Book Title: Updeshpad Mahagranth
Author(s): Haribhadrasuri, Munichandrasuri, Hemsagarsuri, Ratnatrayvijay
Publisher: Ranjanvijay Jain Pustakalay
View full book text
________________
४८८
ઉપદેશપદ-અનુવાદ તંત્ર, રક્ષાદિકને અતત્ત્વ સ્વરૂપ ગુરુએ જયારે સમજાવ્યાં, ત્યારે તે રાણીએ સમ્યગુ દર્શનના યોગે અતત્ત્વ સ્વરૂપે દેખ્યાં. હવે તેના ચિત્તમાં બે પ્રકારના વિકલ્પો ઉત્પન્ન થયા, તે આ પ્રમાણે-“પૂર્વે મેં આ ધ્યાનમાર્ગ પ્રમાણરૂપે સ્વીકાર્યો હતો, પરંતુ તે અપ્રમાણ સ્વરૂપ નીકળ્યો. રખેને આ પણ એ પ્રમાણે અપ્રમાણરૂપ થાય - એવી શંકા થતાં ગુરુમાં જ્ઞાન, ક્રિયા તેમ જ ઉપશમાદિ ગુણોને અનન્ય - અસાધારણ દેખાતાં પોતે દઢ સમ્યકત્વની શ્રદ્ધાવાળી બની અને વિચારવા લાગી કે, “આ ગુરુ સત્ય છે.” ફરી પણ રાણી ગુરુમહારાજને પ્રશ્ન કરવા લાગી કે– હે ભગવંત ! તત્ત્વ શું ?' ત્યારે ગુરુએ કહ્યું કે- “જે કાળે જે ઉચિત અનુષ્ઠાન કરવાનું હોય, તે કાળે ઉચિત ધ્યાન, અધ્યયન, દેવતા-પૂજાદિક, સાધુ - દાનાદિક કાર્યો ત્યારે કરવાં - એવા લક્ષણવાળું અનુષ્ઠાન કરવું. (૮૯૪)
આથી વિપરીત કરવાથી નુકશાન થાય છે, તે કહે છે – ઉચિતપણા વગર આ અનુષ્ઠાન કરવામાં આવે, તો છાત્ર શિખાઉ વિદ્યાર્થી રત્નની પરીક્ષા કરે, તેના સમાન જાણવું. ઘણા ભાગે યોગ્ય આત્મા સિવાય બીજાને ઈષ્ટફળની પ્રાપ્તિ હંમેશાં વિજ્ઞભૂત થાય છે. એટલે અધકચરો શીખેલ વિદ્યાર્થી દુઃશક ફલની સિદ્ધિ કરવા સમર્થ બની શકતો નથી. (૮૫). રત્નપરીક્ષા શીખનાર છાત્ર રત્નની પરીક્ષા-વિષયક ઉદાહરણનો વિચાર કરાય છે –
(રત્નપરીક્ષક છાત્રની કથા) ઉત્તર રત્નોનાં બનાવેલાં કંઠાભરણ આદિ લક્ષ્મી ફળ આપનાર થાય છે-એમ પત્નીએ કહેલ વાક્ય સાંભળીને કોઈક વિદ્યાર્થી પ્રથમ બીજા જીવનોપાય છોડીને, રત્નની પરીક્ષા કરવામાં આદરવાલો થયો. એટલે ખાવા-પીવા, લુગડાં ઘર વગેરેથી ચૂક્યો અર્થાત્ રખડ્યો. (૮૯૬) એ જ પ્રમાણે ધ્યાનથી મોક્ષ છે' એ વચન સાંભળીને પ્રથમ કાર્ય જે ગુરુનો વિનય, શાસ્ત્રાભ્યાસ, કહેલાં બીજાં અનુષ્ઠાનો-એ સર્વ ઉચિત કાર્યો છોડીને માત્ર એકલા ધ્યાનમાં એકાગ્ર બને, તો ઉચિત એવા સર્વથી નક્કી તે ચૂકી જાય છે . અહિં કહેવાનો એ અભિપ્રાય છે કે –
જેને સંપૂર્ણ ભોજન, કપડાં, રહેઠાણ ઈત્યાદિ સુખો પ્રાપ્ત થયેલાં હોય, એવો પુરુષ વિશેષ વૈભવ મેળવવાની અભિલાષ કરે, તેણે રત્નપરીક્ષા કરવી ઇત્યાદિ વાત બરાબર છે, તેમ અહિં સમગ્ર સાધુના સમાચાર પાલન કરવા પૂર્વક તેમજ ધર્મધ્યાન અને શુકલધ્યાનને યોગ્ય સૂત્ર અને અર્થોનો સારી રીતે જેણે અભ્યાસ કરેલો હોય,શાસ્ત્રકારે કહેલાં બીજાં અનુષ્ઠાનોને પણ બાધા ન પહોંચે, તેમ આગળ જણાવી ગયા તે ધ્યાન કહેવાય. શ્રાવકો હોય, તેમણે પણ શ્રાવકોચિત બાકીનાં કહેલાં અનુષ્ઠાનોનું સેવન એવી રીતે કરવું કે, બીજાં ધર્માનુષ્ઠાનોને હરકત ન પહોંચે તેવી રીતે નમસ્કારાદિનું ધ્યાન કરવું ઉચિત ગણાય. ત્યાર પછી આચાર્ય ભગવંતે સાધુ-શ્રાવકધર્મને સમજાવનારી ધર્મદેશના આપી. તે ધર્મદેશના તેના આત્મામાં પરિણમી. રાજપત્નીએ પણઅણુવ્રતો સ્વીકાર્યા. આ પ્રકારે જ્ઞાની ગીતાર્થ પુરુષ હોય, તે સર્વનું તેમ જ પોતાનું પણ કલ્યાણ ઘણે ભાગે કરે છે. (૮૯૦ થી ૮૯૮)
