Book Title: Updeshpad Mahagranth
Author(s): Haribhadrasuri, Munichandrasuri, Hemsagarsuri, Ratnatrayvijay
Publisher: Ranjanvijay Jain Pustakalay
View full book text
________________
૪૮૩ - અર્થો અનંતગુણા કહેલા છે.” માટે કોઈ પણ એક “ગમ એટલે અર્થમાર્ગ એટલે જેમાં કોઈ શંકા નથી કે પરિવાર નથી-એવા એક અર્થમાર્ગના આશ્રયથી “શ્રુત” જ્ઞાન દૃષ્ટ થાય છે. ઈષ્ટ પ્રત્યક્ષ અને અનુમાનની સાથે વિરોધમાં જે જ્ઞાન થાય, તે ન હોવાથી જે મનુષ્ય આગ્રહ નથી કરતા, તેને જે જ્ઞાન થાય, તે શ્રુત થાય છે, પણ ચિંતા કે ભાવના જ્ઞાન ન હોય, અહિં મૃતમયજ્ઞાન, ચિંતામય જ્ઞાન અને ભાવનામય જ્ઞાન એમ ત્રણ જ્ઞાનો કહેલો છે. તેનાં લક્ષણો આ પ્રમાણે જાણવાં –
કોઠારમાં રહેલા બીજસમાન, જેમાં માત્ર વાક્યાર્થ-વિષયક જ્ઞાન હોય, તે મિથ્યા આગ્રહ-રહિત કૃતમય જ્ઞાન જાણવું. વળી જે મહાવાક્યાર્થથી ઉત્પન્ન થયેલ અતિસૂક્ષ્મ સુયુક્તિનાં ચિંતનથી યુક્ત હોય. પાણીમાં જેમ તેલનું બિન્દુ ફેલાઈ જાય, તેવું ચિતામય જ્ઞાન હોય. મલયુક્ત-નિર્મલ રત્ન સાફ કર્યા વગરનું હોય, તેની કાંતિ સમાન ચિંતાજ્ઞાન હોય. હવે ઐદંપર્ય અર્થમાં રહેલું ભાવનામય જ્ઞાન તે કહેવાય કે, જે વિધિ આદિમાં ઉંચા પ્રકારનો જેમ પ્રયત્ન હોય. બીજાને તો એટલે જે આગ્રહવાળા પોતાની પ્રતિકલ્પના આગળ કરનારને તો મિથ્યાશ્રુત હોય છે. પદ્મરાગ મણિસમાન કાંતિવાળું ભાવનાજ્ઞાન હોય છે. વિધિ આદિ તાત્પર્યમાં ગયેલું અતિયત્નસહિત જે જ્ઞાન, તે ભાવનામય જ્ઞાન છે.
(શ્રુત-ચિન્તા-ભાવના રૂપ જ્ઞાનનાં લક્ષણો) કહેવાનો ભાવ એ છે કે–સ્થાનાંગ સૂત્રના પ્રથમ સૂત્રમાં “અને માયા' એ સાંભળવાથી જગતમાં માત્ર એક જ આત્મા છે અને તે જુદા જુદા દરેક શરીરમાં જળમાં એક અથવા અનેક ચંદ્રો દેખાય છે, તેમ જીવ દેખાય છે.” આ પ્રમાણે અદ્વૈતવાદ સ્વીકારનાર કે એક સંગ્રહ નામના નયના અભિપ્રાયથી આ સૂત્ર પ્રવર્તેલું છે-એવો પરમાર્થ નહીં સમજનારા જ આમ માને છે. આ જિનેશ્વરના મત-શાસનમાં તો પુરુષોના અનેક વિભાગો દેખાય છે, વળી સંસાર અને મોક્ષ એવા વિભાગ પણ છે, તેના વચનનો વિરોધ ન દેખાતાં તેવા પ્રકારનાં જ્ઞાનાવરણ કર્મોનો ક્ષયોપશમ થયેલો ન હોવાથી એકાત્મલક્ષણ એક જ અર્થમાર્ગનો આશ્રય કરે છે, તેનો જે અર્થ માર્ગ તે સ્વાભાવિક આગ્રહ વગરનો હોય છે. તેથી તે શ્રુતમય જ્ઞાન કહેવાય છે, પરંતુ ચિંતામય, ભાવનામય જ્ઞાન ગણાતાં નથી.
- હવે જે પોતાના જ્ઞાનમાં આગ્રહી હોય અને તે કદાપિ ગીતાર્થ હોય, પરંતુ સમજાવવા છતાં પણ યથાર્થ માર્ગાનુસાર અર્થને ન સ્વીકારતો હોય, તો તેનું જ્ઞાન મિથ્યાજ્ઞાન સમજવું. આ પ્રમાણે બીજાં સૂત્રોમાં પણ ભાવના કરવી. (૮૮૨)
શંકા કરી કે, પ્રતિનિયત સૂત્રોને ઉદ્દેશીને લોકમાં પદના અર્થો પદાર્થો, વાકયાર્થાદિ રૂઢ છે, તો પછી આ પ્રમાણે આ વ્યાખ્યા કેવી રીતે કરાય ? સાચું છે –
- ૮૮૩–જૈનેન્દ્ર શાસનને અનુસરનારા એવા લોકોત્તર મતને માનનારાઓ માટે “ર હિંસ્થાત્ ભૂતાનિ' આવા પ્રકારના સૂત્રની વ્યાખ્યામાં અમે અહીં આગળ કહી ગયા તે
૧.
૧૨ માં પોડશકમાં આ ત્રણે જ્ઞાનો હરિભદ્રસરિએ કહેલાં છે
