Book Title: Updeshpad Mahagranth
Author(s): Haribhadrasuri, Munichandrasuri, Hemsagarsuri, Ratnatrayvijay
Publisher: Ranjanvijay Jain Pustakalay
View full book text
________________
४८०
ઉપદેશપદ-અનુવાદ ઉન્માર્ગગામી ન થાય અને આપણે વશ થાય. જિનેશ્વરોએ જે પ્રમાણે આચર્યું છે, તે પ્રમાણે કાયા, મન અને ઇન્દ્રિયોને વશ કરવી, ” આવા પ્રકારનું તપ કરવાની શાસ્ત્રાજ્ઞા છે. આ આગમનીતિ ધર્મમાં પ્રધાનરૂપ ગણેલી છે. આ મહાવાક્યર્થ વિષય યથાર્થ સમજી લેવો. (૮૭૫) અહીં પણ મહાવાક્યર્થને સમેટી લેતાં ઔદંપર્યને કહે છે –
૮૭૬–આ પ્રમાણે આગમનીતિથી આ તપસ્યા, ધ્યાન વગેરે પુરુષોની પ્રશંસા પામે છે અને એ જ મોક્ષફલના હેતુરૂપ થાય છે; માટે ધર્મની અંદર આગમનીતિ કહો, પ્રભુની આજ્ઞા કહો-આ સર્વે શ્રેષ્ઠ ગણેલા છે અને અહિં આ જ ઐદંપર્ય સમજી લેવું. (૮૭૬) તથા– ( ૮૭૭–દાનની પ્રશંસાકરવાથી આદિશબ્દથી દાનનો નિષેધ કરનારી દેશનાથી પ્રાણિવધ વગેરે થાય છે. દાનની પ્રશંસા કરવામાં પ્રાણીઓનો વધ થાય, જેમ કે કોઇને કોશ, કુહાડા આદિનું દાન કર્યું, તેનાથી પૃથ્વી, વૃક્ષ આદિની હિંસા કરશે. દાનનો નિષેધ કર્યો-મના કરી, તો સાધુ, તપસ્વી વગેરેને ભોજનનો અંતરાય કર્યો. આ કારણે જ સૂત્રકૃતાંગ સૂત્રમાં રહેલું છે કે જેઓ દાનની પ્રશંસા કરે છે, તેઓ પ્રાણીઓના વધની ઇચ્છા કરે છે અને જેઓ દાનનો પ્રતિષેધ કરે છે, તેઓ બીજાની આજીવિકાનો છેદ કરે છે. આ સીધા-સરળ પદનો અર્થ-પદાર્થ છે. બને એટલે “પ્રાણીવધ કરવો' ઇત્યાદિ તથા આજીવિકા રોકવી, તે ઉભય પાપરૂપ છે. આવા પ્રકારના પદના અર્થો સામાન્યરૂપે પદાર્થે કહ્યા. અભિપ્રાય આ પ્રમાણે સમજવો –
ધર્મનું પ્રથમ પગથીયું હોય તો દાન છે. દાન દારિદ્રયનો નાશ કરનાર છે, લોકોની પ્રીતિ ઉત્પન્ન કરનાર દાન છે, દાન સર્વ પદાર્થની સિદ્ધિ કરનાર છે. આ વગેરે વચનોવડે કરીને લોકોમાં પ્રસિદ્ધ એવા વિવિધ શસ્ત્રાદિક રૂપ દાન, તે તો સ્વભાવથી જ પૃથ્વી આદિકની હિંસા કરનાર હોવાથી તેની જે પ્રશંસા કરવામાં આવે, તેથી ચોક્કસ સાધુને હિંસાની અનુમતિનો દોષ પ્રાપ્ત થાય. તથા તેવા પ્રકારના શાસ્ત્રના સંસ્કારથી કેટલાક ધર્મના અર્થીઓએ પોતે જ કહેલા સ્વરૂપવાળા દાનને આ પ્રમાણે કહીને પ્રવર્તાવેલું હોય છે કે-“જેમ ઉખરભૂમિમાં વાવેલું બીજ ફળ આપનાર થતું નથી, તેમ અપાત્રમાં આપેલું દાન ફસાધક થતું નથી-એમ પંડિત પુરુષો કહે છે.” ઇત્યાદિક વચનો વડે દાનનો નિષેધ કરવામાં આવે, ત્યારે જે તપસ્વી મુનિવરો હોય, તેમને આહારાદિક લાભનો અંતરાય પ્રાપ્ત થાય છે. (૮૭૭)
૮૭૮–આ પ્રમાણે અવિશેષ-સામાન્યપણે પદાર્થની પ્રતિપત્તિમાં દાનસંબંધી દેશનાનો વ્યવચ્છેદ-નિષેધ પ્રાપ્ત થયો-એ વાત યુક્ત નથી. કારણ કે, સર્વ આસ્તિક શાસ્ત્રોમાં દાન, શીલ, તપ, ભાવના સ્વરૂપ ધર્મનું પ્રતિપાદન કરેલું જ છે. માટે તે આચાર્ય ! વિશેષ વિભાગને આશ્રીને આ દાનધર્મનું વિધાન અને તેનો નિષેધ સમજવો. આ વાક્યર્થ કહેવાય. (૮૭૮)
૮૭૯–આગમશાસ્ત્ર જેનું વિધાન કરેલું હોય, તેવું જે દાન, તેમજ તે જ આગમમાં જેનું નિવારણ કરેલું હોય, એવા પ્રકારના દાનને આશ્રીને દેશનામાં વિધિ કે નિષેધ કરવામાં આવે, તો જીવહિંસાની અનુમતિ લક્ષણ દોષ વક્તાને લાગતો નથી. એટલે કે, આગમમાં દાન કરવાનું વિધાન કર્યું હોય તેની વિધિનો ઉપદેશ આપવો, તેમ જ આગમમાં નિષેધ કરેલા
