Book Title: Updeshpad Mahagranth
Author(s): Haribhadrasuri, Munichandrasuri, Hemsagarsuri, Ratnatrayvijay
Publisher: Ranjanvijay Jain Pustakalay
View full book text
________________
૪૮૫ વિપ્નોથી અલનાવાળું કાર્ય આવી પડે, તો પણ ધર્મારાધનરૂપ ઈષ્ટ કાર્યની સિદ્ધિ મેળવે છે. કેવી રીતે ? તો કે – તેવા તેવા દ્રવ્ય, ક્ષેત્રાદિ સ્વરૂપ વર્તન કરવા રૂપ ઉપાયો પોતે શાસ્ત્રાધારે જાણેલા હોય, જેથી બીજા ધર્મકાર્યમાં હરક્ત ન આવે, તેવી રીતે ઇચ્છોલા ધર્મકાર્યની સાધના કરે. બીજા ધર્મને હાનિ પહોંચે તેવા ધર્મ ધર્મરૂપતાને પામતો નથી. તે માટે કહેલું છે કે,
સપુરષોએ તેને જ ધર્મ હોય, તે જ ધર્મ કહેવાય. તથા વેદના જ્ઞાતાજનની વેદશાસ્ત્રમાં કહેલી વિધિ અનુસાર પોતે સેવા કરે, સાપની ગતિ માફક ગતિ સૂક્ષ્મ છે અને તેની પાછળ ગતિ છે, તે બહુ કઠિન છે.” (૮૮૭)
૮૮૮–સમ્યગ્દર્શનાદિક નિર્વાણના માર્ગમાં કોઈક તેવા ભવ્યાત્માને તેના ભાવને અનુસરીને એટલે કે, જે આત્માને પ્રતિબોધ કરવો હોય, તેના મનના પરિણામ કોમળ, આકાર કે મધ્ય છે અને તેની સાથે સામલક્ષણ ભાવથી-પ્રધાન સામનીતિથી કામ લેવાય તો પ્રતિબોધ કરવારૂપ કાર્ય સિદ્ધિ થાય છે. તે માટે કહેલું છે કે –“જો કે, સાધ્યકાર્ય સિદ્ધિ કરવા માટે ચાર ઉપાયો કહેલા પ્રસિદ્ધ છે. સામ, દામ, દંડ અને ભેદ. પંરતુ ત્રણનું તો નામ માત્ર જ ફલ છે. સામનીતિમાં જ સિદ્ધિ પ્રતિષ્ઠિત થયેલી છે. તથા “અતિતીક્ષ્ણ દાવાનળ વૃક્ષને બાળી તો નાખે છે, તો પણ તેના મૂળનું રક્ષણ કરે છે. જેથી તેમાંથી વૃક્ષ ઉભું થાય છે), પરંતુ કોમળ, શીતળ એવો જે વાયરો હોય, તે વૃક્ષને મૂળસહિત ઉખેડી નાખે છે.” (કે જેમાંથી ફરી વૃક્ષને ઉગવાનો અવકાશ જ નથી.) ત્યારે જે જ્ઞાની પુરુષ હોય, તે તેવા ધર્મ પામી શકે તેવા આત્માઓને સમ્યકત્વ - બીજાધાન પામવાની યોગ્યતાવાલા એવી રીતે સમજાવીને કરે કે, તેઓ ધર્મની પ્રશંસા કરે. વળી તેમના કુલક્રમથી અનિંદિત એવા શિષ્ટજન ઉચિત જે આચારો હોય કે ન્યાયથી વૈભવ મેળવતા હોય, તેવા અનુષ્ઠાનોની પ્રશંસા કરીને ધર્મ પમાડવા પ્રયત્ન કરે. (૮૮૮) આ વિષયનું દૃષ્ટાંત કહે છે –
(તત્વજિજ્ઞાસુ રાણીનું ચરિત્ર). ૮૮૯-શાસ્ત્રમાં એમ સંભળાય છે કે—કોઇક રાજપત્નીને ચિત્તવૃત્તિના નિરોધરૂપ ધ્યાનગ્રહનો દઢ આગ્રહ થયો હતો અને તેને તે રૂપે ધર્મમાર્ગમાં જોડેલી હતી, તથા અસંજ્ઞીકાનનો કાચો અને ઘણા મતો સાંભળનાર અને તે પ્રમાણે તે મતમાં જોડાયેલ હતો, પરંતુ તે બંનેને કોઈક પૂર્વાચાર્યોએ તેના સ્વભાવને અનુરૂપ ઉપદેશ આપી માર્ગમાં જોડ્યા. (૮૮૯) નવ ગાથાઓથી દષ્ટાંત કહે છે –
૮૯૦ થી ૮૯૮-કોઈક રાજાની પત્નીને સ્વાભાવિક મોહની મંદતા થવાથી સંસારનો કંટાળો આવ્યો. “વૃદ્ધાવસ્થા, મરણ, દુર્ગતિ, વ્યાધિઓની વાત તો બાજુ પર રાખીએ, પરંતુ હું એમ માનું છું કે, ધીર પુરુષો માટે આ જન્મે એ ઘણી લજ્જા ઉત્પન્ન કરનાર છે. ઇત્યાદિ વચનો સાંભળીને ભવથી ઉદ્વેગ પામી. ત્યારે સંસારને નિઃસાર માનતી સંસારરૂપ કેદખાનામાંથી બહાર નીકળવાનો ઉપાય શોધતી એવી તેણે કયાંયથી સાંભળ્યું કે, “ધ્યાનથી મોક્ષ થાય છે.” એટલે ગ્રહનો વળગાડ વળગ્યો હોય, તેમ ધ્યાનમાર્ગમાં અતિશય આગ્રહવાલી બની ગઇ. કોઇક સમયે શૈવમતાનુંયાયી સંન્યાસીને તેણે પૂછયું કે, “ધ્યાનમાર્ગ કેવો હોય ?'
