Book Title: Updeshpad Mahagranth
Author(s): Haribhadrasuri, Munichandrasuri, Hemsagarsuri, Ratnatrayvijay
Publisher: Ranjanvijay Jain Pustakalay
View full book text
________________
૪૧
આમતેમ ઘણા આંટા-ફેરા માર્યા, પણ ફરી તે ચંદ્ર જોવા ન મળ્યો. તેમ ચૂકી ગયેલો મનુષ્યભવ ફરી મેળવી શકાતો નથી. (તુ શબ્દ ગાથા પૂર્ણ કરવા માટે છે.) ગાથાનો સંક્ષેપ અર્થ કહી હવે કથા દ્વારા વિસ્તારથી અર્થ સમજાવે છે –
(૮) દષ્ટાન્ત કાચબાને ચંદ્ર-દર્શન થનું કોઈક ગહનવનમાં અનેક હજાર યોજન-પ્રમાણ અતિ ઉડો અનેક જળચર જીવોથી વ્યાપ્ત એક દ્રહ હતો. તેના પાણી ઉપર અતિ જાડા પડવાળી સેવાલ પથરાયેલી હતી.દરેક સ્થળે ભેંસનું ચામડું જાણે ઢાંકી દીધું હોય, તેમ જણાતું હતું. કોઈક સમયે ચંચળ ડોકવાળો એક કાચબો આમ-તેમ ભટકતો ભટકતો ઉપરના ભાગમાં આવ્યો અને ડોક લાંબી કરી. તે સમયે સેવાલમાં છિદ્ર પડ્યું. તે રાત્રિએ શરદ-પૂર્ણિમાનો ચંદ્ર સમગ્ર કળાઓ સાથે ખીલ્યોહતો.વળી તેની ચારે બાજુ નક્ષત્રતારામંડલ હોવાથી ચંદ્રવિશેષ આહલાદક જણાતોહતો. સ્વચ્છ આકાશના મધ્યભાગમાં ક્ષીરસમુદ્રની લહેરો સરખી ચંદ્રિકાવડે સમગ્ર દિશાઓને નહવરાતો હોય, તેવો ઉજ્જવલ-આકર્ષક જણાતો હતો. આનંદ-પૂર્ણ નેત્રવાળો કાચબો આ ચંદ્રને દેખી ચિંતવવા લાગ્યો કે, “આ શું હશે ? શું આ સ્વર્ગ કે કોઈ આશ્ચર્ય હશે ? મને એકલાને જોવાથી શો લાભ ? માટે મારા સર્વ કુટુંબી લોકોને બોલાવીને તેમને આ બતાવું.' એમ વિચારી તેમને ખોળવા માટે પાણીમાં ડૂબકી મારી પોતાના સર્વ કુટુંબીઓને બોલાવી લાવી ફરી તે પ્રદેશની ખોળ કરવા લાગ્યો. પરંતુ વાયરાથી સેવાલનું છિદ્ર (ફાટ) પૂરાઈ ગયું હતું. એટલે તે પ્રદેશ, ચંદ્ર વગેરે ફરી જોઈ શકાયા નહિ. કદાચ છિદ્ર પણ મળી જાય, પરંતુ શરદપૂનમ, વાદળા વગરનું સ્વચ્છ આકાશ, તારાઓથી પરિવરેલ પૂર્ણચંદ્ર ફરી દેખાવો કાચબા માટે દુર્લભ હતો, તેવી રીતે આ સંસારરૂપી દેહની અંદર ડૂબેલા પુણ્યહીન સમગ્ર જીવોને મનુષ્યજન્મ ફરી મળવો અતિદુર્લભ છે. (૧૩)
નવમા દષ્ટાંતની સંગ્રહગાથા – उदहिजुगे पुव्वावर-समिला-छिड्डु-प्पवेस-दिह्रता । अणुवायं मणुयत्तमिह दुल्लहं भव-समुद्दम्मि ॥१४॥
ગાથાર્થ... સ્વયંભુરમણ નામના મહાસમુદ્રના પૂર્વ-પશ્ચિમ દિશામાં ધુંસરા તથા તેના છિદ્રમાં નાખવા યોગ્ય તેની ખીલી એમ બંને સામસામી દિશામાં ફેંકી. અનુક્રમે સમુદ્રનાં મોજાંથી અફળાતા-કૂટાતા બંને ભેગા થાય અને ધુંસરાના છિદ્રમાં ખીલી પરોવાઈ જાય, તેની જેમ ભવસમુદ્રમાં મોહમાં મૂંઝાએલા જીવોને મનુષ્યપણું દુર્લભ છે. એ જ અર્થ વિવરણકાર કંઈક સ્પષ્ટપણે સમજાવે છે –
( (૯) ધંસારાના છિદ્રમાં ખીલીનો પ્રવેશ કર કોઈક કહળી બે દેવો ધૂસરાના છિદ્રમાંથી સમિલા એટલે લાકડાની ખીલી છૂટી પાડીને ફરી આ ધુંસરામાં કેવી રીતે પ્રવેશ પામે એમ મનમાં ધારણા કરીને મેરુપર્વતની ઉપર આવ્યા. એક હાથમાં ધુંસરું પકડ્યું, બીજાએ સમિલા લીધી અને અવળી દિશામાં દોડી ધુંસરું
