Book Title: Heersaubhagya Mahakavyam Part 02
Author(s): Devvimal Gani, Sulochanashreeji
Publisher: Kantilal Chimanlal Shah
Catalog link: https://jainqq.org/explore/005968/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40000000 bo0000000 7 JOYYYYoo. DODO DO 000 OADRAPAR kaviziromaNI zrI devavimalagaNi viracitam hArasImAjyA mahAkAvyama gujarAtI anuvAda: sAdhvI sulocanAzrIjI Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAra zrI devavimalagaNi-viracita hIrasaubhAgya mahAkAvya have para TIkA sahita bhAga bIje [sarga 9 thI 13] gujarAtI anuvAda sva. pUjya sAThavIjI zrI sunaMdAzrIjInAM atevAsinI viduSI sAvI sulocanAzrI Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : prakAzaka : kAntilAla cImanalAla zAha (kolasAvALA) guDalaka" 9 zrImALI sosAyaTI, navaraMgapurA, amadAvAda-380 0 09. phona naM. 41944 prAptisthAna : patravyavahAra zAntilAla bhalAbhAI 'darzana' 29 zrImALI sosAyaTI, navaraMgapurA, amadAvAda-380 0 0 9, phona naM. 42104 bIju prAptisthAna sarasvati pustaka bhaMDAra hAthIkhAnA ratanapoLa, amadAvAda-380 001 phona naM. * 23635 vi. saM. 2033, mahAsuda 3 sarva hakka anuvAdikAne svAdhIna che. mUlya : rU. 25 [pacIsa rUpiyA] sarga 14 thI 17ne trIjo bhAga have pachI pragaTa thaze. : mudraka: ratIlAla aMbAlAla paTela akSara presa, 11, AziSa InDa. esaTeTa, nAgaravela hanumAna roDa, rakhiyAla, amadAvAda-380 023 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | This III iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii i ... phI u uuuuuuuuiiiiiiiiiii IN A maf Wry&sy! \ i4 iiiiiii | i . . . ke je che te che ke jo A sva. pUjya sAdhvIjI sunaMdAzrIjI jeone janma ane dIkSA dahegAma (gujarAta)mAM thayAM hatAM. dIrdha cAritra paryAya pALIne vi. saM. 2030, jeTha suda : ranA divase kAparaDAjI tIrthamAM (rAjasthAna) kALadharma pAmyAM te paramapakArI guru mahArAjanAM caraNe kaTikaTi vaMdanA -sucanAzrI Page #5 -------------------------------------------------------------------------- Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samarpaNa je karuNAmayI gurumAtAe mane AlyavayamAM cAritra ApI mane Adhi-vyAdhi-upAdhimaya sa'sArathI ugArI, mAtAthI paNa adhika prema ane vAtsalyanuM amRtapAna karAvI mane jJAneApAsanAmAM joDI, aneka sva-paradananAM zAstrAnuM adhyayana karavAnI anukULatA karI ApI mAruM samyagdana nirdeLa karyuM. varSopa ta jemanAM pAvana caraNe rahI vividha tapazcaryAe karavAnuM mane saubhAgya prApta thayuM. aneka Antara-bAhya upadravAnI vacce jeenI zItaLanizrAe mane nirbhayatA ane nizcitatAnAM dAna dIdhAM....jemaNe mArA ceAgakSema khAtara aneka kaSTo sahyAM....te paramapAvanI gurumAtA sva. pU. sAdhvIjI sunandrAzrIjI ma. sA.nI punita smRti karI, teonA nimala AtmAne A granthanuM samapa Nu karuM chuM. - sulAcanAthI Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *|*|*|*||*|*| ||*|*|*|*|*|*|*||xt X sukRtanA sahabhAgI rU. 4000 pUjya paMnyAsazrI caraNavijayajI gaNivaranI preraNAthI rU. 2500 zrI AgAsI jaina tIrtha peDhI, jJAnakhAtAmAMthI. rU. 1501 zrI navaraMgapurA mUrtipUjaka jaina saMdhanA jJAnabhaMDAra, amadAvAda. 2. 2. rU. 3. Qing Qing Wang Wang xxxxxxxxxxxxxxxxxxZhao rU. 2. rU. 5. 501 sva. pUjya sAdhvIjI sunaMdAzrIjInI preraNAthI. 51 dahegAma jaina saMdha taraphathI. 5 zAntilAla kezavalAla pATaNavALA taraphathI. 51 suzrAvikA pyArIkhananI preraNAthI jAleAra jainasaMgha taraphathI. 51 zAntilAla meAhanalAla sattara tAlukA seAsA. amadAvAda 501 vimalAbena seAmada khADIdAsa, dahegAma. 501 kIrtibhAI nAnAlAla zAha pATaNavALA, 351 pUjya sAdhvIjI suzIlAzrIjI tathA suyazAzrIjInI preraNAthI mahIja (gujarAta) jaina saMgha] 351 zubhIbahena tathA kaMcanabaheMnanI preraNAthI dahegAma mahilAmaMDaLa. X 251 pUjya sAdhvIjI bhAgyapUrNAzrIjInI preraNAthI popaTalAla bAdaracaMda pATaNavALA. 251 suzrAvikA pyArIbenanI preraNAthI amarAvatI (mahArASTra) jaina saMdha taraphathI. rU. rU. rU. rU. 251 pU. sAdhvIjI caraNazrIjI (vAgaDavALAM)nI preraNAthI haLavadavALAM hemIbena. rU. 251 bhAgIlAla cunIlAla pATaNavALA taraphathI. 2. 201 pU. sAdhvIjI haima tazrIjI (vAgaDavALAM)nI preraNAthI eka sagRhastha. 2. 201 pU. sAdhvIjI indrayazAzrIjI tathA bhadrakIti zrIjInI preraNAthI zAntilAla catrabhUja muMbaIvALA 3. 201 kamaLAena kAntilAlanI preraNAthI bacubhAI maNilAla. 2. 151 zAha lakSmIcaMda meAhanalAla pATaNavALA taraphathI. rU. 101 pU. sAdhvIjI candrodayAzrIjI (vAgaDhavALA)nI preraNAthI eka sagRhastha. rU.101 pU. sAdhvIjI subhadrAzrIjI (vAgaDavALAM)nI preraNAthI eka sagRhastha, rU. 101 pU. sAdhvIjI kumudazrIjInI preraNAthI eka sagRhastha. rU. 151 pU. sAdhvIjI nipuNAzrIjInI preraNAthI eka sagRhastha, rU. 151 pU. sAdhvIjI aNuzrIjI (vAgaDavALAM)nI preraNAthI eka sagRhastha. 151 jaina upAzraya, pIparaDInI peALa, amadAvAdanA jJAnakhAtA taraphathI. rU. Kx|8|4|*|*|*|8|8|8|*|*|4|*|*|*|*|*|xx xx]y[x|x|4|x Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naivedya prathama bhAga pAMca varSa pUrve amadAvAdamAM khUba zAnadAra prakAzana samAroha sAthe prakAzita thayo hatA. zrI navaraMgapurA jaina saMdhanA tana-mana-dhananA sahayogathI e prathama bhAganuM prakAzana thayuM hatuM. pAMca varSanA lAMbA gALe A bIjA bhAganuM prakAzana thAya che. aneka sadI sajajanenA snehapUrNa sahakArathI A bIjo bhAga taiyAra thayA che. "IrasaumA' mahAkAvya jaina paraMparAnA eka bahuzruta mahAtmAnuM apUrva sarjana che. A mahAkAvyanuM paThana-pAThana saraLa ane subodha bane e bhAvanAthI prerAIne meM mahAkAvyane gujarAtI bhASAmAM anuvAda karyo hato. mArI e bhAvanAne huM mUrtimaMta thayelI joIne khUba prasanatA anubhavuM chuM. A mahAkAvyane trIjo bhAga presamAM che. mudraNakArya kutagatie cAlI rahyuM che ane AzA che ke A ja varSamAM tenuM prakAzana thaI jaze. A rIte A saMpUrNa graMthanuM prakAzanakArya saphaLatApUrvaka pUrNa thaze. | mana eka ja vAtane kacavATa anubhave che ke je gurumAtAnI pAvana chAyAmAM meM A anuvAda karyo hato te gurumAtA Aje nathI rahyAM... A samaye temanI bhAvapUrNa smRti karIne, A graMtha tenAM karakamalomAM samarpita karuM chuM. sAthe sAthe A graMthanA saMzodhanamAM, mudraNakAryamAM ane Arthika sahagamAM je je puNyAtmAonuM mane yogadAna maLyuM che te sahunI madhura smRti karuM chuM. suzrAvaka zAtilAla bhalAbhAIne khUba khUba abhinandana ApuM chuM. temanA satata ane sakhata parizrama vinA AvA moTA rathanuM prakAzana zakya na banyuM hota. anuvAdamAM, mudraNamAM je koI guTIo najare caDhe, tene kSantavya gaNIne A mahAkAvya rasAsvAda anubhavavA vAcakone anurodha karUM chuM. upadhAnanagara agAsI mAgasara vada : 1 vi. saM. 2033 - sAdI sulocanA Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSTha 2-3 10-12 13-24 25-32 33-34 35-45 46-59 - varNanam viSayAnukramaNikA navamaH sargaH viSayaH pralokAGkaH 1. zAsanadevyAH hIravijayasUriMprati pRcchAvarNanam 2. zrIhIravijayasUreH pratipAdanam 7-12 3. sUri prati zAsanadevatoktajayavimalamunibhAvyAcAryapadakathanavarNanam 1-25 4 devyAH sUriguNakIrtanavarNanam 26-30 5. uSAkAlavarNanam 6. sUryodayavarNanam .... .. . 55-74 7. vijayahIrasaridhyAnAntaraM vasaterAgamanavarNanama 75-79 8. ahammadAbAdanagarevijayasenasarerAcAryapadapradAnamahotsavavarNanam 80-104 / 9. lumpAkamatAdhipatimeghajIRSeH dIkSApradAnamahotsavavarNanam 105-135 10. aNahillapurapattane vijayasenasarerAcAryapadanandivandakapradAna 11, lATamaNDalavartIgAndhAranagaravarNanam ... . 12. gAndhAranagaracAturmAsavarNanam 151-155 sargAntavarNanam 156-00 dazamaH sargaH / 1. dillImaNDale dillIpurIvarNanam 2. kAbilAdhipatihamAuMsAhisanvakabbarasAheNa nam 11-64 3. phatepura (zrIkarI) varNanam 65-78 4. akabarasAherAjasabhAvarNanam 79-96 5. akabbarasya sabhAsadaM prati praznakaraNakam 97-98 6. zrIhIravijayamuriguNakIrtanavarNanam / 99-130 7. sargasamAptivarNanam 131-00 ekAdazaH sargaH 1. akabbarasAhihIravijayasarimAhyAtumabhIpsAvarNanam 2. rAjasabhAyAM dUtayugmena svasvAmisAheguNakIrtitavarNanam 4-12 3. sAhiHsUrimAhvAtuM dUtayugma sAhibakhAnaprati preSaNam 4. dRtenArpitasAhipharamAnapaThanAntaraM khAno'timAditaH 25-33 5. sAhibakhAnAkAritAkamipurazrAddhAn sAhipharamAnanivedanam 34-48 6. zrAddhalokAnAM gaMdhAranagare sureH praNipAtapUrvakasAhiphara. mAnanivedanam 49-76 66-68 6 8-00 76-111 112-121 122-134 135-136 136-157 158-00 160-164 165-171 172 175 176 182 183-198 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayaH / zlokAGka pRSTha 77-91 . 199 208 7. zrAddhaHsaha vicAravinimayapUrvaka zramaNendoHdillIprati.. vihAranirNayavarNanam 8. prasthAnAvasare zAsanadevatAyAH zubhAzIrvAdivarNanam 9. zakunAvalokanavarNanam 10. zrIhIravijayasarevihAravarNanam 11. vihAraparIpApyAkamipure pravezamahotsavavarNanam 12. akamipurAdhipatisAhibakhAnena sUriMpratiprAJjali pUrvakaM prArthitam 13. sargAntavarNanam 92-94 95-103 104-114 115-131 209-210 210-214 215-222 223-231 132-256 157-158 232-249 . 250 251-254 255-256 dvAdazaH sargaH 1. ahammadAbAdanagarAd dillI prati prasthApanam 2. paTTaNasamIpe gurUziSyayoH subhgmilnm| 7-9 3. vijayasenasRriNA saha zramaNendoHaNahillapurapaTTaNe ___bhavyapravezamahotsavavarNanam 10-26 4. aNahillapurapattanAt prayANakam 27-31 5. bhillapallIvarNanam 32-47 6. arjunapallIpatisametabhillalokapratibodhavarNanam 48-53 7. arbudAcalavarNanam 54-73 8. sarisiMhasyArbudagirerArohaNavarNanam 74-83 9. arbudAcalavartIjinamaMdiradarzanAdaharSoMdrekavarNanam 84-86 10. pRthakpRthakprAsAdavarNanam 87-112 11. bhagavadaguNakIrtanam 113-127 12. abUMdotpattivarNanam 128-129 13. sargasamAptivarNanam 130-00 trayodazaH sargaH 1. arbudAvarohaNAntaramAcAryeNAnukrameNa zrIrohiNIpuramalaMkaraNam 1-4 2. zrIrohiNIpatisuraprANakAritapravezamahotsavavarNanam 6-10 3. sAdaDInagare surisiMhAya kalyANavijayavAcakakAritapraNipAtavarNanam 11-13 4. rANakapuravartIdharaNavihAravarNanam 14-21 5. surIndukkArita yugAdidevastutivarNanam 22-23 6. AuAnagare tAlhazreSThikAritabhavyapravezamahotsava varNanam 7. meDatAnagare zrIphalavadhipArzvanAthadarzanavarNanam 25-13 256-265 266-268 269-279 280-283 283-295 296 -301 301-302 303-317 318 326 327-328 328-00 329-331 332-334 335-336 336-341 341-342 24 343-346 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayaH zlokAGka pRSTha 32-37 rU47-48 38-43 349-352 352-00 100-115 116-119 357-383 383-392 393-395 120-123 396-397 8. sAherabhiprAyajJAtuM vimalaharSopAdhyAyaMtUrNa phatepuraM prati preSaNam 9 akabarasAhinA saha vimalaharSApAdhyAya milana ca kSemakuzalapUcchAvarNanam 10. phattepuranagare vimalaharSavAcakenavaMdanapUrvakaMsAhivArtAlApa nivedanama 11. sUrerAgamaneodanta jJAtvAkabbarapramodaH 12. phattepuranagare sUrIndarbhivyapravezamahotsavavarNanam 13. varSARtuvarNanam 14. jagamAlaprAsAde rAtri vyatItyAkabbarasAheH siMhadvAra pravezavarNanam 15. sUregagamanaMzekhadvArA sAhiM pratinivedanam 16. akabbarasAhinA zekhaM prati surIndoH ziSTAcAra. pAlanakathanam dvArA sAhisadeza zrutvA mAraNA phaijIgRhamalaMkRtam 18 zekhasyamatAnuziSTipRcchAvarNanam 19 sabhAyAM guNamUrtisurIndudarzanAdakabbarapramodavarNanam / 20. sAhinA surInduM prati zArirIkasukhapRcchA sAdhvAcAraM zrutvA atipramodaH 21. rAjasabhAyAM sAhisamakSamaundIkamAlAbhidhAna __dUtAbhyAM sUriguNakIrtanavarNanam 22. sareH sAhiMpratiH kAnicittIrthavarNanam 23. akabbarasya AzIrvacana-prArthanA 24. mariNA AzIrvAdapradAnam 25. sargasamAptivarNanam 124-130 131-136 137-152 154-175 393-395 402 404 405-414 415-427 176-200428-442 201-24453-450 215-22345-1458 224-225 459 226-00460-000 227-00 460-00 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImad -- devavimalagaNi-- viracitam / hIra saubhAgya- mahAkAvyam svopajJayA vyAkhyayA samalaGkRtam / gUrjarabhASAnuvAda -- suzobhitam / dvitIya bhAga : 5 navamaH sargaH / atha sA tridazI sUripurahUtapuro vyabhAt / muktisImantinImuktadUtIya vivarISayA // 1 // atha dhyAnavidhAnasamaye puraH pratyakSAgamanAnantaraM sA pUrvavyAvarNitasvarUpA tridazI zAsanadevatA sUriSu purahUtaH puraMdaro hIra vijayasUrIndrastasya puro'bhyAse vyabhAdvibhAti sma utprekSyate-- muktiH siddhireva sImantinI atrArthAtsvayaM varavanitA atha vA kAmukI anyA sAmAnyA vazA tayA muktA preSitA dUtI zAsanahArikeva / ' zAsanahAriNA hareH' iti raghau / kiM cikIrSayA / vizeSeNa mahAmahapuraHsaraM varItuM pANiM gRhItumicchayA pariNayanAbhilASeNa // zleAkA tyArabAda AcAya puraMdaranI AgaLa pratyakSa thayelI zAsanadevI, maheAtsava pUrvoka paraNavAnI abhilASAthI mukitarUpI strIe meAkalelI jANe krUtI (sa MdezavAhikA) na hoya tevI zole che. // 1 // vAgvilAsaiH sRjantIva hArahUrAvahelanAm / tRNatAM ca nayantIva nikaNaM veNuvINayoH // 2 // pikIva paJcamodgAramRtoH sakhyurmanobhruvaH / gIrvANagRhiNI vANI zramaNendoH puro'grahIt // 3 // sA gIrvANagRhiNI zAsanasurI zramaNendormumukSukSaNadAramaNasya puraH purastAdvANIM vAcamagrIjjagrAha / vacanamuvAcetyarthaH / keva / pikIva / yathA kokilA manobhuvaH smarasya sakhyumiMtrasya Rtorvasantasya / 'sakhA ratIzasya RturyathA vanam' iti naiSadhe / tathA 'jayati madhusahAyaH sarvasaMsAravallI' iti campUkathAyAm / puraH agre paJcamodvAraM paJcamanAmrA zrIrAga - vasantarAga paJcamarAga- bhairavarAga - meghamalhArarAga- naTTanArAyaNarAga - pateSu SaTsvapi rAgeSu prAyo vilAsinAM puMsAM paJcamarAgo vallabhaH syAt / ataH paJcamanAmnI rAgasyodgAra Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 9 zlo0 0 1-5 hIrasaubhAgyam dhvanita gRhNAti / paJcamAlApa kurute ityarthaH / utprakSyate-devI vAgvilAsaiH svavacanaracanAcitrIbhiH kRtvA hArahUrANAM gostanInAM drAkSANAmavahelanAmavagaNanAM sRjantIva vidadhatIva / ca punarveNuvINayoH vaMzavipaJAnikkaNa madhuradhvaniM tRNatAM na kiMcitkaratAM nayantI prApayantIva // yugmam // zlokArtha jema kokilA kAmadevanA mitra vasaMtaRtunI samakSa paMcama svaramAM gAna kare che. (zrIrAga, vasaMtarAga, paMcamarAga, bhairavarAga, malhAra rAga ane naTTanArAyaNa rAga A cha rAgomAM prAyaH vilAsI purUne paMcamarAga vadhu priya hoya che tethI kekilAnA svarane paMcamasvara kahevAya che) tema zAsanadevIe munivaromAM candra samAna hIravijayasUrinI AgaLa madhurasvare vANI uccArI. te vANInA mAdhuryathI Iddhane paNa jANe tiraskRta karI hatI. temaja vINA ane vAMsaLInA sUrone paNa nirarthaka tuccha karatI hatI. pArAvA svayaM zramaNazakreNa dhyAnenevAnugAminA / yadAhUtAnugRhyAI kAraNaM tatprasAdyatAm // 4 // anugAminA sevakeneva dhyAnena sarimantrasya praNidhAnena smaraNena jApena vA kRtvA zramaNazakreNa vAcayamavAstoSpatinA svayamAtmanA yatkAraNamuddizya anugRhya mamoparyanugraha praNIya prasAda pravidhAya ahamAhUtA AkAritA tadAkAraNaM yatkAraNa sahetuH prasAdhatAM nigadyatAm / mameti zeSaH // zlekArtha zramaNomAM Indra samAna evA Apa, sUrimaMtranA dhyAnathI mArA para anugraha karIne, mane bolAvI tethI ravayaM huM sevikAnI jema upasthita thaI chuM te Apa mArA upara kRpA karIne bolAvavAnuM kAraNa darzAve. jA vyApArya kArye kvacana kiMkarI mAM kRtArthaya / vajrasvAmIva padmasyArthane pAthodhinandanAm // 5 // he prabho sUre, kkacana kasminkArye kartavye vyApArya AjJAmanujJA vA pradAya datvA kiMkarIM zrImaccaraNasaroruhasevikAM mAM tvaM kRtArthaya saphalIkuru / ka iva / vajrasvAmIva / yathA dvAdazAbdike durbhikSe svakaprAvaraNakalpAdhyAsanapUrvaka bauddhadezasamAnIte tadvauddhanRpAdezAnavAptakusumamAtravimanAyitena saMghena paryuSaNAparvaNi jinapUjAkRte kusumAnayanArthamabhyathitaH svapitumitrAdezAgRhItaviMzatilakSakusumaH zrIvajrasvAmI padmahade gatvA lakSmyA prekSya namaskRtya cAgamanakAraNapraznAnantaraM sahasrapatrapadmamArgaNena grahaNena pAthodhinandanAM samudraputrI zriya kRtArthayAmAsa // Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam [sarga 9 zlo0 5-8 zlekAtha he sUrivara ! jema vajI svAmIe sahastrapatra kamale mAMgIne samudraputrI lakSmIne kRtArtha karI hatI tema keI kAryanI mane AjJA karIne kRtArtha kare pApA nigadyeti jinAdhIzazAsanAmarasundarI / bheje joSaM mukhe zAradIneva zikhimaNDalI // 6 // jinAnAM sAmAnyakevalinAmadhIzasya tIrthakaratvAtsvAminaH zrImahAvIrasya zAsana syAmarasundarI devAGganA ityamunA prakAreNa nigadya kathayitvA mukhe vadane joSaM mauna bheje sevate sma / 'joSamAsanaviziSya babhASe' iti naiSadhe / tathA 'tRpNI tUSNIkAM joSaM ca maune' iti haimyAm / mauna kRtvA sthitavatItyarthaH / keva / zikhimaNDalIva / yathA zAradInA zaratkAlasa'bandhinI / ghanAtyayasamaye ityarthaH / zikhimaNDalI mayUramAlA mukhe joSa bhajate na bravItItyarthaH / yaduna mAghakAvye-samaya eva karoti balAbala praNigadanta itIva mniissinnH| zaradi haMsaravAparuSIkRtasvaramayUramayUramaNIyatAm // ' iti // sAtha A pramANe kahIne, zaradakALamAM jema mayUramaMDaLI mauna dhAraNa kare tema zAsana vA bhIna pA295 4yu // 6 // yadAsyakaumudIkAntavAkpIyUSAbhilASiNI / calacaJcucalaccakSuriva sA rabhasAdabhUt // 7 // sA devI rabhasAdautsukyAt calacaJcozcakorasya calaccakSuzcaJcalalocanA vanitA cakorI tahadabhUtsaMjAtA / kiMbhUtA / yasya sUrIndrasya AsyamAnanaM tadeva kaumudIkAntazcandrastasya vAga vANI eva vacorupa vA pIyUSa sudhArasastadabhilaSati vAJchatItyeva zIlA / 'kaNe hatya cakorINAM gaNaH pItvA sudhArasam / ajAyata madeneva guJjApujAruNekSaNAH // ' iti jyotsnApAne satyapi cakorINAM sudhApAna kIrtikaumudyAm // iti gurvAbhiprAyajijJAsayA devIpraznaH // kalekArtha: sUrIndranA mukhacandramAMthI vacanAmRtanuM pAna karavAnI abhilASAvALI zAsanadevI utsukatAthI capalanayanA cakerIne jevI banI jALA vAcaM vAcaMyamazreNIrohiNIramaNastataH / tatpuro grAhayAmAsa sudhAyA aurasImiva // 8 // Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 9 zlo008-11 hIrasaubhAgyam tato devIvacanAnantaraM vAcaM yamAnAM zramaNAnAM zreNISu dhoraNISu rohaNIramaNaH vibhAvarIvallabhaH sUrIndraH tatpuro jinazAsanadevatApurastAdagre vAMca vANIM grAhayAmAsa jagrAha / uvaacetyrthH| utprekSyate-sudhAyA amRtasya aurasIM sujAtAM kevalapitRbhAtrorutpannAmiva nandinImiva / 'sujAtastvaurasaurasyau' / putrI tvaurasI / 'udazrureSa vyasRjanijaurasa.m' iti naiSadhe / / zlokAI tyArabAda sAdhuonI zreNImAM candrasamAna sUrIndra zAsanadevI samakSa belyA. te pANI and abhUtanI nAhinI (yal) na DAya ! // 8 // adRggocarapArasya vAGamayasyAmbudheriva / yanmanISA mukhaM devi tarIva pAradRzvarI // 9 // vineyA vinayAvAsAH katicitte mamAsate / zauNDIrimadharA gandhasindhurA iva bandhurA // 10 // he devi, mama te svaguNaivikhyAtibhAjaH katicitkiyatsakhyAkA vineyAH ziSyA Asate santi / 'Asate zatamadhikSiti bhUpAstoyarAzirasi te khalu kUpAH' iti naiSadhe / tathA 'sattAyAmastyAste' iti kriyAkalApe / kiMbhUtAH / vinayAvAsAH vinayakulamandirANi / punaH kiMbhUtAH / bandhurAH kaulInyAdiguNopetAH / punaH kiMbhUtAH / zauNDIrimANa karma saMpannasenA pratizotha dharantIti / ke iva / gandhasindhurA iva / yathA gandhaha. stinaH pratyarthipRtanAparAbhavanapaTavo bhavanti / te ke / yeSAM vineyAnAM manISA pratibhA sukha yathA syAttathA adRggocaro nayanaviSayo na cakSurgrAhyaH pAraM paratIra yasya / pArazabdaH punapuMsakaliGgayo / tAdRzasyAmbudheriva samudrasyeva vAGmayasya siddhAntasya sarva zAstrasya vA tarIva nauriva pArazvarI pAraM dRSTavatIti pAragAminI / 'vanoran / anantAttriyAmI. ppratyayo bhavati razcAntAdezaH' iti prakiyAsUtreNa IppratyayaH' nakArasya rakAraH / paardRshvrii|| yugmam // lekArtha he devI ! mAre agocara siddhAMta samudrane sukhapUrvaka pAra karI zakAya tevI nekAnA jevA pratibhAzaktivALA, vinayanA sthAnarUpa, temaja gaMdhahastinI jema kulInatA ane parAkrama Adi guNenA dhAmarUpa keTalAMka ziSya che. lAlavA madhye'mISAM vineyAnAM katamaH kamalAnane / bhAsvAnviSNoriva pade mamAstyabhyudayaMgamI // 11 // he kamalAnane padmavadane zAsanadevi amISAM vineyAnAM ziSyANAM madhye katamaH ziSyaH mama pade paTTe abhyudaya pavRdhAritAM gamiSyatyabhyudayaMgamI asti / abhyudaya jagadvikhyAtatAM Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgcam [sarga 9 zlo011-13 gamiSyatItyevaMzIlo gamI / 'bhaviSyati gamyAdayaH' / gamyAdInAmupasaMkhyAnaNini vA vRddhiyati' yadukta naiSadhe-'sAdhorapi svaH khalu gAminAdhogamI sa. tu svargamitaH prayANe' iti / sAdhanikA tu prAguktA vikalpena vRddhirgAmI gamI / ka iva / bhAsvAniva / yathA bhAskaro viSNoH pade gagane abhyudayaM gacchati // iti gurodevIpraznaH // kArya te he kamalanayanA zAsanadevI ! jema sUrya AkAzane abhyadaya kare che tema A ziSyomAMthI kayo ziSya mArI pATane abhyadaya karanAra thaze ! arthAt jagavikhyAta thaze ! 115 evamAlapitA tena taM surI punarUcuSI / prAvRSeNyamivAmbhodaM nabhombupanitambinI // 12 // tena hIravijayasUriNA evamamunA prakAreNa AlapitA bhASitA bhAvipaTTadharAbhidhAna pRSTA satI surI nijarI punarvitIyavAramUcuSI bhASitavatI / jagAdetyarthaH / keva / nabhombupanitambinIva nadIhradanipAnAdinIramanIhamAnaH kevala nabhasa AkAzAdhanAghananirmuktamambu pibatIti nabhombupo vappIhastasya nitambinI pramadA catAkI tena jIvanadAnAdinA jagatprasiddhanAnmeghena gajitena gabhIragariveNAlapitA vAditA satI prAvRSeNyaM varSAkAlasaMbandhinam / 'prAvRSeNya payovAhaM vidyudairAvatAviva' iti raghuvaMze / tathA prAvRSa eNyatpratyayaH iti prAvRSeNyaniSpattiH / ambhoda jaladhara prati bravIti // kalekArtha jema cAtakI meghane garava sAMbhaLIne, varSARtu saMbaMdhI uccAraNa kare che ! tema hIravijyasUviDe A pramANe pUchAyelI devI punaH belI 1rA Aste zrIjayavimalo yaste'ntevAsivAsavaH / sa te damyo rathasyeva dhuraM paTTasya dhAsyati // 13 // he prabho, yaste tavAntevAsinAM ziSyANAM madhye vAsava iva vAsavo maghonaH sadRzaH akhilaziSyazikhAratnaM zriyA zobhayA yukto jayavimala iti nAmA vartate sa jayavimalaprajJAMzaH te tava paTTasya dhura dhAsyati dhArayiSyati / ka iva / damya iva / yathA prathamavayA gaurathavA prauDhIbhUto vatso vatsataraH / loke 'godho' iti prasiddhaH / damyo rathasya dhura dadhAti / 'guvIM dhura' yo bhuvanasya pitrA dhuryeNa damyaH sadRza bibharti iti raghau / lokAI he prabhe, ApanA ziSyomAM Indra samAna evA zrIjayavimalamani prauDha vAcharaDo (damya) rathanI dhurAne vahana kare tema ApanI pATanI dhurAne vahana karaze. 13 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 9 zlo 0 14-16 hIrasaubhAgyam tvayA vizrANitA deva vidhinA sva padendirA / vAdhinA viSNuneva zrIzcirametena raMsyate // 14 // he deva he bhaTTAraka, tvayA prabhuNA svapadendirA nijapaTTalakSmIvidhinA pUrvAcAMseM ruktakRtaprakAreNa vizrANitA pradattA satI etena jayavimalaprajJAMzena sama cira bahukAla yAvat rasyate krIDiSyati / keva / zrIriva / yathA vArdhinA kSIranIranidhinA vidhinA vedoktaprakAreNa vizrANitA vitIrNA pANau grAhitA zrInijanandanA lakSmIviSNunA svapreyasA sAkaM ciraM ramate // he deva, jema vidhAtAe arpaNa karelI samudraputrI lakSmI viSNu sAthe cirakAla rame che tema Ape arpaNa karelI paTTalakSmI vimala muni sAthe cirakAla paryaMta krIDA - 42. // 14 // ___ taM guNairapratIkAzaM tvadaguNazrIH zrayiSyati / vallI vivardhamAneba smayamAnamahIruham // 15 // he saripuraMdara, tvaguNazrIH tava guruparamparAyAtA tapAgacchalakSmIrguNaiH zamadamArjavamAdavajJAnAdibhirapratIkAzamananyasAmAnya ta jayavimala zrayiSyati seviSyate / keva / vallIva / yathA vivardhamAnA prAvRSeNyapravarSatpayodharAbhiSekaprasabhapravRddhiM prApnuvatI latA smayamAnaM vikasitaM pallavapatrapuSpaphalakalApakalita mahIruhaM pAdapa zrayate bhajate // artha he sUripuraMdara, varSARtunA meghathI vadhatI jatI latA navapallavita vRkSane Azraya le che, tema ApanI paraMparAthI AvelI tapAgacchanI lakSmI, zamadamAdiguNathI asAmAnya evA vimalamunine Azraya karaze. . 15 paTTadhurye'Ggaje rAjJA yuvarAje ivorjite / tvayAsminnirmite kApi bhAvinI zAsanonnati : // 16 // he hIravijayasUre, tvayAsmina jayavimalaprajJAne paTTadhurye gaNabhAradhurINe nirmite kRte kApya tavaibhavA jagadAzcaryakAriNI zAsanasya zrIjinamatasyonnati vinI bhvitrii| keneva / rAjJeva / yathA bhUmIpatinA Urjite prabalabale yuvarAje paTTadhuye nijarAjyadhurAdhuraMdhare vihite sati zAsanAnAmupalakSaNAta puranagaragrAmajanapadAnAM nyAyavidhiM vidadhati sati samunnatirbhavati / 'dIyatAM dazalakSAni zAsanAni caturdaza' iti vikramArka dAnapatre zlokaH / athavA zAsanasyAjJAyAH kApyadvaitA unnatijAyate / ko'pyAjJAM nollaghanayatItyarthaH // sAtha he surideva ! jema rAjA pitAnA prabala parAkramI putra yuvarAjane rAjyanI lagAma Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam [sarga 9 zlo 0 16-19 arpaNa kare ane rAjyalakSmInI unnati thAya, tema Apa jayavimala munine paTTadhara karaze tethI jaina zAsananI kaI adbhuta unnati thaze. je 16 ! vikramArka iva zrImatsiddhasenadivAkarAd / tvattastadanu ko'pyurvI brano bodhimavApsyati // 17 // he deva, tasya jayavimalasya paTTasthApanAnantara tvattaH zrImatsakAzAva ko'pyadbhutavaibhavaH / urvI prathivI tasyAM prabalapratApaiH badhna iva badhnaH sahasrakiraNasadRzo mahAmaNDalIkamahIpatibodhi samatvamavApsyati lapsyate / ka iva / vikramArka iva / yathA zrImataH pUrvAdijJAnAtizAyiguNaiH kalikAlasarvajJa iti virUddhadhAraNAsAdhAraNalakSmIvataH siddhasenadivAkarAdvikramA.dityanRpo bodhivIjamavAptavAna // iti devatayA paTTadhuraMdharakathanam // kalekArtha he sUrideva, jema asAdhAraNa prajJAvAna zrI siddhasena divAkArathI vikramAditya pratibedha pAmyA, tema ja vimalane paTTadhara sthApana karyA bAda ApanAthI prabala pratApI mahAmaMDalezvara e kaI rAjA pratibodha pAmaze. che 17 samAkarNya surIvarNyamAnaM taM pipriye prbhuH| rathAGgavannizAvedigaditAbhyudayaM ravim // 18 // prabhuH sUrIndraH suryA zAsanadevatayA varNyamAna zlAdhyamAnata jayavimalanAmAna prajJAMza samAkarNya zravaNagocarIkRtya pipriye nijapaTTAbhyudayavibhAvanAbhiprAyeNa hRdaye paramAM prIti prAptavAn / 'prIG prItau' / jaharSe tyarthaH / kiMvat / rathAGgavat / yathA cakravAkaH nizAvedibhistAmracUDairgadito nivedito'bhyudaya udgamanasamayo yasya tAdRza ravi divAkara prIyate priyAmiH parasparaviyogApagamAzayA hRSyati // lekArtha kukaDAnA avAjathI sUryodayane samaya jANIne priyA milananI AzAthI jema cakravAka AnaMda pAme tema zAsanadevIvaDe prazaMseluM jayavimalanuM nAma jANIne. pitAnI paTTalakSmInA abhyadayanI AzAthI zrI hIravijayasUri hRdayamAM atyaMta AnaMdita banyA. A 18 che ityatayaMta tenAntarbhAgyasaubhAgyabhUrasau / praNunnayeva puNyairyattridazyApi prazasyate // 19 // tena sUriNA antarmanAmadhye ityamunA vakSyamANaprakAreNa atayaMta vicAryate sma / iti kim / yadasau madvineyo jayavimalAmidhAnavibudhaH bhAgya bhAgadheya puNya tathA saubhAgya Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 9 zloM 0 19-22 saubhAgyam subhagatAM loke vikhyAtirvA tayorbhUH sthAna vartate yadyasmAtkAraNAt tridazyA jinazAsanavRndArikayApi prazasyate / utprekSyate - puNyairathAttatsukRtaiH praNunnayA preritayeva // leAkA AcAya A pramANe vicAramagna banyA ke: A mArA ziSya jayavimala kharekhara bhAgya-saubhAgyanA sthAnabhUta che ! jenI zAsanadevIe paNa svamukhe prazaMsA karI ! jANe te muninA prabalapuNyavaDe tevI prerita thaI na hoya ! ! 19 // mebhUriva bhAtyeSA jinapaTTaparamparA / samudbhabanti yenAsyAM sUrIndrAH svadrumA iva // 20 // eSA niHzeSagaNadharadhoraNI taruNIcUDAmaNIbhRtA abhyuditA abhyudIyamAnA abhyudayaprApayitrIva jinasya zrImanmahAvIrabhagavataH paTTAnAM paramparA zreNI merubhUriva svarNAcalamedinIva bhAti vibhAti / yena kAraNena asyAM jinapaTTaparamparAyAM merumedinIdharavanabhUmau ca svadrumAH kalpavRkSA iva sarIndrAH samudbhavanti prakaTIbhavanti // leAkA kharekhara bhagavAna mahAvIranI A pATaparaMparA merUbhUminI jema zAle che. ke je paTTapara parArUpI merUbhUmi upara AvA guNavAna sUrIndrorUpI kalpavRkSA pragaTa thAya che! arthAt utpanna thAya che. // 20 // arhanmataikamalayodbhUtasUrIndracandranaiH / yazaHprasRmarAmAdaiH surabhIkriyate jagat // 21 // arhanta zrImajinazAsana tadekamalayA dakSiNAcalastatrodbhUtAH prAdurbhAva prAptAH paTTadhurINabhAva lambhitA ye sUrIndrA AcAryAsta eva candanAH zrIkhaNDazAkhinastaiH kartR mi zAMsi kIrta eva prasRmarA dazadizu vistaraNazIlA ye AmodAH parimalAstaiH kRtvA jagadakhilamapi bhuvana surabhIkriyate / sugandhaM vidhIyate ityarthaH // zleAkA zrI jinazAsanarUpI malayapata upara utpanna thayelA sUrIndrorUpI caMdanavRkSonI kIrti rUpI prasaratI suvAsathI sakala vizva suvAsita thayuM. // 21 ! ityantarudayatprItimekalAdrikanIplave / nicikhela ciraM gandhasindhurendra iva prabhuH // 22 // Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ sarga 9 zlo0 22-25 saubhAgyam prabhuH sUriH ityamunA prakAreNa antazcetasi udayantI prakaTIbhavantI yA prItiH pramAdaH / 'prItiH smarastriyAM premNi yogamudAH' ityanekArthaH / saiva mekalanAmA adriH parvatavizeSastasya kanI kanyA putrI / narmadA nadItyarthaH tasyAH plave pAnIyapUre / 'narmadA mekalAdrijA' iti haimyAm / tathA 'samuttIrya bhagavatIM mekalakanyAm' iti campUkathAyAm / ciraM bahrIM velAM yAvannicikhela kriDati sma / ka iva / gandhasindhurendra iva / yathA kapAlapAlIpramukhasaptasrotAniH / sarammadAmbhaHpravAhAghrANamAtrapalAyitAparasindhuradhAraNIbandhuragandhApalakSitasindhurendro mekalazailanandinyA narmadAyAH payaH pravAhe cira svecchApUraNaparyanta khelati // iti gurorhRdaye vimarzaH // arthaH A pramANe hRdayamAM utpanna thayelI prItirUpI mekala parvatanI putrI nama~dA nadInA jala pravAhamAM jema ga Mdhahasti ( jenAM gaMDasthalamAMthI sravatA madajalanI sugaMdha mAtrathI ja sAmAnya hastio palAyana thaI jAya te gaMdhahasti ) cirakAla svecchApUrvaka krIDA kare tema hIravijayasUri prItirUpI nadAnA pravAhamAM cirakAla paryaMta magna anyA. // 22 // lokAnkokA nivAhAdaM lambhayanbhAnumAniva / dAnalIlAyitairhe lAM kalpayankalpa bhUruhAm // 23 // prabodha vidadhatprAtarivAzeSajanuSmatAm / puSpakAla iveollAsa praNayansumanaH zriyAm // 24 // tvaM cira nanda sUrIndretyabhinAnUya nirjarI / tatastaccaraNAmbhoja bhramarIva cucumba sA // 25 // tato'nantara' sA nirjarI zAsanadAnavadviSattrasyatpRSatI vilocanA bhramarI bhRGgAGganeva taccaraNAmbhoja' prabhupAdAravinda cucumba cumbati sma / namaskaroti smetyarthaH / kiM kRtvA / ityamunA prakAreNa puro'traivAnuSTubhAM trike vakSyamANaprakAreNa abhinAnUyAtizayena stutiM nirmAya / iti kim / he sUrIndra he AcAryaparjanya, tvaM cira galitAvadhisamaya nanda jayavAn pravartasva parvatAyuSkavAn bhavatAt / ' dunadi samRddhau' asya dhAto: prayogatvAt / jJAnadarzanacAritrAdikAM samRddhiM labhasva vA jIyA vA / tvaM kiM kurvan / lokAn jagajjanAn bhAvini bhUtopacArAt amArijIjiyakAdikaravandimocanaprakAreNAhlAda' pramoda dharmopadezapradAnAdinA bhAvika lokAn Ananda lambhayan prApayan ka iva / bhAnumAniva / yathA saharasrazmiH keokAMzcakravAkAnAhlAda lambhayati / punaH kiMbhUtaH / dAnalIlAyitaiH svavizrANanavilasitaiH kRtvA kalpabhUruhAM suratarUNAM helAmavagaNanAM kalpayan kurvan / atra garbhitopamA / Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 hIrasaubhAgyam sarga 9 zlo0 25 -27] punaH kiMbhUtaH / azeSajanuSmatAM samastajantujAtAnAM prabodhaM vidadhat / kimiva / prAtariva / yathA prabhAta divasamukhaM sarvajanAnAM jAgaraNa vinidratAM vidhatte / jAgarayatItyarthaH punaH kiMbhUtaH / sumanaHzriyAM suzobhana niSpApApadrohanirdambhasarvasattvahitAvahaM mano yeSAM teSAmuttamAnAM zriyAM lakSmINAM ullAsa sphArIbhAva praNayana sRjan / ka iva / puSpakAla iva / yathA vasantasamayaH kusumazrINAM vikAsa praNayati kurute / atha vA pUrvazlokavayapratipAditAni zatrantAni saMbodhanAnyeva jJeyAni / 'gatistayoreSa janastamarda yanna hA vidhe tvAM karuNA ruNaddhi naH' iti naiSadhe / 'he ardayan he vidhe' iti tvRttiH| tathA saMbodhane ca / 'saMbodhane'pi zatrAnazau bhavataH / he pacana he pacamAna jayamAna' iti prakriyAyAm / evaM saMbodhanavA bhiSTratya devatA praNamati sma / / tribhivizeSakam / / kalekArtha tyAra pachI te zAsanadevI A pramANe surIndranI stuti kare che jema sUrya cakravAkenAM samUhane AnaMdita kare che tema Apa amAri pravartana, jajIyA vere, Adi kara (Tekasa) thI jagatanA chane AnaMda Ape che. vaLI Ape dharmadAnanAM vilAsethI kalpavRkSane paNa tiraskAra karyo che. jema prabhAta sarve jIvene jAgrata kare che tema Apa mehanidrAmAM piDhelA bhavyajIne dharmopradeza dvArA pratibaMdha kare che. jema vasaMtaRtu puSpanI zobhAne ullasita kare che tema Apa sajajana purUSonAM cittane dharmakathA dvArA ullasita kare che, evA he gurUdeva ! Apa cirakAla paryata jayavaMtA varte ! Apa dIrdhAyu bane ! A rIte stuti karIne zAsanadevI surendranAM caraNakamalamAM bhramarIrUpe banI. arthAta teNIe namana karyuM. // 23 // 24 // 25 // tato'syA dharmalAbhAzIrvyazrANi zramaNendunA / zreyaH siddharupAdAnaM tasyAH saMsthitAvika // 26 // tato devIpraNamanAnantaraM zramaNendunA saricandreNa asyA devyA dharmalAbhAbhidhA AzImaGgalazasanavAk vyazrANi vizrANitA pradattA / utprekSyate-tasyAH saMprasthitau samya zubhAvahaprayANe svagRhagamanAvasare zreyasaH kalyANasya siddheniSpatteratha vA sarvamaGgalakulagRhasiddhemukterupAdAna parama kAraNamiva / / lokArtha devIe praNAma karyA pachI cadra jevA zitaLa sUrideve dharmalAbhanI AzISa ApI te jANe za sanadevInA zubhaprayANa samayanuM kalyANasiddhinuM paramakAraNa na hoya ! punaH svalpe'pi kArye 'haM dhuryeNa gaNadhAriNAm / prasAdapAtrIkartavyA kiMkarIvAmarI tvayA // 27 // Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [sarga 9 zlo0 0 27-29 hIrasaubhAgyam 11 he deva, gaNadhAriNAM gacchabhArasAsahInAM sUrINAM sadhye dhuyeNa dhaureyenn| gnndhrdhurdhrnnetyrthH| tvayA bhagavatA punadvitIyavAra svalpe stoke'pi kArye kartavye kiMkarI ceTI dAsIva ahaM zrImaJcaraNasevikA amarI zAsanadevatA prasAdasya prasatte; pAtrIkartavyA sthAnaka kAryA / smartavyetyarthaH // lekArtha he deva ! munigaNanetA evA Apa, alpa paNa kAryamAM kikarI evI mane ApanI kRpApAtrI banAvaze. arthAt mane bhUlaze nahI. rahA ityuditvA prabhu natvA modamedasvinI tataH / kSaNikeva kSaNAdAsIdadRzyA ghotitAmbarA // 28 // . devI zAsanasurI kSaNAkSaNamAtrAnnimeSamAtrAt kSaNikeva vidyudivAdRzyA dRzoragocarA AsIt / gtetyrthH| kiMbhUtA |dyotit svakAntyA prakAzitamuddyotayukta kRtamambaramAkAza yayA / puna; kiMbhUtA / mAdena saridarzanobhRtAdvaitAnandena kRtvA medasvinI romAJcakaJcukitakAyayaSTitvAtpuSTA / harSa prakarSavatIrthaH kiM kRtvA / pUrvAtaprakAreNa uditvA kathayitvA prabhoH pura ityadhyAhAraH / punarityasvApyadhyAhAraH prabhuM / sUrIndraM natvA praNamya // iti zAsanadevatAgamanam // plekArtha jenI kAMtithI AkAza prakAzita thayuM che, tevI ane AcAryanAM darzanAmRtathI puSTa banelI zAsanadevI A pramANe kahIne vijaLInI jema kSaNamAtramAM adazya thaI gaI 28 kaladhautAvadAtazrIIijajyotsnAvirAjitaH / kurvankuvalayollAsaM vibhuvidhurivAbhavat // 29 // vibhuH zrIhIravijayasUriH vidhuH sudhAdIdhitirivAbhavat jAtaH / kiMbhUtaH / kaladhauta kAJcanaM tadvadavadAtA nirmalA pItA zrIrvapuH zobhA yasya / 'vibhrAjate tava vapuH kanakAvadAtam' iti bhaktAmarastotre / candraH kiMbhUtaH / kaladhautaM rajataM tabadujjvalA maNDalalakSmIryasya / 'kaladhautaM rUpyahemnoH' itynekaarthH| punaH kiMbhUtaH / dvijAnAM dazanAnAM jyotsnayA kAntyA virAjitaH / pakSe dvijaizcandrapAripArzvakaiH sevakavizeSaiH / dvijapatitvAccandrasya / tathA jyota strayA candrikayA virAjitaH shobhit;| punaH kiM kurvan / kuvalayasya bhUmaNDalasya pratibodhadAnAdinA yazasA vA ullAsamAnandAtizayam / pakSe / kuvalayAnAM candravikAzikamalAnAmutpalAnAM vikAzaM kurvan sRjana // Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgcam [sarga 9 zlo0 29-31 / lekArtha suvarNa jevI ujajavala zarIranI kAntivALA, temaja rajatajevI dAMtonI kAtithI zobhatA, ane pRthvImaMDalane ullasita karatA hIravijayasUri candrajevA banyA. candra paNa ujajavala heya che, caMdrikAthI suzobhita hoya che, ane mane vikasita re che. // 28 // azrAntAnantapadavIlaGghanaiH zrAntavAniva // zazI zanaiH zanairastAcalacUlAmathAzrayat // 30 // atha devatAgamanAnantaraM zazI zItakAntiH zanaiH zanairmandaM mandamastAcalasya caramAdreH pratIcIparvatasya cUlAM zikhAmAzrayadbhajate sma / utprekSyate-azrAnta vigatavizrAma yathA syAtathA nirantaraM vidyate anto'vasAnaM yasyAH sA anantA aparimitA pramANAtItA thA padavI mArgaH gaganAGgaNaM tasyA laGghanairatikramaNaH zrAntavAn zramaM prAptavAniva / parizramaM prAptaH sa kutracana vizrAmArthamavatiSThate / lokArtha tyArapachI dhIme dhIme candra, astAcalanA zikharane Azraya karanAra bane ! te jANe azrAnta ane anaMta AkAzanuM ullaMghana karIne candra zramita thaI gaye na DAya !! 30 // garbhAzmagarbhacandrAzmakalpitottaM sikeva saa| astAcalazrI ti sma maulilIlAyitendunA // 31 // maulau arthAt pazcimAcalasya ziraHzikhare lIlayA svavicaraNavilAsena na tu parasya kasyApi valena AkarSaNAdibalAtkAreNAcaritamAcaraNaM yasya sa lIlAcaritastAdRzenendunA candreNa kRtvA sA prasiddhA candrasyodayadAyinI dvitIyAyAM prathamamastAcalAdevodayatvAt / atha vA sUryAcandramasayorastakArakatvena khyAtimatI astAcalasya pazcimapRthivIgharasya zrIlakSamI ti sma / utprekSyate--garbhe madhyapradeze azmagarbhA marakatamaNayo yasyAH / 'marakataM tvazmagarbham' iti haimyAm / tAdRzI / candrAzmabhizcandrakAdrakAntaratnaiH / candrakAntazcandramaNidhAndracandropalazca saH' iti haimyAm / yathA candropalastathA candrAzmA / kalpitA racitA utsaMsikA zekharo yasyAstAgvidheva / vidarbhasubhrUvaNAvata sikA' iti naiSadhe / avataMsikA tathaivottasikApi // . Ram zikhara upara lIlArUpe rahelA candravaDe astAcalanI lakSmI zebhe che te jANe Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 9 zlo 0 31-33] hIrasaubhAgyam jenA madhyabhAgamAM marakatamaNie che tevI candrakAnta ratnathI banAvelI "kalagI na hoya (arthAt astAcala upara rahelo candra lagInI jema zobhate ho, che 31 che candrazcaGkramaNaklAntaM svAzanAyitarohitam / vanAya mo mastAdUradhyAsta kimadhityakAma // 32 // candro mRgAGkaH astAnezvaramAcalasyAdhityakAmUrdhvabhUmI sarvaziraH zikharakAzyapImadhyAsta Azrayati sma / utprekSyate-cakumaNe caturyAmI yavidavizrameNa nizilanabhobhramaNena klAntaM parizrAntaM vibhAtaprAyAyAM vibhAvaryA svasyAtmanaH kroDAnizalAlyamAnapAlyamAnam / atha vAzanA yA bubhukSA saMjAtA asyetyazanAyitaM bubhukSAkSAmakukSi rohitamaGkamRgabhedagatakuraGgam / yato 'mRgbhedaarurnykurkugokrnnshNbraaH| camUrucInacamarAH samarArNasya rohiSau / kadalIkamdalIkRSNasAraH pRSatarohitAH // " iti haimyAm, tathA 'trasyaccamUrucalacakSuSamAcacakSe,' tathA 'nazyatpRSatIvilocane,' tathA 'pRSatkizorI kurutAmasaMgataM kathaM manovRttimapi dvipAdhipe,' tathA 'sukhaM vasatyeSa kalaGkaraGa-kuH' ityAdi naiSadhe / magabhedA mRgA evoktAH santIti / tathavAtra rohitanAmA mRgabhedavizeSastaM vanAya caraNArthamomaktumiva / 'vanAya pItapratibaddhavatsAM yazodhano dhenumRSermumoca' iti raghau / mocanArthamiva // kalekAtha candra astAcalanA zikharane Azraya lIdhe, te jANe cAra prahara sudhI cAlatAM cAlatAM zramita thaI gayelA pitAnA usaMgamAM rahelA kSudhAtura mRgane vanamAM carAvavA mATe gaye na hoya ! 32 che vibhunA vAksudhAspandivadanena vidhujitaH / tattalAptyai tapAkAGkSIvAgAdastAdrigahavare // 33 // vidhu mRgAGkaH astAdreH pratIcIparvatasya gahare vividhaviTapikoTisaMkaTanikuJje guhAyAM vA aagaadaajgaam| utprekSyate-tasya bhagavadvaktrasya tulA sAdRzyamupamA tasyA Aptyai prAptaye AsAdanArtha tapaHkAGkSI tIvra tapaH kartu kAGkanvAJchan iva / kiMbhUto vidhuH / vAcaM vANImeva sudhAmamRtarasaM spadante kSaratyudritItyevaMzIlena vadanena svIyAnanena kRtvA vibhunA sUriNA jitaH parAbhUtaH // lokArtha candra astAcalanI guphAmAM gaye, (zA mATe) jemAMthI nIraMtara vANIrUpI sudhA jhare che tevA AcAryazrInA mukhathI parAbhava pAmele candra, gurUmukhanI samAnatA prApta karavA mATe, tapa karavAnI abhilASAthI jANe guphAmAM gaye na hoya ! 33 ! Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 hIrasaubhAgyam [sarga 9 zlo 0 34-35 dRSTvA yAntaM jaghanyAyAmantabhRtAbhyasUyayA / candrazcandrikayA rucya iva caNDikayA jahe // 34 // candraH kairaviNIramaNaH candrikayA jyotsnyA jahe tyaktaH / utprekSyate--antarmanomadhye bhUtA prakaTA jAtA abhyasUyA IrSyA tayeva / kiM kRtvA / jaghanyAyAM nikRSTAyAM jAtervA rupAtA zvapacarUpAyAmatikutsitAyAM ca / svabhAvataH strIjAtAvasyAbAhulyaM syAtsapatnamapi draSTuM na zaknoti tato'nyasyAH kA kiMvadantI / tatrApi tAM vizuddhAM vizvAhlAdadAyinImekapatnI satI vihAya sakalaGkAM jagadviSAda vidhAyinI kurUpAM mAtaGgAGganAmeSo'bhisaratyeSA mahIyasyasUyA tayeva kRtvojjhita: atha ca jaghanyA pazcimA / 'ajaghanya: pracetAH / nalaH kiMbhUtaH / ajaghanyaH sarvotkRSTaH / tathA prakRSTamuttamatvocitaM ceto mano yasya / tathA pracetA varuNastu sajaghanya saha jaghanyayA pratIcyA dizA vartate yaH tadadhipatitvAt' iti campUkathAyAm / yAntaM gacchantaM gamanaM kurvantam dRSTvA svalocanagocarIyava / kRtya ka iva / rucya iva / yathA caNDastvasnyatakopana. strI ceccaNDikA kRtaM ko kathamapyanujjhalyA striyA kAntaH zUdrImabhisaran hIyate tyajyate // lekArtha candrikAe candrane tyAga karyo [ zA mATe ] vizvane AhlAda ApanArI evI pitAnI satI patnI [ candrikA] ne tyAga karIne, kalaMkinI, kurUpa ane jaghanyA evI mAtaMgI [ pazcimadizA ] tarapha pitAnA pati candrane joine, aMtaramAM utpanna thayelI IrSAthI ja jANe candrikAe eno tyAga karyo na hoya! jema caMDikA (atyaMta krodhAtarastrI) sudraDhImAM Asakata evA pitAnA patine tyAga kare tema candrikAe candrane tyAga karyo. arthAt pazcima dizAmAM candra tejahIna bane. e 34 prekSyaM kSapAkSaye candraM vidrANaM candragolikA / tyaktvA kAntaM yayau kApi puzcalIva yadRcchayA // 35 // candragolikA vizadacandrikA kAntaM svabhartAramarthato vibhAvarIvallabhaM tyaktvA muktvA saMtvajya kvApi svarucite sthAne yadRcchayA svecchayA yayau prayAtavatI / kiM kRtvA / kSapAyA nizAyAH kSaye kSINatAyAM vinAze vidrANaM ni:zrIka mRtaprAyaM candraM nakSatranAyaka prekSya vibhAvya / keva / puMzcalIva / yathA vyabhicAriNI strI svakAntaM tyaktvA kvApyabhimate puMsi prayAti // lokAtha jema vyabhicAriNI thI potAnA patine tyAga karIne potAnA ISTa purUSa tarapha Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 9 zlo 0 35-37] hIrasaubhAgyam jAya tema candrikA rAtrinA kSayathI tejahIna banelA candrane joIne, pitAne abhimata sthAne cAlI gaI, ke 35 rathAGgavyathanodbhUtai : pavitramairiva paapmbhiH| triyAmApagame rAjA tatyaje vasubhiH kSaNAt // 36 // triyAmAyA nizAyA apagame virAme vinAze / kSaye ityarthaH / rAjA candro nRpatizca kSaNAt nimeSamAtrAdvasubhiH kiraNadravyaizca tatyaje parityaktaH / 'vasustvagnau devabhede ruci yoktre zukre ca susvAde ratne vRghyoSadhe ghane ityanekArthAH / utprekSyate-rathAGgAnAM caknavAkavihaMgamAnAM vyathanaiH parasparaSiyogotpAdanairubhUtaiH saMjAtaistathA pavitramaiH paripAkaM prAptaH uda. yAcalikAyAmupAgataH paramapApmabhirutkRSTaduHkRtairiva / nRpatirapyakarAkarakaraNadaNDanaparadAragamanagrahaNasaptavyasanarocanAdijanitadurantaduritaiH kRtvA / dravyAdibhirAdizabdAt azva- * gajarathapadAtisubhaTajanapadapuragrAmAdirUpalakSmIdhanastyajyate / kSINe puNye vidhIyamAne ca durnaye zrIryAti / yataH-'puNye satyapi lakSmI dunItirihAntare kSaya nayati / taile'nupabhukte'pi hi dIpazikhAM hanti vaataalii|' iti vacanAt // iti candsthAsyacalagamanam // kalekArtha jema udayAvalikAmAM AvelAM azubha karmothI durvyasanIrAjA rAjagAdI uparathI pheMkAI jAya che, padabhraSTa thAya che tema cakravAkenA viyegajanya vedanAthI utpanna thayelA pApa karmorUpa kiraNathI rAtrine kSaya thatAM kSaNamAtramAM candrane tyAga karAyo [ puNya hovA chatAM paNa dUrAcArathI lamIne kSaya thAya che, zuM ! tela hovA chatAM paNa pracaMDa pavanayI pazimAnekSaya nathA thI ! ] i 360 niyannya hantuM svarbhANupAzakAGkSIva pAzinA / vidhuH pAthodhisaudhenAdhAtuM sauhArdamIyivAn // 37 // vidhurvAsateyI vivoDhA nizApatiH / pAthodhirambhonidhiH samudraH sa eva sauMdha vAsavezma yasya tena / 'varuNastvarNavamandiraM pracetAH' iti haimyAm / pAzaH svazAtravaniyantraNadavarakagranthirasyAstIti pAzI varuNaH / 'jalayAdaHpatipAzimeghanAdAH' iti haimyAm / varuNAhrAstraM tena pracetasA sAdhaM sauhArda mittramitratAmAdhAtuM kartumIyivAn / taddhAni jalanidhau jgaam| utprekSyate-pAzakAGkIva / mittrIbhUtAdvaruNAtpAzaM gRhItuM kAGgati spRhayatItyevaMzIla iva / yataH mitrasya yadvilokyate tannijamitrAtsadvastu gRhyate iti rItiH / kiM kartum / svavairiNaM svarbhANu vidhutudaM giyantrya kathaMcitpAzena kRtvA nibadhya hantuM kRtAntaniketanAtithIkartum // Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam [sarga 9 zlo0 37-40 kalekArtha candra pazcimasamudramAM gaye [ zA mATe] pitAnA zatru rAhane baMdhanathI bAMdhIne mAravA mATe. jenuM samudra ghara che tevA pitAnAM mitra varUNa pAse pAza (baMdhana) levAnI IcchAthI ja jANe candra pazcimasamudramAM gaye na hAya ! 37 che tamIpriyatamo madhye pratyagdvIpavatIpateH / janikartunijasyeva milanAya samIyivAn // 38 // vibhAvarIprANavallabhaH vidhuH pratyagvIpavatIpateH pazcimadiksaMbandhino nirjhariNInAyakasya samudrasya pratIcIpAthodhemadhye samIyivAna samAgacchati sma / utprekSyate-nija' syAtmana AtmIyasya vA janikartuH janakasya / yataH-'sAgarAnmunivilocanodarAdyadvayAdaani tena kiM dvijaH' iti naiSadhe / milanAya pitRsnehAtirekAnmilanArthamiva / ___ candra pazcimasamudranI madhyamAM gaye [ zA mATe ] pitAnA pitA samudrane pitRnehathI maLavA mATe jANe gayA hatA. (candranI utpatti sAgarathI manAya che.) 38 che ito'bhyudayate bhAnuritazcandro'stamIyate / idaM kimapyanIdRkSamaho vilasitaM vidheH // 39 // ito'smin pAzrva pUrvasyA dizi bhAnuH sahasrarazmiH abhyudayate abhyudayaM prApnoti / 'aya gatau' bhvAdiH AtmanepadI ca / tathA 'gacchati visarpatyayatyayate' ityAdikriyAH kriyAkalApe / itaH pratIcInanIranidhermadhye / pazcimAyA dizItyarthaH / candro rajanI jIvitezvaraH astaM kSayaM nAzamIyate labhate / 'IG ca gatau' divAdirAtmanepadI ca / aho ityAzcarye khede vA / kimapyapUrvamanIvRkSa vidvadbhirapi vaktumazakyaM vacanagocarAtItaM vidherdevasya vilasita vijRmbhitaM dRzyate // iti candramaso'stamayanam // kalekArtha jayAre pUrva dizAmAM sUryane udaya thAya tyAre pazcima dizAmAM candrane asta thAya che kharekhara AzcaryanI vAta chevidhinuM kevuM apUrva vacanAtIta vilasita cha ! // 3 // davodayaM tvamevAstaM kathaM datse priyasya naH / tArakA ityupAlabdhaM bhejurastAcalaM kimu // 40 // Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [sarga 9 zlo0 40-42 hIrasaubhAgyam tArakA arthAdazvinyAdinakSatrANi dAkSAyiNyaH sarvAH shshipriyaaH| hemAcAryeNa nAmasu kazcidvizeSaH prokto nAsti / kiM ca 'bhakanInikayostArA, tArA zabdo bhe nakSattre kanInikAyAM ca / tArA eva tArakA nakSatrANi' iti liGgAnuzAsane / candrakarA astAcalaM pratIcI. pRthvIdharaM bhejurAzritAH / utprekSyate--ityamunA prakAreNa upAlandhumupAlambhaM pradAtumiva / iti kim / he caramAdre, no'smAkaM tArakANAM priyasya prANanAthasya nizIthInInAyakasya tvameva bhavAneva udayamudgamamaizvarya vA dattvA vitIrya pratipadvitIyayostithyorastAcale candrodayadazanAt / tasmAdvidhorastAdrirevodayAcalaH / tathA prAtarvarNane'pyudayanAcAryeNApi proktaM yathA'udayagirikuraGgImRGgakaNDUyanena svapiti sukhamidAnImantarendoH kuraGgaH' iti / pratipaJcandrodayadarzanaM prAyaH surabhiNAmeva / yaduktam-'pratipaJcandra surabhI nakulo nakulIM payazca kalahaMsaH / citrakavallIM cASaH sUkSma dharma sudhIvetti // ' iti / punastvamevAstamastamayanaM kSayaM ca kathaM datse dadAsi // lokAI tArAoe paNa astAcalane Azraya lIdhe (zA mATe) jANe A pramANe astAcalane upAlaMbha ApavA mATe tArAo gayA na hoya ! ke he astAcala, tuM amArA svAmI candrane udaya ApIne have asta kema Ape che ! (pratipadA ane dvitIyAnAM yandranI haya astAya 52 pAya che. // 40 // nakSatrapaddhateH prAtabhraMzyanto'mbudharAdiva / kSaNAdvilayamAsedustArakAH karakA iva // 41 // tArakA grahanakSattratArAH prAtaH prabhAtasamaye karakA ghanopalA iva kSaNAnniSamamAtrAdvilaya kSayamAseduH prApnuvanti sma / kiM kurvantaH / nakSatrapaddhaterAkAzAt / 'abhraM surAbhroDumarutpatho'mbaram' iti haimyAm / bhrazyanto bhraMzaM prApnuvantaH / 'bhrazUbhraMza adhaHpatane' divAdiko haimadhAtupAThe / kasmAdiva / ambudharAdiva / yathA jaladharAnmaghAtkarakA bhrazyantyadhaH patanti // zlekArtha jema meghathI bhraSTa thaIne karAo bhUmipara paDatAM kSaNamAtramAM vilaya pAme che tema graha, nakSatra ane tArA prabhAta samaye AkAzathI bhraSTa thaIne kSaNamAtramAM vilaya pAmI gayA. 4nA aAbdhimagnaM pratyUSaviSatA muSitazriyam / tArAstArApatiM prekSyAnvamajjastamivArNave // 42 // Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saubhAgyam [ sarga 9 zlo0 42-44 tArAH prAtardRzyamAnAH guruzukrAdimahattArakA arNave samudre / utprekSyate - taM candramanvamajjan vidhupRSThe buDuriva kRtvA / tArApatiM svasvAmina zazinaM prekSya samIkSya / aya gurostArakaH, ayaM zukravArakaH iti lokoktyApi tArakAsteSAM tArakANAM svAmitvaM tu candramasa eva / yataH - 'tArakarAda kirITaH, iti naivadhe / 'atha vA gaha advAsItaDavI saMtArakoTTikoDI | chAsaThisahassanavasayapaNahattarIpagasasibhinna " // iti vacanAt grahapatitvamapi / kiM ca / yAvAnparivAraH sUryasya tAvAnparivArazcandrasyeti jIvAbhigame / kiMbhUtaH / pratyUSa prabhAta eva dviSan dveSI zatrustena muSitA gRhItA chaladarzinA svAvasaraM chalaM ca prApya haThAtsarvApyAdattA zrIryasya ata evAya cintaya pIDayA vA duHkhAtirekatrapayA abdhau samudre Ditam // 18 leAkA prabhAtarUpI zatruvaDe grahaNa karAyelI pAtAnI lakSmIne joine duHkhathI samudramAM apapAta karelA peAtAnA svAmI candrane joIne gurU zukra Adi meTA tArAe paNa samudramAM DubI gayA na heAya.! 54rA nizAzanAyitenAbhrapathe tArakatandulAH / dinAnanazakuntena zaGke kukSigatIkRtAH // 43 // nizayA rAjyA kRtvA nizAyAM vA caraNAbhAvAdadarzanA jAtAstyasyetyazanAyito bubhukSitaH tena dinAnanaM prabhAtaM tadeva zakuntaH pakSI tena zakuntena ahameva zake vitakAmi utprekSe vA / abhrapathe meghamArge gaganavartmani vA tArakatandulAstArakA evAtyaujjvalyAttandulAstuSanirmuktakalamA; / 'prathamamupahRtyArtha' tArairakhaNDitatandulaiH' iti naiSadhe tArakAstandulIkRtAH / kukSau udare gatAH / ' kRtau' iti vipratyaye kukSigatIkRtAH / 'iva bahurUpakazAlabhaJjikA mukhacandreSu kalaGkaraGkavaH / yadanekapasaudhakandharA haribhiH kukSigatIkRtA iva ||" iti naiSadhe // leAkA mane jANe ema lAge che ke rAtrimAM kSudhAtura banelA prabhAtarUpI pakSIe AkAzamAMrahelA tArAerUpI akSatAnuM bhakSagu karyuM na hoya ! 5435 diggajendrAvagAhenotpannAH svaH sindhubudbudAH / kSaNAdiva vyalIyanta tArakAstArakApathe // 44 // Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 9 zlo 0 44-46] hIrasaubhAgyam tArakAstArAstArakApathe nakSatravamani AkAze kSaNAdRzyamAnA eva svalpakAlAdeva vyalIyanta vilaya kSayaM labhante sma / utprekSyate--diggajAnAmAzAmAtaGgAnAmairAvatAdiharikuJjarANoM jalAvagAhena salilakrIDAkaraNamanjanAdividhinA utpannA udbhUtAH svaHsindhorA zataraGgiNyAH / gaganagaDAyA ityrthH| badabUdAH pAnIyasthAsakA iva / 'jalapaMpATo' iti prasiddhAH / budabudA hi svalpakAlAvasyAyinaH syuH / yaduktam--'sabbharAgajalabudabudauvame jIviea jalabinducaJcale / juccaNeyanaivegasaMnihe yAvajIva kimayaM na bujjhasi // ' iti vairAgyazatake // iti zukrAdimahattArAstaH // lokArtha AkAzamAM rahelA tArAo kSaNamAtramAM vilIna thaI gayA. te jANe digajenI jalakrIDAthI utpanna thayelA AkAzagaMgAnA jalaparapoTA na hoya! (kahyuM che ke svajanane neha jalaparapoTA samAna, jivata jalabiMdu samAna, temaja yuvAnI nadInAM pUra samAna che to te jIva, tuM kema bedha pAmato nathI !) ijA AgAmino gavAM patyuH prAtaH senApateH purH| kAMdizIkA ivAnazyannandhakAravirodhinaH // 45 // AgamiSyatItyevaMzIlasya AgAmino gaganamaNDale samAgantukasya gavAM kiraNAnAM bhRmInA ca patyuH svAminAM sUryasya pArthivasya prAtaH prabhAtAmidhAnasya dinAnanarUpasya vA senApateranIkinInAyakasya puraH purastAdagre / utprekSyate--kAMdizIkA bhayadrutA iva / andhakAravirodhinaH saMtamasasaMpannasaMdohA anazyanpalAyAMcakrire / mitro dhvAntArAtirabjAMzuhastaH iti haimyAm / ekasya zatrutve dvAvapi parasparaM zAtravau bhavataH iti // zlokAI bhaviSyamAM AvanArA sUryanA senApati prabhAtathI jANe bhayabhIta banyA na hoya tema aMdhakArarUpI zatruo kSaNamAtramAM palAyana thaI gayA 45 - gahare bhUbhRtAM guptaM tAmasAstApasA iva / kRzAH kimu tapasyanti punarabhyudayAzayA // 46 // tamasAM samUhAstAmasAH atra samUhArthe 'N / timiraprakarAH kozikA vA / 'tAmasAstigmarociSaH' iti vItarAgastave / kRzAH paripanthipAthojinIpatinipatadRDhatarakaranikaraprasabhaprahArajarjarIbhavadbhUghanodbhavadbharicintAtizayavazato durbalIbhUtAH santaH / utpre Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 hIrasaubhAgyam sarga 9 zlo0 46-47] kSyate-bhUbhRtAM dharaNIdharANAM gahare mahatkandare koTare kimu tapasyanti tIvratamaM muktAnapAna tapaHkaSTaM kurvantIva / katham / guptaM channaM yathA syAttathA kenApyajJAtam / kayA / punarvitI. yavAramabhyudayasya candracaNDarucipradIpapramukhadviSatparAbhAvukaviSayAdvaitasphUrtimattayA AzayA spRhayA vAJchayA / ke iva / tApasA iva / yathA parivrAjakAH samagrazAtravakSatragotracitrAsanaikAlambhaviSNunRpAdipadavIkAmanayA tapastanvate // ityandhakAragamanam / / zlekArtha jema tApase rAjyalakSmInI kAmanAthI tIvra tapa tape tema sUrya candra Adi zatruonAM kiraNorUpI prahArothI jarjarita (kRza) banelA ghuvaDa vagerenAM parivAro jANe . parvatanI guphAmAM guptapaNe tapasyA karatAM rahyAM na hoya ! 46 atha vibhAtaprAyA zarvarI ucyate-- vidrANotpaladRkkSINazukrA bhrazyatpayodharA / mlAnAsyendustyaktatAramuktA vRddhava zarvarI // 47 // zarvarI rAtrivRddhava jaratI strIvAsIt / kiMbhUtA nizA vRddhA ca / vidrANe saMkucite nimIlite gate vA utpalAni kuvalayAni eva tattulye ca dRzau nayane ysyaaH| punaH kiNbhuutaa| kSINo'stamitaprAyaH / vibhAte'pi kadAcit zukro nirIkSyate / tato'stamitaprAyaH astamito vAdRggocarIbhUtaH zukraH grahavizeSo yasyAH / pakSe / garbhAdhAnAbhAvAtkSINaM vinaSTaM zukra vIrya yasyAm / punaH kiMbhUtA / pazyanto'viralIbhavantaH / pAzcAtyarAtrau prAyo vardalAni bhavanti sUryodaye ca yAnti / ata eva campUkathAyAM prAtavarNane proktaM sUryavizeSaNam-- 'karaparAmRSTapayodhare' iti / payodharA meghA abhrarUpA yasyAm / pakSe / bhrazyantAvadhaHpatantau payodharau stanau yasyAH / punaH kiMbhUtA / mlAno vicchAyIbhUto gatacandrikatvAvRddhatvAcca AsyendurvadanasadRzaH vaktrameva candro yasyAH / punaH kiMbhUtA / tyaktA ujjhitAstArA eva ujjvalA vA muktA muktAphalAni yayA / prAyo vRddhAnAM bhUSaNaparidhAnaM zobhAvanna dRzyate / yaduktam--'mA jJAturiya palhANii parakaSpaDaipaDappa / etanneasuhAmaNAM buTTIkAnidhaDukka // iti prAkRtavAkyAt / / zlokAI rAtri vRddhA strI jevI banIte A pramANe- rAtrinAM kuvalayarUpI netre saMkucita banI gayA che. vRddha strInAM netra saMkucita banI gayelA hoya che. rAtrimAM zukra Adi tArAo kSaNaprAyaH banI gayA che. garbhAdhAnane abhAva hovAthI vRddhAzrInuM vIryakSINa prAyaH banI gayuM hoya che. rAtrimAM vAdaLe naSTa thaI gayA che. vRddhAstrInA stana nIcA Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : [sarga 9 zlo00 47-49 hIrasaubhAgyam gayA hoya che. rAtrimAM candra plAna thaI gayuM che. vRddhAzrInuM mukha plAna banI gayuM hoya che. rAtrIe ujavala tArAone tyAga karyo che, vRddhA ujavala mukatAphaLanA AbhUSaNono tyAga kare che. (prAyaH vRddhAstrIe AbhUSaNe paheratI nathI.) A rIte vRddhAzrInI jema rAtri zobhAhIna banI gaI. 47nA rajanIviyujAM jAne dvijAnAmapazApataH / kairavAkSI kSaNAdrAjJaH kSINatAM pratipeduSI // 48 // rAjJaH sudhAdhAmnaH nRpatezca kairavAkSI kumudanayanA nizIthinI jAyA rAjJI kSaNAtsvalpasamayAdeva kSINatAM kSayabhAvamatikazIbhAvam / asthicavizeSatAmityarthaH / 'chinno'pi rohati taruH kSINopyupacIyate punshcndrH| iti vimRzantaH santaH saMtapyante na te vipadA // ' atra kSINatA tu kalAvazeSamAtreNaiva / 'mUlAducchinnasyopacaya eva nAsti kSINasya svalpAvazeSasyaivopacayaH' iti sUktoktiH / pratipeduSI prapannA saMprAptavatI / utprekSyate--rajanyAM nizAsamaye viyuJjanti parasparaM viyogaM prApnuvantIti tAdRzA dvijAH pakSiNo rathAGganAmAno brAhmaNAzca / 'vihagayoH kRpayaiva zanairyayau rvirhvirhdhruvbhedyoH|' iti raghuvaMze / tathA vastupAlakIrtikaumudIsahodare surathotsavakAvye'pi-rajanISiyujAM patattriANAm' iti / cakravAkAnAmiti / apazApataH viruddhazapanAdiva svAcAraniratAnAM brAhmaNAnAM zApo lagati na tu brAhmaNabruvANAm / yataH-'vRttasthA brAhmaNA jheyaaH| kSatriyAH zastrapANayaH / kRSikarmakarA vaizyAH zUdrAH prekSaNakAstathA // ' iti kriyayA brAhmaNatvaM na tu jAtyA uttarAdhyayane 'bambacereNa baMbhaNe' iti lokAtha candranI priyA rAtrI saMtApathI kANamAtramAM kSINa thaI gaI, mane ema lAge che ke rAtrinA samayamAM parasparane viyega pAmelA cakravAke rUpI brAhmaNanAM abhizApathI jANe rAtri kSINa banI gaI na hoya ! kemake AcArastha brAhmaNanA zApa lAge che, nAma dhArI brAhmaNane nahi ! AcArastha hoya te brAhmaNa. zastradhArI hoya te kSatriya, vANijaya karanAra hoya te vaizya ane nRtyAdi karanAra hoya te zudra kahevAya che.) 148 tyaktatAraparIvArA chinnadhvAntakacacchaTA / tamI tapasvinIvAsIddayite'stamite vidhau // 49 // . vidhau candramasi dayite bhartari astamite paralokaM prApte sati tamI triyAmA / utprekSyate-tapasvinI tApasI AsIdiva parivrAjakeva babhUva / kiMbhUtA / tyakto muktastArAstArakA Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 hIrasaubhAgyam [sarga 9 zlo0 49-51 upalakSaNAdagrahanakSatrANi eva parivAraH paricchado yayA / punaH kiMbhUtA / chinnA lUnA bhadrakAritA dhvAntAnyandhakArANyeva kacacchaTA kezapAzo yayA / yoSito hi bhartari mRte ziraHkezAnmuNDayanti // pitAne pati candra paralekavAsI thatAM arthAta asta thatAM rAtrirUpI tapasvinI graha, nakSatra tArAo Adi parivArane tyAga karI, aMdhakArarUpa kezakalApane chedI nAMkhI parivrAjikA jevI banI gaI. 4lA saMsisRkSuH zazI kAntAM kAmagAdanurAgavAn / ityAlokayituM zaGke tamI tamanujagmuSI // 50 // tamI indukAntA zazinaM svavallabhaM vidhumanujagmuSI pRSThe prasthitA pazcAdgacchati sma / utprekSyate-ityAlokayitumityamunA prakAreNa prekSitumiva / iti kima / anurAgavAnanurati. kalitaH / 'rAgo'nurAgo'nuratiH' iti haimyAm / anugato rAgo raktimA tena saMyuktaH / astAdrisaMgamAnmanAgaruNIbhUtatvAdidaM vizeSaNam / zazI kAM caturpu varNeSu anyatarAM khecarI mapsarasaM vA nAgAGganAM vA / kiMnAmnI kAntAM striyaM saMsisRkSuH kasyAH snggkrtumicchuH| agAtkutrApi mAM vimucya gataH / 'nirvApayiSyanniva saMsisRkSAH' iti naissdhe|| xa la: candra priyA rAtri pitAnA pati candra pAchaLa gaI. (zA mATe !) mane ema lAge che ke pitAne pati candra, devAMganA nAgAMganA, ke khecarI Adi kaI strInI AsakitathI gaye che, A jevA mATe jANe rAtri candra pAchaLa gaI na hoya. ! patrA ki pAtheyamivAdAya kSapA nakSattramuktikAH / pratyUSe proSitaM kAntaM mRgAGkamanugacchati // 51 // pratyUSe prabhAtasamaye proSitaM dvIpAntara prati prasthitaM mRgAGka hariNalAJchanaM nijahRdayanAyaka kAntam / utprekSyate-kSapA nizA kimanugacchati pRSThe prayAtIva / kiM kRtvA / nakSatrANi uDavaH upalakSaNatvAttArakA eva tadrUpA vA muktikA muktAphalAni alpabhAravahumUlyAni mauktikAni AdAya gRhItvA / kimiva / pAtheyamiva / yathA kAcittripaTikA Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 9 zlo 0 51-53] hIrasaubhAgyam 23 'trevaDInIkaraNahAra' iti jane prasiddhA dIrghadarzinI naipuNyavatI strI kathamapyakasmAtkAraNAdvizaMvalaM svavallabhaM kutracijanapade prasthita vijJAya svayaM samyagmaNimuktAdipAtheyamAdAya tamanuyAti // plekArtha jema keI dIrdhadarzinI nipuNa strI pitAnA patine paradeza jate jANIne pite paNa maNimuktAphaLa Adi pAtheya laIne patinI pAchaLa jAya tema rAtrirUpI strI paNa pitAnA pati candrane dviIpAMtara gamana karate jANIne, graha, nakSatra, tArAo Adi maukitakerUpa pAtheya laIne jANe candra pAchaLa na gaI hoya ! paza vitatya mAyIkIvAbhre mAyAM tArAmayI tamI / kSaNAdadRzyatAM ninye manye tAM divasAnane // 52 // tamI yAminI divasAnane prabhAtasamaye manye utprekSe ahameva manye mAnayAmi vimarza vidadhAmi vA / kSaNAtkSaNamAtratAM svayaM prapazcitAM mAyAM prekSaNarUpakAdiracanAkapaTapATavamadRzyatAM dRzoragocaratAM ninye lambhayAmAsa / kiM kRtvA / ane dazadiksImavyomamaNDale mAyikIva indrajAlikavidyAvidhurA vaniteva / tArAmayImupalakSaNAdagrahanakSatrapracura mAyAM zAmbarIm / indrajAlamityarthaH / vitatya bistArya // . sAtha . . huM ema mAnuM chuM ke mAyAvinI strInI jema rAtrie paNa jANe AkAzamAM nakSatra, tArArUpI pracura mAyAne vistArIne prabhAta samaye kSaNavAramAM saMkelI lIdhI na hoya ! parA tamasvinyA vidhoH patyuvirahAsahamAnayA / prAtaH saMdhyAbRhadbhAnau svatanUH kimahUyana // 53 // tamakhinyA pIyUSamayUkhaprANavallabhayA vidhozcandramasaH patyuH svabhartuvirahaM viyogaM na sahate ityasahamAnA tAdRzyA satyA proddAmavirahAkulayA vidhuvallabhaviyogaM soDhumasamarthayA bhavantyA / utprekSyate-prAtaHsaMdhyA divasAnanaraktimA saiva bRhadbhAnuH kRzAnustasmin svatanUniMjagAtralatA kimahUyata huteva bhasmIkRteva // Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 hIrasaubhAgyam sarga 9 zlo 0 53-56 lokArtha pitAnA pati candrane viraha na rahI zakavAthI rAtrie jaNe prabhAtakAlIna saMdhyArUpa agnimAM pitAnA dehanI Ahuti ApI na haiya? 53 tUryANAM yAminIyAmavirAme dhvanirudyayau / prayANaM sUcayanprAtariva rAjJo mRgIdRzaH // 54 // yAminyA nizAyA yAmAnAM caturNA praharANAM virAme apagame turyANAM vAditrANAM 'nagArA' iti lokaprasiddhAnAM dhvaniH zabdaH udyayau prAdurbhutaH utprekSyate-rAjJazcandramaso mahIpatervA mRgIdRzo nizAyA mahiSyA vA prayANaM prasthAna sUcayankathayanniva // iti rAtrigamanam // zlokArtha rAtrinA cAra prahara pUrA thatAM prabhAtamAM vAjiMtene dhvani pragaTaye, te vani jANe candrarUpa rAjAnI paTTarANI rAtrinA prayANa sUcaka na hoya ! n54 cakre zramaNazakreNa vidhi bhaatiksttH| jaitraM tantramivAdhRSyabhAvadveSyajigISayA // 55 // tato rAtrigamanAntara zramaNazakreNa vAcaMyamapuraMdareNa hiirvijysuurinnaa| vibhAte vidhIyate, vibhAtasyAyaM vA vaibhAtikaH prAtaHkAlasaMbandhI vidhirAcAraH prAtarAvazyakAdikaH cakre kRtaH / utprakSyate-adhRSyANAmanAkalanIyAnAM dardharANAM bhAvAnAmantarakA NAmaSTakarmaNAmaSTAdazadoSANAM vA dveSyANAM pratibhaTAnAM jigISayA jetumicchayA / jaitra zAtravagotramAtrajayanazIlaM tantramupAyamarthasAdhakamiva / 'tantra siddhAMte rASTre ca paricchandapradhAnayoH / agade kuTumbakRtye tantuvAne paricchade // zrutizAkhAntare zAstre karaNe arthasAdhake / kartavyA tantroktiH' ityanekArthaH // lekArtha tyAra pachI hIrAvajayasUrie prabhAtika kartavya karyA, te kartavya jANe dUra ATha karmarUpa atyaMta zatruone jItavAnI IcchAthI yazIla taMtra racyuM na hoya55 upabhujya priyAM prAcI vajriNA vrajatA divam / vyutsRSTamiva tAmbUlaM zINimA prAtarudyayau // 56 // Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [sarga 9 zlo0 56-58 hIrasaubhAgyam 25 prAtaH prabhAtakAle zoNimA prabhAtasaMdhyArAga udyayau prakaTIbabhUva / utprekSyate-prAcI pUrvadiza priyAM svajAyAm / 'kauzikaH pUrvadigdevApsaraHsvargazacIpatiH' iti haimyAm / pUrvadikpatitvena upabhujya naktaM bhuktvA / nijamukhamitaH smeraM dhatte haremahiSI harita' iti naiSadhe / divaM svavAsasadanaM tridivaM vrajatA gacchatA vajriNA zakreNa vyutsRSTaM nIrasatvenAtmamukhAttyaktaM tAmbUlaM sacUrNakhadirapUganAgavallIdalacarvaNapiNDamiva // zlekArtha prAtaHkAle prabhAtika saMdhyA pragaTa thaI te saMdhyA jANe ! pUrvadizArUpa pitAnI priyA sAthe upabhoga karIne svargamAM jatA Indra cAvIne nAMkhI dIdheluM tAMbula na hAya ! padA prAtaHsaMdhyA vyabhAvatihetirmuktA vivasvatA / hantuM mahAhavonmAdimandehAniva kopataH // 57 // prAta. pratyUSasaMbandhinI saMdhyA prabhAtasamayaprAdurbhUtazoNimA vyabhAtsaMdhyArAgo bhAti sma / utprekSyate--mahati prauDhe prabale Ahave saMgrAme unmAdyanti unmattA bhavanti ityevaMzIlA ye mandehA nAma mArtaNDe iti yakSabhUtarAkSasavizeSAH kopataH krodhAtirekAtAn svapratyanIkAn hantuM vyApAdayituM bhasmasAtkatuM vivasvatA bhAsvatA muktA tAnprati prahitA kSiptA vahihetiH kArzAnavaM zAstramiva / 'iha hi samaye mandeheSu vrajantyuvadajratAm' iti naiSadhe / tathA 'tisraH koTayo'dhakoTI ca mandehA nAma rAkSasAH / udayanta sahasrAM. zumabhiyudhyanti te sadA // ' iti naiSadhavRttau // kArtha mahAna saMgrAmamAM unmatta banelA sUryo, aMdhakArarUpa pitAnA zatru rAkSasane haNavA mATe reSathI mUkelA agnirUpa zastra jevI prAtakAlIna saMdhyA zebhe che. pachA saMdhyArAgAruNa jainaM padaM prAtarvyarAjata / apUji nirjarairbhaktipravaiH kiM kuGkumadravaiH // 58 // __ jino'Ina viSNuzca tasyedaM janaM tAdRkpadaM viSNupadamAkAzaM prAtaH prabhAte saMdhyAruNa saMdhyArAgeNa kRtvA raktIbhUtaM vyarAjata virAjate sma / utprekSyate-bhaktyA sevAzaktyA kRtvA pravainanamanazIlabhUtairnirjaraiH suparvabhiH kuGkumaighusRNapakaivairapUji ki pUjitamabhyacitamiva viliptamiva vA // Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ _26 hIrasaubhAgyam sarga 9 zlo 0 58-60 zlekArtha prAtaHkAlIna saMdhyAnA raMgathI rakta baneluM AkAza jANe, sevakarUpa banelA devothI kuMkumanA pravAhI vaDe pUjana karAyuM na hoya ! tevuM zebhe che. pa8 prAtadigdantinAM gaGgAM bajatAM jalakelaye / jajJe gaNDagalabinduvRndaiomAruNaM kimu // 19 // vyomAkAzamaruNaM saMdhyollasadrAgeNa kRtvA rakta jajJe jAtam / zoNIbabhUvetyarthaH / utprekSyate--prAtardinamukhe jalakelaye salile krIDAkaraNArtha gaGgAmamvarajambAlinI prati vrajatAM gacchatAM digdantinAM haritkuJjarANAM gaNDebhyaH kapolapAlibhyo guladiniHsaradbhiH binduvRndaiH padmanAmabhiH zoNacchavimadavArikaNagaNaiH / 'bindujAlaM punaH panam' iti haimyAm / paJcamyAdidazAyAM kariNAM kapolebhyo raktabindavo niHsarantIti kavisamayaH caH kuJjarabinduzoNAH' iti kumArasaMbhave // kAI prAtaHkAlIna saMdhyAnA raMgathI AkAza lAla banI gayuM; te jANe-prabhAtamAM jalakrIDA karavA mATe AkAza gaMgA tarapha jatA dinA gaMDasthalamAMthI TapakatA mada jalanAM biMdusamuhathI lAla banI gayuM na hoya! palA pratyUSe makhabhuglekhAtalpebhyaH patayAlubhiH / kimAstIrNAruNAmbhojapaNaiH zoNIkRtaM namaH // 6 // nabho gaganaM zoNIkRtam adhikArArthAtprabhAtasaMdhyArAgeNaM pATala praNItam / utprekSyatepratyUSe dinavadane makhabhujAM yajJAMzabhojinAM lekhA zreNI tasyAstalpebhyaH palyakebhyaH patayAlubhiH patanazIlairAstIrNaH prastRte aruNAmbhojAnAM kokanadAnAM paNe dalamaNDalairiSa / iti prAtaHsaMdhyA // zlokA jANe prabhAtamAM devonI zayyAmAMthI paDatAM lAla kamalenAM pAMdaDAothI AkAza vyApta banI gayuM na hoya ! tevuM AkAza lAla banyuM che Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 9 zlo 61-63] atho pAthojinInAtho'bhyudiyAya nabhoGgaNe / kapolakuGakumaklinnaM prAcyAH kiM karNakuNDalam // 61 // saubhAgyam atho saMdhyArAgAnantara nabhoGgaNe AkAzAjire pAthojinInAM jalajanminInAM nAthaH prANapatiH sUryaH abhyudiyAya udayAcalacUAyAmudgama labhate sma / utprekSyate - kapolasya gaNDasthalasya patravallI prApitena kuGkumena ghusRNena klinnaM vyAptam / 'ayamudayati ghusRNAruNataruNIvadanopamaJcandraH' iti vidagdhamukhamaNDanavacanAt prAcyA AkhaNDalamahiSyAH pUrvadizaH karNasyaika kuNDalaM sphuTa' prakaTaM tATaGka iva // klAkAtha 27 tyArapuchI AkAzarUpa AMgaNAmAM sUryanA udaya thayA. te jANe ! kuMkumanA vilepanathI byAma gAlavALI pUrva dizArUpI strInAM kAnanuM eka daidIpyamAna kuMDala, ! // 1 // pUSadviSaM prasAdyAmbhomUrti nityAnuzIlanaiH / padminIbhirabhIrbhartA pUSAhUtat kimu ||62|| pUSA bhAnumAn udyayau udayamAliGgati sma / utprekSyate - padvimanIbhiH kamalinIbhiH preyasIbhirbhartA svaprANanAthaH / atha vA padminIbhiraravindairbAndhavaiH suhRdbhirghA nijasuhRdvandhurAhUtaH / sapraNayaM tAdRzasya praSadviSaH zaMkarasya nityamaharnizamanuzIlanaiH sarvAvasarasAvadhAnatAvidhAnAdvaitasevAbhiH / jalamUrtirIzvarasya yaduktam- 'kSitijala pavana hutAzanayajamAnAkAzasomasUryAkhyAH / yasya khalu mUrtayo'STau sa bhavatu bhavatAM zivaH sidhyaiH // ' iti kavisamayoktiH / prasAdya pUrva prasannIkRtyAbhayadAnamArgaNasanmAnapradAnAdi samyagvaropAdAnapUrva saMtoSya // leAkAzDa sUryanA udaya thayA ! jANe kamalinIee niraMtara khUba bhaktithI jalamUrti izvarane prasanna karIne peAtAnA pati sUryane peAtAnI pAse melAngeA na hAya ! tema sUryanA udaya thayA 562aa abhrabhUvallabhenevotkhAtaH prAtarnikhelatA / prAgiregairiko gaNDopalo bAlAruNo vyabhAt // 63 // Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 hIrasaubhAgyam [sarga 9 zlo0 63-65 bAlAruNo'rbhakabhAnumAlI vyabhAdvibhAsate sma / 'jarIjRmbhaDimbhaghumaNivilasa-' iti khaNDaprazastau / tathA 'vizvazyApi tamo hinasti taruNirbAlo'pi kalpAikuro dAridrANi gajAvalI harizizuH' iti zrIcintAmaNipArzvanAthastutau / utprekSyate-prAtaH prabhAtasamaye nikhelatA svatantra taTAghAtAdikrIDAM kurvatA abhramUvallabhena abhramUnAmA hastinI tasyA bharnA / abhramUzadvo dIrgho'pi dRzyate-yathA 'gajAnAmabhramUpatiH' iti kAvyakalpalatAyAm / tathA 'abhramUvallabhArUr3ha nizAzeSe kadAcana / svapne mahendramadrAkSItpRthA pRthumanorathA // iti pANDavacaritre'pi / airAvaNavAraNena prAggireH pUrvaparvatasya gairikro dhAtumayo gaNDopalaH sthUlapASANa ivotkhAtaH utpAgha kSiptaH iva / airAvatadantAvalasya pUrvasyA dizo diggajatvAtmAggireriti kathanaM yuktimat // lokAI jANe prabhAta samaye chApUrvaka kIDA karatA rAvaNa hAthIe ukhADI nAMkhelI pUvocala parvatane lAla mATIne sthUla pASaNane TukaDe na hoya, te bAlasUrya zobhe che. dara dyAvAbhUmI parAbhUSNu bhUcchAyAmaravairiNam / bhetta' vyamocI caNDAMzu cakraM kiM cakrapANinA // 6 // cakrapANinA nArAyaNena / utprekSyate-caNDAstIkSNA rudrA vA aMzavaH kiraNA yasya sUryarUpaM vA / atha vA caNDaM bhayakAri aMzu zIghragAmi / 'aMzaH sUtrAdisUkSmAMze kiraNe caNDadIdhitau' ityanekArthaH / zIghragAmini vAcyaliGgaH / zaikraye'pi tatra klIbam / cakra' sudarzana nAma svarathAGga vyamoci muktamiva / kiM kartum / dhAvAbhUmyordivaspRthivyornabhobhuvoH parAbhUSNumabhibhavanazIlaM bhUcchAyamandhakAramevAmaravairiNaM dAnavaM bhettuM vidArayituM hantum // plekArtha AkAza ane pRthvIne parAbhava karatA aMdhakArarUpI daityane nAza karavA mATe viSNue jANe pracaMDa kiraNavALuM sudarzanacakra choDayuM na hoya ! te sUrya zAle che, // 14 // kaNThapIThIluThatprANarathAGgAhavihAyasAm / jIvAturyamunAbIjI vyaracIva viracinA // 65 // Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 9 zlo 0 65-66] hIrasaubhAgyam 29 viraJcinA brahmaNA yamunAyAH kAlindyA bIjI janakaH / 'vaptA tu janakastAto bIjI janayitA pitA' iti haimyAm / 'sahasrarazmiyamunAkRtAntajanakaH pradyotanastApanaH' 'yagunA yamabhaginI kAlikandI sUryajA yamI' iti dvitayamapi haimyAm / utprekSyatejIvAturjIvanauSadhamiva vyaraci vihitam / keSAM kaNThapIThyAM galakandale / jayatyudaraniHsaradvarasarAjapIThIpaThaJcaturmukhamukhAvalIracitasAmanAmastutiH' iti campUkathAyAm / 'vaMzikavakroSThikakAnyakubjapIThAni' iti liGgAnuzAsane strIlIbaliGgayoH / pITha pIThI ca / luThantaH viyogAtivyathAvyAkulatayA nirgamanAyAgacchantaH prANA asavo yeSAm / kaNThagatajIvitAnAmityarthaH / tAdRzAnAM rathAGga iti AhvA nAma yeSAm / 'cakravAko rathAGgAhaH koko dvandracaro'pi ca' iti haimyAM rathAGgazabdena cakramucyate tannAmnAM vihAyasAM pakSiNAM cakravAkavihaGgamAnAM jIvanasya bheSajamiva / 'vihAyo vyomapakSiNA' ityanekArthaH / / iti sUryodayaH // zlokAtha vicaganI vyathAthI vyAkula banavAthI jenA prANa kaMThe AvI gayA che tevA cakravAka nAmanA pakSIo mATe brahmAe jANe kAlindI-pitA sUryarUpa jIvana auSadha banAvyuM nAya ! // 65 zoNI dIptirdinezasyAdhAtkumAritarA zriyam / kokairdu :khAnalajvAlA kimunIrNAH suhRtpuraH // 66 // dinezasya divasanAyakasya bhAnoH dIpti: kAntiH zriyaM zobhAmadhAddharate sma / kiMbhUtA / kumAritarA bAlA / prathamotpannA / atizayena kumArI kumAritarA / 'hasvo vA' iti sArasvatasUtreNa taratamayoH parayoH satorvA hrasvaH / ata eva kiMbhUtA / zoNI atyantAruNA / 'racayati ruciH zoNImetAM kumAritarA raveH' iti naiSadhe / utprekSyate-- kokaizcaknavAkaivihaMgamaiH suhRdaH svamitrasya bhAskarasya puro'ne duHkharUpAnalasya sakalazarvarIparasparaviyogasaMjAtAsAtatIbrajvalanajvAlA ivodgIrNAH hRdayavadanAbahirudvAntA iva // lokArtha sUryanI lAlakAnti navaprasUtA bAlikAnI jema zobhA dhAraNa kare che. te jANe cakravAkee potAnA mitranI AgaLa virahAnalanI pracaMDa javAlA pragaTa karI nAya! // 6 // Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam [sarga 9 zlo0 67-69 nijAnurAgiNIrvIkSya dArAnsmerasarojinIH / kimudgIrNo'ruNajyotIrAgo rAjIvabandhunA // 67 // rAjIvabandhunA aravindasuhRdA sUryeNa aruNamatiraktaM yajjyotiH kAntiH eva rAgo hRdayodayadanurAgo'nuratiruvIrNaH prakaTIbhUtaH / kiM kRtvA / smerA vikasitAnanasarojAH sarojinIH padminIrdArAn nijapreyasI. / nije Atmani viSaye'nurAgo'styAsAmityanurAgi NyastAH sAnurAgA vIkSya vyAlokya // .. lekArtha vikasita kamalinIne pitAnI tarapha anurAgiNI joIne sUrye jANe atyaMta lAla kAntirUpa pitAne anurAga pragaTa karyo na hoya !AchA harivyApAditadhvAntakumbhikumbhasamudbhavaiH / raktai raktIkRtA zake prabhA bhAti sma bhAnavI // 68 // bhAnoriyaM bhAnavI sUryasaMbandhinI prabhA arthAtkumArIkAnti ti sma zuzubhe / tatrAhamevaM zake vitarkayAmi / hariNA bhAnunA kesariNA ca vyApAditA karAgranizitanikhrizodhuradhArAvidAritA dhvAntA andhakArA eva kumbhinaH zyAmavarNatvAdandhakArasAdhAraNA vAraNAH / yata uktam--'dUratayA sthUlatayA zyAmatayA gandhalolupairmadhupaiH / dhAvitamibharAjadhiyA tattvadhiyA cAgrato mahiSaH // iti / prAyo'dhunA kRSNavarNa eva dantino dRzyante / teSAM kumbhebhyaH ziraHpiNDebhya udbhava utpattiyeSAM tAdRzai raktai rudhirai raktIkRtA zoNA nirmiteva // kalekArtha sUryanI lAla kAntithI AkAza zobhe che. jANe mane lAge che ke sUryarUpI siMhanA tINa kiraNarUpa nakhethI vidAraNa karAyelA aMdhakArarUpI hAthIonAM kuMbhasthalamAMthI nIkaLatA rUdhiravaDe jANe lAla banyuM na hoya ! (dUratA, sthalatA, ene zyAmatAthI samAna hovAthI majalanAM lupI bhramaro hAthI samajIne pADA tarapha deDe che. A kAraNe aMdhakArane ApelI hAthInI upamA yukitayukta che ) in68 kAntAgame dhRtAtAnAmbarA iva dignggnaaH| bandhUkabandhurairbanabhavairbhAnti prabhAbharaiH // 69 // Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - [sarga 9 zlo0 0 69-72 hIrasaubhAgyam bandhukavadvandhakakusumAnIva 'vipohariyA' iti lokaprasiddhAni / bandhuraiH zoNimnA sundaraiH annAdubhAnorbhavairutpannaiH prabhAbharaiH kAntikalApairdigaGganA AzAvazA bhAnti virAjante / utprekSyante-kAntasya svabhartuH sUryasyAgame samAgamanasamaye / 'dizo haridibhaharitAmi ghezvaraH iti raghuvaMze / dhRtAni parihitAnyAtAmrANi sAmastyena zoNAnyambarANi vAsAMsi yAbhiH etAdRzya iva // ityaruNataruNaprabhA // kalekArtha baMdhuka nAmanAM lAla puSpanI jema manohara sUryanI lAla kAntinAM samuhathI pUrva dizArUpI zrI zebhe che. te jANe pitAnA pati sUryanA samAgama mATe dhAraNa karelAM lAla vastro na hoya ! 6lA dramadroNiSu saMcinvannullasanpallavAniva / tanvanniva taTAkeSu nindankokanadazriyam // 70 // kurvanniva gireH zrRGge gairikAvanivibhramam / tAmbUlazriyamAsyeSu digvadhUnAM dizanniva // 71 // sImanteSu mRgAkSINAM sindUra pUrayanniva / prAtaH prastArayanbhAti bhAnumAnbhAnuvibhramam // 72 // bhAnumAna kiraNamAlI sUryaH prAtaH vAsaravadane bhAnUnAM nijAbhakaprabhANAM vibhrama zobhAM vilAsaM vA prastArayan vistArayan bhAti vibhrAjate / dramANAM tarUNAM droNiSu / 'droNI droNiridantaH zreNyAmapi itynekaarthaavcuunniH| bhAnuvibhrama vistArayanniti sarvatra yojyate / utprekSyate- ullasataH sphurataH vikasato vA pallavAnpravAlAnsaMcinvannupacaya bAhulya prApayanniva / tathA taTAkeSu padamAkareSu / utprekSya-kokanadAnAM raktotpalAnA zriya lakSmI tanvanvistArayanniva bahUni kokanadAni kurvanniva / tathA / gireH parvatasya zrRGage zikhare / utprekSyate--gairikAvane raktadhAtubhUmervibhrama bhrAnti kurvanniva viracayanniva / punardigvadhUnAM dazadigaGganAnAM Asyesu vadaneSu / utprekSyate-tAmbUlazriya dizandadAna iva / tAmbUle carvite vAdharAdau raktimA bhavet / punarmU gAkSINAM trastasAraGgIdRzAM sImanteSu kezapAzavama'su utprekSyate-sindUraM zrRGgArabhUSaNa pUrayan sindUreNa bharanniva iti lohitalakSmIvilasitaM siddhAnte / 'kukumakhaviyacca jIvalope' iti sUryasyAbhyudayasamaye kAntirapyatIva raktA syAditi / tribhirvizeSakam // iti suuryprbhaaprstaarH|| Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 hIrasaubhAgyam sarga 9 zlo0 72 -74] kalekArtha prabhAta samaye sUrya pitAnA karone vistArane zobhe che, te jANe vRkSanI paMkitaomAM vikasavAra palane saMcaya karate na hoya sarevaramAM vikasvara lAla kamalonI zobhA vistAra na hoya parva tenAM zikharomAM lAla dhAtumaya pRthvIne karate na hoya digAMganAonA mukhamAM tAMbUlanI zobhAne Apate na hoya ! mRganayanAM strIonAM seMthAmAM siMdUra pUrata na hoya ! AvA sUryane udaya tha. 70 71 7rA prAreme bhAnunA vyomni kramAJcakamaNakramaH / vizvavizvaMbharAbhoga prekSitu kimu kAztA // 73 // bhAnunA mArtaNDena vyomni gaganAGgaNe kramAdanukrameNa cakramaNakramaH gamanasyAnukramaH paripATI caGkamaNakalitaH kramaH prArebhe pAdAH prArebhire / atha vA caGkamasya krama Anantarya nirantaratvaM vizrAmarahitatvena gantuM prArabhatetyarthaH / 'kramaH kalpAghrizaktiSu paripAThyAm ityanekArthaH / 'paramparAyAM pAvakSepe Anantarye padasaMdhAvapi kramaH itynekaarthaavcuuriH| utprekSyate-vizvasya jagataH atha vA vizvasyAH samagrAyA vizvabharAyAH vasudharAyA; Abhoga vistAraM prekSituM draSTuM kAztA kimu vAJchateva // iti dinodayaH // kalekArtha anukrame sUrya AkAzamAM cAlavAno prAraMbha karyo te jANe jagatanI pRthvIne vistAra nepAnI tanI 42ch| na DAya ! 103 AsAdya darzanaM tasyAH zAsanasvargisubhravaH / vyaraMsIdhyAnataH sUriogIva paramAtmanaH // 74 // sarihIravijayasUrIndro dhyAnataH sUrimantrajApataH praNidhAnAyaraMsIdviramate sma / ki kRtvA / tasyAH pUrvoktasarvAGgavarNanAgamanAdivyatikarAyAH zAsanadevatAyAH darzana pratyakSAvalokanamAsAdya adhigatya / sAkSAtsamIkSyetyarthaH / ka iva / yogIva / yathA yogasAdhako jitendriyo dhyAnavidhAnakatAnaH paramAtmanaH paramAtmasvarUpasya darzana prApya viramati / dhyAnaM kurvANA yogIndrA hRdi paramAtmanamAlokya dhyAnAdviramante / yathA 'yoge sa cAntaH paramAtmasaMjhaM dRSTvA paraM jyotirupArarAma' iti kumArasaMbhave / Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 9 zlo0 75-77 hIrasaubhAgyam 33. sUrIndurvasatemadhyedhyAnasthAnAdathAgamat / prAggireH kandarakoDAdbhAsvAniva nabhoGgaNam // 75 // atha zAsanadevatAgamanapraznakathanadhyAnaviramaNAnantaraM sUrInduhIravijayasaricandro dhyAnasthAnAtpraNidhAnavidhAnAspadAvasaterupAzrayasya madhye utsage AgamadAgataH / ka iv| bhAsvAniva / bhAnumAlI yathA prAggireH prAcInaparvatasya kandarasya / kndrshbdstrilingg| 'piTharapratisarapAtrakandarAH' iti liGgAnuzAsane / kroDAt hRdayAt / madhyAdityarthaH / atha SA kroDAdutsaGgAnnabhoGgaNaM gaganAjire samAgacchati / zlokAI * jema sUrya pUrvAcalanI guphAnAM madhyabhAgamAMthI gaganAMgaNamAM Ave tema hIravijayasUrizcandra dhyAnabhUmi-samAdhisthAnamAMthI upAzrayanI madhyamAM padhAryA. 7pa prItiprahUvaiH prabhustatra parivatre vrativajaiH / sunAsIra ivAsthAnImAsInaH svargiNAM gaNaiH // 76 // tatra maulopAzraye prabhuH sUrIzvaraH prItyA pramodena guruziSyasnehena dharmasya hArdena prahUvainamrIbhUtaiH padAmbhoje bhramarIbhAvaM prAptaitivrajaiH zramaNapuGgavagaNaiH parivatre parivRtaH / ka iva / sunAsIra iva / yathA AsthAnI sudharmAbhidhAnAM sabhAmAsIna Azritya tiSThan / upaviSTa ityarthaH / sahasralocanaH svargiNAM gIrvANAnAM gaNairvRndaiH paribiyate // Ram: jema sudharmA sabhAmAM rahele Indra devonA samuhathI zobhe tema upAzrayamAM bhaktibhAvathI namra banelA sAdhuonAM samuhathI hIravijayasUrijI zobhatA hatA. A76AA tatrAgamanpattanAdisaMghAstuM vandituM tadA / svargAdidevAH samavasaraNasthaM yathA jinam // 77 // tatra DIsAbhidhe nagare pattanamaNahillapuTabhedanamAdiryeSAM teSAM nagarANAM saMghAH zrAddhagaNAsta dhyAnotthita sUriM vanditunamaskartumAgamannAgacchanti sma / yathA ivArthe / ke iva / devA iva / yathA svargoM devaloka AdiH prathama yeSAM teSAM bhavananagarajyotirvimAnAnAM devA bhavanapativAnamantarajyautiSSakadvAdazakalpavAsinaH surAH samavasaraNe tiSThatIti samavasarasthastaM jina tIrthakaraM namaMsitumAyAnti // hi, sau. 5 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 hIrasaubhAgyam [sarga 9 zlo0 77-79 kalekAtha jena bhavanapati, vyaMtara, tiSI ane vaimAnika e cAre nikAyanA de. samavasaraNamAM birAjamAna zrIjinezvara bhagavaMtane vaMdana karavA mATe Ave tema DIsA nagaramAM birAjamAna zrIhIravijayasUrijIne aNahillapura pATaNa Adi nagaranA saMgha hanArthe mAnyA. // 7 // prabodhayansudRkpadmAnkudRkpaGkAzca zoSayan / spardhayeva raveH sUreH pratApo vyAnaze dizaH // 78 // sUrahIravijayavAcaMyamendoH pratApo dizo dazApi haritaH prati vyAnaze vyApnoti sma / utprekSyate-raveH sUryasyArthAnmArtaNDacaNDapratApasya spardhayA saMgharSaNa manasyasUyayA vA / kiM kurvan / sudRzaH samyak dRSTaya eva padamAH kamalAni prabodhayan pratibodhabandhu. rAna vidadhat / sudarzaninaH kurvan / sUryo'pi padamAni prabodhayati vikAzayati / ca punaH kiM kurvan / kutsitAH zAkyAdimatopAdAnapaTalasaMvalitA dRzaH dRSTayo yeSAM siddhAntaviruddhavAditvAddaSTA dRSTayo yeSAM te kudRzaH kuvAdinaH kumatAnyeva paGkA kardamAstAna zoSayan / sUryo'pi paGka zoSayati // lokArtha samyaga draSTi rUpa kamalone pratibaMdha karatA ane bauddhAdi kuvAdiorUpa kAdavanuM zeSaNa karata sUrivarane pratApa jANe sUrya sAthe spardhA karate na hoya ! tema daza dizAomAM phelA. 78 pratikramya caturmAsI sa kramAdyaharattataH / harSAdvarSA ivollaGghaya mAnasAdiSTamAnasaH // 79 // sa sUriH kramAdanukrameNa vijayadazamIdIpAlikAdinagamanaparipAdayA caturNA mAsAnAM samAhArazcaturmAsI vArSikacaturmAsikam / atha vA varSA zaralakSaNayo bhyAM mAsAbhyAM kRtvA caturmAsI, tAM pratikramya / etAvatA kArtikacaturmAsikapratikramaNa praNIya caturmAsI pUrNIkRtya vA tatastasmADIsAnagarAdhaharat vihAraM kRtavAn / ityarthaH / ka iva / iSTamAnasa iva / yathA iSTamAnaso rAjahaMsaH varSA varSAsamayamullaGgha mAnasAt svAvAsa. kAsArataH harSAdAnandAdviharati pRthivIpIThapAnIyaprapUrNAnekapaGkajanikuJjamaJjalajalAzayeSu svaraM viharati / 'nRpamAnasamiSTamAnasaH' iti naiSadhe // Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 9 zlo0 79-82] saubhAgyam lAkAtha jema rAjasa varSoM samayanuM ullaMghana karIne potAnA nivAsasthAna mAnasarovarathI nikaLIne kamalAnA kuMjothI maneAhara pRthvIpara rahelAM jalAzayeAmAM ha pUrvaka vihare che tema sUrivare anukrame cAturmAsika pratikramaNa karIne DIsA nagarathI vihAra karyAM, pAchA krameNAhammadAbAdapure sUriH samIyivAn / nabhonIradhivarNinyAH pratIre supratIkavat // 80 // 35 yasya sUriharaguruH krameNa grAmAnugrAmAdivihAraparipAyA ahammadAbAda iti nAma tAdRze pure nagare samIyivAn samAjagAma / kiMvat / supratIkavat / yathA IzAnavidiksaMbandhI aSTamaH supratIkanAmA kakupkuJjaraH nabhasa AkAzasya nIradhairjalarAzervaravarNinI patnI / 'vazA sImantinI vAmA varNinI mahIlAbalA' tathA 'karpUrvIpavatI samudradayitA dhunyau sravantI saraH' iti dvitayamapi haimyAm / etAvatA AkAzagaGgA / 'nadatyAkAzagaGgAyAH srotasyuddAmadiggaje' iti raghuvaMze / tasyAH pratIre taTe / 'taTaM tIraM pratIraM ca' iti haimyAm // zlAkA jema IzAnadizAne diggaja AkAzaga MgAnA tIre Ave tema sUrivara grAmAnugrAma vihAra karatA anukrame ahamadAbAda nAmanA nagaramAM padhAryAM. 580nA devI nigaditAgaNyabhAgyasaubhAgyazAlinaH / svasyAntevAsinastasya kammAGgajayatIzituH // 81 // sUrInduH kAmayAMcakre dAtuM sUripadaM tataH / tanUjasyeva rAjyasya dhuraM dhAttrI puraMdaraH ||82 // ( yugmam ) tato'hammadAbAda gamanAntaraM sUriharavijayarajanijAniH svasyAtmanaH AtmIyasya vAntevAsinaH samIpe vasanazIlasya ziSyasya kammAnAmno vyavahAriNaH gRhItavratatvAtsAdhervA aGgajaH putraH tathA yatIna madhye IzitA mukhyo gItArthatvAt / atha vA bhAvini bhUtopacArAta nirgranthAnAM nAyakaH tasya vimalaprajJAMzasya sUripadamAcAryapada pradAtuM kAmAyA~cakre abhilaSati sma / kiMbhUtasya / devyA zAsanataruNyA nigadite sUcite kathite anaNye aprameye vAGmanasagocarIkartumazakye bhAgyaM puNyaM tathA saubhAgyaM subhagatA vizvavAllabhyaM tAbhyAM zAlate zobhate ityevaMzIlasya / ka iva / dhAtrIpuraMdara iva / yathA Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam [sarga 9 zlo 0 82-84 pRthivIpurahUto rAjA tanUjasya nijanandanasya rAjyasya svasakalamaNDalAdhipatyadhuraM pradAtuM kAmayate // / kalekArtha jema rAjA pitAnA putrane rAjyanI dhura arpaNa karavAnI abhilASA kare tema AcAryadeva zAsanadevIe jenA agaNita bhAgya saubhAgyanI prazaMsA karI che tevA pitAnA aMtevAsI kamANInA putra vimala nAmanAM munine AcAryapada ApavAnI abhilASAvALA banyA. 81 58rA prakrame tatra tatratyasaMghenAgRhyata prabhuH / tamivAbhinavaM sUrizakramanyaM dikSatA // 83 // tatra prakrame tasminprastAve tatratyeNa kabhIpurIveNa saMdhena zrAddhavargeNa bhagavAnagRhyata / arthAtsaripadapradAnArtha prabhorAgrahaH kRtaH / saMghena kiM kartumicchatA / tamiva hIravijayagaNadharamiva anyamaparaM abhinavaM sUrizakra gaNabhAradhuraMdhara didRkSatA draSTumicchatA // zlekArtha nUtana sUrIndrane jevA IcchatA kamIpuranA saMghe sUripada pradAnanA mahotsavane mATe rivarane atyaMta Agraha karyo. 83 tataH svAzayasaMvAdi prapede tadvacaH prabhuH / vratavyatikare laukAntikadevoktamAsavat // 84 // tataH saMghAgrahAnantara prabhuhIravijayasUriH svasyAtmana AzayamabhiprAyaM saMvadatyanukarotyevaMzIlaM yAdRzaM gurucitte tAdRza eva saMghAgraha ityarthaH / tadvacaH saMghavacanaM prapede pratipannavAn / kiMvat / Aptavat / yathA jinendraH vratavyatikare dIkSAgrahaNAvasare lokasya pacamakalpasya antaH prAnto'vasAna tatra tamizrarAjikAntarAlaza:livimAneSa / aciaciMmAli-vairocana-prabhaMkara-candrAbha-sUryAbha-zukAma--supratiSThAbha-ariSTAbhighAneSu mavA laukaantikaaH| te ca navavidhAH / yathA-sArasvata-Aditya-vahi-gharuNa-gardatotuSita-avyAbAdha-Agreya-ariSTanAmAno devAsteSAmukta kathitamivAGgIkRtavAn // . kalekArtha dIkSA grahaNa karavAnA avasare jema jinezvara bhagavaMta nava lekAMtika dee Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [sarga 9 zlo0 84-87 hIrasaubhAgyam 37 kahelAM vacanane aMgIkAra kare che tema sUribhagavaMte pitAnA abhiprAyane anusaravAvALA saMghanA vacanane svIkAryuM. 84 sUrIndreNAtha daivajJairmuhUrta niradhAryata / etanmahodayasyeva prArambhaprathamakSaNaH // 85 // atha saMghAgrahAGgIkArAnantaraM sUrIndreNa daivautikaiH sArdha muhUrta doSAdinirmuktazubhavAsaravelAlagnaM niradhAryata nizcIyate sma / utprekSyate-etasya jayavimalaprajJAMzasya yo mahodayo mahAnabhyudayaH tasya prArambhasya prathama AdhaH kSaNaH avasaraH kAlavizeSaH paJcadazalavalakSaNaH // kalekArtha saMghanAM vacanane aMgIkAra karyA bAda sUrI jotiSIonI sAthe zubhamuhurta nirNaya karyo. te jANe A vimalamuninA bhAge dayanI prathamakSaNa (paMdara lavarUpa) na hoya ! 85 zilpibhiH kAritaH saMdhairmaNDapo yanmunIzituH / paTTazriyaM varItu kiM svayaMvaraNamaNDapaH // 86 // saMdhaiH kamIpurazrAddhasamudAyaiH kartRbhiH zilpibhirvaijJAnikaistadrdhakacAturyaH kRtvA sAdhanabhUtairmaNDapo bahujanAzrayaH kArito nirmApitaH / utprekSyate-jayavimalanAmno munIzitunigranthanAthasya paTTazriyaM dharItuM sUripadalakSmImudroDhuM svIkartu kiM svayaMvaraNamaNDapaH // zlekArtha kamIpuramAM zrAvakee zilpIo pAse maMDapanI racanA karAvI. te jANe vimala munIzvaranA paTTalamI sAthenA vivAha mATe svayaMvaramaMDapa na hoya ! 18dA etadvyatikare'nekakautukAlokalAlasA / trilokI citradambhena maNDape kimupeyuSI // 87 // eSa cAsau vyatikarazca etavyatikara AcAryapadapradAnAvasarastasminnanekAni kautukAni AzcaryANi teSAmAlokane lAlasA utsukA trilokI bhuvanatrayI citrANAmAlekhyabhASa Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 hIrasaubhAgyam [sarga 9 zlo0 87-89 lambhitAnAmAtsuranAgarANAM dambhena kapaTena kRtvA / utprekSyate-tatra maNDape kimupeyuSI Agateva // zlekArtha AcArya pada pradAnanA mahotsava prasaMge, aneka Azcaye jovA mATe utsuka banelA traNe leka jANe citranAM bahAne maMDapamAM AvIne rahyA na hoya ! 87chA vistIrNo'pi sa saMkINoM babhUvAnekanAgaraiH / bhAvibhaTTArakAgaNyapuNyAkRSTairivAgataiH // 88 // sa saMvajananirmApito vistArNo'pyativipulo'pi san maNDapo janAzrayaH anekargaNanAtItai garairjanapadagrAmasaMnivezapuranagarajananivahaiH saMkIrNaH atiladhIyaH sthAnamiva babhUva saMjAtaH / kiMbhUtairnAgaraiH / AgataiH sametaiH dazadigantAdapi tatropanataH / utprekSyate-bhAvino bhaviSyato bhaTTArakasya jayavimalasareragaNyaiH suranarAdibhirapi jetumazakyaiH puNyairbhAgadheyairAkRSTArikAbaddhAnItariva upAyAMtaH // lekArtha saMghe banAvela maMDapa ati vizALa hovA chatAM paNa daze dizAthI AvelA nAgarikajano vaDe nAne-saMkIrNa banI gaye, te nAgarike jANe bhAvI AcAryazrIjayavimalasUrinAM agaNita puNyathI AkarSAIne AvyA na hoya ! u88 nizi tArivAkAzo bhriyamANaH sa nirbharam / tanmahomilitai reje paurairjAnapadairjanaiH // 89 // tasya jayavimalaprajJAMzasya paTTapradAnasya mahasi utsave militaritastata AgatyaikIbhUtaiH / utsavavAcI mahaHzabdaH sakArAnto'pyasti / yathA-'ena mahasvinamupaihi sadArugocvaiH' iti naiSadhe / nalAna layovarNane / 'mahasvinaM tejasvinamanalamutsavavantaM ca' iti tavRttiH / tathA 'mahastejasyutsave dya' ityanekArthaH / paurairnAgarairjAnapadairgurjarapAJcAlalATasaurASTrAdhanekanIvRjanmabhirjanauMke nirbharaM nicitaM nIrandhra bhriyamANaH pUryamANaH sa maNDapo bhAti sma / kairiva / yathA nizi tamisrAyAM rAtrau tArakairupalakSaNAtrikhilajyotiH saMtanidhiyamANa AkAzo gaganaM bhAti / candrodyote ca kecidRzyante, kecinna / tamisrAyAM darzayAminyAM tu sarve'pi sphuTA eva lakSyante, tasmAdatra tamisrA rAtrirevo. pAdIyate nAparA // Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 9 zlo 0 89-92] hIrasaubhAgyam 39 zlokArtha jema rAtrimAM tArAgaNathI AkAza zebhe che tema AcArya pada pradAnanA mahotsavamAM gUrjara, paMcAla, lATa, saurASTra Adi deze ane pATaNa, amadAvAda Adi zaheramAMthI AvelA hajAro nAgarikethI vyApta banelo maMDapa zebhe che. ! eTale tIrtheziteva samavasaraNaM zramaNAgraNIH / zramaNazreNibhiH sArdhamadhyAsAmAsa maNDapam // 90 // zramaNAnAM tatsamayavatinAM saMvignapakSiNAM zuddhAcAravatAM ca zramaNAnAM sAdhUnAmagraNImukhyo hIravijayasUriH zramaNazreNibhiH munimaNDalIbhiH sArdha maNDapamAcAryapadapradAnasthAnamadhyAsAmAsa / ka iva / tIrtha ziteva / yathA tIrthanAthaH sAdhubhiH sArdha samavasaraNa dharmadezanamandiramadhyAste / kenApi mahadhikena devena dAnavena vA racitamiti zeSaH // kalekArtha jema tIrthaMkara bhagavaMta sAdhuo sAthe devadAnavaracita samavasaraNabhUmine zobhAve tema saMvigna pAkSika arthAt zuddha AcAravALA sAdhuonI sAthe zramaNanetA AcAryadeve maMDapane zobhAvyo. arthAt maMDapamAM padhAryA. 0 paNDitAkhaNDalaM zrImajjayAdyavimalAbhidham / .. AhvAtuM preSayAmAsa munimukhyAnmunIzvaraH // 11 // munIzvaro hIrabhaTTArakaH / jayeti padamAdya yasyAstAdRzI vimaletyabhidhA nAma yasya sa jayavimalastameva paNDiteSu kovideSu AkhaNDala ivAkhaNDala indrastamAlAtumAkArayitu munimukhyAnvAcakAdivAcaMyamapuMgavAn preSayAmAsa prahINoti sma // zlekArtha munIzvara AcAryadeve paMDitamAM Indra samAna vimalamunine bolAvavA mATe mukhya mukhya sAdhuone mokalyA. 191 ayamAnIyatAmIbhirmaNDapaM paNDitAgraNIH / uttarAIrgandhavAhairambuvAho'mbarAGkavat // 12 // Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 hIrasaubhAgyam sarga 9 zlo0 92 -94] amIbhirmunimukhyairayaM jayavimalanAmA paNDitAgraNIH kovidakuJjaraH maNDapaM janAzrayabhAnIyata AnItaH / kairiva / gandhavAhairiva / yathA uttarasyAM bhavairuttarAhaiH samIraNaiH / lauke 'sUravAya' iti prasiddhaH / ambuvAho jalabharanirbharabhRtamadhyo ghArAdharaH ambarasyAkAzasyAGkamutsaGgamAnIyata // lokAI jema uttaradizAne pavana AkAzamAM meghane lAve tema mukhya munivare vidvadu ziromaNi evA jayavimalamunine maMDapamAM laI AvyA. parA prabhu babhAja taiH sArdha sAdhubhiH sAdhusindhuraH / yuvarAja ivAnalpaiH sAmantaiH pitaraM nijam // 93 // ___sa sAdhusindhuraH jayavimalamunIndraH taiH sariprahitairmunipaJcAnanaiH sArdha prabhuM hIravijayasUrAzvaraM babhAja Agatya praNamya sevate sma / ka iva / yuvarAja iva / yathA sakalajanapadaprajAcintAkArakatayA sthApito nRpakumAraH analapaibahubhiH sAmantaiH sImAlabhUpAleranekamaNDalIkamahIpAlairvA samaM nijaM pitaraM janaka sevate // lekArtha jema yuvarAja ghaNA sAmaMte sAthe AvIne pitAnA pitA rAjAne praNAma kare tema munipuMgava jayavimalamunie sAdhuonI sAthe AvIne gurUdevane namaskAra karyA. 193 bhAvisUrerabhUttasyopAdhyAyapadamAditaH / 1paramAvadhivatsAdhorudeSyatkevalazriyaH // 14 // bhaviSyatItyevaMzIlo bhAvI sa cAsau sUrizca tasya bhaviSyadAcAryasya AditaH prathamaM tasya jayavimalaviduSaH upAdhyAyanAma padamabhUbabhUva / etAvatA AcAryapadAdAvupAdhyAyapadaM pradattamityarthaH / kiMbhUtam / paramAvadhivat / yathA udeSyantI prakaTIbhaviSyantI kevalazrIH kevalajJAnalakSmIryasya tAdRzasya sAdhoH zramaNasya paramamutkRSTaM pRthakparamANujJAnallokamAnamalokeSvapi lokapramitAsaMkhyeyakhaNDAvabodhavidhAyakamavadhijJAnaM bhavati / atha vA prAdurbhaviSyatkevalamekAkAra nikhilalokAkAzaprakAzakaM jJAnaM yasya tAdRgvidhasya jinezituH tIrthakarasya AditaH saMyamagrahaNaprathamasamaya eva tUrya caturtha manaHparyAyasaMjhaM jJAnaM bhavati iti dvitIyapAThaH // 1. UdeSyatkevalasyeva turya jJAna jinezituH' iti pAThAntaram / Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 9 zlo0 94 - 96] saubhAgyam leAkAtha jema kevalajJAnIne kaivalyalakSmI prAma thatAM pahelAM aleAkamAM leAka pramANu asaMkhya khaMDukAne jANuvArUpa paramAvadhijJAna prApta thAya athavA jinezvarane saMyamagrahaNanA prathama samaye ceAthu manaHpava jJAna utpanna thAya tema bhAvI AcAya jayavimalamunine prathama vAcakapada-upAdhyAyapada aparNa karavAmAM AvyuM. 4aa mahAmahaistatastasya sUriH sUripadaM dadau / 1jAtavedAH sphurajjyotirniketanamaNeriva // 95 // 41 tata upAdhyAyapadapradAnAnantaraM sariharivijayaprabhuH mahAmahairadhikajAyamAnotsavaistasya jayavimalopAdhyAyasya sUripadamAcAryapada dadau / ka iva / jAtavedA iva / yathA jAtavedAH kRzAnurniketanamaNedIMpasya sphuraddedIpyamAna jyotistejo datte / atha vA / ka iva / yathA snehapriyoM dIpasya dazendhanasya tamopahaM bhUcchAyabhiduraM nijamAtmIya jyotirmaho vizrANayati // leAkA jema agni dIpakane daidIpyamAna jayAti arpe tema hIravijayasUrijIe jayavimala upAdhyAyane mahAmahesavapU`ka AcAya pada arpaNa karyuM. pA ujjhatvA zamino'zeSAnmurAniva ramA harim / taM sUrimupagacchantI reje sUripandirA // 96 // ta N navaM pratyagraM jayavimalanAmAna' sUrimupagacchantI samAyAntI sUripadendirA AcAryapadalakSmI reje virAjate sma / kiM kRtvA / upagacchantI azeSAn samastAn tadabhilASukAna parAn zamino vAcakaprajJAMzapramukhAn munInujjhitvA saMtyajya / keva / rameva / yathA samagrAn surAsurAnaujya hariM nArAyaNamupayAntI mandaramanthAnakamathanasamaye kSIrapAthIdhipAthovelAsamutthitasarvAGgINalakSmIsamullasallakSmI rAjate / kiMca 'devena zrutamamRta surAsurakaraparivartyamAnamandaramanthAnakanirghoSabadhiritasamastarodaH kandarAddivApi dUrocchalitadugdhatuSArAsAratAra kitanabhasaH samutpannAnekakaustubhAdivastuvistArAdudgacchadapsarasAM mukhamaNDalaiH kSaNamiva vihitavikacana linazobhAdanekAzcaryakukSeH kSIrasAgarAt '1 pradIpa iva dIpasya nijajyotistamApaham' iti pAThAntaram / mathanAvasare hi, sau. 6 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 hIrasaubhAgyam sarga 9 zlo 0 96-98 ajani janitajagadvismayA smarajananI hastasthitataruNAravindA devI dedIpyamAnA puNyalakSmIryasyAH sarvAGgalAvaNyamadhu vikacalocanakaSairApIya pIyUSabhujomadanamadaparavazAH parasparamaveya'ntazcakruzcakrapANinA samaM saMgaram / atha sarvAnapyantarAntarApatatastAnullaGghaya mandaragirizikharazAtakumbhanikaSopalAyamAnabAhorbhagavatazcikSepa / kSepIyaH kaNThe vaikuNThasya svayaMvarakusumamAlikAm' iti campUkathAyAm // lekArtha devadAe merUparvatane ra karIne kSIrasamudranuM maMthana kareluM, temAMthI kesubha, erAvaNa lakSamI, apsarAo vagere jagatane viramayakArI aneka vastuo pragaTa thaI, temAMthI jema lahamIdevI sarve dene tyAga karIne viSNune varI tema vAcaka Adi samasta sAdhuone tyAga karIne sUripadavI eka jayavimalarIne varI. 19dA tasya pUrayato vizvakAmAMzcintAmaNeriva / zrImadvijayaseneti sUrirAjo'bhidhAM vyadhAt // 97 // sarirAjo hIravijayasUrIndrastasya jayavimalasareH zrImAn vijayasena ityabhidhAM nAma vyadhAccakAra / tasya kiM kurvataH / vizveSAM jagajjanAnAM kAmAnmanobhilaSitAna pUrayataH pUrNAn sRjataH / kasyeva / cintAmaNeriva / yathA devamaNiH sarvAnkAmAna saMpUrayati // lekArtha jagatanA jInA manorathane ciMtAmaNI ratnanI jema pUrNa karatA sUrirAje (hIravijayasUrIndra) vimalamuninuM zrImaddavijayasenasUri evuM nAma rAkhyuM. sthA kiMnarya iva nAgaryo jagurgItiM piMkIkvaNAH / saMgIta tenire nAkikumArA iva natekAH // 98 // nAgaryo nAgarAGganAH kiMnaryaH kiMpuruSayoSita iva gIti gAna jagurgAyanti sma / kiMbhUtAH / pikInAM kokilAnAmiva kvaNaH paJcamasUcakAlApanamadhuradhvaniryAsAM tathA nartakA naTA nAkinAM devAnAM kumArA iva saMgIta prekSaNakanimittaprayuktagItanRtyavAdyatrayam / atha vA prekSaNaka nATakameva tattenire cakrire // kalokAI te avasare kinnarIonI jema kokIlakaMTha jevA madhura svaravALI nagaranI strIoe gIta gAyA, ane devakumAranI jema nRtyakAree nATaka karyuM. 1987 Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 9 zloM 0 99-101] saubhAgyam trilokImapi kurvANaM tatra citrIkRtAmiva / netrasudhAspandi tauryatrikamajAyata ||19|| tatra vyatikare netrANAM locanAnAM zrotrANAM zravaNAnAM ca madhye sudhAmamRtarasaM spandate kSarati siJcatItyevaMzIlaM tAdRzaM tauryatrika gItanRtyavAdyatrayamajAyata jAtam / kiM kurvANam / trilokIM vizvatrayImapi citrIkRtAmA lekhyalikhitAmiva kurvANaM vidadhAnam // leAkA 43 tyAM traNe leAkane citravat stabdha karatuM ane netra tathA zrotramAM amRtanuM siMcana karanArUM gIta, nRtya ane vAjiMtranu trika thayuM. rAlphA tatrAsti zrAddhamUrdhanyaH zrAddho mUlAbhidhaH sudhIH / saundarya dharmadAbhyAM kAmadeva ivAparaH // 100 // tatrAhammadAbAdanAmni rAjanagare zrAddheSu zrImattayA pakSazrAvakavargeSu mUrdhanyaH zekharaH zrAddha AstikaH mUla ityabhidhA nAma yasya mUlaka zreSThinAmA so'sti vidyate / kiMbhUtaH / suzobhanA jinadharmAnugAminI dAnAdidharmeSu dhIrbuddhiryasya saH / utprekSyate-- saundaryeNa vapuH prairUpakeNa tathA dharmeNa puNyakRtyeSu dRDhAzayatayA ca aparo'nyaH kAmadeva iva / zarIraramaNIyatayA aparaH kandarpadeva ekaH susmaro vidyate / aparastvayaM tattulyatvena tathA dharmakartavyadADhayena mahAvIrabhagavataH dvitIyazrAvakaH kAmadevanAmA yAdRkSosharegevAyamapyAste // zleAkAtha amadAvAdamAM zrAvakAmAM zreSTha evA 'lacaMdu' nAmanAM Astika zreSThi hatA. te zreSThi zarIranAM sauMdaryaMthI jANe khIjA kAmadeva ane puNya kAryoMmAM draDhatAnI draSTie jANe bhagavAna mahAvIranA zrAvaka bIjA kAmadeva na hoya ! tevA hatA. 510nA jRmbhakavrajavajjanmotsave zaMbhorvaNigvaraH / varSa vasudhArAbhistasya sUripadakSaNe // 101 // vaNigvaraH samayanaigamagaNeSvagraNIH mUlAkhyazreSThItasya vijayasenasurerAcAryasya yatpadaM tasya kSaNe pradAnasya mahotsave vasudhArAbhiH suvarNarUpyamANaka zreNibhirvavarSa varSati sma / Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saubhAgyam [ sarga 9 zlo0 101 - 103 suvarNarUpyakamahamundinANakaiH prabhAvanAM kRtavAnityarthaH / kiMvat / jRmbhakavrajavat / yathA zaMbhostIrthaMkarasya jinendrasya janmotsave jananamahAmahe saudharmendrAdiSTadhanadalokapAlAnujJayA vaizravaNasevakastiryaga jRmbhavakagIrvANagaNo hiraNyasvarNarajataratnavastra bAsa cUrNapuSpakalAdivRSTiM kurvanti // 44 leAkA zaMbhunA jinezvara bhagavaMtanA) janmamahAtsavamAM jema tigUjA bhakadevA (saudharbhendranA AddezathI dhanaha-- Dumera bhaMDArInA sevI) sonu, 35, ratna, vastra, puNyo ane phaLA vagerenI vRSTi kare che tema sUripadanA mahe|tsava prasaMge mUlacaMda zreSThIe ` seAnA rUpA ne mANekanI vRSTi karI arthAt prabhAvanA karI. 51015 tasminvinihitaM sUripadaM sUrisitAMzunA / didIpe bhAsvatA jyotiriva sAyaM dhanaMjaye || 102 // tasminvijayasenAbhidhAne vratIndre sUrisitAMzunA hIravijayasUri sudhAmarIcinA sUrerAcAryasya pada vinihita sthApita saddidIpe dIpyate sma / kimiva / jyotiriva / yathA bhAsvatA divAkareNa sAyaM saMdhyAsamaye dhanaMjaye vaizvAnare vinihitaM jyotirnaktamatIva dIpyate / vAsare tAdRzI dIptirna bhavati yAdRzI nizAyAM dIprA dIptirbhavati / prasiddha caitat / kiM cAstaM vrajannambhojinIvallabho dhUmadhvaje svatejo'vasthApya gacchati prAtarAgatazca gRhUNAtIti kavisamayaH / tathA raghuvaMze - 'dinAnte nihitaM tejaH savitreva hutAzaneH' iti // zlAkA jema sadhyA samaye sUrya agnimAM mUkelI jAti dIpe che tema hIravijayasUrirUpI candra vaDe zrI vijayasenasUrimAM sthApanA karAyelI AcAya padavI zaiAbhavA lAgI. 102aa zobhAbhau lamete sma zrImatsUripuraMdarau / praNinantau tamaHstomaM sUryAcandramasAviva // 103 // zrImantau gaNanAyakaizvarya lakSmIkalitau yazaH zobhAbhAsvarau sUripuraMdarau hIravijayasenAbhidhAcArya biDau sau ubhau dvAvapi zobhAM kIrti khyAtiM labhete sma AsAdayAmAsatuH / kiMbhUtau / tamasAmajJAnAnAM duritAnAM vA stomaM samUha praNinantau vyApAdayantau / kAviva / sUryAcandramasAviva / yathA divAkaranizAkarau tamaHstomamandhakAranikara mUlAducchindatau zobhAM bhuvane prasiddhiM labhete // Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 9 zlo 0 103-105] hIrasaubhAgyam 45 lekArtha ajJAnarUpI aMdhakAranA samuhano nAza karanArA sUrya, caMdranI jema gaNa nAyakatvanA aizvaryathI zobhatA hIravijayasUri ane vijyasenasUri A be sUrindroe kIti zobhA prApta karI. 103 vanImivAvanI sarizakau caGkramaNaiH kramAt / madhurAdhAviva mAsau zobhA lambhayataH sma tau // 104 // tau hIravijayavijayasenanAmAnau sUrizakrau AcAryaparjanyau kramAdanukrameNa cakramaNaiviharaNaiH vihArakrameNa avanIM medinImaNDala zobhAM zriya lambhayataH sma prApayAmAsatuH / kAviva / madhurAdhAviva / yathA madhuzcaitraH, tathA rAdho vaizAkhaH / 'caitre madhuzcaitrakazca vaizAkhe rAdhAmAdhavau' iti haimyAm / etAvatA vasantatusaMbandhinau caitravaizAkhamAsau kramAdanukramataH prathamaM caitraH patrapuSpamaJjarIkalikAphalodayonmukhAnkurute / tato vaizAkhamAsaH pariNataphalamaNDalakalitAn sAlamaNDalAn vidadhAti ityanukramaH / caGkamaNainiMjAgamanaiH kRtvA vanImudyAnavIthIM vanamAlAM lambhayataH / 'svavanIsaMpravadatpikApikA // iti dhyAnotthAnAkamipurAgamanAcAryapadasthApanam // zlekArtha jevI rIte caitra ane vaizAkha (vasaMtaRtu) pRpIne zobhAve che tevI rIte be sUrIndroe kramaza: vihAra karIne avanIne zobhAyamAna karI. (caitramAsa prathama puSpa, patra, maMjarI Adi vaDe vanane navapallavita kare che. tyArabAda vaizAkhamAsa pAkelA phalenI paMkita vaDe vRkSane zobhAve che.) 104 ko'pi medhAvimUrdhanyo lumpAkAnAM mate tadA / meghajI RSirityAste nAmnAmedhye maNiryathA // 105 // tadA tasminnavasare lumpAkAnAM 'laukA' iti nAmnA prasiddhAnAM mate pakSe meghajI iti nAmnA ko'pi kazcidRSiH tanmataveSadhArakaH Aste vidyate / kiMbhUtaH / meghAvinAM buddhimatAM paNDitAnAM vA madhye mUrdhanyo mukuTAyamAnaH prjnyaalcuuddaamnniH| ka iva / maNiriva / yathA ivArthe / yathA amedhye azucisthAne ratna maNirbhavati // Rat: jema azuci sthAnamAM ratna heya tema te avasare huM pAka (laMkA) matamAM paMDita mAM Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 __ hIrasaubhAgyam sarga 9 zlo0 105-107 ziromaNi evA meghajI nAmanA RSi hatA. n105 RSiH kuarajInAmA taM lumpAkamataprabhuH / pallIpatiryathA vaGkacUlaM nijapade vyadhAt // 106 // lumpAkAnAM matasya prabhuH svAmI bhAravAhI kuarajInAmA RSiH lumpAkaveSabhUta' meghajIRSi nijapade svasthAne vyadhAtsthApayati sma / yathA ivArthe / ka iva / pallIpatiriva / yathA pallIpatiH pitrAtIvAnyAyakAritvAtkupitena svadezAtpravAsita svapallIprAptaM nitarAM krUrAnItikArakatvena svasthAnocitaM putrAbhAvAdvaGkacUla nAma rAjaputra nijapadeM nidhatte sma / atha vA ratikalahakupitaparAGgamukhabhavanAparasthAnasthacaurikArthAgatatadaGgaraGgasparzanAtismaraparavazIbhUtasvavazAprArthanApraka-maniyUMDhaniSkalaGkazI lavratadarzanAlAditakezavavasudhAvAsavaH svapade yuvarAjapade sthApitavAnvaGkacUla nRpanandanam // kalokArtha palipatie jema vaMkacUlane pitAnA pade sthApyo hato tema huMpAkamatanA svAmI kuMvarajIe meghajIne pitAnA pade sthApyA hatA. 16 siddhAntAneSa nidhyAyankadAcittatvacakSuSA / pratimAmAhatI citravallI cASa ivaikSata // 107 // eSa meghajIRSi: kadAcitkasminnapi prastAve / siddhAntAnAM cArAGgAdyaGgopapAtidhupAGapramakhAnAgamAnnidhyAyana vilokamAnaH san tatvacakSuSA zuddhamanonayanena kRtyA ahatAM tIrthakratAmiyamAhatI tAM bhagavatpratimA aikSata vilokate sma / ka iva / cASa duva / yathA nIlacASaH citravallImIkSate / kiM kurvan / dhyAyana pazyan / kAn / A sAmastyena gamo gamanamupalakSaNAdAgamaM gamAgamau yeSu ta AgamAH bhUmIpradezAH tAn / 'citrakavallI cASaH' iti sUtrokteH // kalekArtha jema cASapakSI cotarapha jatAM citrAvelane juve tema meghajI traSie siddhAMtanuM tatvadraSTithI (zuddhamAna ane zuddhanayanathI) avalokana karatA jinezvara bhagavaMtanI pratimAne joI 10LA Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___sarga 9 zlo0 107-110 hIrasaubhAgyam 47 lumpAkAnAM matAttasmAdiva kArAniketanAt / nirgantuM kAmayAmAsa sa tato meghajImuniH // 107 // tato jinapratimAkSaradarzanAnantara sa meghajImunistasmAllumpAkamatAnnirgantuM niHsatuM kAmayAmAsa kAMGkati sma / kasmAdiva / kArAniketanAdiva / yathA kazcinjanaH nyAyenavA anyAyena nyAye'pyanyAyIkRtya vairibAhulyAditi nyAyAt / cArake nRpAdinA kSiptaH sa tasmAdvandimandirAt prapaJcacAturyeNa kRtvA nirgantuM kAmayate / iti meghajImuneH pratimAkSaradarzanAtpratibodhaH // jema keI kedI purUSa kArAgAramAMthI nIkaLavAnI kAmanA kare tema meghajI RSie siddhAMtemAM jinapratimA saMbaMdhI akSaro joIne, huMpAkamatamAMthI nIkaLavAnI kAmanA karI. 108 tanmatAdhikRtAnveSadharAnvAgurikAniva / pAze pAtayato mugdhAnmRgAniva viveda saH // 109 // sa meghajImunistasya lumpAkasya yanmataM pakSastatrAdhikRto'GgIkRto yo veSo viruddhasAdhuliGga dharatIti tanmatasyAdhikAriNo veSadharA vA kevalarliGgadhArakAstAna lumpAkAn vAgurikAn vAgurA mRgajAtilakAmRgAdijantugrahaNapAzo'styeSAmiti vAgurikAH / astyarthe ikaH / 'aike matvarthe' iti sArasvatena / tAn jAlikAniva viveda hRdi jAnAti sma / kiM kurvataH / mRgAn hariNAniva mugdhAnabhijJAn tattvAtattvavicAraNAcaturetarAn janAJjantUn pAze pAzasadRze kumate pAtayataH kSepayataH / tathAtrApi ko'pi mugdhaH pratibhAprAgalbhyanirmukto na kimapi kapaTacaryAdikaM vettIti tAgajJaH kenApi dhUte na vAgbandhAdipradAnena vimohya svIkRto lokaiH pAze pAtite'sau vimucyate // lokAtha jevI rIte zikArI (vAguki) bheLAM haraNone pitAnI jALamAM phasAve tevI rIte bheLAjIne kumatarUpI jALamAM phasAvatA te huM pAkamatanA veSadhArI sAdhuone temaNe (megha ) nayA. // 10 // amI bIGkhAM prakurvanti bakA iva zanaiH shnaiH| satAM samyagdRzo hantu kAntaH zapharIriva // 110 // Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam [ sarga 9 zlo0 110 - 112 amI lumpAkaveSadhArakA bakA bakoTA iva zanaiH zanairmandaM mandamAlokyAlokya mugdhavipratAraNabuddhyA vIGkhAM gamanaM prakurvanti pAdau vimuJcanti / utprekSyate - satAm asmAsu zrAvakatvaM nAmnA vidyate paraM tattvaM samyaktayA na vidmaH teSAM zrAddhAnAM satAM para mugdhAnAM samyagdRzaH satyajJAnadRSTI / samyaktAnItyarthaH / hantuM vyApAdayituM bhraMzayitumiva kAGkSantaH icchantaH / kA iva / zakarIriva / yathA bakAH zapharImatsyIrhantu spRhayantaH zanairhiNDante // leAkA 48 jema bagalAe mAchalIe mAravAnI IcchAthI maM madya pagalAM bhare tema lu'pAkamatanAM vezadhArIe, sajjanapurUSonI jJAnadaSTi bhraSTa karavA mATe maMdamaMdapaNe yAsatA hatA. // 110 // vigopanamivaiteSAM veSa veSabhRtAmavait / tanmatasthaM puna ne sauMdhaM kUpagataM nijam // 111 // sa meghajIRSireteSAmamISAM kalikAlavilasitena mahAvIradevazAsane'pi kaNTakaprAcuryAdvahubhUtAnAM lumpAkAnAM veSabhRtAM jainAbhAsaliGgavAriNAM veSa' liGga vigopanamiva viDambanAprAyamavait manasi bubudhe / punaH sa meghajImuniH teSAM lumpAkAnAM mate pakSe tiSThatIti tanmatasthaM nijamAtmAnaM sauMdhaM kUpagatamivetyadhyAhAraH / bahvandhakArakalitapAtAlAvaTamadhyaniSpatitamiva menejJAsIt / iti garbhitopamA // leAkAtha te lu pAmatanA veSadhArIonA veSane meghajI RSie kharekhara viDaMbanAmAtra mAnyeA, temaNe luMpAkamatamAM rahelI peAtAnI jAtane kuvAmAM paDelI jevI mAnI. 5111aa AptoktiratnagarbhAyAmamISAM pratimAhatAm / nidhikumbhIva duHsthAnAM pathikI nAbhavadRzoH // 112 // AptoktirAgamaH saiva ratnagarbhA vasuMdharA tasyAM dusthAnAM haridrANAM nidhikumbhIva ratnanidhAnakalazIva / amISAM lumpAkamatapakSIbhUtabhUyo veSadhAriNAmarhatAM tIrthakRtAM pratimA bimbamaca dRzo canayoH pathikI vidyamAnApi pAnthI govarA nAbhavat / tatra nimitta mahAMha eva // Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 9 zlo0 112 - 115] saubhAgyam leAkA jema ridrI purUSone ratnabhaDAra dulabhya che tema AgamarUpI ratnagarbhA-pRthvImAM rahelo jinapratimArUpI ratnabhaDAra daridra evA lupAkamatAvalaMbI purUSAnA daSTipathamAM Apta na thayo ! // 112 // aihikAmuSmike saukhye dUre'tra sthAyino mama / nItIre saraH paGke nimanasyeva dantinaH // 113 // 49 atra bhavaparamparApArAvArapratiharitprasaratyayaH pUrAntaranipatanaprasphuranmahAvartabhUte lumpA - * kamate tiSThati ciraM sthitiM viracayatItyevaM zIlasya sthAyino mama meghajInAmAtmanaH ihalokaparalokasaMbandhinI saukhye zarmaNI dUre viprakRSTe vartate / bhagavadAjJAvirodhenodbhUta bhUyastaradurantaduritodayaprAdurbhUtatiryaGnarakAdyanantadurbhavaparamparopalambhataH zarmalezo'pi kutrasthaH sattvaH prApnuyAditi / kasyeva / dantina iva / yathA saraHpaGke nidAdhAnidAgha kRddharmadyutitIvratarakaranikarazuSkAlpIyaH salilapalvalabahulajambAle nimagnasya sarverapyaGgopAGgaibrUDitvA sthitasya kiMcillakSyAGgasya nIratIre pAnIyapratIre atidUre bhavataH // leAkAtha alpajalavALA sareAvaranA kAdavamAM khuTelA hAthIne sarovarane krinArA dUra hAya che tema jinAjJA virUddha bhayaMkara luMpAkamatarUpI samudramAM DubelA evA mane (metrajIne) laukika ane pAralaukika sukha ghaNuM dUra che. 5113gA cetasIti vicintyAsau pANDavAniva paNDitaH / kaizviccAlocacaturairAlocya sacivairiva // 114 // sa palvalamivAmedhyaM haMso lumpAkanAyakaH / atyAkSItpakSamAtmIyaM vineyaistriMzatA samam // 115 // ( yugmam ) sa meghajInAmA lumpAkAnAM nAyakaH svAmI triMzatA zatasaMkhyairvineyaiH ziSyaiH samamAtmIya lumpAkasaMbandhinaM pakSaM lumpAkamataM gacchaM vA atyAkSIjahAti sma / ka iva haMsa iva / yathA rAjamarAlaH purISAnekAsthipaJjaravikaTakaNTakaThikkara kabahujalaM bAlazevAlakalitamata eva medhyamapAvanaM vAyasanivAsotpAdazayanAdizakunnasaMtAnaM palvalaM tyajati / hi, sau, 7 Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saubhAgyam [ sarga 9 zlo0 115 - 117 kiM kRtvA / ityamunA prakAreNArthAtsvayaM tathA siddhAntaviruddhavacanabhASaNabhIrukasvAbhilaSitajJAparagItArthezca cetasi svasyaiva cetasi vetti / vicintya cintayitvA / vicArye - tyarthaH / ka iva / paNDAvAniva / yathA tattvAnugatamatimAn paNDito medhAvI vicintayati / samyagdevagurudharmAditattvaM vicArayati / ca punaH sacivairamAtyairiva AloceSu mantraNeSu caturairnipuNaiH kaizcidAtmIyaiH siddhAntavacanabhASaNAtibhIruka svAbhimatAbhiprAyajJApara gItArthe - cAlocya vicArayitvA ca // yugmam // iti meghajImunerlumpAkamatatyajanam // 50 leAkA meghajIRSie, paMDitanI jema A pramANe vicArIne, khathavA maMtrA karavAmAM catura maMtrIenI jema vicArIne jema rAjahaMsa apavitra khAkhe!cIAnA tyAga kare tema meghajIRSie potAnA trIsa sAdhuenI sAthe potAnA matane (lu pAkamatane!) tyAga karyAM. 51145 511pAi nirjitya svamataizvaryasmayaM tauryatrikotsavaiH / prANamatpratimAM jainIM jayIva nijamAtaram // 116 // sa meghajIRSiH svasyAtmano matasya lumpAkavargasya aizvaryamAdhipatyaM tasya smayama haMkAraM garva' nirjitya parAbhUya / tadaizvayeM muktvetyarthaH / athavA 'nirmucya' iti pATho vA / tatra niHzeSeNa muktvA saMbandhamAtramapyarakSayan tyaktvA / 'nirmuktaH paJcadehyA paramasukhamayaH prAstakarmaprapaccaH' iti paJcamIstutau / tauryatrikotsavai gIta nRtya vAdyatrikeNopalakSitazrAddhajanAra mahAmahaiH sArdhaM jainIM jinasaMbandhitIM pratimA mUrti prANamat praNamati sma / ka iva jayatva / yathA nikhiladimaGgalanirjayanazIlaH pRthivIpAlo nijamAtaraM svajananIM praNamati // zlAkA jema divijaya karIne Avele rAjA potAnI mAtAne praNAma kare tema meghajIe kuMpAkamatanA adhipatipaNAnA gane jItIne (tyAga karIne) gIta, nRtya ane vAjiMtro sahita zrAvakAe karelA utsavapUrNAMka jinezvara bhagatanI pratimAne praNAma karyAM. 51165 kalau svakAmitAprApterlokAnAlokya sIdataH / pUrNakAmAMzcakIrSu tAnsvaH suraguramivAgatam // 117 // Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - sarga 9 zlo0 118-120] hIrasaubhAgyam 51 svodayAya kaliM luptvA kimu kartuM kRtaM yugam / naktaMdinamivAdityaM dharma mUrtamivodgatam // 118 // caturthArakavallokAnpazcame'pyarake'tha vA / avatIrNamivoddhartu kRpayA gautama punaH // 119 // tapAgacchazriyA lIlAlalAmamiva jaGgamam / zrIhIravijayaM prIterai pIdeSa niSevitum // 120 // (kalApakam) eSa meghajIRSiH zriyA saralakSmyA kalitaM hIravijayam / zrIhIravijayasUrimityarthaH / prIterAnandAt / vizaddhadharmaprarUpakatvena gurusnehAdvA niSevitumupAsitumaiSIdvAJchati sma / utprekSyate-tapAgacchazriyA tapogaNalakSmyA jaGgamaM saMcaraNazIlaM lIlAlalAmaM zrRGgArakRte vidhRtaM kanakatilakamiva / lalAmazabdo nakArAnto'kArAnto'pyasti / 'lalAmavallalAmazcAdantaH puMklIbaliGge nakArAntaH klIba eva' ityanekArthaH / atha hIravijayasUri bizinaSTi / utprekSyate -svaH svargalokAdAgataM bhUmimaNDale'vatIrNa sura- kalpavRkSamiva / kiM kartumicchum / tAna lokAna pUrNakAmAn icchApUraNaparyantAdhigamasamastasvamanobhilASAMzcikIrSu kartumiccham / kiM kRtvA / kalau kalinAmni yuge paJcamArake sveSAmAtmanAM kAbhitAnAmabhISTAnAmaprApteranAsAdanAtsIdataH duHkhIbhavataH sakalAn yAvadvasughAvalayabartino lokAnAlokya vijJAyetyarthaH / punarutprezpate-mRta zarIravantamaGgIkRtakArya vA udgata prakaTIbhUtaM dharma jainadharmamiva / kiM kartum / naktaM dinamahorAtram / nirantaramityarthaH / svasyAtmana udayAya caturmiraMzastirobhavanAya caturaGgatayA prAdurbhavAya vA kaliM prabalatApasaMtApAspadaM kaliyugaM luptvA vilupya nikhilAvanImaNDalAnnikAsya kRtaM yugaM prathamasamaya kartu vidhAtum / kRtayuge hi dharmazcaturaGgaH syAt / yaduktam naiSadhe-'padaizcaturbhiH sukRte sthirIkRte kRte'munA ke na tapaH prapedire' iti / kamiva / Aditya miva / yathA bhAskaraH nakta nizAM vilupya dinaM vAsaraM kartu mudgacchati / punarutprekSyate-paccame duHsamAnAmanyapyarake kRpayA kAruNyarasasamudratayA lokaJjagajjantUna bhavikajanAnvA uddhatu bhavavikaTavaTAduddhRtya mokSe mahAndapade netu prApayitu punadvitIyavAramavatIrNa gRhItAvatAraM gautamamiva zrImanmahAvIraprathamaziSya gaNadharAgragaNyamiva // caturbhiH kalApakam // kalekArtha kaliyugamAM svAbhiSTa vastu na maLavAthI duHkhI banelA lekene joIne teonI abhilASA pUrNa karavAnI IcchAthI svargamAMthI AvelA kalpavRkSanI jema, valI jema Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam sarga 9 zlo0 120-122 sUrya rAtrine lepa karIne divasa karavA uge tema kaliyugane lepa karIne kRtayuga karavA mATe arthAt dharmane ughAta karavA mATe sAkSAta mUrtimaMta jainadharmanI jema, tema ja pAMcamA ArAmAM dukhathI saMtapta bhavyajInA uddhAra karavA mATe cothA ArAnI jema gautamasvAmIe karUNA vaDe pharIthI avatAra lIdhe hoya tema ane tapAgacchanI lakSmInAM lalATapaTTa upara jANe jaMgama suvarNanuM tilaka hoya tevA guNanidhi zrIhIravijayasUrinI meghajImuni snehapUrvaka upAsanA karavAnI abhilASAvALA banyA. 11711811lA120 vrataM jighRkSuH so'kAGkSIddhIrasUreH samAgamam / zrImuvratajinasyeva kArtikaH zreSThipuGgavaH // 121 // sa meghajIRSiH vrataM pravrajyAM jighR kSuH gRhItumicchuH san hIramRrehIravijayasUrIzvarasya samAgamamakamipure pAdAvadhAraNaM samAgabhanamakAGkSIt vAJchati sma / ka iva / kArtika iva / yathA zreSThinAM zrIdevatApratimAGkitabaddhaziraHsuvarNapaTTAnAM nagarAdhikAribhukhyAnAM madhre puGgavaH pradhAnaH kArtikanAmA zreSThI suvratajinasya zrImunisuvratasvAminaH AgamanaM kAGkSati sma // zlekArtha jema zreNIomAM agraNI kArtika zreSThI zrI munisuvratasvAminA samAgamanAM abhilASI hatA tema meghaRSi vrata-pravajyA grahaNa karavAnI IcchAthI zrIhIravijayasUrinA samAgamane jhaMkhatA hatA. 12nA vijJAya hIrasUrIndurAzayaM meghajImuneH AgAdahammadAbAde mAkande kIravatkramAt // 122 // hIrasUrInduH hIravijayasUrizarvarIsArvabhaumaH kramAdagrAmAnugrAmAdivihArasya paripATyA ahammadAbAde gurjaramaNDala vipulAkhamaNDalanivAsasthAnatvena rAjanagare agAt Agacchati sma / svayamAgatya akamipure samarasRta ityarthaH / kiMvat / kIravat / yathA mAkande sahakAramahIrahe zukaH sameti / kiM kRtvA AgataH / meghajImunerAzaya svapAzva saMyamagrahaNAbhiprAya vijJAya jJAtvA svataH parato vA avasAya || iti hIravijayasUrerakamipurIgamanam // Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 9 zlo 0 122-124] hIrasaubhAgyam 53 zlekArtha jema AmravRkSa pAse pipaTa Ave tema meghajIRSinA Azayane jANune zrIhIravijyasUri svayaM ahamadAvAda-rAjanagara padhAryA. 12aa prAcyAmiva pratIcyAM ca maho'bhyadhikamAvahan / * parolakSAndadhattAAngRharAjJAM zriyaM punaH // 123 // saiMhikeyAJjaya zauryAyo'jaiSItpUSaNaM zriyA / sa gurjareSvathAgacchatsAhiH zrImadakabbaraH // 124 // (yugmam) athAsminvyatikare sakalavasudhAvalathaprasiddhaH zrImAnanekajanapadanAyakAdhipatyAdvaitalakSmyA lakSitaH sAhiH pAtisAhiH gurja reSu AgacchatsamAgataH / sa kaH / yo'kabbarasAhiH zriyA vaibhavena kRtvA pUSaNaM sahasrakiraNamajeSojjayati sma parAbabhUva / 'namasitumanA yannAma syAnna saMprati pUSaNam' iti naiSadhe / kiM kurvan / prAcyAM pUrvasyAM dizi iva pratIcyAM pazcimAyAmapyAzAyAmabhyadhikamatizAyitama pratipakSapakSalakSaduHsahaM svamaho nijapratApamAvahan Akalayan / punaH kiMbhUtaH / lakSAtpare *parolakSA lakSazastAni jAtyaturaGgamAn arthAdazvavarAn dadhaddhArayan / kaTake kati vAjinaH santi lakSa dvilakSI vilakSI vA iti lokabhASaiva vartate / para tAvanto'zvavArA eva jJeyA ityukteH / punaH kiM kurvan / rAjJAmaparAparapRthvIpAlAnAM zriyaM saMpadaM dezanagarapAmAdivibhUti gRhaNannAdadAnaH / punaH kiM kurvan / zauryAt zUratvAtsihikAyA apatyAni saihikeyAH kesariNa: jayanparAbhavan parAkramana siMhavyAghrAdizvApadAnnighnan / sUryastu pratIcyAM mandAyamAnamahAH saptAzva eva rAjJaH zriya dizan / 'pupoSa vRddhiM haridazvadIdhiteranupravezAdiva bAlacandramAH' iti raghau / tathA saihikeyAtsvarbhAnoH sakAzAdabhibhavaM labhamAnaH / ata evAkabcarasAheH sUryajayo yukta eva / / yugmam // ityakabbaraH // lokAtha [te samaye gurjaradezamAM sUryane paNa parAbhava kare te "akabara bAdazAha A .] sUrya te pUrva dizAmAM ja potAnA pratApane vistAre che jyAre bAdazAha te pUrvanI jema pazcima dizAmAM paNa rahelA rAjAo upara pitAne adhikAdhika pratApa vistAra, sUrya * pANinIyamate tu 'nAjjhalau' iti. sUtrastha 'pAraskarAditvAtsuT' ite, kaiyaTAnusAreNa suTa eva saMbhave tasya parAditvena padAntatvAbhAvAdrutvotvayoraprAptau 'paraslakSAn' iti bhavet. Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 hIrasaubhAgyam sarga 9 zlo 0 124-126 samAdhaM arthAt sAta azvone dhAraNa kare che jyAre bAdazAha jAtivaMta evA lAkha azvone dhAraNa karate lAkhe zatru rAjAonI lakSmIne grahaNa karato, temaja surya te pitAnA zatru rAhuthI parAbhava pAme che jayAre A te kezarIsiMha, vyAvra Adi durdhara dhApadane parAbhava karata-AvA prakAranI pitAnI lamIthI-bhAthI sUryane parAbhava karate akabara bAdazAha gujaradezamAM AvyuM. 123124 sAhinA sArdhamabhyeyuH prAcyAH ke'pIha naigmaaH| zarvarIsArvabhaumena nabhomArge grahA iva // 125 // sAhinA akabbarapAtisAhinA sAdha ke'pi kecana prAcyAH pUrvadiksaMbandhinaH naigamA vaNijo vyavahAriNaH iha gurjaramaNDale abhyeyurAgatAH / ke iva / grahA iba / yathA zarvarIsArvabhaumena vidhunA sArdha' nabhomArge gaganAGgo grahAH samAyAnti // lekAtha jema AkAzamAM candranI sAthe zahe Ave che tema gurjaradezamAM bAdazAhanI sAthe pUrvadizAnA keTalAka vepArIe AvyA. 12 te'pyAsazAsane jaine lInA mInA ivAmbuni / sthAnasiMhAdimA mAnyA amAtthA iva bhUpateH // 126 // te naigamA api jaine zAsane bhagavatsaMbandhini tapAgacchAbhidhAne zAsane lInA nilIyamAnamAnasAH ekatAnIkRtacittAH santi / ka iva / mInA iva / yathA ambuni pAnIya viSaye lInAstiSThanti / kiMbhUtAH / sthAnasiMhaH rAmAsAhasUnuH AdimaH prathamo mukhyo vA yeSu te tAdRzAH / punaH kiMbhUtAH / mahIpaterakabbarapAtisAheAnyA mAnanIyAH / ka iva / amAtyAH sacivA bhUpatermAnanAre bhavanti // iti prAcInazrAddhAH // lekArtha jema jalamAM mIna lIna heya che tema rAmAzAhanA putra thAnasiMha Aa zrAvake zrIjainazAsanamAM custa hatA ane rAjAnA maMtrIonI jema akabara bAdazAhanA teo mAnatA hatA. 126 Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 9 zlo 0 127-129] hIrasaubhAgyam araMtudaM kupakSANAmivAsecanakaM satAe / parivrajyotsavaM kartuM kAnto meghajImuneH // 127 // nizitAyasazalyAni hRdi mithyAdRzAmiva / Anayanti sma te turyANyakambaramahIhareH // 128 // (yugmam) te prAcInAH zrAddhA akabbaranAmno mahIhareH pRthvIpuraMdarasya turyANi vAditrANyAnayanti sma / utprekSyate-mithyAdRzAM kuvAdinAM hRdi hRdaye vakSasi nizitAni tIkSNAni AyasAni lohamayAni zalyAni trizUlAnIva / 'hRdi zalyamivArpitam' iti raghau / 'atipIDAkAritvAttrizUlam / iti tavRttiH / tathA 'parasparollAsitazalyapallave' iti naiSadhe / 'mitha ullAlitakuntA ye'gre' iti tavRttiH / tataH zalyAni kuntA iva / tathA 'zalyaM zastrazalAkayoH' ityanekArthe / zastrANIva vA / prAcyAH kiM kurvantaH / meghajImuneH pravrajyAyA dIkSAyA utsavaM kartu nirmAtuM kAGkSantaH IhamAnA / kiMbhUtaM parivrajyotsavam / utprekSyatekupakSANAM lumpAkAdInAM kumatabhAjAmaraMtudaM marmavyathakamiva / punarutprekSyate satAM sAdhUnAM jainAnAM sudRzAmAsecanakamApyAyakamiva / 'tadAsecanaka yasya darzanAG na tRpyati' iti haimyAm / atra lAlAghaNTAnyAyenobhayatrApi iva saMbadhyate // yugmam // iti vAdyAnayanam // kartha kumatavALAonA marmasthAnane viMdhanArA ane saMpurUSa mATe amRtapAna tulya meghajIRSinA dIkSA mahotsava prasaMge, thAnasiMha Adi zrAvake mithyAdraSTinA hRdaya mATe tIkSaNa lehamaya bhAlAsamAna akabara bAdazAhanA zAhI vAjiMtro lAvyA. 127128 spRhayadbhirivodvoDhuM siddhimugdhamRgIdRzam / / zrAddhairasya tapasyAyAH prArabhyata mahAmahaH // 129 // prAcyaiaurjaraizca zrAddhaiH zrAvakairasya meghajImunestapasyAyA dIkSAyA mahAmahaH mahotsavaH prArabhyata prArabdhaH / utprekSyate-siddhirmuktireva mugdhamRgIdRk kamanIyakAminI tAm / 'mugdho mUDhe ca ramye ca' ityanekArthaH / udvoDhuM spRhayadbhiH kAmayamAnairiva // lokArtha jANe muktirUpI ramaNIya kanyAne paraNavAnI abhilASAvALA hoya tema gurjaradezanA Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saubhAgyam [ sarga 9 zlo0 129 - 132 ane pU dezanA thAnasiMha Adi zrAvakoe meghajIRSinA dIkSAmahAtsavanA prAraMbha karyAM. 512aa 56 pUritAzeSadigdhvAnaDhakkA tadyazasAmiva / tanmaho bhUpaditrayAtrAkA kvaNA hava // 130 // kulazailapayorAzipratidhvanividhAyinaH / vAdyamAnaghanAtodyanAdAH prAdurabIbhavan // 131 // ( yugmam ) vAdyamAnAni tADyamAnAni vAditravAdikairjanaiH karairdaNDena vA nihanyamAnAni dhanAni prabhUtAni AtodyAni tUryANi teSAM nAdAH zabdAH prAduravIbhavan prakaTIbhavanti sma / kiMbhUtAH / kulazailAH merumandara kailAzAdikAH kulAcalAH tathA payorAziH samudrasteSu ye pratidhvanayaH pratizabdAstAnvidadhate praNayantItyevaMzIlAH / utprekSyate - tadyazasAM tasya meghajIRSeH yazasAM kIrtInAM pUritA nirbharaM bhRtA azeSAH samastA dizo dazApyAzA yaistAdRzA dhvAnAH zabdA yAsAM tA DhakkA yaza. paTahAni svAnA iva / athavA tasya meghajImuneryaza eva bhUpo rAjA tasya dizA~ samastaharitAM jayanazIlA yAtrA vairivrajopari vijayakRte prasthAnaM tasya tadarthaM vA DhakkAkvaNA niHstrAnaniHsvatA iva / rAjJAM hi prayANeSu niHsvAnA vAdyante, taddhvanibhizca sarve'pi sajjIbhavanti // yugmam // zyAkA merU-kailAsa Adi kulapadegtA tathA samudramAM pAtAnA avAjanA paDaghA pADanArA vAjiMtronA spaSTa avAjo pragaTa thayA. jANe samasta dizAomAM vyApta evA meghajIRSinA yazanA paha hoya athavA meghajIRSinA yazarUpI rAjAne divijayanA prayANumATenA nizAna kA hoya tema vAjiMtrAnA avAjo pragaTa thayA. 51305131 vadAnyaiH zrIvaddAnaM dade'gIyata gAyanaiH / anatiM nartakairuccairbandibhirvirudAvalI // 132 // tatra meghajIRSidIkSAsamaye zrIdavaddhanadairiva vadAnyairdAnazauNDairvizrANanazIlairdAnaM dade dattam punayinairgandharvavarga madhuradhvani agIyata / punarna kinaTestANDavADambaravidhAyibhiranatiM nRtyaM nirmitam / punaH bandibhirmaGgalapATha ke birudAnAmAvaliH zreNiH uccaiH kathitA // Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 9 zlo0 132-135] hIrasaubhAgyam 57 plekArtha meghajIRSinI dIkSAnA samaye kubera samAna dAnavIra zrImaMtoe aDhaLaka dhananuM dAna karyuM. gAMdharvavarge madhura svare gItagAna karyuM, nRtyakAroe vividha prakAranAM nRtyanuM nirmANa karyuM temaja maMgala pAThakee uccasvare birUdAvali karI. 13rA vaidheyavanirIyAndhakUpAtkUpe patAmi kim / parapakSAngaNaiH svasya svasyAhRtikRtastadA // 133 // avamatyeti dIkSAM sa zrIhIravijayAntike / satyAkRtimivAdatta saMgame sugatizriyAm // 134 // (yugmam) sa meghajImuniH zrIhIravijayasarerantike saMnidhau pArzve dIkSAM jainatapasyAM jagrAha gRhUNAti sma samAdattavAn / kAmiva / satyAkRti satyAkAramiva / loke 'saMcakAra' iti prasiddhaH / kAsAm / sugatInAM svargApavargaphaladAnAM zriyAM lakSmINAm / utprekSyate vA-tridivazikharANAM satyAkRtimiva / kiM kRtvA / ityamunA prakAreNa tadA tasmindIkSAgrahamahotsavasamaye parapakSAna paragacchIyAn kharatarastanikAdInavamatyAgaNayitvA / vimucyetyarthaH / kiMbhUtAn parapakSAn / svasyAtmanaH gaNagacchastasya meghajImunerAhUtikRtaH AkAraNavidhAyinaH / AkAraNaM saripadAdipradAnAdinA lobhayitvA haThaM kurvantIti tAn / iti kim / yadahaM vaidheyavanmAtRzAsito mUrkha iva jJAnavAnapyajJAnavAniva andhakUpAt dhvAntopacitAntarAvaTAnirIya nirgatya punarvitIyavAraM kUpe aparasminkUpe kiM kathaM patAmi jhampAmi / api tu naiva patiSyAmItyevaM vicAryetyarthaH // yugmam // kArtha - ItaragacchavALAoe AcAryapada Adi prabhane batAvyAM chatAM eka vakhata aMdhakAra pUrNa kuvAmAMthI nIkaLIne mUrkha mANasanI jema punaH aMdhakAramaya kuvAmAM zA mATe paDuM?" A pramANe svayaM vicArIne, anyagacchavALAonAM AmaMtraNane avagaNI meghajIRSie zrI hIravijayasUri pAse sugatirUpI lakSamInAM saMgamanI sAkSIbhUta evI pravajayA grahaNa karI 133 134 uddayotaM zAsane tene vijayaM durdazAM ca yat / itIvAsya vyadhAtsariruddayotavijayAbhidhAm // 135 // hi, sau, 8 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 hIrasaubhAgyam [sarga 9 zlo0 135-137 sUrihIravijayaprabhuH / utprekSyate iti hetorasya meghajIRSeH uddayotavijaya ityabhidhAM nAma vyadhAJcakAra / iti kim / yatkAraNAdasau tyaktalumpAkamatAdhipatyaH- zAsane uhayotaM prakAzaM tene vistArayAmAsa / ca punarduIzAM kupakSANAM kumatAnAM vijayamavagaNanArUpaM vidadhe nirmitavAn / parAbhavaM vihitavAnityarthaH / / kalekArtha surijIe meghajIRSinuM udyota vijaya evuM nAma rAkhyuM "huMpAkamatanA adhipati A meghajISi jinendrazAsanane ughAta karanAra thaze ! athavA kupAkSikenAM vijyane parAbhava karaze ! jANe A hetuthI ja udyotavijaya nAma rAkhavAmAM AvyuM na hoya ! 135 pAdapIThaluThanmUrdhA baddhAJjalirasau vibhum / zrInAma iva nAbheya svayaMbhuvamabIbhajat // 136 // asau uddayotavijayamuniH vibhuM hIravijayasUrIndramabIbhajatsiddhAntoktavidhivadvinayavidhAnAdiprakAreNAtizayena bhajate sma niSevate sma / tadeva darzyate-kiMbhUtaH / pAdapIThe padAsane luThammilanmUrdhA mauliya'sya / punaH kiMbhUtaH / baddhAJjaliH lalATapaTTaghaTitakarakamaTakukAlaH / ka iva / zrInAbha iva / yathA zrInAbhanAmA gaNadhara nAbhernAbhinAmanRpasyApatya saMtAnam / nandana iti yAvat / nAbheyaH zrIRSabhadevastaM vRSabhaM svayaMbhuvaM tIrthakaraM bhajate sma / vizeSaNe pUrvavad pAdapIThe luThan saMghaTuM prApnuvana mUrdhA mastakaM yasya / tathA baddho racito'JjaliH pANidvayayojanaM yena // Iti meghajIRSimahaH // kalekArtha jema "zrInAbha' nAmanA gaNadhara bhagavAna RSabhadevanI upAsanA karatA hatA tema jatavijayajI be hAtha joDI zrIhIravijyasUrinA pAdapIThane mastakavaDe sparza karI gurusevAmAM tatpara banyA. 136aaaa pArIndra iva sUrIndraH praNihatya tamodviSam / nRNAM vya zrANayadbodhi muktApaGktimivArthinAm // 137 // Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 9 zlo 0 137-139] hIrasaubhAgyam sUrIndro hIravijayaguruH nRNAM bhavyaprANinAM bodhiM samyaktvaM vyazrANayaddadAti sma / kAmiva / muktApadiktamiva / ka iva / pArIndra iva / yathA kesarI arthinAM yAcakAnAM muktAnAM svadAritakumbhikumbhamadhyaniSpatanmauktikAnAM zreNI vizrANayati prayacchati / kiM kRtvA / praNihatya vyApAdya / kim / tamaH ajJAnaM pApaM vA tadrUpaM zyAmatvAttatsAzaM dvipaM hastinam // kalekArtha jema siMha hAthIonA gaMDasthalane cIrIne yAcakone motIonuM dAna kare tema sUrIndra ajJAnarUpI hAthInuM vidyAraNa karI bhavyajIne dhibIjarUpI motIonuM dAna ApatA hatA. 13chA mayAM viharati svairaM zrImatsuripuraMdare / dAnavarSitayA bhavyavrajenAnekapAyitam // 138 // zrImati advaitavaibhabhAsini hIravijayanAmni sUriSu puraMdare vAsave mahyAM mahImaNDale svairaM svaicchayA na pAratantryAdviharati vihAraM vidadhati sati dAnaM draviNAdivizrANanaM madAmbhazca varSatItyevaMzIlastattathA / 'dAnaM vizrANanamadAmbhasoH' ityanekArthe / dAnavarSaNasvamAvena bhavyavrajena bhavikajantujAtena anekAnbahUnduHsthAnarthino vA pAnti dAridryAduddharanti sukhIkurvanti ca te'nekapAH mataGgajAzca tadvadAcaritaM sAmayogisadRzIbhUtaM ca // zlokAtha advitIyabhAvALA sUripurandara pRthvI para vecchApUrvaka vihAra karatA hatA, temanA vaDe bhavya pratye bedhibIjarUpI dAnanI varSA dvArA hastinI jema AcaraNa karAyuM 138 piteva sUnunA sAkaM kammAGgajayatIndunA / pattanaM pAvanIcakre hIrasUrIzvaraH kramAt // 139 // hIrasUrIzvaraH kramAdanukramAdvihAraparipATyA svatantrasasukhavicaraNAt pattanamaNahillavATakAbhidhAnapattanaM pavitrIkaroti sma / katham / sAkaM saha / kena kasmAt / kammAsAdhoraGgajo nandanaH sa eya yatiSu yatInAM madhye AhvAdakatvAdvAgamRtavarSitvAdinduriva / indurAcAyeNetyarthaH / ka iva / piteva / yathA janakaH sUnunA sArdhaM pattanAdipuraM sameti // Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 hIrasaubhAgyam sarga 9 zlo0 139-141 lokAtha jema putra sAthe pitA nagaramAM jAya tema zrI hIravijayasUri sAdhuomAM candra samAna vijyasenasUri sAthe, anukrame aNahilapura pATaNamAM padhAryA. 13 kRtvA kramAdanUcAnapadanandi munIzvaraH / dezaM svasUno rAjeva gaNaM tasya vazaM vyAdhAt // 140 // munIzvaro hIravijayavrativAsavaH gaNa tapAgacchaM tasya vijayasenasUrezamAyattaM vyadhAJcakAra / kiM kRtvA / kramAdanakrameNa / hetau tatIyA paJcamI ca vAcyeti tatIyArthaH / pUrvasariparipATItaH anUcAnapadasyAcAryapadasya nandi dvAdazAvartavandanAnujJAnAdividhi kRtvA vidhAya / ka iva / rAjeva / yathA sakasramedinImaNDalAkhaNDalo nijanandanasya deza svajanapadaM vazamadhInaM vidhatte // kaisn: jema rAjA pitAnA putra yuvarAjane pitAnuM rAjya arpaNa kare tema zrIhIravijayasUrie pUrvAcAryonI paripATI anusAra dvAdazAvavaMdanapUrvaka anujJA vidhi karIne, AcAryapadanI lakSmI provijayasenasUrine samarpaNa karI. 14 prabhornandimahe hemarAjo mantrIzvaro mudA / amAni mAnavaiH zrIda ivAmitadhanaM dadat // 141 // prabhovijayasenasUrenandimahe AcAryapadAnujJAvandanakadAnAdimahotsave hemarAjo nAma mantrIzvaraH sacivo mAnavairjAnapadaiH paurairnAgarikaizca manujaiH zrIdo vaizravaNa eva amAni vijJAto'vabuddhaH // kiM kurvan / mudA pramodena amitaM pramANAtItamagaNitaM dhanaM draviNa dadadyacchan // iti vijayasenasarinandiH // kalekArtha zrIvijayasenasUrinA AcArya pada pradAnanA mahotsavamAM atyanta harSapUrvaka amApa dAna detA hemarAja' nAmanA maMtrIzvara, manuSya vaDe kuberabhaMDArI samAna manAyA. 14nA Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mi sarga 9 zlo0 142-144] hIrasaubhAgyam pratyatiSThatparolakSA ArhatIH pratibhAH prabhuH / kalpitAnalpasaMkalpAH kalpasAlalatA iva // 142 // prabhuhIravijayasUriH 1parolakSAH lakSazaH AhatI nIH pratimA mUrtIbimbAni pratyatiSThat pratitiSThati sma / utprekSyate-kalpitAH pradattAH pUrNIkRtA analpA aneke bhUyastarAH saMkalpA manobhilaSitAni yAbhistAdRzIH kalpasAlalatAH kalpadrumavallIriva / 'kalpadrumalatAH' iti somasaubhAvyakAvye // lekArtha zIhIravijayasUrie bhavyajInAM aneka saMkalpa pUrNa karanArI sAkSAt kavelI samAna lAkhe jinapratimAonI pratiSThA karI. 14rA pAnthAniva mahAnandapaTabhedanapaddhatau / dIkSAyAmAsa sUrIndro'nekAnibhyatanUbhavAn // 143 // sUrIndro'nekAnparaHzatAnibhyatanUbhavAnvyavahAriputrAdIndIkSayAmAsa pravrAjayati sma / utprekSyate-mahAnando mokSaH sa eva puTabhedanaM ratnayonipattanam / ratnayoniriti lokarUDhiH / tathA ca ratnasadRzAnAM puruSANAmupattisthAnam / mahAnande tIrthakaracakravartibaladevamahAmaNDalIkamahIpatisaribAcakamahAmunipramukhA ratnebhyo'bhyadhikAnAM mahApuruSANAmutpattisthAnakaM tataH pattanopamAnam / tasya paddhatau mArge pAnthAn pAthikAniva // kalekAtha AcArya, upAdhyAya, pravartaka Adi mahApurUSonI utpatti sthAnarUpa (ratnAni samAna) zrI hIravijayasUrie seMkaDe zreNIputrone prajita karyA. te pramANe jANe mekSarUpI nagaramArganA pathike na hoya ! 143 zAkhAprazAkhAzreNIbhirAkIrNaH zramaNAgraNIH / vyabhAvaTa iva cchAyAcchannaH sevyazca rAjabhiH // 144 // zramaNAnAM sAdhUnAmagraNIH purogo hIravijayasUriH vaTa iva nyagrodhapAdapa iba vyabhAt / 1. atra ca 123 saMkhyAka zloMkaTippaNivat 'paraslakSA' iti bhaveta / Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam sarga 9 zlo0 144-145 kiMbhUtaH / zAkhA vimalavijayasAgarasundarAdikA prazAkhA AnandaharSasaubhAgyavizAlakuzalAdikAstAsAM zreNIbhirAkIrNaH parivRtaH / punaH kiMbhUtaH / chAyayA zobhayA chinno nicitaH sahitaH / punaH kiMbhUtaH / rAjabhi vinibhUtopacArAdbhapAlaiH sevyaH upAsanIyaH vaTastu skandhanisRtAH zAkhAstAbhyaH punarnirgatAH prazAkhAstAsAM rAjibhiryApto bharitaH / tathA chAyayA praticchAyikayAJcitaH siJcitaH / tathA rAjabhiryakSaH / sevanIyaH / pakSANAM vaTavAsitvAt / 'yakSaH puNyajano rAjA guhyako vaTa vAsyapi' iti haimyAm // kalekArtha jema zAkhA-prazAkhAothI vyApta ane yakSasevita vizALa chAyAyukta vaDavRkSa zele tema vimala, vijaya, sAgara, suMdara Adi zAkhAo ane AnaMda, harSa, saubhAgya, vizAla, kuzala Adi prazAkhAonI zreNithI vyApta zobhAyukata ane aneka rAjAethI sevya evA zrI hIravijayasUri zobhe che. 144 samasthApayattIrthasArthAnanekAntavAdAjbujAmbhojabandhuH / / mahImaNDale rantumutkaNThitAyAH sphurankeligehA iva brahmalakSmyAH // 145 // ekAntena nizcayena vadanamekAntavAdo na ekAntavAdo yatra tadanekAntavAdaM jinazAsanam / yataH-'syAdvAdavAdyAhataH syAt' iti hemAcAryoMktiH / sa eva tadeva vAmbujaM sarasIruhaM tatra tadvikAzane ambhojabandhuH padmabAndhavaH sahasrarazmiH sUrIndraH anekAn zatazaH tIrthAnAM pApasaMtApApanodasthAnAnAM sArthAn samUhAn / yadyapi haimyAm saMghasArthoM tu dehinAm' ityuktam, tathApi hemacandreNaivAnekArthe proktam-'sArtho vRnde vagiggaNe' ityutpannabhedAta, tathA padArthasArtha-' ityapi darzanAta; anuprAsatvAdvA lakSaNayApi samUhArtha eva tasmAdAnItaH / samasthApayatsamasthApayati sma / utprekSyate-mahImaNDale pRthvIpIThe rantuM krIDitumutkaNThitAyA utsukitAyA brahmalakSmyA muktizriyAH / zivaM niHzreyasaM zreyo nirvANaM brahmanivRtiH' iti haimyAm / sphurantaH nikhilasuTagdRggocarIbhAvaM bhajantaH keliMgehA vilAsasaudhAnIva / sUristhApitAnAM tIrthAnAM pRthivIpIThasthAyukatvAt atha ca brahmalamyAstrailokyoparitabhUmau sthAyitvAcca mahImaNDale krIDAkAGkSati // iti hIravijayasUridharmakRtyAni mahimasaMpadaH // Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 9 zlo 0 145-147] hIrasaubhAgyam lokArtha anekAntavAdarUpI kamalane vikavara karavA mATe sUryasamAna zrIhIravijayasUrie pRthvI upara bhavyajInA pApa saMtApane dUrakaranArAM aneka dharmatIrthonI sthApanA karI. te tIrtho jANe A pRthvImaMDalamAM kIDA karavA mATe utsuka banelI mukitarUpI lakSmInA kurAyamAna kIDAgRhe na heya ! tevA zobhe che. 14pA atho vihArapratiSThAdIkSAdyanantaraM kasmiMzcidakabbarasAherAkAraNasamaye gandhAranagare caturmAsIH tiSThAsoH sarergandhAravarNanaM kiMcit atho lATalakSmIlalAmAyamAnaM puraM vArdhitIre'sti gandhAranAma / kimudvejyamAnA jalairamburAzeH pratIraM purI saMzritA zAhU pANeH // 146 // lATasya lADanAno maNDalasya lakSmyA lalAmAyamAnaM tilakamivAcasta vAdheH samudrasya tIraM taTaM tatra gandhAra iti nAma yasya tAdRza puraM nagaramasti vidyate / utprekSyateamburAzeH kallolamAlinaH prasarattuGgataraGgaraGgaviralajalaruvejyamAnA atyudvegaM prApyamAnA zAGgapANernArAyaNasya purI dvArakA nagarI viSNoH kutrApi gate sati samudreNAplAvya svasalilamadhye gRhItA; ata eva pAnIyodvegAtpratIraM taTaM saMzritA pAnIyAbahirAgatyAtra sthiteva // lokArtha samudranA jalavaDe udvega pAmIne jANe viSNunI nagarI dvArikA, mudranAM tIre AvIne vasI hoya tema lATadezanI lamInA tilaka samAna "gaMdhAra' nagara samudranA kinAre vidyamAna che. 14 nidhAnezarambhAkumArIgaNezAndadhAnena gAGgeyarAjezvarAMzca / jitA yena vasvokasArA svalakSmyA hriyevAnitA zaMbhuzailasya maulim // 147 // gandhAranagareNa svalakSmyA nijavaibhavena jitA paribhUtA satI vasvokasArA dhanadapurI hiyeva pAtirekAdiva zaMbhuzailapraya mauliM mastakamuparitanazikharamAzritA bhejuSI / yena kiM kurvANena / dadhAnena / kAn / nidhAnAnAM nidhInAmIzAH svAmino nidhipatayaH tAstathA rammAH kadalIH kumArIH kanyakAH tathA gaNAnAM janasamudAyAnAmIzA gaNanAyakAstAna Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 hIrasaubhAgyam sarga 9 zlo 0 147-148 tathA gAGgeyaM svarNa tathA rAjezvaraM dezAdhipatiM rAjyalakSmIvantamIzvarA gajapramANadraviNadhAriNaH tAn bibhrANena / alakApakSe tu sarve'pyekaikAH / nidhAnezo dhanadaH, tathA rambhAnAmnI dhanadAGgajanalakUbarapatnI / 'asmAnkimazrotrasudhAM vidhAya rambhA ciraM bhAmatulA nalasya / tatrAnuraktA tamanApya bheje tannAmagandhAnnalakUbaraM sA / / ' iti naiSadhe / kumArI pArvatI gaNezo vighnanAyakaH gaGgAyA apatyaM gAGgeyaH svAmikArtikaH / gaGgomAH kRttikAsutaH' iti haimyAm / tathA gAGgeyo guhabhISmayoH' ityanekArthaH / rAjAno yakSAIzvaraH zaMbhustAnbibhratI // kalekArtha lakSamIpatio, kadalI, kumArikAo, gaNanAyake, suvaNe, ane rAjezvara AdithI zebhatI gAMdhAranagarInI lakSmIthI parAbhava pAmelI dhanadapurI (dhanada, kubera, dhanadaputra, nalakubaranI patnI raMbhA, pArvatI, gaNapati, kArtikasvAmi, ane Izvara Adine dhAraNa karatI dhanadapurI) kuberanagarI alakApurI atizaya lajajAthI ja jANe kailAsa parvatanA zikhara upara rahI na hoya ! 147 sphUrtyA maNIkambuvarATamuktikA pravAlamAtaGgaturaGgamazriyAm / vihelitenA mbudhinA dvivelaM velAcchalAyanagaraM nyaSevi // 148 // maNayaH candrakAntAdyAH sAmAnyena sarvajAtijAni ratnAni kambavaH zaGkhAH varATA . ratnamukhyAni hIrakA kapadAM vA muktikA muktAphalAni / 'bahukambumaNIvarATakAgaNanATatkarakarkaTotkaraH' iti naiSadhe / haTTeSu kambavo'pi dRzyante / pravAlA vidrumA mAtaGgA hastinaH turaGgamA azvAH zrIrdhanadhAnyAdivividhalakSmIstAsAM sphUrtyA atyuddharavaibhavabhareNa kRtvA vihe. litenAvagaNitenAbhibhUtenAmbudhinA samudreNa dve vele vArAvavasarau yatra / 'velA vArA vavasaraH prastAvaH' iti haimyAm / tathA velA syAdavRddhirambhasaH' / dvivelamiti kriyAvizeSaNam / velAcchalAjalavRddhikapaTAt / velAgaNamiSeNetyarthaH / yanagaraM gandhArapuraM nyaSevi upAsyate sma / ambudhAvapi maNyAdayaH sarve'pi padArthAH santi / airAvaNoccaHzravaso. statrotpannatvAt jale gajAzvAnoM saMbhavAdvA // zlekArtha caMdrakAnta Adi sarva jAtinAM ratna: hIrA, motI, pravAla, hAthI ane anya AdinA vaibhavathI tiraskRta banele samudra velA (bharatI)nAM bahAnAthI be vakhata gaMdhAra nagarInI sevA karate hate. ll148 Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 9 zlo. 149-150] hIrasaubhAgyam indranIlamaNizAlijAlakAzcandrakAntakRtacandrazAlikAH / bhUtalAbhyudayino babhAsire zAradInazazimanDalA iva // 149 // yatra gandhAranagare indranIlamaNibhiH marakatAdinIlaratnaH zAlante zobhante ityevaMzIlA jAlakA mavAkSA yAsu tAdRzyaH candrakAntaizcandramaNibhiH kRtA nirmitA candrazAlikA arthAtsaudhAnAM zirogRhANi uparitanabhUmikA babhAsire bhAsante sma dIpyante sma / utprekSyate-bhatale mahImaNDale abhyAgatyodayantyudagacchatItyevaMzIlAstathA zAradInAH prasaratpayodhararodhApagamaprollasatpracuracandrikAkalitAH zaratkAlasaMbandhinIH zazinAmiti sArthakaM nAma kalaGkakAlimAkalitacandrANAM maNDalA bimbA iva / maNDalazabdastriSu liGgeSu candrazAlikAsu lakSmasadRzendranIlagavAkSAH // iti gandhAravarNanam // zlekArtha te gaMdhAra nagaramAM IndranIla maNathI suzobhita gavAkSAvALI, candrakAnta maNiothI nirmANa karAyelI caMdrazAlAe (agAsIo) zobhe che, te jANe ! pRthvImaMDaLa upara AvIne udaya pAmelA caMdranA biMba na hoya ! 14lA mahairmahIyobhiranekanAgaraiH pravezitaH sUripuraMdaraH puram / digjaitrayAtrAma nijAnugIkRtapratIpabhUmIpatisArvabhaumavat // 150 // atizayena mahAnto mahIyAMsastairmahIyobhiratyadhikairmahairutsavaH kRtvAneke gaNanAtItA nAgarAH purajanAstaiH sUripuraMdaro hIravijayasarivAsavaH puraM gandhAranagaraM pravezitaH pure pravezaH kAritaH / kiMvat / dizAM pUrvapazcimadakSiNottarANAM catasRNAM jaitrAsu jayanazIlAsu yAtrAsu senAbhiH samaM zAtraveSvabhigamo'bhiSeNanaM . teSu nijasyAtmano'nugIkRtAH sevakabhAvaM lambhitAH pratIpAH pUrva pratikUlA vijaye kRte ca kathaMcidAnukUlyabhAjaH bhUmIpatayo rAjAno yena tAdRk sArvabhaumavat / yathA cakravartI mahAmahaiH kRtvA nAgarairnagaraM pravezyate // kalekArtha digavijaya yAtrAmAM zatrurAjAone svAdhIna karanArA cakravatIne, jema nAgarike nagara praveza karAve tema sUripuraMdarano (hIravijayasUrino) gaMdhAra nagaranAM nAgarike e mahAmahetsavapUrvaka nagara praveza karAvyuM. 15o hi. sau. 9 Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam sarga 9 zlo0 151-152 gaNakairaviNIramaNaH zramaNairbahubhiH saha tatpuramadhyavasat / kalabhaprakarairiva gandhagajo jalabAlakabhUdharabhUvalayam // 151 // zramaNaH sAdhubhiH sArdha gaNe tapAgacche AhlAdakatvena kairaviNInAM kumudinInAM ramaNaH prANanAthazcandro gacchanAyakaH tadgandhArAbhidhAnaM nagaramadhyavasat Azrayati sma / gandhArabandire tasthivAnityarthaH / ka iva / gandhagaja iva yathA kalabhaistriMzadabdakaiH praur3hergajanajairupalakSaNAviMzativarSIyairvitkaiH dazavArSikaiH potaH paJcavArSika laiH ityAdibhidvirataiH samam / 'paJcavarSoM gajo bAlaH syAtyoto dazavArSikaH / vitko viMzativarSaH syAtkalabhatriMzadabdakaH // ' iti haimyAm / gandhahastI jalabAlako vindhyaH sa eva bhUdharaH parvatastasya bhUvalayaM vanagahanapRthivIpIThamadhivasati vindhyAdrivanakhaNDe tiSThati / 'vindhyastu jalabAlakaH' iti haimyAm // zlokAtha jema gaMdhahasti, lAbha, vinu, pota ane bAlahastionA samuha sAthe vidhyAcala parvatanA vanakhaMDamAM rahe che tema tapagacchamAM candrasamAna zrIhIravijayasUri bAla, yuvAna, vRddha Adi aneka zramaNe sAthe gaMdhAra baMdaramAM birAjamAna thayA. 151 amarapurIkRtalajje tatra vijetuM balIgRhaM same / prAvRSi dugdhapayodhau madhuparipanthIva tasthau saH // 152 // sa prasiddhaH sUriH tatra gandhAranagare prAvRSi varSAkAle vArSikacaturmAsyAM tasthau tiSThati sma / ka iva / madhuparipanthIva / yathA prAvRdrasamaye dugdhapayaudhau kSIrasamudre madhunAmno daityasya paripanthI zatrurnArAyaNaH tiSThati / kiMbhUte gandhArapure / amarANAM devAnAM puryA nagaryA amarAvatyAH svAtizAyitAbhyadhikavaibhavabharaiH kRtA vihitA lajA mandAkSaM yena / punaH kiMbhUte / baligRhaM nAgalokaM vijetuM vizeSeNa svavibhavAdhikyena parAbhavituM sajje sajjIbhUte // iti gandhAranagare hIrasUreH sthitiH // phlekArtha jene vaibhavathI svargapurI paNa lajijata banI gaI che ane nAgakane paNa jItavA mATe utsuka banelA gaMdhAra baMdaramAM hIravijayasUri, jema madhunAmanA daityanA zatru viSNu kSIra samudramAM rahe, tema varSAkALamAM cAturmAsika sthiratA karIne rahyA, i15rA Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam jIvikAmiva nabhobh pAvale: prAvRSaM punaravetya pattane / hIrasUripuruhUtazAsanAttasthivAnvijaya sena sUrirAT // 153 // sarga 9 zlo0 153-154] vijayasena iti nAma yasya tAdRzaH srarINAM rATra rAjA hIrasUripuruhUtasya hIravijasUrizakrasya zAsanAdAdezAtpunaraparArthe pattane aNahilavATakanagare tasthivAn sthitaH / kiM kRtvA / prAvRSaM varSAsamayamupetamavetya jJAtvA / prAvRSaM kAmiva / nabhombupAnAM cAtakAnAmAvaleH paGkteH jIvikA jIvanavRttimiva / zleAkAtha cAtakAnI AjIvikA samAna varSAkALane jANIne zrIvijayasenasUri, zrohIravijayasUrinI AjJAthI, aNuhillapura pATaNamAM cAturmAsika sthiratA karIne rahyA. 5153aa prINanprANinabhombupAnpravidadhadarvAdinAM durdina 67 bodhAGkarakarambitAM virajasaM kurvazca cittakSitim / AnandaM dadate sma vismayakarIM vyAhAradhArAM kira nbhUmau sUripuraMdaro jaladharo jambhArimArge punaH // 154 // bhUmau mahImaNDale sUripuraMdarI hIravijayasUrIndraH atha ca sUrireva puraMdaro meghaH / yaduktam- 'eka eva khago mAnI ciraM jIvatu cAtakaH / pipAsito vA mriyate yAcate vA puraMdaram // ' iti / punarjambhArimArge zakrapaddhatau AkAze / yathA devamArgastathA devendramArgo'pi / tathA 'yenAmunA bahuvigADhasurezvarA dhU rAjyAbhiSekavikasanmahasA babhUve' iti naiSadhe'pi / jaladharo megha AnandaM janAnAM pramodaM dadate sma / 'dada dAne' bhvAdirAtmanepadI ca / kiM kurvan / prANino jantava eva nabhombupA vappIhAstAn prINan tarpayan tRptimutpAdayan teSAm / punaH kiMbhUtaH / durvAdinAM paravAdinAM mithyAdRzAM durdinaM duSTadivasaM parAjayagocarIkRtatvAnmeghAndhakAraM ca pravidadhat prakarSeNa kurvan / punaH kiMbhUtaH / bodhastattvajJAnaM samyaktvaM vA tadevAGkuraH prarohaH / atha vA bahuvacanam / bahujanApekSayA tattvajJAnAni samyaktvAni ca ta evAGkurAstaiH karambitAM vyAptAmata eva virajasaM vigatarajaskAM pApadhUlIbhyAM rahitAM cittakSitiM manomedinIM kurvan sRjan / punaH kiMbhUtaH / vizveSAM jagajjanAnAM vismayakarI mAzcaryotpAdikAm / vyAhArA eva vAgvilAsA eva dhArA mamRtavRSTi kiranvistArayan // Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ IMALARIA hIrasaubhAgyam sarga 9 zlo 0 154-156 blekArtha cAtakarUpI bhavya prANIone khUza karatA, duSTavAdIonA parAbhavarUpI kUrdina karatA, beSibIja rUpI aMkurathI vyApta karatA ane cittarUpI pRthvIne pAparUpI raja vinAnI karatA zrI hIravijayasUri, AkAzamAM jema megha varSA karIne Ananda Ape che tema pRthvI para vAdhArArUpI (vANIrUpI) AzcaryakArI vRSTi karatA meghanI jema jIvene Ananda ApatA hatA. 154 bhavasalilanidherivaikasetu vidhimavalambya tadAgamapraNItam / / ghanasamayadinAndinezvarazrIgamayAmAsa munIzvaraH krameNa // 155 // tadA tasmin prAvRTsamaye munIzvaro hIravijayasUriH krameNa paryuSaNAdiparipATyA ghanasamayadinAnprAvRSeNyavAsarAna gamayAmAsAtikAmati sma / kiMbhUtaH / dinezvarazrIH sUryavattejolakSmIryasya / kiM kRtvA / Agame siddhAnte udyaniyuktiyadinacaryAdizAstre vA praNItaM prokta vidhiM cAturmAsikasAdhusaMbandhivividhakriyAnuSThAnAdikamavalambyAzritya / utprekSyate-bhavaH saMsAra evAnantatvAdadRggocarapAratvAtsalilanidhiH samudrastasya tatra vA ekamadvitIyaM setumiva / padyAyAja iti janaprasiddhAbhidhAnam / / kalekAtha saMsArarUpI samudramAM setu samAna Agokata vidhi mujaba sUrya samAna tejasvI zrI hIravijayasUrie anukrame cAturmAsika divaso pasAra karyA. 15pA yaM prAsta zivAhnasAdhumaghavA saubhAgyadevI punaH putra kovidasIhasIhavimalAntevAsinAmagrimam / sargo'sau navamo'tra devavimalavyAvaNite hIrayu ksaubhAgyAbhidhahIrasUriracite saMpUrNatA prAptavAn // 156 // atra hIrasaubhAgyakAvye asau ayameva yo lipergocarIkRtaH / navAnAM saMkhyApUraNo navamaH sargaH adhikAravizeSaH saMpUrNatAM prAptavAn saMpUrNo babhUva // Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 9-10 zlo 0 156-1 ] hIrasaubhAgyam iti paNDitasIhavimalagaNiziSyapaNDitadeva vimalaviracitAyAM svopajJahIrasaubhAgyamahAkAvyavRttau zAsanadevIprakaTIbhavana-guruprazna-taduttara-svasthAnagamana-candratArAtamastamIvirAmadinakarodayavijayasenasarisRripada-meghajIRSisamAgamana-gandhAranagarAdivarNanA nAma navamaH sargaH / kalekArtha vaNiphakulamAM IndrasamAna ziva nAmanA zreSThi ane saubhAgyadevInA janmajAta suputra devavimalagaNI ke jeo niraMtara sarasvatIdevInI upAsanAmAM tatpara hatA, ane sarvamuniomAM siMha samAna siMhavimalagaNInA prathama ziSyarUpe prasiddha hatA, te devavimalagaNue jemAM jagadguru zrI hIravijayasUrinuM savistara jIvana vRttAMta Ave che evA "hIrasaubhAgya" nAmanA mahAkAvyanI paNa TIkA sahita racanA karI. te A mahAkAvyane, zAsanadevInA pratyakSa thavAthI AraMbhIne gaMdhAranagaranAM varNana paryatane A nava sarga samApta thaye. 156 janavamaH sargaH samAptaH // Wan * dazamaH sargaH * niHzeSadezakakudaM bhuvi bhAti dillI dezo'tha kelinilayo nalinAlayAyAH / nAbhIbhuvA bhujaganirjarasamasAra mAdAya nirmita ivaiSa khaniH sukhAnAm // 1 // atha akabarapAtisAhimilanAdiprArambhaNe bhuvi pRthivyAM gurjarajanapadApekSayA pUrvasyAM dizi dillIdezo mevAtanAmamaNDalo dillImaNDala ityapyabhidhA bhAti zobhate / kiMla Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam sarga 10 zlo01-2 kSaNa: / niHzeSANAM samastAnAM dezAnAM janapadAnAM kakuda pradhAnaH / 'kakudaM tu pradhAne 'se vRSAGke rAjalakSmaNi' ityanekArthatilake : punaH kiMbhUtaH / naline kamale AlayaH sadanaM yasyAstasyAH zriyaH kelaye krIDArtha nilayaH saudham / utprekSyate-nAbhIbhuvA nArAyaNanAbhyambhojajanmanA brahmaNA bhujaganirjarasajhanA galokasvargayoH sAraM samyagdalikapaTalImAdAya gRhItvA sukhAnAM sarvazarmaNAM khanirAkaraH / eSa dezo nirmitaH kRta iva // atha dazama sarga kalekArtha kamalamAM jenuM sthAna che tevI lakSmIdevInuM jANe kIDAmaMdira heya athavA brahmAe svarga ane pAtAla lekanAM sArabhUta zreSTha tu laIne sukhanI khANurUpa evA A dilhI dezanuM nirmANa karyuM hoya te dilhI nAmane deza, gujarAtanI pUrva dizAmAM samasta dezamAM zreSarUpe zebhe che, je 1 che yasminvibhAti bhaginI tapanAGgajasya raGgattaraGgazikharonmathitAravindA / dezazriyaH kimapi nirgalitottarIyA veNI vibhUSaNavatIva parisphurantI // 2 // yasmindillImaNDale tapanasya bhAnAraGgajo nandane dharmarAjastasya bhaginI jAmiryamunA yamabhaginI / 'kAlindI sUryajA yamI' iti haimyAm / kiMbhUtA / raGgantazcalanto ye taraGgAH kallolAsteSAM zikharANyagrANi teSUnmathitAni vikasitAni aravindAni padamAni yasyAm / utprekSyate-dezazriyaH dillImaNDalalakSmyAH kimapi kathamapi kenApi prakAreNa nirgalitaM kvApi nipatitaM uttarIyamuparitanacchAdananivasanaM yasyAM tAzI parisphurantI dRggocarIbhavantI pratyakSalakSyA veNI kabarIba / kiMbhUtA / 'vibhUSaNavatI cUDAmaNyAdimastakAbharaNabharavibhrAjinI // zlekArtha dilhImAM je uchaLatA taraMgonA agrabhAge vikasvara kamalo rahelAM che, tevI sUryaputra yamarAjanI bhaginI "yamunA" vahe che ! te jANe keIpaNa rIte jenuM uttarIya vastra (oDhaNa) sarakI paDyuM che tevI dazalakSmInI AbhUSaNa sahita veNI na hoya !ArA Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 10 zlo0 3-4] saubhAgyam uttAnanakra iva vaktrakajaM kuzAdyAvibhUSayati madhyamahImamuSya / utpattimAkalayato dadato'GgikAmAkSIrArNave tubhujAmiva pAdapasya // 3 // AseduSIbhiravane viduSIbhirikSu cchAyAsu navakuTumbighanastanIbhiH / kIrtirjagajjayiratIzajayorjiteva rAjImatIzituragIyata gItiruccaiH // 4 // ( yugmam ) 71 yasya dillI maNDalasya navAbhistaruNIbhiH kuTumbinAM karSukANAM dhanastanIbhiH pInapayodharAbhiH atha vA ghaTastanIbhiH jambhavatkucau yAsAmityunnatastanIbhiH vanitAbhirgItirgAnamuccaiH sAtizAyimadhuradhvaninAgIyata jage gItA / kiMbhUtAbhiH / ikSUNAM rasAlAnAM chAyAsu nirAtapasthAnepu AseduSIbhirupaviSTAbhiH / itthaM kim / avane ikSukSetrarakSaNe viduSIbhirnipuNAbhiH / utprekSyate--jaganti trINi bhuvanAni / surAsuranarAnityarthaH / jayatItyevaMzIlasya ratIzasya manmathasya jayena parAbhavena kSaudenAmUcherjitA svIkRtA rAjImatIzituH zrI neminAthasya kIrtirevAgIyata / rAjImatIzituH kiM kurvataH / kuza iti padamAdyaM yatra tAdRze Avarte / kuzAvarte deze ityarthaH / utpatti' janma AkalayataH dadhataH prApnuvataH / kasyeva / pAdapasyeva / yathA RtubhujAM devAnAM pAdapaH pArijAtanAmA kalpadrumaH kSIrArNave dugdhapayeodhau utpattimAkalayati / punaH kiMbhUtasya / svartumavadaGginAM prANinAM bhavikAnAM kAmAnabhilASAndadataH yacchataH / atha vA / kSIrArNave kalpavRkSasyeva kuzAvarta janapade janmAkalyataH / kuzAvarte kiM kurvati / vaktrakaja vadanAravinda uttAnamunnata naka nAsikA tasminniva / amuSya dillImaNDalasya madhyamahImantarAlabhRrmI vibhUSayati zobhAM lambhayati / mevAtamaNDalamadhye zrIneminAthajanmasthAna kuzAvartadezeo'stityarthaH // yugmam // leAkAtha IzunAM khetarAnuM rakSaNa karavAmAM catura, vRkSAnI chAyAmAM beThelI ane unnata stanavALI kheDUta yauvanAe madhura svare gIteA gAtI hatI kSIrasamudramAM utpattivALA ane prANIone icchita ApanArA kalpavRkSAnI jema-mukhakamalane jema nAsikA zezabhAve tema dilhI dezanI madhyabhUmi zeAbhAvatA ra kRzAvata' nAmanAM dezamAM janmelA ane Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 hIrasaubhAgyam sarga 10 zlo0 4-6 trijagata vijetA, kAmadevane parAbhava karanArA rAjimatI bhartAra zrI neminAtha bhagavAnanI kIrtine jANe gAtI hatI! te kheDUta-yauvanAo) pA pAkA saMsevito dvirasanairasurAzrayazca khyAto rasAtalatayA narakAnuSaGgI / etadvigAnamapanetumidaMmiSeNa vAso vyadhAyi kimu bhaugigRheNa bhUmau // 5 // bhogigRheNa nAgalokena idamiSeNa asya dillodezasya dambhena kapaTena bhUmau mahImaNDakhe vAsaH sthitiya'dhAyi vihitA / unprekSyate-patadidaiva janairabhidhIyamAnamIza vA vigAnamapavAdamapanetuM nivAritumiva / etatkim / yadasau bhAgigRhA dvirasanairbhujagaiH khalaizca sasevita AzritaH / ca punarasurANAM daityAnAmAzrayaH sthAnam / 'asurA ditidanujAH pAtAlaukaHsurArayaH' iti haimyAm / puna rasAtalamityaniSTavAkyam / dhanapAlo'pyAha'rasAtalaM yAtu yadatra pauruSam' iti / tattvena khyAtaH prathitaH punarnarakasya nAmno'suravizeSasya / saptanarakAnAM durgatInAmanuSaGga milanaM yasya / lokArtha dilhI dezanAM bahAne nAgake pRthvI upara vAsa karyo. (arthAt dihIdeza nAgaloka je suMdara hata) zA mATe ? nAgo vaDe athavA khalapuruSathI Azrita, daityanuM AlayasthAna, "rasAtala evA aniSTa zabdathI prasiddha, "raka nAmane daitya athavA jemAM sAte narake che, tethI lekenI nidrA dUra karavA mATe jANe nAgaloke bhUmi upara AvIne Azraya na karyo hoya ! 5 | taniyodyatanijasya bhayAdavetya yAtaM praNazya bali sama tale'calAyAH / pRSThe vilagna iva taM vijigISureSa svargaH kSitAvupajagAma miSAdamuSya // 6 // tadvijigISustadbaleH sama nAgalokaM vicetumicchuH parAbhavanazIlaH / ata ava pRSThe pazcAdvilagnaH amuSya dillIdezasya miSAyAjAt / utprekSyete-eSa pratyakSaH svargo devalokaH kSitau kSANImaNDale upajagAma samAgataH / kiM kRtvA / tasya balisadmano nirjaye paribhavanavidhAne udyatasya udyama vinirmimANasya utsukasya vA / nijasyAtmano bhayAdarthAtsvargasya bhIteracalAyAH pRthivyAstale adhastAbhAge praNasya yAtaM pratibhraSTa balisa nAgalokamavetya vijJAya / pUrve hi balisadma bhUlokasvakiyorupariSTAdAsIt-iti kavisamayaH / Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 10 zlo0 6-7] hIrasaubhAgyam 73 yadukta naiSadhe-'balisaduma divaM sa tathyavAgupari smAha divo'pi nAradaH' iti / pazcAdadvaitavibhUtijAtAbalavattayA kratubhujAM bhuvanenAbhibhUta bhUtale gatamityarthaH / / __kat: temano parAjaya karavA mATe uddhata thayelA svargalekanA atizaya bhayathI nAsIne pRthvItalamAM jatA nAgalokane jANIne, nAgalokane parAbhava karavA mATe dilhIdezanAM hAne jANe svargaloka pRthvI para AvyuM na hoya ? ( dilhIdeza jANe pratyakSa devaloka sabhI 52 Aveho na DAya teko / ). // 6 // yaH padmanandana ivAsti hiraNyagabhoM ramyApsarA haririvAcyutavatsalakSmoH / ratnAkaro'mbudhirivAririvAtmayone rdurgAnvitaH pavirivAsahajairajeyaH // 7 // yo dezaH padamanandano viraJciriva / 'padamanandanasutAriraMsutA' iti naissdhe| hiraNyaM suvarNa garne madhye yasya / AkarAdau svarNAnAM sadabhAvAta, kanakabhRtkalazAnAM bhUmigarbheSu sthAyitvAhA, suvarNAdIni garbha madhye yasya vyavahAriNAM saudheSu paraHzataparolakSaparaHkoTihiraNyadarzanAdvA / brahmaNastu kevalaM nAmaiva / 'hiraNyagarbho lokezo nAbhipadamAtmabhUrapi' iti haimyAm / asti vidyate / punaryoM haririva indra iva / ramyANi kamalAkarasadbhAvAnmanojJAni ata evAtpradhAnAni sarAMsi taTAkA yatra / haristu ramyA rantuM yogyA kalAkelikalAbhirvilasitumucitAH / ramaNAre ityarthaH / apsaraso rambhA-tilottamA-dhRtAcImenakAprabhRtayaH svarvanitAH yasya / punaryo'cyutavannArAyaNa iva saha lazmyA dhanadhAnyAdivibhavena zIbhayA yA vartate saH / 'samAsAntavidheranityatvAtkapratyayAbhAvaH' kRSNastu zriyA patnyA sahitaH / punaryo'mbudhiH pArAvAraH iva ratnAnAM prazastavastUnAM ratnapuruSANAM neminAthakRSNabalabhadrAdInAM mahApuruSANAmAkara utpattisthAnam / samudro'pi ratnAkaraH / punaryo dezaH AtmayoneH smarasya ariH zaMbhuriva durgaradrikoTTairanvitaH / zivastu durgayA pArvatyA pattyA yuktaH / ardhAGgabhAjitvAt / punaryaH paviriva vajravadasahajaiH zatrubhirajeyo jetumazakyo vairibhiragrAhyaH / vanaM tu durbhedyaM giriSvapyakuNThatvAt, surAsurANAM durjayatvAdvA // iti dillIdezaH // kalekA dilhIdeza hiraNyagarbhA jevo che ! arthAta je dezanI bhUmimAM suvarNathI bharelA kalaza che, athavA suvarNanI khANe che, athavA zreNInAM gRhamAM lAkhe-keDe . hi. sau. 10 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 hIrasaubhAgyam sarga 10 zlo07-9 sInemA rahelA che. athavA (1) jema Idra raMbhA, tilottamA Adi apsarAe yukata che tema A deza manahara saravarethI yukta che. (2) jema viSNu lakSamI sahita che tema A deza paNa dhanadhanyAdi lakSmIvALe che. (3) samudra ratnanI khANa che tema A deza paNa neminAtha, baladeva, kuSNa Adi mahApuruSarUpI ratnonI khANa che (4) Izvara (242) pAta sahita cha tema sAheza 5 tAna SeallthI yudata cha (5) rema vaja devadAna vaDe dUjeya che tema A deza paNa zatruothI amegha-duje che ! zA dillIti tatra nagarI na garIyasIbhiH zrIbhiH kvacidvirahitA rahitA na nItyA / reje girIzagirizrRGgakRtaistapobhiH prAptA parAM zriyamasau triziraH purIva // 8 // tatra tasminmaNDale dillI iti nAmnI nagarI purI asti / kiMbhUtA / garIyasIbhiH atimahatIbhiH zrIbhirlakSmIbhiH kvacitkutrApi sthAne na virahitA na viyuktA / punaH kiNbhtaa| nItyA nyAyena na rahitA na viyuktA / 'rItyA' iti pAThe rItyA maryAdayA uttamakalayAcAreNa vyavahAreNa vA / utprekSyate-girIzasya zabhoH gireH kailAzasya zrI zikhare kRtaiH svasthityA vihitainirazanapAnAdikaSTatapobhiH kRtvA parAM prakRSTAM sarvotkRSTa vA zriyaM lakSmI zobhA vA prAptA asau dillI triziraso vaizravaNasya purI nagarI alakeva / / kAtha dilhI dezamAM "dilhI' nAmanI nagarInuM keIpaNa sthAna sarvotkRSTa lakSamI ane nyAyanItithI rahita na hatuM. arthAt lakSmI ane uttama kulAcArathI nagarI yukta hatI. jANe kailAsa parvatanAM zikhara upara zaMkare tapazcaryA karavAthI sarvotkRSTa lakSmIne pAmelI vaizravAnI nagarI Rat' na DAya ! // 8 // dambholipANinagarIvibhavAbhibhAva prAgalbhyamAkalayatA nijavaibhavena / nirjitya yA baligRhaM padamasya maulau kAlIva kAsarasurAsahajaM sasarja // 9 // yA dillIpurI nijavaibhavena AtmIyAdvaitalakSmyA / 'sphuranmAJjiSThavaibhavaH' iti kAvyakA Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ MINSuinine sarga 10 zlo0 9-10] hIrasaubhAgyam 75 spalatAyAm / baligRhaM nAgalokaM nirjitya parAbhUya asya baligRhasya maulau mastake padaM caraNaM sthAnaM sasarja sRjati sma / kiMbhUtena vaibhavena / dambholirvajra pANau haste yasya sa tasya sahasranetrasya nagaryA amarAvatyA vibhavasya abhibhavanamabhibhAvastatra prAgalbhyaM pratibhApattAM cAturyamukhamamutsAhaM ghA AkalayatA bibhratA padaM cakre / keva / kAlIva / yathA pArvatI kAsaranAmAnaM surANAM devAnAmasahajaM virodhinaM svasyAtmano vibhorbhAvo vaibhavam / atra bhAve'Na / tena vaibhavena sAmathyena mahattvena vA / 'stotraM suvistRtamatirna vibhurvidhAtum' iti kalyANamandirastave / 'vibhuH samarthaH' iti tadvRttiH / bAlagRha pAtAla nirjitya jitvA asya mahiSAsurasya maulau mastake padaM svacaraNa cakAra / tanmUrtestatprakAradarzanAt // iti dillI // zlekArtha - jema pArvatI mahiSAsura" nAmanAM datyane tiraskAra karIne tenA mastaka upara caraNa sthApana karIne rahI che tema A dilhI nagarI pitAnAM vaibhavathI IndrapurI amarAvatIne tiraskAra karIne pragabhatA dhAraNa karatI have pitAnAM vaibhavathI pAtAlakane chatIne tenAM mastaka upara pagamakIne jANe rahI na hoya ! lA tasyAM mahIhimakareNa hamA~unAmnA jajJe puraMdaravijitvaravikrameNa / yasyaujaseva vijitena padaM murAre stattulyatAM spRhayatAMzumatA nyaSevi // 10 // tasyAM dillInagaryA hamA~u iti nAma yasyeti tena hamA~unAmnA mahIhimakaraNa kSoNIrohiNIramaNena jajJe saMjAtam / kiMbhUtena / puraMdarasya vAsavasya vijitvaro vizeSeNa jayanazIlo vikramo bala yasya tena / yasya hamA~upAtisArojasA pratApena vijitenAbhibhUtena satA / punastasya hamAupratApasya tulyatAM sAdRzyaM spRhayatA icchatA aMzumatA sUryeNa / utprekSyate-murArernArAyaNasya padaM caraNa viSNupadaM nyaSevi sevyate sma iva // lokArtha te dilhI nagarImAM IndranA parAkramane paNa jItI le te parAkramI humAMu (humAyu) nAmane rAjA hatA. te humAMunA pratApathI parAbhava pAmele sUrya tenI tulyatA prApta karavA mATe jANe hajupaNa AkAzanI upAsanA karate rahyo che ! 1LA Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 hIrasaubhAgyam zrIkAbilAdhipatibabbara pAtisAhiputraH pulomadamano'khilamudgalAnAm / [ sarga 10 zlo0 11 12 sUrasya sUnumapi nirmitavAnsadaNDaM kAlaM karAlamapi yaH prasaratpratApaiH // 11 yo hamA~upAtisAhiH abhiSeNanena vinaiva prasaradbhirjagadvyApakairdazadikSu vistRtaiH pratApaiH svatejobhireva zUrasya zleSacitrayoH sakArazakArayorabhedAt bhAskarasya sUnuM nandanam / 'pretAtpatirdaNDadharo'rkasUnuH' iti haimyAm / subhaTasyAGgajAtamapi karAla mRtyutvena vividhA - yudhadhArakatvena bhISaNa pareSAM bhayotpAdakaM kAlaM kRtAntaM kAlavarNamapi sadaNDaM vetriNam / 'chaDIdAra' iti prasiddham | rAjadeyAMzayutaM daNDadAyinamityarthaH / nirmitavAnvidhatte sma / kevala svaujasaiva na punarabhiSeNanAdinA sadaNDaM vihitavAnityarthaH / kiMbhUtaH / zriyA senAdivibhavena kalito yaH kAbila iti nAmA mugalAnAM maNDalo dezavizeSastasyAdhipatiH svAmi yo babbarapAtisAhistasya putro nandanaH / punaH kiMbhUtaH / akhilArnA mudralAnAM yavanajAtivizeSANAM mlecchanAM pulomanAmno dAnavavizeSasya damano vyApAdakaH zakraH / mugalendra ityarthaH // iti hamA~upAtisAhiH // lAkAtha " kAbula dezanA adhipati ' khakhkhara nAmanA pAdazAhanA putra humAyu khAdazAha potAnAM pratApathI samasta maleccha jAtirUpa * puloma' nAmanA daityanA nAza karavA mATe jANe IMdra samAna banyA hatA. teNe potAnAM vizvavyApI pratApa vaDe sUrya putra yamarAjane, bhayaMkara hAvA chatAM paNa jANe tene potAnA chaDIdAra banAvyeA hateA. 5115 tasyAGgajo'bhavadakaJcara bhUmibhAsvAnbhUpAlamaulimaNicumbitapAdapadmaH / zaurerivAmbudhizayo bhujapaJjarAnta - vizrAntavArdhivasanAjayarAjahaMsaH // 12 // tasya hamA~usAherakabbara iti nomA bhUmibhAsvAn paratejastiraskAripratApavattvAdadvaitatvAcca kSoNIsahasrarazmirabhavat / 'madhya' dinAvadhividhervasudhAvivasvAn' iti naiSadhe / ka iva / ambudhizaya iva / yathA zaurervasudevasya kRSNaH putro babhUva / kiMlakSaNaH / bhUpAlAnAM mahAnRpANAM molInAM mukuTAnAM maNIbhirmANikyai cumbitamAzliSya samAlIDhaM pAdapadma caraNakamalaM yasya / punaH kiMlakSaNaH / bhujau svabAhU iva paJjaraM pakSirakSaNasthAnaM tasyAntarmadhye vizrAnto vizrAmAya sthito vArdhiH samudro vasanaM vastraM yasyAH etAvatA AcatuHsamuvrAntapRthivyA jayaH svAyattIkaraNaM sa eva rAjahaMso yasya saH // Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 10 zlo 0 12-14 ] hIrasaubhAgyam 77 kalekArtha jema vasudevane kRSNaputra hatuM tema te humAM bAdazAha akabara nAmano tejasvI putra hatA. te pitAnAM pratApathI jANe pRthvIne sUrya na hoya ! jenAM caraNakamale aneka rAjAonAM mugaTa sparzatA hatAM, jenAM bhujArUpI piMjarAmAM samudrarUpIvajha vizrAMti karIne raheluM hatuM, arthAta samudra paryaMtanI pRthvInAM jayarUpI rAjahaMsa samAna tejasvI "akabaranAmane putra hato. humAyune) 12 sAmrAjyamapyadhigato nikhilasya nAka-lokasya lolupatayA punarIhamAnaH / bhoktuM samagramapi madhyamalokameta-yAjAduvAsa maghaveva vasuMdharAyAm // 13 // etahyAjAdakabbarasAhikapaTAt / utprekSyate-vasuMdharAyA vizvaMbharAvalaye maghavA zaka ivovAsa vasati sma / kiMbhUtaH / nikhilasya samastasyApi nAkalokasya svargasya sAmrAjyamAdhipatyam / 'samrAT tu zAsti yo nRpAn' ddati haimyAm / ataH sarveSAmapi vimAnAdhipatinAkinAyakAnAmaizvaryamadhigataH prApto'pi / 'adhigataM vidhivadyadapAlayat' iti raghuvaMze / 'adhigataM prAptam' iti tavRttiH / punarlolupatayA adhikAdhikasaMpadaizvaryaspRhayAlutayA samagraM samastamapi madhyamalokaM pAtAladevalokayoradha upari ca vartamAnayormadhye'ntarAle vatinaM lokaM bhavanaM madhyamalokaM sakalasamudramekhalAmaNDalaM bhoktuM svabhogaviSayaM vidhAtamIhamAno vAJchanniveti gbhitotprekssaa||' kalekArtha akabara bAdazAhanA bahAne pRthvI upara Indra AvIne rahyo hato. samasta devakanAM sAmrAjyanuM Adhipatya prApta thavA chatAM paNa adhikAdhika saMpattinI lolupatAthI have samagra madhyalokane bhegavavAnI IcchAthI jANe AvIne rahyo na hoya ! 13 athAsya digvijayavidhitsayA prasthAne vairiNAmutpAtAvirbhAvaH yAtrAmu yasya caturaGgacamUpracAra-prodbhUtadhRlipaTalaiH paritaH prasasre / prasthAnamasya dazadigvijayAya jAne yAtairitaH kathayituM haritAM mahendrAn // 14 // yasyAkabbarapAtisAheryAtrAsu parajanapadajighRkSayA prasthAneSu catvAri catuHsaMkhyAkAnyakAni sAdhakAni gajavAjirathapadAtilakSaNAH prakArAH skandhA yasyAstAdRzyAzcamvAH Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 hIrasaubhAgyam sarga 10 zlo0 14-15 senAyAH pracAreNa prakarSeNa calanena prodbhUtAnAM prabalatayotthitAnAM dhUlInAM bhUmirajasA paTala rAzibhiH paritaH sarvadikSu prasasra prasRttam / tatrAhamevaM jAne vedmi / utprekSyate vAdazAnAM dazasaMkhyAkAnAm pUrvAgnidakSiNAnairRtapazcimAvAyUttarezAnAdhobhuvanopralokAnAM dizAM kakubhAM vijayAya svAyattIkaraNArthamasya pAtisAheH prasthAnaM digjaitrayAtroM haritAM dazAnAmAzAnAM mahendrAnpuraMdarAna / 'patiH pratIcyA iti diGmahendrAH' iti naiSadhe / indrAgniyamarAkSasavaruNapavanakuberezAnanAgendrabrahmAbhidhAndikpAlAna prati kathayituM nivedayitamito bhUmaNDalAdyAtairuDDIya yAtaiH gatairiva / / avataraNa have digavijaya karavAnI IcchAvALA akabaranA prayANa samaye zatruone je utpAta thayA te batAvatAM kahe che. kalekArtha akabaranI digavijaya yAtrAnA prayANa samaye gaja-ratha-azva ane pAyadalarUpI caturaMgI senAnAM cAlavAthI uDelI dhULathI sarvadizAe vyApta banI gaI. bAdazAhanA digavijaya prANane vRttAMta dizAonAM adhipati (Indra, agni, yama, rAkSasa, varUNa, pavana, kubera, IzAna, nAgeMdra ane brahmA)ne kahevA mATe jANe bhUmi parathI ukhaDIne te dhULa gaI na hoya tema huM jANuM chuM. 14 yatprasthitau rathahayadvipapattivIGkhA-protkhAtapAMsupihitAkhiladiGamukheSu / Akrandi cakramithunairatha pAMsulAbhiH prAhAdi pllvitmntruluuklokaiH||15|| yasyAkabbarapAtisAheH prasthitau digjaitrayAtrAyAM prayANAvasare rathAH syandanA hayA vAjinaH dvipA hastinaH pattayaH padAtayaH pAdacAriNasteSAM vIDAbhizcakramaNaiH bAhulyAtsarvadiksaMcaraNaiH kRtvA protkhAtarutthApitaH pAMsubhidhUlopaTalIbhiH pihitAnyAvRtAni AcchAditAni / janadRzAmagocarIkRtAnItyarthaH / akhilAni samagrANi dizAM haritAM mukhAni vi. bhAgAsteSu satsu sajalajaladapaTalasaMcalitarajanIjanitAndhakArapracArabhrAntezcakrANAM cakravAkAnAM mithunairdvandvairAkrandi parasparaviyogAzaGkayA duHkhAdAkrando'kriyata / muktakaNThaM rurude ityarthaH / atha punaH pAMsulAbhirvyabhicAriNIbhistaruNIbhiH prAhAdi pramumude / ghanAndhakArasamaye hi tAsAM svecchAviharaNotsAhaspRhA pUrNA syAt / punarulUkalokai kaprakarairantazcittamadhye pallavitamucchavasitam / nizi teSAM svairasaMcAratvAt / 'AlokatAlIkamulUkalokaH' iti naiSadhe // Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 10 zlo 0 15-16] hIrasaubhAgyam 79 D zlokArtha digavijya yAtrAnAM prayANa samaye ratha-gaja-azva ane-pAyadaLa-A caturaMgI senAnAM cAlavAthI ukelI rajavaDe samasta dizAonA vibhAge AcchAdita thavAthI, aMdhakAranAM kAraNe viyeganI zaMkAthI cakravAka yugale muktakaMThe rUdana karyuM! vyabhicAriNI strIo harSita banI ! ane ghUvaDo cittamAM AnaMdita thayA. 1pa balavati bhUmaNDalAkhaNDe digvijayAya pratiSThamAne sati bhAviparAbhavAH pratIpapRthvIpAlAH bhUkamparajovRSTidigdAharavimaNDalacchidrAdikAnutpAtAnpazyantIti ata evAdau ta eva procyante dhatte sma kampamabhiSeNayati kSitIndre yasminpratIpapRthivIpuruhUtapRthvI / yasmAdataH paramasau bhavitA pati, prItehRdantariti nirmitatANDaveva // 16 // yasminnakambaranAni kSitIndre vasudhAvalayavAsave abhiSeNayati ripupArthivAnprati patA. kinIbhirabhigacchati sati pratIpAH pratibhaTA ye pRthivIpuruhUtAH vasumatIviDaujasaH teSAM pRthvI vasuMdharA kampaM vepathu caJcalatAM dhatte sma dadhau / bhUH kampate smetyarthaH / utprekSyateiti hetoha dantaH svamAnasamadhye prIteH pramodAdiva / samyanijacetobhipretabhartari snehAbA nirmitaM kRtaM tANDavaM nRtyaM yayA tAdRzIva / iti kim / yasmAtkAraNAdataH paramadyatanavAsarAdArabhya asau sakalarAjacakracUDAmaNIradvaitanItimatAmagraNIrakabbarakSoNInabhomaNIrmama bhartA bhAvI bhaviSyati // avataraNa balavAna pRthvI pati sUrya (akabara bAdazAhanuM) nuM digavijaya mATenuM prayANa thatAM zatrurAjAe vaDe dharatIkaMpa, rajovRSTi digadAha, sacchidra sUryamaMDaLa Adi bhAviparabhava sUcaka utpAte jovAmAM AvyA, tenuM varNana karatAM prAraMbhamAM kahe che - kAtha pRthvIpati (akabara) nuM zatrurAjAo tarapha prayANa thatAM zatrurAjAonI pRthvI 45 / -ral aroll! ( // mATe ?) 'mAthI bhAbhI sasayayUmaya sevA // bAdazAha mAro bhAvi-pati thaze ? hadayamAM A AnaMda thavAthI jANe pRthvI nRtya 42 // 24ii nAya. ! // 16 // Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam sarga 10 zlo 0 17-18 saMprasthite vasumatIvijayAya yasmi-nbhUpaivirodhibhiradRzyata dikSu dAhaH / jAne nijavyasanavIkSaNabhUtanUtA(tnA)-sAtasvadigyuvatiniHzvasitAgnikIlaH // 17 // yasminnakabbaranRpatau vasumatyA vasuMdharAyA vijayAya svAyattIkaraNArtha saMprasthite samyagvijayavidhAyimuhUrta dine caturaGgacamUcakreNa sama nirmitaprasthAne sati / pracalite satItyarthaH / virodho vidyate yeSAM te virodhinastairvipa: paiH kSoNIpAlaidikSu sarvAzAsu dAho jvalajvAlAdi jvAlAmAlAkulatvamadRzyata dRSTaH / sarvA api harito jvalantyo dRSTA ityarthaH / tatrAhameva jAne vidAMkaromi utprekSe vA nijAnAmAtmIyAnAmarthAdakabaraparipanthipa,didikpatinRpatInAM vyasanAnAM bhAvimaraNAvadhivipattInAM vIkSaNena dIrghadarzitayA avalokanena mAnena kRtvA bhUtamatpannaM yannUtnaM navInamasAtaM duHkhaM yAsAM tAsAM sveSAM tattahikpatinapANAM dizAmeva yuvatInAM priyANAM niHzvasitAgneniHzvAsAnilasya kIlo jvAleva / kIlazabdo'kArAnto'pyasti / 'trinetranetrAnalakIlanIlam' iti naiSadhe / tathA 'vallarazapharamayarakI. lahAlAH' iti liGgAnuzAsane puMstrIliGge kIlaH kiilaa|| blekArtha divijayanA prayANa samaye zatrurAjAoe dizAomAM javAlAo joI. akabara bAdazAhanA pUrva Adi dizAonA adhipati zatrurAjAonI bhAvi vipattine jevAthI utpanna thayelA duHkhavaDe pitAnI digAMganAonAM niHzvAsarUpI agninI javAlAe jANe na hoya tema huM mAnuM chuM ! 1chA bhUpe'bhiSeNayati yatra rajobhivRSTayA dRSTA dizaH paranRpairmalinAH samagrAH / svasvAmisaMkaTasamIkSaNamUrchanorvI -niSpAtadhUsaritagAtralatA ivaitAH // 18 // yatra yasminbhUpe akabbaranRpe abhiSeNayati sati senAbhiH sama pratinRpatInabhigacchatI sati paranRpaH pratibhaTabhUpAlakalApa rajobhivRSTayA atibahulAnAM dhUlInAmabhi samantAdvarSaNena kRtvA malinAH kazmalAH malImasAH samagrAH samastA api diza AzA dRSTA / utprekSyateetA dizaH svAsAmAtmIyAnAM svAminAM bhartRNAM saMkaTAnAM vyasanAnAM samIkSaNena samyanizcitatvenAvalokanena kRtvA mUrchanaiduHkhodabhUtAtucchamUrchAbhiruyA bhUmau niSpAto niSpatanaM luNThanaM vA tena dhUsaritA ISatpANDuritA dhUlIlAlatA vA rajomayA vA jAtA gAtralatAH zarIrayaSTayo yAsAM tAdRzya iva // Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 10 zlo0 18-19] hIrasaubhAgyam lokAI pRthvI vijaya mATenA prayANa samaye ravRSTi thavAthI zatrurAjAoe samasta dizAe malina-zyAma joI, te jANe potAnAM svAmInA bhAvi saMkaTane jevAthI, duHkhavaDe mUrzita thaIne bhUmipara ALoTavAthI dhULavALA zarIravALI banI gaI na hoya ! 18 yanmedinIkumudinIramaNaprayANe chidraM nyabhAli paripanthibhirabhrapAnthe / madvaMzajakSitirathodayinI hRdanta duHkhaprakarSata iti sphuTitorasIva // 19 // kumudinInAM kairaviNInAM ramaNo varayitA kumudinIramaNa / medinyA dharaNyAH kumudinIramaNaH sa cAsau kumudinIramaNazca / 'idaM tamurvItalazItaladyuti' iti naiSadhe / tasya prayANe svaripari prasthAne paripanthibhiH pratyarthibhirarthAt pRthivInAtharabhrapAnthe gaganapathike bhAskare / 'hariH zucInau gaganAdadhvajAdhvagau' iti haimyAm / sUryamaNDale ityarthaH / chidraM vivaraM nyabhAli dadRze dRSTam / utprekSyate-athAkabbarasAherAgamanAnantaraM mavaMze madIyAnvavAye jAyante sma utpadyante smeti madvaMzajAH sUryavaMzIyAsteSAmetAvatA sUryavaMzotpannAnAM bhUpAlAnAM rAjanyavIrANAM ca kSitiH kSayo vinAza udeSyati bhaviSyatItyevaMzIlA udayinI bhAvinI iti hetoha dantazcittamadhye duHkhasya prakarSato'tizayataH sphuTitaM vidhAbhUtaM sacchidraM vA jAtamuro hRdayaM yasya tAdRza iva / 'panthA bhAsvati dRzyate bilamayaH pratyarthibhiH pArthivaiH' iti naiSadhe / mriyamANA raNe sUrye chidraM pazyantItyariSTavedinaH / yadvA / dvAvetau puruSau loke sUryamaNDalabhedinaH / parivrADyogayuktazca raNo cAbhimukho htH||' ityuktatvAt / 'sa sUrya chidraM nirIkSate' iti tu tavRttiH / tato bhAnau randhranibhAlanamiti // iti pratI. panRpatInAmariSTAvirbhAvanA // kArtha pRthvIrUpI kumudinInAM patinA (akabara bAdazAhanA) prayANa samaye zatrurAjAoe AkAzamAM sUryamaMDalane sachidra joyuM, te jANe "A bAdazAhanA AgamanathI mArA vaMzana-sUryavaMzane bhAvi uzkeda thaze ! AvA dukhanAM prakarSathI jANe hadaya phATI gayuM na hoya ! arthAt sacchidra banI gayuM na hoya ! 1lA hi. sau. 11 Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 hIrasaubhAgyam sarga 10 zlo0 20-21 yasya prasRtvarayazaHzarabhUsavitrI svaHkUlinIva karavAlalatA babhUva / yasyAM nimajjya ripurAjaparamparAbhi ryenAnvabhAvi ditijadviSatAM vibhuutiH||20|| yasyAkabbarasAheH karavAlalatA khanayaSTiH svaHkUlinI mandAkinIva babhUva jAtA / kiMbhUtA / prasRtvaraM vizvavistaraNazIlaM yadyazaH kIrtiH tadeva zarabhUH svAmikArtikastasya savitrI jananI yena kAraNena / yasyAM karavAlalatAsvaHkUlinyAM nimajjya brUDitvA snAtvA tadabhimukhamAgatya prahRtya ca paJcatvamAsAdya ripavaH zatravo janA eva rAjAnasteSAM paramparAbhiH zreNIbhiH ditijAnAM diterasuramAturjAyante smeti ditijAsteSAM dviSatAM vairiNAM devAnAM vibhUtiH surazrIranvabhAvi anubhUyate sma / gaGgAyAM raNe ca tyaktaprANA devabhUyaM bhajantIti paramatam / 'mRte cApi surAGganAH ityukteH / / kalekArtha akabara bAdazAhanI talavAra, vizvavyApI prasArane svabhAvavALI kItirUpa kArtikajananI AkAzagaMgA jevI banI, ke je AkAzagaMgAnA pravAhamAM zatrurAjAonI hAramALAo devonA vaibhavane anubhava karanArI banI ! mArA yasminraNAGgaNagate prahatAhitAzvAH zauryodayAdivi muhurmuhurutpatanti / bhUmau nijAbhibhavataH savituH sagotrAM stAvA'nivAzrayitumutsukatAM vhntH||21|| yasminnakabbarabhUpatau raNAGgaNaM saMgrAmamadhyaM gate prApte sati prahatAH zastraprahArAdinA vyApAditA ye ahitAnAM pratipakSiNAmazvasturaGgamAste zauryodayAt zUratAyAH prAdurbhAvAnmuharmuhu. vAraM vAraM divi gagane utpatanti ucchalanti uccaiH phAlAM dadate / utprekSyatebhUmau pRthvIpIThe nijasyAtmano'bhibhavataH parAbhavanodayAt savituH sUryasya piturvA sagotrAnasvajanAmbandhUna tAAnazvAna AzrayituM zaraNIkartumutsukatAmutkaNThAM vahanto dhArayanta iti / vipattau svajanAH zrIyante iti sthitiH zrutirvA // kArtha akabara sAthenA saMgrAmamAM zastronA prahArothI haNAyelA zatruonA azvo zauryatAne Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 10 zlo 0 21-23 ] hIrasaubhAgyam 83 prAdurbhAva thavAthI AkAzamAM vAraMvAra uchaLatA hatA athavA phALa bharatA hatA, te jANe pRthvI upara potAne parAbhava thavAthI, pitAnAM svajana-baMdhu evA sUryanA azvone Azraya karavA mATe utkaMThita thayA na hoya ! tArA etatkRpANanihatAhitakumbhikumbha niSpAtimauktikatatiH samare vireje / dRSTvA hatAnsvapatibhUmipatI stadIya lakSmIkSaNaprapatadazrukaNAvalIva // 22 // ete akabbarasAhinA kRpANena nijacandrahAsayaSTinA kRtvA nihatA vyApAditA vidAritA ye ahitAnAM svapratipakSANAM kumbhinAM bhadrajAtijAtAnAM kumbhAH ziraHpiNDAstebhyo niSpatati nirgalati niHsaratItyevaMzIlA niSpAtinI mauktikAnAM muktAphalAnAM tatirmAlikA samare saMgrAmAGgaNe vireje rAjate sma nirbabhau / utprekSyate-svasyAtmanaH patInnAyakAn bhUmipatIndharaNIramaNAn hatAnAdakabbareNa svavirodhitayA yamAtithIkRtAndRSTyA vyAlokya tadIyalakSmINAM pratyarthipArthivasaMbandhinInAM zrINAm / rAjyalakSmINAmityarthaH / IkSaNebhyo vilocanebhyaH prapatantI prakarSaNAviraladhArAdharAmbudhArAyamANadhAraM niHsarantI azrukaNAnAM bASpabindUnAmAvalIva dhoraNiriva // , kalekAtha samarAMgaNamAM bAdazAhanAM caMdrahAsa khagathI vidAraNa karAyelA zatrurAjAonA hAthIonA kuMbhasthalamAMthI nIkaLI paDelA maukitake zebhe che, te jANe pitAnA pati rAjAone yamazaraNa thayelA (maraNa pAmelAM) joIne zatrurAjAonI rAjyalakamInI AMkhamAMthI vahI rahelI azrudhArAnAM jalabiMduonI paMkti na hoya ! pararA romAkurAH samiti yasya samucchvasantI sNvaassNgtgunnprgunniibhvntH| etadvaduddhatavirodhidharAdhavAnAM hRllekhatAmiva nizumbhakRte vhntH||23|| yasya hamA~unandananRpasya samiti saMgrAmAGgaNe romNAM tanUruhAm / lonAmityarthaH / 'romalomatanUruhaH' iti haimyAm / aGkurAH prarohAH samucchavasanti uccaiH saMjAyante ullasanti / utprekSyate-etadvadakabbarasAhiriva uddhatA utkaTA madonmattA ye virodhidharAdhavAH pratyarthipArthivAsteSAM nizumbhakRte dakSiNAramaNamadirAGgaNaprANIkaraNArtha hallekhatAmutkaNTho Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 hIrasaubhAgyam sarga 10 zlo 0 23-24 drekabhAvaM vahanto bibhrANA iva / ata eva kiMlakSaNAH / saMvAsenAkabbarasAhidehe samyagvasanena sahasthAnena vA kRtvA saMgatA militAH samAgatA vA ye guNAH zauryotsAhasattvAdayaste praguNIbhavantaH pragalbhA jAyamAnAH / 'yAdRzaiH sahavAsaH saMgatistAdRzA evAyAnti guNAH' iti lokaprasiddhiH / yaduktaM ca-'jo jAriseNa saMgaM so vi hu tAriso hoi / kusumehiM saha vasaMtA tilAvi taggaM dhiyA huMti // " iti sUtroktiH // lokArtha akabaranAM zarIranAM sahavAsathI AvelA zauryatA, sAtvikatA, sAhasiktA Adi guNe, jANe pragaTa thayA hoya, athavA bAdazAhanAM udhata zatruone yamasadana pahoMcADavA mATe jANe utkaMThatA dhAraNa karAI hoya tema akabara bAdazAhanI remarAjI. ullasita thaI. pArakA etadinezazazibhUdinayAminibhyAM __ sRSTiM vidhAtumakhilAM vibhunA na vaizvIm / tAdRgdinendudayitAkRtaye kimeta tejoyazoravividhU vidhinA praNItau // 24 // vidhinA vizvasRjA vidhAtrA tAdRzyoratimahatyorvigalitAvadhisamayAbhyudayabhAjodinendudayitayodivasanizayoH kRtaye nirmANAya / utprekSyate-etasyAkabbarasAhestejaH pratApaH / 'nijasya tejaH zikhinaH paraHzatAH' iti naiSadhe / tathA 'etasyottaramadya naH samajani tvattejasA laGghane' ityapi naiSadhe / 'tvattejasAM bhavatpratApAnAm' iti tavRttiH tathA yazaH pralokastAveva ravividhU sUryAcandramasau praNItAviva nirmApitAviva / kiMbhUtena vidhinA / etAbhyAM pratyakSalakSyaM vidyamAnAbhyAM dinarajanyorgamAgamaM kurvANAbhyAM dinasya vAsarasya IzaH patiH / yata:-'paraviSayAkramaNakalAkalAdharasyaiva viSayamAyAti / rajanipatirbhajati dinaM divasapatirbhajati no rajanIm // iti subhASitokteH / dinanAyako bhAskaraH zazI magAistAbhyAM sakAzAdabhUrutpattiryayostAdRzyau dinayAminyau vAsaravibhAvoM tAbhyAM kratvA akhilAM samastAmapi samagrAmapi vaizvI jagatsaMbandhiI sRSTiM sarga nirmANaM kartu racayituM na vibhunA tayordvayoH pratyekaM caturyAmatvenAlpatvAnna samarthena // zlekArtha sUrya ane caMdrathI jemanI utpatti che tevA divasa ane rAtrithI samasta jagatanI sRSTi racanA mATe brahmA samartha banyA nahi, arthAt pratyekanAM cAra prahara hovAthI te Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 10 zlo0 24-25] hIrasaubhAgyam 15 maryAdita ja hatA, tethI evA prakAranAM saMpUrNa rAtridivasa karavA mATe brahmAe A akabara bAdazAhanAM pratApa ane yazarUpI navIna sUrya-caMdra jANe banAvyA na hoya! 24 yadvairirAjakayazoguNarAzirAtrI prANezatArakagaNena kadAcanApi / dvIpAntaraM paricaratyapi yatpratApa pradyotane na samavApyudayAvakAzaH // 25 // yasyAkabbarapAtisAheH pratApa eva pradyotanaH sahasrakiraNaH tasmina dvIpAntaramaparaM dvIpaM. dvIpAnAmaSTAdazatvAt / 'navadvayadvIpapRthagjayazriyAm' iti naiSadhe / teSvanyatamaM kaMcidvIpaM paricarati bhajati sati paradvIpe gatavati api sati yadvairirAjakasyAkabbararipubhUpatiprakarasva / rAjJAM samUho rAjakam / 'syAdrAjaputrakaM rAjanyakaM rAjakamAjakam' iti haimyAm / . yazaH zlokastadhuktA guNAnAM rAzayaH samUhAsta eva rAtrIprANezazcandramAstathA tArakAjyotIM. Si teSAM gaNena maNDalena kadAcanApi kasminnapi prastAve udayasyogamanasya prakaTIbhAvasyAvakAzaH samayo velA neti naiSadhe samavApi saMprAptaH / jagatsvAbhAvyAtsUrya dvIpAntaraM gate astimite candra grahanakSatratArakA udayAvakAzaM labhante, paramakabbarapratApasahasrarazme yaM prakAraH / yataH aSTAdazasvapi dvIpeSu sarvatraiva sadabhAvaH, paramatra nAstItyevaM na tasmin sahasrAMzI sati candrAdijyotiSAmudayAvakAzaH kutaH syAditi // zlekArtha akabara bAdazAhane pratAparUpI sUrya anya dvIpamAM javA chatAM paNa zatrurAjAonAM samUhanAM yazarUpa ane guNarAzirUpa caMdra, nakSatra, graha Adi jatiSacakrane udayane avakAza kayAre paNa maLe nahi ! arthAt jagata svabhAvathI sUrya jayAre bIjA dviIpamAM jAya arthAt asta thAya tyAre caMdra, graha, nakSatra tArAone AkAzamAM udaya thAya che, paraMtu akabara bAdazAhanAM pratAparUpI sUryanuM aDhAreDhIpamAM astitva hovAthI. zatrurAjAenA yazarUpI caMdra, graha nakSatra ane tArAone udayano avakAza kayAMthI prApta thAya ! parapA. azrAntadaNDanihatAhavavAdanIya vAdyasvaraiH prasRmaraiH samare dharendoH / Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 saubhAgyam astambha vairinRpadoryugadaNDadarpaH sandarpa iva gAruDasya mantraiH // 26 // [ sarga 10 zlo0 26-27 dharendorvasumatIvAsateyIpateH prasRmaraiH sakaladikcakravistaraNazIlairazrAntamanavaratavAdyavA dakamAna vairdaNDairvAdyavAdanayaSTibhirnihatAni tADitAni tathA Ahave taMgrAmAGgaNeSu vAdanIyAni vAdayitumucitAni yAni vAdyAni raNatUrANi anyavAditrANi vA teSAM svarairnirghoSaiH kartRbhivairiNo'kabbarasAherasahajA eva nRpAH pArthivAsteSAM doryugadaNDAnAM bhujayAmalakuTAnAM jAnvAyatatvena daNDAkAratvAddaNDAsteSAm atha vA bAhuindrAnAM sainyAnAM ca cakragaruDAdivyUhAnAM vA azvAnAM pratinRpatiyAnaratnaturaGgamANAM vA upalakSaNAdazvavArANAM gajarathAroriNAM ca / 'daNDaH sainye dame yame // mAnavyUhe grahe bhedeSvazva'rkAnucare mathi / prakANDe kuThe koNe caturthopAyavargayoH // ' ityanekArthaH / darpo'bhimAno'stambhi stambhyate sma nirAkRtaH / jaDIkRtAH sarve 'pItyarthaH / kairiva / mantrairiva gAruDaM sthAvarajaGgamaviSanivAraNapravazasantratantrAdizAstramarthyate vetti veti gAruDikaH tasya mantrairjAGgulIpramukhaiH sarpendrasya nAgarAjasya darpo garyo viSabegAhaMkAraH stambhyate // lAkA satata daMDathI vagADavAmAM AvatA raNasaMgrAmanAM vAjIMtrAnAM prasaratA dhvanithI, raNasaMgrAmamAM akabaranA zatrurAjAenAM bhujAbaLanuM abhimAna staMbhita thaI gayuM. jema gAruDInA maMtrAthI nAgarAjanA ahaMkAra osarI jAya tema zatrurAjAonA ahaMkAra AsarI gayA ! // 26 // yatkIrtividviSadakIrtihatapratIpAsRkpaDitajahnutaraNidruhiNAGgajAbhiH / janyAvanIyadavanIzazina striveNI saGgaH kimAbirabhavattridivAbhikAnAm // 27 // yasyAsAvakabbarAbhidhAnasyAvanIzazino vasudhAsudhAMzorjanyAvanI saMgrAmamedinI / utprekSyate-- tridivAbhikAnAM suralokAbhilASukANAm / 'kAmukaH kamitA kamro'nukAmanyitAbhikaH' iti haimyAm / vIrANAM tisRNAM veNInAM taraGgiNIpravAhAnAM saGgo milanaM gaGgAyamunAsarasvatIsaGga iva Avirabhavat prakaTIbabhUva / vanikAbhiH kRtvA yasya sAheH kIrtiH prasarazastathA vidviSAmakabbara pAtisAhipuro raNe bhagnAnAM pratyarthipArthivAnAmakIrtirapayazaH / tathA ca hatA akabbaranarendreNaiva raNAGgaNe vyApAditA ye pratIpAH paripanthipRthivInAthAste. Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 10 zlo 0 27-28] hIrasaubhAgyam pAmasRjAM rudhirANAM paGktayaH zreNayastA eva jaGgorviSNostathA taraNemartiNDasya / tathA ca. druhiNasya brahmaNaH aGgajA nandinyaH / janunandanA gaGgA taraNitanayA yamunA hiNIbahA sarasvatI / sarasvatI salitparasamaye zoNasalilA procyate / tato'mRgAnayanam / tAbhiH etA ekatramilitAstriveNIsaGgo'jani // lokArtha akabara bAdazAhanI raNabhUmi svarganAM abhilASI vIrapuruSa mATe jANe triveNI saMgamarUpa banI gaI na hoya ! te A pramANe mahilAo vaDe gavAtI akabara bAdazAhanI kIrtirUpI jahunuputrI gaMgA, bAdazAhanI sAme raNasaMgrAmamAMthI bhAgI gayelA zatrarAjAonI apakIrtirUpI sUryaputrI yamunA, ane bAdazAhe raNasaMgrAmamAM yamarAma, karelA zatrurAjAonAM rUdhirarUpI brahmaputrI sarasvatI, Ama raNasaMgrAmamAM gaMgA, yamunA ane sarasvatIne triveNI saMgama jANe pragaTa thayA na hoya ! pAraNA yatsaMprahArahatahAstikamastakAnta niSpAtizuktijatatiyudhi pausphurIti / dantAvalI prayaTitA zamanena janyA pAne virodhirudhirAsavapAyineva // 28 // yena sAhinA saMprahAre samare samyakparavillavakAri prahAreNa vA hatAni nirdalitAni hAstikAni mataGgajavrajAH / hastinAM samUho hAstikam / 'hAstikaM tu hastinAM syAt' iti haimyAm / samUhArthe'Na / teSAM mastakAni kumbhasthalAni teSAmantamadhyAdabhadrajAtijanitatvena ziraHpiNDAntarAlAnniSpAtinAM niHzeSeNa nirantaraM vA patanazIlAnAM zuktijAnAmAmalakatramANamuktAphalAnAM tatirdhAraNI samare saMgrAme vireje vizeSeNa bhAti sma / utprekSyatejanyApAne raNAGgaNarUpavAruNIpAnagoSThIsthAne / 'ApAna pAnagoSThI syAt' iti haimyAm / virodhinAmakabbarapratibhaTabhaTAnAM rudhirANi praharaNamahAprahArapravahadapramANazoNitAnyevAsavo madirAH pibatItyeva zIlena zamanena yamena prakaTitA janadUragIcarIkRtA dantAvalI dazanazreNiriva // lokArtha samarAMgaNamAM zastronAM prahArathI marelA hAthIonA kuMbhasthalamAMthI nIkaLatA motIonI zreNI zele che ! te jANe samarAMgaNarUpI dArUnA pIThAmAM marelA zatrurAjAnAM rUpiyA Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam [sarga 10 zlo0 28-30 madirAnuM pAna karavA mATe AvelA yamarAjAnI dAMtanI paMkti pragaTa thaI na hoya ! 28 etadbhujAraNisamutthamaho hutAza jvAlAjvaladbahalabAhujavaMzarAzeH / udgatvaraiH asamarairiva dhUmavArai rAvibabhUva zitimA diviSatpadavyAm // 29 // etasyAkabbarasAhe jo dordaNDaH sa evAraNiragnikApThaM tasmAt samyak mitrANAM zAradInasudhAkaratayA amittrANAM parivartapradhaNDakiraNatayA utthAnaM yasya tAdRzaM yanmahaH prabalapratApaH sa eva hutAzo jvalajjvAlastasya jvAlAbhiragraMkaSazikhAbhicalanto dahyamAnA bhasmIbhavanto vA ye bahalA bhUyiSThA atizayena bahavaH / 'bahoriSTheyiH bahozca bhUvAdezaH' / bAhujA rAjanyAH / 'rAjanyo bAhusaMbhavaH' iti haimyAm / sAhivipakSapakSalakSAsteSAM vaMzA anvayAsta eva vaMzA veNavo vA teSAM rAziH samUhaH tasmAdudgatvarairut Urva gamanazIlaiH uccaniryAyibhirutthitA tathA prasRmarairjagadyApanazIla mavArairvAyuvAhavrajaiH / 'syAdvAyuvAho'gnivAho dahanaketanaH' iti haimyAm / utprekSyate-diviSatpadavyAM devamArge gaganAGgaNe zitimA zyAmatA AvirbabhUva prakaTIbhUtA / prAyo vaMzeSu dahyamAneSu prabalA dhUmAH prAdurbhavanti bahubhizca dahanaketana hAdhuparitanabhAge ca mecakimA bhavediti pratyakSameva dRzyate // zlekArtha bAdazAhanAM bhUmadaMDarUpa araNi kASTramAMthI utpanna thayelA pratAparUpa agninI bhISaNa javAlAethI bhasmIbhUta banelA aneka zatrurAjAonA vaMzamAMthI pragaTa thayelA ane tarapha prasaratA dhUmADAthI jANe AkAzamAM paNa zyAmatA AvI gaI! para yasyAzugaH prasaradAzugavaniSaGgA kAMgameSu laghuhastatayA kadAcit / nAlakSyatAkSibhirapi pratipakSala: rahe laganpunarabudhyata yuddhamUni // 30 // __ yasya sAherAzugo bANaH / jAtAvekavacanam / yuddhamUrdhni saMgrAmamastake pratipakSalakSaH paripanthikapRthivIvAsaSazatasahanaH laghuhastatayA zIghravedhitvena niSaGgAttuNIrAta AkarSA Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 10 zlo0 30-31] hIrasaubhAgyam 89 AkarSaNAni tathA AgamA AgamanAni teSu kadAcidapi kasminnapi samaye prastAve akSibhirAtmIyavilocanairapi nAlakSyata na dRzyate sma / ka iva / prakarSaNa saran calana gacchannAzugavat vAyuriva / yathA pavamAna Agacchanna lakSyate paraM punaraGge kAye lagan prahRtya madhye pravizan so'budhyata jJAyate sma // zlokAtha jema (AMkhethI) pavana Avate-te dekhAtuM nathI paraMtu zarIrane sparza thavAthI ja jaNAya che tema saMgrAmabhUmi para laghulAghavI kalAthI bAdazAhanAM bhAthAmAMthI nIkaLatA bANe lAkha zatrurAjAonI AMkhethI dekhAtAM na hatAM paraMtu zarIra upara lAgatAM hatAM tyAre ja jaNAtAM hatAM. 30 yaM svarNakAyamarinAganipAtaniSNaM dRSTayA nipIya harivAhanabaddhalIlam / citraM kimatra yadarAtimahIndrabAhu kumbhInasaiH samaramUrdhni jaDIbabhUve // 31 // svarNa jAmbUnadaM tatsadRzo gauravarNatvAtkAyastanUlatA yasya tam, tathA ariSu paripanthiSu nAgAH pradhAnAH / 'siMhazArdUlanAgAdyAH / syuruttarapade prakhyAH prazastArthaprakAzakAH // iti haimyAm / mahipAlAsteSAM nipAte yamadhAmAjirAtithIkaraNe niSNaM nipuNam, tathA harirazva eva upalakSaNAdgajo'pi vAhanaM yAnaM tatra baddhA racitA lIlA krIDA vAhyAlIkAcA parasparasaMprahArAdikA yena tAdRzaM yaM pAtisAhimakabgharaM dRSTyA vilocanena nipIyAMpIya / bhayavihvalataralakAtaradRzA dRSTvetyarthaH / yadarAtayaH yasya vipakSakakSAmaGgIkurvANA eva mahIndrA mahAmedinImaghavAnasteSAM bAhavo dordaNDA eva kumbhInasA bhujaMgamAstai DI. babhUve praharaNagrahaNabANakSepaNAdiprakAre nizceSTeH saMjAtam / kiMkartavyatAmUlairiva Alekhyalikhitairiva vA nirvyApAraijajJe / atra prakAre kiM citraM ko vismayaH / yadgaruDadarzanAdeva tatkAlaM vyAlA api jaDIbhavanti eva / garuDaH kiMlakSaNaH / suvarNasya kAyaH pakSaprabhRti zarIraM yasya / tathA aribhUtAH zatrubhAvaM prAptA ye nAgA bhujagAsteSAM nipAte nitarAM pAte niSNo nipuNaH / tathA harergovindasya vAhanatbe yAnabhAve baddhA nirmitA lIlA vilAso yena // zlekArtha yuddhanA agrIma morace rahelA kaMcanavaNI kAyAvALA zatrurUpa sarvene haNavAmAM hI, sau. 12 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam sarga 10 zlo 0 31-33 nipuNa evA azvAruDha akabara bAdazAhane joIne bhayathI vihvala banelA zatrurAjAonAM bAhadaMDa rUpa nA niSTa banI gayA arthAt hatAza thaI gayAM. emAM zuM Azcarya ! suvarNanA zarIravALA sarpanA zatru ane viSNunAM vAhanarUpe rahelA garUDane joIne zuM sarpa jaDa nathI banI jatAM ? 31 yasyAzugAnpraNayataH pratibhUpatInAM prANAnsurAdhvani vidhAya ravi zaravyam / AjiH sakArmukakarasya khalUrikeva randhra ravau ripubhiraikSi na cetkutastyam // 32 // yasyAkabbarasya rAjJaH AjiH saMgrAmabhUmiH khalUrikA zastrAbhyAsabhUrivAbhUbabhUva / yasya kiM kurvataH / surAdhvani gaganAGgaNe ravi mArtaNDamaNDalaM zaravya vedhya vidhAya kRtvA pratibhUpa. tInAM pratipakSakSoNIpAlAnAM prANAjIvitAni Azu tvaritataraM gacchanti paralokaM yAntI tyAzugAH zIghragAminaH zarAzca tAnpraNayataH sRjataH / yasya kiMbhUtasya / saha kArmukena kodaNDena vartate yaH sa tAdRzaH pANiryasya / evaM cenna tarhi ripubhiH paripanthipRthvIpatibhiH ravau sUryabimbe randhra chidraM kutastyaM kutobhavamaikSi vilokitaM dRSTam // lekArtha jANe raNabhUmi zastrAbhyAsanI kalAbhUmi jevI banI gaI ! zAthI? dhanuSyasahita , hAthavALA bAdazAhanA zIghagAmI bANethI zatrurAjAonA prANa AkAzamAM rahelA sUryane lakSabanAvIne jaldI jaladI paraloka gayA. jo ema nA hoya te zatrurAjAoe sUryamaMDalamAM chidra kyAMthI joyuM hoya? 32 yenAhave praNihatAtmapatipravRtti kRtvA svakarNapathikI pripnthikaantaaH| vakSaHzilAH sma vilikhanti nakhAgaTakaiH kIrtiprazastimiva bhUbhRdakabbarasya // 33 // paripanthinAM zAtravadharitrIbhRtAM kAntAH preyasyaH vakSAMsi hRdayAnyeva zilAH pRthulapASANAstA nakhAnAM svakarajAnAmagrANi zikhA eva TaGkAH pASANotkIrNanakarANyAyaso. pakaraNAni TaGkaNakAnIti prasiddhAstairvilikhanti vidArayanti sma / utprekSyate-bhUbhRto Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 10 zlo0 33-34 ] saubhAgyam rAjJo'kabbarasya nRpasya kIrtiryazastasyAH prazastirjagadvijayakaraNavarNanavarNAvalI tAmiva / kiM kRtvA / yena pAtisAhinAhave mahAvigrahe praNihatA yamarAjagRhAGgaNAvagAhino vihitA ye AtmanAM svAsAM patayaH prANanAthAsteSAM pravRttiM vArtA sveSAmAtmIyAnAM karNAnAM zravaNAnAM pathikIM pAthIprAghuNakIM kRtvA / zrutvetyarthaH // zleAkA sa'grAma bhUmipara peAtAnA svAmI haNAyAnA samAcAra jANIne zatrurAjAonI strIoe peAtAnI chAtIrUpa zilAe potAnA nakhanA agrabhAgarUpI TAMkaNAAthI vidyAraNa karI. te jANe akabara bAdazAhanI kIrtinI prazasti lakhI na hoya !!3aa etadbhavannijanizumbhabhaviSNuzaGkAtaGkAkulIkRtavanecaravaividhvaH / raGgatprapA iva payodharazAtakaumbha 91 kumbhAzcyutAzrujala pUritanetrapAttrAH // 34 // etasmAda kabbaradharaNIdharAt bhavannutpadyamAno yo nijasya svAtmanaH nizumbho vadha, stasmAdbhaviSNurbhavanazIlA yA zaGkA aniSTasaMbhAvanaM tayA AtaGko bhayaM tenAkulIkRtA fer jAtA ata eva vane girigahane nikuJje vA caranti saMcAriNo vanecarA ye vairiNoM vipakSa kSitipAlAsteSAM vadhvaH striyaH raGgantyaH saMcarantyaH / jaMgamA ityarthaH / prapAH pAnIyazAlA ivAsanbabhruvuH / kiMbhUtAH / payodharA uccakucAH saliladhAriNaH / jalabhRtA ityarthaH / zAtakaumbhAH suvarNasaMbandhinaH kumbhAH kalazA yAsu yAsAM vA / punaH kiMbhUtAH / cyutAni duHkhaprakarSAdvilocanebhyo niHsaranti yAnyaNi bASpANi teSAM jalai rudananIrabharaiH pUritAni nirbharabhRtAni netrANi nayanAni evaM pAtrANi parNAni bhAjanAni yAsAM yAsu vA / 'pAttra' tu kUlayormadhye parNe nRpatimanttriNi / yogyabhAjanayoryajJabhANDe nATyAnukateri // ' ityanekArthaH // lAkAtha 2 , A khAdazAha amArA vadha karaze ? AvI zaMkAthI bhayabhIta manIne jaMgalamAM nAsI gayelI zatrurAjAnI strIenA unnata 'stana rUpI ' suvarNanA kalaze| ane AMkhAmAMthI paDatA azrujalathI paripUrNa netrarUpa pAtrA, jANe pANInI jaMgama para hoya ||34| Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 hIrasaubhAgyam [sarga 10 zlo0 35-36 yasyAhavo'jani ghanAghanavatkRpANa vidyutpatatsamadadantimadAmbudhAraH / bhallInikRttaripuzoNitasindhuveNI ruDDInapAMsupihitAkhiladigvibhAgaH // 35 // zUnyaM sRjanbhuvanamapyarikIrtihaMsaH zreNyA kule dviSati durdinamAdadhAnaH / vidrAvayanparavadhUvadanAmbujAni zUradrumAnpulakakorakitAnprakurvan // 36 // (yugmam) yasya jalAladInasAherAhavaH saMgrAmo dhanAdhanavanmegha ivAjani saMjajJe samabhUt / kiMbhUtaH / kRpANAH zANazikharollikhitanizitajhagajhagitikAntikaravAlA eva vidyutastaDivitAnAni yatra / punaH kiNbhuutH| patantyaH kapolapAlIbhyo'viralaM niHsarantyaH samadAnAM madodhurANAM dantinAM dantAvalendrANAM madAmbUnAM dAnajalAnAM dhArA vRSTayA yatra / punaH kiMbhUtaH / bhallIbhiH zastravizeSaiH / 'timirakarikumbhabhedanabhallISviva dIpakalikAsu' iti campUkathAyAm / nikRttAzcheditA ye ripavo vipakSAsteSAM zoNitAni rudhirANi eva sindhUnAM nadInAM veNayaH pravAhA yatra / 'ucchaGkhalaM calantInAmasRgjaladhiyoSitAm' iti pANDavacaritre / veNIzabdo dI| hrasvo'pyasti / punaH kiMbhUtaH / uDDInarUdhaMgatairdazadigvistRtaiH pAMsubhiH gajavAjirathapattiprakarANAmitastatastvaritasaMcaraNairutkhAtaimramadabhrAbhrakavizramAyamANe rajovajaiH pihitA AcchAditA adRggocarIkRtA akhilAnAM samastAnAM dizAM haritAM vibhAgAH pradezA yatra / api punaH kiM kurvan / arINAM zatrUNAM kIrtaya eva haMsAsteSAM zreNyA dhoraNyA kRtvA bhuvana vizva pAnIyam / 'bhuvanaM vanaM ghanaraso yAdonivAso'mRtam' iti haimyAm / zUnyaM rikta ca sRjana kurvan / prAyaH prAvRSi rAjahaMsA mAnasasarasi yAnti / prAvRvRSTyA bahalajambAlAgamena jalakAluSyAnnAnyajalAzayeSu tiSThantIti / punaH kiM kurvANa: / dviSati vairiNi kule vaMze vipakSAnvavAye dausthyAhaurbhAgyavanavAsaputrakalatramittrapramukhasvajanajanaviyogAdirUpaM durdinaM kudivasa duSTaM dina meghAndhakAra vAdadhAnaH nirmimANaH / 'vadhUvaktrAmbhojaM bhavatu na sa teSAM kudivasaH' iti naiSadhe / punaH kiMbhUtaH / pareSAM pathikapRthvInAyakAnAM vadhUnAM puraMdhrINAM vadanAnyevAmbujAni tAmarasAni vidrAvayana mlAniM prApayan gataprAyANi sRjan / 'vidrANapaGkajarase' iti campUkathAyAM varSAvarNane / punaH kiMbhUtaH / zUrAH subhaTA eva drumA.vRkSAstAnpulakena romAJcena romaharSaNena saMnibhAzca korakAH kuGmalAH saMjAtA eSviti kora kitAstathAvidhAnprakarSaNa Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 10 zlo0 35-36 ] saubhAgyam kurvan / " kadAcidacyuta iva zizirakamalAkaragAhotpannapulakakorakitatanuH' iti campUkathAyAm / zUrA hi sAhizaurya zrutvA romAJcakaJcukitA jAyante ityarthaH // yugmam // zleAkAtha 93 akabara bAdazAhanA sagrAma megha jevA banI gayeA. tIkSNa ane tejasvI talavArarUpa emAM vIjaLI camakatI hatI, mahAnmatta hAthIonA madajalarUpa emAM vRSTi thatI hatI, bhAlAothI haDDAyelA zatrurAjAenAM rudhirarUpI siMdhu nadInA pravAha emAM vahetA hatA, uDatI dhULathI dizAe emAM AcchAdita thaI hatI. zatrurAjAonI kIrtirUpa ha MsAe mAnasarovararUpa jagata khAlI karyuM hatu, zatrurAjAonAM kulamAM svajana AdinA vicAgarUpa emAM rdina karAyuM che. zatrurAjAonI strIonAM sukharUpa kamalA emAM myAna thayAM che, tema ja zUravIrA rUpI vRkSAemAM pallavita (rAmAMcita ) karAyA che, (zUravIrA khAdazAhanuM zauya' sAMbhaLIne remAMcita thatAM hatAM) A rIte jANe saMgrAma megha jevA banyA hatA. 535-36 // etatturaGgamagaNA divi saMparAye prottAlaphAlalalitaM kalayAMbabhUvuH / jitvA dharAM vibudhadhAma punarjighRkSoH saMlakSya tatkSaNamibAzayamAtmabhartuH // 37 // saMparAye saMgrAme etasya kabbaranRpatesturaGgamagaNA vAjivrajA divi marunmArge prottAlaM zIghram / ' utAbalUM' iti prasiddhiH / tathA 'calavalaya mukhara karatalottAlatAlikArambharamaNIyarasikarAsakakrIDAnirbharAH ' iti campUkathAyAM bhillIvarNane / phAlAnAmuccairgativizeSANAM lalitaM vilAsaM kalayAMbabhUvuH / ' sAndrotphAlamiSAddhi gAyati padAspraSTu turaGgo'pi gAm' iti naiSadhe / utprekSyate - dharAmAsamudraparyanta pRthivIM jitvA AtmasAdvi. dhAya punaradhikalipsorata eva vibudhadhAma svarga' jighRkSogRhItumiccho rAtmabhatuH svasvAmino'bbaradharitrIvarayituH tatkSaNaM tatkAlaM tvaritataramevAzayamabhiprAya saMlakSya vijJAya voccaiH svargadigvibhAge yAtuM pragalbhante // zlAkA sagrAmamAM akabara khAdazAhane azvasamUha AkAzamAM jaldI jaldI UMcI UMcI phALA bharatA hatA, te jANe pRthvIjItIne have svarga lokane jItavA mATene potAnA Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Cartone 94 hIrasaubhAgyam sarga 10 zlo. 38-39, mAliko abhiprAya jANIne tAtkAlika vargalokamAM javA mATe taiyAra tha na hoya! vahai etadbhavadbhayagRhItadizo digIzAn niHsvAnaniHsvanabharaH pratibhUrivAntaH / bhUtvAtmanAhayanivAvanipadminIza menaM punaH praNatigocaratAM praNetum // 38 // niHsvAnAnAM rAjaghAdyAnAM 'nIsANa, damAmA vA' iti loke prasiddhAnAM ni:sva' nabharaH prabalanirghoSaH punadvitIyavAramenamakabaram avanipadminIza medinImaNDalamArtaNDaM praNatigocaratAM namaskRteviSayatAM praNetu nirmAtum / utprekSyate-digIzAn haritpatIm AhvayaM nAkArayan iva / kiM kRtvA / antaH akabbarasAhiharinmahendrANAM madhye pratibhUriva sAkSIvAtmanA svena bhUtvA / yadA cAntarAle kazcittathAvidhaH pratibhUbhavet tadA ekasya kasyAviruddhavat syAditi hetoH svayameva sAkSIbhUyAkhilAndikpAlAnAkArayati / kiMbhUtAna digIzAn / etasmAdakabbarapAtisAherudbhavata utpadyamAnAbhayAdAtaGkayA gRhItA upAttA diza AzA yaiste gRhItadizastAn / palAyitAnityarthaH / 'palAyitastu naSTaH syAt gRhItaditirohitaH' iti haimyAm / / lekArtha raNa saMgrAmamAM thate nizAnaDaMkAne pracUra avAja, jANe bAdazAha ane dipAla vagere rAjAonI vacce svayaM sAkSIrupa banIne bAdazAhanA bhathathI palAyana thaI gayelA dikapAlane bAdazAhane namaskAra karAvavA mATe belAvatuM na hoya ! 38 svIyAnvavAyabhavabhUdhararAjimAjau yenAhatAmahitapakSatayA samIkSya / mAbhyetu jetumatha mAmapi rAjabhAvA bheje'drijApatimitIva patI rajanyAH // 39 // rajanyA rAtreH patirbhartA candraH / utprekSyate-iti hetoradrijApatimIzvaramadrau parvate jAtA ityadrijA vissmdurgbhuumisttpteH| parvate kITaksvAminaM bheje zritavAn / tadAzrayaNAcca dajayatvaM parasya vairiNaH anyasya rAjabhAvAMdrAjatvAdayaM rAjA tathAhamapi rAjA tasmAtpararA Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarpa 10 zlo 0 39-40] hIrasaubhAgyam jatvAtmayi rAjabhAvAdakhilAparanRpatiparibhavAnantaraM mAmApi jetuM paribhavituM mAbhyetu mA gacchatAt iti bhIteH kRtvA svIye AtmIye'ntravAye saMtA / candravaMze ityarthaH / bhavA utpannA ye bhUdharA bhUpAlAzcandravaMzIyakAzyapIpatayasteSAM rAjI zreNImahitapakSatayA svavairivargatvena yenAkabbareNa Ajau saMgrAmaviSaye AhatAM nipAtinAM samIkSya nayanayorgocarIbhAvamAnoya // zlekArtha pitAnAM vaMzamAM (caMdravaMzamAM) utpanna thayelA rAjAone zatrubhAvathI saMgrAmamAM haNAyelA joIne huM paNa rAjja chuM tethI mane paNa rAjya tarIke jItagha na Ave, A hetuthI ja jANe nizApati caMdra, gaurIpati Izvarane athavA parvatane AzrayIne jANe rahyo na hoya ! mArUlA pUrvAparAmbunidhisaikatasImabhUmI saMcAricaJcuracamUcarabhUribhAram / solu na sAsahirahIzvara ekamUrnA zrINAM sahasamiti kiM racayAMcakAra // 40 // ahIzvaraH zeSanAganAyakaH / utprekSyate iti hetoH zIrNA mastakAnAm / phaNAnAmityarthaH / sahasra dazazatIM kiM racayAMcakAra racitavAniva / iti kim / yadahaM pUrvAparau prAcyapratIcyau yAvambunidhI samudrau tayoH sakate tIranirmutaline te eva sImanI maryAdA. sthAne yasyAstAdRzI bhUmI vasudhA tasyAM viSaye saMcAriNAM saMcaraNazIlAnAM caJcuroNAM zauryadhairyAdiguNagaNapradhAnAnAM svasvAmikAryakaraNapravaNAnAM camUcarANAM senAsubhaTAnAM bhUri bhUyiSThaM bhAraM gajAzvasyandanapadAtiparamparAvIvadhaM soDhuM dhArayitum / ekena mUrnA mastakena kRtvA na sAsahina samarthaH / 'ahirmahImaurabalAsahiH / iti naiSadhe / tathA sahanazIlaH bhRzaM sahate iti / 'sAsahirvAvadizcAcaliHpApatiprabhRtaya ikArAntA nipAtAH' iti naraharyA naissdhvRnau|| zeSanAge mastaka upara hajAra phaNAo dhAraNa karI. zA mATe ? A bAdazAhanI sataraMgI senA pUrva ane pazcima samudraparyata bhUmipara cAlavAthI, zauryAdi guNethI zaNa setAna ghaNA bhArane eka mastaka vaDe huM sahI zakavA mATe samartha nathI. A kAraNathI jANe zeSatA hajAra phaNa banAvI na hoya ! 40 Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam [sarga 10 zlo0 41-42 pANau raNAGgaNagatasya kRpANayaSTiH kSoNImaNestRNayataH pRtanAM ripUNAm / bhAti pracaNDabhujadaNDavasajjayazrIH kezacchaTA prakaTatAmiva TIkamAnA // 41 // kSoNImaNebhU mIratnasyAkabbarapAtisAheH pANau haste kRpANayaSTiH karavAlalatA bhAti rAjate / kiMbhUtA / raNAGgaNe yuddhamUrdhni gatasya prAptasya / ata eva kiM kurvataH / ripUNAM pratibhaTAnAM pRtanAM senAM patAkinI tRNayataH tRNaprAyAM manyamAnasya tRNIkurvataH / na kiMcikaratAM praNayataH tRNavatkhaNDayato vA / utprekSyate-grakaTatAM prakAzabhAvaM janadRggocaratvaM TIkamAnA gacchantI / pracaNDau jAnuyugavyAyatau dviSajjanAsahyaparAkramau bhujadaNDau tayorvasantyA ciraM vAsa sRjantyAH / tiSThantyA ityarthaH / jayazriyo jayalakSmyA kezacchaTA kuntalahasto veNI vetyarthaH / / lokAtha raNasaMgrAmamAM zatraonI senAne tRNaprAyaH gaNatA bAdazAhanAM hAthamAM rahelI talavAra, jANe pracaMDa bhUjAdaMDamAM cirakAlathI vasatI jayalakSmInI veNa na hoya, tevI zAle che. // 41 khagAhatoddhatamataGgajadantakumbha prodbhUtapAvakakaNotkaramuktikAbhiH / kSuNNe turaGgamakhurai raNabhUtale ya ojoyazo'vaniruhorbapatIva bIjam // 42 // yaH sAhisturaGgamANAM zauryAdayotsukatayA khuraiH zaphainakhazikhAbhiH kSuNNe kSodite a. tivAhite 'kheDaU' iti janaprasiddha raNabhUtale raNAGgaNe yuddhadharAmaNDale / utprekSyateojaH pratApaH yazaH kIrtista evAvaniruhau pAdupau tayobIMja yoninibandhanaM taruprarohaprAdurbhAvakara' parvate vapatIva niHkSipatIva / kAbhiH / khaDgainizitataravArimirAhatA gADhadattaprahArAH sarvAGgeSu AsAmastyena nistriMzatayA nistriMzanihatA vA tathA uddhatAH samarazUrA anavarataviniHsaratsaptasthAnadAnapayaHpravAhotkaTA vA ye mataGgajAH kuJjarAsteSAM dantebhyo dantakozebhyaH 'daMtUsala' iti prasiddhebhyaH tathA kumbhebhyaH ziraHpiNDasthalebhyaH prodbhUtAH prakaTA jAtA ye pAvakakaNotkarA vahisphuliGgagaNAstathA muktikA muktAphalAni khaDgaprahate Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarma 10 zlo0 42-43] hIrasaubhAgyam 974 bhyo dantakozebhyaH kRzAnusphuliGgAH / dantebhyaH khaDgAhateH paavkodbhvH| tathA kRpANavi. dorNaprahArakumbhasthalebhyo mauktikAni vinirjagmuH / kumbhAntare muktAnAmutpattitvAttannirgamaH iti / tAbhiravApeva // lokAI bAdazAhanA azvoe pitAnI khurAthI khaNelI raNabhUmi upara tIkSaNa talavArathI 6NAyelA zarAtrujAnA hastionAM daMtazUlamAMthI pragaTa thatAM agnikaNa ane kuMbhasthalamAMthI nIkaLatA maukitakethI bAdazAhanAM pratApa ane yazarUpI vRkSonAM bIjanuM ropaNa karAtuM na hAya ! jarA yuddhodhure bhuvanabhItikare nareze trAsAtsvakIyavasateriva sUrarAjau / bhraSTau punastadanavekSaNato'ntarikSe / prekSAkRte tata ito namimAdadhAte // 43 // yuddhe samarAGgaNe udhure uddhate utkaTairibhirdraSTumazakyaiH / tathA bhuvanAnAM prabalabalavattayA jagatAmapi suradAnavamAnavendrANAmapi Akasmi kAtyanti kAntakazaGkAvartari nareze akabvarA ghAnanaranAyake trAsAdAkasmikAtmaparAbhavanabhayabharAta sararAjau subhaTabhapatI sUryacandrau / utprekSyate-svakIyavasaterAtmIyanivasanasthAnakAdbhaSTau bhraMzaM prAptau / atibhIte: svasthAna parityajya anyatra kutrApi prapalApya prayAtAvityarthaH / punarvyAghuTya tadanavekSaNataH tasya svasthAnakasya anavekSaNato'navalokanAdadarzanAt / nijanivAsasthAne na pazyata ityarthaH / antarikSe AkAze na tabhayAdbhUmau prekSAkRte arthAtsvasthAnadarzanArthaM tata itaH pUrvapazcimadakSiNottarAsu bhrami bhrAntimAdadhAte kurvAte / svavAsasthAnamalabhamAnau nityaM bhrAmyata ityarthaH / / lekArtha yuddhamAM uddhata ane jagatane bhayabhIta karanAra akabara bAdazAhanA trAsathI pitAnA sthAnano tyAga karIne nAsI gayelA sUrya ane candra, punaH pAchA AvIne pitAnAM sthAnane nahi jevAthI sthAnabhraSTa banelA sUryacaMdra AkAzamAM pitAnuM sthAna jovAmATe jANe Ama tema cAre dizAmAM ghumatA na hoya ! 43 AkasmikaM tumulametadananyajanyavyAhanyamAnabhaTakoTibhavaM nizamya / hI. sau. 13 Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98. saubhAgyam AtaGkitaiH kimidamityamarairvadadibharlebhe kimIkSaNayugeSu nimeSanaisvyam // 44 // ka [ sarga 10 zlo0 44-45 etenAkabbareNAnanye asAdhAraNe adRSTAjAtapUrve janye saMgrAme vyAhanyamAnAnAM vyApA dhamAnAnAM rAjanyavIrANAM koTIbhyaH / kavInAM kutracitkecit koTIpramukhAH zadbAH prAyo bAhulye dRzyante / yathA pANDavacaritre ghaTotkacasya 'ghaTUko ' iti prasiddhasya bhImahiDambAGgajAtasyaikarAtriraNe - ' rathAn pipeSa pASANairjaghAna tarubhirgajAn / savegApAtavAtena bhaTakoTIrapAtayat // ' tathA tatraiva gAGgeyasya dazamadivasasaMgrAme'pyuktam'koTizo bhaTasaMbhArasaMhAre vihitazramam / dhanurvizrAmayAMcakre kRpayeva pitAmahaH // iti / zreNIbhyo bhavamutpannam / akasmAdbhavamAkasmikaM tumula vyAkulakolAhalazabdaM nizamya zrutvA AtaGkitaiH saMjAtabhItibhiH ata eva kimidaM kiM jAtaM cetyamunA prakAreNa vadabhiH kthybhirmrairdvaiH| utprekSyate- IkSaNayugeSu netradvandveSu nimeSANAM netronmIlananimIlanAnAM naivyaM dAridrya kiM lebhe prAptamiva / bhIteratizAyitayA vikAzitalocanairevAbhUyatetyarthaH // iti akabbarasAhisamaravIrarasavarNanam || klAkA khadazAhanA asAdhAraNa keATinA yuddhamAM haNAtA kroDA rAjasulaTAthI utpanna thayelA Akasmika kAlAhala sAMbhaLIne bhayaviddala banelA zuM thayuM ? zuM thayuM ?" A prakAre khelatA devAnAM e netramAM jANe tethI ja nimeSa-unmeSa rahitapaNu AvyuM na hAya ! ( arthAt bhayanA atirekathI devA vikasita netravALA banI gayA) 544aa bhUmerjayAya caturambudhimekhalAyA ArAdhya pUrvavidhinA kimu jaitramantram / guptaM kacibhijabhujaprabhavatpratApa vahnau tato'yamarikIrtinI juhAva // 45 // ayamakabbarapAtisAhi: catvArazcatuHsaMkhyAkAH pUrvAparadakSiNottaralakSaNA ambudhayaH samudrA eva mekhalA kAJcI yasyAstAdRzyA bhUmeH pRthivyA jayAya svIkaraNAya pUrvavidhinA jApayataH pramukha pUrva sevAprakAreNa jaitra' yAvannijapratipakSapakSANAM jayanazIlaM parAbhavanaikasvabhAvaM mantra prabhAvavarNAtmakAM vidyAmArAdhya samyagupAsanAM vidhAya / tataH pUrNapUrvavidhi sevAnantaraM kvacitkutracitpradeze gupta channam yathA kazcijaneo na pazyati na vetti tAgekAntasthAne / Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RAMMARRIORSataraction sarga 10 zlo 0 45-46 ] hIrasaubhAgyam 99 utprekSyate-nijasyAtmano bhujAbhyAM bAhubhyAM prakarSeNa bhavannutpadyamAnA yaH pratApo mahaHsaMdohaH sa eva vahniH kRzAnustasmin / arINAM vairivasudhAdhavAnAM kIrtirupAM kIrtinAnI vA kanI kumArikAM juhAva / tanmantrasiddhayarthamuttarasevAvasAne juhoti smetyarthaH / zacuMjayamAhAtmye kenacit khecareNa hotumAnItA nibiDa nibaddhA guNasundarI rAjakumArI rodanazabdazravaNAgatena mahIpAlakumAreNa raNaprakaraNapraharaNaproktauSadhIsajjIkRtatadvidyAdharapAvanmiocitA so'pi pratibodhitazca / nemicaritre'pi neminAthena paJcamabhave aparAjitanAnA kumAreNa tathaiva mocitetyarthaH // kalekArtha cAra samudra sudhInI pRthvI para jaya karavA mATe keI ekAnta sthAne "jayazIla" nAmanA maMtranuM ArAdhanA karIne pitAnA bhujAbalathI utpanna thayelA pratAparUpI agnimAM zatruonI kIrtirUpI kumArikAne bAdazAhe hamI. "zatruMjaya mAhAbhya"mAM kahyuM che ke keI vidhAdhare gADha baMdhana bAMdhIne tema karavA mATe lAvelI guNasuMdarI nAmanI rAjakumArInuM rUdana sAMbhaLIne mahIpAla nAmanAM rAjakumAre auSadhIothI sajaja thaIne rAjakumArIne vidyAdhara pAsethI choDAvI ane tene pratibaMdha karyo hate, nemicaritra mAM paNa bhagavAna nemanAthe pitAnA "aparAjIta' nAmanAM rAjakumAranAM (pAMcamA bhAvamAM A rIte rAjakumArIne mukta karAvI hatI. eTale pUrvakALamAM kanyAonAM balidAna devAmAM AvatA hatA ema samajAya che. 4pa utkaMdharAvanidharAdhikadhIrabhAvai bhUmIbhujA vigaNanAM gamitAH samagrAH / enaM nibhAtpariNatodadhurasindhurANAM saMsevituM kSitidharAH kimamI smiiyuH|| 46 // bhUmIbhujA akabararAjena utkaMdharatvenoccaiHzirastayA / sarvebhyo'pi bhUbhRdbhyo mahatvenetyarthaH / tathA avanidharatvena bhramImaNDaladhArakatvena nAgendravata athavAdhikena vizvAtizAyinA dhIrabhAvena dhairyeNa etaiH prakAraiH kRtvA vigaNanAmavahelanAM gamitAH prApitAH santaH amI merumandaragaurigurukailAsapramukhAH samagrAH samastA api kSitidharAH parvatA: pariNatAnAM taTeSu tiryakprahArapradAyinAm : , pariNatagajaprekSaNIyaM dadarza' iti meghadUte'pi / yathA udhurANAmutkaTAnAM sindharANAM vAraNAnAM nibhAtkapaTAt / utprekSyateenaM mudgalamedinImaNDalAkhaNDalam kiM saMsevituM samyagvidhinopAsitumiva samIyuH smaagtaaH| Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam sarga 10 zlo 046-48 kalAkAtha - bAdazAhanA unnata mastaka ane vizeSa dhIratAthI tiraskAra pAmelA merU, kalAsa "Adi samasta parvate, pariNata banelA uddhata hAthIonAM bahAne jANe A rAjAnI samyaka prakAre sevA karavA mATe AvyA na hoya ! kadA kalpAvanIruhavanAni mahImaghonA progrAmadAnalalitairavahelitAni / gucchaprasUnaphalabhAranamacchikhAni vIDodayAdiva babhUvuradhomukhAni // 47 // mahImaghonA akabbarakSoNIsahasracakSuSA proddAmAnAM janamanaHsamIhitAdhikatayA prabalAnAM 'dAnAnAM svarNamaNIgaNAdivizrANanAnAM lalitaiH vilAsaivijRmbhitaravahelitAni avagaNanAM namitAni kalpAvanIruhANAM surataruNAM vanAni kAnanAni / samUhA ityarthaH / utprekSyate'noDodayAllajjAyAH prAdurbhAvAdiva / svAvajJAsaMjAtAtimandAkSodgamanetyarthaH / adhomukhAni 'nIcairbhUtAni vadanAni yeSAM tAdRzAni babhUvurjAtAnIva / kiMbhUtAni / gucchAH stabakAH, prasUnAni kusumAni, phalAni sasyAni, teSAM bhAreNa vIvadhena namantyo bhUmAvetya lagantyaH zikhAH zAkhA yeSAm // zlekArtha bAdazAhanI atyaMta dAna karavAnI lolathI arthAt dAnezvarIpaNAthI tiraskAra pAmelA kalpavRkSa, ke jemanI gucchA, puSpa ane phUlenA bhArathI zokhA-prazAkhe nIcI namI gaI che, te jANe lajajAthI kalpavRkSe adhamukhavALA banI gayA ne heya ! 4chA etanmahastribhuvanabhramaNIvilAsaM jaitrAGkakAranikarairapi duHpradhRSyam / ullavituM spRhayateva sahasrapAdI nirmIyate sma sarasIruhiNIvareNa // 48 // sarasIruhiNInAM kamalinInAM vareNa bharnA bhAnunA / sahasrasaMkhyAkAnAM pAdAnAM samAhAraH sahasrapAdI dazazatacaraNAH / 'pAdo mUlAsraturyAzAviSu pratyantaparvate' ityanekArthaH / Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'sarga 10 zlo0 48-49] hIrasaubhAgyam nimIyate sma / kRtvA / utprekSyate etasyAkabbarasAhemahaH pratApamullavitumatikramitumiva / 'laghUG gatauH' ayaM dhAtu,dirAtmanepadI / atiduHsahatayA nijajaitratayA ca etatpurastvarituM palAyituM vA spRhayatA kAGkSatA / kiMbhUta mahaH / tribhuvane trailokye'pi bhramaNI paryaTanam / 'vidheH kadAcibhramaNIvilAse' iti naiSadhe / tatra vilAsaH krIDA yasya / punaH kiMbhRtam / jaitrANAM jayanazIlanAM pratipakSalakSatiraskRtidIkSitAnAmaGkakArANAM pratimallAnAM jiSNUnAmapi jitvarANAM nikaraiH samudAyairapi duHpradhRSyaM durAkalanIyam / sarvathApi jetumazakyamityarthaH / 'dUraM gauragaNairahaMkRtibhRtAM jaitrAGkakAre cara-'ityapi naiSadhe // kalekArtha sUrye ekahajAra patra ( kiraNa) dhAraNa karyA ! zuravIra zatruonAM samuha mATe - IrSa traNe jagatamAM paryaTana karI rahelA akabara bAdazAhanAM ati dusaha pratApanuM -ullaMghana karavA mATe jANe sUrye hajAra kiraNe dhAraNa karyA na hoya ! 48 AkAlikIkulizazaivalinIzavahni vaizvAnarAmburuhiNIramaNapradIpAH / aMzA amI trijagatIva parisphuranti rAzerivAsya mahasAM ripurAjaghasya // 49 // ripUna rAjJo nikhilasapatnAvanipatIna hantIti paJcatAgocarAna carIkartIti ripurAjaghaH / 'pANighatAughau zilpini viSaye nipAtyau, rAjadhazca rAjJo hanti' iti prakriyAkomudyAm / tathA 'rarAja nIrAjanayA sa rAjaghaH' iti naiSadhe'pi / tasya etasyAkabbarapAtisAhemahasAM bhUyasaH pratApAnAM rAzeH samUhasya / 'sa rAzirAsInmahasAM mahojjvalaH' iti naiSadhe / arthastu vRttau / evameveti / trijagati trailokye amI janacakSuHpratyakSalakSyAH aMzA bhAgA iva parisphuranti sphUrti bibhrati / tAneva darzayati-AkAlikI vidyut, kulizaM zakakarAmbhoruhabhAsvaddambholinAmAyudham, zaivalinIzo nadIpatiH samudrastasya vahnirhatAzanaH vaDavAnalaH / 'aurvaH sartako'dhyagnirvADavo vaDavAmukhaH' iti haimyAm / tathA vaizvAnaraH svAbhAvikAparadavAnalAdi jvalanaH amburuhiNIramaNaH padminIprANanAthaH sahasrarazmi., pradIpAH snehapriyAH, ityete // kalekArtha zatrurAjAone nAza karanAra akabara bAdazAhanA pratApanA samudramAM vighata Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam [sarga 10 zlo0 49-51 iMdravaja, vaDavAnala dAvanala, Adi agni, sUrya ane dIpakarUpe traNe jagatamAM jANe pratApanAM aMze rahelA na hoya ! twlA yasyAtidAnavazataH paritoSabhAgbhi vizvArthibhiH suragavAmapamAnitAnAm / bhUyobhavadbhiravisarjanataH payobhi nippAtibhiH kimabhavadivi devasindhuH // 50 // suragavAM kAmadhenUnAmavisarjanato dAnabhAvAbhUyobhavadbhiratibahulIbhAvaM prApnuvadibhaH ata eva niSpAtibhiniHsaraNazIlairadhastAtpatabhiH payobhirdugdhaiH kRtvA / utprekSyate-divi AkAze devasindhutridazataTinI svargagaGgA abhavajAteva / kiMbhUtAnAM suragavAm / yasyAkabarasAheratidAnavazato yAcakajanAnAmicchAbhyadhikavizrANanAdhInatayA pari sAmastyena toSaM saMtoSaM svAntasvAsthyaM svecchAparipUrtitayA saMtuSTiM bhajantIti tAdRzairvizvatrayANAM bhuvanAnAma / trailokyasyetyarthaH / samastainiHzeSairathimiryAcakairapamAnitAnAmavagaNitAnAm / svapne'pyaprArthitAnAM bhUpasya manaHkAmitAdhikadAnaiH saMtuSTacittaitrijagadyAcakaiH svapnAvasthAyAmapi kAmadhenavo niSyante ityarthaH // kalekArtha akabara bAdazAhe karelA atidAnathI saMtoSa pAmelA yAcakethI apamAnita banelI kAmadhenunA dAnanAM abhAvathI vadhI paDelA dUdhanuM visarjana thaI javAthI te paDI gayelA dUdhanI jANe AkAzagaMgA banI gaI na hoya ! 50thA saMprINatA kuvalayaM nRpasarirAja lokAvanIdhanayugena mahodayena / dvairAjyavajjagadabhUtparamatra citra madvaitasaMmadapadaM dadhuraGgabhAjaH // 51 // nRpo'kabbarapAtisAhiH sarirAjo hIravijayasUrivasuMdharAvAsavaH / punaraparavarNanautsukyena granthanAyako vismRto mA stAditi sarirAjAbhidhAnagrahaNam / tayoH pralokau yazasI tAvevAvanIdhanau rAjAnau tayoryugena invena kRtvA jagAdvizvam / dvau rAjAnau yatra / rAjA candro nRpazceti dvirAja tasya bhAvo dvairAjya tadvairAjyamivAbhUt jAtam / kiMlakSaNena nRpasarirAjazlokAvanIdhanayugena / mahAnatizAyI abhyudayo'navarata1parolakSapratipakSapayo 1. likhitapUrvaTippaNivat 'paraslakSA' iti bhavet. Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 10 zlo 0 51-52] hIrasaubhAgyam 103 dharavidhutudAdibhirapratihatAdvaitavaibhavo yasya / punaH kiM kurvatA / kuvalayaM pRthvImaNDalamutpalaM ca saMprINatA / prItimutpAdayatetyarthaH / vikAzayatA ca / para kevalamatra dvairAjyetaccitramAtha ryamasti / yatkAraNAdaGgabhAjaH prANinaH na vidyate tadvaita dvitIya kAraNaM yugalaM vA yatretyadvaitamasAdhAraNamAnandapadaM harSasthAnaM dadhurdhArayanti sma / dvairAjye hi janAnAM viSAda eva syAta, atra tu paramapramodaH, etadeva mahadAzcaryam // zlekArtha akabara bAdazAha ane hIravijayasUri baMnene abhyadaya pAmelA "yaze" rUpI be rAjAo vaDe jagata dvarAjaya (rAjA ane caMdra) jevuM banI gayuM ! paraMtu - AzcaryanI vAta to e che ke vairAjyamAM jIvane kevala viSAda ja thatuM hoya che jyAre A rAjyamAM te manuSyone parama AnaMda prApta thatuM hatuM. 51 spardhA dadhannijayazaHprasaraiH svalakSmyA kSoNIbhujA bahirito vihitAH svadezAt / svaHsindhurodhasi tadAdi mRgaM dadhAno rAjAnizaM mRgayuvatkimu bambhramIti // 52 // kSoNIbhujA akabbaranRpatinA nijAnAmAtmIyAnAM yazasAM kItIMnAM prasaraivistAraiH saha svalabhamyA AtmazcaityazriyA sAdha spardhA saMharSamabhyasyAM dadhadviprANaH san rAjA candro nRpazca ito'smAbhUmaNDalavartinaH svadezAnijajanapadAdAtmapradezAdvA bahiHkRto niSkAsitaH dezatyAgaM kAritaH / utprekSyate-tadAdi tasmAdvAsarAdArabhya mRgaM lakSma kRSNasAraM dadhAnaH kalayan mRgayuvallubdhaka iva svasindhorgaganagaGgAyA rodhasi taTe anizamahorAtra kimu bambhramIti atizayena bhrAmyatIva / prAyo mRgeNaiva mRgA gRyante nadyAdinIrasaMnidhAne ca payaHpAnArtha vanyasattvAzca samAyAnti iti svayazaHspardhI candro rAjJA pRthvIpIThAniSkAsito nabhasi paryaTatItyarthaH // kalekArtha pitAnA prasaratA yaza sAthe ane pitAnI lakSmI sAthe spardhA karatAM caMdrane bAdazAhe pitAnA dezamAMthI bahiSkAra karyo. tyArathI AraMbhIne lAMchanarUpa zyAmatAne dhAraNa karatA caMdra zikArI jevo banIne AkAzagaMgAne tIre jANe niraMtara bhramaNa karate na hoya ! para Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAtyaH sarga. 10, zlo0.53-54... yasyaujasi sphurati jaitra iva trilokyAM trAsAdivAmbunidhisambudhimantrajihaH / vajaH puraMdarakara saramIjApANita pAdaM harerapi davo'dribhuvaM babhAja // 53 // yasya rAjJo jaitre jayanazIle iva ojasi pratApe trailokyAM jagattraye'pi sphurati paribhrAmyati sati trAsAdAkasmikabhayAt / utprekSyate--ambudheH samudrasya mantrajihvaH kRzAnuH vaDavAnalaH ambunidhimUrmimAlimadhyamiva babhAjAzrayati sma / api punarvajro dambholiH puraMdarasya vAsavasya karaM hastamivAzritaH / api punaH sarasIja kamalaM pANau haste yasyaitAtratA mArtaNDo harernArAyaNasya pAdacaraNaM viSNupadamAkAzaM zrilabAniva / api punardavo. dAvAnaLa: adribhuvaM parvataghanagahanAvanImiva sevate sma // lokotha akabara bAdazAhane jayazIla pratApa traNe jagatamAM vyApIne rahele hevAthI vaDavAnala bicAre samudranA peTamAM pesI gaye ! vaje Idra hAthane Azraya lIdhe ! sUryo viSNunA caraNa (AkAza) ne, Azraya karyo ane dAvAnala parvatanA bhayaMkara panAnA pAzraya sana 2yo, ! // 5341; abhrabhramadyadabhimAtyayazolulAya.. mAlokya bhItivivazastha hare heyasya / saMtrasyato vadananiryadamandaphenai jyo~tiSmatIka smbhuutpuruitpdyaa.||54||. - harerindrasya hayasya turagasyoccaiHzravaso vadanAnmukhagaharunniya dibharadhobhUmau niSpatabhiHramandaibahulaiH phenairmukhakaphairazvamukhalAlAbhiH kRtvA / utprekSyate-puruhUtapadyA shkrmaargo.ggns| . jyotiSmatI jyotIMSi grahanakSatratArakA vidyante yasyAM tAdRzI kimabhavatsaMpanneva / hayasya kiMbhUtasya / bhItyA bhayena vivazasya vihvalasya * vyAkulasya / ata eva kiM kurvataH / saMtrasyataH akasmAnnijajighAMsudarzanodbhutabhUribhItivazato nazyataH / kiM kRtvA / abhre AkAze bhramantaM paritaH paryaTanta yasyAkabbarasyAbhimAnInAM virodhinAmayazo'pakIrtireva zyAmavarNaH tvAllalAya mahiSamAlokya samIkSya / mahiSo hi turagadveSI / yataH-'rajasvalo vAharipuH' izihaimyAm / tathA jinajanmAbhiSeke devAgame-vAjistha kAsarArUDhaH / tathA 'hayahiSa- vaSkayiNIpayaHsutam' hayadviSatyA mahiSyA kiMbhUtAyA baSkayiNyA prauDAGgajAyA yatpayAra Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 10 zlo 0 54-55 ] hIrasaubhAgyam 105 sarasadugdha tasya suta dadhi / dugdhodabhavAtpayaH sutamiti / tathA 'rAmAliromAvalidigvigAhidhvAntAyate vAhanamantakasya / yatprekSya dUrAdapi bibhyataH svAnazvAngRhItvApasRto vivasvAn // ' dvayamapi naiSadhe // kAtha zatrurAjAonA apayazarUpI mahiSane joIne, bhayathI vivala banI gayelA ane trAsathI nAsI jatA IMdranA uccaHzravAazvanA mukhamAMthI paDI gayelA phINathI jANe AkAzamAM jyotizcaka banI gayuM na hoya ! 54 pazcApi devataravo'dharitAH svadAna lIlAyitairvasumatIkusumadhvajena / saMbhUya kAJcanaziloccayacUlikAyAM / kiM mantrayantyavanivRtrahaNaM vijetum // 55 // vasumatyA vasuMdharAyA atirUparAmaNIyakena kusumadhvajena zrInandanena / 'niSadhavasudhAmAnAM kasya priyAGkamupeyuSaH' iti naiSadhe / "sarvAtizAyizarIrasaundaryAbhUmIsmareNa' iti tavRttiH / svadAnasya nijavitaraNasya lIlAyitairvilasitairadharitAstiraskRtAH parAbhUtAH santaH paJcApi paJcasaMkhyAkA api kalpa-pArijAta-mandAra-haricandana-saMtAnanAmAno devataravaH suradrumAH / utprekSyate-kAJcanaziloccayasya svarNazailasya merocUlikAyAM ziraHzikhare saMbhUya ekatra militvA sarve'pyekIbhUya : avane mervRtrahaNaM puraMdaramakabbarasAhiM vijetumabhibhavituM kiM mantrayanti rahasi Alocanamiva kurvanti / rahasyAlokana mantraH' iti haimyAm / tathA pAThAntaram-tatra kUlaMkaSANAM nadInAM praNayI pati: samudraH sanemiH / syandanacakradhArAkAro yasyAH sA bhUmistasyAstamIvivoDhuH rajanIramaNasya / akabbarabhUpate. rityarthaH / vijigISayeva svAbhibhavavidhAtuvijetumicchayeva animiSAndevAn saMprINayanti / toSayanti / samIhitadAnAdinA prItA hi devA abhISTasiddhiM dadate ityarthaH // . lekArtha pRthvI paranA kAmadeva evA akabara bAdazAhathI atidAnanA vilAsavaDe apamAnita thayelA kapa, pArijAta, maMdAra, haricaMdana ane saMtAna nAmanAM pAMca kalpavRkSo merupavatanAM zikharaupara ekaThAM thaIne jANe rAjAne jItavA mATe maMtraNA karatA na hoya ! hI, sau. 14 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 hIrasaubhAgyam sarga 10 aso0 55-57 athavA rAjAne jItanArUpa pitAnI ISTasiddhi mATe jANe devene saMtuSTa karatA na heya papa sarvAnuvAda iva yanmahasAM vihAyaH pAnthaH kimu pratinidhihuMtabhukpayodheH / vajro'nukAra iva kAyalatA hutAza paktiH punaH sahacarastaDitAM vilAsaH // 56 // yanmahasAm akabbarasAhebhUyasaH pratApAnAM vihAyaHpAntho gaganAdhvanInaH sahasrarazmiH sarva samastarupamanuvadatIti sarvAnubAdaH punarapyabhidhAnamiva / punaH payodheH samu. drasya hutabhuk jvAlAjihvo baDavAmukhaH pratinidhiH pratibimbamiva / punarvajo vAsavahastadambholiH anukAraH sAdRzyamiva / punarhatAzAnAM pAvakAnAM pakirmAlikA kAyalatA zarIrayaSTiriva / punastaDitAM vidyutAM vilAso vijRmbhitaM sahacaraH skhaa| snigdhaH khahacaro mittraM sakhA' iti haimyAm // plekArtha akabara bAdazAhane pratApasUrya jANe sahunA nAmarUpe bane ! arthAta pharIthI vaDavAnalanAM pratinidhirUpe, vajanI samAnatArUpe, agninAM zarIrarupe ane vidyutanAM vilAsarUpe pragaTa thaye ! papa6 aizcaryamIzata iva prabhutA surendrA dojo ravenidhipatezca vadAnyabhAvam / bhogIzvarAdavanigauravasAhasitva mAdAya yo'mbujabhuvA niramAyi bhUmAn // 57 // yo bhUmAna akabarasAhiH ambujabhuvA nArAyaNanAbhinIrajajanmanA brahmaNA / utprekSyateIzata IzvarAdaizvaryamIzvaratAm / tathA surendrAdevanAyakAtprabhutAM svAmitAM sAmarthya vA / punaH raveH sahasrakiraNAdojaH pratApam / 'yadojaso yadyazasaH sthitAvimau ' iti naiSadhe / ojaH zabdenAtra pratApaH / ca punanidhipatervaizravaNAdvadAnyabhAvaM dAnazIlatAm / punarbhogIzvarAt zeSanAganAthAdavanermedinImaNDalasya gauravasya sAhasitvaM sahanazIlatAm / 'sahivahicali. patibhyo graDantebhyaH kikinau bAcyau' 'sAsahiH vAvahiH cAcaliH pApatiH' iti prakriyAkaumudyAm / AdAya gRhItvA niramAyi niSpAdita iva // ityakabarasAhiyazaH pratApadAtRtAdiguNAH // Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 10 zlo0 57-59] saubhAgyam leAkA brahmAe jANe izvaranuM aizvarya, sureMdranI prabhutA, sUryanI ejasvitA (pratApa) kuberanI dAnavIratA, ane zeSanAganI pRthvIne dhAraNa karavArUpa sahanazIlatA athavA sAhasikatAne grahaNa karIne akakhara bAdazAhanuM nirmANa karyu hatuM ! uchA kSoNIkSitaH kSitiruhAniva vAyuraMha: prAcyAnanAmayada kabbara bhUmipAlaH / tasmAddizo jagRhire'pi ca dAkSiNAtyakSmAbhRdbhareNa zarabhAdiva sindhureNa // 58 // 107 L akabbaranAmA bhUmIpAlaH kSitirakSitA prAcyAna pUrvadigbhavAn pUrvadiksaMbandhino vA kSoNIkSitaH pArthivAn / mahIkSitpArthivo mUrdhAbhiSikto bhUprajAnRpaH ' iti haimyAm / anAmayava svapadapraNatAn praNayati sma / ka iva / vAyuraMha iva yathA vAtavegaH kSitiruhAna pAdapAn nAmayati namrIkaroti / api ca punastasmAdakabbara mugalapAtisAherdakSiNasyAM dizi bhavA dAkSiNAtyAste ca te kSmAbhRtazca rAjAnasteSAM bhareNa vRndena dizo jagRhire palAyitam / ' palAyitastu naSTaH syAdgRhItadigbhirAhitaH ' iti haimyAm / zarabhAdiva / yathA aSTApadAtkuJjarArAteH sakAzAt / 'zarabhaH kuJjarArAtirutpAdako'STapAdapi ' iti haimyAm / sindhureNa / jAtivAcitvAdekavacanam / nijAhitatvena hananabhItergajena prapalA yyate // lAkA pracaMDa vAyu jema vRkSeAMne namAve tema bhUpAla akabare pUdizAnAM zAene namAvyA. ane aSTApadathI jema hAthIe dizAomAM palAyana thaI jAya tema dakSiNaddizAnAM rAjA dizAomAM palAyana thaI gayA. 558aa AjJA yadambunidhinemivighoradhAri zIrSeva mUrdhni dharaNIramaNairudIcyaiH / pAzcAtyabhUmipatayo yatayo babhUvu rbhItervirAgata ivojjhitasaGgaraGgaH // 59 // Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 hIrasaubhAgyam [sarga 10 zlo0 59-60 yazcAsau ambunidhinemau vasudhAvalaye vidhuzca tasyAkabbarabhUpate rAjJaH AjJA zAsanamudIcyaiH uttarasyAM bhardharaNIramaNaiH pRthivIpatibhirmUni svamastake zIrSava 'sesa' iti lokaprasiddhA / adhAri dhriyate sma / tathA pAzcAtyabhUmipatayaH pazcimadiksaMbandhino bhIterakabbarasAhisAdhvasAtirekAdyatayastApasA babhUvuH saMjAtAH / 'vaikhAnaso vAnaprastho bhikSuH sAMnyAsiko yatiH' iti haimyAm / kiMbhUtAH / ujjhitastyaktaH saGgasya gRhagRhiNIdhanaizvaryAdisaMgamasyAnuSaGgasya raGgazcittotsAho yaiH / utprekSyate-virAgata iva / yathA vairAgyA ttApasIbhavanti / te'pi ca virAgiNastyaktasaGgaraGgAH syuH|| ityakabbarasya caturdigAkamaNam // lekArtha vasudhAnA vidhu akabara rAjAnI AjJAne uttaradizAnAM rAjAoe zeSanAganI jema zi dhAryA karI, ane bAdazAhanA bhayathI pazcima dizAnAM rAjAe dhanadhAnya, kuTuMba parivArane tyAga karIne jANe tApasa banI gayAM ! pA sarve janAH mRjati rAjani yatra rAjyaM prahattipallavitacittapathA vbhuuvuH| duHsthairivApi na paraM pratipakSalakSa kSoNImahendramahilAnivahaiH sukhaaNshH||60|| yatra yasminnakabbare rAjani caturambudhimekhalAkhaNDale rAjyaM sakalavipulAmaNDalezvarya sRjati kurvati sati sarva samastA api janAH prajAlokAH prahlatyA pramodena / 'hAda iti yogavigAbhAt hrasvaH prahlattiH' iti prakriyAkaumudyAm / kRtvA pallavitAH bahalIbhUtAzcittapathA manovRttayo yeSAM tAdRzA babhUvuH saMjAtAH / paramayaM vizeSaH / atha vA paraM kevalaM pratipakSA akabarasAhezcetovacanAdinirvipakSIbhUtA manasaiva viruddhavidhitsavo vA na tu kAyena kathaMcidapi prabhaviSNavaH tAdRgvidhA virodhinaste ca lakSA lakSasaMkhyAkA ye kSoNImahendrAH pUrvAvasthApekSayA kSitiRbhukSANaH mahAnRpAsteSAM mahilA avaroghavadhvastAsAM nivahaiH samUhaiH duHsthairdariphrenirdhanairiva sukhasya sAtasya zarmaNo lezo'pyaMzo'pi nAvApi na prAptaH / mahArAjA api yatpratipakSatayA paribhava prApya sarva rAjyaM janapadaparagrAmadravi NAdi nirgamya dramakIbhUya vanecarA iva kAntArAntaracAriNo babhUvuH / atastapasvinIbhistadvanitAbhiH kutaH sukhAMzo'pi prApyata ityarthaH // kalekArtha akabara bAdazAhanA rAjayamAM sarve prajAjane pramodathI prakulita cittavALA banyAM. Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 10 zlo0 60-62] hIrasaubhAgyam paraMtu lAkhA zatrurAjAenI strIonA samUha hiradrIpurUSanI jema sukhanA lezamAtra paNa prApta karI zakI nahi 56mA merufiriSviva gabhastiriva graheSu bahirmukheSviva vRSA pramukho nRpeSu / Akramya cakravadasau kSitizakracakraM zAsti sma sAhirakhilAM caturabdhikAGkSIm // 61 // 109: asau sAhirakabbaraH akhilAM samagrAmapi catvAro'mbudhayaH samudrAH kAJcI mekhalA yasyAstAdRzIM pRthvIm / yadyapyuttarasyAM cakrisAdhyasya bharatakSetrasya paryanto himavadbhiriH tathApi kavisamayAnusAryado vacaH / tathA ca raghuvaMze - 'payogharIbhUtacatuHsamudrAM jugopa gorUpadharAmivorvIm' iti / tathA ca naiSadhe damayantIsvayaMvarasamAgame bhUpatInAm- ' ramyeSu haSu nivezanena saparyayA kuNDinanAkanAthaH / priyoktidAnAdaranamratAbhirupAcaraccAru sa rAjacakram // catuHsamudrIparikhe nRpANAmantaHpure vAsitakIrtidAre / dAnaM dayAnRtamAtitheyI catuSTayIrakSaNasauvidallAH // ' iti / zAsti pAlayate / kiM kRtvA / cakrivat cakravartiSat kSitizakANAM mUrdhAbhiSiktAnAM mahAnRpANAM cakraM vRndamAkramya svasevakIkRtya / asau kiMbhUtaH / giriSu sarvaparvateSu meruH suvarNAcala iva / yathA graheSu maGgalaprabhRtiSvaSTAsaMkhyeSu gabhastirbhAskara iva / grahapatitvAt / ' grahAbdhinIgo cupatirvikartanaH' iti haimyAm / yathA bahirmukheSu vRndArakeSu vRSA puraMdara iva / tathA nRpeSu samastabhUpatiSu pramukho mukhyaH // ityakabbaravarNanam // leAkA jema pavatAmAM merU, 'maMgala' AdigraheAmAM sUrya, devAmAM IMdra, tema sa rAjAomAM zreSTha evA akabara bAdazAhe cakravatIno jema sarve rAjAne vaza karI cAsagru payatanI pRthvI upara rAjya karyu. 5615 zrI AgarApuramupetya kiyanti varSA - yambhodhinemividhunA vasatirvitene / bhUkazyapena mathurAmiva hemapadma niSpAtipauSpaka pizArka sutAkalApAm // 62 // ambhodhinemeH samudrakAcyA vidhunA sudhAkareNAkabbareNa pAtisAhinA dillInagarAt Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam [sarga 10 zlo 0 62 miyA vividhalakSmyA kalitAm AgarA ityabhidhAnaM yasyAstAdRzI purIM magaramupetyAgatya kiyanti katicidvarSANi yAvasthitiH vasativitene vihitaa| sthita ityarthaH / keneva / bhUkazyapeneva / yathA vasudevena zauryapurAnmathurAmAgatya kiyanti hAyanAni vasatirvitanyate sma / 'vasudevo bhUkazyapo dandurAnakadundubhiH' iti haimyAm / kiMbhUtAM puram / hemapadmAnAM AmbUnadAravindAnAM niSpAtibhinitarAM patanazIlairatha vA kAJcananIrajebhyo galadibhaH / 'pazupatijaTAjUTa iva vikasitakanakamalakuvalayocchalitarajaHpunapiJjaritarAjahaMsAvataMsayA' iti campUkathAyAM hemapadmAnAM sadabhAva iti / pauSpaiH parAgaiH kapizA piGgIkRtapayA yArkasutA bhAnunandanA saiva kalApaH kaladhautamekhalA yasyAM sA tAm // kalekAtha jema vasudeve zaurya purIthI AvIne mathurAmAM sthiratA karI hatI tema pRthvInA caMdra akabara bAdazAhe dilhI nagarathI suvarNa kamanI parAgathI jenA pANI pILA banI gayAM che tevI yamunArUpa mekhalAvALI AgrA nagarImAM AvIne keTalAMka varSa sthiratA karI.darA . [ tasthau samAH sa kiyatIH puramAgarAkhyAM .. bhUmAnvibhUSya mathurAmiva vRSNima nuH / bhartuvaMzeva sarasA sarasIruhAsyA zyAmAGkamarkatanujA bhajate sma ysyaaH|| sa bhUmaNDale mudgalendratayA vikhyAtI bhUmAnakabbaraH AgarA ityAkhyA nAma yasyAstAnI purai nagarI vibhUSyAlaMkRtya kiyatIH kiyatsaMkhyAkAH samA varSANi / 'hAyano'bda samAH zarat ' iti haimyAm / yAvattasthau sthitimakArSIt / ka iva / vRSNisUnuriSa / yathA vRSNerandhakavRSNeH sUnurnandano vasudevodasAraH kaMsoparodhena katicitsaMkhyAkAna saMvatsarAna sthitavAn / yasya AgarAkhyAyAH puro mathurApuryAzca arkatanujA kAlindI aGka samIpaM bhajate sma siSeve / 'aGko bhUSArUpakalakSmasu / citrAjau nATakAdyaze sthAne koDe'ntikAgasoH // ' ityanekArthaH / keva vazeva / yathA patnI bharturantikamutsaGga bhajate / kiMbhUtA / saha rasaiH pAnIyaiH zrRGgArAdibhirvA vartate yA sA sarasA / punaH kiMbhUtA / sarasIrahaM pana tadeva tadvadvA AsyaM vadanaM yasyAH / punaH kiMbhUtA / zyAmA kRSNavarNA / 'jammantare na vihaDA uttamamahilANa jaM kiyaMpi kammaM / kAlindI kanhavirahe ajavi kAlaM jala pii|' iti vRttaratnAkaravRttau / pakSe SoDazavArSikI // pAThAntaram // ] Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - a ... - - - - - - - - - - - sartha 10 zlo0 -63] hIrasaubhAgyam pAzcatara-kartha jema vasudeve kaMsanAM AgrahathI keTalAka varSa mathurAne alaMkRta karI hatI tema akabara bAdazAhe keTalAMka varSe paryata AgrAnagarIne alaMkRta karI. te AgrA ane mathurAnI samIpamAM yamunA vahe che. zRMgAra Adi rasathI yukata vikasvara kamala jevA mukhavALI ane zyAmavarNI tarUNI strI [jema strI zuMgAra Adi rasa (pANI) vaDe yukta hoya tema thayunA jalavaDe yukta che, jemAM strInuM vikasvara kamala jevuM mukha hoya che tema junA paNa smalamukhI che ! jema strI zyAmavarNa tarUNa hAtha tema nadI zyAmavarNaya paNa che ! jema pI patinAM utsagane seve tema yamunA paNa mathurA ane AgrAnAM ane (samIpatAne seve che ! sa zrIkarIpuramavAsayadAtmazilpi sAdhena DAkrasaraH savidhe preshH| indrAtujAta iva puNvajanezvareNa zrIdvArakAM jaladhigAdhavasaMnidhAne // 63 // sa dharezaH akabbaradharaNIramaNaH AtmanaH svAjJAvazavartinA zilpisArthena vijJAninivahena DAbara iti nAnaH sarasaH prAk sAhinaiva svayaM khAnitasya dvAdazamogAmitasya taTAkasya savidhe pArzva zrIkarI iti nAnI puraM nagaraM avAsayat vAsayati sma / kn| indrAnujAta iva / yathA 'zakrAvarajo viSNuH dAzArhaH / puruSottamo'bdhizayanopendrAyonadrAnujAH' iti haimyAm / tathA 'kA nuje mama nije danujArau' ityapi naSadhe puNyAnAnAM yakSANAmIzvareNa svAminA / 'kelAzokAyakSaghananidhipuNyakiMpuruSezvaraH' iti haimyAm / zakkAdiSTadhanadena / jaladhigAnAM nadInAM dhayo bhartA samudrastasya saMnidhAne samIpe zriyA svarNaratnAdisamRddhayA saMyukAM dvArakAbAmnI purIM vAsayAmAsa nivezayati sma // lekArtha jema kRSNa mATe IMdranI AjJAthI kubere samudranI samIpamAM dhanadhAnyAdithI samRddha dvArikA nagarI vasAvI hatI tema akabara bAdazAhanI AjJAthI svayaM banAvelA "DAbara nAmanA sarevaranI najIka zilpIonA, samuhe "zrIkarI" (sIkara) nAmanI nagarI vasAvI hatI. dA Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam sarga 10 zlo064-65 prAkkAzyapIpatirakabbarapAtisAhi stasyAH puraH pratibhaTAnpracalanvijetum / AzA dazApi kurute sma phate sa yasmA tasmAtphatepuramiti pradade tadAhAm // 64 // ... tasmAtkAraNAta kAzyapIpatirapaninAyakaH tasyAH zrIkaryA AhvAM nAma phatepuramiti pradade dattavAn / karoti smetyarthaH / yattadonityAbhisa bandhAdyadyasmAtkAraNAt so'kabbaspAtisAhiH prAru pUrva vAsanasamaye tasyAH zrIkA~H puro nagaryAH pratibhaTAna pratyarthipArthivAn vijetu pracalana pratiSThamAnaH dazApi prAcI-AgneyI-dakSiNA-nairRtIpratIcI-vAyavI-uttarA-aizAnI-nAgI-brAhmIlakSaNA AzA dizaH phate svAyattAH / yavanA hi vijayasyAbhidhAM 'phate' iti kathayanti iti / 'dazadigantajitA raghuNA yathA' iti raghuvaMze / dazadizAM jayaH kurute sma kRtavAn / 'jainamate tu mahAnadyAdiSu itastataH payaHpravAhAgamananimnIbhavabhUbhAganivAsizabarAdigrAmAH zailasaMdhigaharamadhyagatabhillapallyo vA adhodigvartinaH tathA parvatoparikoTTAdaya Urdhva digbhAja iti tattvam iti dazadigjayaH jigAyetyarthaH // kArtha * akabara bAdazAhe zatrurAjAone jItavA mATe prathama zrIkArI nagarIthI prayANa karyuM, daze dizAone svAdhina karI hatI arthAt divijaya karyo hate. "phate " karyo hato. (yAne vijayane "phate kahe che. tethI zIkarInuM nAma "phatepura' rAkhavAmAM AvyuM. 64 gaurImahezvaragaNA sphaTikAvanaddha madhyA sazevadhipatiH pracalatkumArA / karNAtithIbhavadibhAnanadhIrarAvA kailAsabhUmiriva yA nagarI rarAja // 65 // '. yA zrIkarInagarI kailAsabhUmiH sphaTikAcalakSoNIva rarAja rAjate sma / kiMbhRtA / gaurIbhiH kAnanacAruvarNavarNanIyavarNinIbhiH kalitAnAM mahezvarANAM mahebhyAnAmagaNita draviNavatAM vyavahAriNAM gaNAM vrajA yatra / pakSe pArvatIsaMyutazaMbhuH tathA gaNAH pArSadAH pramathAdayo yasyAma / punaH kiMbhUtA / sphaTikAdujjvalamavanaddhaM sudhAkalpitaM gRhavipaNiga. Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 10 zlo0 65-66] hIrasaubhAgyam NamayaM mathya yasyAm / pakSe sphaTikaratnairavanaddhaM baddha madhyaM yasyAH sphaTikAdritvAt / punaH kiMbhUtA / saha zevadhInAM nidhAnAnAM patibhiH svAmibhiH agaNitApramANadraviNatvAtpratisthAnanikSiptAnekanidhinAyakairIzvarairvatate yA / pakSe sadhanadA / 'kailAsaukApakSadhananidhikiMpu. ruSezvaraH' iti haimyAm / punaH kiMbhUtA / pracalantaH krIDAkRte svatantra bhitastataH paribhrAmyantaH kumArA rAjAmAtyasAmantamahebhyAdInAM bAlakA yatra / pakSe pracalana pitromilanArtha gamAgamaM kurvan kumAraH svAmikArtiko yatra / skandasyAnyatrApi sthitisaMbhavAdgamAgamau yuktau / tathA-'sugandhigandhamAdanAdhivAsinaH skandadevasya darzanArthamito gatavAnasmi' iti campUkathAyAm / athavA gaurInandanatvAttatrApi mAtuH pArzva'vasthitatvAcceti dvayo rapi karmadhArayaH / punaH kiMbhUtA / karNAtithIbhavantaH zravaNaprAghurNA jAyamAnA ibhAnAM sadagandhabandhurasindhurANAmAnanebhyo vaktrebhyo'rthAnirgatA dhIrAH pAnIyapUrNApramANazrAvaNasaM. bandhijaladharadhvanitAnukAriNI rAvA gambhIragarjAravA yasyAm / pakSe zrUyamANo gaNanAyakadhIradhvaniryasyAm / vinAyakasyApi gaurItanUjatvAt // plekArtha zrIkarI nagarI kailAsabhUminI jema zebhatI hatI. temAM kAMcanavarNaya mahilAo sahita zreNIone samUha hata; jevI rIte kailAsamAM pArvatI sahita Izvara ane premathI Adi gaNe che. nagarIne madhyabhAga sphaTikanI jema ujavala hatuM, jevI rIte kailAsa sphaTika ravALe che. nagarImAM dhanADhaya mANaso vasatA hatA, jevI rIte kailAsa upara kubera vase che ! nagarImAM Amatema zreSThIputro ane rAjakumAra kIDa karI rahyA hatA, jevI rIte kailAsamAM kArtikasvAmI Amatema kriIDAne kare che. nagarImAM madenmatta hAthIonAM garavanA zabda saMbhaLAI rahyAM hatA, jevI rIte kailAsa jalasahita meghanA gajAvavALo che ! A rIte kailAsabhUminI jema zrIkarI nagarI zobhI rahI hatI. pApA bhUmibhRtAM pratibhaTaM sumanaHsu mukhya jiSNUpadhanvapavipANisahasranetram / prekSya prabhu harimiva svamupetamA prIteranUpagatavatyamarAvatIyam // 66 // yaM nRpam / yanmUrtimityarthaH / urlA mahImaNDale upetamAgataM svamAtmIyaM prabhu svAmina harimindra prekSya vilokya / vijJAyetyarthaH / prIteH svasvAmini snehAtirekAt anu pRSThe upagatavatI samAyAtA / utprekSyate-iya zrIkarIrupA amarAvatI indranagarIva / kiMbhUtaM ya hariM ca / bhUmIbhRtAM vipakSakSoNIkSitAM parvatAnAM ca pratibhaTaM vidveSiNaM nihantukam / hI. sau. 15 Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 hIrasaubhAgyam sarga 10 zlo 0 66-67 punaH kiMbhRtam / suSTu zobhanaM mano yeSAM niravadyahRdayeSu mahatsu deveSu ca mukhyamagragaNyam / punaH kiMbhUtam / jiSNu jayanazIlaM tathA ugraM pracaNDaM svAsahajaparaHsahanasaMhArakArakaM dhanva kodaNDaM yasya / tathA pavirvajramAkRtyA pANau haste yasya / prAyaH puNyavatAM pANipAdeSu vanacakrAGakuzAdilakSaNAni syuH / tathA sahana dazazatasaMkhyAkAni netrANi locanAni yasya / 'sahasaMkhI rAjA' iti lokavAkyamapi / carapradhAnapurohitAdInAM dRgbhibhUpAlAH pazyantIti kavisamayo'pi / pshcaatkrmdhaaryH| zakasya tvetAni nAmAnyeva santi // kalekArtha akabara rAjAnA rUpe pitAnA svAmI Idrane pRthvI upara AvelA joIne, tenI pAchaLa atyaMta nehathI IdrapurI amarAvatI jANe zrIkarI rUpe AvIne rahI na hoya!. jema Idra parvatane zatru kahevAya che tema-rAjA-zatrurAjAo pratye zatru hatA. jema Idra devAmAM mukhya heya che tema A rAjA sajajana purUSamAM mukhya hatuM. jema IdranA hAthamAM vaju hoya che tema A rAjAnA hAthamAM jayazIla pracaMDa dhanuSya hatuM. athavA rAjAnA hAthamAM vajunI AkRti hatI. (prAyaH puNyavaMta purUSonAM hAtha pagamAM vaju, cakra, aMkuza Adi lakSaNe hoya che.) jema Idrane hajAra netra hoya che tema rAjA sainike, pradhAna ane puhita AdinI daSTithI jote havAthI hajAra AMkhevALa hatA. AvA idranI jema zebhatA akabara bAdazAhane pRthvI para Avele jaIne tenI pAchaLa amarAvatI zrIkarIrUpe AvIne rahI na hoya ! pada dA spardhA yayA vidadhataM trijagajjayinyA dRSTvA balehamiyaM kacidaucitI na / dhyAtveti padmajanuSA pratighAtirekAkSiptaH kSaNAkSititale balinA kimeSaH // 67 // padumajanuSA brahmaNA ityamunA prakAreNa dhyAtvA vicintya pratighAtirekAdanucitavibhAbanodabhUtakopAtizayAt / utprekSyate-balinA balinAmnA daityena sArdham / atra sArdhapadAdhyAhAraH / atha vA balinA balavatA vidhinA / balavanta vinA kApi kAryasiddhina syAt / ata eSa baligRhaH kSaNAnimeSamAtrAdikSateH pRthivyAttale adhobhAgaM kSiptaH pAtAle pravezitaH / 'valisadama divaM satathyavAgupari smAha divo'pi nAradaH' ityupari sthitibaMligRhasya naiSape / iti kim / trijagajayinyA bhuvanatritayIyAvannagarIjayanazI Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 10 zlo. 067-68 ] hIrasaubhAgyam layA yayA zrIkaryAM nagaryA sArdhaM spardhAmabhyasUyAM vidadhataM kurvANam / balegRhaM nAgalokaM dRSTvA svayamanviSya iyamanayA zrIkarIpurA saha spardhAkRtiH kvacitkutrApi naucitI na yuktimatI iti cetasi vicArya || lAkA traNe jagatanI lakSmIne jItavAvALI zrIkarI nagarInI sAthe spardhA karatA khaligrahane joIne A prakAre IrSyA karavI te ceAgya nathI ' ema vicArIne, anucita thavAnA bhayathI ja jANe brahmAe ekakSaNa mAtramAM khaligRhane (balinAmanA daitya sahita ) pRthvInAM taLiye arthAt pAtAlamAM phekI dIdhuM na hoya ! 56chA nirvarNya varNyavibhavaiH svabhavaiH purI yAM saMspardhayA nijajayAya samujjihAnAm / tadbhUtabhUritara bhItivihastacetAH kiM dvArakA pravizati sma payodhimadhye // 68 // 115 dvArakA nArAyaNanagarI payodhimadhye samudrasaliladurgAntarAle pravizati sma praviSTA / utprekSyate - tasyAH zrIkarIpuryAH sakAzAdbhUtA utpannA bhUritarA atimahatI yA bhItirbhayaM tayA kRtvA vihastaM vyAkulIbhUtaM ceto mano yasyAH / kiM tAdRzIva kiM kRtvA / svasyAH zrIkaryA bhavairutpannaivaNyairjagattrayajanavarNanIyairvibhavaH zrIbhiH saMspardhayA abhyasUyayA kRtvA nijasya dvAravatyAH Atmano jayAya parAbhavanAya samujjihAnAmudyatAM pragalbhAnAM kRtodyamAnAM vA yAM zrIkarIpurIM nirvarNya dRggocarIkRtya / iti samudAyena nagarIvarNanam // A kalAkA dvArikA nagaranI samudranI madhyamAM jaine rahI. peAtAnA vabhavanI sAthe spardhAkaratI kRSNapurI-dvArikAnA parAbhava karavA mATe sajja thayelI traNe jagatamAM prazaMsanIya vaibhavavALI zrIkarIne joIne bhayAkrAnta banelA cittavALI dvArikA jANe samudranAM taLIye nemehI na hoya ! // 68 // atha pRthagvarNanam - dhAtrIdhRtau phaNasahasrabhRtAbhyasUyAM bibhradbhujaMgavibhrunAmbaracumbimauliH / Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1.16 saubhAgyam sAlaH smayena kapizIrSakakoTimuccaigRhamiva svayamapyadhatta // 69 // [ sarga 10 zlo0 69-70 sAlo yatprAkAra- smayena garvAvezavazaMvadatayA / utprekSyate - svayamapyAtmano'pi marudugRhaM svargaM dhartumudvoDhuM dhArayitumuccairUrdhvamupariSTAt kapizIrSakANAmaTTAlakAnAM ' kAsIsAM' iti prasiddhAnAM koTimadhatta ghRtavAniva / sAlaH kiM kurvan / bhujaMgavibhunA zeSanAganAyakena samamabhyasUyAmarSyA spardhA bibhraddadhAnaH / kiMbhUtena bhujaMgavibhunA / dhAtryA dhariyA dhRta dhAraNaviSaye phaNAnAM svazirasAM sahasraM dazazatIM bibhartIti / sAlaH kiMbhUtaH ambaramAkAzaM cumbatIti zikhareNa spRzatItyevaMzIlo maulirmUrdhA yasya / abhraMliha ityarthaH // zlAkA dharatIne dhAraNa karavA mATe jeNe hajArAe manAvI che tevA zeSanAganI sAthe spardhA karatA nagarInA A gaganacUkhI killAe ahaMkArathI svaga leAkane dhAraNa karavA mATe jANe uMcAM kroDA kAMgarAo dhAraNa karyo na hoya ! / / 6aa yadvapravajrarucisaMcitazakracApa 'cakrAcumbika zIrSa karAjirAbhAt / yuddhaM vidhAtumahitena vidhuMtudena mitrAntikaM kimu samIyuramI sagotrAH // 70 // yasyA nagaryAH vapraH prAkAraH tasya tatsaMbandhinAM vA vajrANAM garbhasaMdarbhIkRtakulizaranAnAM rucibhiH kAntibhiH saMcitAni puSTAni kRtAni prakaTIkRtAni vA zakracApacakrANi indradhanurmaNDalAni / atha ca vajrazakakodaNDacakrAkhyAni AyudhAni yasyAM tAdRzI / tathA abhramAkAzaM cumbatyAliGgatItyevaMzIlA abhraMkaSA kapizIrSakANAM rAjiH paGktiH AbhAbhau / utprekSyate - ahitena zatruNA vidhuMtudena rAhuNA sArdhaM yuddhaM saMgrAmaM vidhAtuM kartuM mitrasya suhRdaH sUryasya cAntikaM samIpamamI sagotrAH svajanAH kimu sametA upagatA iva / sagotratvaM tu vRttAkAratvena prAkAzakatvena ca nabhaH pAnthatvena prabhAkaratvena ca / tathA sagotrA hi sAyudhAH saMgrAmasamaye sagotrasamIpe prAyaH samAyAnti iti rItiriyam / tatrApi kazcitsagotro'pyaniSTo bhAvadeva ca satpayaM paraM mitraH tataH sarvamapyucitameveti // iti prAkAraH // Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 10 zlo0 70-72] hIrasaubhAgyam 117 zlekArtha vAratnonI kAntithI iMdra dhanuSyanAM maMDale jemAM pragaTa thayAM che te zrIkarI nagarIne gaganacuMbI kile zete hatA te jANe IMdradhanuSyanAM maMDale pitAnAM zatru rAhanI sAthe yuddha karavA mATe sUryarUpa mitranI pAse AvelA sagotrIo-svajano naya ! // 7 // yatrApaNeSvagurucandanagandhadhUlI cndrprkiirnnkmnniisurdussymukhyaa| jJAnairjinaistrijagatIva samastavastu vIthI vyalokyata narainijanetrapajhaiH // 71 // yatra phatepure ApaNeSu vyavahAriNAM hadveSu samastAnAM vastUnAM krayANakAnAM vIthI zreNI narainaMgaragrAmajanapadajanmabhirjanarnijanetrapamaiH svanayanAravindaidyalokyata samIkSyate sma / kiNbhuutaa| aguravaH kAkatuNDAH, candanA: zrIkhaNDAH, ganvadhUlyaH kastUrikAH, candrAH karpUrAH suvarNAni vA, prakIrNakAni cAmarANi maNayazcandrakAntAdyAH sarvajAtiratnAni vA suraduSyANi devakulAni vAsAMsi mukhyAnyAdIni pradhAnAni vA yasyAm / kairiva / jinariva / yathA vItarAgaiH kevalibhiH kevalajJAnaiH kRtvA trijagati trailokye samastavastuvistAro vilokyate / samastavastuvistAro loke eva nAloke, tata. strijagahaNam // - prosa jema kevalI bhagavaMte traNe jagatanI samasta vastuonAM vistArane jue che, tema nagaravAsIonAM netra kamale phatehapura nagaranI dukAnamAM agurU, caMdana, karaturikA, kapUra, suvarNa, chUTachUTI cAmara Adi vastuo, candrakAMta Adi ratna ane devadUSya Adi suMdara vastro vigere samasta vastuo jatAM hatAM. 71 zreNIbhavantyubhayapakSavalakSaratna haTTAvalI vilasati sma phatepurasya / susvAmisaMmaditayatpurapadmadhAcyA vakSaHsthalIkalitamauktikamAlikeva // 72 // Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saubhAgyam [ sarga 10 zlo0 72-73 phatepurasyAkabbara nagarasya zreNIbhavantI dvipaGktiyA jAyamAnA ubhayapakSayordvayoH pArzvayAH / ' zayyAM jahatyubhayapakSavinItanidrAH stamberamAH' iti raghuvaMze / ' ubhayAbhyAM dvAbhyAM pakSAbhyAM pAzrvabhyAM parivartanena kRtvA vinItA apahastitA nidrA yaiH " iti tadvRttau / valakSaratnAnAM sphaTikamaNInAM sphaTikopalakalpitAnAM haTTAnAmApaNAnAmAvalI dhoraNI vilasati sma zuzubhe / utprekSyate - suzobhano nItimAn svAmI akabbarasAhaHstena saMmado harSaH saMjAto'syAstayA saMmaditayA saMjAtAnandayA yatpurasya phatepuranagarasya padmadhA aravindamandirayA lakSmyA vakSaHsthale svahRdaye AkalitA dhRtA parihitA maukti kamAlikAM mukAMhAralateva // iti haTTAvalI // leAkA 118 phatehapura nagaranI baMne bAjue sphaTika ratnAnI banelI ( dukAna ) zaiAbhatI hatI. te jANe nItimAna akabararUpa mAlikanI prAptithI harSita thayelI phatepuranI lakSmIe peAtAnAM vakSasthala (hRdaya) upara mukatAhAra dhArajhu karyuM na hoya ! chA vezmajAH puri vibhAnti maNImarIci - saMcAracUrNitatamI timiraprasArAH / sphUrtyA vijitya sumanonagarI gRhItA manye vimAnanivA anayAdasIyAH // 73 // puri phatepuranagaryAM vezmavrajA gRhagaNA vibhAnti / kiMbhUtAH / maNInAM vividharanAnAM marIcInAM kAntInAM saMcAreNa prasAreNa cUrNitAH khaNDazaH kRtAH tamItimirANAM nizAndhakArANAM prasArA vistArA yaiH / tatrAhamevaM manye mAnayAmi jAne utprekSe vA / anayA nagaryA sphUrtyA svavibhUSAvisphUrjitena sumanonagarI amarapurI amarAvatI vijitya paribhUya adasIyAH svaH purIsaMbandhino vimAnanivahAH gRhItA ivAdattA iva // zleAkA vividha prakAranAM ratnAnI kAntinA prasArathI rAtrinA aMdhakAranA jyAM TUkaDA karAyA hatA tevI phatepura nagarInAM gRhAnI paMkti zAbhatI hatI, te mane lAge che ke pAtAnI zaiAbhAthI svargapurI amarAvatIne jItIne tenI pAsethI A nagarIe jANe devAnAM vimAnA grahaNa karyo na hoya ! 573aa Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 10 zlo 074-75] hIrasaubhAgyam citte vicintya bhayamabhrapathe'bhiyAti___ svarbhANuto nijaparicchadamapyazeSam / AdAya yadvividharatraniketakAyAH sAtaM kSitAviva vasanti sitAMzusUryAH // 74 // yannagaryA vividhAnAmanekajAtIyAnAM ratnAnAM karketanAdInAM maNInAM ye niketA naikocitacaJcuraracanAsaMdarbhitabhavanAsta eva kAyAH zarIrANi yeSAM te| sitAMzavaH zvetakAntayazcandrAH sUryA AdityAH / utprekSyate-kSitau pRthivyAM sAtaM sukha yathA syAttathA vasanti nirvighna sthitiM kurvanti / kiM kRtvA / abhrapathe meghamArge gagane abhiyAti: pratipanthI yaH svarbhANurvidhaMtudaH tasmAtsakAzAccitte svamAnase bhayaM nijagrasanasAdhvasa vicintya vimRzya api punaH azeSaM samastamAtmaparicchadaM grahanakSatratArakAdiparI. vAramAdAyaM sAdhaM gRhItvA // blekArtha phatepuramAM aneka jAtinAM ratnanAM gRha zelatA hatAM, "AkAzamAM zatrubhUta rAhune bhaya rahelo che mATe pRthvI para nirviktapaNe sukhapUrvaka rahI zakAya" A vicAra karIne jANe sUrya, candragraha, nakSatra Adi pitAnA parivArane sAthe laIne A nagarImAM AvIne vasyA na hoya ! arthAt ratnonA banelAM e gRho jANe sUrya yadra- -nakSatra mAni DAya ! te zamitA tai. // 74 // unnAlanIrajamiva zriyamApadekA__ stambhaM niketnmkbbrbhuumibhaanoH| vaMzyA raveriva pare'pi gRhA vahante zobhAM maNIdyutivibhAsitadigvibhAgAH // 75 // akabbaranAmA bhUmevizvabharAyA bhAnurbhAsvAMstasya etAvatA rAjJaH eka evAdhastAdbhAge stambha AdhArasthUNA yasya tAdRzaM niketanamekastambhabhavanaM zriyaM zobhAmApallabhate sma / kimiva / unnAla nIrajamiva / yathA ut UrdhvamuduccaiH salilAbahirvati janalocanagocara vA nAla mRNAla yasya tAdRk nIraja kamalaM zriyaM zobhAmApnoti / api punarakaThabarasAheH pare'nye'pi gRhAH saptabhUmikAdayaH prAsAdAH zobhAM vibhUSAM vahante / bhAsante Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 hIrasaubhAgyam sarga 10 zlo0 75-76 ityarthaH / utprekSyate-raveH sU sya vaMzyA: sagotrAH iva / ekasmin vaMze bhavAH samutpannA vaMzyAH procyante ekavaMzajAH prAyaH sadRzA bhaveyuriti / ata eva maNInAM bhavanagarbhasaMdabhIbhUtAnAM nAnAvidharatnAnAM dyutibhijyotibhirvibhAsitAH prakAzitA uDyotitA dizAM dazAnAmapyAzAnAM vibhAgAH pradezA yaH // iti nagaranRpagRhAH // zlekArtha pANInI bahAra arthAta UMcI mRNAla (nAla) vALuM kamala jema zebhe tema AdhArarUpe ekaja staMbhavALa (arthAt ekadaMDi) akabara bAdazAhano mahela zobhA pAmyo hato. tema ja bAdazAhanA bIjA paNa (sAta mALanAM cha mALanAM vagere) mahela, vibhUSAne dhAraNa kare che te mahele jANe madhyabhAgamAM jaDAyelA ratnonI kAntithI jeNe dizAonA vibhAge prakAzita karyA che tevA prakAranA sUryanA svavaMzIya-satrIya na hoya ! pA chAyApathe niravalambatayA vasantI saMkhyAtipAtimakhamugbharabhAriteva / paurasphuratpuranibhAdamarAvatIyaM bhUmau samaM nijajanaiya'patattruTitvA // 76 // paurairnAgarairnagaravAsibhibhinikhilajanaiH sphurannirbharabhRtaM dRzyamAnaM vilasadvA yatpuraM phatepurAbhighanagaraM tasya nibhAtkapaTAnnijajanaiH svadevIdevalokaiH samam / utprekSyate-iyaM pratyakSalakSyA amarAvatI puraMdarapurIva truTitvAvasthAnAbhraMzamavApya nyapatat / adhobhUpIThe nipatitA sthitA cAvApyAdhAram / kiMbhUtA / chAyApathe chAyArUpe na tu kramAdimocite sthAne tAdRze pathe mAge gagane niravalambatayA nirAzrayabhAvena vasantI vAsa vidadhatI / tiSThantItyarthaH / punaH kiMbhUtA / saMkhyAM gaNanAmatipatanti atikAmantItyeva zIlA ye makhabhujo devAsteSAM bharairvIvadhairbhAraH gaurava sajAto'syA iti bhAritA bhAra. yuktA jAtA namrIbhUtA / ata eva truTitvA patitA ityarthaH // ___ nAgarikethI vilAsane dhAraNa karatAM evA phatepuranA hAna-chAyArUpa AkAzamAM nirAlaMbana paNe rahevAthI ane asaMkhya denA bhArathI namra banI gayelI amarAvatI (svargapurI) jANe ( devadevIonA) parivAra sAthe svargamAMthI tUTIne pRthvI upara sAvI tI. // 7 // Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 10 zlo0 77-78] hIrasaubhAgyam 121 smArAvarodhanadhiyaM viduSAM dadAnA yasminsmitAmbujazaH zriyamAzrayante / goSThI vidhitsava ivAtra catunikAya devAGganAH kutukitA militA mitho'mUH // 77 // yasmida phatepure smitAmbujazaH smerAravindanayanAH zriyaM zobhAmAzrayante bibhrate / kiM kurvANAH / dadAnAH prayacchantyaH ' kAm / smarasya madanasyedaM smAraM tAhagavarodhanamantaH puraM tasya dhiyaM buddhim / keSAm / viduSAM paNDitAnAm / 'smarAvarodhabhramamAvahantI' iti naiSadhe / utprekSyate-amUH pratyakSA: caturNA bhavanapativyantarajyotiSkavimAnavAsilakSaNAnAM nikAyAnAM jAtivizeSANAM devAnAmaGganAH striyaH mithaH parasparam atra nagare amUH jagajjananayanaviSayA militA iva / kiMbhUtAH / goSThI vidhitsavaH anyonyaM goSThI svasvavArtA katu kAGkantyaH / ata eva kiMbhUtAH / kutukitAH kutukaM svaparasparasvAntapravRttipravidhAne kautUhalaM hRdrayollAso jAtamAsAmiti kutukitAH // iti naranAryaH // zlekArtha paMDita puruSone paNa kAmadevanAM aMta:purane bhrama karAve evI A nagaranI vikasita kamalanayanA-strIo zebhAne dhAraNa kare che te jANe cAra nikAyanI (bhavanapati, vyaMtara, jatiSka ane vaimAnika) devAMganAo kautukathI paraspara gaNI 421 / bhATe sAnAmA bhaNI na ya ! // 7 // svarge sureza iva zeSa ivAhigehe candro divIva nidhinAtha ivAlakAyAm / prINanprajA dazadizAM vijayaM vidhAya tasyAM puri kSitipatiH sma karoti rAjyam // 78 // dazAnAmapi dizAM haritAmAsamudrakSitevijaya svAyattIkaraNaM vidhAya kRtvA prajAH prakRtIH samastalokAn prINan saMtuSTAn kurvan / sa kSitipatiH jagatprasiddhimAnakabbarapAtisAhiH tasyAM phatepuranAmnyAM puri nagaryA rAjyaM karoti sma / samagranagarajanapadagajacakraizvayaM bhunakti sma / ka iva / sureza iva / yathA svarga devaloke devendro rAjya pAlayati / punaH ka iva / zeSa iva ' yathA ahigehe nAgaloke zeSanAgAdhipo dharaNendro vA hI, sau. 16 Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 hIrasaubhAgyam sarga 10 zlo 0 78-80 rAjyaM kurute / punaH ka iva / candra iva / yathA divi AkAze nizApatijyotiSAmaizvarya' kurute / puna. ka iva / nidhinAtha iva / yathA alakAyAM nidhInAM samastamahImaNDalagatani dhAnAnAM nAthaH svAmI dhanadaH rAjyaM pAlayati // ityakabbaravAsitaphatepuravarNanam // plekArtha jema svargamAM Idra, nAgalokamAM zeSanAga AkAzamAM caMdra ane alakApurImAM jema dhanada (kubera) rAjaya kare che tema daze dizAmAM divijaya karIne prajAjanone khuza karate akabara bAdazAha phatepura nagaramAM rAjya kare che. I78 gAndharvikAH kvacana ghoSavatI vahanto ___ gAyanti yatra navapaJcamagarbhagItam / prasthApitAstamupavINayituM mghonaa| svargAyanAH svajayazaGkitacetaseva // 79 // yatrAkavvarasabhAyAM kvacana kutrApi pradeze ghoSavatIM vINAM vahantaH kare dhArayantaH gAndharvikAH gAyanavarA itaragAyanajanagAnebhyo'sAdhAraNo'zrutapUrvatvAnnavIna: paJcamanAmA rAgo garbha madhye yasyAstAdRzIM gItiM gAnaM gAyanti geyaviSayIkurvanti / utprekSyatesvasyAtmano jaye parAbhave asau svarga sametya mA mAM jayatAditi zaGkitaM zaGkAyukta jAta ceto yasya tAdRzena maghonA zakreNa taM sAhiM vIgayA kRtvA upa samIpe sametya gAtaM gAnagocarIkartuM prasthApitAH preSitAH svargAyanA hAhAhUhUpramukhA devagandharvA iva // blekArtha akabaranI rAjayasabhAmAM vINAne dhAraNa karanArA gAMdhavike (zreSTha gAyaka) madhyamAM navIna paMcama rAgavALuM adbhUta gAyana karatA hatA. te jANe "spardhAmAM AvIne A bAdazAha mAre parAbhava na kare, A prakAranAM zakita cittavALA gAvA mATe svarganAM gAyake ( "hAhA" * huM chuM" Adi gAMdharva de) mekalyA na hoya! 7lA yasyAM mahImadanasaMsadi nartakeSu nRtyaM manonayanavRttiharaM sRjatsu / saptasvaraistaduditApramitaprasatti saptAGgalakSmimuditadhvanitairivAse // 8 // Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 10 zlo.080-81 ] hIrasaubhAgyam yasyAM varNanAgocarIkartumArabdhAyAmatizAyirUpatvAnmahImadano bhUmImanobhUrakabbarapAtisAhistasya saMsadi sabhAyAm / 'niSadhavasudhAmAnAM kasya' iti naiSadhe / nartakeSu nRtyakArakeSu manasAM tathA nayanAnAmarthAccaturacittalocanAnAM vRtteApArasya haramapahArakam ananyavRttividhAyaka nRtya tANDavaM sRjatsu kurvatsu satsu / SaDja-RSabha-gAndhAra-madhyama -paJcama-dhaivata-niSaghanAmabhiH saptabhiH svarairAse / saptasvarANAM tAnamAnamUrchanAbhirbabhUva ityarthaH / utprekSyate-tasmAdakabbarasAheruditA prakaTIbhUtA yA apramANA pramANAtItA asAdhAraNA prasattiH prasannatA yasyAstAdRzyAH / svAmi-amAtya-tuhRt-koza-rASTra. durga-sainyalakSaNAni saptasaMkhyAkAnyaGgAni avayavA yasyAstadvidhAyAH lakSmyA rAjyazriyAH samAsamadhye lakSmizadvo hrasvo'pi dRzyate / yathA-'caraNalakSmikaraNagrahaNotsave' iti RSabhanamrastave / tathA-'lakSmIrlakSmihareH striyAm' iti zabaprabhede'pi / muditadhvanitairiva pramodameduramanastvena zabditairiva // zlekArtha kAmadeva samAna bAdazAhanI sabhAmAM nRtyakAre mana ane nayananuM haraNa kare tevA adbhUta nRtyane karate chate jANe sAtasvaromAMthI (Saja, RSabha, gAMdhAra, madhyama, paMcama daivata ane niSadha) pragaTa thayelI asAdhAraNa kaTinI prasannatA jemAM che tevI sahineal (svAbhi, amAtya, bhitra, zi, rASTra, hu bhane zainya )nI prasannatAnA sUra na hoya ! (nRtyakAronA nRtyathI akabarazAhane pramANatIta prasannatA thatI tI.) // 8 // kutrApi maurajikamaNDalavAdyamAna- maadynmRdnggnindaannuktukaamH| jainaM padaM paricaranvigatAvalambaH zreyo'nutiSThati dhanaH kimu kAmavarSI // 81 // kutrApi sAhisabhAyAH kasmiMzcitpradeze murajAnvAdayantIti maurajikA mRdaGgavAdakAsteSAM maNDalena saMdohena vAdyamAnAnAM vividhatAlaH pANibhistADyamAnAnAM tathA mAdyatAM bhojanadAnalobhena madavatAM gambhIranijAbhyAM mRdaGgAnAM mardalAnAM ninadAna zabdAnanukata sadRzIbhavitu kAmo'bhilASo yasya tAdRk dhano jaladharaH zreyaH sukRtaM puNyamanutiSThati karotIva / kiMbhUtaH / vigato niryAto'valamva AzrayaH svajanAdivargaH svAminagarAdhupaSTambho yasya / etAvatA ekAkI gagane sthitatvAt ca nirAdhAraH / punaH kiMmRtaH / kAmamatizayena janamanobhilASa vA varSati pracurapayovRSTiM kurute pradadAtItye zIlaH kAmavarSI / punaH kiM Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 hIrasaubhAgyam sarga 10 zlo0 81-82 kurvan / jainaM jino'rhannAyaNazca tatsaMbandhi padaM caraNaM paricaran sevamAnaH / arhaccaraNaM viSNupadaM ca bhajamAnaH / AkAze tiSThannityarthaH // zlokAI bAdazAhanI sabhAnA keI vibhAganAM mRdaMga vAdakonI maMDalIvaDe banAvAtA madavALA mudagonI gaMbhIra dhvaninI tulanA karavAnI IcchAvALo megha jANe sukRta karato hoya tema ekAkI banIne AkAzarUpa nirAlaMbana sthAnamAM rahe te manuSyanI abhiSTa pUrti mATe pracura varSa karate tema ja jainapada (AkAzanI upAsanA karato rahyo ! 81 svarge na kiMcidapi dAnamavApnuvadbhiH prAptaistadAptumavanI dhanadAddharendrAt / . devairna tumburumukhaiH kvacana pravINaivINA avAdiSata karNasudhAM kirantyaH // 82 // kvacana sabhAyAH kutracitsthAne pravINarvINAvAdanAtinipuNaivaiNikairvINAvAdakairvINA vipaJcyo'vAdiSata vAdyante sma / kiM kurvantyo vINAH / karNayoH zrautRzravaNayoH sudhAmatyantAhlAdakAritvAdamRtaM kirantyo varSantyaH / utprekSyate-tumbururnAmA kazcitsuragAyanavizeSaH sa mukha AdiryeSAM taiH / devagAyanairityarthaH / netyutprekSArthe / kiMbhUtairdevaiH / avanI bhUmI prAptairAgatairiva / kiM kartum / avanyA bhUmedhanadAdativadAnyatayA vaizravaNAddharendrAdakabbarAtsakAzAdAnaM manaHsamIhitadhanaM Aptumadhigantum / tarhi kim / svarge dAnaM nAsti tadevAha-kiMbhUtairdevaiH / svarga devaloke kiMcidapi stokamAtramapi dAnaM vizrANanaM draviNAdi / neti niSedhe / nAvApnuvadbhiH alabhamAnaH / devendrAdInAM dRDhamuSTitayA vasudhAyAM vadAnyabAhulyAdupetamiti // zlekArtha sabhAnAM kei paNa sthAne vINAvAdako kAnamAM amRtanuM siMcana karatI vINa vagADatA hatA. te jANe svargamAM kaMI paNa dAna na maLavAthI, pRthvI paranA kubera akabara zAha pAsethI dAna levA mATe vargamAMthI pRthvI upara AvelA tuMbarU Adi gAMdharva deve na hoya ! 18rA " "... . Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 10 zlo0 83-84] hIrasaubhAgyam 125 eSaiva pUstrijagatIjayinI nivastu maucityamAvahati bho haritAM mahendrAHkutrApi veNuriti vaiNavikaiH praNuno vastuM kimAhvayati tAniha sAndranAdaiH // 83 // kutrApi sAhisabhAyAH kvacana pradeze vaiNavikaiH veNuvAdayantIti vaMzavAdakairgandharvajanaiH praNunnaH preritaH / vAdita ityarthaH / veNuvaMzaH 'bAsalI' iti prasiddhaH / sAndraH snehalaiH zravaNahRdayapremotpAdakairbahalairnIrandhervA nAdainijaninAdaiH kRtvA / utprekSyate- iti hetAstAna haritAM mahendrAn iha phatepuranAmni sAhinagare vastu vAsaM vidhAtuM kimAhvayati AkArayatIva / anyo'pi kazcijanaH kenApi preritaH kamapyanirdiSTanAmAnamAkArayati / iti kim / bho iti saMvodhane / aho haritAM mahendrAH dazAnAmapi dizAmadhIzAH, trijagatIjayinI tribhuvananikhilanagarI nirjayanazIlA eSaiva phatepuralakSaNApUH purI nivastu vastu nivAsaM vidhAtumaucityamArhantIyogyatAmAvahati dadhAtIti // zlekArtha rAjasabhAnA keI paNa pradezamAM nehala '(karNa ane manane AnaMdadAyI) svaromAM vaMzavAdake vAMsaLI bajAvatA hatA, te vAMsaLI jANe che daze dizAnA digapAle ! traNe jagatanI lakSamIne parAbhava karavAvALI phatepurI nagarImAM vAsa karo gya che mATe tyAM AvI nivAsa karavAnI preraNA karatI hatI. pa83 kutrApi kelivihagA magadhA ivorvI bhAnormudA jayajayedamudIrayanti / zAstrAmbudheriva sudhAlaharIdahantasthAsnoH kathAzca kathakAH kathayAMbabhUvuH // 84 / kutrApi sabhAyAH kasminnapi bhUmibhAge kelivihagA rAjazukasArikApramukhapatattriNaH mudA iSTaphalAvalIprAptipramuditamanastvena urvIbhAnoratizAyipratApayatvena vasudhAvivasvataH akabbarasya jayajayedaM he sAhe , tvaM ciraM vigalitAvadhiH jaya jaya sarvotkarSeNa vartasva sarvotkarSeNa vartastha idametadudIrayanti / tadarthamadhyApya janena tadvane zukA vimuktA paTavastamastuvan' iti naiSadhe / kathayanti / ka iva / magadhA iva / yathA mAgadhA maGgalajA yazabdAdikathakAH jayajayazabdaM rAjJo vadanti ca punaH kathakAH purANoditavyAkhyAnakA Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 hIrasaubhAgyam sarga 10 zlo084-85 riNaH purAtanakathAkathayitAro vA brAhmaNAdayaH puruSAH kathA mahApuruSacaritAni kathayAM: babhUvuH / utprekSyate-hRdantarhRdayamadhye sthAnoH sthAyukasya nivasanazIlasya zAstrAmbudhervAGmayasamudrasya sudhAlaharIramRtataraGgAniva // zlekArtha sabhAnAM keI eka sthAnamAM zukra-sArikA Adi kIDA karanArAM pakSIo maMgala pAThakanI jema, "he rAjana tame cirakAla jaya pAme, jaya pAmo ! A pramANe bolatAM hatAM, tema ja prAcIna kathAkAro (brAhmaNe vagere ) mahApuruSanAM caritra kahetA hatA, te jANe--hadayamAM rahelA zAarUpI samudranA amRtamaya taraMge na hoya! 84 yasyAmadIjyata vibhuzcamaraiH surendraH svarvaNinIbhiriva vaarvilaasiniibhiH| reje puna patimani sitAtapatraM rAjatvanirjita ivopacaranmagAGkaH // 85 // yasyAmakabbarasabhAyAM vibhurakabbarapAtisAhiH vAravilAsinIbhiH bAlavyajanavIjanAtapattradhAraNAdiprakAraiH pArthivasevAvidhAyikAbhiH paNyAGganAjAtibhiH vArasAraGgalocanAbhiH camarairbAlavyajanaiH kRtvA / ' camaracAmaro'pi ca' iti zabdaprabhede / avIjyata vIjyate sma / ka iva / surendra iva / yathA vAsavaH svarvarNinIbhirvazIpramukhAbhirapsarobhiH divyaprakIrNakairvIjyate / punaraparoktau yasyAM saMsadi nRpatimUni pAtisAhimastake sitAtapattraM sitAtapavAraNaM reje bhAti sma / utprekSyate-rAjatvena rAjabhAvena nirjitaH sannupacaran sevAM kurvANo mRgAGkaH sudhAdIdhitiriva / yo yena nirjitya nijasevakIkRtaH sa tasyAtapanivAraNAdinA saMnidhau tiSThannaniza sevAM vidhatte // zlekAtha jema raMbhA urvazI Adi devAMganAe iMdrane cAmaravIMjhe tema rAjasabhAmAM akabara bAdazAhanI banne bAjue vArAMganAo cAmara vIMjhatI hatI, tema ja rAjabhAva vaDe parAbhava pAmele caMdra AvIne jANe niraMtara sevA karate na hoya tema rAjAnA mastaka upara chatra zobhatuM hatuM, (je jenAthI parAbhava pAme te tenI niraMtara sevA Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 10 zlo 0 85-86] hIrasaubhAgyam 127 kare, e nyAye jANe caMdra AvIne sevA karate na hoya ! ema chatra zobhatuM tu.)||8|| zrRGgAritAH kvacana mattamattagajendrA _ vindhyAJjanAvanibhRtoriva tuGgazRGgAH / vAjivajAH kvacana santi parairasahya tejojitaiH kajakarairupadIkRtAH kim // 86 // yatra sabhAyAM kvacana kutracitpradeze zrRGgAritAH sindUratailAdibhiH tathA camarakAJcanaracitapaTTabandhAdibhivibhUSitAH mattA madodhurAH saptasu sthAnakeSu dvau kapolau dve pArzva nau ziraHpiNDau medraM ca / atha ca kutrApyevaM dRzyate yathA-dvau gaNDau locane dve ca gudaM medaM karaH punaH / madacyutirbhavetsaptasviti sthAneSu hastinAm // iti / pazcAttadrakSitA rAvA tacchAnavido vidantIti / eteSu sthAnakeSvaviralamadapravAhajharanto'tyutkaTA mataGgajendrAH gajarAjAH santi sajalajaladharagalagarjitaM kurvanto vidyante / utprekSyate-vindhyo jalagajabAlakAdriH, vindhyAcalaH aJjananAmA ca avanibhRt, tayostuGgA gaganAGgaNaliGginaH zrRGgAH zikharANIva / zrRGgaH punapuMsakaliGge / kvacana vAjivrajAH zrRGgAritAH / atrApyetadvizeSaNam / suvarNakhalInaparyANAdibhiH zobhitAH turaGgamagaNAH santi vitiSThante / utprekSyate-paraiH sarvavairivArairasahyAni soDhumazakyAni yAni tejAMsi prabalapratApAH taiH kRtvA jitaiH paribhUtaiH kajakaraiH padmapANibhiH / 'mittro dhvAntArAtirajAzuhastaH' iti haimyAm / bhAskaraiH / sUryANAM bAhulyAbdahutvam / dvAdazAtmA ca heliH' iti haimyAm / upadIkRtA DhaukitA iva // zlokAI rAjasabhAmAM vidhyAcala ane aMjana parvatanAM gaganaspazI zikharA jevA siMdura tela ane suvarNanAM paTTabaMdha AdithI suzobhita madanmatta gaMdhahastio hatA. tema ja kayAMka (rAjasabhAmAM) duzamane mATe asahya pratApavALA bAdazAhanAM pratApathI parAbhava pimelA sUryavaDe jANe pitAnAM azvonuM bheTanuM karAyuM na hoya ! tevAM azvonA samUha hatAM. 86 zauryAjjigISumavagatya nijaM mRgendra reje'nunetumiva yaM pratitaimagaiH svaiH / Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 128 hIrasaubhAgyam sarga 10 zlo0 87-88 skandhena yena vijitairvanajaisturaGga dveSyaniSevitumivopagataizca yasyAm // 8 // ca punaryasyAM sabhAyAM kvacana mRgaH kRSNasArairhariNai reje / utprekSyate-zauryAt zUrabhAvAt ya nRpaM nijamAtmAnaM jigISu jetumicchumavagatya jJAtvA mRgendraiH sAraGgarAjaistamanunetu prasAdayitu svAnukUlIkatu svairAtmIyasecakaimRgendratvAtprahitaiH sevAkRte preSitaiH sAraGgairiva / ca punaryasyAM kvacidreje / turaGgadveSyavanakhaNDajanmabhiH / 'rajasvalo vAharipuH iti haimyAm / utprekSyate-yenAkabbareNa skandhena nirjAsasthalena kRtvA vijitaiH / ata eva taM nRpaM niSevitumupAsanAgocaraM netu vanajairvanyaH kAsarairivopagataiH // kArtha zauryathI pitAne jItavAnI IcchAvALA rAjAne mRgeMdro (siMha) e rAjAnI maherabAnI meLavavA mATe pitAnAM sevakarUpa mRgone rAjAnI sevA karavA mATe jANe mokalyA na hoya ! tema ja rAjAnAM skaMdhothI parAbhava pAmelA azvonAM pratipakSI vanyapazuo (kAsara) rAjAnI sevA karavA mATe jANe AvelA na hoya! 87 dvIpAdhipatvamiha no vanavAsabhAjo yadvIpino mama nirarthakameva nAma / tattatprabhoH pradiza kalpitakalpazAkhi ndvIpinajo bhajati vaktumitIva bhUpam // 88 // yasyAM kvacitsthAne dvIpivrajo vyAghrasamUho bhUpaM bhajate / utprekSyate iti vaktumiva kathayitumiva / iti kim / mama dvIpini nAma nirarthakamiva vartate / dvIpAni santyasyeti bIpI idamabhidhAnaM vyarthamevAsti / yatkAraNadiha jagati bhUmaNDale vA mama dvIpAdhipatvameva nAsti / mama kiMbhRtasya / vanavAsa bhAjaH / dvopAdhipatvaM tu dUre tiSThatu, dvIpanagarAdi madhye sthitirapi nAsti / idaM tu jambudvIpam / tadvAmAdiSvapi sthirebhAvaH / girigahare vAsabhAjaH sthitiM kurvANasya / tattasmAtkAraNAt / he kalpitAnAM manaso'bhilaSitAnAM puraNe kalpazAkhin svastaro he prabho he sAhe, tanmamatvaM dvIpAdhitvaM pradiza dehi| iti vijJaptumiva // kalekArtha vaLI sabhAmAM koI sthAnamAM vAghone samUha rAjAnI sevA kare che ! zA mATe ! mArUM "pI" nAma nirarthaka che kAraNa ke jenI pAse kI hoya tene pI kahevAya Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 10 zlo0 88-89] mArU dvIpAdhipati pazu tA dUra rahe paNadvIpa ke nagaramAM paNa mArUM sthAna nathI ! arthAt amArAM bhAgyamAM vanavAsa ja che tethI huM rAjan jagatamAM kalpavRkSa samAna evA huM prabhA, Apa mArU dvIpAdhipatipaNuM mane Ape| ! AvI vijJami karavA mATe jAkhe bAdazAhanI sevA karatA na hoya 5885 bhAgyam 129 prAcIpatiM vibudharAjabalArivAtijiSNu sahasranayanaM zatakoTipANim / dRSTvA bhramAdiva hareH svapaterupetAH svaHsubhruvo vyabhurihAmitavArabadhvaH // 89 // sabhAyAmamitAH prANAtItAstAmbUlajalavAlavyajanAdivAhinyo vAravadhvo vAravi lAsinyo vyabhuH zuzubhire / utprekSyate - svaH subhruvo'psarasaH upetA AgatAH / kasmAtsvasyAtmanaH patyurbharturharerindrasya bhramAdbhAntyA / kiM kRtvA / dRSTvA / arthAdya nRpam / kiMbhUtam / prAcIpatiM pUrvadiksvAminam / gurjaradezApekSayA phopurasya pUrvadigvartitvAt / punaH kiMbhUtam / vibudhAnAM paNDitAnAM rAjAnamadhIzvaram / sarvazAstra kalApAragAmitvAt punaH kiMbhUtam / balena kalitA baliSThA ye arayo vairiNasteSAM ghAtinaM hananazIlam / punaH kiMbhUtam / jiSNu jayanazIlam / sarvatrApyapratihatatvAt / punaH kiMbhUtam / sahastranayanaM sahasrAkSam / punaH kiMbhUtam / zatazaH koTayaH svarNAdInAM zatasahasralakSAH pANau yasya prabalakozakaritam / indrArthe pUrvApAtiM devarAjaM balanAmadaityasya riporghAtinaM nAmnA jiSNu sahakhanayanaM vajrahastaM ca // leAkAtha rAjasabhAnAM aneka vArAMganAe zeAlI rahI hatI. te jANe potAnAM pati IndranI bhrAntithI raMbhA Adi apsarAe svargamAMthI AvelI na hAya ! gujaradezanI apekSAe phatepura pUrvIdizAmAM hAvAthI rAjA pUrvIdezAneA adhipati hatA iMdra paNa pUrva dizAne adhipati ! sakala zAstronA rahasyane jANanArApaDitA vaDe rAjA sevya hatA, IMdra viSNudhA devA vaDe sevya ! duSa evA paNa zatrue rAjA nAza karanAra hatA iMdra * ali' nAmanAM daityanA nAza karanAra ! rAjA jayazIla hatA, iMdranuM nAma paNu jiSNu ! rAjAnA hAthane viSe kareDA sAnAmaheArA rahelI hatI. arthAt akhUTa bhaMDAra hatA, hi. sau. 17 Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam sarga 10 zlo0 89-91 IMdranA hAthamAM vajI ! A pramANe rAjA IdrasamAna hevAthI, asarAe jANe IMdranI brAnitathI bAdazAhanI sabhAmAM AvI na hoya ! a8lA UrdhvadamA kvacana maulivilAsihastAH zrIkaNThamittramiva zIlati rAjarAjiH / zailA ibaitadabhibhUtamahIpatInAM muktAmaNIvasugaNAdhupadAH sphuranti // 90 // kvacana kvApi sabhAyAM rAjJA mahAmahIndrANAM rAjiH zreNI zIlati / arthAtsabhApatitvAt / yaM nRpaM bhajate / kiMbhUtAH / UrdhvadamA UrvIbhUtAH / prAyo'kabbarasAhisamAje sarve'pi janAH sAmantAdaya UrvIbhUyaiva saMtiSThante iti rItirAsIt / punaH kiMbhUtAH / maulau mastake vilasanazIlau sthAyuko hastau yasyAH / kamiva / zrIkaNThamittramiva / yathA vaizravaNaM yakSezvaratvAt rAjJAM yakSANAM rAji?raNI zIlati / 'yakSaH puNyajano rAjA' iti haimyAm / punaH kvacana etenAkabbarasAhinA abhibhUtAnAM svasevakIbhUtAnAM mahIpatInAM rAjJAM muktA mauktikAni, maNayo ratnAni / adhunA 'javAhara' iti prasiddhAH / vasUni svarNarUpyadhanAni, teSAM gaNA Adau yAsAM tAdRzya upadAH prAbhRtAni DhokanakAni 'bhiTaNA' iti prasiddhAH sphuranti / ka iva / zailA iva / yathA atyuccAH zailA vIkSyante / yathA atibahavyo'bhraMlihAzcopadA dRzyante // zlekArtha rAjasabhAmAM uMcA thaIne rahelA temaja kuberanAM mitranI jema mastake aMjali joDIne rahelA evA rAjAonI paMkita zobhatI hatI (prAyaH akabara bAdazAhanI rAjasabhAmAM sAmata Adi sarvejane ucA thaIne ja rahetA hatA tevI prathA hatI) tema ja parAbhava pAmelA rAjAonAM mauktike, rane suvarNo Adi jhaverAtane bheTazuo parvatanI jema dekhAtA hatAM arthAt rAjasabhAmAM bheTazuonA TheranA Thera hatA zIlanti yaM vacana saMsadi lokapAlAH zacyA iva priyatama ca caturdigIzAH / sAGgA iva kacana vIrarasAzca vIrAH senAnyameva caturaGgacamUranUnAH // 91 // Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 10 zlo0 91-92] hIrasaubhAgyam 131 ca punaH saMsadi sabhAyAM kvacana pradeze catasRNAM prAcI-avAcI-pratIcI-udIcI lakSaNAnAM dizAM haritAmIzAH svAmino lokapAlAH rAjAno yamakabbaraM zIlanti / kamiva / yathA zacyA indrANyAH priyatamaM prANanAthaM puraMdaraM somayamavaruNavaizravaNAbhidhAnAzcaturdiGnAyakA lokapAlAH zIlanti / ca punaH kvacana kvApi vIrAH subhaTAHzI lanti / utprekSyate-sAnAH sazarIrA vIranAmAnaH paJcamA rasAH iva / punaH anUnA sudRDhatanutranizitazastrAdidvicatvAriMzadupagaraNakalitA catvAri gajavAjirathapadAti lakSaNAni aGgAnyavayavA yasyAstAdRzI camUH zIlati / kamiva / senAnyamiva / atra eva ivArthe / yathA cakravatyA~disenApatiM canuraGgiNI senA sevate / athavA / senAnyaM svAmikArtikaM catuHskatdhA surasenA sevate / devaiH skandameva senAnItve'bhiSicya tArako nihataH / etadvistaraH parasamaye // kalekArtha jema iMdriANInA prANanAtha iMdrane cAra lekapAla (pUrva, pazcima, uttara, ane dakSiNa e cAre dizAnAM soma, yama, varUNa ane kubera) seve che tema rAja sabhAmAM cAra dizAnA rAjAo akabaranI sevA kare che. vaLI rAjasabhAmAM sAkSAt dehadhArI vIrarasa samAna varasubhaTa akabaranI sevA kare che, temaja jema cakavatanA senApatine caturaMgiNI senA seve tema 42 upakaraNothI yukta caturaMgI senA (gajadaLa, azvadaLa, rathadaLa ane pAyadaLa) akabaranI sevA kare che. 91 AkAzavatkavivudhazriyamAdadhAnA nIrezitAra iva jissnnurmaabhiraamaaH| zrIdA iva pradadhato'tra vadAnyabhAvaM sabhyA vibhAnti dhiSaNA iva vAgadhizAH // 12 // atrAkabbarasabhAyAM sabhAyAM sAdhavaH sabhyAH sabhAsadaH rAjasabhopaveSTAraH vibhAnti zobhante / kiMbhUtAH / kavitayA kAvyakartRtvena / yadukta' svagarvApahAriNA kenacidviduSA'vayamapi kavayaH kavayaH kavayaH kavayazca siddhasenAdyAH / yadyapi DalayoraikyaM tatki kalabhIyate karabhaH // iti / tathA budhatayA pANDityena zriyaM zobhAmA sAmastyena sarvakalAvetRtvena dadhAnAH sabhAyA vibhUSAM kurvANA vA / kiMvat / AkAzavat / yathA AkAzaH kavInAM zukAnAM budhAnAM rohiNInandanAnAM ca zriyaM lakSmImA sAmastyena bibhrANAH kurvANA vA santi / sUryANAM dvAdazatvena bAhulyAdgrahANAmapi bAhulyam / sUryANAM grahapatitvAt / Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 132 hIrasaubhAgyam [sarga 10 zlo0 92-93 punaH kiMbhUtAH / jiSNutvena subhaTatayA zauryeNa jayanazIlatayA ramA lakSmIH tayA abhirAmA gjaashvgraamaadibhubibhuutibhraajinH| 'jite ca labhyate lakSmIH' iti vacanAt / zatru jaitrANAM subhaTAnAM hi prAyaH svAmino grAmAndadate iti rIti: / ke iva / nIrezitAra iva / 'vAnaMdIzaH sarasvAn, iti haimyAm / vAripati dIpatizceti saMyogAdvA / yathA samudrA jiSNuramAbhyAM kRSNatatpatnIbhyAM kRtvA manojJAH / samudrazAyI kRSNaH / lakSmyAstajjAyAtvena sAMnidhyam / punaH kiMbhUtAH / vadAnyabhAvaM dAnazauNDatAM prakarSaNa dadhato binataH / ke iva / zrIdA iva / yathA dhanadA dAnazIlatvaM dadhate / punaH kiNbhuutaaH| vAgadhIzAH / prglbhvaagvilaasaaH| 'bAgizo vAkpatau' iti haimyAm / ka iva / dhiSaNA iva / yathA surAcAryAH / 'dhiSaNaH phAlgunIbhavaH / gIhatyoH patiH' iti haimyAm / vAcAmadhIzA bhavanti / lokAtha akabaranI sabhAmAM sabhAsade zobhe che. jema AkAza zukra ane budhanI zobhA dhAraNa kare che tema kavitAthI ane pAMDityathI sabhAnI vibhUSA karavA temaja jema samudra viSNu ane lakSmIvaDe manahara che tema zatrune jaya karavAthI rAjA dvArA InAmamAM prApta thayelA hAthI, ghoDA, grAma Adi laphanIvaDe zobhAyamAna ane kuberanI jema dAnezvarI evA sabhAjane vaDe akabaranI rAjasabhA zobhe che. kerA svastraiNajaitramaNikalpitazilpaca ca tpaanycaalikaaphtlocncittvRttiH| pUrvAparAmbunidhisImamahImaghono yA saMsadApa suSamAM valabhitsabheva // // 93 // pUrvAparAmbunidhI prAcyapratIcyasamudrau sImA avasAnaM maryAdA yasyAstAdRzyA mahyA bhUmemaghono vAsavasya saMsat sabhA suSamAM sAtizAyizobhAM prApa lebhe / keva balabhitsabheva / yathA valanAmAna dAnavendra bhinatti hantIti balabhitpuraMdarastasya sabhA parSata sadharmAnAmrI suSamAmApnoti / kiMbhUtA / svaH svargasya strINAM samUhaH straiNaM surAGganAga. Nastasya jaitrIbhirjayanazIlAbhiH maNibhivividharatnaiH kalpita racitaM zilpaM vijJAnaM tena caJcantIbhiH zobhamAnAbhiH / athavA maNibhinirmita vijJAnaM yAsAM tathA caJca ntIbhiH pAJcAlikAbhiH putrikAbhirapahRtA svAyattIkRtA svAsu ekatAnA vihitA locanAnAmarthAdvilokakAntAnayanAnAM manasAM cetasAM ca vRttiApAro yayA sA // ityakabbarasabhAvarNanam // Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - .. . .. sarga 10 zlo0 93-94 ] hIrasaubhAgyam 133 zlokAI devAMganAone paNa zaramAve tevI, vividha ratnothI banAvelI ke jeNe jenArAnAM mana ane nayananI pravRttine taMbhita karI denArI evI putaLIo jemAM che tevI, samudraparvatanI pRthvInA rAjA akabaranI rAjasabhA iMdranI sudharmAsabhAnI jema apUrva zebhAne dhAraNa karatI hatI 93 goSThI sRjankSitisitAMzurazeSazAstrA___dhItIva tatsadasi kovidamedurAyAm / dharma viziSya paricetumanA iti sma sAmAjikAnanuyunakti kadAcideSaH // 14 // eSo'krabbaraH kSitisitAMzudharaNIrohiNIramaNaH kadAcit kasmiMzcitsamaye viziSya vizeSaprakAreNa kRtvA dharma mokSasAdhaka mArga paricetu paricitigocarIkartuM mano'ntaH karaNaM yasya saH / tasyAM pUrvavyAvarNitasvarUpAyAM sadasi sabhAyAM samAjikAna sabhyAnityamunA prakAreNAnuyunakti sma / papracchetyarthaH / kiMbhUtAyAM sadasi / kovidai. niravadyavidyAviduravizAradavRndaimeMdurAyAM puSTAyAM bhRtAyAm / maNDitAyAmityarthaH / kSitisitAMzuH kiM kurvan / goSThI vinodavArtA sRjanirmimANaH / ka iva / azeSazAstrAdhItIva / yathA azeSeSu samasteSu zAstreSu vyAkaraNasAhityapramANacchandovedajyotiralaMkAranIticANakyA diSu vAGmayeSu adhItamadhyayanamasyAstItyadhItI sarvazAstrAdhyetA goSThI sRjati // zlekArtha sarvazAstronA (vyAkaraNa, sAhitya, pramANa, chaMda, veda, viSa, alaMkAra nyAya ane cANakyanIti AdinA) jJAtAnI jema temaja vizeSa prakAre mANasAdhaka dharmamArgane paricaya karavAnA cittavALA akabara bAdazAha, paMDita vaDe zobhatI rAjasabhAmAM vividha prakAranI gejhI karatA, sabhAsadone A pramANe prazna pUchatA hatAM. 94aa kiM papraccha tadevAha bhAsvAniva prakaTayatyanavadyamArga prANAgnijAniba pipati samagrasattvAn / Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam [sarga 10 zlo0 95-96 / dhatte spRhAmiha na siddhaiva kvacidyo 'nukrozazAlipadavImiva yojanaughaH // 15 // vizvAsumatsu samadRkparameziteva saGga kusaGgamiva zAntamanA jahAti / yaH potavattarati tArayate parAMzca saMmRtyudanvati sa kazcidihAsti sAdhuH // 96 // ( yugmam ) iha mamAjJAvartini mahAmaNDale sarvadarzaneSu vA sa prasiddhimAna sAdhurmahAtmA kazci. tko'pi asti vartate / yattadornityasabandhAt sa kaH / yo mahAtmA bhAsvAn mArtaNDa ivAnavadya niSpApaM mArga panthAnaM prakaTayati prakAzayati / tathA yo nijAnAtmIyAnprA. NAn asUniva samagrAn sarvAn sattvAn prANinaH piparti pAlayati / tathA yaH siddhA muktAtmeva iha vizve putrakalatradhanAdisaMsArAbhiSane vA kvacitkutrApi padArtha spRhAM vAJchAM na dhatte dadhAti sRjati vA / punaryojanAnAM catuHkrozImAnAnAM mArgapramANavizeSANAmoghaH samUha iva anukrozena dayayA / 'kRpAnukampAnukrozaH' iti haimyAm / anugataiH parasparaM saMbaddhaiH krozairgavyUtibhiH zAlate zobhate ityevaMzIlA padavIM mArgamAcAra panthAnaM ca dhatte / tathA yaH parameziteva paramezvara iva vizveSAM trayANAM bhuvanAnAM . samasteSu vA asumatsu jantuSu samA samabhAvA svaparavyavasAyarahitA ekasvabhAvaiva dRka dRSTiya'sya / tathA yaH zAntamupazamazAli mitvAmittreSu samatayA samapariNAmatayA pravartamAnaM vA manaH svAntaM yasya tAdRk san kusaGga kukutsitaM pApmamirvyasanibhiH pizunairvA saGga saMgamamiva / saGga pramudApramukhasaMbandhaM dhanabhogavilAsAdikaM saMgama vA jahAti svayaM tyajati / ca puna: saMsRtiH saMsAraH sa evAgAdho'paracakSuralakSyatalaH udanvAnapAraH samudraH tasmin potavadyAnapAtra iva svayaM tarati parapAraM prayAsa vinaiva sukhena prayAti, parAMzca tArayate paraM pAraM lambhayate // blekArtha zuM pUchatA hatA te kahe che ? mArA sAmrAjayamAM athavA sarvadarzanemAM prasiddha keNa mahAtmA che ke je sUryanI jema niravagha [pAparahita) mArgane pragaTa kare che ! temaja potAnA prANanI mAphaka samasta prANIonuM jeo pAlana kare che ! mukatAtmAnI jema vizvamAM (putra parivAra AdimAM) Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - hIrasaubhAgyam sarga 10 zlo 0 98-99 asmAbhirIzitaradRzyata darza neSu sarveSu zekhara ivAkhiladhArmikANAm / ekaH sa hIravijayAbhidhasUrirAjaH kSmApAlapaDitaSu bhavAniva bhUmipIThe // 98 // he ISTe sarvatra pRthivIpIThe vijayavighAnAdau samarthIbhavatIti IzitA tasya saMbodhanam he IzitaH svAmina, asmAbhiH zrImatsadasyaiH bhUmipIThe nikhilamedinImaNDale sarveSu samasteSu jainabauddhazaivasAMkhyavaizeSikanAstikalakSaNeSu SaTUsu darzaneSu zAsaneSu / atha vA bhAdRprAbhAkarajaimanIyAdiSu SaDdarzanAnAM zAkhAprazAkhAbhUteSvapi / so'sAdhAraNagaNitAnaNuguNagaNairjagattraye vikhyAtaH eko na dvitIyo yasyAdvitIyaH hIravijaya ityAbhidhA nAma yasya tAdRzaH sUriSvAcAryeSu triMzatpratirUpAdiSaDguNitaSatriMzadguNai rAjate dIpyate iti rAjA etAvatA zrIhIravijayasUriSuruhUto'dRzyata darzanagocarIcakre nAparaH / ka iva / bhavAniva / yathA nikhilAnAM mugalAnAM pratiSThAnAnAM 'paThANa' iti prasiddhAnAM vividhajAtiturukANAM rAjaputrANAM zmApAlAnAM pRthivIpatInAM paDitaSu maNDalISu bhavAn sAhInAmapi sAhiIzyate utprekSyate-akhilAnAmidAnIMtanayugajanmanAM samastAnAM dhArmikANAM dharmakartRNAM zekharo'vataMsa iva mukuTo vA // lekArtha he svAmina, A pRthvI para sarva rAjAonI paMktimAM jema Apa eka ja che. tema sava darzaomAM (jaina bauddha, sAMkhya, vazeSika, zaiva ane nAstika Adi chae darzanamAM athavA bhaTTa, prabhAkara jaiminIya, Adi cha darzananI zAkhA prazAkhAomAM) asAdhAraNa guNenA bhaMDAra evA ane sarvadhArmikamAM muguTa samAna ekajahIravijaya nAmanA AcAryane ame joyA 98 atha hIravijayasUriguNavarNanaprArambhaH adhyApya devaguruNA svavineyavarga: svakhyAtaye pratibhuvaM prhitairivaitaiH| sabhyairguNAnkavayituM katicittadIyA prArabhyate sma vasudhAdhipateH purastAt // 99 // Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 10 zlo. 096-97 ] saubhAgyam 136 koIpaNa padArtha mAM spRhA rAkhatA nathI ! temaja ceAjananAM (cArakeAza) samUhanI jema parasparanA saMbaMdhathI zAbhatA evA mAga` AcArane dhAraNa kare che. ane paramAtmAnI jema vizvanA prANIe pratye samadRSTi dhAraNa kare che, vaLI zAMta svabhAvavALA mahAtmA ke je strI AdinA saMga ane dhana-bhAga vilAsa Adine sa`gama, vyasanAno jema tyAga kare che, tema ja jahAjanI jema saMsArarUpa agAdha samudrane svaya' tare che, ane pAra utAre che, AvA prakAranA kANu mahAtmA che (A pramANe prazna karyAM. ) u996mAM vAcaM sudhAmiva nipIya tataH samudranemItIvarayituH zravaNAJjalibhyAm / sAmAjikaiH sa jagade dvijacandrikA bhiH saMvardhitasphuraduraHsthalatArahAraiH // 97 // tataH sAhipraznAnantara sAmAjikaiH pArSadyaiH sa sAhirjagade bhASitaH pratyuttara pradIyate sma / kiMbhUtaH / nijavadanapadmavirAjidvijAnAM dazanAnAM candrikAbhiH kAntibhiH / dantAdhikAre candrikAzabdena kAntirevocyate / yathA raghau - ' dazanacandrikayA vyavabhAsitam' iti / saMvardhitAH samyakaprakAreNa vRddhi nItAH sphuranto dIpyamAnA uraHsthale vakSaHsthAne sthitAstArA ujjvalAstArakasadRkSA vA hArA muktAkalApA yaiH / kiM kRtvA / zravaNe karNAvevAJjalo yo jinapANiH eko'JjaliH tAbhyAM dvAbhyAM kRtvA samudranemyA kSoNeH tamIvarayituH zarvarIvarasyAkabbara pAtisAheH pUrvaprarUpitapraznalakSaNAM vANIM nipIya sAdaraM zravaNaviSayIkRtya / kAmiva / sudhAmiva / kazcidubhAgyavAn pumAn sadgurupradattamanttrArAdhanavidhinA pUrvapremNA vA prAcInAcIrNAtizAyipuNyena vA prasannIbhUtasudha bhujA pradattaM pIyUSamaJjalibhyAM pivati // zlAkA pRthvIparanA caMdra evA akakhara khAdazAhanA pAna karIne (sAMbhaLIne) jemanA mukharUpI kamalamAM atyaMta dedIpyamAna mukatAhArAthI jemanuM vakSasthala ceAbhI rahyuM che, tevA pAdo-sabhAsadee yA prabhASe 'rchu || vacanAmRtanu kaN puTa vaDe premapUrvaka dAMtAnI krAMti zaiAlI rahI che ane Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 10 zlo. 0 99-100 ]. hIrasaubhAgyam 137 sabhAyAM sAdhubhiH sabhyaiH sabhAstAraiH vasudhAdhipaterbhUmaNDalAkhaNDalasya purastAdane tadIyAna hIravijayasUrisaMbandhinaH katicitsarvAtmanA kathayitumazakyatayA kiyatsaMkhyAkAna guNAkavayituM stotuma / 'ITTe kavayati kavate' iti kriyAkalApe / prArabhyate sma / utprekSyate-devaguruNA surAcAryaNa bRhaspatinA adhyApya pAThayitvA svayaM sarvazAstrakalApAragAmino vidhAya svakhyAtaye sarvAvanIvalaye nijaprasiddhivihitaye bhuvaM prati bhRmImaNDale prahitaiH prasthApitaiH svavineyavagai nijAntevAsivRndairiva // kalekArtha have hIravijayasUrInA guNanuM varNana zarU thAya che. jANe bahaspatie pitAnI pratiSThA mATe sarva zAstronA pAragAmI banAvIne pRthvI upara mokalelA pitAnA ziSyone samUha hoya tevA sabhAsadone bAdazAhanI samakSa hIravijayasUrinA keTalAka guNonuM varNana karavAne prAraMbha karyo. chellA etasya dRSTirajaniSTa vibhA sadRkSA bhikSAcare'mRtabhujAmapi sArvabhaume / bhakte'pyabhaktikRti vArSikavAridasya vRSTiryatheAvipine kanakadrume ca // 100 // he vibho svAmina, etasya hIravijayasarerdRSTirTak bhikSayA grAsamAtreNa carati vRttimAjIvikAM vidadhAtIti bhikSAcaro bhikSukaH / daridra ityarthaH / tasmistathA amRtabhujAM sudhAzanAnAM devAnAM sArvabhaumai cakravartini puraMdare ca sadRzA nirvizeSA sadRzI ajaniSTa saMjAtA / punarbhakte svasevAsakte bhaktinirbharAntaHkaraNatayAzanAMzukAdidAyake vA tathA abhaktikRti avajJAkAriNi aniSTavidhAyini vA puMsi tulyaiva asya suuredRssttirjnisstt| yathA varSAsu bhavo vArSikaH varSAkAlasaMbandhino vAridasya bahulasalilAkhaNDadhArAvarSiNo meghasya vRSTivarSaNamilaNAM rasAlAnAM 'selaDI gUdagarI' iti prasiddhAnAM vipine vane / kSetre ityarthaH / tathA kanakatarau dhattUrakavRkSe ca sadRzaiva saMjAyate // zlekArtha he svAmina, vakAlamAM jema meghanI dhArA zeraDInA khetaramAM ke dhaturAnA vRkSa upara samAna paNe varSe che, tema hIravijayasUrinI daSTie daridrI hoya ke idra heya, hi, sau. 18 Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam sarga 10 zlo0 100-102 bhakta hoya ke abhakata hoya-nika hoya-ke prazaMsaka hoya te dareka upara samAnarUpe rahelI che 1001 saMdhyAbhravibhramamivAdhruvabhAvabhAja mudbhAvayanbhavamabhaGguratAM ca siddhH| AvedayatyasumataH kulayAtayAmo vaMzyAnivAyatihitaH sa hitAhitArtham // 101 sa hIraSijayasUrirasumataH sakalabhavikajantun prati hitAnihaparalokeSTAn / tathA ahitAn dvayorapi lokayoraniSTavidhAyino'rthAn bhAvAnpadArthAnvA Avedayate kathayati / ka iva / kulayAtayAma iva / yathA gotravRddhaH pumAna vaMzyAnnijaputrapautrAdikAn prati hitAhitArthAnAvedayate zubhAzubhAna bhAvAn kathayati hitamahitaM ca vkti| mUriH kiM kurvan / saMdhyAbhrANAM saMdhyAkAlasaMjAtavividhanIlapItaraktAdirAgakalitAbhrakANAM divasA. ghasAnapitR (sa) prabhavadvividharAgANAM vibhramaM vilAsamiva / adhruvabhAvabhAjamazAzvatapariNAmajuSa bhavaM saMsAramudbhAvayan prakaTIkurvan / ca punaH kiM kurvan / siddhemahAnandanagaryA abhaGguratAmanazvaratvaM zAzvatasukhAnuSaGgitAM prakaTayana prakAzayan / arthAjanAnAM purastAt / ata eva sUriryAtayAmazca kiMlakSaNaH / AyatAvuttarakAle ihaparalokAdau sAMsArikasarvavyavahArAdau ca hitaH zubhacintakaH pathyavaktA ca // blekArtha he svAmina, bhavyajInI AgaLa saMdhyAnA raMganI jema saMsAranA svarUpanI kSaNabhaMguratA ane mokSanI avinazvaratAne batAvatA hIravijayasUri kulavRddha purUSanI jema bhavya prANIone bhAvI zubhAzubha bhAvane kahenArA che. 101 yasmingatAvadhi vasanti pare nimagnA mInavajA iva janA vRjinAvagUDhAH / tasmAdbhavAmbunidhitaH sa pRthagbabhUva pakAntarAddhanarasAdiva puNDarIkam // 102 // sa saristasmAdavAGmanasagocarIbhUtapUrvapArAdanantAnantapudgalaparAvartinivartananRttasUtradhArA saMsAro devAgAdhApAratvenAmbunidhiH samudrastasmAtsakAzAt pRthaka babhUva bhinno Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 10 zlo0 102-103] hIrasaubhAgyam 139 jAtaH / saMsAraM nirasya mokSamArga saMyame tasthivAnityarthaH / kiMbhUtAttasmAt / paGkaH pApamantare madhye yasya / kevalapApamayAdityarthaH / 'ahaH kalaGkamadha paGkaH' iti haimyAm / kimiva / puNDarIkamiva / yathA sitAmbhoja puNDarIka paGkaH kardamo'ntare madhye tale yasya tAdRzAt ghanarasAtsalilAtpRthak bhavati / sa kaH / yasmin bhavAmbunidhau saMsArasamudre vRjinaiH pApakarmabhiravagUDhA AzliSTA vyAptAH pApabharabhAritAH santaH pare itare vahula. saMsAriNo janA lokA vigato vizeSeNa yAto'vadhiH sImAvasAnaM yatreti kriyAvizeSaNam / anantAnantasamayamityarthaH / lInAstallInamAnasA vasanti satiSThante / ka iva / mInavrajA iva / yathA matsyAH samudre nimagnA eva tiSThanti // zlokAtha (he svAmina, ) je saMsAra samudramAM pApakarmothI vyAsa anaMta che. monI jema lIna banIne rahyA che, te saMsAra sAgarathI A AcArya judA thayA che. (arthAta mokSamArge saMyamamAM rahelA che, ) jema kamala jala ane paMka (kAdava) mAM utpanna thAya che paraMtu jala ane kAdavathI bhinna rahe che, tema AcArya saMsArathI virakta banIne 2 // che.) // 102 // saMtrasyadeNaramaNIdRgapAgarago tsaGgapraNatitakaTAkSaparamparAbhiH / cetasyavizyata mumukSumaNena tasyA lokasya madhya iva caNDarucIrucIbhiH // 103 // tasya hIravijayasya mumukSumaNeH zramaNamANikyasya cetasi citte saMtrasyantInAM lubdhakAdInAmAkasmikabhayAkulatayA palAyamAnAnAmeNaramaNInAM sAraGgAGganAnAM dRgiva caTulalocanamiva dRk dRSTiryAsAM tAsAm / capalavilocanAnAM stroNAmityarthaH / dRzAM nayanAnAmapAGgayornetraprAntayoreva raGgayo tanasthAnakayorutsage kroDe praNatitAbhistANDavaM kAritAbhiH kaTAkSANAmakSivikUNitAnAM paramparAbhirdhAraNIbhirnAvizyata na praviSTam / kAbhiriva / caNDaro(ru)cIrucIbhiriva / yathA tIvrakiraNasya bhAskarasya rucibhiH kAntibhiH / rucIzabdo dIrghaikArAnto'pyasti / yathA naiSadhe-'varuNagrahiNImAzAmAsAdayantamamuM rucInicayamiva' iti / 'no cettA caNDarocIrucirucirucI' iti jinazatake'pi / alokasya jIvAjIvAdInAmanAdhArakSetrasya madhye vicAlena pravizyate / alokeSu sUryAdInAM na prakAzaH / parazAsane'pi dRzyate / yathA raghuvaMze-'so'hamijyAvizuddhAtmA prajAlopani Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ C. . . . .. ... .. ... ....... 140 hIrasaubhAgyam sarga 10 zlo 0 103-104 mIlitaH / prakAzazcAndhakArazca lokAloka ivAcalaH // ' 'cakravAlAcalAdarvAk prakAzaH paratazcAprakAzaH' iti tavRttau / 'lokAlokazcakravAlaH' iti haimyAma // zlokAI bhayabhIta haraNinI AMkhe jevI AMkhevALI strIonI daSTirUpa nRtyabhUminA madhya 'bhAgamAM nRtya karI rahelI kaTAkSanI paraMparA (arthAta strIonA kaTAkSa Adi hAvabhAve) zramaNaziramaNa hIravijya sUrinA cittamAM pravezI zakI nahI, jema sUryanAM pracaMDa kiraNe alekamAM pravezI zakatA nathI tema. 103 saMmRtyasArasaraNIbhramaNIbhavena / vizvatrayIjanimatAM nayatA vimoham / saGgena yadyatipateH purataH praNeze nAgena nAgadamanIta ivoddhatena // 10 // yasya yatipatenigranthanAthasya purato'gre saGgena svajanaparijanAbhiSvaGgena praNeze praNaSTam / saMsAraviraktatvAttasya kutrApi pratibandho nAstItyarthaH / kiMbhUtena / saMsRtiH saMsaraNamanantabhavATavI paryaTanaM saMsAraH tadrUpA vividhanarakatiryagAdiduHkhaparamparAdAyitvAdasArA nikRSTA saraNirmArgastatra bhramaNyA paryaTane bhramaNena kRtvA bhavenotpannena / sAMsArikakuTumbasaMbandhasaMjAtenetyarthaH / ata eva kiM kurvatA / vizvatrayyAstrailokyasya janimatAM surAsuranarANAM vimohaM mauDhayaM nayatA prApayatA / keneva neshe| nAgeneva / yathA utkaTena madena kopena vodadhureNa bhujaMgamena nAgAnAM sarpANAM damanI zaktimavanI auSadhivizeSa. stasmAtpraNazyate // lekArtha anaMta bhavamAM paribhramaNa karAvanAra ane duHkhadAyI hovAthI asAra evI bhava aTavImAM bhaTakAvanAra traNe jagatanA ne vyAhita karanArA sAMsArika kuTuMbanA saMbaMdha A AcArya pAsethI palAyana thaI gayA. jema atyaMta ke pathI uddhata nAga nAgadamanI (sarponI viziSTa zakti) ne nAza kare che tema AcAryo sAMsArika saMbaMdhane nAza karyo che. 104 Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 10 zlo0 105-106] hIrasaubhAgyam 141 saMkrAntazakrabalidhAmadharApadArtha___ sArthe jinAgamakapollikhitAntarAle / saMkrAntirApi na kadApi hRdAtmadarze sUrIzvarasya kimanaGgatayAGgajena // 105 // sUrIzvarasya hRt hRdayamevAtisvacchatvAdAtmadarzo darpaNastatra aGgajena kaMdarpaNa kamanaH kalAkeliH / 'ananyajo'GgajaH' iti haimyAm / kadApi kasminnapi kAle svApajAgradavasthAtAruNyataruNIdarzanAdisamaye'pi saMkrAntiH saMkramaNaM pratibimbaM pravezaM ca nApi na prApe / yasya manasi kasminnapi prastAve smarodreko nAsIdityarthaH / utprezyate-anaGgatayA azarIratveneva saMkrAmaNaM tu dehasyaiva syAttasya tu sa eva nAsti tasmAtkutaH saMkrAntiriti / kiMbhUte hRdAtmadarze / saMkrAntAH pratibimbitAH zakrasyendrasya balebalinAmro dAnavendravizeSasya dhAnomandirayoH svargapAtAlayoH / tathA dharAyA nikhilamahImaNDalasya ca padArthAnAM ghaTapaTastambhakumbhadAnavadAnavArimAnavAdyanekavastUnAM sArthAH samUhA yatra / pratibimba ca nirmale vastuni syAt / ata eva punaH kiMbhUte hRdAtmadarza / jinAgamo jainasiddhAntaH eva kaSaH zANAyaM tenollikhitamuttejitaM dedIpyamAnaM nirmitamantarAla madhya yasya / zlekArtha jenA hRdayarUpI arisAmAM svargaleka, pAtAlalAka. ane madhyalokanA ghaTapaTa Adi padArthone samUha saMkrAnta thayA che, tema je jaina siddhAMtarUpI sarANathI dedIpyamAna jene madhyabhAga prakAzita thayA che tevA hIravijayasUrinA hRdayarUpI darpaNamAM kAmadevanuM pratibiMba kyAre paNa paDI zakayuM nahI. (arthAt pratibiMba zarIradhArInuM heya paraMtuM kAmadeva te azarIrI che te kAmadevanuM pratibiMba kyAMthI paDI zake ?) 10pA nItvA bahirnijamanaHsadanAnihanya. mAnaM vibhAvya vibhunA svamarAtibhAvAt / nazyannivAnyajanahRtparamANumadhye rAgo viveza vivazAzayatAdadhAnaH // 106 // rAgo'nurAgaH sAMsArikaH snehaH / utprekSyate-nazyanpalAyamAnaH san anyeSAM kharivyatiriktAnAmitareSAM janAmAM hRt hRdayameva parama utkRSTo yo'NuH sarvalaghurati Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam [ sarga 10 zlo0 106-107 sUkSmasthAna N tasya madhye vicAle viveza praviSTavAn / naiyAyikAnAM mate hi manasaH paramANutvamucyate / yathA naiSadhe- 'yatpathAvadhiraNuH paramaH sA yogidhIrapi na pazyati sAkSAt / bAlayA nijamanaHparamANau hrIdarIzayaharIkRtamenam // ' iti / kiMbhUtaH / vivazaM vyAkulatvamAha - kiM kRtvA / nijasyAtmano manazcittameva sadana vAsasaudhaM tasmAdvahibapradezabhUmau nItvA niHsArya karSayitvA / niSkAsyetyarthaH / arAtibhAvAtpratibhava duHkhadAyakatvena vairitvAdvibhunA sUriNA nihanyamAnaM mAryamANaM svamAtmAnaM vibhAvya dRSTvA vijJAya vA / 142 zlAkA rAga pratyenI zatrutAvALA AcAya vaDe potAnA manarUpI gharamAMthI bahAra kADhI mUkAyelA ane AcAya vaDe peAtAne haNAtA--jANIne, rAga (sAMsArika sneha ) jANe bhAgatA bhAgatA anya janenA hRdaya--paramANumAM pravezI gayeA ! ( naiyAyikAe manane paramANu bhAnyuM che.) // 106 // etena durgatirazoSyata bhUpamukhya grISmoSmaNeva vigalajjalapaGkapaktiH / ullaGghayate sma bhavaSaddhatirapyanena pAthojinIpriyatamena yathA vIthI // 107 // he bhUpamukhya sakalarAjacakracakravartina, etena sUriNA durgatiH samyaniyamayamasaMyamArAbanato duSTA anantaduHkhadAyakA narakatiryaglakSaNA kugatirazoSyata niSiddhA niSThApitA svataH / keneva / grISmoSmaNeva yathA nidAghadAghena vigalanti tApAtirekAnniryAnti vizuSya gacchanti jalAni pAnIyAni yasyAstAdRzI paGkAnAM jambAlAnAM paktiH zreNI zoSyate / api punaranena guruNA bhavapaddhatiH bhAvinI bhUtopacArAtsaMsAramArga ulaGghayate sma atikrAntaH / keneva / pAthojinI priyatameneva / yathA padminIprANanAthena sUryeNa abhravIthI gaganapadavI meghamAlA vA ullaGghayate // zleAkA huM sakala rAjacakra cakravatI, grISma RtunA tApathI jenuM jala zASAi gayuM che tevA kAdava jema sukAI jAya tema AcArye anaMta du:khadAyI evI naraka tiya ca rUpa Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 10 zlo 0 107-108] hIrasaubhAgyam 143 durgatine saMyamanI ArAdhanAthI dUra karI, tema ja jema sUrya AkAzanuM ullaMghana kare che tema AcArye bhavanI paraMparAnuM ullaMghana karyuM ! 107 vAcaMyamAvanibhRtaH zamanAmasAma yonipratIpakalitAImanoguhAyAm / svAlambhabhIluka ivotkaTakopakumbhI kartuM pravezamapi no prabhaviSNurAsIt // 108 // he sakalarAjacakracUDAmaNe, vAca vANI yamayanti sAvadhavyavahAre pravartamAnAM niyantrayantIti vAcaMyamA vAgguptidhArakA / vAkkathanena manaHkAyaguptI samete / madhyagrahaNena AdyantayograhaNaM kAryam / 'tulAdaNDasyeva' iti nyAyena / tathA 'DhakkAyasamArambhe' ityatra samArambha iti madhyamapadagrahaNena saMrambhArambhayorAdhantayoH padayograhaNam / 'tulAdaNDanyAyena' iti zrIratnazekharasUripAdAH zrAddhapratikramaNasUtravRttau procuH / teSAM saMguptitrayadhAriNAM sAdhUnAM teSu vAvanibhRtpArthivaH parvatazca tasya zamaH prazAntarasaH sa eva nAmAbhidhAnaM yasya tAdRzAH / sAmavedAdyonirutpattiryasya / zrUyate ca-nArAyaNanAbhyambhoruhakuharakuTIramadhizayAnasya vedavidyAnigadato bhagavataH pitAmahasya vRhadthAntaravikIrNAbhAsanAmAni gAyataH sAmazlokarasaniSpandAdudapadyanta airAvatasupratIkaprabhRtayo'STau diggajendrAstebhyo'bha van bhadramandamRgamizrajAtayo giricaranadIcarobhayacAriNaH / prasiddhaM caitat sAmajA gajAH' iti campUkathAyAm / tasya teSAM vA pratIpaH zatruH kesarI tena kalito'Gka utsaGgo yasyAstAdRzIm / manaH cittameva guhA kaMdarA tasyAmutkaTo madoddhataH kopaH krodha eva kumbhI hastI pravezamapi kartuM prabhaviSNuH samartho nAsIt na babhUva / utprekSyate-svasyAH tmana Alambho vyApAdanaM tatra bhIluko vibhyadiva // zlekArtha he svAmina! vAcaMyama-zramaNarAja zrI hIravijayasUrinI manarUpI guphAmAM, ke jayAM zAMtarasarUpI sAmavedamAMthI jemanI utpatti thaI che (capU kathAmAM hAthIone sAmavedaja sAmavedathI utpanna thayelA kahyA che.) tevA hAthIonA zatru siMhathI jene madhyabhAga yukta che, temAM madaddhata e krodharUpI hasti praveza karavA mATe paNa samartha thaI zake nahIM. te jANe pitAne bhaya lAgI gaye na hoya 108 Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 saubhAgyam vizrANayatyamatAM kSitikAnta bodhibIjaM nidhiM janayiteva nijAGgajAnAm / siddha: svasiddhimiva bhaktimatAM vinItAntevAsinAmiva guruH paramAtmavidyAm // 109 [ sarga 10 zlo0 109-110 he kSiterbhU bhAminyAH kAnta vallabha, asumatAM bhavyajantUnAM bodhibIjaM samyaktvaM vizrANayati dadAti / ka iva / janayiteva / yathA pitA nijAGgajAnAM svanandanAnAM nidhi nidhAnaM datte prayacchati / punaH ka iva / siddha iva yathA vidyAsiddhibhRdbhaktimatAM svasevAsaktAnAM svasyAtmanaH siddhiM manttrAdisAmarthya datte / punaH ka iva / gururiva / yathA samyagdharmopadeSTA vinItAnAM vinayakalitAnAM svAdezavarAva dAnAmantevAsinAM ziSyANAM paramAtmavidyAmadhyAtmAmnAyaM vitarati // zlAkA ke pRthvIpati, jema pitA peAtAnA putrone nidhAna Ape, vidyAsiddhapurUSa bhakatabhajanane jema siddhio Ape, temaja gurU jema vinayI ziSyAne paramAtma vidyAnA AmnAya batAve, tema hIravijayasUri bhavya prANIone edhI bIja (samyakatva) nuM dAna re che. // 105 // mAnopamAnamamunA gamitaH kSitIndo jetuM punaH pratighatastamarAtimicchan / sAhAyyakaM kimu cikArayiSuH svakIyaM naktaMdinaM vitanute jagatAmupAstim // 110 // he kSitIndAM vasudhAsudhAMzo, mAno'bhimAno garvaH apamAnamarthAttena sUriNaivAvagaNanAM gamitaH prApitaH san punarvyAghuTya pratighAtkopAttaM sUrimevAtmArAtiM svavairiNaM jetumabhibhavitumicchan vAJchan san jagatAM tribhuvanajanAnAmupAsti sevAM vitanute vidadhAti / katham / naktaMdinaM rAtriMdivA / utprekSyate - svakIyamAtmIyaM sAhAyyaka sAhAyyaM cikA rayiSuH kArayitumicchuriva !! Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 10 zlo0 110-112] saubhAgyam zleAkA hai pRthvIcandra, AcAya vaDe apamAnita thayelA mAna-ahaMkAra pharIthI pAche AvIne peAtAnA zatru AcAya ne jItavAne IcchatA te peAtAne sahAya karavAne mATe jANe rAta ne divasa jagatanA jIvAnI upAsanA karatA rahyo na hoya ! (arthAt AcAya pAMsethI abhimAna paNa palAyana thai gayuM hatu.) 5110nA vidveSaNIyamiti yena nihanyamAnA zizrA baramasau ditijaM praNazya / sthAtuM na tatra vibhuretadudItabhIteH pratyaGginaM tribhuvane bhramatIva mAyA // 111 // 145 iyamasmAkaM pratibhavaM vidveSiNI vairiNI mahAhAnividhAyinI iti kRtvA nihanyamAnA mAryamANA satI asau prAyaH saMsAravartisarvajanahRdayasadatvena jagatpratItA mAyA zaThatA dambhacaryA / kapaTavartirityarthaH / praNazya kathaMcitprAptyA prapalAyya zaMbaraM zaMbaranAmAnaM ditirdAnavamAtA tasyA jAyate smeti ditijastaM zizrAya zritA / etasmAtsurerudItAyAH prAdurbhUtAyA bhIterbhayAt tatrApi zaMbarasamIpe'pi smareNa ghAtitvAtsthAtuM sthitiM kartuM na vibhurasamarthA satI / utprekSyate - nirvighnasthAnAbhAvAttribhuvane trailokye'pi pratyaGginaM jantUn jantUn prati bhramati paryaTatIva // leAkA dveSa karavA lAyaka athavA nAza karavA lAyaka evI mAyA (zatA-kapaTakriyA) mahA suzIkhate AcAya pAMsethI bhAgIne ditinAM putra zaMkharanI pAse rahI. zakhara pAse paNa AcAyanA bhayathI rahevA mATe samatha thaI zakI nahI, tethI nivighna sthAnanA abhAvamAM traNe leAkanA pratyeka jIvamAM jANe bhamI rahI na hoya ! 51115 saMtoSatoyanidhimadhya ivAsya magno dagdhaH kimuddhatasitapraNidhAnavahnau / hi, sau. 19 Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 sam jagdho'tha vA caraNakesariNA karIva lobhaH prabhoriti na cetkimanakSilakSyaH // 112 // [ sarga 10 zlo0 112-113 he prabho svAmina, surerlobhaH / utprekSyate - saMtoSaH dhRtiH nilabhatA sa eva toyanidhiH samudrastasya madhye garbhe jalAntarAle magno brUDita iva / atha vA utprekSyate - uddhataH prajvalan sitapraNidhAnameva zukladhyAnameva vahnijvAlAjihvaH tatra tanmadhye dagdho bhasmIbhUta iva / atha vA karIva hastIva caraNaM cAritraM tadeva kesarI paJcAnanastena jagdho bhakSitaH kukSigatIkRtaH iva / iti cenna tarhi kiM kathamanakSilakSyaH na locanagocaraH kadAcidapi lobho na dRzyata ityarthaH // zleAkA he nAtha, AcAryazrInA lAbha tA sa MteASarUpI samudranA taLiye jaIne jANe eTho ! arthAta DUkhI gayA ! athavA jANe zukaladhyAnarUpI agnimAM bhasmImRta thaI gaye ! athavA teA jANe cAritrarUpI kesarI siMha leAbharUpI hastine kALiyA karI garcA ! jo tema na hAya te| AcAyamAM kayAreya paNa te dekhAtA kema nathI ? // 112aa tRSNAM mahItalamahendra vibhurityA yo vAgurAmiva kRpANikayA nyakRntat / duHkhAnyalambhita mugdhajanairnipatya yasyAM mRgairiva bhavaM vipinaM bhramadbhiH // 113 // he mahItalamahendra he bhUmImaNDalAkhaNDala, yo vibhuharavijayasUriH tRSNAM nAnAbhilA svarUpAM spRhAM viratyA nikhilAbhilASaviramaNarUpaniyamena kRtvA nyakRntat ciccheda | kAmiva / vAgurAmiva / yathA kazcitsakalajantujAtakRpAparaH pumAn vAgurAM mRgajAlikAM kRpANikayA kSurikayA kartaryA vA kRntati chinatti / yasyAM tRSNAyAM vAgurAyAM bhavaM saMsAraM vipinamaraNyaM ca bhramadbhirmRgairhariNairiva mugdhajanairajJAnilokairnipatya tadadhInIbhUya patitvA duHkhAni anekaprakArAsAtaparamparA alambhiSata prAptAni || leAkAtha OM pRthvInA indra ! jema kAI kRpAsiMdhu mahAtmA haraNIyAnI jALa (pAza) ne charIthI haiddI nAkhe tema AcAya zrInI tRSNA-- spRhA tA viratIrUpI charIthI chedAI gaI Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - sarga 10 zlo0 113-115] hIrasaubhAgyam 147 ke je tRSNArUpI jALamAM, saMsAra aTavImAM bhaTakatA haraNIyAM jevA mugdhajane aneka prakAranAM du:khonI paraMparA prApta karI che. 113 vizvatrayIza iba niHzaraNAtmabhAjA. mAste mahImihira yaH zaraNaM zaraNyaH / maitvyaM bibharti jagatA na kadApyamitra bhAvaM sa bhAnuriva nazyadazeSadoSaH // 114 // he mahImihira bhUmIbhAno, vizvatrayIzaH nailokyanAyakaH paramezvara iva yaH sUrinirgataM zaraNamAdhAro yasya tAdRzamAtmAnaM bhajatIti teSAmazaraNAnAM zaraNaM gatirAste / kiMbhUtaH / zaraNyaH zaraNAgatavatsalaH / punaH sa bhAnuriva bhAsvAniva jagatA vizvalokena sAkaM mailyaM mitratAM sakhibhAvaM bibhati, para kadApi kasminnapi prastAve amitrabhAva vairitAzayaM na vidhatte / kiMbhUtaH / nazyantaH palAyamAnA azeSAH samastA doSA apaguNA yasmAta / sUryastu sarvadApi mitra ityabhidhAnatva para nAmitvAkhyatAm / so'pi kiMbhUtaH / nazya. nto'zeSAH sarvA api zvetAH kRSNAzca doSA rAtrayo yasmAt // lokAtha he bhUmibhAnu ! traNa lekanA nAyaka paramezvaranI jema jeo azaraNa jene mATe zaraNya che, (arthAt zaraNAgata vatsala che.) temaja sUryanI jema jemanA samasta deSa nAza pAbhyA che, (dopAH rAtrayaH) '5' na rAtrI 52 cha. sUrya thI rAtrI nAza pAme che. AcArya jagatanA jIva pratye mitratAne dhAraNa kare che. paraMtu kadIpaNa keInI sAthe vairabhAvane vahana karatA nathI. (sUryane paNa jagatano mitra kahevAya che.) 114 saMmohasaMtamasasaMtatisAndriteSu mAnAvanIdharataTIsthapuTIkRteSu / saMsAravamasu vimohavatAM zivasyA'khyAtA pathaH sa jagatAbhiva vartmavedI // 115 // he svAmin akhilajaladhimekhalApIThaprabho, saMsAravartmasu bhavagahanamArgeSu vimohavatAM mithyAtvAjJAnAdinA mUDhabhAvabhAjAM diGmUDhIbhUtAnAM jagatAM tAtsthyAttadyapadeza iti nyAyena jagajjanAnAM zivasya mokSasya patho mArgasyAkhyAtA kathayitA te / kiMmataH / Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 hIrasaubhAgyam sarga 10 zlo0 115-116 saMmoho mahAjJAnam / 'samohadhUlIharaNe samIram' iti saMsAradAvastutau / sa eva saMtamasAni prasRmarAndhakArANi teSAM saMtatyA paramparayA sAndriteSu nIrandhrIkRteSu punaH kiMbhUtaH / mAno'haMkAraH sa evAvanIdharaH parvatastasya taTIbhiH prapAtasthAnakaiH sthapuTIkRteSu viSameSu vihiteSu / ka iva / vartmavedIva yathA sadasanmArgavettA pumAn pathiSu vimohavatAM mArgAmArgadigapadikzuddhivirahitAnAM pathikalokAnAM zivasya nirupadravarUpasya mArgasyAkhyAtA vaktA bhavet / mahAparvatAdigahvarairandhakArairbahalIbhUteSu viSameSu ca // kArtha he svAmI! jema keI sanmArgane jANakAra purUSa pathike ne nirUpadravI sarala mArga batAve tema AcArya atinibiDa ajJAnarUpI aMdhakAranI paraMparAthI bhayaMkara tema ja jemAM ahaMkArarUpI parvanI viSamabhUmi che, tevA saMsArarUpI viSamamArga vyAhitamUDha banelA (bhUlA paDelA) jagatanA chane anaMta sukhamaya mokSamArga kahenArA che11pa arthAtkSamAdharapadaM kvacidapravRttaM yasyAtmanastu giribhUpatibhirvibhaktam / jJAtvA tadAptumiva zIlati zAGga pANiM paryaGkamUrtidharakuNDalicakravartI // 116 // payaGkasya palyaGkasya mUrti zarIraM dharatIti bibhartIti tAdRzaH kuNDalinAM bhoginAM cakravartI sArvabhaumaH zeSanAgendraH zAGgapANiM kezavaM zIlati sevate / 'zeSazayyAzAyI kRSNaH' iti zrutiH / utprekSyate-tatsareH sa cAsau hIravijayanAmA sarirAcAryazca tasya kSamAdharapadam Aptulabdhumiva / kiM kRtvA / yasya sUrerarthAtparamArthavRttyA kSamAdharapadamabaitabhAvena kvacidanyatra puruSAdAvapravRttaM kutracitkadAcitkenApi na prAptam / tu punaH AtmanaH svasya zeSanAgasya tu kSamAdharapadaM giribhiH kulazailAdiziloccayaH tathA bhUpatibhirbhUpAlavibhakta vibhAgIkRtam / girayo bhUpAlAzca kSamAdharAH zeSanAgo'pi kSamAdharaH iti na kimapi / zeSaH / sarisadRzastvanyaH ko'pi trailokye'pi kSamAdharo nAsti / kSamA zAntiH kSitizca vijJAya jJAtvA / lokAthe AcArya mahArAjanAM "kSamAdhara" padanI prApti mATe paryaka mUrti (zarIra) ne dhAraNa karate zeSanAga viSNunI upAsanA kare che, kAraNa ke "kSamAdhara" pada parva, Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 10 zlo.. 116-118 / hIrasaubhAgyam 149 rAjAo ane zeSanAga-A traNemAM vibhakata che, arthAt e traNene "kSamAM (pRthvI)dhara' kahevAya che, paraMtu AcAryamAM "kSamAdhara" (kSamA dhAraNa karanAra) pada soMze raheluM jANI, tenI prApti mATe jANe zeSanAga kRSNanI upAsanA karate na hoya ! 116 gambhIrabhAvaM dadhatA jinaM ca hRdA vigItaH prabhuNA payodhiH / pAdAravinde kimamuSya lakSmalakSAdupAstyai sthitavAnupetya // 117 // payoghiH samudraH amuSya sUrarupAstyai sevAyai / utprekSyate-lakSmaNaH AkRtirUpalAJchanasya lakSAtkapaTAdupetyAgatya samIpe sametya pAdAravinde sUricaraNakamale kiM sthitavAMstasthAviva / kiMbhUtena / prabhuNA sUrIndreNa gambhIrabhAvaM gAmbhIrya tathA ca punarjinama hantam / candrasUryAdInAM rAjadhAnISu prAsAdasadabhAvAttatra catvAraH RSabha -candrAnana-bAriSeNa-vardhamAna-nAmAnaH zAzvatajinAH santi / jinajAtivAcitvAdekavacanam / tathA lokapravAdena kRSNaM samudrazAyitvAddAzArhaH / 'puruSottamo'bdhizayanopendrAvanendrAnujaH' iti haimyAm / taM dadhatA / atha jinazAsanAdhAratvAjjainatvAcca jina vItarAgaM bibhratA / kena / hRdA hRdayenAntaHkaraNena madhyena ca / / kalekArtha hRdayamAM jinezvara bhagavaMtane ane gAMbhIryane dhAraNa karanArA A cArya devathI apamAnita banele samudra jANe caraNakamalamAM rahelI AkRti (rekhA) nA bahAne sevAM karavA mATe AcAryanI pAse AvIne rahyo na hoya ! 11 dhareza yenAdharito mahimnA sujAtarUpeNa ca dhIratAbhiH / mahIdharo manyubhujAmudItavrIDAjjaDIbhAvamivAbabhAra // 118 // he dhareza pRthivIpate, yena sUriNA mahinA svamAhAtmyena nijagauraveNa, tathA suSTu zobhana yajjAtaM prakaTIbhUtaM rUpasaundaryAtizayaH zobhanena svarNena ca, tathA dhIratAbhiH parISadAdi bhirniSprakampatAbhiH ananyasAmAnyadhairya rvA adharitaH hInIkRtastiraskRtaH san manyubhujAM yajJAMzAbhyavahAriNAM surANAM zailaH parvato merurudItaH prAdurbhUto yo vrIDo lajjA tasmAt / 'udItamAtakitavAnazaGkata' iti naiSadhe / tathA 'vrIDAyAM ca bhavedvIDo lajjAmAtre'pyapatrapA' iti zabdaprabhede / vIDazabdo'kArAnto'pyasti / 'smaravIDasamasya yAnayA' iti naiSadhe / jaDIbabhUva mUDhaH / viceta iti yAvat / jAtaH // Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 hIrasaubhAgyam sarga 10 zlo 0 118-119 lokArtha he pRthvIpati, AcArya mahArAjanAM mAhAtma, suvarNavaNaya deha ane ananya keTinI dhIratAthI tiraskRta banele suragiri-merUparvata, atizaya lajajAthI jANe jaDa banI gaye na hoya ! 118 bAhyaM hanti tamo dvidhApi sa nRNAmastaMgamI nAstavA _ vizvasyaiva vibodhakRtsa jagatAM kRtsnanpRNankauzikam / gRhansarvarasAnasau navarasAMzcinvaJjanAstApaya chAntAneSa sRjanprabho tadupamAM dhatte kva bhAsvAMstataH // 119 // he prabho svAmina, tatastasmAtkAraNAt bhAnuH sUryastadupamA sUrisAmyaM kva kutra labhate / api tu na kutrApi / yato hetoH sUryo bAhya cakSurgocara lokagataM tamo'ndhakAra hanti punaH sUridvaiidhApi bAhya tamo'jJAna maurphA tathA bAhya pApamapi vyApAdayati / tathA bhAnuH astaM nAzaM gacchatItyevaM zIlo gmii| saristu na vidyate'staH kSayo'bhyudayabhraMzo vA yasyeti nAstavAn / sarvadodayItyarthaH punaH kiMbhUtaH / vizvasyaiva bhUlokasya vibodhakajjAgarakArakaH uddyotakartA vA saristu jagatAM trayANAM bhuvanAnAM pratibodhavidhAtA / bhAsvAnki kurvan / kauzikamulUkalokaM kRtsnan pIDayana vAsare tasyAndhIbhavanAt / gurustu kauzikaM puraMdara pRNan atizAyisaMyamaguNaiH kRtvA prItimutpAdayan / punaH kiMbhUtaH bhAnumAn / sarvAnazeSAn rasAn bhUmaNDalagatapAnIyAni gRhNannAdadAnaH / 'grISme sahasrarazmiH bhUtalagatarvArasAnAdatte iti zrutiH / munIndrastu sarasavyAkhyAnavidhAnAvasare navAna navInAnnavasaMkhyAkAn zrRGgArahAsyakaruNAraudravIrabhayAnakabIbhatsA tazAntAbhidhAnAn rasAMzcinvan puSTAnkurvan / prAyazcaritAnuvAdeSu sarve'pi rasAH samAyAnti na tathA siddhAntavyAkhyAnAdiSu / punartiNDaH kiM kurvan / janAMllokAMstApayan svakIyAtyuSNakiraNastApasaMtApabhAjaH sRjan / bhavaparamparAparicitIkRtadurantaduritodItaduHsahaduHkhadAvAnalajvAlAprataptAnekabhavikalokAn dhvaMsitAparasiddhAntavarudhdhajanarAddhAntasaMbandhibandhurastvavyA. khyAnaprAgalbhyapraguNAnaNupayodharAmRtadhArAdhoraNIbhiH zAntAnnistApAchItalAn zAntarasayutAn vA kurvANaH // zlokArtha ' he svAmina, sUrya AcAryanI samAnatA kema pAmI zake ? arthAt na ja pAmI zake. kAraNa ke sUrya bAhya aMdhakArane nAza kare che jyAre AcArya manuSyanAM ajJAna Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvo ? jo 20-22 ] hara saubhAgyam rUpI bAhya aMdhakAra ane pAparUpI Abhyantara a MdhakAra e ane aMdhakAranA nAza kare che sUrya asta svabhAvavALA che. AcAyanA te sadA abhyudaya vate che. sU jagatanA bhUleAkarUpI eka bhAgane ja prakAzita kare che. tyAre AcAya traNe jagatanAM padArthone prakAzita kare che. sUrya--kauzika ghuvaDanA kule!ne pIDA karanArA che. (divase ghuvaDa aMdha ane che.) AcArya peAtAnA sarvotkRSTa sayamAdi guNAthI kauzika Indrane khuza kare che! sUrya bhUmi upara rahelA saraseA (jala) nuM zASaNa kare che jyAre AcAya te vyAkhyAnamAM mahApurUSonAM kathAnakAmAM rahelA zrRMgAra, hAsya, karUNA, raudra, vIra, bhayAnaka khIbhatsa, adbhuta ane zAMta e nave rasAnuM poSaNa kare che. temaja sUya` peAtAnAM uSNa kiraNAMthI lAkAne satApe che. jyAre AcAya tA bhava paraMparA vaDe sa Mcita karelA evA pApakarmanA udaya-thI prApta thayelA du:saha duHkhAnA dAvAnalamAM satapta banelA sabhya jIvAne dhama dezanArUpI amRtanuM siMcana karI zitalatA ape che. AvA trisavAda hAvAthI sUrya AcAnI sarakhAmaNI kayAMthI prApta karI zake ? arthAt na karI zake. 5119mA yadvAgvidhitsayA dhAtrAdattAM vIkSyAmbudhiH sudhAm / khedAdivormitumulaiH patito raTati kSitau // 120 // 151 ambudhiH kSIrasamudro'rthAllabhyate urmINAM caturdig gamanapravRttakallolakalApAnAM tumulairvyAkulazabdakolAhalaiH kRtvA / utprekSyate - kSitau bhUpIThe patitaH san raTati roditIva pUtkurute iva / kiM kRtvA / yadvAcAM vAcaMyamacandramasAM vANInAM vidhitsayA vidhAtumicchayA karaNaspRhayA dhAtrA jagatsRjA brahmaNA AdattAM gRhItAM sudhAM svAmRtaM vIkSya / dhanikadohanAvasare prema tirekA svatarNakapAnakRte gorgavAM vA dugdhamiva hariNA manthAnagamanthAnakamathanasamaye tasmAtkathaMciccAritvA rakSitaM pIyUSaM prAtaM prekSya // lAkA AcAyanI vANI khanAvavA mATe brahmAe maheNu karelI peAtAnI sudhA (amRta) ne joIne pRthvIpara rahelA kSIrasamudra tara MgAnA kAlAhala zabdonA rUpe khedathI jANe rUdana karatA na hAya! ||120nA na kadAcana gocarA manAksma bhajante prabhaviSNutAM prabhau / dazanA iva dantinAM mahIbhRti vA bhAnumatIva tAmasAH // 121 // Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 hIrasaubhAgyam sarga 10 zlo0 121-122 / . he sAhe, prabhau sUrIndre sakalasAmarthyavati vA yatra kadAcana kasminnapi tAruNyAdisamaye gocarAH zabdarUpagandharasasparzAkhyAH pazcApi viSayAH prabhaviSNutAM sAmarthya na bhajante sma / tana prAbhavannityarthaH / ka eva / dazanA iva / yathA dantinAMgajendrANAM dantakozA mahIbhRti parvate na prabhavanti / vA punastAmasA iva / yathA tAmasAstamasAM samUhA ghUkA vA bhAnumati sahasnakiraNe na prabhavanti / / kalekArtha he bAdazAha! jema gajendranAM jaMtuzaLa parvatane teDavA samartha banI zaktA nathI, ghuvaDanA samUha sUryanAM kiraNe bhedavA samartha thaI zakatA nathI, tema zabda, rUpa, rasa, gadha, ane sparzae IndrinA pAMca viSaye AcAryanA aMtaHkaraNamAM yatkiMcit mAtra paNa praveza karavA mATe samartha banI zakatAM nathI. 121 sudhAdhAmadugdhAbdhikarpUrapArIkumutkundazudhairyazobhiryatIndoH / kudRkkoTisaMTIkamAnAyazobhiH punarvizvamIzaprayAgI (gA)yate sma // 122 // he ISTe sakalabhUmaNDalaizvaryavAna bhavatoti Izastasya saMbodhanaM he Izvara, yatIndoH sUreH sudhAdhAmAmRtakiraNazcandraH, tathA dugdhAbdhiH kSIrasamudraH, tathA karparANAM ghanasArANAM pAryaH zakalAni 'phaDasi' iti prasiddhAH samUhA vA kumudAni kairavANi kundAni muca. kundakusumAni tadvat zubhairujjvalairyazobhiH kIrtibhiH / punaH kudRzAM kupAkSikANAM koTeH saMTIkamAnaH prasarabhirayazobhirmaSIzyAmApakIrtibhiH kRtvA vizvamidaM jagat prayAgI (gA)yate sma gaGgAyamunAsaMyogavadAcarati sma / sUriyazAMsyatyujjvalAni gaGgApravAhA, kuzAmapayazAMsi zyAmAni kAlindIkaluSajalAni, teSAM saGgo nikhile'pi loke'to vizvameva prayAgI(gA)yati(te) prayAgaM tu ekatrAste // kalekArtha he Izvara ! caMdra, kSIrasamudra, kapUranI phaDasa, kumuda ane macakuMdanA puSpa je AcAryane ujajavala yaza ane kupAkSike kAjala sarakho zyAma apayaza, te bane vaDe jANe jagatamAM gaMgA-yamunAnA saMgamarUpa "prayAga banI gayuM na hoya ! arthAt AcAryane gaMgAnA pravAha je ujajavala yaza ane anya dhamI ene yamunAnA jala je zyAma apayaza te rUpa jANe prayAga tIrtha banI gayuM na hoya ! 122aa Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 10 zlo0 123-124 ] hIrasaubhAgyam 153 rAjanyasya guNAngalanmitisudhAspandAnnipIyAdarA nmabhojyA api mayyanAdaraparA bhogIzvarA bhAvinaH / mAM tAtAnugRhANa tena sughayAtyabhyathitaH sAgraha tAnazrAvayituM kimamburuhabhUretAnvikarNAnvyadhAt // 123 // he rAjana, amburuhabhUbrahmA tAn sUriguNAn azrAvayituM na zravaNagocarIkArayitum / utprekSyate-etAn bhogIndrAna vikarNAnkarNarahitAn vyadhAt kRtavAniva / 'azrotrAH phaNinastadeva ruciraM no cedahisvAminA' iti khaMDaprazastau / kiMbhUto vedhAH / tena kAraNena he tAta dhAtaH, mAmanugRhANa mayyanugrahaM kuru ityamunA prakAreNa sudhayA kakolAkhyena pIyUSena sAgraha soparodhamabhyarthito yAcitaH / yattadoH saMbandhAdhena kAraNena galantI niryAntI mitirmAnaM veSu / apramANAnityarthaH / tAdRzAna sudhAspandAnamRtarasAn yasya gurorguNAn nipIya sAdara zrutvA ahameva bhojya bhojanaM yeSAM te madbhojyA api bhogIzvarA- sarve'pi nAgendrAH mayi sudhAyAM viSaye na vidyate AdaraH AdRtiH puro'ne yeSAm / atha vA Adare tatparatA yeSAM te anAdaraparA asvIkAraparAyaNA ityarthaH / bhAvino bhaviSyanti / ityaya hetuH // zlekArtha he rAjana, brahmAe nAgendrone kAna vinAnA banAvyA ! zA mATe ? AcAryanA guNarUpI amAya amRtarasa Adara pUrvaka mAre bhejaya paya che, paraMtu nAgendro bhaviSyamAM mArA viSe (guNorUpI sudhA viSe) anAhAravALA banaze. A kAraNathI he pitAjI, mArA upara kRpA karo. A prakAre sudhAnI AgrahapUrvakanI prArthanAthI jANe brahmAe nAgendro (nAgene) ne kAna vinAnA banAvyA na hoya ! 123 surazikhariNastuGge zRGge dhvanigrahapAraNAM tridazasudRzAM gAyantInAM gunnaa'shrmnneshituH| rasikamanasau zyAmArAmAvarAmbaraketanau kimayata ito gIti zrotuM tamIdivasAtyaye // 124 // zyAmA zarvarI saiva rAmA vanitA tasyA varo bhartA / 'yAminIkAminIpatiH' iti kAvyakalpalatAyAm / candraH, tathA ambaraketanaH sUryaH / 'gaganadhvajAdhvagAH' iti haimyAm / yathA gaganadhvajastathA paryAyaparivartanAdambaraketanaH / 'daye'pi bhUbhRdAdheSu' iti haimIvacanAt / iti tau tamI rAtrirdivasau vAsarastayoratyaye virAme kSaye vA / prabhAte hi. sau. 20 Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 hIrasaubhAgyam [sarga 10 zlo 0 124-125 saMdhyAyAM cetyarthaH / utprekSyate-tridazasudRzAM surAGganAnAM gIti guNagrAmagAna zrotuM zravaNaviSayIkartuM kimayataH gacchata iva / tridazasudRzAM kiM kurvantInAm / surazikhariNaH suparvaparvatasya tuGge gaganAliGgini zU ge zikhare gAyantInAM gAnagocarIkurvantInAm / kAn / zramaNezituH sarirAjasya guNAn / kiMbhUtAM gItim / dhvanigrahapAraNAM rasikAyitamAnasasanujAnAM zravaNAnAm / 'zrutau zravaH / zabdAdhiSThAnapaijUSamahAnAdadhvanigrahAH // karNaH zrotraM zravaNaM ca' iti haimyAm / pAraNAm / yathA upoSitAnAM SaDrasasarasIkRtarasavatIvallane pAraNA tadAsvAde cAtitRptiH syAt tathA sariguNagItizravaNena karNAnAM tRpti: syAn / ata eva zrutipAraNAM gItiM zrotuM prayAtaH kuta ito'smAtsthAnAnmeroH samIpe zikharasaMnidhAne / kiNbhuuto| svAdarasikamanasau sarasagAnAkarNane rasikalite utsukatAyukte cetasI yayostau // lokArtha merUpavartanA gaganacuMbI zikhara upara AcAryanA guNa gAtI devAMganAonAM gItane sAMbhaLavA mATe utsuka banelA evA caMdra ane sUrya, rAtri ane divasanI saMdhyAnA samaye, ahIMyAthI pitAnA kAne pAraNuM karAvavA mATe (sAMbhaLavA mATe) jANe jatAM na hoya ! jema keI tapasvI upavAsanA pAraNe vahurasa bhejana vaDe tRpti pAme tema caMdra ane sUrya AcAryanA guNene sAMbhaLIne jANe atyaMta tRpti anubhavatA na hoya !i124 dhanyAste nRpate phalegrahi punasteSAmabhUjIvitaM taiH prApe svajanuHphalaM prathamato gaNyAzca puNyAtmanAm / yaiAvaNyasudhAM nyapIyatatamAmAkaNThamutkaNThitaiH sUraiH smeramukhAmbujanmani zaraccandre cakorairiva // 125 // he nRpate he naranAtha, jagati te purupA dhanyAH kRtapuNyAH puNyavantaH / punasteSAM puruSANAM jIvita prANitavya' phalegrahi saphalamabhUtsaMjAtam / punastaireva mAnavaiH svajanuSaH nijAvarasya phalaM sArthayabhAvaHprApe labdham / ca punaste mAnuSAH puNyAtmanAM pavitrAtmanAm / sukRtavatAmityarthaH / madhye prathamata Adito gaNyAH puNyavanto janAstAnAdau saMsthApya gaNanIyAH sNkhyaagocriikrtvyaaH| te ke| yairutkaNThA autsukva jAtA yeSAM te utkaNThitA stairukaNThi taiH sadabhiH sUrahIravijayayatirAjasya smera vikasita' yanmukhAmbujaM tasminviSaye lAvaNye saundarya meva sudhAm AkaNThaM kaNThaM maryAdIkRtya nitarAmatizayenApIyatatamAmApItA AsvAditA / kairiva / cakorairiva / yathA zaraccandre jaladharavirAmasamayodayamAnasudhAkiraNe jyotsnApriyaiH pIyUSaM pIyate / / Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 10 zlo.. 125-127 ] hIrasaubhAgyam 155 kalekArtha he rAjana te ja purUSe dhanya che, tenuM ja jIvana saphala che, athavA teoe ja janmanA phalane grahaNa karyuM che, athavA teo ja pUNyavaMtemAM zreSTha che ke jeoe AcAryanA vikasvara mukharUpI kamalamAM rahelI suMdaratArUpI sudhAnuM utsukatA pUrvaka AkaMTha pAna karyuM che ! jema cakera pakSIo zarada pUrNimAnA caMdramAMthI amRtanuM pAna kare tema AcAryanA mukharUpI darzanAmRtanuM pAna karyuM che. 125 tADakA iva karNa pUrapadavImAlambamAnA puna bibhrANA hRdaye zriyaM trijagatAM muktAkalApA iva / harSAdughuSitA vayaM smRtivazAyeSAM priyANAmiba kSoNIbhUSaNa bhUSaNairiva guNaistairbhUpyate sa prabhuH // 126 // he kSoNIbhUSaNa medinImaNDalamaNDana, bhUSaNaimaNIsvarNAbharaNairiva tairjagajanavikhyAtaguNaiH kRtvA sa prabhuH bhUSyate alaMkriyate / te ke / ye guNAstADaGkAH kuNDalA iva / kuNDalazadvaH punapuMsakaliGage / 'kamalaM malaM tu zalazAlakuNDalAH' iti liGgAnuzAsane / kau~ zravaNau pUrayantIti, kau zravasI pUrya pUryete yairvA, teSAM padavIM padamAlambamAnAH AzrayantaH santItyadhyAhAraH / punaye guNAH muktAkalApA iva mauktikahArA iva trijagatAM tribhuvanajanAnAM hRdaye manasi vakSasi ca zriyaM zobhAM bibhrANAH santi / punaryeSAM priyANAmiSTAnAmiva smRtivazAtsmaraNayogAdvayaM zrImatsabhyA api harSAccetaH prasannatAyA vazAtpramodAdvA udhuSitA romAJcitAH smaH // kalekArtha he pRthvI bhUSaNa ! AcAryanA guNe jagatanAM jIvanAM karNapathamAM rahelA kuMDanI jema zobhe che ane jagatanA jInA hRdaya para mukatAhAranI jema zebhA dhAraNa kare che, vaLI priyajanonI smRtinI jema AyAryanI smRtivazAta ame paNa harSavaDe romAMcita banI jaIe chIe, evA asAdhAraNa guNenA bhaMDAra AcArya zobhe che. 12aaaa paNDA citrazikhaNDinAM tanujavaccetsyAdasAdhAraNI yasyAsye bhujagaprabhoriva bhavejjibAsahasna punaH / yasyApyaskhalitA surezvarasaridvIcIva vAkcAturI saMstotuM prabhavenna so'Si suguroryAvadguNAnbhUmaNe // 127 // Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 hIrasaubhAgyam [sarga 10 zlo0 127-128 he bhUmaNe kSoNImANikya, so'pi pumAn sugurohIrasareryAvataH samastAn / 'yAva jjanaraJjanavratI' iti naiSadhe / 'samastalokarAgotpAdane vratamasyAsti' iti tavRttau / guNAn saMstotu samyaktayA sarvaprakAreNa varNayituM na prabhavenna samarthobhavet / sa kaH / yasya puMsaH citrazikhaNDinAM saptarSINAm / 'saptarSayazcitrazikhaNDinaH' iti haimyAm / tanujavannandasyeva bRhaspateriva / 'vicitravAkcitrazikhaNDinandanaH' iti naiSadhe / paNDA taccAnugAminI matizcedyadi asAdhAraNI vizve kasyApi sadRzI na sarvebhyo vAgdevatAvAcaspatipramukhamakhabhugdAnavamAnavebhyo'bhyadhikA / 'sAdhAraNI giramuSarbudhanaiSadhAbhyAm' iti naiSadhe / sAdhAraNAtsvArthe bho vikalpo GIpo'pi vikalpoktiH / sAdhAraNI sAdhAraNA' iti prakriyAkaumudyAm / api punarbhujagaprabhornAgarAjasyeva yasyAsye yadIyavadane jihvAnAM rasanAnAM sahasra dvisahasrI vA ityAllabhyate / bhavet / api punaH surezvarasarito gaganagaGgAyAH / 'siddhasvaHsvargiravApagAH' iti haimyAm |ythaa surApagA tathA surezvarApagApi / tathA 'surezvarataTinItIrasthasiddhAGganAH' iti bhojaprabandhe'pi / vIcIva jAtAvekavacanam / kallolamAlikevenyarthaH / yasya vAkcAturI vacanavilAsaH kutrApi varNanAdau askhalitA akuNThA kvApi na skhalati / kalekArtha he bhUmaNi! samarSinA putra bRhaspatinA jevI jenI asAdhAraNa mati haya, zeSanAganI jema jenA mukhamAM hajAra behajAra jIhavAo hoya, tema ja jenI vAkacAturI gaMgAnAM taraMgonI jema ammalita hoya, te paNa purUSa hIravijayasUrinA guNenI stuti karavA mATe samartha thaI zake nahI. 127 dRzo gocaro na zruteH prAghuNazca praNItaH paraH kazcidasmAbhirIkU / vidhAtrA vidhAyainamAropi vidmo dhvajo'dhIza satsargasaudhAgrazaGge // 128 // he adhIza he nAthaka, asmAbhiH svaparAnekadeze dRzvabhiH zrImatsabhAstArairIgadvaitaguNamaNIgaNarohaNadharaNIdharaH paro'nyaH kazcitko'pi duzo locanasya gocaro viSayaH cakSurlakSyaH tathA zruteH prAdhuNaH karNasyApyatithina praNItaH / na dRSTo nApi zruta ityarthaH / atra vayameva vidmaH-vidhAtrA vedhasA satAmuttamAnAM sargaH sRSTinirmANaM sa eva saudhaM mandira tasyAgrazRGgamuparitanazikhara tatra dhvajaH keturAropitaH / kiM kRtvA / ena sUriM vidhAya nirmAya // iti hIravijayasariguNavarNanam // kalekArtha he adhIza ! amArA vaDe advitIya guNene bhaMDAra evA bIjA keI paNa purUSa jevAmAM tema ja sAMbhaLavAmAM paNa AvyuM nathI. tethI ame jANIe chIe ke Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 10 zlo 0 128-130] hIrasaubhAgyam 157 sapurUSenI sRSTirUpI mahelanA zikhara upara brahmAe A hIrasUrine banAvIne kharekhara eka dhajAnuM jANe AropaNa karyuM che ! 128 avanirajanijAniH premaromAJcitAGgo nigaditamiti teSAM karNapeyaM praNIya / raNaraNakitacetA jAyate sma vratIndoH kratubhuja iva siddherdAyino darzanAya // 129 // avaniH kSoNI tasyAH / rajanI rAtrirjAyA yasya / 'jAyAyA niGa yalopazca' iti / rajanijAnizcandraH "akabbarapAtisAhiH vratIndoH sUrizvarasya darzanAya avalokanArtha raNaraNaka autsukyaM jAta yasmistadraNaraNakitaM ceto mano yasya tAdRzo jAyate sma babhUva / kiMbhUtaH / premNA snehena romAJcena pulakena ca yuktamaGga yasya / kasyeva / kratubhuja iva / yathA kazcitsiddherabhilaSitasya dAyino dAnazIlasya darzanArthamutkaNThamanA bhavet / kiM kRtvA / iti pUrvoktaprakAreNa teSAM sabhyAnAM nigadita bhASita sUristutirUpaM vacaH karNayoH peyaM pAtuM yogya zravaNArha praNIya kRtvA // zlekArtha sabhAsadevaDe pUrvokta prakAre varNana karAyelA hIravijayasUrinA guNane saMbhALIne jema ke I deva siddha puruSanA darzana karavA mATe UtkaMThita bane tema pRthvIrUpI rAtrinA pati caMdra samAna akabara bAdazAha hIravijayasUrinA darzana karavA mATe utkaMThita cittavALo banyA. 12 avanivalayavAsavo vazIndorjagadatizAyiguNaikatAnacetAH / vasupuruSamivAtmadiSTadiSTaM svasavidhamenamupAninISurAsIt // 130 // avanivalayavAsavo bhUmaNDalAkhaNDalaH enaM sUriM svasavidhaM nijasamIpamupAninISurA. netumicchuH AsIt / kiMbhUtaH / jaganti trINi bhuvanAnyatizerate atikrAmanti ityevaMzIlA ye guNAsteSu ekatAnaM layAnugamaikAgraM ceto yasya mAnasaM yasya sH| kamiva / vasupuruSamiva / yathA Atmano nijasya diSTena bhAgyena diSTaM dattaM svarNanaraM svasamIpamAnayati // lokAtha jema keI pUNyavaMta purUSa, pitAnA bhAge ApelA suvarNa purUSane potAnI pAse Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ sarga 10 zlo0 130-131 lAvavA Icche tema traNe jagatane atikramaNa kare tevA AcAryanA sarvotkRSTa guNNAne sAMbhaLavAmAM dattacitta anele pRthvInA Indra akabarabAdazAhe AcAya zrIne potAnI pAse lAvavA mATenI IcchAvALA banyA. 5130mA 158 bha yaM prAta zivAha sAdhumaghavA saubhAgyadevI punaH putraM kovidasiMhasIhavimalAntevAsinAmagnimam / saMjAto dazamo'tra devavimalavyAvarNite hIrayu -- ksaubhAgyAbhidhahIrasUricarite sargo rasairujjvalaH // 131 // atrAsmin hIrasaubhAgyamiti nAma yasya tAdRze hIrasUrehara vijayagaNadharasya carite dazamaH sargaH saMjAtaH samabhavat / kiMbhUtaH / rasaiH vIrakaruNAbIbhatsazAntAdibhirnAmabhiH kRtvA ujjvalo dIpyamAnaH // iti paNDitasIhavimalaziSyapaNDitadevavimalaviracitAyAM svopajJahIrasaubhAgyanAmamahAkAvyavRttau dillImaNDalanagara nAgara mAMutannandnAkabbara sAhiripudigvijayaphatepurasthApanAsAhisabhAsAhitapraznasabhyaproktazrIhIra vijayasUriguNavarNano nAma dazamaH sargaH // upasaMhAra vaNikulane viSe indra samAna ziva nAmanA zreSThI ane saubhAgyadevInA janmajAta suputra deva vimalagaNI ke jee nira'tara sarasvatI devInI upAsanAmAM tatpara hatA. ane sa muniomAM siMha samAna evA siMhavimalagaNInA prathama ziSyapaNe prasiddha devimalagaNIe jemAM jagadguru zrIhIravijayasUrinu` savistara jIvana vRttAMta che. evA hIrasaubhAgya" nAmanA mahAkAvyanA svApaTIkA sahita racanA karI, te mahAkAvyane dilhIdezanA vanathI prAraMbhIne zrIhIrasUrinA advitIya guNNAnA vana pUrvakanuM vIra-karUNA Adi nave raseAvarDa ujvala A dazamA sa samApta thayA. 5131 / zubha bhavatu Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 11 zlo0 1-2] hIrasaubhAgyam 159 ekAdazaH sargaH / athAhAtumIhAMbabhUvAdhinemItamIzo munInAM sunAsIramenam / prabodhAya dharmAtmanaH kiM nijasyAvatIrNa punarhemacandraM vratIndram // 1 // atha sabhyajanavarNitazramaNendraguNazravaNAnantaramadhinemeH samudramekhalAyA bhUmestamIzo rAtripatizcandraH / bhUpatirityarthaH / saH akabbarasAhiH ena zrIhIravijayanAmAna munInAM sunAsIra vAcaMyamapuraMdaramAhvAtuM svasamIpe samAkArayitumIhAMbabhUva vAJchati sma / dharma eva AtmA svarUpaM yasya bhAvinibhUtopacArAt tAdRzasya nijasyAkabvarAtmanaH prabodhAya dharmAvabodhArtham / atha ca dharmAtmanaH kumArapAlasya / 'kumArapAlacaulukyo rAjarSiH paramAhataH / mRtasvamoktA dharmAtmA mArivyasanavArakaH // iti haimyAm / prabodhAya pratibodhakRte punadvitIyavAramavatIrNa gRhItAvatAraM hemacandra vratIndraM hemAcArya miva // lokAtha have pRthvIpati akabarane; sAdhuomAM Indra samAna AcArya devane pitAnI pAse lAvavAnI IcchA thaI. te IcchA jANe pitAne pratibaMdha karavA mATe na hoya! athavA rAjA kumArapAlane pratibaMdha karavA mATe hemacandrAcArye jANe avatAra lIdhe na hoya ! tato'jUhavadrtayugmaM viyugmIkRtArAtipakSaH kSamAkarmasAkSI / payorAziparyantarASTrapratiSThA manISIva yadveda niHzeSabhASAH // 2 // tataH sarerAkAraNAkAGkAnantaraM kSamAyAH kSoNeH karmasAkSI bhAsthAnakabbarasAhiH svasabhAyAM bhUmau ca prasiddha khyAtimat dUtayugmaM saMdezahArakacandramajUhavadAkArayAmAsa / kiMbhUtaH kSamAkarmasAkSI / viyugmIkRtAH viyogaM strIbhiH samaM vizleSa prApitAH arAtInAM vairiNAM pakSA vaMzA ripuvargA yena / kiMbhRtaM dUtayugmam / yat niHzeSAH samastA bhASA vividhadezoktIrveda jAnAtIti / ka iva / manISIva / yathA vidvAnniHzeSAH SaDapi saMskRta-prAkRta-mAgadhI-zaurasenI paizAcI-apabhraMzI lakSaNA bhASA vetti / kiMlakSaNA bhASAH / payorAzayazcatvAraH samudrAH parthantaH prAnto yeSAM tAdRzA ye rASTrA dezAH rASTrazabdaH puMnapuMsake / 'bhraSTrApahararASTrAtakrajaTharAH' iti liGgAnuzAsane / teSu pratiSThA mAhAtmyasiya. ddhiryAsAM tAH // kalekArtha tyArapachI strI parivAra sAthe zatrapakSane viyegI banAvanAra ane pRthvI para sUrya Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 hIrasaubhAgyam [sarga 11 zlo0 2-4 samAna akabara bAdazAhe, cAra samudra parvatanA dezamAM prasiddha saMskRta, prAkRta mAgadhI, zirasenI paizAcI, ane apabhraMza A cha e bhASAonAM jANakAra purUSa jevA bhASAnA vizArada be-tene pitAnI pAse bolAvyA. 2 . vipakSAdikSatau kSmAbhRto hantumeto dhulokAdivAkhaNDalaH svargivagaiH / dviSatkAlarAtrIyitAnekavIraM dviSAM parSadIti stavIti prabhu yat // 3 // yadUtayugmaM dviSAM zatrUNAM parSadi sabhAmadhye prabhu svasvAminamityamunA prakAreNa stavIti varNayati / kiMbhUtaM prabhuma / dviSatAM pratipakSalakSANAM kAlarAtriH pralayanizA / yasyAM yAminyAM kAlikA sarvAn sattvAnkukSigatAnkariSyati tadvadAcaritAnAmazeSIkRtAzeSadviSaH saMkhyAtigA vIrAH subhaTA yasya tam / iti kim / yadasmAkaM svAmI dhulokAddevabhavanAtsvargAtsvargivagai devavRndaiH samaM vipakSAnvairiNa eva tadrUpAnvA kSmAbhRtaH kSoNIpAlAnparvatAMzca hantuM vyApAdayitumucchettuM kSitau pRthivyAmeta AgataH AkhaNDalaH zakra ivAste // rAja vaLI te banne dUta zatrurAjAonI sabhAmAM pitAnA svAmInI stuti karatA kahe che : yuddhamAM harAyelA zatrurAjAonI rANIonAM kAjala mizrita azrujalanA pravAhanI yamunA nadImAM kIDa karI rahele amArA svAmIne yazarUpI rAjahaMsa, kharekhara prazaMsApAtra che. eka che hatArAtisAraGgadRkkajjalAGkasravadbASpabhAnUdvahAvAripUre / abhiSTauti lIlAmarAlAyamAnaM yazo thatprabhovairabhAjAM samAje // 4 // yadUtayugmaM vairabhAjAM vidveSiNAM samAje sabhAyAM hatAH svasvAminA saMgrAmAGgaNe vyApAditA ye arAtayaH vipakSakSoNIndrAH teSAM sAraGgadRzo mRgalocanAH priyatamAstAsAM harabhyo nayanebhyaH kajjalamaJjanamar3ake krauDe arthAnmadhye mizrIbhUtatvAdyeSAM tAdRzAH srabanto galanto nirantaraniSpatanto bASpA Ambu(zru)dhArAsta eva bhAnUdvahA sUryasutA yamunA tasyA vAripure payaHpravAhe lIlAmarAlAyamAnaM krIDAlasarAjahaMsa ivAcarat prabhoHsvAmino yazaH zlokamabhiSTauti varNayati // kalekAtha te be dUta zatrurAjAonI sabhAmAM kAlarAtrinI (je rAtrine viSe kAlikA sarva prANIone udarastha kare che te kAlarAtri kahevAya) jema jeNe zatrurAjAone kukSigata kya che evA pitAnA svAmInI A pramANe stuti kare che-zatrurAjAo rUpI parvatane haNavA mATe devasamUha sahita pRthvI upara Avele jANe Indra na hoya ! . 4 Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 11 zlo0 5-6] hIrasaubhAgyam 161 vacovaiduSImetadIyAmadhRSyAM nirUpya pratIpaiH kSitIzaiH praNeze / yadurvIvibhorAgamAtprAggabhasterivAnUrurocistamizraprasAraiH // 5 // patadIyAM dUtayugmasaMbandhinImadhRSyAmanAkalanIyAM pratipakSapakSalakSasvAntakSobhakArikAM vacovaduSIM vacanacAturIM nirUpya prekSyArthAdavaghArya yadurvIvibhoH yasyAkabbarasAherAgamAdabhiSeNanairAgamAtprAk pUrvameva pratIpaivirodhibhiH kSitIza pAlaiH praNeze prapalAyitam / kairiva / tamizraprasArairiva / yathA gabhaste noH AgamAdudayAtpUrvamanUrurociH aruNaprabhAM vibhAvya / dhvAntavistAraiH praNazyate // AditazcaturbhiH kulakam // iti dUtasvabhAvaH // zlokAtha jema sUryodaya pUrve arUNodaya joIne aMdhakArasamUha bhAgI jAya che, tema zatru enA hRdayane subhita karanArI che tenI vAkacAturIthI, akabara bAdazAhanA Agamana pUrve ja zatrurAjAe palAyana thaI jatA hatA. je 5 che ciraM jIva nandeti dUtau nigadyAdhipaM nematumUni pANI praNIya / punastau sudhAsAdhimAnaM dadhatyA saMbhAvayAmAsa vAceva dRSTayA // 6 // he prabho, tvaM ciraM bahukAlaM galitAvadhisamayaM jIva merumahIdharasamAnamAyuH paripAlaya / tathA nanda puraMdaravatparamasamRddhimAn bhava / ityamunA prakAreNa nigadya AzIrvacanaM kathayitvA / tathA mUrdhni mastake pANI svahastau praNIya saMyojya / zirasyAJjaliM vidhAyetyarthaH / tau dUtau saMdezahArako adhipaM svAminaM nematuH praNamataH sma / punaH so'kanvarasAhiH tau dUtau prati sudhayeva pIyUSeneva sAdhimAnaM madharimANaM zabhrimANaM ca dadhatyA dhArayantyA / 'tvayAdRtaH kiM bharasAdhimabhramaH' iti naiSadhe / vAceva vANyeva dRSTayA dRzA vilokanena kRtvA saMbhA. vayAmAsa / prasannazA vyalokayadityarthaH // plekArtha he prabhe, Apa ciraMjI ! Apa dIrdhAyu bane ! Apa samRddhivAna bane" AvA AzIrvacana saMbhaLAvIne mastake aMjali karIne te baMne dUtee bAdazAhane namana karyuM. tyArabAda akabara bAdazAhe sudhAnI samAnatA dhAraNa karatI vANanI jema prasanna daSTithI arthAt pIyUSabharI daSTithI te baMne sAme joyuM. 6 hi. sau. 21 Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 saubhAgyam [ sarga 11 zlo0 7-9 tataH kSoNizakAzayaM tau bubhutsU sma yuGktaH svavakrAmbuje vAgvilAsaiH / saritpreyasacetasastAdRzAnAM punaH kena yena pratIyeta pAraH // 7 // tataH sAhinA dRSTisaMbhAvanAnantaraM tau dUtau vAgvilAsairvacanavaicitrIbhiH svavakrAmbuje nijavadanakamale yuGktaH yojayataH smetyarthaH / kiM kartumicchu / bubhutsa boddhumicchU jJAtuM kAGkSantau / kam / kSoNizakrasya sAherAzayaM bhanobhiprAyam / yena kAraNena saritpreyasaH samudrasya punastAdRzAnAM mahAtmanAM cetaso hRdayasya ca pAraH paratIraM pUrNAzayabhAvaH kena puMsA pratIyeta jJAyate / apI tu na kenApyavabudhyate // leAkAtha tyAra pachI bAdazAhanA Azayane jANavAnI IcchAvALA ane e pAtAnA sukhakamalamAM vANInA vilAsa cAntyA; arthAt khelyA. kharekhara ! samudra samA gaMbhIra AzayavALA mahApuruSonAM cittaneA tAga kANu pAmI zake ? arthAt keAI na pAmI zake. / / 7 / / hariva kRtAntaH pracetAH kuberaH kimu tvaddigambhojadRnakSakeSu / deSu kenApi kRtyaM bhavettatpragalbhIbhavAvastadAhAvidhAsu // 8 // he Iza, haririndraH, tathA kRtAnto yamaH tathA pracetA varuNaH, tathA kubero vaizravaNaH, eteSu caturSu madhye cedyadi te tava ekenApyanyatamena kRtyaM kAryaM bhavetsyAt / utprekSyatetvaddigambhojadRzAM tava pUrvAdakSiNApazcimottarAlakSaNAnAM nAmnAM diGmRgAkSINAM rakSakeSu kimu rakSAkAraviva sauvidda leSviva / yato harirvAnaraH kRtAntaH kAlaH athavA kRtasyopakArasyAnto'vasAnaM yasmin sa kRtaM kimapi na vetti kRtaghnaH tathA pracetAH sumanA rAjapatnIM jananIM manute / tathA kutsitazarIraH, evaMvidhAnAmavarodharakSaNaM yuktamegheti / tvadantaHpurarakSakeSu tarhi tadAhvAvidhAsu teSAmindrAdInAM caturNI lokapAlAnAM prAkAraNaprakAreSu pragalbhIbhavAva udyamaM kurvaH / tamAkArayAva ityarthaH // leAkA he svAmin ! Indra, yama, varuNa ane kubera e cArane ApanI dizArUpI rANIenA rakSaka (kaMcukI ) tarIke jANe rAkhyA na hoya ? tema te cAra dikpAlAmAMthI jenu` kA` hAya tene khelAvavAnA ame prayatna karIe. / 8 / trilokyA ivAdhIziturbhUmibhartarbhavatto bhavetko'pi vaimukhyabhAgyaH / purastAdudeSyantyajAnanvanAGke-keSvanantAni duHkhAni svAni: smayAnAm // 9 // .. Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 11 zlo 0 9-10] hIrasaubhAgyam he bhUmibhartaH he dharaNIramaNIramaNa, yaH ko'pi vipakSAdiko bhavattastvattaH sakAzAta vaimukhyabhAk parAGmukhatAbhAjI bhavet / kasmAdiva / trilokyAstribhuvanasya adhIzituH svAminaH paramezvarAdiva / yathA ko'pi pApAtmA parameSThinaH parAGamukho bhavati / kiM kurvan / ajAnan avidan / kAni / vanAkeSu kAnanAnAM kroDeSu madhyeSu purastAdane udeSyanti prakaTIbhaviSyanti utpatsyamAnAni anantAnyapArANi na vidyate'nto'vasAnaM yeSAM tAdRzAni duHkhAni / yaH kiMbhUtaH / smayAnAmahaMkArANAM khAnirAkaraH sthAnam / atha ca bhagavataH parAGmukho'pi pApmA anAdikAlAnAmAtyAkInaM zaivazAsanabhiti garvAvezavazaMvado durbuddhirvanAkeSu sUkSmabadarasAdhAraNapratyekavanaspatikAyAdimadhyeSu purastAdbhAvisaMsAraparamparAsu prAdurbhaviSyanti saMpatsyamAnAni anantAni anantakAlavedyAni duHkhAni chedanabhedanAdyanekavedanA na jAnIte / miththAmatamUDhIbhUtatvAnna vettItyarthaH // zlokAI he svAmina ! bhaviSyanAM anantAnaH duHkhanI khANarUpa nigada Adi durgationAM duHkha nahIM jANanAra mithyAtvI pApAtmA purUSa traNa lekanA adhipati evA paramAtmAthI paramukha bane tema jaMgalamAM vasavATanA kAraNe utpanna thatAM bhaviSyanAM duHkhanI paraMparA nahIM jANanAra ahaMkAranI khANarUpa evo keNa mUrkha zatru che, ke je ApanAthI vibhuma bhane ? // asaMkhyeSu saMkhyeSu vidveSilakSAvilakSyIkRterbibhradutsekabhAvam / vidhitsumadhaM bhUdhavauddhatyabhAgyastvayA pUrvadevezabatkezavena // 10 // . he bhUdhava pRthivIpriyatama, auddhatyavAna uddhatatayA unmattatvena vA yuktaH ko'pi nRpaH tvayA bhavatA sAhinA samaM mRdhaM yuddhaM vidhitsuH kartumicchurbhavet / kiMvat / pUrvadevezavat / yathA dAnavendraH kezavena nArAyaNena sAdha saMgrAmaM vidhAtumicchati / 'asurA ditidanujAH pAtAlaukaH surArayaH / pUrvadevAH zukraziSyAH' iti haimyAm / yaH kiMbhUtaH / asaMkhyeSu saMkhyAtIteSu anekeSu saMgrAmeSu saMkhyeSu vidveSiNAM vairiNAM lakSANAM zatasahasrANAM vilakSyIkRterabhibhavanAdutsekabhAva garvAvezavazaMvadatAm / 'upadA vivizuH zazvannotsekAH kosalezvaram iti raghau / vibhraddadhAna // zlekArtha he pRthvI pAla! dAnavendra jema nArAyaNanI sAthe yuddha karavA Icche tema asaMkhya yuddhamAM lAkho zatruone parAjita karanAra evA ApanI sAthe abhimAnI banele uddhata e keNa rAjA che, ke je ApanI sAthe yuddha karavAnI spRha rAkhe che? che 10 che Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 hIrasaubhAgyam [sarga 11 zlo0 11-12 bhavacchidradarzI bhavedvA yadanyaH purobhaagivdbhaagdheyairvimuktH| praNIyAnukalIbhavanmAnasaM taM padAbje prabho gabhUyaM nayAvaH // 11 // he prabho svAmina, ca punaryadyadi anyaH paraH ko'pi vaibhavavAna purobhAgivadbhuvanajanadoSadarzakatAnadRSTiriva bhavatastava chidrANi svena parAbhavitumicchayA sAsyatvena dezAdijikSayA vA apagaNAndoSAnpazyatItyevaMzIlo bhavacchidradI bhavejjAtaH syAt kiM bhAgadheyaiH sukRtaivimukto bhAvirAjyAdibhraMzAtpuNyaistyaktaH / taM pUrvoktaM sakalamapyanukUlI. bhavattava sevAhevAkibhAvaM bhavanmAnasaM mano yasya tAdRzaM praNIya kRtvA prabhoH svAminaH padAbje caraNakamalAke bhaMGgabhUyaM nayAvaH bhramarIbhAva prApayAvaH // tribhivizeSakam // kArya he svAmina ! ApanA chidrone jenAra je kaI vaibhavazAlI hoya te kharekhara tenAM bhAgyathI paravArI gayA che ? arthAt bhAgyahIna thaI gayo che te svAmina Apa iccho te teone ApanI sevAmAM anukULa manavALA banAvIne ApanA caraNakamale bhramararUpe laI AvIe ! ! 11 che tapasvI sabhasmA zmazAnAzrayo vA tridaNDI jaTI vA maThI ruNDamAlI / vratI vADavo dhUmapaH somapo vA bhavedyena te kRtyamAdizyatAM saH // 12 // he sAhe, tapasvI tApasaH saha bhasmanA bhasitolitena vartate yaH sa sabhasmA / yogItyarthaH / zmazAne pretavane Azrayo yasya sa zmazAnavAsI ceTakAdikumantrasAdhakaH / tathA tridaNDI prayo daNDA yasya sa kApilaH trizUlI vA tathA jaTA bhasmAvaguNThitakezakalApaH asyAstIti jaTI bRhajaTAdhArakaH / tathA maTho nivasanasthAnaM chAtrapaThanazAlA vA asyAstIti maThI maThavAsI / tathA ruNDAnAM vikacanarakapAlAnAM mAlA hRdaye hAro'syAstIti kapAlI / tathAvratI maunanagnatvAdiniyamabAna sAMnyAsiko vA yatI vA / tathA vADavo brAhmaNaH / dhUmaM pivatI mantrAdisAdhanakRte kaSTakriyArtha vA UrdhvapAdAdhaHzirA drumazikhAsu svazarIralambanapUrva dhUmapAnakartA / somapaH amRtavallIrasapAyI vA, eteSu madhye yena kenApi te tava kRtyaM kArya syAtsa AdizyatAM prasAdyatAM kathyatAm // iti dUtavacanAni // kArtha he rAjana ! kei tapasvI, zamazAnamAM rahelo kaI maMtrasAdhaka, tridaMDI, jaTAdhArI maThavAsI ke manuSyanI khepArIonI mALA paheranAre keI muMDAlI, saMnyAsI, brAhmaNa Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 11 zlo0 12-14] hIrasaubhAgyam vRkSa sAthe upara paga bAMdhIne nIce mastaka laTakAvIne kaNa karanAra. dhUmrapAthI athavA amRtapAyI kaI deva vizeSa, A badhAmAMthI Apane jenuM kArya hAya. A5 AjJA Ape ke jethI teone ame bolAvI lAvIe. . 12 nigadyeti vizrAntayoretayostAM giraM zrotradharmAdhvanInAM praNIya / agRhyanta vAcaH payorAzikAJcIzacIzena zaGke sudhAyA vayasyaH // 13 // payorAziH samudraH kAJcI mekhalA yasyAstasyA bhUmeH zacIzena puraMdareNa vAco vANyaH agRhyanta gRhItAH / vabhASe ityarthaH / tatra vAca ahameva zake vitarkayAmi utprekSe vA-vAcaH sudhAyA amRtasya vayasyaH sakhya iva / kiM kRtvA / ityamunA prakAreNa nigA sAheH puraH kathayitvA vizrAntayomaunamAdhAya sthitayoH etayoItayostAM pUrvapratipAdirtA giraM vANI zrotrayoH svazravaNayoreva vartmanAmArgayoradhvanInAM pAnthIM praNIya // lokAI A pramANe kahIne mauna rahelA tenI vANI sAMbhaLIne samudraparyaMtanI bhUmine iMdra akabara bAdazAha balya, tenI vANI jANe sudhAnI sakhI na hoya tevI hatI. 13 . dhanarAyurApUrtibhizca prajAnAM pracetastayA kozasaMpUraNaizca / bhajante'nukUlAM pravRttiM digIzAH pravAhA ivAvArapArapriyANAm // 14 // he dUtau, digIzAzcatvAro'pi harinmahendrAH mama manorucitAM mamAbhilaSitAM vA prakarSeNa vRttiM vartanam / vyApAramiti yAvat / bhajante zrayanti / mamAnukUlIkaraNArtha prayatante / kaiH kRtvA / ghanairindro meghavarSaNaiH / 'jAnAmi tvAM pravara(kRti)puruSaM kAmarUpaM maghonaH' iti meghadUtakAvye / 'indrAdiSTo megho varSati' iti zrutizca / ca punarAyurApUrtibhiH yamaH prajAnAM mamApatyAnAM sakalalokAnAmAyuSo jIvitakAlasya A sAmastyena pUrtibhiH saMpUNairyAvadAyurjIvitapradAnaiH / ardhAyuSkaM kamapi na yamo gRhAtItyarthaH / ca punaH prajAnAM prakRtInAM pracetastayA prakRSThacittatvena sAdhuvRttitayA varuNaH / prajAnAmityubhayatrApi lAlAghanTAnyAyena saMbadhyate / ca punameM mama kozAnAM bhANDAgArANAM ratnasvarNarajatAdInAM saMpUraNaiH puurnniikrnnairbhrnnairdhndH| ke iva / pravAhA iva / yathA avArapArapriyANAM payorAzipatnInAmAghAH kUla taTamanu lakSIkRtya pravRtti pravartanaM prasaraNaM gamanaM bhajante gacchanti // Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 hIrasaubhAgyam sarga 11 zlo0 14-16 kalekArtha he duta, jema nadIone pravAha anukULa vahe che tema cAre kapAle mane anukULa pravRtti kare che, te A pramANe Indra meghanI varSA karIne, yama prajAjanAM AyuSyanI pUrti karIne, varuNa prajAjanonA cittamAM saduvRtti prerita karIne ane kubera mArA khajAnAne svarNa rana Adi saMpatithI pUrNa karIne mane anukULa rahe che. 14 . nRpaimUni mAleva dadhe mamAjJA purogairivAbhAvi bhUpaiH pratIpaiH / ahaM devavatsaMstutastApasAdyaistatastairmamAste na kiMcidvidheyam // 15 // he dUtau, yasmAddhetoH nRpairanyarAjabhirmAleva puSpadAmavanmUrdhi svamastake madAjJA mamazAsanaM dadhe dhRtA / punaH pratIpaiH bhUpaiH pratipakSakSoNIndrarmama purogaiH padAtibhirivAbhAvibhUtaM babhUve / punastApasAdyaiH parivrAjakapramukhairahaM devavannijAbhISTadevateva saMstutaH / tataH kAraNAttairyuSmatproktapratIpanRpatitApasAdibhirmama kiMcitkimapi vidheyaM kArya nAste na vidyate // iti dUtaproktalokapAlAdiSu kRtyAbhAvakathanam // kalekArtha he dUta, puSpamAlAnI jema rAjAe mArI AjJA zirodhArya kare che ane zatrurAjAe mArA sainike jevA banI gayA che, tema ja tApasAdI parivrAjake jema ISTadevatAnI stuti kare che, tema mArI stuti kare che ! te mATe rAjAo ke tApasanuM mAre kaMI paNa prajana nathI, je 15 punaH prastutaM vakti pure lATalakSmIlalAmAyamAne pratIre'mbudheH kiM tu gandhAranAmni / prabhAvaibhuvaM bhAsayanhIrasUrIzvaraH sAdhudharmastanUmAnivAste // 16 // he dUtau, kiM tu ettkRtymaaste| ambudheH samudrasya pratIre taTe gandhAra iti nAmAbhidhA yasya tAdRze pure nagare hIrasUrIzvaraH zrIhIravijayasaripuraMdara Aste vidyate / kiMbhUte pare / lATa iti nAma maNDalasya 'lADadeza' iti prasiddhasya lakSamyAH zriyA arthAllalATapaTTe lalAmAyamAne tilakavadAcarite / hIrasUriH kiM kurvan / prabhAvairmAhAtmyaiH pratApairvA / 'saprabhAvaH prabhAvavat' iti haimyAm / bhuva bhUmImaNDalaM bhAsayan zobhAM nayana Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 11 zlo 0 16-18 ] hIrasaubhAgyam 167 dIpayanyA / utprekSyate tanUmAn zarIrayaSTiM bibhrANaH sAdhudharma iva yatyAcAraH kimu / 'dharmoM yamaupamApuNyasvabhAvAcAradhanvasu / satsaGge hanyahiMsAdau nyAyopaniSadorapi // iti 'dharma' dAnAdike' ityanekArthaH // lokArtha have prastuta vAta kahe che - paraMtu he data, mAre eka kArya che. samudranA kinAre raheluM ane lATa dezanI lakSamInA lalATapaTTa upara tilaka samAna "gaMdhAra' nAmanuM nagara che, te gaMdhAra nagaramAM pitAnA prabhAvathI bhUmaMDalane vibhUSita karanArA zrI hIrasUri nAmanA AcArya vidyamAna che. te jANe mUrtimAna dharma na hoya. . 16 asAtasya lezo'pi tenaikapadyAM yathAvApyate nAtmanA brahmaNIva / zivAnAmivAvAsamatrAnayetAM bhavantau tataH sUrisAraGgarAjam // 17 // he dUtauM, bhavantau tathA tena prakAreNa tato gandhAranagaratastaM hIravijayanAmAnaM sUrijvAcAryeSu sAraGgarAja kaNThIravamatra matpAveM AnayetAm / utprekSyate-zivAnAM sarvakalyANAnAmAvAsa vAsasthAnakabhiva / tathA kathaM yena prakAreNa tena sariNA ekapadyAM gandhAraphateparayorantarAlamArge / 'padavyekapadI padyA paddhatirvamavartanI' iti haimyAm / asAtasya daHkhasya lezo'pyaMzo'pi navApyate na labhyate / keneva / Atmaneva / yathA muktAtmanA brahmaNi mokSe duHkhAMzo na prApyate / 'kSetraja AtmA puruSaH' iti haimyAm // blekAtha te mATe he dUta, tame baMne kalyANanA sthAnarUpa ane AcAryomAM siMha samAna zrI hIrasUrine mArI pAse laI Ave. paraMtu jema muktAtmAone mekSamAM dukhane aMzamAtra paNa nathI hete tema teone gaMdhArathI phatehapura sudhInA mArgamAM takalIphane lezamAtra paNa na thavuM joIe. je 17 madIyAnugaH sAhibaH khAna Aste hitaiSI pitevAGginAM gurjareSu / dadAtAM yuvAM tasya niHzeSavAcyaM dadhAnaM sphuranmAnametanmadIyam // 18 // he dUtau, gurjareSu dharitrIjanapadeSu madhye madIyAnugo mama sevakaH sAhibaH sAhibanAmA khAnaH / 'khAna' iti nAma yavanajAtauM prasiddham / sAmanta ityarthaH / Aste vidyate / Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 hIrasaubhAgyam [sarga 11 zlo 0 18-20 kiMbhUtaH / aGginAM prANinAM, piteva janaka iva hitamAyatAvabhISTamicchatya bhilaSatItyevazIlo hitaiSI iSTAbhilASukaH / he dUtau, etanmayA bhavatohaste samaya'mANaM madIyaM mama saMbandhi sphuranmAnam / rAjallekhamityarthaH / 'pharamAna' iti yavanabhASayA lekhAkhyA / tasya sAhibakhAnasya dadAtAmarpayatAm / sphuranmAnaM kiM kurvANam / niHzeSa samastamapi vAcyamuditaM(dantaM) mama hRdayahArda dadhAnaM dhArayat // kAkAtha hata, gurjaradezamAM pitAnI jema prajAne hitakAMkSI "sAhibakhAna nAmane mAro sAmaMta che, samasta lekhane vAMcIne mArA abhiprAyane dhAraNa karanArA tene mArUM A pharamAna Apaje. 18 . yada 'nya Atmeva me dehabhedAtsa kartA tataH sarvamasmavidheyam / f vRtta nigadyati bhUsArvabhaume parAM prItirantardadhAte sma dUtau // 19 // he dUtau, tau antazcitte parAM prItiM dadhAte sma dadhatuH / kasminsati / bhUsArvabhaume akabare iti nigadya bhASitvA nivRtte virAme sati / iti kim / yatkAraNAt sa sAhivakhAnaH mama dehasya zarIrasya bhedAtpArthakyAdanyaH aparaH AtmA jIva ivAste vidyate tataH kAraNAtsa sAhibakhAnaH sarva samastamapyasmadvidheyamasmAkInaM kArya kartA kariSyati // iti dUtayoH sAheH sUrisamAkAraNAdezaH // zlokArtha he hatA, te sAhibakhAna mAre ja AtmA che, dehathI bhinna hovA chatAM paNa ame baMne eka ja chIe, te mATe sAhibakhAna mArUM koI paNa kArya karI Apaze, A pramANe kahIne akabara bAdazAha nivRtta thayA tyAre baMne dUta aMtaramAM khUba ja AnaMdita banyA. 19 tato dUtayugmaM kSamApUSalekha pratasthe samAdAya tatsaMnidhAnAt / anUnAM tanmudvahannetadIyAbhilASaH prasarpanpratIva vratIndram // 20 // tato bhUpAlAdezAnantaraM dUtayugmaM saMdezahArakadvandvaM tasya sAheH saMnidhAnAtsamIpA tpretasthe pracacAla / kiM kRtvA / kSamAyAH pRthivyAH pUSA bhAsvAn tasya lekhaM sphuranmAnaM Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 11 zlo 0 20-22] hIrasaubhAgyam 169 samyaka zirasyAropaNapUrvamAdAya gRhItvA / utprekSyane-anUnAM saMpUrNA tanU zarIramukhahan bibhrANaH / tathA vratIndraM sarirAjaM prati prasarpana gacchan / etadIyo'kambarasAhisaMbandhI abhilASaH kAmaH manoratha iva // kAtha tyAra pachI baMne dUe rAjAnuM pharamAna laIne bAdazAha pAsethI prayANa karyuM, te jANe sUrirAja pratye gamana karatA evA akabara bAdazAhano mUrtimaMta abhilASa na DAya ! // 20 // prabuddhairabodhIti nottAlaphAlaM caladvIkSya jaGghAladUtadvayaM tat / spadasphUrtirasthairyabhAjAM manobhistatastena tebhyo'tha bAdhIyate sma // 21 // uttAlA atitvaritA phAlA gaganagAmIni ullalanarUpA gativizeSA yasya tAdRzaM tatsAhisaMbandhi sAhipreSitaM vA jaGaghAlamativegavadgatikaM dUtadvayaM saMdezahArakayAmalaM calatpathi prasapat vIkSya vilokya prabuddhavidvadbhiretannAbodhi na jJAtam na manasyavadhAritam / iti kim / na sthairya sthiratAM bhajante ityasthairyabhAjaH capalAzayAsteSAM manobhizcittaistasmAdRtayugmAtkimiti utprekSAyAM vicAraNAyAM vA / spadAnAM gativegAnAm / 'rayo rahastvaraH spadaH' iti haimyAm / tathA 'sSadajhAGkAritapatnapaddhatiH' iti naiSadhe / sphUtiratitvaritatA adhIyate sma paThitA / atha vA tena daMtadvandvena tebhyo manobhyo'dhIyate sma zikSyate sma kim / iti saMzayotprekSA // plekArtha atitvarita gatithI cAlatA baMne dUtonI vAyuvegI gati joIne paMDita purUSa jANI zakyA nahIM ke capaLa AzayavALAonAM mana pAsethI A dUtoe zuM zikSaNa lIdhuM haze? athavA A dUtoe mana pAsethI zikSaNa meLavyuM haze?" arthAt dUnI mana jevI zIvra gati hatI. che 21 kramAbhyAmatikranya saMdezahAridvikaM grAmakulyAcalArAmasImAH / mudAhammadAbAdamAgAtkramAttatsahAdhyAyi kiM raMhasAM mArutAnAm // 22 // kramAdanukramataH svAdezaparadezapracalanaparipATyA tatsAhisaMvandhi saMdezahAridvika dUtadvayaM mudA harSotkarSaNa ahammadAbAdamAgAdakamipuramAjagAma / 'mA gAstvaM khedamandiram,' hi, sau, 22 Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 hIrasaubhAgyam [sarga 11 zlo0 22-24 tathA 'are tva sAdhvasa mAgAH' iti sArasvatavyAkaraNAdau / grAmAH savayathAstokacAturyAdiguNA grAmA laghupurANi vA upalakSaNAnnagarapurapattanAdInyapi, tathA kulyA laghumahadvAdinyaH, acalAH parvatAH, ArAmAH udyAnAni upalakSaNAbanagahanAraNyAdInyapi, sImA grAmanagarAdInAM kSetrabhUmayo dezAvasAnabhuvo vA, tAH kramAbhyAM svapadAbhyAM na tu yAnaratikramyollaGghaya / utprekSyate-dUtadvandva mArutAnAM pavanAnAM rahasAM vegAnAM saha sAdhamadhyetItyevaMzIla sahAdhyAyi ekagurusamIpe'dhItikRtkim / vegena tulyatvAdiyamutprekSA // ityakamipure dUtagamanam // zlekArtha pavanavegI gatithI cAlatA dUte gAma, nagara, kula, parvate, udyAna ane sImA kSetre Adine atikramI anukrame harSapUrvaka amadAvAda nagaramAM pahoMcyA, te jANe te pavananA sahAdhyAyI na hoya! arthAt eka gurUnI pAse jANe abhyAsa karyo na hoya . 22 raNe vairiNAM pArthivA yena dehA hatAH peturu/mivAmbAM milanti / yayau tatpurAdhIzituH saMnidhAne dvayaM dUtayormudgalakSoNibhartuH // 23 // dUtayoH zAsanahAriNoyaM yugalaM tasyAhammadAbAdanAmnaH purasya nagarasyAdhIzituH svAminaH mudgalAnAM kAbilamaNDalajanmanAM yavanajAtivizeSANAM kSoNibhartu pasya saMnidhAne samIpe yayau / tasya kasya / yena sAhivakhAnena raNe saMgrAmAGgaNe vairiNAM zatrUNAM pRthivIparamANubhirArabdhAH pRthivIvibhAgAH pRthivIsaMbandhinaH / 'pArthiva hi nijamAjiSu vIrA gauravAhapurapAsya bhajante' iti naiSadhe / dehAH zarIrANi hatAH karavAlaiApAditAH santaH petuH / kSitau patantItyathaiH / utprekSyate-urvImambAM kSoNIM mAtaraM milantIva pRthivyutpatnatvena snehAt / / zlekArtha te baMne dUta, amadAvAdanA svAmI maMgalavaMzIya sAhibakhAna pAse gayA, te sAhibakhAna vaDe saMgrAmamAM haNelA zatruonA pArthiva zarIra haju sudhI pRthvI upara paDyAM hatAM, te jANe ! nehathI pRthvImAtAne maLyA na hoya ! ! 23 che suvarNazriyAdvaitayAlaMkRtAyAH sudhAspandivAgvaiduSIbhUSitAyAH / kumAryA iva kSmApateH patrikAyA asau tena pANigrahaH kAryate sma // 24 // Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 11 zlo 0 24-26 ] hIrasaubhAgyam 171 tena dUtadvandvena asau sAhibakhAnaH kSmApate mIbhartuH kumAryAH kanyAyA iva mApaterakabbarasAheH patrikAyAH sphuranmAnasya pANinA hastena grahaNamAdAnaM svIkaraNaM vA pANigrahaNa pariNayana' ca kAryate sma nirmApyate sma / pANau grAhitetyarthaH / kiMbhratAyAH pa kAyAH kumAryAzca / advaitayA ananyasAmAnyayA suzobhanAnAM varNAnAmakSarANAM hemnazca zriyA lakSmyA suvarNatulyayA vA zriyA alaMkRtAyA bhUSitAyAH / punaH kiMbhUtAyA / sudhAmamRtaM spadante kSaratIti prasravatItyevaMzIlA yA vAgvaiduSI vacanacAturI tathA bhUSitAyAH // zlokAtha DUte vaDe, suvarNAkSaronI advaita lakSmIthI alaMkRta temaja sudhA' spaMdana jevI vacana cAturIthI suzobhita evI arpaNa karelI bAdazAhanI patrikAnuM sAhibakhAne 2014nyAnI ma pAkhi 4yu ! // 24 // tataH kozavadbhUmahendrasya mudrAM pramodAdupAdAya lekha dadhAnam / vimudyAkSarANyakSilakSANi kurvanvivedAzayaM tasya niHzeSameSaH // 25 // tato lekhAdAnAnantarameSaH sAhibakhAnaH tasya sphuranmAnasya niHzeSa samagramapyAzayamabhiprAyaM rahasyaM viveda jAnAti sma / kiM kurvan / bimudya mudrayitvA akSarANi varNAnakSilakSANi locanagocarAn kurvan / kiM kRtvA / pramodAdAnandAllekha sAhisphuranmAnamupAdAya 'tasalIma' iti yavanaprasiddhena nAmnA praNAmapUrva tadupari svaziromocanapUrva vA gRhItvA / kiM kurvANaM lekham / bhUmahendrasya rAjJaH kozaM bhANDAgAramiva mudrAM mudraNaM nimIlanaM dadhAnam // iti sAhisphuranmAnasyArpaNaM vAcanaM ca // zlekArtha tyArapachI bhaMDAranI jema bAdazAhanA pharamAnane praNAma karIne, tenA para mastaka mukIne)akSara vAMcIne sAhibakhAne tarata ja bAdazAhanA samasta abhiprAyane jANI lIdhe. arthAt samagra abhiprAyathI vidita banyA. A 25 che purastAttayoH prItimAnmudgalezo giraM vAsayAmAsa vakrAravinde / viniryadvijazreNizocirvimizrasmiteneva tanvanmarAlaikalIlAm // 26 // prItimAn snehArdrahRdayo mudgalezaH sAhibakhAnaH tayordUtayoH purastAdagre vakrAravinde vadanakamale giraM vANIM vAsayAmAsa sthApayati sma / babhASe ityarthaH / atha ca giraM Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 hIrasaubhAgyam [sarga 11 zlo0 26-28 sarasvatI dervI mukhapadame vAsitavAn / sarasvatyAH saMnidhAne tvavazyaM vAhena haMsena bhAvyaM tadeva darzayati / utprekSyate-viniryavadanAdvahiniHsaradRdvijAnAM dantAnAM zreNyormAlikayoH zoci: kAntistena vimizreNa karambitena smitena kRtvA marAlasya rAjahaMsasya ekAmadvitIyAM lIlA vilAsa zobhA vA tanvadvistArayanniva / / kalekArtha snehA hRdayavALA sAhibakhAne baMne dUtanI samakSa mukhakamaLamAM vANI jI. arthAta mukharUpI kamaLamAM sarasvatInI sthApanA karI, tethI ja) mukhamAMthI nIkaLatI daMta zreNinI kAntithI mizrita smita vaDe jANe rAjahaMsanI advitIya lIlAne vistAra naya ! // 26 // prabhurbhadravAnkaccidAste dRmAuMsuto'kabbaro babbarorvIzavaMzyaH / jitAzcaNDadordaNDavIryeNa yena nyavAtsudiganteSu zaGke digIzAH // 27 // kaJcidiSTapariprazne avyayam / dvivacanasyApvavyayAdvibhakteluk / he dUto, akabbaraH prabhunaH svAmI bhadravAn kuzalI Aste / kiMbhUtaH / hamAUMnAmno rAjJaH sutaH / punaH kiMbhUtaH / babbaranAmA urvIzo mudgalendrastasya vaMze gotre bhavaH vshyH| ahameva zake / utprekSe / yenAkabvarasAhinga caNDena prabalena pratibhaTobhaTabhUmImahendrAsahyena dordaNDayo - japarighayorvIryeNa parAkrameNa jitA: paribhUtAH santaH digIzAzcatvAro'STau daza vA digIzA dikpAlA dizAM haritaHmanteSvavasAneSu nyavAtsuriva nivasanti sma kimu zake ivArthe / kalekArtha ' he dUte, bambaravaMzIya humAyunA suputra amArA svAmI bAdazAha akabara kuzalA che ne ? mane ema lAge che ke (uprekSA) bAdazAhanA pracaMDa bAhubaLathI parAbhava pAmelA. cAre dikapAle, te mATe ja jANe dizAonA cheDe jaIne vasyA na hoya ! | 27 che caturvAdhisaMvartakIbhUtatejastateH santi jaivAtrikAstasya putraaH| mahIcAriNaH pUSavidveSigotradviSadyakSarAjAGgajAtA ivaite // 28 // he dUtau, caturpu prAcyapratIcyApAcyodIcyalakSaNeSu vArdhiSu samudreSu savartakIbhUtA vaDavAnalabhAva prAptA tejasAM pratApAnAM tatirmaNDalI yasya tasya sAheH putrAH zekhajI-pAhaDI Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 11 zlo0 28-30 ] hIrasaubhAgyam dAniyA - ityabhidhAnAstrayo'pi nandanA jaivAtrikA dIrghAyuSaH santi / utprekSyate - mahIcAriNaH kSoNyAM kautUhalena saMcaraNazIlA pUSavidveSI Izvaro gotradviSanparvataripurindro yakSarAjo dhanadasteSAM krameNAGgajAtAH / svAmikArtika - jayanta-nala- kUbara - nAmAnastanujA iva // leAkA 173 he krUtA, pUrva, pazcima, uttara ane dakSiNa ema cAra samudramAM jenA pratApanA samUha vaDavAnalarUpe banyA che te khAdazAhanA zekhajI, pahADI ane dAniyA A nAmanA traNe putro dIrghAyuSya che ne! e traNe putrA, kautukathI pRthvI para AvelA izvaraputra kArtikasvAmI, Indraputra jayaMta ane dhanaHputra nalakubera jANe na hoya ! // 28 5 aye svastimantyo nRpAmbhojanetrA upetA iva kSmAM harerinduvatkAH / parIvAra Aste zivaH so'pi yenAvanIndormano jJAninevAnvagAmi // 29 // aye dUtau nRpAmbhojanetrA akabbarasAheH kamalalocanAH striyaH svastimantyaH kuzalinyaH vartante / utprekSyate - kSmAM mahImupetAH samAgatAH hareH zacIkAntasya jayavAhinIvallabhasya vAsavasya induvatkAH kAntAH priyA iva / api punaravanIndorbhUmItamIramaNasya rAjJaH sa parapakSavijayitvena khyAtaH parivAraH svajanAdiparijanaH zivo nirupadravo vartate / sa kaH / yena parIvAreNa jJAninA jJAnavateva jJAnAbhiprAyeNevAvanIndoH pAtisAhemano mAnasamanvagAmi / iGgitAkArajJAtRtvena manaso'bhilaSitameva vidhIyate ityanugamyate / 'aye kiyadyAvadupaiSi dUrama' iti naiSadhe // zleAkA huM dUtA, pRthvI para AvelI jANe indranI indrANIe na heAya tevI bAdazAhanI begame kuzala che ne ? tema ja jJAnIpurUSanI jema bAdazAhanA IMgita AkAranA jANakAra svajana parivAra paNa upadrava rahita che ne ?! 295 anIkaM zubhaM bhUbhujo yena jajJe yugAntAndhakadveSiNevAricakre / prajA Asate prItibhAjaH prajAvanmudA prazrayAmAsa tAvityadhIzaH // 30 // he dUtoM, bhUbhujaH akabbarasAheH tadvijitvaratayA sarvatra prasiddhamanIkaM vAjivAraNarathapadAtirUpaM caturaGgakaTaka zubhaM kalyANakalitaM vartate / tatkim / yenAnIkena arINAM Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 hIrasaubhAgyam [sarga 11 zlo0 30-32 vairiNAM cakre vRnde senAyAM vA / 'varUthinIcamUcakrama' iti haimyAm / yugAntasya kalpAntakAlasyAndhakanAmno dAnavasya dveSiNA zatruNeva etAvatA zaMbhuneva jajJe saMjAtam / saMhArakatvena babhUve ityarthaH / 'kSaye jagajjIvapibaM ziva vadana' iti naiSadhe / punarbhU bhujaH prajAH prakRtayo lokAH prajAvatsaMtataya iva prItiM pramodaM snehaM vA bhajante iti prItibhAjaH santi / adhIzaH akamipuraprabhuH ityamunA prakAreNa to dUtau praznayAmAsa pRcchati sma // iti sAhibakhAnakRtasAhiparivArAdInAM kuzalapraznaH // zlekArtha he kUte, bAdazAhanI sarvadeza prasiddha caturaMgI senA kalyANamatI che ne ? je senAe, jema Izvare kapAnakAlanA aMdhaka nAmanA daityane saMhAra karyo hato. tema duzamananI senAmAM pralayakALane saMhAra thayA hatA. vaLI te dUta, bAdazAhanI saMtatinI jema prItivALI prajA paNa AnaMdamAM che ne? A pramANe sAhibakhAne dUtane vividha prazna pUchayA. // 30 // sthito'driH surANAmivAkramya sarvA dizaH sAhirAste prabho parvatAyuH / sutAH zaktibhedA iva sphUrtimantaH sukhinyaH sumukhyo'pi kiM rAjalakSmyaH // 31 // kule dhairyabhAjAmivAdhIza sAheH parIvAratantre anAtaGkinI stH|| mahAnandayuktAzca muktAtmavattatprajA ityamuM tavayaM pratyavocat // 32 // tadadvayaM dUtayugmam amu sAhibakhAna prati ityamunA prakAreNa pratyavocat pratibhASate sma / pratyuttaraM pradadAvityatha: / he prabho he sAhibakhAna, sAhirakabbaraH parvatavadadririva dIrghamAyuryasya tAdRgAste / kiMlakSaNaH / surANAmadriruriva sarvAH samastA api dizaH Akramya svIkRtya sthitaH / punaH sutA: sAhiputrAH prabhutvotsAhamantralakSaNAnAM tisRNAM zaktInAM bhedA iva sphUrtimantaH projasvalAH santi / api punaH sumukhyaH sAhigRhiNyaH sukhinyaH santi / utprekSyate-sumukhyo rAjalakSmya iva / prabalapratibhaTAbhAvAta rAjalakSmyaH sukhinyo bhaveyuH / he adhIza he svAmina, sAheH parIvAratantre paricchadasainye / 'kaTaka dhvajinI tantram, iti haimyAm / anAtaGkinI nIroge samAdhizAlinI / ke iva / kule va / yathA dhairyabhAjAM dhIratAdhAriNAM sattvavatAm / mahAvIrANAmityarthaH / gotre vaMzo anAtaGkinI nirbhaye bhavataH / 'rogo rujArugAntaSkaH,' tathA 'bhaya bhIetirAtaGkaH' iti dvayamapi haimyAm / ca punastasya sAheH prajAH paurajAnapadAzca lokA mahAnandena paramAlAdena . yuktAH sahitA vartante / kiMvat / muktAtmavat / yathA saMsAranirmuktAtmAnaH siddhAH mahAna ndena mokSeNa sahitA bhavanti // iti dUtaproktasAhipramukhakuzaloktiH // yugmam // Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 11 zlo0 31-34] hIrasaubhAgyam 175 kalAkAtha tyArabAda banne dUtee A pramANe pratyuttara ApyAra he svAmina, sarvadizAo para AkramaNa karIne sukhapUrvaka rahelA bAdazAha akabara dIrdhAyu varte che. temaja prabhutva, utsAha ane maMtra e traNa zaktionI jema bAdazAhanA traNa putro skUrtimaMta che. vaLI, rAjalakSmInI sakhIo na hoya tevA prakAranI bAdazAhanI rAjaramaNIo kuzalavaMta che. vaLI te svAmina, dharyavAna ane satyavAna purUSanA kulanI jema bAdazAhanA parivAramAM nirAgitA varte che, tema ja muktAtmAonI jema prajAjane mahAnaMda bhegAvI rahyA che, A pramANe tene pratyuttara Ape. 31 32 . nipIyeti tadvAgvilAsAmRtaM sa idaM dantivatprItimanta gAhe / avetya prasattiM punaH pAtisAheravaiti sma saMprAptasarvasvavatsvam // 33 // sa sAhibakhAnaH iti pUrvoktaprakAreNa tayordUtayorvAgvilAso vacanacAturI sa evAmRtaM sudhAM nipIya sAdaraM zravaNagocarIkRtya antazcitta prItiM modaM jagAhe prApnoti sma / kiMvat / dantivat / yathA hastI amRtaM pAnIyaM nitarAM pItvA hRdaM drahamavagAhate / punaraparArthakathane / khAnaH pAtisAherakabbaradharAdhirAjasya prasattiM svasminviSaye prasAdaM saMtuSTi. puSTimavetya hRdrocarikRtya svamAtmAna saMprApta haste adhigataM sarvasva niHzeSakSmAmaNDala. madhyavartidravyam upalakSaNAt rAjyAdigrahaH sarvapadArthasArtho vA yena / tadvadati sma jAnAti sma bubudhe // kalekArtha dUtonI vacanacAturIrUpI sudhAnuM AdarapUrvaka pAna karIne (sAMbhaLIne) sAhibakhAna hAthInI jema prItirUpI sarovaramAM masta banI gaye. vaLI, pitAnA upara bAdazAhanI prasannatA jANIne, pitAne sarvasva maLI gayuM hoya tema atyaMta AnaMdita banya. 33 athAkAritAH zrAvakAstena bhRtyaizcakorA iva zvetabhAsA myuukhaiH| kramAtte'pi teSAM gatAH saMnikarSa nidezaM prabhonirdizanti sma sarvam // 34 // atha dUtavacanAnantaraM tena sAhibakhAnena bhRtyaiH svasevakaiH zrAvakA akamipuravRddhazrAddhA AkAritA AhUtAH / keneva / zvetabhAseva yathA candramasA mayUkhaiH svakiraNaizcakorA jyotsnApriyAH AkAryante sma / api punaH te bhRtyA kramAt svasvAminidezazrava Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 hIrasaubhAgyam [sarga 11 zlo 0 34-36 NapraNAmakaraNaparipATyA teSAmakamipuratapApakSazrAddhAnAM saMnikarSa samIpaM gatAH prAptAH santaH prabhoH svasvAminaH sarva nidezamAjJAM nirdizanti sma nivedayanti sma kathayanti sma / / lekArtha jema candra, pitAnA kiraNo dvArA cakerane bolAve che tema sAhibakhAne pitAnA sevaka dvArA amadAvAdanA zrAvakane lAvyA. te sevake paNa zrAvakenI pAse gayA ane pitAnA svAmInA AdezanuM nivedana karyuM. 34 che samAnIyamAnA amIbhirjanAste'pyarAjanta madhyepuraM daanshaunnddaaH| mahAmAtravRndai_ipendrA ivorvIpatermandira dAnadhArAM kirantaH // 35 // amIbhiH sAhivakhAnabhRtyairmadhyepuramakamipurasya madhye / 'pAre SaSTyA vA smsyte'| samAsazcAvyayIbhAvaH / 'gaGgAyAH pAre pAregaGgam / gaGgAyAmadhye madhyegaGgam' iti prakriyAkaumudyAm / tadvanmadhyepuraM samyak samAnanAdiprakAreNAste zrAddhA api vyarAjanta zuzubhire / kiMbhUtAH / dAnazauNDAH bahudravyapradAyinaH vizrANanena vikhyAtA vA / 'zauNDA vikhyAtamattayoH' ityanekArthaH / ke iva / dvipendrA iva / yathA mahAmAtrANAM hastipakAnAM 'mAhata' iti prasiddhAnAM vRndairAdhoraNagaNaiH urvIpate rAjJo mandire nIyamAnA gajarAjA virAjante / kiM kurvantaH / dAnadhArAM madavArivRSTi kurvantaH sRjantaH kSarantaH / / lekArtha jema mahAvate vaDe lavAyelA madajalanI varSA karatA gajendro rAjamahelane zobhAve tema sAhibakhAnanAM sevake vaDe sanmAnapUrvaka bolAvAyelA dAnezvarI zrAvako amadAvAdanI madhyamAM zobhatA hatA. che kapa che janA jainapakSaikadakSAH kSitikSitsamAjaM vizanti sma saMbhUya sarve / ttsso'pynyopdaapuurnnpaanniinsvbndhuunivaasthaapyttaanupaante // 36 // - sarva samastA janA; jinAnAM vItarAgANAmaya jaina; sa cAsau pakSazca / jinazAsanamityartha; / tatraikatayA advitIyatvena dakSA atinipuNA janA; zrAddhAH saMbhUya ekatra militvA kSitikSita; khAnasya samAja sabhA~ vizanti sma / sabhAmadhye yayurityartha; / tato janAga Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 11 zlo 0 36-38 ] hIrasaubhAgyam 177 manAnantara to'pi khAnaH anAbhiH prazasyAbhirupadAbhi; prAbhRta; pUrNAH bhRtA; pANayo hastA yeSAM tAn janAn svabandhUnAtmasvajanAniva upAnte svasamIpe asthApayadupavezayati sma // zlekArtha jainazAsanamAM catura evA te sarva zrAvake e bhegA thaI sAhibakhAnanA sabhAmAM praveza karyo, tyAra pachI mahAmUlyavAna bheTaNAothI bharelA hAthavALA te zrAvakane khAne svajana baMdhuonI jema pitAnI pAse besavA mATe sthAna ApyuM. 36 che amI mUlakarmeva taccittavRtteH puraH prAbhRtaM bhUmibharturvimucya / alIkAtithIbhUtahastA'ravindAH pramodapragalbhAH sma bhASanta ittham // 37 // alIke lalATe atithIbhUtAni prAghuNAni tAni hastA evAravindAni panAni teSAM kRtAJjalaya ityarthaH / amI zrAddhAH pramodena harSeNa pragalbhAH sotsAhA itthamagre vakSyamANamabhASanta procuH / kiM kRtvA / bhUmibharturnRpasya puro'gre prAbhRta DhaukitakaM vimucya . DhaukayitvA / utprekSyate-tasya sAhibakhAnasya cittavRttermanovyApArasya mUlakarma kArmaNamiva / plekArtha jeonAM karakamala lalATapaTa para atithi banyA che arthAta aMjali jeDane harSathI utsAhita banelA te zrAvake rAjAnI AgaLa bhaTaNuM dharIne A prakAre bolyA ! temanI vANI sAhibakhAnanI cittavRttine AkarSavA mATenuM jANe kAmaNa na hoya ! che 37 nRNAM zAsitA tvaM vayaM zAsanIyAH vayaM sevakAstvaM punaH sevanIyaH / niyojyA vayaM tvaM niyoktAsi yasmAttadAdizyatAM kRtyamasmAkamIza // 38 // he Iza, tvaM yasmAtkAraNAt tvaM nRNAM narANAM zAsitA pAlayitA asi, punarvayaM zAsanIyAH pAlayitavyAH smaH / punastvasevanIyaH sevitavyaH sevitu yogyo'si; punarvaya sevakAH sevAkArakAH sma / punastvaM niyoktA kArya prayojako'si, punarvayaM niyojyAH kartavye nirdezyAH sma / tattasmAtkAraNAdasmAkaM kRtyaM kAryamAdizyatAM prsaactaam|| iti zrAddhAnAmAkaraNaM tatpraznazca // hi. sau. 23 Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 saubhAgyam zlAkA he svAmina, vyApa zAsanahartA ho, abhe zAsanIya chIye. AApa sevya cho, abhe seva4 chIye. Apa pratyeka arthanA niyona ( pre24 ) ho abho niyukta (prerya ) chIye. mATe he svAmina; amane kAnI AjJA pharamAveA. 5 38 // [ sarga 11 zlo0 38-41 sa Uce'tha vAceti pIyUSavarSa kirankaitavAdantaniryadayatInAm / caturdikSu caNDAMzuvadyatpratApo bhramatyandhinemIcaro'kanvaro'sti // 39 // atha zrAddhajanapraznAnantaraM sa sAhibakhAno vAcA vANyA kRtvA ityagre vakSyamANamUce babhASe / kiM kurvan / dantebhyo dazanebhyo niryAntInAM niHsarantInAM sutInAM kAntInAM haartkapaTAtpIyUSa varSamamRtavRSTiM kiranvistArayannivetIyaM garbhitotprekSA / kimUce tadevAha - he janAH, akabbaranAmA abdhinemIcara: ApAtho nAyakaparyantapRthvInAtho'sti / yatpratApacaturdikSu pUrvAparadakSiNottarAlakSaNAsu haritsu bhramati paryaTati / kiMvat / caNDAMzuvat / yathA bhAsvAMzcaturAsAmupari bhramati // leAkAtha tyArapachI, dAMtAmAMthI nIkaLatI kAMntinA khtAne sudhAvRSTi karatI nahAya tevI vANIthI sAhimakhAna khelyuM ! hu zrAvaka, sUrya'nI jema cAre dizAe mAM jemane pracaMDa pratApa prasarI rahyo che te samudrAnta-bhUmipati akabara nAmanA khAdazAha che. // 395 yayA jyotsnayevAvadAtIkriyante dizaH sasmitA vA svakAntaiH kriyante / sakhIbhirviziSyeva gozIrSa candradravaiH patrabhaGgaikatAlaMkriyante // 40 // kadAcijjagatkarNapUrAyamANAM guNazreNimAkarNya tAM hIrasUreH / tamAdAtukAmena tenAtmadUtAviha preSitau darzanotkaNThitena // 41 // he janAH, tenAkabbarapAtisAhinA ihAhammadAbAde matpArzve vA AtmadUtau svasaMdezahArako preSitau prahitau staH / tena kiM kartukAmena / taM jagatprasiddha guNagrAmaM hIravijayasrarimAhrAtumAkArayituM kAmo'bhilASo yasya tAdRzena / ata eva punaH kiMbhUtena / darzanotkaNThitena gurorAlokanotsukyabhAjA / kiM kRtvA / kadAcitkasminnapi samaye jagatAM bhuvanAnAM karNau zravaNa pUryate anayeti karNapurA / athavA karNapUro karNAbharaNe tadvadAcaritAM yAvajjagajja Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 11 zlo0 41-42] hIrasaubhAgyam 179 nAvAdinI hIramRrerguNAnAM zreNI dhoraNImAkarNya zrutvA / tAM kAm / yayA guruguNazreNyA jyotsnayA candracandrikayeva dizaH sarvA apyAzA avadAtIkriyante zvetA vidhIyante / atha vA svakAntarAtmAtmabhartRbhirdizo nijanijadigaGganA narmalIlAvazAtsasmitAH sahAsAH kriyante sRjyante / vA atha vA / sakhIbhirvayasIbhirmaNDanakArikAbhirvA gozIrSakANAM candanAnAM candrANAM karpUrANAM ca dravaiH padakaiH kRtvA yatra vallIbhiH / 'deva bhavadvairivadhUvadane vane ca nAgaruccitAzcandanapattrabhaGgAH' iti campUkathAyAm / utprekSyate-viziSya vizeSaprakAreNAlaMkriyante bhUSyante iva // yugmam // kalekArtha he zrAvake, te hIravijayasUrinI guNa Nine sAMbhaLIne, temanAM darzana karavAne utsuka akabara bAdazAhe temane potAnI pAse belAvavA mATe pitAnA saMdeza vAhake bhArI pAse maDI (amahApA) bhakSyA che. vA zuzreNi samajAne ! (1) yandranI candrikAnI jema je guNazreNie sarvadizAone ujavala karI che. athavA (2) svastha bhartAra vaDe jema dizAo sasmitA karAya che tema dizAe guNazreNithI sasmitA banI che, athavA (4) jema zaNagAranArI sakhIo gazIrSa caMdananA pravAhIthI pitAnI sakhIne patrAvalithI zaNagAre tema dizAe hIravijayasUrinI guNazreNithI alaMkRta banI che ! 40 41 che samudro'pi bhItiM dadhadvAripUrAdvizuddho'Si kArya punarbibhradantaH / bhuvo vAsabenaiSa lekho vizeSapravRttiM vahallekhavatprepitazca // 42 // he janAH, ca punarbhuvo vAsavenAkabareNa pRthvIpuraMdareNa vizeSapravRttiM svahRdayAbhiprAyanivedakAvArtA vahandaddhat eSa matkarakisalayavartI lekhavata deva iva lekhaH spharanmAna preSitaH prahito'sti / kiM kurvan / saha mudrayA mudraNena januSAmadhuraNena vartate yaH / mudrAyukta ityarthaH / samudraH payodhirapi vAripUrAjalaplavAdbhItiM bhayaM dadhat dhArayan / punaH kiM kurvan / vizuddho dhavalo'pi kaaye maSivarNazyAmiphAM antaH bibhratkalayan // kalekArtha he zrAvake, akabarabAdazAhe savadayano abhiprAya jaNAvatA patranI jema pitAnI maherachApa sahita pharamAna patra paNa mokalAvyuM che, te patra samudrarUpa hovA chatAM paNa Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 hIrasaubhAgyam [sarga 11 zlo0 42-44 pANInA pravAhathI bhaya pAme che ane veta (sapheda) hovA chatAM paNa aSInI akSara paMktirUpa zyAmatA dhAraNa kare che. ke 42 . anunnItasaMprAptamaddhRtyavagai nijAlokanAviSkRtAtaGkasargeH / bhaviSyatyamuSya vyayo yatsamAdheH sarasyA ivAkAlamedhaiH kajAnAm // 43 // triyAmAvirAmA ivAmbhojabandhu vatIndraM tato yayamevAnayadhvam / nigadyeti khAnena saMmAnya te svAnvisRSTA nivAsAnyayuH prItimantaH // 44 // sAhibakhAnena nAmnA iti pUrvokta nigadya kathayitvA saMmAnya saMmAnaM ca pradAya visRSTAH pazcAtpreSitAH zrAddhAH prItimanto hRSTamAnasAH santaH svAnnivAsAn yayurjagmuH / nijaniketanasthAneSu gatA ityarthaH / iti kim / he hIrasaribhaktajanAH, tataH kAraNAt yUyameva bhavanta eva vratIndra sUrimAnayadhvam / atra gandhAranagarAdakamipure AkArayata / ke iva / triyAmAvirAmA iva / yathA vibhAvarINAM virAmA divasAvasAnasamayA ambhojabandhuM bhAskaramatra jIvaloke rodaHkaMdare vA Anayanti / tataH kutaH / yataH kAraNAnnijAnAmAtma nAmAlokanAnmundralajAtitvena bhImAzayatvAddarzanAdevAviSkRtaH pragaTabhAva prApitaH AtaGko bhayaM tasya sargaH sRSTiyastAdRzairanunnItairavitarkitairajJAtapUrva: saMprAptairarthAt hIrasUrisamIpe samAgatairmabhRtyavagaiMrmama sevakagaNairamupya hIravijayasareH samAdheAnasya cittasvAsthyasya vA vyayo vyapagamaH kSayo bhaviSyati / keSAmiva / kajAnAmiva / yathA sarasyA mahatsarasaH kajasya kamalasya / jAtivAcitvAdekavacanam / sarvajAtIyAmbhojavanasya akAlamedhairasamaya: saMprAptapayodharairvyayo bhavati / 'yavanImukhapadmAnAM sehe madhumadaM na saH / bAlAtapamivAjAnAgakAlajaladodayaH // ' iti raghuvaMze // iti rAjanagarazrAddhAnAM khAnadattahIravijayasUrIzvarAkAraNAdezaH // zlekArtha he hIravijayasUrijInA bhakata zrAvake ! amArA sevakane hIravijayasUrijI pAse mokalavAthI bhayaMkara megala jAtine jotAM ja abhiprAyane nahI jANavAthI A pramANe bhayanI AzaMkA utpanna thaze. jema pralayakALanA meghavaDe sarovaramAM rahelA kamalane nAza thAya tema kadAca AcAryazrInA svAcya athavA cittanA samAdhine nAza thaze. te mATe zrAvake, rAtrinA virAma samaye jema sUryane lavAya tema tema ja te surijIne amadAvAdamAM belAvI lo." A pramANe kahIne sAhibakhAne teonuM sanmAnapUrvaka visarjana karyuM. tyArabAda zrAvake hRdayamAM atyaMta AnaMdane dhAraNa karatA pita pitAnA sthAne gayA. ke 43 44 che Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 11 zlo0 45-47] hIrasaubhAgyam vicintyAtmacitte tadAdezamahenmatasyodayasvardvamasyeva bIjam / tapApakSamukhyAkhilazrAddhalokA militvA mithaH procurAnandasAndrAH // 45 // tapA iti nAma yasya tAdRggaNasya gacchasya pakSaH svIkAro yeSAM te tapApakSAH / 'apakSapAtena parIkSyamANaH pakSaH' ityanekArthavRttau / teSu mukhyAH zreSThA akhilAH samagrAH zrAddhalokAH zrAvakajanA militvA ekatra saMbhUya mithaH parasparamAnandena sAndrA vyAptAH procuH kathayanti sma / kiM kRtvA / Atmacitte nijamanasi tadAdezaM sAhibakhAnAjJAmahanmatasya jinazAsanasya ya udayaH sa eva svardvamaH kalpavRkSaH tasya bIja nidAnamutpattikAraNamiti vicintyAlocya // zlokArtha sAhibakhAnanI jinazAsanarUpI ka95vRkSanA bIja samAna AjJAne manamAM vicArIne atyaMta AnaMdita banelA tapagacchanAM mukhya mukhya sarve zrAvako ekatra thaIne paraspara vArtAlApa karavA lAgyA. A 45 itaH zAsanaM zAsiturnaH prajAnAmito vandanIyA vibhorvandhapAdAH / idaM saurabhAropaNaM jAtarUpe trirekhe payaHpUrtirapyAvirAsIt // 46 // ito'sminpAve ekapakSe prajAnAM zAsiturakamipurAdhipatisAhibakhAnasya zAsanamAdezaH / tathA ito'parasminpAzve vibhoH sUrIndorvandyAstribhuvanajananamaskaraNIyAH pAdAzcaraNA vandanIyAH praNatigocarIkAryAH / tarhi idametajjAtarUpe suvarNe sorabhasya sugandhatAyA AropaNaM kartabdhamasti / punastrirekhe zake payasAM dugdhAnAM pUrtiH pUraNamAvirAsItprakaTIbhUtam / / kalekArtha eka bAju amadAvAdanI prajAnA zAsanakartA sAhibakhAnanI AjJA ane bIjI bAju vizvavaMdanIya ArAdhya pAda zrI AcAryadeva. te kharekhara jAtyasuvarNamAM sugadhane Arepa karavA jevuM che (sonAmAM sugaMdha jevuM) athavA dakSiNAvartazakhamAM dUdhanuM praTa thayA re yu. ! // 46 // hRdantarmunIndoninaMsA purAste niyuktA punaH svAminedaM tadAsIt / pratisthAnamAlokamAnAnmanuSyAnsametya svayaM padmavAsA vRNIte // 47 // Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 hIrasaubhAgyam [sarga 11 zlo0 47-49 / purA pUrva hRdantarasmizcittamadhye munIndoH sUrIndrasya nisA nantumicchA Aste vidyate / punastadupari svAbhinA khAnena niyuktA AdiSTAH / tarhi idamAsIdetajjAtam / kiM pratisthAnaM prati AlokamAnAnpazyato manuSyAn janAn svayamAtmanaiva sametyAgatya padmavAsAH kamalAlayA lakSmIrvRNIte varayati // kalekArtha pUrve pitAnA hadayamAM AcAryazrIne namana karavAnI IcchA te hatI ja, temAM rAjyanA zAsaka sAhibakhAne Adeza karyo! te kharekhara pramANamAM muhartane jotAM manuSyone lahamIdevI svayaM AvIne varyA jevuM thayuM ! (arthAt ghera beThe lakSmIdevIe AvIne cAMdale karyA jevuM thayuM che 47 alaM mandavadvo vilambaiH sagarbhAstvaradhvaM vrajAmaH prabhoH saMnidhAne / vimRzyeti sarve'bhiniryANayogya muhUrta mitho nirNayanti sma paurAH // 48 // sarva paurA nAgarikAH rAjanagarazrAvakAH ityamunA prakAreNa vimRzya vicArayitvA abhiniryANasya svaprasthAnasya yogyamucitaM muhUrta zubhavAsaravelAM nirNayanti sma / dvijajyotiSikainirdhArayanti sma / iti kim / he sagA~ bhrAtaraH, vo yuSmAkaM mandavatkiyAsu kuNThAH sAlasA vA tundaparimRjA vA mUrkhA vA tadvatteSAmiva vilamvaiH pratIkSaNairala pUryatAM tvaradhvaM zIghrIbhavata / prabhoguroH saMnidhAne samIpe gandhAravandire vrajAmo yAmaH // ityakamipurazrAddhAnAM guruvandanAlocaH // lekArtha A pramANe paraspara vicArIne, rAjanagaranAM zrAvakee prayANanuM Ucita muhUrta nirdhAyuM, arthAt brAhmaNa jatiSIo dvArA zubha divasa nakakI karyo zA mATe ? he badhuo, tamAre have pramAdI purUSanI jema vilaMba karavAthI saryuM ! jaldI kare ! ApaNe AcAryazrIne pAse gAMdhAra nagaramAM jaladI jaIe." 48 che athAruhya vAhyAni te zrAddhalokAH pure bhUmizRGgAragandhArasaMze / prabhu vandituM prItimantaH pracelarjinaM svargivargA iva kSoNipIThe // 49 // Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 11 zlo 0 49-52] hIrasaubhAgyam 183 atha muhUrtavAsarAgamanAnantaraM bhUmeH kSoNIlakSamyAH zRGgAre maNDanAyamAne bhUSAbhUte gandhAra iti saMjJAM nAma yasya tAdRze pure prabhuM hIravijayasUri vandituM namaskartu te pUrvaproktAH zrAddhalokAH zrAvakajanAH pracelaH pratiSThante sma / kiM kRtvA / vAdyAni rathAdinI vAhanAnyAruhyAdhyAsya / kiMbhUtAH / prItimantaH pramodamedurAH / ka iva / svargivargA iva / yathA kSoNipIThe bhUmImaNDale jinaM tIrthanAyakaM netu namasyitu siMhagajAzvaphaNigaruDAdI ni svasvAyanAnyadhriruhya devAH pracalanti vrajanti | plekArtha jema pRthvImaMDaLa para jinezvara bhagavAnane namaskAra karavA mATe siMha, gaja, azva sarSa ane garUDa Adi vAhana para svAra thaIne deve jAya tema AcAryazrIne namaskAra karavA mATe harSa pUrvaka ratha Adi vAhana para ArUDha thaIne pRvimaMDalanA AbhUSaNarUpa gadhAra nA2 ta26 yAdayA. // 4 // zivazrIvivAhotsukIbhUtacittairyathA yAtrikaiH siddhadhAtrIdharasya / prayANairabhUyaHpramANairamIbhiH samIpe zamIndoH samAgamyate sma // 50 // amIbhiH zrAddharna vigate bhUyo bahu pramANaM yeSAM tAdRzaiH prayANairnizAvAsAdilakSaNaiH prItidinapracalanaiH zamIndoH sUreH samIpe pAveM gamyate sma samAgatam / yayA yAtrikaivividhatIrthayAtrAvidhAyakairjanaH stokamAnaralpapramANaiH siddhadhAtrIdharasya zrIzatrujayazailasya saMnidhAne gamyate / kiMbhUtaiH zrAddhaiH yAtrikaizca / zivazriyA muktilakSmyA vivAhe pANigrahaNakaraNe utsukIbhUtamutkaNThitaM cittaM mano yeSAM taiH // iti gandhAre zrAddhAnAM gamanam // zlekArtha mukitarUpI kanyAnuM pANigrahaNa karavAmAM utsuka cittavALA yAtrike avirata prayANavaDe zatruMjya parvatanI samIpe poMce tema rAjanagaranAM zrAvake harSapUrvaka avirata prayANavaDe AcArya mahArAjanI samIpe pahoMcyA. . 50 che sphurabdAhuzAkhaH sapANipravAlaH prabarhazriyaM bibhrdbhraantshobhaaH| nakhAnUnasUnAcirudyanmarando namanAgarInetravibhrAjibhRGgaH // 51 // dvijodbhAsitaH siddhisasyaikadhArI bhvgniissmtigmaaNshutaapaaphaarii| zivAghvanyasaMsevyamAno nyabhAli vratIndro'dhvazAkhI sa taiH paurapAnthaiH // 52 // Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 hIrasaubhAgyam [sarga 11 zlo0 51-52 tairakamipurasatvaiH tatrAgatairvA porai garaireva pAnthairarthAnmuktipurapathikaiH sa sarvajagadvikhyAto hIravijayanAmA vratIndraH sarirevAdhvazAkhI mArgacchAyAtaruH nyabhAli niriikssitH| kiMbhUtaH / sphuradvAhurbhujava zAkhA yasya / punaH kiMbhUtaH / saha pANipravAlena hastapallavena vartate yaH / punaH kiM kurvan / prabahI prakRSTAmatha ca prakRSTAnAM barhANAM pattrANAm / 'vahaH paNe parIvAre kalApe' ityanekArthaH / zriyaM zobhAM binadhat / punaH kiMbhUtaH / na bhrAntatvena mithyAbhramajJAnatvena satyajJAnatayaiva zobhate ityevaMzIlaH / tathA drumArthe atyuccastaratvAdAkAze avasAnatvena zAlate ityevaMzIlaH / punaH kiMbhUtaH / nakhA evAnUnAni sarvAvayavasaMpU. rNAni sUnAni kusumAni yasmin sa tathA / acirarthAnnakhAnAmeva kAntirevodhanprakaTIbhavanmarando madhu yatra / punaH kiMbhUtaH / namantInAM bhaktiprahatayA caraNAravinde lagantInAM nAgarINAM gandhAranAgarikanArINAM netrANi locanAnyeva vibhrAjinaH zodhanazIlA bhaGgA bhramarA patra / punaH kiMbhUtaH / dvijairdazanaiH zakuntaizca ubhAsitaH zobhitaH / punaH kiMbhUtaH / siddhimuktireva, atha vA siddhayo'STAvaNimAdyAH, atha vA tathA tapaH zaktayo vividhalabdhayastA eva sasthAni phalAni teSAmeko'dvitIyo'nyeSu tAhaksAzyAbhAvAddharatItyevaMzIlo dhArI dhArakaH / puna: kiMbhUtaH / bhavaH saMsAraH sa eva grISma uSNakAlaH tasya tigmAMsuH sArthaka nAma caNDakiraNastasya jyeSThamAsasaMbandhI tApastadupari ca tapanatApo mahAnidAghastasya hantA apahantItyevaMzIlaH / atra zIle tRJ / hantA hananazIlaH / vRkSacchAyAyAM tApopazAntiH syAditi / punaH kiMbhUta; / adhvanyairmokSamArgaprasthitapAnthaiH samyagjJAnacAritrAdiH pallavapuSpaphalAdAnapUrvakaM sevyamAna upAsyamAnaH / vRkSadharmAH save'nyatraiva darzitAH santIti // yugmam // lokAI muktipurInA pathika evA amadAvAdanA te zrAvakee vizvavikhyAta hIravijaya sUrirUpa vaDavRkSa joyuM. hIravijyasUri. vaTavRkSa [ 95bheya] [ upamA 1. rAyabhAna mAI [1] 1. zAmA. 2. hAtha 2. 59lava 3. parivAra 3. patra 4. nakha Adi sarva avayava 4. puSpa 5. namAnI nti. 5. pu052sa. 6. nagaravAsI strI puSa.. 6. bhara. Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naI ke - - - sarga 11 zlo 0 51-53 ] hIrasaubhAgyam 7. daMtapaMkita 7. pakSI 8. siddhirUpa phaLa 9. saMsAratApane haranAra 9. grISmakALane tApa haranAra 10. mumukSuothI upAsya 10. pathikethI sevya 11. satyajJAnathI utrata 11. gaganaspazI unnanA kurAyamAna bAharUpa zAkhAvALA, hAtharUpa pallavathI yukta, parivarirUpa patranI zobhA dharAvatA, atyanta satyajJAnarUpa unnatithI zobhatA, nakhAdi saMpUrNa sarva avayavarUpa puvALA, nakhanI kAMtirUpa makarandavALA, bhaktipUrNa hRdayavALA, vinamra nagaravAsIrUpa bhUgaravALA, daMtapaktirUpa pakSIothI suzobhita, siddhirUpa phaLane dhAraNa karanArA, saMsArarUpa grISmakALanA pracaMDatApane dUra karanArA ane mokSamArganA pathikethI upAsya zrI hIravijayasUrine joyA che 51 che para che nabhombhodagarjorjitastotrarAvapratidhvAnitopAntapAthodhimadhyAH / mudA hIrasUrIndrapAdAravindaM vyadhurmU niM lohottamottaMsavatte // 53 // te zrAddhA mudA pramodena hIrasUrIndrasya hIravijayasaripuraMdarasya pAdAravindaM caraNakamalaM lohottamAnAM suvarNAnAmuttaMsavadavataMsazekharamiva mUni nijamastake vyadhuH kurvanti sma / kiM bhUtAH / nabhasaH zrAvaNamAsasya yo'mbhodI vArivarSI meghastasye garjA gajitadhva. nistavarjitAH prabalA tatsadRzA vA stotrANAM goyamasohametyAdikAnAM sUrindoH stutipAThAnAM rAvAH zabdAstaiH pratidhvAnita pratizabdayukta kRtamupAnte samIpe gandhArasaMnidhau yaH pAthodhiH samudrastasya madhya jalAntarAla yaiH / samIpe dUre vA jaladhau pratidhvanizyate / yathA naiSadhe nalasya damayantIpariNayanagamanAvasare-'vicitravAditraninAdamUrchitaH sudUracArI janatAmukhAravaH / mamau na karNeSu digantadantinAM payodhimadhyapratinAdame7: " ti che. blekArtha gaMdhAranI pAse rahelA samudranA madhyabhAgamAM jenAM paDaghA paDe tevA prakAranA zrAvaNa mAsanA meghanI garjanA samAna kurAyamAna dhvanithI saMtuti karI rAjanagaranA zrAvakee harSapUrvaka hIravijayasUrinAM caraNakamalane suvarNanAM mugaTanI jema potAnA mastaka upara dhAraNa karyA. paDe di, , rahe Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam [sarga 11 zlo0 54-56 payaHpUritaprAvRSeNyAmbudAnAmiva stokakairunmukhatvaM dadhAnaH / sphuradvAgvilAsAmRtaM pAtukAmaiH purastAtprabhostairagRhyanta vAcaH // 54 // taiH zrAddhaiH prabhorguroH purastAdagre vAco vacanAnyagRhyanta AdattAH / kiM kartukAmaiH / sphurantI cittAhlAdakatvenollasantI yA vAgvANI tasyA vilAso vaicitrI sa evAmRta sudhArasaH tatpAtumAsvAdayituM kAmo'bhilASo yeSAM taiH / punaH kiM kurvANaiH / unmukhatva guruvadanAvalokanArtha kiMciduccaiH saMmukhabhAva dadhAnairdhArayadabhiH / kairiva / stokakairiva / yathA amRta' payodapayaH pAtukAmaiH ata evonmukhatvamuccairvadanatAM caJcupuTatvaM bibhrANaizcAtakaiH payobhiH salilaiH pUritAnAM bhRtamadhyAnAM tathA prAvRSeNyAnAM varSAkAlasaMbandhinAm / prAvRSereNyappratyayaH / ambudAnAM meghAnAM purastAvAco gRhyante / yaduktam-'vilapati tRSA sAraGgo'yaM tvamunnatimAnaho jalamapi ca te saMyogo'yaM kathaMcidupasthitaH / upakRtikRte prahate'taH kuruSva yadagrato bhramati pavanaH kastva ko'yaM kva te jalabindavaH // ' tathA 'eka eva khago mAnI ciraM jIvatu cAtakaH / SipAsito vA mriyate yAcate vA puraMdaram // ' iti // blokAI varSARtunA jalaparipUrNa meghanI sanmukha banelA cAtake jema avAja kare tema hIravijayasUrinI AgaLa ullAsayukta vANInA vilAsarUpa amRtanuM pAna karavAnI IcchAthI rAjanagaranA zrAvake e vAta karavAne prAraMbha karyo. e 54 che sakhIbhUtadiksubhravaH sauvidallIkRtaudAryadhairyAdibhAsvadguNaughAn / caturvIcimatkhAtike ratnagarbhAvarodhe'nizaM vAsayankIrtidArAn // 55 // vipakSAnvipakSakSamAbhRtsahasrAnsRjanmudgalAkhaNDalaH pUrvadeze / vibho vartate'kabbaro draSTukAmaH kimAzAM nijAmugradhanvAvatIrNaH // 56 // he vibho he guro, pUrvadeze itaH pUrvasyAM dizi mevAtamaNDale akabbaranAmA mudgalAnAM yavanajAtivizeSANAM kAbilajanapadajanmanAmAkhaNDalo vAsavo vartate / utprekSyate-nijAmAtmIyAmAzAM dizaM prAcI draSTuM svacakSuSA nirIkSituM kAmo'bhilASo yasya tAdRzaH / ugra prabalaM dvepyairadhRSyaM dhanya devAyudha zakradhanurvA svAbhAvikodaNDo vA yasya sa ugradhanvA zakra ivAvatIrNaH kSoNImaNDala ivAjagAma / kiM kurvat / vipakSA vairiNaH atha vA biziSTAH putrapautramitvanAtRsvaz2anAnikAdikAH pakSA yeSAM tAdRgvidhA ye kSamAbhRto bhUpatayaH / atha Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 11 zlo 0 56-59] hIrasaubhAgyam 187 ca vizeSA vaiziSTayabhAjaH sarvatrodayasAmarthyavantaH pakSA garuto yeSAM tAdRkSA ye kSAmAbhRtaH parvatAzca teSAM sahasrAn sahasrasaMkhyAkAn vipakSAn vigatAH pakSAH parIvArAH sahAyA vA mitvANi vA pakSatayazchandAzca yeSAM tAdRzAn sRjan kurvan / pakSatizabdena pakSA apyucyante / yathA naiSadhe-'divamaGkAdabharAdrirAgatAM ghanaratnakapATapakSatiH' iti / kiM kurvan / anizaM nirantaraM ratnagarbhA bhamirevAvarodho'ntaHpuraM tatra kIrtaya eva dArAH palyastA vAsayan sthApayan nivAsaM kArayan / kiMbhUtAna kIrtidArAn / sakhIbhUtA vayasyo jAtAH diksubhravaH AzAvazA digaGganA yeSAM tAn / punaH kiMbhUtAn / sauvidallIkRtA antaHpura rakSakAH kRtAH kaJcukibhAva prApitAH / kaJcukino hi purupA nRpANAmavarodharakSAvidhAyinaH syuriti sthitiH / audArya dAnazauNDatA / atidAtRtvamityarthaH / dhairya devadAnavamAnavAdibhiracAlanIyasattva dhIratA Adau yeSAM tAzA bhAsvanto bhuvaneSu sphUrtimantaH jagaccetazcamatkArakAriNo vA guNAnAmoghAH samUhA yeSu yeSAM vA / kiMbhUtA ratnagarmA / catvAraH prAcyapratIcyApAcyodIcyalakSaNAzcatuHsaMkhyAkA ye vIcimantaH kallolamAlinaH samudrA eva khAtikA parikhA yatra / atra garmitItprekSA // yugmam // zlokArtha he gurUdeva ! ahIMthI pUrva dizAmAM mogala vaMzIya kAbula dezAdhipati akabara nAmane rAjendra che, jenI cArebAju kalelavALA cAra samudrarUpa khAiovALI pRthvIrUpa aMta:puramAM jenI dizAerUpa strIo rAkhI che tenI kIrtirUpa rANIone niraMtara vAsa karAvate jeNe audArya-vairya Adi camatkArI guNene aMtapuranA rakSaka banAvyA che ane hajAro zatrurAjAone jeNe parivAra rahita banAvyA che te akabara bAdazAha, jANe devAyu sahita idra pitAnI dizA (pUrva)ne jovA mATe Avela na hoya ! te zobhe che. che 55 56 che jaganmAnasAnAmivAkRSTirazmInsudhAdhAmavadvibhrataH zubhrimANam / kadAcitsamAkarNya yupmadguNaughAnprabhUnprekSituM kAGakSatA tena sAkSAt // 57 // tanUmannidezaM nRpasyeva lekha kare bibhrataH preSitAdRtayugmAt / prabhoH sUkSmadarzIva zAstrasya hArda viditvA mudA sAhivaH khAnamukhyaH // 58 // ivAnUrurarciSyatInpUrvazailaM tadIyAntikaM puujypaadaaniniissuH| sahAyAnivAhUya naH zrImunIndo sukhaM preSayAmAsa vaH saMnidhAne // 59 // Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saubhAgyam [ sarga 11 zlo0 57-60 he zrImunIndo, sAhiba iti nAmA khAneSu yavanasAmanteSu mukhyaH zreSThaH sa mudA harSeNa sahAyAna sakhInatha vA anujIvina iva naH asmAn AhUyAkArya sukhaM yathA syAttathA bahumAnapuraHsaraM na tu balena vo yuSmAkaM saMnidhAne samIpe preSayAmAsa prahiNoti sma / sAhibakhAnaH kiM kartumicchuH / pUjyapAdAn zrImadbhagavaccaraNAMstadIyAntikamakabbara sAhibapArzva ninISuH netumicchuH / ka iva / anUruriva / yathA sUryasArathiraruNaH arciSyatIn bhAskarAna pUrvazailamudayAcalaM nayati / etAvatA anenopamAnena kRtvA dvayorapyabhyudayaH sUcitaH / kiM kRtvA / dUtayugmAtsaMdezahAridvandvAtprabhorakabvarasAheH svasvAminaH hArda hRdayAbhiprAyaM fafter jJAtvA / ka iva / sUkSmadarzIva / yathA kuzAgrayamatiH zAstrasya hArdamupaniSada rahasya vetti / dUtayugmArtika kurvataH / kare svahaste lekhaM sAhisphuranmAnaM fort dhArayataH / utprekSyate nRpasyAkabbarapAtisA hermUrtimantaM dehabhAjaM mUrta vA nidezamAjJAmi / punaH kiMlakSaNAt / tena sAhinaiva preSitAtsvayaM gurjareSu prasthApitAt / kiM kurvatA / prabhUna zrImadbhagavatpAdAn sAkSAtpratyakSeNa svapuraH pAdAvadhAritAnnijanayananalinAbhyAM prekSituM vilokayituM kAGkSatA samIhamAnena / kiM kRtvA / kadAcitkasmizcidapi vyatikare vividhavidvagoSThIsamaye yuSmadguNaughAn zrImatAM guNagaNAn samAkarNya samyakpra kAreNa zravaNagocarIkRtya / zrutvetyarthaH / guNAn kiM kurvataH / sudhAdhAmavatpIyUSakAntazcandrA niva zubhramANaM zvetabhAva bibhrato dhArayataH / utprekSyate - jagatAM tribhuvanajanAnAM surAsuranarANAmantaHkaraNAnAmAkarSaNe svasamIpAnayane razmIn rajjUriva || tribhirvizeSakam // zlokA he bhagavAna, traNe jagatanA cittane AkarSavA mATe rajju samAna ane caMdra jevA ujjavala apanA guNAne keAI samaye rAjasabhAmAM sAMbhaLIne, sAkSAt ApazrInA danane IcchatA evA akakhara bAdazAhe, jANe sAkSAt mUrtimaMta rAjAnI AjJA na hoya tevA patra e hatAnA hAthamAM ApIne sAhimakhAna pAse ApazrIne kheAlAvavA mATe mekalyAM che. sAmatAmAM zreSTha evA sAhibakhAne, jema sUkSmadazI purUSa zAstronAM rahasyane jANe tema bAdazAhanA abhiprAyane jANIne, jema sUryane sArathi arUNu sUryane dayAcala para laI jAya tema ApazrIne bAdazAhanI pAse laI javA mATe, mitranI jema amane melAvIne, ApazrInI pAse mekalyA che. 5 57 5 58 5 59 // 188 suvarNo'pyavarNaH surAvAsavAsI na lekho'pi mUko'pyudantaM bruvANaH / prabho gRhyatAM nAgarairityuditvA sa lekhaH puro'moci vAcaMyamendoH // 60 // nAgarairakamipurazrAvakairityamuktA prakAreNoditvA kathayitvA vAcaMyamendoH sAdhusudhAruceH srare; puro'gre akabbarasAddiprahito lekhaH sphuranmAnAparanAmA amoci muktaH / sUrINAM Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 11 zlo0 60-61] hIrasaubhAgyam pANipadame samarpita ityarthaH / iti kim / he prabho, ayaM lekho gRhyatAm / kiMbhUtaH / suzobhano varNo brAhmaNAdividyate yasya / punaH kiMbhUtaH / avarNaH na vidyate varNo yasya / iti virodhaH / virodhazAntau tu viziSTaH zuklAdiratha vA zobhanaM svarNam atha vA citramAlekhya vA yasmin saH / atha kRSNa iva zyAmA varNA akSarANi yatra / 'varNaH svarNe makhe stutau / / rUpe dvijAdau zuklAdau kuthAyAmakSare guNe / bhede gItakrame citre yazastAlavizeSayoH / aGgarAge ca varNa tu kuDakume' ityanekArthaH / punaH kiMlakSaNaH / lekho devo'pi san surANAM nirANAmAvAse basatItyevaMzIlaH / ayamapi virodhaH / likhyate lipIkriyate svahRdayagatodantAdirati lekhaH / punaH kiMbhUtaH / mUkaH avAgapi bacanarahito'pi udantaM vAcika sarvasamAcAraM buvANo vadan / ayamapi virodha; / zAntau tu preSakeNAntalipiviSayIkRtaM savistaraM vAcikaH kathayan // iti zrAddhAnAmakabbarasAhibakhAnayorudantakathanapUrva gurUNAM tatsphuranmAnArpaNama // kalekArtha "he prabhe, A lekha grahaNa karo" A pramANe kahIne rAjanagaranA zrAvakee municaMdrazrI AcAryadevanI AgaLa te lekha (pharamAna) mUko. suzobhita varNa (akSara) thI yukta hovA chatAM paNa varNathI (brAhmaNa Adi jAtithI) rahita, deva hovA chatAM paNa svargavAsI nahIM ane vacana rahita (mUMge) hovA chatAM vistRta samAcAra ApatA te lekha zrAvakoe zrIhIravijayasUrinI AgaLa mUkya. . 60 che pradezIva kezivatikSANizarasau bodhanIyo nRpaH pUjyapAdaiH / mahAnto hi vizvopakRtyai yatante ghanAH kiM na sarva jagajjIvayanti // 61 // pUjyapAdaH zrIpUjyairasau nRpo'kabbarapAtisAhiH bodhanIyaH pratibodhayitavyaH dharma sthApanIyaH / ka iva / pradezIva yathA kezivatikSoNiza: kezinAmagaNavaraiH pradezI nAma nRpo bodhitaH zrImajjinadhameM sthApitaH / hi yasmAtkAraNAt mahAntaH santo vizvasya jagajjanasya upakRtya upakArakRte yatante udyama kurvanti / tadeva dRSTAntayati-ghanA meghAH sarva samasta sacarAcaraM jagadvizvajanaM kiM na jIvayanti / api tu svavArivRSTibhirjIvayantyeva / yaduktam-'saMprati na kalpataravo na siddhayo nApi devatA varadAH / jalada tvayi vizrAmyati jagato'pi hi jIvitArambhaH // ' iti jIvanadAyitvAcca / / kAthI he pUjaya, jema kezIgaNadhare pradeza rAjAne pratibaMdha karyo hato tema ApazrIe akabara bAdazAhane dharmamArgamAM sthApita karavA yogya che. kAraNake santapurUSe ja Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 hIrasaubhAgyam sarga 11 zlo0 61-63 vizvanA upakArane mATe purUSArtha kare che. zuM jIvADatA nathI ! ! 61 che meghe sakaLa jagatane apekSAM ca na kvApi kurvanti santaH svabhAvena kiM tUpakurvanti sarvAn / kimabhyarthitAni prasUnAni kaizcijanAnsorabhaiH svairyadAmodayanti // 62 // ca punaH kvApi kutrApi sthAne yaH kazcidabhyetyAtyartha mAmabhyarthayate tasyAhaM kRtyaM kAromItyapekSA / tAM na kurvanti kiM tu santaH svabhAvenaiva sarvAnupakurvate / pareSAmA: tmavyatiriktAnAmupakAraparAyaNAH syuH / tadeva darzayati-kaizcibhogAGgaraGgibhiH puruSairAgatya prasUnAni kusumAni kimiti prazne abhyarthitAni yadyUyamabhyetya asmAnasvasaurabhaiH sugandhIkuruteti kiM prArthitAni / yatkAraNAt svairAtmIyaiH saurabhaiH parimalaiH kRtvA janAna lokAnAmodayanti surabhIkurvanti / 'Amodo gandhaharSayoH' ityanekArthaH / / kAtha sapurUSe kaIpaNa sthAne prArthanAnI apekSA rAkhatA nathI, arthAta "je kaMI mArI pAse AvIne khUba abhyarthanA kare, tenuM huM kAma karUM" AvI apekSA na rAkhe paraMtu pitAnA svabhAvathI ja sarva para upakAra kare che. zuM arthita pu manuSyane pitAnI saurabhathI suvAsita kare che ? arthAt "amane tamArI saurabhathI suvAsita kare evI prArthanAnI apekSA vinA ja puSe suvAsa Ape che. 5 62 kadAcidvasantasya saMdezavAco'pi ca preSitA kvApi ki kuJjalakSmyA / mRgAkSImivotkaNTakAM maJjarIbhiH prasUnairayaM hAsayAmAsa yattAm // 63 // api punarathe / api cAparAthe ca / kadAcitkasminnapi samaye kvApi kutrApi sthAne analakSamyA vanazriyA vasantasya vasantasamayasya kiM saMdezavAcaH udantAH preSitAH prahita santi / yatkAraNAdayaM vasantastAmudyAnendirAM mRgAkSI svasAraGgalocanAM preyasImiva prasUnaiH smerakusumaiH kRtvA hAsayAmAsa / kAnto'pi svakAntAM prasUnAdikrIDhAbhiH hAsayati / hAsyakalitAmiva cakAretyarthaH / kiMbhUtAM zriyaM kAntAM ca / kalitAni surabhisamayasmayamA nAmAnapAdeSu navaprakaTIbhavatkusumakorakairutkaNTakA saromAJcakaJcukAmuccai romAJcAM ca // Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 11 zlo0 63-65] hIrasaubhAgyam 191 kalekArtha koIpaNa sthAne keIpaNa samaye zuM vanalamIe vasaMta Rtune saMdeza pAThavyA hate ! ke jethI vasaMte e vanalakSmIne pitAnI premikAnI jema kusumothI hasAvI hatI? nA, jema premI pitAnI preyasIne puSpakrIDA AdithI prasanna kare che, hasAve che, tema A vasaMta navapallavita maMjarIe yukta pukhethI atiromAMcitta vanalakSIne hasAve cha, arthAt na1586 42 cha. // 6 // kimabhyarthyate kenaciccaNDarociryadurvAMdivau bhAsayatyeSa yadvA / vipakSAnivodvAsayatyandhakArAnpunaryojayatyaGganAbhI rathAGgAn // 64 // yadvA atha vA kenaciccakravAkAdinA caNDarociH sUryaH kimabhyarthyate / yatkAraNAdeSa caNDarociH urvIdivau bhUmInabhasI bhAsayati prakAzayati / punarvipakSAn zatrun iva andhakArAMstamAMsi / andhakArazabdaH puktIbaliGgayoH / 'netra vakrapavitrapattrasamarAsIrAndhakArA-' iti liGgAnuzAsane / udvAsayati lokamadhyAnniSkAsayati / punarviyogavyAkulAna rathAGgAMzcakravAkAnaGganAbhiMH svarathAGgIbhiH strIbhiH samaM yojayati / saMgama kArayatItyarthaH // zlekArtha athavA te keIpaNa samaye cakravAka Adie sUryane zuM prArthanA karI che ke "amone prakAzita karo" nA, chatAM paNa sUrya AkAza ane pRthvIne prakAzita kare che ane zatrunI jema aMdhakArane dUra dUra hAMkI kADhe che. vaLI viga vyAkuLa cakravAkane svapreyasI cakravAkI sAthe saMgama karAve che. e 64 che ayAcyanta kiM vAmbudAH kenacitki yadurvIdharANAM vyapohanti tApam / jalairjIvayantIha bappIhavAlAnsvanAdaizca vaidUryamudbhAvayanti // 65 // kiM ca punararthe / kenacitparvatacAtakAdinA kimambudA meghA ayAcyanta prArthitAH / yatkAraNAdurvIdharANAM parvatAnAM yadvA uA dharANAM zailAnAM ca / 'grAvAparvatabhUdharadharAH' iti haimyAm / tathA 'dharaH kUrmAdhipe girau / kasakUle' ityanekArthaH / tApaM nidAghadAgha vyapohanti nighnanti zamayanti / yaduktam-'dhArAdharA eva dharAdharANAM nidAghadAghaughavighAtadakSAH' iti / punariha jagati bappIhavAlAMzcAtakakapotAna jala svavRSTisalilapAnaH Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 hIrasaubhAgyam sarga 11 zlo0 65-67 kRtvA jIvayanti / puna: svanAdainijagarivaivaidUrya vidUraparvaye bAlavAyujAparanAmavaiDUryaratnazaGkAm / jAtAvekavacanam / ubhAvayanti prakaTayanti / meghagarjitairhi vidUrazaile vaidUryazalAkAH prAdurbhavantIti kavisamayaH / lekArtha vaLI, koIpaNa samaye parvate ane cAtaka Adie mane prArthanA karI hatI ke jethI me pRthvI ane parvatane tApa zamAve che ane jagatamAM cAtaka-kabutara Adine svavRSTithI jalapAna karAvIne jIvADe che ! vaLI potAnI garjanAvaDe vidUra parvata upara vaiDUryaratnone pragaTa kare che ! (kAvyagraMthamAM kahyuM che ke meghanI garjanAothI vi2 5 852 vaiDUya' 2tna pragaTa thAya che. ) // 15 // upAkAri ki kairavairvA cakorairya detAnsitAMzuH pRNatyeSa kiM vA / sagotrAH punazcandrikAH kiM dharitryAH zucIkurvate tAM yadetAH sudhAvat // 66 // kiM vA atha vA kairavaiH kumudairvA atha vA cakoraijyotsnApriyaiH kiM sitAMzozcandrasya upAkAri upakRtam / yadyasmAtkAraNAdeSaH pratyakSaH sitAMzuretAnkairavacakorAn pRNati prINayati / vikAzAmRtajyotsnApaniriti zeSaH / 'pRNat prINane' tudAdirdhAtuH / punazcandri kAzcandrajyotsnAH kiM dharitryA bhUmeH sagotrAH sajJAtayaH santi / yatkAraNAdetAH kaumuzaH tAM vasuMdharAM sudhAvadamRtAplAvA iva / 'chAha' iti lokaprasiddhAH sudhA iva zucIkurvate dhavalayanti / 'sudhAvanto dRzyante ataH pracurAH prasAdA- vahizca vAraNendrAH' iti campUkathAyAm / ityupakArakaraNakathanam // kalekArtha zuM karo (caMdravikAsI kamala) e ane cakoroe candra para upakAra karelo che ke jethI A candra e kairene ane cakorone khuza kare che? vaLI candrikA zuM pRthvInI sagetrIya-sagI che ke je pRthvIne sudhAnI jema pavitra ujavala kare che. e 66 che na caivaM hRdA cintanIyaM zamIndo dadhAno'sivatsvena nistriMzabhAvam / tamaH zvetakAnteriba mlecchamauliH kadAcitsa me mA vidaghyAviruddham // 67 // zamaH kSAntiH zatrau mittre ca samabhAvo vidyate yeSAM te zaminasteSAM madhye indurati. zAyizAntirasabhRGgAra tatsaMbodhanam / tvayA hRdA manasApyevamunA prakAreNa na naiva cinta Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 11 zlo 0 67-68 ] hIrasaubhAgyam nIya vicAraNIyam / ekavacanaM tu bhaktivazAt vItarAgastavajayatihuaNapramukhAdau dRzyate'tavAGge bhRGgatAM yAnti netrANi surayoSitAm' ityAdi / tathA 'tuM sAmayituM mAyavappatumittapiyaM kuru' ityAdi / yadeSa asivatkarAla iva svenAtmanA nistriMzabhAva krUrasvabhAvam 'krUre nRzaMsanistriM zau' iti haimyAm / pakSe nistriMzatAM candrahAsatAm / 'karavAlanistriMzakR. pANakhaGgAH' iti haimyAm / dadhAno bibhrANaH / mlecchAnAM mudgalAnAM madhye mauliH mukuTaH akabarapAtisAhi; kadAcitkasminnapi praznottarIprativacanAdisamadhye bhavatsamIpaM gatasya mama viruddha duSTamanAryatva mA vidadhyAnmA kuryAt / ka iva / tama iva / yathA saihIkeya; zvetakAntezcandrasya kadAcitpUrNimAprAnte eva nAnyadineSu, iti viruddhagilanalakSaNa viruddha vidadhAti / / zlekArtha he zamabhAvIjana IMdra ! Apa manamAM paNa evuM vicArazo nahIM ke "A talavAranI jema phUrasvabhAvavALo megale rmA mugaTa samAna akabara kyAre paNa mArAthI virUddha AcaraNa na karI bese! jema rAhu candrane pUrNimAnAM prAntabhAgamAM ja zrAsa kare che tema A bAdazAha chelle chele paNa kadAca virUddha kare" ! AvA prakAranI lezamAtra paNa yitA 42 / / nahI. // 17 // api svApakatarjanasyopakAraM prakurvantyasAvaucitI sattamAnAm / kuThAraM svazAkhAvizeSAMllunAnaM yato gandhasAraH sugandhIkaroti // 68 // hai prabho, svasyAtmano'SakartuvirodhaM vidhAturapi janasya upakAraM ziSTAcAratAM dAna mAnabhojanAdikaM prakarSeNa kurvanti / asAveSA pUrvoktalakSaNA sattamAnAM mahatAmaucitI ucitakAritA yogyatA svabhAva eva vartate rItirevAsi / yataH kAraNAt gandha eva sAraM yasya phalapuSpavarjitatvAt / 'yadyapi candanaviTapI vidhinA phalapuSpavarjito vihita; ityuktatvAt candanadrumaH svazAkhAvizeSAnnijazikhAgrANi lunAnaM chindAnamapi kuThAraM parazu sugandhIkaroti surabhayati // lokArtha pitAne apakAra karanAra manuSya para paNa upakAra kare te kharekhara sapurUSane svabhAva ja hoya che. teonuM citya ja hoya che, jema caMdanavRkSa potAnI zAkhA prazAkhAone cheda karanAra kuThArane paNa suvAsita kare che. te 68 ! hi, sau. 25 Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 saubhAgyam [ sarga 11 zlo0 69-70 mahAtmAtha vA yena nIyeta tApaM prayatyeta tenaiva tasyopakartum / dahedyo nijaM cUrNayitvA kRzAnau tameva svayaM dhUpayetkAkatuNDaH // 69 // atha vA iti smaraNagarbhe pakSAntare vA mahAtmA sattamaH yenAnAryeNa puMsA tApaM saMtApaM nayeta prApyeta tenaiva mahAtmanA tasyaiya svopatApakartuH puruSasyaiva upakartu samyagvidhAtu prathatyeta prayatnaH kriyeta / tadeva darzati - yaH pumAn nijamAtmAnamagurumeva cUrNayitvA zakalIkRtya kRzAnau jvalajjvalane dahedbhasmIkuryAt jvAlayedvA sa kAkatuNDaH kRSNAguruH tameva svadAhakAriNaM pumAMsaM dhUpayetsugandhI kuryAt / tasya sarvAGgANyapi vAsayedeva || zleAkAtha mahAtmAone je satApe che, mahAtmAe tee para upakAra kare che, arthAt apakArI para paNa upakAra kare che. jema kRSNAgarU dhUpa peAtAne cUrNa karIne agnimAM khALanAra purUSone paNa suvAsita kare che. !! 69. satAM svopakartAkartA ca citte'tha vaikAM tulAM prApnuto nirvizeSam / viSendU ivAnaGgadasyoH sudhorvAvivAndheH punazcandrikAGgAvivendoH // 70 // atha veti punaH pakSAntare / svasyAtmanaH upakartA upakArakaH, ca punararthe svasyApakartA viruddhakRta, etau dvAvapi satAmuttamAnAM citte antaHkaraNe ekAM sAdhAraNIM tulAM sAdRzya prApnutaH / sadRzIbhAva labhete ityarthaH / katham / nirgato vizeSo mAnApamAnalakSaNo yatra tannirvizeSam / kriyAvizeSaNam / kasyeva / anaGgadasyoriva / yathA zaMbhodhiSaM kaNThadAhakRtkAlakUTaM tathA induH cUDAmaNizobhAkRJcandraH / punaH kasyena / abdheriva / yathA samudrasya jagajjIvanauSadha sudhA pIyUSaM tathA urvo nijAkhilasalilazoSakRdvaDavAnalazca / punaH kasyeva / indoriva / yathA candrikA jagaduddyotavidhAyikA candragolikA tathA aGkaH svakalaGkadAyaka lAJchanaM ca tulyAM tulAM labhete nirvizeSabhAva bhajataH / iti satAmapakArakAriNyupakArakaraNavijJaptiH // zleAkA I jema zaMkarane viSa ane caMdra pratye samAna bhAva che, jema samudrane jagatanI saMjIvanIrUpa sudhA ane jalanuM zASaNa karanAra vaDavAnala tarapha samAnabhAva che, temaja candrane candrikA ane pAtAne kalaMka dAyaka lAMchana pratye samAnabhAva che tema uttama Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 11 zlo 0 70-72] hIrasaubhAgyam 195 purUSenA cittamAM pitAnA upakArI ane apakArI tarapha eka sAdhAraNa tulA hAtha che, arthAt samAnabhAva hoya che. je 70 che samutkaNThulaM mAnasaM medinIndraH prabhau yabdibharyeSa saiSye karIva / jalasyeva dugdhena saGga sisRkSostvayA kiM punarvAcyamasyopakRtyai // 71 // yatkAraNAdeSo'kavvaranAmA medinIndraH pRthivIpuraMdaraH pAtisAhiH prabho zrImadviSaye samutkaNThulam / 'sotsukamutkaNThulam' ityAcArapradIpe pratikramasUtravRttau ca / zrImadratnazekharasUrikRtau / utkaNThAkalitaM mAnasa mano bibharti dhatte / ka iva / karIva / yathA gajendraH svamadazobhAvidhAyini saiSye ziziraRtau utkaNThitAM manovRttiM dadhAti / 'kariNAM hi ziziratau madodabhAvo bhavet' iti vAgdhaTakAvyAnuzAsane / tatkAraNAt punarasya pAtisAherupakRtyai upakRtikaraNAya kiM vAcyaM zrImatAM vaktavyaM kimasti / asya kiM krtu| micchoH / tvayA bhagavatA samaM saGga saMyogaM milanaM sisRkSoH sraSTumicchoH kartu kAmasya / keneva kasya / dugdheneva jalasya / yathA jalaM payasA sAkaM saGga sisRkSati vidhAtumicchati / / zlekArtha tethI he prabho, jema gajendra pitAnA madanI zebhAne karanAra ziziraRtu pratye utkaMThA dhAraNa kare che; tema akabarabAdazAha ApanA pratye utkaMThita cittavRtti dhAraNa kare che. te mATe he prabhe. jema jala dUdha sAthe saMga karavA Icche tema ApanA sAthe saMgakaravA IcchatA akabarabAdazAha para upakAra karavA mATe Apane zuM kahevA yogya che ! | 71 che praNinanvane vyAdhavannaikasattvAnasattvIkRtAzeSavidveSivargaH / tato hemacandreNa caulukyabhUmAnivAsau tvayAkabbaro vodhanIyaH // 72 // tataH kAraNAt sattamatvahetoH tvayA zrImatA asau akabbaro nAma mudgalapAtisAhirbodhanIyaH pratibodhaM prApayitavyaH / keneva / hemacandreNeva / yathA hemAcAryeNa caulukyabhUmAn kumArapAlabhUpAlaH pratibodhaM lambhita / asau kiM kurvan / vane kAnane upalakSaNAdvirigahvarAraNyAdau vyAdhavallubdhaka iva nakAnmAnAtItAn sattvAn mRgAdiprANinaH praNinan vyApAdayan / punaH kiMbhUtaH / asattvIkRtAH balarahitAH kRtA dhairyApagamAt kAtarA vihitA vA / 'sattva dravye guNe vitte vyavasAyasvabhAvayoH / pizAdAvAtmabhAve ca bale prANeSu Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___196 hIrasaubhAgyam [sarga 11 zlo0 72-74 jantuSu // ' ityanekArthaH / vyavasAyarahitA vA nirmitAH azeSAH samastA vidveSiNAM vargAH pakSA yena saH // zlekArtha jema zrI hemacandrasUrie kumArapAlane pratibaMdha karyo hato, tevI rIte, jema zikArI aneka prANIone sava-prANa rahita kare tema samasta zatruvargane satvahIna karanArA akabarabAdazAhane Ape pratibodha kare joIe je kare che . himorvIdharovIMva sindhoH surANAM kRpAyA upaadaanmuktistvdiiyaa| mahattvaM vibhorlagsyate cittavRccau payo moktikatvaM dhanasyeva zuktau // 73 // he prabho, tSadIyA zrImatsaMbandhinI uktirvacanacAturI saMcitadharmadezanA vAgvilAso vA vibhoH svAmino'kabbarasya cittavRttau manoviSaye mahattva prauDhimAnaM pratiSThAM lapsyateprApsyati / kimiva / paya iva / yathA ghanasya svAtinakSatrasaMbandhijaladharasya vRSTimakta' vAri zuktau zuktikAyAM viSaye mauktikatvaM muktAphalabhAva labhate / kiMbhUtam / kRpAyA jagajjIvadayAyA upAdAna mUlakAraNam / keva / himorvIdharaurvIva / yathA himAcalavasudhA surANAM devAnAM sindhornadyAH gaGgAyAH upAdAna maulaM kAraNam / 'cullahimavatpadmadravAdAvi bhavati bhAgIrathI' iti jinamate / zaive tu himavato gaGgA prabhavati' iti bhavet // plekArtha he svAmina, jema devanadI gaMgAnuM upAdAna kAraNa himAlayanI pRthvI che tema karUNAnA mULa kAraNarUpa ApanI sudhAsAriNI dharmadezanA che, jema svAti nakSatranAM meghanuM ja chIpamAM mauktikarUpe pariName tema bAdazAhanI cittavRttimAM ApanI dezanA pratiSThA 420. // 7 // payodA iva prAvRSeNyA namantaH prabhozcakrapANeH padaM saMspRzantaH / nigadyeti vAcaMyamendoH purastAnnyaSevanta joSaM mukhe zrAddhamukhyAH // 74 // te zrAddhamukhyA akamipurasaktazrAvakapuGgavAH vAcaMyamendoH sAdhusudhAruceH sUreH purastAdityamunA prakAreNa nigadya kathayitvA / vijJapyetyarthaH / mukhe nijAnane joSe tUSNIMbhAvaM nyaSevanta sevante sma / maunaM kRtvA sthitAH / kiM kurvantaH, / namantaH praNamanapravIbhavantaH / Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 11 zlo074-75] saubhAgyam punaH kiM kurvantaH / saMsmRzantaH arthAnmastakena saMghaTTayantaH vandamAnAH / kim / padaM caraNam / kasya / prabhoH srureH / kiMbhUtam / cakra cakriNa AyudhavizeSaM rathAGga pANau AkRtyA mahApuruSatvena haste yasya / ke iva / payodA iva / yathA prAvRSeNyA yarSAkAlasaMbandhino vArivRSTiviziSTameghA namanti samunnamyAyAnti / jalabharapUrNatvAdbhUmAvupetya laganti / tathA cakrapANerviSNoH padaM gaganamaNDale ca spRzanti // iti prabhoH sAhisamIpe gaganArtha zrAddhAnAM vijJaptiH // 197 zleAkA jema varSARtunA meghA ( pANithI paripUrNa hAvAthI) AvIne bhUmine sparze che, tema jemanA hAthamAM cakra (cakravatI'nu' zastra) Adi zubha lakSaNA che tevA candra samAna sUrijInAM caraNAne sparza karatA-vaMdana karatA, pUrvAMkata prakAre vijJapti karIne te pramukha zrAvakoe mukhapara maunabhAva dhAraNa karyAM arthAt mauna karIne ubhA rahyA. DA 74 5 tadIyAM giraM karNikAvatsuvarNAGkitAM sUktimuktAvalIzAlamAnAm / vimuktAGgarAgo'pi bhogIva yogIzvaraH karNapUrIcakAreti citram // 75 // vimuktAstyaktAH aGgasya svazarIrasya rAgAH snAnodvartanavilepanabhUSaNadhAraNAdayo yena tAdRzo'pi san / yoginAMya yamanimakaraNa prANAyAmapratyAhAradhAraNAdhyAnasamAdhinAmadhe - yAnAmaSTAGgayogasAdhakAnAM manovAkkAyayogavatAM vA sAdhUnAmIzvaro nAyako rAjA sUriH bhogIva sAMsArikabhogabhAgiva tadIyAM zrAddhasaMbandhinIM giraM vijJaptivArNI karNikAvatkarmabhUSaNamiva karNau pUryate anayeti karNapurA tAmakarNapUrAM karoti smeti karNapUrIcakAra iti citraM mahadAzcaryamAste / yataH karNabhUSaNaM tu bhogIndrasyaiva yujyate na tu yogIndrasya / ayaM tu yogIndro'pi san karNikAM dadhAretyAzcaryam / kiMbhUtAM karNikAm / suvarNena kAJcanAGkitAM ghaTitAm, muzobhanA varNA akSarANi taiH kalitAm / punaH kiMbhUtAm / suSThu hRdayAdvAdavidhAyinya uktayA vacanacAturya eva muktAvalI moktikapaktiH tayA zAlamAnA zobhamAnA / pakSe zleSe zasayoraikyAt zuktInAM zuktisaMbandhinInAM tuktAnAM bhuktAphalAnAm / etAvatA bhadragajavaMzAnAM niSedhaH / AvalI mAlA prAntanibaddhA dhoraNI tayA zAlamAnA dIpyamAnA || kalAkA yogIzvara ( yama, niyama, 42zu, ANAyAma pratyAhAra, dhAraNA, dhyAna bhane samAdhi aSTAMga ceAgeAnA sAdhaka ceAgIenA adhipati) AcAya deve zarIrarAgathI mukata hovA chatAM Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 hIrasaubhAgyam [sarga 11 zlo0 75-77 paNa bhogI purUSanI jema zrAvakanI vANIne kAnanAM AbhUSaNanI jema dhAraNa karI ! A moTuM Azcarya ! kAraNake kAne AbhUSaNa te bhogIndrane zobhe, nahIM ke regindrane ! cegindra thaIne AcAryadeve te dhAraNa karyuM te Azcarya ! te zrAvakanI vANI suMdara akSarovALI hatI, karNikA paNa suvarNanI hoya che! te vANI suti (vacana cAturI) thI suzobhita hatI. karNikA paNa sukita (motI) nI mALAthI dedIpyamAna hatI (AvI vANIne AcAryadeve sAMbhaLI) 75 che mahImaNDalAntaH kimAvirbhavantaM punaH zAsanasyodayaM zrIjinendoH / azeSAbanIzAsituH zAsanaM tannizamyetyaso cintayAmAsa citte // 76 // asau hIravijayasUriH azeSAvanIzAsituH samastakSitipAlapAlayiturakabbarasya tatsvasyAkAraNalakSaNa zAsanamAdezaM nizamyAkarNya ityamunA prakAreNAgre vakSyamANaM citte svamanasi cintayAmAsa vicArayati sma / utprekSyate-tacchAsanaM punarasminvartamAne kalikAle'pi mahImaNDalAntaH pRthivIpIThamadhye AvirbhavantaM prakaTaM jAyamAnaM zrIjinendomahAvIrasya bhagavataH zAsanasyodayamabhyadramamiva // kalekArtha saMpUrNa pRthvInA pAlaka akabarano Adeza sAMbhaLIne zrI hIravijayasUrie manamAM vicAryuM ke zuM akabarane A Adeza kalikAlamAM paNa samagra pRthvI para pragaTa thata jinacandra bhagavAna mahAvIranA zAsanane abhyadaya che ! ! 76 ayaM hanti dAbAgnivadvanyajantUnpracaNDAzayo daNDabhRdvadyadAste / kSitau svaM nidhAnaM dhanIvAvanIndostadetasya citte kRpAM nikSipAmi // 77 // yatkAraNAdayamakabbaro mudgalapAtisAhiH davAgnivaddAvAnala iva vane bhavAn vanyAn kAnanotpannAn jantUna zazazaMbaravarAhahariNAdisattvAn hanti nipAtayati svatantrAkheTakakrIDAghazaMvadatayA vyASAdayati / punaryatkAraNAdayaM hamAuMnandanaH daNDabhadvadyama Iva / pracaNDo raudro nirdaya AzayazcittamabhiprAya; pariNAmo vA yasya tAdRza Aste / tatkAraNAdetasyAvanIndorakabbarasAhezcitte'ntaHkaraNe kRpAM dayAM vizvasattvopari karuNAM Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 11 zlo077-79 ] hIrasaubhAgyam 199 nikSipAmi sthApayAmi / ka iva / dhanIva / yathA dhanavAna pumAna svamAtmIyaM nidhAna suvarNarUpakamaNimauktikapUrNakumbhamaJjUSAkaTAhAdikaM nidhiM kSitau vasudhAviSaye nikSipati nyAsIkaroti // zlokArtha jema dAvAnala vanavAsI ne bhasmIbhUta kare che tema akabarabAdazAha paNa pRthvI para kUra cittavALA daMDadhArI yamanA jevo che te jema zrImaMta purUSa pitAnA nidhAnane bhUmimAM sthApana kare che, tema huM bAdazAhanA aMtaHkaraNamAM karUNAnuM siMcana 43 sthApana 43. // 77 // dadhAnena dhA dhuraM kiM kSitIndraH kRtaH saMmukhInaH sa kenApi dharma / phalAbhmudgame vizvalokaM pRNena prasUnavrajeneva vismerazAkhI // 78 // dho dharmasaMbandhinI dhuraM dhurvI dadhAnena bibhratA / dharmadhuraMdhareNetyarthaH / kenApi sattamena sa kSitIndra; pAtisAhiH dhame jainadharmaviSaye saMmukhIno'bhimukhaH kRtaH vihitaH / keneva / prasUnavrajeneva / yathA vizvalokaMpRNena samastajagajjanAnandadAyinA kusumaprakaraNa vismerazAkhI vinidradruma- phalAnAM svajAtiyogyAnAM sasyAnAmabhyudgame prAdurbhAve saMmukhaH kriyate / yataH prAyaH kusumebhya eva phalAnyAvirbhavanti / yaduktam-'aho ameghajA vRSTiraho akusumajaM phalam / aho purAkRtaM puNyaM yadRSTo nAthalocanaiH / / ' iti jinastutau / / lokArtha jagadAnaMdI pupono samUha jema navapallavita vRkSane phalanA prAdUrbhAvamAM sanmukha kare che, (arthAt phaleno AvirbhAva prAyaH pukhethI ja thAya che.) tema jANe dharmadhurAne dhAraNa karatA AcAryadeve kaI paNa rIte pRthvI patine jainadharma sanmukha karyo na DAya? // 78 // kimAvirbabhUve svabhAvena dharme dhiyA zAMbhave kAzyapIzAsiturvA / yadantarmadIyAgamaM lipsate'sau vilAsIva puskokilaH puSpakAlam // 79 // atha vA kAzyapIzAsiturbhUpAlasya dhiyA buddhayA svabhAvena sahajenaiva zAMbhave jaine / 'zaMbhuH svayaMbhUrbhagavAna jagatprabhustIrthakaraH' iti haimyAm / dharma kimiti vitake prazne vA / Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam sarga 11 zlo0 79-80 AvirbabhUve prakaTIbhUtam / yadyasmAtkAraNAdasau nRpaH antazcittamadhye madIyAgamaM mamAgamana lipsate kAmayate vAJchati / ka iva / puskokila iva / yathA pumAnkokilaH puSpakAlaM vasantasamaya samIhate / kiMbhUtaH / vilAsI krIDAlAlasaH / vasante hi kokilAnAM madodayastatastatraiva klIDAsaktiH / / kAtha ane rAjAnI buddhi svAbhAvikapaNe ja jaina dharmamAM pragaTa thaI, kAraNa ke jema vilAsI purUSa kekila vasaMtakAlane Icche (vasaMtaRtumAM ja narakephilene madane udaya heya che, mATe tyAre ja te kIDA sakta hoya che.) tema rAjAnA aMtaHkaraNamAM mArAM AgamananI spRhA rAkhe che. . 79o atho jalpatastAnprati zrIvratIndoH kSitIndordadhAnasya nirdezamantaH / dhvanirnirbabhau Dhaukito vAhinInAM dhaveneva gambhIrimazrIjitena // 80 // atho tacchAddhakathanAnantaraM taduktizravaNAdanu manasi vimarzAnantaraM vA tAn zrAddhAnprati jalpataH prativadato munIndo_ragurordhvaniH zabdo nirbabhau niHzeSatayA bhAti sma / 'akSabIjavalayena nirvabhau' iti raghuvaMze / kiM kurvANasya / vratIndoH kSitIndormedinIcandrasya pAtisAhenirdezamAdezamantaH svacittaviSaye / 'AjJA ziSTinirAnibhyo dazo niyogazAsane iti haimyAm / dadhAnasya bibhrANasya / utprekSyate-gambhIrimazriyA gAmbhIryalakSmyA / 'gambhIrimagurugurum' iti pANDavacaritre / jitenAbhibhUtena vAhinInAM nadInAm / senAnAmityapyarthaH / dhavena bharnA svAminA vA senAnyA samudreNeva Dhaukita upadAkRta iva // lekArtha tyAra pachI, pRthvIcandra evA rAjAnAM Adezane pitAnA hRdayamAM dhAraNa karatA ane zrAvake pratye belatA evA municaMdrazrI hIravijayasUrine ivani jANe, pitAnI gAMbhIryalakSamIthI parAbhava pAmelA saritApati samudradvArA bheraNArUpe karAya te heya; te zamata ta. // 8 // Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 11 zlo0 81-82 ] saubhAgyam 201 ninaMsorjinAdhIzakalyANakorvImabhUtpUrvamevAzayaH pUrvadeze / vihatu mamAnmatAmbhojabhRGgA yiyAsorivAzA vijetuM nRpasya // 81 // he arhantaM zrImajinazAsanaM tadevAmbhojaM vijRmbhamANakamalaM tatra bhRGgA bhramarA jinazAsanaikatAnamAnasAH he zrAddhAH pUrvadeze prAcImaNDale vihu vihAraM vidhAtuM pUrva nRpAkAraNazrImatkathanebhyaH prAgeva mamAzayaH pariNAmaH abhUdbabhUva / mama kiM kartumicchoH / jinAnAM sAmAnyakevalinAmadhIzAstIrthanAyakatvAdarhantazcaturviMzatitIrthakRtasteSAM janmadIkSAkevalajJAnamokSagamanapramukha kalyANakAnAmurvI bhUmiM ninaMsornantumicchoH / kasyeva / nRpasyeva / yathA AzAzcatasro'pi dizo vijetuM svAyattIkartuM yiyAsorgantumicchoH nRpasya cakriNo vijayino maNDalIkabhUpAlasya vA pUrva pUrvadeze vihartuM gantumabhiprAyo bhavati / vijayI rAjA hi pUrva pUrvadizi yAtIti sthitiH || 1 zleAkAtha zrIjinazAsanarUpI kamalane viSe bhramara samAna hu zrAvaka, digvijaya karavA mATe cakravatI' jema pUdizA tarapha javA icche tema rAjAnA Adeza pahelAM ja mane zrIjinezvarabhagavaMtanAM janma, dIkSA, kaivalajJAna, ane meAkSa gamanarUpa kalyANakabhUmine namana karavAnI IcchAthI pUrvadizA tarapha vihAra karavAnI bhAvanA thaI hatI. // 815 samAgAnmamAhvAnanaM bhUmibhAnoH punarvappabhaTTerivAmasya rAjJaH / dinArambhapanmohanidrAzayAlu tatastatra gatvA tamudbodhayAmi // 82 // he zraddhA, punarnamacikIrSorupari bhUmibhAne ra kabbarasA hermamAhvAnanamAkAraNaM samAgAt samyagrItyA anukUlavRttyA na balahaThaprakRtyA | AhvAnanazabdo'pi dRzyate / yathA campUkathAyAm --' tattAtasya kRtAdarasya rabhasAdAhvAnana' dUratastaccAGke vinivezya bAhuyugalenAliya saMbhASaNam / tAmbUlaM ca tadardhacarvitamatipremNA mukhenArpitaM pASANopama hA kRtaghna hRdaya smRtvA na kiM dIryase // ' iti / 'samAgAnmahvAnamurvImaghonaH iti pAThAntaraM vA / urvImaghonaH pRthvIpuraMdarasyAkabbarasya mama samyaGyAnapUrvaka mAhAnamAkAraNamAgAt / kasyeva / abhaTTeriva / yathA bappabhaTTisUrerAmasya gopAlagirirAjanagara rAjita kAnyakubjajanapadanAyakasya rAjJo bhRpAlasyAkAraNaM samAgAt / 'pitRdattarAjyeopaviSTAmarAjena svapradhAnapuruSAnpreyAtimaidhyAdgurupAvadvippabhaTTirAkAritaH' iti tatprabandhAt jJeyam / tataH kAraNAt tatra pUrvadeze gatvA tamakantrarapAtisAhimahamudrodhayAmi utprAbalyena samyagjJAnazAlina karomi / hi. sau, 26 Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ sarga 11 zlo0 82-84 pratibodhagrAmItyarthaH / kiMbhRtam / moho'jJAnameva nidrA tandrA tayA kRtvA zayAluM zayanazIlam / sadasadvivekAbhAvavikalIbhUtamityarthaH / kiMvat / dinArambhavat / yathA prabhAtaM maudayena nidrayA zayAna' jagajjAgarayati // leAkAtha 202 hIrasaubhAgyam tethI huM zrAvake, jema geApAgirI nAmanI rAjadhAnIthI zeAbhatA kAnyakubja (kanAja) dezanA svAmI AmarAjAnu' zrIbappabhaTTIsUrine melAvavA mATenuM Ama traNa hatuM tema mane sanmAnapUrvaka elAvavA mATenuM bAdazAhanuM AmaMtraNa AveluM che, te huM tyAM jaIne jema prabhAta, nidrAdhIna manuSyAne jAgrata kare tema mAhanidrAmAM sUtelA bAdazAhane jAgrata rU, arthAt pratiSa karU.5 825 tataH pUrvasUrIndravatprAcyadeze praNamyA mayA zrIjinAghIzitAraH / mayItaH prayAte yatastatra dharmo'dhigantA vivRddhiM mRgAGke kalAvat // 83 // tataH kAraNAt pUrvasUrIndravatprAcInAcAryavat mayA prAcyadeze pUrvadikANDale zrIjinAdhIzitAraH zrImajjinanAyakAH praNamyA namaskaraNIyAH yataH kAraNAt mayi ito'smAtsthAnAdugurjarebhyo vA tatra mevAtamaNDale sAhipArzve vA prayAte sati dharmo vivRddhiM vizeSeNa vRddhiM puSTi dIrti vA adhigantA prApsyati / 'adhigataM vidhivadyadapAlayat' iti raghau / adhigataM prAptam / adhigatya jagatyadhIzvarAdatha mukti puruSottamAttataH' iti naiSadhe / adhi prApyeti svastanIprayogastAtArautAram / kiMvat / kalAvat / yathA mRgAGke candre pUrvadezaM gate sati kalA vRddhimadhigacchati // kalAkA te mATe pUrvAcA nI jema mAre paNa pUrvAdizAmAM rahelA zrIjinezvara bhagavaMtone namana-vaMdana karavu joIe. tethI ahIMthI tyAM meghAta dezamAM mArA javAthI jema candramAM kalAnI vRddhi thAya tema zrIjainadhama vRddhi-puSTi prApta karaze. // 835 pratiSThAsamAnasya me vAniSedhI hitaM kAGakSatA kenacino nigadyA / - yadatrAntarAyIbhavannambudAnAmivAvagrahaH kasya na syAdaniSTaH // 84 // Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 11 zloM 0 84-85] hIrasaubhAgyam 203 __ he zrAddhAH, pratiSThAsamAnasya pUrvadezAn prati prasthAtukAmasya pracalitumicchato me mama hitamAyatau inTaM samIhitArtha kAGgatA vAJchatA kenacicchrAddhena sAdhunA vA caturvi dhasaMghamadhye kenApi niSedhI niSedhakA niSedhaM pratipAdayitrI vAkU vANI no nigadyA na vAcyA na kathanIyA / yatkAraNAdatra kAye mamAntarAyIbhavan vighnakatatvena jAyamAnaH kasya hitaiSiNo dharmavRddhividhAtuH puMso'niSTo dveSakArI asUyAkAraNaM na syAt / api tu sarvasyApi dhArmikasyAniSTa eveti / ka iva / avagraha iva / yathAmbudAnAM jaladAyakAnAM meghAnAmavagraho vRSTirodhavIdhAyI jagato'pyaniSTaH syAt / / zlokAI he zrAvake, pUrvadeza tarapha prayANa karavAnI IcchAvALA mane hitasvI evA keIpaNuM sAdhu yA zrAvake niSedhakArI vANuM belavI nahIM. kAraNa ke jema varasAdane rokavAthI jagatanuM aniSTa thAya che tema A kAryamAM niSedha karanAra arthAt aMtarAya karanAra kene aniSTa na thAya? 84 anaghyAyikAsye tithirvAsyate smAzraye prAghuNIvetyuditvAtha tena / nijAsyAmRtAMzostithInAM praNItvaM tadA sArthakaM svena nirmitsateva // 85 // atheti pUrvoktakathanAnantaraM tena hIrasUriNA iti pUrvavAkyamuditvA kathayitvA zrAddhapurastAnivedya Asye svavadane anadhyAyikA yasyAM tithau kimapi nAdhIyate sAnadhyAyikA tithiH / 'pratipatpAThanAzinI' iti vacanAt / vAsyate sma vAsitA / maunaM kRtvA sthitamityarthaH / keva / prAghuNIva / yathA Azraye svagRhe kApi pUrvaparicitApyaparApyabhyAgatikA saujanyAtsthApyate AdarapUrva rakSyate / utprekSyate tadA tasminnavasare nijAsyAmRtAMzorAtmIyavadanacandrasya tithInAM pratipadAdidinAnAM praNayati karoti iti praNIstattva tithikArakatvam / 'tithipraNI vyabhidhAnatvAt zvetavAjyamatamRstithipraNI' iti haimyAma / sArthakaM satyArtha nirmitsatA nirmAtuM kartumicchatA vAJchateva // iti hIrasariprativacanam // lokAtha jema ke manuSya paricita mahemAnane AdarapUrvaka pitAnA gharamAM Azraya Ape tema AcAryadeve e pramANe kahIne, pitAnA mukhamAM adhyAyikA (je tithimAM na abhyAsa karavAne niSedha che, te pratipadA-paDe Adi tithione anadhyAyikA kahevAya Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 hIrasaubhAgyam [sarga 11 zlo0 85-87 / che) tithine Azraya Ape, arthAta mauna dhAraNa karyuM. potAnA mukharUpa candranuM tithirUpe karavAnuM te jANe satyArthInuM nirmANa karavA mATe na hoya ? . 85 che prabhorvAksudhAsAramAkaNThamete sakarNA nipIya svakarNAJjalibhyAm / sRjanto nimeSAnapi kSmAM spRzanto dadhuH saumanasyaM tadAzcaryametat // 86 // ete sakarNAH prAjJAH zrAddhAH nimeSAnnayananimIlanAnmIlanAni sRjantaH kurvanto'pi punaH kSmAM kSoNI spRzanto'pi pAdAbhyAM bhuvaM saMghaTTayanto'pi yatsumanasAM bhAvaH saumanasyaM devatvaM dadhuH dhArayanti sma / devA hi nimeSAnna kurvate bhUmImapi na spRzanti ca / ete tu tathA neti etanmahadAzcaryamatizAyi caritram / vastutastu zobhanaprasannamanastvamiti / kiM kRtvA / prabho_rasUrervAk vANI saiva sudhA pIyUSaM tasyA AsAro vegavatI tRSTiH / atha vA sudhAyA amRtAdapi sAraM vastu zreSThaH padArthaH / taM pItvA / kathamAkaNThaM kaNThapIThaM yAvat AsvAdya sAdaraM zrutvA vA // kArya prAsa zrAvakoe, hIravijayasUrinI vANIrUpa zreSTha, sudhAnuM pitAnA koMrUpI aMjalivaDe AkaMTha pAna karIne, niSedha-umeSa karatA temaja paga vaDe bhUmine sparza karatA hovA chatAM paNa devatvane dhAraNa karyuM? A kharekhara moTuM AzcaryakArI caritra che, kAraNake deva nimeSa rahita hoya che ane bhUmine sparza karatA nathI hotA ! 86 kirantyAmRtaM prINitAnekajantogirA tasya dhArAkadambA ivAmI / samullAsilomAvalIkorakAGgA idaM vyAharanti sma paurA: pramodAt // 87 // amI akamipurIyAH paurAH zrAddhAH idaM vakSyamANaM vyAharanti sma babhASire / kima / samallAsinI prollasanazIlA lomAvalI romarAjI eva korakAH kalikA aDe vapulatAyAM yeSAM te / kayA kRtvA / proNitAH prItiM prApitAH aneke yAvajjAtIyA jantavaH prANIno yena tAdRzasya guroramRtaM sudhAM kirantyA vistArayantyA bhavyAnAmamata Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 11 zlo0 87-87] hIrasaubhAgyam pAnaM kArayantyA girA vANyA / utprekSyate-dhArAkadamvA iva / yathA dhArAbhirjalavAhavRSTibhirAhitAH saMsiktAH kadambA dhArAkadambAH korakitAGgAH kuDAlakalitazAkhA bhavanti / lekAthI jema megha dhArAthI siMcAyelI pRthvI aMkurita bane tema aneka prANIone tRpta karanArI gurUdevanI vANIrUpa sudhAthI jemanAM zarIra ullasita romarAjIvALAM banyAM che tevA akamipuranA zrAvake harSapUrvaka A pramANe bolyA. 87 che "kirantyAmRtaM tasya lokaMpRNasyAmbuvAhasya vRSTayeva dhArAkadambAH / girollAsilomAvalIkuGmalAGgA idaM vyAharanti sma paurAH pramodAt / / 87 // paurA nAgarikAH pramodAdAnandAdidaM vakSyamANaM vyAharanti sma bhASante sma / kim / ullasatItyevaMzIlA ullAsinI yA lomAvalI romarAjI saiva kuGmalAH korakAH kalikA yeSu tAdRzAnyaGgAni kAyA yeSAm / kayA / tasya sUregirA vANyA / tasya kiMlakSaNasya / lokaMpRNasya trailokyalokasyAhAdotpAdakasya / girA kiM kurvantyA / amRtaM sudhArasaM mokSa vA kirantyA vistArayantyA pAyantyA dadatyA ca / amRtapAnamiva prIti. mutpAdayantyA muktidAyinyA ca / korakitAGgAH ka iva / dhArAkadambA iva / yathA vizvasauhityavidhAyino'mbuvAhasya meghasyAmataM ghanasalilaM vitanvantyA vaSTyA varSaNena kRtvA dhArAkadambAH prollasallomamAlikAtulyaiH korakaiH kusubhakalikAbhiH kAntAH kAyAH zAkhApratizAkhArUpA dehA bhavanti / dhArAbhirjaladajalavRSTibhirAhatAH kadambadrumAH dhArAkadambAH / dhArAhatAH kila kadambAH puSpantItyazAstre siddhAnte'pi ca dRzyate'dhArAhayakayambasamucchasiromakUvA' iti / tathA 'stokeneva vahanti puSpapulakaM dhArAkadambadrumAH' iti campUkathAyAm / varSAkAlamadhigatyojjRmbhitA nIpAH dhArAkadamvAH / rajasi ye puSpanti te dhUlIkadambAH / varSAsu ye puSpanti te dhArAkadambAH' iti campUkathATippanake // " iti pAThAntaram // lokAtha 5-tara jema meghanI vRSTithI pRtha thI navapalavita bane tema jagatane AnaMdadAyaka evA AcArya mahArAjanI traNe lekane AhalAda karanArI vANIrUpa amRtanI varSothI akamipuranA zrAvake romAMcita zarIravALA thayelA harSa pUrvaka A pramANe chelyA. che 87 Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 hIrasaubhAgyam [sarga 11 zlo0 88-89 jaDimnA nijAM dUSitAmaGgayaSTiM tapobhistyajannU+saMsthAnamukhyaiH / sumeruH kimAdatta sUrIndradehaM na cehA pratikAzadhairyaH sa kasmAt / / 88 // sumeruH suvarNAcalaH / utprekSyate-sUrIndrasya deha kAyaM kimAdatta gRhItavAniva / sUrizarIrI babhUvetyarthaH / kiM kurvan / UrdhvamUrvIbhUya yatsaMsthAnaM samyaka samIcItAsamIcI natayA vA sthitiniSThA vA tatpramakhaistapobhinirannapAnAdikaSTairyamaniyamavizeServA kRtvA jaDimnA dRSattayA jADyena dUSitAM kalaGkitAM nijAmAtmIyAmaGgayaSTi vapulatAM tyajannujjhan / evaM cenna tarhi sa sariH kasmAtkAraNAt apratIkAzamasAdhAraNaM dhairya dhArimA yasya saH / advaitadhIratAkalitaH kathaM bhavet // zlokAI ati unnatatA (ati uMcANa) ane nirAhArarUpa tapa Adi kaSTathI pitAnI duSita jaDatArUpe zarIra latAne tyAga karIne merUparvate jANe AcAryadevanA zarIrane dhAraNa karyuM na hoya ! je ema na hoya te AcAryadevamAM asAdhAraNa pairyatA kevI rIte heya ? 88 yadudyatsate bhUdhavasyopakartuM svayaM marikaNThIravastaddhi sAdhu / vinaitaM kathaM so'babudhyeta dhImAnyathA kArtikaikAdazImabdhizAyI // 89 // sUrIkaNThIrabaH hIravijayasUrisiMhaH svayamAtmanA yabhUdhabasyAkabbarasyopakartumupakAraM kartumuNatsate prAgalbhate udyabhaM prayatnaM kurute / hi nizcitam / tatsAdhu samyak / yatkAraNAdeta sUriM vinA sa dhImAn mahAprAjJaH kathaM kena prakAreNAvabudhyeta samyagjJAnamavApnuyAt / ka iba / abdhizAyIva / yathA kArtikamAsasthaikAdazI zuklaikAdazI hariprabodhatithi devauThaNIekAdazI tAmantareNa kRSNaH kathaM jAgarti / varSAsamayamanulakSyIkRtyAbdhau samudre zete ityevaMzIlo'bdhizAyI // zlokArtha AcAryomAM siMha samAna zrIhIravijayasUri svayaM akabarabAdazAha para upakAra karavA mATe taiyAra thayA te ja kharekhara suMdara che. kemake AcArya mahArAja vinA mahAbuddhizALI Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 11 zlo 0 89-90 ] saubhAgyam rAjA kenAthI pratimAdha pAmI zake ? kArtika sudI ekadazI (Dhema uDI ekAdazI) vinA samudramAM sUtelA kRSNa kevI rIte jAge ? arthAt kAnAthI jAge? // 89 u aho pazyatAsya prabhoH sAhasikyaM paraM yena nApekSate kaMcanApi / dvijezadvipadveSipUSapradIpaiH pratIkSyeta kiM kvApi sAhAyakAya // 90 // 207 aho iti parasparasaMbodhane / bhrAtaraH asya prabhoH zrIguroH sAhasikyaM sAhasatAM sAhasakarmatAM sahasA vartate iti sAhasikaH / 'ojaH sahAmbhasA vartate' iti ik / tasya bhASaH karma vA sAhisiMkyam / 'aho mahIyastava sAhasikyam' iti naiSadhe / pazyata frother | yena kAraNenAyaM paramanyaM kaMcanApi kamapi nApekSate na kAGkSati / yukto'yamarthaH / dvijezazcandraH' dvipadveSI kesarI, pUSA sUryaH, pradIpaH kajjaladhvajaH, etaizcandrAdibhiH kvApi kutrApi viSaye / kimiti prazne / sAhAyakAya sAhAyyakRte / yopadhAdgurUpottam duJa / ramaNIya sahAyAdvA sAhAyaka sAhAyyam iti prakriyAkaumudyAm / pratIzyeta parApekSA kriyeta / api tu sarvatra svayameva prAgalbhyate / yadukta satve - ' rathasyaikaM cakraM bhujagayamitAH sapta turagA nirAlambo mArgazcaraNarahitaH sArathi rapi / raviyatyevAntaM pratidinamapArasya nabhasaH kriyA siddhiH satve bhavati mahatAM nopakaraNe // vijetavyA laGkA caraNataraNIyA jalanidhirvipakSa: paulastyo raNabhuvi sahAyAzca kapayaH / tathApyAjau rAmaH sakalamavadhIdrAkSasakulaM kriyAsiddhiH sattve bhavati mahatAM nApakaraNe // ' ityAdi / iti hIraguroH zrAddhakRtastutiH // leAkA ahA ! AcArya zrInI sAhasikatA tA jue ! ke jee kAinI pazu apekSA rAkhatA nathI. zuM candra, sUrya, siMha ane prIpe peAtAnI sahAyatA mATe kayAre paNa kAInI apekSA rAkhI che ? " kahyuM che: rathanu eka ja cakra, sapa` pramANu lAMkhA sAta azvo, AkAza jevA nirAlaMbana mArga, caraNa vinAnA sArathi, chatAM paNa sU AkAzanAM anaMta mAge nIratara paTana karyAM kare che. kharekhara, mahApurUSAnA satramAM ja kArya siddhi rahelI che. nahI ke sAdhaneAmAM laMkA jevI nagarInA vijaya, pagavaDe samudranu ullaMghana; caitrupakSa paNu krura ane baLavAna evI rAkSasa jAti; raNabhUmimAM pAtAnA sahAyaka tarIke vAnare; chatAM paNa sa'grAmamAM rAmacaMdrajIe samasta rAkSasa kulanA vadha karyAM ! kharekhara, mahApurUSonA satvamAM ja phAyasiddhi rahelI che paraMtu sAdhanAmAM nahIM // 80 // Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 hIrasaubhAgyam [ sarga 11 zlo0 91-92 tato'nyaiH samaM sAdhubhiH sUrisiMhaH samuddizya pUrvAM dizaM sa pratasthe / jigISuH samagrAndigantAnane kairivAkhaNDa lo'mbhodhine meranIkaiH // 91 // zrAddhaprazaMsAnantaraM sa hIravijayanAmA sUriSu nirbhayatvAtsAhasikatvAcca siMha iva siMhaH paJcAnanaH anyaiH svapAripArzvaka bhUtairaparaiH sAdhubhiH zramaNaiH samaM sArdhaM pUrvI prAcIM dizamuddizya manasi kRtvA pratasthe prasthAnaM kRtavAn / ka iva / AkhaNDala iva / yathA samagrAndigantAndigvibhAgAn / dizAvasAnabhUmIryAvadityarthaH / jigISuH svIcikIrSuH ambhodhinemeH pRthivyAH AkhaNDalaH purahUto bhramAna anekairgajAzvarathapattiprakaraparikalitAnIkaiH kaTakaiH sAkaM prAcIM haritamuddizya pratiSThate // zleAkA tyAra pachI, cAre dizAonA cheDe rahelI samagra senAnI sAthe divijaya karavA mATe jema cakravatI rAjA pUrvaidizA tarapha prayANa kare tema aneka sAdhuenI sAthe sUrisiMha hIravijayasUrie pUrdeizAne manamAM dhAraNa karIne prayANa karyuM ! 91 5 alaMkAramAlAM dadhAnAM vasAnA dukUlAni puSpANi pANau praNIya / aat prAgabhUtsaMmukhInA munIndoH puraH prAdurAseva mUrtI jayazrIH // 92 // munIndoH sUreH prasthAnAvasare prAk pUrva kanI kanyA kumArikA saMmukhInA abhimukhA abhavat / saMmukhamAjagAmetyarthaH / kiM kRtvA / puSpANi vikasitakusumAni pANI svahaste praNIya kRtvA / AdAyettyarthaH / kiM kurvANA alaMkAramAlAmAbharaNazreNImala kArAna maNisubarNabhUSaNAni kusumamAlikAM ca vA dadhAnA vibhrANA paridharantI vA / punaH kiM kurvANA / dukUlAni kSaumANi paTTakUlapramukhadivyavasanAni vAsanA vaste smeti paridadhAnA / utprekSyate - munIndoH sUreH puro'gre mUrtimatI sazarIrA jayazrIjayalakSmIH prAdurA seva prakaTIbhUteva // zlAkA municandra AcArya zrInA prayANa samaye, suvarNa ratnAnAM AbhUSaNA temaja puSponI mAlAe dhAraNa karIne ane rezamI vasronuM paridhAna karelI kumArikAe hAthamAM puSpa laIne AcAryazrInI sanmukha AvI te jANe AcAya devanI samakSa smRti matI jayalakSmI pragaTa na thaI hAya ? ! 92 5 Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 11 zlo0 93-94 ] hIrasaubhAgyam 209 vidhAsyAmi sAMnidhyamabhyAsamevAnizaM tasthuSI te kimetadvivakSuH / aso zAsanasvama gAkSI sametA puraH saurabheyI babhUva vratIndoH // 93 // vratIndohIrasUreH puro'gre saurabheyI savatsA gaurbabhUva saMmukha sametA / utprekSyateasau pratyakSA zAsanasvarmaMgAkSI siddhAyikAnAmnI zrImanmahAvIrajinazAsanadevateva sametA samAgatA kimu / kiM kartumicchuH / etadatraiva kAvye procyamAnaM vivakSurvaktumicchuH kathayitukAmA / kiM tadevAha-he sUre, ahaM zAsanasurI abhyAhe zrImatsamIpe eva tasthuSI sthitavatI satI anizaM nirantaramahorAtrameva te tava mahAvIrapaTTadhAriNaH sUreH sAMnidhyaM satyavasare zrImatsamIhitakArya vidhAsyAmi kariSyAmi / duSkaramapi bhavadIpsitArtha sAdhayiSyAmIti // zlekArtha hIravijayasUrinI samakSa vAchaDA sahita gAya AvI te jANe AcAryane kaMI kahevAnI IcchAvALI, vIrazAsananI adhiSThAyikA mRganayanA siddhAyikA nAmanI devI sAkSAt na AvI hAya ! "he AcArya, zAsanadevI evI huM ApanI samIpa rahIne, niraMtara ApanA abhilaSita kAryane karatI rahIza arthAta ApanuM abhilaSita duSkara paNa kArya sAdhI ApIza. 3 prazAntai rasaiH pUritaH pUrNakAmo bhavAMstUrNamevAstu madvanmunIndo / sakAntottamAGge sthitaH pUrNakumbhaH puro'bhUditIba prabhoktukAmaH // 94 // saha kAntena bharcA vidyate yA sA tasyAH sakAntAyAH sadhavAyAH striya uttamAGge mastake sthitaH pUrNakumbho jalabharamRtakalazaH prabhoH sUreH puro'gre abhUtsaMjAtaH / abhimukhaH samAjagmivAnityarthaH / utprekSyate-prabho_ravijayasUrerityamunA prakAreNa vaktakAmaH kathayitumanA iva / iti kim / he munIndo, bhavAnmavadahamiva prazAntaH prakarSaNa zAntanAmabhirupazamalakSaNai rasaiH sarvebhyo'pi rasebhyaH prazasyatvAnmahAnandadAyitvAcca bahutvam / pUritaH paripUrNIbhUtaH bhRtaH san tUrNa zIghrameva pUrNAH siddhA niSpannAH kAmA abhilASA yasya tAdRzo'stu bhavatAta / yathAhaM rasai salilaiH pUrita AkaNThapIThaM pUrNaH bhRtamadhyaH saMjAto'ta eva pUNA jalAdAnalakSaNaH kAmoM manoratho yasya // hi, sau. 27 Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 hIrasaubhAgyam sarga 11 zlo0 94-96 kalekArtha saubhAgyavatI strInA mastaka para jalapUrNa kuMbha AcAryazrInI sanmukha AvyuM. jANe e kahevA mATe na AvyuM hoya ke "he munIMdra, mArI jema Apa paNa sarvarasomAM zreSTha prazAMtarasavaDe (zamijalathI) parIpUrNa che, tethI ApanA paNa sarva manoratha pUrNa thaze. je 94 praNIyAbhibhUtiM sudhAsvaHsravantItamIkAntamukhyAkhiladveSabhAjAm / / kimu zloka etasya mUtaH sameto dadhi vyAluloke purastAdanena // 95 // anena hIraguruNA purastAdagre dadhi payaH suto vyAluloke vIkSyate sma / saMmukha daghi dRSTamityarthaH / utprekSyate-mUrtastanUmAnetasya sareH zloko yazaH kimu sameta Agata iva / kiM kRtvA / sudhA pIyUSam, svaHnavantI gaGgA, tamIkAntazcandraH, mukhyAH prakRSTA yeSAmAdau vA tAdRzA akhilAH samastAH zvaityazriyA dvaiSabhAjo vairiNaH pratipakSAH teSAmabhibhUti parAbhava praNIya vidhAya kRtvA / / zlekArtha AcAryadeve pitAnI sanmukha dahI joyuM ! te jANe pitAnI ujavalatAnI sAthe spardhA karatA sudhA, gaMgA ane candra Adi pratipakSI zatruone parAbhava karIne, AcAryazrIne sAkSAt dehadhArI yaza na hoya che e che yadojojitaH kiM prasattyai sametaH puro havyavAho galadvAyuvAhaH / yatIndreNa garjangajo'pyAluloke prayANe prabhordundubhi dadhvanankim // 96 // yatIndreNa sUriNA puro'ye havyavAho vahnirAluloke nirIkSitaH / kiMbhUtaH / galannirgacchan vAyavAho dhUmo yasmAt / nirdhama ityrthH| utprekSyate-yena mRriNA ojasA svabalapratApena kRtvA jito bhUtaH san prasatya arthAtsUreH prasannIkaraNArtha kiM sametaH samAgata iva / api punaH sUriNA garjana bRhitaM vidadhat garjAravaM galagarjitaM kurvANaH gajo vAraNo hastI / pura AgacchannityadhyAhAryam / Aluloke dadRze / utprekSyate-prabhoH prayANe pUrvadikprasthAne dandhvanannatizabdAyamAno dundubhireva niHsvAna iva bherIva vA paTaho vA / 'bherIdundubhirAnaka.' iti trayo'pyekArthA haimyAm / zAstrAntare pRthagA api trayo Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 11 zlo0 96-98] hIrasaubhAgyam dRzyante / bherI prasiddhA madanabheryapi / dundubhiniHsvAnA rAjavAdyamAnakaH paTahaH 'Dhola' iti prasiddhaH // kArtha hIragurUdeve pitAnI samakSa nirdhama agni je ! te jANe AcAryazrI pratApa vaDe parAbhava pAmele agni, teozrInI prasannatA prApta karavA mATe sAme AvyuM na heya ! vaLI, AcAryadeve garjanA karatA gajendrane sanmukha je te jANe AcAryazrInA prayANamAM mahAdhvani karatI duMdubhi na hoya ke 96 che tvayAropi ketuH kule yogabhAjAmitIvAlapantaM kvaNaiH kiMkiNInAm / svamUrdhA vihAyaH spRzantaM sa ketuM mumukSukSitIzo'kSilakSIcakAra // 97 // sa mumukSukSitIzaH / nijAgre iti jJeyam / ketu dhvajamakSilakSIcakAra locanagocarIkurute sma pazyati sma / kiM kurvantaM ketum / svamUrnA nijamastakena kRtvA vihAya vyomAGgaNaM spRzantaM saMghaTTayantam / ambaracumbitamityarthaH / utprekSyate-kiMkiNInAM kSudvaghaNTikAnAM kvaNaiH raNacjhaNitizabdaiH ityAlapantaM guru prati kathayantamiva / iti kim / he prabho, tvayA yogabhAjAM yogIndrANAM kule vaMze ketuH patAkA dhvaja AropitaH // zlekArtha te muni patie pitAnI AgaLa mastaka vaDe AkAzane sparzatI gaganacuMbI dhvajA joI. te jANe pitAnI ghugharIonAM raNajhaNa zabda vaDe AcAryazrIne A pramANe kahetI na hoya ke "he prabhe, kharekhara Ape gIndronA kulamAM vija caDhAvyo'. 97 sazabdAnivAbdAnpatadvAridhArAndhvanaGganiryadrasAnsAndrasAlAn / nirIkSya kSaNa nRtyataH kluptakekAravAnkekino dakSiNAnakSatAsau // 98 // asau sUridakSiNAndakSiNadigvibhAgavartinaH anukUlAnvA kekino mayUrAnaikSata Alo. kate sma / katicana zakunA dakSiNavibhAgasthitA siddhividhAtAro bhavanti / yaduktam'jambUvAsamayUro bhAradvAhetahevanauleam / daMsaNameva pasatthaM payAhiNe savvasaMpattI // ' iti / kiMbhUtAnkekinaH / klupto viracitaH kRtaH kekAravo yaiste / kekinAM vA kekA zuklApAGgo'sya vA kekA / ata egha kekA vidyate yeSAM te kekinaH tAn / punaH kiM kurvataH / Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 hIrasaubhAgyam [sarga 11 zlo0 98-99 nRtyataH tANDavamADambarayantaH / kiM kRtvA / kSaNaM nimeSamAtraM sAndrAna sacchAyAna sasnehAnvA sAlAndrumAnvRkSAnirIkSya dRSTvA / kiMbhUtAna sAlAn / dhvananto maJjuguJjAravaM kurvantaH zabdAyamAnA bhRGgA bhramarA yeSu / punaH kiMbhUtAn / niryanto'viralaM nirgalanto niHsaranto rasA makarandA yebhyastAn / kAniva / abdAniva / yathA sahazabdairgarivairvatante ye te tathA / patantyo nirantaraM niryAntyo vAriNAM jalAnAM dhArA rekhAkArA dRSTayo yebhyastAdRzAn / medhAnAlokya mayUrA nRtyanti // zlekArtha gajanA sAthe jalavRSTi karatA meghane joIne, tema ja jemAMthI nIraMtara karI rahelA makaraMdamAM lupI banelA bhramarevALA sAlavRkSane kSaNamAtra joIne kekArava sAthe nRtya karatA mayUrone AcAryadeve dakSiNa dizAmAM joyAM, dakSiNa bAju rahelA keTalAka zukuna siddhiprada hoya che. kahyuM che ke "jaMbu, vAsa, mayUra, bhAradvAja pakSI, nakula vigerenuM dakSiNa bhAgamAM darzana mAtra prazasta che, sarva saMpatti prApta karAvanAra che. : 98 che avAmeva yAmApyamuSyAnukUlaM cukUja drume bhakSyamAdAya devI / trilokImivAkArayansevanAyai vibhordakSiNIbhUya cASo'pyuvAca // 99 // devI kRSNavaTikApotakI nAmA / yaduktaM surathotsavakAvye-'potakIdayitapicchasacchavi;' iti / loke tu devIti prasiddhA / niSkaNTakaharitarau sthitA upaviSTA satI vAmApi savyabhAgavartinyapi atha ca vAmApratikUlApyucyate / paraM nAtra paramArthataH / avAmeya dakSiNeva anukUleva vetyarthaH / amuSya sareranukUlamAyatau hitasUcakaM cukUja babhASe / vardhamAnasvarAn kRtavatI / kiM kRtvA / bhakSyasamUhaM 'cUNi' iti prasiddhamAdAya gRhItvA bhakSayitvA / api punaH cASaH kikIdiviH nIlapakSivizeSaH / loke 'nIlavAsa' iti prasiddhaH / dakSiNIbhUyApasavyabhAgavartI bhRtvA toraNaM baddhA pradakSiNIkRtya vA uvAca brUte sma / utprekSyate-vibhoH sUrIzvarasya sevanAyai sevAkaraNArtha trilokI vizvatrayImAkArayanniva / / zlokAI devacakalI AcAryadevanI DAbI bAjue hevA chatAM paNa dakSiNabhAganI jema pitAnuM bhaThya laIne vRkSa para beThelI akUnula zabda karatI hatI, AcAryane hitakArI belatI Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 11 bhlo 0 99-101] saubhAgyam hatI. ane cASapakSI ( nIlava'nuM pakSI ) AcAya zrIne pradakSiNA ApIne khelatu hatu te jANe traNe leAkane sUrIzvaranI sevA karavA mATe khelAvatuM na hoya ! // 4 // 213 mamAgre dvijihvA yathA yAnti dUre tavApIti babhrurvadandakSiNo'bhUt / tavAdhIza vAmo'pyavAmo'stu madvatsvarasya svaraH kiM bravItIva vAmaH // 100 // bhrukulaH pramodakSiNo'nukUlo dakSiNadigbhAgabhAgabhUt / vAmAdakSiNadeze jagAmeMtyarthaH / utprekSyate--iti vadankathayanniva / iti iyaM garbhitotprekSA / iti kima / he adhIza, yathA mamAgre dvijihvA bhujagA dUre yAnti tathA tenaiva prakAreNa tavApyagre dvijihvA dvirasanA matsariNaH khalAH SizunA dUre yAntu / punaH kharasya gardabhasya svaraH / utprekSyate iti bravItIya bhASate iva / kiMbhUtaH / vAmaH savyabhAgavata / iti kim / he adhIza, tava vAmo'pi pratikUlo'pi madvadahamivAvAmo'stu anukUlo bhavatAt // zlAkA nALIyA AcAryazrIne DAkhI bAjuthI jamaNI khAju gayA. te jANe kahetA na hAya ke huM svAmin. mArI pAsethI jema dvijIvA ( sarpI ) dUra jAya che. tema ApanI pAzethI dvijIhuvA (dunA ) dUra jAe!" vaLI gaI bhane avAja paNa DAbIbAjue thA; te jANe kahetA na hoya ke hai svAmin, ApanuM pratikULa paNa mArI jema anuja thAmo !' // 100 // yato janminAmIpsitaM zarma datse prabho bhindhi nastena tiryaktvaduHkham / sata sma vijJapyate tittiraiNaiH sa savyApasavyodbhabadhvAnayAnaiH // 101 // tittirAH kharakoNAH / loke 'gaNeza' iti prasiddhAH eNA mRgAH hariNAstaiH savyApasavyayArvAmadakSiNayeorudbhavanti prakaTAni jAyamAnAni yAni dhvAnAH zabdAH tathA yAnAni gamanAni taiH kRtvA / utprekSyate - sa sUririti vijJapyate sma / tasya prabhoriti vijJaptirvidhIyate sma / iti kim / he prabho, yataH kAraNAttvaM janminAM prANinAmIpsitaM manovAJchitaM zarma sukhaM datse dadAsi tena kAraNena tvaM no'smAkaM tiryaktvasya tiryaktvena vA yaduHkhaM kaSTamasukhaM vA bhindhi bhedaya nAzayeti // Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 hIrasaubhAgyam [sarga 11 zlo0 101-103 plekArtha vaLI tetara pakSIo (gaNeza) ane haraNe vAma ane dakSiNa bhAgamAM pragaTa thayelA zabda ane gamanadvArA jANe AcAryadevane vijJapti karatAM hatAM ke "jema Apa manuSyone icchita sukha Apo cho tema amArA tiryacapaNanAM duHkhane paNa 32 42 ! 101 // vyapoheMkaTaktvaM tvamasmadvigAnaM rasantIti kiM kAyasAstasya vaamaaH| zubhAyAmarI bhairavA vAbhyupetApyavAmAbhavabhairavI niHsvanantI // 102 // vAmAH savye mAge vartamAnA vAyasAH kAkA; utprekSyate-iti rasanti kim ittha vadantISa / iti kim / he prabho, tvamasmadvigAnamasmAkampavAda lauke mindakAri ekadRktva kANakSatva dhUrtatAmityapi dhvaniH vyapoha nirAkuru / api punaH niHsvanantI zabdAyamAnA bhairavI pakSivizeSa; / loke 'bhaIrava' iti prasiddhA AvAmA dakSiNA anukUlA abhavatsaMjAtA / utprekSyate-zubhAya kalyANakagNArtha bhairavI bhavAnInAmA bhavAnI tyabhidhAnA amarI devI vAbhyupetA samAgatA // lokAtha DAvI bAjue kAgaDAonAM avAja thayA. jANe kahetA na hoya ke "he svAmina, lekamAM thatA ekAkSIpaNAnA-dhUrtatAnA amArA apavAda (niMdA)ne dUra kare. vaLI bhairava pakSIne avAja jamaNI bAju thaye. jANe AcAryazrInA zreya mATe bhavAnIdevI AvI na hoya ? | 102 amuSya mukhyAH zakunAH paraHzatAH pare'pyabhUvazubhazaMsinaH pathi / tadarthasiddharupagantukAyAcihnAni kiM prAkprakaTIbhavanti // 103 // amuSya zrIhIrasUreH pathi mArgazubhazaMsinaH zubhodarkakathayitAraH pare'nye'pi puravanasabandhinaH paraHzatAH zatazaH mukhyAH prazasyA abhUvansaMjajJire / utprekSyate-upagantukAyA AgamanazIlAyAH / bhaviSyantyA ityrthH| 'Agamane gamanArthAH samabhyupAGbhyaH parAH kathitAH' iti kriyAkalApe / tadarthasiddhestasya sarerarthasiddheH kAmitakAryaniSpatteH prAk prarva prakaTIbhavanti prakAzAni jAyamAnAni cihnAni kiMlakSaNAnIva / zakunazabdaH punapuMsake dRzyate // Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 11 lo0 103 - 106 ] hIrasaubhAgyam zlAkA AvI rIte hIravijayasUrinA prayANa samaye zubha sa Mdezane kahenArAM khIjA seMkaDA AcAya devanI ISTAsiddhinA zubha zubha zukana thayA. te jANe bhaviSyamAM thanArI lakSaNA pragaTa thayAM na hAya ? ! 103 5 aralsSimbAbhirivAGganAbhirAzIrbhiradhvanyabhinandyamAnaH / mahodayodarkavidhAyino dhiyA vimRzya sUriH zakunAnpuro'calat // 104 // 215 sUristapAgacchanAyakaH mahAnatizAyI udayo mokSazca sa evodarka uttarakAlajaM phalaM ta vidadhati kurvantItyevaM zIlAn zakunAn dhiyA svabuddhayA vimRzya vicArya puro acalazca cAla pratiSThate sma / kiM kriyamANaH / adhvani prasthAnamArge aGganAbhiH zrAddhavadhUbhirAzIrbhirma - GgalazaMsanavANIbhirabhinandyamAnaH stUyamAnaH utprekSyate - aGganAbhirvAco vAgdevatAyA anubimvAbhiH prakRtibhiriva / sarasvatIdevIpratibimbAbhiriva / / iti hIravijayasrareH prAcIM dizaM prati prasthitau zubhazakunAni // leAkA vANI-caturatAmAM jANe sarasvatIdevInI pratikRti na hoya, tevI suhAgaNa strIothI maMgalagItA vaDe stuti thatA tamAgacchAdhipati AcAye, bhaviSyamAM mahAn abhyudaya karanArA zubhakSukanAne svabuddhithI nirdhAra karIne pUrvakrizA tarapha prayANa karyuM. 5 1045 dvivelalIlApravisAriSelA payobhujAbhyAM parirabhya bhUnnA / mattebhayAnAmiva vallabhenAmbhorAzinA svAkamavApyamAnAm // 105 // mahIyasIM nAma mahIM sravantIM vijRmbhirhemAbjarajaH pizaGgAm / dutta svarNamayI nadIzanemIndirAyAH prabhurullalaGa // 106 // prabhuharasUriH mahIM nAma sravantIM nadImullaGghe uttarati sma / kiMlakSaNAm / mahIyasImatizayena mahatIm / mahatpramANAmityarthaH / punaH kiMlakSaNAm / vijRmbhinAM vikasanazIlAnAM haimAnAM kAzcanasaMbandhinAmabjAnAM kamalAnAM rajobhiH pItaparAgaiH kRtvA pizaGgAM pItavarNI saMjJAtAm / utprekSyate - nadIza nemIndirAyAH / saritpatimekhalAlakSya bhUmIzriyA Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 hIrasaubhAgyam [sarga 11 zlo0 106-108 ityarthaH / svarNamayIM kAJcanaracitAM verNI strIziroruhAbharaNaM saMyatAnAM kezAnAmupari dhIyate / kezAH saMyatAstanmadhye kSipyate vA sA svarNamayI pralambA gajazuNDAkArA veNItyucyate / svarNaveNIti ziroruhabhUSaNamadhunA dakSiNasyAM zrUyate dRzyate ca / mahIM kiM kriyamANAm / ambhorAzinA samudreNa svAGka nijotsaGgamavApyamAnAm / kena kAmiva / ghara..bhena mattebhayAnAmiva / yathA svakAntena madodhurasindhuragamanA svaprANapriyA svakI. yakroDaM prApyate / kiM kRtvA / dve vele vArau yatra tadvivela lIlayA svabhAvena nopAdhitaH vizvasvAbhAvyataH prakarSaNa visaraNazIlayorvistAriNyorvelayorambhovRddhayoH payasI salile eva bhuje bAhU tAbhyAM kRtvA bhUmnA bAhulyena parirabhya vapuSorekIkaraNena gADhamAliGgaya // lokartha pitAnA pativaDe gADha AliMgana karAyelI kaI gajagAminI strI jema patinA utsagane prApta kare, tema svAbhAvika rIte ja be vakhatanI oTa-bharatIrUpa (jalavRddhirUpa) be bhujAvaDe gADha AliMgana karAyelI pitAnA pati samudranA utsagane prApta karelI ane suvarNa kamala (pItavarSIya kamala) nI pILI parAga vaDe pItavaNuMyA banelI mATI mahI" nAmanI nadIne AcAryadeve pAra karI. te mahInadI samudranI mekhalArUpa lakSamInI jANe suvarNamaya veNI na hoya ? (tevI zobhatI hatI. ) . 105 106 ! kvApi sthapuTitAM kvApi drumadroNIsamAkulAm / kvacidvahadvAhinIkAM kirAtAkalitAM kvacit // 107 // dvipadvIpidvipadveSyamukhyajantUcitAM kvacit / padavIM kSoNibhRtkSoNImiva sariralaGghayat // 108 // sUriH kSoNibhRtaH parvatasya tallATadezAdhipasya ca kSoNI gaharorvI bhUmImiva padavIM mArgamalaGghayat atikrAmati sma / kiMbhUtAm / kvApi kutrApi pradeze sthapuTatva' viSamo. natatva saMjAtamasyAmiti sthapuTitA tathA kvApi sthAne dumANAM droNIbhirvividhataruzreNIbhi; samAkulAM nirbharabhRtAm / droNizabdaH shrenniivaacii| yathA campUkathAyAm-'bhillIpallavazaGkayA vicinute sAndradrumadroNiSu' iti / 'droNI tu nIvRtibhede zailasaMdhau ca' ityane kArthaH / tathA 'droNiridanto'pi samUhArthavAcI ca' iti tadavacUrNiH / tathA kvacitkutraciddeze vahantyo mahIdharakuNDAdivyo niHsarantyo vAhinyA nadyo yatra / punaH kvacidgahvarAdiSu nIrAgamananimnapradezAdiSu vA kotarA iti prasiddheSu kirAtabhillarAkalitAM saMyU. tAm / punaH kvacidaraNyAdau dvipA mattamataGgajA dvIpino vyAghracitrakAyA dvipaddheSyAH Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 11 zlo0 108-110] hIrasaubhAgyam 217 kesariNasta eva mukhyAH prakRSTAH pramukhA vA ye jantavo vanasatvAsteSAmucitAM nivAsa. yogyAm // yugmam // zlekArtha uMcA-nIcA viSama pradezavALI, vRkSapaMktiothI gIca, vahI rahelI nadIethI vyApta, kaI kaI pradezamAM bhila parivArothI yukta, tema ja manmatta hAthIe, vAgha, cittA, siMhe Adi jaMgalI pazuothI bhayaMkara parvatanI guphA jevI lAdezanI bhUmine AcAryadeve vaTAvI. che 107 108 che amAvaTadale phullAmbhoje bhRGga ivAgamat / stambhatIrthasya sadhena tasminprabhuravandhata // 109 // __ kramAdvihAraparipAThyA prabhu rasa rirvaTadale 'ghaDadalu' iti nAmnA prasiddhe pure AgamadAjagAma / ka iva / bhRGga iva / yathA phulle vikasite ambhoje kamale madhukara Agacchati / punastasminvaTadalAgrAme prabhuH stambhatIrthasaMghena sAdhusAdhvIzrAddhazrAddhIrupajanasamudAyena avandhata sametya namaskRtaH // lekArtha jema vikasita kamalamAM bhramara Ave tema vihAranA krame "vaTadala nagaramAM AcAryadeva padhAryA, tyAM khaMbhAtanA saMghe AvIne AcAryadevane vaMdana karyuM, 109 bhaktiprahamanA jinAdhipamatAdhiSThAyinI nirjarI tasminnaktamavAkiradratipatiM nIrannamuktAphalaiH / zrutvA tIrthakarAnukAribhagavanmAhAtmyamutkaNThitA vino vanditumAgatAH priyatamA rAjJaH khtaarotkraiH|| 110 // tasminvaTadalAprAme bhaktyA sevAbhaktyA prahaM namra pravaNaM nirbharaM vA mano mAnasa yasyAstAdRzI jinamatasya zrIjinazAsanasya adhiSThAyinI adhiSThApikA nirjarI siddhA hi, sau, 28 . Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 hIrasaubhAgyam [sarga 11 zlo0 110-111 yikA nAmnI devatA nakta rAtrau / kalau prAyo devatAnAM naktamevAgamasya dRzyamAnatvAt zrUyamANatvAcca nizi / nIrandhracchidrervadharahitaiH / rkssitrityrthH| muktAphalaimauktikai tipati zrIhIravijayasUrimavAkiradvarSayAmAsa / 'avAkiranvayovRddhAsta lAjaiH paurayoSitaH' iti raghuvaMze / tatra vayameva vidmo jAnImaH / utkaNThatA utkaNThiAkalitA utsukIbhUtA satI svatArANAM svazaraNIbhUtAnAmAtmaparivArIbhUtAnAM tArakANAM tArakAbhidhasevakAnAM jyotiSAM cotkaraiH samUhaiH sArdha rAjJaH kasyacinnRpasya candrasya vA priyatamA rAjJI rAtrirvA vandituM namaskartumAgatA sameteva / kiM kRtvA / tIrthakaraM zrImajjinarAjamanukaroti yugapradhAnAdimahinA. sadRzIbhavati ityevaMzIla' bhagavataH sUrIndrasya mAhAtmya mahimAnaM zrutvA samAkarNya // zlekArtha te vaTadala nagaramAM jinazAsananI adhiSThAyikA siddhAyikA devIe rAtri samaye hIravijayasUri upara chidra vinAnAM (vedha karyA vinAnAM) matIonI vRSTi karI, (prAya: kalikAlamAM devadevIonuM Agamana rAtrimAM ja jaNAya che.) te jANe yugapradhAnatA Adi mahimAvaDe zrItIrthakara bhagavaMtanI samAnatA dhAraNa karanArA AcAryadevanA mahAbhyane sAMbhaLIne utkaMThita banelI candrapriyA rAtri, pitAnA sevakarUpa tArAonA samUha sahita vaMdana karavA mATe AvI na hoya ? 110 tatrAnandha janAndinAni katicidvAcaMyamAdhIzitA vAtikramituM kramAtpravavRte bhUmeH samaM sAdhubhiH / vAcA candrikayA tamaH prazamayannetrAMzcakorAnpRNaMstArANAM nivahaivihAyasa iva zyAmAGganAnAyakaH // 111 // vAcaMyamAdhIzitA muninAyakaH kramAdanukrameNa sAdhubhiH svakapAripArzvakazramaNaiH samaM sArdha bhUmerdharitryA vartma panthAnamatikramitumullaGghayituM pravavRte pracakrame pravRttaH / kiM kRtvA / tatra vaTadalAprAme katicitkiyanti dinAni vAsarAna yAvajjanAt bhavikalokAnAnandha prahAca pramodamedurAnvidhAya / sariH kiM kurvan / vAcA svavacanavilAsena kRtvA tamo'jJAnaM pApa vA prazamayanniSThApayan zAnti nayana vA / ca punarnetrAnnayanAni / netrazabdaH puklIbaliGgayoH / pRNan saMprItimutpAdayan / ka iva / zyAmAGganAnAyaka iva / yathA candrastArANAM jyotiSAM nibahaivrajaH saha vihAyasa AkAzasya vAdhvAnamati Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 11 zlo 0 111-113] hIrasaubhAgyam kramitu pravartate so'pi zazI candrikayA kaumudyA janAnAnandayati / tathA tamo nizAndhakAraM prazamayati tathA cakorAzca prINAti / zyAmA rAtriH saivAGganA strI tasyA nAyakaH etAvatA vidhuH / 'yAminIkAminIpatiH' ityAdipadAni kAvyakalpalatAvRttau / atha ca zyAmA SoDazavArSikI taruNI saivAGganA pANigRhItrI tasyA nAyakaH patiH / sarveSAM smarazAstrANAM rahasyAnAM vettA anubhavitA ca nAyakaH procyate / so'pi kvacitkAryavazAdgato nivRtto vA sajanaiH samaM bhUmermArgamullaGghate svatAhagvidhacAturyacaryanAyikAmayIbhUtamanastvAdvA vAcAnyAnapyAnandayati yo hArdikaM vetti tAmeva vAdayAmi iti viraharUpaM tamaH pApamapi prazamayati bhAvisvabhAminIsaMyogatvAt snigdhatvAcca paranetrANyapi prINayati / / zlekArtha jema rAtrirUpI strIne pati candra candrikAvaDe aMdhakArane zamAvate, cakerene AnaMda Apata tArAo sahita AkAzamArganuM ullaMghana kare tema AcAryadeva vaTadala nagaramAM keTalAMka divasanI sthiratA karI dharmadezanA vaDe ajJAnarUpI aMdhakArane zamAvatA bhavyajInAM nayana cakerIne AnaMda ApatA, anukrame sAdhuo sahita vihArabhUminuM ulaMghana karavA mATe pravRtta thayA. e 111 !! kvacitpavanavama'vanmRgapataGgacitrAnvitaM kvacinmadanameduraM kulamivaiNakAntAdRzAm / kvacitkuruniketavatsasahadevabhImArjunaM virATanRpagehavatkvacana kIcakairazcitam // 112 // cinnRpasamIpavadvividhavAhinImaNDitaM catkalitamagnividbhavanavacchikhisphUrjitaiH / karIndrakulasaMkulaM kvacidvindhyabhUmIdhravayala ghata yatikSitidvijapatiH sa vartma kramAt // 113 // sa yatinAM zramaNAnAM madhye kSiteH kSoNyA dvijapatizcandraH / rAjetyarthaH / kramAdvihAraparipAThyA vama mArga vyalayata atikrAntavAna ullaGghayAmAsa / kiMbhUtaM vartma / kvaci Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ im m unescori. CODA . .. hIrasaubhAgyam [sarga 11 zlo0 1113-113 tpradeze mRgAH kuraGgAH upalakSaNAdanye'pi vanyazvApadAH tathA citrAH sarpajAtivizeSAH loke 'citraDi' iti prasiddhA upalakSaNAttattajAtayazca / athavA citrA AkhuparNI indravAruNI vA upalakSaNAtsavauSadhayastAbhiranvitam / kiMvat / pavanavama'vadyathA AkAza mRgo mRgazIrSa pataGgaH sUryaH tathA citrA nakSatra tairyutam / 'citrAdantyAM subhadrAyAM nakSatrauSadhibhe dayoH / divyastrIsarpayorAkhupayA ca' ityanekArthatilake / punaH kiMbhUtama / madanamaNDala iti nAma prasiddhaH pAdapairmeduraM bhRtam / kimiva / kulamiva / yathA eNakAntA mRgAGganA hariNyastAsAM.dRza iva dRzo'ticapalAni locanAni yAsAM tAsAM strINAM vRnda madanena kaMdapaiNopacitama / punaH kiMbhUtam / saha sahadevairauSadhivizeSaistathA bhImairAmlaghetasaH tathA arjunairarjunanAmavRkSavizeSairvartate yattat / kiM ca kuruniketavat yathA kuruNAM kauravavazIyanRpANAM pANDunAM rAjJAm / mahattvAdbahuvacanam / kuroH pANDonU pasya vA gRhaM saha sahadevo mAdrInandanaH bhImArjunau kuntIsutau vRkodarakirITinau tairyuktam / 'sahadevenaikena sparghamAnA anekaiH sahadevaiH saMgatAH' iti campRkathAyAm / punaH bhitam / kvacitkacisthAne kIcakaiH sacchidravaMzaiH veNubhiH aJcita kalitam / kiMvat / virATanRpagehavat / yathA virATarAjasya gehaM kIcakaivirATanRpapatnyAH sudeSNAyA zatasahodaraiH kalitaM sahitam / punaH kiMmatam / kvacitpradeze vividhA laghuvRddhAdayo vAhinyA nadyastAbhirmaNDitam / kiMvat / nRpasamIpavat / yathA rAjJaH pArzva vividhAbhirgajahayarathapadAtipramukhAbhiH senAbhibhUSitaM bhavati / 'vAhinI sindhusainyayoH' ityanekArthaH / punaH kibhUtam / zikhinAM mayUrANAM vividhaiH sphUrjitaiH kekAravatANDavakrIDAdivilAsaiH kalitam / kiMvat / agnividbhavanavat yathA agnIhotrIyANAM gRhaM zikhinAM dakSiNAgnihavanIyagArhapatyAbhidhAnAM prayANAM hutAzanAnAM visphUrjitaiH sphUrtibhiH kalitaM bhavet / punaH kiMbhUtam / karIndrANAM yuthanAthAnAM kulairvazaiH saMkulaM vyAptam / kiMvat / vindhyabhUmIdhravat / yathA vindhyAcalo gajendrakulaiH saMkulo bhavati // iti gandhArAkamipuramadhyamArgavarNanam // lokAtha te munirAja AcAryadeve vihAranA krame mArganuM ullaMghana karyuM, te mArga ke hate ? jema AkAzamArga mRgazIrSa, sUrya ane citrA nakSatravaDe ta hoya che tema e mArga haraNa cittA Adi vanya pazuo vaDe yukta hatuM, jema mRganayanA strIonuM kula kaMdarpathI puSTa hoya tema e mArga madana nAmanA vRkSethI bharapura hatuM, jema pAMDurAjAnuM ghara sahadeva, bhIma ane ajunathI yukta hatuM tema kaI pradeza sahadeva nAmanI viziSTa auSadhithI. bhIma-Asla ane vetasa jAtinA vRkSethI temaja arjuna nAmanA vRkSavaDe sahita hatuM, jemAM virATa rAjAnuM ghara virATa rAjAnI rANI sudeNAnA se bhAIo kicakethI yukta hatuM tema kaI pradeza sachidra vAMsothI yukta hate. jema Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 191 zlo0 113-114] bha 221 rAjA vividha prakAranI senAthI zeAbhAyamAna hoya tema e mAga nAnI moTI nadIethI zeAbhita hatA. jema agnihotrIe ghara dakSiNAgni, havanIya, ane gRhapati' ema traNa prakAranI sphuTithI yukata hAya, tema e mA mayUrAnA vividha prakAranA kekArava- tAMThavakrIDAdi vilAsAthI yukata hatA. jema vindhyAcalanI bhUmi gajendronA leAthI vyApta hAya tema A mAge kAi pradeza gajendronA samUhathI yukta hatA. AvA prakArane mAga . AcAya dhruve ALagyA. ( gandhArathI amadAvAda vaccenA mArga nuM A varNana che. / 112 // 113 // vibudhapatipuraM ghIbandhurArabdhalIla jinapadakRtazobhaM saMcaracchvetadanti / miva vAyA vallabhaH svarvahAyA rafmapurasamIpaM bhrUSayAmAsa sUriH / / 114 // arirakamipurasamIpamahammadAbAda nagarapArzva bhUSayAmAsAlaMkaroti sma / kiMbhUtaH / vibudhapatInAM kovidapuraMdarANAM puraMdhrIbhiH zukakAminIbhiH vandhurAH taruNakAmijanamanoharAH ArabdhAH prakrAntA lIlA vanavasantatarukusumAva caya hallI sakagAnanRtyAndolanAdivilAsA yatra / punaH kiMbhUtam / jinAnAM tIrthakRtAM padaiH sthAnaiH / prAsAdairityarthaH / kRtA vihitA zobhA yatra / punaH kiMbhUtam / saMcarantaH samyak samIcInaM svarocamAnasallakIpramukha caranto bhakSayantaH / atha vA samyaka svahastinIbhizcarama svarNapaTTabangha paJcazabdavAditravividhabirudAvalI prakaTanapUrvakaM pracalantaH zvetA bhadrajAtijAtatvenojjvalA dantineo gajendrA yatra / ka iva / yathA varaTAyA rAjahaMsyAH / ' vAralA varalA haMsI vAraTA varaTA ca sA' iti haimyAm / tathA 'navaprasUtirvaraTA tapasvinI' iti naiSadhe / vallabho bhartA rAjahaMsaH / svahAyA gagananimnagAyA gaGgAyAstaTaM tIraM bhUSayati / kiMlakSaNaM taTam / vibudhapatiH surendrastasya puraMdhrIbhiH patnIbhiH kamanIyaprakrAnta jalajanmopacayamajjanAnmajjanAdijalavilA yatra / puraMdhrIzabdo dIrghau'pyasti / yathA 'akhilApuraMdhrInetranI-' iti naiSadhe / tathA jinasya viSNokhibhistArArUpaiH padaiH kRtA nirmitA zobhA yatra / atha vA jinapade AkAze viracitA zrana | paMtAvatA gaganagaGgetyupapannam / tatraiva ca zakrakAntAnAmupalakSaNAtsurAGganAnAM ca jalakkoDAyA aucitI / tathA saMcaran jalapAnAdyarthamAgacchannairAvaNo yatra // zleAkA devAMganAothI maneAhara, jalakrIDA Adi vividha prakAranI krIDAe sahita ane jemAM arAvaNu hAthI saMcare che tevI AkAzamAM rahelI devagagAnA tIrane jema rAjahaMsa Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam [ sarga 11 zlo0 114-116 zAbhAve tema, AcAya deve paDitAnI strIethI maneAhara, vividha prakAranI krIDAethI yukta jinamaMdireAvarDa suthAmita temaja zvetahastionA saMcArayI yukta amipura samIpanI bhUmine zeAbhAvI. / / 114 / / 222 prabhorAgamanodantaH prasasAra purAntare / cAndanIya ivAmoda : kSitau malayabhUbhRtaH // 115 // prabhorhIrassrarerAgamanasyApAdAvadhAraNasyAdantaH pravRttiH samAcAraH purAntare akamipuramadhye prasasAra vistarati sma / ka iva / Amoda iva / yathA cAndanIyaH zrIkhaNDadrumasaMbandhI parimalaH malayAcalasya ASADhabhUdharasya kSitau bhUmau prasarati // zleAkAtha jema caMdananI suvAsa malayAcalanI bhUmimAM prasarI jAya tema hIravijayasUrinA AgamananA samAcAra amipuranagaramAM ( amadAvAdamAM ) sarvAMtra prasarI gayA. 5 115 DA vijJAyAgamanaM yatikSitipaterAmoda medasvitAM prAptAH pauraparamparA madhuRtoyU hA ivorvIruhAm / gantuM saMmukhamasya nazyadatanoH sajjIbabhUvustataH zrAdvA rAjagRhodbhavA iva mRgArAtidhvajasyArhataH // 116 // tatastadAgamanazravaNa (nantaraM pauraparamparA nAgarikapatayaH akamipurazrAvakaprakarAH nazyan dveSitayA hantuM pratizrutatvenaH mRtibhIteH palAyamAnaH atanuranaGgo yasmAt || 'atanunA navamambudamAmbudam iti naiSadhe / tasyAsya surerabhimukhaM gantu sajjIbabhUvuH / ke iva / zrAddhA iva / yathA rAjagRhe nagare utpattiryeSAM tAdRzAH zrAddhAH mRgArAtiH siMho dhvajazcihna yasya tasyArhatastIrthakarasya / mahAvIradevasyetyarthaH / saMmukhaM prayAtu sajjA bhavanti sma / kiMbhUtAH Amodena harSeNa medasvitAM puSTatAmAhAdollasita romAJcakaJcukopacitakAyatva prAptA ityarthaH / kiM kRtvA / yatikSitipatermunirAjasya AgamanamakamipurasamIpe samavasaraNaM vijJAyAvagatya / ka iva / vyUhA iva / yathA madhuRtorvasantasamagrasyAgamana' prAdurbhAva jJAtvA urvIruhAM vRkSANAM samUhA AmodamedasvitAM parimalopacitatAM prApnuvanti / / Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 11 zlo 0 116-117 ] hIrasaubhAgyam 223 zlokAtha jema vasantatratunuM Agamana jANIne vRkSasamUha parImalathI puSTa bane tema jemAMthI kAmadeva cAlyA gayA che tevA muni patinA AgamananAM samAcAra jANIne haSTapuSTa banelA akamipuranA zrAvaka, jema rAjagRhI nagarInAM zrAvake bhagavAna mahAvIranI sanmukha gayA hatA tema AcAryadevanI sanmukha javA mATe sajaja thayA. 116 paryANyante sma vAhA hariharaya ivottIrNavantaH kSamAyAM kvApyaprAptAvalambAmbaracaraNabhavadbhUmanirvedabhAjaH / zaGgAryante gajendrA giriguruvapuSaH kluptasindUrapUrA vidmaH prAtastyasaMdhyAH kunayasamudavajjyotirastaM nayantyaH // 117 // vAhAsturagAH paryANyante sma palyayanakalitAH kriyante sma / utprekSyate-kvApi kasminnapi pradeze aprAptamanAsAditamAlambanamU/bhavanopavezanAdisthityAdhArasthAnaM yatra tAdRze'mbare gaganAGgaNe caraNaM paribhramaNaM tasmAdbhavannutpadyamAno yo bhRmnA bAhalyena nivedaH khedaH ta bhajantIti tAdRzAH santaH kSamAyAM pRthivyAmavatIrNavanta AgatA indrAzvA iva / 'zataistamakSaNAmanimeSavRttibhihariM viditvA haribhizca vAjibhiH' iti raghuvaMze zakrasyAzvAnAM bAhukhaM na tveka evoccaiHzravAH / atha vA sUryAzvA iva / punargajendrAH zRGgAryante smaM raktapItAmvaracaramarakiMkiNIghaNTAdyanekazRGgArayuktAH nimIMyante sma / kiMbhUtAH / giriH parvatastadguru mahavapuH zarIraM yeSAm / parvataprAyA inyarthaH / punaH kiMbhUtAH klupto racita: sindUrANAM zaGgArabhUSaNAnAM pUraH samUho yessu| utprekSyate-prAtastyAH prAtaHkAlInAH saMdhyA iva / kiM kurvantya; / kunayAnAM zAkyAdInAM kumatAnAM vA samudAyo gaNaH sa eva jyotigrahanakSatratArakAdistadasta nAzaM nayantyaH prApayantyaH // zlokAtha (AcAryadevanA svAgatArthe) azvo palANavAmAM AvyA. nirAlaMbana AkAzamAM cirakAla bramaNa karavAthI khUba kheda pAmelA che arthAt kaMTALIne gayelA IndranA aka jANe pRthvI para utarI AvyA na hoya tevA alpo palANa yukata karavAmAM AvyA. vaLI Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 hIrasaubhAgyam sarga 11 zlo0 117-118 - siMdura Adi zaMgAra AbhUSaNenA samUhanI racanAvALA ane parvata jevA moTA zarIravALA gajendro zaNagAravAmAM AvyA. te jANe zAkya Adi kumatanA samudAyarUpa graha, nakSatra ane tArA A dine nAza karatI prAtakAlIna saMdhyA na hoya ? 117 | bhUmyA vyomaya'yebAdhRSata ravirathAH SadmahastaiH zritAGkAH kaizcitsajjIkriyante kanakamaNimayAH sattaraGgAH zatAGgAH / paktiH pAdAtikAnAM vividhamaNigaNAlaMkRtIrudvahantI rAbhasyAdaspRzantI bhuvamapi sumana zreNivatsajjati sma // 118 // kaizcitpuruSaiH santaH zobhanAsturakara azvA yeSu tAdRzAH zatAGgAH syandanA rathAH sajjIkriyante / kiMbhUtAH / kanakaM svarNa maNayo ratnAni pracurANi pradhAnAni vA yeSu / punaH kiMbhUtAH / padmahastaiH krIDArtha haste gRhItakamalaiH, athavA bhAgyavattayA padmamAkRtyA haste yeSAM taiH / zritoGkaH sevita utsaGgo yeSAma / utprekSyate-vyomnA nabhasA samamI jyA spardhodbhatAbhyasUyayA bhUmyA pRthivyA ravirathAH sUryasyandanA ivAdhRSata dhriyante sma / te'pi kamalapANibhirbhAskarairadhiSThitamadhyAstathA suvarNamaNimayAH zobhanAzvAzca / sUryANAM bAhulyAdrathAnAmapi bAhulyam / punaH pAdAtikAnAM pattInAM mahebhyAnAM sArdham / sazastrAH pattijanA bhavantyeva / atha vA pAdacAriNImalpadravyatvAdvAhanAbhAvastena caraNacAritA teSAM paktiH paramparA sajjati sma / kiM kurvantI / vividhAnAbhanekaprakArANAM maNigaNA. nAmarthAtsvarNaratnarAjInAmalakRtIbhUSaNAni udvahantI dhArayantI / punaH kiMbhUtA / rAmasyA. sUrivadanautsukyA va kSoNImaNDalamapyasmRzantI na saMghaTTayantI / kiMvat / sumanaHzreNivat / yathA devarAjI bhuvana spRzati / pAdAbhyAmiti zeSaH / ratnAlaMkArakRtIzca dhatte // kalekArtha keI purUSa suMdara azvasahita suvarNamaya ane ratnamaya rathone taiyAra karatA hatA. te jANe AkAza sAthe spardhA karavAthI AkAza pAsethI pRthvIe, jeno madhyabhAga sUryavaDe alaMkRta che tevA sUryanA ratha grahaNa karyA na hoya ? vathI vividha prakAranAM maNi mANekanA alaMkArane dhAraNa karatI pAdacArIonI paMkti, AcAryazrInA mukhakamalane jevAnI utsuktAthI devonI jema pRthvIne paNa sparza karyA vinA (sajaja thaIne) cAlatI hatI ? ! 118 Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 11 zlo0 119-120 ] hIrasaubhAgyam prasAdhikAbhiH paramANumadhyA vibhUSitAGgaya: pupuSurvibhUSAm ninaMsayevopanatA vratIndorbhujaMgalo kAdbhujagendravadhvaH // 119 // 225 prasAdhikAbhirmaNDanakAriNI bhI ramaNIbhiH / ' prasAdhikAlambitamagrapAdamAkSipya kAci dUdravarAgameva' iti raghuvaMze / vibhUSitaM vicitrapattravallI racanAbhiralaMkRtamaGga vapulatA yAsAM tAdRzyaH / paramANumadhyAH kRzodarthaH / 'adhyApamayAmaH paramANumadhyAH' iti naiSadhe / bhUvAM zobhAM pupuSuH cinvanti sma / dadhurityarthaH / utprekSyate - bhujaMgalokAnnAgabhavanAdva tIndoH sUrIndrasya ninaMsayA nantumicchayA upanatA AgatA / 'upanamanti tamIzasamutsukAH praNayato varitu sakalAH zriyaH' iti RSabhavanamrastave / 'upanamantyAgacchanti' ityavacUrNo 'bhujagendravadhva; nAganAyakanAyikA iva // leAkA prasAdhana sAdhanAthI jemaNe zarIra suzeAbhita banAvyuM che tevI strIe (kRzeAdira) zAbhA vadhAratI hatI te jANe tIndu zrIkhAcAya devane namaskAra karavA mATe nAgaleAka. mAMthI AvelI nAgendranAyikAe na hoya ! // 119 5 sudRzAM zirasi vyalIlasatkalazAlI maNihemanimitA / stanabaibhavabhasiteva yadvijigIpuH paramabhyuSeyuSI / / 120 // sudRzAM sakAntakAminInAM zirasi mastake kalazAnAM kumbhAnAM mAlI zreNI vyalIlasat vilasati sma / zuzubhe ityarthaH / utprekSyate - stanAnAmarthAttatkAminIkucaNDa DAnAM 'vaibhavena tuGgatAdizobhayA bhasitA abhibhUtA satI tadvijigISustAna kucAn punarvyAghuTaya vijetumicchurabhyupeyuSI / abhimukhamupetA samIpe samAgatA vA // zlAkA sunayanA saubhAgyava tI strIenAM mastaka upara maNi jaData suvaNunA kaLazeAnI zreNI zAbhatI hatI, te jANe kAminIAnAM unnata staneAnA vaibhavathI parAbhava pAmelI chatI, pharIthI te stanane jItavAnI IcchAvALI kalazenI zreNI sanmukha AvI na hoya ? / / 120 // hi. sau. 29 Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 hIrasaubhAgyam sarga 11 zlo0 121-122 vihAyoGgaNAliGgigehAgrazRGgAnilAlolaketukvaNatkikiNIbhiH / purI prekSya sUri kimAyAntamantarbhavatprItirAtantanItIva gItim // 121 // AyAntaM sghasyAntikaM samAgacchantaM sUriM hIraguru' prekSya vyAlokya antamadhye arthAnnijacitte bhavantyutpadyamAnA prItiH pramodo yasyAstAdRzI purI ahammadAbAdAbhidhAnA nagarI / gIti gAnamAtantanIti atizayena sRjatIva vistArayatIva vA / kAbhiH / vihAyoGgaNaM gaganAjiramAliGgantyAzliSantItyevaMzIlAnAM gehAnAM mahebhyabhavanAnAmagrANi uparitanAni zRGgANi zikharANi teSvanilaH pavanairAlolAzcaJcalA ye ketavo vaijayentyaH patAkAsteSAM kvaNantIbhiH zabdAyamAnAbhiH kiMkiNIbhiH kSudraghaNTikAbhiH ghurghari kAbhiH kRtvA // kalekArtha zrImaMtanA gaganacuMbI mahelanA zikhara upara rahelI pavana prerita caMcala dhvajAonI raNakatI ghugharIo dvArA, pitAnI pAse padhAratA sUrizvarane joI ne hRdayamAM atyaMta AnaMdane dhAraNa karatI amadAvAda nagarI jANe gIta gAtI na hoya ? ! 121 ! tumulaibandivRndAnAM tUrasvarakaramvitaiH / bhUparIrambhakAmbhodani dairiva nirvabhe // 122 // bandivRndAnAM maGgalapAThakaprakarANAM tumulaiH kolAhalaiH bahudAnAdAnamanorathairuparyupari patatA vyAkulazabdainirbabhe tasminnavasare niptarAM zuzubhe / kiMbhUtaiH tumulaiH / turANAmanekajAtIyavAditrANAM svaraiH zabdaiH karambitaiH mizrIkRtaiH / vyAptairityarthaH / 'akSabIjavalayena nibabhe' iti radhau / utprekSyate-bhuvo bhUmIndirAyA bhUmibhAminyAH parIrambhakasya AliGganadAyinaH ambhodasya meghasya nihAdaiH garjAravairiva / kalAkAtha aneka prakAranA vAjinA sUrothI mizra maMgaLapAThakenA kelAhale zobhA prApta karI. te jANe ! bhramirUpa bhAminIne AliMgana ApanArA megha garjArava na hAya 1 // 122 // Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 11 zlo0 123-125] hIrasaubhAgyam 227 ke'pi kutUhalakalitA vanditumitare vilokituM kecit / vikasitasuratarusumamiva madhupAstamupAgamanpaurAH // 123 // ke'pi kecana nAgarikAH kutUhalena kautukena kalitAH sahitA utsukIkRtA vA santaH / punaH itare kecit anye kecana ta guru vanditu namaskartumapare kecana vilokitu tadutsavaM draSTuM paurA nAgarikAsta sUrimupAgamana sarisamIpe samAgacchanti sma / ke iva / madhupA iva / yathA bhramarA vikasita vijRmbhita surasaroH kalpavRkSasya sumapuSpam / jAtiyAcitvAdekavacanam kusumasamUhamupAyAnti / zlekArtha jema bhramare kalpavRkSanA vikasvara puSpasamUha pAse Ave tema keTalAka nAgarike kautukavALA thayelA keTalAka nAgarike vaMdana karavAne te keTalAka nAgarike utsava jovA mATe AcAryadevanI samIpe AvatA hatA. je 123 che prabhoH padAmbhojayugaM purIjanA namaskRtergocaratAM nyntH| pramodaniryanayanAzrubindubhiH zrAntaM pathA saMsnapayanti manye // 124 // purIjanA ahammadAvAdavAsizrAddhasamUhAH prabhoH sUreH padAmbhojayugaM caraNArarindadvandvaM namaskRtenamaskArasya praNAmasya gocaratAM viSayatva nayantaH prApayantaH santaH pramodenAnandena niryatAM nirgacchatAM nayanAzrUNAM locanasalilAnAM bindubhiH kaNaiH kRtvA / utprekSyatepathA mArgeNa / mArgollaGaghanenetyarthaH / zrAnta prAptakkama saMspayanti snAnaM kArayantI va / manye ivArthe // kalekArtha amadAvAdanA nAgarike AnaMdathI harSAzru vahAvatA AcAryadevanA caraNakamalane namaskArane viSaya banAvatA, jANe mArganA u9laMghanathI zramita thayelAne nAna karAvatA nAya ? ma hu~ bhAnu chu.. // 124 // mumukSukSoNIndrakramakamalabhaktipraNamanakriyAzliSyatpAMsuprasaravilasadbhAlaphalakAH / Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 saubhAgyam [ sarga 11 zlo0 125-126 vyarAjanta svaHzreyasavihitaye klRptatilakA vyavasyantaH siddhizriyamiva varItu puranarAH / / 125 / / mumukSUNAM saMsArakArAgArAdAtmAnaM mocayitumicchUnAM munInAM madhye kSoNIndro rAjA etAvatA hIranuristasya kramakamalayoH pAdAravindayoH bhaktyA praNamanaM namaskaraNaM tasya kriyA vyApArakAlastasyAmAzliSyato milato lagata: pAMsorarthAtpadAmbujarajasaH prasaro vistArastena vilasanti zobhamAnAni bhAlaphalakAni lalATapaTTA yeSAM tAdRzAH puranarAH ahammadAbAdazrAddhAH vyarAjanta babhAsire / utprekSyate - siddhizriyaM muktilakSmIM varItuM pariNetu vyavasyantaH pragalbhamAnAH santaH / svaHzreyasavihitaye kalyANakRtaye / rasikAyita. mAnasairiti purAtanakAvye / klRptaM racita tilakaM yaistAdRzya iva / iti surerakamipurasaMmukhIkaraNam || zlAkA mumukSumahArAjA AcArya zrInA caraNakamale namaskAra karavAthI jeonA lalATapaTa upara caraNakamalanI raja lAgelI che tevA nagaravAsIe zeAbhatA hatA. te jANe mutirUpI lakSmIne varavA mATe taiyAra thayelA nAgarikAe potAnA kalyANa mATe tilaka dhAraNa karyAM na hAya ? !! 125 // prANaH zravaNayoH zramaNendorAgamo'kamipuro'dhibhruvo'tha / vahnibIjavilasaddalamAlAzAlivArijavataMsavadAsIt // 126 // atha sUreH zrAddhAnAM saMmukhamahotsavabhavanAnantaraM zramaNendoH yatirajanijAnerAgamaH pAdAvadhAraNamakamipurasyAhammadAbAdasya adhibhUH svAmI / 'adhipastvIzAno netA parivRDho'vibhU:' iti haimyAm / sAhivakhAnastasya zravaNayeAH karNayoH prAghuNo'tithirAsIt bhavati sma / sAhibakhAnena sarisamAgamanamAkarNitamityarthaH / kiMvat / vahnibIjasya kanakasya / 'kaladhauta lohottamavahnibIjAnyapi gAruDaM gairikajAtarUpe' iti haimyAm / vilasatAM vikasvarIbhavatAM dalAnAM pattrANAM mAlayA zreNyA zAlate zobhate ityevaMzIlasya vArijasya padmasya vataMsavat / yathA haimAmbujAvataMsaH zravaNayeAH prAghuNo bhavet // Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 11 zlo 0 126- 128 ] hIrasaubhAgyam leAkAtha tyArabAda, amadAvAdamAM AcArya devanA Agamanane amadAvAdanA adhipati sAhimakhAne kAnanA atithirUpe manAvyuM. ( arthAt sAMbhaLyuM) te Agamana sadeza jANe vikasvara patrAnI zreNIthI zeAbhatA suvaNaeN kamalanuM AbhuSaNu na hoya ? / / 126 // caturaGgacamUcalanaprasRtai rajasAM nivarharitAM dayitAn / samamAhvayatIva purAdhipatiryatinAthaninaMsurasau pracalan // 127 // 229 asau sAhibakhAnanAmA purAdhipati; rAjanagararAjaH rajasAM reNUnAM nivahaiH samUhaiH haritA~ dayitAn dikpAlAn sama samakAlamevAhvayati / atha vA AtmanA sama sArdhamAkArayatIva / arthAtprabhuM nantum / kiMbhUtaiH / catvAri catuHsaMkhyAkAni vAjivAraNarathapadAtilakSaNAnyaGgAni avayavA yasyAM tAdRzyAzcamvAH senAyAzcalanena prasRtaiH pratidizaM vistRtai; / asau kiMbhUtaH / yatinAthaM hIrasUriM ninaMsurnamaskartumicchuH san pracalanpratiSThamAnaH || zleAkA sUrijIne namavA mATe catura MgI senA sahita cAlatA sAhimakhAna, cAtarak rajavaDe jANe munipatine namavA mATe cAra dikRpAlAne melAvatA na haiAya ? / / 12 / prasaratI tatpurAdhipatisAdhudharitrInAthayoH pathi yugaM milati sma / kaumudIdayitanirjararAjAcAryayordvayamivaikakarAzau // 128 // tatpurasyAhammadAvAdanagarasyAdhipatiH sAhibakhAnastathA sAdhUnAmanagarANAM madhye dharitrInAtho mahIpatiH rAjA tayoryugaM yugalaM pathi sUrisamAgamanamArge milati sma ekatra bhavati sma / kimiva / dvayamiva yathA eka eva pakakaH sa cAsau rAzizva meSAdikaH ekarAzistasmin kaumudIdayitazcandraH tathA nirjarANAM surANAM rAjA svAmI puraMdarastasyAcAryoM bRhaspatiH / 'zaizavAvadhi gurugururasya' iti naiSadhe / tayordvandvaM milati // Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 hIrasaubhAgyam [sarga 11 zlo0 128-130 zlekArtha nagarane adhipati sAhibakhAna ane munionA adhipati hIravijayasUrinuM milana mArgamAM ja thayuM ! te jANe caMdra ane bRhaspati, banenuM eka ja rAzimAM milana thayuM na hoya ? 128 5 namati sma munIzvaraM purIpurahUto'mitabhaktinirbharaH / zikharIva garIyasIM zriyaM phalapaGkteH kalayannilAtalam // 129 // na mIyate smetyamitA pramANarahitA tAdRzyA bhaktyA nirbharaH sotsukaH tAdRzaH purIpurahUtaH rAjanagarAkhaNDalaH munIzvaraM namati sma / prabhoH praNAma kRtvaanityrthH| ka iva / zikharIva / yathA phalAnAM sasyAnAM paGkteH dhoraNyA garIyasImatigurvI zriyaM zobhAM kalayanbibhrANo vRkSaH ilAtala bhUmImaNDala namati / / lokAtha jema kulenI atibhAre zobhAne dhAraNa karatuM vRkSa bhUmaMDalane name tema atyaMta bhakitathI utsukatAvALA nagarapartie munIzvarane namana karyuM. je 1ra9 prekSapraskhalitAkhilAmbaracaravAte praNIte kSaNe paurANAM prakaraiH pravezitamatiprItyA purasyAntare / AgRhyAnayati sma tatpurapatiH sUrIzvaraM svAngRhAnneta saMpratikAzyapIpatiriva zrImatsuhastiprabhum // 130 // yasminpure poraiH prabhoH pravezaH kAritaH tatpurasyAhammadAbAdanAno nagarasya patiH svAmI khAnaH eta sUrizvaramAgRhmAtyAgnahaM vijJaptiM vidhAya svAn gRhAnnijAna bhavanAn Anayati smAnItavAn / ka iva / saMpratikAzyapIpatiriva / yathA saMprati nAmA kAzyapIpatiH pRthvInAthaH zrImanta suhastinAmAnaM prabhuM sUriM svAnsaudhAnpratyAninAya / dvAvapi vizinaSTi-eta kiMbhUtam / atiprItyAdhikapramodena paurANAM nAgarANAM prakarairvRndaiH purasyAhammadAbAdasya pATalIputrasya nagarasya ca antare madhye pravezita pravezaM kAritamA Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 11 zlo0 130-131] saubhAgyam nItam / kasminsati / prekSayA vilokanena, atha vA prekSArthaM darzanArtha praskhalitAH kautu kAtirekAtsthirIbhRtAH akhilAH samastA ambaracarAH siddhagandharva vidyAdhara devatAdikA nabhazcAriNo nirantaragamanagAmineA yatra tAdRze kSaNe mahotsave praNIte arthAtpaura kRte sati // zlAkA je mahAtsavane jovA mATe atyaMta kautukathI AkAzamAM samasta gaganavihArI deva dAnava. gAMdha` ane vidyAdharA vagere sthira thaI gayA hatA teo, nAgarikavRndAdvArA amadAvAdamAM pravezamaheAtsava karAye chate, jema saMpratirAjA "suhasti" nAmanA AcAya devane vijJapti karIne peAtAnA bhavanamAM laI gayA hatA tema sAhimakhAna zrIhIravijayasUrine Agraha pU vijJapti karIne peAtAnA bhavaneAmAM laI gayeo. // 130 // gairambaracumbibhirvidadhataM vighna vivasvadgateH prAsAdaM tridazArcayeva paramaM prApayya bhUSAbharam / 231 bhUbhava hiraNmayaM pradalitapronmAdibhAbadviSA ramyorNAyumayaM vineyanihitaM tenAsanaM zizriye // 131 // tena sUriNA ramyaM prazasyamRrNAyumayaM kambalikArUpamAsana viSTaraH zizriye bheje / kiMbhUtamAsanam / vineyena ziSyeNa nihitaM sthApitam / AstIrNamityarthaH / keneva / bhUbhatraiva / yathA bhUpatinA viziSTa vastu nIyate arthAt svasvAmine nIyate prApyate iti / vineyAH susevakAstairnihitaM hiraNmayaM sauvarNamAsanaM zrIyate / kiMbhUtena sUriNA rAjJA ca / pradalitA hatA pronmAdino durdharA bhAvA antaraGgAH, tathA pronmAdI prakarSeNa unmatto bhAva AzayaH svabhAvo vA yeSAM tAdRzo dviSo vairiNo yena zritam / kiM kRtvA / tridazasya devasya arcayA pratimayeva / prAsAdaM devagRhaM bhUpatiniketana ca / 'prAsAdo devabhUpAnAm' iti haimyAm / paramamatizAyina bhUSAbharaM zobhAsamudayaM prApayyArthAdAtmanaiva lambhayitvA / prApayyeti kriyAratnasamuccaye / prAsAdaM kiM kurvantam / amvaramAkAzaM cumbatyAliGgati svAgraiH saMghaTTayatItyevaMzIlaiH zRGgaigatmIyazikharaiH kRtvA vivasvataH sUryagamanasya vighnamantarAyaM dadhataM kurvANam // iti varerbhUpagRhAgamaneopavezane // Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 hIrasaubhAgyam [sarga 11 zlo0 131-133 zlekArtha devaprAsAdanI jema gaganacuMbI zikharo vaDe sUryanI gatine alita karatA evA rAjAnA suzobhita mahelane, devapratimAnI jema prApta karIne, jema rAjA suvarNamaya Asana upara birAje tema atyaMta unnata aMtaraMga zatruone jemaNe nAza karyo che. evA AcAryadeva suvinIta ziSyavaDe pAtharavAmAM AvelA suMdara unanA Asana upara birAjamAna thayA. me 131 . upAyanIkRtya maNIhiraNyadukUladAmAbharaNAdi bhUmAn / kRtAJjaliH saMmadamedurAGgaH sa bhRtyavatkRtya vidityuvAca // 132 // sa bhUmAn rAjA sAhibakhAnaH ityamunA prakAreNa uvAca guroH puro babhASe / kiMbhUtaH / kRtyamucitAnucitakArya vetti jAnAtIti / avasarocitavettetyarthaH / punaH kiMbhRtaH / saMmadena harSeNa kRtvA meduramupacIyamAnamaGga vapuryasya saH / punaH kiMbhUtaH / kRtAJjaliH vihitahastadvitayayojanaH / kiMvat / bhUtyavat / yathA bhaktaH sevakaH kRtAJjalipuTaH svasvAmipuro vakti / kiM kRtvA / maNyA ratnAni, hiraNyAni suvarNAni, dukUlAni bhomANi upalakSaNAdaparANyapyaMzakaratnakambalAdIni, dAmAni muktAhArAdIni, AbharaNAni rajatakanakaghaTitavividhabhUSaNAni, tAnyAdau prathama yatra tAdRk vastujAtam / padArthasArthamityarthaH / upAyanIkRtya DhaukayitvA / kAtha suvarNa, ratna, vastra ane mukatAhAra Adi AbhUSaNenuM AcAryadevanI AgaLa bheTANuM dharIne harSavaDe romAMcita aMgavALA avasaranA jANakAra rAjA sAhibakhAna sevakanI jema aMjali karIne A pramANe belyA. 132 che kimuvAca tadevAha sAhizrImadakabbarAvanibhujetyAdiSTamAste mama dhamnasyandanavAjivAraNamukhaM saMpUrya tatkAmitam / zrImarIzvarahIrahIravijayaM saMprApayestvaM mamA-- bhyAsaM svIyamivAdriyasva tadidaM vizrANyamAnaM mayA // 133 // Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 11 zlo0 133-134] hIrasaubhAgyam 233 he prabho, tatkAraNAt mayA vizrANyamAnaM tubhyaM gurave dIyamAnamidaM pratyakSa zrImatpuro DhaukitaM sarva vastujAtamAdriyasva svIkurutha / kimiva / svIyamiva / yathA janaiH AtmIyamazeSavastujAtamaGgokriyate / yattadornityAbhisaMbandhAt yatkAraNAt / sAhinA pAtisAhinA zrImatA svabhujopArjitadaza dikcakralakSmIvatA akabbaranAmnA avanibhujA bhUmIbhAminIbhokUtrA / pRthvIpAlenetyarthaH / ityamunA prakAreNa AdiSTaM lekhadvArA prasAditamAste / sphuranmAne lipIkAritamastItyarthaH / iti kim / zriyA saMyamalakSmyA kIrtIndi. rayA ca yuktA ye sUrINAmAcAryANAmIzvarA aNimAdisiddhivividhalabdhibhAjo mahattamA. steSu sarvotkRSTatvAt hIro'mUlyavajramaNiH / mukhya ityarthaH / tAdRzaM hIravijaya sUriM mamAbhyAsa pArzva prApayeH samyak samAnAdiprakAreNa preSayeH / kiM kRtvA / ghumnAni suvarNarajatamANakAdIni dravyANi, syandanA rathAH, vAjinasturagAH, vAraNA hastinaH, tanmukhe vadane vA Adau yasya tAdRzaM tatkAmitaM sarisamIhitaM saMpUrya saMpUrNIkRtya / variryanmArgayati tattadarpayitvA phatepure matsamIpe zIghra saMpreSaNIya ityarthaH // rotha "he prabhe, mArAvaDe ApavA lAyaka A je kaMI paNa vastu che te AtmIya jananI jema mArA pratye anugraha karIne Apa grahaNa kare; kAraNa ke akabara bAdazAhe mane Adeza karyo che" ke "dravya, suvarNa, ratha, azva ke hAthI Adi je kAMI Apane abhiSTa hoya te pUrNa karIne AcAryomAM kohinUra samAna zrIhIravijyasUrine mArI pAse 25 mo.' // 133 // svAminme gandhavAhA iva ghRtatanavaH svAntavegAsturaGgAH sodaryAH kajjalAneriva madamuditabhrAntabhRGgAH karIndrAH / nvaSTreva svena sRSTA yadupataya ivodyadrathAGgAH zatAGgAH pattivAtAzca mUrti dadhata iva rasA vIranAmAna ete // 134 // he svAmina guro, mama madIyA ete zrImatpratyakSalakSyAsturaGgAH azvAH santi / kiMbhUtAH / svAntavanbhana iva tvarito vego yeSAm / utprekSyate-dhRtatanavaH aGgIkRtAGgAH gandhavAhAH pavanA iva / ca punarete dRggocarA garjanjaladhArAnuvAdinaH karIndrAH kuJjararAjA hi, sau. 30 Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 hIrasaubhAgyam sarga 11 zlo0 134-135 vartante / kiMbhUtAH / madena karikapolasthalanirgaladahaladAnajalapAnena muditA hRSTAH ata eva bhrAntAH parito bhramaNIkAriNo bhRGgA bhramarA yeSu te / utprekSyate-kajalAneraJjanagireH sodaryAH sahodarA iva / zyAmatayA tuGgatayA vA bhAtara iva / punarete zrIpuraskRtAzcAmaradhvajanandighoSAdhalaMkRtAH zatAGgAH rathA vidyante / kiMbhUtAH / utprAbalyena vAyuvegena caladrathAGga rathapAdo yatra / 'iNa gatau' ityasya dhAtoH zatRpratyaye yat iti niSpadyate / 'yaddAruNadAraNaM prakurvANam' iti vyAsapaSTike kAvye / prayogastu kriyAratnasamuccaye / ke iva / yadupataya iva / yathA vAsudevazAH udyaddIpyamAna rathAGga pratibhajapratihata cakna nAmAyudhavizeSo yeSAM tAdRzAH syuH / utprekSyante-zatAGgAH tvaSTA vizvakarmaNA devavArdhakinA svenAtmanA sRSTA nirmitA iva / punarete zrImatpurastAdUrdhvadamAH pattivrajAH padAtiprakarA jAprati santi / 'sattAyAmastyAste jAgarti ca vidyate ca dhriyate'tha' iti kriyAkalApe / utprekSyate-mUrti tanu dadhato bibhrANAH vIra iti nAma yeSAM tAdRzAH pazcamA rasA iva / asminkAvye saMbodhanapadAdo me ityAdezo'sti / sa tu yadyapi sArasvatavyAkaraNe 'saMbodhanapadAdagre na bhavanti vasAdayaH' ityuktatvAttadanusAreNa saMbodha napadAdagre ete vasAdaya AdezA na bhavantyeva, tathASyanyatra kvApyAdezA dRzyante / yathA vAkyaprakAze-'mitra te me modate manaH' ityukteH / tathA vaitAlikakRtau vikramAdityastutAvapi-svacche'ntarmAnase'sminkathamavanipate te'mbupAnAbhilASa.' ityuktatvAcca / atrApi svAminniti saMbodhanAdagre me' ityAdezapadaM prayuktaM na doSAyeti / / zlekArtha he svAmina, mArI pAse mane vegI azvo che, te jANe sAkSAta dehadhArI pavana na heya ? vaLI, madajalanA pAnamAM harSita banelA bhramare jenA para paribhramaNa karI rahyAM che, tevA gajendro che, te jANe sAkSAt aMjanagirinA soMdare na hoya ane vAsudevanA sudarzana cakra jevA jenAM cako che tevA ratha mArI pAse che, te jANe denA vArSaki (suthAra) vaDe banAvelA na hoya ? tema ja he svAmina, mArI pAse pAyadala (sainika)ne samUha che te jANe sAkSAta mUrtimaMta vIrarasa na hoya ? 134 svarNa tadetadbhavadaGgacaGgimazrIspardhizikSAvititIrSavo ruSA / nikSipya vahnau ca ghanainihatya cchindanti Takairiva yatkalAdAH // 135 // he guro; idaM zcImatpuro DhaukitaM svarNa kAJcanaM tatprasiddhakhanIdhavamAste / atha vA tadyatsaMbandhaniSTham / tatkibhUtam / yatsuvarNa bhavatAM zrImatAmaGgasya vapuSazcaGgimA cArutA Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 11 zlo0 135-136] hIrasaubhAgyam 235 tasya zriyA lakSmyA rAjate / ,jinavacanapaddhatirukticaGgimamAlinI' iti padmasundarakRtamAlavarAgajinadhruvapade / spardhate ityevaMzIlamata eva kAraNAt zikSAM tADanAdidaNDa vititIrSavo dAtumicchava; kalAdAH svarNakArAH ruSA anaucityakaraNodbhUtabhUmakopeneva vahnau vaizvAnare nikSipya kSepayitvA / ca punrghnailohmykuttttnopkrnnainihty kudRyitvA TakairAyasatIkSNamukhaTaGkanakaizca chindanti zakalIkurvantIva / lokArtha vaLI he svAmina Apane bheTarUpe karAyeluM suvarNa, te jANe ApanA kaMcana varSIya zarIranI suMdaratA sAthe spardhA kare che te mATe suvarNakAroe (nIoe) tene zikSA ApavA mATe roSathI agnimAM-nAkhI ghaNavaDe kuTayuM na hoya ane TAMkaNA vaDe tenuM chedana karyuM na hoya ? me 135 sphUrjajjyotirjaladapathabadvandametanmaNInAM muktApaGktistatiriva satAM zuddhimattAM vahantI / yAnavAtA natipa zibikAdyA vimAnA ivAmI vAsAMsyetAnyapi sumanasAmaMzukAnIva santi // 136 // he vratipa vratinaH saMyaminaH pAti rakSayati pAlayatIti vratipastasya saMbodhanam / etatpratyakSa jJagajjJagiti kAntitatinirdalitAndhakAraM maNInAM nAnAratnAnAM vRndaM vartate kiMbhUtam / sphUrjaddIpyamAnaM jyotirdIptiryasya / kiMvat / jaladapathavat / yathA jaladAnAM panthA mAgauM gaganam / sphUrjanti jhagajjhagiti kAntimanti jyotIMSi grahanakSatratAra yatra tat / punareSAM zrImallocanagocarasaMcariSNurmauktikamAlA vidyate / kiM kurvantI / zuddhimattAmatizayena nirmalatvaM vahantI dhArayantI / keva / satAM tatiriva / uttamapaGaktinimalAzayatAM vahate / niSkalaGkitAM vA dhatte / ca punarime bahujanavAhyAH zibikA yApyayAnamAdya prathamaM yeSu loke pAlakhI' iti prasiddhA / tattadyAnavrAtAH sukhAsanacakaDolAbhidhAnopavezanocitAsanasaMghAtA vartante / utprekSyate-vimAnA iva / vimAnazabdaH paMkIbaliDe / yathA dhanavidhanavimAnAH' iti liGgAnuzAsane / punaretAni zrImatparidhAnArthamAnItAni vAsAMsi vastrANi santi / utprekSyate-sumanasAM devAnAmaMzukAni devadUSyAnIva / / Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2.36 hIrasaubhAgyam [ sarga 11 zlo0 136 -138 lAkA vratanuM pAlana karanArA he svAmina, jema jgyAtizrvaka AkAzane prakAzita kare che tema A vividha prakAranA ratnAnI kAMtinA samUha a MdhakArane dUra karanAra che ane mAtIonI zreNI uttama purUSAnA zuddha AzayanI jema niLatAne dhAraNa kare che, vaLI, vimAna jevA zikhikA Adi vAhananA samUha che tema ja ApazrIne bheTANArUpe karelA A rezamI vastro jANe devadRSya na hoya ! tevA prakAranAM che. 5 136 // anugRhANa gRhANa puraskRtaM tvamidamanyadapIhitamAtmanA / viphalayanti yataH sujanAH surAvaniruhA iva na kvacidarthanAm // 137 // svasya he prabho, tvaM mAmanugRhANa mamopari prasAdaM kuru / mayyanugrahaM kRtvA idaM tvatpratyakSa puraskRtaM tvadagre mayA DhaukitaM vastujAtaM gRhANa / api punaranyatparamapi AtmanaH samIhitaM kAmitaM ca mArgayitvA yAcitvA ca svIkuru / yataH kAraNAt sujanAH santaH kvacitkutrApi sthAne arthanAM yAcanA na viphalayanti na moghIkurvanti / ka iva / surAvaniruhA iva / ghathA kalpavRkSAH kvacanApi prArthanAM na niSphalIkurvate || lAkAtha he prabhu! ! te ApanI sAme bheMTaNArUpe karAyelI A samasta vastue mArAM pratye anugraha karIne Apa svIkAra karo. tema ja bIju paNa kaI AApane abhiSTa hoya te maherabAnI karIne mane pharamAvA. kAraNa ke jema kalpavRkSo athI`janAnI prAthanAnA bhaMga karatA nathI tema satpurUSo prAthanAbhaMga karatA nathI, arthAt mArI prArthInA saja re // 137 // alikacumbikarAmbujayAmalaH prakaTayanvinayaM sa vineyavat / idamudI vovyavahArato nivavRte zramaNAdhipateH puraH // 138 // sa sAhibakhAnaH zramaNAdhipateH srareH puro'gre idaM pUrvoktamudIrya kathayitvA vacovyavahArato vAgvyApArAnnivRte nivRttaH / kiMbhUtaH / alikaM bhAle cumbatyAzliSatItyevaMzIla karAvevAmbuje padme tayoryAmale dvandvaM yasya bhAlasthale sthAyi karakamalayugalaH / kRtAJja - lirityarthaH / punaH kiM kurvan / vineyavat suziSya iva vinayaM bhaktinamnatAM prakaTayana prakAzayan // iti sAhibakhAnasya sUripuro vastugrahaNaviSadyA vijJaptiH // Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 11 zlo. 138-140 ] hIrasaubhAgyam 237 kArtha karakamalanuM beDaluM lalATe lagADIne arthAta aMjali karIne ziSyanI jema vinaya bhAvane pragaTa karate sAhibakhAna, sUrijInI AgaLa pUrvokta prakAre besIne nivRtta thye|. // 138 // gRhato giramudItvaradantavAtadIdhitirabhAsata sUreH / nirgatA bahiriva praNidhAnakSIranIradhilasallaharIva // 139 // giraM pratyuttaravANIM gRhnata AdadAnasya bhASamANasya sUrahIragurorudItvarA udgacchantI prakaTIbhavantI dantAnAM dazanAnAM vAtasya vrajasya dIdhitiH kAntiH abhAsata zobhate sma / utprekSyate-bahirha dayAdvAhyapradeze nirgatA niHsRtA praNidhAnaM tadeva kSIranidhiH dugdhodadhiH tasya lasantI sphUrjantI laharI vIcIva // kalekArtha pratyuttara vANIne grahaNa karatA AcAryadevanI pragaTa thatI dAMtonI kAMti zobhatI hatI. te jANe hRdayapradezamAMthI bahAra nIkaLatI praNidhAnarUpa kSIrasamudranA skurAyamAna taraMganI laharIo na hoya ! ! 139 kalikSitIndrAniva durbalazrutI cakrIkRtAsyAndhRtacApalAnpunaH / dhamAM sakopAniva ninatastyajedaraM turaGgAnspRhayazivazriyam // 140 // . he khAna, zivasya kalyANasiddhezca zriyaM lakSmI spRhayan kAmayamAnaH sAdhuruttamo munizca kalikSitIndrAnkalikAlotpannabhUpAlAniva turaGgAnvAjinaH dUraM viprakRSTa tyajet muJcet / kiMbhUtAna turaGgAn kalinRpAMzca / durbalazrutIn laghukarNAn / parApavAdaprakaTanapaTupizunavacanAkarNanaparAn / punaH kiMbhUtAn / cakra jAtisvabhAbAtkuTila' kRtamAsyaM vadanaM yaiH| tathA paropakArAdikaraNe vaimukhyabhAjaH / punaH kiMbhRtAn / dhRtamaGgIkRtaM cApalaM vakragamanolanaphAlAdi yaistathA / paradAragamanAdimakalitasvabhAvAn / punaH kiM kurvataH / sakopAniva krodhoddhatAniva / kSamAM kSoNI nighnataH padaprahArAdinA praharataH sakopAH kSAntimupazamaM ghAtayanti / nRpAstu nadhInakarakaraNajananigrahadaNDAdinA pRthvI pIDayanti / / he rAjana, mokSalakSmInI pRhA karanArA uttamamuni kalikAlanAM rAjAonI jema azvone dUrathI ja tyajI de. jema rAjAjanenAM vacana sAMbhaLavAmAM tatpara hoya che tema Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 hIrasaubhAgyam [sarga 11 zlo0 140-142 azvo durbaLa kAnavALA hoya che. jema rAjA popakArAdi dharmakRtyathI parA mukha hoya che tema azvo jAti svabhAvathI mukhane viSe kuTilatAne dhAraNa karanArA hoya che. jema rAjA paradAra gamana AdimAM capalatA dhAraNa karanArA hoya che tema azvo uchaLavuMchalAMga mAravI Adi gatimAM capaLatA dhAraNa karanArA hoya che. jema rAjA navA-navA kara Adi nAkhIne prajAne pIDA karanArA hoya che tema ane kepa sahita pRthvIne khurIvaDe prahAra karanArA hoya che. A rIte rAjAnI jema azvo paNa tyAjya che 140 che madoddhatatvaM madhupAnuSaGgitAM mAtaGgatAmAzrayazAkhighAtitAm / yasmAdvahante nRpate mataGgajAH satAM tadeSAM na zivAya saMgamaH // 141 // he nRpate rAjan, yasmAtkAraNAt ete tvayA madarthamAnAyitA amI mataGgajA hastinaH madaiH kSIbatAbhiH dAnapravAhaizca uddhatatvamunmattatAm, tathA madhupairmadyapAnabidhAyibhijramaraizcAnuSaGgaH saGgo'styeSAmiti madhupAnuSaGginaH tattAm; tathA mAtaGgatAM caNDAlatAmaspRzyabhAvaM gajatAm tathA AzrayANAM sthAnadAyinAM chAyAzanAdipradAnaH sukhakAriNAM vA zAkhinAM zAkhAH putrapautraprapautrAdInAM vistArA vidyante yeSAM te zAkhinasteSAmAzrayabhUtAnAM kaTambabhAjAM kadambavaddhAnAM poSakANAM vA / zAkhA dramAMze vedAMze bhaje pakSAntare'ntike' ityanekArthaH / pakSAntare saMtativizeSe' ityavacUrNiH / drumANAM ca ghAtitAM hananazIlatAM vahante bibhrate / tatkAraNAdeSAM gajAnAM saMgamaH satAM sAdhUnAM na zivAya na zubhAya mokSAya ca // lekAtha he rAjana, tame je mArA mATe hAthI batAve che te paNa madenmatta hevAthI ane bhramarane saMga karanArA (madhupa-madyapAna karanArAone saMga karanAra) hovAthI ane mAtaMga-caMDAla hovAthI aspRzya che, tema ja Azraya sthAnarUpa vRkSeno nAza karanArA eTaleke ghAtakI hovAthI saMtapurUSane tene saMga kare te paNa kalyANa (mekSa) mATe nathI. A 141 dyUtakRdivAkSavilasannariyuktaH pizunavatpurAdhIza / nivRNvadbhiH sadbhiH zatAGgarAzirna kAmyeta // 142 // Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 11 zlo 0 142-143] hIrasaubhAgyam 239 he purAdhIza rAjanagaranAyaka, nivRNvadbhiH nivRtiM sukhaM mokSaM ca kAGkSadbhiH sAdhubhiH / 'nirvaNomi nagato vasumatyAM svArasAtalabhavAhavazaGkI' iti naiSadhe / 'nirvRtiM na prApnomi' iti tadavRttiH / zatAGgarAziH syandananivahaH / zatAni zatazaH aGgAni upasarjanabhUtAH prakArAH klezAdayo yeSu te bhavA janmAni teSAM gaNaH bhadhaparamparA na kAmyeta NAbhilaSyeta / 'aGgamantikagArayoH / upasarjanabhRte syAdabhyupAyapratIkayoH // ' ityanekArthaH / tathA 'gauNopasarjanApAgrANyapradhAne' iti haimyAmapi / kiMbhUtaH / akSeNa rathAvayavavizeSaNa vilasan zobhamAnaH / ka iva / dyUtakRdiva / yathA yUtakAraH akSaiH prAsakaiH 'pAsA' iti prasiddhanAmabhirvizeSeNa naktadinaM lasan krIDan ramamANo bhavet / 'lasa zleSakrIDanayoH' ityayaM dhAtuH / punaH kiNbhRtH| arAH santyanayoH rathapAdayozcakrayoste ariNI rathAGge tAbhyAM yuktaH kalitaH / ka iva / pizuna iva yathA dvijihnaH khalaH aribhiryukto bhavati / prAyaH khalAnAM bahavo vairiNaH syuH / atha vA aritvena vairibhAvena sarveSAmapi zatrutayA yuktaH / khalaH khala jagato'pi zatrubhUto na kasyApi mitramiti / yaduktam-'mRgamInasajjanAnAM taNajalasa toSavihitavRttInAm / lupdhakadhIvarapizunA niSkAraNavairiNo jagati // " iti // zlekArtha he rAjanagara nAyaka ! mumukSu evA sapurUSane rathasamUha ke je "zatAMgarAzi" kahevAya che, eTale ke jemAM seMkaDo prakAranI bhavaparaMparA rahelI che tevA prakAranI zatAMgarAzi (ra) kadApi IcchanIya nathI, ke je ratha jugArInI jema "akSa" ne (rathane avayava) dhAraNa kare che, jugArI paNa "akSa pAsAvaDe nIraMtara ghatakrIDAsakta DAya cha, paNI, 25 "mariyuta" DAya che, mariyuta yA maaraa| dhAraNa 42 cha, jema dUjene ari zatru yukata" hoya che ? (prAyaH dUjanane ghaNu zatruo heya che, athavA svayaM virabhAvane dhAraNa karatA hovAthI tenA keI mitra hetA nathI. kahyuM che ke mRga, matsya ane sajajana e traNe anukrame tRNa, jala ane saMtoSavRttivALA hoya che te paNa zikArI, macchImAra ane durjana e tenAM niSkAraNa vairIe DAya che.) // 142 // rAjanhutAzA iva hetibhISaNAH punagirIzA iva rudratAGkitAH / zAntAtmanAmAIhRdAM mahAtmanAM naucityamete dadhate padAtayaH // 143 // he rAjan bhUpate ete daNDabhRccaNDAkRtayaH padAtayaH pAdacAriNaH zAntaH zamavAnAtmA svarUpaM yeSAM teSAM zAntAtmanAm / tathA Ardra yAvajantujAtoparI kRpayA klinnam / Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saubhAgyam [ sarga 11 zlo0 143-145 pUrNamityarthaH / hRdayaM yeSAM teSAmArdrahRdAM mahAtmanAM satAM sAdhUnAM vA aucityaM yogyatAM na da bibhrate / kiMbhUtAH / hutAzAH kRzAnava iva hetibhirvividhAyudhairvA lAvalIbhizca bhISaNA bhayAnakAH atibhItikAriNaH / punaH kiMbhUtAH / rudratayA caNDatvena aGkitAH kalitAH / ka iva / girIzA iva / yathA IzvarA rudrAbhidhAnatvenAnvitAH / yataH ekAdaza rudrAH / 'rudroDDIzo vAmadevo vRSAGkaH' iti haimyAm / 240 zleAkAtha he rAjanU, prazAMta cittavALA ane karUNA hRdayavALA mahAtmAone, pracaMDaAkruti dhAraNa karanArA ane agni jevA bhayaMkara zasro vahana karanArA padAtie ( sainike ) rUdronI jema rAkhavA ucita nathI. // 143 / / mAdyantyaSTApadaiH pRthvIkAnta kaitavajIvinaH / santaH saMyamasAmrAjyA na punarnayacakSuSaH // 144 // he pRthvIkAnta bhUbhAminIvallabha, kaitavena durodareNa jIvanti prANAndhArayantIti katavajIvineo dyUtakArAH aSTApadaiH zAriphalaiH dyUtakrIDopakaraNavizeSaiH kRtvA mAdhyanti madena hRSyanti / punaH santaH sAdhavaH aSTApadaiH svarNaiH kRtvA na madayuktA bhavanti nirgranthatvAnniparigrahatvAcca / kiMbhUtAH / saMyamasya cAritrasya sAmnAjyamaizvarya yeSAm / tathA naye naigamAdisaptabhedabhinne nyAye vA cakSurdarzanaM yeSAM naya eva cakSuryeSAM vA // zlAkA he pRthvIvallabha, jugArIo 'aSTApada' eTaleke seAgaDIothI khUza thAya che. paraMtu saMyama eja jemanu sAmrAjaya che ane nyAya--pramANikatA eja jemanI cakSu che tevA mahAtmAe kadApi 'aSTApada' eTale ke suvarNathI hu yukta khanatA nathI. // 144 // dhAmasAdhimabhRtaH kalayantyaH strItvamAtmani punarvanitAvat / tyaktagehagRhiNIdraviNAnAM prINayanti na mano maNimAlAH / / 145 / / he nRpa, tyaktAni kAni gehAni mandirANi gRhiNyaH striyaH draviNAni dhanAni yesteSAM sAdhUnAM manazcitaM maNimAlA ratnazreNayeo na prINayanti na toSayanti / kiMbhUtasya / dhAtrAM Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 11 zlo0 145-146] hIrasaubhAgyam 241 tejasAM sAdhimAnaM cArimANaM sphUrti bibhratIti / 'tvayAdRtaH kiM narasAdhimabhramaH' iti naiSadhe / kiM kurvantyaH / Atmani sve strItvaM strIliGgatAM klyntyH| kiMvat / vanitAvat / yathA nAryaH dhAmasu saudheSu sAdhutAM dhArayanti / yato gRhamaNDanAH biyH| atha vA / 'gharagharaNIipaNagharacalainahI' iti lokoktiH / punarAtmani viSaye strItva vanitAbhAva bibhrate // kalekArtha tejanI suMdaratA dhAraNa karatI temaja vanitAnI jema pitAnA viSayamAM strIliMgatAne vahana karatI evI maNInI mAlAo, ghara gRhiNI, sI ane dhana Adine jemaNe tyAga karyo che tevA mahAtmAonA cittane khuza karatI nathI. meM 145 vibhrANA api bAhyato vizadatAM chidraM dadhatyantarA tenAmI ucitA na mauktikagaNA dvedhApi zuddhAtmanAm / bhUpa stambhajupo jaDAtmavadamI yena vrajA vIvadhai dhinte ca parAMstato matimatAmebhine kRtyaM punH|| 146 // he bhUpa he pRthvIpAla yena kAraNena amI mauktikagaNA bAhyato bahistAjanadRggocare vizadatAM nirmalatAmujjvalatva bibhrANA api dhArayanto'pi antarA madhye chidra randhra doSamapyaguNaM vA dadhati dhArayanti arthApizunavadityarthAdanuktamapyavadhAraNIyam / yathA khalo vAdye vizadatAM hAsitavadanatvaM dadhAno'pi parAnarthaprathAvidhAyi duSTAzayatAM dhatte / yaduktam-'mukhaM padmasamAkAraM vAcA candanazItalA / hRdaya kartarItulyaM trividhaM dhUrtalakSaNam // iti tena kAraNena vedhApi bahirantarApi zuddho'tyujjvalaH nirmalo niSpApa AtmA svarUpaM yepAM teSAM mahAtmanAmamI nocitA na yogyAH / punaheM bhUpa, yato hetoramI yAnavrajAH vAhanasamUhAH jaDAtmavajjaDAtmAna iva stambhAn sthUNAn jADayaM ca juSante sevante iti stambhajuSaH / ca punaH parAnanyAn jantUn bIvadhaiH svabhAraiH kRtvA bAdhante pIDayanti / tataH kAraNAdebhirmatimatAmakhaNDapaNDAzAlinAM sAdhUnAM na kRtya na kimapi kArya vidyate // zlekArtha he rAjana, motIonA samUha durjananI jema bahArathI ujavalatAne dhAraNa karate hovA chatAM paNa asuMdarathI chidrane dhAraNa kare che, te mATe zuddha AzayavALA hi. sau. 31 Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam [ sarga 11 zlo0 146-148 mahApurUSo mATe te paNa ceogya nathI. (kahyuM che ke mukha, kamalasamAna kRtivALuM, vANI caMdanasamAna zItaLa ane hRdaya kAtara jevuM A traNe dhUnAM lakSaNA che. ) vaLI he rAjana, A vAhanAneA samRha thAMbhalAnI jema jaDatA dhAraNa kare che ane peAtAnAM bhAravaDe vajanathI anyane herAna kare che. te kAraNe patipurUSone enuM paNa pratyeAjana nathI. // 146 // 242 bhUmIndo'sicayA ete ucitA eva zastriNAm / bhavAdRzAM na cAsmAkaM zamasauhityazAlinAm // 147 // he bhUmIndo vasudhAsudhAkara, pate asicayAH khagagaNAH zastrANi praharaNAni dharanti rakSayantItyevaMzIlAnAM bhavAdRzAM vividhAyudhadhAriNAM virodhivadhavidhAnAddhatakrodhodadhurANAM yuSmadvidhAnAmeva ucitA yeogyAH / atha ya vAstavArthe sicayA vastrANi yuSmadRza bahumUlyatvAdubhUmIndrANAmeva yogyAni / na punaH zamena zAntarasAsvAdena yatsauhitya tRptistatastayA zAnte zobhante ityevaMzIlAnAM mittrAmitvajanasadRzadRzAmasmAdRzAmucitAH / yaduktam- 'bhuJjImahi vayaM bhaikSyaM jIrNa vAso vasImahi / zayImahi mahIpIThe kurvImahi kimIzvare // ' iti // iti khAnasya turaGgAdipradAnAgra he guroH prativacanAni // zleAkA he rAjanU, A talavArAnA samUha ApanA jevA zastradhArIo mATe ceAgya che. paraMtu zAMtarasamAM ja tRptinA anubhava karanArA evA amArA mATe cAgya nathI 5 147 gA eSa nipIya kavi vAcaM zleSavizepavatIM vratibhartuH / prItamanA iti taM prati vArNI vAsayati sma punarvadanAbje // 148 // prItaM guroratinilibhatAnibhAlanAtsaMtuSTaM maneo mAnasaM yasya tAdRza eSa sAhibakhAnaH ityamunA prakAreNa taM sruriM prati vadanAbje nijamukhakamale vArNI giraM vAgdevatAM vAsayati sma vAsitavAn / uvAcetyarthaH / atha ca lakSmImiva vAgvAdinIM padmavAsinIM kRtavAni - syapyarthadhvaniH / kiM kRtvA / kaveH kAvyakarturiva atha ca kaveH zukrasyeva / 'ajasnamabhyAsamupeyuSA sama N mudeva devaH kabinA budhena ca' iti naiSadhe / kaviH kAvyakartA / tathA zukraH Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 11 zlo 0 148-149] hIrasaubhAgyam 243 budho vidvAn / candrAGgajazca / tathA uzanA bhArgavaH kaviH iti haimyAm / atha cAya mudgatvAdasuraH asurANA gurutvAcca kavivAgyAnamucitameva sariH surANA guru surANAmiti vacanAcca sUreH zleSoktInAM vizeSA atizayA vidyante yasyAM sA lecavizeSavatI tAdRzI bAcaM bhAratI nipIpa sAdaraM zrutvA // zlokArtha kavinI vANI jevI, viziSTa artha prakAzita karanArI kaleSayukta gurUmahArAjanI vANI sAMbhaLIne, gurUnI nirlobhatAthI saMtuSTa banelA sAhibakhAne pitAnA mukhakamalamAM sarasavatIdevInI sthApanA karI, arthAt te belyA. 5 148 che yAcA me kriyatAM phalegrahirasau droNirdumANAmiva pronidrA madhunA sa tuSyati yathA pRthvImahendro mayi / ityAvedya nivRttimIyuSi purAdhIze vazIndro giraM jagrAhopNaRtau kRtavyavasitau meghAmvudhArAmiva // 149 // ityamunA pUrvoktaprakAreNa Avedya kathayitvA nivRttinuparamamupeyuSi maunamAseduSi purAdhIze sAhibakhAne sati sUrihIragurugiraM vANI jagrAhopAdatta / vabhASe ityarthaH / ka iva / megha iva / yathA kRtA nirmitA vyavasitiH svasamayocitaprabalalUkAtApapayaH zoSapramukhA vyApRtiryena tAdRze uSNaRtau nidAghasamaye nivRtte sati jaladharaH prAvRSeNyapayodharaH ambudhArAM vArivRSTiM gRhNAti / iti kimAvedyaM / he guro, zrImatA me mama yAcA prArthanA phalepahiH saphalA kriyatAm / keneva / madhuneva / yathA vasantena RtunA drumANAM vividhajAtitarUNAM droNiH zreNiH pronnidrA vikasitA phalakalitA kriyate / tathA yathA yena prakAreNa sa pRthivImahendraH akabbarasAhima yi tupyati hRSTacitto bhaviSyati tathA vidhIyatAm // zlekArtha he svAmina, jema vasaMtaRtu vRkSenI zreNine navapallavita kare che tema mArI prArthanA phalavatI banAve. jethI akabarabAdazAha mArApara saMtuSTa thAya A pramANe Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 hIrasaubhAgyam [sarga 11 zlo0 149-151 kahIne sAhibakhAna mauna rahyA tyAre jalazoSaNAdi vyavasAya, grISmatu samApta thatAM jema varSARtu meghadhArA varasAve tema AcArya deve vANI varasAvI. arthAt bolyA. A 149 rakSAmI jagadaGgino na ca mRSAbAdaM vadAmaH kvaci trAdattaM grahayAmahe mRgadRzAM vandhUbhavAmaH punH| Adadhmo va parigrahaM nizi punarnAznImahi brUmahe jyotiSkAdi na bhUSaNAni na vayaM dadhmo nRpaitAntratAn // 150 // he nRpa, vayametAn vratAna niyamavizeSAn dadhmo dhArayAmaH / bratazabdaH punapuMsake / tAneva pRthakkRtya darzayati-vaya jagatAM trayANAmapi bhuvanAnAmaGginA jantUna rakSAmaH svasaMtAnavatpAlayAmaH / ca punaH kvacit prANatyAge'pi mRSAvAda mithyAbhASAM na vadAmo bramaH / punaH kvacidagrAmAdAvaraNyAdAvapi cAdattaM kenApi svAmipramukhena avizrANitaM tRNAdyapi na grahayAmahe na gRhNImaH / punarmUgadRzAM sarvAsAmapi strINAM bandhUbhavAmaH / muktAzeSaviSayAbhilASatayA vizvavanitAH svabhaginitulyA gaNayAmaH / punaH parigrahaM dhanadhAnyakSetrakriyANakAMzukAdivasturUpyasuvarNarupyasvarNAdimayasthAlakaccAlakAdikakupyadvipadacatuSpadalakSaNaM navavidhavastUnAM saMgrahaM nAdadhmaH kimapi saMsArahetubhUtatayA parigrahamAtra naiva rakSayAmaH / punanizi rAtriviSaye nAnImahi sarvathApi naiva bhuJjAmaH / punajyautiSkAdinimittalakSaNaM candragrahAdikaM na bamahe kadApi na kathayAmaH / punarbhUSaNAni maNisvarNAdimayAnyAbharaNAni na dadhmaH, vapuSi na dhArayAmaH katra dadhma iti kriyA ghaNTAlAlAnyAyena ubhayatra vratabhUSaNAdiSu yojanIyA // lekAtha he rAjana, ame jagatanAM kSudramAM kSudra paNa jaMtuonuM rakSaNa karIe chIe. (vasaMtAnanI jema pAlana karIe chIe) prANane paNa asatya bolatA nathI. mAlikanI rajA sivAya eka tRNu paNa grahaNa karatA nathI. jagatanI sarvestrIo pratye badhubhAva dhAraNa karIe chIye. arthAt bhaginIbhAva dhAraNa karIe chIe. dhana dhAnyAdi navavidha vastuone saMgraha karatA nathI. rAtre bhajana karatA nathI. jotiSa Adi nimittone kahetA nathI. ame A tene dhAraNa karIe chIye. 150 vAhAH paJca mahAnatAni kariNaH kSAntyAdidharmA daza zIlAGgAkhyarathA navadvayamitAH pArthe sahasrAH sadA / Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 11 zlo 0 151-152 ] hIrasaubhAgyam 245 muktAsvarNamaNIgaNAH punaramI yeSAM munInAM guNA yAnAnyadbhutabhAvanAzca yazasAM puJjAH purogAminaH // 151 // vizvasphUrjadamAriziSTapaTahA mohAdharidhvaMsinaH / sAmrAjyaM dadhate'nizaM dazadizAM ye sArvabhaumA iva / ye zvenAMzukazAlinaH kumudinIkAntA iva kSmApate te prAptAkhilakAmitA iva bayaM nAzAsmahe kiMcana // 152 // he zmApate khAna, prAptAni sarvAtmanA labdhAni akhilAni samastAni kAmitAni vAJchitAni mAnasikavAcikakAyikakAmA yaistAdRzA iva te vayaM kiMcana kimapi nAzAsmahe na kAmayAmahe / te ke| yeSAmasmAkaM prANAtipAta-mRSAvAda-adattAdAna-maithunaparigrahaviramaNalakSaNAni paJca mahAvratAnyeva vAhAH paTTajAtyaturaGgAH santi / punaryeSAM kSAntyAdayaH kSamA-Arjava-mArdava nilabhatAruSamuktiH tapaH saMyama-satya-niSkapaTatArUpazaucaakiMca / brahmacaryalakSaNA dazavidhasAdhudharmAbhidhAnAH kariNaH paTTagajendrA bidyante / punaryeSAM pAveM saMnighAne sadA nirantaraM navadvayamitA navAnAM navasaMkhyAnAM dvayaM yugalametAvatA aSTAdaza tena mitAH pramANIkRtAH / 'navadvayadvIpapRthagjayazriyAm' iti naiSadhe / sahastrA dazazatAni / sahasrazabdaH puMklobaliGge / zIlAGgA ityAkhyA nAma yeSAM tAdRzA rathAH etAvatA aSTAdazasahasrAH zIlAGgarathA vartante / punaryeSAM munInAM sAdhUnAM saptaviMzatisaM. khyAkA guNAH / yathA-SaNNAM prANAtipAta-mRSAvAda-adattAdAna-maithuna-parigraha rAtribhojana viramaNalakSaNAnAM vratAnAM paripAlanama, tathA SaNNAM pRthbI-jala-anala-vAyu-vanaspati-trAsalakSaNAnAM kAyAnAM rakSA, tathA paJcAnAM zravaNa nayana-ghrANa-rasana-sparzananAmnAmindriyANAM nigrahaH, nirlobhatA, kSamA, bhAvasatyakriyA, vizuddhitA, manovacanakAyAnAM jayaH, saMyamayogayuktA, zItAtapAdivedanAsahanama, upasargasahanaM ceti muktAsvarNa maNigaNAH muktikakAJcana ratnanikarA Asate / punaryeSAmadabhutA AzcaryakAriNyaH dvAdazasaMkhyAkA bhAvanAH anitya-a. zaraNasaMsAra-ekatva-anyatva-azauca-Azrava-saMvara-karma-nirjara-adharmasvAkhyAtatA-bodhilakSaNAH / athavA paJcAnAM mahAvratAnAM paJcapaJcasaMkhyAbhiH paJcaviMzatirbhAvanAH / yathA manogupti-dayAsamiti-AdAnanikSeNAsamiti-eSaNAsamiti-dRSTAnnapAnagrahaNam etAH prathamavratasya paJca bhAvanAH, tathA hAsyavirati lobhavirati-bhayapratyAkhyAna-krodhapratyAkhyAna-AlocyabhASaNama patA dvitIyavratasya paJca bhAvanAH / AlocyAvagraheyAJcA, abhIkSNAvagnahayAJcA, dezakAlApekSA etAvanmAtrAvagnahayAcanA, sAmAnadhArmikebhyaH sakAzAdavagrahayAcanam, anujJApitAnnapAnabhogaH, etAstRtIyavratasya paJca bhAvanAH / strISaNDhapazumadvezmastrIbhuktAsanakuGmAntaratya. janam, sarAgastrIkathAvivarjanam, pUrvakrIDAtabhuktyAdismRtiniSedhanam, strINAM ramyAGgAvayavAvalokanasvAGgasnAnAdvartanAdisaMskAranirAkAraNam, praNItagalatsnehabindukAtirasonmAdakadravyabahulAnnapAnaparibhoganivAraNam etAzcaturthavratasya paJca bhAvanAH / manojJe zabde rAgaH Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 hIrasaubhAgyam [sarga 11 zlo0 151-152 manojJa zabde dveSaH, manojJe rUpe rAgaH amanojJe rUpe dveSaH, manAI gandhe rAgaH amanojJe gandhe dveSaH, manAjJe rase rAgaH amaneAjJe rase dveSaH manojJe sparza rAgaH, amanojJe sparze dveSaH etA: paJcamavratasya paJca bhAvanAH / saMkhyayA pazcaviMzatirjAtAH / atha vA ekonatrizadapi svayamUhyAH / etA bhAvanA vAsanA yAnAni vAhanAni santi / ca punayeSAM purogAminaH agregamanazIlAH yazasAM zlokAnAM puJjA vrajA vartante / punaryeSAM vizve trailokye'pi sphUrjanto vAdyamAnA amArerjIvadayAyAH ziSTayaH zikSaNAni AjJA vA ta eva tadrUtA vA paTahA AnakoddhoSaNAni niHsvAnaniracanA vA / punaH moha AdiryeSAM tathAvidhA arayaH nodhamAnamAyAlobhamanobhavamithyAtvAdhAH zatravaH tAna dhaMsanti nighnantItyevaMzIlA mohAgharivasinaH santIti vairivijayakAriNaH / punaye sArvabhomAzcakravartina iva anizaM nirantaraM prAcI AgneyI-apAcI-nairRtI--pratIcI-vAyavI-kauverI-aizAnI-pAtAlabhuvana-brAhmIlakSaNAnAM dazAnAM dizAmAzAnAm / 'dazadigantajitA raghuNA yathA' iti raghuvaMze / sAmrAjya surAsuranarArAdhyatvAdhipatya dadhate bibhrate / punaya kumudinIkAntAH kairaviNIvallabhAzcandrA iva zvetairujjvalaraMzuvastraiH / sArthe kH| kiraNaizca / 'varuNagRhiNImAzAmAsAdayantamamuM rucI nivasayasi ca yAMzabhrAnsakrameNa niraMzukama' iti naiSadhe / 'kAntihInaM ca vastrahIna vA iti' tabRttiH / zAlante zobhante ityevaMzIlAH / zvetAmbarA ityarthaH // iti svasaMyamasamRddhinirUpaNam // blekArtha he pRpati sAhibakhAna, jemanI sarvaprakAranI kAmanAo pUrNa thaI che, temanA jevA ame keI paNa jAtanI pRhA karatA nathI. prANAtipAta, mRSAvAda, adattAdAna, maithuna ane parigraha A pAMcenA sarvaprakAranA tyAgarUpa amArI pAse pAMcamahAvratarUpI jati bhava cha. kSamA, sarasatA. namratA, nimatA, bhukSita, ta5. saMyama. satya niSkapaTatArUpa zauca, akiMcanya ane brahmacarya A daza prakAranAM yatidharmarUpa gajendro amArI pAse che. pAMca mahAvrata, rAtribhUjana viramaNavrata. pRthvI pANI, agni vAyu vanaspati ane basa A chakakAyanI rakSA; pAMca indriyane nigraha; nirlobhatA, kSamA kriyAzuddhi mana vacana kAyAne jaya, saMyamayagamAM yukatatA zIta A5 Adi vedanAo sahana karavI; maraNAMta upasargane sahana karavA-sAdhunA A sattAvIza guNarUpI mautika; suvarNa ane ratnonA samUha jemanI pAse che; vaLI anitya; azaraNa. saMsAra ekatva; anyatva; azauca Azrava; saMvara; nirjarA; lekasvabhAva, dharmasvAkhyAna ane bAdhi te rUpa bAra bhAvanA athavA pAMca mahAvratanI paccIza bhAvanA te A pramANe-mane gupti IryAsamitika AdAnanikSepa samiti; eSaNasamiti ane kaSTa annapAnanuM grahaNa e Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- sarga 11 zlo0 152-153 ] hIrasaubhAgyam 247 pahelAvratanI pAMca bhAvanA hAsyano tyAga, bhayatyAga krodha tyAga; vicArIne besavuM e bIjA vratanI pAMca bhAvanA, vicArIne avagraha (sthAna) nI yAcanA karavI, vAraMvAra avagrahanI yAcanA; dezakALanI apekSA rAkhIne avagrahanI yAcanA; sAdharmika pAse avagrahanI yAcanA ane anujJA pAmelA AhAra pANInuM grahaNa te rUpa trIjAmahAvratanI pAMca bhAvanA. A pazu; napuMsaka Adi vasatine tyAga; strIkathAne tyAga; pUrvakrIDita bhegonI vismRti, strIonA aMgopAMganA nirIkSaNane tyAga ane mAdaka padArthanA bhakSaNane tyAga; A cethA mahAvratanI pAMca bhAvanA, manejha (suMdara) zabdamAM rAga ane amane kharAba zabdamAM zreSa; suMdararUpamAM rAga, ane asudararUpamAM cheSa. sugaMdhamAM rAga. ane durgadhamAM TheSa svAdiSTamAM rAga. ane asvAdiSTamAM Sa. kemala sparzamAM Sa. ane kaThera-karkazamAM TheSa na kare A pAMcamAM mahAvratanI pAMca bhAvanA A pAMcamahAvrata paccIza bhAvanArUpIAzcaryakArI vAhane, ane jeenI AgaLa yazanA samUha cAlI rahyA che. vaLI. jIvadayAnI zikSArUpI jeonI amAri paDaha traNe lekamAM kurAyamAna vAgI rahyo che, ane kAma, krodha, moha, mAna, lebha ane mithyAtva te rUpa meha zatrune jeo noraMtara jya karanAra che. cakravatanI jema dazedizAmAM jeonuM sAmrAjaya vyApI rahyuM che. temaja candra jevA ujavala vastrane dhAraNa karanArA arthAt zvetAMbara evA amane kaI paNa jAtanI apekSA hotI nathI. 151 ke 15ra che zrIrAme bharateneva bhaktena svAmini tvayA / idaM yaducyate sarva tadazcatyaucitI yataH // 153 // he bhUpate, zrIrAme zriyA balabhadratvalakSmyA, atha vA zriyA pAthodhipucyA lakSmyA, avatAratvAtsItayA / yathA nArAyaNo rAmarUpeNAsatIrNastathA lakSmIrapi jAnakIkAyenAvatAramAdattavatIti zaivasamayaH / tathA yuktaH rAmaH kausalyAnandanastasmin zrIrAmacandra bharateneva kaikeyItanujeneva svAminyakabbaranRpe bhaktena sevAbhaktena tvayA bhavatAM idaM gajAzvarathasvarNAdipradAnaM sarva yaducyate kathyate tatsarva tvayi zrImati viSaye aucitIM yogyatAmaJcati gacchati / yuktamevetyarthaH / yataH zAkhe proktamasti tadagretanakAvyenaiva nirdizati // zlekArtha rAjana. zrIrAmacandrajI pratye kekeyI putra bhAratanI jema ananya bhakti hatI tema bAdazAha akabarane viSe ananyabhakti dhAraNa karanArA evA gaja, ratha, azva, suvarNa Adi ApavA mATe je kahyuM te badhuM tamArA mATe che. je 153 che. Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 hIrasaubhAgyam [sarga 11 zlo0 154-155 upakartuM jaladA iva parapuSTA iva punaH priyaM vaktum / snehitumiva dRkpadmAH prAyaH prabhavanti bhuvi sujanAH // 154 // he bhUmIpAla; jaladA meghA iva upakartuM jagato'pyupakAraM kartum, punaH paraiH kAkaiH poSyante sma iti parapaSTAH kokilA iva priyaM maSTa vakta bhASitam, punaH dRkpamA nayana linI iva / kamalanalinapadmAravindazabdAH puMnapuMsakaliGgayoH / snehitu snehaM maitryaM kartu prAyo bAhulyena bhuvi pRthivyAM viSaye sujanA uttamajanAH prabhavanti samarthI bhavanti / yaduktam-'snehalA naiva netrebhyo ghanebhyo nopakAriNaH / pikebhyo nA priyAlApA dRzyante bhuvane pare // zlokAtha he rAjana, e upakAra karavA mATe, kephile priya balavA mATe tema ja kamala jevA nayanavALA sajajane, prAyaH maitrI karavA mATe A pRthvI para janme che. (kahyuM che ke-netre sivAya keI nehALa nathI, meghA sivAya keI upakArI nathI ane kekilA sivAya koI priyabhASI nathI.) in 154 kiM bahunAzuzasUnorivAtmabhartuvidhAturAdezam / nItimato dAzaratheriva rAjandharmalAbho'stu // 155 // he rAjana, kiM bahunA bhUyiSThabhASaNena kimastu na kimapi / tatastava dharmalAbhaH dharmalAbha iti nAmnA asmatpakSasaMmata AzIrvAdo'stu bhavatAt / taba kiM kartuH / AtmabhartuH svasvAminaH akabbarasAherAdezamAjJAM vidadhAtItyevaMzIlasya / kasyeva / Azugasanoriva / yathA pavanAtmajanmA hanUmAn svasvAmine rAmacandrasyAdezavidhAtAsIt / pavanasya nAmaparAvRttibahudhA dRzyate / yathA haimyAm-'hanUmAn banakaNTaka: mArutiH' iti / tathA campUkathAyAm-'prabhaJjanAH khaNDitAJjanAdharapravAlAH' ityAdi / punastava kiMlakSaNAsya / nItimatau yuktanyAyopapannasya / kasyeva / dAzaratheriba / yathA dazarathasyApatyaM dAzarathiH zrIrAmaH nyAyavAnAsIt / / iti sUriNA tasya svAmibhaktatA prakAzitA / / zlekArtha he rAjana, vadhu zuM kahevuM ! pavanaputra hanumAnanI jema potAnA svAmI akabara bAdazAhanI AjJAnuM pAlana karavAmAM tatpara ane rAmacandrajInI jema nyAyaniSTha jevA tamane "dharmalAbha rUpa AziSa che. je 155 Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 11 zlo 0 156-157 ] hIrasaubhAgyam 249 taduditamadhigatya citramantardadhatA tena purIpuraMdareNa / iva kajamalinAtha cumbatA taccaraNayugaM yatikujaro vyasaji // 156 // atha sUrivacanAnantara tena purIpuraMdareNa akamipurAdhipatinA sAhibakhAnena thati: kuJjaraH zrIhIravijayasUriH / vyasarji visaya'te sma / svasthAnagamanAyAnumene / svavasati prati preSita ityarthaH / tena kiM kurvatA / taccaraNayugaM sUripAdAravindadvandva cumbatA spRzatA / keneva / alineva / yathA bhramaraNa karja kamalaM cumbyate / punaH kiMbhUtena / taduditaM saribhASitamadhigatya vijJAya samyagavagamya antaH svAntaHkaraNe citramAzcarya dadhatA bibhratA // lokAthI tyArapachI, sUrIndranI sarva vAtane hadayamAM dhAraNa karIne Azcaryamagna banelA nagara pati sAhibakhAne bhramaranI jema sUrijInAM caraNayugalane sparza karIne svasthAne javA mATe anumati ApI. te 156 che vasatimasumaccetAMsIva pravizya mahotsavaM vacanaviSayAtItaM sphItaM vitanvati pUrjane / sarasiruhabhUH projjambhAmbhoruhIba sukha sthitaH katicana dinAMstasminsUrIzvaro'gamayatpure / / 157 // sUrIzvaro hIravijayasUriH tasminnakamipure katicana kiyatsaMkhyAkAn dinAnagama. yadatikAmati sma / kiMbhUta: / sukhaM yathA syAttathA sthitaH / ka iva / sarasIruhabhUriva / yathA padmabhUbrahmA projRmbhAmbhoruhi vikasitatAmarase tiSThati / 'tAmyastAmarasAntarAla vasatirdevaH svayaMbhUrabhUt' iti khaNDaprazastau brahmaNaH kamale vasatiH / kiM kRtvA / vasati. mupAzrayaM pravizya upAzrayamadhye gatvA / sthitvetyarthaH / kAnIva / asumaccatAMsIva yathA janAnAM bhavyalokAnAM cetAMsi manAMsi praviveza / citteSu praviSTa ityarthaH / atraikavacanasya vahuvacanopamAsti / anyatrApi kvApyevaM dRzyate / yathA raghuvaMze'pyevaM dRzyate-vaidarbhanidiSTamatho kumArI nArImanAMsIva catuSkamantaH' iti / kasminsati / pUrjane rAjanagarAnekazrAvakavarge vacanAnAM vAcAM viSayAgocarAdatItamatizAyitvAdvAggocaramatikrAntam / hi, sau, 32 Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 hIrasaubhAgyam [sarga 11 zlo0 157-158 vaktamAkyamityarthaH / punaH sphIta pade pade kSaNe kSaNe ca vardhamAnameva na tu hIyamAnaM mahotsavamatimahaM vitanvati vistArayati kurvati sati / , zlekArtha tyArapachI, nagaravAsIoe pagale pagale vANIthI varNana na karI zakAya tevo mahotsava kare chate bhavyajIne cittamAM jANe praveza karyo hoya tema upAzrayamAM praveza karIne, jema brahmA vikasita kamalamAM rahe tema sUrIzvare sukhapUrvaka keTaleka samaya amadAvAdamAM vyatIta karyo. je 157 che yaM prAsUta zivAhasAdhumadhavA saubhAgyadevI punaH ___putraM kovidasiMhasIhavimalAntevAsinAmagrimam / tabAhmIkramasevidevavimalavyAvarNite hIrayu ksaubhAgyAbhidhahIrasUriracite sargo'yamekAdazaH // 158 // paNDitadevavimalagaNiviracite hIrasaubhAgyanAmni mahAkAvye ekAdazAnAM saMkhyApUraNaH ekAdazaH sargaH saMjApta iti // iti paNDitasIhavimalagaNiziSyapaNDitadevavimalagaNiviracitAyAM svopajJahIrasaubhAgyAbhidhamahAkAvyavRttau akabbarasAhipurastAdAkAritadUtadvandvAgamanavijJapanatatpreSaNAkamipurapatipArzvagamanazrAddhAkAraNasAhipravRttikathanamRripArzvaprasthApanatadAgamanatadvAcikakathanasphuranmAnArpaNamUriprasthAnazakunabhavanarAjanagarAgamanakhAnasaMmukhAgamanasvasadanAlayanagajAzvAdiDhaukanatanniSedhanakhAnacamatkRtikaraNavasatyAgamanAdivarNano nAma ekAdazaH sargaH // lekAtha vaNikakulamAM IndrasamAna zivanAmanA zreSThinA ane saubhAgyadevInA janmajAta suputra devavimalagaNI, ke jeo niraMtara sarasvatI devInI upAsanA karavAmAM tatpara hatA ane sAdhuomAM siMha samAna siMhavimalagaNInA prathama ziSyarUpe prasiddha hatA, te devavimala gaNavaDe, jemAM jagadagurU zrIhIravijayasUrinuM savistara jIvanavRttAMta Ave che evA hIrasaubhAgya" nAmanA mahAkAvyanI parITIkA sahita racanA karAI. te mahAkAvyane akabarabAdazAhavaDe dUto dvArA AcAryadevane AmaMtraNa mATenI vijJaptithI prAraMbhIne amadAvAdanA rAjA sAhibakhAnavaDe karAyelA sanmAna satkAra AdinA vRtAMta sahitane, agIyArame sarga samApta thaze. te 158 | Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 12 zlo0 1-2] hIrasaubhAgyam 251 dvAdazaH sargaH / sarirAjo'tha saMprasthitastatpurAnmevaDAbhyAM purogAmukAbhyAM yutaH / zlokacandrAtapazvetitAzAmukho yAmakAbhyAM zazI pUrvazailAdiva // 1 // atha rAjanagare katicanadinasthityanantaraM sarirAjaH zrIhIravijayasUriH tatpurAdahammadAbAdanagarAtsamyak pade pade samAnamahotsavapUrvakaM prasthitaH purazcacAla / kiMbhUtaH / puge guroragre gAmukAbhyAM gamanazIlAbhyAM mevaDAbhyAM moMdIkamAlanAmAbhyAM sAhiprahitadUtAbhyAM dUtAnAM lekhahArakANAM ca / mudgalajAtiprasiddhaM mevADA ityabhidhAnaM procyate / punaH kiMbhUtaH / praloko yazaH sa eva candrAtapazcandrikA tena zvetitAni ujjvalIkRtAni AzAnAmAhazadigaGganAnAM mukhAni vadanAni yena / ka iba / zazIva / yathA candrazcAravazAtpuraH sametAbhyAM punarvastArakAbhyAM yuktaH / 'punarvastu yAmakau' iti haimyAm / yuktaH pUrvazailAtprAcI parvatAtpratiSThate / kiMbhUtaH zazI / yazaHsadRzacandragolikayA ujjvalIkRddiGmaNDalaH // zlekArtha jenI yazarUpI candrikAvaDe dizAonA mukha ujavala karAyAM che te candra yamalA (punarvasu ane puSya) sahita jema pUrvAcalathI prayANa kare tema rAjanagaramAM keTalAka divasanI sthiratA karIne, sthAne sthAne sanmAna pAmelA hIravijayasUrijIe, bAdazAhe melelA modI ane kamAla nAmanA AgaLa cAlI rahelA be mevADI dutenI sAthe amadAvAdathI mahotsava pUrvaka prayANa karyuM. 1 kutracidvANinI snagviNI zAlinI yatra lokaMpRNA kvApi vAtomikA / haMsamAlA kvacitkyASi kanyA mRgI kutracinmAlatI puSpitAgrA punH||2|| kvApi zArdUlavikrIDitaM dRzyate kvApi dRpyadbhujaMgaprayAtaM punaH / sUrizItayuteH sarpataH paddhatau chandasAM jAtivatkuJjabhUmiH sme bhUt // 3 // sUrizItayuteH hIrasUricandrasya paddhatau mArge sarpataH pracalataH kuJjabhUmirvanAvanI chandasAM vividhavRttAnAM jAtireva sma bhUt babhUva / 'smayoge'pyaTo lopamicchanti' iti sArasvatavyAkaraNe / yatra kuJjabhUmau chandojAtau ca kutracitpradeze vANinI / 'chekA mattA ca vANinI' Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 hIrasaubhAgyam sarga 12 zlo0 2-3 iti haimyAm / tathA 'yasminmahIM zAsati vANinInAM nidrAM vihArArdhapathe gatAnAm' iti raghaghaMze / udyAne krIDArtha sametA dRzyate / kiMbhUtA vANinI / tragviNI sajo muktAphalAnAM sarivizeSAH kusumAnAM mAlA hArA vidyante yasyAH / punaH zAlinI ataevAnekAlaMkAraiH zAlate zobhate ityevaMzIlA / tathA vANinI, nagviNI, zAlinI caitAstisro'pi chandojAtayaH / tathA kvApi pradeze lokAn kusumAbacayagrathanAnyonyaparidhApanAndolanagAnanartanAdimAnekakautukakrIDAkAriNo janAnpRNAtIti lokaMpRNA sakalajanasukhakArakA vAtAnAM pavanAnAmUmikA vIcI sameti / atha ca chandasi vAtormikAjAtiH / punaH kvacitkamalAkarAdiSu haMsamAlA rAjamarAlarAjI krIDantI dRzyate / haMsamAlA chandojAtizca / kvApi sthAne smerodyAnAdau kanyA puSpAvacayArthamAgatA puSpAjIvikumArikA vilokyate / atha ca kanyA chandojAtiH / punaH kvApi sajalazArdUlapradezAdau mRgI svalaghubAlakalitA sAraGgI caranti nIrIkSyate / mRgI chandojAtizca / punaH kutracitkrIDAkAnanAdau mAlatIjAtinAmalatA prekSyate / kiM lakSaNA / puSpitaM kusumitaM prasUnaparamparAparicitamagraM zikharaM yasyA. sA tthaa| jAtiH puppitAgrA ca dve api chandojAtI / kvApi kAraskarakoTarabilAdau dRSyatAM darpa madaM vibhratAM madonmAdinAM bhujaMgamAnAM sarpANAM prayAtaM gamanaM nibhAlyate / bhujaMgaprayAtaM chandojAtizca / punaH kvApi girigahvarAdInAM pradeze zArdUlAnAM vyAghrANAM citrakAyAnAM bA athavA anyahinasvApadavizeSANAM vizeSeNa nijamahilAbhirkhAlakairvA samaM krIDitaM vilasitaM vibhAvyate zArdUlavikrIDitanAnI chandojAtizca // yugmam // zlekArtha vihAra karatA munIndra hIravijayasUrijInI vihArabhUmi vividha prakAranI jIMdenI jAtirUpe banI gaI. te A pramANe kaI kaI vanabhUmimAM rahelI puSinI mALAothI kSagviNI, aneka jAtinA alaMkArothI zobhatI eTale zAlinI, ane mattAMganAothI yukata hovAthI vANinI. (agviNI; zAlinI ane vANinI e traNe chaMdanI jAtio che) ke pradezamAM sakalajaMtuone sukhakArI evI pavananI urmio vahe che; (vArbhikA74); sarAparabhA jI 42 // 2724 sonI pati zAle che. (samAsA) kaI pradezamAM puSpone ekaThA karavA mATe AvelI mALInI kanyAo jovAmAM AvatI hatI. (nyA-cha) 7 pradezamA 20ii / mAtI tI. (bhRkabhI-1) 4 pradezamA vikazvara puSpone agrabhAga upara rahelI mAlatI nAmanI latAo jovAmAM AvatI hatI. (bhAratI) bhanibhAnathI ddhata vA so ta mAvatA mAtA tA. (su ) tema ja parvatanI guphA AdimAM zArdUla-siMha Adi pazuonI krIDA jovAmAM AvatI hatI. (zArdUlavikrIDita) A rIte vanabhUmi chaMda jAtirUpa banI. che 2 3 1. pANinIyatantre tu smazabdayoge'DAgamAbhAvAvidhAnAtsvabhUditi pAThaH sAdhuH / Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - [sarga 12 zlo0 4-5 hIrasaubhAgyam 253 nimvajamvIrajambUkadambamAnsmeramAkandakAraskara kIravat / laGghayangrAmasImApurIH sa prabhuH prAptavAnpattanasvopakaNThaM kramAt // 4 // sa prabhuH hIrasUrIzvaraH namAgrAmAnugrAmavihAraparipATyA pattanasyANahillApATakanAmapuTabhedanasya upakaNThaM saMnidhAnaM prAptavAnAsAdayAmAsa / kiM kurvan / grAmAna laghupurANi saMnivezAnvA sImAmabhayAmiyAnagarayorvA madhyabhUmI grAmasamIpabhUrvA purImahannagarANi vizvalapuramahIzAnakAdIni laGghayannatikrAman / kiM ca kIravat / yathA zuko nimvAn picumandAna jambIrAna jammilAna vRkSavizeSAna janaprasiddhAn jambUna zyAmaphalAnprasiddhAn kadambAnnIpAna dhArAkadambAna dhUlIkadambAMzca jAtidvayaviziSTAn etAneva drumAna pAdapAna lavayana muJcan smeraM vasantaRtunA vikasitaM pallabadalakalikAkusumaphalakalitaM kRtaM mAkandakAraskaraM sahakArataru prApnotyadhigacchati / / zlekArtha jema pipaTa lIMmaDe; jaMbarapha jAMbu ane kadaMba Adi vRkSane tyajIne vikasvara evA AmravRkSane seve tema hIravijyasUrijI gAma nagara ane simADA AdinuM ullaMghana karIne anukrame aNahillapura pATaNa pAse padhAryA, 4 zrotrapattrairnipIya prabhorAgamAmeyapIyUSamAnandamedasvinaH / tatpadAmbhojamabhyetya bhejurjanAH pAnthasArthA iva smeradurvIruham // 5 // janAH pattanazrAddhalokAH abhyetyAgatya tatpadAmbhoja saricaraNAravindaM bhejaH sevante sma / praNamanti smetyarthaH / ke iva / pAnthasArthA iva / yathA pathikaprakarAH abhyetya dUrAtsamAgatya nidAghadAghataptIkRtAGgAH prabalapathazramazrAntAzca santaH smerantaM vikasantamurvIruhaM bahulapallavadalaphalacchAyAchanna mArgavartimahIruhaM bhajante / 'smeradambhoruhArAmapavamAnamivAnilaH' iti pANDavacaritre / janAH kiMbhUtAH / Anandena pramodena medasvinaH upacayavantaH sphuradromAJcakaJcukapuzvapuSaH / kiM kRtvA / prabhoH zrIgurorAgama AgamanaM tadevAmeyaM pramANAtItaM pIyUSamamRtaM zrotrapattraiH karNaparNadundukainipIyAtitRptatayA potvA / sAdaraM zrutvetyarthaH / atha ca 'pIyUSo'bhinava pathaH' iti haimyAm / sadyaskapayaHpAnAcca puSTAGgA bhavantyeva / / zlekAtha zrIhIravijayasUrijInA AgamanarUpa pramANAtIta amRtanuM kAvaDe pAna karIne arthAta sAMbhaLIne hRSTapuSTa banelA pATaNanA zrAvakoe, jema mArgathI zramita banelA Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 254 hIrasaubhAgyam sarga 12 zlo0 5-7 ] musAphara AvIne vikasvara vaDanA vRkSane Azraya kare tema, AvIne AcArya mahArAjanA caraNakamalane Azraya karyo arthAt namaskAra karyA. 5 AjagAmAnAtha kammAGgajanmA yatikSmAtalAkhaNDalaH saMmukha tatprabhoH / sUriNApyarNaveneva zItayuteH pipriye'dvaitamasyodayaM pazyatA // 6 // atha sUreH pattanasamIpe samAgamanAnantaraM kammAnAmasAghoraGgajanmA nandanA vijayasenanAmA yatiSu mumukSuSu atha vA yatInAM madhye kSmAtalasya mahImaNDalasyAkhaNDalo vAsavaH / sUrIndra ityarthaH / tasya prabhoH zrIhIravijayasUrIndrasya saMmukhamabhimukhamAjagAma samAgacchati sma / api punarasya bijayasUreradvaitamananyasAmAnyamudayaM vaibhavAtizayaprAdurbhAva pazyatA svayaM vilokayatA satA sUriNApi hIraguruNApi pipriye pramuditamadvaitaprItimattA samajAyata / keneva / yathA zItayuteH kaumudIdayitasyAdvaitamabhyudayaM pazyatA samudraNa candrajanakena prIyate / yasmAdye samutpadyante sa teSAM pitA, caturdazAnAmApi ratnAnAM samudre samutpannatvAtsamudra eva pitA / yathA lakSmyAH prasiddhaM nAma kSIrodatanayA haimyAm, tathA candro'pi prasiddhaH samudrAGgajaH / tathA ca naiSadhe-'sitAmbujAnAM virahasya yacchalAdvabhAvalizyAmalitodarazriyAm / tamaH samacchAyakalaGkasaMkulaM kulaM sudhAMzobahulaM vahanniva // " iti / 'kulazabdena samUha vaMzaM vA vahati' iti tadavattiH / / zlokArtha gurUmahArAjane pATaNa pAse padhArelA jAne. sAdhuomAM Indra samAna kamAzreSThIne putra; AcAryadeva vijayasenasUrijI sanmukha padhAryA. samudra jema candrodaya jatAM AdiMta bane tema hIravijayasUri vijayasenasUrijIne advitIya udaya joI atyanta mAnahita manyA, // 6 // hIrasUrikramadvandvanamrIbhavattanmukhaM prApa kAmapyananyAM zriyam / kalpitAnalpasakhyaH kathaMcinmithaH saMgataH paGkajeneva zItayutiH // 7 // hIrasareH svaguruzrIhIravijayasUreH kramadvandve caraNayugale namrIbhavatsaMjAyamAnaM tanmukha vijayasenasarivadanaM kAmapi vacanagocarAtItAmasAdhAraNIM zriyaM zobhAM prApa labhate sma / utprekSyate-mithaH parasparaM kathaMcitkenApi prakAreNa kalpitaM nirmitamanalpaM bahudRSTaM ca Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [sarga 12 zlo0 7-9 hIrasaubhAgyam 255 sakhyaM maitrIbhAvo yena tAdRzaH zItayutizcandraH paGkajena pamena samaM saMgato milita iva / caraNasyAmbhojopamA badanasya ca cndrsaamymityutprekssaa|| lokArtha pitAnA gurUdeva zrIhIravijayasUrijInAM caraNakamalamAM namI paDeluM vijayasenasUri jInuM mukhacandra keI anerI zobhAne dhAraNa karatuM hatuM jANe koI paNa rIte parasparanI jIgarajAna mitratA thaI hoya tema candra kamalanI sAthe mane na heya ! 7 | praznayAmAsa bhaTTArakAdhIzvaro'nAmayAdi mvayaM tasya sUrIzituH / tena reje punaH so'dhikaM sUnunA yauvarAjyAnvitenaiva bhUvAsavaH // 8 // bhaTTArakAdhIzvaro bRhadgaNadharAdhirAjo hIravijayasUrIzvaraH svayamAtmanA tasya sUrIziturvijayasenasreranAmayAdi nIrogatApramukhaM samAdhikuzalatAdikaM praznayAmAsa pRcchati sma / punaH sa hIrabhaTTArakaH tenAcAryeNa samAdhikaM reje babhau / ka iva / bhUvAsava iva / yathA pRthivIpurahUto rAjA yauvarAjyena yuvarAjasya bhAvastena yauvarAjyapadavIbhAvena yuktena yuvarAjena sUnunA nandanena kRtvA rAjate / kalekArtha AcAryomAM rAjAsamAna zrIhIravijyasUri zarIra svasthatA AdinI kuzaLavArtA pUchatA hatA, ane jema rAjA yuvarAjanI sAthe zobhe tema hIravijayasUrie vijayasenasUrijInI sAthe adhika zobhA prApta karI. . 8 che naikakAyAnpraNIya svayaM darzayandvAdazArciH svacAturyamuAmiva / ziSyasArthA mitho navyakAvyastataH saMstuvanti sma tau sUribhUbhAskarau // 9 // tato vijayasenasUrisamAgamanAnantaraM ziSyasArthA vidvadvineyavrajA mithaH paraspara navyakAvyaH sadyaskakavitvaiH kRtvA tau hIravijayasenanAmAnau sUrI eva bhUbhAskarau sarirAjau / 'madhyaMdinAvadhi vidhervasudhAvivasvAn' iti naiSadhe / prati saMstuvanti sma varNayAmAsuH / vijayasenasUriM hIravijayasUri zrIhIravijayasUriziSyA tuSTuvuH / utprekSyatenaikAnbahUna kAyAna mUrtIH praNIya kRtvA / 'niSedhArthanakArastha samAsatvAnnalopAbhAvo Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 hIrasaubhAgyam sarga 12 zlo 0 9-10] niSedhArthavAcakau tatra niSedhArthavAcI nakArastatra lopo na bhavati naiSadhetyAdau jJeyaH natrastu lopo bhavatyeva' iti prakriyAkaumudyAm / uktatvAtsamAsatvAcca nakArasyAnAdezo na syAditi / dvAdazAcibRhaspatiruA pRthivyAM svayamAtmanaiva svasyAtmanazcAturya nipuNatAM darzayanniva / atha vA darzayan dvAdazAciriva / / lekArtha tyAra pachI ziSyane samUha parapara navanavA kAvyanI racanA karIne sUribhAskaranI tuti karatA hatA, te jANe bRhaspati svayaM aneka zarIrane dhAraNa karIne pRthvI upara pitAnI cAturI batAvate na hoya ! ! 9 che tatsamIkSotsukIbhUtadiGnAyake paurapujaiH praNIte mahADambare / dyAmivendro jayantena bhaTTArakastena sUrIndunA prAvizatpattanam // 10 // bhaTTArakaH / yadyapi bhaTTArakazabdena pUjyatvakhyApanam 'pAdA bhaTTArako devaH prayojyAH pUjyanAmataH' iti haimyAmukatvAt pUjyapAdAH tathA bhUpatirbhojadevaH tathA arhadbhaTTArakaM gRhItvetyAdau prazasyArthaprakArakatvaM dRzyate, tathApyatra jainazAsanAnusAreNAdhunA lokarUDhayA bhaTTArakazabdena bRhadgaNAdhipastacchiSyastasminbRhadgaNAdhipe vidyamAne AcArya ityucyate itisaMpra daayH|shriihiirvijysuuriH tena sUrIndunA vijayasenanAmnA sUricandreNAcAryacandramasA sAkaM pattanaM / puTabhedana prAvizatpravizati sma / 'dvIpAntarebhyaH pRthivIpatibhyaH kSaNAdavApe puTabhedanaM tat iti naiSadhe / ka iva / indra iva / yathA puraMdaro jayantena nijanandanena jayadattena samaM cAM divaM nandanAdau krIDitvAgatya pravizati / kasmin sati / paurapujairnAgarikanikarairmahADambare atizayitotsave praNIte kRte sati / kiMbhUte mahADambare / tasya mahADamvarasya samIkSA samyaksarvaprakAreNAvalokanaM tatrotsukIbhUtA utkaNThitA jAtA diGnAyakA dikpAlA yatra // iti hIrasUreH pattane samAgamanam // zlekArtha je utsavane jevA dikapAle utkaMThita thayA che tevA nAgarike vaDe karAyelA mahA mahatsava pUrvaka, jema Idra pitAnA putra jayaMtanI sAthe svarga purImAM praveza kare tema bhaTTArakAcArya hIravijayasUrijIe vijayasenasUri sAthe aNahilapura pATaNamAM bhaveza yA. // 10 // Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 12 zlo0 11-12] hIrasaubhAgyam 257 dezanAmandiraM zrIjinendoH puro vyAluloke vasatyAM vratIndrastataH / AptamArAddhakAmeva lokatrayI vapratritayIkaitavAtsamIyuSI // 11 // tataH pattane pravezAnantaraM vratIndraH sariH vasatyAmupAzraye purastAt zrIjinendoH zriyA trailokyAdhipatyalakSmyA kalitasya jinAnAM sAmAnyakevalinAM madhye induH sarvAhlAdakatvArthakarastasya yadagre varNyamAnaM surAsuranareSu prasiddhaM vA dezanAmandiraM samavasaraNaM vyAluloke vilokate sma / dRSTavAnityarthaH / taktim / yatra dharmadezanAmandire vapratritayyAH prAkAraprayasya kapaTAt / utprekSyate-Apta zrIjinendramArAddhakAmA sevitumabhilaSantI lokatrayI trilokI samIyuSI samAgateva // zlekArtha - nagara praveza thayA bAda zrI hIravijayesUrijIe upAzrayanI AgaLa zrIjinezvara bhagavaMtanuM samavasaraNa joyuM. te samavasaraNamAM traNa gaDhanA bahAne jANe trikI zrIjinezvarabhagavaMtanI upAsanA karavA mATe AvI na hoya?11 che ... jatra vApISu pazyanti zaMbhuzriyaM vAridevyaH smitAmbhojanetrairiva / ... arhateva svavAcAmRtaM nirjitaM sevituM taM punastAsu saMtiSThate // 12 // yatra samavasaraNe vApISu jalasaMpUrNadIrghikAsu vAridevyo aladevatAH smitAni vikasitAni ambhojAni kamalAni tAnyeva netrANi nayanAni taiH / utprekSatevikacakamalalocanaiH kRtvA zaMmuzriyaM tIrthakRtazcatustriMzadatizAyAdhatizAyilakSmI pazyanti vilokayantIva / punararhatA jinendreNa svavAcA madhurimAdvaitAtmagirA amRtaM pIyUSaM nirjitamabhibhUtaM sat / utprekSyate-punastaM jinendra sevitumupAsitumiva tAsu vApISu saMtiSThate sametya sthitam // kArtha '' samavasaraNanI vAvaDIomAM jaladevIo vikasvara kamalarUpI vaDe, tIrtha karanI triIza atizayenI lakSmI jeti na hoya ! vaLI bhagavaMtanI vANInI advitIya madhu hi, sau. 33 Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 hIrasaubhAgyam [sarga 12 zlI. 12-14 rAtrithI parAbhava pAmeluM amRta jANe pharIthI jinevaranI upAsanA karavA mATe AvIne rahyuM na hoya? ke 12 ! yatra sopAnapaMktiH zivAha mahAgehamArohumhe'dhirohiNyabhAt / nimnagetyAtmakaulInanirmuSTaye jAhnavIvottaraGgAgatArhatpade // 13 // yatra bhagavatsamavasaraNe sopAnapaGktiH ArohaNazreNI abhAvabhau / utprekSyate-zirSa mokSamityAhA nAma yasya' tAdRzaM mahAgahamatyuJcaHsthAnasthitamAsAdamAroDamuccavaDilamadhirohiNI niHzreNikeva Uhe ivArthe / atha vA vitarkayAmi / 'tapaHkRzAjAsta zailamAroha na vayaM kSamAH / caTiSyati kathaM prauDhadeho'yaM gajarAjavat // ' iti RSimaNDalavRttau / vA athavA iyaM nimnagA nIcagAminI / kAminyo nIcagAminyaH ityapyarthadhvaniH / ityamunA prakAreNa AtmanaH svasya kaulIvasya janApavAdasya nirmuSThaye vinAzanAya aItasbailokyamAyakasya prade caraNe samavasaraNarupe vA sthAne AgatA samAgatavatI / utaraGgA ut UrdhvamuccaistarAH sopAnarupAstaraGgAH kallolA yasyAstAdRzI jAhnavI jajhukanyA gaGgeva // kAI samavasaraNanI sapAna paMkti e jANe mokSarUpI mahela para ArahaNa karavA mATenI nisaraNI na hoya. tevI le che. athavA "nimnA'-nIcagAminI' evA pitAnA kApavAdane dUra karavA mATe jANe arihaMta caraNarUpa samavasaraNamAM pAnarUpe jenA taraMga banyAM che tevI gaMgAnadI AvIne rahI na hoya ? 13 yatra sRSTairiva zreyase toraNaiH sArvavizvAdhipatyAbhiSekakSaNe / yena netuM janAnmuktipuryAmivodghATitaiAravAraiH punaH pusphure // 14 // yatra samavasaraNe toraNazcaturdikapratolISu praNItairbahirirvandanamAlAbhirvA pusphure zazabhe / utprekSyate-sArvasya tIrthakarasya vizveSAM trijagatAmAdhipatyaM svAmitvam / rAjyamityarthaH / tasya tatra vA abhiSecanaM sthApanaM tasya kSaNe prastAve mahotsave vA zreyase kalyANakRtaye sRSTairnirmitairiva / loke'pi prAyo mahotsavasamaye toraNAni badhyante / dhunayaMtra samavasaraNe dvAravArairidvAraiH pusphure sphuritam / utprezyate-cena bhagavatA janA manyalokAn muktipuryA' siddhinagaryA mokSamadhye netuM prApayitumughATitairmukulIkRtairarthAnmuktipurIdvAbhiriva // Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [sarva 12 lo0 14-16 hIrasaubhAgyam / kAtha samavasaraNanI cAre dizAnA ghare para teNe zelatAM hatAM, te jANe zrI tIya re bhagavaMta para traNe jagatanA adhipatipaNAne abhiSeka karavA mATe lekee svahayALa teraNe bAMdhyA na hoya vaLI, samavasaraNanA khulA dvArA jANe bhavyajIne muktirUpI nagarI prApta karAvavA mATenA dvArA na hoya. 14 . zaMbhumuddizya muktaH smareNAzugairmoghatAM kiM gatairantare'vasthitaiH / / daukitairAtmanaH kiM vapulipsayA puSpacApena vAbhAji yasminsumaiH // 15 // _ yasmin samavasaraNe sumaiH paJcavarNajAnupramANApramANojjambhamANakusumairabhAji re / utprekSyate-smareNa manobhavena virodhitayA zaMbhu pArvatIpatimahanta vA uddizya saMkalpya muktaiH kSiprasAdhAraNasiddhyanubhAvAt zaMbhuviSaye punarmAMdhatAM viphalatAM gataH prAptaH / ata eva vedhyA labdhAt antarmadhye vicAla eva sthitaiH patitairAzugairvANairiva kAmasya ca puSpazaratvAt / atha vA puSpacApena zrInandanena anaGgatvAdAtmanaH svasya vapurlipsayA zarIraprAptikADyA daukitairupadIkRtaiH zaraiH kiM svavizikhairiva // 1 samavasaraNamAM jAnu (DhIMcaNa) pramANu paMcaraMgI pupane samUha, kAmadeve Izvarane udezIne pheMkelA pitAnAM bANe Izvare niSphaLa banAvyAthI jANe vacamAM ja rahI gayA na he.tevAM zebhe che. athavA svayaM anaMga hovAthI aMganI spRhAthI samavasaraNamAM kAmadeve eTaNArUpe karelA jANe pitAnAM bANe na heya. 15 dhIrimAdhaHkRte zIlatIva trapAsaMkucadgaurave svargirau viSTare / yatra zauryeNa nirjitya vandIkRtaH zrIjineneva paJcAnano'dhaHkRtaH // 16 // yatra samavasaraNe SiSTare bhagavadupabezanocite siMhAsane paJcAnanaH kesarI adhaH arthAjinendrasyAdhastAsthitaH tiSThati sma / utprekSyate-zrIjinena tribhuvanAdhipetyalakSmI vilAsarasikaina tIrthakRtA zauryeNa svazaratayA sAhasikyena nijitvAmibhUyaM vandIkRto vandha vihitaH san adhastasthivAn viSre / punarutprekSyate-dhIrimNA surAsuramarA Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 hIrasaubhAgyam sarga 12 zlo 0 16-17] ghacAlanAsAdhAraNadhairyeNa kRtvA adhaHkRte paribhUte nIcaiH kRte nyakkAra prApite / ata eva prapayA lajjAdhikyena saMkucallaghUbhavadgaurava gurutvamuccastaratva vapuSo mahattvaM ca yasya tAdRze zIlati / arthAdbhagavanta sevamAne svargirau suvarNAcale // . . kArtha samavasaraNabhUmimAM rahelA siMhAsananI nIce arthAta bhagavaMtanI nIce rahelA kezarI siMha, bhagavaMtanI zUravIratAthI parAbhava pAmelA siMhane baMdIrUpe karAye ne heya tevo zebhe che. arthAta siMha jANe bhagavaMtanA vaMdanArthe Ave na hoya ! vaLI, bhagavaMtanI dhIratAthI tiraskRta thayele suragirI-merU parvata lajajAnA atirekathI jANe saMkucita banIne siMhAsanarUpe rahI gayA na hoyaarthAt bhagavaMtanI upAsanA karavA mATe jANe sAkSAt merUparvata AvyuM na hoya ! e 16 . arhatA trAtumAtmAzritAnsaMsRterbhAlukAnki caturdikasametAJjanAn / yatra teSAM catasto gatIrvA nirAkartumhe catasraH kRtA mUrtayaH // 17 // yatra samavasaraNe arhatA tIrthakRtA catamnazcatuHsaMkhyAkA mUrtayaH kAyAH kRtA nirmitaaH| utprekSyate-saMsRteH saMsArAt anAdibhavaparamparAparibhramaNaduHkhabharAt bhIlukAna bibhyatItyevaMzIlAn / tathA ca caturdigbhyaH pUrvAdakSiNApazcimottarAlakSaNAbhyaH catasno hariddhayaH sametAna svasamIpe samAgatAna atta evAtmAnaM bhagavantam / 'kSetrajJa AtmA puruSaH' iti haibhyAm / AzritAn upetya svazaraNIbhUtAna bhavikalokAna kiM trAturakSitumiva catamro mUrtayo vihitAH / atha vA Uhe ahameva vicArayAmi / pUrvoktavizeSaNaviziSTAnAmeva teSAM janAnAM catasno narakatiyaGmanuSyasuralakSaNAzcatuHsaMkhyAkA api gatIrbhavAnnirAkartumiva nivArayitumiva vA catvAro dehA vihitA dhRtAH // zlekArtha samavasaraNamAM tIrthakara bhagavaMtanA cAre dizAmAM sthApana karelA cAra pratibiMba zebhe che, te jANe amAdikAlIna saMsAramAM paribhramaNa karavAnAM duHkhathI bhayabhIta banelA evA cAre dizAthI pitAnI samIpe AvelA bhavyajIne rakSaNa ApavA mATe manuSya ane devarUpa cAra gatine uchera karavA mATe jANe cAra mukha karAyAM na hoya. . 17 Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 11 zlo 0 18-19 ] hIrasaubhAgyam 261 bhAti bhAmaNDalaM rAjavairAdivAptasya pRSThe praviSTaH praNazyAruNaH / 'brahmaNA yatra muktaH kimacijo vizvakRttakSitAGgasya vA bhAsvataH // 18 // yatra zrIjinadharmadezanasadane Aptasya tIrthakRtaH pRSThe zirasaH pazcAtpradeze bhAmaNDala jyotiHpuJjo bhAti vibhrAjate dIpyate vA utprekSyate-rAjJA candreNa nRpeNa vA saMha vairAvirodhAt candrodaye kvApi praNazya yAti svodaye ca svakaraireva prAtazcandrazriya muSNAti / ata eva virodhaH / tasmAtpraNazya prapalAyya Aptasya vizvastasya ayaM sarvathApi prANatyAge'pi mahyaM kasmaicidapi na dadAti iti vizvAsa prAptasya mitrasya pRSThe pravizya sthito'ruNo bhAnumAniva / vAthavA brahmaNA vidhAtrA yatra samavasaraNe vizvakRtA devaSArdhakinA takSitaM tanUkRtaM 'tAMvyU' iti lokoktyA tAdRzamaGga kAyo yasya / svadayitAdi. tyatejosahiSNudakSAGgajAbhyarthitadevavardhakinA cakrabhramamAropya * ullikhitavapuSa ityarthaH / tAdRzasya bhAsvato bhAskarasya acivrajastejorAziriva muktaH sthApitaH / 'AroSya cakrabhramabhuSNatejAstvaSTreva yanttrollikhito vibhAti' iti raghuvaMze // . .. zlokAI samavasaraNamAM tIrthakara bhagavaMtanA pAchaLanA bhAgamAM bhAmaMDala-jotipuMja zebhe che. jANe prabhAta samaye candranI zebhAne luMTavAnA kAraNe, candranI sAthe utpanna thayelA vairabhAvathI, sUryane sArathI arUNa nAsIne bhagavaMtanI pAchaLa chupAI gaye na hoya ? kAraNake AptaziromaNI prabhu prANute paNa mArA zatru candranA hAthamAM mane soMpaze nahIM, AvA vizvAsathI ja jANe pAchaLa rahI gaI na hoya arthAt sUryanuM teja nahI sahI zakavAthI; brahmAe pitAnAM suthAra dvArA jenuM zarIra chelAvI nAkhyuM che. te sUryanuM tejarAzi jANe mUkAye na hoya? 181 kiM priye pUrNimAzarvarI candrikA vakracandrasya patyurdvipArthoM shrite| kuntalaiya'kkRte vAnunetu svayaM rAjato'bhyarNayozcAmarAlI prabhoH // 19 // . prabhoSabhatIrthakRto'bhyarNayoH pAzvayoH pradezayozcAmarAlI bAlavyajanamAle rAjataH zobhete / utprekSyate-patyuH svabharturvakracandrasya vadanavidhoH / dvayoH pArzvayoH samAhAro dvipArzI tAmupAntadvandva zrite / kiMbhUte / priye dve kAnte iva / ekA. pUrNimAzarvarI rAkArAtriH, aparA candrikA jyotsnA / 'kaumudI kumudInIbhadakSajArohiNIdvijanizoSadhIpatiH' iti haimyAm / dvayorapi patitvAt dve api upetya dvipAzvI. zrite / candrakA Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 hIrasaubhAgyam sarga 12 zlo0 19-20 minyAviva vAthavA prabho bheyadevasya kuntalaiH parivrajyAyA upAdAnaH paJcamuSTilocaviracanAvasare prasaratpavane preritAgatAM sasthUlalahalahAyamAnAmAnamUrdhajavilokanAnanditapuraMdaraprArthanAkSaNarakSitakamuSTimastakaprazastakuntalahastena nyakRtA tiraskRtA satI svayamAtmanA anunetumarthAtprabhu prasAdayitu vA zrite prakIrNakapaGktayAviva // RAMA samavasaraNamAM zrI RSabhadevanA bane paDakhe rahelI cAmanI paMkti zebhe che, te jANe bhagavaMtanA mukharUpI candranI pUrNimA ane candrikA e be priyAe pitAnA vAminA paDakhe AvIne rahI na hoya, tevI zobhe che athavA dIkSA avasare paMcamRSi ke leca karI rahelA aSamadeva bhagavaMtanI bAkI rahelA eka muSTi pramANa kezanI paMkita suvarNa kalazanI jema zobhatI hoIne IndranI prArthanAthI tene leca nahI karavAthI, te muSTi pramANu suMdara kezathI tiraskRta thayelI cAmarAnI paMkita jANe bhagavaMtanI. prasannatA prApta karavA mATe bane paDakhAMne AzrayIne rahI na hoya ? 19 , AtapattrayI yatra reje vibhoH kSamAmbaroddayotakRttvatprasatyAbhavam / mAM trilokyAH punaryotakaM tvaM sRjetIva vaktuM trimUrtiH zrito'yaM zazI // 20 // yatra samavasaraNeH vibhostIrthanAthasya Atapattratrayo reje virAjate sma / utprekSyateityamunA prakAreNa vaktu kathayitu timro mUrtayaH zarIrANi yasya sa trimUrtiH tAdRzo'yaM bhagavantaM zritaH sevamAnaH zazI candra iva / iti kim / he vibho, tvatprasatyA zrImatpra. sAdAt ahaM zmAmbarayobhUmInabhasoruyotakRta prakAzakartA abhava saMjAtaH / punastva mAM trilokyA bhuvanatrayasyoddayotakaM prakAzakartAraM sRja kuru / yathA gAvApRthivyopayota karomi tathA svargapAtAlabhUlokeSu prakAzakArakaM nirmAhi ityarthaH // zlokAI : samavasaraNamAM bhagavaMtanA upara traNa chage zebhe che, te jANe candra, bhagavaMtane A pramANe kahevA mATe traNamUrti banAvIne rahyuM na hoya ke "he bhagavaMta, ApanI prasannatAthI huM AkAza pRthvIne prakAzita karanAre banuM? athavA Apa mane traNe zikano prakAzaka banAve ? 20 Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [sarga 12 zlo0 21-22 hIrasaubhAgyam vibhratIbhiH khagAnpattravibhrAjinazcandrahAsaprasanapratAnAnvahan / caityazAkhI zikhAbhiH zritAbhirnabhA svargivRkSAvijetu kimudyacchate // 21 // yatra dharmadezanavezmani caityazAkhI azokataruraparo vA vaTavRkSAdisAladrumAvasAna caityadrumaH nabho gaganAGgaNaM zritAbhiH gAhamAnAbhiH zAkhAbhiH kRtvA / utprekSyate-svargivR: kSAna suratumAna kalpatarun vijetu parAbhavitumudyacchate udyama karotIva sajIbhavatIva thA / kiMbhUtAbhiH zikhAbhiH / pattraiH pakSavibhrAjante zobhante ityevaMzIlAna khagAna pakSiNo bANAMca bibhratIbhiH dhArayantIbhiH / 'bANapRSaktayizikhau khagagardhapakSAH' / tathA 'vihagA vihaMgamakhagau khagagardhapakSA api' iti haimyAm / caityazAkhI kiM kurvan / candraH sudhAkaraH kapuro vA hAso hasitaM tayoH 'vetimA tulyArnA prasUnAnAM kusumAnAM pratAnAn stabakAna candrahAsa khaGgazca vahana bibhrANaH anyo'pi subhaTo virodhinA yodUdhumicchuH caturvidhAnyAyudhAni dhatte / yathA-pANimuktAni zaktipramukhAni, yantramuktAni zarAdikAni amuktAni zatrikAdhAni, muktAmuktabhedadvayAtmakAni daNDAdimAni, iti / tathaivAya caityataruH zaragrahaNena pANiyantramuktayograhaNam / candrahAsagrahaNena ca muktAmuktayoH saMgrahaH / tathA ca myAm-astra tazcaturvidham / mukta dvidhA pANiyantvamukta zaktizarAdikam / amukta zanikAdi sthAyaSTayAtha tu yAtmakam // ' iti // zlekArtha samavasaraNamAM, gaganAMgaNane sparzIne rahevuM azaka vRkSa zele che te jANe candra hAsa khaDagane dhAraNa karatI zAkhAo vaDe kalpavRkSane jItavA mATe sajaja thayuM na hoya ? 21 .. dezanAmandire yatra jAmbUnadaH zakraketuH purazcumbati smAmbaram / ... kautukAnnAkilokaM dikSuH kSitestIrthabhartu : prasarpanpratApaH kimu // 22 // yatra dharmadezanAmandire zrIjinarAjasamaghasaraNe jAmbUnadaH svarNanirmitaH zakraketusi ndradhvajaH puro jinendrAgre ambaramAkAzaM sahastrayojanapramANatvenAtyuccastaratvAt cumbati spRzati / utprekSyate-kautukAt hRdayamadhye'tikutUhalAt nAkinAM devAnAM lokaM bhuvana vAsasthAnaM svarga didRkSurdraSTumicchuH kSitebhUmeH sakAzAtmasarpannuccairgacchan tIrthabhartujimendrasya kimu pratApaH // - rasa samavasaraNamAM eka hajAra yojanA pramANa gaganacuMbI ane suvarNamaya e indra vaja bhagavaMtanI AgaLa zebhe che, te jANe kautukathI svargalekane jovA mATe uparathI nIce prasarata tIrthaMkara bhagavaMtane pratApa na hoya ! 22 che Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 hIrasaubhAgyam sarga 12 zlo0 23-24 ] vipralabdhaM vidhAtreva rUpazriyA svaM tridazyo'vayAnti sma yadvIkSaNAt / yatra bhAnti sma te zAlabhaJjIbharAH zrIsutAmbhojagvibhramabhrAjinaH // 23 // yatra zrImajinezvarasamavasaraNe te jagattrayIstraiNajaitragAtralatAH zAlabhaJjIbharAH pAJcAlikAprakAraH bhAnti sma zuzubhire / kiMbhUtAH / zrIsutasya kamalAnandanasya smarasya ambhojavRkkamalalIcanA strI ratistasyA vibhramaH zobhA vilAso vA tadvadvibhrAjante ityevaM. zIlAH / atha vA rativadvibhrameNa zobhayA vilAsena vA zobhanazIlAH / te ke / yeSAM putrikAprakArANAM vIkSaNAdarzanAt tridazyaH surAGganA svamAtmAnaM rUpazriyA vapuvai bhavena vidhAtrA jagadyAvatpuruSayoSidvargasargavidhAyinA vipralabdhaM vaJcitamivAvayAnti sma menire / 'madvipralabhya punarAha yastvAM takaH sa kiM tatphalaM vAcimukaH' iti naiSadhe / vipralabdhu yogya vipralabhyamiti tadarthaH // kalekArtha samavasaraNamAM kAmadevanI patnI ratinA sauMdaryane paNa zaramAve tevI sauMdaryavatI putaLIo zobhatI hatI, te putaLIone jevAthI devAMganAo potAnA zarIranI subhagatAnI brahnAvaDe vaMcanA karAI hoya, tema mAnatI hatI? 23 . AptalakSmIlatAyA ivodyatphala vIkSya vizveziturdezanAvezma tat / - gocarI syAnna vAkcetasoryaH kvacitsamadaM vindati sma vratIndraH sa tam // 24 // . sa vratIndro hIravijayasUriH ta mohadayAsAdanasadRzaM saMmadamAnandaM vindati sma labhate sma / ta kam / yaH saMmadaH kvacitkutrApi sthAne nabhaHkallolinIvilasapkullolamAlAskhalitavAgvilAsazAlisurAsuranaramrariSu vA vAkcetasorvacanamanasorvA na gocarI syAdviSayo bhavet / kiM kRtvA / vizvezitustrailokyanAyakasya zrImattIrthakRto dezanAvezmasamavasaraNaM vIkSya locanagocarIkRtya / kiMbhUta tat pUrvavyAvarNitasvarupam / utprekSyate-Aptasya jinarAjasya lakSmIbhuvanatrayaizvaryazrIH saiva latA vikasavallI udyatprakaTIbhavatphalamigha // iti purakRtAnusAreNa samavasaraNavarNanam // zlekArtha 'tIrthakara bhagavaMtanI ezvaryAnI lahamIrUpa latA tatkAla phalavatI banI na hoya ! tevA prakAranI pUrvokata svarUpa vALI samavasaraNabhUmine joine hIravijayasUri mana ane quelthI agAya2 sevA mAnandana prAta 12naa2| manyAM. // 24 // Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [sarga 12 zlo0 25-26 hIrasaubhAgyam 265 tIrthakadvakracandrekSaNodvelitAnandasindhorivodbhUtanUtAmRtaiH / svena tatrAbhinonya navyaiH stavaiH zrIjinaM nemivAnhIrasUrIzvaraH // 25 // hIrasUrIzvarastatra samavasaraNe svenAtmanA navyaiH sadyaskaiH stutirUpavRttaiH abhinonya atizayena bhaktibhareNa stutvA zrIjinaM zrImadbhagavantaM nemivAn praNamati sma / utprekSyatestavaiH tIrthakRto jinendrasya vakra vadanameva candraH pArvaNazAvarIvarastasyekSaNAdAlokanAdudvelitasya velAmatikrAntasyottaNThitasya Anando mAnasAntaHprasaratpramodaH sa eva sindhurarthAtkSIranIranidhistasmAdudbhUtaiH prakaTairjAtaiH asRtaiH sudhArasairiva / / zlekArtha hIravijayasUrijIe svaracita nava navA stotrovaDe zrI jinezvarabhagavaMtanI ratuti karI. arthAt namaskAra karyo, te stotro, jANe zrI tIrthakara bhagavaMtanA mukharUpI candrane jevAthI ullasita thayelA AnaMdarUpa kSIrasamudramAMthI pragaTa thayelA amRtarasanA udgAre na hoya ! 25 che sRSTasarvajJasaMghaH sudhAdhAmavadvAsarAnkAMzcidatrAtivAhya prabhuH / sAdhuvagaistato'nvIyamAnaH purAtpUrvadeza prati prItimAnprasthitaH // 26 // tataH pattane katicidivasasthityanantaraM purAdaNahillapATakapattanAtpUrva dezaM prati prAcInamaNDala prati prasthitaH pracalati sma / kiM kriyamANaH / sAdhuvargavijayasenasUripramukhAnekairmunimaNDalairanvIyamAno'nugamyamAnaH / kiM kRtvA / tatra pattane kAzcitkaticitkiyatsaMkhyAkAnvAsarAndivasAn atra pattanamadhye ativAhya atikramya / kiMbhUtaH prabhuH / sRSTaH kRtaH sarvajJena jinendreNa sArdha saGgo bhaktistabanAdiko yena / kiMvat / sudhAdhAmavat / yathA amRtakAntizcandraH sRSTI nirmitaH sarvajJasya zrIkaNThasya ziraHsthitilakSaNo yena sa tAhagAste // kalekArtha zaMkaranA mastaka upara rahele jema caMdra zebhe, tema sarvajJa bhagavaMtanI AjJAne zirodhArya karanArA hIravijayasUrijIe aNahilapura pATaNamAM keTalAka divasanI sthiratA hi, sau. 34 Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 hIrasaubhAgyam [sarga 12 zlo0 26-28 karIne vijyasenasUrijI Adi sAdhu samudAyavaDe anusaratA atyaMta harSapUrvaka pUrvadizA ta26 prayAera // 26 // sImabhUmau vaTAtpallikAyAstato bhAvaDasyAtmabhUH suurishiityuteH| caityamarcAmiva zrIjinendoguroH pAdukAM stUpamabhyetya sa prANamat // 27 // tataH pattanAtprasthiteranantara ghaTAtpallikAyA vaTazabdAdagre pallikA ghaTapallikA 'vaDalI' iti nAnI tasyAH sImabhUmau grAmAdvAhyAvanIpradeze stUpamabhyetya stUpasya samIpe samAgatya guroH svadharmAcAryasya pAdukAM padadvayIsthApanApratibimba sa sUriH prANamannamaskaroti sma / kiMbhUtasya guroH / bhAvaDasya bhAvaDanAno vyavahAriNa AtmabhUnandanaH sa eva sUrizItadyutiH etAvatA zrIvijayadAnasUrIndustasya / kAmiSa / arcAmiva / yathA bhavyazcatya zrIjinaprAsAdamabhyetya zrImatIrthakRtpratimAM praNamati // lokAI tyArapachI anukrame vaDapallI (vaDalI) gAmanI sImabhUmimAM AcAryomAM caMdra samAna bhAvazreSThInA putra vijayadAnasarijInI caraNapAdukAnA stUpanI pAse AvIne, jema jinaprAsAdamAM jinapratimAne namaskAra kare, tema hIravijayasUrijIe pitAnA gurUdeva vidAnasUrijInI caraNapAdukAne atyanta bhaktipUrvaka namaskAra karyA. e ra7 | brahmaputrI smitAnekapadmAGkitA yatpurazrImaNImekhalevAjani / sUrikaNThIravo'kuNThalokotsavaiH siddhapUrva puraM pAvanaM tayadhAt // 28 // sUrikaNThIravaH AcAryapaJcAnanaH akuNThairbahalailauMkAnAmutsavairmahAmahaistatprasiddha siddhapUrva puram / siddhapuramityarthaH / pAvana pavitra vyadhAccakAra / siddhapure jagAmetyarthaH smitairvikasitarainekairanalpaivividhaprakAraiH padmaiH kamalaraGkitA brahmaputrI sarasvatI nAmnA nadI yatpurazriyA siddhapuralakSmyA maNInAM ratnakhacitamekhaleva kAJcIva ajani saMjAtA // zlekArtha tyArapachI, AcAryomAM siMhasamAna hIravijayasUrijIe nagarajano dvArA karAyelA mahotsava pUrvaka siddhapura nAmanA nagarane pavitra karyuM. tyAM vahetI vikasvara kamalethI Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 12 zlo0 28-30] hIrasaubhAgyam 267 yukta sarasvatI nAmanI nadI jANe siddhapuranI lakSamInI ratnajaDita mekhalA banI gaI na hoya ! ! 28 che zrImadAcAryapAdA uSitvA kiyadvAsakAMstAtapAdaiH samaM vartmani / te nyavartanta tebhyastadAdezataH saikatebhyaH payodherivAmbhAplavAH // 29 // zrImadAcAryapAdAH zrImanto vijayasenasUrayaH tAtapAdaiH zrIhIravijayasUrizvaraiH samaM vartmani mAgeM kiyavAsakAn katicitsaMkhyAkAna nivAsAn / vAsakazabdena rAtraya evocyante / tatra divasAstu svayameva sametAH / uSitvA sthitvA tebhyaH zrIbhaTTArakebhyaH tadAdezataH tadAjJayA tadanuAzaSTayA nyavartanta pazcAvayavalireH / ke iva / ambhaHplavAiva / yathA saikatebhyastaTebhyaH sakAzAtpayodheH samudrasya ambhaHplavAH payaHpUrA nivartante pazcAdvalante // zlokAtha zrI vijayasenasUri ArAdhyApAra zrI hIravijayasUrijInI sAthe rastAmAM keTalAka divase rahIne, jema samudranA kinArAthI pANInAM pUra pAchAM phare tema AcAryanA AdezathI pAchA pharyA. che ra9 eSa nimna stamo vizvamudbodhayankaizcidudyanmahobhirmunIndraiH samam / tatpurAtprasthitiM tenivAnpaddhatau sArvabhaumo grahANAmivAbhre graheMH // 30 // eSa hIrasarirmunIndrarvAcakapaNDitAkhaNDalaiH sama tatpurAtsiddhapurAbhidhanagarAtpaddhatau mArge prasthitiM prasthAnaM tenivAn kurute sma / ka iva / sArvabhauma iva / yathA prahANAM cakravartI bhAsvAna grahaiH sahAbhre AkAze prasthitiM tanute / 'grahAbjinIgodhupatiH' iti haimyAmuktatvAt grahapatitvaM bhAnoH / kiM kurvanneSa bhAnuzca / tamo'jJAnaM pApa vA dhvAnta ca nighrana vyApAdayan / punaH kiM kurvan / vizva bhuvanamudbodhayanpratibodhayan bodhIbIjAnvitaM vA vidadhata jAgarayan / kiMbhUtaiH munibhiH / udyatprakaTIbhavanmahaH paravAdijaneSu pratApo yeSAM taiH / ut Urdhva' yadgacchat upalakSaNAddazadikSu sphurat jhagajjhagiti kurvamahastejo yeSAm // iti pattanAt zirottarAyAvanbhArgaH // kArtha aMdhakArane dUra karate, jagatane jAgrata karate grahane cakravartI sUrya grahanI sAthe AkAzamAM prayANa kare, tema ajJAnarUpI aMdhakArane nAza karatA ane jagatane pratibaMdha Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 12 zlo0 30-32] karatA pragaTa pratApI hIravijayasUrie munima'DaLanI sAthe siddhapurathI AgaLa prayAzu yu. // 30 // 268 saubhAgyam bhIrubhAvAnnija vyAlamAlAkulaM bhISmamaujjhyAzramaM nAgapUrAgatA / kiM mahImaNDalaM bhillapallIpuro hIrasUrIndunA vyAluloke kramAt // 31 // hIrarIndunA zrIhIravijayasraricandreNa kramAdvihAraparipATItaH puro'gre bhillAnAM pulindrANAM pallIpurI zirottarAbhidhAnagrAmavizeSaH hasvagrAmo vA vyAluloke haggocarIcakre utprekSyate - mahImaNDalaM pRthivIpIThaM pratyAgatA / saptamI vA mahImaNDale sametA nAgapUbhagavatInAmrI bhoginagarIva / kiM kRtvA / bhIrubhAvAt / vibhetItyeva zIlA bhIrustasyA bhAvastasmAt / atha vA strIsvabhAvAt / 'yoSidvizeSAstu kAntA bhorunitambinI' iti myAm bhItisaulabhyAcca / vyAlAnAM viSadharANAM mAlAbhiH zreNIbhirAkulaM nirbharabhRtamata eva bhISma bhayAnakaM manasyatyabhayotpAdakaM nijamAtmIyamAzrayaM nivAsasthAnamaujjhya tyaktvA 'vasIta nirbhaye sthAne' iti vacanAt dvijihnabharabhRtaM bhogibhavanaM muktvA kSitau samAyAtA nAganagarIva // T klAkA zrI hIravijayasUrie anukrame cAlatAM AgaLa bhIlapallI ( bhIlapurI ) nAmanI nagarI joI. te sarponI hAramAlAthI vyApta hAIne atyaMta bhayAnaka hAvAthI bhayabhIta khanelI nAgapurI bhAgavatI jANe peAtAnA AzrayasthAnane tyAga karIne pRthvI para bhAvIne rahI na hoya ! // 31 // kvApi zaktiM vahadbhiH kumArairivAmbhojanAbhairivodyad gadAdhAribhiH / yAbhirUpairivAbhAti kAdambarI sAdarIbhUtacittaiH kirAtairbhRtA // 32 // yA bhillapallI AbhAti / kiMbhUtA / balabatAmapi vahabhiH kirAtairbhRtA / tathA kutracitsthAne ambhojanAbhaiH kRSNairiva udyantIM dIpyamAnAM gadAM saptaghAtumayAyudhavizeSaM dharantItyeva zIlA gadAdhAriNastAdRzaiH ghArayantI zabaraivrvyAptA / kacana pAnabhUmau kAdambaryA madirApAne sAdarIbhUtaM tatparaM saMjAtaM citaM mano yeSAm / kairiva / abhirUpairiva / yathA kovidaiH kAdambarInAmA bANakavikRtagranthavizeSastasminnAdareNa adhyAyanAdhyApanAsaktamAnasairjAyate tAdRzaiH surApAyibhibhillairbhUtA || Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [sarga 12 zlo0 32-33 hIrasaubhAgyam 269 lekArtha zaktine vahana karanArA kumArothI ane kRSNanI jema dedIpyamAna gadAdhArIothI vyApta, temaja jema paMDite kAdaMbarI nAmanA kAvyarasanuM pAna karavAmAM tatpara hoya che, tema madirApAna karavAmAM tatpara evA bhIle vaDe vyApta evI bhilapurI zebhe che. 3ra che tatra vitrAsayanarjuna zAtravAnasti pallIpatiH kaGkapakSAzritaH / jiSNubhAvaM subhadrAnuSaGga punarbibhradadvaitadhAnuSkatAM pArthavat // 33 // tatra zirottarAnAmapallayAmarjuno nAma pallIpatiH asti vidyate / kiMvat / pArthavanmadhyamapANDava iva phAlguna iva / kiM kurvan / zAtravAn vipakSAn vizeSeNa jIvaM nAzaM trAsayanvinAzayan / punaH kiMbhUtaH / kaGkAnAM jIvavizeSANAM pakSAH picchAni yeSu / 'pattra patattra picchaM vAjastanUruham / pakSo garucchadazcApi' pati haimyAm / tannAmanyeva kaGkapattrANi bANAstairAzritaH / ubhayapArzvabaddhatUNIraH / arjuno'pyetAdRk / punarvizeSaH kaGkasya yudhiSThirasya pakSa sahAyatAm atha vA karUna pakSa sakhitA advaitaprItitvAt zritaH / 'pakSo mAsArdhe grahasAdhyayoH / culhIrandhre bile pAveM varge keshaatprshcye| picche virodhe dehAGge sahAye rAjakuJjare' // ityanekArthaH / tathA 'ajAtazatruH zalyAridharmaputro yudhiSThiraH / kaGko'jamIDhaH' iti haimyAm / punaH kiM kurvan / jiSNubhAva jayanazIlatA. marjunAmidhAnaM ca / tathA su zobhanAni bhadrANi maGgalAni taiH subhadrAnAmnyA svapatnyA ca anuSaGgaH saGgastaM bibhraddhArayat / punaradvaitAmasAdhAraNI dhAnuSkatAM dhanurdharatAM ca bibhraddadhAnaH // zlekArtha zirottara nAmanI pallImAM arjuna nAmane pahelIpati bANAvaLI arjunanI jema zobhe che. arjuna jema zatruone trAsa ApatuM hatuM tema pallIpati zatruone trAsa Apate hate. pallIpati kaMkapakSIonA pIMchAMvALAM bANane dhAraNa karanAra hatuM arjuna kaMka-yudhiSThiranA pakSane karanAre hate. arjunanI jema pallI pati paNa jayazIla hate. arjuna subhadrA nAmanI patnI sAthe rahenAre hatuM, tema pahalIpati paNa subhadrA zubhamaMgalo vaDe yukta hate. vaLI arjunanI jema advitIya dhanurdhArI hato. A pramANe bANAvaLI arjunanI jema pallI pati zebhe che. 33 che Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 hIrasaubhAgyam [sarga 12 zlo0 34-35 spardhayA yanmukhAlokanaprollasatsamadeneva vardhiSNubhirbhaktibhiH / sarimabhyetya natyA nijaM pAvayannAtmagehAnanaiSIniSAdAdhipaH // 34 // " niSAdAdhipo'rjunaH pulindarAjo'bhyetya guroH saMmukhamAgatya natyA pAdAravindapraNamanena kRtvA nijamAtmAnaM pAvayana pavitrIkurvan san sariM hIraguruM svAna gRhAn AtmIyAni mandirANi pratyanaiSIt prApayAmAsa / ninAyetyarthaH / kAbhiH / bhktibhiH| kiMlakSaNAbhiH / vArdhiSNubhiH pravardhanazIlAbhiH / utprekSyate-yasya sUrermukhaM vadanaM tasyAlokanena darzanena kRtvA prakarSeNa ullasan sarvaprakAreNa vardhamAno yaH saMmadaH paramAnandasaMdohastena sAdha spardhayeva saMgharSeNeva // ityarjunapallIpatigRhAgamanam / / atha caturdazabhirvRttaH kirAtAGganAM vizinaSTi / campUkathAdau tathAvidhazabaradazAvarNa nadarzanAt / saMbandhastu caturdazavRtte vakSyate kirAtavazA svakAntA ajUhavaditi plekArtha bhilarAja ajuna AcArya mahArAjanI sAme AvI namaskAra karIne pavitra thaye, chatAM sUrizvarajInA mukharUpI candrane jevAthI ulasita AnaMdanI sAthe spardhA karatI pravardhamAna bhakti vaDe pitAne ghera laI gaye. . 34 smerapardokSaNA bhRGgagujAravA haMsakodbhAsinI musmitshriibhRtH| karNikAmAdadhAnA rasollAsinIH pdminiirniilbhaasstthaamodiniiH||35|| kiMbhUtAH bhillIH / utprekSyate-padminIriva / padminIH strIH kamalinIzca / kiNbhuutaaH| smerANi prabuddhAni padmAni kamalAni tadvattAnyeva vA IkSaNAni nayanAni yAsAm / puna: kiMbhUtAH / bhRGgAnAM bhramarANAM guJjA iva ravo dhvaniryAsAm / 'vANyA bhRGgIpikIravau' iti kAvyakalpalatoktatvAt / pakSe madhukarANAM guJjAravo yAsu / punaH kiMbhUtAH / haMsakarnUpuraiH pakSe haMsA eva haMsakAH / svArthe kaH / taimarAlairudbhAsante prAbalyena zobhante ityevaMzIlAH / panaH kiMbhatAH / suzobhanAM smitasya ISaddhasitasya sadA hasitavadanatvasya vA taruNArkakiraNasaMparkavazavikasitatAlakSmI ca bibhratIrdadhatIH / punaH kiMbhUtAH / karNikAM karNabhUSaNaM bIjakozaM ca dadhAnAH / punaH kiMbhUtAH / nIlA marakatamaNisadRzA bhAso dIptayo yAsAm / pakSe nIlAH / punaH kiMbhUtAH / rasaiH zRGgArAdibhirvividhakrIDArasairvA pakSe makarandairullasantI Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 11 zlo 0 35-36 ] hIrasaubhAgyam 271 syevaMzIlAH / rasaiH salilairullasanti udbhavantItyevaMzIlA vA, vArijatvAt punaH kiMbhUtAH / AmodaH AnandaH parimalazca asti AsAmAsu vA // plekArtha bhilapurImAM bhilastrIo kamalinI jema zebhe che. bhilastrIo kamala samAna netravALI che. kamalinI vikasvara kamalerUpI netravALI hoya che; bhilastrI bhramanA guMjArava samAna svaravALI che. pazvinI bhramaranAM guMjAravarUpI svaravALI hoya che. bhillastrI jhAMjharethI zobhe che, kamalinI kIDAkarI rahelA haMsothI zobhe che. bhilastrI rimata (hAsya)nI zobhAne dhAraNa karanArI che. kamalinI vikasvaratAnI zobhAne dhAraNa karanArI hoya che. bhilI kAnanAM bhUSaNathI yukta che, kamalinI bIjakezathI yukta hoya che, bhilI zRMgAra Adi rasathI ullAsa pAme che. kamalinI pANIthI ulAsa pAme che, arthAta zebhe che. bhilastrI maratamaNinI kAnti jevI nIlakAntivALI che, kamalinI paNa nIlavarNavALI hoya che. bhilastrI AnaMda dhAraNa karanArI hoya che, kamalinI parimalane dhAraNa karanArI hoya che. A rIte kamalinI jema bhilastrIe zebhatI hatI. 35 che mekhalAmAlinIH zAlipAdAH sphuradantikA dantiyAnAstamAlatviSaH / gaNDazailollasatpattravallIbhRto vindhyazailAJjanorvIdharorvIriva // 36 // punarutprekSyate-vindhyazailo vindhyAdristathA aJjanorvIdharaH aJjanazailaH tayoruvIbhU. mIriva / kiMbhUtAH / mekhalAM suvarNamaNIkAJcImadrimadhyabhAgaM ca malante dhArayantItyevaMzIlAH / punaH kiMbhUtAH / zAlinyaH zobhanazIlAH pAdA bhUSaNAlaktakaraGgakalitAzcaraNAH paryantaparvatA yAsAm / punaH kiMbhUtAH / sphuranto dIpyamAnA dRzyamAnAzca dantA eva dantakA dazanA parvatA bahistiyaGinirgatA giripradezAzca yAsAM yAsu vA / punaH kiMbhUtAH / dantinAM mattamataGgAnAM yAnamiva yAnaM gamanaM yAsAm / madhyamapadalopI samAsaH / pakSe bhattebhAnAM yAnaM svairagatiryatra / punaH kiMbhUtAH / tmaalaastaapicchdrumvishessaaH| yadukta naiSadhe-'zravaNapUratamAladalAGkura zazikuraGgamukhe sakhi nikSipa' iti / tadvat zyAmA. stviSaH zarIrakAntayo yAsAm / pakSe / tamAlamAlAbhiH kRSNakAntayaH / punaH kiMbhUtAH / gaNDazailayorgaNDasthalayorullasantyau vicitratayA sphurantyo yAH pattravallayaH pattralatAstA bibhratIH / pakSe gaNDazailAH parvatAtparitaH sthUlAH upalA mahatpASANAsteSu ullasantyo vikasantyaH pattraiH parNairupalakSitA upacitA vA vallavI vIrudhastA bibhratIH / 'deva bhavaDhe Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 saubhAgyam sarga 12 zlo0 36-37 ] rivadhUvadane ca bhAnti nAraGgatarUpazobhe gaNDazailasthalAlaMkAriNyo rodhalatAH' iti campUkathAyAm gaNDayoH zailopamAnam / atha vA gaNDazailau kapolapradezAvityarthaH // zlAkA vaLI, aMjanagiri ane vidhyAcalanI bhUminI jema billastrIe zeAbhatI hatI. pata, madhyabhAgamAM suvaNu ane maNIne dhAraNa kare che, tema bhillastrIe kaTI pradezamAM suvaNu maNIracita 'dorAne dhAraNa karanArI che. parvatanA paryaMtabhAga rakata hAya che, tema bhilastrIo alatAthI (lAlara'gathI ) suzeAbhita caraNavALI che. bhillastrI ujjavaLa dAMtanI paMktithI zAle che, pata bahAra nIkaLelA dADhArUpa giripradezavALA che. bhilI gajagAminI che teA jenA para svecchApUrvaka maddonmatta hAthIe cAlI rahyA che, tevA pata che. billIe tamAlasamAna kRSNavaNIya krAMtivALI che, teA pava ta tamAla Adi vRkSAvALA che. bhillastrI kAlapradeza upara vicitra prakAranI patrAlanI zobhAne dhAraNa karanArI che. tA pa ta mATI zilAo upara bhegAM thayelAM pAMdaDAMenI paMkitavaDe zobhe che. 5 36 lu bhRGganetrA mRNAlIjA jumbhitAmbhojavakrAstaraGgollasatkuntalAH / bandhurAvartanAbhI rathAGgastanI haMsathAnA yamIvAridevIriva // 37 // punarutprekSyate - yamI vAridevIryamunAjaladevatA iva / kiMlakSaNAH / makarandapAnalubhyadambhoruhAbhyarNaparibhrAmyanto bhRGgA atizyAmatvAccaJcalatvAcca bhramarA iva bhRGgAravA iva netrANi nayanAni yAsAm / punaH kiMbhUtAH / mRNAlyaH kamalanAlAni / nAlamRNAlazabdau Proof liGgeSu / yathA - 'kuvalayamRNAlamaNDalAnAlamRNAlapaTalAH' iti liGgAnuzAsane / tA iva / mRNAlA eva vA bhujA bAhavo yAsAm / bhujAzabdaH puMstrIliGgayoH / punaH kiMbhUtAH / jRmbhitAni vikAzaM prAptAni ambhojAni tadvattAnyeva vakrANi vadanAni yAsAm / punaH kiMbhUtA / taraGgAH pavanaprasaralulatkallolA iva / taraGgA eva vA ullasanto vividhavicchayA sphurantaH kuntalAH kezapAzA yAsAm / punaH kiMbhUtAH / bandhurA manojJA AvartA dakSiNapArzvabhramaNAnyAkAravizeSA yAsu tAdRzyaH / payobhramAH hradAdiSu salilamAgatya pazcAdvalitvA bhrAntvA ca puraH pracalati 'gavara' iti samudrAvagAhilokeSu prasiddhA jalAvartAstadvatta eva vA / nAbhyastundakUSikA yAsAm / punaH kiMbhUtAH / rathAGgAzcakravAkAstadvarA eva vA stanAH kucA yAsAm / punaH kiMbhUtAH / haMsAnAM yAnaM lIlAgamanaM tadvanmanojJa gamanaM yAsu / tathA haMsAnAM yAnaM jalakrIr3AkRte kamalanAlabIjakozabI jAsvAdanArthaM gamanAgamanaM yAsu || Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [sarga 12 zlo0 37-38 hIrasaubhAgyam 273 zlekArtha yamunAnAM jala jevI zyAma bhilIe zebhe che. rasanI lepatAthI capala banelA bramaro samAna bhilIonAM netra che. yamunAmAM makaraMdapAnanI lepatAthI bhramara Amatema bhamI rahyA che. kamaLanI nAla samAna kemaLa bhujAvALI bhilastrIo che. kamalanI nAlarUpa bhujAvALI yamunA che. vikasavAra kamaLa jevA mukhavALI bhistrIo che. vikavara kamalarUpI mukhavALI yamunA che. uchaLatA taraMge samAna kezavALI bhistrIo che, ullasita taraMgarUpI kezavALI yamunA che ! manohara dakSiNAvarta nAbhivALI bhilIo che, manehara AvartArUpI nAbhivALI yamunA che. cakravAka samAna puSTa stanavALI bhilIo che, cakavAka yugalarUpI stanavALI yamunA che. haMsasarakhI gativALI bhillIe che. jalakrIDA karavA mATe jemAM hase gamanAgamana karI rahyA che, tevI yamunA che. 37 viSTarollAsinIzcandanAmodinIH pallavollAsijihvAH prasUnasmitAH / vimbadantacchadAH kundamAlAH pikIvyAhRtA mUrtimatkuJjadevIriva // 38 // punarutprekSyate-mUrtimatIH mUrtA aGgIkRtAGgopAGgAH kuJjalakSmIrvanazriya iva / kiNbhuutaaH| viSTareSu pITheSu atha vA viSTarairAsanairvividhAsanopavezairutprAbalyena lAsante ityevaMzIlAH / 'viSTaraH pIThamAsanam' iti haimyAm / pakSe viSTarairanebhajAtitarubhiH zobhanazIlAH / "viTapI kuTaH kSitiruhaH kAraskaro viSTaraH' ityapi haimyAm / punaH kiMbhUtAH / candanA zrIkhaNDA iva padminItvena vilepanabhUta, malayadrumaizca AmodaH zarIrasaugandhya parimalaca vidhate yAsAM yAsu vA / pallavAH kisalayAni tadvatpravAlA eba jihvA aruNAstrakumArA rasanA yAsAm / punaHkiMbhUtAH / prasUnAni vikacakusumAni ujjvalatvAttadvattAnyeva vA smita mahita yAsAm / punaH kiMbhUtAH / bimbAni bimbIphalAni bilbIkalAni pakvagolhakAni tadvattAnyeva vA dantacchadA dazanapattrANi adharA yAsAm / punaH kiMmUtAH / kundAnAM mucakundakusumAnAM mAlAH svajo hArAH kundadrumANAM zreNayo yAsAM yAsu vA / punaH kiMbhUtAH / pikInAM kalakaNThInAM vyAhRta paJcamAlApamadhuradhvanirivAlapita yAsAM kokilAkalaravo yAsu // zlokAtha te bhillIo mUrtimAna vanalakSmI jevI zobhe che. bhilastrIo vividha prakAranAM AsanethI zobhe che, vanalakSmI aneka jAtinAM vRkSothI zobhe che. bhilalIe caMdananI hi, sau, 35 Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saubhAgyam sarga 12 zlo0 38-39 ] suvAsa jevI zarIranI suvAsavALI che, vanalakSmIcaMdananA vRkSeAnI suvAsavALI che. bhillusrIe pravAlasamAna lAla jIbhavALI che, vanalakSmI pravAlarUpI jIbhavALI che. bhilagnIe vikasvara puSpasamAna hAsyavALI che. vanalakSmI vikasvara puSparUpI hAsya vALI che. bhillastrIe kha'khIla (gIleADA) samAna lAla adharavAnI che. vanalakSmI bi'khIlarUpI adharavALI che. billIe macakuMda puSpAnI mAlAvALI che, vanalakSmI macakuMda puSparUpI mAlAvALI che. jillastrIe kokilA samAna madhuraka'ThavALI che. vanalakSmI kAkilAnA kaMTharUpI AlApavALI che. 5 38 5 274 kacukiprAJcitAH zeSagehA ivArAmadezA ivotphullapuSpAGkitAH / kekimAlA ivAlaMkRtacandrakaiH pUrNacandrAnanAH pUrNimAsIriva // 39 // punaH kiMbhUtAH / kaJcukibhiH sauvidallaiH prakarSeNAJcitAH sahitAH / 'sauvidallAH kaJcukinaH' iti haimyAm / tathA 'kAzcijarAjarjarazabarakaJcukikarAvalambalI lAgAminyaH' iti campUkathAyAm / zabarAdhirAjazabarINAmapi kaJcukisattAste / zeSagehA iva / yathA nAgAdhirAjaniketAH kaJcukibhirbhujaMgamaiH saMyutA bhavanti / zeSanAgasya nAgAdhipasvAt / punaH kiMbhUtAH / utphullai runmirSitaiH puSpaiH kusumairaGkitAH kusumAvataMsahArAdiyuktAH / ke iva / ArAmadezA iva / yathA vanapradezAH prabuddhaprasUna paricitA bhavanti / punaH kiMbhUtAH / candrakaiH lalATapaTTe vRttAkAratilakailoMke 'cAMdalo' iti nAmnA prasiddhaiH alaMkRtA bhUSitAH / kA iva / kekimAlA iva / yathA mayUrarAjI candrakaiH kalApaiH kalitA bhavanti / 'picchaM baha zikhaNDakam / pracalAkaH kalApazca mecakazcandrakaH samau // ' iti haimyAm / punaH kiMbhUtAH / pUrNaH pArvaNaH SoDazakalAkalitaH candraH kaumudIpatirivAnanaM vadanaM yAsAmU / kA iva / pUrNimAsIriva / pUrNaiH nizAkAre sarva kalAkalite candramasi sati sA pUrNimA rAketyucyate / yathA haimyAm - 'sA rAkA pUrNe nizAkare' iti / kiMbhUtA rAkAH / pUrNacandra evAnanaM mukhaM yAsAm / zlAkA jema nAgalAka nAgasahita che, tema bhillasrIe kaMcukIsahita che; vaLI vanapradezanI jema vizrvara puSpAnI mAlA Adi alaMkArethI suzAbhita che. mAra jema pIMchAMAvaDe zeAle, tema bhilastrIonAM bhAlapradeza kuMkuma AdinA cAMllAethI zobhI rahyA che. A prakAre pUrNimAnA candrasamAna mukhavALI bhilastrIe zeAMbhe che. 5 39 5 Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 11 zlo. 40-41 ] hIrasaubhAgyam maJjusiJjAnamaJjIravisphUrjitaiH spardhamAnA dhvanadbhirmarAlairiva / kelivAtAyupotAnkacitkurvatIrgItibhiryogivaddhayAnalInAniva // 40 // punarutprekSyate-maJjUni manoharANi saJjonAni raNajjhaNiti zabdAyamAnAni maJjIrANi nUpurANi teSAM visphUrjitaivilasitaiH kRtvA dhvanadbhirmudumadakalaraupyaghanaghargharIkaracirasvaraM viracayadbhirmarAlaiH rAjahaMsaH sArdha spardhamAnA iva spardhA kurvANA iva / kvaci. tkutrApi sthAne kelaye krIDAkRte samAnIya rakSitAna vAtAyupotAna sAraGgazAvAna gItibhikindamaJjarIpujAsvAdaneddhiTinIkuSkakuharaprejallAnAoskhalitaparabhRtaprapaJcitapaJcamarAgavirAgIkaraNapravaNasvapANivINAkvaNanAnuguNapraguNitAmitasphItagItaH kRtvA kAzcana yogivadyaugIndrAniva dhyAne praNidhyAne madhuragAnAkarNane ca lInAnnizcalAGgAn kurvatIH // kAtha manahara raNajhaNa avAja karatA jhAMjharanA jhaNakArathI jANe te jillA strIo rAjasaMsanI gati sAthe spardhA karatI na hoya, tevI zebhe che. vaLI keTalIka strIo krIDA karavA mATe pALelA mRgazizuone madhurasvare gAIne ginI jema jANe dhyAnamagnanishct tI na DAya ! // 40 // svIyarUpazriyA mAnamAtanbatIH prekSyamANA muhuH smeradambhoruham / bhUSayAhaM viziSye kimetadgRhA zrIrutetIva citte vijijJAsayA // 41 // .. punaH kAzcitika kurvANAH / muhurvAraMvAraM smeradambhoruhaM vinidratkamala prekSyamANAH pazyantIH / utprekSyate-citte svamAnase ityamunA prakAreNa vijijJAsayA vizeSaprakAreNAvabodadhumicchayA / iti kim / bhUSayA vapuHzriya kRtvA ahaM viziSye vizeSA bhavAmi / utAtha vA etasminsmedarambhoruhe gRhamAvAso yasyAstAdRzI zrIlakSmIdevI viziSyate / 'kathaM ca sa dezaH svargAdviziSyate na' iti campUkathAyAm / viziSTo bhavati sma yaH // lokArtha pitAnA rUpanI zobhAthI ahaMkAra dhAraNa karatI keI bhilastrI vAraMvAra vikara kamalane jotI hatI, te jANe A prakAranI vizeSa jijJAsAthI jotI na hoya ke huM Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 __hIrasaubhAgyam [sarga 12 zlo0 41-43 A kamalathI paNa adhika zobhAne dhAraNa karanArI banuM !" athavA "kamalanivAsinI lakSmIdevIthI adhika sauMdaryavatI banuM! che 41 nirjitastvatsakhAsmanmukhena hiyA pazya pANDUbhavanbhrAmyatIndurdivi / vIkSyamANA vapurvibhramaM darpaNe sUcayantIritIva smitaM tanvatIH // 42 // kAzciddarpaNe Adarza vapurbibhramaM svazarIrasaundarya zobhA vIkSyamANA nibhAlayantIH satIH / utprekSyate-smitamISaddhasitaM tanvatIvistArayantIvidadhatIzca satIH / ityamunA prakAreNa sUcayantIH kathayantIriva / iti kim / he darpaNa, tvaM pazya sAvadhAnatayA vilokaya tvatsakhA tava mitraminduzcandraH / 'jalAcca tAtAnmukurAJca mitrAnabhyarthya dhattaH khalu padmacandrau' iti naiSadhe mukuracandrayomai tryaM mithaH / asmanmukhena asmAkaM vadanena nirjitaH parAbhavabharaM prApitaH san pANDUrobhavana pANDuro vapuSA jAyamAnaH san dhavalIbhRtazarIraH hiyA lajayA kRtvA divi nirmAnuSatayA zUnye nabhasi bhrAmyati paryaTatIva // zlokAI . koI mistrI darpaNamAM pitAnA zarIranI suMdaratA jotI, kaMIka hasatI darpaNane jANe A pramANe kahetI na hoya ke "he darpaNa, tuM je, amArA mukhanI zobhAthI parAbhava pAmele tAro mitra candra, pAMDurogavALe banIne lajajAthI ni jana AkAzamAM paryaTana karI rahyo che ! che 42 che niSkuTAnokahotphullapuSpoccaye SaTpadAnpANimirdUrataH kurvatIH / spadhitAM bibhrate vAgvilAsaiH sahAsmAkamete hRdIstIva roSodayAt // 43 // kAzcinniSkuTasya gRhArAmasya anokahAnAM vividhajAtipraropitapAdapAnAmutphullAni vinidrobhUtAni puSpANi kusumAni teSAmuccayazcuNTana grahaNam / 'uccinvanti ca mAlatISu kusumazraddhAlavo mAlikAH' iti campUkathAyAm / tathaivoccayaH SaTpadAna bhramarAna pANibhiH svakaraiH dUrataH viprakRSTAn kurvatIH praNayantIH / utprekSyate-hRdi hRdayamadhye ityamunA prakAreNa roSodayAtkopaprAdurbhAvAt iva / iti kim / yadete SaTpadA bhramarAH asmAkaM vANyA vAcA saha spardhitAM saMgharSibhAvamabhyasUyAm / 'vANyA bhRGgIpikIrau' iti kAvyakalpalatAvacanAdabhRGgIsAhacaryAyAbhRGgo'pyAgata eva / bibhrate dhArayanti / kurvtetyrthH| svadveSiNastu dUramutsAryata eveti // Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ sarga 12 zlo0 43-45 saubhAgyam 277 zlAkA kAI bhillusrI gRhaudyAnamAM aneka jAtinAM vRkSeAnA vikasita puSpA cUTatI hAthathI bhramarAne dUra karatI hatI. 'A bhramaro amarA vANIvilAsa sAthe IrSyA kare che, tethI te zatruone dUra ja karavA joIe' A prakAre hRdayamAM pragaTa thayelA rASathI jANe amarIne ira bharatI na hoya ! // 43 // nAbhidadhne hrade'mbhovihArAlasAstrasamutpAdayantI rathAGgAtkvacit / tadvibhUSAM stanAbhyAM gRhItvA purA kiM punastadvapuSpItimAditsayA // 44 // kvacitkutrApi gRhodyAnapradeze nAbhidadhne nAbhipramANe / 'nAbhIramyA nIlatamAlakA, iti campUkathAyAm / 'nIlA haritatviSastamAlanumA nAbhiramyA nAbhidadhnAH' iti campUTippanake / hRde he ambhovihAre jalakelikaraNasamaye alasA mantharA lampaTA vA kAzcitkirAtIH rathAGgAt cakravAkAt trAsamAkasmikaM bhayamutpAdayantIrjanayantIH satIH / utprekSyate - purA pUrvaM stanAbhyAM nijakucAbhyAM kRtvA teSAM rathAGgAnAM vibhUSAM zobhAM gRhItvA punadvitIyaSAraM tadvapuSAM cakravAkazarIrANAM pItinaH pItatAyAH AditsayA AdAtu gRhItumicchayeva trAsamutpAdayantI / asadvastugrahaNe samIhA bhavet yataH svayaM zyAmavarNatvena svarNavarNavapuH zobhAdAnamaucitIyaJcati // leAkAtha nAbhipramANa krIDAsarovaramAM jalakrIDA karavAmAM catura evI koI billI cakravAkAne bhaya pedA karatI hatI pUrve potAnA staneAthI cakravAkeAnI zaiAbhAne grahaNa karIne have punaH svaya' kALI hAvAthI cakravAkanA zveta zarIranI zaiAbhA jANe grahaNa 42vA thADatI na hoya ! // 44 // kvApi vizleSayantIkA jIvanAddhArtarASTrAnpunarbhImavAhA iva / rAkSasI vatkSapArAgiNIrutpalAkAGkSiNI: klRptakIlAlapAnAH punaH // 45 // kvApi gRhodyAnadIrghikAdipradeze kAzcit zabaranAyakanitambinIjavanAjjalAtsakAzAt kAna balAhakAna mInAzinA jalacarAn pakSivizeSAn tathA dhArtarASTrAna sitetatarapakSAn rAjahaMsajAtivizeSAn vizleSayantIH parasparaM svavazAbhiH bAlakairvA viyogaM Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 hIrasaubhAgyam sarga 12 zlo. 45-46] nayantIH / uDDAyayantIrityarthaH / kA iva / bhImavAhA iva / kuntItanujanmatrikApekSajAtIyA madhyamapANDavasya yudhiSThirAnujanmano vRkodarabhujA yathA bakAniti bakanAmAnaM rAkSasam / bahutva tu laGkAdhipatirAkSasarAjatvAt / tathA dhArtarASTrAna dhRtarASTrasyApatyAni dhRtarASTrasya pitRvyasya zata duryodhanaduHzAsanapramukhAna putrAn jIvanAjjIvitavyAt vizleSayantIviyojayantIH / nighnatIrityarthaH / punaH kAzcitkSapAsu haridrAsu / 'haridrA kAJcanI pItA nizAkhyA varavarNinI' iti haimyAm / rAtrisarvanAmabhirarthe sati haridvaivocyate / yathA campaeNkathAyAm-'vararajanIkarakAnte' iti / 'nizAnabhaH sadRze majjanagRhe / kiMlakSaNA / varA / viziSTavijJAnApetA rajanIkarA haridrodvartanAdikArakAH pumAMsastaiH kAnte pradhAne / nizAnabhasi kiMlakSaNe / varaH sarvakalAsaMpUrNoM rajanIkarazcandrastena manAjhe' iti campUTippanake / rAgo vapurudvartanAdinA Asattividyate yAsAm / tathA utpalAni kuvalayAnyAkAantItyevaMzIlAH / punaH klaptaM racita kRta kIlAlasya pAnIyasya pAnaM yAbhiH / kiMvata / ' rAkSasIvat / yathA nizAcaryaH rAkSasyaH kSapAyAM rajanyAM rAgo'styAsAm / rAtricaratvAta / tathA utprAbalyena palaM mAMsamAkAGkati sAmastyena vAJchatItyevaMzIlAH / palAdatvAt / punaH nirmitaM kIlAlasya rudhirasya pAnaM yAbhiH / asRkpatvAt / 'rAtricaro rAtricaraH palAdaH kInAzarakSonikasAtmajAzca / kravyAtkarburanairRtAmRkpaH' iti haimyAm / 'kIlAla rudhire nIre' ityanekArthaH / / kArtha jema bhIme duryodhana Adi dhRtarASTranA e putrane jIvanathI mukta karyA hatA, tema keI bilastrI gRhavAvaDImAMthI bagalA Adi pakSIone jIvana-jalathI viga karAvatI hatI ! vaLI, jema rAkSasI rAtrinI rAgiNI, mAMsabhakSiNI ane lehI pInArI hoya tema rAtri rAgiNI kamalene IcchatI ane milecita pINAne pItI jilIo zAlatI tI. // 45 // kelivApIpayomajanavyAjato nAganArIvijetu vajantIriva / nAgagehopasIdattadambhojaragvinama kurvatIniHsarantIH punaH // 46 // kAzcitkirAtezitaH kAntAH kelivApISu krIDAkRte yA gRhopavanadIrghikAstAsu payasi svatantrasalilAntarAlakhelanasamaye payasi pAnIye majjanAnAM krIDArasAzrUDanAnAM danuprAdurbhavanavyatikare vA salilAbahinirgacchantIH satIH nAgagehAbhujaMgabhavanAdupasI Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 12 zlo0 46-47] dantInAmAgacchantInAM tadambhojadRzAM nAganiketananitambinInAM bibhrama vizeSeNa bhrAnti kurvataH sRjantIriva / etaddIrghikAvArivartmanA nAgalokAtkathaMcivabhUmaNDalAlokana kutUhalA cristte vA nirgatA nAgAGganA iveti bhramaH // bhA 279 AAkAtha pallIpatinI koI strI krIDAvAvamAM jelakrIDA karatI, DUbavAnA bahAne jANe nAgakanyAAne jItavA mATe jatI na hAya ! athavA bhUmaMDaLanuM kautuka jovA mATe vAvaDInAM raste nAgadekamAMthI bahAra nIkaLatI, draSTimAM bhrama pedA karatI jANe nAgakanyA na ! // 46 // bhAsvataH kAntivadvAruNI rAgiNIH zAlipattrAvalI: zAlizAkhA iva / nandanAnandinIrmandarorvIriva prINayantIrmanaH sAdhugoSThIriva // 47 // kAzcitkirAtIH / vAruNI madirA tatra viSaye tatpAne rAgaH astyAsAmiti rAgiNIH / 'kAzcitkAdambarImadhupAnamadaghUrNitaddazaH' iti campUkathAyAM / bhillInAmapi madirApAnaM dRzyate / kiMvat / kAntivat / yathA bhAsvataH sahammarazmeH kAntayo dIptayaH vAruNyAM varuNadikapAlasya iyaM digvAruNI pazcimA dikU tasyAM rAgiNyaH / pazcimAyAM sametasya sAyaM mArtaNDamaNDalasya marIcayo rAgaraJjitAH sarAgA bhavanti / rAga AsaktiraruNimA ca / punaH kiMbhUtAH / zAnte zobhante ityevaMzIlAH zAlinyaH pattrAvalyaH pattralatAH yAsAm / kA iva / zAlizAkhA iva / yathA vRkSANAM zikhAH zobhanazIlAH pattrANAM parNA nAmAvalyaH zreNayoH yAsu tAdRzyo bhavanti / punaH kiMbhUtAH / nandanainijAGgajaiH putrairAnandaH pramodaH astyAsAm / kA iva / mandarorvIriva / yathA merubhUmayaH nandananAmavanenAnandadAyinyaH tAH / jinazAsane mandaro merurucyate / yathA bhaktAmarastave - kiM mandarAdrizikharaM calitaM kadAcit' iti / yathA snAtasya stutau ' mandararatnazailazikhare janmA bhiSekaH kRtaH' iti / mandareSu paJcasu meruSu meruSu ratnaM lakSayojanapramANatvAtsarvadvIpasamudrANAM madhyavartitvAnnAbhisthAnakatvAcca ratnam / apare catvAro meravaH caturazItiyoja - * nAmAnA: / jinajanmAbhiSeko meruM vinAnyatra na syAditi / tathA siddhAnteSvapi mandarasmaraNaM labhate / 'paccayassa' - ityAdi / zaivazAsaneSu tu mandara indrakalazailaH / atra tu jainamatAnusAreNaiva meruH / punaH kiM kurvatIH / manaH tadvibhramavilAsakrIDAdivilokakAnAmantaHkaraNaM prINayantIstoSayantIH / kA iva / sAdhugoSThIriva / yathA sAdhUnAM saMsAramumu Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 280 hIrasaubhAgyam [sarga 12 zlo0 47-48 - jhUNAm / atha vA sAdhubhiH sattamaiH puMbhiH sama goSThIH saMsArApArapArAvArapArottaraNopAyaprakathanena sanmatizikSApradAnena ca mAnasaM paramAnandasaMdohAsAdanameduraM vidadhatIH // zlokArtha sUryanI kAMti jema sAMje vArUNI (pazcimadizAmAM) rAgiNI eTaleke lAla hoya che, tema kaI bhilastrI vArUNI-madirApAnamAM rAgiNI hatI. vaLI, vRkSo jema panI pativaDe zobhe tema bhilIe patrAvalivaDe zebhatI hatI. merUparvata jema naMdanavana vaDe AnaMdadAyI che, tema bhilastrIo naMdana-putra vaDe AnaMda pAmatI hatI. temaja satyarUnI geSThI saMsAra tApane dUra karI cittane zitaLatA ape, tema jillAo cittane khuza karatI hatI. (jaina zAsanamAM pAMca merUparvate kahyA che, temAM madhyamerU lAkha jana pramANe ane bAkInA cAra merU corAzI hajAra yojana pramANu kahyA che. dareka jinezvara bhagavAne janmAbhiSeka merUparvata upara ja thAya che.) che 47 AzmagarbhIyasaMdarbhavibhAjinIH zAlabhajIriva svairasaMcAriNIH / sUripAdAnpraNamyAnpraNantu nijAstatra kAntAH kirAtezitAhavata // 48 // punarutprekSyate-AzmagarbhIyo marakataratnasaMbandhI / 'marakataM tvazbhagarbhaH' iti haibhyAm / yaH saMdarbho racanAvizeSastena vibhrAjante ityevaMzIlAH / punaH kiMbhUtAH / svecchayA svatantra divyAnubhAvAtkokAzasUtradhArAdikRtakIlikAdiprayogAvA saMcaraNazIlAH / itastataH paribhramaNasvabhAvAH zAlabhajIH pAJcAlikA iva / eSu sarveSvapi vRtteSu dvitIyAbahuvacanAni jJeyAnyagretanasaMbandhAt / evaM vyAvarNitasvarUpA nijA AtmIyAH kAntAH priyatamAH kirA. tAnAM bhillAnAmIzitA svAmI arjunastatra bhagavatpAdapavitrIkRtaniketane praNamyAna jagajjananamaskaraNIyAn sUripAdAna praNantuM namasitumajUhavadAkArayAmAsa / ityantacaturdazabhiH kulakam // ityarjunakirAtapatipramadAnAM vividhavilAsaceSTAsvarupavarNanam // kAtha pallIpati ane svayaM AcAryane namaskAra karIne, maratamaNI racanAthI zebhatI ane divyAnubhAvathI svayaM cAlatI putaLIo jevI pitAnI patnIone, AcAryane namaskAra karavA mATe belAvI. ! 48 , Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 12 zlo0 49-50] hIrasaubhAgyam 281 jaMgama sArvabhaumaM kimurvIbhRtAM sarizItAMzumAyAntamAlokya tam / arjunAmbhojanetrAstadaghridvayaM nemurAnandasAndrIbhavanmAnasAH // 49 // arjunanAmnaH pallIpaterambhojanetrA nalinanayanAH kAntAstasya hIramRreradhrivayaM caraNayugala nemuH praNamanti sma / kiMbhUtAH / Anandena pramodena kRtvA sAndrIbhavanti nibiDAni jAyamAnAni mAnasAni manAMsi yAsAm / kiM kRtvA / sariSvAcAyaSu jyotizcakrAyamAneSu madhye zItAMzu sudhAkaraM candramAyAntamAtmamandireSu samAgacchantamAlokya svanayanayo. !carIkRtya / dRSTvetyarthaH / utprekSyate-jaMgamaM saMcarantaM vasudhAviharaNazIlamurvIbhRtAM parvatAnAM sArvabhaumaM cakravartinamiva / merugirimiva / kAtha pahelI patinI strIo jANe jaMgama merUparvata na hoya, tevA AcAryane joIne atyaMta harSita thaI, ane sUrIzvaranAM caraNakamale namaskAra karyA. 4 kAminIbhiH kirAtAdhibhartustato mauktikaughairavAkIryata zrIprabhuH / so'pyavaizvastyalakSmImivAnazvarIM svena tAbhyo dadau dharmalAbhAziSam // 50 // tato vandanAnantaraM kirAtAnAM pulindrANAmadhibhartuH svAminaH arjunasya kAminIbhiH kAntAbhiH mauktikaudhairmuktAphalamaNDalaiH zrIpramuH zrImAna hIravijayasariH avAkIryata vardhApyate sma / punarvardhApanAnantaraM so'pi zrIprabhuH svenAtmamukhena tAbhyaH kirAtendrakAminIbhyaH dharmalAbhamevAziSa maGgalazaMsanamAzIrvAdaM dadau dattavAn / utprekSyate-anazvarI zAzvatImavaizvastyasya arthAttAsAmevArjunanArINAmavaidhavyasya lakSmImiva / 'vizvastA vidhavA same' iti haimyAm / tathA 'nalAtsvavaizvastyamanAptumAnatA' iti naiSadhe // zlokArtha vaMdana karyA pachI arjunanI priyAoe matIonA samUhathI sUrIzvarajIne vadhAvyA tyArapachI te strIone AcAryo "dharmalAbhanA AzIrvAda ApyA. te AzIrvAda jANe arjunanI enI zAzvata avaidhavyarUpI lamI (saubhAgyalakSamI) na hoya ! . 50 hi0 sau0 36 Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 hIrasaubhAgyam sarga 12 zlo 0 51-52] dezanAmbhodadhArAM sudhAyA iva jyeSThajAmi munIndrasya pItvAdarAt / bhillabharturjajambhe manaHkAnane bodhiphullallatAzleSiharSadramaH // 51 // bhillabharturarjunanAmno bhillAnAM zabarANAM bhartu yakasya pallIpatermanA mAnasameva kAnanaM vanaM tatra bodhiH samyaktvameva phullantI vikasantI latA vallI tayA AzleSa AliGganamastyasya etAdRzo harSadrumaH pramodapAdapaH prAdurbhavati sma / kiM kRtvA / munIndrasya hIrasUre zanA dharmakathA saiva ambhodadhArA meghapayovRSTistAmAdarAdekAgracittatayA pItvA nipIya sAdaraM zrutvA / utprekSyate-sudhAyAH pIyUSasya jyeSThajAmi vRddhabhaginImiva // lekArtha sudhAnI moTI bhaginI samAna AcAryanI dharmadezanArUpI amRtadhArAnuM AdarapUrvaka pAna karIne, pallIpati arjunanAM manarUpI vanamAM badhirUpI vikasita latAthI AliMgita thayelo harSarUpI vRkSa jANe pragaTa thaye na heya ! 51 che. varNayAmaH kimasyAmRtasrAviNIM bibhrato bhAratI vajasarIndravat / vaGkacUlo yathA dharmaghoSeNa yadyena raudro'pi bhillaprabhurbodhitaH // 52 // asya hIrasUreH kiM varNayAmaH kiM kiM stutigocarIkurmaH / asya kiM kurvataH / vajrasUrIndvavadrajrasvAminAmnaH AcAryapuraMdarasyeva amRtasrAviNIM sudhArasodgAriNIm / pIyUSavarSiNImityarthaH / bhAratI vANI vAgvilAsaM bibhrato dhArayataH / yatkAraNAdyena bhagavatA raudro'pyatikrUro'pi bhillaprabhuH pulindapatirarjunaH bodhitaH bodhibIjaM prApitaH / keneva / yathA dharmaghoSeNa sUricandreNa caNDo'pi vaGakaculanAmA rAjaputrIpallIpatiH pratibodhitaH / katiciniyamAna grAhitau dvAvapItyarthaH / / kArtha hIravijayasUrinuM zuM zuM varNana karIe ? jema "dharmazeSa" nAmanA AcAryo vaMkacUla palIpatine pratibaMdha ApyuM hatuM, tema vAsvAmInA jevI AcAryanI sudhA varasatI vANInuM pAna karatA atikra e paNa arjuna pallI pati pratibaMdha pApe. para che Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [sarga 12 zlo0 53-54 hIrasaubhAgyam 283 utpathe prasthitAMstanvatazcApalaM tatra sUriH kirAtAnparAnapyasau / satpathe'tiSThipatsattvarakSAvratai razmibhiH zUkalAnsAdivadvAjinaH // 53 // asau hIrasUristatra zirottarAnAmagrAme parAnanyAnapi kirAtAn bhillAn sattvAnAM jantUnAM rakSA dayA ahiMsA tadAdimaiH saiva prathamA yeSu tAdRzaivratairvividhaniyamaiH kRtvA satpathe zobhanamArge atiSThipatsthApayati sm| kiMvat / sAdivat / yathA turagANAM dUSaNabhUSaNalakSaNaprasthApanarakSaNanartanadhauritAdigatikArApaNAdikalAkuzalaH sAdI ashvvaarH| azvArohe cAzvavAraH sAdI ca turagI ca saH' iti haimyAm / zakalAnduvinItAn / 'durvinItastu zUkalaH' ityapi haimyAm / razmibhiH valgAkazAdirajjubhiH kRtvA satpathe sarvajanAtivAhite vartmani sthApayati / kiMlakSaNAn kirAtAn / utpathe hiMsAdividhAne duSThAdhvani mArgAditarasthAne vA prasthitAnpravartamAnAnpracalittAn / punaH kiMbhUtAn / cApalaM dyUtamAMsamadirAvezyApApadhicauryaparAGanAgamanAcanekadarvyasaneSu caJcalatAM laulyaM cakrapadasthApanagamanAdi ca tanvataH prakurvataH AdriyamANAnvistArayatazca // ityarjunapallIpatitatsevakAnAM niyamadAnam // lokAtha jema ghoDesvAra vakrizikSita azvone cAbukavaDe sanmArge lAve tema hIravijayasUrie te zittarA gAmanA unmArge cAlanArA durvyasanI bIjA paNa bhilalekene jIvanI rakSArUpa ahiMsA Adi tenA dAnavaDe sanmArgamAM sthApita karyA. pa3 che sUrizItAMzurApRcchaya bhillAdhipaM saMpraNinye purastAdatha prasthitim / tAvadagre dadarzAbudorbIdharaM vindhyamabhyetametaM vinantu kimu // 54 // athArjunAdInAM niyamadAnAnantaraM sarizItAMzu rasUricandraH bhillAdhipamarjunaM kirAtarAjamApRcchaya praznayitvA purastAdagre prasthitiM prasthAnaM gamanam / prayANamityarthaH / saMpra. Ninye karoti sma / prabhurbhaTTArakastAvadane purataH arbudanAmAnamurvIdharaM parvataM dadarzalocanagocarIkaroti sma / utprekSyate-vindhyaM jalabAlakAparaparyAyaM zailam / 'vindhyastu jalabAsakaH' iti haimyAm / etaM sUriM vinantuM vizeSeNa namaskartumabhyeta saMmukhamAgatamiva // zlekArtha tyArapachI AcAryomAM candrasamAna hIravijayasUrie pallI patine pUchIne tyAMthI AgaLa prayANa karyuM. tyAMthI AgaLa cAlatAM anukrame "abuMdI nAmanA parvatane jo. jANe te parvata sUrIzvarane namaskAra karavA mATe sanmukha AvyuM na hoya ! che 54 Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 hIrasaubhAgyam [sarga 12 zlo0 55-56 yo giristuGgimazrIbhiranyAnparAbhUya zrRGgAgraraGgatpayodopadheH / chatramAdhatta mAyuramurvIdharAdhIziturnandanastaM jayAvaM kimu // 55 // ya urvIdharANAM parvatAnAM bhUpAlAnAM cAdhIziturbhartu yakasya bhartuhimAcalasya cakra vartino vA nandanaHputraH / 'gaurIvarazvazurabhUdharasaMbhavo'yamastyarbudaH kakudamadrikadambakasya mandAkinIdhanajaTe dadhaduttamAoM yaH zAlakaH zazibhRto'bhinayaM karoti // ' iti gurjarezvarapurohitavastupAlavayasyasomezvarabhaTTaviracitalUNigavasatipaTTikotkIrNavastupAlaprazastAvabuMdAhimAdiputratvaM prakaTamAste / etAvatArthena arbudanAmA giriH kazcitsArvabhaumatanujanmA ca / utprekSyate-zrRGgAgre zikharoparitanapradeze raGgatAM caratAM payodAnAM sajalajalagharANAmupadherdhanaghaTAkapaTAt tanjayAGgaM teSAM parvatAnAM bhRpAnAM ca jayasya parAbhavanasya aGgha cihna kimu mAyUraM mayUrapicchasaMbandhi chatramAtapatramivAdhatte bibharti sma / kiM kRtvA / tuGginaH uccatvasya mahimnaH parAkramasya karituragAdiparivArasya jAtyAdervA mahattvasya zrIbhirlakSmIbhibhavairvA kRtvA anyAnparAna girInnarAdhipAnvA parAbhUya vijitya khavazIkRtya vA // lokAI parvatanA adhipati himAcalanA putra abudAcale (Abu), pitAnI UMcAInI zebhAthI bIjA parvatone parAbhava karIne. zikharanI Toce kurAyamAna meghonAM bahAne jANe jayasUcaka mayUrapIMchanuM chatra dhAraNa karyuM na hoya ! 55 adhvaroddhaH sudhAdhAmacaNDadyutovindhyadhAtrIdharasyeva saMspardhayA / zrRGgalekhAbhirabhraMkaSAbhirnabhaHpaddhatiM rUddhavAnarbudorvIdharaH // 56 // arbudAbhidhAna urvIdharaH zailaH abhramAkAzaM kaSanti vilikhanti dhRSyantIti / 'kaSa vilekhane' ityayaM dhAtuH / abhraMkaSAstAbhirgaganamaNDalollekhinIbhiH zRGgalekhAbhiH zikhararAjIbhiH kRtvA nabha-paddhatiM vyomamAgaM ruddhavAnAtmanA ruNaddhi sma / utprekSyate-sudhAdhAmA candraH, zcaNDadyutsUryaH, tayoradhvano mArgasya roddhaH rodhavidhAturvindhyadhAtrIdharasya vindhyAcalasya saMspardhayA saMharSeNeva asUyayeva // zlekArtha abudAcalanAM gaganacuMbI zikharae AkAzamArgane avarodha karyo che, jANe te candra sUryane avarodha karanArA evA vidhyAcala parvatanI sAthe spardhA karatA na hoya ! ! 56 . Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 12 zlo 0 57-58 ] hIrasaubhAgyam kApi zrRGge vinIle tamAlaiH zazI yasya cUDAmaNIvatkacAnAM caye kApi zoNAzmaGga punarbhAnumAnprAggareH sAnunI vodaya~llakSyate // 57 // 285 yasyArbudAgre kvApi kutrApi sthAne tamAlaiH samullasadvahaladalamaNDalasacchavitApicchapAdapairvinIle atIva zyAmalIbhUte zrRGge zikhare zazI candramAH kacAnAM caye kAminI - zapAze cUDAmaNIvat cUDAratnamiva lakSyate jJAyate vA / punarapare'rthe kvApi kutrApi pradeze zoNAzmabhiH parAgamaNibhirnirmite zRGge kUTe bhAnumAn sahasrarazmiH prAggarerudayAcalasya sAnunI prasthe udayannabhyudgamaM labhamAna iva lakSyate nirIkSyate // zleAkA abudAcalanA kAI sthAnamAM atinIla evAM tamAlanAM vRkSAthI zyAma banelAM zikharAmAM rahelA candra jANe kAminInA kezapAzamAM rahelA cUDAmiNa (khera) na hoya tevA jaNAtA hatA. vaLI koI pradezamAM padmarAgamaNiethI nirmANa karAyelA zikhara upara rahele sUryAM jANe udayAcalanAM zikhara para ugatA na hoya tevA jaNAtA hatA 5 57 // maulilIlAyamAnAmRtAMzukSara nirjharAmbho pravAhasvarUpairasau / sAtapatrasphuraccAmarairbhUbhRtAM rAjabhAvaM vibhatIMva bhUmIdharaH // 58 // asau bhUmIdharaH arbudAcalaH sahAtapatreNa vartante yAni tAni sAtapatrANi / tathA sphuranti itastataH prasaranti caJcalIbhavanti yAni cAmarANi romagucchAni taiH kRtvA / utprekSyate - bhUbhRtAM sarvaparvatAnAM rAjabhAva svAmitvamAdhipatyaM vA bibharti dhArayatIva / kiMbhUtaH | maulau ziraH zikharopari lIlAyamAno lIlayA svavazenAcaran pravartamAnaH pracalanvA amRtAMzuH zItadIdhitiH / tathA kSaratAM zikharAntarAlebhyo niHsaratAM nirjharANAmambhasAM pAnIyAnAM pravAhA dhArAstA evaM svarupamAtmA yeSAM taiH // lAkA zikhara upara lIlArUpe rahelA candrarUpa chatravaDe ane jharaNAMnAM pANInA pravAha svarUpa cAmarA vaDe aCdAcala, jANe sa`patAmAM sAvabhaumatA (cakravAtI'paNu) dhAraNa karatA na hAya ! 5 58 // Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 aritbhAgyam [ sarga 12 zlo0 59-59 kundaruMnIlakaNThaH punazcandracUDaH zivaH siMhayAnAGkitaH / vAta vellallatAklRptalAsyaH saridyo'nuyAtIva digvAsasaM kiM divA // 59 // yo'rbudagiriH divA divasaM diza AzA eva vAsAMsi vastrANi yasyAsau digvAsA IzvaraH tamanuyAtyanukaroti sadRzIbhavatIva / 'dikkRttivAsA bhavanIlalohitau' iti hai - myAm / dvApi vizinaSTi - kiMlakSaNaH / kundAnAM vikasitakusumasaMtatisitIkRta mucakundadrumANAM ruk kAntiryatra / pakSe kundavadujjvalA ruk kAyakAntiryasya / punaH kiMbhUtaH / nIramugbhiH unnamannIradaiH kRtvA nIlaH zyAmalIbhUtaH kaNThaH upatyakAbhAgaH ziraH zikharAdadhastanapradezo yasya / pakSe meghavannIlaH viSaviSamAnala jvAlAjvalitatvAtkAlaH kaNTho galaM yasya / 'dadhadabhbudanIlakaNThatAm' iti naiSadhe / arthaH pUrvavat / punaH kiMbhUtaH / candro vidhuratyucaistaratvAt cUDAyAmagrabhAge abhraMkaSazikharoparitanapradeze yasya / pakSe cUDAyAM jaTAjUTe yasya punaH kiMbhUtaH / zivo nirupadravaH parairgrahItumazakyaH zivanAmA ca / punaH kiMlakSaNaH / siMhAnAM kesariNAM yAnAni gamanAgamanAni tairaGkitaH kalitaH / pakSe siMhayAnayA pArvatyA aticihnitaH / tasyA ardhAGgatvAt / 'prasahya ceto harato'rdhazaMbho:' iti naiSadhe / ardhazaMmorIzvarasya zarIrArdhaghaTanayA ityardhazaMbhuH / punaH kiMbhUtaH / vAtaiH pavanaiH vellantyazcazJcalIbhavantyo yA latAH vallayastA mistadvadvA klRptI lAsyaM nATakaM yena / mahAnaTatvAnnaTyapriyatvAcca / punaH kiMbhUtaH / sarinnijhaM rarUpA atyujjvalatvAtsvaH saridgaGgA yasya / pakSe nirjhara - tulyAH girIzatvAt girIzo himAdrirapi / tatra nirjhararUpaiva gatA yatra / athavA sarati gacchati vistaratItyevaMzIlA vyavasthita vikalpatvAddIrghatvAbhAvastAdRzI nityavAhinI svarvAhinI yasmin / tathA zailo'pi atyuccatvAdativistAratvAtpAtAlamUlatvAcca digvAsA dazasu dikSu vAso vasanaM athavA dazApi dizo vAsAMsi vastrANi yasya saH / 'ziraHsvaHsarita' iti vA pAThaH / tatra zirasi atyuccastaratvAnmastake svaH sarit gaganagaGgA yasya / tathA ca vastupAlavasatiprazastAvarbudAdrivarNane - ' mandAkinI ghanajaTe dadhaduttamAGge' iti // zleAkAtha abudagiri divase Izvara (zaMkara) nuM anukaraNa karatA hatA. paryaMta vikasita macakuMda puSpAnI kAMtivALA che. Izvara vikasita macakurda puSpasamAna zarIranI ujajavala krAMtivALA che. pata-meghAthI jenA zikhara uparanA bhAga zyAma aneleA che. viSapAna karavAthI IzvaranA kaMThe zyAma anelA che. pavatanA zikharapara cUDAmaNi rUpe caMdra rahele che. Izvare peAtAnI jaTAmAM caMdrane dhAraNa kareleA che. pavata-nirUpadravI sthAnavALA che Izvara ziva evA nAma vALA che.pava tamAM kezarI si hAnuM gamanA gamana che Izrvara siMhaiyAnA eTale ke Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [sarga 12 zlo0 59-61] hIrasaubhAgyam 287 - caMcala banelI latAnI jema Izvare nATaka kareluM che. parvatamAM jharaNArUpe nadI vahe che jharaNA samAna ujajavala evI gaMgA nadI IzvaranA mastakamAM che, athavA vyavasthita rUpe AkAzagaMgA izvaranA mastake rahelI che. parvata-ati unnatatA-ati vistAra ane pAtAlamUla hevAthI parvatane dazedizAomAM vAsa che. Izvara dizArUpI vastravALe che. A rIte abudAcala IzvaranI samAnatA dhAraNa karate hate. 59 ratnasAnvauSadhIprasthamukhyazriyA merumukhyakSamAbhRjjayAdarjitAm / zrRGganirgatvarANAM jharANAM nibhAtkIrtimetAM bibhartIva mUrtI giriH // 60 // yo girirarbudAcalaH zrRGgebhyaH svazikharebhyo nirgatvarANAM niHsaraNazIlAnAM jharANAM niryannirjharapayaHpravAhAnAM nibhAyAjAt mRta zarIravatImetAM jagajanatApratyakSalakSAM kIrti yazovistRtiM bibharti dadhatIva / kiMbhUtAm / ratnasAnUnAM maNimayAnAM zikharANAM tathA auSadhInAM phalapAkAvasAnikAnAM vazIkaraNasvarNarajatAdikArikANAM vA latAdramavizeSANAM prasthAnAM vividhadhAturasapikAdisthAnakAnAmaparazrRGgANAM mukhyayA prakRSTayA zriyA tatpamukhayA vA lakSmyA vaibhavena kSobhayA vA / meromaNizikharANi, himAcale tvauSadhIprasthaM zrRGgam / ata eva meruH svarNAcalo mukhyaH pradhAno yeSu / mukhe bhAvo mukhya AdirvA yeSu tAdRzAnAM kSamAbhRttAM parvatAnAM jayAtparAbhavanAdarjitAM svAyattIkRtAm // zlokArtha abudAcalanAM zikharamAMthI nIkaLatA pANInAM jharaNanehAne ranamaya zikharavALA merU parvata ane auSadhionAM sthAna rUpa zikharavALo himAlaya parvata eTale ke merU ane himAlaya Adi parvatane jItIne prApta karelI jANe sAkSAt kIti na hoya te mAya zole cha. // 10 // arjunazrIdadho martyamAlAsphuratkaMdaro bhadrasAlollannRkSabhUH / bibhrataH svaHsumeroriva spardhayA yaH puraM kvApi dhatte dharitrIdharaH // 61 // yo dharitrIdharaH arbudaparvataH kvApi kutrApi pradeze puraM nagaraM dhatte bibharti / utprekSyate-svaH svarga bibhrato ghArayataH sumeroH kanakAcalasya / 'meruH svargAdhAraH' iti parasamaye yaduktaM ca naiSadhe-'divamaGkAdamarAdrirAgatAm' iti / spardhayA saMdarSeNaiva / yaH kiMbhUtaH / Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 hIrasaubhAgyam sarga 12 zlo061-62 ] arjunAnAM kakubhadrumANAM merupakSe svarNAnAM ca zriyaM zobhAM dadhAtIti dadhaH / punaH kiMbhUtaH / mAnAM vilAsAgatAGganAyutamanuSyANAM pakSe amartyAnAM svAGganAsaMgatakiMnarasiddhagandharvAdidevAnAM mAlAbhiH zreNibhiH sphurantyaH zobhamAnAH kaMdarA guhA yasya / punaH kiNmuutH| bhadraH zreSTharathavA kalyANakalitaiH kadAcitke'pi tAnna khaNDayanti tAdRzaiH sAlaiH pAdapairdevadArubhirvA ullasannullAsaMprApnuvan / merupakSe-bhadrasAlanAmrA mandaropatyakAvartinA vanena ca zobhamAnaH / punaH kiMbhUtaH / RkSANAM bhallUkAnAM mahatke zAvRtAGgAnAM 'rIcha' iti loke prasiddhAnAM vanyasvApadAnAm / merupakSe-RkSANAM nakSatrANAm / bhUH sthAnam / 'nakSatrabhUH kSatrakulaprasUteyakto nabhogaiH khala bhogbhaajH| sujAtarUpo'pi na yAti yasya samAnatAM kAMcana kaanycnaadriH|| iti campUkathAyAm // zlekArtha jema merUparvata svargane dhAraNa kare che, tema tenI sAthenI spardhAthI abudAcala kaI pradezamAM nagarane dhAraNa kare che. abuMdAgiri, kakubha nAmanAM vRkSonI zobhAne dhAraNa karanAro che, merU suvarNanI zobhAne dhAraNa karanAra che. abuMdAgiri kIDAthe aMganAo sahita AvelA puruSanI zreNIthI zebhAyamAna guphAovALe che. meruparvata kIDAthe bhAo sahita AvelA devonI zreNIothI zobhatI guphAovALe che. abuMdAgiri kaI paNa samaye chedAya nahIM tevA prakAranA devadArU Adi vRkSathI ullAsa pAme che, merUparvata bhadrazAla vanavaDe zobhe che. abudAcala rIM che Adi zvAdenAM sthAnabhUta che, merU parvata nakSatronAM sthAna rUpa che. A rIte abuMdAgiri merU sAthe jANe spardhA dhAraNa kare na hoya ! ! 61 che ambarAliGgizcaGgAvalIpalvalopAzrayAH smeradambhojinI rAgiNIH / yo'bhikenAbhrapAnthena sAkaM sadA mitravatkArayAmAsivAnsaMgamam // 2 // yo'rbudo'drimitravatsakheva rAgiNIH zoNA anuraktAzca smerantIvikasantIH anurAgAtirekAtsukhIbhavantIzcAmbhojinIH padminIstriyaH kamalinIzca / abhikena kAmukena / 'kAmukaH kamitA kamno'nukaH kAmayitAbhika.' iti haimyAm / tathA 'pratyaGgamasyAmabhikena rakSA ne maghoneva nijAsvamasti' iti naiSadhe / anurAgiNA abhrapAnthena bhAnanA sArka sadA pratidinaM saMgama saMyogaM kArayAmAsivAna nirmApayati sma / priya mitro'pi kayAcidanarAgiNyA padminyA kAminyA samaM svamitra saMgamayati / kiMbhUtAH / ambaramAkAzamAliGganti saMspRzantItyevaMzIlAnAM zrRGgANAM zikharANAmAvalI zreNI tasyAM ye palvalA akhA. Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 12 zlo0 62-63] hIrasaubhAgyam 289 tasarAMsi teSu upAzrayaH sthAnaM yAsAma / 'kelatI madanayorupAzraye' iti naiSadhe / upAzrayaH sthAnaM sAdhUnAmapi prasiddham / atyuccastarazikharasarasiruhiNInAM raviNA saMyogaH sukara eveti / padminInAmapi candrazAlAsaMgatAnAm / 'candrazAlA zirogRham' iti haimyAm / / zlokAthI jema keI priyamitra mahelanI agAsImAM pitAnI anurAgiNI evI kAminI sAthe mitrane saMgama karAve, tema abudAcala, gaganacuMbI zikhara upara rahelA sarovaramAM jenuM sthAna che tevI vikasita lAla kamalinIne, potAnA mitra sUryanI sAthe jANe haMmezAM saMgama zakta na DAya ! // 12 // sindhuzailodbhavadgauravairdurvahAM vibhrato bhUtadhAtrI phaNAmaNDalaiH / bhoginAM vAsavasyeva vizrAntaye nirmito nAbhijAtena yaHkSmAdharaH // 63 // yaH arbudAcalaH / utprekSyate-bhoginAM bhujaMgamAnAM vAsavasya puraMdarasya zeSanAganA thasya vizrAntaye vizrAmaM dAtuM nAbhijAtena prajApatinA brahmaNA nirmitaH kRta iva / kiMbhUtasya vAsavasya / sindhayaH sarva'pi samudrAH, zailAH meruhimAdrikailAsAcAH samastA api parvatAH, tebhyaH udabhavadabhirutpadyamAnegau ravai rairgurutarabharairduvahAM duHkhena voDhuM zakyAm / duHkhena parAnapekSatvena ekena svayamevAsAtenohyate iti durvahA tAdRzIM bhUtadhAtrIM bhUtAnAM carAcarANAM girisamudrAdimanuSyaparyantAnAM dharaNazIlAM samagramadhyamalokaM phaNAnAM svaziraHsphaTAnAM maNDalaizcakravAlaiH kRtvA bibhrato dhArayataH / / zlokArtha sarve nadIo ane samasta parvatanA atibhArathI duHkhapUrvaka vahana thaI zake tevA carAcara padArthone dhAraNa karatA pRthvIne, phaNAonA samUhathI dhAraNa karatA nAgendra zeSa nAgane vizrAMti ApavA mATe jANe brahmAe A abudagiri banAvyA na hoya ! 3 hi0 sau0 37 Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 hIrasaubhAgyam sarga 12 zlo0 64-65 / / kaNThapIThIluThatpArvaNazvetaruktArakAnAyakodAttamuktAlatA / vyoma nirbhidya thAtena yenoccakairdhAryate bhUbhRtevAtmabhUSAkRte // 64 // yena bhUbhRtA arbudAcalena AtmanaH svazarIrasya bhUSAkRte zobhAvidhAnAya kaNThapIThayAM grIvAyAm / yathA naiSadhe-'dadhadambudanIlakaNThatAm' rAjamandiravarNane / kaNThazabdena kandharA / etAvatA adhityakA / pIThazabdaH striikliiblinggH| 'jayatyudaraniHsaravarasarojapIThIpaThaccaturmukhamukhAvalIracitasAmanAmastutiH' iti campUkathAyAm / tathA 'vaMzikavakroSTikakanyakubjapIThAnitaktamavahittham' iti liGgAnuzAsane'pi / luThantaH itastato bhavanto ye pArvaNAH pUrNimAsaMbandhI zvetaruk candramAH tathA tArakAstArA upalakSaNAt grahanakSatrANi teSAM nAyako madhyamaNistena yuktA udAttA udArA mahAA vaa| 'udAttanAyakopetA' iti campUkathAyAm / 'udAtto mahAtmA mahAya'zca' iti taTTipanake / muktAlatA mauktikahAro dhriyate / kimu / bhUbhRtA kiMbhUtena / vyoma gaganaM nirbhidya atyuccastaratvAdbhittyA vidArayitvA uccakairUva yAtena saMprAptenetyata eva kaMdharAyAM jyotizcakramAyAtam // lekArtha rAjAnI jema potAnA zarIranI zobhAne mATe abudAcale AkAzane bhedIne UMce gayelI kaMdharArUpI kaMThapIThamAM (gaLAmAM) Ama tema bhramaNa karatA pUrNimAnA caMdranI ujajavala kAMtirUpa madhyamaNivALA graha, nakSatra ane tArAo rUpI muktAhAra jANe dhAraNa . dhyAna jaya ! // 64i abhravibhrAjiyanmedinIbhRguvAtaniSpAtipAthaH pravAhotthitaiH / utpatadbhiH patadbhirnabhaHpaddhatau binduvRndairivAbhAvi tArAbharaiH // 65 // utpatabhirmahatprastaropari niptnaadunycrucchlbhiH| ata eva kAraNAnnabha paddhatau gaganamArge patabhirgatvA tiSThabhibinduvRndarjalakaNanikaraiH / utprekSyate-tArAbharaiH tArakanikarairabhAvi bhUtamiva / zucijalakaNA evAkAze tArA babhUvuH / kiMbhUtaibinduvRndaiH / abhre naganAGgaNe vibhrAjinAM zobhanazIlAnAm / nabhasaMgatAnAmityarthaH / yanmedinIbhUbhRgUnAM yasyArbudAcalasya zrRGgANAM bhairavajhampArUpANAM vA taTAnAM vAtebhyaH samUhebhyo niSpAtibhyo niSpatanazIlebhyaH adhonirgamanazIlebhyaH pAthasAM nirjharanIrANAM pravAhebhyo dhArAbhyaH UtthitairudtaiH prAdubhUtaiH // Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 12 zlo 065-67 ] hIrasaubhAgyam lAkA abudAcala uparathI jhaMpApAta karI rahelA jalapravAhA (jharaNAMo) nA paDavAthI UMce uchaLatAM jalabiMdue jANe AkAzamAM tArArUpe banI gayA na hAya ! ! 655 291 mitraputryA saha sthAtumapyambare tAmupAdAya bhUmeH punaH svaH sarit / yadgirervartmanA zAlitAlImilatkundamAlAcchalAdgacchatI vAmbaram // 66 // zAlinIbhiH zobhanazIlAbhiH tAlIbhiH rAjatAlInAmabhistaruvizeSaiH dezaikagrahaNena dezino grahaNam / yathA bhAmAgrahaNena satyatAmeti / taiH sama milantyaH saGga kurvantyaH ekatrodgatAyAH kundAnAM vikasitakusumakadambakavalakSIkRtamucakundapAdapAnAM mAlAyAH zreNyAzchalAtkapaTAtkhaHsarinmandAkinI yadvireryasyArbudazailasya vartmanA mArgeNa bhUmeH sakAzAnnabhastalAdbhUmImuttIrya punastatra gamanena dvitIyavAramambaramAkAzaM gacchatIva yAtIva / kiM kRtvA / mitrasya sakhyurbhAnorvA putryA yamunayA saha ambare'pi gaganAGga Ne'pi sthAtumekatra sthitiM vidhAtuM yathA ekayA mUrtyA prayAge yamunayA saha tiSThAmi tathA aparayApi mRrtyA AkAze'pi yamunayA sahAhaM vasAmIti vicintya mitraputra kAlindInAmnI saha sArdhamupAdAya gRhItvA / zlAkA "eka mUrtirUpe yamunAnI sAthe prayAgamAM rahuM ane khIjImUrtirUpe AkAzamAM rahuM' A rIte vicArIne ekatra rahevA mATe AkAzagaMgA, mitra evA sUryanI putrI yamunAne sAthe laIne rAjatAlI nAmanAM vRkSeAnI sAthe ugelAM maca puSpAnI mAlAnA bhAne, gaMgAnadI pRthvI uparathI pharI A pava ta mAge AkAzamAM jANe jatI na hoya ! // 66 u rohiNIrAgabhAvAnnijatyAginaM kAntameNAGkamutsRjya kopAkulA / auSadhIsaMtatirnirmimIte'nizaM tApasIvattapAMsIva yasmingirau // 67 // auSadhInAM vidhuvadhUnAm / candrasya tatpatitvAt / 'rohiNIdvijanizauSadhIpatiH' iti hemacandravacanAt / saMtatiH zreNiryasmin girau arbudaparvate / utprekSyate - tApasIva parivrA Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 12 zlo0 67-68 ] jikArAjIva anizaM nirantaraM tapAMsi zItoSNatApanirazanAdikaSThAni nirmimIte karotIva / kiMbhUtA / kopAkulA roSodrekakaluSIkRtAzayA / kiM kRtvA / rohiNyAM dakSAGgajAyAM rohiNInAmnyAM svasapatnyAM patnyAM viSaye rAgibhAvAdatyantAnuraktAzayatvAnnijasyAtma nastyAginaM tyajanazIla meNAGka candramasaM kAntaM svabhartAramutsRjya tyaktvA // zlAkA 292 saubhAgyam khudapa tamAM auSadhinI zreNI, parivrAjikAnI jema niraMtara nirAhArAdi kaSTarUpa tapasyA kare che. potAnA pati caMdra, peAtAnA tyAga karIne peAtAnI zAyarAhiNImAM atyaMta Asakata hovAthI roSayukata banIne auSadha caMdrane tyAga karIne jANe svayaM tapazcaryA karatI na hAya ! (caMdrane auSadhipati kahevAmAM AvyeA che.) bhAsate zAtakumbhAzmagarbhopalazreNisaMklRptazrRGgadvayaM kutracit / yasya vizvAtizAyizriyaM vIkSituM meruvindhyAvivAlpIbhavantau sthitau // 68 // kutracitpradeze zAtakumbhAnAM kAJcanAnAM tathA azmagarbhApalAnAM marakataratnAnAM ca zreNibhiH samyakprakAreNa klRptaM racitaM devAdinA kautukAdvinirmita zrRGgadvayaM zikharadvandva bhAsate dIpyate / utprekSyate - yasya himAdrinandanagireH vizvebhyaH samastaparvatebhyo'pi vizvebhyo jagadbhayo vA atizAyinImatyabhyadhikAM zriyaM zobhAM lakSmIM vA vIkSituM svadRggocarIkartuM sthitAvAgatya vasantau tathA alpIbhavantau vapuSA laghubhavantau svazarIre svalpe praNIya meruvindhyau svarNAcalajalabAlaka zailAviva / ' vindhyastu jalabAlakaH ' iti myAm kalAkA akhuM dRgirinA koi pradezamAM suvarNa ane marata maNInI racanAvALAM ezikharA zeAle che. merU ane viMdhya parvata apa zarIra vALA thaIne arthAt potAnAM zarIra sAcIne jagatanI sarvotkRSTa zAbhA jovA mATe jANe akhuda parvatanAM e zikhara rUpe rahyA hAya ! 67 // Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [sarga 12 zlo0 69-70 hIrasaubhAgyam 293 bibhrato vAhinIryasya vApiplavAplAvinIH zrIparAbhUta bhUmIbhRtaH / tiSThataH kSoNimAkramya pUSArciSA vedagarbhaH karotIva nIrAjanAm // 69 // vedagarbho brahmA yasyArbudabhUmIbhUtaH pUSA bhAsvAMstasyAciyotiratha ca pUSNo nAstulyo jAjvalyamAnatvAHsaho'cinidhUmadhUmadhvajastena nIrAjanAmArAtrikAM karotIvetyutprekSyateanyasyApi rAjJa ArAtrikottAraNaM kriyate / yathA kasyApi bhUbhRto vedagarbho brAhmaNaH arthAtpurodhAH / vedagarbha iti sAbhiprAya nAma tena vedamantroccArapUrvaka dIpravadvinA nIrAjanAM nirmimIte / yasya kiM kurvataH / kSoNiM bhUmImaNDalamAkramyAdhiSThAya sarvAtmanAbhivyApya tiSThataH vasataH sthitiM kurvataH / punaH kiMbhUtasya / vArdhInAM catuHsamudrANAM plavAna vAripUrAnAplAvayantyatikrAmanti AkrAmanti cetyevaMzIlA vAhinInaMdI: senAzca bibhrataH kiMbhUtasya / zriyA AtmIyayA zobhayA caturaGgacakrAdivaibhavaiH kRtvA parAbhUtA vijitAH svapAdapadmamadhukarIkRtA bhUmIbhRtaH parvatA nRpAzca yena sH|| zlokAI cAra samudranAM pANInA pUrAnuM AkramaNa karIne rahelI nadIo rUpa jenI senA che, pitAnI lakSmIthI parAbhava karIne jeNe pitAnA caraNakamalanAM bhramararUpe anya parvate rUpa rAjAe banAvyA che, tema ja saMpUrNa rIte bhUmaMDalane vyApane ja rahe che, te abuda parvatanI jANe brahmA sUryanI jAjavalyamAna kAMti vaDe Arati karatA na hoya! che 69 yannabhaHsaGgizRGgAGgaNAliGginAM kiMnarANAM samaM yauvatairgAyatAm / gItamAkarNya raGkurmugAGka tadAkSiptacetA brajannagrato'khedayat // 70 // raGakuzcandrasyAGkamRgaH agrataH arbudAcalavaGgANi saMtyajya purastAvrajana pratiSThamAnaH mRgAta vidhumakhedayat mahatkhedamutpAdayati sma / kiMbhUto raGakuH / tadAkSiptacetAH tatra kinarakRtagIte AkSipta vilagnaM cetI manovRttiryasya saH / kiM kRtvA / yasyArbudagirena bhaso'mbarasya saGgo milanaM vidyate yeSAM tAdRzAni zrRGgAGgaNAni zikharoparitanapradezAstAnyAliGgantyAzliSyanti AzrayantItyevaMzIlAstAdRgvidhAnAm / tathA yauvatairyuvatInAM kiMnarINAM gaNaiH sama sArdha gAyatAM svarasena gAna kurvatAM kiMnarANAM kiMpuruSANAM gIta madharadhvanilayamayageyamAkarNya zravaNapAraNAM praNIya / Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 294 hIrasaubhAgyam sarga 12 zlo 0 70-72] kalekArtha abudAcalanAM gaganacuMbI zikharanAM agrabhAge rahelA kinnaronI sAthe kinnarIenA vRnda vaDe gavAtA madhura gItane sAMbhaLIne vyAkSipta cittavALA (sAMbhaLavAmAM lIna banele) thayela candranA lAMchana rUpe rahele mRga jANe AgaLa cAlatA cAlatA caMdrane meha 5bhArataDato! // 70 // yatra candrodayazcyotadindUpalaprasthasaMsthAyukognidrakundadrume / rAjate rAzirindindirANAM sudhAsAgare zeSazAyIva zakrAnujaH // 71 // . yatrArbu dazaile candrasya mRgAGakayodayenAbhyudgamena pracyotantaH kSaranto'mRtarasa sravanto ye indapalAzcandrakAntamaNayasteSAM prastha zikhara tatra saMsthAyuko vasanazIlaH udgatatvAtsthAyI tathA unnidro vikasitaH smitakusumavrajavizadIkRto yaH kundadrumaH tatra indindirANAM bhramarANAM rAziH samUho rAjate zobhate / ka iva / indrAvaraja iva / yathA sudhAyA utpattisthAne kSIrasAgare zeSe nAgAdhirAjazayyAyAM zete svapiti ityevazIlaH zeSazAyI kRSNaH zobhate // zlokAtha sudhAnA utpattisthAna rUpa kSIra samudramAM zeSanAganI zayAmAM sUtelA jema kRSNa zebhe tema caMdranA udayathI jemAMthI amRta rasa TapakI rahyo che ane caMdrakAMta maNIonAM zikhara upara rahelI vikasita macakuMda puSpamAM rahelI bhramaronI rAzi zebhe che. . 71 che merumukhyAkhilovIMdharANAmivopAttasArairasau vedhasAsRjyata / eSa niHzeSabhUmIbhRtAM nirjayaM nirmimIte na cedvaibhavaiH svaiH kutH|| 72 // ___ meruH svarNAcalo mukhyaH sarvoccastaratvAt ratnasAnusuvarNamayatvAcca prakRSTa Adimo vA mukhe Adau bhava iti vyutpattyA prathamo yeSAM tAdRzAnAmakhilAnAM samaprANAmudhirANAM parvatAnAmupAttarupa samIpe Agatya AttaiH sambagavalokanapUrva saMgRhItaiH sAraiH sarvAtizAyiparamANudalaiH kRtvA / utprekSyate-asau abudAcalo vedhasA jagatsRjA asRjyata sRSTo viracita iva / eva cenna tarhi eSo'rbudAdriH svairAtmIyavai bhavaiH zobhAtizayaiH kRtvA nirgataH zeSo'viSTo yeSu te niHzeSAH samastAsteSAM bhRmIbhUtAM yAvajagadgirINAM nirjayaM nitarAM jayaM paribhava kutaH kasmAtkAraNAnimimIte karoti // ityarbudAcalavarNanam // Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ sarga 12 zlo0 72-74 ] saubhAgyam leAkAtha 295 merU parvata Adi samasta patenAM sArabhUta zreSTha dAne grahaNa karIne brahmAe A abudAcalanuM nirmANa karyuM. jo ema nA hoya teA pe!tAnA vaibhavathI abhu giri samasta patAnA vijaya kayAMthI karI zake ? !! 72 !! ArurukSurmumukSukSitIndrastato'laMkaroti sma deza savezaM gireH / gauraveNAdhiko'haM girirvAstyasau cetasItIva hRllekhavAnvIkSitum // 73 // tato'rbudAdridarzanAnantaramArurukSurarbuda parvatoparibhUmImadhyArodumicchuH caDhitukAmo mumu kSitIndraH zramaNadharaNIramaNo girerhimAdrinandanasAnumataH saveza samIpavartinaM deza bhUbhAgamalaMkaroti sma bhUSayAmAsa / ityamunA prakAreNa vIkSituM vilokayituM cetasi svamAnase hRllekhavAnutkaNThAkalita iva / iti kim / gauraveNa mAhAtmyena gurutayA vA kRtvA ahamadhiko girirvAbhyadhiko'sti / yadyapi paraprazamarasasudhAsamudramadhyanimagnamanasAM kadAcidapyAzaye lezamAtramapyanutsukatA syAt, tanmahAtmamaulInAM teSAM sUrINAM svapne'pi nAyamabhiprAyaH prAdurbhavet / kiMtu kevala kaveriyaM kalpanAmAtrotprekSeti / vA chAdmathyAtkadAcidutkalikAlezaH saMbhavatyeva gautamAdInAmapi zakrAdikRtanATakAvalokane // atha zleAkAtha abudAcalane joyA bAda, mumukSuonA IMdra AcArye tenApara caDhavAnI IcchAthI patanI taLeTI alaMkRta karI arthAt taLeTImAM padhAryAM jANe ke mAhAtmya vaDe huM adhika chuM ke pata AvI utkaMThA manamAM pedA na thaI hAya ! ( yadyarSi prazamarasamAM magna mahAtmAone kayAre paNa AvA prakAranI utsukatA thAya nahIM te prazamarasamahAdadhi evA hIravijayasUrine te svapnamAM paNa AvI utkaMThA pragaTa thAya ja nahI. A to vinI upanA che // 73 // abu dAdhityakAmabhravibhrAjirnI sUrisiMhaH samAroDhumArabdhavAn / kiM vyavasyajaganmUrdhasaMsthAyinImudvivakSurmahAnandasImantinIm // 74 // Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam [ sarga 12 zlo074-75 srurisiMhaH abhre AkAze vibhrAjate ityevaM zIlAm | ambaracumbinImityarthaH / atha vA abhraH kRtvA zobhanazIlAm / 'girau tiSThanti vAridAH' ityukteH / arbudasya himAdrinandanazailasyAdhityakAmUrdhvabhUmikAM samAroDhuM samyakprakAreNa caDhitumArabdhavAn prArambhate sma / siMhasya tu bhUdharAdhityakA ghyArohaNaM yuktameva / utprekSyate - jagatAM trayANAM bhuvanAnAM mUrdhni mastake saMsthAyinI jagattrayeopari saMtiSThate nivasanazIlA ityevaMzIlAM mahAnando muktireva sImantinIM prauDhakumArikAmudvivakSurudvodumicchuH pariNetukAmaH san vyavasyan vyavasAyamudyamaM kurvANa iva // 296 leAkAtha AcAryAmAM siMhasamAna hIravijayasUrie gaganacuMkhI abu dhrupava ta upara caDhavAnA prArabha karyo. te jANe traNe jagatanA mastaka upara rahelI muktirUpI kumArikAne paravAnI chAzrI Ayo udyama ya na hoya ! // 74 // tadguNazreNinirvarNanAnandito vAtapUrNI bhavatkIcakAnAM kvaNaiH / adrirabhyAgatasyeva tasyAntikAgAminaH prItimAnpRJchati svAgatam // 75 // prItiH snehaH pramodo vA vidyate yasya tAdRzo'drirarbudAcalaH antike svasamIpe Agacchati AyAtItyeva zIlasya tasya sUre: vAtena vAyunA pUrNI bhavatAmantaH pUryamANAnAM kIcakAnAM sacchidrava zAnAM kvaNairniH svAnaiH / sa kIcakairmArutapUrNarandhraH kUjadbhirApAdiaa' zakRtyam' iti raghau / svAgataM sukhenAgamanAdivArtA pRcchati praznayatIva / kasyeva / abhyAgatasyeva / yathA svasamIpe sametasya priyaprAghUrNikasya snehakalitaH svAjanyApramodakalitaH priyatvAtsvAgataM pRcchatyanuyunakti / kiMbhUtaH adriH / tasya hIrasrarerguNAnAM zreNernivarNanAddarzanAdAnanditaH prahRSTamAnaso jAtaH // zleAkAtha AcAyanI guNazraNi jovAthI Anadita khanelA 'abudAcala' peAtAnI samIpe AvelA AcAya nuM pavanathI pUrNa thayelA chidravALA vAMsanA madhura AvAja vaDe, prItipUrvIka jANe svAgata karatA na hoya ! // 75 // Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 12 zlo0 76-77] hIrasaubhAgyam 297 lolarolambakolAhalaprastutasphItakIrtistavAmodamedasvinI / yatra sasyainatAGgI latAvigrahAvAkiratkuJjadevI prasUnaiH prabhum // 76 // yatrArbudagirau kuJjadevI / jAtAvekavacanam / vanadevatA prasUnaiH prabalapavanaprasaraprapatatkusumotkaraiH kRtvA ta hIrasarimavAkirat vardhApayati sma / 'avAkiranvayovRddhAsta lAjaiH paurayoSitaH' iti raghau / kiMbhUtA kuJjadevI / lolA makarandapAnakRte capalA ye rolambA madhukarAsteSAM kolAhalaH guJjArUpaH kalakalastena prastutAH prArabdhAH sphItA vardhamAnAH kIrteryazasaH stavAH stutayo yayA / punaH kiMbhUtA / Amodena puSpAdiparimalena pramodena vA medasvinI puSTA prodbhuutpulkkorkaaklitaa| punaH kiNbhuutaa| sasyaiH svaphalabhAreNa natAGgI namrIbhavattanuyaSTI / punaH kiMbhUtA / latA kusumitaphalitavallI eva vigrahaH zarIra yasyAH saa|| zlekArtha rasapAnalelupI bhramaranAM guMjAravathI AcAryanA prasaratA yazanI stuti karatI ane pupanI parimalarUpa harSathI romAMcita banelI tathA phUlevaDe namI gayelI abudagirinI vanadevI; latArUpI zarIra dhAraNa karIne jANe puSpa vaDe AcAryane vadhAvatI na DAya ! / / 76 // yatra kallolayannaikakallolinIrmandamAndolayansmeradurvIruhAn / svarNadIpadmapauSpaiH karambIkRto gandhavAho'nugAmIva ta bhejivAn // 77 // gandhavAhaH / gandha kusumAdInAM mRgamadAdInAM vA saurabhyaM vahate dhArayatIti gandhavAho vAyuH puruSavizeSaNaM vA / yatra parvate'nugAmIva sevaka iva taM hIrasUri bhejivAna sevate sma / vAyuzca tridhA varNyate-zIto, mandaH, surabhizca / tadeva traividhyaM darzayati / kiM kurvan gandhavAhaH / naikA anekasthAnasthAyinIH kallolinIstaraGgiNIH kallolayan svaraMhaHprAbalyena kallolamAlAkalitAH kurvan / etena zItalaH / punaH kiMbhUtaH / manda zanaiH smerato vijRmbhamANAn / kusumitAnityarthaH / urvIruhAna vividhavRkSAn Andolayana trliikurvaannH| etena mandaH / dhanagahanAnokahAsphAlanena mandIbhUta ityarthaH / punaH kiMbhUtaH / svarNadyAH parva tasyAbhraMkaSatvenAtyuccaistaratvAdganagaGgAyAH padmAnAM kamalAnAM pauSpai rajobhiH karambIkrato vyAptaH / etena surabhiH // hi0 sau0 38 Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 hIrasaubhAgyam sarga 12 zlo0 77-79 ] zlokartha abuMdagirine zItala, maMda ane surabhi pavana AcAryane sevakanI jema anusaro hate. aneka sthAnamAM rahelI nadIone kallolita karate hevAthI zItala; vRkSane maMdamaMda delana (caMcala) karato hovAthI maMda, ane AkAzagaMgAmAM kamalenI rajathI vyAta 42. pAthI surakSA-mAyo 5qna hI 2jho to. // 77 // kutracittoraNastragvilAsazriyaM bibhrati vyomasaMcAriNaH sArasAH / siddhapuryA yiyAsoH purastAtprabhovizvakaava maGgalyamAlA kRtA // 78 // kutracitkasmizcanArbudazailapradeze vyoni AkAze saMcarantyuDDIyamAnA gacchantItyevazIlA gaganagAminaH sArasAH pakSivizeSAH prasiddhAH pakSiNastoraNagrajaH toraNamAlAyA vilAsazriyaM lIlAlakSmI bibhrati dhArayanti / utprekSyate-siddhipuryA nirvRtinagaryA yiyAsorgantumicchoH prabhohIrasUrIndrasya purastAdagrataH vizvakA sarvavastuvidhAyinA vidhinA kRtA vihitA maGgalyamAlA / vandanamAlikeva / jagatkA vA raciteti zeSaH / / plekArtha abuMda parvatanAM kaI pradezamAM gaganagAmI "sArasa pakSIo taraNanI mAlArUpe zobhA dhAraNa karatA hatA, jANe muktirUpI nagarImAM javAnI IcchAvALA AcAryanI AgaLa brahmAe maMgalamAlAnI racanA karI na hoya ! ! 78 kvApi jhAGkAriNo nirjharAnbhaHplavAH plAvayanti sma tatparvatopatyakAm / siddhasindhurnabhasto nirAlambanA niSpatantIha kluptAvalambA kimu // 79 // kvApi kutracitsthAne jhAGkAra iti zabdo'styeSviti jhAkAriNaH / nirjharANAM dhvaneAkAra iti saMjJA / yadukta pANDavacaritre--'jharannijharajhAGakArI' iti / sazabdA nijharANAmambhaHplavAH payaHpravAhAstatparvatopatyakAmadhaMdAcalazikharAdhobhUmikAM zikharApekSazepatyakAM plAvayanti sma nirbhara bharanti sma / utprekSyate-nirAlambanA nirgatAdhAga ata eva nabhasto gaganAGgaNAdAlambanarAhityAnniSpatantI adhobhrazyantI satI / punarihArbu dAcale klupto nirmito'valamba Azrayo yayA tAdRzI siddhasindhuH kimu gaganagaGgeva / nirjharapayasAmatyaujvalyAgaGgotprakSA // Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 12 zlo 0 79-81 ] hIrasaubhAgyam 299 zlekArtha jhaMkArano dhvani karatAM jharaNAnAM pANI pravAha parvatanI nikha bhUmine plAvita (jalapUrNa) karatA hatA, jANe AkAzamAM nirAlaMbana rahevAnA kAraNe bhUmi upara paDatI AkAzagaMgA, abuMda parvatanuM AlaMbana laIne rahI gaI na heya ! ! 79 parvate kutracitkurvate'ntarmadaime durAH kuJjarA garjivisphUrjitam / yajiteneva vindhyAdriNA prAbhRtaM prApitAH zakranAgAnuvAdA ime // 80 // parvate gaurIgurusute'cale kutracit gahvarAdipradeze antarmadhme mada unmAdo dAnapravAho vA tena medurA svecchAcAritvAtpuSTAGgAH kuJjarAH SaSThihAyanA yUthanAthA gajAH / yaduktamuttarAdhyayane-'kuJjare sadvihAyane' iti / garjivisphUrjita garjAravasphUrti kurvate / sajala. jaladavadrjantItyarthaH / utprekSyate-yajjitena arbudaparvataparAbhUtena vindhyAdriNA jalavAlakazailena zakranAgamindragajamairAvaNamanuvadantyanukurvanti airAvaNopamAnAH / atha vA harikariNaman pazcAdvadanti vayaM pUrva zobhAtizayAdibhiH prathamato gaNanIyA perAva tasta asmatpazcAdraNanIya iti kathayanti vA / hastimallapratimallA ityarthaH / iti zakranAgAnuvAdA ime pratyakSalakSyA gajA hastinaH prAbhRtamupadAM prApitAH DhaukitA iva // zlekArtha abuMda parvatanAM kaI madonmata gajendro garava' karatA hatA. abudAcalathI parAbhava pAmelA viMdhyAcala parvata, airAvata hAthInI upamA pAmelA gajendro abuMdaparvatane bheTarUpe ApyA na hoya ! 80 AzugAlolasAlAGgahAro bhramaddhRGgavAggItivellallatAhastakaH / sUripAdAmbujasparzamAsAdya yo nRtyatIva pramodaM dadhadbhUdharaH // 81 // sarervAcaMyamacakravartinaH pAdAmbujayozcaraNakamalayAH sparzamanuSaGgamAsAdya saMprApya pramoda manasyAnanda dadhadvahan yo bhUdharo'rbudAcalo nRtyatIva nRtya karotIva / nRtyalakSaNAni darzayati / kiMbhUtaH / AzugaiH zIghragAmibhirativegavattaraiH pavanaiH kRtvA AsAma Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- hIrasaubhAgyam [sarga 12 zlo0 81-82 styena zAkhAprazAkhAdibhiH sArdha lolAzcapalAH saMjAyamAnA ye sAlA nAnAjAtIyataravaH ta eva taiH kRtvA vA aGgahAro'GgavikSepo nATakAbhinayadarzanaM yasya / punaH kiMbhUtaH / bhramanto vividhavikasitakusumamakarandapAnArthamitastataH paryaTanto ye bhRGgAsteSAM vAgvANyeva gItirgAnaM yasya / 'vANyA bhRGgI pikIravA, iti kAvyakalpalatAyAm / tathA vellantyo maruttaralA bhavantyo yA latA vallayastA eva hastakA vividhahastaceSTanAni yasya // zlekArtha zighagAmI pavanathI caMcala banelAM aneka jAtinAM vRkSoe jyAM aMgamaroDa rUpa abhinaya karyo che rasapAna mATe Amatema bhamatA bhramaranAM guMjArava rUpa jyAM saMgIta che, temaja pavanathI capala banelI latAo rUpa vividha prakAranI hAthanI jayAM ceSTAe che, tevA prakArane abuMda parvata, AcAryanAM caraNakamalane sparza pAmIne hRdayamAM AnaMda dhAraNa karate jANe nRtya karate na hoya ! 81 yaH parAnkautukaiH kAmamutkaNThayannAsya ja he manazcitramatrAsti kim / smerayannapyazeSa kumutkAnanaM padmamudbodhayetpArvaNenduH kim // 82 // yo'rbudAcalaH parAnparajanAn kautukairAtmIyAlokanIyAnekakautUhalaiH kRtvA kAmamatizayena utkaNThayannutsukabhAva prApayan sannapi asya hIramarermano mAnasaM na jaDhe na hRtavAn na svavazIcakre / atreha sthAne kiM citra kimAzcaryam / tadeva dRDhayati-azeSaM samasta kumudAM kairavANAM kAnanam / vRndamityarthaH / smerayanvikAzayannapi pArvaNenduH pUrNimAsaMbandhI candramAH padma sUryodayavikasanazIlaM kamalaM kimbodhayedvi nidrokuryAt vikAzayet api tu na // ityarbudAcalakautukAni // kArtha abudAcala pitAnAM aneka kautukethI anya jinene Azcaryamugdha karate hevA chatAM paNa AcAryanA cittane harI zakaze nahIM, paraMtu emAM Azcarya zuM ? pUrNimAne candra samasta kumuda vanane vikasita kare tevA chatAM paNa zuM sUryavikAsI kamalane visatarI hai ? nahI ! // 82 // Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [sarga 12 zlo0 83-84 ] hIrasaubhAgyam mandamandaM calannarbudorvIdharAdhityakAmadhyarohadyatInAM patiH / zaMbhusaudhaiH pavitrIkRtorvotalAM rUpyazailasya cUlAmivecchAvasuH // 83 // yatInAM zramaNAnAM pati: svAmI hIramRrirmandamandaM zanaiH zanaiH / 'gaganamavajagAhe manda mRgAGkaH' iti campUkathAyAm / calansaMcarannarbudorvIdharasyAdhityakAmUlabhUmikAmadhyaro hadArUDhavAn sNpraaptH| ka iva / icchAvasuriva / yathA dhanadaH kailAzazailasya cUlAmadhirohati / kiMbhUtAmadhityakAM cUlAM ca / zaMbhUnAM vRSabhAdicaturvizatitIrthakRtAM saudhaiH yadyapi bharatakAritaH siMhaniSadyAnAmA eka eva prAsAdaH / tathApi suravidyAdhararAjabhiranye'pi tatpAce prAsAdAH kAritAH saMbhAvyante zatrujayaraivatAcalAdivat / atha yadyeka eva tadA sarvottamatvAtpUjyatvAdvA bahuvacanam / pakSe zaMbhorIzvarasya saudhaiH patnIputrapramathAdigaNAnAM parijanaparivArANAM mandiraiH kRtvA pavitrIkRta pAvanaM nirmitamurvItala bhUmIpIThaM yasyAH sA // izvaranI patnI, putragaNa Adi parijananAM maMdirethI pavitra thayelI kelAsaparvatanI cUlikA upara athavA bharata cakravartIe nirmANa karelA RSabha Adi covIza tIrthakaranAM prAsAdathI jenI bhUpITha pavitra banelI che tevA kalAsa parvatanI cUlikA upara kubera ArohaNa kare tema maMda maMda cAlatA AcArya zrI hIravijayasUrie abuMda parvatanI bhUmi upara ArahaNa karyuM ! ! 83 aa puNyaMbhAjAM hRdAkRSTimantrAniva zrImada hadgRhAnirjitasvargrahAn / arbudazrIvataMsAyamAnAnprabhurnetrapattrairasau prItacetAH papau // 84 // asau prabhu rasUriH zrImataH zobhAzAlinaH arhadagRhAn jinaprAsAdAn / atha vA zrI tribhuvanAdhipatyalakSmIvidyate / yeSAm tAdRzAnAmahatAM tIrthakRtAM gRhAn vihArAn netrapattrairlocanadalaiH nayanapuTakairvA papau sAdaramavalokayati sma / kiMbhUtaH / prIta modaM prApta ceto mano yasya / kiMbhUtAn zrImadarhadagRhAn / nirjitAni nijajagajjaivavaibhavairabhibhUtAni svagRhANi vaijayantAdisvargagehAni vimAnAni vA yaiH| punaH kiMbhUtAn / arbudasya himAdrinandana gireH zriyA lakSmyA avataMsAyamAnAn ziraHzekharavadAcarataH / utprekSyate-puNyabhAjAM sukRtinAM sAdhUnAM hRdAM mAnasAnAmAkRSTerAkarSaNasya mantrAniva // Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 hIrasaubhAgyam sarga 12 zloM 0 84-86 ] samartha hRSTa puSTa cittavALA thayelA hIravijayasUrie peAtAnAM netrothI potAnI lakSmIthI jeNe devivamAnA jItI lIdhAM che, tevA abudAcalanI lakSmInAM mugaTa samAna zrI jinezvara bhagavatanAM prAsAdanuM pAna karyuM ! arthAt jinamaMdiranAM darzana karyAM. te diza te jANe puNyavaMta purUSAnAM hRdAne AkarSavA mATenAM AkaSa Nu-ma`tro na hAya ! // 845. yatra vizva zrInivAsA jinAdhIzasaudhAH svazRGgAgradaNDopadheH / svagRhAnUrdhvamuttambhya pANInnijAnbhartsayantIva bhUSAbhirutsekinaH / / 85 / / yatrArbudAcale jinAnAM sAmAnya kevalinAmadhIzAstIrthanAthAsteSAM saudhA mandirANi prAsAdAH / saudhazabdaH puMnapuMsake / 'gudadohadakumudacchadakandAbu dasaudhamedhotsedhakabandha' iti liGgAnuzAsane / sveSAmAtmanAM zrRGgANAM zikharANAmagre uparibhAge nibaddhAnAM daNDAnAM dhvajAlambanabandhanayaSTInAmupadheH kapaTAnnijAnAtmIyAn pANIn uttambhya UrdhvakRtya / utprekSyate-- svargR hAndevalokasaMbandhisaughAn vaijayantAdikAn prAsAdAn bhRSAbhiH svakIyazobhAbhiH kRtvA nirbhatsayanti tiraskurvantIva / kiMbhRtA jinAdhIzasaudhAH / vizvatrayyAtrilokyAH zrINAM lakSmINAM nivAsAH vAsavezmAni / punaH kiMbhUtAH / bhUSAbhiH svavapurvai bhavaiH utsekino garvAvezavazaMvadA madodadhurAH / 'upadA vivizustasya nAtsekAH kozalezvaram' iti raghau // lAkA abudAcala para rahelAM, traNe leAkanI lakSmInAM sthAnabhUta ane potAnI zaiAbhAthI garvita anelAM jinamaMdire, jANe pAtAnAM zikharanA agrabhAga upara rahelA dhvajadaMDanA mhAne peAtAnA hAtha UMcA karIne vaijayaMta Adi deva vimAnAne tiraskAra karatA na hoya ! ! 85 5 nikvaNatkikiNIrmArutAndolitA yatpatAkA vilokyendukundojjvalAH / kiM vahatyurminirghoSahuMkAriNI spardhayA siddhasindhurnabhaHpaddhatau // 86 // afri mahatkallolAnAM nirghoSaiH zabdaiH kolAhalaH kRtvA etAH kiyanmAtrAvatpuraH ahamevAsmi nAparA kApi kvApi iti spardhAmAdadhatI satI huMkArotItyevaMzIlA atha Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam sarga 12 zlo0 86-87 ] vA etAH patAkAH kiM mAM jayiSyantIti garvAt huM karotItyevaM zIlA siddhasindhuH svargaGgA nabhaHpaddhatau gaganamArge spardheyA saMharSeNa vahati prasarati / 'srotaH sArasvata' vahat' iti campUkathAyAm / 'vahatpravartamAna' prasaracca' iti taTTippanake / kiM kRtvA / nikvaNantyaH zabdAyamAnAH kiMkiNyaH kSudraghaNTikA ghughurikA yAsu / tathA mArutaiH pavanaiH Andoli tAstaralIkRtAH / tathA induzcandraH kundAni mucakundakusumAni tadvadujjvalA dhavalAH yeSAM caityAnAMpatAkAvaijayantIrvilokya dRSTvA // ityarbudAcalasarva prAsAdavarNanam || zlAkA ghauMTaDIonAM avAja karatI, pavanavaDe pharakI rahelI caMdra ane macakuMda jevI ujajavala jinaprAsAdonI dhajA joIne AkAzamArge cAlatI AkAzagaMgA "A mArI AgaLa zuM mAtra che !" A prakAranI spardhA karatI jANe kaleAlAnAM kAlAhala zabdothI huMkAra karatI na hAya ! ! 865 atha pRthak pRthakprAsAdavarNanam - vaimalI vasatiM vratIzitA dugdhasindhuvayasImivaikSata / zvetadantituragAnvitAM sudhAzAlinIM jinapavitritAntarAm // 87 // 303 vratI zitA muninAyakaH sUriH vimalasyeyaM vaimalIyA sA cAsau vasatizca vimalamantri nirmApitAdidevaprAsAdamaikSata pazyati sma / utprekSyate - dugdhasindhoH kSIrasamudrasya vayasa sakhImiva / kSIrasamudrasAmyaM darzayati / kiMbhUtAM vasatiM vayasIM ca / zvetA dhavalA ArAsopalamayatvAt tathA dantinA gajA vibhalamUrti pRSTavartinaH tathA turago vimalasavidhAdhyAsito'zvaH / anye vA pakSe zvetadantI airAvaNaH zvetaturaga uccaizravAH / yaduktam- 'payAnilInAbhramukAmukAvalI, ' tathA 'sahasramuccaiH kSavasAM vahanniva iti / etadvayamapi naiSadhe / etena kSIrArNave airAvaNoccaiHzravasAM bAhulyaM pratipAditam / tato'trApyairAvatozcaiHzravasazcetyukte na ko'pi doSaH / tairanvitAM kalitAm / punaH kiMbhUtAm / sudhayA pakvacUrNakalepena amRtena ca zAlate zobhate ityevaMzIlAma / punaH kiMbhUtAm / jinairvividhapratimArUpatIrthakRdbhiH athavA jinena mUlanAyakabhRtena RSabhadevena kRSNena tasya samudrazAyitvena pavitritaM pAvanIkRtam / atha vA pavi vajra trAyate pANau lAlayati rakSatIti pavitraH zakraH tIrthe kadAcidvandanAgAtaH atha ca kadAcidanujami lanAgataH puraMdaraH viSNuzakrau saMjAtau samyak prAdubhRtau asmin tAdRzamantaraM madhyaM yasyAH // Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 hIrasaubhAgyam [sarga 12 zlo0 87-89 kalekArtha kata hastithI ane azvathI yukata, sudhA jevI ujajavala kAMtithI zebhatI temaja madhyamAM jinabiMbavaDe pavitra banelI jANe kSIrasamudranI sakhI na hoya, tevI vimalavasahIne hIravijayasUrie joI, arthAt vimalazAha maMtrIe zuddha ArasanAM pASANuthI baMdhAvele jina prasAda je. ! 87 kukSisAtkRtamavekSya siMhikAsU nunA svapatizItadIdhitim // caityakaitavavatIva kaumudI tadbhayAdiha sametya tasthuSI // 88 // caityaM vimalavasatireva kaitavaM kapaTa vidyate yasyAH sA caityakaitavavatI kaumudI candrajyotsnA tasya svabhartRrAhorbhayAdihArbudagirau sametyAgatya tasthuSI sthitavatIva / kiM kRtvA / svasyAtmanaH patiM zItadIdhitiM candramasaM siMhikAmanunA kesariNA svarbhAnunA vA kukSisAtkRtaM bhakSitaM gilita vA avekSya dRSTvA // zlokAI pitAnAM pati candrane rAhuthI grasta thayela joIne candrakriyA jalsA jANe rAhunA bhayathI vimalavasatInAM hAne AvIne rahI na hoya ! ! 88 che caityamUrdhavidhukAntaniSpatatpAthasi pratimitenibhAdvidhuH / lakSmapaGkamapanetumAtmanaH snAti dugdhajaladherdhiyA kimu // 89 // vidhuzcandramA dugdhajaladheH kSIrasamudrasya dhiyA buddhayA / bhrameNetyarthaH / utprekSyateAtmanaH svasya maNDalahRdayavartina lakSma lAJchanameva paGakaM kadamamapanetu kSAlayituM kimu snAti snAnaM karotIva / kasmAt / caityasya vimalavasatemUrdhani zikharoparitanabhAge saMdRbdhebhyaH saMkalpitebhyo vidhukAntebhyazcandrakAntaratnebhyo niSpatati candrakiraNasaMparkAdviniHsarati pAthasi payaHpUre pratimiteH pratibimbasya nibhAyAjAt // Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ sarga 12 zlo0 89-91] hIrasaubhAgyam 305 AokAI caMdrakiraNanA saMparkathI vimala vasahInA zikhara upara rahelA caMdrakAMta maNIomAMthI nIkaLatA jalamAM pratibiMbarUpe rahele caMdra jANe kSIrasamudranI kalpanAthI pitAnA maMDalamAM rahelA lAMchanarUpa kAdavane sApha karavA mATe Avela na hoya! ! 89 yanmaNImayazikhAmu bimbitaM bimbamambaramaNirvahanvyabhAt / IyivAnayamiyattayA zriyaH kautukAdanumimISayAsya kim // 90 // yasyA vimalavasatermaNImayazikhAsu ratnarAziracitazikhareSu bimbita pratibimbamatyacchatayA saMkrAnta bimba svamaNDala vahannambaramaNirgaganaratna bhAskaro vyabhAdbhAsate sma / utprekSyate-kautukAtkutUhalAdasya mUlaprAsAdasyazriyA lakSmyA iyattayA etAvatpramANatvenAnumimISayA anumAtu pramANIkartumicchayA ayaM bhAsvAnIyivAnki caitye sameta iva // zlekArtha vimalavasahInAM maNamaya zikhara upara jenuM pratibiMba paDe che, tevA pitAnA biMbane vahana karate sUrya zebhe che, te jANe kautukathI caityanI lakSmInuM pramANa kADhavAnI IcchAthI sUrya pramANa lakSmI che ke zuM ? e mApa kADhavA mATe ja jANe caityamAM bhAve na ya ! // 8 // iha jinAlayavajravinirmitAmbaravilambizikhAgranigharSaNAt / urasi randhramajAyata yAminIpraNayinaH kapaTAdiva lakSmaNaH // 91 // yAminIpraNayino nizAprANanAthasyorasi vakSaHsthale / utprekSyate-lakSmaNo lAJchanasya kapaTAdrandhra chidramajAyata jAtamiva / kasmAt / ihArbudaparvate jinAlayasya bhagavadgRhasya vajraratnaihIrakamaNibhinirbhitAyA racitAyAstathA ambaramAkAzamAlambate Azrayate ityevazIlAyAH zikhAyAH zikharasya agre uparitanabhAge'tigharSaNAta nitarAM ghRSTeH // hi sau0 39 Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 saubhAgyam [ sarga 12 zlo0 91-93 zleAkAtha caMdranA vakSasthalamAM lAMchananAM khtAne chidra thayeluM che! abudAcalanAM vAratnamaya gaganacukhI zikhareAnAM agrabhAga sAthe nIra'tara ghasAvAthI jANe caMdramAM chidra paDI gayuM na hAya ! // 91 // abhitaH sitayadvasatervizadaH zuzubhe laghudevagRhaprakaraH / uDutametadihopagataM zazinA saha rantumivAmbarataH // 92 // sitAyAH zvetopalamayatvAdujjvalAyA atha vA sudhAdhavalitatvena vizadAyAH yadvasatemUlaprAsAdasya abhitazcaturSvapi dikSu pArzvaSu vA vizada ArAsopalamayatvAdatyavadAtaH laghurmUlaprAsAdApekSayA svalpapramANoccaistaraH devagRhANAM devakulikAnAM prakaraH samUhaH zuzubhe bhAsate sma / utprekSyate - zazinA svabhatra vidhunA saha rantu vividhavilAsa vidhAtumaFata AkAzAdiha rasikadampatInAM krIDocite arbudAcale upagataM AyAtamuDavastArA eva yauvataM candranitambinInivaha iva // zlAkA vimalavasahInAM ati ujajavala mUla prAsAdanI cAre dizAomAM nAnI nAnI ujajavala devakulikAe zeAle che, te jANe peAtAnA pati candranI sAthe krIDA karavA mATe AkAzamAMthI tArArUpI caMdranI priyA AvelI na hAya !!! 925 nirgranthapRthivInAthacaityaM vimalamantriNaH / vaijayantamiva prItyA prAvizatridazezvaraH // 93 // nirgranthanAmanarANAM pRthivInAtho rAjA sUrIndraH prItyA pramodena vimalanAmro mantriNaH sacivasya caityaM prAsAda' prAvizat vimalavasatimadhye pravizati sma / ka iva / tridazAnAmIzvaro nAyakaH zakraH yathA vaijayantaM vaijayantInAmnI patAkA astyasminniti vaijayantaH taM prAsAda pravizati // iti vimalavasativarNanam // Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 12 zlo0 93-95] saubhAgyam zleAkA 307 jema Indre vaijayantI' nAmanI dhajAvALA vaijayanta' nAmanA prAsAdamAM praveza kare tema nithAnA rAjA hIravijayasUrie vimalamaMtrIe baMdhAvelA vimalavasahI nAmanA caityamAM praveza karyAM. // 93 / vaptAbdhirmathito'navAptapadavatkutrApi bandhurvidhuH zUnye vyomani bambhramIti vipine'pyanyaH sthitaH svastaruH / kSitaiA tu janArdanena sadane pusA purANena me jAmiH zrIraparA sudhApi ca suraiH pAnena niSThApyate // 94 // duHkhaM kAmagavI parA carati ca prottAnayAnAmbare dhatte kauzikapatyagotradamano manmUrdhni pAdaM punaH / ityAdyartimadhIza bhindhi kimidaM vaktuM jinaM saprajaH svardantIva samAgato gajagaNastenAluloke puraH // 95 // ( yugmam ) tena hIrasUriNA puro'gre vimalavasatipradeze prathamameva gajAnAM zvetopalanirmitAnAM hastinAM gaNo vraja Aluloke dRSTaH / utprekSyate - jinaM vRSabhatIrthakara vizvasyAdisRSTikaramatha vA jagatpAlakatvena jinaM brahmarUpeNa vizva sRjati nArAyaNarUpeNa pAlayati IzvararUpeNa ca saMharatIti / 'ekamUrtistrayo devAH' iti parasamaye / idaM vakSyamANaM vaktu kathayituM saprajaH sasaMtAnaH / ' to kApatyaprasRtayaH / tumprajAH' iti haimyAm / svardantI kimairAvaNa iva samAgata iha saMprAptaH / idaM kim / he adhIza, he jagatprabho, tvaM me mama iti pUrvoktaprakArA kAvyasyAdau vartamAnA Adau yasyAstAdRzImati mAnasIM cintAmatyu bhUtAM pIDAM zArIrika vyathAM vA bhindhi nivAraya mUlAdunmUlaya / iti kiM tAneva prakArAnpradarzayati me mama vaptA pitA abdhiH kSIrasamudraH arthAdeva labhyate / caturdazAnAmapi ratnAnAM kSIranIranidhau samutpannatvena tajjanaka eva gIyate / sa mathito hariNA surAbhyarthitasudhArasaMkRte bhujaMgarAjaM netrIkRtya mandaragiriM ca manthAnakaM vidhAya viloDitaH / bandhuH punarmama sahodaro vidhuzcandramAH kutrApi nagaragrAmAdisthAne anavAptamalabdhaM pada vAsasthAnaM yena tadvat zUnye nirmAnuSe vyomani AkAzamArge bambhramIti atizayena paryaTati / api punaranyo bandhuH svastaruH kalpadrumaH kutrApi janasaMgate purAdau pradeze aprAptAvasthitiriva vipine kAnane sthito gatvA uSitaH / tu punarekA me jAmirbhaginI zrIlakSmIrjanArdanena lokapIDA Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam [maLaeN 22 jo 13-11 kArakeNa purANena jIrNena vRddhena puMsA puruSeNa / kRSNenetyarthaH / sadane svamandire kSiptA rakSitA / api ca punaraparAnyA / dvitIyA svasA sudhA pIyUSarUpA surairdevaiH pAnairdhItibhiH kRtvA niSThApyate kSayaM nIyate / ca punaritarA tRtIyA mama bhaginI kAmagavI surasurabhI duHkhaM mahAkaSTaM protsAnamUrdhva pAdA adho vapuriti vyavasthayA yAnaM gamanaM yasyAstAdRzI satI ambare AkAzATavyAM carati gocaraM kurute gacchati vA / 'cara gatibhakSaNayoH' iti dhAtvarthAt / tathA 'kasyA nottAnagAyA divi surasurabherAsyadezaM gatAyaiH' iti naiSadhe / punargotrANAM vaMzAnAM kulasya vA jagadrotrANAM yAvatparvatAnAM ca damano dhvaMsakRtpakSacchettA ca tathA kauzika ulUkaH zakrazca manmUrdhni mama mastake pAdaM caraNaM dhatte / kutrApi janapade yadA kasyacittiraskAra rUpanikRSTavacanaM procyate tadA are ulUka iti kathyate / tacca lAbhapurasatkapaMjhAlamevAtamaNDalAdAvadhunA prasiddha vartate / tasmAtsa nindyaH ityAdyarti nivAryaM || yugmam // 308 leAkAtha hIravijayasUrie vimalavasahImAM pahelAM zveta Arasamaya hAthIonA samUha joce. peAtAnA parivArasahita te erAvaNu hAthI jinezvara bhagavaMtanI AgaLa pAtAnA duHkhA dUra karavA mATe jANe A prakAre prArthanA karatA na hAya ! (brahmasvarUpe jina sRSTinuM sarjana kare, viSNusvarUpe jina jagatanuM pAlana kare ane maheza svarUpe jina sRSTinA saMhAra kare. A prakAre Itara zAstromAM jinanAM traNa svarUpa batAvavAmAM AvyAM che) hai jagadIza, mArA pitA kSIrasamudranu devAe mathana karyuM, mArA bhAI candra kAipaNa jagyAe sthAnaprApti nahI thavAthI zUnya AkAzamAM paribhramaNu karI rahyo che, mAreA khIjo bhAI kalpavRkSa jaMgalamAM bhaTakI rahyo che. mArI mATInhena lakSmIne janArdana (manuSyane pIDAkArI ) vRddhapurUSa kRSNe pAtAnA gharamAM rAkhI che. mArI khIjI ena sudhA (amRta) ne devAe pI-pIne khalAsa karI nAMkhI che, mArI nAnI bena kAmadhenu bicArI mAkAzamAM U Mdhe maratake carI rahI che. (candra, kalpavRkSa, lakSmI, sudhA, kAmadhenutemaja airAvaNu hAthI-A badhAnI utpatti sthAna rUpe parazAstramAM kSIra samudra mAnavAmAM Avye che.) ane jagatanAM gAtrA-va zeA, kuLA athavA patAne nAza karanAra ane kauzika indra mArA mastaka upara paga mukIne rahelA che. te mATe huM bhagavata, amArA A duHkhA dUra karavA mATe jANe arAvaNu hAthI potAnA parivAra sahita AvIne rahelA na hoya ! 594595 // Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 12 zlo 096-97 ] hIrasaubhAgyam vimalAbhidhIsakhaH puro dadRze tena hayaM vibhUSayan / kimu sArthaniMnaMsayA zatakraturuccaiHzravasaM samIyivAn // 96 // 309 tena munIndreNa trimala ityabhidhA nAma yasya tAdRzo dhIrbuddhireva sakhA sahAyo mitra vA yasya saH dhIsakhazcaturbuddhinidhAnaH pradhAnaH dadRze dRggocarIkRtaH / kiM kurvan / hayaM zvetAzmaturaGgama vibhUSayan ArohaNena zobhAM lambhayan / utprekSyate - uccaiHzravonAmAna nijavAjinamArudyaH sArthasyArbudAcalAdhiSThAya vRSabhadhvajajinasya ninaMsayA nantumicchayA samIyivAnAgataH zatakraturindra iva // zleAkAtha tyArapachI hIravijayasUrie zveta azva upara ArUDha thayelA vimala buddhivALA vimalazAha maMtrIne joyA. peAtAnA uccazravasa azva upara ArUDha thaIne zrI RSabhadeva bhagavaMtane namaskAra karavA mATe jANe indra AvyA na hoya ! // 96 li prabhutopagataH prabhubhaktibharaiH spRhayanniva siddhipadAya punaH / vimala : sacivo'JjalizAlizayadvitayaH sthitavAnbhagavatpurataH // 97 // aJjalinA lalATapaTTe mukulIkaraNena yojanena vA zAli zobhanazIla zayadvitayaM pANiyugalaM yasya tAdRzo vimalanAmA sacivaH pradhAnaH bhagavatpurataH yugAdijinapateH purastAdagre saMmukhaH sthitavAn tiSThati sma / utprekSyate - prabhorbhagavato bhaktInAM prAgjanma'janitasevA saktInAM bharairatizayaiH prabhutAM romadezAdhIzadvAdazapatisAhipramukhAnekarAjakaparAjayanapUrvaka bhUlokAdhipatyamupagataH saMprApto'pi punaH siddhipadAya aSTamahAsiddhipradhAnasthAnAya mokSanagarAya vA spRhayan kAmayamAna iva vAJchanniva / 'spRherIpsitaH / spRheriSThaH saMpradAnasaMjJaH syAt / haraye spRhayati / veti kecit / gopI hariM spRhayati / Ipsita iti kim / puSpebhyo vanaM spRhayati' iti prakriyAkaumudyam || zleAkA vimalazAhama trI e hAtha joDI aMjali karIne bhagavaMtanI AgaLa rahelA che; jANe bhakitapUrNa hRdayathI bhagavatanI AgaLa siddhipadanI vAMchA karatA na hAya ! // 97 5 Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 hIrasaubhAgyam sarga 12 zlo0 98-99] harinmaNInirmitasanidhidvayA sitAzmasopAnatatirvyalokyata / upAntavismeravanIva jAhnavI jinaM bhajantI vijitA samajJayA // 98 // harinmaNIbhirmarakataratnanirmita racitaM saMnidhidvayaM pArzvayordvayaM yasyAstAdRzI sitA zmanAM sphATikopalAnAM sopAnatatirArohaNazreNI tena guruNA vyalokyata dadRze / utprekSyatesamajhayA svakIrtyA yena vijitA parAbhUtA satI jina mArudeva bhagavantaM bhajantI sevamAnA jAhnavI ganeva / kiMbhUtA jAhnavI / upAntayoddhayoH samIpapArzvayoH vismerA vinidrA vanI kAnana yasyAH / 'svavanIsaMpravadatpikApi kA' iti naiSadhe // zlekArtha marakatamaNI ane ratna vaDe jenAM bane paDakhAM racAyAM che, tevI sphaTika rananI sopAna zreNi (pagathiyAMnI paMkita) AcAryo joI; sopAna paMktivaDe parAbhava pAmelI ane jenI banne bAjue vikasita vana che tevI gaMgA nadI, jANe iSabhadeva bhagavaMtanI upAsanA karavA mATe AvI na hoya ! ! 98 vratIzvareNaikSyata toraNAvalI jinAlayadvAri zubhasya shNsinii| jinAdhibhartuH kimu muktikanyayA kRteyamudvAhavidhau viracinA // 99 // - vratIzvareNa vAcayamavibhunA sariNA jinAlayasya vimalavasate ri dvAradeze toraNAvalI vandanamAlikAmAlA aikSyata nirIkSatA / kiMbhUtA / zubhasya zaMsinI prekSakANAM kalyANakAriNI / atha vA / zubhAni maGgalAni zaMsati kathayati ityevaMzIlA dRpTamAtrApyaha kalyANAni karomIti kathayitrItyarthaH / utprekSyate-jinAdhibharturyugAdidevasya muktikanyayA siddhikumAryA sahodvAhavidhau pANigrahaNakaraNasamaye viraJcinA vizvasRjA kimiyaM kRtA savA toraNadhoraNI vinirmiteSa // zlokAthI AcArye vimalavasahIna dvArA pradezamAM zubhasaMdezane kahenArI evI te raNanI paMkti joI. te jANe zrI yugAdidevane muktirUpI kanyAnI sAthe pANigrahaNa karavAnA samaye brahmA mA tArahita manAcI - jaya ! // 6 // Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 12 zlo0 100 - 101] saubhAgyam zrIbhirjaganmUrdhavidhUnanIbhicaitye'tra vaicitryadidRkSayeva / rUpyAcalo'nalpatanuH samIyivAMstenaikSyata stambhatatiH sitAzmAnAm // 100 // 311 tena sUriNA sitAzmanAM zvetopalanirmitAnAM stambhAnAM tatiH paGktiraikSyatAlokitA / utprekSyate - analpA bahavyastanavo mUrtayo yasya tAdRgrUpo rUpyAcalaH kailAsaH samIyivAniva kiM sametaH / ' rajatAdristu kailAsaH iti haimyAm / kayA / jagatAM tribhuvanAnAM tAtsthyAttadvyapadeze surAsuranarANAM mUrdhnA mastakAnAM vidhUnanIbhiH AzcaryAtirekAtkampayitrabhiH / 'adbhutakarI paramUrdhavidhUnanI -' iti naiSadhe / zrIbhiH zobhAbhiH kRtvA atra caitye asminvimalamantrinirmApitaprAsAde vaicitryasya vicitratAyA atha vA viziSTAnAM javAjjanAzcaryavidhAyinAM citrANAM pAJcAlikApramukhANAM nAnAsvarUpANAmAzcaryANAmAlekhyAnAM vA didRkSayA vraSTumicchayA dRggocarIkaraNAkAGkSayA // zlAkA staMbhe ( thAMbhalA) nI paMkita joI, traNe jagatane zelAne laIne A caityamAM aneka prakAranI sUkSma rUpa dhAraNa karI jANe kailAsa paryaMta vaLI AcAye zveta ArasanA Azcaya kArI ( mastakane dhUNAve tevI) vicitratA jevAnI IcchAthI aneka bhAvyo na hoya ! // 100 // mahAtiprAptamRtiM nijaM patiM samIkSya kAmaM zvazuraM jina zritaH / smarAvarodhaH kimu yatra putrikAcayo'munA locanagocarIkRtaH // 101 // amunA vAcaMyamacakriNA yatra vimalavasatau putrikANAM pAJcAlikAnAM pracayeo vrajo locanayozcakSuSorgocarIkRtAM lakSyo vihitaH / dRSTa ityarthaH / utprekSyate - jina nArAyaNaM zvazuraM svabhartuH pitaraM zritaH sevamAnaH pArzve sthitaH smarAvarodhaH madanAntaHpuraM kimu / atha ca vidhavakusumadhvajayuvatIvrajaH svasyAtmano jinabhaktatvAt zrAddhatvAttasya sura mokSalakSaNAbhISTadAyakaM devaM jina tIrthakaraM zritaH / ' smarAvarodhabhramamudvahantI' iti naiSadhe / kiM kRtvA / mahAvratI zaMbhuH tasmAtprAptA adhigatA mRtirmaraNaM yena tAdRzaM nijamAtmIyaM patiM bhartAraM kAma kaMdarpa samIkSya / atha ca mahAvratI jinaH sa cAsmadbhartRghAta - kastadvarAttadvadhUjana' mAmapi hanyAdato jinaM smarAvarodhaH sevate / 'nAzritaM vairiNamapi hinasti mahAna' iti zrutiH || Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 hIrasaubhAgyam sarga 12 zlo 0 101-103] plekArtha AcArye vimala vasahImAM pAMcAlikAe (putaLIe) joI. zaMkara dvArA maraNadazAne pAmelA potAnA svAmI "kAma" ne joIne pitAnA sasarA viSaNune Azraya karIne raheluM kAmadevanuM jANe aMtapura (rati ane prIti) na hoya! athavA jinezvara bhagavaMtathI haNAyelA pitAnA svAmI kAmadevane joIne "A amAro paNa nAza karaze ?' e hetuthI kAmadevanuM aMtaHpura jANe upAsanA karavA mATe AvyuM na hoya ! 101 meM tANDavaM tanvatIvibhramairhastakAndarzayantIrihAnekapAzcAlikAH / pANimuttambhya zaMbhuM praNantuM janAnAhvayantIrivAsau dadarza prabhuH // 102 // asau prabhuH sariranekA vividhajAtIyAH zatazaH pAzcAlikAH putrikA dadarza dRSTavAn / atha putrikANAM vividhasaMsthAnAnyAha--kiM kurvatIH / tANDava kAzcinnRtyaM tanvatIH kurvtiiH| punaH kiMbhUtAH / vibhramairvilAsaH kRtvA hastakAn hastavikSepAn darzayantIH / punaH kiMbhUtAH / pANiM kAzcinijahastamuttambhya UrvIkRtya zaMbhuM nAbhinanda praNantu namaskatu janAn lokAn / utprekSyate-ihArbudAcale iha vimalavasatau vA AhrayantIrAkArayantIriva // zlokAtha hIravijayasUrie vimalavasahImAM aneka prakAranI putaLIo joI. keI vividha prakAranAM nATaka karatI, keI vilAsapUrvaka hastakSepa karatI, ane keI hAtha UMcA karI karIne jinezvara bhagavaMtane namaskAra karavA mATe jANe yAtrikone bolAvatI na hoya ! ! 102 yatra pAzcAlikAzilpaM nirUpya surasubhravaH / menire padmajanmAnaM svabhUSAparimoSiNam // 103 // yatra prAsAde pAJcAlikAnAM putrikANA zilpaM jagaccetazcamatkArakAri racanAcAturya nirUpya samyagAlokya surasubhravaH tridazasudRzaH padmajanmAna vidhAtAra svasyA Atmano bhUSAyA vapuHpriyarUpakasya parimoSiNaM taskara menire jAnanti sma / yadasmAkaM samagrA. mapi rUpalakSmImapahRtya prayatnena vidhinA etAH zAlabhajIvinirmitAH // Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 12 zlo 0 103-105 ] hIrasaubhAgyam 313 zlokAI jinaprAsAdamAM rahelI putaLIone joIne devAMganAe brahmAne pitAnI rUpalakSamIne cera tarIke mAnatI hatI ! athavA te surAMganAonI samagra rUpalakSamIne harIne jANe vidhAtAe A putaLIo banAvI na hoya ! e 103 che caNDarukkiraNamaNDalasmayaM khaNDayansamavaloki sUriNA / maNDapo vimalakIrtinartakInartanAya navaraGgabhUriva // 104 // suriNA maNDapo'rthAccaityamadhyavartI bahujanAzrayaH samavaloki samyagavadhAnadAnapUrvaka vIkSitaH / devabhavanavaicitryavIkSaNe saMyaminAmapi na kazciddoSaH / yatastatra dharmabuddharukhodhAt / maNDapaH kiM kurvan / caNDarucaH sUryasya kiraNa razmibhirbhaNDitasya maNDalasya bimbasya smayamahaMkAraM khaNDayan zakalIkurvan / utprekSyate-vimalamantriNaH kIrtireva nartakI nRtyakArikA pAtra tasyA nartanAya tANDavavidhAnAya navA nabInA / atha vA 'Nu stutau' / navana navaH navasya stuteogyA madhyapadalope raGgabhUmirnartanasthAnakSoNiriva // zlokArtha AcArye jinaprAsAdanI madhyamAM rahele sUryamaMDalanA garvanuM khaMDana karate raMgamaMDapa chete jANe vimalazAhamaMtrInI kIrtirUpI nartakIne nRtya karavA mATenI 2 bhUmi na ya ! // 104 / / vaijayantaM vijetuM vibhUpAbharairvajrarociHsphuraccApacakrAyudhaH / yaH svazrRGgeNa garvAdivo gAhinA gantumuccaiya'vasyannivorjasvalaH // 105 // yo maNDapo vibhUSAbharaiH svazobhAtizayaiH vaijayantamindraprAsAdaM vijetu parAbhavitu divo gaganamArgasya gAhinA avagAhanazIlena / abhraMlihenetyarthaH / svazrRMGgeNa nijazikhareNa garvAdahaMkArAduccairuvaM svloke gantu prayAtu vyavasyanvyavasAyamudyogaM kurvanniva / kiMbhUto maNDapaH / UrjasvalaH sphUrtimAna prabalabalavAnvA / punaH kiMbhRtaH / vajrANAM vanamaNInAM hi0 sau040 Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam [sarga 12 zlo0 105-106 rocibhiH kAntibhiH kRtvA sphuratprakaTIbhavayaccApacakra dhanurmaNDala tadevAyudhaM praharaNaM yasya / atha ca vajramindrAyudhaM tathA rociSA kAntyA sphuraddIpyamAna cApayuktamindradhanuHkalitaM cakra rathAGga tathA AyudhAnyaparANi khanakuntabhindamAlakSurikAyamadaMSTrApramukhAni zastrANi yasya / paro'pi subhaTaH svapratidvandvinA sama yoddhuM gacchan saMpUrNAni zastrANi gRhNAti // zlokAtha jenI pAse vajIratnanI kAMtithI pragaTa thayelAM IndradhanuSya Adi zastro che, te skRrtimAna "raMgamaMDapa pitAnI zebhAthI IndranA vijayaMta nAmanA prAsAdane jItavA mATe AkAzane aDIne rahelA zikharavaDe jANe svargalokamAM javA mATe prayatna ratA na DAya! // 105 // Aluloke'munA garbhagehaH punA rAjadhAnIva dharmAvanIbhAsvataH / citritAmaya'moragANAM nibhAdbhUrbhuvaHsvastrayeNeva saMsevitaH // 106 // amunA munIndraNa garbhageho garbhAgAro vyAluloke 'gabhAro' iti loke prasiddho dRssttH| utprekSyate-dha pavAvane merbhAsvAn vizvatrayAtizAyitejastayA bhAskaraH etAvatA rAjAdhirAjaH / 'pANDoravanimArtaNDasyAvadAtAn guNAn rahaH' iti pANDavacaritre / rAjJo bhUmIbhAskara iti nAmApi / tasya rAjadhAnI sasukhanivAsanagarIva / punarutprekSyatecitritAnAmAlekhyabhAva prApitAnAmamAnAM devAnAM mAnAM manuSyANAmuragANAM nAgAnAm / upalakSaNAdasurAdInAM parigrahaH / tatsAhacaryAdeva dAnavamAnavAnAM patnyo'pi gRhyante / tannibhAtkapaTAta bhUrbhuvaHsvastrayeNa pAtAlabhUmaNDalasvargalokatrikeNa samyaka sevita ivopasitaH // zlekArtha hIravijayasUrie garbhAgArane (gabhArAne) jo. jANe te dharmarAjAnI rAjadhAnI na hoya ! athavA deva-dAnava ane mAnava AdinAM citranAM bahAne jANe A gabhAre, svarga-mRtyu ane pAtAla ema traNe leka vaDe sevAyela na hoya ! ! 106 ) Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 12 zlo0 107 - 108 ] saubhAgyam caityasya parito devakulikAH pazyati sma saH / arbudAdrizriyAzcUDAbharaNasyeva sUktakAH // 107 // sarityasya vimalavasateH paritazcaturdikSu sarvato vA devakulikA laghudevagRhAna pazyati sma pradakSiNApradAnAvasare dRSTavAnityarthaH / utprekSyate - arbudanAmno'dreH parvatasya zriyA lakSmyAzcUDAyAH zikhAyA AbharaNasya vibhUSaNasya cUDAmaNerityarthaH / loke 'vAka' iti prasiddhasya muktikA laghumuktikAphalAnIva / 'sitA vamantaH khaluH kIrtimuktikAH' iti naiSadhe / 'muktikA laghUni mauktikAni' iti tadvRttiH // zleAkAtha 315 AcArya caityanI pradakSiNAmAM cAre dizAmAM devakulikAo joI, te jANe abudAcalanI lakSmInA cUDAmiNa nAmanA AbhUSaNanAM mautikA na hoya ! // 107 u caityaM pradakSiNIcakre samaM saMvena sa prabhuH / jyotiSAM maNDaleneva mandaraM komudIpatiH || 108 // sa prabhuharavijayasrariH saMghena sAdhusAdhvIzrAddhazrAddhIbargeNa sama sArdhaM caitya mUlaprAsAdaM pradakSiNacakre / trirvAraM pradakSiNAM pradadivAnityarthaH / kaumudIpatiriva yathA candramA jyotiSAM grahanakSatratArakANAM maNDalena kadambakena sAkaM mandaraM meruparvataM pradakSiNayati / jainamate mandaro meruH / yaduktaM snAtasyAstutau -- 'yeSAM mandararatnazailazikhare janmAbhiSekaH kRtaH iti / sarveSAM tIrthakRtAM janmAbhiSekasthAnaM merurevAto'tra mandaraH suvarNAcalaH / Agame'pi 'maMdarassa pazvayassa' ityAdi / parazAsane kavisamaye ca mandara indrakIlaparvataH meroH pRthak dRzyate, paraM tvatra jainamatAnusAryeva mandaro meruriti vacanam // iti vimala satimadhyavarNanam // zleAkAtha jema caMdra jayotiSa ma`Dala ( graha nakSatra tArAe ) nI sAthe merUpava tane pradakSiNA Ape tema hIravijayasUrie saMdhanI sAthe caityane pradakSiNA ApI, // 108 // Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 hIrasaubhAgyam [ sarga 12 zlo0 109-110 viveza vazinAmIzo garbhagehe jinaukasaH / stamberamIvivoDheva gahare vindhyabhUbhRtaH // 109 // vazinAM jitendriyANAM yoginAM sAdhUnAmIzo nAyakaH sarirjinaukasa: vRSabhadevagRhasya / prAsAdasyetyarthaH / garbhagehe garbhAgAre viveza pravizati sma / ka iva / stamberamIvivoDheva / yathA stamberamyA hastinyA vivoDhA patirhastI / 'vivoDhA ramaNo bhoktA' iti haimyAm / vindhyabhUbhRto jalabAlakAcalasya gahvare vividhajAtinibiDavinidradrumakSoNI du:pravezavipine pravizati / 'gaurIgurorgaharamAviveza' iti raghau / 'bahuvRkSAvRta' vana' gahvaram iti tadvRttiH / tathA 'gahvaro viladambhayeoH / kuje'tha' ityanekArthaH // zlAkA jema gajendra viMdhyAcalanI guphAmAM praveza kare tema AcArce jinamaMdiramAM praveza karyAM. / / 109 // jAto'kSalakSmA bhagavAnadarzi sUrIndunA saMmadamedureNa / jaganmahAnandapadaM ninISuH svayaM tataH kiM kRpayAvatIrNaH // 110 // saMmadaistIrthArohaNacaityapratimA nirIkSaNodbhUtAmandAnandaime dureNa puSTAGgena sarIndunA munIndracandreNa jAto'kSalakSmA vRSabhalAJchano bhagavAn zrIvRSabhadevaH adarzi nayanaviSayaM taH / nirIkSita ityarthaH / utprekSyate--- jagadvizvajagajjanamityarthaH / mahAn sarvotkRSTatama AnandaH pramodo utarI kRtvA mokSastasya pada sthAnam / muktinagarImityarthaH / ninISuH prApayitumicchuH / tato mahAnandapadAtsvayamAtmanA kRpayA saMsArAsAravAse'tisIdatAM bhavikalokAnAmuparyanukampayA avatIrNa ihAgata iva // zleAkA hu thI rAmAMcita banelA hIravijayasUrie RSabhadeva bhagavAnanAM darzana karyAM. te prabhu jANe saMsAranA tApathI tapelA jagatane ekAMta sukharUpa mukitanagarImAM laI javA mATe karUNAthI ravaya' ahIM AvIne rahyA na hAya ! / / 110 // Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 12 zlo0 111-112] hIrasaubhAgyam 317 api prapanno bhuvane dhurINatAM punastadIyaspRhayeva nivRtau / zIlantamaGkacchalataH kramAmbujaM jinasya jAtokSamavaikSata prabhuH // 111 // prabhuH sarirjAtokSa kakudmansa vRSabhavakSata / kiM kurvantam / aGkasya lAJchanasya chalataH kapaTAt jinasyArthAdAdidevasya kramAmbuja caraNAravinda zIlanta sevamAnam / utprekSyate-bhuvane bhUmIloke dhurINatAM dhuraMdharatva prapannaH prApto'pi svargapAtAlayorlokayode. vadAnaveSu suraTumaiMH sudhAmizca kRtvA tRpti vidadhAneSu yataH svarge kalpavRkSA sudhA ca pAtAle ca nava sudhAkuNDAni / yaduktaM paJcamIstutau--'yAtvA devAdhidevAgamadazamasudhAkuNDamAnandahetuH- iti / dazamasudhAkuNDaM jainAgama ityarthaH / nava tu pAtAlasthAni / tataH kSetrANAM kRSINAM cAbhAvAvRSabhANAmapyabhAvaH tataH punarnivRtau mokSakSetre / yaduktaM jinazatake 'mokSakSetrAbhikAGkSAkSapitazubhazatAkSemavikSepadakSAH' iti / mokSarUpaM yatkSetra tatra dhurINatAyA dhaureyabhAvasya spRhayA vAJchayeva // lokAtha AcAryo lAMchananA bahAne bhagavAnanAM caraNakamalanI sevA karatA vRSabhane je, te jANe bhUlakanuM dhurIpaNuM prApta thavA chatAM paNa (svargaleka kalpavRkSothI ane pAtAla leka nava suzvana kuMDathI tRpta thAya che, tethI tyAM kSetrane abhAva hevAthI vRSabhane paNa abhAva che; mATe) pharIthI mekSarUpI kSetramAM dhurIpaNAnI pRhAthI vRSabha jANe bhagavaMta upAsanA karate na heya ! ! 111 mAM pAyaM pAyaM bibhorvakravidhau labaNimAgRtam / tadudgArairivAstAvi sa stavairiti sUriNA // 112 // sariNA ityamunA prakAreNa agre vakSyamANena sa AdidevaH stavairnavastutibhiH astAvi saMstUyate sma / utprekSyate-tasyAmRtasyodgArairiva / kiM kRtvA / vibhoH RSabhadevasya vakra vidhau vadanacandra lavaNimA lAvaNya suSamAmevAmRtaM sudhArasamatizAyibhaktimattayA pAyaM pAyaM vAraM vAraM pItvA pItvA AsvAdya / sAdaramavalokyetyarthaH / paunaHpunye NamapadaM vizva iti sUtreNa NamalapratyayaH / pratyayasahitasyaiva dhAtovirbhAva'cati pAyaM pAyaM siddham // Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 hIrasaubhAgyam [sarga 12 lo 0 112-113 kArya AcAyaeN bhagavaMtanI hatuti karI zrI kaSabhadeva bhagavaMtanA mukharUpI caMdranA lAvaNya rUpI amRtanuM vAraMvAra AkaMTha pAna karavAthI jANe amRtanA uddagAra pragaTa thayA na hoya, (tevI e stuti hatI) 112 atha stutiH jaya trijagadIhitAmarataro sarojAnana prasUnavizikhAsanadviradabhedapazcAnana / jaya tridazasundarIvikacanetranIlotpalai-- nipItamukhazItaruglavaNimaikapIyUSa he // 113 // he iti saMbodhane / yadukta sArasvatavyAkaraNe-'AbhimukhyAbhivyaktaye hezabdasya prAkprayogaH' iti / trijagatAM trayANAM bhuvanAnAM trINi ca tAni jaganti ca / trijagajanAnAmityarthaH / surAsuranarANAm / atha ca trayANAM jagatAM samAhAraH trijagat teSAM tasya vA yAnIhitAni kAmitAni teSAM pUraNe pradAnavidhau amarataro kalpavRkSa iti saMbodha. nam / tathA he sarojAnana he vikasitakamalavadana / he prasUna kusumameva vizikhAH zarA asyante kSipyante'neneti vizikhAsanaM dhanuryasya sa smaraH sa eva dvirado madonmattahastI tasya bhede vidAraNe pazcAnana kesarin / tvajaya ciraM sarvotkarSeNa pravartasva / tathA he trida zAnAM sundaryaH kAminyaH tAsAM vikacAni vinidrANi netrANi nayanAnyeva nIlotpalAni indIvarANi kuvalayAni vA tainipItaM sAdaramavalokitamAsvAdita vA mukha vadanameva zItarukcandramAstasya lavaNimA lAvaNyaM zobhAtizaya ekamadvitIyaM na kenApi samAna pIyUSa sudhAraso yasya tatsaMbodhana punastva jaya // lokAI traNe jagatanA Icchitane pUrNa karavAmAM kalpavRkSa, vikasita mukhakamalavALA ane puSpadhanvA kAmadevarUpI madenmatta hAthInuM vidAraNa karavAmAM paMcAnanasiMha samAna evA he bhagavaMta, Apa jyavaMtA varte ! devAMganAonAM vikasita netrarUpI nIlakamalathI Adara pUrvaka pAna karAyelA mukharUpI caMdranA lAvaNyarUpI ati sudhArasa samAna evA he prabhe, Apa jayavaMtA va. 113 che Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 12 zlo0 114-115] hIrasaubhAgyam jaya praNatapUrvadikpraNayimaulimAlAgala-- nmarandakaNadhoraNInapitapAdapadmadvaya / jaya tribhuvanendirAbharaNa nAbhibhUmIdhanA-- nvavAyagagananAGgaNAmbaramaNe mahokSadhvaja // 114 // he praNataH praNAmapravIbhUtaH pUrvadizaH prAcIharitaH praNayI puraMdaraH upalakSaNAccatuHSaSTirapIndrAH teSAM maulayo mukuTAsteSAM mAlAH puSpadAmAni tebhyo galanto niHsaranto ye marandAH kusumarasAsteSAM kaNAnAM bindUnAM dhoraNyaH zreNayastAbhiH snapitaM kAritasnAna prakSAlita vA pAdapadmayozcaraNAravindayoIyaM dvandra yasya tatsaMbuddhau / atha vA kevalameka eva zakro'pi vAcyaH / tvaM jaya vijayasva / he tribhuvanasya trailokyasya yA indirA lakSmIstasyA AbharaNa alaMkArabhUta / punahe nAbhinAno bhRmIdhanasya rAjJo'nvavAyo vaMzaH sa eva gaganAGgaNaM ThayomAjiraM tatrAmbaramaNiH prakAzakatvAtsUryaH tatsaMbuddhau / punaheM mahokSaH kakumAna dhvaje lAJchane yasya tvaM jaya // zlokAI namaskAra karI rahelA zakendra Adi cosaTha indronA mugaTenI mAlAomAMthI jharatA punA rasanAM biMduonI paMkitathI snAna karAyelAM caraNa-kamala-yugalavALA che bhagavaMta, Apa jayavaMtA varto. traNe bhuvananI lakSmInA alaMkArabhUta temaja nAbhirAjAnA vaMzarUpI gaganAMgaNanA prakAzaka hovAthI sUryasamAna vRSabhalAMchanavALA he svAmina, Apa jayavaMtA va. che 114 | jaya tribhuvanAzivaprazamanAtmagambhIrimApahastitataraGgiNIpriyatamAvalepa prabho / mahodayapayoruhodaravinodapuSpavratAmbujAsana iva sphuTIkRtaviziSTasRSTikramaH // 115 // he tribhuvanasya trijagataH azivasyopadravasya ariSTasya vA prazamana nirNA( )zaka / punahe AtmanaH svasya gambhIrimNA gAmbhIryeNa apahastito nirAkRto nirghATitaH taraGgiNI saritAM priyatamasya bhartuH samudrasya avalepo'haMkAro yena / 'tule'valepaM ca hase vRthaiva' iti pratikramasUtravRttau / punahe prabho svAmina, tvaM jaya / he mahAnanantajJAnadarzana Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 ___hIrasaubhAgyam [sarga 12 zlo0 115-116 / / caritasAtAnandAdiprAptyA atizAyI sarvotkRSTa udayo yatra tAdRzo mokSaH sa eva payoruha padma tasyodara madhya tatra vinodo vilAsastatra puSpavrato bhramaraH tatsaMbuddhau / punarambu jAsano vidhAtA tadvatsphuTIkRtaH prakaTito viziSTo mokSamArgAvyabhicArI sRSTe racanAyAH kramaH paripATI yena tatsaMbuddhiH / plekArtha traNe bhuvananA upadrane zAMta karanArA ane pitAnI gaMbhIratAthI samudranA ahaMkArane tiraskAra karanArA he prabhe; Apa jayavaMtA vartA, mokSarUpI kamalanI madhyamAM vineda karI rahelA bhramararUpa temaja brahmAnI jema mokSane pragaTa karanArA ane abAdhita sRSTine pragaTa karanArA he paramezvara, Apa jaya pAme ! che 115 jaya pramathitAntarAhitapatAkinInAyako-- lasatkanakaketakIkamalagarbhagauradyate / bhavAmbunidhiniSpatanmanujayAnapAtrocchsadyazaHsumasugandhitatribhuvanAtra jIyAzviram // 116 // he pramathitA nirdalitA AntarA antarbhavA antaraGgA ahitAH paramapratyanIkabhUtAH karmAdayo rAgadveSakaSAyAdayo'STAdaza doSA vA eva patAkinInAyakAH senApatayo bhamIpA vA yena tasya saMbuddhiH / tathA he ullasatAmullAsaM bhajatAM vismerIbhavatAM kanakAnAM kAJcanasaMbandhinAM svarNamayAnAM ketakInAM kamalAnAM ca yo garbho madhyabhAgastadvadgaurI pItA / 'gauraH zvetapItayoH' ityanekArthaH / dyutiH kAntiryasya tatsaMbuddhau / tva' jaya / punarhe bhavaH saMsAraH sa eva dustaratvAdambunidhiH samudrastatra niSpatanto niravalambatvena nitarAM majanto bhraDanto ye manujA mAnavAsteSAM trANArtha yAnapAtra pravahaNa / tathA ucchRsat vikasat prakaTIbhavadyazaH kIrtireva suma puSpaM tena / tatparimalenetyarthaH / sugandhita vAsita surabhI. kRta tribhuvana vizvatrayaM yena tatsaMbodhane / he RSabhadeva / atrArbudaparvate bhUSaNIbhavana ciraM vigalitAvadhisamayaM jIyA vijayI bhUyAstvam // caturbhiH kulakam / iti RSadevastuti / lokArtha jeNe rAga-dveSarUpI aMtaraMga zatruonA senApatione nAza karyo che. temaja kurAyamAna suvarNakamalanA madhyabhAganA jevI gaura zarIrakAMtivALA he bhagavana, Apa Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 12 glo 0 116-118 ] hIrasaubhAgyam 321 jaya pAme ! saMsArarUpI agAdha samudramAM paDelA bhavya jInA rakSaNa mATe nAva samAna, pragaTa thayelA yazarUpI puSpa vaDe traNe jagatane suvAsita karanArA hejhaSabhadeva prale, Apa abudAcala upara cirakAlaparyata jyavaMtA voM ! . 116 che kailAsalakSmItilakAyamAnamivendrabhUtirbatinAM biDaujAH / tamityabhiSTutya mudaM dadhAnaH praNemivAnprAJjalirAdidevam // 117 // vratinAM munInAM biDaujAH purahUtaH sariH prakRSTo'JjalirbhAlasthalamilita pANipadmadvayaM yasya sa AdidevamRSabhasvAmina praNemivAn namaskaroti sma / kiM kurvANaH / mudaM pramoda dhAnaH bibhrANaH / kiM kRtvA / tamAdideyamiti pUrvoktaprakAreNAbhiSTunya stutvA / ka iva / indrabhUtiriva / yayA gautamasvAmI kailAsalakSmyA aSTApada zriyAstilakAyamAna lalAmavadAcaritamAcarantaM vA nAbheya jagaccintAmaNyAdistutibhiH abhinonUya prAJjaliH praNamati sma // zlekArtha jema gautama svAmIe aSTApada parvatanI lamInA tilaka samAna zrISabhadevane namaskAra karyA hatA tema muniomAM IndrasamAna AcAryo pUrvota prakAre stuti karIne harSa dhAraNa karatAM aMjali jeDIne zrISabhadevane namaskAra karyA. 117 AnandavRndArakaniriNyAM nimajjya jambhadviSataH karIva / nirastaniHzeSarajAH sa sUrinirIyivA zrIjinarAjadhAmnaH // 118 // sa sariH zriyA jagadadvaitazobhayA yuktAjinarAjasyAdinAthasya dhAmnaH saudhAt vimalasatenirIyivAn nirjagAma / kiM lakSaNaH / nirasta kSiptaM dUrIkRta niHzeSa samasta rajo'zubhakarma yena / bahuvacana vA vAcyam / kiM kRtvA / Anando bhagavadarzanAdbhUtAhAdaH sa eva vRndArakanirjhariNI surasaridgaGgA tasyAM viSaye nimajjya snAna kRtvA / ka iva / jambhadviSataH karIva / yathA jambhanAmno dAnavendrasya dviSataH zatrorindrasya karI airAvaNaH hi0 sau0 41 Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 hIrasaubhAgyam [sarga 12 zlo0 118-119 surasindhau nimajjya yatheccha jalakrIDAdi nirmAya svazarIrAdapAstaca prAdhAtAdinA vilagna rajo yena tAdRgvidho gaGgApravAhAdvahinireti / devagajAnAM tu rajolagabhAvAt vairidamanatvAjjambhadviSattulyo rAjA 'bhUstambhabhidaH' iti pATho vA / bhUmerindrastasya paTTahastI mandAkinyAM krIDitvA svavapurvilagna rajo'pAsya bhirviniHsrtiityrthH|| zlekArtha jema Indrane airAvaNa hathI vecchApUrvaka gaMgA nadImAM jalakrIDA karI zarIre lAgelI rajane dUra karI bahAra nIkaLe tema samasta prakAre azubha karmone dUra karanArA AcArya bhagavadarzanathI utpanna thayelA AnaMdarUpI gaMgAjalamAM nAna karI jinamaMdiramAMthI bahAra padhAryA. meM 118 piNDIbhavadbhUbhRti vastupAlayazaH kimAlokya paraM vihAram / tasminnalIva smitapuNDarIke zreyorasaM saMspRhayanviveza // 119 // saristasminvihAre viveza praviSTaH / ka iva / alIva / yathA bhramaro viziSTe praveta saroje madhye pravizati / kiM kurvan sariH / saMspRhayan vAJchan / kam / zreyo mokSastasya rasamAsvAdam / 'rasaH svAde jale vIrya zrRGgArAdau viSe hrade / bole rAge dehadhAtau tiktAdau pArade'pi ca // ' ityanekArthaH / bhRGgo'pi svazreyaHkAriNaM puSTividhAyina svazarIro pacaye parama maGgalameva / 'makaranda raso madhu / makarando'marandazca' iti haimyAm / kAGgan / kiM kRtvA paramanyaM vimalavasaterapekSayA vihAra jinasama Alokya samIkSya / utprekSyatebhUbhRti arbudAcale piNDIbhavaptiNDAkAra saMpadyamAna vastupAlanAmno mantriNo yazaH kiM mUrtimatI kIrti riva // zlekArtha jema rasane lupI bhramara vikasvara puMDarIka (zveta kamala) mAM praveza kare tema mikSarasanI pRhA karatAM AcAryo vastupAla maMtrIne vihAra (jinamaMdira) joIne temAM praveza karyo. abdaparvata upara te maMdira jANe vastupAla maMtrIne piMDa rUpe banele mUrtimaMta yazana hoya ! 119 Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 12 zlo0 120-121] hIrasaubhAgyam cucumbe'mbaraM yanmahAmaNDapena jagannetrajaivAtrikeNAtmamUrdhA / kimu snAtumAkAGkSatA svarvahAyAH pravAhe vihAyomaNItApitena // 120 // yasyA vastupAlavasatemahAna sarvAtizAyI yo maNDapastenAtmamUrdhA svamastakena kRtvA ambaramAkAzaM cucumbe paspRze / AliGgati smetyarthaH kiM bhUtena jagatAM jagajjanAnAM netrANAmAlAdakaraNavidhau jaivAtrikeNa candreNa / utprekSyate-vihAyaso vyono maNI ratna mAsvAn tena tApitena taptIkRtasarvAGgeNa satA svarvahAyA gaganagaGgAyAH pravAhe payaHpUre snAtumAplavitumAkAGkSatA kimu vAJchateva // zlokArtha jagatanA jIvane AhlAda ApavAmAM candrasamAna vastupAlamaMtrInA jinamaMdirane sarvotkRSTa maMDapa pitAnA mastakathI AkAzane spazIne rahyo che ! arthAta raMgamaMDapa gaganacuMbI hato. sUryanA tApathI tapela maMDapa jANe AkAzagaMgAnA pravAhamAM nAna karavAnI icchAthI UMce gayo na hoya ! che 120 bibhAvya thatrAdbhutazAlibhaJjIrAjIstrilokIyuvatIrjayantIH / surairmarudyobatarUpazilpI sma kalpyate kArurivAnadhItiH // 121 // yatra vastupAlavasatau surairdevairmarutAM tridazAnAM yauvatasya yuvatIsamUhasya / devAGganAgaNasyetyarthaH / rupasya vapurAmaNIyakasya zilpI racanAkArakaH na vidyate samyak zilpakalAyA adhItiradhyayana yasya so'nadhItiH kAruH nIcajAtizilpI nikRSTazilpI ca kalpyate sma vicAryate sma / kiM kRtvA / yatra vastupAlavasatau trilokyA bhuvanatrayasya yuvatIstara NIrjayantIH parAbhavantIH adabhutA atiprakRSTA jagadAzcaryakAriNIrvA zAlibhajIrAjIH pAJcAlikAmAlikAH vibhAvya vyAlokya / / zlekArtha vastupAla-vasahImAM traNe jagatanI strIonuM sauMdarya jItanArI ane jagatane AzcaryakArI putaLIone joIne dee devAMganAone samUha banAvanArA ziSNane abhaNa ane nIca jAtine zilpI mA ! ! 121 che Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 hIrasaubhAgyam [sarga 12 zlo0 122-123 asUyatA zubhrimavibhramAya yuyutsu yaccaityamacaNDabhAsA / vimati vidveSijigISayatAmamoghazaktiM kimu daNDadambhAt // 122 // yaJcaityaM vastupAlakAritaprAsAdaH vidveSiNAM vaibhavena svaspardhinAM jigISayA parAbhavitu micchayA / utprekSyate-daNDasya dhvajaniyantraNayaSTerdambhAtkapaTAt etAM pratyakSAmamoghAM kvApi na niSphalIbhavantI zaktimAyudhavizeSa lohamayIM 'sAMgi'nAmnA prasiddhAM bibharti dadhatIva / kiM kartumicchuH / caitya yuyutsu yodadhumicchu / kena / acaNDamAsA candrabhAsA sama kiM kurvatA candreNa / asyatA IyA kurvatA / kena / zubhrimavibhramAya svazvatyazobhAyai / 'krudhaduheAsUyArthAnAM ya prati kopaH / krudhAdyarthAnAM yoge ya prati kopaH sa saMpradAnasaMjJaH / iti caturthI vibhramAyetyatra' iti prakriyAkaumudyAm // zlokAtha pitAnI ujajavala lakSmInI sAthe spardhA karatA canTe yuddha karavAnI IcchAthI A jinamaMdira upara jANe dhvajAdaMDanA hAne zatrune jaya karavA mATenI amegha zakitane dhAraNa karI na hoya ! 122 . yaccAndracaityopari zAtakaumbhaH kumbho vibhUSAM bibharAMbabhUva / mudhAsaraHsaMbhramataH sameto rathAGganAmA kimu rantukAmaH // 123 // yadeva candrakAntamaNIpraNItaprAsAdastattulyo vihArastasya zAtakaumbhaH svarNamayaH karaNaH kalazo vibhUSAM zobhAM bibharAMbabhUva / utprekSyate-sudhAsarasaH pIyUSapUrNaSadmAkarasya saMbhramato dhiyA sametaH samAgataH rantuM jalAdikrIDAM kartu kAmo'bhilASo yasya tAdRzo rathAGganAmA cakravAka iva // zlekArtha caMdrakAMta maNisamAna ujajavala jinaprAsAdanI upara suvarNane kalaza zobhAne dhAraNa karatuM hatuM, te jANe sudhA sarevaranI bhrAntithI temAM jalakrIDA karavA mATe cakravAka Avela na hoya ! 123 che Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 12 zlo0 124-125] hIrasaubhAgyam 325 yadvaijayantyA sitimazriyA sva-pAthodhipatnI gamitA vigAnam / nimna vrajantI trapayAsitAbjaH zyAmIkRtAsyeva jaDAzayAsIt // 124 // yasyA vastupAlavasatevaijayantyA patAkayA kA sitimazriyA svazvaityasya lakSmyA sAdhanena kRtvA svaH svargasya pAthodheH samudrasya patnI jAyA etAvatA svargagaGgA sA vigAna vacanIyatAM dhikkArabhAva gamitA saMprApitA satI / utprekSyate-jaDAzayA kiMkartavyatAyAM vimUDhamAnasA AsIdbabhUvuriva / kiM kurvantI / trapayA svahRdayAntarudamandAkSeNa nimna nIcairmanda manda vA vajrantI gacchantI / punaH kiMbhUtA / asitAjaH nIlotpalaiH kRtvA zyAmIkRtAsyA kRSNaM vihita mukha yayA / yo lajjitaH kathaMcilsyAtsa nimna' manda pracalati / zyAmAnana: kiMkartavyAnabhijJaH syAdeva // zlekArtha A prAsAdanI patAkAnI zrata lakSmIthI parAbhava pAmelI AkAzagaMgA, lajajAthI maMda maMda cAlatI nIlakamalAthI zyAmamukhavAlI banelI jANe jalAzaya rUpe banI gaI ! arthAt kiMkartavyamuDha banI gaI. 124 . taM raivatA/dharavatpavitrIcikIrSayevAva'damabhyupetam / nirIkSya tasminnayanAbhirAma nanAma zaivaiyajinaM yatIndraH // 125 // yatIndraH sUristasmin vastupAlavihAre zivAyAH samudravijayarAjapatnyAH apatyaM putraH zaiveyaH sa cAsau jinazca tIrtha karasta zrIneminAtha nanAma praNamati sma / kiM kRtyA nirIkSya svalocanagocarIkRtya arthAnneminAtham / kiM bhUtam / nayanayorabhirAma hRdayanayanayorhAriNam / punaH kiMlakSaNaM tam / vyAvarNitasvarUpamabudacalamabhyupetaM samAgatam / utprekSyate-pavitrIcikIrSa yA pAvanIkartumicchayeva / kiMvat / raivatorvIdharavat / yathA ujjayantaparvataH pUrva pAvanIkRtastathanamapItyarthaH // iti vastupAlavasativarNanam // plekArtha AcAryo vastupAla vihAramAM sitArANInA nayanAnanda aMgajAta bhagavAna zrI neminAthane joIne namaskAra karyA, jema pUrve revatAcala (gIranAra) ne pavitra ke tema abudAcalane pavitra karavA mATe jANe sAkSAta bhagavAna ahIM padhAryA na hoya! | 125 Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 [ sarga 12 zlo 0 126-127 saubhAgyam namanena munIzitA pareSvapi caityeSu jinendrasaMtateH / kAmayiteva saMmadaM dadhate smAdhigamena zevadheH // 126 // munInAM yatInAmIzitA patiH sUriH pareSvapi devalapATakavartiSvapi anyeSu prAsA - deSu jinendrasaMtateH bhagavatpratimApaGkternamanena praNAmakaraNena saMmadaM harSa dadhate vidhatte sma / 'dadhi dhAraNe' kevalamAtmanepadI dhAtuH / ka iva / dhanakAmayiteva yathA dravyAbhilASukaH pumAn zevadheniMghAnasyAdhigamena prAptyA prasAda dadhAti // AAkA jema nidhananA abhilASI purUSa nidhAnane pAmIne harSita bane tema hIravijayasUri delavADAnAM khIjA paNa jinamadirAmAM rahelAM jinakhi ene namaskAra karIne harSita manyeo // 126 // caulukyacaityaM vidhRtAmRtazri dharmaprapAsthAnamivaiSa mArge / natvA munIndro'caladurgamadhye caturmukhe nAbhisutaM vyanaMsIt // 127 // eSa munIndraH / acalo nAmA yo durgaH koTTastasya madhye caturmukhe prAsAde nAbhisutam RSabhadeva vyanaMsIt vizeSeNa navyastutipaJcAGgI bhUlaganapUrvakaM namati sma / kiM kRtvA / devalapATakAdaladurgAgamanAdhvani caulukyasya kumArapAla bhUpAlasya caitya' prAsAda natvA arthAttatrArhanta N praNamya / utprekSyate - caulukyacaitthaM dharmaprapAsthAnamitra dharmasya pAnIyazAlAgRhamiva / laukike vyavahAre dharmArthamArgazramazrAntapipAsipathika nirvRtyarthaM mArge prapA kAryate / kiMlakSaNena / vidhRtA AzritA amRtavadujjvalA zrIH zobhA yena / athavA vidhRtA svasminnAnIya rakSitA amRtazrIrmokSalakSmIryena / prapApi dhRtA AlambitA amRtAnAM kusumailAkarpUrAdivAsitajalAnAM prAguktasalilairvA zrIH suSamA yena / zleAkAtha karanAra devakula pattana (delavADA) thI acalagaDha jatAM rastAmAM, lakSmIne dhAraNa jANe dharmAMnI parakha na Aya tevA kumArapAla mahArAjAnA caityane namaskAra purIne, AcArya acalagaDhanI madhyamAM AvelA caturmukha prAsAdamAM zrIRSabhadeva svAmIne namaskAra karyAM. // 127 Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 12 zlo0 128 ] saubhAgyam dinAni katicitsUrigirIndratanuje girau / sthitau'rhadhdyAnanidhyAnazcAraNazramaNendravat // 128 // 327 rigirIndrasya hemAdrestanuje nandane girau parvate arbudAcale katiciddinAni kiyato vAsarAn yAvatsthitaH arhaddarzanAdilobhena tatra tasthivAn / kiMbhUtaH / arhato bhagavato dhyAnena praNidhAnena cittaikAgyeNa kRtvA nidhyAnamavalokana yasya / yogino hi svahRda. kamale paramAtmana sAkSAtsamIkSya dhyAnAdviramanti iti kumArasaMbhave pArvatIpANigrahaNApUrvasamaye dhyAnavyatikare / atha vA arhatAM sarvatIrthakRtAM dhyAna hRdgocarIkaraNaM smaraNaM vA paunaHpunyena / vAraMvAramityarthaH / darzanaM caityagamanAdinA yasya / kiMvat / cAraNazramaNendravat / yathA jaGghAcAraNavidyAcaraNAdiryatipuMgavAH yAtrArthaM gatAH kApi zatruMjayAditI - parvate kAniciddivasAni tiSThanti / dinadivasavAsarAH puMnapuMsakaliGge / zrUyate tajjanapa dalokavRttyAM pUrvamaSTAzItiRSayaH atra sthAne tapaH kurvANAH Asan / teSAM ca homAdisAdhanamekA kAmadhenucarantI satI mahAgartAntaH papAta / tatastAM niSkAzayitumazaktA RSayo gatvA himAcalaM yAcitvA tatputramarbudanAmAnaM mahAmahIdharamatrAneSuH / tAvatAsau kAmagavI svapayobhistAM gartAmApUrya tIrtvA ca bahirniHsarati sma / tataH punarmAsyA dhenoretadgatayAM pAto bhavatu ityAzaGkaya RSibhistadgartAmadhyamarbudAdriNApUryate sma / taiH sthApitastatraiva sthitaH so'yamarbudo himAdriputra iti tatpAripArzvakazaivalokasya pravRttiH prasiddhizca / tathA vastupAlavasatiprazastAvapi 'gaurIvarazva zurabhUdharasaMbhavo'yamastyarbudaH kakudamatrikadambakasya | mandAkinIghanaTe dadhaduttamAGge yaH zAlakaH zazabhRto'bhinayaM karoti // ' iti dRzyate // zleAkAtha paramAtmAnA dhyAnamAM magna evA AcAya; cAraNa munionI jema tI daeNzananA leAbhathI aNu dyAcala upara keTalAka divaseAnI sthiratA karIne rahyA. (leAkeAti pramANe saMbhaLAya che ke pUrve A sthAnamAM aThayAsI (88) RSi tapa karatA hatA, tyAre ekavAra teonI kAmadhenu (gAya) caratI caratI moTA khADAmAM paDI gaI. tene khADAmAMthI kADhavA mATe asamartha RSie himAcala pAse gayA. yAcanA karIne himAcalanA putra abu dhrupava tane ahIM lAvyA. tyArabAda kAmadhenu peAtAnA dUdhathI khADAne pUrIne svayaM tarIne bahAra nIkaLI. A khADAmAM pharIthI gAya Adi kai paNa pazu paDe nahI, Ama vicArIne RSiee khADAnA madhya bhAgamAM azru dRpava tane sthApana karyAM. te A himAlayaputra abudAcala kahevAya che.) 5 128 // Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 hIrasaubhAgyam [sarga 12 zlo0 129-130 udayazikhariNIca zrImambhojavandhuvipamavizikhavairI sphATikorvIbhRtIva / tridazapatiriva svarbhUdhare sUrisiMho himazikharimute'sminkAMcanAmAM babhAra // 129 / / sarisiMho hIravijayanAmA sUrizArdUlaH asminnarbudAcalAbhidhAne himazikharisute tuhinAcalanandane kAMcana anirvacanIyAmAbhAM zobhA babhAra dadhAti sma / ka iva / zrImadambhojavandhuriva / yathA zrImAn sarvajyotizcakrajyotiH parAbhavanapravaNapratApalakSmIvAna ambhojabandhurbhAnumAna udayazikhariNi pUrva parvate advaitAM zobhAM bibharti / punaH ka iva / viSamavizikhavairIva / yathA viSamAH soDhumazakyA atha vA sametare paJcatvAdvizikhA bANA yasya sa smarastasya vairI pratipakSaH pArvatIpatiH IzvaraH sphaTikasyAyaM sphATikastAdRza urvIbhRtparvataH etAvatA sphaTikAcale kailAse / punaH ka iva / tridazapatiriva / yathA surendraH svarbhUdhare merugirau asAdhAraNAM bhUSAM bibharti / 'jAmbUnadorvIdharasArvabhauma' itIndrAbhidhAnaM naiSadhe // zlekArtha jema sUrya udayAcala upara maheza sphaTikaparvata (kailAsa parvata) upara ane Indra merU parvata upara bhA dhAraNa kare tema AcAryomAM siMha samAna hIravijayasUrie abudAcala upara koI anerI zebhAne dhAraNa karI. che 129 che yaM prAsta zivAhasAdhumaghavA saubhAgyadevI punaH zrImatkovidasiMhasIhavimalAntevAsinAmagrimam / tabrAhmIkamasevidevavimalavyAvaNite hIrayubasaubhAgyAbhivahIrasUricarite sargo'bhavaddvAdazaH // 130 // / iti paNDiladevaSimatAmaNijhyAvarNite hIrasaubhAgyanAmni mahAkAvye hIravijayabaricarite bAdazAnAM saMkhyApUraNo dvAdazaH sargaH abhavababhUva // Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 12-13 zlo0 130-1] hIrasaubhAgyam 329 iti paNDitasIhavimalagaNiziSyapaNDitadevavimalagaNiviracite hIrasaubhAgyanAmni mahAkAvye akamipuraprasthAnavijayasenasarisamukhAgamanapattanapAdAvadhAraNasamavasaraNavandanapuraHprasthAnAsiddhapurAgamanavijayasenamRripazcAdvalanamArgaullaGghanArjunapallIpatipatnIvandanArbudA-- calAdhirohaNavimalavastupAlavasatipramukhajinastavanAdivarNano nAma dvAdazaH sargaH // zlekArtha vaNikakulamAM IndrasamAna "ziva nAmanAM zreSThI ane saubhAgyadevIne janmajAta suputra devavimala gaNI, ke jeo niraMtara sarasvatI devInI upAsanAmAM tatpara hatA, temaja sarvamuniomAM siMha samAna siMhavimala gaNInA prathama ziSyarUpe prasiddha hatA, te devavimala gaNIe jemAM jagadguru zrI hIravijayasUrinuM savistara jIvanacaritra Ave che, evA "hIrasobhAgya' nAmanA mahAkAvyanI pa-TIkA sahita racanA karI te mahAkAyane, akamipura (amadAvAda)nA prayANathI AraMbhIne abu dAcalanuM ArahaNa ane tyAMnAM jinacaityenAM darzana vaMdana sudhI A bArame sarga samApta thaye. je 130 che zubhaM bhavatu trayodazaH sargaH / arthArbudAneravatIrya bhUmI vibhUSayAmAsa sa saribhUmAn / vacastaraGgastrijagatpunAno rayo himAdreriva devanadyAH // 1 // arthAbudAcalatIrthakRnnamanAnantaraM sUribhUmAn sarirAjo'rbudAnehimAdrinandanAvanIdharAdavatIrya avaruhya upatyakAmAgatya bhUmIM pRthivIpITha vibhUSayAmAsa zobhayati sma / kiM kurvaannH| vacasA vacanAnAM taraGgaraskhalitapracAraniHsarahAkkallolenijagatribhuvanajanaM punAnaH pavitrI. kurvANaH ka iva / raya iva / yathA devanadhAH gaGgAyAH pravAho himAdrestuhinAcalAdavatIrya adhaH sametya bhUmI punIte / so'pi askhalitakallolebijagantrisrotastvAtribhuvana pAvana kurvANaH // hi0 sau0 42 Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 saubhAgyam terbhe| sarga: zlAkA [ sarga 13 zlo0 1-3 jema gaMgAnA pravAha himAlayathI nIce UtarIne pRthvIne pavitra kare tema AcAya dhruve vacanarUpI taraMgAthI jANe jagatane pavitra karatAM abudAcalathI asaMGkRta 4. // 1 // UtarIne bhUmine yasyAM dvipendraiH svamadapravAhairArAmikaudhairiva vAripuraiH / vRkSA avanta virvyahArSIttatrAbu dAbhyarNavasuMdharAyAm // 2 // vibhuH ristatra tasyAbu dAdrerabhyarNe samIpe yA vasuMdharA bhUmistasyAM vyahArSIt viharati sma / tasya kasyAm / yasyAmabu dAbhyarNabhUmau dvipendrairma sagajarAjaiH sveSAmAtmanAM madAnAM dAnavArINAM pravAhairarthAtkapolebhyo niHsRtya pRthivIpIThe patadbhiH vRkSA drumA avanta siktAH santaH vRddhi nIyante sma | kairiva / ArAmikaughairiva / yathA vanapAlavRndaivaripUrairabhiSiJcanajalaplavaiH pAdapAM vRddhiM prApyante // zlAkA jema ughAnapAlakA jalathI vRkSAnu sicana kare. arthAt vadhAre tema hAthIe peAtAnA madajalathI je bhramituM siMcana karI rahyA che, te arbudAcalanI samIpanI bhamimAM AcArye vihAra karyAM. // 2 // mittra N mahinA kimanuvrajantaM svadIrghabhAvena sahAyavattam / ivAcala zaivalinIpravAhaH kramAnmunIndro'rbudamulalaM // 3 // munIndraH sUriH kramAdvihAraparipAThyA arbuda parvatamullaGghe atikrAntavAn / ka iva / zaivalinIpravAha iva / yathA zaivalAnyanavarataprabalaprasaratpayaHpravAhatvAtprAdurbhUtapracura bahala sevAlajAlAni yasyAM sA zaivalinI nadI tasyAH pravAhaH payaHpUraH acalaM mArgAgatagirimullaGghate / arbudamutprekSyate - mahinA mAhAtmyena gurutayA kiM mitra sakhAyamiva / ata Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A sarga 13 zlo 0 3-5 ] hIrasaubhAgyam 331 evotprekSyate-sahAyabat abhijanamiva / svasyAtmano dIrghabhAvena atyAyAmatayAtilambatayA anuvrajantamiva pRSThe samAyAntamiva / yathA sahAyo'pi prasthitapuMso'nuyAli / atra kimiti lAlAghaNTAnyAyena ubhayatrApi yojyate / dvayorapyutprekSayoH saMyojanIyamiti / / zlekArtha jema nadIne pravAha mArgamAM rahelA parvatanuM ullaMghana kare tema AcArye anukrame abuMda parvatanuM atikramaNa karyuM. te jANe mahimAnI samAnatAthI potAnA mitra na heya, te abudAcala pitAnI laMbAIthI AtmIyajananI jema jANe AcAryane anusarato to. // 3 // pratiSThamAnaH purato vratIndurbhUSAmanaiSIcchvipUHsamIpam / svapAdasaMsparzanataH payojakuja yathA paGkajinIvivoDhA // 4 // purato'nataH pratiSThamAnaH pracalana vratInduH municandraH sUriH svasyAtmanaH pAdayozcara. NayoH saMsparzanataH zivapuraH zrIrohiNyA nagaryAH samIpa pArzvapradezaM bhUSAM zobhAmanaiSIt prApayAmAsa / ka iva / paGkajinIvivoDheva / atra yathA ivAthe / yathA kamalinIramaNo bhAnumAna sveSAM pAdAnAM kiraNAnAM saMsparzanataH saMparkAt saMzleSAtpayojAnAM kamalAnAM kumjaM kAnana' bhUSAM lambhayati vikAzalakSmI nayati // zlokAI jema sUrya pitAnAM kiraNonA saMparkathI kamalinInA kuMjane vikasita kare arthAt zobhAve tema anukrame prayANa karatA pitAnA caraNasparzathI zivapurI-sirohI nagarInI samIpanI bhUmine alaMkRta karI. 4 janAravairAgamanaM munIndostataH suratrANanRpo nipIya / kalApikekAbhirivAmbudasya nabhombupaH saMmadameduro'bhUt // 5 // tataH zivapurIsamAgamanAmantaraM suratrANanAmA nRpaH zivapurImaNDalasvAmI devaDAbhiH dhAmAnAM rAjaputrANAM rAjA janAnAM zivapurIvAsinAM lokAnAmAravaiH zabdaiH / vArtAbhiri Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 hIrasaubhAgyam [sarga 13 zlo0 5-7 tyarthaH / munIndoH sarerAgamanaM samavasaraNam / pAdAvadhAraNamityarthaH / nipIya sAdaraM zrutvA saMmadenAnandena meduraH puSTaH abhUdbabhUva / ka iva / nabhombupa iva / yathA cAtakaH kalApinAM mayUrANAM kekAbhiH kekAbhidhAnadhvanibhiH / mayUravAk kekA ityucyate / ambudasya meghasya Agamana zrutvA pramodopacitatanurbhavati // zlokAtha jema cAtaka, mayUrAnA zabdo vaDe meghanuM Agamana jANIne harSita thAya, tema zivapurI (sihI) nagarIne "suratrANa" nAmane rAjA lekanAM mukhe AcAryadevanuM Agamana sAMbhaLIne atyaMta harSita thaye. . 5 | bhaktyA suratrANanRpo'bhigamya vetrIva daNDaM dadhadagnagAmI / pravezayAmAsa purI sa sUri purAGganAgItayazaHprazastim // 6 // sa pUrvavRttaproktaH suratrANAbhidhAno nRpo'rbudacalAdhipatirbhaktyA sevAsaktyA abhigamya saMmukhamAgatya sUriM zrIrohiNI nagarI pravezayAmAsa / zivapurImadhye aaninaayetyrthH| NyantatvAtkarmadvayam / kiMbhUtaH saH / puraH sareragre gacchatIti ityevaMzIlaH / punaH kiM kurvan / daNDaM vetraM dadhadvibhrANaH / ka iva / vetrIva / yathA dauvArikaH pratIhAraH vetrayaSTiM kare dadhAnaH puro gacchati / kiMbhUtaH sariH / purAGganAbhiH zrIrohiNInagarInAgarI bhirgItA gAnagocarIkRtA yazasAM kIrtInAM prazastayo vividhA avadAtA yasya // kArya jema pratihArI daMDa dhAraNa karIne rAjAnI AgaLa cAle tema suratrANa rAjA AcAryazrInI sanmukha AvIne bhakitapUrvaka daMDane dhAraNa karIne AgaLa cAlate hate. nagaranI lalanAo jemanA yazanI prazasti gAI rahI che, tevA AcArya devane zivapurImA praveza-mAsa 42|0yaa. // 6 // / AlekhyazeSIkRtakAmadasyorupAsyomAnasya mahImahendraiH / cakrIva cakrasya pure purIndro mahAmahaM kArayati sma sariH // 7 // Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 13 zlo0 7-8] hIrasaubhAgyam 333 purIndraH zrIrohiNIpurIpuraMdaraH suratrANanAmA bhUmAna pure svazrIrohiNInagare hIravijayavratIndrasya mahAmaha pratigRhApaNAdiSu dhvajabandhanAdimamatizAyinamutsava kArayati sma / ka iva / cakrIva / yathA cakravartI prathamotpannasya cakrasya rathAGgaratnasya mahotsava nirmApayati / kiMbhUtasya sUrezcakrasya ca / Alekhya citra' zeSamavaziSTaM yasya tAdRzaH kRtaH nihitaH kAmaH kaMdarparUpo dasyuH zatruryena / pakSe nAmazeSIkRtA vyApAditAH kAmamatizayena zirazchedAdinA vairiNo yena / punaH kiMbhUtasya / mahImahendraH pRthvIpuraMdaraiH mahArAjairbhAvini bhUtopacAre upAsyamAnasya cakraprabhAvAdeva cakrI sevyate / ato mukhyavRttyA cakrameva sevyam // lekArtha jeNe zatruone nAmazeSa karI nAkhyA che ane mugaTabadhdha rAjAo jenI sevA kare che, te cakravata jema cakraratnane mahatsavapUrvaka nagarapraveza karAve tema jemaNe kAmarUpI zatrune nAmazeSa karI nAkhyA che, ane jeo rAjA-mahArAjAo vaDe sevAya che, evA AcArya devane suratrANa rAjAe mahotsava pUrvaka nagarapraveza 42|0yaa. // 7 // didRkSuretanmahimAnamabhrasaritsahasra dadhatI sukhAnAm / yatrAgatA kiM sitaketukAyA purI sa tAM sariralaMcakAra / / 8 // saristAM suratrANanRpanirmApitAnekamahotsavabahalA zivapurInAmnIM nagarImalaMcakAra vibhUSayAmAsa / tAM kAm / yatra zrIrohiNyAmetasya jagajjanamAnasya hIravijayasaremahimAna svAbhAvikamAhAtmyam / atha vA suratrANadharitrIsutrAmanirmApitAnanyamahotsavAdigarimANaM dikSurdaSTumicchurvilokayitumAkAGkantI satI / ata eva mukhAnAM payaHpravAharupavakrANAM sahasra dazazatIM dadhatI bibhratI / sahasramukhI gaGgeti janaprasiddhaH / utprekSyatesitAnAmujjvalAnAM ketUnAM dhvajAnAM kAyAH zarIrANi yasyAstAdRzI abhrasaridvaganApagA samAgatA // zlokAI suratrANa rAjA dvArA karAyelA mahatsavapUrvaka AcArya mahArAje sirohI nagarIne alaMkRta karI, jANe pANInA pravAhapa hajAra mukha dhAraNa karatI ane prAsAdo upara Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A L A . . . ........ hIrasaubhAgyam sarga 13 zlo 0 8-10 rahelI ujajavala vijAo rUpI zarIravALI AkAzagaMgA jANe AcAryanI svAbhAvika mAhAsyane jovA mATe AvelI na heya ! 8 dvitIyarAzau zatamanyuvaririva krameNopagataH sa tasyAm / prakAzayanbodhinidhInvidagdhAnmahodayasyAbhimukhIcakAra // 9 // sa sariH krameNa pravezaparipATayA tasyAM zivapuryAmupagataH samAyAtavAn san vida. gdhAna kovidAna chekAjanAn mahAnsuranarAbhyudayebhyo'tizAyI udayo yatra tAhazo mokSastasyAbhimukhIcakAra / dharmopadezazravaNAtadekAra yAMrAdhanamanastvena siddhigAmino vidadhAti sma / kiM kurvan suuriH| bodheranekabhedabhinnasamyaktvarUpAt nidhInnidhAnAni prakAzayana prakaTIkurvan / ka iva / zatamanyusUririva / yathA zatamanyoH zatakratoH puraMdarasya sarirAcAryo'dhyApayitA bRhaspatiH / yadukta naiSadhe-'IdRzIM giramudIrya viDojA joSamAsanaviziSya babhASe / nAtra citramabhidhAkuzalatve zaizavAvadhigururgururasya // ' iti / yasya kasyacidbhAgyavataH puMsaH svarAzito dvitIyo rAzistatra sametaH san nidhAnadra. vyANi prakAzAni vidadhAnaH mahodayasya rAjyamantrizreSThipadAdirUpasya mahodayasyAtyabhyadhikAbhyudayasya saMmukhIkaroti / yadukta jyotirvidabhiH-'dvitIye navame rAzau brahaspatirupAgataH / kuryAnmahodayaM putragotravRddhiM dhana punaH // ' iti vacanAt // iti zivapuryA prabhoH pAdAvadhAraNaM tanmahavarNana' ca // kArtha jema kaI bhAgyavaMta puruSane pitAnI rAzithI bIjI ane navamI rAzimAM Avele bRhaspati (guru) putra-pautrAdi gaDhavRddhine karate abhyadayane kare (jotiSa zAstramAM kahyuM che ke potAnI rAzithI bIjI ane navamI rAzimAM Avele guru maheyane karate kalavRddhi kare che.) tema AcArye dharmadezanA dvArA zivapurI nagarInAM bhajanane samyakatvarUpI nidhAnane pragaTa karatA mekSAbhimukha karyA. che sa prasthitastatpurataH purastAtsmitaprasUnAdiba cizcirIkaH / gaNDe gajasyegha bilaGghaya mArga sa sAdaDInAmni pure jagAma // 10 // Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 13 zlo0 10--12] hIrasaubhAgyam 335 sa saristatastatpurataH sIrohInagarAtpurastAdane prasthitaH pracalitaH sana mArga panthAnaM vilaGgayAtikramya sAdaDInAmni re jagAma gatavAn / ka iva / ciJcirIka iva / yathA bhramaraH smitAdvikasitAtprasUnAtkusumAtpracalitaH san mArgamullaGghaya gajasya gandhasindhurasya gaNDe kapolasthale gacchati / 'kaTeSu kariNAM petuH puMnAgebhyaH zilImukhAH' iti raghuvaMze / prasUmAni tyaktvA bhRGgA gajendragaNDasthalagaladAnavAri pAtu samAyAnti // kArya jema bhramara pukhane tyAga karIne hAthInA gaMDasthalathI jharatA majalane pIvAne mATe jAya, tema AcArya zirohI naLathI AgaLa prayANa karatA anukrame "sAdaDI' nAmanA nagaramAM padhAryA. 10 prAgvAgaDAvantivirATakhAnamahAdirASTrAparamaNDaleSu / sArthAdhipeneva sutena sAtaM vihRtya lAbhAzca bahunupAMya' // 11 // kalyANarAjadvijayAbhidhAnopAdhyAyacandreNa sametya tatra / kramAdabicchinnatamaiH prayANaiH zrItAtapAdAH praNatAH pramodAt // 12 // (yugmam) kalyANa iti padena rAjaddIpyamAna vijaya ityAbhidhAna nAma yasya tAdRzenopAdhyAyeSu pAcakeSu candreNa janAhlAdakatvena vidhunA / etAvatA kalyANavijayopAdhyAyenetyarthaH / avicchinntmertishyen khaNDitaiH tvaritatvaritaiH prayANaiH pratidinaM pathi prasthAnakaiH kramAt khAnalATagurjarALadAdriparisaradezollaGghanapraripATyA rumetya sAdaDIpure samAgatya zrItAtapAdAH zrIhIravijayasUricaraNAravindAH pitRpAdAzca pramodAdAnandodayAtpraNatA namaskRtAH / kiM kRtvA / sArthAdhipeneva sArthapatIbhUtena suteneva putraNeva prAk pUrva gurjaramAlavAnAM madhye vartamAnA vAgaDAH / etAvatA gurjarakacchamadhyavartino vAgaDA niSiddhAH / tathA avantayo mAlaSAH virATAH mAlavadakSiNAntarAlazAlino 'vairADa' iti prasiddhAH, tathA khAnA lATadakSiNavartinaH, tathA mahA iti padamAdau yeSAM tAdRgvidhA rASTrAH / mahArASTAH Ityartha: / 'marahaDa' iti prasiddhAH / ityAdiSvapareSu gurjarApekSayA anyeSvapi maNDaleSu dezeSu sAtaM sukhaM yathA syAttathA vihRtya vihAraM kRtvA dravyopArjanakRte bahuSu jamapadeSu vyApArArthaM bhrAntvA ca punarbahUmanekAna lAbhAmpuNyAnyamekadhanAni copALa arjayitvA / gRhItvetyarthaH / / yugmam // Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 336 hIrasaubhAgyam [sarga 13 zlo0 12-14 zlekArtha jema sArthavAha putra aneka dezomAM bahudravya upArjana karI, sukhapUrvaka AvIne pitAnA pitAne namaskAra kare, tema "kalyANa vijaya' nAmanA upAdhyAye, pUrve vAgaDa deza (gurjara ane mAlava vacceno pradeza), virATa deza (mAlava ane dakSiNa vacce pradeza), khAnadeza (lATa ane dakSiNa vaccene pradeza), temaja mahArASTra Adi aneka dezomAM vicarIne, avicchinna prayANa dvArA sAdaDI gAmamAM AvIne ArAdhyApAra AcAryadevane atyaMta AnaMdapUrvaka namaskAra karyA. 11 12 che vibhUSayadvindhyagharAbhRto'STApadasya sAketamivopakaNTham / sa vAcakendrAnugatastataH zrIvratIzvaro rANapuraM babhAja // 13 // tato vAcakAgamanAnantaraM vAcakendreNa kalyANavinayopAdhyAyenAnugataH zriyA bhaTTArakalakSmyA kalito vratIzvaraH sUriH rANapura nagaraM babhAja zritavAn / pura kiM kurvat / vindhyagharAbhRto vindhyAcalasyopakaNTha samIpaM vibhUSayadalakurvANam / kimiva / sAketamiva / yathA aSTApadasya kailAzazailasya samIpamayodhyA alaMkurute // atha dharaNavihAraH zlekArtha tyArapachI vAcArya zrI kalyANa vijayajI vaDe anusaratA AcArya mahArAje, jema kalAsa parvatanI samIpe rahelI adhyAnagarIne alaMkRta kare, tema viMdhyAcalanI samIpe rahelA rANakapura nAmanA nagarane alaMkRta karyuM. 13 bindhyAcalaM tuGgatayA vayasyabhAvaM bhajantaM pravibhAvya vidmaH / girIzazailaM milituM sametaM sa prekSatAsmindharaNasya caityam // 14 // sa sarirasmin rANapure dharaNanAmavyavahAriNaH caityaM prAsAda prekSata vyAlokate sma / atrArtha vayameva vidmaH jAnImaH / turaGgatayA atyuccastaratvena vayasyabhAva mitratAM bhajantamAzrayantaM vindhyAcalaM pravibhAvya vilokya / vijJAyetthaH / militu sametamAgata samIpe sameta girIzazaila kailAzaparvatamiva / atra vina ivArthe / Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 13 zlo0 15-16] hIrasaubhAgyam 337 zlokAtha AcArya mahArAje rANakapuramAM dharaNa nAmanA zreSThie baMdhAvela dharaNa vihAra nAmanA jinaprAsAdane joyo. te dharaNavihAra ati UMcAIthI mitratAne dhAraNa karatA viMdhyAcalane joIne tene maLavA mATe samIpe Avele jANe kailAsa parvata naya! // 14 // vinidranIlAJjanikAnameruvanIlAlakazAlamAne / maulau praNItaM druhiNena cAndracUDAmaNI kiM dharaNIndirAyAH // 15 // caityaM punarutprekSyate-dharaNIndirAyA bhUmImaNDalalakSmyA maulau mastake druhiNena vizvasRjA praNIta viracita cAndrANAM candrakAntaratnAnAM cUDAmaNImiva zikhAratnamiva / kiMbhUte maulau / vinidrA vismerA yA niilaanyjnikaastmaaltrvH| 'nIlAJjanikAkusumakAnti nitamasi' / tathA nilAjanikAkusumakAntayaH kirAtayuvatayaH' itIda dvayamapi campUkathAyAm / 'nilAjanikAstamAlAH' iti taTTippanake / kRSNakAntivRkSavizeSAsteSAM vanI kAnanaM tadvatte eva nIlA alakAH kezAstaiH kRtvA zAlamAne zobhamAne // zlokAI te dharaNavihAra jANe vikasavAra evA tamAla Adi zyAmavRkSanAM vanarUpI zyAma keze vaDe zobhatA pRthvIrUpI lakSmInA mastaka upara brahmA vaDe nirmANa karAyele caMdrakAMta maNIne cuDAmaNi na hoya ! ! 15 bhUmIndrakumbhAbhidharANakasya stambhAndadhAnaM nijamaNDapAntaH / anekapasphUrtibhuvaH samajJAstambhAnivaitAJchivagotrajaitrAn // 16 // punazcaityaM kiM kurvANam / nijasyAtmano maNDapAntaH khalAmaNDapamadhye medapATamaNDalAdhipasya bhUmAvindropamasya kumbho ityAbhidhA nAma yasya tAdRzasya rANakasya / keSAMci dapi rAjanyAnAM rANo ityabhidhA procyate / tataH kumbhorANo iti prasiddhasya / rAjJaH hi0 sau043 Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 .. hIrasaubhAgyam [sarga 13 zlo0 16-17 paJcazatIsuvarNakAnAM samarpaNena svAnAnA kAritAn stambhAna saptasaMkhyAkAn maNDapAvASTambhasthaNAvizeSAndadhAna vibhrANam / kiMbhratAn stambhAn / anekapAnAM kariNAM sphUrtInAM vilasitAnAM bhuvaH sthAnAni / utprekSyate-zivasya zaMbhorgotrasya zailasya zubhrazriyA kailAzasya jaitrAJjayanazIlAn etAnpratyakSAn samajJAyAH kIrteH stambhAniva / kiMbhUtAn / anekAjanAn vyApaduddharaNavyasananirAkaraNadraviNavitaraNazaraNarakSaNAdibhiH pAtIti rakSatIti kRtvA anekapastattvena sphUrtayaH prasiddhayastAsAM bhuva AspadAH // zlokAtha maMDapanI madhyamAM, mevADadezanA adhipati kuMbhArANAe pAMcase suvarNa mudrAo, samarpaNa karIne pitAnA nAmathI aMkita karAyelA sAta staMbhene dhAraNa karatA temaja aneka manuSyanA rakSaNanA sthAnabhUta e jinaprAsAda zebhe che, te staMbhe jANe pitAnI veta kIrtivarDa kalAsa parvatane paNa jItI le tevA prakAranAM kIrtistaMbhe na DAya ! // 16 // svatuGgimAdhaHkRtaratnasAnu vigAhamAnaM zikharairvihAyaH / pragalbhamAna vapuSaiva tenAzritAniva prApayituM dhulokam // 17 // caityaM kiM kurvANam / zikharaiH svazrRGgaH vihAyo gaganAGgaNaM vigAhamAnaM saMspRzat kaSadvA / punaH kiMbhRtam / svatuGginA svakIyoccaistaratvena adhaHkRto hInA vihito ratnasAnuH suvarNazikharI yena / tatrotprekSyate-AzritAnAgatya svaM sevamAnAn arthAt nijanAyakajinabhaktiparAyaNAn janAna tenaiva vapuSA mAnuSenaiva dhulokaM svargabhuvanaM prApayitu pragalbhamAnamudhama kurvANamiva // zlokAthe pitAnI UMcAI dvArA jeNe merUparvatane tiraskAra karyo che, tema ja zikhare vaDe jeNe AkAzane sparza karyo che, evA jinaprAsAda jANe pitAnAM AzritanAM jinabhakitaparAyaNa bhavya jIne) A ja zarIra vaDe svargalekamAM laI javA mATe prayatna na DAya ! // 17 // Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 13 zlo 0 18-19 ] hIrasaubhAgyam 339 cetazcamatkArakarIstrilokyA lakSmIH samAlokya rasAtirekAta / saMstambhitAGgIbhirivAmarIbhiH pAJcAlikAbhiH pravibhAsamAnam // 18 // punaH kiM kurvANam / pravibhAsamAna prakarSeNa dIpyamAnam / atizAyizobhAM dadhAnamityarthaH / kAbhiH / pAJcAlikAbhiH zAlabhaJjIbhiH / utprekSyate-trilokyA bhuvanatritayasyacetasAmantaHkaraNAnAM camatkAramAzcaryarasAtizayaM karotIti tAdRzIrlakSmIratizAyizobhAH samAlokya samyak sarvAGgINatayA nirvarNya / rasAtirekAtkevalaM darzanena vismayAdvaitatayA saMstambhitAGgIbhirnizcalIbhUtatanUlatAbhiriva / atha vA bimuktagamAgamasphuraNavArtAnyonyASalokanAghazeSAparazarIravyApArAbhiramarIbhirdevAGganAbhiriva // plekArtha A caityamAM viziSTa zobhA dhAraNa karanArI pAMcAlikAo (putaLIo) zobhe che. traNe jagatanA cittane camatkAra upajAve tevI A prAsAdanI sarvAga suMdara lahamIne sAdarapUrvaka joIne devAMganAo jANe taMbhita banI gaI che arthAt divya sukhene tyAga karIne maMdirane jovAmAM ja nicala banI gaI na hoya tevI putaLIo zobhe che. je 18 pAccAlikAprauDhavilAsavIkSAhaNIyamAnadhudhavAvarodham / aSTApadottIrNavRSAGkagehamasAsahIvAdinivAsajAtim // 19 / / ... caityamutprekSyate-adrau parvate / zailazikhare ityarthaH / yo nivAso nityanivasanaM tasmAjAtA yA atiH pIDA cintA zArIrikI mAnasI ca tAmasAsahiH soDhumazaktam / 'ahirmahIgauravasAsahiryaH' iti naiSadhe / aSTApadAtsphaTikaparvatAduttIrNa bhUpIThe'bhyupeta vRSAGkasyAdidevasya geha siMha niSpadhA nAma caityamiva / yadyapi caturviMzatitIrthakRtAmapi prAsAdo'sti tathA mukhyavRttyA RSabhadevasyaiva / yato bharatacakriNA RSabhadevasamaye bhagavanta svatAtamevoddizya nirmApitaH / atha ca parasamayAnusAritayA vRSAGkasyezvarasya mandiramevottIrNa zaMbhoH kailAsavAsitvAdityapyarthadhvaniH / kiMbhUtam / pAJcAlikAnAM vividharacanAcArimApUrvaputrikANAM prauDhAnAM pragalbhAnAM surAsuranaroragagaNamanAhAriNAM vilAsAnAM vibhramANAM vIkSayA darzanenaiva hRNIyamAno lajjAM prApnuvan / 'tvayAnapatyA dharaNI hRNIyate' iti naiSadhe / 'hRNIk lajjAyAm' kaNaDDadidhAtuH / dhudhavAnAM sarveSAmapIndrANAmavarodhA antaHpurANi yatra yasmAdvA // Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam zleAkA putaLIenA puSTa hAvabhAva Adi vilAseAne jovAthI lajjita baneluM. samasta indranuM aMtaHpura jemAM che, tevuM aSTApada ( kailAsa parvata ) upara raheluM bharata cakravatI e baMdhAvelu siMha niSadhA" nAmanuM caitya athavA zabhunu maMdira jANe pava ta uparanA nivAsathI utpanna thayelAM du:khane nahI. sahI zakavAthI A bhUmi upara AvIne (dharaNa vihAra rUpe) rahI gayuM na hAya ! ! 19 5 "" 340 [ sarga 13 zlo0 19-20 dhruvaM dadhAnaM caturAnanIM ca hiraNyagarbha bhavasUdana ca / padmAsanaM svaH sadupAsyamAnaM patiM prajAnAmaparaM kimurvyAm // 20 // caityamutprekSyate - urvyA bhUmIbhuvane aparamekaH brahmaloke sRSTikartAsti anya prajAnAM pati dhAtAram / kiMbhUta prajAnAM patim / dhruvaM nityasthAyukaM sthiraM ca / punaH kiM kurvANam / dadhAnaM dhArayantam / kAm / caturAnanIm / caturNAM pUrvapazcimadakSiNottaradigvatinAmAnanAnAM vatkANAM samAhArazcaturAnanI tAM catvAri mukhAni bibhrANam / caturmukhatvAt / punaH kiMbhUtam / hiraNyaM svarNa garbhe madhye yasya / prAyaH prAsAdasarovApIkUpAdau jIrNoddhArArthaM tatsvAminA nidhInkSipantIti sthitiH / yaduktaM campUkathAyAm -- 'kupitakapikulAkulitalaGkezvara kiMkarA iva bhagnakumbhakarNaghanasvApAH kUpAH' / 'bhagnAH kumbhAnAM ghaTAnAM karNAH kAnA iti prasiddhA yatra / tathA ghanAH pracurAH svAH svakIyAH pAtAlamUlotthA na tu pravAhAdinA praviSThA ApaH pAnIyAni yeSu / atha va ghanasvA bahudravyA Apo jalAni yeSu / prAyo vApIkUpAdau jIrNoddhArArthaM nidhiM kSipantIti sthitiH / pakSe bhagnaH kumbhakarNasya rAvaNAnujasya ghanasvApo ghoranidrA yeH' iti campUTippanake / ca punaH kiMbhUtam / bhavasya saMsArasya sUdanaM nirnAzakam / padmAnAM maNDapAntarAle anyatra vA AkRtayaH pUjAdibhirvA Asana' sthAnam / punaH kiMbhUtam / svaH ddhiH adhiSThAtRdevairnamanakrIDAgatairvA surairupAsyamAna' sevyamAnam / pakSe dhruvanAmA / caturbhirmukhayuktaH hiraNyagarbhanAmA bhavAntakRdabhidhAnaH padmamaravindamAsane pIThe yasya / surazreSThatvAddevasevyaH brahma / / iti saptabhirAdikulakam // AAkA vaLI A caitya jANe pRthvI upara khIjA brahmA na hoya ! dhruvaH nityasthira nAmane dhAraNu karanArA, caturAnanaH caturmukha vaDe yukta hiraNyagaH jenI madhyamAM suvaNu che. (prAyaH prAsAda, vAva, kUvA, sarAvara AdinaH jIrNoddhArane mATe bhUmimAM suvaNa nAkhavAmAM Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 13 zlo0 20-22] hIrasaubhAgyam 341 . Ave che.) bhavasUdanaH saMsArano uccheda karanArA, padmAsana-maMDapanI madhyamAM AkRti rUpe kamaLa raheluM che. devAdhideva hevAthI adhiSThAyaka Adi deva vaDe sevAtA evA prajAnA pati arthAt traNa jagatanA pati bIjA brahmA na hoya ! 20 che cAturgatIyAtimahAndhakUpoddidhISayAzeSazarIrabhAjAm / mUrtIzcatasraH kalayannivAsminmunIndunAdarzi yugAdidevaH // 21 // munIndunA sUriNA asmin dharaNasaMghapatiprAsAde yugAdidevaH zrIAdinAthaH adarzi locanagocarIkRtaH / kiM kurvan / catarUnaH catuHsaMkhyAkA mUrtIH pratimAH kalayan dadhat / utprekSyate-cAturgatIyAzcatasrastiryakarakamanjanirjarANAM gatayaH utpattisthAnAni tatsaMbadhinyo yA artayaH zArIrikyo mAnasyo vA pIDAstA eva mahAnto'gAdhA andhakUpAstaponicitA avaTAstebhya uddidhIrSayA uddhatamicchayA iva / keSAm / azeSANAM samastAnAmapi zarIrabhAjAmarthAdajJAnAdandhakUpAntaHpatatAM bhavikajanAnAm / / zlekArtha AcArya deve dharaNivihAramAM cAramukha dhAraNa karanArA evA yugAdhideva zrI Adi nAtha bhagavaMtanAM darzana karyA. te jANe deva, manuSya, tiryaMca ane nAraka rUpa cAra gatinAM duHkha rUpI aMdhArA kUvAmAM paDelA sarve jIveno uddhAra karavA mATe cAramukha dhAraNa karyA na hoya ! 21 che niHzreyasasyeva sukhaM jinendraM pradakSiNIkRtya patiryatInAm / sudhAsanAbhIbhavaduktiyuktebhakteH stutergocarayAMcakAra // 22 // yatInAM patininthanAtho hIrasUriH jinendra zrIRSabhadeva bhakteH sevAsaktivazAt sudhAyAH pIyUSasya sanAbhIbhavantyaH sagotrAH saMjAyamAnAH uktInAM vAkyAnAM vacanaprapazcAnAM yuktayo racanA yasyAM tAdRzyAH stuteH stotrasya gocarayAMcakAra / tuSThAvetyarthaH / 'gocarayanti na vAco yaccaritaM candrikAruciram / vAcaspatervacasvI ko vAnyo vrnnyenmnujH|| iti hastimatInagarIcaityaprazastau / kiM kRtvA / prabhu vRSabhasvAmina pradakSiNIkRtya yugAdidevasya tisaH pradakSiNAH pradAya / utprakSyate-niHzreyasasya nizrita zreyo ni:zreyasaM mokSastasya sukhaM sAtameva prakarSaNAnukUlIkRtya AtmAyattIkRtya / 'dAkSiNyamanukUlatA iti haimyAm / dakSiNo'pyunukUla iti // Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 hIrasaubhAgyam [sarga 13 zlo0 22-24 kArtha jemAM nizcitarUpe niHzreyasa raheluM che, tevA mekSa sukhane anukULa karavA mATe jANe AcArya deve traNa pradakSiNA ApIne bhakitapUrvaka sudhala-sahadarI vANI vaDe bhagavaMtanI aneka prakAre stuti karI. . rara . saMprAptayonirjaranAgadhAnorivAntike'rhatkramasevanAya / zirogRhakSmAgRhayoH praNamya jinAnmunInduH sa tataH pratasthe // 23 // sa munIndurasaristato rANapurAdagre pratasthe pracacAla / kiM kRtvA / zirogRhayoruparitanayobhUmikayostathA kSamAgRhANi bhUmigRhANi bahUni caturmukhasatkAnyaparacaityasthAnAni ca teSu jinAn bhagavatpratimAH praNamya namaskRtya / utprekSyate-arhato mukhyatayaiva yugAdidevasya kramayozcaraNayoH sevanAya upAstikRtaH antike samIpe saMprAptayoH samAgatayoH nirjarANAM surANAM nAgAnAM dhAmromandirayoriva / svarlokapAtAlalokayoriva // iti rANapurayAtrA // kArtha AcArya deve uparanI bhUmi para rahelA ane bheMyarAmAM rahelAM jinabiMbane namaskAra karIne rANakapurathI prayANa karyuM. te uparanI bhUmi ane bheMya jANe yugAdhidevanI caraNa sevA mATe Avela svargaleka ane pAtAlaka na hoya ! . 23 AuApurezo jagaDUH kimanyastAlhAbhidhaH sAdhurananyadAnaiH / SIrojikAbhiH svapurapraveze prabhAvanAdhutsavamasya cakre // 24 // AuA iti nAmnaH purasya IzaH tadAyattatvAttanAnaiva vasaterabhidhAnAt 'tAllAmA nIvasahI' iti lokaprasiddhayA ca tatsvAmI tAlho iti abhidhA nAma yasya tAdRzaH sAdhurvaNik / vyavahArItyarthaH / vaNijAM 'sAha' iti nAmocyate / jJAtA ajJAtA api sarva naigamAH sAhA eva pratipAdyante / tasya sAhasya sAdhuriti paryAyo dRzyate zrIsumunisAdhusUrikRtasomasausAgyakAvyAdiSu / utprekSyate-ananyadAnairasAdhAraNavizrANanaiH kRtvA anyo dvitIyaH kiM jagaDUH / pratigrAmapuradezazatrUpakArakaraNena jagaduddhartA ekastu bhadrezvara Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 13 zlo0 24-26] hIrasaubhAgyam puravAstavya AsIt, aparastu saujAtaH / so'sya hIrasUreH yat AuAbhidhAnapura tasmin praveze pAdAvadhAraNaprastAve pIrojikAbhiH pIrojapAtisAhinA svanAmnA kAritAbhiH pIrojikA iti nAmanANakavizeNaiH prabhAvanA laghuvRddhapratijanapradAna saivAdau dhuri yasya tAdRzamutsava cake kRtavAn / marudezeSveva prasiddhAH pIrojikAstA dadAvityarthaH / / zlokAI AuA" nAmanA nagarane svAmI "tAha" nAmane zreSThi jANe bIje jagaDu zAha hatA ! teNe pitAnA nagaramAM AcArya devanA praveza mahatsavamAM pIrejikA (pIroja nAmanA bAdazAhe pitAnA nAmathI karAvelAM nANAM) nAmanA nANAMthI prabhAvanA 421. // 24 // prApyAnuzAsti prbhuto'shulkssmii parvAtyavAJcandramaseva bhAnoH / kalyANacazcadvijayAbhidhAnopAdhyAyacandreNa tato nyavati // 25 // kalyANena caJcadrAjamAna vijaya ityabhidhAna yasya tAdRzenopAdhyAyeSu zakreNa puraMdareNa tata AuArAmAnyavarti pazcAdvalitam / kalyANavijayopAdhyAyaH pazcAdvalate smetyarthaH / kiM kRtvA / prabhutaH zrIhIrasUreranuzAstimAjJAM zikSAM ca prApya labdhvA / keneva / candramaseva / yathA candreNa bhAnorbhAskarAtsakAzAdazalakSmI jyotiHzriyaMsaM prApya parvAtyayAdamAvAsyAvirAmAnnivRtyate // zlokArtha jema candra sUrya pAsethI jAti prApta karI amAvAsyAthI virAma pAme che, tema kalyANa nAma manahara kalyANa vijyajI upAdhyAya, AcArya devanI AjJA pAmIne AuA nagarathI pAchA pharyA. 25 grAmakSamAbhRvanadezadugAnullaGghya durladhyabhuvo babhAja / sa medinInAma puraM yatInAM patiryathA takSazilAM vRSAGkaH // 26 // Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 hIrasaubhAgyam [sarga 13 zlo0 26-27 sa yatInAM patiH svAmI sUriH medinInAma puraM meDatAkhyanagaraM babhAja zizrAya / kiM kRtvA / grAmA laghupurANi saMnivezA vA, kSamAbhRtaH parvatAH velakasatkagirayaH / tatra hi sarveSAM zailAnAM 'valo' iti nAma prasiddham / vanAni kAnanAni, dezAH sAmantAnAM rAjJAM maNDalAH, durgA viSamabhUmayaH koTTA vA, tAnullacyAtikramya / kiMbhUtAn / durlaGadhyA duHkhena loyituM zakyA bhuvo bhUmayo yeSAm / ka iva / vRSAGka iva / yathA RSabhadevo grAmAdhAnullaGghaya takSazilAM bAhubalinagarI bhajati sma / adhunA tu mlecchAzritatvena tasyA 'makkA' iti nAma prasiddha zrUyate // zlekArtha jema bhagavAna zreSabhadeva aneka gAma, nagaranuM ullaMghana karIne takSazilA nagarImAM padhAryA hatA, tema AcAryadeva aneka gAma, nagara, parvata, keTa Adi durlakSya bhUminuM ullaMghana karIne meDatA nAmanA nagaramAM padhAryA, 26 marusthalIvikramanAgapUrvapurIyabhavyabhagavA nihatya / vaitADhayazailottaradakSiNAkhyazreNInabhogairiva sa praNeme // 27 // maruSu sA sthalI vAlukAzailamAlAkulasthalapradeze yavikramanagaraM 'vIkAnera' iti nAma purama, tathA nAgamiti padaM pUrva yatra tAdRkpuraM nAgora' iti prasiddham, tayovikramapuranAmaparayoH saMbandhibhibhavyaiH saMdhairiha meDatAnagare etyAgatya bhagavAn sUriH praNeme namaH zcake / kairiva / nabhogairiva / yathA bharatArdhavibhajanajanakavatADhayanAmnaH zailasya daza yojanAni bhUmerUcaM gamane dazadaza yojanapRthulA prathamamekhalA tasyAmuttarA tathA dakSiNA iti nAnI yayostAdRze zreNyau tayoruttarudakSiNazreNyornabhasi gaganamaNDale vidyAbalena gacchanti pracalantIti nabhogA vidyAdharakherAstai gavAMmtIrthakaraH praNamyate // zlekArtha jema vaitADhaya parvatanI uttara ane dakSiNa zreNInA vidyAdharae jinezvara bhagavaMtane namaskAra karyA hatA, tema marusthalI-mAravADanAM bikAnera ane nAgera Adi gAmanA saMghae AvIne AcAryadevane namaskAra karyA ! 27 che Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 13 zlo0 28--29] hIrasaubhAgyam 345 taM sAdimAdyaH suratAnanAmAbhyupetya bhUpo bahu manyate sma / maNiH surANAM guNagauraveNa kutrArcanAgocaratAM na gacchet // 28 // sAdimA iti padamAdya prathamabhava yatra tAdRzaH suratAna iti nAmA / sAdrimAsulatAnanAmA bhUpo mudgalendraH medinIpurAdhipaH abhyupetya sUrIndoH saMmukhamAgatya taM hIrasUriM bahu manyate sma bahumAna pradatte sma / tatra dRSTAntamAcaSTe-guNAnAM dAnAbhilaSitamAnAdInAM gauraveNa mAhAtmyena surANAM maNizcintAratna kutra kva kva sthAne arcanAyAH pUjAyA: gocaratAM yogyatAM na gacchenna prayAyAt / api tu sarvatrApi pUjAM prApnotItyarthaH // zlekArtha meDatA nagaranA adhipati sAdima nAmanA sulatAne sanmukha AvIne AcArya devanuM bahumAna karyuM. guNa ane mahimAthI yukta evuM ciMtAmaNi ratna kyA kayA sthaLe pUjAtuM nathI ? 28 puraM punAne'mbaravanmunIndre mahAmaho'bhUdiha mAnavAnAm / tadAsyalAvaNyasudhAdhayAnAM jyotsnApriyANAmiva rohiNIze // 29 // munIndre hIrasarivAsave ambaravadgaganAGgaNamiva pura meDatAkhyanagaraM punAne pavitrIkurvANe sati tadA sarisamAgamanAvasare Asye sarivadane yallAvaNya saundarya lavaNimaiva sudhAmamRtarasa dhayanti pibantIti teSAM tAdRzAnAM mAnavAnAM meDatApuravAsibhavikajanAnAM mahAmaho'tyutsavo'bhUtsaMjAyate sma / keSAmiva / jyotsnApriyANAmiva / yathA candro'mRtapAyinAM cakorANAmambaramAkAzaM punAne rohiNIze candramasi mahotsavo bhavet // zlokArtha jema caMdra AkAzane pavitra karato "cakera" pakSIo mATe mahatsavarUpa bane che tema meDatA nagara rUpa AkAzane pavitra karatA AcArya bhagavaMta pitAnA mukharUpI caMdranuM sudhApAna karI rahelA mAnavene mATe mahA mahatsava rUpa banyA ! 29 hi0 sau0 44 Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346 hIrasaubhAgyam [sarga 13 zlo0 30-31 eko'hameva trijagajjanAnAM pipami kaamaanpraanpekssH| iti smayAvezavazAdivAntaH parAnapAsya sthitamekameva // 30 // marau surANAmiva zAkhinaM sa praNemivA-zrIphalavadhipArzvam / avagraho vRSTimiveSTasiddhiM vadhnAti tIrthavyatilavanaMyat // 31 // (yugmam ) sa hIrasUriH zriyA janAdatizAyimAhAtmyalakSmyA kalita phalavadhinAmAna pAca zrIpArzvanAtha praNemivAn namaskaroti sma / utprekSyate-marau dhanvamaNDale surANAM zAkhina kalpavRkSamiva / kiMlakSaNam / parAnanyAJjinabimbAnapAsya vimucya ekameva svayameva sthita svaprAsAde pravasantam / zrUyate hi tatpAbeM parA kApi jinapratimApi sthAtuna zaknoti atazcaikAkyeya tiSThati / kiMcedamasmAbhirapi zrutacara dRSTacara ca, yat phalavadhipArzvanAthaprAsAdadvAri kapATau na tiSThataH / kadAcitkazcidAnIya yojayati tadA prAtaHsamaye prAsAdAtkrozadvayopari patitau dRzyete, na dvAri sthitau / api cAnyA jinapratimApi sthApitApi pAzve na tiSThatIti / utprekSyate-ityamunA prakAreNa smayAvezo vATopaH tasya vazAdAyattatvAdiva / iti kim / parAnanyAnnApekSate na kAGkati / atha vA pareSAM na apekSA yasya sa parAnapekSastAdRzo'hameka eva trijagajjanAnAM trailokyalokAnAMkAmAnmanorathAna piparmi pUrayAmi ityeko hetuH // yugmam // kAtha hIravijaya sUrijIe marUbhUmimAM kalpavRkSa samAna ane jina prAsAdathI bIjI pratimAne dUra karIne rahelA ekAkI evA zrI phalavadha pArzvanAtha bhagavAnane namaskAra karyA. te zrI pArzvanAtha jANe keInI paNa spRhA rAkhyA vinA nirapekSa e huM eka kSaNe jagatanAM janAM abhilASAone pUraNa karavAmAM samartha chuM A prakAranA garvathI je jANe prAsAdamAM ekAMkI rahelA na hoya ! (saMbhaLAya che ke koI paNa bIjI jina pratimA keIe A prAsAdamAM sthApana karI hoya to te A prAsAdamAM rahI zakatI na hatI. tethI jina prAsAdamAM eka ja philavarSi pArzvanAthanuM biMba hatuM. vaLI phadhi pArzvanAtha bhagavAnanA jina prasAdanA dvAre kamADa rahI zakatAM na hatAM. kadAcita keIe lAvIne bAraNAmAM kamADa jaDyAM hoya te paNa prabhAta samaye prAsAdathI kamADa be keza dura paDelAM jovAmAM AvatA hatAM, paraMtu hAre rahI zakatAM na hatAM. je 30 31 Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 13 zlo 0 32-34 ] hIrasaubhAgyam 347 prasthApitaH siddhapurAtpuro'pi sAherabhiprAya bubhutsayA yaH / mimela tasmin vimalAdiharSopAdhyAyasiMho grahavadivIndoH // 32 // vimala iti padamAdau yasya tAdRzo harSaH sa etropAdhyAyeSu miMhaH paJcAnanaH tasminmedinIpure mimela milati sma / arthAdasya sUreH / kiMvat / mahavat / yathA budhagraho divi gagane indomilati / vimalaharSaH kilakSaNaH / siddhapurAtpUrva siddhapuranagarAtpuro'gre prsthaapito'pi| kayA / mAherakabbarapAtisAhehadayavartI ya AzayaH abhiprAyaH tasya bubhutsayA bodhumicchayA / jJAtumityarthaH // zlekArtha upAdhyAyomAM siMhasamAna "vimala harSa" nAmanA upAdhyAye akabara bAdazAhanA abhiprAyane jANavAnI icchAthI siddhapurathI AgaLa prayANa karyuM hatuM te upAdhyAyajI jema AkAzamAM budha graha caMdrane maLe tema meDatA nagaramAM AcAryadevane maLyA tA3rA bhaTTArakendro nagarAdamuSmAdetaM punarvAcakavAsavaM / zrIsIhAdirAja dvimalAhava vijJottasena yuktaM guruNeva sAkSAt // 33 // preSItpurasturNamapi kSitIndraM jJAtuM tadIyAzaya mAtmanA'sau / prajJAtmadarzapratibimba vizvapadArtha sArtha svamiva pradhAnaM // 34 // asau bhaTTArakANAmindraH punardvitIyavAra pUrva prasthApanApekSayA tUrNa zIghramamuSmAnmedi. nIpurAbhidhAnAnnagarAdeta pUrvokta vAcakavAsavaM vimalaharSopAdhyAya puro'gre preSIt prahiNoti sma / kiM kartum / kSitIndramakabbararAjamapi punarAtmanA svena tadIyAzaya sAhenijasyAkAraNAbhiprAya kimarthamahmAkArito'smIti sAhimanaHpariNAma jJAtumavabodadham / kiMlakSaNam / vAcakavAsavam / zriyA zobhayA kalito yo'sau sIhastenAdipadabhUtena rAjantI zobhamAnA vimala ityAhA nAma yasya tAdRzena vijJeSu vidvatsu uttaMsena zekhareNa zrIsIhavimalaprajJAMzena yukta sahitam / utprekSyate-sAkSAtprajJAprAgalbhyAdaguruNA bRhaspatineva zakro'pi tAvadvAcaspatinA saMyukta eva syAditi / athopAdhyAyasyotprekSA utprekSyate-prajJA svapratibhA savAtmadarzo darpaNaM tatra pratibimbati saMkrAmatItyevaMzIlA vizve samastA vizveSAM vA trayANAM jagatAM padArthAnAM sArthAH samUhA yasya tAdRzaM svamAtmIya pradhAnamiva mantriNamiva // yugmam // iti medinIpurAgamana phalapArzvanAthayAtrAvAcakaprasthApana ca // Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 saubhAgyam [ sarga 13 zlo0 33-37 zlAkA akabara bAdazAhane abhiprAya jANavA mATe AcAya deve vidvad zireAmaNi vimala harSa upAdhyAyane meDatA nagarathI jaladI vihAra karAvyA. jema bRhaspati vaDe indra paNa bRhaspati sa Myukata thAya che, tema gurudevanA sAnnidhyathI bRhaspatirUpe banelA vimala upAdhyAyanI pratibhArUpI darpaNamAM traNe jagatanA padAthaeNnA samUha sa MkrAnta thayeA hAya tevA hIravinyasUrinA maMtrI na hoya ! | 33 // 34 // pratiSThamAnasya tato vratIndoH pade pade pauraparamparAbhiH / mahAmaha zrIH samatAni bhAnorahaH samUhairiva zAradInaiH // 35 // tato meDatAnagarAtpratiSThamAnasya prasthAna kurvataH / pracalata ityarthaH / vratIndoH sUreH pade pade sthAne puranagaragrAmAdau paurANAM nAgarikANAM paramparAbhirdhIraNIbhiH mahAmahazrIratimahIyasI utsavAnAM zobhA samatAni nirmitA / kasyeva / bhAnoriva / yathA zAradInaiH zaratkAla saMbandhibhiH ahaHsamUherdinavRndaiH sUryasya pade pade garIyasI mahasAM kiraNAnAM zrIH saMtanyate / mahaH kiraNavAMcI zabdaprabhede nAmamAlAyAmakArAnto'pyasti / yathAmahaM tu mahasA sAkam' iti / tathA sakArAnto'pyutsavavAcI zabdo'sti / yathA naiSadhe'ena' mahasvinamupaihi sadAruNoccaiH' iti / 'mahasvinamutsavavantam / mahasrazabdaH sakArAnto'pyasti' iti tadvRttiH / tejasvinaM vA // zleAkAtha jema zaradaRtunA divaseA vaDe sUryanAM kirAnI tejovRddhi thAya che, tema meDatA nagarathI AcAya deva prayANa karatAM sthAne sthAne gAme gAme ane nagare nagare aneka sagheAe mahAtsavanI vRddhi karI, arthAt aneka mahAtsavAnuM Ajana karyuM. // 35 5 phatepuraM sAgaramekhalAnA vasvokasArAmiva gantumicchuH / yAvatsa sAGgAM nagaraM pavitrIkaroti vAcaMyamacakravartI // 36 // bhUpaM prati prAkprahito'tha tAvacchrIvAcakendro vimadhAdiharSa: / sainyena sainyeza ivAnuyAto vidagdhavRndena phatepure'gAt // 37 // ( yugmamU ) Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 13 zlo0 36-38] hIrasaubhAgyam 349 athetyaparaprArambhe medinIpurAtprabhoH prasthAnAtprAk pUrva bhUpaM prati prahitaH preSito vimala iti padamAdau yasya tAdRgvidho harSa iti nAmA zriyopAdhyAyapadazobhaSA sahito vAcakendra etAvatA vimalaharSopAdhyAyaH tAvatsamaya eva phatepure agAdgacchati sma / jagAmaityarthaH / kiMlakSaNaH / vidagdhavRndena paNDitamaNDalenAnuyAtaH / anugamyamAna ityarthaH / ka iva / sainyeza iva / yathA cakravartinA svamittamilanArtha kazcitsainyena kaTakenAnagataH prahitaH senApatizcakrimitranagare gacchati / tAvatkutra / yAvadvAcaMyamAnAM muninAM sArvabhaumazcakravartI yAvatA samayena sAGgAM nagaraM pavitrIkaroti punAti / kiM kartumicchuH / phatepuraM gantumicchuH zrIkarInagarI yAtukAmaH / utprekSyate-sAgaramekhalAyAH samudraparyantabhUmeH vasvokasArAmiva dhanada nagarImiva // yugmam // zlokArtha jema cakravartI pitAnA mitra rAjAne maLavA mATe sainya vaDe anusaratA evA senApatine prathama mitrarAjAnI nagarI tarapha mokale, tema AcAryadevanA prayANa pahelAM rAjA tarapha mokalelA vidvadumaMDaLI vaDe anusarAtA vAcakendra vimalaharSa upAdhyAya phatepura sikI nagarImAM padhAryA, tyAre AcAryadeve "sagA" nAmanA nagarane pavitra karyuM. te sAMgA nagarI jANe samudranI mekhalA viSe rahelI dhanadapurI alakA na hoya (tekI tI ) // 39 // 7 // saMsnihyatazcakSuriva priyaM svaM zrIpAtisAhiM milati sma pUrvam / goSThImanuSThAya punaH sadhA prAmodayatprItamanA mahIndram // 38 // ___sa vimalaharSopAdhyAyaH pUrva sUrimilanAtprAkU sAhimakabbarapAtisAhiM milati sma / kimiva / cakSuriva / yathA saMsnihyataH snehAtizaya bibhrANasya nayanaM svapriya nijamanArucita prati gatvA tadaGgasaMgamAtpUrvameva milati punarmilitvA anantaraM dhA dharmasa. bandhiI goSThI mitho vArtAmanuSThAya kRtvA prItamanAH svayaM hRSTamAnasaH san mahIndra pAtisAhiM prAmodayatprahlAdayAmAsa / / zlokArtha jema priyajana pratye pUrve premadRSTi maLe, tema AcArya devanI pahelAM vimalaharSa upAdhyAye akabara bAdazAhane maLI paraspara dhama goThI karIne bAdazAhane khuza karyo. e 38 Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 hIrasaubhAgyam [sarga 13 zlo0 39-41 kalyANavAnkutra kiyacca dUre kadAyiyAH punarasti mUriH / sAhistadodantamamuM munIndoH sa prAzrayatsakhyurivAtihRSyan // 39 // tadA vAcakamilanavyatikare hRSyan manasi pramoda prApnuvan sAhirakambage munIndohIrasrareramumihaiva vRtte kathyamAnamudantaM samAcAra prAznayatpRcchati sma / kasyeva / sakhyuriva / yathA kazcitsakhA svamitvasyodantaM praznayati / tamevodantapraznamAha-sa sariH kalyANavAn kuzalIvartate / punaH sUriH kutra sthAne pure grAme vA asti / punaH kiyahare viprakRSTe sthAne vartate / punaH kadA kasminkAle mAse dine avasare vA AyiyAsuratrAgantumicchurasti / lokAI jema keI priya pitAnAM priya mitranAM kuzaLa samAcAra pUche, tema akabara bAdazAhe harSita thaIne vimalaharSa upAdhyAyane AcArya devanA kuzaLa samAcAra pUchaLyA ? ke "AcArya deva kuzaLa che ne? keTale dUra che? kayA sthAne che ? kyAre padhAravAnA? A rIte prazno pUchayA. . 39 prabhuH zubhaMyurvarivarti nItizAlIva sAGgAnagaraM punAnaH / vitiSThate vartmani nAtidUre vibhUSito varmaNi vArdhakena // 40 // zanaiH zanaistatpathi saJcariSNuH svalpaiH samAyAsyati vAsaraiH s| tarukta ityAgamamIhamAnaH sa vAcakendraM visasarja sAhiH // 41 // sa sAhicikendraM visasarja pazcAtpreSayati sma / kiM kurvANaH / prabhoH sarerAgamaM svapure pAdAvadhAraNaM samIhamAno vAJchan / punaH kiMbhUtaH / tenopAdhyAyenetyamunA prakAreNokto dattottaraH / iti kim / he sAhe, prabhuhIravijayasarinItyA nyAyena zIlate zobhate ityevaMzIlastAdRk rAjeva zubhaMyuH zubhayuktaH kalyANavAn varivarti atizayena kuzalI vartate / punaradhunA sAGgAnagara sAMgAneranAma pura purnAnaH pavitrIkurvANo'sti / he sAhe, nAtidUre nedIyasyeva vartmani mArge vitiSThante / punaH varmaNi svazarIre vArdhakera vRddhAvasthayA vibhUSitaH zobhitaH / yaduktam-'alaMkaroti hi jarA rAjAmAtya bhiSagyatIn' iti sUkteH / tattasmAdvArdhakakAraNAt pathi mArge manda manda zanaiH zanaiH saMcariSNuH sacaraNazIlo'sti / tathA svalpaireva vAsaraiH stokaireva dinaiH sametA zrImatpAzve samAyAsyati // iti vimalaharSopAdhyAyasya sAhinA milanagoSThIpazcAdAgamanAni // Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ sarga 13 zloka 40-43] hIrasaubhAgyam 351 lokArtha bAdazAhanA praznanA javAbamAM vimalaharSa upAdhyAye kahyuM ke "he rAjana ! Arya niSTha rAjAnI jema AcAryadeva kuzaLa kSeme che, temaja hAla sAMgAnera nagarane pavitra karIne rahelAM che, ani dUra nathI, paraMtu vRddhAvasthAthI zarIra vibhUSita hovAthI dhIme dhIme cAle che, a85 divasomAM ja ApanI pAse padhAraze." A pramANe samAcAra sAMbhaLIne harSita thayelA bAdazAhe upAdhyAyane vidAya ApI. ke 40 41 che tadvAcakendrAdadhigatya vArtA zrAddhairninaMsotsukitaiH pramodAt / abhyetya bhavyairiba tuGgikAyAH puro jinendraH sa tataH praNeme // 42 // tato'kabbarapAvA'dupAdhyAyAgamanAnantaraM sa cAsau vAcakazca tavAcakastasmAdvimalahauMpAdhyAyasakAzAt sAhiproktAM vArtAmadhigatya samyak jJAtvA ninasayA sari nantumicchayA sukitairutkaNThitaH zrAddhaiH zrIkarIzrAddhajanarabhyetya sAGgAnagaraM yAvatsaMmukhamAgatya puraH phatepurasaMghasya prathamataH pramodAdAnandAt sa sariH praNeme namazcake / kairiva / bhavyairiva / yathA tujhikAyAstuGgiyAnAmrayA nagaryA bhavikaiH zrAvakaH abhyetya jinendro mahAvIraH praNamate sma // zlekArtha jema tuMgIyA nagarInA zrAvakoe AvIne bhagavAna mahAvIrane namaskAra karyA hatA, tema upAdhyAya pAsethI samAcAra jANIne vaMdana karavA mATe utsuka thayelA sIkrI nagarInAM zrAvakee sAMgAnagara AvIne AcArya mahArAjane vaMdana karyA. kara che dattAM surebhyo hariNAmbunAthamAghe'dhigatyeva sudhAM surendraH / prItebhya ebhyaH prabhurapyavetyodantaM tamanta, damAdadhAra // 43 // prabhuhIrasarirapi prItebhyo hRSTebhya ebhyaH saMmukhAgatazrAvakajanebhyasta bimalahopAdhyAyasatkamudantaM sAhimilanAdivRttAntamavetya jJAtvA antazcittamadhye mudaM harSamAdadhAra vibharti sma / kra iva / surendra iva / yathA puraMdaraH zakraH ambunAthasya jalapateH samudrasya / Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 352 hIrasaubhAgyam [sarga 13 zlo 0 43-45 'yAdaHmotovAnaMdIzaH' iti haimyAm / mAghe maghanasamayAvasAne hariNA nArAyaNena dattAM vizrANitAm ata eva prItebhyaH yadartha sametA sA siddhiH surANAM samajani tataH prIti prAptebhyaH sudhAmamRtamadhigatya prApya manasi modamAdhatta dadhau // kArtha samudranuM maMthana thayA bAda nArAyaNa pAsethI devone sudhAnI prApti thayAthI jema InDe harSa dhAraNa karyo hato, tema AcArya deve sIkrI nagarInAM zrAvako pAsethI vimalaharSa upAdhyAyanuM bAdazAha sAthenAM milananA sAmAcAra jANIne hRdayamAM atyaMta AnaMda dhAraNa karyo. A 43 che pavitrayastIrthaH ivAdhvajantUnpure'bhirAmAdimavAdanAmniH / yAvatsametaH prabhuretya tAtaDrAgyAcakendreNa nataH sa tAvat // 44 // sa prabhuharisUristAvattasminneva samaye drAk zIghramAgatya phatepurAdabhyesya vimalahauMpAdhyAyena nato namaskRtaH / kadA / yAvadyasminneva samaye abhirAmA iti padamAdima yatra tAdRgvAda iti nAma yasya tAdRze pure etAvatA abhirAmavAdanagare sametaH samyak sukhena AyAtaH / kiM kurvan / tIrtha iva / tIrthazabdaH punapuMsake / 'prastha tIrtha prothamalindaH' iti liGgAnuzAsane / zatrujayAdiriva adhvajantUnmArgavAsineA manuSyAn pavitrayan pAvanIkurvana tIrthamapi adhvanA mArgeNa kRtvA samAyAtAnyAtrikAllokAnpunAti // zlokAI jema zatruMjaya Adi tIrtha yAtrikone pavitra kare che, tema "abhirAmavAda' nAmanA nagaramAM bhAvikane dharmadezanA vaDe pavitra karatA evA AcArya mahArAjane phatehapurasikIthI AvIne vimala harSa upAdhyAye vaMdana karyuM. 44 madhoH pikIkAnta ivaiSa yuSmatsamAgamaM kAGkSati bhUmikAntaH / tadvAcakenetyudito vratondrA phatepuropAttabhuvaM babhAja // 45 // Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 13 zlo0 45--47] hIrasaubhAgyam vratIndro hIrasariH phatepurasyopAntabhuvaM samIpakSoNIM babhAja zizrAya / zrIkarIpAzve sameta ityarthaH / kiMlakSaNaH / tadbAcakena sa cAsau yaH sAhipAzrva gatvAgato vAcakazca tena ityamunA prakAreNa uditaH kathitaH / vijJapta ityarthaH / iti kim / he prabho, eSo'kabbaranAmA bhUmikAntaH pRthvIpatiH yuSmAkaM samAgamamAgamana kAGgati vAJchati / ka iva / pikIkAnta iva / yathA kokilAvallabho madhorvasantasamayasya samAgama kAmayate // iti phatepurasamIpe prabhorAgamaH // plekArtha tyArabAda AcAryadeve phatehapura samIpanI bhUmine alaMkRta karI ane upAdhyAye A pramANe vijJapti karI ke, "he svAmina, jema kekila vasaMtanA Agamanane Iccha, tema bAdazAha ApanA Agamanane Icche che." ! 45 . azrAvi saMdhena tataH pravRttirjanAnanAtsarisamAgamasya / dvIpAntaropAgatapaNyapUrNapotavrajasya vyavahAriNeva // 46 // tataH sUreH phatepurasamIpAgamanAnantara saMghena zrIkarIzrAddhavargeNa janAnAM vardhApanikAdAyakAnAmAnanAnmukhAtsareH samAgamamya prabhoH pAdAvadhAraNasya pravRttirvArtA azrAvi zrayate sma / keneva / vyAvahAriNeva / yathA vyApAriNA dvIpAntarebhyaH anyonyadvIpebhyaH upAgatAnAM tathA paNyaiH krayANakaH pUrNAnAM bhRtamadhyAnAM potAnAM yAnapAttrANAM gaNasya samUhasya samAgamavArtA zrUyate // lokAtha jema vyApArIe advipathI AvelAM kariyANathI bharelAM yAnapAtra (vahANa)nA samAcAra sAMbhaLe, tema phatepuranA saMghe vA~pake (vadhAmaNI ApanAra mANase) pAsethI ArArya devanA AgamananA samAcAra sAMbhaLyA. ! 46 che upAyanIkRtya nRpairivaitanmahImaghonaH kanakAMzukAdi / tadAgamo'bhASyata thAnasiMhAmIpAlamAnUmukhasaMghamukhyaiH // 47 // hi0 sau045 Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354 hIrasaubhAgyam [sarga 13 zlo0 47-49 thAnasiMho rAmAGgajasAhisevakaH, tathA amIpAlo'pi sAheH pratidinanAlikeraDhokana kRta, tathA mAnUmukhAH AdyA yeSu tAdRzaiH saMdhaiH zrAddhavagaiM: mukhyaiH prakRSTaiH zrAddhaH etanmahI:maghonaH akabbarasAhestadAgamaH sarerAgamanabhASyata procyate sma / kiM kRtvA / nRpairanyabhUpAlairiva kanaka svarNamaMzukAni vastrANi Adau yasya tAvRNvastujAtamupAyanIkRtya DhaukayitvA // zlekArtha thAnasiMha amIpAla, ane mAnmukha (mAnukalyANa) Adi saMsevakoe akabara bAdazAhane suvarNa, va AdinuM bheguM karIne sUrijInA AgamananA samAcAra Bal. // 47 // AjJAM tavAsAdya samagrabhUmIpAlAGkapakehabhRGgitAGagheH / kurmoM jinasyeva vayaM pravezamahaM munIndormahanIyakIteH // 48 // samagrAH samastA ye bhUmipAlA rAjAnasteSAmaGka utsaGgaH sa eva paDkeruhaM padma tatra bhUjitau bhramarAbivAcaritau anI caraNau yasya tatsaMbodhanam / he sAhe, tavAjJAmAdezamAsAdya saMprApya vayaM tvadIyA mahAjanajanAH zrAvakAzca mahanIyA jagajanazlAghyA kIrtiryazo yasya tAdRzasya tIrthakarasyeva munIndoH zrImadAhUtazrIhIravijayasUreH pravezasya phatepuramadhye samAgamanasya mahamutsava kurmaH // zlokArtha samasta rAjAonA madhyabhAga rUpI kamalamAM bhramara rUpe jenAM kAraNa rahyAM che, tevA he svAmina, ApanI AjJA pAmIne, tIrthaMkara bhagavAnanI jema jemanI kIrti lAghanIya che, tevA hIravijayasUrijIne ame praveza mahotsava karIe ? 48 che prabhonipIyopagamaM pramodaprotphullavatkrAmburuho mahIndraH / sudhAM svagAmbhIryajitAbdhinevopadIkRtAmuccarati sma vAcam // 49 // mahIndraH sAhirvANImuccarati sma babhASe / utprekSyate-svasyAtmAno gAmbhIryeNa gambhIratayA jitenAbdhinA samudreNa upadIkRtAM sudhAmiva / kiMbhUtaH mahIndraH / pramodenAlhA Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- - - -- -- - 20amanarismar a n sarga 13 zlo0 48-51] hIrasaubhAgyam 355 dena utphulla vikasita vakra mukhamevAmburuha kamala yasya / kiM kRtvA / prabhoH sarerupagama pAdAvadhAraNaM nipIya sAdaraM zrutvA / / lekArtha AcArya mahArAjanA padArpaNane AdarapUrvaka sAMbhaLIne, harSathI jemanuM mukhakamala vikasvara banyuM che, tevA akabara bAdazAhe vANI uccArI te vANuM jANe pitAnI gaMbhIratAthI parAbhava pAmelA samudra bheTanuM rUpe ApelI sudhA na hoya ! ! 48 che yasminmahAzcaryarase nimagnIbhUtA trilokIjanatA yathA syAt / vinirmimIdhvaM tamiha pravezamahaM mahIyAMsamaho munIndoH // 50 // aho iti saMbodhane / he zrAddhAH, iha matphatepuramadhye munIndoH sUrirAjasya tajagati vikhyAtibhAjaM mahIyAMsa bahudraviNavitaraNavividhavicitraracanAkaraNAdibhiratimahAnta pravezasya mahamutsava tathA tena prakAreNa nirmimIdhvaM kurudhvam / tathA kathaM ta ka ca / yathA yena prakAreNa trilokIjanatA trailokyalokanikaraH yasminpravezamahotsave mahAnatizAyI ya AzcaryarasaH vismayAtirekarasastasminnimagnIbhUtA nilIyasthIyamAnA buDiteva syAt / atra garbhitotprekSAsau // zlokAthI . "he zrAvako, mArA phatepuramAM mahAmahimAvata evA sUrirAjano e praveza mahatsava karAve che jene joIne traNe loko samUha AzcaryarasamAM garakAva banI naya." // 50 // giraM dharendohadaye nidhAya nAlokanetrAmiva naigamAste / vAcaspatergocarayanti vAco na yAM kadAcinmudamAdadhustAm / / 51 // te naigamA yaNijaH zrAddhAstAmasAdhAraNAM muda pramoda dadhurdhArayanti sma / yAM muda vAcaspateH surAcAryasyApi vAco vacanaracanAH kadAcitkasminnapi prastAve gocarayanti viSayIkurvanti / gurugiro'pi yAM vaktuM na prabhavantItyarthaH / kiM kRtvA / nAlIkanaitrA Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356 hIrasaubhAgyam sarga 13 zlo 0 51-53 / / praphullatkamalalocanAmiva dharendorakabbarasya vasudhAvidhogira vANI hRdaye nidhAya hRdayaM mano vakSazca tasmin sthApayitvA vakSasi vanitA nidhIyate manasi vAgavadhAryate ca // iti sUreH pravezotsavakaraNArtha sAhevijJaptistadAdezaprAptizca // zlokAI jema kamalAkSI evI strIne vakSasthala para sthApanA karIne AnaMda prApta thAya tema suragurune paNa agocara tevI bAdazAhanI vANIne hRdayamAM sthApana karIne thAnasiMha Adi zrAvake atyaMta harSita thayA. 51 nimRtya pRthvIpurahUtapArdhAtsaMghasya cAthAkathayannudantam / so'pi prasatpramadAmRtAbdhau marAlalIlAyitamAtatAna // 52 // atha sAhinAjJApradAnAnantaraM sthAnasiMhAdayaH zrAddhAH pRthivIpurahUtasya sAheH pArdhAnnivRtya pazcAdvalayitvA saMghasya samagrazrAddhazrIdvArjanavargasya udanta bhUpatisaMbandhinaM / vRttAntamakathayannivedayanti sma / punaH saMgho'pi / zrutvetyadhyAhAryam / prasarpanvardhamAno yaH pramodo haSaH sa evAmRtAbdhiH kSIrasamudrastasminmarAlalIlAyita rAjahaMsavilasitamAtatAna kurute sma / 'haMsAsAhatapadmareNukapizakSIrArNavAmbhobhRtaiH' iti snAtasyAstutau / paramAnandamedurIbhAva bbhaaretyrthH|| zlokAtha tyAra pachI thAnasiMha Adi zrAvakee bAdazAha pAsethI pAchA pharIne sarva samAcAra saMghane nivedita karyA. AvA zubha samAcAra sAMbhaLIne samasta zrAvaka samUha atyaMta AnaMdarUpI kSIrasamudramAM rAjahaMsanI mAphaka masta banI gayA. para che atha phatepurasaMghasya saMmukhagamanArambhaH saMghaH pratasthe'bhimukha munIndorutkaNThitAmAkalayAnnakuNThAm / kulaMkaSAkAnta iva pravRddhakallolazAlI rajanIzvarasya // 53 // Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 13 zloka 53-54] hIrasaubhAgyam 357 saMghaH AgarAphatepurazrAddhasamudAyo munIndohIravijayasarerabhimukhaM pratasthe pracalati sma / kiM kurvan / akuNThAbhatyabhyadhikAmutkaNThAmautsukyamasyAstItyutkaNThI tasya bhAva utkaNThitA tAmAkalayandadhat / ka iva / kUlaMkaSAkAnta iva / yathA kUlaM maryAdAbhUmI kaSanti vilikhanti pAtayantIti kUlaMkaSA nadyastAsAM kAnto bhartA samudro vRddhA vRddhi prAptA upacitA ye kallolAstaraGgAstaiH zAlate zobhate ityevaMzIlaH sana rajanIzvarasya vidhorabhimukhaM pratiSThate / / zlokAI uchaLatA taraMgathI zebhate saritapati samudra bharatI rUpe caMdranI sanmukha jAya tema AgrA ane phattepurane zrAvaka samudAya ati utkaMThA dhAraNa karatA AcArya devanI sanmukha cAlyA. suvarNakAyAnativAtavegAnvIlAvizeSaiH kSitimaspRzantaH / kRSNA ivAghyAruruhurvahantaH zriyaM harInkecana cakrahastAH // 54 // kecana janAH harInazvAnAruruhuH adhyaasaamaasuH| ke iva / kRSNA iva / yathA nArAyaNA harIn garuDAnArohanti / kiM kurvanto janA nArAyaNAzca / vahanto dhArayantaH / kAm / zriyam, vividhavastrAbharaNAdizobhAM lakSmI ca / ubhaye'pi kamalAM kalayanto vA / punaH kiMbhUtAH / cakra rathAGgamAkRtyA mUrtimadvA sudarzanaM haste pANI yeSAm / kiMlakSaNAn harIn / suzo. bhanA varNoM raktapItazvetAdiko yeSAm / yadukta haimyAm-'site tu tatra kokAhI khoGgAhaH pravetapiGgale / pIyUSavaNe serAhaH pIte tu harayo haye // kRSNavarNe tu khuGgAhaH kriyAho lohito hayaH / AnIlastu nIlako'tra triyUhaH kapilo hayaH // ' ityAdivacanAt / pakSe svarNakAyAstanmayatvAt / yadukta haimyAm-'pakSisvAmI kAzyapI svarNakAyaH' iti / punaH kiMbhUtAH / atikrAntA vAtAnAM vego yaye'pi / punaH kiMbhRtA / bIkAnAM dhauritabalgita-plati-uttejita-uttaritAbhidhAnAnAM dhArAgatInAM vizeSairatizayavividhaprakArairvA / 'dhaurita valgita plutyuttejitottaritAniva / gatayaH paJca dhArAkhyAstaraGgANAM kramAdimAH // ' iti haimyAm / kSitiM kSoNImaNDalamaspRzantaH pArdaina saMghaTTayantaH zIghragAmitayA / atha vA uttAlaphAlalalitairbhUmI spRzanto'pi na dRzyante / yadukta naiSadhe-'hagjJeyakevalanabhaHkramaNapravAhai hairalapyata sahasradUgarvagarvaH' iti / pakSe khagatayA // Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358 hIrasaubhAgyam [sarga 13 zlo0 54-55 lekArtha jema kRSNa (viSNu) garUDa ArUDha thAya tema keTalAka mANaso ativegavaMtaazvo upara ArUDha thayA hatA. jema kRSNa (viSNu) lakSmIyukata hoya che, tema mANase vividha prakAranAM AbhUSaNa vaDe zebhatA hatA. jema kRSNanA hAthamAM sudarzanacakra hoya che, tema mANasonAM hAthamAM cakranI AkRti hatI. suvarNamaya kAyAvALA garuDanI jema lAla, pILA ane zveta Adi raMgavALA azvo upara ke jemanI ativegavaMta-pavana gati che, vaLI dharita, vagita, huta, uttejita ene uttarita Adi evA pAMca dhArA gati vaDe pRthvIne paNa nahIM sparza karatA evA azvo upara leke ArUDha thayA hatA. che 54 che babhurvibhUSAMzutaDidvitAnAngoMrjitaspandimadAmbudhArAn / zakreNa kAyAH kutukAtkRtAH kiM yAnAmbudAnkecidibhAnbhajantaH // 55 // kecijjanAH babhuH zuzubhire / kiM kurvantaH / ibhAna hastino bhajanto'dhyArohantaH / utprekSyate-kutukAtkautUhalAta zakreNa kAyAH svazarIrANi kiM kRtaaH| kiM kurvantaH kaayaaH| yAnAni cAhanIbhUtAnambudAnmeghAnAzrayantaH / 'saMkrandanAkhaNDalameghavAhanAH' iti haimyAm / ibhAnambadAMzca kiMlakSaNAn / viziSTA bhUSA AbharaNAni teSAmaMzavaH kiraNA eva taDitAM vidyatA vitAna vRnda yeSAM tAn / 'vinaiva bhUSAmavadhiH zriyAmasau' iti naiSadhe / 'bhUSA AbharaNAni' iti tavRttiH / viziSTAH zobhA yeSAM tAdRzA aMzavo yAsAM tAdRgvidhAnAM saudAminInAM maNDalaM yeSu / garjAbhirgarivaiH kRtvA ubhaye'pyujitAH prabalAH spandanti zAnti ityevaMzIlA madA dAnAni ta evAmbUni jalAni teSAM dhArA: pravAhA yeSu spandanti nipatanti ityevaMzIlA madenAhaMkAreNa ekaikebhyo'bhyadhikAbhyAdhikA / atha vA grISmataptIbhataM bhUlokaM nirdhApayiSyAmazItalIkariSyAm iti madena hrenn yuktAH payasAM dhArA yeSAm / 'mado retasyahakAre madye ha.bhadAnayoH / kastUrikAyAM kSebye ca' ityanekArthaH / pazcAtkarmakArayaH // zlekArtha jemAM AbhUSaNonAM kiraNe rUpI vidyutano samUha che, temaja prabala garjanAothI padana rUpe banelA madarUpI jaladhArAne varasAvatA athavA grISmanA tApathI tapelA lokone huM zItala karIza-AvA harSathI yukata jaladhArAvALA gajeMdro upara ArUDha thayelA keTalAka mANaso zobhatA hatA, te gajendro jANe che ke kautukathI aneka zarIrane yAna (vAhana) rUpe karyA hoya tevA megha na hoya. che 55 che. Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 13 zlo 0 56-57 ] hIrasaubhAgyam rathyaiH sanAthAnmaNizAtakumbhasaMdarbhagarbhArathikaiH zritAGkAn / marudrathAnsvaHsadanA ivAtra vyabhUSayanke'pi punaH zatAGgAn // 56 // atra saMmukhAgamanAtsave punaH ke'pi janAH zatAGgAn rathAn vyabhUSayan alaMkurvanti sma / kiMbhRtAn / rathyairazvarvRSabhairvA sanAthAn sahitAn / punaH kiMbhUtAn / maNInAM nAnAvidharatnAnAM zAtakumbhAnAM svarNAnAM saMdarbhoM racanA garbhe madhye yeSAm / punaH kiMbhUtAna / rathikaiH rathArohibhiH zritaH sevitaH aGka utsaGgo yeSAm / ke iva / svaHsadanA iva / yathA devA marudrathAn divyasyandanAn vibhUSayanti || zlAkA jema deve divyarathAne zeAbhAve, tema keTalAka mANaseA azvayukata athavA vRssbhyukata temaja suvaNunI racanA tathA aneka prakAranAM ratnAnI racanAthI yukata evA rathAmAM beThelA zeAbhe che. !! 56 // sthalapraphullannavahemapadmalekhAvibhUSAmiva lambhayantaH / #madvayIcaGakramaNakrameNAlaMcakrire kecana vArdhikAJcIm // 57 // 359 kecana janA kramayozcaraNayordvayI tayA yaccaGakramaNaM pracalanaM tasya krameNa paripAThyA vArdhikAJca bhRmImacakrire bhUSayanti sma / utprekSyate - sthale jalAtiriktapradeze . praphullanti vijRmbhamANAni navAni prathamaprarUDhAni haimAni kanakasaMbandhIni padmAni kamalAni teSAM lekhAH zreNayastAsAM vibhUSAM zobhAM lambhayantaH prApayanta iva / utphullasthalapadmAbhabhavaccaraNabhUSitA' iti campUkathAyAm || leAkAtha keTalAka mANaso caraNuyugala vaDe cAlatA zeAbhAne prApta karatA hatA. te jANe sthUla pradeza upara navIna suvarNa kamalanI paMkitaonI zezabhAne prApta karAvatA na hoya ! // 57 // Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 360 hIrasaubhAgyam [sarga 13 zlo0 58-59 dadhustadA janmajuSo vibhUSAM bhUSAvizeSAnvapuSA vahantaH / zriyA jitenAmarasadmanevopadIkRtAH svIyasurA nagaryAH // 58 // tadA tasminnavasare janmajuSo manuSyA vibhUSAmalaMkArAdikaM dadhurdhArayanti sma / kiM kurvantaH / vapuSA zarIreNa bhUSANAM zobhAnAM vizeSAnatizayAna vahantaH dadhataH / utprekSyatezriya laSamyA kRtvA jitenAbhibhUtena amarasajhanA svargeNa nagaryAH zrIkaryAH svIyA AtmIyAH surA devA upadIkRtA DhaukitA iva / / zlokAI te avasare mANasoe zarIranI zobhA vadhAre tevAM AbhUSaNe paheryA hatAM, te sIkI nagarInI lakSmI vaDe parAbhava pAmelI svargapurIe AbhUSaNe yukta pitAnA devane bheTa rUpe jANe AvyA na hoya ! 58 che Aruhya vAhaM piturindrasUnuH snigdhainikhelankimanekamUrtiH / paryANitaprauDhahayAdhirUDhAH zRGgAritA bhAnti tadA kumArAH // 59 // tadA tasminprastAve zRGgAro vastrAlaMkArAdiveSaH saMjAta eSAmiti zRGgAritAH / atha vA zaGgArasahitAnkurvantIti zRGgArayanti zRGgAryante smeti zRGgAritAH kumArA bhAnti zobhante / kiMlakSaNAH / paryANaM palyayanaM jAtameSAmiti paryANitAH / paryANayukta kurvantIti paryANayanti paryANyante smeti paryANitA vA tathA prauDhAH pragalbhAH puruSapramANA vA hayA azvAstAnadhiruDhAH : 'jave'pi mAne'pi ca pauruSAdhikam' iti naiSadhe / utprekSyatepiturindrasya vAhamuccaiHzravasamAruhyAdhyAsya anekAH zatazo mUrtayo dehA yasya / vAhA api anekA indrasya vidyante / yaduktaM raghuvaMze-'zataistamakSNAmanimeSavRttibhirhariM viditvA haribhizca vAjibhiH' iti vAjibAhalyam / etAvatA zvetanIlavarNAnAmapalakSaNAdanyavarNasa: bandhinA'pi saMbhAvyante / atha ca jAtivAcitvAdekavacanam / anekamUrtitvena jayantasyArohaNAzvA apyaneke jAtA eva / atha ca snigdhairmittreH sama nikhelana krIDan / mitrA apyanekavarNAzvAdhirUDhAzca saMbhAvyante / tAdRza indrasUnurjayadattatAmeva // lokArtha te avasare palANayukta prauDha azvo upara ArUDha thayelA, mitranI sAthe kIDA .............. ....... potAnA pitA . my my ..-1 Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 13 zlo0 60-61] hIrasaubhAgyam tadA kumArIbhirabhAsi bhAsvanmuktAmaNIsvarNavibhUSaNAbhiH / ivAnujAbhiH surarAjasUno riraMsayorvItalazAlinIbhiH // 6 // tadA tasminvyatikare bhAsvanti dIpyamAnAni muktAnAM laghusthUlapramANAdInAM muktAphalAnAM maNInAM karatalapadamarAgendranIlahIrakamukhyAnAM ratnAnAM svarNAnAM zvetaraktapItavarNakanakAnAM vibhUSaNAnyAbharaNAni yAsAM tAdRzIbhiH kumArIbhiranUDhASTanavadazavarSadezIyabAlikAbhirabhAsi zuzubhe / utprekSyate-riraMsayA calavayastvena krIDAM kartumicchayA urvItalaM bhUmaNDala zAlanti sevante ityevaMzIlAbhiH surarAjasUnArjayantasyAnujAbhilaghubhaginIbhiriva / svasuhRddhiH sama krIDAM kartu kautukAtkRtAnekamUrti bhrAtaraM jayantaM vibhAvya taddarzanotpannAdvaitAtmakautUhalAkalitarasikamAnasatayA jayantalaghubhaginyA jayantyA api kRtAbhiH anekAbhimUrtibhirivetyarthaH / ata etAH sarvA api laghubhagitya eva // zlekArtha te avasare dedIpyamAna hIrA, mANeka, motI ane suvarNanA alaMkArothI suzobhita kumArikAo zobhatI hatI. te jANe aneka zarIrane dhAraNa karIne AvelA pitAnA bhAI jayaMta (Idraputra)ne joIne bAlasvabhAve ramavAnI IcchAthI pRthvItala upara AvelI yaMtanI laghubhaginIo na hoya ! che 60 paramparAbhiH purasundarINAM rAjI janAnAmanugamyate sma / mahe munIndoH zaradIva rAjamarAlamAlA kalahaMsikAbhiH // 61 // munIndoH surermahe pravezotsave janAnAmAgarAphatepurAdinagaranAgarANAM rAjI zreNI purasundarINAM paramparAbhiH mevAtamaNDalanAgaroNAM paGaktibhiH anugamyate sma / narANAmanu nAryoM'pi prcelurityrthH| kAbhiriva / kalahaMsikAbhiriva / yathA zaradi ghanAtyaye rAjamarAlamAlA rAjahaMsAvalI rAjahaMsIbhiranugamyate // hi0 sau046 Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 hIrasaubhAgyam [ sarga 13 zlo0 61-63 zleAkA AcArya devanA praveza mahetsavamAM mANasAnI Ni nagaranArIe vaDe anusarAtI hatI. jema zaradURtumAM rAjaha MsAnI pAchaLa rAhu sIe cAle, tema puruSonI pAchaLa sIe cAlatI hatI. / / 61 // bhrUSAmaNidyotitadiGmukhAbhizcApalyacaJcatkuLavAlikAbhiH / babhe'bhrakhedAdbhuvamIyuSIbhirivArbhakAbhirjalabAlakAbhiH // 62 // bhUSANAmalaMkArANAM maNibhirmANikyaiH / ratnakAntibhirityarthaH / dyotitAni prakAzitAni dizAM dazAnAmapi haritAM mukhAni yAbhistAdRzIbhiH / tathA cApalyena caJcalatayA caJcantIbhiH kulabAlikAbhiH sujAtakumArikAbhiH babhe dIpyate sma / utprekSyate - a AkAzamArge ciravilasanena bahukAla vilAsakaraNenodbhUtakhedAnniHprakaTIbhavannirvedAdbhucaM bhUmaNDala' prati IyuSIbhirAgatAbhirbAlikA bhiladhvIbhirjalabAlikAbhirvidyudbhiriva // zlAkA maNi-mANekanA alakArAnI kAMtithI dizAonAM mukha prakAzita karanArI ane capalatAthI manahara evI phUlabAlikAe zeAbhatI hatI; jANe AkAza mAgamAM cirakAla krIDA karIne kaMTALelI pRthvI upara AvelI bhaNAsi (vidhuta ) na hoya ! // 62 // sagarbhabhAvaM vidhunA dadhAnAH sArasvatA martyaniSevyamAnAH / tadA sma raGganti purasturaGgAH kSmAyAmivoccaiH zravaso'nuvimbAH // 63 // tadA tasminnutsave puraH purastAtsaMghAgre turaGgA azvA raGganti sma / sauvarNaparyANAdibhiH zRGgAritAH anadhiruDhanarA loke 'jalamatIghoDA' iti prasiddhAH / te turataH praceluH / uccaiHzravasa indrAzvasya anubimbAH pratikRtaya iva / kiM kurvANAH / vidhunA candreNa saha sagarbhabhAva' bhrAtRtvam | 'sagarbhasahajA api' iti haimyAm / tulyavarNena samudrotpannatvena ca candroccaiHzravasoH tathA / punaH kiMbhUtAH / sArasvatAH kAzmIradezodbhavAH / tathA mayeH samyaglakSaNayuktatvena manuSyairniSevyAH upAsyamAnAH / pakSe sarasvati samudre / 'yAdaHstroto Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 13 zlo 0 63-64 ] hIrasaubhAgyam 363 vArnadIzaH sarasvAn' iti haimyAm / bhavaH sArasvataH / tathA amatyaiH indrAzvatvAtsuraiH saMsevyamAnaiH / tato'tra karmadhArayaH / / Raisi - te avasare caMdranI sAthe brAtRbhAvane dhAraNa karatA (uccakavar ane caMdranI utpatti eka samudra hovAthI baMne bhrAtA) kAzamIramAM utpanna thayelA ane manuSya vaDe sevAtA azvo saMghanI AgaLa cAlatA zobhatA hatA, te jANe pRthvI upara AvelA 4ndrn| ma syaizravasanAM pratimA na DAya ! // 6 // yasmiJjayantyaH kalakaNThakaNThAJjaguH smutknntthitkmbuknntthyH| siddhAGganAH svargigiredharAyAM guNAngaNIndoriva gAtumetA // 64 // yasminmahotsave samutkaNThitAH guruguNAn gAtuM samyak vidhApyutkaNThA autsukya jAtamAsAmiti samutkaNThitAH kambukaNThyaH salakSaNalakSmIvanmRgAkSyaH jagumadhura gAyanti sma / kiM kurvantyaH / kalakaNThAnAM kokilAnAM kaNThAna dhvanIt jayantyaH / 'kaNTho dhvanI saMnidhAne grIvAyAM madanadrume' ityanekArthaH / utprekSyate-gaNInAM sAGgapravacane'dhItAnAmindozcandrasya marIndrasya guNAn gAtu gAnagocarIkatu svargigire,ruparvatAdetA AgatAH siddhA devavizeSAsteSAmaGganAH striya iva / kiM ca kiMnarasiddhAGganA eva gItau prasiddhibhAjaH / yaduktaM bhojaprabandhe-'deva tva jaya kAsi lubdhakavadhUhaste kimetatpala kSAma kiM sahaja bravImi nRpate yadyasti te kautukam / gAyanti tvadaripriyAzrutaTinItIreSu siddhAGganA gItAndhA na tRNaM caranti hariNAstenAmiSa durbalam // ' iti / tathA ca 'yasminnAsannasAraGgAH sAraM gAyati kiMnarI' iti campRkathAyAm / kiM ca / meruH surAvAsaH save. SAmapi devAnAM sAdhAraNavAsatvAtsiddhAnAmapyAvAsaH / tatastata Agamana yuktameva // zlokArtha praveza mahotsavamAM sAraMgalecanA strIo kokilanA kaMThane paNa zaramAve tevA madhura svare AcAryadevanA guNa gAtI hatI, te jANe AcArya devanA guNane gAvA mATe meruparvatathI pRthvI upara AvelI siddhAMganAo (kinnarIo) na hoya ! 64 . Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 hIrasaubhAgyam [sarga 13 zlo0 65-66 dvipaiya'tAyanta paTipThaghaNTATaGkAravAvyAhatabaMhitAni / mahItalodvAsitadurnayasya prasthAnaDhakkAkaNitAni manye // 65 // dvipairvAraNairatizayena pani paTiSThAni tathA ghaNTAnAmantalambitAyatadRDhalAlAbhivAdyamAnavAcavizeSANAM devagRhAdau gajaghaNTAdiSu ca prasiddhAnAM TaGkAravaiSTaNatkRtikRtikRdghanivizeSairavyAhatAni aninutAni bahulIkRtAni vRhitAni gajagarjAravAH vyatAyanta vistAryante sma / gajazadvA bRMhitAnyucyante / yaduktaM haimyAm-'gajAnAM garjabRMhite' iti / utprekSyatemahItalAdUbhUmImaNDalAdudvAsitasya niSkAsitatya durnayasyAnyAyasya prasthAne pracalane DhakkA paTahaH / 'DhakkA bherI dundubhirAnakaH' iti haimyAm / tasya kvaNitAni prayANapaTahadhvanaya iva / / zlekArtha gajaghaMTAonA atizaya TakarAvathI avyavahitarUpe ghana garjanA karatA hastionI gajenA vaDe dizAmAM vyApta banI, te jANe pRthvI uparathI kADhI mUkelA anyAyane prayANu-sUcaka DhakkAne AvAja na hAya !6pa che bhAMkAribherIninadannapherI daidigantAnapi pUrayantIH / karNAtithIkRtya kupakSala:nirghoSivarSAzarabhIvabhUve // 66 // bhAmiti zabdaM kurvantIti bhAMkAriNyastAdRzyo meryo dundubhayaH atilambAstAmramayA taktA yA ninadantyaH zabdAyamAnAH napheryaH pittalamayAH vicitraracanAvatyaH sukhavAdyA pAditravizeSAstAH karNAtithIkRtya svazravaNAnAM prAghuNIH praNIya / zrutvetyarthaH / kutsitaH siddhAntaviruddhaH pakSaH svIkAro yeSAmetAvatAM kumatabhAjAm athavA mithyAhazAM lakSaiH parolakSaH nirghoSo nitarAM ghoSaH kaTatkAraH bhayAnakagarjita vidyA tayA sutA nirghoSiNyaH tAzca tA varSAzca prAvRSaH tAsAm / varSAzabdasya bahuvacanAntatvAt / zarabhIbabhUve / aSTApadIbhAva bheje / varSAMsu meghagarjita nizamya zarabhA utpatyotpatya bhUmau patitvA mriyante / tathA bherInapherIzabdAnAkarNya kupAkSikA api mRtaprAyA iva jAyante sma / kiM kurvatIH napherIH / nAdaiH svAdvaitazabdaidigantAnapi nikhilaharitAmavasAnagaDharANyapi pUrayantInirmara bharantIH // Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 13 zloka 66-68] hIrasaubhAgyam zlekAtha bherInA bhayaMkara avAjavALI napherI (vAjiMtra vizeSa-prAyaH bhuMgalI) nA avAjathI dizAonAM mukha pUrI denAra aneka jAtinAM vAjiMtranA avAja sAMbhaLIne lAkha kupAkSikee pataMgiyA rUpatA prApta karI, arthAt varSARtumAM meghanI garjanA sAMbhaLIne zobhe UDI UDIne pRthvI upara paDIne mRtaprAyaH banI jAya che, tema pAkSi quivalnA 212ne sAmaNIne bhRtaprAyaH mAnI gayA ! // 16 // saMdhyAgRhaH ke'pyavahanvihAyolihaH zayAmbhoruhi vaijayantIH / prakAzayantaH prati muktakAntaM mUrtAnurAgAniva rantukAmAH // 67 // ke'pi bhavyAH anucarA vA zayAmbhoruhi karakamale / ekavacanaM jAtivA citvAt / pANipavityarthaH / vaijayantIH patAkA avahana dhArayanti sma / utprekSyate-rantukAmAH krIDitumicchavaH santaH muktakAntaM siddhavardhU prati mUrtAnanurAgAniva prakAzayantaH prakaTI kurvantaH iva / kiMbhUtA vaijayantIH / saMdhyAM saMdhyArAgazriyaM raktatayA druhyantIstasya sprdhiniiH| punaH kiMbhUtAH / vihAya AkAzaM lihanti spRzanti iti gagana maNDalollekhinIH / atituGgAH ityarthaH / lekArtha keTalAka mANase saMdhyAnI lahamI sAthe spardhA karatI evI gaganacuMbI brijAo vahana karatA hatA, te jANe muktirUpI strInI sAthe kIDA karavA IcchatA muktivadhu pratye pitAne anurAga pragaTa karatA na hoya ! 67 mRgIdRzaH kAMcana zAtakaumbhAzirobhirbibharAMbabhUvuH / prAkkhagRhItAM suSamA stanebhyaH pazcAjighRkSanuSajagmuSaH kim // 68 // kAMcana mRgIdRzaH sadhavavadhva zirobhiruttamAGgaH kRtvA zAtakaummAna svarNamayAnkumbhAna kalazAnbibharAMbabhUvuH bibhrati sma / utprekSyate-prAk pUrva svAmAtmIyAM gRhItAM parAbhUyopAttAM Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam [sarga 13 zlo0 68-70 suSamAM sAtizAyinI stanebhyaH yuvatIprauDhapayodharebhyaH sakAzAtkathaMcanAnunayAdinA pazcAjidhRthuna grahItumicchUn / kiMbhUtAn / upajagmuSaH AgatAniva // zlekArtha kaI strIe mastaka upara suvarNanA kuMbha dhAraNa karatI hatI, te jANe pUrve grahaNa karelI pitAnI zobhA stane pAsethI pAchI meLavavA mATe AvelA na hoya ! 68. raupyAnipA nIlakajApidhAnA mUrdhasvadhIyanta tadA parAbhiH / mahAmahaM taM kvacanApyadRSTaM draSTuM mRgAGakAH kimupeyivAMsaH // 69 // tadA tasminprabhupravezotsave parAbhiranyAbhiH padamavadanAmiH raupyA rajatanirmitA nipAH kalazAH mUrdhasu mastakeSvadhIyanta ghriyante sma / kiMlakSaNAH / nIlakajasya indIvarasya apidhAnamAcchAdanaM yeSu / 'vaSTi bhAgurirallopamavApyorupasargayoH asmAdatra vikalpo nAhyaH / tenAvagAho vagAhazca, apidhAnaM pidhAna ceti / tadeva naiSadhe'pyAha-vrajati kumude dRSTvA moha dRzorapidhAyake' iti / utprekSyate-kvacanApi kutrApi sthAne adRSTaM na nayanAbhyAM nibhAlitaM taM jagadadvetamahAmahamatizAyinamutmava draSTu sAkSAccakSurlakSIkartumupeyivAMsaH samAgatAH / kiMbhUtAH / mRgAGakAH salakSmANazcandrA iva / 'rAkAmRgAGakAH saMsUya vibhAnti zaraNAgatAH' iti pANDavacaritre pUNendubAhulyam // zlokArtha te avasare bIjI keTalIka strIo mastaka upara nIlakamalanAM DhAMkaNAvALA (arthAta nIlavastra vaDe AchAdita mukhavALA) cAMdInA kuMbha dhAraNa karatI hatI, te jANe AcArya devane abhUtapUrva praveza mahatsava jAvA mATe caMdra AvelA na hoya che 69 che purazcarantaH pathi harSaheSAmiSAttadA valgitabellitAGgAH / gAyanti gandharvagaNA gaNendraguNAnvitanvanta ivAGgahAram // 70 // Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 13 zlo0 70-71 ] hIrasaubhAgyam pathi mArge puraH phatepurasaMghasya purastAccaranto gandharvANAM vAjinAM devagAyanAnAM ca gaNAH harSeNa yuktAH heSA hayadhvanayaH / 'heSA hetvA turaGgANAm' iti haimyAm / tAsAM miSAtkapaTAta gaNendrasya gacchapuraMdarasya hIrasrareguNAna gAyanti / kiMlakSaNAH / valgitaidvitIyagativizeSaiH kRtvA vellitamandolitaM caJcalIkRtamaGga kAyo yaiste / tatrApyutprekSyateaGgahAramaGgavizeSa nRtyAGgavizeSa vitanvanto vistArayanta iva // 367 zleAkA vaGgita gatithI jemanuM aga caMcala thayelu che, tevA AgaLa cAlatA azvonA samUho haSa vaDe haiSArava karavAnA bahAne jANe AcArya devanAM guNugAna karatAM na hoya ! // 70 // vyasIsRpacchrotrasudhAyamAnagAnA tadA vaiNikapaGaktiragre / kimAgatAmindrapurIM purIM tAM rasAddidRkSustaragAsyasaMsat // 71 // tadA tatra prakrame vaiNikAnAM paGaktidharaNI agre saMghasya purastAdvyasIsRpadvisarpati sma pracacAla | 'gacchati visarpatyayatyayate' iti kriyAkalApe / kiMbhRtA / zrotrayoH zrotRzra vaNayoH sudhAyamAnamamratamivAcarat gAnaM gItaM yasyAH / utprekSyate - atikrAntA svavaibhavaiH parAbhUtA indrapurI amarAvatI yayA tasyAH sarvanagarIbhyo'tizAyitvAt tAdRzIM zrIkarI nAma nagarIM rasAdAzcaryautsukyAddidRkSudraSTumicchurAgatA sametA turagAsyAnAM kiMnarANAM saMsatsabhA iva samUha iva / 'uDupariSadaH kiM nArhantI nizaH kimanaucatI' iti naiSadhe / 'uDDapariSadaH tArAsamUhasya iti tadvRttau / zleAkA te avasare jemanAM gIta koMne amRtarUpe anyAM che, tevI vINAvAdakenI paMkita saMdhanI AgaLa cAlatI hatI; te jANe potAnA vaibhava vaDe jeNe indrapurIne parAbhUta karI che, tevI A 'sIkrI' nAmanI nagarIne utsakatAthI jovA mATe Ave chinnarono samUha na hoya ! // 71 // Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam [sarga 13 zlo072-73 : niHsvAnavRnde pradudaH prahArAnkecidvipakSavrajavakSasIva / atADayanke'pi punarmudaGgAnamI sarandhrA dvimukhA itIva // 72 // ke'pi niHsvAnavAdakA janA niHsvAnAnAM rAjavAdyAnAM 'dAmAMmA' iti prasiddhAnAM vande prakAre prahArAn daNDamahatIH daduH / vAdayanti smetyarthaH / vipakSAnAM jinazAsanapratyanIkAnAM vrajAnAM samudAyAnAM vakSasi hRdaye iva prahArAndadate / durvAdihRdayAnIva tADayanti / punaH ke'pi mArdaGgikAH 'mAilivA' iti prasiddhAH mRdaGgAnmura jAnatADayana ghoMghoM doMdoM vA iti zabda kArayanti sma / utprekSyate-iti hetostADayanti / iti kim / yadamI yatkAraNAdete saha randherdoSaizchidrervA vartante ipi sarandhnAH sApaguNAH tathA dvimukhAH karNaijapave mukhe yeSAM te / ekatra pRthak vadanti, aparatra ca bhinna vadantIti vimukhatvam / mRdaGgAstu naramAdalakSaNatve dvayoH pArzvayoH zadvAyante // zlokArtha keTalAka helIo Dhela vagADatA hatA; te jANe durvAdIonAM hRdayanuM tADana karatA na heya ! vaLI keTalAka mRdaMgane vagADanArA mAdaliAe mRdaMga vagADatA hatA te on Y chidravANu tebha dvibhuma (huna) (bhRgane mApA dvibhuma khAya che; eka bAjuthI narane avAja ane bIjI bAjuthI mAdAne avAja nIkaLe che) hevAthI tenI sadoSatA ane durjanatA dUra karavA mATe jANe tADana karatA na hoya ! che 72 vanapradezA iva ke'pyalAbUvyAlambivaMzA savirAvitAlAH / kecinmukundA iva kambuhastA vINAkarAH ke'pi gaNA ivAsan // 73 // / ke'pi janAstatsamaye vanapradezA vipinabhUmibhAgA iva alAvU tumbinIlatAM tumbakaM ca vizeSeNAlambate Azrayante ityevazIlA vaMzA veNavo yeSAM yeSu vA amRtIyuktAH kevalatumbakena tantrIvAdakA vA Asan / tathA kecijjanAstAladharA viziSTaM ravanti dhvanantItyevaM zIlA virAviNastAdRzAstAlA vvavvapuTAH sazabdatAlamA vA yeSAM yeSu vA 'abhyabhUyata vAhAnAM caratAM ..gAtrazijitaH / marmaraH pavanodabhUtarA natAlIvanadhvaniH // iti raghau / idAnImapi zuSkapattrAstAlataravaH sazabdA dRzyante ca / kecijjanAH mukundA kRSNA iva kambuH sAmAnya zaGkhaH pAJcajanyazca haste pANI yeSAM tAdRgvidhA bamubuH / tatha kecitpuruSA gaNA IzvarasevakadevavizeSAH / 'pramathA pArSadA gaNAH' iti haimyAm / te iva Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 13 zlo0 73--75] hIrasaubhAgyam 369 vINA vipaJco / tathA 'gaNanA tu prabhAvatI' iti haimIvacanAt prabhAvatInAmnI vallakI kare haste yeSAM tAdRzA AsannabhUvan / zlekArtha keTalAka mANase vanapradezanI jema tuMbane avalaMbIne rahelA vAMsane temaja viziSTa prakAranA AvAja karatA tAlavRkSane dhAraNa karatA hatA, vaLI keTalAka kRSNanI jema hAthamAM zaMkhane ane keTalAka mANaso IzvaranA gaNadevonI jema hAthamAM vINA ghAra 42tA utA. // 7 // apUrayanke'pi tadA trirekhAnhaMsAyamAnAnmukhapakajADake / vinAdhipaM kiM vidhRtAvadhAnaM jighAMsayA vighnatateH sRjantaH // 74 // ke'pi zAlikAH zaGkhavAdakAH tadA tasminvyatikare trirekhAmkambUnapUrayana prANavAtaiH pUrayanti sma vAdayAmAsuH / kiMbhUtAna / mukhameva paGkajaM kamalaM tasyAGke utsate haMsAyamAnAn marAlAnivAcarataH / utprekSyate-vighnAnAM pratyUhAnAM tateoraNyA jighAMsayA hantumicchayA vighnAdhipaM vinAyakaM vidhRtAvadhAnaM dattajJAnopayogam / saavdhaanmityrthH| kiMbhUtAH / sRjantaH kurvanta iva // lekArtha keTalAka zaMkhavAdake mukharUpI kamalanI madhyamAM rAjahaMsa rUpe rahelA zaMkhe vagADatA hatA; te jANe vinone samUha nAza karavA mATe gaNezane sAvadhAna karatA na hoya! 7jhA gItiM jaguH kecana rAsakAMzca sUreyazaH ke'pi jayAravAMzca / kaizcinmudAnati tamo'pyakati prAvati puNye kupathAnyavarti // 75 // . kecana janA gAndharvikA gItiM madhuradhvaniM gAnaM jagurgAyanti sma / kecana rAsakagAyakAH rAsakAn janmadinAdArabhya sUripadaizvaryaparyantAna rAsAn prAkRtabhASayA caritrapraba hi sau047 Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam [ sarga 13 zlo0 75-76 ndhAn vividhapUrvapuruSAvadAtAnvA jaguH / 'kai gai re zabde' iti dhAtoH / kathayanti sma gAyanti iva / kecitstutivratAH puruSAH surerbhaTTArakasya yazaH jagajjanajegIyamAnAM kIrti gAyanti sma / ke'pi maGgalapAThakAH jayAravAn jayajayeti zadvAnudIrayanti sma / punaH cinaH anati nRtya cakre / kayA / mudA pramAdAdhikyena / api punastamaH svAjJAnaM nijapApa vA akarti mUlAccheditam / punaH kaizcidbhavikaiH puNye idaM sarvamapyutsavAdikaM puNyAdhInaM tadaihikAmuSmikakAmivattattadeva kurma iti puNyaviSaye prAvarti pravartitam / ata eva kupathAdunmArgAnnyavarti gurubhaktIbhUtamanyairvA tanmAhAtmyAvalokanAnmithyAdRzAM kupakSANAM vA mArgAnmatAdvAtivartitam // 370 zlAkA keTalAka gaMdharvAM madhura svare gIta gAtA hatA, keTalAka AcAya devanI kIrti kathA karatA hatA, keTalAka maMgala pAThakeA jayajayakAra karatA hatA, keTalAka mANaseASita thaI peAtAnA pApaneA uccheda karavA mATe nRtya karatA hatA, ane keTalAka mANaseA unmArgothI nivRtta thaI sanmArgomAM pravRtta thatA hatA. // 75 // khurairakhAni pracaturaGagairdhAtrI khanitraiH khanakairivAtra / galanmadAmbhobhiribhairivAmbhodharairdharA pakilayAMbabhUve // 76 // atra gurumahotsave pracaladbhirgurusaMmukhaM gacchadbhisturaGgairazvairdhAtrI dharitrI akhAni kSoditA / kaiH / khuraiH svacaraNanakhazikhAbhiH / kairiva / khanakairiva / yathA pUrtakRdRbhiH 'uDa' iti bhUmau prasiddhaiH khanitrairiti bhramikhananeopakaraNaiH khanitraiH 'kuddAlA' iti prasiddhaistaiH kRtvA dharaNI khanyate / punaH ibhaiH sindhuraiH galadUbhiH kapolasthalebhyo niHsarabhiH madAmbhobhiH dAnavAripravAhairdharA pRthivI paGkilayAMvabhUve jambAlajAlakalitA kRtA / kairiva / ambhodharairiva / yathA meghaiH payaHpravAhaiH bhUrjambAlajAlAkulA kriyate // zlAkA jema jamIna kheAdanArA mANasA keAdALAthI pRthvIne khede tema praveza maheAtsava samaye AgaLa cAlatA azvonI khurIe vaDe pRthvI khAdAi ! jema meghanI dhArAthI dharatI kAdavavALI banI jAya, tema bhAgaLa cAlatA gajeMdronA maddajalathI pRthvI ahavavANI manI gaI // 76 // Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 13 zloka 77-78] hIrasaubhAgyam 371 saMkhyAtigaistadgajavAjipattizatAGagabhArodvahanAprabhUSNum / dhAtrA kRtA dhArayituM dharitrIM stambhA ivAhIndraphaNAH sahasram // 77 // dhAtrA jagatsRjA dharitrIM kSoNI dhArayitumatimArAsahitayA pAtAlamUla yAntI rakSitum / utprekSyate-sahasra dazazatImitA ahIndrasya nAgarAjasya phaNA vistRtazirAMsi eva stambhAH sthUNAH kRtAH praNItA iva / kiMbhUtAM dharitrIm / saMkhyAM gaNanAmatigacchantyatikrAmantIti saMkhyAtigA gaNanAtItA ye etasya sareH saMmukha prasthitasya saMghasya gajAH kuJjarA vAjino vividhajanapadajanmAzvAH pattayo'nekajAtipAdacAribhRtyA manuSyAH pare vA zatAGgAsturaGgavRSabharathyasanAtharathAsteSAM bhAro'tIghavIdhavaH tasyodvahane uddharaNe aprabhUSNuma- samarthI zaktirahitAm // plekArtha AcAryadevanA praveza-mahotsava samaye AgaLa cAlatA saMkhyAtIta hAthI-ghoDApAyadaLa-ratha AdinuM vajana vahana karavAmAM asamartha evI pRthvIne dhAraNa karavA mATe brahmAe jANe zeSanAganI hajAra phaNAe rUpa staMbhe banAvyA na hoya ! ! 77 pA taddhAstikAzvIyarathodadhutAbhirdhalIbhirastAriSatAkhilAzAH / kSiptairdigIzairiva digvadhUbhiH krIDadbhiradvaitarasena cUNauMH // 78 // tasya saMghasya hAstikena gajagaNena tathA azvoyena vAjivrajena tathA rathaiH syandanairuddhRtAbhirutkhAtAbhidhUlIbhiH rajobhirakhilAH samastA api AzA dizaH astAriSata / 'stRJa AcchAdane' ayaM dhaatuH| AcchAditAH / utprekSyate-digvadhUbhiH svaharinmahilAbhiH saha krIDAM rahaHsamaye svatantra kAmapi kAmalIlAM vasantasamaya iva sRjabhiH kurvadabhidiMgIzaiH dikpatibhiradvaitenAsAdhAraNena rasena zRGgAravilAsavinodena kSiptaH parasparor3AyitaipracUrNairvAsayogairiva / 'vAsayogastu, cUrNa syAt' iti haimyAm / 'abIra' iti prsiddhaiH|| 'krIDAM sRjadubhirharitAM mahendraH kSiptairivAdvaitarasena cUrNaiH' ityapi pAThaH / tasyArtha:krIDAmanyonyaM narma sRjadabhirnirmimANairharitAM mahendradikpAle:. advaitAnanyasAmAnyena rasena zRGgAravinodena digvadhUH svakIyasvakIyadikkAntAH prati kSiptaHpreritepracaNairvAsayogairiva // Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 372 hIrasaubhAgyam zleAkAtha [ sarga 13 zlo0 78-80 hAthI, gheADA ane rathAnA samUha cAlavAthI UDelI 2ja vaDe samasta dizAe vyApta anI gaI; te jANe digAMganA sAthe krIDA karI rahelA dikpAleAe zRMgAra rasapUrva paraspara Thelu vAsa ( amIsa - gusAsa ) na hoya ! // 78 // calabdalAkaM kaladhautakumbhaiH kalyANakumbhaiH sataDidvilAsam / rajobhirabhrAGkamudItagarjaM tUrasvarairabhramiva ve tam // 79 // ahaM kavistaM mahotsavamabhraM saMjAtonnatateoyadamiva bruve kathayAmi / kiMlakSaNam / kalatAnAM rajatAnAM kumbhaiH kalazaiH kRtvA calantya uDDIyamAnA gagane vilasantyo vA / 'garbhAdhAnakSaNaparicayAt' iti meghadUtakAvye / balAkA bakAGganA yatra / tathA kalyANa kumbhaiH kanakakalazaiH saha afsai vidyutAM vihAsena vilasitena lIlyA vA vartate yattam / punaH kiMbhUtam / rajobhiruDDIna dhUlIbhirabhrANi vArdalakAni 'AMbhalAM' iti prasiddhAnyaG ke kroDe madhye yasya tam / punaH kiMbhUtam / tUrANAM vividhavAditrANAM svarairniHsvanairuditAH prakaTIbhUtA garjA garjitaM gambhIradhvaniryatra // zleAkAtha kavi kalpanA kare che-- huM A praveza maheAtsavane megha jevA mAnuM chuM. cAMdInA kaLaze| sAthe jemAM bagalAe cAle che, suvaNunAM kuMbhe vaDe jemAM vidyutanA vilAsa che, UDatI rajarUpI jenAM vAdaLA che, temaja vivadha prakAranAM vAjiMtrAnA sUrarUpa jemAM gArava che ! arthAt A praveza maheAtsava jANe megha na hAya ! // 79 5 uddharSanidhyAnaghRtAvadhAnasaudhAgrajAgratpurasundarINAm / art divo va sahasrapattreH sahasracandreva tadA didIpe // 80 // tadA tasminnutsavasamaye udvarSasya prabhupraveza mahotsavasya / 'kSaNotsavoddhavoddharSam' iti haimyAm / nidhyAne nirIkSaNe ghRtaM sthApitamavadhAnaM manodhyAna' vA yAbhistathA Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 13 zlo 0 80-82 ] hIrasaubhAgyam saudhAnAM svasvagRhANAmagre zikhare upari jAgratInAM sAvadhAnatayopaviSTAnAM sthitAnAM vA purasundarINAM zrAddhavyatiriktanagaranArINAM vakrasahasrapattraiH vadanakamalaiH kRtvA divo vIthI gaganapaddhatiH khahasraM dazazatIsaMkhyAkAH sahasrazo vA candrA indavo yasyAM tAdRzIva didIpe zobhate sma / leAkAtha mahelanI agAsI upara rahelI praveza mahe|tsava jovAmAM dattacitta ( tallIna) nagaranI nArIonAM hajArA mukhakamala vaDe, jemAM hajArA caMdra che, tevA gaganamAga zezabhate hatA. arthAt nagaranI srIenAM mukha e ja caMdra hatA, evI kalpanA che. ! 80 asarji sRSTirvidhinA navA kiM garbhAbhuvo vA kimamI nirIyuH / samaM nipetuH kimutAmbarAdvA vijJairjanAnvIkSya tadetyatarki // 81 // 373 tadA tasmin saMghasya sarisaMmukha samAgamanasamaye pramANAtItAn janAn lokAna vIkSyAvAlokya vijJairvizeSeNa vicAracaturaiH ityamunA prakAreNa atarki vicAryate sma / iti kim / vidhinA sRSTikartA kiM navA aparA navInA sRSTirvizvanirmitiH kRtA / vAtha bA amI janAH bhuvo bhUmergarbhAnmadhyAtki nirIyuH nirgatAH / utAtha vA ambarAdAkAzAt sama pakakAlametAvanto nipetuH nipatitAH // zlAkA te avasare cAlatA sa MkhyAtIta DhAkAne joIne catura puruSoe A pramANe vicAyu ke " brahmAe zuM navIna sRSTinI racanA karI ? athavA te A badhA mANase bhugala mAMthI bahAra nIkaLI AvyA che zuM ? athavA te AkAzamAMthI eka sAmaTA A badhA jANe nIce paDacA na hoya! // 81 // nabhombupAnabda ivAnadhItArthanAnsRjannarthijanAnpareSu / svagauravaurvovahanapraNItasaMzItizeSaH sa cacAla saMghaH // 82 // Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374 hIrasaubhAgyam [sarga 13 zlo 0 82-83 sa phatepurasatkaH saMgho janasamudAyaH / 'saMghasArthoM tu dehinAm' / cacAla sUrisaMmukha pratiSThate sma / kiMbhUtaH / svasyAtmano gauraveNa hAstikAzvIyarathakaGmAdijanitAtibhAreNa yuktAyA urdhyA bhUmervahane dhAraNe * pratItA vihitA saMzItiH saMzayo yena / hA mayA atibhAravatIya jagatI katha haviSyate iti saMzItiH tAdRzaH zeSo nAgAdhirAjo yatra / saMghaH kiM kurvan / pareSvanyavadAnyajaneSu viSaye na adhItA paThitA abhyastA vA arthanA yAcanA yaiH tAdRzAnarthijanAn yAcakalokAn sRjana kurvan / ka iva / abda iva / yathA vArido nabhombupAn nabhasto varSadvAridAtpatatproccaiH kRtaM prasAritaM caJcupuTAntarAyAtamambu pibantIti nabhombupAn vappIhAn / tata evoktam-'eka evaM khago mAnI cira jIvatu cAtakaH / pipAsito vA niyate yAcate vA puraMdaram // ' iti / pareSu vyatiriktajanAza-.. yeSu viSaye nirmuktArthanAnkaroti // plekArtha jema cAtaka meghanuM ja jala pI, tRSAtura thaIne marI jAya, paraMtu bIjA pAse kadApi pANInI yAcanA kare nahIM, temAM praveza mahatsava samaye saMghe agaNita dAna daIne yAcakajanone "yAcanA" zabdathI mukta karyo. arthAt yAcaka zabda anabhyAsa rUpe karAye! vaLI, hAthI-ghaDA-tha ane janasamudAyanA atibhArane vahana karavA mATe zeSanAgane zaMkA utpanna thaI ke " hamArAthI ATale badhe bhAra kevI rIsi sahana karI zakAze ? AvI rIte saMgha AcArya devanA praveza mahatsavamAM cAlatuM hatuM. ! dhAtrIpavitrIkRtaye praNItajani punaH kiM vasubhUtiputram / saMgho munInAM maghavAnamenaM svacakSuSorgocarayAMcakAra // 83 // saMgha enaM pAtisAhisabahumAnAbAnAyAta munInAM sAdhUnAM maghavAna purahUta zrIhIravijayasUrIzvara svasyAtmanazcakSuSorlocanayorgocarayAMcakAra / vilokate smetyarthaH / utprekSyate-dhAcyA bharatakSetrakSoNyAH pavitrIkRtaye pAcanIkaraNAya punardvitIyavAra praNItA svameva kRtA janiH svotpattiryena tAdRzam / kiMvat / vasubhUtiputra yautamasvAminamiva / 'zrIindrabhUtiM vasubhUtiputrapRthvIbhavaM gautamagotraratnam' iti pUrvAcAryastutau // iti purasaMghakRtahIrasUrisaMmukhakaraNotsavaH // .. Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 13 zlo0 83-85 ] hIrasaubhAgyam zyAkA sa Mghe zramaNendra zrI hIravijayasUrInAM dana karyAM, jANe A bhAratabhUmine pAvana karavA mATe zrI gautamasvAmIe pharIthI janmane dhAraNa karyAM na hoya ! ! 83 5 prakSAlya dugdhAmbudhinA payobhiH kRtaM niraGa tanujanmamohAt / purIdidRkSopagataM mRgAGkamivainamanviSya tutoSa saMghaH // 84 // 375 saMgha panaM rimanviSya vilokya tutoSa jaharSa / utprekSyate - purIdidRkSayA zrIkarInagarI lakSmIsamIkSaNakAGkSayA upagatamAyAtam / 'Agamane gamanArthAH samabhyupAGabhyaH parAH kathitAH' iti kriyAkalApe / mRgAGka candramasamiva / kiMbhUtam / dugdhAmbudhinA kSIrasamudreNa tanujanmanA svaputrasya mohAtsnehAt candrasya kSIrasamudrotpannatvena dvayorjanya janakabhAvasabandhaH / payobhiH strakSoraiH kRtvA prakSAlya dhAvayitvA niraGka nirgatakalaGakamalinimAnaM kRtaM nirmitam // klAkAtha sUrIzvarane joine saMgha saMtuSTa thayeA. A sIkrI (zrIkarI ) nagarInI zaiAbhAne jovA mATe AvelA potAnA putra cadrane joIne, putrasnehathI prerAIne kSIrasamudre peAtAnA dUdhathI sApha karIne jANe caMdrane niSkalaMka karyA na hoya ? 55 84 5 svAhAnvitaM vahnimivopayantA zrIsaMghalokaH sumukhIsakhastam / pradakSiNIkRtya samAdhipadmAnuSaGgabhAjaM praNanAma bhaktyA // 85 // zriyA mahardhyA yuktaH saMghastaM guru bhaktyA praNanAma namaskaroti sma / taM kiMbhUtam / samAdhipadmAviziSTatamadhyAnalakSmA sahAliGganaikatAnAdyanuSaGgo mithaHsaMzleSasaMbandhastaM bhajatIti / saMghaH kiMbhUtaH / sumukhyaH striyaH sakhAyo yasya / kiM kRtvA / pradakSiNIkRtya tisraH pradakSiNA datvA / ka iva / upayanteva / yathA naravADhayoSitsakhaH pariNetA svAhayA svapantyA anvita sahitam | 'svAhAgrAhIpriyasya ca' iti haimyAm / vahni pradakSiNIkRtya praNamati / Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam [ sarga 13 zlo0 85-87 'anvAsitamarundhatyA svAhatheva havirbhujam' iti raghuvaMze / tathA 'hA svAhApriya ghUmama jamabhuM tvA na kiM dUyase' iti tokteH // zleAkAtha jema vivAhita yugala svAhAyukata agnine pradakSiNA karIne praNAma kare, tema zrI saMghe peAtAtAnI patnIe sahita, samAdhipUrvaka padmAsane beThelA AcAya devane pradakSiNA daIne bhakitapUrvaka praNAma karyAM, arthAta vaMdana karyuM. // 85 5 376 reNurjighAMsulaghimAnametatkramau kimAzliSya vitiSThamAnam / praNemuSAM janmajuSAmalIkalalAmalIlA zriyamaznute sma // 86 // reNuH prabhupadAmbujarajaH praNemuSAM praNatAnAM janmajuSAM prANinAmalI ke bhAlasthale lalAmalIlAyAstilakavilAsasya zriyaM zobhAmaznute sma vyApnoti sma / lebhe ityarthaH / kiMbhUtaH reNuH / etatkramau sUripAdau AzliSyAliGgaya vitiSThamAno vasan / utprekSyate-- laghimAna nijalaghubhAvaM jighAMsurhantumicchuriSa / 'ye jAtyA laghavaH sadaiva gaNanAM prAptA na ye kutracitpadbhyAmeva vivarjitAH pratidina bhUmau vilInAzciram / utkSiptAJcapalAzayena marutA pazyAntarikSe sakhe tuGgAnAmuparisthitiM kSitibhRtAM kurvantyamI pAMsavaH // iti kokterlaghimA reNUnAm // zlAkA AcAya mahArAjanAM caraNa kamalanI raje namaskAra karatA bhAvikAnA bhAlasthale tilakanI zAbhA prApta karI ! te raja jANe pAtAnI laghutAne nAza karavA mATe sUrijInAM caraNakamalane AzrayIne rahI na hoya ! ! 86 // namrAGgabhAjAM bhagavannakheSu dRgdantapaktikismitabimbitAni / bAlendubimbeSu koratArAcandrAtapAH kiM militA vibhAnti // 87 // Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 13 zlo0 87-89] hIrasaubhAgyam 377 bhagavannarakheSu sUrendracaraNakAmAGakuzeSu namrANAM namanazIlAnAmaGgabhAjAM prANinAM dRzo netrANi, tathA dantapaGktiH pramodavazAdvikasitavadanAravindAnAM dazanazreNI, smitaM hasitaM teSAM pratibimbitAni vibhAnti / utprekSyate-bAlAnyudayamAnAni indUnAM candrANAM bimbAni maNDalAni teSu militAH snehena ekatrabhUtAH cakorA jyotsnApriyAstathA tArakAzcandrakAntAzcandrAtapAzcandrikAH kim // zlekArtha AcAryadevanAM caraNanA nakhamAM namana karI rahelA bhAvikenI dRSTie, daMtapaMktio, ane rimata (hAsya) nAM pratibiMba zobhe che. te jANe bAlacaMdra pAse | sanehapUrvaka ekaThA thayela cake tArAmaMDalI ane caMdrikAe na hoya ! ! 87 che prabhornekhanamranitambinInAM kacacchaTAnAM pratimA dhriyante / svarbhANuvidveSijigISayArbhamArtaNDabimbairiba maNDalAgnAH // 88 // prabhohIrasUrenakhaiH kramakAmAGakuzairnamrANAM bhaktiprahatvena namaskaraNazIlAnAM nitambinInAM vanitAnAM kacacchaTAnAM kezapAzAnAM pratimAH pratibimbAni dhriyante AzrIyante / utprekSyate-svarbhANurvidhutudaH sa eva vidveSI pratipakSastasya jigISayA jetumicchayA hantu vAJchayA vA arbhA udayamAnA ye mArtaNDA bhAskarAsteSAM bimbairmaNDalAmAstaravAraya iva dhAryante dhriyante iva // lokAtha AcArya mahArAjanAM caraNene namana karI rahelI strIonA kezapAzamAM caraNanakhe pratibiMbarUpe banyA. te na jANe pitAnA zatra rAhune jItavA mATe bAlasUryanAM biMbee talavAre dhAraNa karI na hoya tevA zubhatA hatA ! che 88 jaheSire'zvAzca gajA jagarjunidhyAnataH sAdhusudhAmarIceH / jambhadviSadvAjigajAnivAtmagotreSu vRddhAnpavitu dvayantaH // 89 // hi sau0 48 Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 378 hIrasaubhAgyam [sarga 13 zlo0 89-90 sAdhusudhAmarIceH vAcaMyamAmRtakiraNasya sUrenidhyAnataH darzanAdeva / 'nidhyAnamavalokanam / darzanam' iti haimyAm / azvAH pramodAjaheSire hepArava vidadhate sma / ca punagaMjA hastinaH jagaNuH sajalajaladhararAvAnuyAyi garjAravaM vidadhire / utprekSyate-AtmanaH svasya gotreSu vaMzeSu vRddhAnagrajAnAdyAnvA jambhadviSataH puraMdarasya vAjino vAhA gajA dviradAH / uccaiHzravasaH airAvaNo gajaH samutpannastatsaMtAnAni pare'zvA gajAzca / yathA cmpuukthaayaam-'kiNlkssnnH| sakalasurAsurakaraparighaparivartyamAnamandaramanthAnakamathitadugdhAmbhonidherajani janitajagadvismayA smarajananI lakSmImRgAGkasuratarudhanvantarikaustubhoccaiH zravasA sahabhUH zazadharakAntirerAvatastatprasUtiriyamazeSavanAnpalaMkaroti / yathaiva airAvatasya tathaivoccaiHzravaso'pi prasUtiriti // kalekArtha sAdhuomAM caMdra samAna AcAryadevanAM darzanathI harSita thayelA adho haNahaNATa karatA hatA, ane hAthIo gajana karatA hatA, te jANe pitAnAM gotramAM IdranA airAvaNa hAthIne ane ucca zravat ane AcAryadevanAM darzana karI pAvana thavA mATe jANe belAvatA na hoya ! ! 89 utkaNThulAstandulalAjamuktASaGaktayA pramodAtpathi paurakanyAH / avAkiraMstaM pRSataiH pravRddhapayodhivelA iva zarvarIzam // 90 // utkaNThulAH sAtkaNThAH / 'udaH kaNThAdulo matvathe utkaNThulaH' iti prakriyAkaumudyAm / ' tathA-'sa sUryodayAdAk nalinIgulmavimAnagamanArthamutkaNThulaH saMyamapratipattaye praharSakaH' ityAcArapradIpe zrIratnazekharasUrikRte / paurakanyA nAgarikakumArikAH pathi mAge pramodAdAnandAttaM guru tandulAzcokSA akhaNDAH tuSakalakalamAstathA lAjA bhraSTA yavAH / lAjavardhApanaM zAstreSu dRzyate / yathA-'avAkiranvayovRddhAstaM lAjaiH paurayoSitaH' iti raghau / tathA muktAphalAni tAsAM patayA zreNyA avAkirana vardhApayanti sma / kA iva / pravRddhapayodhivelA iva / yathA candracandrikAliGganapravardhamAnapayasaH payodheH samudrasya velA jalavRddhiH / 'velA syAvRddhirambhasaH' iti haimyAm / pRSataiH payobindubhiH kRtvA zarvarIzaM rajanInAyakaM candramavakirati vardhApayati // iti guruvandanAdhikAraH / / zlokArtha jema vadhatI jatI samudranI veLA (bharatI) jalabiMduothI caMdrane vadhAve tema nagaravAsI kumArikAo utkaMThita thatI AnaMdapUrvaka akSata ane motIothI AcArya hepane dhAvatI tI. // 10 // Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 13 zlo0 91-93] hIrasaubhAgyam 379 vizAM dRzaH prINati zakraketAviva kSaNe'sminbahalIbhaviSNau / nizamyatA vartmani pauravRddhAvizvastakAntAzubhazaMsitAni // 91 // ekatra jAgratrijagadvibhUtididRkSayAtropagatA prabheva / zanaiH zanaiH saMcaratAtha tena phatepurasyopapuraM prapede // 92 // ( yugmam ) atha saMghasya saMmukhAgamavandanAnantara zanaiH zanairmanda manda saMcaratA yugapramANakSo. NIsamIkSaNakrameNa pracalatA sUriNA phatepurasya sAhirAjadhAnyA upapuraM zAkhAparaM prapeThe saMzrite / tatrAjagAmetyarthaH / utprekSyate-ekatra ekasminneva zrIkarIlakSaNasthAne jAgratyAH sphurantyA vasantyAH trijagatAM trayANAM bhuvanAnAmapi vibhUterlakSmyA dikSayAdraSTumicchayA atra phatepurasamIpe upagatA sametA prabhA alakA dhanadanagarIva / 'purI prabhA / alakA vasvokasArA' iti haimyAm / tena kiM kurvatA / vartmani mAge paureSu nAgarikeSu vRddhA mukhyAsteSAmavizvastAnAmavidhavAnAm / suvAsinInAmityarthaH / 'vizvastA vidhavA same' iti haimyAm / tAdRzInAM kAntAnAM sAmAnyataH strINAm / atha vA pure bhavAH paurya: pauryazca tA vRddhAH pauravRddhAH nagarasaMbandhinyastathA mahatyaH tathA avizvastAH sadhavAstAdRzInAM vazAnAM zubhazaMsitAni AzIrvacanAni nizamyatA zaNvatA paiJjUSaviSayIkurvatA / kasmin sati / zakraketau indradhvaja iva asminprabhupraveze saMmukhakaraNalakSaNe kSaNe bahalIbhaviSNau dRDhIbhavanazIle bahutame jAyamAne sati vizAM jagajanAnAM dRzo locanAni prINati prahlAdayati / sarvanetrAnandadAyitvAt / 'purahUtadhvajasyeva tasyonnayanapaGaktayaH' iti raghau // yugmam // zlekArtha IdradhvajanI jema jagatanAM netrane AnaMdadAyI puSTa praveza mahatsava thatAM mArgamAM nAgarikanI sadhavA strIonA zubha saMdezane sAMbhaLatA AcAryadeva maMdamaMdapaNe cAlatA phattepuranI samIpamAM zAkhApuramAM padhAryA. te zAkhA pura paNa jANe eka ja zrIkarI (phaktapura) nagarImAM traNe jagatanI thayelI lakSamIne jovA mATe dhanadapurI alakA Avela na hoya tevuM zobhatuM hatuM ! / 9 / 92 . sa zrIkarI gantumapIhamAnaH zAkhApuraM bhUSayati sma sariH / AzleSitu kevalapadmavAsAM zveNImivAtmA kSapakAbhidhAnAm // 93 // Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saubhAgyam [ sarga 13 zloM 0 93-94 saraH zrIkarIM sAhinAlaMkRtAM nagarIM gantuM prayAtumIhamAno'pi zAkhApura phatepurasyopapura bhUSayati sma alaMcakAra / ka iva / Atmeva yathA bhavazcaramazarIrI jIvaH kevalapadmavAsAM kevalajJAnarUpAmaravindamandirAM lakSmImAzleSitumAliGgituM prAptumIhamAno'pi pUrva prathama kSapaka ityabhidhAnaM nAma yasyAstAdRzIM zreNImalaM kurute prathama kSapakazreNImAzrayati 380 leAkAtha jema carama zarIrI AtmA kaivalya lakSmI prApta karavA mATe prathama kSepaka zreNInA Azraya kare tema AcAya deve zrIkarI javA mATe prathama phatepuranA zAkhApura ( parA ) ne alaMkRta karyuM". // 93 // vidhAtRputrItanayairivAyaM tostUyamAno'nupadaM kavIndraiH / tatrApi nirbandhavazAdvazIndraH sAmanta bhUbhRdbhavane nyavAtsIt // 94 // ayaM vazIndraH jitendriyANAM madhye vAsavo hIrasruristatrApi zAkhApure'pi nirbandhavazAdatyAgrahAnurodhAt sAmantabhUbhRdbhavane sAmantaH svalpajanapadagrAmanagarAdhipaH sa eva bhUbhRt pRthivIpatiH tasya bhavane / jaganmallanAmA kacchavAha iti keSAMcidrAjanyAnAM jAtirvizeSA etAvatA jagamAlakacchavAhA tasya gRhe nyavAtsIt nivasati sma / kiM kriyamANaH / anupadaM pade pade sthAne sthAne kavIndraiH paNDitamaNDalAkhaNDalaiH tostUyamAnaH atizayena kAvyAdibhirvarNyamAnaH / utprekSyate - vidhAturbrahmaNaH putryA nandinyAH / ' dazamaM brahmaNaH sutA' iti sarasvatInadyA apyabhidhAnam | brahmaputrI sarasvatI' iti haimyAm / vAgdevatAyAH tanayaiH putrairaGgajairiva sArasvatakumArairiva // zlAkA brahmaputrI sarasvatInAM naMdana samAna paDitAe sthAne sthAne AcArya devanI stuti karI. zAkhApuranAM jagapAlakacchavAha nAmanA sAmata rAjAnA atyaMta AgrahathI AcArya deva tenA ghera padhAryA. 5 94 5 Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 13 zlo 0 95-96 ] hIrasaubhAgyam 381 pacelimAnprAktanakarmarogArasAyanaM divyamivApanetum / tatrApi zakraH zaminAM sadasyAnuddizya dharma kathayAMbabhUva // 95 // tatrApi jaganmallabhUbhRdbhabane'pi zaminAmupazamavatAM sAdhUnAM zakraH puraMdarastanmadhye vA vAsavaH / sarvotkRSTazAntarasavattvAt / sariH sadasyAna sabhyAnuddizya aGgIkRtya / atha vA sabhAsadAmAyatihitahetave dharma bhagavaddhASitamutkRSTamaGgalamazeSasaMpadupAdAnaM dharmadezanAM kathayAMbabhUva dizati sma / utprekSyate-pacelimAna paripAkamudayAvalikAM prapedAnAna prAktanAn pUrvajanma nirmitAn karmANi jJAnAvaraNIyAdikAnyaSTau tAnyeva rogAn dAnnAzayitu apanetu divya devasaMbandhi rasAyanamauSadhavizeSa iva pApagamahAmayAna sudhArasamiva / zlekAtha munIndra zrI hIravijayasUrijIe te jagamAla rAjAnA bhavanamAM sabhAne uddezIne dharmadezanA ApI. te dezanA jANe paripakva banelA pUrvakRta kammarUpI regone nAza karavA mATe divya rasAyaNa-auSadha na hoya tevI addabhuta hatI ! che 96 nipIyamAnA zravaNAJjalibhyAM taddezanAsArasudhAvudhAnAm / dantAMzumizrasmitamUtirantaramAntyupeyAya bahiH kimeSA // 96 // zravaNau karNAvevAJjalI yojitaprasRtapANI tAbhyAM kRtvA nipIyamAnA sAdaraM zrayamANA tasya sarerdazanA vyAkhyAnarupA sArA prakRSTA sakalapadArthAvabodhakArakatvAt svargApavargAvisarvavaibhavadAyakatvAcca sAratvam saiva sudhA pIyUSam / atha vA dezanaivAsAro vegavatI vRSTiryasyAH tAdRzI sudhA amRtaraso vA budhAnAM sakarNAnAM zrotRRNAmantahRdayamadhye amAntI akhaNDitapravAha AgacchadamRtabAhulyena sthAtumazaknuvantI satI / utprekSyate-dantAnAM dazanAnAmaMzubhiH kiraNaimizraM vyApta yasmita pramododayAdISaddhasita tadeva mUrtideho yasyA eSA pratyakSalakSyA bahistAdvAhyasthAnakamupeyAya samAgateva // zlekArtha AcArya devanI dezanArUpI sarvottama sudhA karNa rUpI aMjalithI pAna karatA zrotAjananAM hadayamAM nahIM samAvAthI dAMtanI kAMtivALA simata rUpI zarIrane dhAraNa karIne jANe bahAra AvelI na hoya ! che 96 che Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382 bha [ sarga 13 zlo0 97-98 nizamya vAcaMyamabAsavasya tAM dezanAM straiNasakhA manuSyAH / parasparaspardhitayA vavarSurdAnairamAnairiva vAraNendrAH // 97 // vAcaMyamAnAM vAksumatibhAjAM yatInAM vAsavasya indrasya tAM dharmadezanAM nizamya zravaNapAraNAM praNIya straiNasakhA strIsamUhAH sakhAyo yeSAm / strIbhiH sahitA ityarthaH / parasparamanyonyaM spardhitayA saMharSazIlabhAvena amAnairmAnAtItairdAnairdraviNavizrANanairvavaSuH varSanti sma / ka iva / vAraNendrA iva / yathA kuJjararAjA gandhasigdhurA amAnaiH kapolalocanamedgudakara lakSaNasaptasu sthAnakeSu avirala nirgalanatayA mAnAtItairdAnairmadavAribhirvarSanti // zleAkA AcArya devanI dha dezanA sAMbhaLIne, jema majalathI vyApta evA gaje dro madanI vRSTi kare. tema strIo sahita puruSae paraspara spardhA karatA pramANAtIta dravyanI varSA karI ! // 97 u vadAnyavizrANanamIkSamANo mAlinyamAlambata rAjarAjaH / anvarthanAmA prathitastrilokyAM kubera ityeSa tadAdi vidmaH // 98 // tadetyadhyAhArastatsamaye vadAnyAnAM dAnazauNDAnAM vizrANanaM vividhAMzukarajatasuvarNAbharaNAdipradAnamIkSamANaH svalocanAbhyAM sAkSAdvibhAvayan dhanezvaratvena puSpaka vimAnAdhirohaNa bhuvanavilokakatvena ca sAkSAdvIkSaNaM rAjarAjaH rAjJAmapi rAjA cakravartI yakSezvarazca dhanadaH / 'yakSaH puNyajaneA rAjA guhyako vaTavAsyapi' iti haimyAm / tathA 'kailAsakA yakSadhananidhikiMpuruSezvaraH' ityapi haimyAm / mAlinya yadyapyaha dAnazUro'smi tathApyeteSAM gaNanAtigakA mitAdhikadAnAgre vadAnya gaNanAyAmahaM na kiMcidapIti vicchAyatAmAlambata zrayate sma / tatra mAlinye vayameva vidmaH / tadAdi taddinAdArabhya eSa rAjarAjaH kutsita vicchAyIbhavanAdanIdRzaM veraM zarIraM yasya sa kubera ityamunA prakAreNa anugataH sadRzIbhUto'rtho yatra tadanvartham / satyArthamityarthaH / nAmAbhidhAnaM yasya tAzatrilokyAM jagattraye'pi prathito vikhyAtiM prAptavAniva // Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 13 zlo0 98-100] hIrasaubhAgyam zlekArtha te avasare dAnavIronI pramANAtIta dAnadhArA jotAM kuberanA mukha upara malinatA AvI gaI ! (kavi kahe che ke, "tyArathI AraMbhIne jagatamAM kubera eTale kutsita zarIravANA ! ma rIte 2' nAma sAtha thayu ! // 8 // tadArthivAJchAvacanAnurUpaM vihApitaM saptahayo'vasAya / karAnsahana pravisArya vAhamivASTamaM tatpurato vRNIte // 99 // tadA tasyAM dAnavelAyAM saptahayaH sUryaH sahasra dazazatI karAna sahanasaMkhyAkAn hastAn visArya karAH kiraNAH hastAzca / aSTama vAhaM turaGga teSAM vadAnyAnAM purato'gre vRNIte yAcatIva / kiM kRtvA / arthinAM yAcakAnAM vAJchAyA manaso'bhilaSitasya vacanasya yAcanArupavAkyasya cAnurUpaM tulya yogya vA vihApita vitaraNama / daanmityrthH| avasAya vijJAya // iti sUridezanAnantaraM zrAddhadAnam // zlekArtha te avasare yAcakanI IcchAne anurUpa dAna detA dAnezvarIone jANIne sAta ghaDAvALe sUrya potAnAM kiraNe rUpI hajAra hAtha pasArIne dAnezvarI AgaLa jANe AThamA azvanI yAcanA karate na hoya ! ! 9 che atha varSAgamanArambhaH hantuM tptoriv tApamuAstadAmbare'mbhodhara ullalAsa / puraMdaraH sUripuraMdarasya vivandiSuH patkajamAgataH kim // 10 // yadA yasminneva divase zrIhIravijayasUrayo jaganmallakacchavAhagRhe sametAstadA tasminneba vAsarAparAhnasamaye ambare AkAze'mbhodharaH sajalajalavAhaH ullalAsa unnamayyAyAti sma / utprakSyate-uAH pRthivyaastptogniissmkaalsy / nidAghasamayajanitamityarthaH / tApa saMjvara' taptibAhalyaM hanta vyApAdayitamiva / punarutprekSyate-suripuraMdarasya hIrasarivAsavasya atha ca sUreH svIyAcAryasya vAcaspateH puraMdarasya svAminaH patkajaM Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 384 hIrasaubhAgyam [sarga 13 zlo0 100-101 caraNAravindaM vivandiSurnahaskartukAmaH puraMdaraH zakraH kimAgataH / puraMdarazabdena zakro meghazca procyate / yaduktam-'yAcate vA puraMdaram' / pUrva likhitamastyetat / atha vA meghavAhanatvAtpurahUto'pi / atha vA megho'pi divyasvarUpastena tasya vandanamapi yuktam / yadukta meghadUte kAvye-jAnAmi tvAM prakRtipuruSaM kAmarUpaM maghonaH' iti / indrasya tu namaskaraNaM prasiddhameveti // lekArtha je divase AcArya mahArAja jagamAla rAjAnA bhavanamAM padhArelA te divasanA pAchalA pahore AkAzamAM megha ullasita thaye; te jANe pRthvI upara grISma Rtune tApa dUra karavA mATe AvyA na hoya ! athavA Idrane guru bRhapati sUripuraMdarane pahana 421 / bhATe gaye AvetA na DAya ! // 100 // pravAsihadvAridhimAdhamanyAcalopamaM vAridharo jagarna / vIrAvataMsAlasasUnazastraM protsAhayanvizvajigISayeva // 101 // pravAsinAM pAnthajanAnAM nijayuvatIjanaviyogabyAkulIbhavat hRta hRdayameva vAridhiH .. samudrastasya mAthe manthanaM mAsthastasmin manthAcalo mandarAdristasyopamA sAzya yasya / 'virahitamanastudi' iti campUkathAyAm / tAdRzo vAridharo megho jagarja garivaM kurute sma / utprekSyate-vIrAvataMsaM sarvasubhaTAnAM madhye zekharAyamANaM nidAdhe dAghabAhulyena jagadyavajanavijayakriyAvidhAcalasamAlasyabhAja tAdRza sUnAni kusumAnyeva zastrANi praharaNAni yasya sa kusumAyudhaH kAmasta vizveSAM tribhuvanajanmabhAjAM surAsuranarANAM jigISayA svavazIcikIrSayA protsAhayana mahodyayuktaM kurvanniya pragalbhabhAvopagata vidadhAna iva // zlekArtha - priyAnA viyegathI vyathita banelA pravAsInA hRdayarUpI samudranuM maMthana karavAmAM merU samAna megha garjArava karatuM hatuM, te jANe zuravIra puruSamAM agraNI evA kAmadevane traNe jagata jItavA mATe pratsAhita karate na hoya ! 101 Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 13 zlo0 102--103] hIrasaubhAgyam pauSpeNa cApena jaye trilokyAH smareNa duHkhIbhavatArthitena / amoghamambhojabhruveva cakre tadarthamAkhaNDalacApacakram // 102 // 385 ambhojabhuvA jagatsRSTikartrA tadarthaM kaMdarpakRte / utprekSyate - amogha devadAnavamAnavalokeSu sarvatrApyaskhalitamAkhaNDalacApacaka zakrakodaNDamaNDala' cakre kRtamiva / kiMlakSaNena ambhojabhuvA / pauSpeNa kusumasaMbandhinA prasUnamayena cApena zarAsanena kRtvA trilokyA jaye tribhuvanazokaraNe duHkhIbhavatA kaSTaM prApnuvatA smareNa manobhavena arthitena yAcitena // zlAkA puSpAnA dhanuSyathI traNa jagatane jItavAmAM kaSTa prApta karatA evA kAmadevanI yAcanAthI jANe brahmAe, tene mATe ( kAmadeva mATe ) A medyarUpa amegha iMdradhanuSyane samUha anAnyA na hAya ! // 1025 vizleSiyoSAvirahoSmazuSya ttanU nihantuM dayitena ratyAH / kArzAnavaM zastramiva prayuktaM vyalIlasayoni taDidvitAnam // 103 // vyomna gaganAGgaNe taDitAM vidvatAM vitAnam / vRndamityarthaH / vyalIlasaddIpyate sma / utprekSyate - ratyA dayitena bhartrA smareNa prayukta preritam / muktamityarthaH / kArzAnava kRzAnusaMbandhi vahnimayaM zakhamiva / kiM kartum / vizleSo nijavallabhaiviyogo vidyate yAsAM tA vizleSiNyo virahiNyastAdRzyo yoSAH kAminyaH tAsAM virahoSmaNA prabalapriyaviyogatApena zuSyantIH zoSaM prApnuvantIH / kRzIbhavantIrityarthaH / tanUH zarIrANi nihantu jvAlayitumiva // zlAkA gaganAMgaNamAM vijaLIonA samUha zAbhatA hatA; te jANe virahiNI patnIonA viraha tApathI zeASAtA zarIrane bhasmIbhUta karavA mATe peAtAnA pati kAmadevanI preraNAthI ratie mUkelu agninuM zatru na hAya ! 5 103 // hi0 sau0 49 Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam sarga 13 zlo 0 104-105 Akramya daityAripadaM sthitasyAmbhodasya mAhAtmyamudIryate kim / kRtAntatAto dazadikprasArikaro'pi yenAdharito mahasvI // 104 // daityAnAM dAnavAnAmareniSUdanasyApi padaM sthAnaM rAjyaM vAcaraNa ca viSNupadamAkramya sthitasyAbhivyApya vasataH ambhodasya meghasya mAhAtmya mahimA kiM udIryate varNyate kathyate / yena kAraNena ambhodena mahasvI pratApavAn tathA dazasu dikSu vyApnuvantItyevaMzIlAH karA rAjadeyAMzAH kiraNAzca yasya tAdRzaH / tathA kRtAntasya sakalasurAsuranara. lokasaMhartu rapi tAtaH pitA adharitastiraskRtaH / AcchAdita ityarthaH / 'karaH pratyAyazumbhayoH / razmau varSoMpale pANau' ityanekArthaH / 'pratyAyo rAjagrAhyo bhAgaH ityarthaH' ' iti tadavarNiH / meghe samunnate raviH kasya svAsyaM na darzayatItyadharIkaraNameva // zlokAI viSNupada-AkAzane AkramaNa karIne rahelA meghanuM zuM mAhAsya varNavuM ? kAraNa ke daze dizAmAM jeNe pitAnAM kiraNa evA mahApratApI yama pitA sUryane paNa jeNe tiraskAra karyo che, arthAt meghanA udayamAM sUrya pitAnuM mukha dekhADatuM nathI, tethI jANe megha vaDe sUrya tiraskRta thaye na hoya ! ! 104 prApte priye'bde'jani bhUjanIyaM vappIharAvaiH kRtacATukeva / prodbhinnakandaiH pulakAGkitevArabdhAGgahAreva kalApilAsyaiH // 105 // priye prANanAthe abde meghe prApte samAgate sati bhUjanI vasudhAvadhUH vappIhAnAM sAraGgANAM rAvaiH priya priya iti zabdaiH kRtvA kRtaM vinirmitaM cATu priyaprAyaM bAkyaM yayA sA kRtacATukA tAdRzIvAjani jAtA / probhinnaiH prakaTIbhUtaiH kandaiH kandalaiH pulakena romAJcena aGkitA kalitevAjani / tathA kalApinAM mayUrANAM lAsyaitthaiH ArabdhaH kRtaH aGgahAro'GgavikSepaH tANDavavizeSo yayA tAdRzIvAsIt // kalekArtha pitAnA priya-prANanAtha meghanI prApti thavAthI pRthvIrUpI strI cAtakonA zabda vaDe priya priya evAM cATu vacane belanArI thaI, pragaTa thayelA aMkuro vaDe romAMcita banI ane mayUranAM nRtya vaDe aMgavikSepa karanArI banI ! 105 | Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 13 zlo0 106-107] hIrasaubhAgyam 387 prekSya kSaNaM kAmarasonmadiSNU nAnuSaGageNa trnggitaanggii| putrIH sravantIH pitaro girIndrAH prasthApayantIva pati payodhim // 106 // pitaro janikartAraH tato girIndrAH mahAzailA himAcalAdhAH putrIraGgajAtAH parvatotpannatvAt sravantInadIH / utprekSyate-patiM bhartAra payodhiM samudra prati samudrasya nadIpatitvAtprasthApayanti preSayantIva / kiM kRtvA / kSaNaM kSaNamAtra kAmamatizayena rasaiH payaHpUraiH unmadiSNUrunmattAH raGgattaraGgaistarItumazakyAH taTasthitazAkhiniSUdinIrvA / tathA ghanAnAM vArivAhAnAmanuSaGgeNa saMgamena taraGgAH kallolAH sajAtA asmistAvRzamaGga zarIraM yAsAM tAdRzIH prekSya dRSTvA / anye'pi pitaraH muhUrta kaMdarparasena unmattA ghanarupapatibhiH sama * saMgamena taraGgitamupacitamaGga kAyo yAsAM tAdRzIH svaputrIH prekSya bhartuH pAve prasthApayanti / zlekArtha jema keI pitA anya puruSa pratye Asakta kAmAtura evI pitAnI putrIne joIne, tenA pati pAse mokalI Ape, himAlaya Adi parvate eka kSaNa paNa kAmanA ukathI (jalathI) madonmatta banelI temaja meghanA saMgamathI puSTa banelI evI pitAnI putrI-nadIone joIne jANe temanA pati samudra pAse melI bhApatA na usaya ! // 10 // svayaM dharitrIdharatAbhiSekotsave prayuktAnkajajanmaneva / tadonnamannIradamuktadhArApayaHpravAhAnavahanmahIdhAH // 107 // tadA tasminvarSAkAle unnamanto nIrabhArairnamrIbhavanto bhUmaNDalamambaratala vAma'vardalakairekIkurvanto thA ye nIradA ghanAstairmuktA yA dhArA vArivRSTilekhAstAsAM payasAM pAnIyAnAM pravAhAn mahIdhrAH girayaH zailA avahandhArayanti sma / utprekSyate-kajajanmanA brahmaNA svayamAtmanaiva dharitrIdharatAyA rAjanvattvasya bhUmIbhAroddhRtAyA vA abhiSekaH paTTAbhiSekakaraNa tasyotsave prayuktAnpreritAniSa // Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 388 hIrasaubhAgyam [sarga 13 zlo0 107-109 zlokAtha varSA samaye jalapUrNa banelA meghanI jaladhArAnA pravAhane parvate vahana karatA hatA; jANe brahmAe svayaM bhUdharene-parvatane rAjayAbhiSeka karyo na haiya! 107 kimambumukcakriNamaikSya vAtacampapikrAntadigantacakram / tadA sudhAbhUtanijaprayatnA vizazramurjiSNunRpAH prayANAt // 108 // tadA tasminmeghAgamasamaye jiSNunRpA jayanazIlA rAjAnaH pararAjajanapadajayodhatA bhUpAlAH prayANAdabhiSeNanAdvizazramurvizrAntAH sthitAH / kiMbhUtAH / mudhAbhUtA viphalA jAtA nijA AtmIyAH prayatnA vyavasAyA yeSAm / aviralasalilapUrapUritapRthivItalagamanAgamanasAmarthyAbhAvAbhagrodyamAH / utprekSyate-ambumuka meghaH sa eva cakrI sArvabhaumastaM kimaikSya dRSTvA / kiMlakSaNam / vAta uttarAhapavananAnA camUpatinA senAnyA AkrAntaM svAyattIkRta svAmijImUtanUtanAbhakAjJAvRta kRta dizAmantAnAmavasAnAnAM cakra maNDalaM yena // zlekArtha jenA uttarApatha nAmanA pavanarUpI senApatie dizAmaMDalane AkrAnta karyuM che, evA migharUpI cakravatIne joIne jemanA prayatna niSphaLa thayA che, tevA jayazIla rAjAe prayANathI virAma pAmyA. 108 ambhobhRtAbhraznamadabhralekhA vibhUSayanti sma suparvavIthIm / zake trilokIjayajAgarUkasUnadhvajorvIdhavagandhanAgAH // 109 // ambhobhiH pAnIyaibhRtAni yAnyabhrANi payovAhAsteSAM bhramatAM pratidizaM paryaTatAmabhrANAm 'AbhalA' iti prasiddhAnAM lekhAH zreNayaH suparvavIthIM sudhAzanapaddhatiM gaganAGgaNaM vibhUSayanti sma / tatrAhameva zaGake vitarkayAmi / zake ivArthe vA / utprekSyatetrilokyAstribhuvanasya jaye vijayakaraNavyavasAye jAgarUkasya jAgarazIlasya sotsAha Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 13 zlo 0 109-111 ] hIrasaubhAgyam vihitAbhiyogasya sUnadhvajo madanaH sa eva udhivo bhUpatistasya gandhanAgAH saptadhAprasravatprabalamadajalasugandhitabandhurasindhurA iva / rAjJAM hi hastibhirbhAvyam / caNDa pradyotasyeva // zlekArtha jalapUrNa menI zreNI cAre dizAmAM paryaTana karatI gaganamArgane zobhAvatI hatI; zuM te traNe lekane ya karavA mATe ughata thayelA kAmadevarUpI rAjAnA apaharita nahI DAya ! // 10 // nabhaHsthalIsaMvalitAmbuvAhAnsamIkSya rAsA dadire pramodAt / kuTumbinIbhiH kimu zUrarAjAbhibhUtijAyAstadupajJakIteH // 110 // nabhaHsthalyAM gaganamaNDale saMvalitAnbahalIbhUtAnambuvAhAna vAridharAn samIkSya sotkaNTha vilocanagocarIkRtya kuTumbinIbhiH kuTumbikaghanastanIbhiH pramodAt harSAti rekAta rAsA rAsakA dadire dattAH / yadukta campUkathAyAm-'kalApoccamukhamaNDalAH' iti / 'kAya jaladharapAnIyAya lApAH zabdAH kuTumbinIjanajegIyamAnamegharAsakAstaiH kRtvA ucca meghAgamanAvalokanAyorvIkRtaM mukhamAnanaM yaistAdRzA maNDalA dezA yAsu' iti taTTippanake / iti meghAgame kuTumbinInAM rAsakapradAnam / utprekSyate-zUrANAM zatasahasralakSakoTiyodhinAM subhaTAnAM bhAskarANAM ca tathA rAjJAM sAmantanRpANAM mUrdhAbhiSiktAnAM samrAjAM candrANAM cAbhibhUtaiH parAbhavanAjAyate iti zurarAjAbhibhUtijA tasyAstadu. pajJaH sa megha eva upajJA Adya jJAna yasyAH sA cAsau kIrtizca tasyA iva subhaTarAjajayopArjitAyA meghasya kItiriva rAsakA ityrthH|| zlokAI gaganamaMDalamAM ghaNAM vAdaLane joIne kheDUta patnIo harSa pUrvaka rAsaDA-rAsa letI hatI; jANe sUryacaMdrano parAbhava karavAthI utpanna thayelI meghanI yazagAthA gAtI na hoya ! ! 110 che tadA varANAM dvijavatkanInAM garjAttavedadhvanirambuvAhaH / zAkhAkaraigrAhayati sma bhUmIruhAM pravAlAnakarAMllatAnAm // 111 // Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 390 hIrasaubhAgyam [sarga 13 zlo0 111-112 / tadA tatra prAvRTprathamasamaye avanivanAnAM navapallavIbhavanAnantaramambuvAho megho bhUmIruhAM pAdapAnAM zAkhA eva karAH pANayastaiH kRtvA latAnAM pradhAlAH pallavA evAgrakarA hastAgrANi tAn grAhayati sma / kiMvat / dvijavat yathA brAhmaNo varANAM pariNetRNAM zAkhAvallambamAnaiH kraiH| atra skandhAdArabhyAGagulI yAvatpANireva vivakSitaH / kanInAM kumArikANAM pravAlavadayAnprakRSTAn zoNimasaukumAryayuktAn hastAn grAhayati / tatra tAvadvedapAThoccAro bhavati / tamevAha-kiMlakSaNo'mbadharaH / garjAH stanitAnyeva AttA grahItA vedadhvanayo vivAhocitoccaritA vedaRcA zabdA yena // kalekArtha jema brAhmaNa varanA hAthamAM veccArapUrvaka kanyAnA hAthanuM grahaNa karAve; arthAta pANigrahaNa karAve, tema megha garjanArUpI vedoccArapUrvaka vRkSanI zAkhArUpI hAthanI sAthe latAonA palarUpI hAthanuM grahaNa karAvate ho ! arthAt hastameLApa karAvate hate ! 111 che abhairanIkairiva digvibhAgAnAkrAmAzchannatapartudasyoH / kekAravaiH kiM kriyate'mbudasya jayadhvanizcandrakibandivRndaiH // 112 // ambudasya jaladharasya candrakino mayUraH / 'acchAcchaiH zukapicchagucchaharitaizchinnA vAnAntAstRNaiH sevyAH saMprati sAndracandrakikulairuttANDavairmaNDitAH' iti campUkathAyAm / ta eva bandivRndAni maGgalapAThakapaTalAni tai: kekAraghaiH kekA iti zabdaiH kRtvA / utprekSyate-jaya jaya iti dhvaniH kriyate kiM vidhIyata iva / 'sarupANAbhekazeSaH' iti ekapaJcajayazabdo'vaziSTaH / abhbudasya kiM kurvataH anIkaiH kaTakairivAbhrarvaddalakaiH kRtvA digvibhAgAn samastAnAM haritAM pradezAnAkrAmato dhyApnuvataH svAyattAnvA sRjataH / punaH kiMbhUtasya chinno mUlAdunmUlitastapartuniMdAghasamaya eva dasyuH zatruryena // zlekArtha vAdaLarUpI ranyathI dizAmaMDalane vApta karavAnA temaja grISma kAlarUpI zatrune nAza karanArA megharUpI rAjAno maro maMgala pAThaka dvArA jANe kekAravarUpI jayAravA karAte na hAya ! ! 112 che Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 13 zloka 113-114] hIrasaubhAgyam viSaprado'sthAsnu jaDAzayazcetyapAcikIrSuH svamivApavAdam / tadAmbudastaM kakudaM munInAmupAsanAgocaratAM ninAya // 113 // tadA prAvRTkAle ambudo ghanAghanaH tamunInAM zramaNAnAM madhye kakudaM zreSTha mukhyaM suurim| 'kakudaM tu pradhAne'se vRSAGake rAjalakSmaNi' ityanekArthatilake / upAsanAyAH sevAyAH gocaratAM ninAya prApayati sma / sevate smetyarthaH / utprekSyate-ityamunA prakAreNa svamAtmIyamapavAdamayazo janamadhye nindAmapAcikIrSunirAkartumicchuriva / iti kim / yadayaM meghaH viSa kAlakUTa pradadAtIti / tattvatastu jaladaH / 'viSa zveDe jale ca' ityanekArthaH / tathA 'viSaH zveDo rasastIkSNaM garalaughaH' iti haimyAm / tathA vyAsaSaSTikamadhye-'devarAjo mayA dRSTo vArivAraNamastake / bhakSayannarkapattrANi viSa pItvA kSaya gataH // ' tattvArthoM yathA-he devara, mayA vAriNAM vAraNa taTAkapAlistasya mastake upari ajo meSo vAtkaTaH dRSTaH / kiM kurvan / arkasya arkataH 'AkaDo' iti prasiddhasya pattrANi parNAn bhakSayana khAdan / tato viSa taTAkajala pItvA kSaya gRhaM gataH iti / tato megho'pi viSa garala jala ca prakarSaNAtizayena dadAtIti viSapradaH / tathA asthAsnu nApyekatra sthAtu zaktaH pratinagaragrAmArAmasImabhImakAntArAkUpArAn paryaTanazIlaH / ata evoktam-'kSAro vArinidhiH kalaGkakalitazcandro rvistaapkRtprjnyshcplaashyH| tathA jaDAzayo DalayokyAta jaDo mando mUkhaH prajJAhInA nibuddhirAzayo'bhiprAyazceto yasya / prakSe jalamaya Azayo madhyaM yasya jalAnAmAzrayo vA / Azaya Azraye'bhiprAyapanasayorapi' ityanekArthaH / tathA 'dayAsamudre sa tadAzaye'tithIcakAra kAruNyarasApagA giraH' iti naiSadhe / 'kRpApArAvAre nalahRdaye' iti tadvRttiH / ato manA'pi etAvatA pazuvadajJAnaH pshcaatkrmdhaaryH|| zlekArtha varSAkAlamAM viSaprada eka sthAne nahIM rahenAre, temaja jaDAzaya mUrkha jalane Azraya lenAra AvA pitAnA apavAda dUra karavA mATe megha sAdhuomAM zreSTha evA AcAryadevanI upAsanA karavA mATe jANe A na hoya! ! 113 che nijaujasaivonmadayanmanAMsi yo yoginAM yaubanavatpayodaH / aho vyanaMsItstanitaH stavaudhairiva stuvanso'pyanagArazakram // 114 // Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 392 hIrasaubhAgyam [sarga 13 zlo0 114-115 yaH payodo dhArAdharaH nijasyAtmanaH ojasA pratApenaiva balenaiva / mAhAtmyenaivetyarthaH / yoginAM vazinAM zaminAmapi manAMsi cittAnyamadayanmadayuktAni kRtavAn / kiMvat / yauvanavat / tathA tAruNyaM saMyaminAmapi nandiSeNArdrakumArarathanemipramukhANAmapi mAnasAni samadAni sakandarpANi karoti sma / yadaktama-'yauvane vikiratyeva manaH sNyminaampi| rAjamArga prarohante varSAkAle kilAGakurAH // ' iti / aho iti AzcayeM / so'pi kandarpadarpotpAdayitApi payodaH tamanagArazakra munIndra vyanaMsIt unnamanAgamanamiSAdvizeSeNa namati sma / unnamayyAgatatvAnnamaskRtilakSyate / kiM kurvan / stavaudhaH stotraprakarairiva / utprekSyate-stanitarjitaiH kRtvA stuvanniva stutiM kurvanniva / anyo'pi stuvanneva praNamati // iti meghAgamanam // zlekArtha ahIM, AzcaryanI vAta che ke pitAnAM mAhAtmathI yauvana avasthAnI jema gIonAM paNa cittamAM unmAda pedA kare te paNa megha, potAnI garjanAo rUpa stotra vaDe stuti karate AcArya bhagavaMtane namaskAra karatA hatA, 114 bhogIva yogI sa tadA zamazrIsaGgI pravizpa graNidhAnasaudham / dinaM tadarhadguNakIrtanena vyatItya sAMdhyaM vidhimanvatiSThat // 115 // tadA tasmina bahalIbhUtanUtanajImUtasamaye sa hIrasariogI manovacanakAyayogavAn, atha vASTAGgayogayuktaH / arhatAmatItAnAgatavartamAnatIrthakRtAM guNAnAM kIrtanena stavanena kRtvA tajjaganmallamandirasvamAgana nIradAgamanasaMbandhi dina vAsaraM vyatItyAtikramya sAMdhya divasAvasAnasatka vidhi pratikramaNAdikRtyamanvatiSThatkaroti sma / kiM kRtvaa| dina vyatItya / praNidhAnaM dhyAnameva saudhaM vilAsasama pravizyAntarnilIya / kiMlakSaNaH / zamazriyA saGgo mithaH parirambho'styasya sa upazamakamalAnuSaGgo / ka iva / bhogIva / yathA bhogabhAk pumAna kAminIgADhAliGganaraGgavAn prAvRSi krIDAmandire pravizya saghana dina vyatyeti // zlokAI jagamAlanA mahelamAM zamazrIvALA AcAryadeva atIta, anAgata ane vartamAna ema traNe kALanA tIrthaMkara bhagavatenI guNastuti dvArA divasane vyatIta karI, pratikramaNa Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 13 zlo0 116--117] hIrasaubhAgyam 393 Adi saMdhyAvidhi karI, jema bhegI puruSa kIDA maMdiramAM pravezIne strImAM lIna bane tema AcAryadeva dhyAnarUpI mahelamAM praveza karIne lIna banyA, arthAt dhyAnastha banyA. che 115 prAgbhUmibhRtsvAbhyudayAbhilASI dvIpe parasminniva razmimAlI / nijAnananyakkRtazItakAntistasminnuzeSAM sa uSAmanaiSIt // 116 // sa saristasmin jagamallakacchavAhakasAmantamandire azeSAM samastAmapi uSAM rajanImanaiSIdatikrAmati sma / ka iva / razmimAlIva / yathA bhAnumAn parasminnanyatra dvIpe akhilA nizAmativAhayati / kiMlakSaNaH sUriH bhAsvAMzca / prAgbhUmibhRtaH prAcInabhUpAlAt / yadyapi catasRNAmapi dizAM patistathApi gurUNAM prAyo gurjarasthitimattayA gurjarApekSayA ca pUrvadizi sthitatvena prAcIpatirevoktaH / tasmAdakabbarasAheH sakAzAt svasyAtmanaH AtmIyajinazAsanasya vAbhyudayamunnatimabhilaSati kAGkati ityevaMzIlaH / sUryapakSe pUrvaparvatAdudgamanamicchatItyevaMzIlaH / 'udayaH parvatonnatvoH' ityanekArthaH / punaH kiMbhUtaH / nijasya svasya Ananena vadanena AgamanAvasareNa aruNodayena vA nyakkRtastiraskRtaH / vicchAyIkRta ityarthaH / zItakAntizcandro yena // kArtha jema hIpAMtaramAM samasta rAtri vyatIta karI caMdranI kAMtine nisteja karate sUrya pUrvAcalamAM pitAnA abhyadayanI IcchAvALa bane tema akabara bAdazAha dvArA jainazAsananA abhyadayane IcchatA temaja pitAnA mukhanI kAMti vaDe caMdrane paNa tiraskAra karatA AcArya deve jagamAlanA mahelamAM samasta rAtri vyatIta karI. che116 prAbhAtikaM kRtyamatha praNIya tRNIkRtAMhA vizadAzayazca / phatepuraM pratyacaladvatIndra ivAmbudhiM siddhadhunIpravAhaH // 117 // hi0 sau0 50 Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 394 hIrasaubhAgyam [sarga 13 zlo0 117-118 atha rAtrivirAmAnantaraM sUriH phatepuraM pratyacalat pratiSThane sma / kiM kRtvA / prAbhAtika prabhAtakAlasaMbandhi kRtyamAvazyakAdikaM karaNIyaM praNIya nirmAya / ka iva / siddhadhunIpravAha iva / yathA gaGgAyAH payaHpUraH ambudhiM samudra prati pracalati / kiMbhUtaH sariH pravAhazca / tRNIkRtaM tiraskRtaM nivAritamahaH pApaM yena / punaH kiMbhUtaH / vizado nirmalo niSpApa ujjvalazcAzayo manA madhyaM ca yasya // zlokArtha niSpA5 ane ujajavala AzayavALA AcAryadeve jema gaMgAne pravAha samudra tarapha cAle tema prabhAtika kartavya patAvIne jagamAlane tyAMthI phattepura tarapha prayA 4yuH // 117 // sa zrIkarI kairaviNIzakItiH prAvIvizadvizvajanInamUrtiH / mahAsamUho'mbujabAndhavasya vibhAvarIvallabhamaNDalIvat // 118 / / sa sUriH zrIkarI pAtisAhipurI prAvIvizana pravizati sma / kiMvat / vibhAvarIvallabhamaNDalIvat / yathA ambujabAndhavasya bhAnArma haHsamUhaH kiraNakalApaH candrabimba pravizati / amAvAsyAyAM hi candraH sUryasamIpe gatvA kiraNagaNaM mArgayitvA tenAbhyudarya labhate / yathA raghuvaMze-'pupoSa vRddhi haridazvadIdhiteranupravezAdiva bAlacandramAH' iti / kiMbhUtaH sUrizrandrazca / kairaviNIzaH zAradacandraH tadvadvizadA kotiryasya / kairaviNInAM kumudatInAmIzatvena patitayA kIrtiH khyAtiryasya / atha vA / kairaviNI zvetakamalinI tathA Iza IzvarastadvadunjalA kIrtivistAraH karaprasAraH sAndracandrikA yasya / atha vA jainamatAnusAreNa kumudinIzakaravadvizadA kIrtiH prAsAdaH sphATikacaityaM vA yasmizcandra maNDale / 'kIrtiryazasi vistAre prAsAdikadame'pi ca' ityanekArthaH / punaH kiMbhUtaH / vizvajanebhyo hitA vizvajanInI / 'tatra sAdhau hite ca yaH' iti / bhuvanajanavatsalA prabodhakAritvAnmUrtiyasya / candrastu auSadhIpatitvAdamRtamayatvAt zaityakAritvAccandrakApatitvAccAhAdakAriNI hitakArikA ca mUrtibimbaM yasya / zlekAthI jema sUryanAM kiraNene samUha caMdramaMDalamAM praveza kare, tema caMdrikA samAna ujajvala kIrtivALA ane vizvajanane AhlAdakArI mUrti jemanI evA AcArya deve zrIkarI nagarImAM praveza karyo. e 118 che Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ music sarga 13 zlo 0 119-120 ] hIrasaubhAgyam 395 mumukSuzakraH sadasatsamIkSAhallekhitAzeSajanapradIpaH / manorathaH siddhimivAvanIpapravezanakSoNimalaMcakAra // 119 // mumukSuzakraH zramaNendraH avanI bhUmI pAti pAlayati rakSatItyavanIpaH akabarasAhistasya pravezanaM siMhadvAra tasya kSoNi bhuvaM brahmapradezamalaMcakAra bhUSayati sma / ka iva / manoratha iva / yathA manorathaH kAryakaraNAbhilASaH siddhiM kArya niSpattimalaMkurute / kiMbhRtaH sUriH / san samyak mArgaH asan viruddhaH panthAH tayoH sadasatoH zuddhAzuddhayoH mArgayoH samIkSA darzanaM samyagjJAnaM tatra hallekha autsukyaM saMjAtameSAmiti hallekhitA / jAtArtha itacUpratyayaH / utkaNThitA ye azeSAH samastA janA lokAsteSAmajJAnAM tamo'ndhakAraM tatra pradIpa iva pradIpo mandiramaNiH sarveSAM padArthAnAM prakAzakAritvAt saMsArAsanmArgadarzakaH svargApavargottamamArgaprakAzakazca / tato dIpopamaH // lokAtha sadasat mArgane jANavAmAM utkaMThita banelA sarve lekenAM ajJAnarUpI aMdhakArane nAza karavAmAM pradIpa samAna arthAta sanmArgadarzaka AcAryadeve pitAnA manorathanI siddhinI jema akabara bAdazAhanA siMhadvArane alaMkRta karyuM. meM 119 samasti zekho'balaphaijanAmA turuSkazAstrAmbudhipAradRzvA / hamAusUnoH kSitizItabhAnoSTistRtIyeva parisphurantI // 120 // abalaphaija iti nAmAbhidhAnaM yasya tAdRzo yavanAnAM gurutvena mAnanIyaH zeSaH samasti vidyate / kiMbhUtaH / turuSkANAM yavanAnAM zAstrANyAgamAH saphArAkurAnaprabhukhANi tAnyevAmbudhirbahutvAtsamudrastasya pAraM dRSTavAn iti pAradRzvA yavanAnekazAstrAdhyetA pAragAmI / utprekSyate-kSitizItabhAnArvasudhAsudhAkiraNasya rAjJaH hamAusunArakabbarapAtisAheH parisphurantI sAmastye dedIpyamAnA tRtIyA vadanavartinIbhyAM dvAmyAM dRgbhyAmadhikA dRSTirnetramiva / yato'sau sAheH sarvazAstrarahasyakathayitAnyAgnANyAyopAdRSTA vAtastRtIyA dukU / / Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam [sarga 13 zlo0 120-122 zlokAtha saphAra kurAna Adi samasta yavanazAstranA pAragAmI zekha abdula pheja' nAmanA yavanA mAnanIya guru jANe humAyuputra akabara bAdazAhanuM sakurAyamAna evuM trIjuM netra na hoya tevA hatA ! 120 che sahasrarazmeriva somajanmA sametya zekhasya savezadeze / tatreyivAMsaM vratinAmadhIzaM taM sthAnasiMho vadati sma tasmai // 121 // sthAnasiMhAbhidhAnaH zrAddhaH sAheH sAmantasamAnastatra rAjadvAre iyivAMsaM samAgataM ta hIravijayanAmAnaM vatinAM sAdhUnAmadhIzaM sariM tasmai zeSAya vadati sma nivedayAmAsa / kiM kRtvA / zekhasyAbalaphaijasya savezadeze samIpabhUbhAge sthAne sametyAgatya / ka iva / somajanmeva / yathA somAccandrAjanmodbhavo yasya sa candrAGgajo budhaH sahasrararazmeH sUryasya saMnidhau maitryAlloke ca bhAnozchatradharo budha ityucyate / taccAdhAravazAvAsameti // zlokAtha jema caMdraputra budha mitratAthI sUryanI pAse jAya tema rAjamAnya e thAnasiMha nAmane zrAvaka, AcAryadevane rAja dvAramAM padhArelA jANIne zekha abadula phaijanI pAse jaIne nivedana karyuM. 121 che sa zreNikAyAbhayavanmRgAridhvajasya zekho'pi sabhAM sametya / akabbarovIramaNasya siMhadvAre vibhorAgamanaM jagAda // 122 // sa sthAnasiMhaH niveditAvadhAritagurvAgamanaH zekho'pi akabaranAmA ya uUramaNo bhUmibhartA tasya siMhadvAre vibhoH sarerAgamanaM jagAda bhASate sma / kiM kRtvA / sabhAM sAherAsthAnaM sametya / kiMvat / abhayavat / yathA abhayakumAro mRgAridhvajasya mahAvIradevasya rAjadvAre rAjagRhanagarabahiArasthaguNazilAcaityasthAne zreNikanRpAya nigadati sma / / Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 13 zlo0 122-124] saubhAgyam zlAkA jema abhayakumAre, rAjagRhInA guNazIla caityamAM bhagavAna mahAvIra svAmInA Agamanane zreNikarAjAne nivedana karyuM hatuM, tema phaijIe rAjasabhAmAM AvIne akabara bAdazAhane siMhadvAramAM padhArelA evA AcArya devanA Agamanane nivedana karyuM. // 122 // arghyaM mudAtrAmbubhirullasadbhistanUruhaigauravamAdadhAnaH / paiSayoH prAghuNakIM praNIya vAcaM babhASe punareSa zekham // 123 // 397 eSa pAtisAhiH zekhaM abalaphaijanAmAnaM babhASe vakti sma / kiM kRtvA / vAcaM risamAgamanasUcaka zekhavANI paijjUSayoH karNayoH prAghuNakImabhyAgatAM praNIya kRtvA / athA tithe titheyIkRtA vilokyate / tAmevAha - mudA sUrisamAgamazravaNo bhUtapramodena asrANi bASpANi teSAM ambubhiH jalairardhya pAdadhAvanajalamAdadhAnaH kurvANaH / dadAna ityarthaH / punarullasadbhistanUruhai romabhiH / 'lomaromatanUruham' iti haimyAm / kRtvA gauravamabhyutthAnAdikriyAmAdadhAnaH sRjan // zleAkA AcAya devanA AgamananA samAcArane sAMbhaLIne harSoMthI reAmAMcita khanelA ane harSAzrunA jala vaDe adhyane dhAraNa karatA akabara bAdazAhe zekha abdula reMjane A pramANe kahyuM H // 123 / / Rtau vasante'vanijanmaneva samIyuSi zrI zramaNAvataMse / manorathenAdya mama prabINacUDAmaNe pallavayAMbabhUve // 124 // he pravINAnAM nipuNAnAM vidagdhAnAM madhye cUDAmaNe koTIrahIrAyamANa, zrImati zramaNAnAM madhyesai se zekhare zrIhIra vijayasUrIndre samIyuSi pAdAvadhArite sati adya sAMpratIne vartamAne vAsare mama manorathenAbhilASeNa pallavayAMbabhUve saphalIbhUyate sma / Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam [sarga 13 zlo0 124-125 keneva / avanijanmaneva / yathA vasante Rtau madhusamaye saMprApte sati avanijanmanA / jAtivAcitvAdekavacanam / samastatarusamudAyena pallavakalitena upalakSaNAt pravAlaiH kusumaiH phalaizca saMyuktarjAyate // zlekArtha jema vasaMtatratu prApta thatAM sarve vRkSone samudAya navapallavita bane tema che catura cUDAmaNi sAdhu ziromaNi AcAryadevanA padArpaNathI Aje mArA mane rathe saNa thayA." // 124 // drakSyAmi diSTayAdya munIndracandramivAnubimba paramezvarasya / zekhAdhunAhaM niyatervazena kiM cAsmi kaaryaantrcumbicetaaH|| 125 // he zekha, diSTyA bhAgyena kRtvA adya vidyamAne asmin vAsare eva munIndreSu sarveSu sUriSvAhlAdakatvena candramiva candram / atha vA svasvazAkhAsiGghATakAnAM svAminA ratnAdhikA munIndrAsteSAM madhye adhikaM dIpyamAnatvAt jyotiSAmiva svAmitvAdvA teSAM candra iveti vA taM drakSyAmi dRggocarIkariSyAmi / utprekSyate-paramezvarasya paramAtmano bimba pratibimba mUrtiriva / jainamate tu bimbazabdena bhagavatpratimA procyate / atha vA / sAkSAtparameziturbimbamiva mUrtiriva / tathA 'saMsArasindhAvanubimbamAtra jAgati jAne tava vairaseniH / bimbAnubimbau tu vihAya dhAturna jAtu dRSTAtisarUpasRSTiH // ' iti naiSadhe / paraM kiM cAyaM vizeSo'sti / he zeSa, adhunA idAnIMtanasamaye ahaM niyate vasya vazenAyattatvena kAryAntaraM kiMcitkRtyavizeSa cumbatyAliGgatItyevaMzIla ceto mAnasaM yasya kAryAntareNa vyagramanA asmi / etatkathanaM tvapratibuddhatvena ajJAtatattvabhAvena mlecchatvena vA / yadyAstikaH syAttadA tu sarvamapi tyaktvA vandata eveti // lokAI "he zekha, paramezvaranA pratibiMbanI jema munimAM caMdrasamAna evA AcArya devane Aje bhAgyadayathI draSTigocara karIza; paraMtu hamaNAM huM keI daivavazAta anya kAryamAM vyagracittavAle chuM." che 125 Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 13 zlo0 126-127] hIrasaubhAgyam 399 amantujantuvyayapAtakenAspRzyAM praNItAM dharaNIM svdhaamnH| zekha kSaNaM tena pavitraya tvaM guroH padAmbhojarajomRtena // 126 // he zekha, tena kAraNena yenAhaM kAryAntareNa gRhAntajiMgamiSAmi tato'dhunA tadAkAraNAnavasaraH tena hetunA tvakSaNa kSaNamAtra muhUrta yAvadguroha-rasUreH padAmbhojayozcaraNAravindayoryadrajaH palAgastadevAmRtaM sudhArasaH / tvatpAdapaGkajarajomRtadigdhadehAH' iti bhaktAmarastavavacanAt / atha vA amRtaM pAnIye tena kRtvA svasyAtmano dhAmno vAsagRhasya dharaNI bhUmI pavitraya pAvanIkuru / pAvitryaM prakSAlanAt / prakSAlana tu pAnIyenaiva syAt iti / kiMlakSaNAM dharaNIm / amantUnAM niraparAdhAnAM jantUnAM prANinAM vyayo vinAzo ghAtastasya pAtakena pApena kRtvA aspRzyAM spraSTumapyayogyAM praNItAM kRtAm / atha ca yo'spRzyaH kathaMcijAtaH sa lokavyavahArAdvAriprakSAlanAdeva spRzyo bhavediti rItiH / iti garbhotprekSA // lekArtha he zekha, kAryAtara havAthI hamaNAM huM mahelamAM jaIza; mATe hamaNAM eka kSaNamAtra gurunAM caraNakamalanI rajathI niraparAdhI chanA ghAta vaDe aspRzya banelI evI ApaNI gRhabhUmine pavitra banAve." me 126 che idaM nigadyAbdhigabhIraghoSa joSa' mukhe bhUmidhavo vidhAya / jagAma gehaM gRhiNIsanAthaM vidyudvilAsIva gabhastirabhram // 127 // ___ bhUmidhavaH pRthvIpatiH akabarapAtisAhiH gRhiNIbhiH svakalatraiH sanAthaM saMyukta gRha svasaudhaM jagAma gatavAn / ka iva / gabhastiriva / yathA bhAnumAn vidyuddhiH saudAminIbhirvilasati zobhate ityevaMzIlamabhra vardalakaM 'vAdalu' iti prasiddha megha vA gacchati / kiM kRtvA / idaM pUrvaprokta zezapuro nigadyAlapya / katham / abdhivat samudra iva gabhIro mandro ghoSo dhvaniryatraivaMvidhaM yathA syAttathA / akabarasAheH zabdastu navahastakavyAghravadgunAravaM kurvannAsIt tato ghoSa ityuktiH / punarmukhe nijavadane joSaM maunaM vidhAya kRtvA / 'tUSNIM tUSNokAM joSa ca' iti haimyAm / tathA 'joSamAsanaviziSya babhASe' iti naiSadhe // iti sUrisamAgamasya sAhenivedanam // Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 400 hIrasaubhAgyam [ sarga 13 zlo 0 127-129 zleAkAI A pramANe zekhane samudra jevA gaMbhIra dhvanithI kahIne mauna dhAraNa karIne jema sUrya vijaLInI sAthe vAdaLAmAM jAya, tema akabara bAdazAha peAtAnI patnInI sAthe bhaDesamAM gaye. // 127 // aarataria zekhazI vANIM samAkarNya hamAuMsUnoH / nirIya tasyAH sadaso babhAja bhuvaM vratIndreNa vibhUSyamANAm // 128 // zekheSu sakalaturuSkaguruSu zakraH indraH sAhiH / mAnyatvAdindratvam / tasyAH sadasoshear sabhAyA nirIya bahirnirgatya vratIndreNa sUriNAM vibhUSyamANAmakriyamANAM bhuva bhUmabhAgaM babhAja | risamIpe samIyivAnityarthaH / kiM kRtvA / hamAuMneArhamAuM nAmA pAtisAhistasya suneAH putrasyAkabbarasAhervANIM samAkarNya samyak sAdaraM zrutvA / utprekSyate - gabhIradhIratvAt ghanAt nabhasya sajalajaladharAtsakAzAt adhItAM paThitAmiva // AAkA jANe megha pAsethI ga'bhIratA prApta ( zIkhelI ) na hoya ! evI akabara bAdazAhanI gaMbhIra vANI sAMbhaLIne rAjasabhAmAMthI nIkaLIne zekhAnA guru phaijIe AcAya devathI alakRta evI bhUminA Azraya karyAM. / / 128 / bhaktyA natAGgo bahumanyamAnaH svamandiraM sUripuraMdaraM saH / nigISati smAkhilazekhapUSA nAzaMsate nirjarazAkhinaM kaH / / 129 // akhileSu zekheSu mlecchajAtimAnyeSu tajjAtIyeSu vA pUSA mahattvAddIpyamAnatvAdbhAskaraH abala phaija zekhaH sraripuraMdaraM hIravijayasUrIndraM svamandiraM nijanivAsasadana ninISati sma netumicchati sma / kiMbhUtaH / bhaktyA darzanAduddhRtaparamaprItyA kRtvA natAGga praNamanena namrIkRtatanuH ! punaH kiM kurvANaH / bahumanyamAnaH bahubahumAna dadAnaH / yukto'yamarthaH / nirjarazAkhinaM kalpapAdapa ko nAzaMsate samIhate / api tu sarvo'pi icchet / 'zaMsa icchAyAm' / ubhayapadI / 'AzaMsate dhanAyati samIhate tadvadAzAste' iti kriyAkalApe // Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 13 zlo0 129-131 ] hIrasaubhAgyam zlokAI jANe megha pAsethI gaMbhIratA prApta (zIkhelI) na hoya! evI akabara bAdazAhanI gaMbhIra vANI sAMbhaLIne, rAjasabhAmAMthI nIkaLIne zenA guru phaijIe AcArya devathI alaMkRta evI bhUmine Azraya karyo. 129 atho pRthivyA uzanA ivAsau niHshessshaastropnissdydhiitii| aspRSTaziSTetaravRtti tasmai nyajIgadattannikhilaM nigAdyam // 130 // atho sarisamIpAgamanAnantara zekhastatsAhikathita nikhilaM samagramapi nigAdya vAcya nyajIgadatkathayati sma / katham / aspRSTA anAzritA anAdRtA vA ziSTAtsAMdhoritarA anyA daurjanI vRttiApAro yatraiva yathA syAttathA / zekhaH kiMbhUtaH / niHzeSANAM sarvaSAM zAstrANAM kurAnAdiyavanAgamAnAmupaniSadi rahasye adhItamadhyayanamasyAstIti / utprekSyatepRthivyA bhUmeruzanAH zukra iva / tasya asurANAM gurutvaadiymutprekssaa| idAnIM ca lokabhASayA yavanA asUrA ucyante / yaduktaM dodhake-'suMdarasaraasurAMhadalajalapIdhuMvayaNehi / amaranariMdakaDhAviutihAMnArInayaNehi // lokArtha kurAna Adi samasta yavanazAstronA rahasyavettA, jANe pRthvI uparane zukra na hoya tevA zekhe AcArya devane ziSTAcArapUrvaka bAdazAhe kahelI sarva vAta kahI. 130 taduktiyuktau sanidarzanAyAM zekha nirastapratibandhRbhAvam / zrutau prabandhAramiva pravINadhurINamenaM bubudhe budhendraH // 131 // budhAnAM vipazcitAM sarvazAstrAdhItinAM madhye indraH sUriH sanidarzanAyAM dRSTAntakalitAyAm / 'smarAtparAsoranimeSadarzanAdvibhemi tadubhinnamudAddareti sA / janena yUnaH sravatA hi0 sau0 51 Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 402 hIrasaubhAgyam [sarga 13 zlo0 131-133 tadAspade nidarzanaM naiSadhamabhyaSecayat // ' iti naiSadhe / tasya sAheruktInAM yuktau yojanAyAM cAturyodAraracanAyAmena zekha prabandhAra prabandho vistAraH tasya kartAra bubudhe viveda jAnIte sma / ena kiMbhUtam / nirasto nivArito muktaH pratibandhRbhAvaH pratibandhakatAdUSakatvam / 'vihaMgamadbhASitasUtrapaddhatau prabandhRtAstu pratibandhRtA na te' ityapi naiSadhe / kamiva / pravINadhurINamiva / yathA vidvavRndArakaM sanidarzanAyAM zrutau zAstre nirastam idaM ca zAstraviruddham / ida tu dUSaNamityAdipratibandhakakartRtva dUSaNodabhAvakatva virodhabhASitva yena tAdRzaM prabandhAra dUSaNanirAkaraNanAnArthayuktivizeSollekhaprakAzakA. riNa kazcidvipazcibudhyate / zlekArtha vidvAna puruSomAM Idra samAna AcAryadeve kathAkAranI jema durAgraha rahita ane catura cuDAmaNi zekhane draSTAMta sahita ane yukitayukta evA jaina zAstranA on.2 4. // 130 // nizamya tadbhASitameSa dhAtrIsahasranetrasya tato vratIndraH / iyeSa zekhasya gRhe prayAtuM surendradhAmnIva suparvasUriH // 132 // tataH zekhavAkyazravaNAnantarameSa hIravijayanAmA vratIndraH zramaNazakraH sUriH zekhasya gRhe mandire prayAtu gantumiyeSa vAJchati sma / kiM kRtvA / dhAtrIsahasranetrasya pRthivIpuraMdarasyAkabbarasya tatpUrvokta bhASita kathitabhU / vacanamityarthaH / nizamyAkarNya / ka iva kasmin gantum / suparvasaririva / yathA suparvaNAM devAnAM sarirAcArya: pAThayitA vAca. spatiH surendrasya nAkinAyakasya dhAgniH vaijayantanAmani prAsAde gantumicchati // zlekArtha jema devanA AcArya bRhaspati iMdranA "vaijayaMta" nAmanA prAsAdamAM javAne che, tema AcArya deve zekha dvArA kahevAelA akabara bAdazAhane saMdeza sAMbhaLIne, zekhanA ghera javAnI IcchA karI. che 132 che zuzrUSamANasya viziSya ziSyasyevAsya zekhasya vRSA munInAm / gehaM mahIpAlagRhopakaNThe pavitrayAmAsa padAravindaiH // 133 // Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 13 zlo 0 133-134 ] hIrasaubhAgyam 403 munInAM vRSA vAsavaH sUrirmahIpAlasya patisAheguhasya prAsAdasyopakaNThe saMnidhAne asyAbalaphaijanAnaH zekhasya gehaM bhavana padAravindaizcaraNakamalaiH / pUjyatvAdbahuvacanam / pavitrayAmAsa pAvanIkurute sma / asya kiM cikIrSamANasya / zuzrUSamANasya sUrisevAM vidhAtumIhamAnasya / katham / viziSya vizeSaprakAreNa svsevyaadhikyen| kasyeva / ziSyasyeva / yathA vineyakaH guroH svasyAcAryasyopAdhyAyasya ya ratnAdhikasya vA viziSya sarvAntevAsivargebhyo'tyabhyadhikAM paricaryA vidhitsati svayaM suziSyatvAtsva. gargApavargAdisukhasAdhakatvAcca / / iti sAhisaMdiSTavacanazravaNapUrva zeSagRhagamanam // zlokArtha - jema vinayI ziSya AcAryanI viziSTha prakAranI sevA karavAnI IcchA kare, tema AcArya devanI viziSTa prakAranI zuzraSA karavAne IcchatA evA bAdazAhanA mahelanI samIpamAM rahelA zekha abdula phaijanA bhavanane AcAryadeve pitAnA caraNAraviMdathI pavitra karyuM. 133 che saMdehasaMdohamahAmbuvAhamahAbalena bativAsavena / boddhA zruteH zrAddha iva svadhAmni dhA sa goSThImanutiSThati sma // 134 // sa zekhaH svadhAgni nijaniketane vatinAM mahAvratabhRtAM yatInAM vAsavena maghonA saha dho dharmasaMbandhinIM goSThI vArtAmanutiSThati sma kRtavAn / kiMbhUtena vrativAsavena / saMdehAH saMzayAH zAstravicAraNodbhavAH mAnasikA vA teSAM saMdohAH samUhA eva mahAnto ghorAjJAnAndhakartAraH ambuvAhAH ghanAghanAH teSAM vidhvaMsane mUlonmUlane nAmazekhIkaraNe mahAbalaH pralayapavanastena / kiMlakSaNaH zekhaH / zruteH zAstrasya boddhA avagantA pravINaH / yaduktam'pAtre tyAgI guNe rAgI bhogI parijanaiH samam / zAstre boddhA raNe yoddhA paJcAGgaH puruSaH smRtaH // iti sUkte / ka iva / zrAddha iva / yathA kazcidAgamAvabodhaka upAsakraH kenApi sariNA sama dhA goSThI vidhatte // plekArtha saMzayonA samUharUpI ghera aMdhakArane karanArA meghAne nAza karavA mATe pralayakALane pavana samAna sUrIndranI sAthe zrAvakanI jema pitAnA gharamAM zAstrajJa zekhe dhabhagAhI 431. // 134 // Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 404 hIrasaubhAgyam [sarga 13 zlo0 135-136 hiMsAdaye nirdizatI virodhidharme mithaH svIyatadIyazAstre / kSIrAmbhasorhasamivAdhigatya tayovivektAramasau punastam // 135 // pupoSa bhASAM svamukhena zekhaH puro vineyAyitavRttirastha / natiM dadhAno vinayAdadhItAM pANau praNItAtsuguNAdivAstrAt // 136 // asau svasadmani sarerAnetA zekhaH asya hIrasureH puro'gre svamukhena nijavadanena kRtvA bhASAM vANI pupoSa puSNAti sma puSTAM cakAra / uvAcetyarthaH / kiMbhUtaH / vineyAyitA vineyo'ntevAsI ziSyastadvadAcaritA vRttirmanovAkkAyavyApAro yasya / ata eva kiM kurvANaH / natiM namratAM vinayanena pravIbhAva dadhAno bibhrANaH / utprekSyate-pANau raNazUratayA svahaste praNItAtkRtAt / gRhiitaadityrthH| tathA suguNAt su zobhanA jagajanamanoraJjakA dhaiyaudAryagAmbhIryArjavamArdavAdimA guNA manojJo DhaMkAravavitrAsitAnekazAtravo guNo maurvI ca yasmin tAdRzAdatrAtkodaNDAt / 'dhanuzcApo'stramiSvAsaH kodaNDa dhanva kArmukam' iti haimyAm / adhItAM paThitAmiva / yaduktam-'namaNI khamaNI bahuguNI vihupakhivaMzavizuddha / puNyavinA na vipAmii karidhaNuhIparibhaja // iti sUkte / tathA 'zazvabANadvitIyena namadAkAradhAriNA / dhanuSeva guNADhayena niHzeSo ranjito janaH // ' iti campUkathAyAmapi / kiM kRtvA / mithaH parasparaM virudhyete ityevaMzIlau dhauM svabhAvau yayoH / 'dharmoM yamopamApuNyasvabhAvAcAradhanvasu / saMsarge'hatyahisAdau nyAyopaniSadorapi // ' itynekaarthH| tathA hiMsA nimantujantuvyApAdana tathA dayA jagajIvAnAM svaprANabadrakSaNa te nirdizatI prarUpayati svIya yavanajhAtisaMbandhi tathA tadIya sarizAsanasaMbandhi ca ubhe zAstre adhigatya viditvA / punaraparArthAntare / punadvitIyavAramucyate / vA iti punaHzabdArthaH / kSIrAmbhasordugdhajalayorha saM sitacchadamiva tayohiMsAdayAzAstrayovivektAram ida samyakprarUpaNamidamasamIcIna prarUpaNa ca, aya svargAvapargasAdhakaH panthAH ayaM ca durgadurgaptimArgaH iya ca niHspRhANAmuktiH eSA ca rasanAdirasalampaTAnAmuktirityAdi vivecanakartAraM taM vazIndra jitendriyANAM puraMdara ca adhigatya vijJAya manasi nizcitya // zlekArtha paraspara virodhI evA hiMsA ane dhyAnI praruSaNA karanArA svazAstra ane parazAstra (jainazAstra ane kurAna zAstra) mAM kSIra ane nIrane bheda karanArA haMsa jevA ArAryadevane jANIne, ziSyavRtti dhAraNa karanArA ane hAthamAM dhAraNa karAelA dera sahita dhanuSya Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 13 zlo0 136-138] hIrasaubhAgyam zlekArtha pAsethI jANe zIkhelI na hoya tevI namratAne dhAraNa karanArA zekha abdule sUrijInI AgaLa svamukhe vANIne puSTa karI. che 135 5 136 che atha svamatAmuziSTipRcchA paigambaraiH samayeSu sUre purAtanairvyAhRtametadAste / nikSipyate nyAsa iva kSamAyAM yamAtithiyoM yavanasya vaMzyaH // 137 // khudAhRyazrIparamezvarasyAsthAnI sthitasyAdhipaterivortyAH / utthAya pRthvyAH parivartakAle gantA samagro'pi janaH purastAt // 138 // he sare, no'smAka purAtanaiH prAcInaH paigambaraiH / kecanAsmanmArgapravartakAH viziSTasiddhibuddhibhAjo mahApuruSA abhUvana, te'smanmate paigambara iti saMjJakAH procyante / taistatkRteSu samayeSu zAstreSu madhye etanmayA zrImatpuro nivedyamAna vyAhRta' bhASitamAste / etatkim / yaH kazcana yamasya kRtAntasya atithiH prAdhuNakaH / mRta ityarthaH / yavanasya / jAtAvekavacanam / turuSkasya vaMzyo gotrajanmA turuSko nyAso niHkSepa iva sthApanike ca kSamAyAM bhUmadhye nikSipyate sthApyate / sa kSoNInikSiptaH samagraH samasto'pi yavanavaMzyaH turuSkajAtIyaH parivartakAle kalpAntakAle pRthvyA bhUgarbhAdutthAya bahinirgatya svasvasvarUpeNa khudA ityasmatparaMparAyAM nAma yasya tAdRzazya zriyA samagralakSmyA yuktasya paramezvarasya samagrahinduvagaiMAyamAnasya jagadIzvarasya purastAdagre gantA gamiSyati / kiMbhUtasya khudAhvayazrIparamezvarasya / AsthAnI svAsthAnasabhAmAgatya sthitasya upaviSTasya / kasyeva / adhipateriva sabhAmAsInasya uvyA bhUme tupasyAgre samasto'pi janaH samAvAti svasthanyAyanirmApaNArtham // plekArtha he AcArya deva, amArA prAcIna payagaMbarae zAstramAM A pramANe kahyuM che ke "marI gayelA pavanane pRthvImAM thApaNanI jema dATavAthI, jyAre pRthvIne pralaya thAya Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam [sarga 13 zlo0 138-140 che, tyAre te dATele yavana, svarUpe "khudA" che evA nAmavALA paramezvaranI sabhAmAM samasta manuSyanI AgaLa te jAya che, jema rAjasabhAmAM beThele puruSa rAjAnI pAse sahuthI pahelAM jAya tema dATela yavana khudAnI sabhAmAM sauthI pahele jAya che." 137 138 AdarzikAyAmiva puNyapApe saMkrAmya saMzuddhanijopalabdhau / vidhAsyate sAdhu sa tatra tasya nyAyaM nirasya svaparAnurodham // 139 // he sare, khudAkhyaH paramezitA tatra sabhAmadhye sarvasya pUrvoktasya yavanajanasya sAgha samyakprakAreNa yathA syAttathA nyAyaM sadasadyavahAravicAra vidhAsyate svayameva kariSyate / kiM kRtvA / ayaM svaH svakIyo madIyaH, ayaM ca paraH parakIyaH na matpakSAzritaH, iti yajjJAna sa tu sAMsArikavyavahAraH tayoH svaparayoranurodho bahAgraho'tha vA tayoreva bogho jJAna ta nirasya tyaktvA / yaduktam-'ayaM nijaH paro veti gaNanA laghucetasAm / udAracaritAnAM tu vasudhaiva kuTumbakam // ' iti / punarapi kiM kRtvA / AdarzikA hastakanirmuktA pRSThe ca grahaNAre kevalA drpnnikaa| mevAtamaNDalAdau Adarziketyucyate / tasyAmiva samyakprakAreNa zuddhA nirmalA niSpApA vA svaparavyavasAyavirahitA nijasyAtmana upalabdhirmatirjJAnam / 'prakSApratipatprajJAprekSAcidapalabdhayaH' iti haimyAma / tasyAM puNyapApe arthAdhavanajanasya sukRta duSkRte saMkrAmya svahRdaye pratibimbayitvA / vicAryetyarthaH / / lokArtha he sUrivara, khudAnI sabhAmAM gayelA zuddha yavanane svakIya ane parakIya evA bhedane tyAga karIne darpaNa jevA pitAnA zuddha jJAnamAM puNya pApanuM saMkramaNa karIne khudA saduasadu vyavahAranA vicArarUpa samyaka prakAre nyAya karaze? (kahyuM che ke A sva ane A para -A pakSapAta tuccha hRdayavALe kare che, paraMtu udAra hRdayavALAne te sArI vasudhA kuTuMbarUpe hoya che." che 139 vimRzya vizrANayitA phalaM sa zreyoMhasostasya tato'nurUpam / / masaragodhUmayavAdidhAnyabIjasya sasyotkaramurvareva // 14 // Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 13 zlo 140-141] hara saubhAgyam tatastatsadasajjJAnAnantaraM sa khudAbhidhaH paramezvaraH vimRzya anenaivaMvidha' karma vinirmitam ata etasya IdRzameva phalaM pradatta' vilokyate iti svamAnase vicArya / yaduktam --'yadyAvadyAdRzaM yena kRtaM karma zubhAzubham / tattAvattAdRzaM tasya phalamIzaH prayacchati // ' iti campUkathAyAm / etadvacanAt tasya yAvadyavanajanasya zreyoMhasoH puNyapApayoranurUpamucitaM phalaM sukhaduHkhAnubhavanarUpaM vizrANayitA svastanIprayogaH pradAsyati / keva / urvareva / yathA sarvasasyA yatroptamAtrANi sarvANyapi dhAnyAni samyak niSpadyante sova 'retyabhidhIyate / tAdRzI dharitrI / masUrA mAlavamaNDale bahuprasiddhAH, godhUmAH sarvatrApi khyAtAH, tathA yavA arbudaparisare atizayena prathitAH prAyazastu sarvatrApi vizrutAH, ete trayo'pyAdau yeSAM teSAmapareSAmapi dhAnyAnAM bIjaM yoni nibandhasya yogyaM sasyotkaravi vizrANayati pradatte / sarvasasyAyAM bhUmau yAdRzaM dhAnyamupyate tAdRzameva lUyate ityarthaH // zleAkA 407 jema sadyasasyA ( vapana karavA mAtrathI phaLa ApanArI pRthvI masUra, ghauM ane java AdinAM khIjane anurUpa phaLa Ape, tema khudA tenAM puNya-pApanA vicAra karIne tene anurUpa sukhaduHkhAdi phaLa Ape che, (kahyu` che ke : 'jeNe jevA prakAranuM krama karyu" hAya tene tevA prakAranuM phaLa Ape che') // 140 // nAvo'mbudheH kUlamivAnukUlavAtena bhistiM gamitA anena / bhokSyanti bhogyAdbhutabhogabhaGgitAH ke'pi tataH sukhAni // 141 // tataH puNyaphaladAnAdanena khuda saMjJena paramezvareNa kespi puNyabhAjineA yavanA bhisti svarge gamitAH prApitAH santo bhogyAH bhoktuM yeogyAH atha vA bhujyante nirantarasAta yaistAni bhogyAni taiH puNyaparikaiH kRtvA adbhutAbhirAzcaryakAriNIbhirbhogAnAM vividhasukhAnAM nAnAprakArahRdayaMgamAbhyavahArANAmAbharaNava sanAgaNitamaNimaiautikasvarNAdidhanAnAmathavA iha loke rAjyAdilakSmIgAM bhaGgIbhiH racanAbhiH taraGgitAH pramodamedasvitAM gatAH santaH / 'bhogastu rAjye vezyAbhRto suve / dhane'hikAyaka gye| pAtAlAbhyavahArayeH ||' ityanekArthaH / sukhAni zarmANi bhokSyanti / kA iva / nAva Iva / yathA yAnapAtrANi tAtsthyAttavyapadeza Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 408 hIrasaubhAgyam sarga 13 zlo 0 141-142 iti nyAyAnnaujanA anukUlena svAbhilaSitasthAnaprAptikAriNA vAtena ambudheH samudrasya kulaM taTa velAkUla vA lambhitAH santaH sukhaM sAMsArika sAtaM bhuJjanti // lokArtha jema jahAja anukUla pavanathI samudranA kAMThe sukhapUrvaka Ave che, tema khudAnI maherabAnIthI keTalAMye puNyavaMta svargamAM gayelA adbhuta bheganI racanAthI puSTa thayelA sAMsArika sukha bhogave che. 141 zyenaiH zakuntA iva pIDayamAnAH kumbhAH kulAlairiva pacyamAnAH / tadgoptRbhiHyakimenasAnye prApsyanti duHkhAnyapi tena nItAH // 142 // api punastena khudAkhyaparameSThinA anye kukarmakAriNo yavanajanAH panasA pacelimena pApena kRtvA doyakiM naraka nItAH saMprApitAH santo duHkhAni mahAkaSTAni prApsyanti lapsyante / kiM kriyamANAH / zyeneH zazAdanaiH siJcAnakaiH / zyenaH patrI zazAdanaH' iti haimyAm / zakuntA vihaMgamA iva tagoptRbhiH tasya narakasya goptRbhiH gopAyantIti goptArastairnarakapAlakaiH / 'narayassarakepAlA kehiM pariveyA acchi / taduttare narakara kehiM-' iti vidagdhamukhamaNDane / pIDyamAnAH khAdanAkSikarSaNamAraNAdiprakAraiH satataM saMtApyamAnAH / punaH kiM kriyamANAH / kulAlaiH kumbhakAraiH kumbhAH kalazA iva iSTikAvatpAcanakaTAhoNatailAdhutkAlanAgnikSepaNataptatrapumAnAdinA nirantara pacyamAnAH pacikriyAM pakvatAM bhraSTatAM nIyamAnAstadgoptRbhireva // zlekArtha vaLI, pitAnAM ja duSkRtyathI naraka gatimAM gayelA puNyakama yavana, jema sIMcANA vaDe pakSIo pIDAya, jema kuMbhAre vaDe ghaDAe pakAvAya, tema narapAle vaDe mahAbhayaMkara dukha prApta kare che. je 142 che Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarma 13 zlo0 143--144] hIrasaubhAgyam 409 kurAnavAkyaM kimidaM yathArthaM mahAtmanAM vAkyamivAsti sare / iva prasUne gaganasya tasminnutAbhyudeti vyabhicAribhAvaH // 143 // he sare, mahAtmanAmavitathavAcAmuttamAnAM bhASita vacanamiva yavanAnAM kiM yacchAstra kurAnamityucyate idaM yanmayA zrImatpurastAtpUrva pratipAdita kurAnasya yavanazAstravizeSasya vAkya vacanam / kimiti prazne / yathArtha satyamasti / utAtha vA gaganasya prasUne AkAzakusuma iva tasmin kurAnavAkye vyabhicAribhAvo'satyatvamabhyadeti prakaTIbhavati / ida satyamasatya vA tatsamyaka nizcitya vAcyamityarthaH // iti zekhasya svazAstrAnusAripraznaH // zlokAI "he sUrideva, meM kaheluM kurAnanuM vacana Apta puruSanA vacananI jema satya che? athavA AkAzapupanI jema vyabhicAra bhAvane pragaTa karatuM asatya che ?" che 143 idaM nigadya vyaramatsa tasya bubhutsayA vAGamayaveditAyAH / tato biDojA yatinAmivaikadhurAM sitAyA bhaNati sma vANIm // 144 // sa praznakartA zekha idaM pUrvokta nigadya kathayitvA vyaramadvirarAma / maunaM kRtvA sthita ityarthaH / kayA / tasya sAhinA dharmagoSThImanuSThAtumAhUtasya hIrasarivAGmayAnAM svaparasamayazAstrANAM vetti samyaga jAnAtItyevaMzIlo vedI tasya bhAvo veditA tasyA jJAtRtAyA bubhutsayA bodadhumicchayA / tataH zekha mukhe joSe kRte sati zekhapraznAnantara vA yatinAM sAdhUnAm / 'brahmazama bharacAru yatIva' iti naiSadhe / mattvarthI yanpratyayaH / biDaujA indraH sarirvANI bhaNati sma / uvAcetyarthaH / utprekSyate-sitAyAH zarkarAyAH ekadhurAmiva ekAM dhura vahatItyekadhurAM sadRzAm / 'ekadhurINaikadhurAvubhAvekadhurAvahau' iti haimyAm // zlokAI zAstrajJa evA AcAryadeva pAsethI jANavAnI IcchAthI A rIte prazna karIne zekhe mauna dhAraNa karyuM. tyArabAda sUrInne sAkaranI sahodarI jevI vANIne uccArI. 144 che hi0 sau0 52 Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam [sarga 13 zlo0 145-146 niraJjanaH kamburiva vyapAstaniHzeSadoSaH punararyameva / jyotirmayo vahnirivAstamUrtiIMnAGkavadyaH paramezitAste // 145 // yaH paramezitA kambuH zaGkha itra nirgatamaJjanaM rajaH Adile po yasya nirajanaH karmaH malaleparahitaH / 'saGkho iva niraJjaNe' iti kalpasUtrokteH / punayaH aryameva bhAsvAniva vyapAstA nirmUlamuccheditA niHzeSAH samastA doSA apaguNA rAtrayazca yena / punaryo vahniragniriva jyotirmayaH paramatejaHsvarUpaH / yaduktam-'tejomayo'pi pUjyo'pi dhAtunA nIcajAtinA / saMgataH sahate vahnirghanaghAtajayAtanAm // ' iti / punarmInAGka iva kaMdarpa ivAstA tyaktA mUrtiH zarIraM yena / smarasyAnaGgatvAt / Aste / 'sattAyAmastyAste' iti kriyAkalApe / tathA 'Asate zatamadhikSiti bhUpAstoyarAzirasite khalu kRpAH' iti naissdhe| Aste AsAte Asate iti bahuvacanam // zlekArtha paramezvara zaMkha jevA nirlepa che, sUrya jevA nirdoSa che, agni jevA tirmaya che, temaja kAmadeva jevA azarIrI che. kahyuM che ke tirmaya ane pUjya e paNa agni dhAtu (nIca jAti) nI saMgata kare che, te tene paNa ghaNunA ghA sahana karavA paDe che." 145 bhavabhramIbhaGgibharo bhavIva ki rUpamAdhAya sabhAMgamI saH / kSeptA puna>yakibhistigatyorjanasya ke hetumiha pratItya // 146 / / sa paramezvaraH bhaveSu saMsAraparamparAsu bhramINAM bhramaNInAma / 'api bhramIbhaGgibhirAvRtAGgam' iti naiSadhe / bhaGgayo racanA narakatiryaGkaradevavaicitryastAsAM bharaH samUho yasya tAdRzo bhavI jIvaH / 'sa punarbhavI jIvaH syAdasumAn' iti haimyAm / saMsAraparyaTanazIlajanturiva / yathA jIvaH saMsAre baMbhramyamANaH sannAnArUpANyAdatte tathA saMsArI jIva iva / kiM kIdRgjAtIyaM rUpaM devanarAdisaMbandhi kIdRzaM zarIramAdhAya kRtvA sabhA pariSadaM gamiSyati upavekSyati iti sabhAMgamI / punaH sa khudA iha jagati ke hetu rAgadveSAdika kAraNam / rAgadveSau vinA zubhAzubhakArakatvaM na syAt / tasya tu tAveva na stH| tataH kaM hetu pratItya samAzritya janasya doyakribhistinAmnyAnarakasvargalakSaNayorgatyoH kSeptA kSepsyati / heturatra nAstyeva / hetvabhAvAttatra kSepaNamapi na ghaTate // Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 13 zlo0 146-148] hIrasaubhAgyam 411 zlokArtha bhavaparaMparAmAM paryaTana karI rahelA saMsArI jIvanI jema khudA (Izvara) kevuM rUpa dhAraNa karIne sabhAmAM jAya che? zubhAzubha karmanAM kAraNa rUpa rAgadveSane jemaNe kSaya karyo che, evA khudA (Izvara) kayA kAraNathI mANasane naraka athavA svargamAM cha ? // 146 / / sukhAsukhAni prabhaviSNu dAtuM pacelimaM prAktanameva karma / tasyaiva tatkAraNatAstu maJjAgalastaneneva kimatra tena // 147 // __ he zekha, sukhAsukhAni saukhyAni duHkhAni ca dAtuM prabhaviSNu samartha prAktanaM pUrvajanmAcINa pacelima paripAka prApta kamai va nAnyaH ko'pi tattasmAtkAraNAta tasyaiva karmaNa eva kAraNatA jagatkartRtAstu / atra jagati majAgalastaneneva chAgikAnigaraNajena payodhareNeva prAyeNeva tena kenacitkalpitena jagatkartA kimastu yadi ajAkaNThodbhUtastanA igdhaM prAdurbhavati tadA tasmAdapi vizvasRSTirghaTate // iti karmaNo jagatkartRtvasthApane kharipratyuttaram // zlekArtha he zekha, sukhaduHkha ApavA samartha jIvananAM pUrvakRta karma ja che; bIje kaI jagartA nathI. ajAgalamAMthI ( ajA-bakarInA kaMThamAMthI) je dUdha utpanna thAya te IzvarathI sRSTinI racanA ghaTe ! ajAgala jevA kapila-kalpita IzvarathI sayuM! karmane ja kAraNa mAnavAM joIe." che 147 | idaM gaditvA virate natIndre zekhaH punarvAcamimAmuvAca / vijJAyate tadbahugIvAci vIcIva tathyetaratA taduktau // 148 // idaM pUrvokta gaditvA pratyuttara pradAya vratIndre virate nivRtte sati zekhaH punarvitIyavAramimAmagre vakSyamANAM vAcaM vANImuvAca vakti sma / tadevAha-he guro, tadbhavaduktiyukti Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saubhAgyam [ sarga 13 zlo0 149 - 150 kAraNAdUbahugahya vAcATastasya vAci vacane iva taduktau kurAnavAkye tathyetaratA kevala mRSAbhASitaiva vijJAyate // 412 zleAkA A pramANe kahIne AcAya deva nivRtta thatAM zekhe pharIthI kahyuM! " he sUrideva, ApanAM yuktiyukata vacaneAthI te kurAnamAM kahelI vAtA vAcAla puruSanAM vacananI jema asatyarUpe bhAse che." // 148 5 babhANa bhUyaH prabhuretametatsraSTA jagatpUrvamidaM vidhatte / tattuvatsaMharate sa pazcAttato'sti tasyApyasamazramo'sau // 149 // bhUyo dvitIyavAra prabhuH sruriH eta zekhaM prati etadihaiva vRtte kathyamAnaM babhANa bhaNati sma / nijagAdetyarthaH / tadeva nirdizati - he zekha, yadi sa ssraSTA jagatkartA ida surAsuranaranArakalakSaNaM jagadvizva vidhatte nirmimIte prathama sakalajagajjanaM niSpAdayati, pazcAtsa eva sraSTA vidhAtA ketuvadhUmaketuriva tatsvenaiva kRtaM vizva saMharate kSayaM nayati / tataH kAraNAt tasyApi jagatkarturapi / ayamasamo'sAdhAraNaH zramaH kkazo'sti vidyate,. na punaH kadAcanApi svAsthyaM yadekaM ghaTayati paraM bhaktIti // zlAkA AyAryadeve punaH zemane udhuM "De zebha, le bhagatrtA Izvara paDesAM bhagatanu sarjana kare, ane pachI pAte ja tene sahAra kare, izvarane A zrama : zuM kAI nyasAdhAraNa aTinA DevAya ? nahIM 4. " // 147 // kartA hartA nijakarmajanyavaicitryavizvasya na kazcidasti / vandhyAtmajanmeva tadastibhAvo'sanneva citte pratibhAsate tat // 150 // hai zekha, nijasyAtmanaH karmaNA svaprAcInajanmAcIrNasukRtaduSkRtarUpeNa karmaNA janyamutpAca vaicitryaM racanAyA vicitratva nAnAtva' yasya tAdRzasya vizvasya jagataH / Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sargaH 13 zlo0 150-152] hIrasaubhAgyam 413 kazcitkartA niSpAdakaH ca punahartA saMhArakaH sarvathA nAstyeva / tatkAraNAttasya jagatkartura stibhAvaH sattA vidyamAnatvamasanneba avidyamAna evaM pratibhAsate mama citte / manmanasIti bhAvaH // zlekArtha he zekha, pitAnAM zubhAzubha karmothI jenI vicitratA utpanna thayelI che. tevA prakArane jagatane kartAhartA karma sivAya bIje kaI ja nathI; te mATe mArA cittamAM te jagakartA IzvaranuM astitva vaMdhyAputranI jema asatyarUpe ja bhAse che." / / 150 / / zekhaM tamitthaM kRtapUrvapakSa saMbodhya siddhAntavacobhireSaH / dharma nidhatte sma tadIyacitte kRSIvalo bIjamivorvarAyAm // 151 // eSa mraristadIye zekhasaMbandhini citte mAnase dayArUpaM dharma nidhatte sma sthApayati sma / ka iva / kRSIvala iva / yathA karSukaH urvarAyAM sarvasasyAyAM kSetrabhUmau bIjaM vapanAcitadhAnyaM nidhatte vapati / kiM kRtvA / itthamamunA prakAreNa kRto vihitaH pUrvapakSo vipratipattiyena / saMdigdho'rthaH pUrvapakSaH / taM zekha siddhAntavacobhiniHsapatnabuddhinizcayaH siddhAntastasya vAkyairvacanaistadrUpairvA pratyuttaraiH / siddhAntAvalambena pUrvapakSapratikSepo bhavati iti vyutpattinaiSadhanaraharyAma / saMbodhya bodhayitvA / / zlekArtha jema kheDUta sarvasamyA phaLadra pRthvImAM bIjanuM AropaNa kare tema AcAryadeve yukitayukata siddhAMtane vacanothI saMbaMdhIne pUrvokata rIte pUrva pakSa sthApIne zekhanI ' hRdayabhUmimAM dayAdharmarUpI bIjanI sthApanA karI. che 151 | babhUva balbhAvasaro'dhunA tadvidhIyatAM kyApyucite pade sA / dattvAlpamaGgAbahu gRhyate yaddharmAdi pAtrAdiva buddhimadbhiH // 152 // Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 414 hIrasaubhAgyam [ sarga 13 zlo0 153-154 zrutveti zekhasya vaco vidhatte yAvatsa valbhAmucitapradeze / abhAji bhUjambhabhidA sabhAyA madhyaM divo bhAnumateva tAvat // 153 // tAvattadaiva tasminneva kAle bhUjambhabhidA pRthivIpuraMdareNa akabbara sAhisabhAyAH svaparSado madhyamutsaGgo'bhAji samAzrIyate sma / sabhAyAM samAgata ityarthaH / keneva / bhAnumateva / yathA bhAskareNa tadaiva tasminneva vAsare divo vyomno madhyamAzritam / etAvatA madhyaMdinAvasaro'pi jAta ityarthaH / tAvatkim / yAvadyathA yasminneva samaye prastAve ucite pradeze karNarAjanyabhavane sa sUrirvalbhAM bhojanamAcAmlaM vidhatte karoti / kartumupavizatItyarthaH / kiM kRtvA / ityamunA prakAreNa zekhasya vaco vAkyaM zrutvA AkarNya | iti kim / he guro, adhunA idAnIm / yuSmAkamityadhyAhniyate / valbhAyA azanasyAvasaraH babhruva saMpannaH / tatkAraNAt kvApi kutrApi ucite asmAkaM yavanAnAM sadmanyanucitaM hinduvargagRhe zrImatAmAhArakaraNayeogye pade sthAne vasatyAdau vA gatvA sA valbhA vidhI - yatAM kriyatAm / yatkAraNAdUbuddhimadbhiH paNDitaiH alpaM stokaM bhATakamAtraM dattvA aGgAtsvakAyAtsakAzAt tapaHkriyA anuSThAnAdidharmo gRhyate / katham / bahu ghanatamaM yathA syAttathA kasmAdiva / pAtrAdiva / yathA supAtrAya sAdhave svalpamAtrAdikaM dattvA tasmAdbahu svargApa vargAdikamAdIyate / yataH 'dAnapAtramadhamarNamihaikagrAhi koTiguNitaM divi dAyi' iti naiSadhe'pi // yugmam // leAkA " he gurudeva, hamaNAM Apane bhAjananA avasara thayA che, te amArAM gharanA kAI ucita sthAnamAM Apa leAjana karI zakeA che ? kAraNa ke jema supAtramAM thApu paNa ApIne svarga apavargAdi phaLa prApta karAya, tema paDita puruSo dehane bhADArUpe gheADuM ApIne tenI pAsethI ( zarIra pAsethI ) ghaNu' grahaNa kare che.' zekhanAM AvAM vacana sAMbhaLIne jeTalAmAM AcAya deva AhAragrahaNu karavA mATe beThA, teTalAmAM jema sU divasanA madhyabhAgamAM Ave tema akabara bAdazAhe rAjasabhAmAM padhAryAM. / / 152 5 153 // dharmodayasyeva muhUrtamAtmagoSThIvidhAnAvasaraM vibhAvya / mahImahendrastamathAjuhAva munIndramindrAvarajorjitazrIH // 154 // Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 13 zlo 0 154-155 ] hIrasaubhAgyam 415 atha svasyAM sabhAyAmAgamanAnantaraM mahImahendro bhUmIndro'kabbarasAhistaM svayaM gurjaramaNDalAdAhUtaM munIndraM sarirAjamAjuhAva AkArayAmAsa / sa kiMlakSaNaH / indrasya puraMdarasyAvarajI laghubhrAtA kRSNaH / 'kAnuje mama nije danujArI jAgrati svazaraNe raNacarcA | yadabhujAGkamupadhAya jayAGka zarmaNA svapimi vItavizaGkaH // iti naiSadhe / 'dAsAhaH puruSottamo'bdhizayanopendrAvajendrAnujAH' iti haimyAmapi / tadvarjitA prabalA zrIlakSmIryasya / kiM kRtvAjuhAva / svasyAtmanaH akabbarasAherAtmanaH gopThIvidhAnasya sUriNA sama dharmyavArtAkaraNasyAvasaraM samayaM vibhAdhya vilokya / vijJAyetyarthaH / utprekSyate-dharmodayasya zrImajinadharma syAbhyudayasya muhUtaM velAmavasaramiva // kA tyArabAda IdranA laghubhrAtA viSNunA jevI prabala lakSmIvALA akabara bAdazAhe dharmagejhIne avasara jANIne AcArya devane bolAvyA. te jANe na dharmanA abhyadayanuM sarvotkRSTa muhUrta na hoya ! 154 zekhastataH sAdhuvidhu vizuddhadharmopadeSTAramadaHsamAjam / svasAdhakasyAntikamiSTadevaM siddhiprado mantra ivAninAya // 155 // tataH sAherAkAraNAnantaraM zekho'valaphaijaH sAdhuvidhuM vAcaMyamacandramadaHsamAjamakabbarasabhAmAninAya Anayati sma / 'adaHsamitsaMmukhavairiyauvata-' iti naiSadhe / adaHzabdasya samAsavidhAnam / kiMbhUtaM sAdhurvidhum / vizuddho nirdoSo yo dharmoM dayAmUlajinAjJApUrvakastasyopadeSTAraM samyak vivicya vaktAram / ka iva / mantra iva / yathA sAdhyasadagurudattasapratyayamantraH svasyAtmano mantrasyaiva sAdhakasyArAdhayituH antikaM samIpamiSTadevaM mantrAdhiSThAyakasuramAnayati / kiMbhUto mantraH / siddheriSTAbhilaSitasya prado vizrANayitA / / zlekArtha jema siddhamaMtra pitAnA sAdhakanI pAse maMtranA adhiSThAyaka devane lAve, tema zekha abdulaphejI vizuddha dharmanA prarUpaka AcArya devane rAjasabhAmAM laI AvyA. A 155 Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam [sarga 13 zlo0 156-158 vizvatrayImIkSitumutsukena trairUpyabhAjeva zivAGgajena / zaktitrikeNeva vapuSmatA vAnugamyamAnastanujatrikeNa / / 156 // vibhAvya vismeravilocanAmbhoruheNa taM sAhijalAladInaH / jJAnena zakraH katicitpadAni jJAtAGgajanmAnamibAbhyagacchan // 157 // mahatAM mudgalendrANAM jalAladIna iti yavanabhASayA prasiddhaM nAmocyate / sAhijalAladInaH akabbarapAtisAhipuMgavaH vismereNa harSotphullena vilocanAmbhoruheNa nayanakamalena vibhAvya dRggocarIkRtya katicitkAnicanApi tadAnImabhyagacchansaMmukhamAgacchanti sma / ka iva / zakra iva / yathA saudhamendro jJAnenAvadherupayogena avadhicakSuSA jJAtAGgajanmAna zrImanmahAvIradeva vilokya svarge svasabhAyAmeva katicitsaptASTau padAni kramAnyAvatsamutraM macchati sma / sAhiH kiM kriyamANaH / Adya ekaH zekhajI, dvitIyaH pATI, tRtIyo dAnIyAra iti nAmnAM tanUjanmanAM trikeNAnugamyamAnaH / utprekSyate-vizvatrayIM trailokya IkSitu draSTuM vilokayitumutsukena utkaNThitena ata eva trayANAM rUpANAM bhAvaspairUpyaM taddhajatIti trairupyabhAjA rUpatrayIkalitena zivAyAH pAtyA ajena nandaneneva etAvata svAmikArtikeneva / atha vA vapuSmatA zarIramAzrayatA zaktInAM prabhutvotsAhamantra lakSaNAnAM trikeNeva vA / / yugmam // zlekArtha jema saudharmendra avadhijJAnanA upayogathI bhagavAna mahAvIrane joIne suSamasabhAmAM sAta ATha pagalAM sAme gaye ha, tema vikasvara nayanakamalathI AcAryadevane joIne jANe traNa lokone jovA mATe kArtikasvAmIe traNa rUpa dhAraNa karyA na hoya athavA prabhutva, utsAha ane maMtra ema prakAranI zakti na hoya? tevA zekhajI, pATI ane dAnIyAra e traNa putre vaDe anusarata zAhI jalAluddIna akabara bAdazAha keTalAMka pagalAM AcAryadevanI sanmukha A. 156 ke 157 .. sUriM dayAdharmamivAGgijAtamavantamaGgIkRtakAyayaSTIm / taM gocaraM locanayoH praNIya mImAMsate smeti hRdA mahImAn // 158 / / Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 13 zlo0 158--159] hIrasaubhAgyam 417 taM hIravijayanAmAnaM sari bhaTTAraka locanayoH svanayanayorgocara viSaya praNIya kRtvA / vilokyetyarthaH / mahImAnakabbarapAtasAhiI dAtmamanasA ityamunA prakAreNa mImAMsate sma vicArayati sma / 'mImAMsA tu vicAraNA' iti haimyAm / saristutprekSyateaGgIkRtA upAttA kAyayaSTI tanUlatA yena tAdRzamanijAtaM prANigaNamavantaH svajIvamiva rakSantaM dayA kRpA jagajantuSu kAruNyaM tadrUpaM dharmabhiba / zlekArtha AcAryadevane nayanakamalathI joIne bAdazAhe pitAnAM hRdayamAM AvI vicAraNA karI: "prANImAtranuM pitAnA AtmAnI jema rakSaNa karatA A ArAryadeva jANe sAkSAt dehadhArI dayAdharma na hoya !" me 158 bipakSabhAvaM kalayantamuna priyAM svamRtyAmamRtAM ratiM ca / nirNIya nirviSNamanAstanUmAMstapaH prapannaH kimu zambarAriH // 159 // utprekSyate-ayaM saristapaH saMyamakriyAnuSThAnopavAsAdikaSTaM prapannaH adhigataH kurvANo vA zambarAriH smara iva / kiMbhUtaH / tanUmAn vinAGga tapo'nuSThAnAdi kartuM na zaknuyAdityaGgIkRtakAyayaSTIH / atha vA pArvatIpariNayanaprakramAnantara sarvasurAsurAtyarthAbhyartha nAprasannIbhUtabhUtapatinA kAyaH prAdAyi iti kumArasaMbhavoktestadAdizarIraM saMjAtamiti kAyakalitazca / kiMlakSaNaH shmbraariH| tapaHpratipattau kAraNamAha-niviNNa khedakhinna manazcittaM yasya / kiM kRtvA / vipakSabhAva vairitAM kalayanta bibhrANam agnaM mahAkrUra nikhiza vA tasvataH zaMkaram / tathA svamRtyAvapi trinetranetrajvaladanalajvAlAbhasmIbhUtate'pi svadehe na mRtAM nAnavipannAM ratinAmnIM svapriyAM priyavallabhAmapi nirNIya nizcitya vijJAya // kArtha prathama pitAnA trinetrarUpa agnimAM bhasmIbhUta karelA kAmadevane, pArvatInA vivAha avasare sarvadevadAnavanI AgrahabharI vinaMtithI Izvare punaH zarIradhArI banAvelA kAmadeve pitAnA pratye vairabhAva dhAraNa karatA Izvarane parAjita karavA mATe ane potAnuM hi0 sau0 53 Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam [ sarga 13 zlo0 159-161 mRtyu thavA chatAM jIvaMta rahelI peAtAnI priyA ratine jANIne khedayukata manavALA thaI ne ugra tapa kare che, tema A AcAya e paNa tapa saMyama Adi anuSThAna karavA mATe ja jANe zarIrane dhAraNa karyuM na hoya ! // 159 5 418 kvApi kAmI jAti kAntAmakIrtimetAmapahartukAmaH / kiMvA pRthakkRtya nijAGgalagnAM zivAM zivaH sAdhitasAdhuvRtti // 160 // vAthavA nijasyAtmIyasya aGge kAye lagnAM syUtAmivArdhIbhUtAm / ardhazaMbhuriti prasiddhatvena ardha zaMbhorityardhazaMbhuH / tathA 'prasahya ceto harato'rdhazaMbhuH' iti naiSadhe / tathA bhojaprabandhe ca yathA - 'ardha dAnavavairiNA girijayApyardha zivasyAhRta rAjanvizvamanIzvara' samabhavattattAvadAkarNyatAm / gaGgA sAgaramambara' zazikalA nAgAdhipaH kSmAtalaM sarvajJatvamapIzvaratvamabhajattvAM mAM ca bhikSAzritA / / ' iti / ata evArdhIbhUtAM zivAM pArvatIM pRthakkRtya svazarIrAbhinnAM vidhAya / punadvitIyavAram / ekavAra tu pUrva patnI satIvira hAttapastaptaM pUrvaM pazcAtsatImeva pArvatIbhUtAM pariNIya gRhamedhitAmanubhUya tadapekSayA dvitIyavAra sAdhitA ArAdhitA sAdhormunervRttirAvaraNaM yena tAdRzaH zivaH kim Izvara iva / kiM kartukAmaH ayaM zivaH / kvApi nakta divA suptau jAgradavasthAyAmekIbhUto bahumadhyagato vA gRhAntaH sabhAyAM vA kutrApi sthAne kAntAM priyAM pArvatIM na jahAti naiva tyajati / ka iva / kAmIva yathA prabalakaMdarpavAn kvApi kasminnapi samaye priyAM nAjjhati tatsaMgata eva tiSThati etAM jagatprasiddhAmapakIrti nijApayazaH apahartukAmo nirAkartumicchuH // zleAkAtha jema keAI kAmAsakata puruSa pAtAnI priyAneA eka kSaNamAtra paNa tyAga karatA nathI, tema Izvara divasa athavA rAta ekAkI hoya athavA bahujanathI parivarelA hAya, gharamAM hoya athavA sabhAmAM hAya, koI paNa sthAne peAtAnI priyA pAvatIne tyAga karatA nathI! AvI peAtAnI niMdA dUra karavA mATe adhata agarUpe rahelI pAva tIne dUra karIne sAdhuvRttine aMgIkAra karelA evA Izvara jANe A AcAya rUpe rahelA na hoya ! // 160 // pralambavarhirmukhazAkhizAkhAvAhaH sphuratkAJcanacArimazrIH | utkaMdharo bhUmidharaH surANAM kiM vAdbhutAdbhUtalasaMcariSNuH // 169 // Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ S ANNIHABAR - - sarga 13 zloka 161-162] hIrasaubhAgyam 419 kiM vA atha vA adbhutAdAzcaryAta kautukautsukyAta bhUtale kSoNImaNDale saMcariSNuH samyagrItyA bhramaNazIlaH ayaM pratyakSalakSyaH surANAM devAnAM bhUmidharaH parvataH sumeruriva / kiMlakSaNaH / pralambA atidIrghA yA bahirmukhazAkhinaH surataroH zAkhAstA eva tadvadvA vAhA bhujA yasya / punaH kiMbhRtaH / sphurantI dedIpyamAnA kAJcanaM suvarNa tasya tadvadvA cArimacIH zarIrarAmaNIyakalakSmIryasya / punaH kiMbhRtaH / utkaMdharaH proccaiHzirA mAhAtmyavAMzca / / zlokArtha athavA atidIrdha evI kalpavRkSanI zAkhArUpa jemanI bhujAo che, dedIpyamAna kaMcanavarNaya jemanA zarIranI robhA che, tema ja jeenI kaMdharA UMcI che, AvA A AcArya jANe utsuktAthI bhUtala upara cAlate jaMgama merUparvata na hoya!. 161 sAmrAjyamAsAdya divastrilokyA AzaMsamAnaH punarAdhipatyam / tapastaSasyatkimuta kSamAyAM puraMdaropAstapuraMdhipAzaH // 162 // utAtha vA pUrvoktAdaparArthe apAstastyaktaH puraMdhrINAM svaHbINAM pAzo bandhanaM yena / yaduktam-'smitena bhAvena ca lajjayA bhiyA parAGa kharardhakaTAkSavIkSitaiH / vacobhirA . kalahena lIlayA samastabhAvaiH khalu bandhanaM striyaH // ' iti vimuktavanitAnuSaGgaH tAdRzaH kSamAyAM janmabhUmitvena surAsurAGganAsvardvamAdInAM snehakAraNatvAvi svlokN vihAya bhUmau sametya tapastapasyana kurvANaH puraMdaraH zakra iva / kiM kurvANaH / divaH svargalokasya sAmrAjya samastavimAnAdhipatiM devendrANAM svAmitva dvAtriMzatsahasradezAdhIzvaramukuTabaddhabhUpAnAmiSa sArvabhaumasya tathA dvAtriMzallakSavimAnAdhipAnAM prabhutvam / ata eva sAmrAjyam / 'samrATU tu zAsti yo nRpAn' iti haimyAm / AsAdyAdhigatya / punatrilokyA vizvatrayasyAdhipatya martRbhASamAzaMsamAnaH kAGkana // iti kharidarzanAtsAhihRdayaktirkAH // plekArtha athavA te samasta devAMganAone saMga tyajIne, batrIsa lAkha vimAnane adhipati zakendra svargalekanA sAmrAjyane bheLavIne, have traNa lekanAM adhipatipaNAnI IcchAthI pRthvI tala upara AvIne A AcAryarUpe tapasyA karatuM na hoya162 Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 420 hIrasaubhAgyam [ sarga 13 zlo0 163-164 yAvadvitarkAmiti tarkazAstrAdhItIva citte kurute kSitIndraH / nirgranthanAthaM nijasaMnikarSa vibhUSayantaM pivati sma tAvat // 163 // kSitIndro'kabbara sAhiH iti pUrvoktaprakAreNa yAvadyAvatA samayena citte svamanasyeva nAtmajanasamakSa vitarkAnvicArAn kurute / ka iva / tarkazAstrAdhItIva yathA tarkazAstreSu pramANagrantheSu adhItamadhyayanaM samyak zAstrAvabodho'syAstIti tarkabhASAdika cintAmaNipramukhapramANAdhyetA vitarkAn vividhAn tarkAn kurute tAvannijasyAtmanaH saMnikarSa samIpaM vibhUSayantamakurvantam / nirgranthanAthaM hIravijayasrariM pibati sma sAdaramavalokayati sma / sAdarAvalokanaM pAnamucyate || zleAkA taka zAstranA abhyAsIe jema tarka vitarko kare tema akakhara peAtAnA cittamAM pUrvokata prakAre AcAya sa'baMdhI vicAraNA karatA hatA, tyAM te khAdazAhe peAtAnI samIpa bhUmibhAgane zaiAbhAvatA AcArya devane AdarapUrvaka joyA ! // 163 / / sutrAmagotrAdhikagauraveNa mArge mayA saMbhramagAminAsau / durUha bhUmagivirviSAdI mA st| ditIvatvarayA carantam // 164 // sUriM kiM kurvantam / atvarayA na vegena mandaM mandaM carantam / utprekSyate - iti hetoH / iti kim / sutrAmagotrAnmeroradhika gaurava gurutA mAhAtmya yasya tAdRzena mArge pathi saMbhramagAminA autsukyAdinA tvaritagamanazIlena / ' Avegastu tvaristUrNiH saMvegaH saMbhramastvarA' iti myAm / mayA duHkhena kaSTena UDhA sahasraphaNAmaNDalairvidhRtA bhUryena tAdRzo bhogivibhuH zeSanAgo viSAdo'syAstIti viSAdI viSaNNacetA nivedavAnvA mA stAnmA bhavatAditi // zleAkA merUpa tathI paNa adhika gauravavALA AcAya deva mAga para madadapaNe cAlatA hatA; ( maMdamaMda cAlavAnuM kAraNa kavi batAve che) 'utsukatAthI virata gatithI cAlatAM Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 13 zlo. 164-166 ] hIrasaubhAgyam 421 mArI gustAthI durvaha evI pRthvIne dhAraNa karate zeSanAga duHkhI nA thAo !" A kAraNathI jANe AcAryadeva maMdagatie cAlatA na hoya ! 164 . ime cale mecakimAGkite ca tadaucitI rokhumadaHpracAram / netre kSipantaM kimiti pramAtaM yugaMdharAyAM purato dharAyAm / / 165 / / punaH kiM kurvAntam / purataH purastAdagrataH pramAta pramANIkRtaM yugaMdharaM kUbaraM rathasya vRSabhasya skandhanikSepaNasya yogyaM kASThavizeSaM dhUsaramiti jane prasiddhaM yasyAM tAdRzyA dharAyAM pRthvIpIThe netre nayane kSipanta sthApayantam / utprekSyate iti hetoH kim / iti kim / ime netre cale caJcalasvabhAve ca punama cakimAGkite antaHzyAmatAkalite / malinAzaye ityarthaH / tattasmAtkAraNAt adaHpracArametayoH prasAraM roghumaucitI yogytaa| upacitamevetyarthaH // zlekArtha vaLI AcAryadeva pitAnI AgaLa dhuMsarA pramANa pRthvI para baMne netra sthApana karatA hatA. "A netrayugala capala ane zyAma che, arthAt malina AzayavALuM che, te mATe A baMnenA pracArano vedha kara yogya che?--mATe pRthvI para AcAryadeva jANe bane netra sthApana karatA hatA ! ! 165 che daNDaM svapANau dadhataM svabAhAjitaM bhajantaM kimu kalpasAlam / kalpaM munInAmiva mUrtimantaM kalpaM nijAGge punarudvahantam // 166 // punaH kiM kurvantam / svapANau nijavAmahaste daNDaM yaSTIM dadhata dhArayantam / utprekSyatesvabAhayA nijabhujena jitaM parAbhUtam ata eva bhajantaM sevamAna yo yena jitaH prAyasta sa sevate / kalpasAlamiva kalpadrumamiva / punaH kiM kurvantam / nijAGge AtmIye zarIra kalpaM yatInAM zarIrAvaraNayogyavastravizeSa 'kalapaDo' iti prasiddhaH / udvahantaM bibhratam / utprekSyate-mUrtimantaM zarIrazAlinaM munInAM susAdhUnAM kalpamAcAramiva // Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam [ sarga 13 zlo0 166-167 zleAkA AcArya deve potAnA hAthamAM daMDa dhAraNa karyAM hatA. jANe peAtAnI bhujAothI parAbhUta thayela kalpavRkSa sevA karavA AvyuM na hoya ! vaLI AcArya upara kapaDAM ( vastra ) dhAraNa karelAM hatAM, te jANe mUrtimata sAdhuonA AcAra na hoya // 166 // 422 budhairna doSAkaravaMzajAtairmalayAnairna ca nAbhijAtaiH / pratyarthibhizvicattabhuvo na rudrairnirgranthanAthairanugamyamAnam // 167 // punaH kiM kriyamANam / anugamyamAnam anu pazcAdUbrajyamAnam / kaiH / nirgranthanAthaiH vAcakapaNDitagaNicaralakSaNazramaNapuGgavaiH / kiMbhUtaiH / budhaiH rohiNInandanaiH punarna doSAkaravaMzajAtaiH candragotrajanmabhiH / ayaM tu virodhaH- ye budhAste tu doSAkaravaMzajAtA eva syuH / virodhazAntau tu budhA vidvAMsastathA doSANAmapaguNAnAmAkaraH khaniya vaMzastatra jAtA na tarhi vizuddhavaMzajanmAnaH / nirdoSapitRpakSA ityartha: / punaH kiMbhUtAH / marAlo rAjahaMsastena yAnaM gamanaM yeSAM te / haMsavAhanAH ca punarna nAbhijAtA na brAhmaNAH / ayamapi virodhaH - ye marAlayAnAste tu nAbhernArAyaNanAbhipuNDarIkAdeva jAtAH / virodhazAntau tu haMsavanmantharagamanAH / IryA zodhanAt / tathA dvau natrau prakRtyarthaH gamayataH / maulArtha prApayataH / tataH na na abhijAtAH kulInA etra / atha vA na abhijAtA na kulInAH / evaM dvitIyena nakAreNa akulInatvaniSedho nigadyate / evaM sati kaulInyamAyAtam / tairetAvatA vizuddha mAtRpakSairityarthaH / 'jAi saMpannA kulasaMpannA' iti siddhAntoktiH / punaH kiMbhUtAH / cittabhuvaH kaMdarpasya pratyarthibhirvairibhiH para na rudrairna bhImairIzvaraiH / ayamapi virodhaH - ye kAmaripavaste tu rudrAH zivA eva syuH / virodhazAntau tu tyaktasarva' sAMsArikakAntAdyanuSaGgatvAnmaneAbhavAbhirAtibhiH zAntarasataraGgitAGgitAntaHkaraNatvAnna rudraiH / saumyairityarthaH // leAkAtha AcAya deva paDitA vaDe anusarAtA hatA, paraMtu caMdranA vaMza ja na hatA, arthAt vizuddha vaMzamAM utpanna thayelA hatA. huMsa jevI gativALA hovA chatAM brahmAthI utpanna thayelA brAhmaNeA na hatA; kAmadevanA zatru hAvA chatAM, paNu rUdro na hatA, AvA nithA vaDe anusarAtA AcArya deva zeAbhatA hatA. 5 167 Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 13 zlo0 168-169] hIrasaubhAgyam 423 ekaM kimadvaitatayA jagatyAM kumudvatIkAntamiva dvitIyam / tRtIyamakSNoriva candracUDabrahmAcyutAnAmiva vA caturtham // 168 // punaH kiMbhUtam / jagatyAM bhuvanamadhye bharatakSetrabhUmau vA advaitatayA guNairalAdhAraNatvena nAstyasya tulyaH / tAdRkko'pyanyo nAsti yena sA upamIyate iti hetunA eka kim / 'jagatI medinI rasA' iti haimyAm / 'bhuvana jagatI jagat' ityapi haimyAma / tathA 'jagatI vizvabhUmayoH' ityanekArthe'pi / punarvitIya kumuvatIkAnta candramiva jagadAhAdakatvAt / ca punarakSNornetrayostRtIyam / yathA janAnAM netrAbhyAM bhaumAdimArgaH prakAzyate tathA tenApi netrobhUtena bhavikAnAM svargApavargAdimArgoM jJApyate iti tRtIya netram / vA punaH candra caDaH zivaH, brahmA vidhAtA, acyuto nArAyaNaH, teSAM madhye caturthamiva tvaparatIrthakairete trayo devAH sevyante, tathA ayamapi guNabAhulyAtsvaparatIrthakairupAsyate / atastaccaturthamiva // zlokAtha AcAryadeva asAdhAraNa guNa vaDe vizvamAM advitIya (eka), caMdranI jema jagatane AhalAdaka hevAthI dvitIya bhavya jIne sanmArgadarzaka hevAthI tRtIya, ane zaMkara, brahmA ane viSNunI madhyamAM atyaMta guNavAna havAthI caturtha hatA ! 168 caturpu vedeSviva paJcamaM vA SaSThaM drumANAmiva nirjarANAm / kiM saptamaM mUrtimatAmRtUnAM srotaHpatInAM punaraSTamaM vA // 169 // ca punazcatuSu catuHsaMkhyeSu Rk-yajuH-sAma-atharvaNalakSaNeSu laukikeSu madhye paJcamamiva / etasya satyavAditvAdvedavanmAnyatvena paJcamam / vA punaH nirjarANAM devAnAM dumANAM kalpa-pArijAta-mandAra-haricandana-saMtAnalakSaNAnAM paJcAnAM kalpavRkSANAM madhye SaSThamivAkhilAbhilaSitadAyakatvAt / tathA mUrtimatAM svIkRtakAyayaSTInAM hima-ziziravasanta-grISma-varSA-zarallakSaNAnAM SaNNAmRtUnAM madhye saptamamiva / sarveSAmapi sevyatvena / vA punaH srotaHpatInAM lavaNodadhi-kSIrodadhi-nIrodadhi-dhRtodadhi-surodadhi-svAdUdadhi-iladadhi-nAnAM saptAnAM samudrANAM madhye aSTamamiva atigambhIratvAt gugaratnAkaratvAt // Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 424 hIrasaubhAgyam [sarga 13 zlo0 169-170 zlokArtha vaLI AcAryadeva pha, yaju, sAma ane atharva e cAra laukika vedamAM satyavAdI hevAthI (vedanI jema mAnya hevAthI) paMcama, ka95, pArijAta, madAra, haricaMdana ane saMtAna-e pAMca kalpavRkSonI jema sarva keIne abhiSTa phaladAyaka hovAthI paTha, hemaMta, zizira, vasaMta, grISma, varSA ane zarada-e cha RtuonI jema sarva koIne upAsya hovAthI saptama ane lavaNasamudra, kSIrasamudra, nIrasamudra, ghadadhi, suredadhi, svAdUdadhi, ane IkSadadhie sAta samudranI jema ati gaMbhIra pAthI aSTama itA. // 166 / / adhIzvarANAM navamaM dizAM vA kuNDaM sudhAnAM dazamaM kimurvyAm / ekAdazaM vA vatinAM vRSeSu kiM dvAdazaM zrIgaNapuMgavAnAm // 170 // ca punardizAmaSTAnAM haritAmIzvarANAM svAminAm indra-agni-yama-nairRta-varuNa-vAyukubera-IzAnAbhidhAnAmaSTasaMkhyAkAnAM lokApAlAnAM mavye navama miva / yathA dikpAlAH sarveSA maNyArAdhyAstathAyamapIti / vA punaruyA pRthivyAM vartamAna dazamaM sudhAkuNDamiva / prathA pAtAle navasaMkhyAkAni kakkolAdipIyUSakuNDAni vidyante, tathA bhUmaNDale dazama sudhAkuNDamiva / ajarAmarapadadAyakatvAt / vA punavratinAM sAdhUnAM vRSeSu dhame Su madhye / ' 'dharmaH puNyaM vRSaH zreyaH' iti haimyAm / zAnti-Arjava-mArdava-nirlobhatA-tapaH-saMyamaHsatya-zauca--akiMcanatA-brahmacaryamiti lakSaNeSu dazavidhasAdhudharma Su madhye / yaduktam'khaMtIajjavamaddavamuttItavasaMjame abodhavve / savva so AkiMcaNa ca baMbhaM ca jai dhammo // ' iti vacanAt / ekAdazamekAdazasaMkhyApUraNa mUrta sAdhudharmamiva / vA punaH zriyA gaNabhRllakSmyA zobhayA vA yuktAnAM gaNapuMgavAnAM gaNadhAriNAm indrabhRti-agnibhUtivAyubhUti-vyakta-sudharmasvAmi-maNDita-mauryaputra-akampita-acalabhAtA-metArya-prabhAsanAmAnaH mahAvIrajinakAdazagaNadharAsteSAM madhye dvAdazamiva / zlekArtha quii mAyA mhaa||4-4', mani, yama, naiRtya, 135, pAyu, humera bhane IzAna-e ATha dikpAlanI jema ArAdhya hovAthI navama; pAtAlamAM Adi nava sudhA che te pRthvI upara ajarAmarapada (mokSa) nAM dAyaka hevAthI dama, kSamA Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 13 zlo0 170-171] hIrasaubhAgyam 425 bhA, (namratA ) bhAga 1 ( sAtA), nialual, ta5, saMyama, satya, zIya, akiMcanatA ane brahmacarya A daza yatidharmamAM mUrtimAna sAdhudharma hovAthI meza; dhandrabhUti, manabhUti, vAyubhUti, 054ta, sudhA, bhaDita, bhIya putra. akaMpita, acalabhrAtA, metArya ane prabhAsa e agIyAra gaNadharanI jema tapagaccharUpI gaNu lakSamIne dhAraNa karanArA chevAthI dvAdaza, hatA. te 170 che trayodazaM vAmbujabAndhavAnAM vizveSu deveSu caturdazaM vA / ratneSu vai paJcadaza kalAsu zaratsudhAMzoriva SoDazaM vA // 171 // - vA punarambujabAndhavAnAm / dhAtA-aryamA-mitva-varuNa-Iza-bhaga-indra-vivasvatpUSA-parjanya-tvaSTA-viSNu iti dvAdazasaMkhyAnAmarkANAM madhye trayodazaM bhAskaramiva / pratApatvAt / vaizvadeveSu madhye / 'vizvadevAstrayodaza' iti kAvyakalpalatAyAma, saMkhyAnAmamAlAyAM ca / caturdaza caturdazasaMkhyAkamiva / divyarUpatvAt / vA punazcaturdazasu lakSmI.. kaustubha-pArijAta-surA-dhanvantari-candramAH-kAmadhenu-airAvaNa-apsarAH-uJcaHzravAH-pIyUSa zAGgadhanuH-pAJcajanyazaGkhaH-kAlakUTa viSAbhidhAnAM caturdazapramANAnAM ratnAnAM madhye paJcadaze ratnamiva / vA punaH zaratsudhAMzoH zAradInacandramasaH kalAsu paJcadazakalAsu madhye SoDazami / paJcadazasu tithiSu paJcadazaiva kalA vardhante, SoDazI kalA tu zivamastake astIti zrutiH / ata eva naiSadhe nalena proktam-'bhImajA ca hRdi me paramAste jIvitAdapi dhanAdapi gurU / na svameva mama sAhati yasyAH SoDazAmapi kalAM kila norvI // ' iti / tathA 'paradhArmikatithayazcandrakalAH paJcadaza bhavantIha' iti kAvyakalpalatAyAm / tathA tatraivodAharaNam / 'tithiM tithiM prati svargibhogyaikaikakalAdhikA / kalA yasyezapUnAsIdekaH pralAdhyaH sa candramAH // ' ityukteH / candre tu paJcadazaiva klaaH|| zlokAtha dhAtA, mayamA, mitra, 13, za, mAsa, chandra, vista, pUSA, 5 nya, tvaSTA ane viSNu-e bAra sUryonI jema pratApI hevAthI tradaza, cauda vizvadevenI madhyamA 60535 pAthI yatuza, sabhI. astuma, pAnita, su21, tari, yadramA, madhenu, bhairAvaNa, asa21, razravasU, pIyUSa, dhanuSya, pAMyanya zama, ane hi. sau054 Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 426 hIrasaubhAgyam [sarga 13 zlo0 171-173 / kAlakUTa viSa, e cauda ratnanI jema ratna samAna hovAthI paMcadaza, zaradapUrNimAnA caMdranI paMdara kalAnI jema kalAvAna hevAthI Daza hatA. (kahyuM che ke paMdara tithimAM caMdranI paMdara kalA ja vadhe che, soLamI kalA te IzvaranA mastaka 952 che") // 17 // kiM rAjadhAnI zamamedinIndordhavaM dhunInAmiva vA samAdheH / saMketasadameva guNAvalInAM dharmasya sAmrAjyamivAhatasya // 172 // utprekSyate-zamamedinIndoH upazamanAno vasudhAsudhAruceH rAjJaH rAjadhAnI sukhavAsanagarI ca / 'kulakamAyAtA purI rAjadhAnI' iti haimyAma / vA punaH samAdheAnasya vizeSyaikalayaniSThatvena yaddhyAna samAdhistasya dhunInAM dharva bhAra samudramiva / punarutprekSyate-guNAnAmAvalInAM zreNInAM saMketasadameva / yatra kAmukaimilitumutsukairaparairvA milanArtha saMketastatsthAna saMketagRha procyate / punarutprekSyate-ahaMtAmatItAnAgatatIrthakRtAmayamAhataH sa cAsau dharmazca / jainadharmasyetyarthaH / sAmrAjyamiva / anekAnmUrdhAbhiSiktAnnamayitvA yatraizvayaM kriyate tatptAmrAjyam / atra tu bahusAmantabhUpanamana sphuTamevAste iti sAmrAjyameva // zlekArtha AcAryadeva jANe upazamarUpI rAjAnI rAjadhAnI na hoya! jANe samAdhirUpI nadIono svAmi samudra na hoya ! jANe guNonI zreNIonuM saMketasthAna na hoya ! athavA jANe jaina dharmanuM sAmrAjya na hoya ! 172 uro murAreH subhagatvalakSmyAH kRpAmRtasyeva patiM tamonAm / bhAgyasya vA kozamivAkSayantaM zAntisravantyA iva sAnumantam // 173 // utprekSyate-subhagatvalakSmyAH saubhAgyazriyAH vAsArtha murArernArAyaNasya uro vakSaHsthalamiva / yadukta naiSadhe--'hitvA daityariporuraH svabhavanaM zUnyatvadoSasphuTA-' iti viSNorvakSo lakSmyAvAsamiti / punarutprekSyate-kRpA sakalajantujAteSu karuNA saivAmRta sudhArasastasya tamInAM patiM candramaNDalamiva / punarutprekSyate--bhAMgyasya zubhakarmodayasya akSayanta sarvathApi na vyayIbhAva bhajanta kozaM bhANDAgAramiva / punarutprekSyate-zAntiH kSamA saiva sravantI nadI tasyAH sAnumanta parvatamiva / yato bhUbhRtaH sakAzAtsaritaH pravahanti / Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __sarga 13 zloka 173-175] hIrasaubhAgyam 427 zlekArtha AcAryadeva saubhAgyarUpI lakSmIne vAsa karavA mATe viSNunuM vakSasthala na hoya athavA karUNArUpI amRtanuM jANe caMdramaMDela na hoya ! athavA jANe bhAgyane akSaya bhaMDAra na heya ! athavA jANe kSamArUpI nadIonAM utpattisthAna rUpa parvata na hoya 173 yazaHsumasyeva suparvasAlaM kiM jJAnabhAnorudayAcalaM vA / saptarSiputraM kimu citravAcAmivAkaro labdhimaNIgaNAnAm // 174 // utprekSyate-yazaH sarvajagajanajegIyamAnasphItakIrtireva suma' prasUna tasya suparvasAla kalpadrumamiva / sadA vikAzaparimalAdibAhulyAtsuratarukusumakathanam / punarutprekSyatejJAnameva bhAnuH sUryaH tasyAbhyudayArthamudayAcalaM pUrvaparvatamiva / punarutprekSyate-citrANAM jagadAzcaryakAriNInAM vAcAM vacanavaicitrINAM saptarSiputra kimu bRhaspatimiva / 'bRhaspatiH surAcAryoM jIvazcitrazikhaNDijaH' iti haimyAm / punastatraiva 'saptarSayazcitrazikhaNDinaH' / tathA naiSadhe-'vicitravAka citrazikhaNDinandanaH' iti bRhaspateH saptarSiputrAbhidhAnamaH / yathA citrazikhaNDinandanastathA saptarSisUnurapIti / punarutprekSyate--labdhayastapaHprAdurbhUtazakti vizeSAstA eva maNInAM gaNAsteSAmAkaraM khAnimiva // AditastrayoddhazabhiH kulakam // iti hIravijayasarivarNanam // plekArtha jANe yazarUpI puSpanuM kalpavRkSa na hoya ! athavA jANe jJAnarUpI sUryane udayAcala na hoya ! athavA jANe vacanacAturya vaDe bRhaspati na hoya ! athavA jANe labdhio rUpI maNiratnonI khANa na hoya ! AvA AcAryadeva asAdhAraNa guNanA bhaMDAra hatA. che 174 taM vyAjahAreti mahImahendro jAgarti vAta khalu yuSmadaGage / himaM saraHpadmamivAdhvajanmA klamo'pi nAkrAmati vaH zarIram // 175 // mahImahendraH akabbarapAtisAhiH taM sUrimityamunA prakAreNa vyAjahAra vyakti sma / iti kim / he sare, khadhu nizcitaM yuSmadane zrImatAM dehe vArtamanAmayaM samAdhirjAgarti Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 428 hIrasaubhAgyam sarga 13 zlo 0 175-177 vidyate / jAgartItyatra sattArthaH / yataH--'sattAyAmastyAste jAgatividyate dhriyate' iti kriyAkalApe / api punaradhvajanmA dUramArgollakanodabhUtaH kamaH parizramo vo yuSmAka zarIra nAkAmati na bAdhate / kimiva / himamiva / yathA saraHpadma taTAkotpanna kamala tuhina vyathayati // iti zArIrakasukhapraznaH // zlokArtha akabara bAdazAhe AcArya bhagavaMtane A rIte kuzaLa samAcAra pUchaLyAH "he AcArya, ApanA zarIre nirAmayatA te varte che ne ? hima jema sarovaramAM utpanna thayelA kamalane vyathita kare tema mArgane zrama ApanA zarIrane vyathita karate nathI ne ?" me 175 che tapAMsi vaH santyanaghAni kaccinnAste samAdheH pratibandhakazca / manaH prasannaM punarasti nIraM padmAkarasyeva dhanavyapAye // 176 // he munIndo, punaryo yuSmAkaM tapAMsi anaghAni prazasyAni asau tapasvI tIvra tapastaptvA mAsmadrAjyAdi vaibhava gRhaNItAditi bhAvAdvighrakartRkANAmabhAvAt nirantarAyAni santi vidyante / punaH kazcana dharma dvaSI vo yuSmAka samAdheAnasya pratibandhako vighnavidhAtA nAste na vartate / punaryuSmAka manaH prasannamanAvilamasti / kimiva / nIramiva / yathA dhanavyapAye zaratsamaye padmAkarasya kamalakulAlaMkRtasaraso jala prasannamatisvaccha syAt / / iti sAdhvAcArAdikuzalapraznaH // zlokAtha "he munIndra, Apane prazasya tapa nirvidhanapaNe varte che ne? kaI paNa dharmaDhelI puruSa ApanI samAdhino pratibaMdhaka nathIne? temaja zaradakAlanA sarovaranA jalanI jema prasanna-nirmala cho ne ?" me 176 kA sA purI prApi dazAM damIzairvasantanirmuktavanAnurUpAm / aho ahobhirbahubhiH payodairivAdimairbhUriyamanvakampi // 177 // Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 13 zlo0 177--179] hIrasaubhAgyam 429 aho iti saMbodhanaprazne / he sare, sA kA purI kiMnAmnI nagarI yA purI daminAM tapaHkriyAdikaSTaiH svAtmadamanaparANAM sAdhUnAmIzairnAyakaiH zrImadbhiH vasantena madhusamayena nirmuktasya phalapuSpapallavadalAdivirahitatarugaNasya vanasyAgurUpAM sadRzI dazAmavasthAM prApi lambhitA / tadabhidhAna bhASaNIyamityarthaH / aho sUrIndrAH, punarAdimaiH prathamaiH puSkarAvartanAbhiH payodai dhairiva / iyamAsmAkInA mevAtamaNDalasaMbandhinI vA bhUH pRthivI bahubhiranalpaiH // ahobhirdivasairanyakampi anugRhItA pAvanIkRtA ityAgamAdipraznaH // iti sAhikRtakuzalAlApapraznaH // lokAtha ahe sUrideva, vasaMtaRtu sivAyanI vanabhUmine anurUpa evI kaI nagarIne puSparAvarta Adi meghanI jema ApanA vaDe ghaNA divasonI sthiratA karIne pavitra 42 // ?" // 177 // idaM vinirdizya samudrakAzcIrucye mukhe tanvati maunamudrAm / dharmasya dhAtrImiva vRtrazatrurvAcaMyamAnAM sa uvAca vAcam // 178 // vAcaMyamAnAM samyagvAgguptimatAM vRtrazatruryatIndraH sa hIravijayanAmA sarirvAcavANImuvAca vakti sma / sAhipraznAmuttaraM dadAti smetyarthaH / utprekSyate-sarivANI / dharmasya sukRtasya dhAtrImupamAtaramiva varghayiI bhUmimiva / sthAna vA / kasmin sati / ida pUrvanigaditaM kuzalAdipraznaM vinirdizya kathayitvA samudrakAUcyA jalanidhimekhalAyA bhamibhAminyA rucye bhartari / 'rucyo gharayitA dhavaH' iti haimyAm / akabaraprathivIpatau mukhe svavadane maunamudrAM joSeNa kRtvA mudraNAM tUSNIkAM tamyati kurvati sati // zlekArtha A pramANe pUchIne bAdazAhe mauna dhAraNa karyuM. te pachI munIndrazrI hIravijayasUrie dharmanI dhAvamAtA na hoya tevI vANImAM kahyuM che 178 che kSmAkAntakoTIramaNImarIcimadhuvratApItapadAravinda / avehi vAtaM ghusadAmivAptavacaHsudhApAnavidhAyinAM naH // 179 // Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - hIrasaubhAgyam [sarga 13 zlo0 179-180 kSmAkAntA bhUmIvallabhA anye rAjAnasteSAM koTIrA maulimukuTAsteSAM maNInAM vividharatnAnAM marIcayaH kAntayaH eva madhuvrato bhramarAstairA sAmastyena pIte cumbite sevite vA padAravinde caraNakamale yasya tasya saMbodhane / yaduktam-'avatAdvo hayagrIvaH kamalAkara iishvrH| surAsuranarAkAramadhupApItapatkajaH // ' iti sArasvatavyAkaraNaprAntanamaskRtau ApIta iti / he nRpa, naH asmAkaM vArtamanAmayamavehi jAnIhi / keSAmiva / yathA dhusadAM surANAM devAnAmanAmayaM bhavet / tatra hetumAha-AptAnoM tIrthakRtAm / puruSottamavItarAgAptAH' iti haimyAm / vacAMsi vAkyAni AgamA vA / 'AptoktiH samayAgamau' iti haimyAm / tAni ta eva vA sudhA amRtarasAsteSAM pAna vidadhe ityebaMzIlAsteSAm / 'Apto labdhe ca satye ca' ityanekArthaH / 'satye adhisaMvAdake bAndhave'pyAptaH' iti caNiH / tathA 'Aptapratyayitau samau' iti haimyAm / Aptasya pAlakatvena viSNoH svAmitvenendrasya vA vacasA sudhApAna kurvate ityevaMzIlAnAM surANAM tadevAptatvamucyate / sRSTiprArambhe brahmaNA surA narAzca vidadhire, tadartha bhojyakRte dhAnyaM sRSTa narairaGgIkRtam, tadanicchadbhirdevaibrahmaNA prahitaiH sRSTipAlakatvena viSNuryAcitaH; tato vijJAya kRSNenApi manthAcalena pAthodhi nirmathya pIyUSamutpAdya teSAM pANau nijAgrajanmane AptAya zaMkAya prahitama. tato nijanAyakatvenAptIbhUtasya tasyendrasya vacasA sudhAhArA Asanaiti vaiSNavI zrutiH / tena dvayorapi sudhApAnavidhAyitA // zlokAtha "anyarAjAonA mugaTanAM ratnanI kAMtirUpI bhramaree jemanAM caraNa kamale cuMbana karyA che evA he rAjana ! deve jema tIrthakara bhagavaMtanAM vacananuM sudhApAna kare tema tame amArI vAta sAMbhaLo." me 179 che azvAnivAkSANi nirIhabhAvai razmivajairyantrayatAM svayaM naH / tapAMsi nirvighnatayA zatAGgA iva pravatenta udArakAnte // 18 // udArA atizAyinI sphArA vA kAntirdIptiH zobhA vA yasya mahatI icchA vA / kAntiH zobhAkAmanayoH dIptau ca' ityanekArthaH / tasya saMbodhane he sAhe, no'smAka' zatAGgA rathA iva tapAMsi niyamavizeSA nirvighnatayA nirantarAyatvena pravartante pracalanti ca / asmAkaM kiM kurvatAm / razmivrajai rajjUtkaraisturagAnazvAniva nirIhabhAvanirgatA IhA khIputramittravibhavAdiSu sAMsArikeSu sarveSvapi padArtha Su vAJchA yeSAM te nirIhAsteSAM bhAvAstaiH kRtvA niHspRhatAbhirakSANi samanaskAni paJcAnIndriyANi svayamAtmanA sArathibhAvena yantrayatAM damayatAM vazIkurvatAm // Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 13 zlo 0 180-182 ] hIrasaubhAgyam zlokArtha udAra kAntivALA he rAjana IddhirUpI azvone nispRhabhAvarUpa cAbUkenA samUhathI sArathibhAve svayaM niyaMtraNa karatA amArA tarUpI rathe nirvighapaNe prapate che." // 180 // pratyahakRtko'pi na naH samAdheH kuto'zivaM syAdabhuvi yattvayIze / gRhAGgaNasthAyini kalpazAkhinyupadravetika nu daridrabhAvaH // 181 // he sAhe, nA'smAkaM samAdhermanaHsvAsthyasya dhyAnasya vA ko'pi kazcidapi pratyaha. kRdvighnavidhAtA nAsti, yadyasmAtkAraNAttvayi Ize svAmini avanInetari samarthe azivopazAmake sati bhuvi pRthivyAmazivamarthAt tvaddezavAsinAmakalyANa kuto bhavet / api tu na syAdeva / yukta'yamarthaH / nu iti pariprazne / gRhasyAGgaNe ajire tiSThatItyevaMzIlastasmin gRkSAkaNasthAyini kalpazAkhini suradrume daridrabhAvo dAridrayaM kimapadravet / api tu na dAridrayalezo'pi svAditi / / zlokAtha "he bAdazAha ! amArI samAdhi-cittanI svacchatAmAM vina karanAra keIpaNa nathI. pRthvI upara Apa jevA samartha rAjavI hoya tyAre dezavAsIone upadrava kyAMthI hoya? jenA AMgaNe kalpavRkSa hoya tene daridratAno saMbhava paNa zuM hoI zake ?" ! 181 anityatAbhAvanayA padArthasArthasya vizvasya manaH punarnaH / kSodairivAmbhaH katakasya zazvatprasannamAste vasudhAsudhAMzo // 182 // he vasudhAsudhAMzI sakalAvanIrajanIpate bhUpate, vizvasya jagataH padArthasArthasya vastuvrajasya anityatA azAzvatatvam / yataH- hI saMsArasahAvo sucariyanehANarAyarattAvi / je puThavannedISThA avaranne te na dIsati // ' tathA 'saMjharAgajalavuccuuvvame jIvitANyajala Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 432 hIrasaubhAgyam [sarga 13 zlo0 182-183 biMducaMcale / juvvaNeyanaivegasaMnibhe pAvajIvakimayaM na bujjhasi // '; 'anityAni zarIrANi vibhavo naiva zAzvataH / nityaM saMnihito mRtyuH kartavyo dharma saMgrahaH // ' 'yadi janmajarA. maraNaM na bhavedyadi ceSTaviyogabhayaM na bhavet / yadi sarva manityamidaM na bhavediha janmani kasya ratirna bhavet // ' iti vacanAtsarva manityaM dharma eva nityaH kAryaH iti bhAvanayA vAsanayA kRtvA punarnA'smAkaM manazcittaM prasannaM dharma karmaNi nirmalamevAste / kimiva / ambha iva / yathA katakasya katakanAnaH phalasya kssodaishcuuejlN prasanna svacchaM syAt / tathA yadaktamU-vimalasvAminA vAcaH katakakSodasodarAH / jayanti trijagaccetojalana lyahetavaH // ' iti sakalArhatpratiSThAne // zlekArtha he vasudhApati, jagatanA padArthonA samUho anitya che. jJAnI puruSoe kahyuM che ke "saMsAranA savabhAvane dhikkAra che ! nehAdhIna evA paNa priyajanone jevAM prathama praharamAM dekhyAM hoya tevAM bIjA prahare dekhAtAM nathI, arthAta saMdhyAnA rAga ane pANInA parapoTA jevuM jIvana ane yauvana asthira ane caMcala che; yuvAnIne vega nadIno vega samAna capala che, zarIra anitya, vaibhava saMpatti paNa anitya che. te he pApI jIva, tuM kema samajatA nathI? haMmezAM mRtyu tArI samIpe ja raheluM che. sarva anitya che, phakta dharma e ja nitya che, mATe tAre dharmano saMgraha karavo joIe." he rAjana, AvA prakAranI anitya bhAvanAthI amArA mananI prasannatA dharmakAryamAM sthira ja che. jema kataka phaLanAM cUrNa vaDe jala svaracha-nirmaLa bane che, tema amArAM lekanAM mana anityAdi bhAvanA vaDe svaccha ane nirmaLa bane che." che 182 che gozIrSasaurabhyamivAnilena saMdezahAridvitayena hUtaH / gandhAranAmno nagarAnmahIndo zanaiH zanairvRddhatayA samAgAm // 183 // he mahIndo sAhe, gandhAra iti nAmAbhidhAnaM yasya tAdRzAnnagarAtsamAgAm zrImatpAveM sametaH / katham / zanaiH zanaimanda mandam / kayA / vRddhatayA sthaviratdhena / kiMlakSaNaH ahama / saMdezahAriNodUtayoH / 'zAsanahAriNA hareH' iti raghau / yathA zAsanahArI tathA saMdezahArIti / tathA 'dUtaH saMdezahArakaH' iti haimyAm / dvitayena dvandvena hRtaH aakaaritH| 'AkAraNaM havo hUtiH' iti haimyAm / kimiva / gozIrSasaurabhyemiva / yathA candanadrumasya parimalo anilena vAyunA hyate bhUmaNDalAntaramAnIyate // iti sAhi kRtakuzalAgathAdipraznapratyuttarANi // Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 13 zlo0 183-185] hIrasaubhAgyam 433 zlokAI he rAjana vAyu vaDe prerita thayelI caMdana vRkSanI suvAsa bhUmaMDalamAM prasare che; tema Apane saMdeza lAvanAra DUtonI sAthe gAMdhAranagarathI vRddhAvasthAne kAraNe dhIme dhIme ApanI samIpe AvyA chIe." che 183 bhUmAnathAbhASata dUradezAdhyaM sametAH kathamekapadyAm / mahendrabanmattamataGgajena rathena pAthoruhabandhuvadvA // 184 // revantavadvA turageNa divyayAnena vRndArakavRndavadvA / sa procivAnujjhitayAnamatra carankramAbhyAmahamAjagAma // 185 // atha kuzalAgamAdikathanAnantaraM bhUmAnpRthvIpatirabhASata vadati sma / he sUrIndrAH, yUyamekapayAM mArge / 'padavyekapadI padyA paddhatirvama' iti haimyAm / kathaM kena prakAreNa sametAH dUradezAta avAgatAH / tAneva prakArAndarzayati-kiMmatto madodayo yo mataGgajo gajendro gajarAjaH prazastahastI tena sametAH / kiMvat / mahendravat / yathA puraMdaro mattamataGgajena airAvaNena sameti / vAthavA kiM rathena syandanena 'vahala' iti prasiddhena adhvani sametAH / kiMvat / pAthoruhavanghuvat / yathA kamalasuhaddhAskaro rathena marudrathena samAga cchati / pAthavA turagena pravaravAjinA kRtvA samAyAtAH / kiMvat / revantavat / yathA revantaH arkareto'jasturageNa samAyAti tasya hayavAhanatvena / 'revantastvarkareto'jaH pavago hayavAhanaH' iti haimyAm / vAthavA divyena manorameNa yAnena zibikAdinA vAhanena samIyivAMsaH / kiMvat / vRndArakavRndavat / yathA vRndArakAraNAM nirjarANAM vRndaH samudAyaH divyena devasaMbandhinA vimAnena sameti / ityukte'nantaraM sa variH procivAn kathayati sma / he sAhe, ahamatra zrImatAM samIpe ujjhita saMtyukta yAna turagavAhanAdika yena tAdRzaH kamAbhyAM caraNAbhyAM carana pracaran AjagAma AgatavAn // yugmam // kAthI tyArapachI rAjAe prazna karyo ke "he sUrIndra, dUra dezathI Apa kevI rIte padhAryA ? zuM IdanI jema madonmatta gajarAja upara ? sUryanI jema ratha upara ? hi0 sau0 55 Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 434 hIrasaubhAgyam saga 13 zlo 0 184-187 athavA revanta (sUryane a%) jevA azva upara ? athavA te deve jema vimAnamAM Ave, tema keI zibikA Adi vAhanamAM padhAryA ?" A pramANe bAdazAhe prazna pUchatAM AcAryadeve kahyuM : "he rAjanahAthI, gheDA, ratha Adi vAhananA tyAgI evA gAMdhAranagarathI be paga vaDe cAlIne ApanI pAse AvyA chIe." | 184 me 185 che bhUpo'pyuvAceti na sAhibAkhyakhAnena yuSmabhyamadAyi kiMcit / turaGgamasyandanadantiyAnajAmbUnadAdyaM dRDhamuSTineva // 186 // api punarbhUpaH pAtisAhiH ityamunA prakAreNa provAca jagAda / pRcchati smetyarthaH / iti kim / he sUrIndrAH, dRDhamuSTinA kRpaNeneva sAhiba ityAkhyA nAma yasya tAdRzena khAnena mama umbarakeNa sAmantena turaGgamA azvAH, syandanA rathAH, dantinA gajAH, yAnAni zibikAdIni, jAmbUnadaM suvarNam. upalakSaNAdrUpyAdisaMgrahaH, amUni vastUni AdyAni prathamAni mukhyAni vA yatra tAdRzaM kiMcikimapi vastu yuSmabhyaM nAdAyi na dattam // ityAkSepapraznavAkyam // zlekArtha A prakAre sAMbhaLIne cakita banelA bAdazAhe prazna karyo ke "he sUrIndra, mAro sAmaMta sAhibakhAne kRpaNanI jema Apane hAthI, ghoDA, ratha, zibikA, suvarNa Adi kaMI paNa na ApyuM ?" me 186 gururjagau bahvadizatsa mahyaM tvayA niyukto hariNeva medhaH / punarna kiMcinnikhilAnupagamucA mayAgrAhi mahImahendra // 187 // tataH sAhipraznAnantaraM guruhIrasUrijagau bhASate sma / he sAhe he mahImahendra pRthivIpuraMdara, tvayA zrImatA niyuktaH prasAditAnuziSTiH sa sAhibakhAnA mahya bahu dhanamadizat yacchannAsIt / ka iva / megha iva / yathA hariNA vAsavena varSituM samAdiSTAH ghanAghanAH bahu pracurataraM nIraM dizanti pradadate / janebhya iti zeSaH / 'jAnAmi tvAM pravarapuruSa kAmarUpaM maghonaH' iti meghadUte / 'indrAdiSTA hi meghAH bhUmau varSanti' iti zrutiH / paramayaM vizeSaH / nikhilaM samastapumanuSaGga rAmAdraviNAdisaGga muJcati dUraM tyajati tAdRzena mayA kiMcitkimapi dIyamAnaM nAgrAhi nAdAyina gRhyate sma // Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 13 zloka 187-188] hArasAmAgyam hIrasaubhAgyam 435 zlekArtha AcAryadeve kahyuM: "he rAjana, jema IdranA AdezathI megha ghaNuM jala varasAve, tema Ape niyukta karelA sAhibakhAna gaja, azva, ratha, suvarNa, Adi ghaNuM ghaNuM ApavA AvyA hatA, paraMtu kaMcana-kAminI Adi sarvasaMgane tyAga karanArA ame kaMI paNa grahaNa karyuM nahIM." 187 aho nirIhairmahatAM vartasairbhUrbhUSitAmIbhiribAMzubhiryoH / tajanmabhiH paGkamivAravindairbhava parityajya pRthagbhavadbhiH // 188 // aho ityAzcarye / sadasyA lokA vA / pazyata kautuka parairadIyamAnamapi jagati ke nAdriyante / ete tu baDhAgRhItA api sarveSAmabhilaSaNIyAnAmapi svarNAzvagajAdi nAdadate tasmAdamIbhiH sarindraH kRtvA bhUrazeSApi kSoNI vibhUSitA alaMkRtA pavitritA vA / kairiva / aMzubhiriva / yathA aMzubhiH sahasrarazmibhiH / 'AdityaH savitAryamA kharasahasroSNAMzU raviH' iti haimyAm / dhaugaMganavIthI zobhitA / kiMbhUtaiH amIbhiH / nirgatA jagajanmakalatraputradraviNarAjyAdiyAvatpadArthasArtheSu IhA vAJchA yeSAm / niHspRhairityrthH| punaH kiMbhUtaiH / mahatAM samastasAdhujanottamAGgeSu avataMsaiH zekharAyamANaiH / punaH kiMbhUtaiH / bhava' saMsAra parityajya nirmucya pRthagbhinnairbhavabhiH / kariva / aravindairiva / yathA padumaiH paGka jambAla parityajya pRthagbhUyate / kiMbhUtaiH amIbhiH aravindaizca / tajjanmabhiH tatra bhave paGake vA bhavitvAtpaGkajatvAjanma utpattiryeSAM taiH // zlekArtha "aho sabhyajano, juo te kharA ! sarva jagatane IcchanIya ane bIjA vaDe apAtA hAthI, gheDA, suvarNa Adi keNa grahaNa na kare? arthAt sau keI grahaNa kare, paraMtu AvA nispRha saMtapuruSethI ja A pRthvI vibhUSita che. jema sUryanAM kiraNo vaDe pRthvI prakAzita bane, tema mahAtmAomAM muguTa samAna AcArya vaDe ja kharekhara pRthvI zebhe che. jema kamala jala ane kAdavamAM utpanna thAya, paraMtu jala ane kAdava baMnene tyAga karIne upara rahe che, tema A AcArya saMsAramAM janma pAmIne, saMsArane tyAga karIne saMsArathI pRthapha che, arthAta nirlepa che !" me 188 Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 436 hIrasaubhAgyam [ sarga 13 zlo0 189-190 cit dacitramiti kSitIndraH punaryunakti sma mukhaM sa vAcA / saurabhyavibhrAjivijRmbhitAbjaM ghanAtyayo haMsamRgIdRzeva // 189 // sa kSitIndraH pAtisAhi: punarvAcA vANyA mukhaM svavadana yunakti sma saMyojayAmAsa / kiM kurvan / ityamunA prakAreNa citte svamAnase / citramAzcarya dadhaddhArayan mukhaM vAcA yuyeoja / ka iva / ghanAtyaya iva / yathA zaratkAlaH saurabhyena saugandhyena vibhrAjate zobhate ityevaMzIla tathA vijRmbhita vikasvaramabjaM kamala haMsamRgIdRzA rAjamarAlamahilayA yunakti // zlAkA jema zaradakAlanI suvAsathI zeAlatu vikasvara kamala rAjahuMsI vaDe ceAjAya, tevI rIte cittamAM camatkAra pAmIne bAdazAhe pharIthI vANI vaDe mukhane alaMkRta karyuM, arthAt khAdazAha pharIne khelyA H // 189 grISmAgameneva mayAdhvagAnAM vRthA vyathA vaH pathijA vyasarji / etatpunaryodhanavanna kiMciccakre svahRdgocarasaMcariSNuH // 190 // he sUrayaH, vo yuSmAkaM mayA vRthA mithyaiva pathijA mArgajanitA vyathA zItAtapalUariveshmAdikA pIDA vyasarji vizrANitA / dattetyarthaH / keneva / bhISmAgameneva yathA nidAghasamaya prAdurbhAvena adhvagAnAM pAnthAnAM vyathA tApatRSAdikA visRjyate dIyate / punaretazcaGakramakAdika' kiMcitkimapi mayA svasyAtmanaH hRdo mAnasasya gocare viSaye saMcariSNuH saMcaraNazIlaM hRdaye vartamAnaM na cakre na kRtam / kiMvat / godhanavat / yathA gokulaM svahRdA nijamanasA / svecchayetyarthaH / gocare gavAM caraNocitAcalAyAM samyakU svaracita yathA tathA caraNazIlaM bhakSaNasvabhAva kriyate / atha vA svaM madIya dhanaM bhramiH nRpasya bhUdhanatvAt / ' svAtpAladhanabhugnetRpatimanvarthakAdayaH' iti haimIvacanAt / tasyA hRdi madhye yA gocaro gavAM caraNasthAnaM tatra saMcaraNazIlamityarthaH // zleAkAtha " he sUriheva, prema grISmAta pathihone tApa, tRSA, yahi seza bhAye tebha meM Apane bya mAnA zrama ApyA. tema chatAM jema gAdhana ( gAyAnA samUha ) Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 13 zlo0 190--192 ] hIrasaubhAgyam 437 vecchAe AnaMdapUrvaka care tema ApanA hadayamAM lezamAtra paNa kalezane saMcAra nayA !" // 10 // vighnAya jajJe bhagavatsamAdherahaM payovAha ivAMzubhAsAm / yuSmAkamAkasmikaduHkhajanmA tatpratyavAyo'jani me mahIyAn // 191 // he sarayaH, ahaM bhagavatAM pUjyAnAM jJAnamAhAtmyAdiguNagaNavatAM yuSmAkaM samAdheH svAsthyasya dhyAnasya vA vighnAya antarAyakRte jajJe saMjAto'smi / ka iva / payoSAha iSa / yathA jalavAho meghaH aMzubhAsAM sUryakiraNAnAM vighnAya pracArapratyUhAya / AvaraNA yetyarthaH / jAyate tatkAraNAdhuSmAkaM zrImatAmakasmAdajJAtaM bhavamAkasmikamatarkitopapanna vA yahaHkhamasAta tasmAjanmotpattiryasya tAdRzo mahIyAnatiguruma mama pratyavAyo'parAdhaH pApa vA ajani saMjAyate sma // ityAkAraNAcaparAdhodabhAvanam // zlekArtha " he sUrivara, jema vAdaLa sUryanAM kiraNene vidana (AvaraNa) bhUta thAya tema huM ApanI samAdhimAM Akasmika vijJarUpe banya, mAre A mATe aparAdha thA." // 161 // kSmAcakracakrItyatha thAnasiMhamuddizya jagrAha vaco vcsvii| hitaiSiNA kalpa ivAdasIyaH panthAH kathaM no kathitaH puro me // 192 // - atha guroH svapratyavAyodabhAvanAnantaraM vacasvI vAcoyuktimAn mAcakrasya nikhilabhUmImaNDalasya cakrI sArvabhaumo'kabbarasAhiH thAnasiMhamuddizya saMmukhamAlokya ityamunA prakAreNa vaco vAgvilAsa jagrAha / vadati smetyarthaH / he sthAnasiMha, tbayA bhavatA bhe mama puro'gre eSAmayamadasIyaH etatsaMbandhI / 'nAsAdasIyA tilapuSpavaNam' iti naiSadhe / pakAzanapAdacArAdiko mArgaH sAdhvAcAro vA kathaM kutaH kAraNAt no kathito na niveditaH / keneva / hitaiSiNeva / yathA hita svasya parasya vA janasya iSTApattimiccha. tyabhilaSatItyevaMzIlena mahAtmanA paMsA kalpaH samyakpratirUpa AcAraH kathyate // Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___438 hIrasaubhAgyam [sarga 13 zlo0 192-194 zlokAtha tyAra pachI vAkacatura evA akabara bAdazAhe thAnasiMhanA sAmuM joIne A prakAre kahyuM ke " he thAnasiMha, jema hitasvI puruSa samyaphapravRttirUpa AcAra kahe, tema te A AcAryane pAdavihAra Adi sAdhudharma mArI AgaLa kema na kahyo ?" me 192 che ityapyakkiM na padapracAraiH prApsyanti duHkhaM ydihaajihaanaaH| nigadya bhUmAniti zAradInasAraGgavanmaunamadhatta vatkre // 193 // . api punastvamityapyetadapi kiM kena prakAreNa nAva na kathitavAn / iti kim / yadete sUrIndrAH iha dUradeze vartini mevAtamaNDalAlaMkArahArasakalakamalAsaMketaniketaphatepuramAzrayatAM zrImatAM saMnidhAni pAdapracAraiH svacaraNacaGakramaNaiH AjihAnA AgacchantaH / 'svayaM varasyAjinamAjihAnAm' iti naiSadhe / 'ajinamAgacchantIm' iti tadvattau / 'Agamane gamanArthAH samabhyapAGabhyaH parAH kathitAH' iti kriyAkalApe / 'ohAGa gatau' ityasa AnazUpratyaye jihAnA Ayoge AjihAnA AgamanArtha iti / duHkhamasAta prApsyanti lapsyante / etanmayA procyamAna mama kathaM na smAritam / bhUmAnityamunA prakAreNa nigadya kathayitvA vakre svamukhe maunaM tUSNIMbhAvamadhatta dadhau / kiMvat / zAradInasAraGgavat yathA zaratkAlasaMbandhI bappIho maunaM dhatte / varSAsu tRSAkrAntatayA jalapAnArthamunnamannIradapurastAbabAlapyAlapya zaradi jaladharAbhAvAttapNIM vidhatte // ___ vaLI te e paNa na kahyuM ke "A AcArya dUra dezamAMthI page cAlIne AvavAnA tethI kaleza pAmaze--" A pramANe kahIne zarada kAlamAM bapa (cAtaka) maunane dhAraNa kare tema akabara bAdazAhe mauna dhAraNa karyuM. 193 kimuttaraM syAdiha mandadhIvanmImAMsate yAvadasau hRdIti / sa dIrghadarzIva zazI rasAyAstaM saMzayAnaM pratizaMsati sma // 194 // Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 13 zlo 0 194-195 ] hIrasaubhAgyam * mandA kuNThA dhIbuddhiryasya so'lpamedhA iva yAvadasau sthAnasiMho hRdi nijamanasi iti mImAMsate vicArayati / iti kim / yadiha sAhinigaditavAkye kimattara prativacaH syAt / tAvaddarAdagre svapareSAM bhAvi hitAhita pazyet svamanISayA vicArya jAnIyAtsa dIrghadarzI tavat rasAyAH zazI kSoNIkSaNadApatirakabbarasAhiH saMzayAna saMdehaM vidadhAna sthAnasiMha pratizaMsati praznayitvA svayamevottarayAMcakAra / zlekArtha A pramANe bAdazAhe prazra karatAM maMdabuddhinI jema thAnasiMha "zuM uttara Apavo ?" e hRdayamAM vicAra kare, teTalAmAM te dIrvAdazI evA pRthakanA caMdra akabara bAdazAhe saMzayita banelA thAnasiMhane svayaM uttara ApanArA banyA. 194 etadvayaM mAnasamAnasAGke valakSapakSIkaravAma kAmam / idaM tvayAcintyata puNyalakSmImAkAGakSatA kSIradhizAyineva // 195 // he sthAnasiMha, kAmamatyartha vayametadane vakSyamANaM bhavanmanasi vartamAnaM vA mAnasa madIyamanasastadeva mAnasa nAma sarastasyAGake kroDe balakSapakSIkaravAma haMsAyamAnaM vida. dhAma ityAzI preraNayoruttamapuruSabahuvacanam / yaduktam-'kAntAre nirgatAsi priyasakhi padavI vismRtA kiM tu mugdha mA rodIrehi yAmetyuprahRtavacaso ninyurenAM vayasya' iti naiSadhe / yAmetyAzIruttamapuruSabahuvacanamapi / vayameva hRdi vidma ityarthaH / he sthAnasiMha, tvayA bhavatA idaM mayocyamAnamacintyata dhyAtaM hRdi vicAritam / tvayA kiM kurvatA / puNyalakSmI dharmazriyamAkAGkSatA vAJchatA / keneva / kSIradhizAyineva / yathA dugdhavArdhA zete svapityevaMzIlena kRSNena SuNyA pativratAtvena pavitrA zrIH kAGgyate / / zlokAI he thAnasiMha, meM kahelI ane vAta tArA mAnasarovaramAM rAjahaMsa rUpe ramI rahI che nahIM ? jema viSNu lakSamInI spRhA kare tema pulamane IcchatA evA te mArI kahelI vAta A pramANe vicArI ne ?" me 1lpa Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 440 hIrasaubhAgyam [sarga 13 zlo0 196-198 . svamaNDale bhUtalazItabhAsAnIyanta ete yadi sUrizakrAH / sudhAzanAmbhonidhivallabhAyA bhagIratheneva payaHpravAhAH // 196 // - yadi ete sUrizakAH hIrasUrIndrAH bhUtalazItabhAsA sAhinA / 'idaM tamurvItalazItalaghutim' iti naiSadhe / svamaNDale nijajanapade AnIyante AkAryante / keneva / bhagIratheneva / yathA sudhAzanAnAM devAnAmammonidhivallabhA samudrapatnI nadI surasaridgaGgA tasyAH payaHpravAhAH jalaplavAH bhagIrathanAnA bhUmIndunA bhUpAlena svadeze samAnIyante / 'gaGgA bhagIratheneva pUrveSAM pAvanakSamA / icchatA saMtatiM tena nyastA mantriSu kauzalA // ' iti rghau| tathA 'gaGgAmiva kSititala raghuvaMzadIpaH iti naiSadhe'pi // zlokArtha - jema gaMgAno pravAha bhathIratha rAjA pitAnAM dezamAM lAvyuM hatuM, tema je A sUrIndrane bAdazAha dvArA ApaNA dezamAM belAvAya te-' che 196 che sudhArasaM prItibhareNa pAyaM pAya prabhodarzananAmadheyam / tadA bhajAmo vayamapyamA iva svabhAvAdajarAmaratvam // 197 // - tadA vayaM mevAtamaNDalazrAddhavargA api amartyA devA iva svabhAvAtsahajeneva ajarAmaratvaM jarAmaraNarAhityam / ajarAmarabhAvamityarthaH / bhajAma AzrayAmaH / kiM kRtvA / prItibharaNa premAtizayena manohArdena vA prabhogurordazanamAlokanaM tadeva nAmadheyamabhidhA yasya / 'nAmarUpabhAgAhraya-' iti haimIvRttau / tato nAmadheyarUpadheyabhAgadheyAni iti prayogAH / tAdRzaM sudhArasamamRtanisyandapAya pAya pItvA pItvA / 'paunaHpunye Nampada dvizva, pAya pAyauM bhoja bhojaM vrajati, iti sArasvatavyAkaraNe / te ApaNe paNa nAmadheya (jenuM nAma paNa pavitra kare) evA AcArya devanAM darzanArUpa amRtanuM prItipUrvaka pAna karI karIne devenI jema ajarAmaratA pAmIe !" che 197 | puro na me kiMcana tena vRttaM tvayA gurUNAM pratipAdyate sma / yataH svasadmAbhimukhIbhaviSNumupekSate kaH surasaurabheyIm // 198 // Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 13 zlo0 198-199] hIrasaubhAgyam 441 he sthAnasiMha, tena kAraNena gurUNAM tava dharmAcAryANAM hIrasUrINAM vRttaM sAdhvAcArAdikamAcaraNa' me matpuro'gre tvayA kiMcana kiMcidapi na pratipAdyate sma na proktam / yukto'yamarthaH / yataH kAraNAt svasyAtmanaH gRhasyAbhimukhIbhaviSNu sadmanaH saMmukhabhavanazIlAM mandire samAgacchatI surasaurabheyI kAmadhenu ko jana upekSate / api tu na ko'pi / sarvo'pyAyAntI samIhate // lekArtha te mATe he thAnasiMha, tArA dharmAcAryane kaMIpaNa sAdhvAcAra mArI AgaLa te 4hyo nathI, pAtAnA 52-bhAga bhApatI madhenunI 4 pekSA 42 ! barAbarane ?" me 198 rAmAGgajo madhyamalokapAlavatkrAdidaM vAGamayamabhyudItam / nipIya bhRGgo makarandamambhoruhAdivAmodabharaM babhAra // 199 // svargapAtAlayorapekSayA madhyamaH adhaH pAtAlamupari ca svargaH tayormadhyavartI madhyevartI madhyebhayo madhyamastAdRzo loko vizvabhuvanaM tasya pAlayitA akabarastasya vatkrAvadanAdabhyudIta prakaTIbhUta vAGmayaM vAkprapaJcam / vacanaracanAmityartha: / 'itIdRzaista viracayya vAGmayaiH' iti naiSadhe / 'evaMvidhaiH vacaHprapaJcaH' iti tavRttiH / rAmAGgajaH sthAnasiMho nipIya sAdaramAkarNya Amodabhara pramodAtizayaM babhAra / ka iva / bhRGga iva / yathA bhramaraH ambhoruhAt padmAdudIta makaranda nipIyAsvAdya Amodabhara parimalAtirekapramodAdhikyaM dhatte // iti sthAnasya sAheH praznottaram / / zlokAtha madhyakanA lekapAla jevA bAdazAha akabaranAM AvAM vacana AdarapUrvaka sAMbhaLI jema bhramara kamalanA rasanuM pAna karIne AnaMdita bane tema thAnasiMha atyaMta AnaMda dhAraNa karanArA banyA. 19 che hi0 sau0 56 Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 442 hIrasaubhAgyam [sarga 13 zlo0 200-201 zazaMsa sabhyAnatha pArthivendurAnetumetAniha kena jagme / te'pyUcururvIndramajayyavIryamivAvatIrNa bhuvi kArtavIryam // 200 // atha sthAnasiMhasya kathanAnantaraM pArthivenduH rAjarAjaH sabhyAn svasabhAsadaH puruSAna prati zazaMsa kathayati sma / kiM zazaMsa tadevAha-etAn sUrIndrAniha matpAzve AnetumAkArayitu kena jagme gatam / tataH te sabhyA api urvIndra vasudhAvAsavam UcurbabhASire / utprekSyate-bhuvi pRthivyAmavatIrNamutpanna tathA ajayyaM parairjetumazakyaM vIrya parAkramo yasya tAdRzaM kArtavIrya bAhusahasrArjunamiva ajayyabalatve / 'kArAgRhe nirjitavAsavena laGakezvareNoSitamA prasAdAt' / tasya sAdRzyaM vIryAtizayAt // zlokAtha tyAra pachI rAjarAjezvare sabhAjane uddezIne kahyuM ke "A AcAryane mArI pAse lAvavA mATe koNa gayuM hatuM ?" tyAre sabhAjanee pRthvI patine A pramANe kahyuM: "he svAmina ajeya parAkramavALA kArtikasvAmI pRpI para UtarI AvelA na hoya tevA- me 200 | maundIkamAlAviti nAmadheyau nidezataH zAsanahAriNau vaH / ito'jihAtAmiba mUrtimantau lekhau valekhAviva kAmacArau // 201 // he prabhavaH, vo yuSmAka nidezataH AdezamaGgIkRtya eko maundI aparaH kamAla iti nAmadheyAvabhidhAnau zAsanahAriNau dUtau yavanamudgalajAtiSu madhye mevaDA iti saMjJako ito yuSmAka samIpAdajihAtAm gatavantAvAstAm / utprekSyate-mUrtimantau manuSyavapurbhAjau lekhau kAGgalau sphuranmAne iva punarutprekSyate / mUrtimantI lekhau devAviva devA hi na kenaciccakSaSA .kSyante / ataH pArthivazarIrabhAktvAdvilocanagocarau / kilakSaNau / kAma svecchayA atizayena ca divyA devagatyA caraNaM vrajana cArau gamana yayostau // zlokAI "mIMdI ane kamAla nAmanA be mevADI dUto ApanI AjJAthI ahiMyAthI sUrIjIne belAvavA mATe gayA hatA. te jANe deve jevA zIghragativALA mUrtimaMta lekhe (ga) nAya !" // 201 // Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ sarga 13 zlo 0 202-203 ] hIrasaubhAgyam 443 % 3D taiH zAsituH zAsanataH pRthivyA hUtau purastAdupasedatustau / vasudharAzeSavizeSavRttiM cidgocarIkartumivAsya netra // 202 // tau dUtau purastAtsAheragre upasedatuH Agatavantau / kiMbhUtau / pRthivyA bhUmeH zAsituH pAlayituH pAtisAheH zAsanata AdezAttaiH sabhyaH sabhAsadbhiH itAvAkAritau utprekSyatevasuMdharAyAH samastakSitimaNDalasyAzeSAM samayAM vizeSavRtti nyAyAnyAyakAriziSTAziSThamitvAmitvasvabhAvodantasracayitrIM vAtI cidgocarIka jJAnaviSayatAM vidhAtum / jJAtumityarthaH / asyAkabbarasAhene tre nayane iva / yathA netrAbhyAM kRtvA janena sarvamapyAlokyate tathA dUtAbhyAM rAjJA paramaNDalodantAdyakhila vijJAyate / 'caslocanA hi rAjAnaH' iti zrutiH / yaduktam-'caraiH pazyanti rAjAnaH suhRdA vyavahAriNaH / devAH pazyanti jJAnena sarve'nye carmacakSuSA / / ' 'vaNikputrairmahezvarAH' iti pAThaH / atha vA pratibhAviSaya vidhAtu cicchabdena buddhirapi / 'prekSAcidupalabdhayaH' iti haimyAm // kArya rAjAnI AjJAthI samAjane vaDe belAyelA te baMne dute bAdazAhanI samakSa upasthita thayA. te jANe samasta pRthvInA vRttAMta jANavA mATe bAdazAhanAM A be netro na hoya ! kahyuM che keH "rAjAe dute vaDe, vyApArIo mitre vaDe, deve jJAna vaDe ane bAkInAM sarvajane carmacakSue vaDe jue che." me 202 / mukha mRgAGakaM milituM svabandhorlabdhodayaM vArirahe ivaite / pANI praNIya praNayena madhyegodhIti dhAtrIzamavocatAM tau // 203 // tau dUtau dhAtrIzaM sAhiM prati ityamunA prakAreNa avocatAM vadataH sma / kiM kRtvA / praNayena svasvAmitvAdisaMbandhasnehena / bhaktenetyarthaH / atha vA AdezayAcanArtham / 'praNayaH snehayAtrayoH' ityane ArthaH / madhyegodhi bhAlAntarAle pANI hastau praNIya kRtvA / lalATe'Jjali vidhAyetyarthaH / utprekSyate-svasyAtmano bandhoH sakAzAllabdhaH saMprApta udayo yena / sUryajyotiradhigatya candro'bhyudayatIti kavisamayaH / yathA raghukAvye'pupoSa vRddhiM haridazvadIdhiteranupravezAdiva bAlacandramAH iti / tAdRzaM mukhaM mRgAGka ghadanameva candra milItumete samAyAte vArirahe padame iva // Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 444 hIrasaubhAgyam [sarga 13 zlo0 203-205 zlekArtha te baMne dute bhakitapUrvaka lalATa para aMjali karIne, arthAta namaskAra karIne A pramANe belyA, te jANe pitAnA baMdhu sUryanI pAsethI jemane udaya prApta thaye che, (sUryanI jati pAmIne caMdrane udaya thAya che) evA mukharUpI caMdrane maLavA mATe AvelA jANe be kamala na hoya ! ! 203 AdizyatAM deva nidezyamitthaM nirdizya tau saMzrayataH sma tUSNIm / dhArAdharasyeva RtovirAme nabhombupAmbhodamuhUcchakuntau // 204 // he deva, nidezyaM kathanArha vaktavyamAdizyatAM prasAdyatAm / ityamunA prakAreNa nirdizya vijJApya tau dUtau tRSNIM maunaM saMzrayataH bhejAte / kAviva / nabhombupAmbhodasuhRccha kuntau yathA dhArAdharasya RtorvarSAkAlasya virAme vyapAye / zaratsamaye ityarthaH / cAtakamayUra. vihaMgamau maunamAzrayete // zlokAI "he deva, A5 Adeza kare," A pramANe kahIne jema zaradakAlamAM cAtaka ane mayura pakSI mauna rahe tema mauna rahyA. e 204 bhUmAnimAvityavadattato'mI kathaM samIyuH pathi kIdRzAzca / tAvapyavaktAM tamupAgataM svarbalidviSo hantumivAbjanAbham // 205 // tato dUtokteranantara bhUmAnakabbarasAhirimau dUtau pratItyamunA prakAreNa avadadvabhASe / iti kim / he maundIkamAlau, amI sUrayaH pathi mArga katha kena prakAreNa samIyaH samAgatAH / mudgalamlecchajAtitvAjjainamArgAnabhijJasvAdayaM praznaH / ca punaH / kIdRzAH kimAcArAzca vartante / api punastau dUtau taM bhUpaM prati avaktAM kathayataH sma / tamutprekSyatebalinaH parAkramacaturaGgacakrAdika bala bhujavIrya camUzca vidyate yeSAM te balavanto ye dviSo vairiNaH tathA balinAmA pAtAlAdhipaH surAsurasevyamAno vadAnyamauliH / yannAmnA pAtAlaM balisameti prasiddham / sa eva ripurdAnavendratvAt tAMsta vA hantu yamAtithI Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 13 zlo0 205-206] hIrasaubhAgyam 445 kartu svargAdupetaM devalokAmAvAgatam / yadukta campUkathAyAm-'kathaM ca sa dezaH svargAnna viziSyate / yatra gRhe gRhe gauryaH striyaH mahezvaro lokaH / sazrIkA harayaH' iti / 'gaurAGgayaH pArvatI ca / mahebhyaH zivazca / zobhAyuktoH hastazca / lakSmIyuktaH kRSNaH' iti tadvRttiH / ataH svargasthatvam / abjanAbhaM nArAyaNamiva / abjavannAbhiryasya / pakSe abjaM nAbhau yasyeti vyutpattimAtram / tattvatastvabhidhAnameva // plekArtha balavAna bali nAmanA daityane haNavA mATe svargamAMthI pRthvI upara AvelA jANe viSNu na hoya tevA akabara bAdazAhe phatene A pramANe prazna karyo ke "he dUta, A AcArya mArgamAM kevI rIte AvyA ane teone kevA prakArano AcArya che?" me 205 che cUrNairiva svakramapadmapAMsubhiH prAcInasUriprakaraiH pratiSThitAm / sabhAjayantaH pratimAmiva kSamA kramAmbujAbhyAM pathi saMcarantyamI // 206 // he deva, amI sUrayaH svAbhyAM kramAmbujAbhyAM pathi caraNakamalAbhyAM mAgeM saMcaranti samyarItyA pracalanti / utprekSyate-pratimAM paramezvaramUrti miva kSamAM kSoNI sabhAjayantaH pUjayanta iva / sabhAjanazabdaH pUjAthe'pi / yathA naiSadhe-'sabhAjana tatra sasarja teSAM sabhAjane pazyati vismite sA' iti / 'sabhAjanaM pUjAm' iti tavRttiH / tathA kriyAkalApe'pi-'samAjAnArthe sbhaajyti'| pratimAM kiMbhRtAm / prAcInasariprakaraiH pUrvAcArya nicayaiH svakramapamAnAmAtmanAM pAdAravindAnAM pAMsubhiH rajobhiH kRtvA pratiSThitAbh / utprekSyatecUrNairvAsayogairiva pUjyatayA sthApitAm // zlekArtha he deva, A AcArya pitAnAM caraNakamalathI mArga para maMdamaMda cAlatA hatA. te jANe pUrvAcAryonA samUha vaDe pitAnAM caraNakamalanI rajarUpI vAsasUrNa vaDe pratiSThita karelI evI pRthvIne paramezvaranI pratimAnI jema jANe pUjatA nAya!" // 206 // Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 446 hIrasaubhAgyam [sarga 13 zlo0 207-208 zreNI satAmiva vimuktasamagradoSAM valbhAmamI vidadhate sakRdeva deva / ArAdhayanti vidhivadvidhRtAvadhAnA yoga vidhRtavanitAdhakhilAnuSaGgam // 207 // he deva, amI guravaH sakRdeva ekavArameva valmAmAhAraM vidadhate kurvanti / kiMlakSaNAm / satAmuttamAnAM zreNImiva / vimuktasamagnadoSAM tyaktAH sarve'pyAdhyakarmikAH saptacatvAriMzanmitA azanadoSA etAvatA navakoTibhirvizuddhAM navakoTaca ucyante / svayaM na kurvanti paraina kArayanti para kurvanta nAnumodayanti iti navakoTyastAbhinirdoSAM tathA apaguNAya yAtAm / punaramI vidhUto dUra nirasto vanitA nArI Adau yasya tAdRzo'khilaH samasto'pyanuSaGgaH saGgaH paricayo yatraiva syAttathA vidhivadAgamoktena vidhinA yoga yamAdyaSTaprakArasaMgatamavadhyAnavizeSa manovAkAyAdInAM svasvavyApArebhyo niyamanarUpa vA yogamArAdhayanti / kiMbhUtA amI / vidhRta yoge evaM nihitam atha vA vizeSeNa dhRta saMsArAnityatAyAmavadhAna dhyAna mano vA yaiH / / zlokAI he deva, A AcArya puruSanI zreNInI jema samagra ne tyajIne arthAta navakeTa vizuddha AhArane eka ja vakhata grahaNa kare che. vaLI strI Adi samasta saMgane jemAM tyAga karAvela che, tevA yogane vidhipUrvaka ekAgracitte ArAdhe che." me 207 vizve vezmani tAramauktikanabhazcandrodayabhrAjini jyotistailabhRtauSadhIpriyatame snehapriyodbhAsini / AzliSyopazamazriyaM nijabhujAgaNDopadhAnAGkite parya ke jagatItale mukhamamI bhUmIzavaccherate // 208 // ____ he sAhe; amI sUrayaH bhUmozavabhUpAlA iva vizve vezmani jagannAmni niketane bhuvane eva bhavane vA jagatItale bhUmerutsaGgarUpe paryaGke palyaGke zayyAyAmupazamanAnI zriya lakSmI nAmAGganAmAzliSya gADhamAliGgaya sukha nirbhaya manaHsvAsthyayutaM yathA syAttathA Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 13 zlo0 208-209] hIrasaubhAgyam 447 zerate svapanti nidrAsukhamanubhavanti / paryaDke kiMbhUte / nijabhujA svabAhuriva gaNDopadhAna gallamasUrakaM tenAkite kalite / kiMbhUte vezmani / tArAstArakA upalakSaNAt grahanakSatrANi eva mauktikAni yatra tAdRzaM nabha AkAzameva candrodaya ullocastena bhrAjate ityevaMzIle / punaH kiMbhUte / kAntijyotireva tailaM snehastena bhRtaH pUritaH ya auSadhIpriyatamaH candraH / 'navodaya nAthamivauSadhInAm' iti raghau / sa eva snehapriyaH dIpasteneAtprAbalyena bhAsate dIpyate sahodyotena zAlate ityevaMzIle // lokArtha he deva, graha, nakSatra ane tArAo rUpI jemAM maukitake che, tevA AkAzarUpI caMdaravAthI zobhatuM tema ja tirUpI telathI paripUrNa evA caMdrarUpI dIpaka vaDe jAjavalyamAna jagatarUpI bhuvanamAM pitAnI bhujArUpI zikAvALA pRthvIrUpI palaMgamAM, upazama lahamIrUpI strIne AliMgana karIne, rAjA samAna A AcArya sukhapUrvaka nirbhayatAthI nidrAne anubhava kare che." me 208 bAhyAbAhyajighAMsudhAtukatapastejobhirebhirbhuvo ____ jambhAre gaganArdhagogaNadharaidhikkAratAM lambhitaH / zatrUnpratyapakartumambudhizaya saMzIlatIvAnizaM yAyAdeSa kRtaH sarasvati na cedeNAGkayoSAmukhe // 209 // he bhuvo jambhAre kSoNIndra, ebhirgaNadhIravijayasaribhirbAhyA bahirbhavAH kudRkpramukhAH abAmA antaraGgAH rAgadveSakaSAdayo jighAMsabo dveSiNasteSAM ghAtukAni hiMsanazIlAni yAni SaSThASTamAdivikRSTatapAMsi teSAM tejAMsi pratApAstaiH sAdhanaiH kRtvA / tejaHzabdena pratApo'pyucyate // yathA naiSadhe-'etasyottaramadyaH naH samajani uttejasAM laGghane' iti / 'tava pratApAnAmatikramaNe' iti tadavRttiH / dhikkAratAM parAbhavabhAva lambhitaH prApitaH san gaganAdhvagaH sUryaH / utprekSyate-zatrUna sUripratAparUpAnijavijayitvAt svavairiNaH pratyapakatu parAbhavaM vidhAtumambudhizayaM samudraze(zayi)tAraM viSNumanizaM nirantaraM zIlatIva sevate iva / yaH zatrUbhUya paraM parAbhavati sa tena daitya evocyate / tato viSNodai tyaniSadanatvena tatsevana yuktameva / evaM cenna tahiM eSa bhAnureNAGkasya candrasya yoSA kAntA rAtristasyA mukhe prArambhe saMdhyAsamaye / 'rajanI vasatizyAmA vAsateyI tamasvinI / uSA doSendukAntA' iti, tathA 'pradoSo yAminImukham' iti haimyAma / sarasvati samudre kutaH kAraNAcAyAdgacchet / tatra gamanakAraNaM tu daityArisebanaiva // Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 448 hIrasaubhAgyam [sarga 13 zlo 0 209-210 "he pRthvI pati, A AcArya vaDe bAhya ane atyaMtara zatruone nAza karavA mATe karAtA tarUpI pratApa vaDe parAbhava pAmele sUrya, AcAryanA pratAparUpa pitAnA zatrune parAbhava karavA mATe ja jANe niraMtara AkAzanI upAsanA karate na heya! (je zatru thaIne parano parAbhava kare te tene daitya kahevAya che, tethI daityanA nAza karanArane viSNunI sevA ucita ja che, AkAzane viSNupada kahevAya che ) je ema nA hoya te caMdranI priyA rAtrinA prAraMbhamAM sUrya samudramAM kayA kAraNathI jAya ?" ra9 kAmacApabhruvaH sphArazRGgAriNI kumbhikumbhapragalbhastanIH stragviNIH / svarvazAH kiM praNazyatpRSaccakSuSaH subhruvo'mI tRNaM manyate mApate // 210 // he mApate bhUmInAyaka, amI sUrayaH subhruvo nArIstRNaM manyate tRNaprAyA gaNayanti jAnanti / kiMbhUtAH sudhruvaH / kAmasya madanasya cApaH kodaNDaH tadvadbhavo yAsAm / punaH kiMbhUtAH / sphAro vizvacetazcamatkArakArI manohArI ca zRGgAro vastrAbharaNAdyADambaro'sti AsAm / punaH kiMbhUtAH / kumbhinAM gajendrANAM kumbhau zirasaH piNDau tadvat pragalbhau tuGgo pInau ca stanau kucau yAsAm / punaH kiMbhUtAH / srajaH svarNaratnamuktAdInAM raktasu. sumAdInAM mAlAH santyAsAm / 'asmAyAmedhAsragbhyo'styarthe vinirvaktavyaH' iti sArasvate / punaH kiMbhUtAH / praNazyanto bhayapalAyamAnA ye pRSato mRgavizeSAH teSAM caJcalalocane iva cakSuSI yAsAm / utprekSyate-kiM sAkSAtsvarvazA apsarasa iva / sarAGanAsadRzA api vazA ete tRNAya manyante / vyajanAnto'pi vRSacchando mRgavAcI dRzyate / yathA naiSadhe--pRSatkizorI kurutAmasaMgatam' iti // zlokAI "he svAmina ! A AcArya jagatanI strIone tRNaprAyaH gaNe che. kAmadevanA dhanuSya samAna bhramarevALI vizvanAM cittane camatkAra pAmaDanAra zaMgAravALI, hastinA gaMDasthala samAna puSTa ane unnata be ratanavALI, suvarNa, ratna ane muktAhAranI mAlAovALI, bhathAtura banelA hariNanI samAna capala nevALI jANe svarganI apsarAe na hoya tevI strIone paNa tuNaprAyaH gaNe che !" 210 Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 13 zlo0 211-212] hIrasaubhAgyam 449 virAge nAnurAge na toSe doSe na bhUvibho / muktau na subhruvAM bhuktau cetazcinvantyamI kvacit // 211 // he bhUvibho, amI sUrayaH virAge vairAgye sarvasaMsArAsAratAparijJAnAdanityabhAvanAyAM cetaH svaM manazcinvanti puSTa kurvanti, para nAnurAge kvacitkutrApyavasthAyAM na punaH putrakalatramitradraniNAdyanuraktau Ajanma yAvadvairAgyaraGgataraGgitamAnasA eva vartante / toSe nirlobhattAlakSaNe saMtoSe / 'saMnidhau nidhayastasya kAmagavyanugAminI / amarAH kiMkarAyante saMtoSo yasya bhUSaNam // ' ityukteH svAsthye cetazcinvanti, na punaH kvacitkasminnapi doSe apaguNe rAgadveSakaSAyAdau ca / punarmukto kadA anAdisaMsAraparamparAlatAM mUlAducchidya mokSe yAsyAma ityAzaye, na punaH kvaciddevanarAdikAnAM kalatrANAM bhuktau bhoge vilAse rAjyAdisukhalIlAbhuktau vA / 'jineti jinabhadreti vA smaran / naro na lupyate pApe bhuktiM muktiM ca vindati // ' iti jinakavacanastotre / cetazcinvanti // zlekArtha he nAtha, A AcAryanuM mana virAgamAM puSTa che, paraMtu anurAgamAM nirbala che, vaLI saMteSamAM puSTa ane dezomAM nirbala che, tema ja mukitamAM rame che. paraMtu zrI AdinA bhAgamAM ramatuM nathI-" ! 211 che bhUloke bhogiloke ca svarloke sa na kazcana / AvAbhyAmupamIyeta yoginAM maulinAmunA // 212 // he prabho, bhUloke nikhilavipulAmaNDale ca punabhauginAM bhujaMgamAnAM loke bhuvane pAtAle ca punaH svloke devamandire kazcana ko'pi sa vazIndro nAsti yo yogIndraH yoginAmaSTAGgayogabhAjAM manovAkkAyayogavatAM vA madhye maulinA mukuTena zekharaNAmunA samamASAbhyAmupamIyeta upamAnIkriyeta // hi0 sau0 57 Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam. [sana 13 zlo0 212-214 zlekAtha "he svAmina, bhUleka, pAtAlaleka ke svargalekamAM evI koI paNa vyakita nathI ke jemanI sAthe vegIonA mugaTa samAna evA A AcAryanI sarakhAmaNI ame karI zahIye." // 212 // namazcikIrpayAmISAM tIrthAnAmiva sarvataH / 'parolakSA mRgAkSIbhiH samamAyAnti mAnavAH // 213 // he prabho, zatrujayayojayantagaGgAprayAgAditIrthAnAmivAmISAM sUrINAM namazcikIrSayA namaskartumicchayA sarvataH sarvAbhyo digbhyaH mRgAkSIbhiH svasvastrIbhiH sama sArdha' lakSAtpare parolakSAH sahasrazaH mAnavAH samAyAnti samAgacchanti / blokAtha "he prabha, zatruMjya, gIranAra, prayAga Adi tIrthonI jema A AcAryane namaskAra karavA mATe cAre taraphathI tipitAnI strIo sAthe lAkha mANaso bhAve che." // 21 // dUtAsyapadmAhUradanirgateti vratIzituH kIrtisurasravantI / kUlaMkaSAnAmiva kAmukena mahImadhonA hRdaye nyadhAyi // 214 // iti parvavyAvarNitasvarupayotayAH saMdezahAriNorAsya vadanameva padmahRdapracullahimavachikharimadhyagatasahastrayojamaviSkambhapaJcazatayojanAyAmo lakSmIdevatAnivAsasthAna panAnAmAhRdo hRdastasmAnnirgatA pravartitA yA vratIzitujheravijayasUreH kotirevAtivizadatvAt / suranavantI devanadI gaGgA sA kUlaMkaSAnAM sarvasaritAM kAmukena abhilASukeNa bharnA iva 1. navamasargIya 123 saMkhyAkazlokaTippaNivata 'paraslakSA' iti bhaveta, pRSodarAditvAt' yathAnyAsamevAstu vA. Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ so 13 zloka 214-216] hIrasaubhAgyam 451 samudreNeva mahImaghonA vasudhAvAsavena akabarasAhinA hRdaya mano vakSazca tasmin samudreNa vakSasi sAhinA ca svamanasi nyadhAyi sthApitA // avadhAritetyarthaH // iti maundIkamAlamevADAvarNitamrariguNAH // zlekArtha pUrvokata prakAranI tenAM mukharUpI padma sarovaramAMthI nIkaLelI hIravijaya sUrIjInI kIrtirUpI gaMgAne nadIonA pati samudranI jema rAjA vaDe hRdayamAM sthApana 42. // 214 // yenAkarA roSNavanmaNImAmAmI guNAmAM gaNirohiNIzAH / hUtAstato'smAbhirihetyuditvA nyavIvRtannIradhineminAthaH // 215 // he dUtau, yena kAraNena amI sAGgapravacanAdhItiSvanUcAneSu gaNiSu rohiNIzAzcandrAH sUrIndrAH guNAnAM zamadamasaMyamAdInAmAkarAH khanayaH santi / kiMvat / rohaNavadratnAcala iSa / yathA rohaNanAmA parvato maNInAmanekeSAM ratnAnAmutpattisthAnam / tataH kAraNAdamI asmAbhiriha mevAtamaNDale phatepure asmatsamIpe vA AhUtA AkAritA nIradhinemeH pRthivyA nAthaH svAmI pAtisAhiH ityamunA prakAreNoditvA kathayitvA nyavIvRtat nivartato maunamAzritavAn // iti dUtau prati sAheH sarerAkAraNAgamanahetUktiH // kalekArtha "he te, gaNiomAM caMdra samAna A AcArya, jema rehaNAcala ratnanI khANa kahevAya che, tema zamadamAdi guNonI khANarUpa che, te mATe ja tamArA vaDe amArI pAse bolAvyA che" A pramANe kahIne bAdazAha virAma pAmyA. 215 | dvArANIva mahAnandanagaryAH saadhusindhuraaH| kAni vaH santi tIrthAni nRpaH papraccha tAniti // 216 // Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 452 hIrasaubhAgyam [sarga 13 zlo0 216-218 napo'kabbarastAna sUrIna ityamunA prakAreNa papraccha praznayAmAsa / iti kim / he sAghusindhurAH, vo yuSmAka kAni kiMnAmAni tIrthAni santi vartante / utprekSyate-mahA. nandanagaryAH siddhipuryAH dvArANi gopurANi pratolya iva // zlokArtha rAjAe sUrijIne A pramANe prazna karyoH "he sAdhusiMdhura, muktipurInAM, dvArarUpa tamArAM tIrtho kayAM kyAM che ?" 216 . patiryatInAM jagaduttamAGgottaMsAyamAnakramapadmayugmaH / arthe na kAvyaM kaviteva vatkaM saMyojayAmAsa sa bhAdhitena // 217 // yatInAM patihIrasarirbhASitena vacasA sAkaM vatna mukha saMyojayAmAsa yunakti sma saMgamayati / ka iva / kaviteva / yathA kAvyakartA arthena sama kAvya' yojayati / 'bhavavRttaM stoturmadupahitakaNThasya kavituH' iti naiSadhe kavitRzabdaH kavernAmAparaparyAyaH / kiMbhUtaH sUriH / jagatAM jagajjanAnAmuttamAGgAni zirAMsi teSattaMsAyamAna zekharAyamANa kramau caraNAveva padamau kamalau dvAvapi punapuMsakaliGgayoyugma yugalaM yasya // plekArtha jema kAvyakta kavi arthanI sAthe kAvyanI yojanA kare, tema jagajananAM mastake upara mugaTa rUpe raheluM che, caraNa kamalanuM yugala jeonuM tevA AcArya deve bhASAnI sAthe mukhane ejayuM, arthAt teo bolyA : che 217 | ____ atha sUriH sAhipuraH kAnicittIrthAni kathayati- . rAjanyatra pativareva vRNute kaivalyalakSmIH svayaM saMghAkhaNDalamUni varSati payo'bdAlIva rAjAdanI / yasminpaka iva prayAti vRjinaM mArtaNDakuNDAmbhasA tattIrtha vimalAcalo vijayate sauraassttrcuuddaamnniH|| 218 // Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 13 zlo 0 218-219 ] hIrasaubhAgyam 453 he rAjan pAtisAhe, jagattrayIprasiddha pApApAyavyapAyakSetra vimala iti nAmAcalaH parvataH vimalAcalo'dhunA zatrujaya iti nAma tIrtha vijayate sarvotkRSTatvena vartate / kiMbhUtaH / saurASTANAM yAtrAgatazatrajayojayantaparvatarUpatIrthadvayavilokanAtpramuditabharatacakravartipradattadevadezAbhidhAnAnAM cuDAmaNiH zikhAmaNisadRzaH iva / tatkim / yatra vimalAcale pativarA svayaMvarA kanyeva kaivalyalakSmIH muktizrIH svayamAtmanaiva vRNute varayati / punaryatra rAjAdanI priyAladrumaH / 'navanavatipUrvavArAnyasminsamavAsarayugAdijinaH / rAjAdanItarutale vimalagirirayaM jayati tIrtham // ' iti pUrvAcAryakRtazatrujayastutau / abdAlIva kAdambinIva saMghasya zrAddhavargasyAkhaNDala indraH saMghapatistasya mUrdhni mastakopari payo dugdha pAnIya ca varSati / punaryasminvimalAcale mArtaNDakuNDAmbhasA sUryakuNDajalena paGkaH kardama iva vRjinaM pApaM prayAti dUre gacchati // zlokAI "he rAjana, saurASTra dezamAM traNe lokamAM prasiddha evuM vimalAcala' nAmanuM tIrthamAM jayavaMtu varte che. ke je tIrthamAM muktirUpI kanyA svayaMvaranI jema AvIne bhavione svayaM vare che. vaLI tyAM rAyaNanA vRkSanI nIce navANuM pUrvavAra yugAdideva padhAryA hatA. te rAyaNa vRkSanuM dUdha madhanI dhArAnI jema saMghapatinAM mastaka upara varase che. temaja zatrajaya upara rahelA sUryakuMDanuM jala bhavichanA pApamalane 62 4re che." // 28 // Aste'bhra liharaivatAdiraparaH svasyAH pavitrIkRte jAne sAnunibhena saptajagatIyaM sevate'nizam / zaMbhozcandrakaleva mUrdhani puna ti sma yasyAmbikA yasminnemijinastathA gajapadaM kuNDaM punIte jagat // 219 // hai nRpa, aparo'nyaH abhraMlihaH ambaraMcumbI raivata iti nAmA adriH parvata Aste ahameva jAne avagacchAmi / saptajagatI saptasaMkhyayA yuktA jagatI / sapta bhuvanAnItyarthaH / 'trijagatIM punatI kavisevitA' iti RSabhanamrastave / yathA trijagato svasyA AtmanaH pavitrIkRte Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saubhAgyam [ sarga 13 zlo0 219-220 pAmIkaraNAya sAnunibhena saptazikharakapaTena aharnizaM divArAtrau yaM girivAra giriM sevate bhajatIva / punaryasya revatAdrermUrdhani zirasi zikhare ambikA zrIneminAthazAsanAfarerrar devatA bhAti sma zuzubhe / keva / candrakaleva / yathA zaMbhorIzvarasya mUrdhni mastake zazikalA bhAti / punaryasmin girau neminAmA jino dvAviMzatitamastIrthanAthosatiH zrImeminAthastathA gajapada zrIneminAthavandanAgatasaudharmendreNa nijagajaratnairAvaNahastipArzva pradApitapadAtibhArapUrvaka kArita sarvatIrthAvatAra' gajapada nAma kuNDa prasiddhaM jagadvizvatrayamapi punIte pavitrIkaroti / yaduktaM nagarapurANe - 'vRSTvA zatruMjaya tIrtha spRSTvA raivatakAcalam / snAtvA gajapade kuNDe punarjanma na vidyate // ' iti // 454 zleAkA " huM rAjan, khIjuM gaganacukhI raivatAcala nAmanuM tItha prasiddha che. jANe sAta jagata peAtAnA AtmAne pavitra karavA mATe sAta zikharanAM bahAne A raivatAcalanI nira Mtara sevA karatA na hAya ! vaLI jema zaMbhunA mastaka upara caMdrakalA zAle tema gIranAra parvata upara bhagavAna neminAthanI adhiSThAyikA zAsanadevI a'khikA zeAle che. raivatAcala upara khAvIzamA tIrthaMkara zrI neminAtha bhagavAna ane gajapada kuMDa (bhagavAna neminAthane vaMdana karavA mATe AvelA saudhamendranA gajaratna erAvaNu hAthIne paga bhArapUrvaka mUkavAthI sarva tIrthovatAra rUpa gajapadakuMDa' nAma prasiddha thayuM. te traNe jagatane pavitra kare che. kahyuM che ke zatruMjaya tIne joIne, raivatArAlane sparzIne ane gajapadakuMDamAM snAna karIne punarjanmanI prApti thatI nathI, arthAt janmamaraNu dUra thAya che." / / 217 // astyadriprabhrunandano'rbu dagirirthasminvasatyAtmanA sthANukoNatI kalpitazivAzleSo vRSAGkaH prabhuH / nirje tu dazamaulivatkSitibhRtaH kiM sAMyugInAnbhujAstUpAnvizatirarhatAM vahati yaH saMmeta bhUbhRtparaH || 220 // 'he nRpa sAhe, paraH arbudanAmA giriH asti tIrthatvena prasiddho vidyate / kiMbhUtaH / adriprabhahimAcalasya / 'himAlayo nAma nagAdhirAjaH' iti kumArasaMbhave / parvatAnAM Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 13 zlo0 220--220] hIrasaubhAgyam patistasya nandanastanayaH / 'gaurIgurusvazurabhUdharasaMbhavo'yamastyarbudaH kakudamadrikadambakasya' iti vastupAlavasatiprazastau arbudAcale eva / yasminnarbudagirau vRSAGkaH prabhuH RSabhadevaH svAmI svayamAtmanA vasati / pUrva tu bharatAdisaMghapatibhiH svasvoddhArakaraNasamaye RSabhAditIrthakRtpratimAH sthApitAH abhUvana, paramidAnItanasamaye paJcame arake vimalamantriNA sarva prAsAdanirmApaNAtpUrva svakAritavimalavasatI RSabhasvAmI vartate / kasminniva / sthANukSoNibhRtItra / yathA aSTApadaparvate satISvapi trayoviMzatitIrthakRtapratimAsu bharatakAritatvAtsvatAtatvAcca mukhyatayA RSabhadeva eva svAmI / atha ca vRSAGkaH zaMbhuracalezvarI yatra parazAsanadevo vidyate / so'pi kasminniva sthANukSoNibhUtIva / yathA kailAse'pi parazAsanarItyA Izvaro vidyate / kibhUtoM dvAvapi / vRSo vRSabho'Gko vAmorUcihna yasya / zaMbhorvAhanatve yasya / 'rudroDDIzo vAmadevo vRSAGkaH' iti haimyAm / punaH kiMbhUtau / prabhuH svAmI sarvAdibhUtatvAtprathamarAjatvAtsarva sRSTikAraNatvAcca zaMbhurapi prabhuH samarthaH sRSTisaMharaNakArakatvAt vizva brahmarUpeNa sRjati viSNurUpeNa pAlayati zivarUpeNa saMharati / ata evoktam - 'ekamUrtistrayo devA brahmaviSNumahezvarAH / samanasarganirmANapAlanakSayakAriNaH // ' iti / tathA naiSadhe'pyuktam-kSaye jagajIvapiba ziva vadan' iti / punaH kiMbhUtau / kalpitaH kRta: zivasya muktilakSmyAH zivAyAH pArvatyA AzleSa AliGganaM yena / kiM ca nahi guNarUpAyA mukterAzleSo yujyate, parametattu kavisamayAnusAri vacaH 'nabhaHparIrambhaNalolubhena' ityAdivattArkikamatAktavInAM samayo dharmazca pRthageveti nAtra vitarkaH / pArvatyAH parIrambhastu patitvAdardhAGgatvAcca yukta eva paro'nyaH sa viMzatitIrthakRtAM nirvANakalyANakatvena vikhyAtaH saMmetanAmA bhUbhRt zailo'sti / sa kaH saMmetAcalaH / ahaMtAM jinendrANAm ajita-zaMbhava-abhinandana-sumati-padmaprabha-supArzva-candraprabha-suvidhi-zItalazreyAMsa-vimala-ananta-dharma-zAnti-kunthi-malli-munisuvrata-zAntinemi-pAca jinacandrANAM viMzatirvizatisaMkhyAkAn stUpAn sthUlastambhAkRtivizeSAnvahati bibharti / yatra tIrthakRtAM cityAyAM zarIrasaMskAro bhavati tatrendrAH stUpAnkArayantIti sthitiH| tatro. tprekSyate-kSitibhRtaH zriyA svaspardhinaH sarva parvatAn nRpAMzca nije tuM parAbhavitu dazamauli. ghadrAvaNa iva / saMyuge saMgrAme sAdhavaH sAMyugInAstAna raNadhurINAn saMgrAmazauNDAn viMzatirbhujAnbAhU niva bibharti / jaitrarAjasyApi pararAjajetRtva yuktameva / 'karazAkhAH zrIbhartu vizopakAH sakalajananakhAGagulyaH / dazakaMdharanetrabhujAH saMkhyayA viMzatirvAcyAH' / iti kAvyakalpalatAyAm // kAtha vaLI he rAjana, abuMdagiri nAmanuM eka trIjuM tIrtha prasiddha che. je abuMdagiri upara pUrve bharata Adi saMghapatioe pitapatAnA uddhAra mATe RSabhadevA Adi tIrthakara bhagavaMtanI pratimAo sthApanA karI hatI, paraMtu A pacamakAmAM te Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 456 hIrasaubhAgyam [saga 13 zlo 0 220-221 vimalasA nAmanA maMtrIe baMdhAvelA jinaprAsAdamAM zrI kaSabhadeva svAmI rahelA che. (jema aSTApada upara trevIsa tIrthakaronI pratimAo hovA chatAM paNa bharata cakravatIe sthApana karelI pitAnA pitAzrI iSabhadeva svAmInI mukhyatA che, tema bIjI pratimAo hovA chatAM paNa zrI RSabhadevanI mukhyatA che.) vaLI, jemAM pArvatInAM AliMganathI yukta ane vRSabhanA vAhanavALA Izvara jema kailAsa parvata upara che, tema mukitarUpI strI vaDe AzliSTa ane vRSabhanA cihnavALA zrI kaSabhadeva svAmI abudAcala upara jayavaMtA varte che. vaLI vIsa tIrthaka bhagavaMtanA nirvANa kalyANaka vaDe prasiddha evuM sametazikhara nAmanuM tIrtha prasiddha che. jemAM ajita, saMbhava, abhinaMdana, sumati, padmaprabha, supAzva', yaMdraprana, suvidhi, zAtata, zreyAMsa, vimata, manata, yamanAtha, ailta, ithu, amaranAtha, mahila, munisuvrata, naminAtha ane pArzvanAtha-A vIsa tIrthaMkara bhagavaMtanAM zarIranA agni saMskAra karavAnA sthAne Idroe 20 stUpa sthApana karelA che. te jANe rAgadveSAdi aMtaraMga zatruo sAthenA saMgrAmamAM dazamukha rAvaNanI jema zuravIra evI vIsa bhujAo dhAraNa karavAmAM AvelI na hoya !" | 220 | yo lakSmyeva jitAH kulAvanibhRtaH sopAnakAyAzritAH jaharyatparikhIcakAra khadhunIM so'STApadaH parvataH / tejaH sarvasuparvaNAM paribhavanbhAnurgrahANAM yathA nAtho yatra phaNidhvajaH samabhavatkAzIti tIrtha punaH // 221 // sa IzvaravaizravaNanivAsatayA prathitaH aSTApadanAmA parvataH sphaTikAcalAkhyastIrtha' muktikSetra yo'STApade svazaktyAruhya devAnvadate sa ca tadbhava eva mokSa ganteti kRtvA siddhisthAna vartate / sa kH| lakSmyA nidhipatinivAsitvAnnidhizriyA rajatasphaTikamayatvena gaurimazobhayA vA jitAH parAbhUtAH santo'STasaMkhyAkAH kulAvanibhRtaH himAdri-kroJcamalaya-mandara-vindhya-mAlyavat-sahya-indrakIlAkhyAH kulaparvatAH sopAnAnyArohaNAnyeva kAyAH zarIrANi yeSAM tAdRzA ye aSTApadAdrizritAH Agatya sevante iva / punarjanunAmA nRpaH khadhunIM gaGgAM parikhIcakAra yatparitaH khAnikAM kurute sma / zrUyate hi-purA zrImadajitatIrthakRtpitRvyajabhrAtuH sagaracakriNo janupramukhaH SaSTisahamasaMkhyaiH putraiH putrapremNA ca pitRpradattastrIratnavarjatrayodazaratnaiH sama yAtrArthamAgatairaSTApadaparvate nijapUrvajabhara Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 13 zlo0 221-221] hIrasaubhAgyam 457 takAritasiMhaniSadhAH prAsAde caturvizatijinAnnamaskRtya pramuditaiH patitaprAyasopAnAni sajjIkRtya tadadrirakSAkRte pUrva parvataparito daNDaratnena sahasrayojano dvadhA parikhA kRtA punardaNDaratnAnItamandAkinIpayaHpravAheNa pUritA ca-iti purAtanI vRttiH / vizeSavi. starastu zatrujayamAhAtmyAdibhyo granthebhyo'vaseyaH iti / punaH kAzI vArANasI iti nAmnA tIrtha vartate / parazAsane tu 'vArANasImaraNanmuktiH' iti zruyate / yatra kAzyAM phaNI nAgarAjo dhvajazcihna yasya sa nAtho yogakSemakaraH svAmI / alabdhasya labdhiogaH, labdhasya paripAlana kSemaH, tayoH kartA / zrIpArzvanAtha ityrthH| samabhavatsamutpannaH / kiM kurvan / sarvasuparvaNAM laukikAnAM hariharayakSAdInAM samastAnAM devAnAM tejaH pratApa paribhavan apaharan tiraskurvan vA / ka iva / bhAnuriva / atra yathA ivArthe / yathA bhAsvAn sarveSAM grahANAmupalakSaNAdagahanakSatratArakacandrANAM tejo jyotirapaharati jagre patiH saMgatiH | zlekArtha "je koI manuSya pitAnI zakitathI aSTApada nAmanA parvata para caDhIne tyAM rahelAM jinabiMbane juhAre te manuSya te ja bhavamAM mokSagatine pAme...AvuM siddhinA sthAnarUpa aSTApada tIrtha prasiddha che. te aSTApada parvata vaDe parAbhava pAmelA--himAcala, krIMca, malaya, maMdara, vidhya, mAlyavaMta, sahya ane Idrakala e ATha kula 5rvate, te jANe aThApadanAM ATha sopAna (pagathiyAM) rUpe rahIne tenI sevA karatA na hoya !" "pUrve zrI ajitanAtha tIrthakaranA kAkAnA putra (bhAI) sagara cakravatIe premapUrvaka ApelA eka strIratna sivAyanAM bAkInAM cakravartInAM tera ratnonI sAthe sagaracakrIna jahana Adi sATha hajAra putra yAtrArthe AvelA, aSTApada upara pitAnA pUrvaja bharata cakravatIe nirmANa karelA siMhaniSadyA nAmanA jina prasAdamAM covIsa tIrthakara bhagavaMtanI pratimAne namaskAra karIne tIrthanI rakSA mATe, parvatanI cAre bAju daMDara vaDe eka hajAra jana UMDI khAI bedIne ja daMDaratna vaDe gaMgAnA pravAhane lAvIne khAIne jala vaDe paripUrNa karI hatI. AvA prakAranuM aSTApada tIrtha paNa jagatane vize jayavaMtu varte che." vaLI grahamAM tejane sUryane jema parAbhUta kare tema sarva prakAranA devanA pratApane parAbhava kare tevuM "kAzInAmanuM tIrtha prasiddha che. te tIrthamAM gakSema hi0 sau058 Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 458 hIrasaubhAgyam [sarga 13 zlo0 222-223 (aprApyanI prApti-vega ane prApyanuM rakSaNa-kSema) rUpa vizvamAM prazaMsanIya kIrtivALA zrI pArzvanAtha bhagavaMta jayavaMtA varte che. meM 221 che sUripuraMdaragaditAniti tIrthAnmedinIsunAsIraH / zravaNAbharaNAnIva vyadhita nijazrotrapatrayuge // 222 // ___ ityamunA prakAreNa sUripuraMdareNa hIravijayalarirAjena gaditAna sAhipura kathitAna tIrthAn zatrujayAdipuNyasthAnAni / tIrthazabdaH punapuMsake / 'prastha tIrtha' prodyamalindaH' iti liGgAnuzAsanapuMnapuMsake / medinIsunAsoro bhUmIjambhArAtiH nijasyAtmanaH zrotrapatre karNapAlau zravaNAbharaNAni karNapUrAniva vyadhita cakAra / 'zravaNapUritamAladalAkuraH' iti naiSadhe / samyak zuzrAvetyarthaH // blokAthI zrI hIravijayasUrie kareluM puNyakSetrarUpa tIrthonuM varNana akabara bAdazAhe pitAnA kAnanA AbhUSaNa rUpe banAvyuM, arthAt AdarapUrvaka sAMbhaLyuM. 222 che api yatiparjatyoditatIrthatatighnatisudhArasaHprasaran / avizanmAnasamurvIbhartuH karNapraNAlikayA // 223 // sAhina kevala tIrthAni zravaNagocaramAtrANi kurute sma, kiM tu samyamanasyavadhArayAmAsa / tadevAha-api punaH yatinAM madhye parjanyena vAsavenAditAni niveditAni kathitAni yAni tIrthAni teSAM tatiH zreNistasyAH zrutiH zravaNa saiva sudhArasaH amRtanispandaH sa prasaran pravardhamAnaH karNaH zravaNameva praNAlikA jalAgamananirgamanamArgaH tayA kRtvA urvIbhatuH nRpasya mAnasa manaH avizat praviveza / atha vA urvIbhRtparvataH, prastAvAt himAcalaH / himAdrI mAnasa saro'stIti kavisamayaH / tathA 'sadA haMsAkula bibhranmAnasaM pracalanjalam / bhUbhRnnAtho'pi nAyAti yasya sAmya himAcalaH // ' iti campUkathAyAm / tataH parjanyAjjaladhAratprAdurbhUtaH prabalavRSTayA samutpannaH pravardhamAnaH pade pade aparAparasrotaHpravezAvRddhi prApnuvan payaHpravAhaH himAcalasya mAnasa saraH nIrAgamanasya 'ghaDanAlAM' iti loke khyAtasya mAgeNa pravizati // iti sUrikathitAni tIrthAni sAhinA zrutvAvadhAritAni // Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 13 zlo0 223--224 ] saubhAgyam 459 zleAkAtha jema meghanA pramala varSothI sthAne sthAna vRddhine pAmate jalapravAha nIkanA mAge himAcalanA mAnasa sareAvaramAM praveza kare tema sUrIndra vaDe varNana karAyelI tIrthonI zreNIrUpI sudhAnA pravAha karNarUpI nAlikAnA mArge khAdazAhanA hRdayarUpI mAnasa sarAvaramAM pravezyeA. // 223 // zekhUjI ityekaH pATI aparazca dAniyAra iti / tiSThanti sAhijAtA amI kumArA iva RsadAm // 224 // he sUrayaH, amI puraHsthAyukAH sAhijAtAH pAtisAhitanayAH loke 'sAhijAdA' iti prasiddhAH tiSThanti urvIbhUya sthitAH santi / utprekSyate - ghusadAM devAnAM kumArA iva | amI ke / tAnnAmagrAha nivedayati darzayati ca ekaH trayANAM madhye eko'ya zekhUjI iti nAmAste / ca punaraparo dvitIyo'yaM pATI iti nAmnA asti / ca punarapa - rosya tRtIyaH kaniSTho dAniyAra ityabhidhAno vartate // zleAkA " De sUvira, yA zeyala, pATI bhane hAnIyAra nAbhanA bhArA tra zAhulahA che. devalAkanA devakumAra samAna che." / / 2245 eSAmAziSamakhilazrINAM saMketasadanamiva dadata | sAriNyA zikhariNa iva yathAnayAmI vivardhante // 225 // he sUrayaH yUyameSAM mannandanAnAmakhilAnAM sarvaprakArANAM zrINAM lakSmINAM saMketasadanaM milanasaMdezagRhaM mithaH prItibhAjAmekAnte saMgamanagehamiva / AziSaM maGgalazaMsanaM dadata vizrANayata / yathA yena prakAreNa anayA zrImadAziSA amI trayo'pi sAhijAtA vivardhante vRddhiM prApnuvanti / ka iva / zikhariNa iva / yathA sAriNyA kulyayA drumA vivardhante // Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 460 hIrasaubhAgyam [sarga 13 zlo0 225-227 zlokAtha te he sUrideva, Apa teone lamInA saMketasthAna rUpa maMgala AzIrvAda Ape, jethI jema kulyA (nIka) vaDe vRkSa vRddhine pAme che, tema A traNe putre sarva prakAranI vRddhine pAme." 225 . iti nRpamaNivANI karNapeyAM praNIya vyataradayamamIbhyo dharmalAbhAziSa sH| api nijakarakluptAzeSarAjyA ivaite ___'samapramadasudhAbdhau rAjahaMsIbabhUvuH // 226 // . ayaM munIndraH sariramIbhyaH pAtisAhiputrebhyaH dharmalAbha iti nAnImAziSa vyataradadAti sma / kiM kRtvA / iti pUrvoktaprakAreNa nRpamaNeH samastarAjasuraratnasya sAhervANI karNayoH sAdara zrotu yogyAM praNIya kRtvA / zrutvetyarthaH / api punarete sAhiputrA api nijakare svapANau klupta kRtamAgatamazeSa samagraM rAjyaM medinImaNDalAdhipatyaM yaistAdRzA iva / asamo'sAdhAraNaH yaH pramodaH / atra pramadazabdagato relo na yatibhaGgAya saMbhavet / tathA 'bahalabhrAmaramecakatAmase' ityasminkAvye hiyAdayo'pi santIti kAvyakalpalatAvRttaratnAkaravRttyAdau kathanAt sa eva sudhAbdhiH kSIrasamudraH tatra rAjahaMsIbhUtAH sitacchadA jAtAH // iti sAhijAtAnAmAzIrvAdadAnam // zlokAtha rAjAnI AvI karNapriya vANI sAMbhaLIne AcAryadeva teone "dharmalAbha" rUpa AzIrvAda Ape. te traNe zAhajAdA pitAnA hAthamAM jANe samasta dezanuM sAmrAjya prApta thayuM na hoya tema atyaMta AnaMdarUpI kSIrasamudramAM rAjahaMsarUpe banI gayA! 226 yaM prApta zivAhasAdhumaghavA saubhAgyadevI punaH shriimtkovidsiNhsiihvimlaantevaasinaamaadimm| tabAhIkramasevidevavimalenAnandato nimite vRtte hIragurotrayodazamitaH sargoM vabhUvAnasau // 227 // Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 13-14 zlo0 227-1] hIrasaubhAgyam iti hIrasUricaritrahIrasaubhAgyanAmni mahAkAvye asau prayodaza iti saMkhyayA mitaH pramANIkRtaH sargoM babhUvAna saMjAta iti // iti paNDitasIhavimalagaNiziSyapaNDitadevavimalagaNiviracitAyAM svopajJamIrasaubhAgyanAmamahAkAvyavRttau zivapurIpAdAvadhAraNasuravANamahotsavakaraNarANapurayAtrAAyuApurezaprajAprabhAvanAkaraNameDajAgamananAgapuravikramapurIyasaMghamahotsavakaraNaphalavardhiyAkaraNopAdhyAyavimalaharSapurapreSaNasAhimilanatadudantAkarNa naphatepurAgamanasaMghasaMmukhAgamanazeSaNe'dhyanantasAhimilanakuzalapraznAjApadUtoktasariguNAkarNanatIrthakathanasAhijAtAzIrvAdapradAnAdivarNano nAma trayodazaH sargaH // zlekArtha vaNikakulamAM IndrasamAna "zIva" nAmanA zreSThI ane saubhAgyadevInA janmajAta suputra devavimalagaNi, ke jeo niraMtara sarasvatI devInI upAsanA karavAmAM tatpara hatA, ane sarvamuniomAM siMha samAna siMhavimalagaNinA prathama ziSyarUpe prasiddha hatA, te devavimalagaNi vaDe, jemAM jagadguru zrI hIravijayasUrijInuM jIvanavRttAMta Ave che, evA "hIrasaubhAgya" nAmanAM mahAkAvyanI svapajJa TIkA sahita racanA karAI te mahAkAvyane zivapurI nagarIne pravezathI AraMbhIne zAhajAdAone AzIrvAda-arpaNa sudhInAM varNanapUrvakano A teramo sarga samApta thaze. je 227 che (mIne zAsa) Page #473 -------------------------------------------------------------------------- Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 39 39 19 29 sarga "" " 99 " " " 99 29 " " " " " " " ny " yy .. "3 99 39 39 116 117 120 112 "2 ,, 118, 118, 120 39 " 33 zloka 2+3 "" t 7 8, 10 12 14 26 3 para " ra 64 " 77 102 112 114 " .. 33 121 121 121 122 122 122,124 126 paMkti 4 padya 2 gadya 3 5 9 1 padya 1 2 gadya 2 ye ve laka f 4 ~~~ E 2 " 1 gadya 6 1 39 padya 1 2 gadya 1 5 padya 2 " 2 gadya 1 "" "" " " ", 2,3,8 " "" 39 2 4 "t 2 " zuddhipatraka azuddha paJcamanAmA zrIrAga vipaJcyA manISiNa: vaca pratizaurtha catAkI pUrvAcAryakRta saMprAsthitAvika zuke tArAmayI kimahUyana sumidhA bhetaM vyamAcI saMghAstu gRNAtIta haridrANAm pANDavAniva zanmI prapacaH surakhAmivAgatam prIterai SaSIdeSa sUralakSmyA adhigama caturbhiraMzaitimava mahAnpade samAgamanakAGgIta nagarAdhikArimukhyAnAm madhre vipulAva maNDala supAzve vasudhAvalaca AnAtha iva zuddha paJcamanAmnA zrIrAga vipaJcya zarIriNAm corUpam pratizauryam cAtakI pUrvAcAryairukRtasaMprAsthitAviva zuSke tArAmaya kimahUyata sudarbhavA metuM vyameoci saMpAta' gRhNAtIti daridrANAm paNDAvAniva za prapaJcaH sukhamivAgatam prIterepIdeva sUrilakSmyA adhigata catubhiraMzai tirA bhavanAtha mahAnandapade samAgamanamAGgIt nagaradhikArimukhyAnAm madhye vipulakhaNDala supArzve vasudhAvalya AmAtyA iva Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga zloka paMkti azuddha 140 146 147 pakSANAM tilakamivAcasta zaMbhuzailapraya yakSA izvaraH kapadAM vA zazimanDalA mavAkSA valigeha yakSANAM tilakamivAcarat zaMbhuzailasya yakSANAmIzvaraH karpadA vA . zazimaNDalA gavAkSA valigehe 152 same saje 156 sampUrNatA yasyAm < ,13,14 ,, 15 padya 1 1,2,4,5 nAsikA dezo'stiItyarthaH saMsevito mahImaNDakhe unprakSyate puna rasAtala manubaGgA milana ata ava sampUrNatAM yasyAH nAsikA dezo'stItyarthaH saMsevito mahImaNDale utprekSyate punA rasAtala manuSaGga milanama ata eva pRSTe pRSThe hiraNyagamo evAta utsAha dhA baligRha molInAma vizrAmAya rutsthApitaH dhUlapaTalIbhiH SarUhata haritI abhigacchatI nizcitatvena dhUlIlalitA kumudinIramaNa bhedinaH raNo hiraNyagarmo evAtra utsAha vA valigRha maulInAM vizramAya rutthApitaiH dhUlipaTalIbhiH puruhUta harito abhigacchati nizcitatvena dhUlilulitA kumudinIramaNaH medinau raNe " 12 " 12 Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga zloka paMkti azuddha 21 padya 2 gadya 1,2,3 gadya padya 4 gadya 5 pratipakSiSAmazvastu yAminibhyAma agnikANTha parivartapradhaNDa dujayattvaM grakaTatAM vaSatIva pAdaSau amimAdadhAte pravalASya merAzcUlikAyAM vahacaro vidyutA mathya pakSadhanavati spaya laharIdahanta yasyAmadIjyata tadavAdiSvapi nAmivyAkhyAtAm zRge rasikAyitasasanujAM pratipakSiNAmazvAstu yAminIbhyAm agnikASThaM parivartapracaNDa durjayattvaM prakaTatAM vapatIva pAdapo bhramimAdadhAte prapUlAyya merozcUlikAyA sahacaroM vidhunA madhya yakSadhanavati sUryasya laharIhRdantayasyAmavIjyata tadgrAmAdiSvapi nAmitrAkhyAtama , 5 padya 75 88 114 124 rasikAyitamAnasamanujAnAM 123 veSu yeSu 125 sArthaya bhAvaH suguroryAvata kRtyA parthantaH siyadviryASAM srabanto saripreyasaH apItu vedanA na jAnIte pAtAlokaH niyedakAvArtA tapamivAnjAnAgakalakartavyamAsti sArthakabhAvaH suraguroryAvat kRtvA paryantaH sidviryASAM koDe stravanto saridpreyasaH apitu vedanAM na jAnIte pAtAlaukasaH nivedakavArtA tapamivAbjAnAmakAlajaladodayaH kartavyamasti Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga zloka zloka paMkti azuddha svasvayAnamanirUhaya 45 51,52 vatra tigmAMsuH sarve'Syatraiva agjalakSmyA prasUnAdikroDhAbhiH vacanAdisamadhye kutranti tasyaiya prathatyeta kasyena vibho-rlagasyate tvadIyA yoginAMya muzomanAvarNA svasvayAnamadhirUhya yatra tigmAMzu sarve'pyatraiva kuJjalakSmyA prasunAdikrIDAbhiH vacanAdisamaye kurvanti tasyaiva prayatyeta kasyeva vibhorlapsyate svadIyA yogInAM nuktAnAM nyASAdayati krIDAdhavadatayA dinAraMmmavada puSyantItyazAstre jJAnamavASvanuyAt vAsAnA suzobhanAvarNA muktAnAM vyApAdayati krIDAvazaMvadatayA dinArambhavanmohapuSyantItyatra zAstre jJAnamApnuyAt vasAnA evaM AvAmeva jagAmityarthaH vyavAhekadRgatva mahIdharakuNDAdibhyoMbhAvisvabhAminI maNDalamasvagantI kAminIkucamaNDalAnAM svasyAntika suratarAH kurvanta tvaSTreva jAgRti tathApyanyatra padya 1 gadya "kAnDa AvAmeya jagAmeMtyarthaH vype|hNdgtv mahIdharakaNDAdivyo gAvisvadhabhAminI maNDamasmRgantI kAminIkucacaNDAnA svadhasyAntika surasaroH kurdhanta nvaSTreva jAprati tathAdhyAnyatra 106,108 . 111 118 120 121 123 131 134 134 padya 3 gadya 13 ww , Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga proka paMkti azuddha zuddha 11 137 138 143 144 145. 150 151,152 155 * padya 1 gadya 13 yathA vastugrahaNaviSayA yAvajantujAtopari mAdyanti muktAni rakSAmo sparzananAmnA tava kiM kartuH yati-kuJjaraH ammorUheva saMjAta: kusumAvacaya - vA athavA pallava svaya 148 158 ghathA vastugrahaNaviSadhA yAvajjantujAtoparI mAdhyanti nuktAni rakSAmI sparzananAmnA taba kiM kartuH thatikuaraH ammoruhIba saMjAptaH kusumAbacaya bA athavA vallava mvayaM bhagabanta pANiyanbramukta vilasatkullola prakaTIbhavatphalamidha graheH valabatAmapi vallavI eba 2,3 bhagavanta gadya 12 0 0 WM pANiyantramukta vilasatkallolamAlAM prakaTIbhavatphalamiva grahai: balavatAmapi vallayoM eva mahati hasita pUNaH nizAkare sajjonAni smeradarambhoruhe haribaSas maucitIpaJcati sajantIriba nAgalokakathaMciva . vinantu kimu anaMkaSAstAbhiH sadaSeNaiva satya tAmeti pUrNe nizAkare sajjanAni smeradambheruhe hritvissstmaalmaucitiimnycti| sujantIriva nAgaloke kathaMcid vinantuM kimu ambhakaSAbhiH saMdhaSeNeva satyamAmeti cetaH / / cetI Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga zloka praloka paMkti paMkti azuddha 75 padya 12 102 108 111 117 118 125 11 svAjanyAt kundajjvalA: uccaiH kSavasAM uDuyaudata vAjinamAru yaH svazRGgeNa svaGgeNa kumudIpatiH kukudamansa bhra'ntoM tamAdiveti surasarid maGgA nayatayoramirAma bahunupAMvarya rUmetya kiraNavAMcI tAta-drAga vratondA padazobhaSA nimRtya jalabAlakAbhiH dhvanIta Atlambate zyante tadhAkalyANa kathaM haviSyate dAnnAzapitu yasmita kurganniya tribhuvanazIkaraNe bAtacampaSi kekArayaiH saujanyAt kundojjvalA: uccaiH zravasAM uDu yauvata - vAjinamAruhaya * svazaGgaNa svagRGgeNa kaumudIpatiH kakudmanta tU'nto tamAdidevamiti surasaridIva gaGgA nayanayoramirAma vahanupAya upetya kiraNavAcI tAvad-drAgavAcakendreNa vratIndo padazobhayA nivRtya jalabAlikAbhiH dhvanIn Alambante * dRzyante tathA kalyANa kathaM dhariSyate tAnnAzayitu yasmita kunniva tribhuvanavazIkaraNe vAtacamapati kekAravaiH pakSe pravizya praNidhAna tasminnazeSAM parAgastadevAmRta 101 102 108 112 113 115 118 126 gadya 3 ,15 padya 1 prakSe pravizva praNidhA tAsminnuzeSAM palagastadevAmRta gadya 3 Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pravoka paMkti azuddha kathita 132 134 162 173 16. upAsakA tapastapaspatakimuta bhAgyasya gadya 4 175 178 183 padya gadya 5 vAcamivAkara saurabhyamiva kathitama upAsakra: tapastavasvakti. bhAgyasya khadhu vAcamivAkaro saurabhyemiva hayate kuzalAgathApi samastapamanuSaGgaM pereradIyamAnamapi mitradraniNAdyanuraktau punamoMginAM pUrvoktapravAreNa 183 183 187 188 211 kuzalAgamAdi samastamanuSaGgaM paraiH dIyamAnamapi mitradraviNAdyanuraktau punarmoginAM pUrvoktaprakAreNa 212 226 Page #481 -------------------------------------------------------------------------- Page #482 -------------------------------------------------------------------------- _