Book Title: Updeshpad Mahagranth
Author(s): Haribhadrasuri, Munichandrasuri, Hemsagarsuri, Ratnatrayvijay
Publisher: Ranjanvijay Jain Pustakalay
View full book text
________________
૪૮૨
ઉપદેશપદ-અનુવાદ ૮૮૦–આ પ્રમાણે આગમ-આજ્ઞાનું ઉલ્લંઘન કર્યા સિવાય ઉત્સર્ગ-સેવન કે અપવાદનું સેવન કરીને, દોષ-આશાતનાનો પરિહાર કરીને સિદ્ધાંતાનુસાર જે વર્તન કરવામાં આવે, તે આત્માને ગુણકારક થાય છે. આગમ-વચનની જેમાં અવજ્ઞા ન થાય, તેમ જ મોક્ષના હેતુરૂપ થાય,તે આ દાનસૂત્રનું ઐદંપર્ય સમજવું. ૯૮૮૦)
(સૂત્ર વિષયક પદાર્થનું સ્વરૂપ )
આ આગળ કહી ગયા, તે કેટલાક પદાર્થ વિષયો જ માત્ર પદ, વાક્ય, મહાવાક્ય, ઐદંપર્યના પ્રકારવાળા સર્વજ્ઞ ભગવંતે પ્રરૂપેલ આગમની વ્યાખ્યા - યુક્ત નથી, પરંતુ જિનેશ્વરોએ કહેલાં સમગ્ર સૂત્ર વિષયક આ પદાર્થ, વાક્યાર્થ, મહાવાક્યાર્થ, ઐદંપર્યરૂપ ભેદ તે દ્વારા સૂત્રોની વ્યાખ્યા કરવી-એમ મનમાં આશય સ્થાપન કરીને કહે છે –
૮૮૧–આ પ્રમાણે જેમ અમે કહી ગયા, તે ક્રમાનુસાર જેટલાં જેટલાં સૂત્રો છે, તે દરેક સૂત્રને આશ્રીને ઘણે ભાગે પંડિતપુરુષે-જેમણે શાસ્ત્રોનાં રહસ્યો જાણેલાં હોય, તેવા સાધુપુરુષે કહેલી વિધિ પ્રમાણે વ્યાખ્યાન કરવું. આ પ્રમાણે વ્યાખ્યાન કરવાથી કે શ્રવણ કરવાથી નક્કી સમ્યજ્ઞાન પ્રાપ્ત થાય છે. જેમ કે, મધ્યમજિન-સાધુઓને ચાર મહાવ્રતો હોય છે. પહેલાછેલ્લા તીર્થંકરના સાધુઓને પાંચ મહાવ્રતો હોય છે. આ બંને સૂત્રો સાંભળીએ, ત્યારે તેનો શબ્દાર્થ આ પ્રમાણે થાય કે, “બાવીશ તીર્થકરના સાધુઓને પ્રાણાતિપાત, મૃષાવાદ, અદત્તાદાન, પરિગ્રહ તેનાથી વિરમવા રૂપ ચાર મહાવ્રતો હોય છે, અને પહેલા, છેલ્લા તીર્થંકરના સાધુઓને મૈથુનની વિરતિ સહિત પાંચ મહાવ્રતો રૂપ વિરતિ હોય છે. હવે અહિં પરિગ્રહની અંદરજ મૈથુનવિરતિ સમાઈ જતી હોવાથી, ન ગ્રહણ કરેલી સ્ત્રી ભોગવી શકાતી ન હોવાથી, પરમાર્થથી વચલા તીર્થકરોના સાધુઓને પણ પાંચ જ મહાવ્રત હોય છે – આ પ્રમાણે વાક્યર્થ થયો. વસ્તુનો રાગદ્વેષ - એ બંને જ પરિગ્રહ છે. “મૂછને પરિગ્રહ કહેલો છે, તે રાગ-દ્વેષના ઉપયોગનો નિત્ય સંબંધ હોવાથી એ મહાવાક્યર્થ. રાગદ્વેષનો ઉપયોગ પરિગ્રહ ભાવથી અલગ નથી, આ જ રીતે નિષ્પરિગ્રહતા થાય, રાગ-દ્વેષનો અભાવ થાય, ત્યારે નિષ્પરિગ્રહતા થાય. અન્યથા–તેમ ન સ્વીકારો, તો બાહરથી પરિગ્રહ ન હોય તો પણ રાગદ્વેષથકી જવાથી દોષની નિવૃત્તિ નથી. આ તાત્પર્ય-દંપર્ય સમજવું. એ પ્રમાણે બીજાં સૂત્રોમાં પણ પદાર્થ, વાક્યર્થ વગેરેની યથાર્થ શંકા ઉત્પન્ન કરી યથાર્થ આ સર્વે જોડવા. (૮૮૧)
(ક્રમિક વ્યાખ્યાનમાં શ્રુતજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ) હવે કહેલા ઉપદેશનો ક્રમ ઉલ્લંઘવામાં આવે, તો દોષ બતાવતા જણાવે છે કે –
૮૮૨–યથાક્ત પદાર્થોદિના વિભાગનો ક્રમ ઉલ્લંઘન કર્યા વગર વ્યાખ્યાન કરવામાં શ્રુતજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ થાય છે. કેવી રીતે ? અહિં “ગમા” એટલે અર્થના માર્ગો, તે અર્થો દરેક સૂત્રોના અનંતા સંભવે છે. કહેવું છે કે –“સર્વ નદીઓની જેટલી રેતીની કણિયો છે, અથવા સર્વ સમુદ્રોનું જેટલું જળ છે–અર્થાત્ તેનાં જેટલાં બિન્દુઓ છે, તેના કરતાં પણ એક સૂત્રના
