Book Title: Updeshpad Mahagranth
Author(s): Haribhadrasuri, Munichandrasuri, Hemsagarsuri, Ratnatrayvijay
Publisher: Ranjanvijay Jain Pustakalay
View full book text
________________
૪૮૪
ઉપદેશપદ-અનુવાદ
પદાર્થાદિકને ઘટના પૂર્વક માનવા.
શંકા કરી કે, “મૈં હિંસ્યાત્ સર્વભૂતાનિ' આ માં તે સર્વે પદો જ વાક્ય છે. કારણ કે ક્રિયાપદ સહિત પદોના સમુદાય સ્વરૂપ હોવાથી, તો આ સૂત્ર માત્ર ઓધ-સામાન્ય અર્થવાલો પદાર્થ કેમ માની શકાય ? તેનું સમાધાન આપતાં કહે છે કે-પ્રશ્ન કે શંકા ઉત્પન્ન કર્યા વગર, તેમ જ શંકાનો પરિહાર કર્યા વગર માત્ર સામાન્યરૂપ અર્થનું કથન કરવારૂપ આ કથન કરેલું છે. જે કારણથી પ્રથમ જે પદાર્થ-પદનો અર્થ જ માત્ર સિદ્ધ થયેલો છે. પ્રશ્નોત્તર જેમાં થયા નથી, માટે આ પદાર્થ જે છે. ઓઘ અર્થ સામાન્ય અર્થ છે. આ પ્રમાણે વાક્યાર્થ વગેરે સદ્ભૂત વિશેષ, વિશેષતર, વિશેષતમ અર્થને જણાવે, ત્યારે જ પોતપોતાનું સ્વરૂપ મેળવે છે. બહુ કે બહુતર પદસમૂહ રૂપ હોવાથી અસારરૂપ કોઇ અર્થ વિશેષને પ્રકાશિત કરતા તે પોતાના સ્વરૂપને લૌકિક શાસ્ત્રની જેમ પ્રાપ્ત કરતા નથી. (૮૮૩)
હવે લોકોત્તર દૃષ્ટાંત દ્વારા લૌકિક પદાર્થનું સ્વરૂપ કહે છે
વૃક્ષ, ઘડો, પટ વગેરે શબ્દોથી અહિં માત્ર લિંબડો, આંબો, માટીનો કે તાંબાનો એવા વિશેષ વગર આપણને સામાન્ય બુદ્ધિ થાય કે, આ ઝાડ આ ઘડો, આ વસ છે, પરંતુ વૃક્ષના બીજા ઉત્તરગુણરૂપ કંદ, મૂળ કે ડાળી અથવા જાંબુનું કે આંબાનું વૃક્ષ એમ વિશેષ જાણપણું ન થાય, એટલે વળી જાણવાની આકાંક્ષા થાય કે, જાંબુનું કે કેરીનું વૃક્ષ, તાંબાનો કે માટીનો ઘડો, ત્યારે ઉત્તર એટલે પછીના ધર્મો જાણવાની જિજ્ઞાસા જેમાં ઉભી રહે એવી બુદ્ધિ થાય. જેમ કે, સર્વ ભૂતોની હિંસા ન કરવી એ વગેરે કે શબ્દો પદાર્થ, વાક્યાર્થ આદિ પ્રકારો વડે અશંકિતપણે પોતાના અર્થને પ્રતિપાદન કરનાર થાય છે. તે જ પ્રમાણે વૃક્ષાદિક શબ્દો પણ પદાર્થ, વાક્યાર્થ, મહાવાક્યાર્થ, ઐદંપર્ય વિષયક ભાવને પામેલા શ્રોતાનું મનને પૂર્ણપણે પ્રતીતિ-વિશ્વાસ કરાવનાર થાય છે. તે આ પ્રમાણે દૂરથી ડાળી, પાંદડાં વગેરે યુક્ત પદાર્થ દેખીને કોઇક પુરુષ બીજા કોઇકને કહે કે, ‘આગળ વૃક્ષ રહેલું છે.’ તે સાંભળીને શ્રોતાએ શબ્દાર્થ રૂપ પદાર્થ સાંભળ્યો. હવે તેમાં આગળ શંકા કરી કે, ‘આ વૃક્ષ તો છે, પરંતુ આંબો છે કે લિંબડો ? એવા રૂપેશંકા કરવામાં આવે, તે વાક્યાર્થ. ત્યાર પછી અમુક પ્રકારનો પ્રતિવિશિષ્ટ આકાર દેખીને આ આંબો જ છે, અથવા તો લિંબડો છે એવા પ્રકારનો ચોક્કસ વિશ્વાસ થાય, તે મહાવાક્યાર્થ. અને નિર્ણય થયા પછી કેરી ફળના અર્થીએ ત્યાં જવાનો પ્રયત્ન કરવો, તે રૂપ ઐદંપર્ય અર્થ સમજવો. (૮૮૫)
ઉપસંહાર કરતા કહે છે
૮૮૬-વ્યાખ્યાનિધિ-કથન વિષયક વિસ્તાર કરવો હવે બંધ કરીએ છીએ. મંડલીના સ્થાપનમાં પ્રમાર્જના કરવી-કાજો લેવો એ વગેરે વિધિ આગમ શ્રવણ કરનાર (શ્રોતાએ નક્કી કરવી જ જોઇએ. સમ્યજ્ઞાન ગ્રહણ કરવાના લક્ષ્યવાલા આત્મા આજ્ઞાયોગરૂપ વ્યાખ્યા વિષે જે આચારોનું પાલન કરવાનું કહેલું છે, તે પણ અહિં સાથે સમજી લેવું (૮૮૬) જ્ઞાનવાળા હોય તે જે કરે છે, તે કહે છે –
८८७
વિધિપૂર્વક શાસ્ત્રનો બોધ જેણે મેળવ્યો હોય, તેવા જ્ઞાની પુરુષ અનેક
-
