Book Title: Updeshpad Mahagranth
Author(s): Haribhadrasuri, Munichandrasuri, Hemsagarsuri, Ratnatrayvijay
Publisher: Ranjanvijay Jain Pustakalay
View full book text
________________
૫૨૯ અનુભવે છે. તેમજ ચોક્કસ ક્ષેત્ર, કાલની ચિત્ર અવસ્થા ભોગવનારા થાય છે અને ત્યાર પછી તેઓ સિદ્ધ થાય છે. તેમનું ભવ્યપણું ચિત્રરૂપ કે અચિત્રરૂપ ગણાય? તે કહો. (૧૦૦૫)
૧૦૦૬-હવે કદાચ તમે એમ કહેતા હો કે, પરસ્પર જુદા જુદા પર્યાયોની પ્રાપ્તિના કારણ-સ્વભાવ છે જેનો, તેતથાભવ્યત્વ કહેવાય, તો અમારી સર્વ વાત સિદ્ધ થઈ ગઈ. આગળ જે પુરુષકાર-વૈચિત્ર્ય વગેરે સમગ્ર કહી ગયા, તે અહિ સિદ્ધ થઈ ગયું હવે બીજા વિકલ્પની ચોખવટ કરતા કહે છે કે-“જો તેવા વિચિત્રસ્વભાવવાળો નથી,-બીજા પ્રાણીઓ વડે પ્રાપ્ત કરવા લાયક પર્યાયોની ભિન્નતામાં કારણ છે, સ્વરૂપ જેનું એવું તથાભવ્યત્વ જો સ્વીકારવામાં ન આવે તો ઋષભપર્યાયની પ્રાપ્તિથી સિદ્ધિ ન થવી જોઇએ. જેમ બીજા મહાવીર આદિની મુક્તિ ન થઇ, તેમ ઋષભાદિની મુક્તિ ન થવી જોઈએ. એવો વિશેષ હેતુ કયો છે કે-ભવ્યતા સમાન હોવા છતાં એકની એક કાળમાં સિદ્ધિ છે અને બીજાની સિદ્ધિ નથી.
તુલ્યસ્વભાવથી આક્ષિપ્ત થવાથી તો એકી સાથે જ બધાની સિદ્ધિ થવાનો પ્રસંગ આવે. (૧૦૦૬)
૧૦0૭–બુદ્ધિશાળી પુરુષોએ આ ન્યાયમાર્ગની મર્યાદાને ન ઉલ્લંઘન કરવી. આ મર્યાદાને ઉલ્લંઘન કરવામાં આવે, તો યથાસ્થિત વસ્તુનો નિર્ણય-શ્રદ્ધાનો વિનાશ થાય. માટે યથાર્થપણે તેને તપાસવી. જો બરાબર તપાસવામાં ન આવે, તો સમ્યગુ વિશ્વાસ-શ્રદ્ધાના વિનાશની અપેક્ષાએ બીજા દોષની પ્રાપ્તિ થાય. (૧૦૦૭)
તે જ બતાવે છે –
૧૦૦૮–જો સર્વ પ્રકારના અયોગ્યમાં પણ એક સ્વભાવ હોવાના કારણે તેના જે જે વિવિધ પ્રકારના પર્યાયો છે, તેમાં દેશ, કાળ આદિ પર્યાયોથી વિચિત્રતા થાય, ત્યારે તેના સ્વભાવમાં તો કોઈ ભેદ નથી, તો અભવ્યની પણ મુક્તિ થાય. ઋષભાદિકનો નિર્વાણકાળમાં જે સ્વભાવ છે, તે સ્વભાવ જો મહાવીરનો થાય, તો બંનેનો નિર્વાણમાં જવાનો એક કાળ થવો જોઇએ. કારણ કે, ભવ્યતામાં કોઈ ભેદ નથી. અને બન્નેમાં એક સાથે નિર્વાણ તમે સ્વીકારતા નથી. તેથી એમ માનવું પડશે. કે વીરને કાળ અયોગ્ય છે તો ઋષભાદિને પણ તકાળ અયોગ્ય માનવો જ રહ્યો એટલે કે તત્કાળે મોક્ષે જવાઅયોગ્ય આવું ભવ્યત્વ હોવા છતાં 28ષભાદિનો મોક્ષ થયો અને જ્યારે એમ થાય તો અભવ્યની પણ મુક્તિ થવી જોઇએ. કારણ એ છે કે, “તે કાળનું અયોગ્યપણે બંનેમાં સમાન છે. (૧૦૦૮).
૧૦૦૯–ભિન્ન પર્યાયોની પ્રાપ્તિ અન્યથાનુપપત્તિ-ભવ્યતામાં ભેદ વગર ભિન્ન પર્યાયોની પ્રાપ્તિની અનુપપત્તિ-અશક્યતા (જેમ ભોજન વગર તૃપ્તિની અનુપત્તિ છે, તેમ) ઋષભાદિકના ભવ્યત્વમાં જો ભેદ સ્વીકાર કરો, તો નક્કી વિશિષ્ટ ભવ્યતાવડે કોટિની તે તે પદાર્થનો આક્ષેપ થવાથી ઈષ્ટની સિદ્ધિ થશે. અર્થાત્ મનોવાંછિત જે તીર્થંકર છે કે તેવા બીજા ઇષ્ટ પર્યાયોની પ્રાપ્તિ થશે. આ પ્રમાણે ભવ્યતાની વિચિત્રતામાં અનેકાંત છે. સામાન્યરૂપે ભવ્યતા એક પ્રકારની છે. જેમ કે, આંબો લિંબડો, કદંબ વગેરે વૃક્ષોમાં વૃક્ષત્વ સમાન છે, જ્યારે વિશેષની ચિંતા કરવામાં આવે, ત્યારે જેમ આમ્રાદિકમાં રસ, વીર્ય અને વિપાકના ભેદથી જુદી જુદી
