Book Title: Updeshpad Mahagranth
Author(s): Haribhadrasuri, Munichandrasuri, Hemsagarsuri, Ratnatrayvijay
Publisher: Ranjanvijay Jain Pustakalay
View full book text
________________
૪૯૨
ઉપદેશપદ-અનુવાદ અધિકારી થયા છે. (૯૧૩) હવે અવળી રીતે ઉલટાવીને કહે છે –
૯૧૪–જેઓ પાસે અલ્પધન-ધાન્યાદિક હોય એવા પુણ્યરહિત-દરિદ્રો હોય, ધાન્યાદિક પદાર્થોમાં અભિલાષા રહેલી હોય, તેવા પુરુષો આ ધર્મરત્ન માટે અયોગ્ય માનેલા છે. આ વાત ઘણી સૂક્ષ્મ રીતે બે આંખો મીંચીને વિચારવા યોગ્ય છે. (૯૧૪) આગળની ગાથામાં કહેલ ગુણવૈભવ-તે ધર્મરત્નના અર્થીઓ માટે ધાન્યાદિરૂપપણે કલ્પીને નિર્દેશ કરતાં કહે છે
કે
૯૧૫–અક્ષુદ્રતા અને આદિશબ્દથી રૂપવાળાપણું, સૌમ્યાકૃતિ, જનપ્રિયત્વ, અકુરત્વ, અભીરુત્વ, અશઠત્વ, દાક્ષિણ્ય, લજ્જાલુત્વ, દયાલુત્વ આ દશ ગુણરૂપ ધાન્ય છે. માધ્યથ્ય આદિ ગુણોને વસ્ત્રરૂપ સમજવા અને તે ૧૧ ગુણો છે. મધ્યસ્થવૃત્તિ, સામ્યવદષ્ટિ, ગુણાનુરાગી, સત્ય બોલનાર અને સત્પક્ષવાળો, દીર્ઘદર્શી, વિશેષજ્ઞ, વૃદ્ધાનુસારી, વિનયવાળો, કૃતજ્ઞ, પરહિત કરનાર, લબ્ધલક્ષ્ય; ઉપર કહેલા એકવીશ ગુણોના યોગથી ધાર્મિક પુરુષનો ગુણ-વૈભવ માનવો. જેમ પ્રથમ કુટુંબના નિર્વાહના હેતુભૂત ધાન્યની જરૂર છે, ત્યાર પછી વસ્ત્રાદિની પ્રાપ્તિ જરૂરી છે. ધાન્ય અને વસ્ત્ર પ્રાપ્ત થયા પછી રત્નનો વેપાર કરે. તે જ પ્રમાણે અહિં પણ ધાન્યના વેપાર સમાન પ્રથમના અક્ષુદ્રતાદિ ગુણો અને વસ્ત્ર સમાન માધ્યચ્યવૃત્તિ આદિ અગિયાર ગુણોસર્વ મળી એકવીશ ગુણોરૂપ વૈભવવાળાને આ ધર્મરત્નનો વ્યાપાર સર્વ કલ્યાણ અને ઇચ્છિત સિદ્ધિ આપનાર થાય છે. કહેલા એકવીશ ગુણરૂપ વૈભવવાળો આત્મ શુદ્ધ ધર્મરત્નનો અધિકારી થાય છે. (૯૧૫)
શંકા કરી કે, પૂર્વોક્ત ૨૧ ગુણો રૂપ વૈભવના યોગે ધર્મરત્નનો અધિકારી થાય છે-એમ નિરૂપણ કર્યું, તો શું એક વગેરે ગુણ વગરનાને ધર્મનો અધિકાર નથી ? એમ શંકા કરનારને કહે છે –
૯૧૬–કહેલા ગુણોમાંથી અર્ધા ભાગના કે ચોથા ભાગના ગુણો ઓછા હોય, તો અનુક્રમે જઘન્ય અને મધ્યમ પ્રકારના ધર્માધિકારી સમજવા. આ ત્રણ વિભાગ કર્યા પછી વધારે ઓછા ગુણવાળા હોય, તે દરિદ્રતાય ગુણ-વૈભવવાલા જાણવા. તેઓ શુદ્ધ ધર્મરત્નને યોગ્ય નથી. (૯૧૬) તે જ વાત વિચારે છે –
૯૧૭–કેટલાક નિર્વાણમાર્ગને યથાર્થ ન સમજનારા બ્રાહ્મણાદિક અજ્ઞાની મૂઢ લોકો જે પ્રમાણે શરીરના નિર્વાહના કારણરૂપ કૂવા, વાવડી, તળાવ આદિ કરાવવામાં સદ્ગતિ ફળ આપનારા સુકૃતની કલ્પના કરે છે. તે જ પ્રમાણે ગુણના દારિદ્રયવાલા જીવો લોકોત્તર માર્ગમાં અવતરેલા હોવા છતાં પણ બિચારા અનુકંપા પામેલા ઘણા ભાગે ઘણા લોકથી આગ્રહાધીન કુતીર્થોમાં જઈ સ્નાનાદિક પાપકાર્યમાં ધર્મ કર્યાની કલ્પના કરે છે. (૯૧૭) આ જ વાત દૃષ્ટાન્ત સાથે વિચારાય છે –
૯૧૮-“જગતમાં ઉત્તમરત્નના અર્થીઓ અલ્પ હોય છે.” આ દૃષ્ટાંત આપીને કોઈક આચાર્ય ભગવંતે, એક એવો રાજા હતો અને તે એમ માનતો હતો કે, ઘણા લોકોએ જેનો સ્વીકાર કર્યો હોય, તે ધર્મ પ્રમાણભૂત ગણાય છે, એવી માન્યતા રાખનારને પણ થોડા વિવેકી
