Book Title: Updeshpad Mahagranth
Author(s): Haribhadrasuri, Munichandrasuri, Hemsagarsuri, Ratnatrayvijay
Publisher: Ranjanvijay Jain Pustakalay
View full book text
________________
૫૨૮.
ઉપદેશપદ-અનુવાદ ૧૦૦૨ તથાભવ્યત્વની વિચિત્રતામાં ન્યાયથી આ પુરુષકાર-ઉદ્યમ-પ્રયત્ન સફળ જાણવો. આ તથાભવ્યત્વ તેવા પ્રકારના વિચિત્રરૂપે પુરુષકારને ખેંચે છે. નહીતર જો તમામ દ્રવ્ય ખેંચનાર ન હોય તો પુરુષકાર હેતુ વગરનો બની જશે, અને જેનિ હેતુક પદાર્થ હોય તે તો સદાકાળ તરૂપેજ હોવાનો પ્રસંગ આવે અથવા બિલકુલ હોય જ નહી જ્યારે પુરુષકારમાં ફેરફાર જગતપ્રસિદ્ધ છે, માટે તેમાં તથા ભવ્યત્વ ને કારણમાં જવું જ પડશે. (૧૦૦૨)
૧૦૦૩–અજ્ઞાનની નિવૃત્તિરૂપ જે સફળતા તથા ભવ્યત્વની અપેક્ષાએ થાય, તો જ યુક્ત થાય, આ જ પ્રમાણે અપુનબંધકાદિ ધર્માધિકારીઓને અનુરૂપ જે ઉપદેશ તેની સફળતા તથાભવ્યત્વ અપેક્ષણીય થાય, તો જ તેમાં ઘટી શકે, નહિતર ન ઘટી શકે. અપિશબ્દથી પુરુષકાર લેવો. વિવિધ પ્રકારની ભવ્યતા ન સ્વીકારવામાં આવે, તો જેનું આગળ સ્વરૂપ કહેવાશે, એવો સ્વભાવવાદ બલાત્કારથી આવી જશે. તથાભવ્યત્વરૂપ જે સ્વભાવવાદ છે, તે બાધા કરનાર નથી. ભિન્નભિન્ન કોઈ તે પુરુષકાર આદિનો આક્ષેપ કરનાર છે, અરે તે પોતે કાળાદિની અપેક્ષા રાખે છે, એ આની વિચિત્રતા છે. ચાર્વાકોનો જે સ્વભાવવાદ છે, તે કેવલ સ્વભાવવાદ છે. (૧૦૦૩).
કેવલ સ્વભાવવાદને જ બતાવે છે –
૧૦૦૪-કમળ વગેરે પુષ્પોમાં સૌરભ-સુગંધ કોણ ઉત્પન્ન કરે છે? શેરડીમાં મીઠાશ, ઉત્તમજાતિના હાથીની ચાલની સુંદરતા, ઈક્વાકુ વગેરે નિર્મલ કુળમાં જન્મેલા પુરુષોને સર્વ પદાર્થોમાં ઉચિત પ્રવૃત્તિ કરવા રૂપ વિનય કોણે ઉત્પન્ન કર્યો ? તો કે, સ્વભાવથી જ તે સર્વ થયેલા છે, પરંતુ કાલાદિક બીજાં કારણો નથી. બીજા સ્થળે પણ કહેવું છે કે-“કાંટાની અણીમાં તીક્ષ્ણતા કોણે કરી છે ? મૃગલાઓ અને પક્ષીઓમાં વિચિત્ર-જુદા જુદાપણાની આકૃતિસ્વભાવ કોણે કર્યા? તો કે, સ્વભાવથી જ આ સર્વે પ્રવર્તેલા છે, તેમાં કોઈની ઇચ્છાપૂર્વકનો કરેલો પ્રયત્ન નથી.” (૧૦૦૪)
હવે ચાલુ અધિકાર વિષયક તથાભવ્યત્વ કહે છે –
૧૦૦૫-અહિ તથાભવ્યત્વની પ્રતિષ્ઠામાં જે જીવ જેમ તીર્થંકર, ગણધર, સ્ત્રીવેદ, પુરુષવેદ આદિ વિવિધ પર્યાયો પામીને પાર વગરના સંસાર - સમુદ્રમાં રખડીને તે સર્વ કર્મનો ક્ષય કરીને સિદ્ધિ પામે છે, તેના સંબંધી ભવ્યત્વ ચિત્ર અર્થાત્ વિવિધ પર્યાયો પામવા રૂપ પ્રાપ્ત થયું. જો તે તથાભવ્યત્વ જીવનું ન હોય, તો જુદા જુદા ભાવોમાં વિવિધતા આવી ન શકે. હવે કદાચ તમે પ્રશ્ન કરો કે, “તે ચિત્રસ્વભાવ શી ચીજ છે ? અથવા ચિત્રસ્વભાવ એવી કોઈ વસ્તુ નથી, તેમ માનીએ તો સિદ્ધિગમન યોગ્ય ભવ્યત્વ ન હોય આ વાદમુદ્રાવાદની મર્યાદા, જે પૂર્વે જણાવી ગયા, તેને બીજો કોઈ ગમે તેટલો પ્રયત્ન કરે, તો પણ ઉલ્લંઘન કરી શકે તેમ નથી. આ સર્વનો સાર એ છે કે-“જે ઋષભાદિ ભવ્યજીવો છે, તેઓ મનુષ્ય, નારકી, દેવ, તિર્યંચગતિ, એકેન્દ્રિયાદિક જાતિ, સુખી, દુઃખી રોગી, નિરોગી, ધનપતિ, દરિદ્ર, શેઠ, સેવક, પિતા પુત્ર આ વગેરે અનેક પર્યાયોને લગભગ દરેક જીવો
