Book Title: Updeshpad Mahagranth
Author(s): Haribhadrasuri, Munichandrasuri, Hemsagarsuri, Ratnatrayvijay
Publisher: Ranjanvijay Jain Pustakalay
View full book text
________________
૫૦૩ હોય, તેવા તેમના મોટા ગચ્છમાં મારે જવાનું છે. વળી તે ગચ્છ કેવો ? તે કહે છે-અહિં દીવો' શબ્દના બે અર્થો થાય છે.વિસામો આપનાર દ્વીપબેટ અને આદિશબ્દથી પ્રકાશ કરનાર દીપક, આ બંને યોગ જે ગચ્છમાં વર્તતા હોય તેવા ગચ્છમાં ગમન કરવું યુક્ત છે. અહિં આશ્વાસ-વિસામો લેવા લાયક દ્વીપ દ્રવ્ય અને ભાવ એવા બે પ્રકારવાળો છે. તેમાં દ્રવ્યથી સમુદ્રની વચ્ચે તેવા પ્રકારનો જળથી ઉંચો ભૂમિભાગ હોય, તે દ્વીપ. તે પણ સ્થિર અને અસ્થિર એમ બે પ્રકારનો હોય, તેમાં કોઈ વખત ભરતી આવે અને દ્વીપ ઉપર જળ ફરી વળે. બીજો, જેમાં પાણી ફરી વળે નહીં એવો નિરુપદ્રવપણે રહી શકાય તેવો. એ જ પ્રમાણે પ્રકાશ કરનાર દીપક પણ બે પ્રકારનો સ્થિર અને અસ્થિર. તારા, સૂર્ય, ચંદ્રરૂપ સ્થિર અને તૃણ છાણા, કાષ્ટના અગ્નિના કણિયાના તેજરૂપ અસ્થિર. ભાવશ્વાસરૂપ દ્વીપ તે ચારિત્રરૂપ બે પ્રકારનો. અસ્થિર અને સ્થિર, ક્ષયોપથમિક ચારિત્રરૂપ અસ્થિર, કારણ કે, અતિચારરૂપ જળથી ડૂબાડનાર-ભીંજવનાર-મલિન કરનાર છે. જયારે ક્ષાયિક ચારિત્રરૂપ સ્થિર છે, જેમાં અતિસાર - જળ લાગતું નથી. આવા પ્રકાશ-દીપ તે તો મતિજ્ઞાનાદિ રૂપ છે. તેમાં સ્થિર કેવલજ્ઞાનરૂપ, અસ્થિર મતિ આદિ ચાર જ્ઞાનરૂપ. તેથી કરીને જે ગચ્છમાં ભાવશ્વાસ-દ્વીપનો યોગ અને ભાવપ્રકાશ દીપકનો યોગ હોય, તેવા ગચ્છમાં મારે નમન કરવાનું છે-એ ભાવ સમજવો.
તથા હું મૌન હતો તેના વિષયમાં આપે જે પૂછેલું હતું, તેનો પ્રત્યુત્તર આપને કહું છું કે, “આત્મપરિણતિમાં જે સુંદર હોય, તે જ બોલવું ઉચિત છે. નહિતર બુદ્ધિશાળીઓએ અનુચિત બોલવું યુક્ત ન ગણાય. કારણ કે, “આ લોકમાં આ જીભને કુહાડી તેઓ માટે ગણેલી છે કે, જેઓ આ જીભનો ઉપયોગ કરે છે, ત્યારે શું પરિણામ આવે છે ? તે જણાવે છે. શ્રુતચારિત્રરૂપ ધર્મ, તે સિવાય અધર્મ, તે બંને રૂપ વૃક્ષો, તેઓનો છેદ થાય છે. તે આ પ્રમાણે-આ જીભને સારી રીતે જીભનો પ્રયોગ કરવામાં આવે, તો અધર્મરૂપ પાપ-વિષયવૃક્ષોને કાપી નાખે છે અને ખોટી રીતે જીભનો પ્રયોગ કરવામાં આવે, તો ધર્મરૂપ વૃક્ષનો છેદ કરી નાખે છે, માટે જીભને કુહાડી સરખી કહી છે. માટે હું મૌન હતો. જે પ્રમાણે તમે કહ્યું, તે જ પ્રમાણે આ છે. એમ બોલતાં તે માતા-પિતા વગેરે પરિવાર-સહિતને પ્રતિબોધ થયો. પરંતુ ધર્મપરીક્ષાના વિષયમાં માતા-પિતાએ પૂછ્યું કે, “ઘણા ભાગે માતા-પિતાની પૂજા અને તેમનો ઘાત આ બેમાં જગતમાં અતિશય યુક્ત શું કહેવાય ?' આ પ્રમાણે તેઓએ પૂછયું, ત્યારે પુત્રે જવાબ આપ્યો કે-“બીજા ધર્મવાળાઓ ઘણે ભાગે પૂજા યોગ્ય છે.” એમ કહે છે. હું તો આ વિષયમાં જણાવું છું કે-અનેકાન્તવાદથી પૂજા અને ઘાતનું તત્ત્વ વ્યવસ્થિત કરવું. આમાં હેતુ જણાવે છે કે, માતા-પિતાઓ વ્યવહાર અને નિશ્ચય એમ બે પ્રકારના હોય છે. વ્યવહારનય મતને આશ્રીને માતા-પિતાઓ જગતમાં પ્રસિદ્ધ છે. નિશ્ચયનયથી તો તૃષ્ણા-લોભ અને માન અહંકાર એ બંને માતાપિતા થાય છે. જગતના સર્વ સંસારી જીવોને તે બેથી જન્મનો લાભ થાય છે. આ પ્રકારે માતા-પિતાના બે વિભાગ જણાવ્યા. હવે તેને ઉચિત શું કરવું ? તે કહે છે. પ્રથમ પ્રકારના માતા-પિતાના ત્રણે કાળ પ્રણામાદિ પૂજા-સત્કાર કરવા. બીજા જે માતાપિતા છે, તેમનો નિશ્ચયનય મતથી વધ કરવો-નાશ પમાડવા. માટેતેમાં અનેકાંતવાદ જોડેલો
