIrNA'nyadA maGgalaM gAyati, semAM gItiM pragItavatI-0gItiH iyam, sa cintayati- apUrvA gItiH, tayA jJAtaM- sadoSANi karNikArANi iti pariharantyA gItaM nartitaM ca savilAsam, na ca tatra chalitA, parihatya(tAni), apramattA nRtye gIte ca na kila skhalitA, evaM sAdhunA'pi paJcavidhAn pramAdAn rakSayatA yogAH sNgRhiitaaH| idAnIM lavAlava iti, sa cApramAdaH lave'rdhalave vA pramAdaM na yAtavyam, tatrodAharaNagAthA-0 asyA vyAkhyAnaM- bhRgukacche nagare eka AcAryaH, tena vijayo nAma ziSya ujjayinI kAryeNa preSitaH, sa yAti, tasya glAnakAryeNa kenacid vyAkSepaH, so'ntarA'kAlavarSeNa ruddhaH, aNDakatRNojjhitamiti / naTapeTake grAme varSAvAsaM sthitaH, sa cintayati- gurukulavAso na jAtaH, ihApi karomi ya upadezaH, tena sthApanAcAryaH kRtaH, evamAvazyakAdicakravAlasAmAcArI sarvA ] vibhASitavyA, evaM kila sa sarvatra na skhalitaH, kSaNe kSaNe upayujyate- kiM me kRtaM?, evaM kila sAdhunA karttavyam, evaM tena 2 vijayaH // 1275 // Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1276 // 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.4 yogsnggrhaaH| niyuktiH 1317 pyAne pusspbhuutiH| jogA saMgahiyA bhavaMti 27 / lavAlavetti gayaM, iyANiM jhANasaMvarajogetti, jhANeNa jogA saMgahiyA, tatthodAharaNaM ni0-NayaraMca siMbavaddhaNa muMDimbayaajapUsabhUI ya / AyANapUsamitte suhume jhANe vivAdoya // 1317 // imIe vakkhANaM- siMbavaddhaNe Nayare muMDimbago rAyA, tattha pUsabhUI AyariyA bahussuyA, tehiM so rAyA uvasAmio saDDo jAo, tANa sIso pUsamitto bahussuo osaNNo aNNattha acchai, aNNayA tesiM AyariyANaM ciMtA- suhamaM jhANaM pavissAmi, taM mahApANasamaM, taMpuNa jAhe pavisai tAhe evaM jogasaMnirohaM karei ja (jahA) na kiMciha ceei, tesiMca je mUle te agIyatthA, tesiM pUsamitto saddAvio, Agao, kahiyaM, sa teNa paDivannaM, tAhe egastha uvayarae nivvAghAe jhAeMti, so tesiM DhoyaM na dei, bhaNai- etto ThiyagA vaMdaha, AyariyA vAulA, aNNayA te avaropparaM maMtaMti- kiM maNNe hojjA gavesAmotti, ego ovaragabAre Thio nivannei, ciraM ca Thio, Ayario na calai na bhAsai na phaMdai UsAsanissAsovi natthi, suhamo kira tesiM bhavai, so gaMtUNa kahei aNNesiM, te ruTThA, ajjo! tumaM Ayarie kAlagaevina kahesi?, so bhaNai-na kAlagayatti, & yogAH saMgRhItA bhvnti| lavAlava iti gatam, idAnIM dhyAnasaMvarayoga iti, dhyAnena yogAH saMgRhItAH, ttrodaahrnnm| 0 asyA vyAkhyAna- zimbAvardhana nagare bla 8 muNDikAmrako rAjA, tatra puSpabhUtaya AcAryA bahuzrutAH, taiH sa rAjopazamitaH zrAddho jAtaH, teSAM ziSyaH puSpamitro bahazruto'vasanno'nyatra tiSThati, anyadA teSAmAcAryANAM 8 cintA- sUkSma dhyAnaM pravizAmi, tat mahAprANasamam, tat punaryadA pravizati tadaivaM yogasaMnirodhaH kriyate yathA na kiJcita cityate. teSAM ca ye pArzve te'gItArthAH, taiH puSyamitraH zabditaH, AgataH, kathitam, sa (tat) tena pratipannam, tadaikatrApavarake nirvyAghAte dhyAyanti, sa teSAmAgantuM na dadAti, bhaNati- atra sthitA vandadhvam, AcAryA vyApRtAH, anyadA te parasparaM mantrayante- kiM manye bhaved gaveSayAma iti, eko'pavarakadvAre sthito nibhAlayati, ciraM ca sthitaH, AcAryo na calati na bhASate na spandate ucchrAsaniHzvAsAvapi na staH, sUkSmau kila teSAM bhavataH, sa gatvA kathayati anyeSAm, te ruSTA, Arya! tvamAcAryAn kAlaM gatAna'pi na kathayasi, sa bhaNatina kAlagatA iti, -8 // 127 Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1277 // niyuktiH pyAne jhANaM jhAyaitti, mA vAghAyaM karehitti, aNNe bhaNaMti-pavvaioeso liMgI manne veyAla sAheukAmo lakkhaNajuttA AyariyA 4. caturthateNa Na kahei, ajja rattiM pecchahiha, te AraddhA teNa samaM bhaMDilaM, teNa vAriyA, tAhe te rAyA UssAreUNa kahittA ANIo, madhyayanam pratikramaNaM, AyariyA kAlagayA so liMgI na dei nINe, sovi rAyA picchai, teNavi pattIyaM kAlagaotti, pUsamittassa Na pattiyai, 16. 4.4 yogasIyA sajjIyA, tAhe Nicchayo NAyo viNAsiyA hohiMti, puvvaM bhaNio so AyariehiM- jAhe agaNI anno vA accao snggrhaaH| hojjatti tAhe mama aMguTThae chivejjAhi, chinno, paDibuddho bhaNai-kiM ajjo! vAghAo kao?, picchaha eehiM sIsehiM tujjha 1318 kayaMti, aMbADiyA, erisayaM kira jhANaM pavisiyavvaM, to jogA saMgahiyA bhavaMti 28 / jhANasaMvarajoge yatti gayaM, iyANiM udae mAraNaMtietti, udae jai kira udao mAraNaMtio mAraNaMtI veyaNA vA to ahiyAseyavvaM, tatthodAharaNagAhA pusspbhuutiH| ni0- rohIDagaMca nayaraM laliA guTThI arohiNI gnniaa| dhammarui kaDuaduddhiyadANAyayaNe akNmude||1318|| imIe vakkhANaM- rohiDae Nayare laliyAgoThThI rohiNI juNNagaNiyA aNNaM jIvaNiuvAyaM alabhaMtI tIse goTThIe bhattaM dhyAnaM dhyAyanti, mA vyAghAtaM kArTeti, anyAn bhaNanti- pravrajita eSa liGgI manye vaitAlaM sAdhayitukAmo lakSaNayuktA AcAryAstena na kathayati, adya rAtrau / prekSadhvam, te ArabdhAstena sama bhaNDayituma, tena vAritAH, tadA te rAjAnamapasArya kathayitvA''nItavantaH, AcAryAH kAlagatAH sa liGgI na dadAti niSkAzayituma, so'pi rAjA prekSate, tenApi pratyayitaM kAlagata iti, puSyamitrAya na pratyAyati zibikA sajjitA, tadA nizcayo jJAto, vinAzitA bhaviSyanti, pUrvaM bhaNitaH sa AcAryaH-3 yadA'gniranyo vA'tyayo bhaved tadA mamAnaSThaH spaSTavyaH, spRSTaH, pratibuddho bhaNati- kimAya! vyAghAtaH kRtaH?, prekSadhvametai yuSmAkaM ziSyaiH kRtamiti, nirbhartsatAH, IdRzaM kila dhyAnaM praveSTavyam, tato yogAH saMgRhItA bhavanti / dhyAnasaMvarayogA iti gatam, idAnImudayo mAraNAntika iti, yadi kilodayo mAraNAntiko mAraNAntikI vedanA vA lai tadA'dhyAsitavyaM ttrodaahrnngaathaa| 0 asyA vyAkhyAnaM- rohiDake nagare lalitAgoSThI rohiNI jIrNagaNikA anyaM AjIvikopAyamalabhamAnA tasyA goSThyA bhaktaM Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAga-3 // 1278 // zrIAvazyaka paraMdhiyA, evaM kAlo vaccai, aNNayA tIe kaDuyadoddhiyaM gahiyaM, taM ca bahusaMbhArasaMbhiyaM uvakkhaDiyaM viNNassai jAva muhe Na 4. caturthaniyukti tIrai kAuM, tIe ciMtiyaM-khiMsIyA homi goTThIetti aNNaM uvakkhaDei, eyaM bhikkhacarANa dijahitti, mA davvamevaM ceva madhyayanam bhASya pratikramaNaM, zrIhAri0 BNAsau, jAva dhammaruI NAma aNagAro mAsakkhamaNapAraNae paviTTho, tassa dinnaM, so gao uvassayaM, Aloei gurUNaM, tehi 4.4 yogavRttiyutam bhAyaNaM gahiyaM, khAragaMdho yaNAo, aMgulie viNNAsiyaM, tehi ciMtiyaM- jo eyaM AhArei so marai, bhaNio vigicehitti, snggrhaaH| sotaMgahAya aDaviMgao, egattha rukkhadaDacchAyAe vigiMcAmi, pattAbaMdhaM muyaMtassa hattho litto, so teNa egattha phusio, niyuktiH 1318 teNa gaMdheNa kIDiyAo AgayAo, jA jA khAi sAsAmarai, teNa ciMtiyaM-mae egeNa samappaumA jIvaghAo houtti egattha dhyAne thaMDile AloiyapaDikvaMteNaM muhANaMtagaMpaDilehittA aNiMdaMteNa AhAriyaM, veyaNAya tivvA jAyA ahiyAsiyA, siddho, evaM pusspbhuutiH| ahiyAseyavvaM, udae mAraNaMtiyattigayaM 29 / iyANiM saMgANaM ca pariharaNaMti, saMgo nAma SaJjI saGge bhAvato'bhiSvaGgaH snehaguNato rAgaH bhAvo u abhisaMgo yenAsya saGgena bhayamutpadyate taM jANaNApariNAe NAUNa paccakkhANapariNAe paccakkhAeyavvaM, prarAddhavatI, evaM kAlo vrajati, anyadA tayA kaTukaM daugdhikaM gRhItam, tacca bahusaMbhArasaMbhRtamupaskRtaM vinazyati yAvat mukhe na zakyate kartum, tayA cintitaM- ninditA bhaviSyAmi goSThyAM iti, anyadupaskaroti, etat bhikSAcarebhyo dIyate iti, mA dravyamevabheva vinId, yAvat dharmaruciranagAro mAsakSapaNapAraNake praviSTaH, tasmai dattam, sa. gata upAzrayam, Alocayati gurUn, tairbhAjanaM gRhItam, viSagandhazca jJAtaH, aGgalyA jijJAsitam, taizcintitaM- ya enamAhArayati sa mriyate, bhaNitastyajeti, sa taMha gRhItvA'TavIM gataH, ekatra dagdhavRkSacchAyAyAM tyajAmIti, pAtrabandhaM muJcato hasto liptaH, sa tenaikatra spRSTaH, tena gandhena kITikA AgatAH, yA yA khAdati sA sA mriyate, tena cintitaM- mayaikena samApyatAM mA jIvaghAto bhUditi ekatra sthaNDile mukhAnantakaM pratilikhya AlocitapratikrAntenAnindayatAhAritam, vedanAca tIvrA jaataa'dhyaasitaa.28||1278|| siddhaH, evamadhyAsitavyam, udayo mAraNAntika iti gatam, idAnIM saGgAnAM ca pariharaNamiti, saGgo nAma, bhAvastvabhiSvaGgaH sa jJAnaparijJayA jJAtvA pratyAkhyAnaparijJayA pratyAkhyAtavyaH, . Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1279 // tatthodAharaNagAhA 4. caturthani0-nayarI ya caMpanAmA jiNadevo stthvaahahichttaa| aDavI ya teNa agaNIsAvayasaMgANa vosiraNA // 1319 // madhyayanam pratikramaNaM, imIe vakkhANaM- caMpAe jiNadevo nAma sAvago satthavAho ugghosettA ahichattaM vaccai, so sattho puliMdaehiM vilolio, |4.4 yogasosAvago nAsaMto aDaviM paviTTho jAva purao agnibhayaM maggao vagghabhayaM duhao pavAyaM, so bhIo, asaraNaM NAUNa sayameva snggrhaaH| bhAvaliMgaM paDivajjittA kayasAmAio paDimaM Thio, sAvaehiM khaio, siddho, evaM saMgapariNAe jogA saMgahiyA bhavaMti niyuktiH 30 / saMgANaM ca pariNatti gayaM, iyANiM pAyacchittakaraNanti, jahAvihIe dattassa, vihI nAma jahA sutte bhaNiyaM jo jittieNa snehatyAge sujjhai taM suTTha uvauMjiuMdeMteNa jogA saMgahiyA bhavaMti doNhavi kareMtadeMtayANaM, tatthodAharaNaM prati gAthApUrvArdhamAha jindevH| ni0- pAyacchittaparUvaNa AharaNaM tattha hoi dhnnguttaa| imassa vakkhANaM- egastha Nayare - AyariyA, te kira pAyacchittaM jANaMti dAuMchaumatthagAvi hoMtagA jahA ettieNa sujjhaila vA navatti, iMgieNa jANai, jo tANa mUle vahai tAhe so suheNa Nittharai taM cAiyAraM Thio ya so hoi abbhahiyaM ca nijaraM ttrodaahrnngaathaa| 0 asyA vyAkhyAnaM- campAyAM jinadevo nAma zrAvakaH sArthavAha udghoSyAhicchatrAM vrajati, sa sArthaH pulindrairvilolitaH, sa zrAvako nazyan aTavIM praviSTo yAvat purato'gnibhayaM pRSThato vyAghrabhayaM dvidhAtaH pravAtam, sa bhItaH, azaraNaM jJAtvA svayameva bhAvaliGgaM pratipadya kRtasAmAyikaH pratimAM sthitaH, zvApadaiH khAditaH, siddhaH, evaM saGgaparijJayA yogAH saMgRhItA bhavanti / saGgAnAM ca parijJeti gatam / idAnIM prAyazcittakaraNamiti yathAvidhi dattasya, vidhirnAma yathA sUtre bhaNitaM yo yAvatA zudhyati taM suSTha upayujya dadatA yogAH saMgRhItA bhavanti dvayorapi kurvdddto:ttrodaahrnnm| 0 asya vyAkhyAnaM- ekatra nagare dhanaguptA AcAryAH, te kila // 1279 // prAyazcittaM jAnanti dAtuM chadmasthA api santo yatheyatA zudhyati vA naveti, iGgitena jAnAti, yasteSAM mUle vahati tadA sa sukhena nistarati taM cAticAram, sthirazca bhavati saH abhyadhikAM ca . Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1280 // 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.4 yogsnggrhaaH| niyuktiH 1320 prAyazcitte dhnguptH| chattAichattaM surasArakhA, apuvakaraNamaNAepaDhamasiddho / ' pAvei, tahA kAyavvaM, evaM dANe ya karaNe yajogA saMgahiyA bhavaMti, pAyacchittakaraNetti gayaM 31 / iyANiM ArAhaNA ya mAraNaMtitti, ArAhaNAe maraNakAle yogAH saGgAnte, tatrodAharaNaM prati gAthApazcArdhamAha ni0-ArAhaNAe~ marudevA osappiNIe paDhama siddho||1320|| viNIyAe NayarIebharahorAyA, usahasAmiNosamosaraNaM, prAkArAdiH sarvaH samavasaraNavarNako'bhidhAtavyo yathA kalpe,sA marudevA bharahaM vibhUsiyaM daddUNa bhaNai- tujjha piyA erisiM vibhUtiM caittA ego samaNo hiMDai, bharaho bhaNai- katto mama tArisA vibhUI jArisA tAtassa?, jar3a na pattiyasi to ehi pecchAmo, bharaho niggao savvabaleNa, marudevAvi niggayA, egaMmi hatthiMmi vilaggA, jAva pecchai chattAichattaM surasamUhaM ca ovayaMtaM, bharahassa vatthAbharaNANi omilAyaMtANi diTThANi, diTThA puttavibhUI? kaomama erisatti, sAtoseNa ciMtiumAraddhA, apuvvakaraNamaNupaviThThA, jAtI natthi, jeNavaNassaikAehito uvaTTittA, tattheva hatthivaragayAe kevalanANaM uppaNNaM, siddhA, imIe osappiNIe pddhmsiddho| evamArAdhanAMprati yogasaGgrahaH / kartavya iti 32 / prApnoti nirjarAm, tathA karttavyam, evaM dAne karaNe ca yogAH saMgRhItA bhavanti, prAyazcittakaraNamiti gatam / idAnImArAdhanA ca mAraNAntikIti, ArAdhanayA * maraNakAle yogAH sNgRhynte,| 0 vinItAyAM nagaryAM bharato rAjA, RSabhasvAminaH samavasaraNam, sA marudevI bharataM vibhUSitaM dRSTvA bhaNati- tava pitedRrzI vibhUti tyaktvaikaH zramaNo hiNDate, bharato bhaNati- kuto mama tAdRzI vibhUtiryAdRzI tAtasya?, yadi na pratyeSi tadehi prekSAvahe, bharato nirgataH sarvabalena, marudevyapi nirgatA, 8 ekasmin hastini vilanA, yAvat prekSate chatrAticchatraM surasamUhaM cAvapatantam, bharatasya vastrAbharaNAnyavamlAyamAnAni dRSTAni, dRSTA putravibhUtiH? kuto mameTazI? iti,8 8sA toSeNa cintayitumArabdhA, apUrvakaraNamanupraviSTA, jAtismRtirnAsti yena vanaspatikAyikAdudvRttA, tatraiva varahastiskandhagatAyAH kevalajJAnamutpannam, siddhA, asyAmavasarpiNyAM prathamaH siddhH| // 1280 // Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1281 // 4.5 trystriNshtsthaanm| sUtram 23(24) tettIsAe aasaaynnaahi| // atha caturthA'dhyayane trayastriMzatsthAnam // tettIsAe aasaaynnhiN| sUtram 23 // (24) trayastriMzadbhirAzAtanAbhiH, kriyA pUrvavat, Aya:- samagdarzanAdyavAptilakSaNaH tasyAzAtanA, tadupadarzanAyAha saGgahaNikAra: purao pakkhAsanne gaMtA ciTThaNanisIyaNAyamaNe / AloyaNapaDisuNaNA puvvAlavaNe ya aaloe||1|| taha uvadaMsanimaMtaNakhaddhAIyANa taha apddisunnnne|khddhti ya tattha gae kiMtuma tajjAiNo sumaNe // 2 // No sarasi kahaM chattA parisaM bhittA aNuTThiyAi khe| saMthArapAyaghaTTaNa ciDhe uccAsaNAIsu // 3 // ihAkAraNe ratnAdhikasyA''cAryAdeH zikSakeNA''zAtanAbhIruNA sAmAnyena purato gamanAdina kAryam, kAraNe tu mArgAdiparijJAnAdau dhyAmaladarzanAdau ca viparyayaH atra sAmAcAryanusAreNa svabuddhyA''locanIyaH, tatra purataH- agratogantA''zAtanAvAneva, tathAhi-agrato na gantavyameva, vinayabhaGgAdidoSAt, pakkha'tti pakSAbhyAmapigantA''zAtanAvAneva, ataH pakSAbhyAmapina gantavyamuktadoSaprasaGgAdeva, AsannaH pRSThato'pyAsannaM gantaivameva vaktavyaH, tatra niHzvAsakSutazleSmakaNapAtAdayo doSAH, tatazca yAvatA bhUbhAgena gacchata ete na bhavanti tAvatA gantavyamiti, evamakSaragamanikA kAryA, asammohArthaM tu dazAsUtraireva prakaTAthaiAkhyAyante, tadyathA-purao tti sehe rAyaNiyassa purao gaMtA bhavai AsAyaNA sehassa 1, pakkhatti sehe rAiNiyassa pakkhe gaMtA bhavai AsAyaNA sehassa 2, AsaNNatti sehe rAiNiyassa NisIyayassa AsannaM gaMtA bhavai AsAyaNA sehassa 3, 0 tasyA''zAtanA, 0 purata iti zaikSo rAtnikasya purato gantA bhavatyAzAtanA zaikSasya 1, pakSeti zaikSo rAtnikasya pakSayorgantA bhavatyAzAtanA zaikSasya, 2 Asannamiti zaikSo ratnAdhikasya niSIdata AsannaM gantA bhavati AzAtanA zaikSasya 3,0 Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1282 // 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.5 trystriNshsthaanm| sUtram 23(24) tettIsAe aasaaynnaahiN| ciTThatti sehe rAyaNiyassa purao citRRttA bhavai AsAyaNA sehassa 4, sehe rAiNiyassa pakkhaM ciDhettA bhavai AsAyaNA sehassa 5, sehe rAyaNiyassa AsaNNaM citRRttA bhavai AsAyaNA sehassa 6, nisIyaNatti sehe rAyaNiyassa purao nisIittA bhavai AsAyaNA sehassa7, sehe rAiNiyassa sapakkhaM nisIittA bhavai AsAyaNA sehassa8, sehe rAiNiyassa AsaNaM nisIyittA bhavai AsAyaNA sehassa 9, AyamaNe tti sehe rAiNieNaM saddhiM bahiyA vicArabhUmI nikkhaMte samANe tattha sehe puvvatarAyaM AyAmati pacchA rAyaNie AsAyaNA sehassa 10, AloyaNe tti sehe rAyaNieNaM saddhiM bahiyA vicArabhUmI nikkhaMte samANe tattha sehaM puvvatarAyaM Aloei AsAyaNA sehassa, gamaNAgamaNe'tti bhAvaNA 11 apaDisuNaNe ti seherAiNiyassa rAovA viyAle vA vAharamANassa ajjo! ke sutte ke jAgarai?, tattha sehe jAgaramANe rAyaNiyassa apaDisuNettA bhavai AsAyaNA sehassa 12, puvvAlavaNe tti kei rAyaNiyassa puvvasaMlattae siyA taM sehe puvvatarAyaM Alavai pacchA rAyaNie AsAyaNA sehassa 13, Aloeitti asaNaM vA 4 paDiggAhettAtaMpuvvAmeva sehatarAgassa Aloeti pacchArAyaNiyassa AsAyaNA sehassa 14, uvadaMse tti sehe asaNaM vA 4 ciTTha tti zaikSo ratnAdhikasya purataH sthAtA bhavati AzAtanA zaikSasya 4, zaikSau ratnAdhikasya pArzve sthAtA bhavatyAzAtanA zaikSasya 5, zaikSo ratnAdhikasyAsannaM sthAtA bhavatyAzAtanA zaikSasya 6, niSadana miti zaikSo ratnAdhikasya purato niSIdayitA bhavatyAzAtanA zaikSasya 7, zaikSo ratnAdhikasya pArzve niSIdayitA bhavatyAzAtanA zaikSasya 8, zaikSo ratnAdhikasyAsannaM niSIdayitA bhavatyAzAtanA zaikSasya 9, Acamana miti zaikSo ratnAdhikena sAdhaM bahirvicArabhUmiM niSkrAntaH san tatra zaikSaH pUrvamevAcAmati pazcAdAnikaH AzAtanA zaikSasya 10, Alocane ti zaikSorAlikena sAdhu bahirvicArabhUmiM niSkrAntaH san tatra zaikSaH pUrvamevAlocayati AzAtanA zaikSasya, gamanAgamanamiti bhAvanA 11, apratizravaNamiti zaikSo ratnAdhike rAtrau vA vikAle vA vyAharati Arya! kaH supto kaH jAgarti?, tatra zaikSo jAgaran rAnikasyApratizrotA bhavatyAzAtanA 8 zaikSasya 12, pUrvAlapana miti kazcit ratnAdhikasya pUrvasaMlaptaH syAt taM zaikSaH pUrvamevAlapati pazcAt rAlikaH AzAtanA zaikSasya 13, AlocayatI ti azanaM vA 4 pratigRhya tat pUrvamevAvamarAtnikasya Alocayati pazcAdrAtnikasyAzAtanA zaikSasya 14, upadarzana miti zaikSo'zanaM vA 4 // 1282 // Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1283 // paDiggAhettA taM puvvAmeva sehatarAgassa uvadaMsei pacchA rAyaNiyassa AsAyaNA sehassa 15, nimaMtaNetti sehe asaNaM vA 4 4. caturthapaDiggAhettA puvvAmeva sehatarAgaM nimaMtei pacchA rAiNiyaM AsAyaNA sehassa 16, khaddhatti sehe rAiNieNa saddhi asaNaM vA 4 madhyayanam pratikramaNaM, paDiggAhettA taM rAiNiyaM aNApucchittA jassa jassa icchai tassa 2 khalu khaddhaM dalayai AsAyaNA sehassa 17, AiyaNa tti sehe asaNaMvA 4 paDigAhittA rAiNieNa saddhiM bhuMjamANe tattha sehe khalu 2 dAyaM 2 UsaDhaM 2 rasiyaM 2 maNuNNaM 2 maNAmaM 2NiddhaM trayastriMza sthaanm| lukkhaM 2 AharettA bhavai AsAyaNA sehassa, ihaM ca khaddhati vaDDavaDDeNaMlaMbaNeNaMDAyaMDAyaMti patrazAkaH vAiMgaNacibbhaDagae sUtram ttigAdi Usadati vannagaMdharasapharisovaveyaM rasiyaMti rasAlaM rasiyaMdADimaMbAdi maNuNNaM ti maNaso iTuM, maNAmati 2 maNasA 23(24) maNNaMmaNAmaM niddhati 2 nehAvagADhaM 'lukkhaM'ti nehavajjiyaM 18, appaDisuNaNe tti seherAiNiyassavAharamANassa apaDisuNettA tettIsAe aasaaynnaahiN| bhavai AsAyaNA sehassa, sAmAnyena divasao apaDisuNettA bhavai 19 khaddhati yatti sehe rAiNiyassa khalu khalu vattA bhavai AsAyaNA sehassa, imaM ca khaddhaM- vaDDasaddeNaM kharakakkasaniTTharaM bhaNai 20, tattha gae tti sehe rAiNie vAharie jattha gae suNai pratigRhya tat pUrvamevAvamarAtnikAyopadarzayati pazcAdrAnikAyAzAtanA zaikSasya 15, nimantraNamiti zaikSo'zanaM vA 4 pratigRhya pUrvamevAvamarAnika nimantrayate pazcAt rAtnikaM AzAtanA zaikSasya 16 khaddhamiti zaikSo rAtnikena sArdhamazanaM vA 4 pratigRhya tat rAtnikamanApRcchya yo ya icchati taM taM pracuraM pracuraM dadAti AzatanA zaikSasya 8 17, adanamiti zaikSo'zanaM vA 4 pratigRhya rAtnikena sArdhaM bhuJjAnastatra zaikSaH pracura 2 zAkaM 2 saMskRtaM rasyaM manojJaM manaApaM snigdhaM rUkSaM 2 AhArayitA bhavati AzAtanA zaikSasya, iha ca khaddhaMti bRhatA bRhatA lambanena UsaDhamiti varNagandharasasparzopetaM rasitamiti rasayuktaM dADimAmrAdi 'manojJa'miti manasa iSTa 'mano'ma'miti // 1283 // manasA manyaM manAmam, snigdhamiti snehAvagADhaM rUkSamiti snehavarjitaM 18 apratizravaNamiti zaikSakaH rAtnike vyAharati apratizrotA bhavati AzAtanA zaikSakasya, sAmAnyena divase'pratizrotA bhavati 19, khaddheti ceti zaikSo rAnikaM khaddhaM khaddhaM vaktA bhavati AzAtanA zaikSasya, idaM ca khaddhaM- bRhacchabdena kharakarkazaniSThuraM bhaNati 20, tatra gate iti zaikSo rAnikena vyAhRto yatra gataH zRNoti - Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1284 // 4.5 tattha gae ceva ullAvaM dei AsAyaNA sehassa 21, kiMti tti sehe rAiNieNa AhUe kiMti vattA bhavai AsAyaNA sehassa, 4. caturthakiMti- kiM bhaNasitti bhaNai, matthaeNa vaMdAmotti bhaNiyavvaM 22, tumaM ti sehe rAiNiyaM tumaMti vattA bhavai AsAyaNA sehassa, madhyayanam pratikramaNaM, so tumaMti coettae 23, tajjAe tti sehe rAiNiyaM tajjAeNaM paDihaNittA bhavati AsAyaNA sehassa, tajjAeNaM'ti kIsa ajo! gilANassa na karesi?, bhaNai- tumaMkIsa na karesi?, Ayario bhaNai- tuma Alasio, so bhaNai-tumaMceva Alasio trayastriMza tsthaanm| ityAdi 24, No sumaNo tti sehe rAiNiyassa kahaM kahemANassa no sumaNaso bhavai AsAyaNA sehassa, iha no sumaNasetti sUtram ohayamaNasaMkappe acchaina aNubUhai kahaM aho sohaNaM kahiyaMti 25, No sarasi tti sehe rAiNiyassa kahaM kahemANassa No 23(24) samarasitti vattA bhavai AsAyaNA sehassa, iha ca 'No sumarasi'tti na sumarasi tumaM evaM atthaM, na esa evaM bhavai 26, kahaM chetta tettIsAe aasaaynnaahiN| tti rAyaNiyassa kahaM kahemANassataM kahaM acchiMdittA bhavai AsAyaNA sehassa, acchiMdittA bhavaitti bhaNai ahaM kahemi 27, parisaM bhette ti rAyaNiyassa kahaM kahemANassa parisaM bhettA bhavati AsAyaNA sehassa, iha ca parisaM bhettatti evaM bhaNai tatra gata evollApaM dadAti AzAtanA zaikSasya 21, ki mitIti zaikSo rAtnikenAhUtaH kimiti vaktA bhavatyAzAtanA zaikSasya, kimiti kiM bhaNasIti bhaNati, mastakena vanda iti bhaNitavyaM 22, tva miti zaikSo rAtnikaM tvamiti vaktA bhavati AzAtanA zaikSasya, kastvamiti nodayitA 23, tajjAta iti zaikSo rAtnikaM tajjAtena pratihantA bhavatyAzAtanA zaikSasya, tajjAteneti kathamArya! glAnasya na karoSi?, bhaNati-tvaM kathaM na karoSi ?, AcAryo bhaNati- tvamalasaH, sa bhaNati- tvamevAlasa ityAdi 24, na sumanA iti zaikSo rAtnike kathAM kathayati no sumanA bhavatyAzAtanA zaikSasya, iha na sumanA iti upahatamanaH saMkalpastiSThati nAnubRMhati kathAM aho zobhanaMha kathitamiti 25, na smarasIti zaikSo rAtnike kathAM kathayati na smarasItivaktA bhavati AzAtanA zaikSasya, iha ca na smarasIti na smarasi tvamenamartha naiSa evaM bhavati 26,8 // 1284 / / kathAM chetteti rAlike kathAM kathayati tAM kathAM chedayati AzAtanA zaikSasya, AcchettA bhavatIti bhaNati- ahaM kathayAmi 27 parSadaM bhetteti rAtlike kathAM kathayati parSado| bhettA bhavati AzAtanA zaikSasya, iha ca parSado bhetteti evaM bhaNati-- Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1285 // bhikkhAvelA samuddisaNavelA suttatthaporisivelA, bhiMdai vA parisaM 28, aNuTThiyAe kahei rAiNiyassa kahaM kahemANassa tIe 4. caturthaparisAe aNuTThiyAe avvocchinnAe avvogaDAe doccaMpi taccaMpi kahaM kahettA bhavai AsAyaNA sehassa, iha tIse parisAe madhyayanam aNuTTiyAetti-niviTThAe ceva avocchinnAetti- jAvegovi acchai avvogaDAetti avisaMsAriyatti bhaNiyaM hoi, doccaMpi pratikramaNaM, 4.5 tacaMpi-bihiM tihiM cauhiM tamevatti jo AyarieNa kahio attho tamevAhigAraM vigappar3a, ayamavi pagAro ayamavi pagAro trayastriMzatassevegassa suttassa 29, saMthArapAyaghaTTaNa tti sejjAsaMthAragaM pAeNa saMghaTTettA hattheNa Na aNuNNavittA bhavai AsAyaNA sehassa, tsthaanm| iha ca sejjA- savvaMgiyA saMthAro- aDDAijjahattho jattha vA ThANe acchai saMthAro bidalakaTThamao vA, ahavA sejA eva sUtram 23(24) saMthArao taM pAeNa saMghaTTei, NANujANAvei-nakhAmei, bhaNiyaMca-'saMghaddettANa kAraNe'tyAdi 30, ceTTatti sehe rAiNiyassa tettIsAe senAe saMthAre vA ciTThittA vA nisiittA vA tuyaTTittA vA bhavai AsAyaNA sehassa 31, ucca tti sehe rAiNiyassa uccAsaNaM aasaaynnaahiN| ciTThittA vA nisiittA vA bhavai AsAyaNA sehassa 32, samAsaNe yAvi tti sehe rAiNiyassa samAsaNaM ciTThittA vA nisIittA bhikSAvelA bhojanavelA sUtrArthapauruSIvelA, bhinatti vA parSada 28, anutsthitAyAM kathayati rAtnike kathAM kathayati tasyAM parSadi anutthitAyAmavyucchinnAyAmavyAkRtAyAM 38(asaMviprakIrNAyAM) dvirapi trirapi kathAyAH kathayitA bhavatyAzAtanA zaikSasya, iha tasyAM parSadi anutthitAyAmiti niviSTAyAmeva avyucchinnAyAmiti yAvadeko'pi 8 tiSThati, avyAkRtAyAmiti avisaMsRtAyAmiti bhaNitaM bhavati, dvirapi trirapi- dvikRtvastrikRtvaH caturbhiH tameveti ya AcAryeNa kathito'rthastamevAdhikAraM vikalpayati, ayamapi prakAra: ayamapi prakAra: tasyaivaikasya sUtrasya 29, saMstArapAdaghaTTanamiti zayyAsaMstArako pAdena saMghaTTayitvA hastena nAnujJApayitA bhavati AzAtanA zaikSasya, iha ca zayyA- sarvAGgikI saMstArakaH- ardhatRtIyahastaH yatra vA sthAne tiSThati saMstArako dvidalakASThamayo vA, athavA zayyaiva saMstArakastaM pAdena saMghaTTayati, nAnujJApayatina kSamayati, bhaNitaM ca 'kAyena saMghaTTayitvetyAdi 30, sthAteti zaikSo rAnikasya zayyAyAM saMstArake vA sthAtA vA niSIdayitA vA tvamvartayitA vA bhavatyAzAtanA 8 // 1285 // zaikSasya 31, ucca iti zaikSo rAtnikAsanAt ucca Asane sthAtA niSIdayitA vA bhavatyAzAtanA zaikSasya 32, samAsane cApIti zaikSo rAtnikAsanasya sama Asane sthAtA vA niSIdayitA - Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1286 // 4. caturthamadhyayanam pratikramaNa, |4.5 trystriNshtsthaanm| sUtram 24(25) | arhdaadhaashaatnaaH| vA tuyaTTittA vA bhavai AsAyaNA sehassatti 33gAthAtritayArthaH // 23 // sUtroktAzAtanAsambandhAbhidhitsayAha saGgrahaNikAra: ahavA- arahaMtANaM AsAyaNAdi sajjhAe~ kiMciNAhIyaM / jA kaMThasamuddiTTA tettIsAsAyaNA eyaa||1|| pratikramaNasaGgrahaNI smaaptaa|| athavA- ayamanyaH prakAraH, arhatAM tIrthakRtAmAzAtanA, AdizabdAtsiddhAdigrahaH yAvatsvAdhyAye kiJcinnAdhItaM sajAe Na sajjhAiyaMti vuttaM bhavai, 'etAH kaNThasiddhAH' nigadasiddhA evetyarthaH, trayastriMzadAzAtanA iti gaathaarthH||saamprtN sUtroktA eva trayastriMzavyAkhyAyante, tatra arihaMtANaM AsAyaNAe siddhANaM AsAyaNAe AyariyANaM AsAyaNAe uvajjhAyANaM AsAyaNAe sAhUNamAsAyaNAe sAhuNINaM AsAyaNAe sAvagANaM AsAyaNAe sAviyANaM AsAyaNAe devANaM AsAyaNAe devINaM AsAyaNAe ihalogassAsAyaNAe paralogassa AsAyaNAe kevalipannattassa dhammassa AsAyaNAe sadevamaNuyAsurassa logassa AsAyaNAe savvapANabhUyajIvasattANaM AsAyaNAekAlassa AsAyaNAe suyassa AsAyaNAe suyadevayAe AsAyaNAevAyaNAyariyassa aasaaynnaae|suutrm 24 // (25) arhatA- prAgnirUpitazabdArthAnAM sambandhinyA''zAtanayA yo mayA daivasiko'ticAraH kRtastasya mithyA duSkRtamiti kriyA, evaM siddhAdipadeSvapi yojyate, itthaM cAbhidadhato'rhatAmAzAtanA bhavati-natthI arahaMtattI jANato kIsa bhuMjaI bhoe| pAhuDiyaM uvajIve eva vayaMtuttaraM innmo||1||bhogphlN nivvttiypunnnnpgddiinnmudybaahllaa|bhuNji bhoe evaM pAhuDiyAe imNsunnsu||2|| - vA tvagvartayitA vA bhavatyAzAtanA shaiksssyeti| OMna santi arhanta iti jAnAno vA kathaM bhunakti bhogAn? / prAbhRtikA(samavasaraNAdikaM) upajIvati kathaM? | evaM vadata uttaramidam // 1 // nirvrtitbhogphlpunnyprkRtiinaamudybaahulyaat| bhunakti bhogAn evaM prAbhRtikAyAM idaM shRnnu| 2 // - // 1286 // Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1287 // 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, |4.5 trystriNshsthaanm| sUtram |24(25) | arhdaadyaashaatnaaH| NANAiaNavarohakaaghAtisuhapAyavassa veyaae| titthaMkaranAmAe udayA taha viiyraayttaa||3|| siddhAnAmAzAtanayA, kriyA pUrvavat-siddhANaM AsAyaNa eva bhaNaMtassa hoi mUDhassa / natthI nicceTThA vA saivAvI ahava uvoge||1||raagddosdhuvttaa taheva annnnnnkaalmuvogo| daMsaNaNANANaM tU hoi asavvaNNuyA ceva // 2 // aNNoNNAvaraNabha(tA) vA egattaM vAvi nnaanndsnno| bhaNNai navi eesiMdosoegovi saMbhavai ||3||athiti niyama siddhA saddAoceva gammae evaM / nicciTThAvi bhavaMti vIriyakkhayaona doso hu||4||raagddoso na bhave savvakasAyANa nirvseskhyaa| jiyasAbhavvA Na jugavamuvaogo nayamayAoya ||5||n pihUAvaraNAo davvaTThinayassa vA mayeNaMtu / egattaM vA bhavaI daMsaNaNANANa donnhNpi||6||nnaannnny dasaNaNae paDuccaNANaMtu savvameveyaM / savvaM ca daMsaNaMtI evamasavvaNNuyA kA u?||7||paasnnyNv paDuccA jugavaM uvaoga hoi donnhNpi| evamasavvaNNuttA eso dosona sNbhvi||8||aacaaryaannaamaashaatnaa, kriyA pUrvavat, AzAtanA tu-Daharo akulINotti ya dummeho damagamaMdabuddhitti / aviyappalAbhaladdhI sIso paribhavai aayrie||1|| ahavAvi vae evaM uvaesa parassa deMti evaM & jJAnAdyanavarodhakAghAtisukhapAdapasya vedanAya / tIrthakaranAmna udayAt tathA vItarAgatvAt / / 3 / / siddhAnAmAzAtanA evaM bhaNato bhavati mUDhasya / na santi nizceSTA vA / sadA vA'pi upayoge'thavA // 1 // dhruvarAgadveSatvAttathaivAnyAnyakAla upayogAt / darzanajJAnayostu bhavatyasarvajJataiva // 2 // anyo'nyAvArakatA vA ekatvaM vA'pi jnyaandrshnyoH| bhaNyate naivaiteSAM doSa eko'pi saMbhavati // 3 // santIti niyamataH siddhAH zabdAdeva gamyante evam / nizceSTA api bhavanti vIryakSayato naiva dossH|| 4 // rAgadveSau na syAtAM sarvakaSAyANAM niravazeSakSayAt / jIvasvAbhAvyAt nopayogayogapadyaM nayamatAcca / / 5 // na pRthagAvaraNAt (aikyaM) dravyArthikanayasya vA matena tu / ekatvaM vA bhavati jJAnadarzanayordvayorapi // 6 // jJAnanayaM pratItya sarvamevedaM jJAnaM darzananayaM pratItya sarvamevedaM darzanamiti evamasarvajJatA kA tu? // 7 // pazyattAM vA pratItya yugapadupayogo bhavati dvayorapi / evamasarvajJatA eSa doSo na saMbhavati / / 8 // bAlo'kulIna iti ca durmedhA dramako mandabuddhiriti / api cAtmalAbhalabdhiH ziSyaH paribhavatyAcAryAn // 1 // athavA'pi vadatyevaM- upadezaM parasmai dadati evaM - // 1287 // Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1288 // sUtram tu / dasavihaveyAvacce kAyavve sayaM na kuvvaMti ||2||ddhrovinnaannvuddddo akulINottiya guNAlao kiha Nu? / dummehAINivi |4. caturthaevaM bhaNaMta'saMtAi dummeho||3|| jANaMti naviya evaM niddhammA mokkhakAraNaM NANaM / niccaM pagAsayaMtA veyAvaccAi kuvvaMti // madhyayanam pratikramaNaM, 4 // upAdhyAyAnAmAzAtanayA, kriyA pUrvavat, AzAtanA'pi sAkSepaparihArA yathA''cAryANAM navaraM sUtrapradA upAdhyAyA iti, sAdhUnAmAzAtanayA, kriyA pUrvavat,- jo'muNiyasamayasAro sAhusamuddissa bhAsae evaM / avisahaNAturiyagaI bhaMDaNamAmuMDaNA trayastriMza sthaanm| cev||1||paannsunnyaavbhuNjNti egaotaha viruuvnevtthaa|emaaivydvnnnnNmuuddho namuNei eyNtu||2||avishnnaadismeyaa sNsaarshaavjaannnnaacev|saahuucev'ksaayaajopbhuNjNtitethvi||3||saadhviinaamaashaatnyaa, kriyA pUrvavat,- kalahaNiyA 24(25) bahuuvahI ahavAvi samaNuvaddavo smnnii| gaNiyANa puttabhaNDA dumavelli jalassa sevaalo||1|| atrottaraM- kalahaMti neva arhadAdyAnAUNa kasAe kammabaMdhabIe u|sNjlnnaannmudyoiisiNklheviko doso?||2||uvhii ya bahuvigappo baMbhavvayarakkhaNatthameyAsiM / bhaNio jiNehi jamhA tamhA uvahimi no doso||3||smnnaann neya eyA uvaddavo sammamaNusaraMtANaM / AgamavihiM tu| dazavidhaM vaiyAvRtyaM karttavyaM svayaM na kurvanti // 2 // bAlo'pi jJAnavRddho'kulIna iti guNAlayaH kathaM nu? / durmedhaAdInyapi evaM bhaNati asanti durmedhaH // 3 // jAnanti nApi caivaM ca nirdharmANo mokSakAraNaM jnyaanm| nityaM prakAzayanto vaiyAvRttyAdi kurvanti / / 4 / / yo'jJAtasamayasAraH sAdhUna samuddizya bhASate evam / aviSahaNA atvaritagataya bhaNDanamAmuNDanaM caiva // 1 // pANA iva zvAna iva bhuJjanti ekatastathA viruupnepthyaaH| evamAdi vadatyavarNa mUDho na jAnAtyetattu // 2 // aviSahaNAdisametAH / sNsaarsvbhaavjnyaanaadev| sAdhava evAkaSAyA yato'taH prabhuJjanti te tathaiva / / 3 / / kalahakArikA bahUpadhikA athavA'pi zramaNopadravaH shrmnnii| gaNikAnAM putrabhANDA drumasya vallI jalasya shaivaalH|| 1 // kaSAyAn karmabandhabIjAni jJAtvA naiva klhynti| saMjvalanAnAmudayAt ISat kalahe'pi ko doSaH? / / 2 / / upadhizca bahuvikalpo 2 // 1288 // brhmvrtrkssnnaarthmetaasaam| bhaNito jinairyasmAt tasmAdupadhau na doSaH / / 3 / / zramaNAnAM naitA upadravaH samyaganusaratAm / Agamavidhi - shaatnaaH| Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1289 // 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, |4.5 trystriNshsthaanm| sUtram 24(25) arhdaadyaashaatnaaH| mahatthaM jiNavayaNasamAhiyappANaM // 4 // zrAvakANAmAzAtanayA, kriyA tathaiva, jinazAsana-bhaktA gRhasthAH zrAvakA ucyante, AzAtanA tu-ladbhUNa mANusattaM nAUNavi jiNamayaM na je virii| paDivakhaMti kahaM te dhaNNA vuccaMti logNmi?||1||saavgsuttaasaaynnmtthuttrN kmmprinnivsaao| jaivi pavajaMti na taMtahAvi dhaNNatti mggtthiyaa||2|| samyagdarzanamArgasthitatvena guNayuktatvAdityarthaH, zrAvikANAmAzAtanayA, kriyA''kSepaparihArau pUrvavat, devAnAmAzAtanayA, kriyA tathaiva, AzAtanA tu-kAmapasattA viraIe vajjiyA aNimisayA(3) niccitttthaa| devA sAmatthaMmivi na ya titthassunnaikarA y||1|| ettha pasiddhI mohnniysaayveynniykmmudyaao| kAmapasattA viraI kammodayau cciya na tesiN||2||annimis devasahAvA NicciTThANuttarA ukayakiccA / kAlANubhAvA titthunnaIvi annattha kuvvNti||3|| devInAmAzAtanayA, kriyAkSepaparihArau prAgvat / ihalokasyA''zAtanayA, kriyA prAgvat / ihaloko- manuSyalokaH, AzAtanA tasya vitathaprarUpaNAdinA, paralokasyA''zAtanayA, prAgvat, paraloka:- nArakatiryagamarAH, AzAtanA tasya vitathaprarUpaNAdinaiva, dvitaye'pyAkSepaparihArau svamatyA kaaryo| kevaliprajJaptasya dharmasyA''zAtanayA, kriyA prAgvat, sa ca dharmo dvividhaH- zrutadharmazcAritradharmazca, AzAtanA tu- pAyayasuttanibaddhaM ko vA jANei paNIya kenneyN?| kiM vA caraNeNaM tU dANeNa viNA u hvitti||1|| uttaraM-bAlastrImUDha(manda)mUrkhANAM, nRNAM cAritra mahArthaM jinavacanasamAhitAtmanA ||4||lbdhvaa mAnuSyaM jJAtvA'pi jinavacanaM na ye viratim / pratipadyante kathaM te dhanyA ucyante loke? ||1||shraavkaashaatnaasuutrmtrottrN karmapariNativazAt / yadyapi na tAM pratipadyante tathApi dhanyA mArgasthitA iti // 2 // kAmaprasaktA viratyA varjitA animeSA nizceSTAzca / devAH sAmarthe'pi na ca tIrthonnatikArakAzca / / 1 / / atrottaraM mohanIyasAtavedanIyakarmodayAt / kAmaprasaktA viratizca karmodayata eva na teSAm // 2 // animeSA devasvAbhAvyAt nizceSTA anuttarAstu kRtkRtyaaH| kAlAnubhAvAt tIrthonnatimapi anyatra kurvanti // 3 // 0 prAkRtaH sUtranibandha iti ko vA jAnAti kenedaM praNItamiti / kiM vA cAritreNaiva dAnena vinA bhavati tu // 1 // // 12 // Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. caturtha madhyayanam pratikramaNaM, zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1290 // kAGkSiNAm / anugrahArthaM tattvajJaiH, siddhaantHpraakRtHkRtH||1||nipunndhrmprtipaadktvaacc sarvajJapraNItatvamiti, caraNamAzrityAha'dAnamaurabhrikeNApi, cANDAlenApi dIyate / yena vA tena vA zIlaM, na zakyamabhirakSitum // 1 // dAnena bhogAnApnoti, yatra cha yatropapadyate / zIlena bhogAn svargaca, nirvANaMcAdhigacchati // 2 // tathA'bhayadAnadAtA cAritravAnniyata eveti / sadevamanuSyAsurasya lokasyA''zAtanayA, kriyA prAgvat, AzAtanA tu vitathaprarUpaNAdinA, Aha ca bhASyakAra: trayastriMza sthaanm| bhA0- devAdIyaM loyaM vivarIyaM bhaNai sttdiivudhii| taha kai payAvaINaM payaIpurisANa jogovA // 215 // (213) sUtram bhA0-uttaraM-sattasuparimiyasattA mokkhosuNNattaNaM pyaaviy| keNa kautta'NavatthA payaDIeNkahaM pvittitti?||216|| (214) / 24(25) ahaMdAdyAbhA0- jamaceyaNatti purisatthanimittaM kila pavattatI sA ya / tIse cciya apavittI parotti savaM ciya virUddhaM // 217 / / (215) shaatnaaH| sarvaprANabhUtajIvasattvAnAmAzAtanayA, kriyA prAgvat, tatra prANinaH- dvIndriyAdayaH vyaktocchAsaniHzvAsA abhUvan bhavanti / bhASyaH 215-217 bhaviSyanti ceti bhUtAni-pRthivyAdayaH jIvanti jIvA-AyuHkarmAnubhavayuktAHsarva evetyarthaH sattvA:-sAMsArikasaMsArAtItabhedAH, ekArthikA vA dhvanaya iti, AzAtanA tu viparItaprarUpaNAdinaiva, tathAhi-aGguSThaparvamAtrodvIndriyAdyAtmeti, pRthivyAdayastvajIvA eva, spandanAdicaitanyakAryAnupalabdheH, jIvAH kSaNikA iti, sattvAH saMsAriNo'GgaSThaparvamAtrA eva bhavanti, saMsArAtItA na santyeva, apitupradhyAtadIpakalpopamo mokSa iti, uttaraM- dehamAtra evAtmA, tatraiva sukhaduHkhAditatkAryopalabdheH, 0 devAdikaM lokaM viparItaM vadati sapta dvIpodadhayaH / tathA kRtiH prajApateH prakRtipuruSayoH saMyogo vA // 1 // 0 uttaraM- saptasu parimitAH sattvA amokSaH zUnyatvaM // 1290 / / vA prajApatizca / kena kRta ityanavasthA prakRteH kathaM pravRttiriti? // 2 // 0 yadacetaneti puruSArthanimittaM kila pravarttate sA c| tasyA evApravRttAvitaro'pi sarvamevaivaM viruddham // 3 // Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1291 // pRthivyAdInAM tvalpacaitanyatvAt kAryAnupalabdhi jIvatvAditi, jIvA apyekAntakSaNikA na bhavanti, niranvayanAze uttara |4. caturthakSaNasyAnutpatternirhetukatvAdekAntanaSTasyAsadavizeSatvAt, sattvAH saMsAriNaH (dehapramANAH), pratyuktA eva saMsArAtItA api madhyayanam pratikramaNaM, vidyanta eveti, jIvasya sarvathA vinAzAbhAvAt, tathA'nyairapyuktaM- nAsato vidyate bhAvo, nAbhAvo vidyate sataH / ubhayorapi dRSTo'nta 4.5 stvnyostttvdrshibhiH||1|| ityaadi| kAlasyA''zAtanayA, kriyA pUrvavat, AzAtanA tu nAstyeva kAla iti kAlapariNatirvA trayastriMzavizvamiti, tathA ca durnayaH-kAlaH pacati bhUtAni, kAlaH saMharate prjaaH| kAlaH supteSu jAgarti, kAlo hi durtikrmH|| 1 // sthaanm| sUtram ityAdi, uttaraM- kAlo'sti, tamantareNa bakulacampakAdInAM niyataH puSpAdipradAnabhAvo na syAt, na ca tatpariNatirvizvam, ekAntanityasya pariNAmAnupapatteH / zrutasyA''zAtanayA, kriyA pUrvavat, AzAtanA tu-ko Aurassa kAlo? mailaMbaradhovaNe ya ko kAlo? / jai mokkhaheu nANaM ko kAlo tassa'kAlo vaa?||1|| ityAdi, uttaraM- jogo joggo jiNasAsaNaMmi dukkhakkhayA puNjNto| aNNoNNamabAhAe asavatto hoi kaayvvo||2||praagdhrmdvaarenn zrutAzAtanoktA iha tu svatantraviSayeti na punaruktam / zrutadevatAyA AzAtanayA, kriyA pUrvavat, AzAtanA tu zrutadevatA na vidyate'kiJcitkarI vA, uttaraM-na hyanadhiSThito maunIndraH khalvAgamaH ato'sAvasti, na cAkiJcitkarI, tAmAlambya prazastamanasaH karmakSayadarzanAt / vAcanAcAryasyA''zAtanayA, kriyA pUrvavat, tatra vAcanAcAryo jhupAdhyAyasaMdiSTo ya uddezAdi karoti, AzAtanA tviyaM-nirduHkhasukhaH prabhUtAn / vArAn vandanaM dApayati, uttaraM-zrutopacAra eSaH ka iva tasyAtra doSa iti 0ka Aturasya (auSadhAdAne) kAlo malinAmbaraprakSAlane ca kaH kaalH| yadi mokSaheturjJAnaM kastasya kAlo'kAlo vA?, // 1 // duHkhakSayakAraNAt prayujyamAno yogo jinazAsane yogyaH / anyo'nyAbAdhayA asapatno bhavati krttvyH|| 2 // etAni caturdaza sUtrANi pUrvANi caikonnaviMzatiH, etAni trayastriMzadAzAtanAsUtrANi / ahNdaadyaashaatnaaH| bhASyaH 215-217 // 1291 // Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. caturtha madhyaya pratikramaNa, zrIAvazyaka niyukti| bhASya| zrIhAri0 | vRttiyutam bhAga-3 // 1292 // 4.5 jaM vAiddhaM vaccAmeliyaM hINakkhariyaM accakkhariyaM payahINaM viNayahINaM ghosahINaM jogahINaM suTThadinnaM duTTha paDicchiyaM akAle kao sajjhAo kAle na kao sajjhAo asajjhAe sajjhAiyaM sajjhAe na sajjhAiyaM tassa micchAmi dukkaDaM |suutrm 25 // (26) ee coddasa suttA puvvilliyA ya egUNavIsaMti ee tettIsamAsAyaNasuttatti / etAni caturdazasUtrANi zrutakriyAkAlagocaratvAnna punaruktabhAJjIti, tathA doSaduSTapadaM zrutaM yadadhItam, tadyathA- vyAviddhaM viparyastaratnamAlAvad, anena prakAreNa yA''zAtanA tayA hetubhUtayA yo'ticAraH kRtastasya mithyAduSkRtamiti kriyA, evamanyatrApi yojyA, vyatyAneDitaM kolikapAyasavat, hInAkSaraM-akSaranyUnam, atyakSaraM-adhikAkSaram, padahInaM-padenaivonam, vinayahInaM-akRtocitavinayam, ghoSahInaM- udAttAdighoSarahitam, yogarahitaM-samyagakRtayogopacAram, suSThudattaM guruNA duSThu pratIcchitaM kaluSitAntarAtmaneti, akAle kRtaH svAdhyAyoyo yasya zrutasya kAlikAderakAle iti, kAle na kRtaH svAdhyAyaH- yo yasyA''tmIyo'dhyayanakAla ukta iti, asvAdhyAyike svaadhyaayitm|| kimidamasvAdhyAyikamityanena prastAvenA''yAtA'svAdhyAyikaniyuktirityasyAmevA''dyadvAragAthA trystriNshsthaanm| sUtram 25(26) vyAviddhAdikAH shrutaashaatnaaH| ||ath caturthA'dhyayane asvaadhyaayniyuktiH|| ni0- asajjhAiyanijuttI vucchAmI dhIrapurisapaNNattaM / jaM nAUNa suvihiyA pavayaNasAraM uvalahaMti // 1321 // ni0- asajjhAyaM tu duvihaM AyasamutthaM ca parasamutthaM ca / jaMtattha parasamutthaM taM paMcavihaM tu nAyavvaM // 1322 // A adhyayanamAdhyayanamAdhyAyaH zobhana AdhyAyaH svAdhyAyaH sa eva svAdhyAyikaMna svAdhyAyikamasvAdhyAyikaMtatkAraNamapicarudhirAdi kAraNe kAryopacArAt asvAdhyAyikamucyate, tadasvAdhyAyikaM dvividhaM-dviprakAram, mUlabhedApekSayA dvividhameva, dvaividhyaM pradarzayati- AyasamutthaM ca parasamutthaM ca AtmanaH samutthaM-svavraNodbhavaM rudhirAdi, cazabdaH svagatAnekabheda 4.6 asvaadhyaayniyuktiH| niyuktiH 1321-22 pratijJAdiH asvAdhyAya bhedAH / // 1292 // Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1293 // pradarzakaH, parasamutthaM-saMyamaghAtakAdi, caH pUrvavat, tattha jaMparasamutthaM- parodbhavaMtaM paJcavidhaMtu-paJcaprakAraM muNeyavvaM jJAtavyamiti 4. caturthagAthArthaH / / 1321-1322 // tatra bahuvaktavyatvAt parasamutthameva paJcavidhamAdAvupadarzayati madhyayanam pratikramaNaM, ni0- saMjamaghAuvaghAe sAdivve vuggahe ya sArIre / ghosaNayamiccharaNNo koI chalio pamAeNaM // 1323 / / 4.6 asvAsaMyamaghAtakaM saMyamavinAzakamityarthaH, tacca mahikAdi, utpAtena nirvRttamautpAtikam, tacca pAMzupAtAdi, saha divyaiH sAdivyaM / | dhyAya | niyuktiH| / tacca gandharvanagarAdi divyakRtaM sadivyaM vetyarthaH, vyudhazceti vyudgahaH- saGgrAmaH, asAvapyasvAdhyAyikanimittatvAt tathocyate, niyuktiH zArIraM tiryagmanuSyapudgalAdi, eyaMmi paMcavihe asajjhAe sajjhAyaMkareMtassa AyasaMjamavirAhaNA, tattha diTuMto, ghosaNayamiccha, |1323-24 ityAdergAthAzakalasyArthaH kathAnakAdavaseya iti gAthAsamudAyArthaH, adhunA gAthApazcArdhAvayavArthapratipAdanAyAha pratijJAdiH asvAdhyAya ni0- micchabhayaghosaNa nive hiyasesA te udaMDiyA rnnnnaa| evaM duhaodaMDo surapacchitte iha pare ya / / 1324 // bhedAH / khiipaiTThiyaM NayaraM, jiyasattU rAyA, teNa savisae ghosAviyaM jahA meccho rAyA Agacchai, to gAmakUlaNayarANi mottuM samAsanne dugge ThAyaha, mA viNassihiha, je ThiyA raNo vayaNeNa duggAdisuteNa viNaTThA, je puNa Na ThiyA te micchayA(pAI)hi viluttA, te puNo raNNA ANAbhaMgo mama kaotti jaMpi kaMpi hiyasesaM taMpi daMDiyA, evamasajjhAe sajjhAyaM kareMtassa ubhao daMDo, suratti devayA pachalai pacchittetti- pAyacchittaM ca pAvai iha tti ihaloe pare tti paraloe NANAdi viphalatti gaathaarthH|| O etasmin paJcavidhe'svAdhyAyike svAdhyAyaM kurvata AtmasaMyamavirAdhanA, tatra dRssttaantH| 0 kSitipratiSThitaM nagaraM jitazatrU rAjA, tena svaviSaye ghoSitaM yathA 8 // 1293 // mleccho rAjA Agacchati tato grAmakUlanagarAdIni muktvA samAsanne durge tiSThata, mA vinasata, ye sthitA rAjJo vacanena durgAdiSu te na vinaSTAH, ye punarna sthitAste mlecchapattibhirviluptAH, te punA rAjJA AjJAbhaGgo mama kRta iti yadapi kimapi hRtazeSaM tadapi daNDitAH, evamasvAdhyAyike svAdhyAyaM kurvata ubhayato daNDaH, sura iti devatA pracchalati, prAyazcittamiti prAyazcittaM ca prApnoti, iheti ihaloke para iti paraloke jJAnAdIni viphalAnIti / ayaM dRSTAntopanayaH / H Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1294 // 1324 // (19500) imo diTuMtovaNao 4. caturthani0-rAyA iha titthayaro jANavayA sAhU ghosaNaM suttaM / meccho ya asajjhAo rayaNadhaNAiMca nANAI // 1325 / / madhyayanam pratikramaNaM, jahA rAyA tahA titthayaro, jahA jANavayA tahA sAhU, jahA ghosaNaM tahA suttaM- asajjhAie sajjhAyapaDisehaMgati, jahA 4.6 asvAmeccho tahA asajjhAomahigAdi, jahA rayaNadhaNAi tahANANAdINi mahigAdIhi avihIkAriNo hIraMti gAthArthaH // 1325 // dhyAyani0-thovAvasesaporisimajjhayaNaM vAvijo kuNai sou|nnaannaaisaarrhiyss tassa chalaNA usaMsAro // 1326 // 8 niyuktiH| niyuktiH thovAvasesaporisi kAlavelatti jaMbhaNiyaM hoi, evaM so utti saMbaMdho, ajjhayaNaM- pATho avisaddAo vakkhANaM vAvi jo |1325-26 kuNai ANAdilaMghaNe NANAisArarahiyassa tassa chalaNA u saMsArotti-NANAdivephallattaNao ceva gaathaarthH|| 1326 // pratijJAdiH asvAdhyAya tatrA''dyadvArAvayavArthapratipAdanAyAha bhedAH / ni0- mahiyA ya bhinnavAse saccittarae ya saMjame tivihaM / dave khitte kAle jahiyaM vA jacciraM savvaM // 1327 // niyuktiH mahiya tti dhUmigA bhinnavAse yatti buDhdAdau sacittarae tti araNNe vAuddhayapuDhaviraetti bhaNiyaM hoi, saMjamaghAiyaM evaM tiviha 1327 mahikAdihoi, imaM ca davve tti taM ceva davvaM mahigAdi khette kAle jahiM ve ti jahiM khette mahigAdi paDaijacciraM kAlaM savvaM ti bhAvao svruupm| yathA rAjA tathA tIrthakaro yathA jAnapadAstathA sAdhavo yathA ghoSaNaM tathA sUtraM asvAdhyAyike svAdhyAyapratiSedhakamiti, yathA mlecchastathA'svAdhyAyo mahikAdiH, yathA ratnadhanAdi tathA jJAnAdIni mahikAdibhiravidhikAriNo hiynte| (r) stokAvazeSA pauruSIti kAlaveleti yaddhaNitaM bhavati, evaM sa tvitisambandhaH, adhyayanaM pAThaH apizabdAt vyAkhyAnaM vApi yaH karoti AjJAdyullaGghane jJAnAdisArarahitasya tasya chalanA tu saMsAra iti jnyaanaadevaiphlyaadev| 0 mahiketi dhUmikA bhinnavarSamiti buddAdau sati sacittaM raja iti araNye vAtodbhUtaM pRthvIraja iti bhaNitaM bhavati, saMyamaghAtakamevaM trividhaM bhavati, idaM ca dravya iti tadeva dravyaM mahikAdi kSetre kAle yatraiveti- yatra kSetre mahikAdi patati yAvantaM kAlaM (vA patati) sarvamiti bhAvataH // 1294 // Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1295 // svruupm| ThANabhAsAdi pariharijjai iti gAthAsamudAyArthaH ||1327||avyvaarthN tu bhASyakAraH svayameva vyAcaSTe, iha paJcavidhAsajjhAi 4. caturthayassa, taM kaha parihariyavvamiti?, tappasAhago imo diTuMto madhyayanam pratikramaNaM, ni0- duggAitosiyanivo paMcaNhaM dei icchiyapayAraM / gahie ya dei mullaMjaNassa aahaarvtthaaii||1328|| 4.6 asvAegassa raNNo paMca purisA, te bahusamaraladdhavijayA, aNNayA tehiM accaMtavisamaM duggaMgahiyaM, tesiM tuTTho rAyA icchiyaM nagare / dhyAya niyuktiH| payAraM dei, jaMte kiMci asaNAi vA vatthAigaM ca jaNassa gihUti tassa veyaNayaMsavvaM rAyA payacchai iti gaathaarthH||1328 // niyuktiH ni0- ikveNa tosiyataro gihamagihe tassa savvahiM viyare / ratthAIsucauNhaM evaM paDhamaMtu savvattha // 1329 // 1328-29 tesiM paMcaNhaM purisANaM egeNa tosiyayaro tassa gihAvaNaTThANesu savvattha icchiyapayAraM payacchai, jo ete diNNapayAre mahikAdiAsAejjA tassa rAyA daMDaM karei, esa diTuMto, imo uvasaMhAro- jahA paMca purisA tahA paMcavihA- sajjhAiyaM, jahA so egola abbhahitataro puriso evaM paDhamaM saMjamovaghAiyaM savvaM tattha ThANAsaNAdi, taMmi vaTTamANe Na sajjhAo neva paDilehaNAdikAvi ceTThA kIrai, iyaresu causu asajjhAiesu jahA te cauro puriso ratthAisu ceva aNAsAiNijjA tahA tesu sajjhAo ceva na sthAnabhASAdi parihiyate / iha paJcavidhAsvAdhyAyikasya, tat kathaM pariharttavyamiti?, tatprasAdhako'yaM dRSTAntaH-0 ekasya rAjJaH paJca puruSAH, te bahusamaralabdhavijayAH, anyadA tairatyantaviSamo durgo gRhItaH, tebhyastuSTo rAjA IpsitaM nagare pracAraM dadAti, yatte kiJcidazanAdi vA vastrAdikaM vA janasya gRhNanti tasya vetanaM sarva rAjA prayacchati / 0 teSAM pazcAnAM puruSANAmekena toSitataraH, tasmai gRhApaNasthAneSu sarvatrepsitaM pracAraM prayacchati, ya etAn dattapracArAn AzAtayet tasya rAjA daNDaM karoti, eSa dRSTAnto 38 // 1295 // 'yamupasaMhAra:- yathA paJca puruSAstathA paJcavidhAsvAdhyAyikam, yathA sa eko'bhyadhikataraH, puruSa evaM prathama saMyamopaghAtikaM sarvaM tatra sthAnAsanAdi, tasmin vartamAne na 8 svAdhyAyo naiva pratilekhanAdikA'pi ceSTA kriyate, itareSu caturSu asvAdhyAyikeSu yathA te catvAraH puruSA rathyAdiSvevAnAzAtanIyAstathA teSu svAdhyAya eva na - Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1296 // dhyAya kIrai,sesA savvA ceTThA kIrai AvassagAdi ukvAliyaM ca paDhijjai / mahiyAitivihassa saMjamovaghAissa imaM vakkhANaM 4. caturthabhA0- mahiyA ugabbhamAse saccittarao aiisiaayNbo| vAse tinni payArA bubbuatavvaja phusie ya // 218 // (216) madhyayanam pratikramaNaM, mahiya tti dhUmiyA, sAyakattiyamaggasirAisugabbhamAsesu havai, sAya paDaNasamakAlaMceva suhumattaNaosavvaM AukAya 4.6 asvAbhAviyaM kareti, tattha takkAlasamayaM ceva savvaceTThA niraMbhaMti, vavahArasaccitto puDhavikkAo araNNo vAubbhUo Agaorao niyuktiH| bhannai, tassa sacittalakkhaNaM vaNNao IsiM AyaMbo disaMtare dIsai, sovi niraMtarapAeNa tiNhaM- tidiNANaM parao savvaM niyuktiH puDhavIkAyabhAviyaM kareti, tatrotpAtazaGkAsaMbhavazca / bhinnavAsaM tivihaM- budbudAdi, jattha vAse paDamANe udage buddA bhavanti taMja |1328-29 bubbuyavarisaM, tehiM vajjiyaM tavvajaM, suhumaphusArehiM paDamANehiM phusiyavarisaM, etesiM jahAsaMkhaM tiNhapaMcasattadiNaparao savvaM mahikAdi svruupm| AukAyabhAviyaM bhvi||1329|| saMjamaghAyassasavvabhedANaM imo cauvviho parihAro davve khette' pacchaddhaM, asya vyAkhyA- bhASyaH bhA0- davve taMciya davvaM khitte jahiyaM tu jacciraM kaalN| ThANAibhAsa bhAve muttuM ussAsaummese // 219 // (217) 218-219 davvaotaMceva davvaM mahiyA saccittarao bhiNNavAsaMvA pariharijar3a khettejahiM paDaitti-jahiM khettetaM mahiyAi paDai tahiM kriyate zeSA sarvA ceSTA kriyate AvazyakAdi utkAlikaM ca ptthyte| mahikAditrividhasya saMyamopaghAtikasyedaM vyAkhyAnaM-0 mahiketi dhUmikA, sA ca & kArtikamArgazira AdiSu garbhamAseSu bhavati, sA ca patanasamakAlameva sUkSmatvAt sarvamapkAyabhAvitaM karoti, tatra tatkAlasamayameva sarvAM ceSTAM niruNaddhi, vyavahArasacittaH pRthvIkAya AraNyaM vAyuddhataM AgataM rajo bhaNyate, tasya sacittalakSaNaM varNata ISadAtAnaM digantare dRzyate, tadapi nirantarapAtena tridinyAH parataH sarva pRthvIkAyabhAvita kroti| bhinnavaSastrividhaH, yatra varSe patati udake budrudA bhavanti sa budrudavarSaH, tairvarjitastadvarjaH, sUkSmairbindubhiH patadbhiH binduvrssH| eteSAM yathAsaMkhyaM tripaJcasaptadinebhyaH // 1296 // parataH sarvaM apkAyabhAvitaM bhavati, saMyamaghAtakAnAM sarvabhedAnAmayaM caturvidhaH parihAra:-'khette jahiM paDai jacciraM kAlaM' ityapi pustkaantre| mottuM ussAsaummesaM' iti paatthaantrN| 0 dravyatastadeva dravyaM mahikA sacittarajo bhinnavarSoM vA parihriyate, kSetre yatra patati- yatra kSetre tat mahikAdi patati tatraiva Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhyayanam zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1297 // ceva pariharijai, jaccirakAla nti paDaNakAlAo Arabbha jacciraM kAlaM bhavati ThANAibhAsa bhAve tti bhAvaoThANe tti kAussaggaM 4. caturthana kareti, na ya bhAsai, AisaddAo gamaNapaDilehaNasajjhAyAdi na kareti, mottuM ussAsaummese tti mottuM ti Na paDisijjhaMti pratikramaNaM, ussAsAdiyA, azakyatvAt jIvitavyAghAtakatvAcca, zeSAH kriyAH sarvA niSidhyante, esa ussaggaparihAro, AiNNaM punn| saccittarae tiNNi bhiNNavAse tiNNi paMca satta diNNA, ao paraM sajjhAyAdi savvaM na kareti, aNNe bhaNaMti- bubbuyavarise niyuktiH| bubbuyavajjie ya ahorattA paMca, phusiyavarise satta, ao paraM AukkAyabhAvie savvA ceTThA niraMbhaMtitti gAthArthaH // 219 // niyuktiH 4.6asvAdhyAya kaha? 1330 saMyamopaghAtike ytnaa| ni0- vAsattANAvariyA nikkAraNa ThaMti kaji jynnaae| hatthatthaMgulisannA puttAvariyA va bhAsaMti // 1330 // nikAraNe vAsakappaM-kaMbalI(tA) epAuyA nihuyA savvabbhaMtare ciTThati, avassakAyavve vattavve vA kajje imA jayaNAhattheNa bhamuhAdiacchiviyAreNa aMgulIe vA sannatti- imaM karehitti, aha evaM NAvagacchai, muhapottIyaaMtariyAe jynnaae| bhAsaMti, gilANAdikajje vAsAkappapAuyA gacchaMti tti // 1330 // saMjamaghAetti dAraM gayaM / iyANiM uppAetti, tatthaka parihiyate, yAvacciraM kAlamiti patanakAlAdArabhya yAvacciraM kAlaM bhavati, sthAnAdibhASA bhAva iti bhAvataH sthAnamiti kAyotsargaM na karoti, na ca bhASate, AdizabdAt gamanapratilekhanAsvAdhyAyAdi na karoti, muktvocchrAsonmeSAniti muktveti na pratiSidhyante ucchrAsAdayaH / eSa utsargaparihAraH, AcaraNA punaH sacittarajasi 8 trINi bhinnavarSe trINi paJca sapta dinAni, ataH paraM khAdhyAyAdi sarvaM na karoti, anye bhaNanti- budavarSe budavarjite ca ahorAtrANi paJca binduvarSe sapta, ataH8 paramapkAyabhAvitatvAt sarvAzceSTA nirunnddhi| kthN| 0 niSkAraNe varSAkalpaH- kambalaH tena prAvRtA nibhRtAH sarvAbhyantare tiSThanti, avazyakarttavye avazyavaktavye vA kArye iyaM yatanA- hastena bhrakuTyAdyakSivikAreNAGgalyA vA saMjJayanti- idaM kurviti, athaivaM nAvagacchati mukhavastrikayA'ntaritayA yatanayA bhASante, glAnAdikArye varSAkalpaprAvRtA gcchntiiti| saMyamaghAtaka iti dvAraM gatam / idAnImautpAtikamiti, tatra / Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1298 // dhyAya ni0- paMsUamaMsaruhire kesasilAvuTThi taha rugghaae|mNsruhire ahoratta avasese jacciraM suttaM // 1331 // 4. caturthadhUlIvarisaM maMsavarisaM ruhiravarisaM kesa tti kesavarisaM karagAdi silAvarisaM rayugghAyapaDaNaM ca, eesiM imo parihAro- madhyayanam pratikramaNaM, maMsaruhire ahorattaM sajjhAo na kIrai, avasesA paMsumAiyA jacciraM kAlaM paDaMti tattiyaM kAlaM suttaM naMdimAiyaM na paDhaMtitti 4.6 asvAgAthArthaH / / 1331 // paMsurayugghAyANa imaM vakkhANaMni0- paMsUaccittarao rayassilAo disA rugghaao| tattha savAe nivvAyae ya suttaM pariharaMti / / 1332 // | niyuktiH| | niyuktiH dhUmAgAro ApaMDuro rao accitto ya paMsU bhaNai, mahAskandhAvAragamanasamudbhUta iva vizrasApariNAmataH samantAdreNupatanaM |1331-33 rajaudghAto bhaNyate, ahavA esa rao ugghADau puNa paMsuriyA bhaNNai / eesuvAyasahiesunivvAesu vA suttaporisiM na kretitti| caitrIya kAyotsarge gaathaarthH||1332|| kiM cAnyat ni0-sAbhAviya tinni diNA sugimhae nikkhivaMti jai jogaM / to taMmi paDataMmI karaMti saMvaccharajjhAyaM // 1333 // ee paMsurauugghAyA sAbhAviyA havejjA asAbhAviyA vA, tattha asabbhAviyA je NigyAyabhUmikaMpacaMdoparAgAdidivvasahiyA, erisesu asAbhAviesu kaevi ussagge na kareMti sajjhAyaM, sugimhae tti yadi puNa cittasuddhapakkhadasamIe avaraNhe | 0 dhUlivarSo mAMsavarSo rudhiravarSaH kezeti kezavarSaH karakAdiH zilAvarSaH rajauddhAtapatanaM ca, eteSAmayaM parihAra:- mAMsarudhirayorahorAtraM svAdhyAyo na kriyate, avazeSAH pAzvAdikA yAvacciraM kAlaM patanti tAvantaM kAlaM sUtraM- nandyAdikaM na paThantIti / pAMzurajauddhAtayoridaM vyAkhyAna-0 dhUmAkAra ApANDuzca rajaH acittazca pAMzurbhaNyate athavaiSa raja udghAtastu punaH pAMzurikA bhaNyate, eteSu vAtasahiteSu nivAteSu vA sUtrapauruSarSI na krotiiti| etau pAMzurajauddhAtau svAbhAviko bhavetAmasvAbhAviko vA, tatrAsvAbhAviko yo nirghAtabhUmikampacandroparAgAdidivyasahitau, IdRzayorasvAbhAvikayoH kRte'pi kAyotsarge na kurvanti svAdhyAyam, sugrISmaka iti yadi punazcaitrazuddhapakSadazamyA aparAhe - svaadhyaayH| // 1298 // Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1299 // jogaM nikkhivaMti dasamIo pareNa jAva puNNimA etthaMtare tiNNi diNA uvaruvariM acittaraugghADAvaNaM kAussaggaM kareMti terasimAdIsuvA tisu diNesu to sAbhAvige paDate'vi saMvaccharaM sajjhAyaM kareti, aha ussaggaM na kareMti to sAbhAvie ya paDate sajjhAyaM na karetitti gAthArthaH // 1333 // uppAetti gayaM, idANiM sAdivvetti dAraM, tacca ni0- gaMdhavvadisAvijukkagajie jUajakkhaAlitte / ikvikka porisI gajjiyaM tu do porasI haNai // 1334 // gaMdharvaM- nagaraviuvvaNaM, disAdAhakaraNaM vijubhavaNaM ukkApaDaNaM gajjiyakaraNaM, jUvago vakkhamANalakkhaNo, jakkhAdittaMjakkhuddittaM AgAse bhavai / tattha gaMdhavvanagaraM jakkhuddittaM ca ee niyamA divvakayA, sesA bhayaNijjA, jeNa phuDaM na najaMti teNa tesiM parihAro, ee puNa gaMdhavvAiyA savve ekkekkaM porisiM uvahaNaMti, gajjiyaM tu do porisI uvahaNaitti gAthArthaH // 1334 // ni0-disidAha chinnamUlo ukka sarehA pagAsajuttA vaa| saMjhAcheyAvaraNo u jUvao sukki diNa tinni // 1335 // anyatamadigantaravibhAge mahAnagarapradIptamivodyotaH kintUpari prakAzo'dhastAdandhakAraH IdRk chinnamUlo digdAhaH, ukkAlakkhaNaM-sadehavaNNaM rehaM kareMtI jA paDai sA ukkA, rehavirahiyA vA ujjoyaM kareMtI paDai sAvi ukkA / juvago tti saMjhappahA yoga nikSipanti dazamItaH parataH yAvat pUrNimA atrAntare trIn divasAn uparyupari acittarajaudghAtanArthaM kAyotsargaM kurvanti trayodazyAdiSu vA triSu divaseSu tadA svAbhAvikayoH patatorapi saMvatsaraM svAdhyAyaM kurvanti, athotsargaM na kurvanti tadA svAbhAvike patati svAdhyAyaM na karoti / autpAtikamiti gatam, idAnIM sAdivyamiti dvAram, tacca-0 gAndharvaM nagaravikurvaNaM digdAhakaraNaM vidyudbhavanaM ulkApatanaM garjitakaraNaM yUpako- vakSyamANalakSaNaH yakSAdIptaM- yakSoddIptamAkAze bhavati, tatra gAndharvanagara yakSoddIptaM ca ete niyamAt devakRte, zeSANi bhajanIyAni, yena sphuTaM na jJAyante tena teSAM prihaarH| ete gAndharvAdikAH punaH sarve ekaikAM pauruSImupaghnanti, garjitaM tu dve OM paurussyaavuphnti| ulkAlakSaNaM- svadehavarNAM rekhAM kurvantI yA patati solkA rekhAvirahitA vodyotaM kurvantI patati sApyulkA / yUpaka iti sandhyAprabhA - |4.6 asvaadhyaayniyuktiH| niyuktiH 1334-35 saadivyN| akAlasvAdhyAye dossaaH| // 1222 // Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhyayanam zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1300 // dhyAya caMdappahA ya jeNaM jugavaM bhavaMti teNa jUvago, sA ya saMjhappahA caMdappabhAvariyA NipphiDaMtI na najai suktapakkhapaDivagAdisu / 4. caturthadiNesu, saMjhAcheyae aNajjamANe kAlavelaM na muNaMti tao tinni diNe pAusiyaM kAlaM na geNhaMti-tisu diNesu pAusiya pratikramaNaM, suttaporisiM na kareMti tti gaathaarthH||1335 / / 4.6 asvAni0- kesiMci huMti'mohA u jUvao tA ya huMti AinnA / jesiM tu aNAinnA tesiM kira porisI tinni // 1336 // niyuktiH| jagassa subhAsubhakammanimittuppAo amoho- AiccakiraNavikArajaNio, AiccamudayatthamaAyaMto(bo)kiNhasAmo niyuktiH vA sagaDuddhisaMThio daMDo amohatti sa eva juvago, sesaM kNtthN||1336 / / kiM cAnyat 1336-37 saadivyN| ni0- caMdimasUruvarAge nigghAe guMjie ahorattaM / saMjhA cau pADieyA jaMjahi sugimhae niymaa||1337|| akAlacaMdasUrUvarAgogahaNaM bhannai-eyaM vakkhamANaM,sAbhre nirabhre vA gagane vyantarakRto mahAgarjitasamo dhvani nirghAtaH, tasyaiva vA svAdhyAye dossaaH| vikAro guJjAvaJjito mhaadhvnirgunyjitN|saamnnnno eesucausuvi ahorattaM sajjhAona kIrai, nigghAyaguMjiesu visesobitiyadiNe jAva sA velA No ahorattacheeNa chijjai jahA annesu asajjhAesu, saMjhA cau'tti aNudie sUrie majjhaNhe candraprabhA ca yena yugapad bhavatastena yUpakaH, sA ca sandhyAprabhA candraprabhAvRtA gacchantI na jJAyate zuklapakSapratipadAdiSu, dineSu, sandhyAcchede'jJAyamAne kAlavelAM na jAnanti tatastrIn divasAn prAdoSikaM kAlaM na gRhNanti triSu divaseSu prAdoSikasUtrapauruSIM na kurvntiiti| 0 jagataH zubhAzubhakarmanimitta utpAto'moghaH-8 AdityakiraNavikArajanitaH AdityodgamanAstamayane AtAmraH kRSNazyAmo vA zakaTorddhisaMsthito daNDo'mogha iti sa eva yUpaka iti, zeSaM knntthym| 0 candrasUryoparAgo // 1300 // grahaNaM bhaNyate, etat vakSyamANam, sAmAnyata eteSu caturdhvapi ahorAtraM svAdhyAyo na kriyate, nirghAtaguJjitayorvizeSaH- dvitIyadine yAvat sA velA nAhorAtracchedena hai chidyate yathA'nyeSvasvAdhyAyikeSu, 'sandhyAcatuSka' miti anudite sUrye madhyAhne, Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam dhyAya bhAga-B // 1301 // asthamaNe aDaratte ya, eyAsu causu sajjhAyaM na kareMti puvvuttaM, pADivae tti cauNhaM mahAmahANaM causu pADivaesu sajjhAyaM na 4. caturthakareMtitti, evaM annapi jaMti- mahaM jANejA jahiMti- gAmanagarAdisu taMpi tattha vajejjA, sugimhae puNa savvattha niyamA madhyayanam pratikramaNaM, asajjhAo bhavati, ettha aNAgADhajogA nikkhivaMti niyamA AgADhA na nikkhivaMti, na paDhaMtitti gAthArthaH // 1337 // ke 4.6 asvAya te puNa mahAmahAH?, ucyante niyuktiH| ni0- AsADhI iMdamaho kattiya sugimhae ya boddhavve / ee mahAmahA khalu eesiM ceva pADivayA // 1338 // niyuktiH AsADhI- AsADhapunimA, iha lADANa sAvaNapunnimAe bhavati, iMdamaho AsoyapunnimAe bhavati, kattiya tti kattiyapunnimAe 1338-39 ceva sugimhao- cettapuNNimA, ee aMtimadivasA gahiyA, AI u puNa jattha jattha visae jao divasAo mahamahA pavattaMti saadivyN| akAlatao divasAo Arabbha jAva aMtadivaso tAva sajjhAo na kAyavvo, eesiM ceva puNNimANaMtaraMje bahulapaDivayA caurola svAdhyAye tevi vajjiyatti gaathaarthH||1338|| paDisiddhakAle kareMtassa ime dosA dossaaH| ni0- kAmaMsuovaogo tavovahANaM aNuttaraM bhaNiyaM / paDisehiyaMmi kAle tahAvikhalu kammabaMdhAya // 1339 // - astamayane ardharAtre ca, etAsu catasRSu svAdhyAyaM na kurvanti pUrvoktam, 'pratipada' iti caturNA mahAmahAnAM catasRSu pratipatsu svAdhyAyaM na kurvantIti, evamanyamapi / yamiti mahaM jAnIyAt, yatreti grAmanagarAdiSu tamapi tatra varjayet, sugrISmake punaH sarvatra niyamAdasvAdhyAyo bhavati, atrAnAgADhayogA nikSipyante niyamAtU AgADhAna na8 nikSipanti, na ptthntiiti| ke ca punaste mahAmahAH?, ucyante-0 ASADhI ASADhapUrNimA iha lATAnAMzrAvaNapUrNimAyAM bhavati, indramaha azvayukpUrNimAyAM bhavati,8 kArtika iti kArtikapUrNimAyAmeva sugrISmakaH- caitrapUrNimA, ete'ntyadivasA gRhItAH Adistu punaryatra yatra deze yato divasAt mahAmahAH pravartante tato divasAdArabhya yAvadantyo divasastAvat svAdhyAyo na karttavyaH, etAsAmeva pUrNimAnAmanantarA yAH kRSNapratipadazcatasrastA api varjitA iti / pratiSiddhakAle kurvata ime doSAH // 1301 // Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 / / 1302 // ni0- chalayA va sesaeNaM pADivaesuMchaNANusajjaMti / mahavAulattaNeNaM asAriANaMca sNmaanno||1340|| 4. caturthani0- annayarapamAyajuyaM chalija appiTTiona uNa juttaM / addhodahiTThiipuNa chalija jynnovuttNpi||1341|| madhyayanam pratikramaNaM, sarAgasaMjaosarAgasaMjayattaNao iMdiyavisayAannayarapamAyajutto havijja sa visesao mahAmahesutaM pamAyajuttaM paDaNIyA 4.6 asvAdevayA chalejja / appiDDiyA khettAdi chalaNaM kareja, jayaNAjuttaM puNa sAhuM jo appiDDio devo addhodahIo UNaThiIo na dhyAya niyuktiH| cae chaleu, addhasAgarovamaThitIo puNa jayaNAjuttaMpi chlejjaa| atthi se sAmatthaM jaM taMpi puvvavarasaMbaMdhasaraNao koi niyuktiH chalejatti gaathaarthH||1339-1340-1341|| caMdimasUruvarAgatti asyA vyAkhyA 1340-42 ni0- ukkoseNa duvAlasa caMdu jahanneNa porisI atttth|suuro jahanna bArasa porisi ukkosa do atttth||1342|| saadivyN| akAlacado udayakAle gahio saMdUsiyarAIe cauro aNNaM ca ahorattaM evaM duvAlasa, ahavA uppAyagahaNe savvarAiyaM gahaNaM, svAdhyAye saggaho ceva nibuDDo saMdUsiyarAIe cauro aNNaM ca ahorattaM evaM bArasa / ahavA ajANao, abbhachaNNe saMkAe na najai, dossaa:| kevalaM grahaNam, parihariyA rAI pahAe diLaM saggaho nibbuDo aNNaMca ahorattaM evaM duvaals| evaM caMdassa, sUrassa atthamaNagahaNe sarAgasaMyataH sarAgasaMyatatvAdindriyaviSayAdyanyatarapramAdayukto bhavet sa vizeSato mahAmaheSu taM pramAdayuktaM pratyanIkA devatA chalet- alparddhikA kSiptAdicchalanAM / kuryAt, yatanAyuktaM punaH sAdhuM yo'lparddhiko devo'|dadhita Unasthitiko na zaknoti chalayitum, ardhasAgaropamasthitikaH punaryatanAyuktamapi chalet, asti tasya sAmarthyaM yattamapi pUrvAparasambandhasmaraNataH kazcit chalediti / candra udayakAle gRhItaH saMdUSitarAtrezcatvAraH anyaccAhorAtramevaM dvAdaza, athavA utpAtagrahaNe sarvarAtrikaMTha grahaNam, sagraha eva brUDitaH saMdUSitarAtrezcatvAraH anyaccAhorAtramevaM dvAdaza, athavA ajAnataH abhracchanne zaGkAyAM na jJAyate, kevalaM grahaNam, parihatA rAtriH, prabhAte dRSTam,8 sagraho baDitaH, anyacAhorAtramevaM dvAdaza, evaM candrasya, sUryasya tu astamayanagrahaNe, 2 // Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1303 // saggahanibbuDo, uvahayarAdIe cauro aNNaM ca ahorattaM evaM bArasa / aha udayaMto gahio to saMdUsie ahoratte aTTha aNNaM calA ahorattaM pariharai evaM solasa, ahavA udayavelAe gahio uppAiyagahaNeNa savvaM diNaM gahaNaM houM saggaho ceva nibbuDo, pratikramaNaM, saMdUsiyassa ahorattassa aTTha aNNaM ca ahorattaM evaM solasa / ahavA abbhacchanne na najai, kevalaM hohiti gahaNaM, divasao 4.6 asvAsaMkAe na paDhiyaM, atthamaNavelAe diTuM gahaNaM saggaho nibbuDo, saMdUsiyassa aTTha aNNaM ca ahorattaM evaM solasatti gAthArthaH dhyAya niyuktiH| // 1342 // niyuktiH ni0- saggahanibbuDa evaM sUrAI jeNa huMti'horattA / AinnaM diNamukke succiya divaso arAI y||1343|| 1343 saadivyN| saggahanibbuDe ega ahorattaM uvahayaM, kahaM?, ucyate, sUrAdI jeNa hoMti'horattaM, sUraudayakAlAo jeNa ahorattassa AdI akAlabhavati taM pariharittuM saMdUsiaM aNNaMpi ahorattaM parihariyavvaM / imaM puNa AinnaM-caMdo rAtIe gahio rAI ceva mukko tIse rAI svAdhyAye sesaM vajjaNIyaM, jamhA AgAmisUrudae ahorattasamattI, sUrassavi diyAgahio diyA ceva mukko tasseva divasassa mukkasesaM rAI dossaaH| ya vajaNijjA / ahavA saggahanibbuDe evaM vihI bhaNio, tao sIso pucchai- kahaM caMde duvAlasa sUre solasa jAmA?, sagraho brUDitaH, upahatarAtryAzcatvAro'nyaccAhorAtramevaM dvAdaza, athodgacchan gRhItaH tataH saMdUSitAhorAtrasyASTau anyaccAhorAtraM parihiyate evaM SoDaza, athavodayavelAyAM gRhItaH autpAtikagrahaNena, sarvaM dinaM grahaNaM bhUtvA sagraha eva brUDitaH, saMdUSitasyAhorAtrasyASTau anyaccAhorAtramevaM SoDaza, athavA'bhracchanne na jJAyate kevalaM bhaviSyati grahaNam, divase zaDyA na paThitam, astamayanavelAyAM dRSTaM grahaNaM sagraho brUDitaH, saMdUSitasyASTa anyaccAhorAtramevaM ssoddsheti| 0 sagrahe baDite ekamahorAtramupahatama,8 kathaM ? ucyate, sUryAdIni yena bhavantyahorAtrANi- sUryodayakAlAt yenAhorAtrasyAdirbhavati, tat parihatya saMdUSitamanyadapyahorAtraM pariharttavyam, idaM punarAcIrNaM- candro rAtraula gRhIto rAtrAveva muktastasyA rAtreH zeSaM varjanIyam, yasmAdAgAmini sUryodaye'horAtrasamAptiH, sUryasyApi divA gRhIto divaiva muktastasyaiva divasasya muktazeSaM rAtrizca / vrjniiyaa| athavA sagrahe brUDite evaM vidhirbhaNitaH, tataH ziSyaH pRcchati- kathaM candre dvAdaza sUrya SoDaza yAmAH?,, // 1303 // Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1304 // AcArya Aha- sUrAdI jeNa hoMti'horattA, caMdassa niyamA ahorattaddhe gae gahaNasaMbhavo, aNNaM ca ahorattaM, evaM duvAlasa, 4. caturthasUrassa puNa ahorattAdIe saMdUsieyaraM ahorattaM pariharijjai eesolasatti gaathaarthH||1343 ||saadevttigyN, iyANiM vuggahetti madhyayanam pratikramaNaM, dAraM, tattha 4.6 asvAni0- voggaha daMDiyamAdI saMkhobhe daMDie ya kaalge| aNarAyae ya sabhae jaccira niddocca'horattaM // 1344 // dhyAyaasyA eva vyAkhyAnAntaragAthA niyuktiH| niyuktiH ni0-seNAhivaI bhoiya mayaharapuMsitthimallajuddhe y| loTTAibhaMDaNe vA gujjhaga uDDAhamaciyattaM // 1345 // 1344-45 imANa doNhavivakkhANaM-daMDiyassa vuggaho, AdisahAo seNAhivassa, doNhaM bhoiyANaMdoNhaMmayaharANaM doNhaM purisANaM daNDikAdidoNhaM itthiyANaM doNhaM mallANaM vA juddhaM, piTThAyagaloTTabhaMDaNe vA, AdisaddAo visayappasiddhAsu bhaMsalAsu / vigrahAH prAyo vyudgahe vidhiH| vyntrbhulaaH| tattha pamattaM devayA chalejjA, uDDAho niDhukkhatti, jaNo bhaNejjA- amhaM AvaipattANaM ime sajjhAyaM kareMti, aciyattaM havejjA, visahasaMkhoho paracakkAgame, daMDio kAlagao bhavati, aNarAyae tti raNNA kAlagae nibbhaevi jAva anno rAyA na Thavijjar3a, sabhae tti jIvaMtassavi raNo bohigehiM samaMtao abhiyaM, jacciraM bhayaM tattiyaM kAlaM sajjhAyaM na kareMti, - sUryAdIni yenAhorAtrANi bhavanti, candrasya niyamAdahorAtre'rdhe gate grahaNasaMbhavaH anyaccAhorAtramevaM dvAdaza, sUryasya punarahorAtrAditvAt saMdUSitetare ahorAtre parihiyete, ete SoDaza / sAdivyamiti gatam, idAnIM vyudha iti dvArama, tatra-0 anayordvayorapi vyAkhyAnaM- daNDikasya vyudgahaH, AdizabdAta senAdhipateH, dvayorbhojikayordvayomahattara-18 yordvayoH puruSayordvayoH striyordvayormallayorvA yuddham, pRSThAyataloTTabhaNDane vA, AdizabdAdviSayaprasiddhAsu bhaMsalAsu (klhvishessessu)| tatra pramattaM devatA chalayet / uDDAho // 1304 // nirduHkhA iti, jano bhaNet- asmAsu ApatprApteSu ime svAdhyAyaM kurvanti, aprItikaM bhavet, vRSabhasaMkSobhaH paracakrAgame, daNDikaH kAlagato bhavati, rAjJi kAlagate nirbhaye'pi yAvat anyo rAjA na sthApyate, sabhaya iti jIvato'pi rAjJo bodhikaiH samantato'bhidrutam, yAvacciraM bhayaM tAvantaM kAlaM svAdhyAyaM na kurvanti, 2 Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1305 // jaddivasaM suyaM niddoccaM tassa parao ahorattaM pariharai / esa daMDie kAlagae vihitti gAthArthaH / / 1345 / / sesesu imo vihI 4. caturthani0- taddivasabhoiAI aMto sattaNha jAva sjjhaao| aNahassaya hatthasayaM diTThi vivittaMmisuddhaMtu // 1346 / / madhyayanam pratikramaNaM, asyA eva vyAkhyAnagAthA 4.6 asvAni0- mayaharapagae bahupakkhie ya sattaghara aMtaramae vaa| niddakkhattiya garihA na paDhaMti saNIyagaMvAvi // 1347 // dhyAyaimINa doNhavi vakkhANaM- gAmabhoie kAlagae taddivasaMti- ahorattaM pariharaMti, AdisaddAo gAmaraTThamayaharo ahigAra niyuktiH| niyuktiH niutto bahusammaoya pagaobahupakkhiutti-bahusayaNo, bADagarahie ahivesejjAyare aNNaMmi vA aNNayaragharAo Arabbha 1346-47 jAva sattagharaMtaraM eesu maesu ahorattaM sajjhAo na kIrai, aha kareMti nihukkhattikAuMjaNo garahati akkoseja vA nicchubbhejja daNDikAdi vyudgahe vA, appasaddeNa vA saNiyaM kareMti aNupehaMti vA, jo puNa aNAho marati taM jai ubbhiNNaM hatthasayaM vajeyavvaM, aNubbhinnaM vidhiH| asajjhAyaM na havai tahavi kucchiyaMtikAuM AyaraNAo'vaTThiyaM hatthasayaM vjiji| vivittaMmi-pariTThaviyaMmi suddhaM tu taM ThANaM suddhaM bhavai, tattha sajjhAo kIrai, jai ya tassa na koi pariThaveMtao tAhe // 1347 // yaddivase zrutaM nidautyaM tasmAtparato'horAtraM parihiyate / eSa daNDike kAlagate vidhiH / zeSeSvayaM vidhiH| anayordvayorvyAkhyAnaM- grAmabhojike kAlagate taddivasamiti ahorAtra pariharanti, AdizabdAt grAmarASTramahattaro'dhikAra niyukto bahusaMmatazca prakRtaH, bahupAkSika iti bahusvajano, vATakarahite'dhipe vA zayyAtare anyasmin vA lI anyataragRhAdArabhya yAvat saptagRhAntaraM eteSu mRteSu ahorAtraM svAdhyAyo na kriyate, atha kurvanti nirdu khA itikRtvA jano garhate AkrozedvA niSkAzedvA. alpazabdena vA: zanaiH kurvanti anuprekSante vA, yaH punaranAtho mriyate tasya yadi punaruddhinnaM hastazataM varjayitavyam, anudinnaM asvAdhyAyikaM na bhavati tathApi kutsitamitikRtvA 8 AcaraNAto'vasthitaM hastazatAd varjayitavyam, vivikte- pariSThApite zuddhamiti tat sthAnaM zuddhaM bhavati-tatra svAdhyAyaH kriyate, yadi ca tasya na ko'pi pariSThApakastadA // 1305 // Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1306 // ni0- sAgAriyAi kahaNaM aNiccha rattiM vasahA vigicaMti / vikkinne vasamaMtAjaM diTTha saDheyare suddhA // 1348 // 4. caturthajadi natthi pariTThaveMtao tAhe sAgAriyassa AisaddAo purANasavassa ahAbhaddagassa imaM chaDDeha amha sajjhAo na sujjhai, madhyayanam pratikramaNaM, jadi tehiM chaDDio suddho, aha na chaDDeti tAhe aNNaM vasahiM maggaMti, aha aNNA vasahI na labbhai tAhe vasahA appasAgArie / 4.6 asvAvigicaMti / esa abhiNNe vihI, aha bhinnaM DhaMkamAdiehiM samaMtA vikkiNNaM diTuMmi vivittaMmi suddhA, adiDhe tAva gaveseMtehiM jaM dhyAya niyuktiH| diTuM taM savvaM vivittaMti chaDDiyaM, iyaraMmi adiTuMmi tatthatthevi suddhA- sajjhAyaM kareMtANavi na pacchittaM, ettha evaM pasaMgao niyuktiH bhaNiyaMti gaathaarthH|| 1348 / / vuggahetti gayaM, iyANiM sArIretti dAraM, tattha 1348 daNDikAdi_ ni0-sArIraMpiya duvihaM mANusa tericchiyaM samAseNaM / tericchaM tattha tihA jalathalakhahajaM cauddhA u||1349|| vyudgahe sArIramavi asajjhAiyaM duvihaM- mANusasarIraruhirAdi tericchaM asajjhAiyaM ca / ettha mANusaM tAva ciThThau, tericchaM tAva vidhiH| bhaNAmi, taM tivihaM-macchAdiyANa jalajaMgavAiyANa thalajaM mayUrAiyANa khahayaraM / eesiM ekkekaMdavvAiyaM cauvvihaM, ekkekassa niyuktiH 1349 vA davvAdio imo cauddhA parihArotti gaathaarthH||1349|| jalasthala0 yadi nAsti pariSThApakastadA sAgArikasya AdizabdAt purANazrAddhasya yathAbhadrakasyemaM tyaja asmAkaM svAdhyAyo na zudhyati, yadi taistyaktaH zuddhaH, atha na khacarANAM zoNitAdau tyajanti tadA'nyAM vasatiM mArgayanti, athAnyA vasatirna labhyate tadA vRSabhA alpasAgArike tyajanti, eSo'bhinne vidhiH, atha bhinnaM DhaGkAdibhiH samantAt vikIrNe dRSTe vivikte zuddhAH adRSTe tAvat gaveSayadbhiryadRSTaM tat sarvaM pariSThApitam, itarasmin- adRSTe tatrasthe'pi zuddhAH- svAdhyAyaM kurvatAmapi na prAyazcittam, atraitat prasaGgato 3 8 // 1306 // bhaNitam / vyudha iti gatam, idAnIM zArIramiti dvAraM tatra-0 zArIramapi asvAdhyAyikaM dvividhaM- mAnuSyazarIrarudhirAdi tairazvamasvAdhyAyaM ca, atra mAnuSyaM tAvattiSThatu 8 tairazcaM tAvadbhaNAmi- tattrividhaM- matsyAdInAM jalajaM gavAdInAM sthalajaM mayUrAdInAM khacarajam, eteSAmekaikaM dravyAdikaM caturvidham, ekaikasya vA dravyAdiko'yaM caturdhA parihAra iti| 8 vidhiH| Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1307 // ni0- paMciMdiyANa dave khette saTThihattha puggalAinnaM / tikurattha mahaMtegA nagare bAhiM tu gAmassa // 1350 // paMciMdiyANaruhirAidavvaM asajjhAiyaM, khettao sahitthabbhaMtare asajjhAiyaM, paraona bhavai, ahavA khettao poggalAdiNNaMpoggalaM maMsaM teNa savvaM AkiNNaM- vyAptaM, tassimo parihAro- tihiM kuratthAhiM aMtariyaM sujjhai, Arao na sujjhai, aNaMtaraM dUraTThiyaM na sujjhai / mahaMtaratthA- rAyamaggo jeNa rAyA balasamaggo gacchai devajANaraho vA vivihA ya AsavAhaNA gacchaMti, sesA kuratthA, esA nagare vihI, gAmassa niyamA bAhiM, ettha gAmo avisuddhaNegamanayadarisaNeNa sImApajaMto, paragAme sImAe sujjhaitti gAthArthaH // 1350 // ni0- kAle tiporasi'TTa va bhAve suttaM tu naMdimAIyaM / soNiya maMsaMcammaM aTThI viya huMti cattAri // 1351 // & tiriyamasajjhAyaM saMbhavakAlAo jAva taiyA porusI tAva asajjhAiyaM parao sujjhai, ahavA aThujAmA asajjhAiyaMtite jatthAghAyaNaTThANaM tattha bhavaMti / bhAvao puNa pariharaMti suttaM, taMca naMdimaNuogadAraM taMdulaveyAliyaM caMdagavijjhayaM porusimaMDalamAdI, ahavA asajjhAyaM cauvvihaM imaM- maMsaM soNiyaM cammaM aTThiyatti gAthArthaH // 1351 // maMsAsiNA ukkhitte maMse pazcendriyANAM rudhirAdidravyaM asvAdhyAyikam, kSetrataH SaSTihastAbhyantare'svAdhyAyikam, parato na bhavati, athavA kSetrataH pudgalAkIrNa- pudgalaM- mAMsaM tena sarvamAkIrNam, tasyAyaM parihAraH- tisRbhiH kurathyAbhirantaritaM zudhyati, ArAt na zudhyati, anantaraM dUrasthite'pi na zudhyati, mahadrathyA- rAjamArgaH yena rAjA balasamagro gacchati devayAnaratho vA vividhAnyazvavAhanAni gacchanti, zeSAH kurathyAH, eSa nagare vidhiH, grAmAt niyamato bahiH, atra grAmo'vizuddhanaigamanayadarzanena sImAparyantaH, paragrAme sImani zudhyati / etairavamasvAdhyAyikaM saMbhavakAlAt yAvattRtIyA pauruSI tAvadasvAdhyAyikaM parataH zudhyati, athavA aSTa yAmAn asvAdhyAyikamiti- te yatrAghAtasthAna tatra bhavanti, bhAvataH punaH pariharanti sUtram, taca nandI anuyogadvArANi tandulavaicArikaM candrAvedhyakaM pauruSImaNDalAdi, athavA asvAdhyAyikaM caturvidhamidaM- mAMsaM zoNitaM carma asthi ceti / mAMsAzinotkSipte mAMse'yaM - 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.6 asvaadhyaayniyuktiH| niyuktiH 1350-51 jalasthalakhacarANAM zoNitAdI vidhiH| Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ P4688 zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1308 // imA vihI 4. caturthani0- aMto bahiM ca dhoaMsaTThIhatthAu porisI tinni / mahakAe~ ahorattaM raddha vudde asuddhaMtu // 1352 // madhyayanam pratikramaNaM, vyAkhyAnagAthA 4.6 asvAni0- bahidhoyaraddhapakke aMto dhoe u avayavA huMti / mahakAya birAlAI avibhinne kei icchaMti // 1353 // dhyAyaimINaM vakkhANaM- sAhu vasahIo saTThIhatthANaM aMto bahiM ca dhoanti bhaMgadarzanametat, aMtodhoyaM aMto pakkaM, aMtodhoyaM niyuktiH| niyuktiH bahipakkaM bAhiM dhoyaM aMto pakkaM, aMtaggahaNAu paDhamabitiyA bhaMgA bahIggahaNAu tatio bhaMgo, eesu tisuvi asajjhAiyaM, 1352-53 jaMmi paese dhoyaM ANettu vA raddhaM so paeso saTThihatthehiM parihariyavvo, kAlao tinni porusio| tathA dvitIyagAthAyAM jalasthala khacarANAM pUrvArddhana yaduktaM bahidhoyaraddhapakke esa cautthabhaMgo, erisaM jar3a saTThIe hatthANaM abbhaMtare ANIyaM tahAvitaM asajjhAiyaM na bhavai, paDhamabitiyabhaMgesu aMto dhovittu tIe raddhe vA taMmi ThANe avayavA paDaMti teNa asajjhAiyaM, taiyabhaMge bahiM dhovittu aMto paNIe maMsameva asajjhAiyaMti, taM ca ukkhittamaMsaM AiNNapoggalaM na bhavai, jaM kAlasANAdIhiM aNivAriyavippainnaM nijai taM AinnapoggalaM bhANiyavvaM / mahAkAe tti, asyA vyAkhyA- jo paMciMdio jattha hao taM AghAyaThANaM vajjeyavvaM, khettao vidhiH- 0 anayorvyAkhyAnaM- sAdhuvasateH SaSTihastAnAmantarbahizca dhautamiti, antadhautaM antaHpakkaM antadhautaM bahiH pakvaM bahidhautamantaH pakvam, antargrahaNAt prathamadvitIyau bhaGgau gRhItau bahirgrahaNAttu tRtIyo bhnggH| eteSu triSvapyasvAdhyAyikam, yasmin pradeze dhautaM AnIya vA rAddhaM sa pradezaH SaSTihastAbhyantare pariharttavyaH, // 1308 // kAlatastisraH pauruSIH, bahidhautapakvam, eSa caturtho bhaGgaH, IdRzaM yadi SaSTerhastebhyo'ntaramAnItaM tathA'pi tadasvAdhyAyikaM na bhavati, prathamadviyIyabhaGgayorantaH prakSAlya 8 tatra rAddhe vA tasmin sthAne'vayavAH patanti tenAsvAdhyAyikam, tRtIyabhane bahiH prakSAlyAntarAnIte mAMsamevAsvAdhyAyikamiti, tacotkSiptamAMsaM AkIrNapudgalaM na bhavati, yat kAlazvAdibhiranivAritaM viprakIrNaM nIyate tat AkIrNapudgalaM bhaNitavyam / mahAkAya iti, yaH paJcendriyo yatra hatastat AghAtasthAnaM varjayitavyam, kSetrataH Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1309 // saTThihatthA, kAlao ahorattaM, ettha ahorattacheo sUrudaeNa, raddhaM pakkaM vA maMsaM asajjhAiyaMna havai, jatthaya dhoyaM teNa paeseNa mahaMto udagavAho bUDho taM tiporisikAle apunnevi suddhaM, AghAyaNaM na sujjhai, mahAkAe tti asya vyAkhyA- mahAkAetti pacchaddhaM, mUsagAdi mahAkAo so'vi birAlAiNA Ahao, jaditaM abhinnaM ceva galiuMghettuM vA saTThIe hatthANaM bAhiM gacchA taMkei AyariyA asajjhAiyaM necchaMti |gaathaayaaNtu yaduktaM kei icchaMti, tatra svAdhyAyo'bhisaMbadhyate, therapakkho puNa asajjhAiyaM &cevatti gAthArthaH / / 1353 // asyaivArthasya prakaTanArthamAha bhASyakAra: bhA0- mUsADU mahAkAya majjArAIhayAghayaNa keI / avibhinne giNheuM paDhaMti ege ji'ploo|| 220 / / (218) gatAthaiveyam ||"tiriymsjjhaaiyaahiyaagaar eva imaM bhannai ni0- aMto bahiM ca bhinnaM aMDaga biMdUtahA viAyA ya / rAyapaha vUDha suddhe paravayaNe sANamAdINaM ||1354||daarN // vyAkhyA tvasyA bhASyakAra eva pratipadaM kariSyati / lAghavArthaM tviha na vyAkhyAyate aMto bahiM ca bhinnaM aMDaga biMdu tti asya gAthAzakalasya vyAkhyA bhA0- aMDagamujjhiyakappe na ya bhUmi khaNaMti iharahA tinni / asajjhAiyapamANaM macchiyapAo jahi na buDe / / 221 / / (219) SaSTerhastebhyaH kAlato'horAtram, atrAhorAtracchedaH sUryodramena, rAddhaM pakkaM vA mAMsaM asvAdhyAyikaM na bhavati, yatra ca dhotaM tena pradezena mahAn udakapravAho vyUDhastarhi 3 tripauruSIkAle'pUrNe'pi zuddham, AghAtanaM na zudhyati, mahAkAya ityasya vyAkhyA- mahAkAya iti pazcArdham, mUSakAdirmahAkAyaH so'pi mArjArAdinA''hataH yadi tamabhinnameva gRhItvA gilitvA vA SaSTerhastebhyo bahirgacchati tat kecidAcAryA asvAdhyAyikaM necchnti| kecidicchanti sthavirapakSaH punarasvAdhyAyikameveti / tairazcAsvAdhyAyikAdhikAra evedaM bhnnyte| 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.6 asvaadhyaayniyuktiH| bhASya: 220 niyuktiH 1354 aNDabhede vidhiH| bhASyaH 221 // 2309 // Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1310 // sAhuvasahIesaTThIe hatthANaMto bhinne aMDae asajjhAiyaM bahibhinne na bhavai / ahavA sAhussa vasahie aMto bahiM ca aMDayaM 4. caturthabhinnaMti vA ujjhiyaMti vA egarcha, taM ca kappe vA ujjhiyaM bhUmIe vA, jar3a kappe to kappaM saThThIe hatthANaM bAhiM nINeUNa dhovaMti madhyayanam pratikramaNaM, tao suddha, ahaM bhUmIe bhinnaM to bhUmI khaNeuM Na chaDDijjai, na zudhyatItyarthaH / iyaraha tti tatthatthe saTThihatthA tinni ya porusIo 4.6 asvApariharijai, asajjhAiyassa pamANaM ti, kiM biMduparimANametteNa hINeNa ahiyayareNa vA asajjhAo bhavai?, pucchA, ucyate, dhyAyamacchiyAe pAo jahiM(na) buDDai taM asajjhAiyapamANaM / iyANiM viyAyatti tattha niyuktiH| niyuktiH - bhA0- ajarAu tinni porisi jarAuANaM jare paDe tinni / rAyapaha biMdu paDie kappai vUDhe puNa'nnattha / / 222 // (220) 1354 jarUM jesiM na bhavati tesiM pasUyANaM vaggulimAiyANaM, tAsiM pasUikAlAo Arabbha tiNNi porusIo asajjhAo aNDabhede vidhiH| muttumahorattaM chedaM, AsannapasUyAevi ahorattachedeNa sujjhai, gomAdijarAujANaM puNa jAva jarUM laMbai tAva asajjhAiyaM jare bhASya:222 paDie tti jAhe jarUM paDiyaM bhavai tAhe tAo paDaNakAlAo Arabbha tinni paharA pariharijaMti / rAyapaha bUDha suddhe tti asyA 0 sAdhuvasateH SaSTerhastebhyo'rvAg bhinne'NDe'svAdhyAyika bahirbhinne na bhavati, athavA sAdhorvasaterantarbahirvA'NDaM bhinnamiti vojjhitaM vaikArthoM, tacca kalpevojjhitaM bhUmau vA, yadi kalpe tarhi kalpaM SaSTherhastebhyo bahiH nItvA dhovanti tataH zuddham, atha bhUmau bhinnaM tarhi bhUmiH khanitvA na tyjyte| itaratheti tatrasthe SaSTirhastAH timrazca pauruSyaH parihiyante, asvAdhyAyikasya pramANamiti- kiM bindumAtraparimANena hInenAdhikatareNa vA'svAdhyAyo bhavati?, pRcchA, ucyate, makSikAyAH pAdo yatra na brUDate tadasvAdhyAyikapramANam / idAnIM prasUteti, ttr| OM jarAyurveSAM na bhavati teSAM prasUtAnAM valgulyAdInAm, tAsAM prasUtikAlAt Arabhya tisraH pauruSIrasvAdhyAyaH, 8 // 1310 // muktvA'horAtracchedaM- AsannaprasUtAnAmapi ahorAtracchedena zudhyati, gavAdInAM jarAyujAnAM punaryAvat jarAyurlambate tAvadasvAdhyAyikaM jarAyau patite iti yadA jarAyuH patito bhavati tadA tasmAt patanakAlAt Arabhya trayaH praharAH prihynte| rAjapathavyUDhe zuddhamiti . 8 Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1311 // 1355 vyAkhyA- rAyapaha biMdu pacchaddhaM sAhuvasahI AsaNNeNa gacchamANassa tiriyassa jadi ruhirabiMdu galiyA te jar3a rAyapahaMtariyA 4. caturthato suddhA, aha rAyapahe ceva biMdU paDio tahAvi sajjhAo kappatittikAuM, aha aNNapahe aNNattha vA paDiyaM to jar3a madhyayanam pratikramaNaM, udagavuDDavAheNa hiyaM to suddho, puNo tti vizeSArthapratipAdakaH, palIvaNageNa vA daDDe sujjhaitti gaathaarthH|| 221 // mUla 4.6 asvAgAthAyAM paravayaNaM sANamAdINi'tti parotti coyago tassa vayaNaM jai sANo poggalaM samuddisittA jAva sAhuvasahIsamIve dhyAya niyuktiH| ciTThai tAva asajjhAiyaM, AdisahAo mNjaaraadii| AcArya Aha bhASya: 223 bhA0- jai phusai tahiM tuMDaM ahavA licchArieNa sNcikkhe| iharA na hoi coyaga! vaMtaM vA pariNayaM jamhA / / 223 // (221) niyuktiH sANo bhottuM maMsaM licchArieNa muheNa vasahiAsaNNaNa gacchaMto tassa jai toMDaM ruhireNa littaM khoDAdisu phusati to manuSyaasajjhAiyaM, ahavA lecchAriyatuMDo vasahiAsanne ciTThai tahavi asajjhAiyaM, iyaraha tti AhArieNa coyaga! asajjhAiyaM Na rudhirAdau bhavati, jamhA taM AhAriyaM vaMtaM avaMtaM vA AhArapariNAmeNa pariNayaM, AhArapariNayaM ca asajjhAiyaM na bhavai, aNNa- asvaadhyaayH| pariNAmao, muttapurIsAdivatti gAthArthaH / / 222 // tericchasArIrayaM gayaM, iyANiM mANusasarIraM, tattha8 rAjapathe bindavaH / pazcArdham / sAdhuvasaterAsannena gacchatastirazco yadi rudhirabindavo galitAste yadi rAjapathAntaritAstarhi zuddhAH atha rAjapatha eva binduH patitastathApi svAdhyAyaH kalpate itikRtvA, athAnyapathe'nyatra vA patitaH tarhi yAdakavegena vyUDhaM tarhi zuddhaH, pradIpanakena vA dagdhe zudhyatIti / para iti nodakastasya vacanaM yadi zvA : pudgalaM bhuktvA yAvat sAdhuvasatisamIpe tiSThati tAvadasvAdhyAyikam, AdizabdAt maarjaaraadyH| OM zvA bhuktvA mAMsaM liptena mukhena vasatyAsannena gacchan (syAt),8 tasya mukhaM yadi rudhireNa liptaM stambhakoNAdiSu spRzati tadA'svAdhyAyikam, athavA liptamukho vasatyAsanne tiSThati tathApi asvAdhyAyaH, itaratheti AhAritena codaka! asvAdhyAyikaM na bhavati, yasmAt tadAhAritaM vAntamavAntaM vA''hArapariNAmena pariNatam, AhArapariNAmapariNataM cAsvAdhyAyikaM na bhavati, anyapariNAmAt, muutrpuriissaadivt| tairazca zArIraM gatam, idAnIM mAnuSazarIram, tatra // 1311 // Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1312 // ni0- mANussayaM cauddhA aDhi muttUNa sayamahorattaM / pariAvannavivanne sese tiyasatta advaiva // 1355 / / taM mANussasarIraM asajjhAiyaM caubvihaM camaM maMsaM ruhiraM aTThiyaM ca, (tattha aTThiyaM) mottuM sesassa tivihassa imo parihArokhettao hatthasayaM, kAlao ahorattaM, jaM puNa sarIrAo ceva vaNAdisu Agacchai pariyAvaNNaM vivaNNaM vA taM asajjhAiyaM na hoti, pariyAvaNNaM jahA ruhiraM ceva pUyapariNAmeNaM ThiyaM, vivaNNaM khairakakkasamANaM rasigAiyaM, sesaM asajjhAiyaM hvi| ahavA sesaM agArIu saMbhavati tiNNi diNA, viyAe vA jo sAvo so satta vA aTTha vA diNe asajjhAo bhvtitti| purusapasUyAe satta, jeNa sukkukkaDA teNa tassa satta, jaMpuNa itthIe aTTha ettha ucyate // 1355 // ni0- rattukkaDA u itthI aTTha diNA teNa satta sukkhie| tinni diNANa pareNaM aNougaMtaM mahorattaM // 1356 // nisegakAle rattukkaDayAe itthiM pasavai, teNa tassa aTTa diNA pariharaNijjA, sukkAhiyattaNao purusaM pasavai teNa tassa satta diNA / jaMpuNa itthIe tiNhaM riudiNANaM parao bhavai taM sarogajoNitthIe aNouyaM taM mahorattaM parao bhaNNai, tassussaggaM kAuM sajjhAyaM kareMti / esa ruhire vihitti gaathaarthH||1356|| jaM puvvuttaM arhi mottUNaM ti tassedANI vihI bhaNNai Otat mAnuSazArIramasvAdhyAyikaM caturvidha- carma mAMsaM rudhiraM asthi ca, tatrAsthi muktvA zeSasya trividhasyAyaM parihAraH- kSetrato hastazataM kAlato'horAtram, yat punaH zarIrAdeva vraNAdiSvAgacchati paryApannaM vivarNa vA tat asvAdhyAyikaM na bhavati, paryApannaM yathA rudhiraM pUyapariNAmena sthitama, vivarNaM khadirakalkasamAnaM rasikAdikam, zeSamasvAdhyAyikaM bhavati, athavA zeSamagAriNItaH saMbhavati trIna divasAn prasUtAyAM vA yaH zrAvaH sa saptASTau vA dinAnu asvAdhyAyika (krotiiti)| puruSe prasUte sapta, yena zukrotkaTA tena tasya sapta, yat punaH striyA aSTa, atrocyate-OM niSekakAle raktotkaTatAyAM striM prasUte, tena tasyA aSTau dinAH parihriyante, zukrAdhikatvAt puruSaM prasUte tena tasya sapta dinaaH| yat punaH striyAstribhyaH RtudinebhyaH parato bhavati tat sarogayonikAyAH striyA anRtukaM tat ahorAtraM parato bhaNyate tasyotsarga kRtvA svAdhyAyaM kurvanti, eSa rudhire vidhiriti / yatpUrvamuktaM 'asthi muktve'ti tasyedAnIM vidhiH-- 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.6 asvaadhyaayniyuktiH| niyuktiH 1356-57 manuSyarudhirAdau asvaadhyaayH| // 1312 // Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1313 // ni0- daMte diTThi vigicaNa sesaTThI bAraseva vaasaaiN| jhAmiya vUDhe sIANa pANarudde ya mAyahare / / 1357 // jai daMto paDio so payattao gavesiyavvo, jai diTTho to hatthasayA upari vigiMcijai, aha na diTTho to ugghADakAussaggaM kAuM sajjhAyaM kareMti / sesaTThiesu jIvamukkadiNA''rabbha u hatthasatabbhaMtaraThiesu bArasavarise asajjhAiyaM, gAthApUrvArddham, pazcArddhasya tu bhASyakAra eva vyAkhyAM kurvannAha, bhA0-sIyANe jaM diLaM taM taM muttUNa'nAhanihayANi / ADaMbare yarudde mAisu hiTThaTThiyA bAre / / 224 // (222) sIyANe tti susANe jANi'TThiyANi dahANi udagavAheNa vUDhANi na tANi aTThiyANi asajjhAiyaM kareMti, jANi puNa tattha aNNattha vA aNAhakaDevarANi pariTThaviyANi saNAhANi vA iMdhaNAdiabhAve nihaya tti nikkhittANi te asajjhAiyaM kareMti / pANatti mAyaMgA, tesiM ADaMbaro jakkho hirimekko'vi bhaNNai, tassa heTThA sajjomayaTThINi ThavijaMti, evaM ruddaghare mAdighare ya, te kAlao bArasa varisA, khettao hatthasayaM pariharaNijjA iti gAthArthaH // 223 // ni0- AvAsiyaMca bUDhaM sese dilRmi maggaNa vivego|saariirgaam vADaga sAhIina nINiyaM jAva / / 1358 / / etAe puvvaddhassa imA vibhAsA0 yadi dantaH patitaH sa prayatnena gaveSaNIyo yadi dRSTastarhi hastazatAt upari tyajyate, atha na dRSTastadodghATakAyotsargaM kRtvA svAdhyAyaM kurvnti| zeSAsthiSu jIvamocanadinAdArabhya tu hastazatAbhyantarasthiteSu dvAdaza vrssaannysvaadhyaayikm| rusIyANamiti zmazAne yAnyasthIni dagdhAni udakavAhena vyUDhAni na tAnyasthIni | asvAdhyAyikaM kurvanti, yAni punastatrAnyatra vA'nAthakalevarANi pariSThApitAni sanAthAni vA indhanAdyabhAve nikSiptAni tAnyasvAdhyAyikaM kurvanti / pANA iti mAtaGgAsteSAmADambaro yakSo hImaiko'pi bhaNyate, tasyAdhastAt sadyo mRtAsthIni sthApyante, evaM rudragRhe mAtRgRhe ca, tAni kAlato dvAdaza varSANi, kSetrato hastazataM prihrnniiyaani| 0 etasyAH pUrvArdhasyeyaM vibhASA / 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.6 asvaadhyaayniyuktiH| niyuktiH 1358-59 manuSyarudhirAdau asvaadhyaayH| bhASya:224 Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1314 // dhyAya ni0- asivomAghayaNesubArasa avisohiyaMmi na karaMti / jhAmiya vUDhe kIrai AvAsie sohie ceva / / 1359 // 4. caturthaasya gAthAdvayasya vyAkhyA-jaMsIyANaMjattha vA asivome matANi bahUNi chaDDiyANi, AghAtaNaM ti jattha vA mahAsaMgAme madhyayanam pratikramaNaM, mayA bahU, eesu ThANesu avisohiesu kAlao bArasa varise, khettao hatthasayaM pariharaMti, sajjhAyaM na karatItyarthaH / aha ee 4.6 asvAThANA davaggimAiNA davA udagavAho vA teNaMteNa vUDho gAmanagareNa vA AvAsaMteNa appaNo gharaTThANA sohiyA, sesaMpi jaM gihIhi na sohiyaM, pacchA tattha sAhU ThiyA appaNo vasahI samaMteNa maggintA jaM diTuMtaM vigiMcittA aditu vA tiNNi diNA niyuktiH| niyuktiH ugghADaNakAussaggaM karettA asaDhabhAvA sajjhAyaM kareMti / sArIragAma pacchaddhaM, imA vibhAsA sarIretti mayassa sarIrayaM jAva 1358-59 DaharaggAme Na niSphiDiyaM tAva sajjhAyaM Na kareMti, aha nagare mahaMte vA gAme tattha vADagasAhIu jAva na nippheDiyaM tAva manuSya rudhirAdau sajjhAyaM pariharaMti, mA logo niDhukkhatti bhnnejaa| tathA cAha bhASyakAra: asvaadhyaayH| ____ bhA0- DaharagagAmamae vA na kareMti jAva Na nINiyaM hoi| puragAme va mahaMte vADagasAhI pariharaMtI // 225 // (223) bhASya: 225 uktArtheyam, codaka Aha-sAhuvasahisamIveNa mayasarIrassa nijamANassa jai pupphavatthAdi paDai asajjhAiyaM, AcArya 0 yat zmazAnaM yatra vA'zivAvamayormutakAni bahUni tyaktAni, AghAtanamiti yatra vA mahAsaGgrAme mRtAni bahUni, eteSu sthAneSvavizodhiteSu kAlato dvAdaza varSANi / kSetrato hastazataM pariharanti- svAdhyAyaM na kurvantItyarthaH / / athaitAni sthAnAni davAgnyAdinA dagdhAni udakavAho vA tenAdhvanA vyUDhaH grAmanagareNa vA''vasatA''tmano gRhasthAnAni zodhitAni zeSamapi yadgRhasthairna zodhitaM pazcAt tatra sAdhavaH sthitAH, Atmano vasatiH samantAt mArgayanto yadRSTaM tat tyaktvA'dRSTe vA trIn divasAn bla udghATanakAyotsarga kRtvA'zaThabhAvAH svAdhyAyaM kurvanti / zArIragrAma pazcArdham, iyaM vibhASA- zarIramiti mRtasya zarIraM yAvallaghugrAme na niSkAzitaM tAvat svAdhyAyaM n8|| 1314 / / kurvanti, atha nagare mahati vA grAme tatra vATakAt zAkhAyA vA yAvanna niSkAzitaM tAvat svAdhyAyaM pariharanti, mA loko nirduHkhA iti bhnnet| 0 sAdhuvasateH samIpe mRtakazarIrasya nIyamAnasya yadi puSpavastrAdi patet asvAdhyAyikam / Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1315 // manuSyarudhirAdau Aha - 4. caturthani0- nijaMtaM muttUNaM paravayaNe pussphmaaipddiseho| jamhA cauppagAraM sArIramaona vajaMti // 1360 // madhyayanam pratikramaNaM, mayasarIraM ubhao vasahIe hatthasatabbhaMtaraM jAva nijai tAvataM asajjhAiyaM, sesA paravayaNabhaNiyA pupphAI paDisehiyavvA 4.6 asvAasajjhAiyaM na bhavati, jamhA sArIramasajjhAiyaM caubvihaM- soNiyaM maMsaM cammaM aTThiyaM ca tao tesu sajjhAo na vajjaNijjo |dhyAya niyuktiH| iti gaathaarthH||1360|| niyuktiH ni0- eso u asajjhAo tavvajiu'jhAu tatthimA merA / kAlapaDilehaNAe gaMDagamaruehiM dittuNto||1361 // 1360-62 esosaMjamaghAtAiopaMcaviho asaljhAo bhaNio, tehiMcevapaMcahiM vajjio sajjhAo bhavati, tattha tti taMmi sajjhAyakAle imA vakSyamANA mera ti sAmAcArI-paDikkamittu jAva velAna bhavati tAva kAlapaDilehaNAe kayAegahaNakAle patte gaMDagadiTuMto bhavissai, gahie suddhe kAle paTThavaNavelAe maruyagadidruto bhavissatittigAthArthaH ||1361||syaaguddhiH-kimrthN kAlagrahaNaM?, atrocyate ni0-paMcavihaasajjhAyassa jANaNaTThAya pehae kAlaM / carimA caubhAgavasesiyAi bhUmiMtao pehe // 1362 // OmRtakazarIraM vasaterubhayataH hastazatAbhyantaraM yAvannIyate tAvattadasvAdhyAyikama, zeSAH paravacanabhaNitAH puSpAdayaH pratiSeddhavyAH- asvAdhyAyikaM na bhavanti, yasmAt zarIramasvAdhyAyikaM caturvidha- zoNitaM mAMsaM carma asthi ca, tatasteSu svAdhyAyo na vrjniiyH|| etat saMyamaghAtAdikaM paJcavidhamasvAdhyAyikaM bhaNitam, taireva 8 pazcabhirvarjitaH svAdhyAyo bhavati, tatreti tasmina svAdhyAyakAle iyaM-vakSyamANA mereti- samAcArI- pratikramya yAvadvelA na bhavati tAvat kAlapratilekhanAyAM kRtAyAM grahaNakAle prApte gaNDakadRSTAnto bhaviSyati, gRhIte zuddhe ca kAle prasthApanavelAyAM marukadRSTAnto bhvissytiiti| asvaadhyaayH| // 1315 // Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1316 // __ paJcavidhaH saMyamaghAtAdiko'svAdhyAyaH tatparijJAnArthaM prekSate (kAla) kAlavelAm, nirUpayatItyarthaH / kAlo nirUpaNIyaH, kAlanirUpaNamantareNa na jJAyate paJcavidhasaMyamaghAtAdikam / jai agghettuM kareMti tA caulahugA, tamhA kAlapaDilehaNAe imA madhyayanam pratikramaNaM, sAmAcArI-divasacarimaporisIe caubhAgAvasesAe kAlaggahaNabhUmiotato paDilehiyavvA, ahavA tao uccArapAsavaNa 4.6 asvAkAlabhUmIyatti gaathaarthH||1362|| dhyAyani0- ahiyAsiyAiM aMto Asanne ceva majjhi dUre ya / tinneva aNahiyAsI aMto cha chacca baahiro||1363 // niyuktiH| niyuktiH aMto tti nivesaNassa tinni- uccAraahiyAsiyathaMDile AsaNNe majjhe dUre ya paDilehei, aNahiyAsiyAthaMDilevi aMto 11363-64 evaM ceva tiNNi paDileheti, evaM aMto thaMDillA cha, bAhiM pi nivesaNassa evaM ceva cha bhavaMti, ettha ahiyAsiyA dUrayare manuSya rudhirAdau aNahiyAsiyA Asannayare kAyavvA // 1363 / / asvaadhyaayH| ni0- emeva ya pAsavaNe bArasa cauvIsatiM tu pehettA / kAlassaya tinni bhave aha sUro atthmuvyaaii||1364 // pAsavaNe eeNeva kameNaM bArasa evaM cauvIsaM aturiyamasaMbhaMtaM uvautto paDilehettA pacchA tinni kAlagahaNathaMDile pddileheti| jahaNNeNaM hatthaMtarie, aha tti anaMtaraM thaMDilapaDilehAjogANaMtarameva sUro asthameti, tato AvassagaM krei||1364|| tassimo (r) yadyagRhItvA kurvanti tarhi caturlaghukam, tasmAt kAlapratilekhanAyAmiyaM sAmAcArI- divasacaramapauruSyAM caturbhAgAvazeSAyAM kAlagrahaNabhUmayastistraH pratilekhitavyAH, athavA tistra:- uccaarprshrvnnkaalbhuumyH| Oantariti- nivezanasya trINi uccArasyAdhyAsitasthaNDilAni Asanne madhye dare ca pratilekhayati.. anadhyAsitasthaNDilAnyapi antarevameva trINi pratilekhayanti, evamantaH sthaNDilAni SaT , bahirapi nivezanAdevameva SaT bhavanti, atrAdhyAsitAni dUratare anadhyAsitAni Asannatare krtvyaani| 0 prazravaNe'nenaiva krameNa dvAdaza, evaM caturviMzatimatvaritamasaMbhramamupayuktaH pratilikhya pazcAt trINi kAlagrahaNasthaNDilAni pratilekhayanti, jaghanyena hastAntarite, athetyanantaraM sthaNDilapratilekhanAyogAnantarameva sUryo'stameti, tata AvazyakaM kurvanti / tasyAyaM vidhiH // 1316 // Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1317 // 4. caturthani0- aha puNa nivvAghAo AvAsaM to karaMti savve'vi / saDAikahaNavAghAyayAi pacchA gurU Thati // 1365 / / madhyayanam pratikramaNaM, athetyAnantarye sUratthamaNANaMtarameva AvassayaM kareMti, punarvizeSaNe, duvihamAvassagakaraNaM visesei- nivvAghAyaM vAghAimaM 4.6 asvAca, jadi nivvAghAyaM tato savve gurusahiyA AvassayaM kareMti, aha gurU saddesu dhammaM kaheMti to Avassagassa sAhUhiM saha dhyAyakaraNijjassa vAghAo bhavati, jaMmi vA kAle taM karaNijjaM taM hrAseMtassa vAghAo bhannai, tao gurU nisijjaharo ya pacchA niyuktiH| niyuktiH carittAtiyArajANaNaTThA kAussaggaM ThAhiti // 1365 // 1365-66 ni0- sesA u jahAsattiM ApucchittANa ThaMti saTThANe / suttatthakaraNaheuM AyarieN ThiyaMmi devasiyaM / / 1366 // manuSya rudhirAdau sesA sAhU guruM ApucchittA gurugaNassa maggao Asanne dUre AdhArAiNiyAe jaMjassa ThANaM taM saThANaM, tattha paDikkamaMtANaM asvaadhyaayH| imA ThavaNA / gurU pacchA ThAyato majjheNa gaMtuMsaThANe ThAyai, je vAmaote aNaMtara savveNa gaMtuMsaThANe ThAyanti, je dAhiNao aNaMtarasavveNa gaMtuM ThAyaMti, taM ca aNAgayaM ThAyaMti suttatthasaraNaheuM, tattha ya puvvAmeva ThAyaMtA karemi bhaMte! sAmAiyamiti suttaM 0 sUryAstamayanAnantaramevAvazyakaM kurvanti, dvividhamAvazyakakaraNaM vizeSayati- nirvyAghAtaM vyAghAtavacca, yadi nirvyAghAtaM tataH sarve gurusahitAH AvazyakaM kurvanti, atha guruH zrAddhAnAM dharmaM kathayati tadA''vazyakasya sAdhubhiH saha karaNIyasya vyAghAto bhavati, yasmin vA kAle tat karttavyaM taM hrAsayato vyAghAto bhaNyate, tato gururniSadyAdharazca pazcAt cAritrAticArajJAnArthaM kAyotsarga sthaasytH| OM zeSAH sAdhavo gurumApRcchya gurusthAnasya pRSThata Asanne dUre yathArAtnikatayA yasya yat sthAnaM tat svasthAnam, tatra pratikrAmyatAmiyaM sthApanA- guruH pazcAt tiSThan madhyena gatvA svasthAne tiSThati, yevAmataste'nantaraM savyena gatvA svasthAne tiSThanti, ye dakSiNato'nantarApasavyena 8 gatvA tiSThanti, tatra cAnAgataM tiSThanti sUtrArthasmaraNahetoH, tatra ca pUrvameva tiSThantaH karomi bhadanta! sAmAyikamiti sUtraM - // 1317 // Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1318 // kareMti, pacchA jAhe gurU sAmAiyaM karettA vosirAmitti bhaNittA ThiyA ussaggaM, tAhe devasiyAiyAraM ciMtaMti, anne bhaNaMtijAhe gurU samAiyaM kareMti tAhe puvvaTThiyAvi taM sAmAiyaM kareMti, sesaM kNtthN||1366|| ni0- jo hunja u asamattho bAlo vuDDo gilANa pritNto| so vikahAi virahio acchijjA nijarApehI // 1367 // parissaMto- pAhuNagAdi sovi sajjhAyajhAyaNaparo acchati, jAhe gurU ThaMti tAhe tevi bAlAdiyA ThAyaMti eeNa vihiNA // 1367 // ni0- AvAsagaMtu kAuMjiNovaiTuMgurUvaeseNaM / tiNNi thuI paDilehA kAlassa imA vihI tattha // 1368 // jiNehiM gaNaharANaM uvai8 tato paraMparaeNa jAva amhaM gurUvaeseNa AgayaM taM kAuM AvassayaM aNNe tiNNi thutIo kariti, ahavAegA egasilogiyA, bitiyA bisiloiyA tatiyA (ta) tiyasilogiyA, tersisamattIe kAlapaDilehaNavihI kAyavvA // 1368 // acchau tAva vihI imo, kAlabheo tAva vuccai ni0- duviho u hoi kAlo vAghAima etaroya nAyavvo / vAghAto ghaMghasAlAe~ ghaTTaNaM saDakahaNaM vA // 1369 // puvvaddhaM kaMThaM, pacchaddhassa vyAkhyA-jA atirittA vasahI kappaDigaseviyA ya sA ghaMghasAlA, tAe atitANaM ghaTTaNapaDaNAi karSayanti, pazcAdyadA guravaH sAmAyika kRSTvA vyutsRjAmIti bhaNitvA sthitA utsarge tadA daivasikAticAraM cintayanti, anye bhaNanti- yadA guravaH sAmAyikaM kurvanti tadA pUrva sthitA api tat sAmAyikaM kurvanti zeSaM kaNThyam / parizrAntaH- prAghUrNakAdiH so'pi svAdhyAyadhyAnaparastiSThati, yadA guravastiSThanti tadA te'pi bAlAdyAstiSThanti etena vidhinaa| OjinairgaNadharebhya upadiSTaM tataH paramparakeNa yAvadasmAkaM gurUpadezena AgataM tat kRtvA''vazyakaM anye tisraH stutIH kurvanti, athavA ekA ekazlokikA dvitIyA dvizlokikA tRtIyA trizlokikA, tAsAM samAptau kAlapratilekhanAvidhiH karttavyaH / tiSThatu tAvat vidhirayam, kaalbhedstaavducyte| 0 pUrvArdhaM kaNThyam, pazcArdhasya vyAkhyA- yA'tiriktA vasatiH kArpaTikAsevitA ca sA ghavazAlA tasyAM gacchatAM ghaTTanapatanAdi--- 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.6asvaadhyaayniyuktiH| niyuktiH 1367-69 manuSyarudhirAdau asvaadhyaayH| // 1318 // Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1319 // vAghAyadoso, saDakahaNeNa ya velAikkamaNadosotti / evmaadi||1369|| 4. caturthani0- vAghAe taio siM dijjai tasseva te niveeMti / iyare pucchaMti duve jogaM kAlassa ghecchaamo||1370|| madhyayanam pratikramaNaM, tami vAghAtime doNNi je kAlapaDiyaragA te nigacchaMti, tesiM tatio uvajjhAyAdi dijjai, te kAlaggAhiNo ApucchaNa 4.6 asvAsaMdisAvaNa kAlapaveyaNaM ca savvaM tasseva kareMti, ettha gaMDagadiTuMto na bhavai, iyare uvauttA ciThThati, suddhe kAle tattheva dhyAya niyuktiH| uvajjhAyassa paveeMti / tAhe daMDadharo bAhiM kAlapaDicarago ciTThai, iyare duyagAvi aMto pavisaMti, tAhe uvajjhAyassa samIve niyuktiH savve jugavaM paTThaveMti, pacchA ego nIti daMDadharo atIti, teNa paTTavie sajjhAyaM kreNti,||1370 ||nivvaaghaae pacchaddhaM asyArtha:- 1370-71 manuSyani0- ApucchaNa kiikamme AvAsiya paDiyariya vaaghaate| iMdiya disA ya tArA vAsamasajjhAiyaM ceva // 1371 // rudhirAdau nivvAghAte donni jaNA guruM ApucchaMti kAlaMghecchAmo, guruNA aNuNNAyA kitikammaM ti vaMdaNaM kAuM daMDagaM ghettuM uvauttA asvaadhyaayH| AvAsiyamAsanaM karentA pamajjantA ya niggacchaMti, aMtare ya jai pakkhalaMti paDaMti vA vatthAdi vA vilaggati kitikammAdi kiMci vitahaM kareMti tato kAlavAghAo, imA kAla bhUmIpaDiyaraNavihI, iMdiehiM uvauttA paDiyaraMti, disa tti jattha caurovi AghAtadoSaH, zrAddhakathanena ca velAtikramaNadoSa iti, evmaadi| tasmin vyAghAtavati dvau yau kAlapraticArakau tau nirgacchataH, tayostRtIya upAdhyAyAdirdIyate, tau kAlagrAhiNau ApRcchAsaMdizanakAlapravedanAni sarvaM tasmai eva kurutaH, atra gaNDagadRSTAnto na bhavati, itare upayuktAstiSThanti, zuddhe kAle tatraivopAdhyAyAya pravedayataH, tadA daNDadharo bahiH kAlaM praticaran tiSThati, itarau dvAvapi antaH pravizataH, tadopAdhyAyasya samIpe sarve yugapat prasthApayanti, pazcAdeko nirgacchati daNDadhara Agacchati,8 8 tena prasthApite svAdhyAyaM kurvnti| nirvyAghAte dvau janau gurumApRcchete kAlaMgrahISyAvaH, guruNA'nujJAtau kRtikarmeti vandanaM kRtvA daNDakaM gRhItvopayuktau AvazyikImAzayyAM kurvantau pramArjayantau ca nirgacchataH, antarA ca yadi praskhalataH patato vA vastrAdi vA vilagati kRtikarmAdi vA kiJcidvitathaM kurutastadA kAlavyAghAtaH, ayaM kAlabhUmipraticaraNavidhiH, indriyeSUpayuktau praticarataH, diza iti yatra catasro'pi - // 1319 // / Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1320 // manuSya disA dIsaMti, uDumi jai tinni tArA dIsaMti, jai puNa na uvauttA aNiThTho vAiMdiyavisao disatti disAmoho disAovA 4.caturthatAragAo vA na dIsaMti vAsaMvA paDai, asajjhAiyaM vA jAyaM to kAlavahotti gAthArthaH // 1371 // kiM ca madhyayanam pratikramaNaM, ni0- jai puNa gacchaMtANaM chIyaMjoItato niyatteti / nivvAghAe doNNi u acchaMti disA nirikkhaMtA // 1372 // 4.6 asvAtesiM ceva gurusamIvA kAlabhUmI gacchaMtANaM aMtare jai chItaM joti vA phusai to niyattaMti / evamAikAraNehiM avvAhayA te dhyAya niyuktiH| dovi nivvAghAeNa kAlabhUmI gayA, saMDAsagAdivihIe pamajittA nisannA uddhaTThiyA vA ekkeko do disAo nirikkhaMto niyuktiH acchaitti gaathaarthH||1372 // kiM ca-tattha kAlabhUmie ThiyA 1372-74 ni0-sajjhAyamaciMtatA kaNagaMdaLUNa paDiniyattaMti / patte ya daMDadhArI mA bolaM gaMDae uvmaa||1373 // rudhirAdau tattha sajjhAyaM(a) kareMtA acchanti, kAlavelaM ca paDiyarei, jai gimhe tiNNi sisire paMca vAsAsu satta kaNagAraMti asvaadhyaayH| (paDaMti) pecchenja tahA viniyattaMti, aha nivvAghAeNaM pattA kAlaggahaNavelA tAhe jo daMDadhArI so aMto pavisittA bhaNaibahupaDipuNNA kAlavelA mA bolaM kareha, ettha gaMDagovamA puvvabhaNiyA kajjaitti gAthArthaH // 1373 / / ni0- Aghosie bahUhiM suyaMmi sesesu nivaDae dNddo| aha taM bahUhiM na suyaM daMDijjaigaMDao tAhe // 1374 // dizo dRzyante, Rtau yadi timrastArakA dRzyante, yadi punarnopayuktau aniSTo vendriyaviSayo digiti digmoho dizo vA tArakA vA na dRzyante varSA vA patati asvAdhyAyikaM vA jAtaM tarhi kaalvdhH| 0 tayoreva gurusamIpAt kAlabhUmiM gacchatorantarA yadi kSataM jyotirvA spazati tadA nivarttate. evamAdikAraNairavyAhatau tau8 dvAvapi nirvyAghAtena kAlabhUmiM gatau saMdaMzakAdividhinA pramRjya niSaNNau Urdhvasthitau vA ekaiko dve dize nirIkSamANastiSThati, tatra kAlabhUmau sthitau / tatra svAdhyAyaM kurvantau tiSThataH kAlavelAM ca praticarataH, yadi grISme trIn zizire paJca varSAsu sapta kaNakAn pazyetAM patatastadA vinivartete, atha nirvyAghAtena prAptA kAlagrahaNavelA tadA yo daNDadharaH so'ntaH pravizya bhaNati- bahupratipUrNA kAlavelA mA bolaM kuruta, atra gaNDakopamA pUrvabhaNitA kriyte| // 1320 // Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1321 // "jahA loe gAmAdidaMDageNa Aghosie bahUhiM sue thevehiM asue gAmAdiThiI akareMtassa daMDo bhavati, bahuhiM asue gaMDasse daMDo bhavati, tahA ihaMpi uvasaMhAreyavvaM / tato daMDadhare niggae kAlaggahI uDheitti gAthArthaH // 1374 // soya imeriso ni0- piyadhammo daDhadhammo saMviggoceva vajjabhIrU y|kheannnno ya abhIrU kAlaM paDilehae sAhU // 1375 // piyadhammo daDhadhammo ya, ettha caubhaMgo, tatthimo paDhamabhaMgo, niccaM saMsArabhauvviggo saMviggo, vajaM- pAvaM tassa bhIrU- jahA taM na bhavati tahA jayai, ettha kAlavihIjANago khedaNNo, sattavaMto abhIrU / eriso sAhU kAlapaDilehao, pratijAgarakazca grAhakazceti gAthArthaH // 1375 // te ya taM velaM paDiyaraMtA imerisaM kAlaM tuleMti ni0- kAlo saMjhA ya tahA dovisamappaMti jaha samaM ceva / tahataM tuleMti kAlaM carimaMca disaM asnyjhaae||1376|| saMjhAe dharetIe kAlaggahaNamADhattaM taM kAlaggahaNaM saJjhAe yajaM sesaM ete dovi samaM jahA samappaMti tahA taM kAlavelaM tulaMti, ahavA tisu uttarAdiyAsu saMjhAe giNhaMti carimaM ti avarAe avagayasaMjhAevigeNhaMti tahAvina dosotti gaathaarthH||1376 // so kAlaggAhI velaM tulettA kAlabhUmIo saMdisAvaNanimittaM gurupAyamUlaM gacchati / tatthemA vihIO yathA loke grAmAdidaNDakenAghoSite bahubhiH zrute stokairazrute grAmAdisthitimakurvato daNDo bhavati, bahubhirazrute gaNDakasya daNDo bhavati tathehApyupasaMhArayitavyam, tato daNDadhare nirgate kaalgraahyuttisstthti| sa ca IdRzaH-6 priyadharmA dRDhadharmA ca, atra catvAro bhaGgAH, tatrAyaM prathamo bhaGgaH, nityaM saMsArabhayodvinaH saMvignaH, vajra- pApaM tasmAd bhIru :- yathA tanna bhavati tathA yatate, atra kAlavidhijJAyakaH khedajJaH, sattvavAnabhIruH, IdRzaH sAdhuHkAlapraticarakaH, tau ca tAM velAM praticarantau IdRzaM kAlaM tolayataH, 0 sandhyAyAM vidyamAnAyAM kAlagrahaNamAdRtam, tat kAlagrahaNaM sandhyAyAzca yat zeSaM ete dve api samaM yathA samApnutastathA tAM kAlavelAM tolayataH, athavottarAdiSu tisRSu sandhyAyAM gRhNanti caramAmiti aparasyAmapagatasandhyAyAmapi gRhNanti, tathApi na doSa iti / sa kAlagrAhI velAM tolayitvA kAlabhUmisaMdizananimittaM & gurupAdamUle gacchati, tatrAyaM vidhiH 4. caturthamadhyayana pratikramaNaM, 4.6asvaadhyaayniyuktiH| niyuktiH 1375-77 manuSyarudhirAdau asvaadhyaayH| // 1321 // Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1322 // ni0-AuttapuvvabhaNiyaM aNapucchA khliypddiyvaaghaao|bhaasNt mUDhasaMkiya iMdiyavisae tu amaNuNNe // 1377 // 4. caturthajahA niggacchamANo Autto niggato tahA pavisaMtovi Autto pavisati, puvvaniggao ceva jai aNApucchAe kAlaM madhyayanam geNhati, pavisaMtovi jai khalai paDai jamhA etthavi kAluvva ugghAo, ahavA ghAutti leTuiMgAlAdiNA / bhAsaMta mUDhasaMkiya pratikramaNaM, 4.6asvAiMdiyavisae amaNuNNe ityAdi pacchaddhaM sAMnyAsikamupari vakSyamANam / ahavA itthavi imo attho bhANiyavvo- vaMdaNaM deto dhyAyaannaM bhAsaMto dei vaMdaNadugaM uvaogeNa u na dadAti kiriyAsu vA mUDho AvattAdIsu vA saMkA kayA na kayatti vaMdaNaM deMtassa niyuktiH| iMdiyavisao vA amnnunnnnmaago||1377|| niyuktiH 1378 ni0- nisIhiyA namukkAre kAussagge ya pNcmNgle| kir3akammaMca karintA bIo kAlaMtu paDiyarai // 1378 // pavisaMto tiNNi nisIhiyAo karer3a namo khamAsamaNANaM ca namukkAraM karei, iriyAvahiyAe paMcaussAsakAliyaM ussagaM rudhirAdau asvaadhyaayH| karei, ussArie namo arahaMtANaM paMcamaMgalaM ceva kahai, tAhe kitikammaM ti bArasAvattaM vaMdaNaM dei, bhaNai ya-saMdisaha pAusiyaM kAlaM geNhAmo, guruvayaNaM geNhahatti, evaM jAva kAlaggAhI saMdisAvettA Agacchai tAva bitio daMDadharo so kAlaM paDiyarai, gaathaarthH||1378 // puNo puvvutteNa vihiNA niggao kAlaggAhI 0 yathA nirgacchannAyukto nirgatastathA pravizannapi AyuktaH pravizati, pUrvanirgata eva yadyanApRcchya kAlaM gRhNAti pravizannapi yadi skhalati patati yasmAdatrApi kAla ivoddhAtaH, athavA ghAta iti leSvaGgArAdinA, bhASamANetyAdi, athavA'trApyayamartho bhaNitavyaH- vandanaM dadad anyat bhASamANo dadAti vandanadvikamupayogena na dadAti kriyAsu vA mUDha AvartAdiSu vA zaGkA kRtA na kRtA veti vandanaM dadato'manojJo vendriyaviSaya AgataH 0 pravizan timro naiSedhikIH karoti kSamAzramaNAMzca namaskaroti 8 IryApathikyAM paJcocchrAsakAlikamutsarga karoti, utsArite namo'rhadbhyaH (kathayitvA) paJcamaGgalameva kathayati, tadA kRtikarmeti dvAdazAvarta vandanaM dadAti, bhaNati ca-8 saMdizata prAdoSikaM kAlaM gRhNAmi, guruvacanaM gRhANeti, evaM yAvat kAlagrAhI saMdizyAgacchati tAvaddvitIyo daNDadharaH sa kAlaM praticarati, punaH pUrvoktena vidhinA nirgataH 8kaalgraahii| // 13 Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhyAya // 1323 // zrIAvazyaka ni0-thovAvasesiyAe saMjhAe ThAti uttraahutto| cauvIsagadumapuphiyapuvvagamekvekki adisaae||1379 // 4. caturthaniyukti uttarAhutto uttarAmukhaH daMDadhArIvi vAmapAse RjutiriyadaMDadhArI puvvAbhimuhoThAti, kAlagahaNanimittaM ca aTThassAsakAliyaM madhyayanam bhASya pratikramaNaM, zrIhAri0 kAussaggaM karei, aNNe paMcussAsiyaM karei, ussArite cauvIsatthayaM dumapupphiyaM sAmaNNapuvvaM ca, ete tiNNi akkhalie 4.6 asvAvRttiyutam aNupehettA pacchA puvvAe ete ceva aNupeheti, evaM dakkhiNAe avarAe iti gAthArthaH // 1379 // geNhaMtassa ime uvaghAyA bhAga-3 niyuktiH| jANiyavvA niyuktiH ni0- biMdUchIe (ya) pariNaya sagaNevAsaMkie bhave tiNhaM / bhAsaMta mUDha saMkiya iMdiyavisae ya amaNuNNe // 1380 // 1379-81 geNhaMtassa aMge jai udagabiMdU paDejjA, ahavA aMge pAsao vA rudhirabiMdU , appaNA pareNa vA jadi chIyaM, ajjhayaNaM vA rudhirAdau kareMtassa jai annao bhAvo pariNao, anupayukta ityarthaH, sagaNe tti sagacche tiNhaM sAhUNaM gajjie saMkA, evaM vijucchIyAi-8 asvaadhyaayH| suvi, // 1380 // bhAsaMta pacchaddhassa pUrvanyastasya vA vibhAsA ni0- mUDhova disijjhayaNe bhAsaMto yAvi giNhati na sujjhe / annaM ca disajjhayaNe saMkaMto'niTThavisae vA // 1381 // disAmoho se jAo ahavA mUDho disaM paDucca ajjhayaNaM vA, kahaM?, ucyate, paDhame uttarAhutteNa ThAyavvaM so puNa puvvahutto 80 daNDadhAryapi vAmapArzve RjutiryagdaNDadhArI pUrvAbhimukhaH tiSThati, kAlagrahaNanimittamaSTocchrAsakAlikaM kAyotsarga karoti, anye (bhaNanti)-paJcocchrAsika karoti, utsArite caturviMzatistavaM drumapuSpikAM zrAmaNyapUrvakaM ca, etAni trINyaskhalitAnyanuprekSya pazcAt pUrvasyAmetAnyevAnuprekSate evaM dakSiNasyAmaparasyAm / gRhNata ime upaghAtA jJAtavyAH-0gRhRto'Dne yadhudakabinduH patet athavAune pArzvayorvA rudhirabinduH, AtmanA pareNa vA yadi kSutam, adhyayanaM vA karSato yadyanto bhAvaH pariNataH, svagacche trayANAM sAdhUnAM garjite zaGkA, evaM vidyutkSutAdiSvapi, bhASamANaH-pazcArdhasya vibhaassaa| 0 digmohastasya jAto'thavA mUDho dizaM pratItyAdhyayanaM vA, kathaM?,8 ucyate, prathamamuttaronmukhena sthAtavyaM sa punaH pUrvonmukha-- 930 Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhyAya bhAga-3 zrIAvazyaka WThAyati, ajjhayaNesuvi paDhamaMcatuvIsatthaosopuNa mUDhattaNao dumapuSphiyaM sAmaNNapuvvayaM kaddati / phuDameva vaMjaNAbhilAveNa 4. caturthaniyuktibhAsaMto vA kavati, buDubuDeto vA giNhai, evaM na sujjhati, saMkato tti puvvaM uttarAhutteNa ThAtiyavvaM, tato puvvahutteNa ThAtavvaM, madhyayanam bhASya pratikramaNaM, zrIhAri0 so puNa uttarAu avarAhutto ThAyati, ajjhayaNesu vi cauvIsatthayAu annaM ceva khuDDiyAyAragAdi ajjhayaNaM saMkamai, ahavA 4.6 asvAvRttiyutam saMkai kiM amugie disAe Thio Na vatti, ajjhayaNevi kiM kaTTiyaM Navitti / iMdiyavisae ya amaNuNNe tti aNiTTho patto, niyuktiH| jahA soiMdieNa ruiyaM vaMtareNa vA aTTahAsaM kayaM, rUve vibhIsigAdi vikRtarUpaM dRSTam, gaMdhe kalevarAdigandho rasastatraivala // 1324 // niyuktiH sparzo'gnijvAlAdi, ahavA i8surAgaMgacchai, aNidvesuiMdiyavisaesu dosanti gAthArthaH // 1381 // evamAdiuvaghAyavajjiyaM |1382 manuSyakAlaM ghettuM kAlaniveyaNAe gurusamIvaM gacchaMtassa imaM bhaNNai rudhirAdau ni0-jo gacchaMtami vihI AgacchaMtaMmi hoi soceva / jaM etthaMNANattaM tamahaM vocchaM samAseNaM // 1382 // esA bhaddabAhukayA gAhA-tIse atidese kaevi siddhaseNakhamAsamaNo puvvaddhabhaNiyaM atidesaM vakkhANeinisIhiA AsanaM akaraNe khaliya paDiya vaaghaae| apamajjiya bhIe vA chIe chinne va kAlavaho // 1 // (prasiddha0) stiSThati, adhyayaneSvapi prathamaM caturviMzatistavaH sa punarmUDhatvAt drumapuSpikaM zrAmaNyapUrvakaM vA kathayati / sphuTameva vyaJjanAbhilApena bhASamANo vA kathayati,8 brUDabaDAyamAno vA gRhNAti, evaM na zudhyati, zaGkamAna iti pUrvamuttaronmukhena sthAtavyaM tataH pUrvonmukhena sthAtavyaM sa punaruttarasyA aparonmukhastiSThati, adhyayaneSvapi caturviMzatistavAdanyadeva kSullakAcArAdi- adhyayanaM saMkrAmyati, athavA zaGkate kimamukasyAM dizi sthito naveti, adhyayane'pi kiM kaSTa naveti, indriyaviSayazcAmanojJa8 // 1324 // ityaniSTaH prAptaH yathA zrotrendriyeNa ruditaM vyantareNa vA'TTAhAsaM kRtaM rUpe bibhISikAdi vikRtaM rUpaM dRSTa gandhe kalevarAdigandhaH / athaveSTeSu rAgaM gacchati aniSTeSvindriyaviSayeSu dveSamiti / evamAyupaghAtavarjitaM kAlaM gRhItvA kAlanivedanAya gurusamIpaM gacchata idaM bhnnyte| eSA bhadrabAhukRtA gAthA etasyAM atideze kRte'pi siddhasenakSamAzramaNaH pUrvArdhabhaNitaM atidezaM vyaakhyaanyti| asvaadhyaayH| Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1325 // 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.6 asvaadhyaayniyuktiH| 1383 manuSya jadiNito AvassiyaM na karei, pavisaMto nisIhiyaM karei ahavA karaNamiti (AsajjaM akaraNe iti) AsajaM na kre| kAlabhUmIu gurusamIvaM paTThaviyassa (paTTiyassa) jai aMtareNa sANamajjArAI chiMdaMti, sesapadA puvvabhaNiyA, eesu savvesu kAlavadho bhvti||1|| goNAi kAlabhUmIi hunja saMsappagA va uThThijjA / kavihasiavijuyaMmI ganjiya ukkAi kAlavaho // 2 // (pra0 siddha0) paDhamayAe ApucchittA gurU kAlabhUmiM gao, jai kAlabhUmie goNaM nisannaM saMsappagAdi vA uThThi(TThi)yAdi pecchenja to niyattae, jai kAlaM paDilehaMtassa giNhaMtassa vA niveyaNAe vA gacchaMtassa kavihasiyAdi, tehiM kAlavaho bhavati, kavihasiyaM nAma AgAse vikRtaM mukhaM vAnarasarisaM hAsaM krejaa| sesA payA gatArthA iti gaathaarthH|| 2 // kAlaggAhI NivvAghAteNa gurusamIvamAgato ni0- iriyAvahiyA hatthaMtare'vi maMgala niveyaNA daare| savvehi vi paTThavie pacchA karaNaM akaraNaM vA // 1383 // jadivi gurussa hatthaMtaramette kAlo gahiotahAvi kAlapaveyaNAe iriyAvahiyA paDikkamiyavvA,paMcussAsamettakAlaMussaggaM 0 yadi nirgacchanta AvazyikIM na kurvanti pravizanto naiSedhikI (na) kurvanti athavA''zayyamakaraNe- AzayyaM na karoti kAlagrahaNabhUmeH prasthitasya gurusamIpaM yadyantarA zvamArjArAdi chindati, zeSANi padAni pUrva bhaNitAni, eteSu sarveSu kAlavadho bhvti| 0 prathamatayA ApRcchya guruM kAlabhUmiM gataH yadi kAlabhUmau gAM niSaNNaM saMsarpakAdi vA utthitA(STrA) di pazyet tarhi nivarteta, yadi kAlaM pratilikhato gRhNataH nivedane vA gacchataH- kapihasitAdi, taiH kAlavadho bhavati, kapihasitaM nAmAkAze vAnarasadRzaM vikRtaM mukhaM hAsaM kuryAt, zeSANi padAni gatArthAni / kAlagrAhI gurusamIpe nirvyaaghaatenaagtH| yadyapi gurorhastAntaramAtre kAlo gRhItastathApi kAlapravedane IryApathikI pratikrAntavyA, paJcocchrAsamAtrakAlamutsarga 2 rudhirAdau asvaadhyaayH| // 1325 // Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1326 // kareMti, ussArie'vi paMcamaMgalayaM kaIti, tAhe vaMdaNaM dAuM niveeMti- suddho pAosio kAlotti, tAhe DaMDadharaM mottuM sesA 4. caturthasavve jugavaM paTThaveMti, kiM kAraNaM?, ucyate, puvvuttaM jaM marugadiTuMtotti // 1383 // madhyayanam pratikramaNaM, ni0- sannihiyANa vaDAro paTThaviya pamAdiNo dae kaalN| bAhi Thie paDiyarae visaI taae'vidNdddhro||1384 // 4.6 asvAvaDo vaMTago vibhAgo egaTuM, Ario AgArio sArio vA egaTTha, vaDeNa Ario vaDAro, jahA so vaDAro sannihiyANa dhyAyamarugANa labbhai na parokkhassa tahA desakahAdipamAdissa pacchA kAlaM na deMti, 'dAre'ti asya vyAkhyA bAhi Thie pacchaddhaM niyuktiH| niyuktiH kaMThaM // 1384 // savvehivi pacchaddhaM asya vyAkhyA 1384-85 ni0- paTTaviya vaMdie vA tAhe pucchaMti kiM suyaM? bhaMte! / tevi ya kaheMti savvaM jaMjeNa suyaM va diTuM vA // 1385 // manuSya rudhirAdau daMDadhareNa paTThavie vaMdie, evaM savvehi vi paTThavie vaMdie pucchA bhavai- ajjo! keNa kiM diTuM suyaM vA? daMDadharo pucchaila asvaadhyaayH| aNNovA, tevi saccaM (vvaM) kaheMti, jati savvehivi bhaNiyaM-na kiMci suyaM dihra vA, to suddhe kareMti sajjhAyaM / aha egeNavi kiMci vijumAdi phuDaM diTuMgajiyAdi vA suyaM to asuddhe na kareMtitti gaathaarthH||1385|| aha saMkiyaM kurvanti, utsArite'pi paJcamaGgalaM kathayanti, tato vandanaM dattvA nivedayataH- prAdoSikaH kAlaH zuddha iti, tadA daNDadharaM muktvA zeSAH sarve yugapat svAdhyAya prasthApayanti, kiM kAraNaM?, ucyate, pUrvamuktaM yasmAt marukadRSTAnta iti| 0 vATo vaNTako vibhAgaH ekArthAH, Arika AgArikaH sArika iti ekArthAH / vATenAriko 8 vATAraH, yathA sa vATAraH sannihitairmarukairlabhyate na parokSeNa, tathA dezAdivikathApramAdavataH pazcAt kAlaM na dadati / dvAramityasya vyAkhyA- bAhyasthitaH pazcArdhaM knntthym| sarvairapi pazcArdham / OM daNDadhareNa prasthApite vandite, evaM sarvairapi prasthApite vandite pRcchA bhavati- Arya! kenacit kiJcid dRSTaM zrutaM vA?, daNDadharaH pRcchati anyo vA, // 1326 // te'pi satyaM kathayanti, yadi sarvairapi bhaNitaM- na kiJcit dRSTaM zrutaM vA, tadA zuddhe kurvanti svAdhyAyam, athaikenApi kiJcidvidhudAdi sphuTaM dRSTaM garjitAdi vA zrutaM tadA'zuddhe 8 na kurvanti / atha zaGkitaM Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. caturthamadhyayanam pratikramaNa, zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1327 // ni0- ikkassa doNha vasaMkiyaMmi kIraina kIratI tiNhaM / sagaNaMmi saMkie paragaNaM tu gaMtuMna pucchaMti // 1386 // jadi egeNa saMdiddhaM- diTuM suyaM vA, to kIrai sajjhAo, doNhavi saMdiddhe kIrati, tiNhaM vijumAdi egasaMdehe Na kIrai sajjhAo, tiNhaM aNNANNasaMdehe kIrai, sagaNaMmi saMkie paravayaNAo'sajjhAo na kiiri| khettavibhAgeNa tesiM ceva asjjhaaiysNbhvo||1386|| jaM etthaM NANattaM tamahaM vocchaM samAseNaM ti asyArthaH - ni0-kAlacaukke NANattagaMtu pAosiyaMmi svvevi|smyN paTThavayaMtI sesesusamaMca visamaMvA // 1387 / / eyaM savvaM pAosiyakAle bhaNiyaM, iyANiM causu kAlesu kiMci sAmaNNaM kiMci visesiyaM bhaNAmi pAosiyaM daMDadhara evaM mottuM sesA savve jugavaM paTThaveMti, sesesu tisu addharatta verattiya pAbhAie ya samaM vA visamaM vA paTThati // 1387 // kiM cAnyat ni0-iMdiyamAuttANaM haNaMti kaNagAu tinni ukkosN| vAsAsuya tinni disA uubaddhe tAragA tinni // 1388 // suTTa iMdiyauvaogauvauttehiM savvakAlA paDijAgariyavvA-ghettavvA, kaNagesu kAlasaMkhAkao viseso bhaNNai tiNNi gimhe uvahaNaMtitti, teNa ukkosaM bhaNNai, cireNa uvaghAutti, teNa satta (tiNNi) jahaNNaM sesaM majjhimaM, asya vyAkhyA yadyekena saMdigdha- dRSTaM zrutaM vA, tarhi kriyate svAdhyAyaH, dvayorapi saMdehe kriyate, trayANAM vidyudAdike eka (samAna) saMdehe na kriyate svAdhyAyaH, trayANAmanyAnyasaMdehe * kriyate, svagaNe zaGkite paravacanAt asvAdhyAyo na kriyate, kSetravibhAgena teSAmevAsvAdhyAyikasaMbhavaH / yadatra nAnAtvaM tadahaM vakSye smaaseneti| etat sarvaM prAdoSikakAle bhaNitam, idAnIM caturdhvapi kAleSu kizcit sAmAnya kizcit vizeSitaM bhaNAmi- prAdoSikaM daNDadharamekaM muktvA zeSAH sarve yugapat prasthApayanti, zeSeSu triSu ardharAtrike & vairAtrike prAbhAtike ca samaMvA viyuktA vA prsthaapynti| saSTha indriyopayogopayuktai : sarve kAlAH pratijAgaritavyA- grahItavyAH, kanakaviSaye kAlakRtaH saMkhyAvizeSo bhaNyate- trayo grISme upaghnantIti tenotkRSTa bhaNyate cireNopaghAta iti, tena sapta jaghanyataH zeSaM mdhymm| 4.6asvaadhyaayniyuktiH| niyuktiH 1386-88 manuSyarudhirAdau asvaadhyaayH| // 1327 // Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 ni0-kaNagA haNaMti kAlaM tipaMca satteva gimhi sisiravAse / ukkA usarehAgA rehArahito bhave knno||1389|| kaNagA gimhe tinni sisire paMca vAsAsu satta uvahaNaMti, ukkA puNegAvi, ayaM cAsiM viseso-kaNago saNhareho pagAsarahio ya, ukkA mahaMtarehA pakAsakAriNI ya, ahavA rehArahio vipphuliMgo pabhAkaro ukkA ceva // 1389 // vAsAsu tiNNi disA asya vyAkhyA ni0- vAsAsuya tinni disA havaMti pAbhAiyaMmi kAlaMmi / sesesutIsucauro uDumi cauro caudisiMpi / / 1390 // jattha Thio vAsAkAle tinnivi disA pekkhai tattha Thio pAbhAiyaM kAlaM geNhai, sesesu tisuvi kAlesu vAsAsu (uDubaddhe savvesu) jattha Thio caurovi disAbhAge pecchai tattha tthio'vigennhi||1390||uddubddhe tAragA tinni asya vyAkhyA ni0-tisu tinni tAragAo uDumi pAbhAtie adiddhe'vi| vAsAsu (ya) tAragAo cauro channe niviTTho'vi // 1391 // "tisukAlesupAosie aGkarattie verattie, jati tinni tArAojahaNNeNa pecchaMti to giNhaMti, uDubaddha ceva abbhAdisaMthaDe jaivi ekvaMpi tAraM na picchaMti tahAvi pAbhAiyaM kAlaM geNhaMti, vAsAkAle puNa caurovi kAlA abbhAisaMthaDe tArAsu adIsaMtAsuvi geNhati / / 1391 // channe niviTTho tti asya vyAkhyA kanakA grISme trayaH zizire paJca varSAsu saptopaghnanti, ulkA punarekApi, ayaM cAnayorvizeSaH- kanakaH zlakSNarekhaH prakAzarahitazca, ulkA mahadrekhA prakAzakAriNI ca, athavA rekhArahito visphuliGgaH prabhAkara ulkaiv| varSAsu timro dizaH 0 yatra sthito varSArAtrakAle timro'pi dizaH prekSate tatra sthitaH prAbhAtikaM kAlaM gRhNAti, zeSeSu triSvapi kAleSu varSAsu yatra sthitazcaturo digvibhAgAn prekSate tatra sthito'pi gRhNAti / Rtubaddhe taarkaastisrH| 0 triSu kAleSu prAdoSike ardharAtrike vairAtrike yadi timrastArakA jaghanyena prekSeta tadA gRhNIyAt, Rtubaddhe eva abhrAdyAcchAdite yadyapi ekAmapi tArikAM na pazyanti tathApi prAbhAtikaM kAlaM gRhNanti, varSAkAle punazcatvAro'pi kAlA abhrAdyAcchAdite tArAsvadRzyamAnAsvapi gRhNanti / channe niviSTa iti / 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.6 asvaadhyaayniyuktiH| niyuktiH 1389-91 manuSyarudhirAdau asvaadhyaayH| // 1328 // // 93 Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhyayanama zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 / / 1329 / / ni0- ThANAsai biMdUsu agiNhaM ciTThovi pacchimaM kAlaM / paDiyarai bahiM ekko ekko (va) aMtaTTio giNhe // 1392 // 4. caturthajadivi vasahissa bAhiM kAlaggAhissa ThAo natthi tAhe aMto chaNNe uddhaTTiogeNhati, aha uddhaTThiyassavi aMto ThAo pratikramaNaM, natthi tAhe chaNNe ceva niviTTho giNhai, bAhiDiovi ekko paDiyarai, vAsabiMdusupaDaMtIsu niyamA aMto Thio giNhai, tatthavila 4.6 asvAuddhaTTio nisaNNo vA, navaraM paDiyaragovi aMto Thio ceva paDiyarai, esa pAbhAie gacchuvaggahaTThA avavAyavihI, sesA dhyAyakAlA ThANAsati na ghettavvA, AiNNatovA jANiyavvaM // 1392 // kassa kAlassa kaM disamabhimuhehiM ThAyavvamiti bhASyate niyuktiH| niyuktiH ni0- pAosi aDDaratte uttaradisi puvva pehae kAlaM / verattiyaMmi bhayaNA puvvadisA pacchime kAle // 1393 / / 1392-94 pAosie aGkarattie niyamA uttarAbhimuho ThAi, verattie bhayaNa tti icchA uttarAbhimuho puvvAbhimuho vA, pAbhAie niyamA / manuSya rudhirAdau puvvaamuho||1393 // iyANiM kAlaggahaNaparimANaM bhaNNai asvaadhyaayH| ni0- kAlacaukkaM ukkosaeNa jahanna tiyaM tu boddhavvaM / bIyapaeNaM tu dugaMmAyAmayavippamukkANaM // 1394 // ussagge ukkoseNaM cattAri kAlA gheppaMti, ussagge ceva jahaNNeNa tigaM bhavati, bitiyapae tti avavAo, teNa kAladurga 7 yadyapi vasaterbahiH kAlagrAhiNaH sthAnaM nAsti tadA'ntazchanne Urdhvasthito gRhNAti, athordhvasthitasyApyantaH sthAnaM nAsti tadA channe eva niviSTo gRhNAti, bahi:sthito'pyekaH praticarati, varSAbinduSu patatsu niyamAdantaH sthito gRhNAti, tatrApyUrdhvasthito niSaNNo vA, navaraM praticarako'pi antaH sthita eva praticarati, eSa. prAbhAtike gacchopagrahArthAyApavAdavidhiH, zeSAHkAlAH sthAne'sati na grahItavyAH, AcaraNAto vA jJAtavyam / kasmin kAle kAM dizamabhimukhaiH sthaatvymiti| 2329 // prAdoSike ardharAtrike niyamAduttaronmukhastiSThati, vairAtrike bhajaneti icchA uttarAbhimukhaH pUrvAbhimukho vA, prAbhAtike niyamAt pUrvonmukhaH / idAnIM kAlagrahaNaparimANaM bhaNyate-0utsarge utkRSTatazcatvAraH kAlA gRhyante, utsarge eva jaghanyena trikaM bhavati, dvitIyapadamiti apavAdaH, tena kAladvikaM. Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1330 // 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.6 asvaadhyaayniyuktiH| niyuktiH 1395 manuSya bhavati, amAyAvinaH kAraNe agRhyamANasyetyarthaH, ahavA ukkoseNaM caukkaM bhavati, jahaNNeNa hANipade tigaM bhavati, ekkami agahie ityarthaH, bitie hANipade kae dugaM bhavati, dvayoragrahaNata ityarthaH, evamamAyAviNo tinni vA agiNhaMtassa ekko bhavati, ahavA mAyAvimuktasya kAraNe ekamapi kAlamagRhNato na doSaH,prAyazcittaM na bhavatIti gAthArthaH // 1394 // kahaM puNa kAlacaukvaM?, ucyate ni0- phiDiyaMmi aDDaratte kAlaM ghittuMsuvaMti jaagriyaa| tAhe gurU guNaMtI cautthi savve gurU suai||1395 // pAdosiyaM kAlaM ghettuM savve suttaporisiM kAuM punnaporisIe suttapADhI suvaMti, atthaciMtayA ukkAliyapADhiNo ya jAgaraMti, jAva aDaratto, tato phiDie avaratte kAlaM ghettuM jAgariyA suyaMti, tAhe gurU uThUttA guNeti, jAva carimo patto, carimajAme savve uTThittA verattiyaM ghettuM sajjhAyaM kareMti, tAhe gurU suvaMti / patte pAbhAiyakAle jo pAbhAiyaM kAlaM ghecchihiti so kAlassa paDikkamiuM pAbhAiyakAlaM geNhai, sesA kAlavelAe pAbhAiyakAlassa paDikkamaMti, tato AvassayaM kareMti, evaM cauro kAlA bhavaMti // 1395 // tiNNi kaha?, ucyate, pAbhAie agahie sesA tinni, ahavA- bhavati / athavotkRSTatazcatuSkaM bhavati, jaghanyena hAnipade trikaM bhavati, eksminngRhiite| dvitIyasmin hAnipade kRte dvikaM bhavati, evamamAyAvinastrIn vA'gRhNata eko bhavati, athavA, kathaM punaH kAlacatuSkaM? | 0 prAdoSikaM kAlaM gRhItvA sarve sUtrapauruSIM kRtvA pUrNAyAM pauruSyAM sUtrapAThinaH svapanti, arthacintakA utkAlikapAThakAzca jAgaranti yAvadardharAtraH, tataH sphiTite'rdharAtre kAlaM gRhItvA jAgaritAH svapanti, tadA gurava utthAya guNayanti yAvaccaramaH prAptaH, carame yAme sarve utthAya vairAtri gRhItvA svAdhyAyaM kurvanti, tadA guravaH svapanti, prApte prAbhAtikakAle yaH prAbhAtikaM kAlaM grahISyati sa kAlaM pratikramya prAbhAtikakAlaM gRhNAti, zeSAH kAlavelAyAM prAbhAtikakAlasya pratikrAmyanti, tata AvazyakaM kurvanti, evaM catvAraH kAlA bhavanti, trayaH kathaM?, ucyate, prAbhAtike gRhIte zeSAstrayaH, athavA rudhirAdau asvaadhyaayH| // 1330 // Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1331 // ni0- gahiyaMmi avaratte verattiya agahie bhavai tinni / verattiya aDDaratte ai uvaogA bhave duNNi // 1396 / / 4. caturthani0-paDijaggiyaMmi paDhame bIyavivajjA havaMti tinneva / pAosiya verattiya aiuvaogA u duNNi bhave / / 1397 // madhyayanam pratikramaNaM, gAthAdvayasyApi vyAkhyA- varattie agahie sesesutisu gahiesu tiNNi, aDDarattie vA agahie tiNNi, doNNi kahaM ?, 4.6 asvAucyate, pAusiyaaGkarattiesugahiesusesesuagahiesudoNNi bhave, ahavA pAusiyaverattie gahie yadonni, ahavA pAusiyapA- dhyAya niyuktiH| bhAiesu agahiesu doNNi, etthavi kappe pAusie ceva aNuvahaeNa uvaogao supaDiyaggieNa savvakAleNa paDhaMti na niyuktiH doso, ahavA veratiya aGkarattiye'gahie doNNi ahavA aDDarattiyapAbhAiyagahiesudoNNi ahavA verattiyapAbhAi esugahiesu, |1396-97 jahA ekko tadA aNNataraM geNhai / kAlacaukkakAraNA ime kAlacaukke gahaNaM ussaggavihI ceva, ahavA pAosie gahie manuSya rudhirAdau uvahae aDDarattaM ghettuMsajjhAyaM kareMti, pAbhAio divasaTThAghetavvoceva, evaM kAlacaukkaM diLaM, aNuvahae pAosie supaDiyaggie asvaadhyaayH| savvaM rAiM paDhaMti,aDarattieNavi verattiyaM paDhaMti,verattieNavi aNuvahaeNa supaDiyaggieNa pAbhAiya asuddhe uddiTuMdivasa ovi. paDhaMti / kAlacaukke aggahaNakAraNA ime- pAusiyaM na giNhaMti asivAdikAraNao na sujjhati vA, aDarattiyaM na giNhati 0 vairAtrike'gRhIte zeSeSu triSu gRhIteSu trayaH, ardharAtrike vA'gRhIte trayaH, dvau kathaM?, ucyate, prAdoSikArdharAtrikayorgRhItayoH zeSayoragRhItayogI bhavataH, athavA prAdoSikavairAtrikayorgRhItayogI ca athavA prAdoSikaprabhAtikayoragRhItayogI, atrApi kalpe prAdoSikeNAnupahatenaivopayogataH supratijAgaritena sarvakAleSu paThati na doSaH, athavA vairAtrike ardharAtrike'gRhIte dvau athavA ardharAtrikaprabhAtikayorgahItayodvauM, athavA vairAtrikaprAbhAtikayorgahItayogI, yadaikastadA'nyataraM gRhNAti / kAlacatu-8 kakAraNAnImAni- kAlacatuSkagrahaNaM utsargavidhireva, athavA prAdoSike gRhIte upahate'rdharAtraM gRhItvA svAdhyAyaM kurvanti, prAbhAtiko divasArthaM grahItavya eva, evaM // 1331 // kAlacatuSkaM dRSTam, anupahate prAdoSike supratijAgarite sarvAM rAtriM paThanti, ardharAtrikeNApi vairAtrike paThanti, vairAtrikeNApyanupahatena supratijAgaritena prAbhAtike 8 kAle'zuddha uddiSTa divasato'pi paThanti / kAlacatuSke'grahaNakAraNAnImAni- prAdoSikaM na gRhNanti azivAdikAraNataH na zudhyati vA, ardharAtrikaM na gRhNanti - Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1332 // kAraNato Na sujjhati vA pAosieNa vA supaDiyaggieNa paDhaMti na geNhaMti, verattiyaM kAraNao na giNhaMti na sujjhai vA, 4. caturthapAosiya aDDaratteNa vA paDhaMti, tinni vA No geNhaMti, pAbhAiyaM kAraNao na giNhai na sujjhai vA verattieNeva divasao madhyayanam pratikramaNaM, paDhaMti / / 1397 // iyANiM pAbhAiyakAlaggahaNavihiM patteyaM bhaNAmi 4.6 asvAni0-pAbhAiyakAlaMmi usaMcikkhe tinni chIyarunnANi / paravayaNe kharamAI pAvAsuya evamAdINi // 1398 // dhyAyavyAkhyA tvasyA bhASyakAraH svayameva kariSyati / tattha pAbhAiyaMmikAle gahaNavihI paTThavaNavihI ya, tattha gahaNavihI imA niyuktiH| niyuktiH bhA0- navakAlavelasese uvaggahiyaaTThayA paDikkamai / na paDikkamai vego navavArahae dhuvamasajjhAo! / / 226 / / (224) 1398 divasao sajjhAyavirahiyANa desAdikahAsaMbhavavajaNaTThA mehAvItarANa ya palibhaMgavajaNaTThA, evaM savve- simaNuggahaTThA manuSya rudhirAdau navakAlaggahaNakAlA pAbhAie aNuNNAyA, ao navakAlaggahaNavelAhiM sesAhiM pAbhAiyakAlaggAhI kAlassa paDikkamati, asvaadhyaayH| sesAvi taM velaM paDikkamaMti vA na vA, ego niyamA na paDikkamai, jar3a chIyarudidAdIhiM na sujjhai to so ceva verattio supaDi- bhASya: 226 yaggio hohititti / sovi paDikkaMtesu guruNo kAlaM nivedittA aNudie sUrie kAlassa paDikkamati, jai gheppaMto navavAre kAraNato na zudhyati vA, prAdoSikeNa vA supratijAgaritena paThanti na gRhNanti, vairAtrika kAraNato na gRhNanti na zudhyati vA, prAdoSikArdharAtrikAbhyAmeva paThanti, trIn / vA na gRhNanti, prAbhAtikaM kAraNato na gRhNAti na zudhyati vA, vairAtrikeNaiva divase paThanti / idAnIM prAbhAtikakAlagrahaNavidhiM pRthak bhaNAmi-tatra prAbhAtike kAle grahaNavidhiH prasthApanavidhizca- tatra grahaNavidhirayaM-0 divase syAdhyAyavirahitAnAM dezAdikathAsaMbhavavarjanAya medhAvinAmitareSAM ca vighnavarjanArtham, evaM sarveSAmanugrahArthAya navakAlagrahaNakAlAH prAbhAtike'nujJAtAH, ato navakAlagrahaNavelAsu zeSAsu prAbhAtikakAlagrAhI kAlasya pratikrAmyati, zeSAstu tasyAM velAyAM pratikrAmyanti vA na vA, eko niyamAnna pratikrAmyati, yadi kSutarodanAdibhirna zudhyati tadA sa eva vairAtrikaH supratijAgarito bhvissytiiti| so'pi pratikrAmya guroH kAlaM nivedyAnudite sUrye kAlAt pratikrAmyati, yadi gRhyamANo navavArA-- // 1332 // Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1333 // uvahao kAlo to najai dhuvamasajjhAiyamasthitti na kareMti sajjhAyaM // 225 // navavAragahaNavihI imo- saMcikkhe tiNNi chItaruNNANi tti asya vyAkhyA bhA0- ikkikka tinni vAre chIyAihayaMmi giNhae kAlaM / coei kharo bArasa aNiTThavisae akAlavaho // 227 // (225) ekkassa giNhao chIyarudAdihae saMcikkhaitti grahaNAdviramatItyarthaH, puNo giNhai, evaM tiNNi vArA, tao paraM aNNo aNNaMmi thaMDile tiNNi vArAu, tassavi uvahae aNNo aNNaMmi thaMDile tiNNi vArA, tiNhaM asaI doNNi jaNA Nava vArAo pUrei, doNhavi asatIe ekko ceva NavavArAo pUrei, thaMDilesuvi avavAo, tisu dosu vA ekkaMmi vA giNhaMtIti // 226 // paravayaNe kharamAI asya vyAkhyA coei kharo pacchaddhaM codaka Aha- jadi rudatimaNiDhe kAlavaho tato khareNa raDite bAraha varise uvahaMmau, aNNesuvi aNiTThaiMdiyavisaesu evaM ceva kAlavaho bhavatu?, AcArya Aha _bhA0-coaga mANusa'NiDhe kAlavaho sesagANa uphaaro| pAvAsuAi puvviM pannavaNamaNiccha ugghADe // 228 // (226) mANusasare aNiDhe kAlavaho sesaga tti tiriyA tesiM jai aNiTTho pahArasaddo suvvai to kAlavadho, pAvAsiya tti mUlagAthAyAM yo'vayavaH asya vyAkhyA-pAvAsuyAya pacchaddhaM,jai pAbhAiyakAlaggahaNavelAe pAvAsiyabhajjA paiNo guNe saMbharatI nupahataH kAlastarhi jJAyate dhruvamasvAdhyAyikamasti iti na kurvanti svAdhyAyam / navavAragrahaNavidhirayaM-0ekasmin gRhNati kSutaruditAdibhirhate pratIkSate / punargRhNAti, evaM trIn vArAn, tataH paramanyo'nyasmin sthaNDile trIna vArAn, tasyApyupahate'nyo'nyasmin sthaNDile trIna vArAn, triSvasatsa dvau janau nava vArAn pUrayataH, dvayorapyasatoreka eva nava vArAn pUrayati, sthaNDileSvapyasatsu apavAdaH, triSu dvayorvA ekasmin vA gRhNanti / codayati kharaH pazcArdham, yadi rodatyaniSTe kAlavadho raTite tataH khareNa dvAdaza varSANyupahavyatAm, (kAlaM) anyeSvapi aniSTendriyaviSayeSvapyevameva kAlavadho bhvtu| OM manuSyasvare'niSTe kAlavadhaH zeSAH- tiryazcasteSAM yadi aniSTaH prahArazabdaH zrUyate tarhi kAlavadhaH, yadi prAbhAtikakAlagrahaNavelAyAM proSitapatikA strI patyurguNAn smarantI 2 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.6 asvaadhyaayniyuktiH| niyuktiH |1398 manuSyarudhirAdau asvaadhyaayH| bhASyaH 227-228 // 1 Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1334 // dive dive roetI, ruvaNavelAe puvvayaro kAlo ghettavvo, ahavA sAvi paccuse rovejjA tAhe divA gaMtuMpaNNavijai, paNNavaNamanicchAe ugghADaNakAussaggo kIrai // 227 // evamAdINi tti asyAvayavasya vyAkhyA bhA0- vIsarasaddaruaMte avvattagaDiMbhagaMmi mA giNhe / gose darapaTThavie chIe chIe tigI pehe // 229 / / (227) accAyAseNa ruyaMtaM vIrasaM bhannai, taM uvahaNae, jaM puNa mahurasadaM gholamANaM ca taM na uvahaNati, jAvamajaMpiraM tAmavvattaM, ta appeNavi vIsareNa uvahaNai, mahaMtaM ussuMbharovaNeNa uvahaNai, pAbhAiyakAlaggahaNavihI gayA,iyANiM pAbhAiyapaTThavaNavihI, gose dara pacchaddhaM, gosi tti, uditamAdicce, disAloyaM karettA paTThaveMti, darapaTThavie tti addhapaTThavie jai chItAdiNA bhaggaM paTThavaNaM aNNo disAloyaM karettA tattheva paTThaveti, evaM ttiyvaaraae| disAvaloyakaraNe imaM kAraNaM ni0- Ainna pisiya mahiyA pehittA tinni tinni tthaannaaii| navavArahae kAle hautti paDhamAina paDhaMti // 1399 // AiNNA pisiya tti AiNNaM- poggalaM taM kAgamAdIhiM ANiyaM hojjA, mahiyA vA paDiumAraddhA, evamAI egaThANe tato vArA uvahae hatthasayabAhiM aNNaM ThANaM gaMtuM pehaMti- paDileheMti, paThThaviMtitti vuttaM bhavati, tatthavi puvvuttavihiNA tinni vArA divase 2 roditi, rodanavelAyAH pUrvameva kAlo grahItavyaH, atha ca sA'pi pratyuSasi rudyAt tadA divase gatvA prajJApyate, prajJApanAmanicchantyAM udghATanakAyotsargaH kriyte| 0 atyAyAsena rodanaM tat virasaM bhaNyate, tadupahanti, yat punargholamAnaM madhurazabdaM ca tannopahanti yAvadajalpAkaM tAvadavyaktam, tadalpenApi visvareNopahanti, mahAn udazrubhararodanenopahanti, prAbhAtikakAlagrahaNavidhirgataH, idAnIM pAbhAtikaprasthApanavidhiH- udite Aditye digavalokaM kRtvA prasthApayanti, ardhaprasthApite yadi kSatAdinA bhagnaM prasthApanaM anyo digavalokaM kRtvA tatraiva prasthApayati, evaM tRtIyavArAyAmapi, digavalokakaraNe idaM punaH kaarnnm| AkIrNa- pudgalaM tat kAkAdibhirAnItaM | bhavet mahikA vA patitumArabdhA, evamAdibhirekasthAne upahate trIn vArAn hastazatAt bahiranyasmin sthAne gatvA pratilekhayanti prasthApayanti ityuktaM bhavati, tatrApi pUrvoktavidhinA timro vArAH . 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.6asvaadhyaayniyuktiH| niyuktiH 1399 manuSyarudhirAdau asvaadhyaayH| bhASya:229 // 1334 // Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1335 // 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.6 asvaadhyaayniyuktiH| niyukti: 1400-01 manuSya rudhirAdau paTThaveMti, evaM bitiyaThANevi asuddhe taovi hatthasayaM annaM ThANaM gaMtuM tinni vArA puvvuttavihANeNa paTThaveMti, jai suddhaM to kareMti sajjhAyaM, navavArahae khutAiNA NiyamA hao, (tato) paDhamAe porisIe na kareMti sajjhAyamiti gaathaarthH||1399 / / ni0- paTTaviyaMmi siloge chIe paDileha tinni annattha / soNiya muttapurIse ghANAloaMpariharijjA // 1400 / / jaMdA paTThavaNAe tinni ajjhayaNA samattA, tadA uvarimego silogo kaTTiyavvo, taMmi samatte paTTavaNaM samappar3a, bitiyapAdo gayattho soNiya tti asya vyAkhyA ni0-AloaMmi cilamiNI gaMdhe annattha gaMtu pakaraMti / vAghAiyakAlaMmI daMDaga maruA navari ntthi||1401|| jattha sajjhAyaM kareMtehiM soNiyavaJcigA dIsaMti tattha na kareMti sajjhAyaM, kaDagaM cilimiliM vA aMtare dAtuM kareMti, jattha puNa sajjhAyaM ceva karentANa muttapurIsakalevarAdIyANa gaMdhe aNNaMmi vA asubhagaMdhe AgacchaMte tattha sajjhAyaM na kareMti, aNNaMpi baMdhaNasehaNAdiAloyaM pariharejjA, eyaM savvaM nivvAghAe kAle bhaNiyaM ||vaaghaaimkaalo'pi evaM ceva, navaraM gaMDagamarugadiTuMtA nasaMbhavaMti // 1401 // prasthApayanti, evaM dvitIyasthAne'pyazuddhe tato'pi hastazatAtparato'nyasmin sthAne gatvA trIn vArAn pUrvoktavidhAnena prasthApayanti, yadi zuddha tarhi kurvanti svAdhyAyam, navavArahate kSutAdinA niyamAt hatastataH prathamAyAM pauruSyAM na kurvanti svaadhyaaym| 0 yadi prasthApane trINyadhyayanAni samAptAni tadoparyekaH zlokaH kathayitavyaH, tasmin samApte prasthApanaM samApyate, dvitIyapAdo gatArthaH, OM yatra svAdhyAyaM kurvadbhiH zoNitavarcikA dRzyante tatra na kurvanti svAdhyAyam, kaTakaM cilimiliM vA'ntarA dattvA kurvanti, yatra punaH svAdhyAyameva kurvatAM mUtrapurISAdikalevarAdikAnAM gandho'nyo vA gandho'zubha Agacchati tatra svAdhyAyaM na kurvanti,anyamapi bandhanasedhanAdyAlokaM pariharet, etat sarvaM nirvyAghAte kAle bhaNitam, vyAghAtakAlo'pyevameva, navaraM gaNDagamarukadRSTAntau na saMbhavataH / asvaadhyaayH| 335 // Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1336 // ni0- eesAmannayare'sajjhAe jo karei sajjhAyaM / so ANAaNavatthaM micchatta virAhaNaM pAve // 1402 // nigdsiddhaa||1402|| asajjhAiyaM tu duvihaM ityAdimUladvAragAthAyAM parasamutthamasvAdhyAyikadvAraM saprapaJcaMgatam, idAnImAtmasamutthAsvAdhyAyikadvArAvayavArthapratipAdanAyAha ni0- AyasamutthamasajjhAiyaM tu egavidha hoi duvihaM vaa| egavihaM samaNANaM duvihaM puNa hoi samaNINaM // 1403 // pUrvArddhaM kaNThyam, pazcArddhavyAkhyA tviyaM- egavihaM samaNANaM tacca vraNe bhavati, samaNINaM duviha-vraNe RtusaMbhave ceti gAthArthaH // 1403 / / evaM vraNe vidhAnaM ni0-dhoyaMmi u nippagale baMdhA tinneva huMti ukkosaM / parigalamANe jayaNA duvihaMmi ya hoi kAyavvA // 1404 // paDhama ciya vaNo hatthasaya bAhiM dhovittu nippagalo kao, tato parigalaMte tiNNi baMdhA jAva ukkoseNaM gAlaMto vAei, tattha jayaNA vakkhamANalakkhaNA, duviha mati duvihaM vaNasaMbhavaM uuyaM ca / duvihe'vi evaM paTTAjayaNA kAyavvA // 1404 // ni0-samaNo u vaNivva bhagaMdarivva baMdhaM karittu vAei / tahavigalaMte chAraMdAuMdo tinni baMdhA u||1405 / / vaNe dhovaMmi nippagale hatthasaya bAhirao paTTagaM dAuMvAei, parigalamANeNa bhinne taMmi paTTage tassa uvariM chAraM dAuM puNo 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.6 asvaadhyaayniyuktiH| niyuktiH 1402 manuSyarudhirAdau asvaadhyaayH| niyuktiH 1403-05 Atmasamutthe'svAdhyAye vrnnvidhiH| // 1336 // ekavidhaM zramaNAnAM taca vraNe bhavati, zramaNInAM dvividham / evaM vraNe vidhAnaM-0prathamameva vraNo hastazatAt bahiH prakSAlya niSpragalaH kRtaH, tataH parigalati trayo bandhAH yAvaduttkRSTena galanAnvito vAcayati, tatra yatanA vakSyamANalakSaNA, dvividhaM vraNasaMbhavamArttavaM ca, dvividhe'pyevaM paTTakayatanA krttvyaa| 0 vraNe dhaute niSpragale hastazatAt bahiH paTTakaM dattvA vAcayati, parigalatA bhinne tasmin paTTake tasyopari bhasma dattvA punaH 2 Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. caturtha zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1337 // svAdhyAye paTTagaM dei vAei ya, evaM taiyaMpi paTTagaM baMdheja vAyaNaM dejA, tao paraM galamANe hatthasaya bAhiraM gaMtuM vraNapaTTage ya dhoviya punaranenaiva krameNa vaaei| ahavA aNNattha paDhaMti // 1405 // madhyayanam pratikramaNaM, ni0- emeva yasamaNINaM varNami iaraMmi satta baMdhA u|thviy aThAyamANe dhoeuM ahava annattha // 1406 // 4.6 asvAiyaraMtu- ututaM, tatthavi evaM ceva navaraM satta baMdhA ukkoseNaM kAyavvA, tahavi aTThAyaMte hatthasaya bAhirao dhoveuM puNo vaaeti| dhyAya niyuktiH| ahavA aNNattha paDhaMti // 1406 // niyuktiH ni0- eesAmannayare'sajjhAe appaNo u sajjhAyaM / jo kuNai ajayaNAe so pAvai ANamAINi // 1407 // 1406-08 AtmasamutthenigadasiddhA / / 1407 / / na kevalamAjJAbhaGgAdayo doSA bhavanti, ime ya___ni0- suanAthami abhattI loaviruddhaM pamattachalaNA ya / vijAsAhaNavaigunnadhammayA eva mA kuNasu // 1408 / / vrnnvidhiH| suyaNANe aNupayArao abhattI bhavati, ahavA suyaNANabhattirAeNa asajjhAie sajjhAyaM mA kuNasu, uvaeso esa, jaMpi loyadhammaviruddhaM ca taM na kAyavvaM, avihIe pamatto labbhai, taM devayA chalejjA, jahA vijjAsAhaNavaiguNNayAe vijA na sijjhai tahA ihaMpi kammakkhao na hoi| vaiguNyaM-vaidhayaM viparItabhAva ityarthaH / dhammayAte suyadhammassa esa dhammo jaM asajjhAie - paTTakaM dadAti vAcayati ca, evaM tRtIyamapi paTTakaM badhnIyAt vAcanAM ca dadyAt, tataH paraM galati hastazatAt bahirgatvA vraNaM paTTakAMzca dhAvitvA vAcayati, athavA'nyatra paThanti / 0 itarattvArtavam, tatrApyetadeva navaraM sapta bandhAH utkRSTena karttavyAH, tathApyatiSThati hastazatAhirdhAvitvA punarvAcayati, athavA'nyatra paThanti, ime c| 08 // 1337 // zrutajJAne'nupacArato'bhaktirbhavati, athavA zrutajJAnabhaktirAgeNAsvAdhyAyike svAdhyAyaM mA kArSIH, upadeza eSaH, yadapi lokadharmaviruddhaM ca tanna karttavyama. avidhau pramatto jAyate, taM devatA chalayet, yathA vidyAsAdhanavaiguNyatayA vidyA na sidhyati tathehApi karmakSayo na bhavati / dharmatayA- zrutadharmasyaiSa dharmo yadasvAdhyAyike. Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1338 // sajjhAiyavajaNaM, karaMto ya suyaNANAyAraM virAhei, tamhA mA kunnsu|| 1408 // codaka Aha- jai daMtamaMsasoNiyAe 4. caturthaasajjhAo naNu deho eyamao eva, kahaM teNa sajjhAyaM kuNaha?, AcArya Aha madhyayanam pratikramaNaM, ni0- kAmaM dehAvayavA daMtAI avajuA tahavivajjA / aNavajuAna vajjA loe taha uttare ceva // 1409 // 4.6 asvAkAmaM codakAbhiprAyaaNumayatthe saccaM tammao deho, tahavi je sarIrAo avajuttatti- pRthagbhUtAH te vajaNijjA / je puNa dhyAya niyuktiH| aNavajuttA- tatthatthA te no vajaNijjA, ityupadarzane / evaM loke dRSTaM lokottare'pyevamevetyarthaH // 1409 // kiM cAnyat- niyuktiH ni0- ambhiMtaramalalittovi kuNai devANa accaNaM loe| bAhiramalalitto puNa na kuNai avaNei yataoNaM // 1410 // 1409-11 AtmasamuttheabhyantarA mUtrapurISAdayaH tahiM ceva bAhire uvalitto na kuNai, aNuvalitto puNa anbhiMtaragatesuvi tesu aha accaNaM karei 'svAdhyAye // 1410 // kiM cAnyat - vrnnvidhiH| ni0- AuTTiyA'varAhaM saMnihiyA na khamae jahA pddimaa| iha paraloe daMDopamattachalaNA iha siaau||1411|| jA paDimA sannihiya tti devayAhiTThiyA sA jai koi aNADhieNa AuTTiya tti jANaMto bAhiramalalitto taM paDimaM chivai accaNaM va se kuNai to Na khamae-khittAdi karei rogaM vA jaNei mArai vA, iya tti evaM jo asajjhAie sajjhAyaM karei tassa svAdhyAyasya varjanam, kurvazva zrutajJAnAcAraM virAdhayati, tasmAt mA kArSIH / yadi dantamAMsazoNitAdiSvasvAdhyAyikaM nanu deha etanmaya eva, kathaM tena svAdhyAya kuruta?.0 codakAbhiprAyAnumatArthe, satyaM tanmayo dehaH, tathApi ye zarIrAt pRthgbhuutaaste| varjanIyAH, ye punaH tatrasthAste na varjanIyAH10 taireva bahirupalipto n8||1338|| karoti, anupaliptaH punarabhyantaragateSvapi teSvathArcanAM karoti, OyA pratimA devatAdhiSThitA sA yadi ko'pi anAdareNa jAnAno bAhyamalaliptastA pratimA spRzati arcanaM vA tasyAH karoti tarhi na kSamate- kSiptacittAdiM karoti roga vA janayati mArayati vA, evaM yo'svAdhyAyike svAdhyAyaM karoti tasya 2 Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1339 // NANAyAravirAhaNAe kammabaMdho, eso se paraloe u daMDo, ihaloe pamattaM devayA chalejjA, syAt ANAi virAhaNA dhuvA 4. caturthaceva // 1411 // koI imehiM appasatthakAraNehiM asajjhAie sajjhAyaM karejA madhyayanam pratikramaNe, ni0- rAgeNa va doseNa va'sajjhAe jo karei sjjhaayN| AsAyaNA va kA se? ko vA bhaNio aNAyAro? // 1412 // 4.6 asvArAgeNa vA doseNa vA karejA, ahavA darisaNamohamohio bhaNejA- kA amuttassa NANassa AsAyaNA? ko vA tassa dhyAya niyuktiH| aNAyAro?, naastiityrthH||1412|| tesimA vibhAsA niyukti: ni0-gaNisaddamAimahiorAge dosaMmina sahae saI / savvamasajjhAyamayaM emAI huMti mohaao||1413|| 1412-14 mahito tti hRSTastuSTo nandito vA pareNa gaNivAyago vAharijaMto vA bhavati, tadabhilASI asajjhAievi sajjhAyaM karei, Atmasamutthe 'svAdhyAye evaM rAge, dose kiM vA gaNI vAharijati vAyago vA, ahaMpi ahijjAmi jeNa eyassa paDisavattIbhUo bhavAmi,jamhA vrnnvidhiH| jIvasarIrAvayavo asajjhAiyaM tamhA asajjhAiyamayaM-na shrdddhaatiityrthH||1423|| ime ya dosA ni0- ummAyaM ca labhejjA rogAyakaM vapAuNe dIhaM / titthayarabhAsiyAo bhassai so sNjmaaovaa||1414|| khettAdigo ummAo cirakAlio rogo, AsughAtI AyaMko, eteNa vA pAvejA, dhammAo bhaMsejjA- micchadiTThI vA 8 jJAnAcAravirAdhanayA karmabandhaH, eSa tasya pAralaukikastu daNDaH, ihaloke pramattaM devatA chalayet, AjJAdivirAdhanA dhuuvaiv| kazcidebhiraprazastakAraNairasvAdhyAyike svAdhyAyaM kuryAt / rAgeNa vA dveSeNa vA kuryAt , athavA darzanamohamohito bhaNet- amUrtasya jJAnasya kA''zAtanA ? ko vA tasyAnAcAraH?, teSAmiyaM vibhASA-08 @ pareNa gaNI vAcako vyAhriyamANo vA bhvti| asvAdhyAyike'pi svAdhyAyaM karoti, evaM rAge, dveSe kiM vA gaNI vyAhiyate vAcako vA, ahamapyadhyeSye yenaitasya 8 pratisapatnIbhUto bhavAmi, yasmAt jIvazarIrAvayavo'svAdhyAyikaM tasmAdasvAdhyAyikamayam / ime ca doSAH-0 kSiptacittAdika unmAdaH cirakAliko roga AzughAtI hai AtaGkaH, etena vA prA yAt, dharmAt bhrazyet- mithyAdRSTiA - // 1339 // Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka bhavati, carittAo vA parivaDai // 1414 // niyukti ni0- ihaloe phalameyaM paraloeNphalaM na diti vijaao| AsAyaNA suyassa u kuvvai dIhaM ca saMsAraM / / 1415 // bhASyazrIhAri0 suyaNANAyAravivarIyakArI jo soNANAvaraNijjaM kammaM baMdhati, tadudayA ya vijjAo kaovayArAovi phalaM na deMti, na vRttiyutam sidhyanti ityarthaH / vihIe akaraNaM paribhavo, evaM suyAsAyaNA, avihIe varseto niyamA aTTha pagaDIobaMdhati hassaThitiyAo bhAga-3 yadIhaThitiyAo karei maMdANubhAvA ya tivvANubhAvAo karei, appapadesAo bahupadesAo krei| evaMkArI ya niyamA // 1340 // dIhakAlaM saMsAraM nivattei / ahavA nANAyAravirAhaNAe daMsaNavirAhaNA, NANadaMsaNavirAhaNAhiM niyamA caraNavirAhaNA, evaM tiNha virAhaNAe amokkhe, amokne niyamA saMsAro, tamhA asajjhAieNa sajjhAivvamiti gaathaarthH||1415|| ni0- asajjhAiyanijuttI kahiyA bhe dhIrapurisapannattA |sNjmtvddgaannN niggaMthANaM maharisINaM // 1416 // ni0- asajjhAiyanijuttiM juMjatA crnnkrnnmaauttaa| sAhU khaveMti kammaM aNegabhavasaMciyamaNaMtaM // 1417 / / asjjhaaiynijuttiismttaa|| gAthAdvayaM nigadasiddham // 1416-1417 // asvAdhyAyikaniyuktiH smaaptaa|| tathA sajjhAe na sajjhAiyaM tassa micchAmidukkaDaM tathA svAdhyAyike- asvAdhyAyikaviparyayalakSaNe na svAdhyAyitam / we bhavet, cAritrAdvA paripatet / 0 zrutajJAnAcAraviparItakArI yaH sa jJAnAvaraNIyaM karma baghnAti, tadudayAcca vidyAH kRtopacArA api phalaM na dadati, vidherakaraNaM paribhavaH evaM zrutAzAtanA, avidhau vartamAno niyamAt aSTa prakRtIrbadhnAti hasvasthitikAzca dIrghasthitikAH karoti mandAnubhAvAzca tIvrAnubhAvAH karoti alpapradezAgrA bahupradezAgrAH karoti, evaMkArI ca niyamAt dIrghakAlikaM saMsAraM nirvarttayatti, athavA jJAnAcAravirAdhanAyAM darzanavirAdhanA jJAnadarzanavirAdhanayorniyamAccaraNavirAdhanA, evaM trayANAM virAdhanayA'mokSaH, amokSe niyamAt saMsAraH, tasmAdasvAdhyAyike na svaadhyeymiti| 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.6 asvaadhyaayniyuktiH| niyuktiH 1415-17 Atmasamutthe'svAdhyAye vrnnvidhiH| // 1340 // Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1341 // 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.7 jinnmskaaraadiH| sUtram 26-27 (27-28) namo itthamAzAtanayA yo'ticAraH kRtastasya mithyAduSkRtamiti puurvvt| eyaM suttanibaddhaM attheNa'NNaMpihoti viNNeyaM / taM puNa avvAmohatthamohao sNpvkkhaami||1||tettiisaae uvariM cottIsaM buddhvynnatisesaa| paNatIsa vayaNaatisaya chattIsaM uttarajjhayaNA ||2||evN jaha samavAe jA sayabhisarikkha hoi satatAraM / tathA coktaM-sayabhisayA nakkhatte saegatAretaheva pnnnntte||iy saMkhaasaMkhehiM tahaya aNaMtehiM tthaannehiN||3||sNjmmsNjmss ya pddisiddhaadikrnnaaiyaarss| hoti paDikkamaNaM tU tettIsehiM tu tAI punn|| 4 // avarAhapade suttaM aMtaggaya hoti Niyama svvevi|svvo va'iyAragaNo dugasaMjogAdi jo esa ||5||egvihssaasNjmss'hv diihpjjvsmuuho| eva'tiyAravisohi kAuM kuNatI NamokAraM // 6 // ||ath caturthA'dhyayane jinnmskaaraadiH|| Namo cauvIsAe ityAdi, athavA prAktanAzubhasevanAyAH pratikrAntaH apunaHkAraNAya pratikrAman namaskArapUrvakaM pratikramannAha namo cauvIsAe titthagarANaM usabhAdimahAvIrapajjavasANANaM ||suutrm 26 // (27) namazcaturviMzatitIrthakarebhya RSabhAdimahAvIraparyavasAnebhyaH, prAkRte SaSThI caturthyartha eva bhavati, tathA coktaM-bahuvayaNeNa duvayaNaM chaTThivibhattIe~ bhannai cutthii| jaha hatthA taha pAyA nmo'tthudevaahidevaannN||1||itthN namaskRtasya prastutasya vyAvarNanAyAha iNameva niggaMthaM pAvayaNaMsaccaM aNuttaraM kevaliyaMpaDipuNNaM neAuyaM saMsuddhaMsallagattaNaM siddhimaggaMmuttimaggaM nijANamaggaM nivvANamaggaM (r) bahuvacanena dvivacanaM SaSThIvibhaktyA bhaNyate cturthii| yathA hastau tathA pAdau namo'stu devAdhidevebhyaH / / 1 // cauvIsAe iNameva niggNthN| // 1341 // Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1342 // avitahamavisaMdhiM savvadukkhappahINamaggaM, itthaM ThiyA jIvA sijhaMti bujhaMti muccaMti parinivvAyaMti savvadukkhANamaMtaM kareMti // 4. caturthasUtram 27 // (28) madhyayanam pratikramaNaM, idameve ti sAmAyikAdi pratyAkhyAnaparyantaM dvAdazAGgaMvA gaNipiTakam, nirgranthAH- bAhyAbhyantaragranthanirgatAH sAdhavaH 4.7 jinanirgranthAnAmidaM nairgranthyaM prAvacana miti prakarSaNAbhividhinocyante jIvAdayo yasmin tatprAvacanam, idameva nairgranthyaM prAvacanaM nmskaaraadiH| kimata Aha-satAM hitaM satyam, santo-munayo guNAH padArthA vA sadbhUtaM vA satyamiti, nayadarzanamapisvaviSaye satyaM bhavatyata sUtram 26-27 (27-28) Aha- aNuttaraM ti nAsyottaraM vidyata ityanuttaram, yathAvasthitasamastavastupratipAdakatvAt uttamamityarthaH, yadi nAmedamItthambhUta- namo manyadapyevambhUtaM bhaviSyatItyata Aha-kevaliyaM kevalamadvitIyaM nAparamitthaMbhUtamityarthaH yadi nAmedamitthabhUtaM tathApyanyasyApya cauvIsAe iNameva saMbhavAdapavargaprApakairguNaiH pratipUrNa na bhaviSyatItyata Aha- paDipunnaM ti pratipUrNamapavargaprApakairguNairbhUtamityarthaH- bhRtamapi ninnthN| kadAcidAtmabharitayA na tannayanazIlaM bhaviSyatItyata Aha-neyAuyaM ti nayanazIlaM naiyAyikaM mokSagamakamityarthaH, naiyAyika-2 mapyasaMzuddhaM-saMkIrNaM nAkSepeNa naiyAyikaM bhaviSyati ityata Aha-saMsuddhaM ti sAmastyena zuddhaMsaMzuddham, ekAntAkalaGkamityarthaH, evaMbhUtamapikathaJcittathAsvAbhAvyAnnAlaMbhavati bandhananikRntanAya (idamapi tathA) bhaviSyatItyata Aha-sallagattaNaM ti kRntatIti karttanaM zalyAni-mAyAdIni teSAM karttanaM bhavanibandhanamAyAdizalyacchedakamityarthaH, paramataniSedhArthaM tvAha- siddhimaggaM muttimaggaM sedhanaM siddhiH-hitArthaprAptiH siddhermArgaH siddhimArgaH, mocanaM mukti:- ahitArthakarmavicyutistasyA mArgo muktimArga iti, muktimArga- kevalajJAnAdihitArthaprAptidvAreNAhitakarmavicyutidvAreNa ca mokSasAdhakamiti bhAvanA, anena ca kevalajJAnAdivikalAH sakarmakAzca muktA iti durnayanirAsamAha, vipratipattinirAsArthamAha- nijANamaggaM nivvANamagaM yAnti taditi yAnaM // 1342 // Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1343 // 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, | 4.7 jinnmskaaraadiH| sUtram 28 (29) zraddhAnAdi svruupm| kRtyalyuTo bahulaM (pA0 3-3-113) iti vacanAt karmaNi lyuT, nirupama yAnaM niryAnam, ISatprAgbhArAkhyaM mokSapadamityarthaH, tasya mArgo niryANamArga iti, niryANamArga:-viziSTanirvANaprAptikAraNamityarthaH, anenAniyatasiddhikSetrapratipAdanaparadurNayanirAsamAha, nirvRtinirvANaM- sakalakarmakSayajamAtyantikaM sukhamityarthaH, nirvANasya mArgo nirvANamArga iti, nirvANamArgaH paramanirvRtikAraNamiti hRdayam, anena ca niHsukhaduHkhA muktAtmAna iti pratipAdanaparadurNayanirAsamAha, nigamayannAha- idaMca avitahamavisaMdhiMsavvadukkhappahINamagaMavitathaM-satyaM avisandhi-avyavacchinnam, sarvadA avaravidehAdiSubhAvAt, sarvaduHkhaprahINamArga-sarvaduHkhaprahINo-mokSastatkAraNamityarthaH, sAmprataM parArthakaraNadvAreNAsya cintAmaNitvamupadarzayannAha-etthaTThi (itthaMTThi) yA jIvA sijhaMti tti atra nairgranthe pravacane sthitA jIvAH sidhyantItyaNimAdisaMyamaphalaM prApnuvanti bujhaMtI ti budhyante kevalino bhavanti muccaMti tti mucyante bhavopagrAhikarmaNA parinivvAyaMti tti pari-samantAt nirvAnti, kimuktaM bhavati?savvadukkhANamaMtaM kariti tti sarvaduHravAnAM zArIramAnasabhedAnAM antaM- vinAzaM kurvanti- nivarttayanti / itthamabhidhAyAdhunA'tra cintAmaNikalpe karmamalaprakSAlanasalilaughaM zraddhAnamAviSkurvannAha taM dhamma saddahAmi pattiyAmiroemi phAsemi aNupAlemi, taM dhammaMsaddahato pattiaMto royaMto phAsaMto aNupAlaMto tassa dhammassa abbhuTTiomi ArAhaNAe viraomi virAhaNAe asaMjamaM pariANAmi saMjamaM uvasaMpajjAmi abaMbhaM pariANAmi baMbhaM uvasaMpajAmi akappaM pariyANAmi kappaM uvasaMpajjAmi aNNANaM pariANAmi nANaM uvasaMpajjAmi akiriyaM pariyANAmi kiriyaM uvasaMpanjAmi micchattaM pariyANAmi sammattaM uvasaMpanjAmi abohiM pariyANAmi bohiMuvasaMpajjAmi amaggaM pariyANAmi maggaMuvasaMpajjAmi ||suutrm 28 // (29) // 1343 // Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1344 // 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.7 jinnmskaaraadiH| sUtram 28 (29) | zraddhAnAdi svruupm| ya eSa nairgranthyaprAvacanalakSaNo dharma uktaH taM dharmaM zraddadhmahe (dhe) sAmAnyenaivamayamiti pattiyAmi tti pratipadyAmahe (o) prItikaraNadvAreNa roemi tti rocayAmi, abhilASAtirekeNAsevanAbhimukhatayA, tathA prItI rucizca bhinne eva, yataH kvaciddadhyAdau prItisadbhAve'pina sarvadA ruciH, phAsemi tti spRzAmi AsevanAdvAreNeti aNupAlemi anupAlayAmi paunaHpunyakaraNena taM dhammaM saddahaMto ityAdi, taM dharmaM zraddadhAnaH pratipadyamAnaH rocayan spRzan anupAlayan tassa dhammassa abbhuTThiomi ArAdhanAe tti tasya dharmasya prAguktasya abhyutthito'smi ArAdhanAyAM- ArAdhanaviSaye viratomi virAdhanAe tti virato'smi-nivRtto'smi virAdhanAyAM- virAdhanAviSaye, etadeva bhedenAha- asaMjamaM pariyANAmi, saMjamaM uvasaMpajjAmi asaMyama- prANAtipAdAdirUpaM pratijAnAmIti jJaparijJayA vijJAya pratyAkhyAnaparijJayA pratyAkhyAmItyarthaH, tathA saMyama-prAguktasvarUpaM upasaMpadyAmahe (o), pratipadyAma (he) ityarthaH, tathA abaMbhaM pariyANAmi baMbha uvasaMpajjAmi abahma- bastyaniyamalakSaNaM viparItaM brahma, zeSaM pUrvavat, pradhAnAsaMyamAGgatvAcAbrahmaNo nidAnaparihArArthamanantaramidamAha, asaMyamAGgatvAdevAha-akappaM pariyANAmi kappaM uvasaMpajjAmi akalpo'kRtyamAkhyAyate kalpastu kRtyaM iti, idAnIM dvitIyaM bandhakAraNamAzrityAha, yata uktaM (ca)-assaMjamo ya ekko aNNANaM aviraI ya duvihaM ityaadi| aNNANaM pariyANAmi nANaM uvasaMpajjAmi ajJAnaM samyagjJAnAdanyat jJAnaM tu bhagavadvacanajam, ajJAnabhedapariharaNAryavAha- akiriyaM pariyANAmi kiriyaM uvasaMpajjAmi akriyA- nAstivAdaH kriyA- smygvaadH| tRtIya bandhakAraNamAzrityAha- micchattaM pariyANAmi sammattaM uvasaMpajjAmi mithyAtvaM- pUrvoktaM samyaktvamapi, etadaGgatvAdevAha- abohiM pariyANAmi bohiM uvasaMpajjAmi abodhiH- mithyAtvakArya bodhistu samyaktvasyeti, idAnIM sAmAnyenAha- amaggaM pariyANAmi magaM uvasaMpajjAmi amArgo- mithyAtvAdiH mArgastu samyagdarzanAdiriti / idAnIM chadmasthatvAdazeSazuddhyarthamAha // 1344 // Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-3 // 1345 // jaMsaMbharAmi jaMcana saMbharAmi jaMpaDikkamAmi jaMcana paDikkamAmi tassa savvassa devasiyassa aiyArassa paDikkamAmi samaNo'haM saMjayavirayapaDihayapaccakkhAyapAvakammo aniyANo diTThisaMpaNNo maayaamosvivjio|suutrm 29 // (30) yat kizcit smarAmi yacca chadmasthAnAbhogAnneti, tathA jaM paDikkamAmi jaMca na paDikkamAmi yat pratikramAmi AbhogAdividita yaccana pratikramAmi sUkSmamaviditam, anena prakAreNa yaH kazcidaticAraH kRtaH tassa savvassa devasiyassa atiyArassa paDikkamAmi ttikaNThyam, itthaM pratikramya punarakuzalapravRttiparihArAyAtmAnamAlocayannAha- samaNo'haM saMjayavirayapaDihayapaccakkhAyapAvakammo aNiyANo diTThisaMpanno mAyAmosavivajjio tti zramaNo'haM tatrApi na carakAdiH, kiM tarhi?, saMyataH sAmastyena yataH idAnIm, virato-nivRttaH atItasyaiSyasya ca nindAsaMvaraNadvAreNa ata evAha-pratihatapratyAkhyAtapApakarmA, pratihataM- idAnImakaraNatayA pratyAkhyAtamatItaM nindayA eNyamakaraNatayeti, pradhAno'yaM doSa itikRtvA tatzUnyatAmAtmano bhedena pratipAdayannAha-'anidAnoM' nidAnarahitaH, sakalaguNamUlabhUtaguNayuktatAM darzayannAha-'dRSTisaMpannaH' samyagdarzanayukta ityarthaH / vakSyamANadravyavandanaparihArAyAha-mAyAmRSAvivarjakaH (vivarjitaH)- mAyAgarbhamRSAvAdaparihArItyuktaM bhavati / evaMbhUtaH san kiM? aDDAijesudIvasamuddesupanarasasukammabhUmIsujAvaMti kei sAhUrayaharaNagucchapaDiggahadhArA paMcamahavvayadhArA / aDDArasahassasIlaMgadhArA akkhayAyAracarittA te savve sirasA maNasA matthaeNa vaMdAmi // sUtram 30 // (31) arddhatRtIyeSu dvIpasamudreSu- jambUdvIpadhAtakIkhaNDapuSkarAte'Su paJcadazasu karmabhUmiSu- paJcabharatapaJcairAvatapaJcavidehAbhidhAnAsu yAvantaH kecana sAdhavaH rajoharaNagucchapratigrahadhAriNaH, nihnavAdivyavacchedAyAha- paJcamahAvratadhAriNaH, paJca mahAvratAni- pratItAni, atastadekAGgavikalapratyekabuddhasaGgahAyAha-aSTAdazazIlAGgasahasradhAriNaH, tathAhi-kecid bhagavantorajoharaNAdidhAriNo 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.7 jinnmskaaraadiH| sUtram 29 (30) asNymaadityaagH| sUtram 30 (31) munivndnm| PAN000000 // 1345 // Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ a0 zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 / / 1346 / / 322535890638538888888888888888888 va0 kA0 / na bhavantyapi, tAni cASTAdazazIlAGgasahasrANi darzyante, tatreyaM karaNagAthA- joe karaNe Na kA0 sannA iMdiya bhomAi samaNadhamme ya / sIlaMgasahassANaM aDDArasagassa nissphttii||1|| mai0 pa0 / sthApanA tviyaM| ghA0 / ra0 phA0 iyaM bhAvanA- maNeNa Na karei AhArasaNNAvippajaDho vA0 | va0 be0 te0 ca0 paM0 a0 sotiMdiyasaMvuDo khaMtisaMpanno puDhavIkAyasaMrakkhao 1, A0 / mu0 ta0 saM0 sa0 so0 A0 baM0 maNeNa Na kareDa AhArasaNNAvippajaDho sortidiyasaMvuDo khaMtisaMpanno AukkAyasaMrakkhao 2 evaM teu 3 vAu 4 vaNassati 5 bi06 ti07ca08 paM09je no kariti maNasA nijjiya AhArasannasoiMdi puDhavIkAyAraMbhe khaMtijuA te muNi vnde||1|| N ajIvesudasa bhedA, ete khaMtipayaM amuyaMteNa laddhA / evaM maddavAdisu ekkakke dasaralabbhati, evaM sataM, ete sotidiyamamuyaMteNa laddhA, evaM cakkhidiyAdiyesuvi ekkakke sayaM 2 jAtA satA 500, etevi AhArasaNNA'pariccAyageNa laddhA, bhayAdisaNNAdisuvi patteyaM 2 paMca sayA, jAtA do sahassA, ete na kareMtitti eteNa laddhA na kAravedieteNavi do karate NANujANati eteNavi do sahassA 2000, jAtA 6 sahassA, ete maNeNa laddhA 6000, vAyAevi 6000, kAeNavi chatti 6000, jAtA aTThArasatti 18000|aksstaacaarcaaritrinnH akSatAcAra eva cAritram, tAn sarvAn gacchagatanirgatabhedAn zirasA uttamAr3ena manasA-antaHkaraNena mastakena vandata (vande) iti vAcA, itthamabhivandya sAdhUna punaroghataH sakalasattvakSAmaNamaitrIpradarzanAyAha | 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.7 jinnmskaaraadiH| sUtram 29 (30) asNymaadityaagH| sUtram 30 (31) munivndnm| // 1346 // Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-3 // 1347 // khAmemi savva jIve, savve jIvA khamaMtu me| mettI me savvabhUesu, veraM majhaM na kenni||1|| evamahaM Aloiya nindiya garahiya duguMchiyaM sammaM / tiviheNa paDikkato vaMdAmi jiNe cauvIsaM ||2||suutrm 31 // (32) nigadasiddhA eveyam, savve jIvA khamaMtu metti, mA teSAmapyakSAntipratyayaH karmabandho bhavatviti krunnyedmaah| samAptau svarUpapradarzanapuraHsaraM maGgalagAhA- evetyAdi nigadasiddhA, evaM daivasikaM pratikramaNamuktam, rAtrikamapyevambhUtameva, navaraM yatraiva daivasikAticAro'bhihitastatra rAtrikAticAro vktvyH| Aha- yadyevaM 'icchAmi paDikkamiuMgoyaracariyAe' ityAdi sUtramanarthakam, rAtrAvasya asaMbhavAditi, ucyate,svapnAdau saMbhavAdityadoSaH / ityukto'nugamaH, nayAH prAgvat // ityAcAryazrImaddharibhadrasUrizakravihitAyAM AvazyakavRttau ziSyahitAyAM pratikramaNAdhyayanaM samAptam / / 4. caturthamadhyayanam pratikramaNaM, 4.7 jinnmskaaraadiH| sUtram 31 (32) srvjiivkssaamnnaani| // iti sUripurandarazrIharibhadrasUrikRtAyAM ziSyahitAkhyA''vazyakavRttI pratikramaNAkhyaM caturthamadhyayanaM samAptam / / ||iti sUripurandarabhavavirahopAdhizobhitazrImaddharibhadrasUrivihitavivRtiyutaH zrIAvazyakasUtrIyadvitricaturadhyayanazatakA'svAdhyAyAdiniyuktimayatRtIyo vibhAgaH smaaptH|| // 1347 // Page #508 -------------------------------------------------------------------------- _