Book Title: Updeshpad Mahagranth
Author(s): Haribhadrasuri, Munichandrasuri, Hemsagarsuri, Ratnatrayvijay
Publisher: Ranjanvijay Jain Pustakalay
View full book text
________________
૪૭૬
ઉપદેશપદ-અનુવાદ
પ્રકારવાળી વ્યાખ્યા કરવી. નહિં સૂત્રનાં પદોનો અર્થમાત્ર કહેવો.ત્યાર પછી આદિશબ્દથી વાક્યાર્થ, મહાવાક્યાર્થ અને ઐદંપર્યરૂપ અર્થ કહેવો. એટલે ૧ પદાર્થ, ૨ વાક્યાર્થ, ૩ મહાવાક્યાર્થ અને ૪ ઐદંપર્યાર્થ. (૮૫૮) એ જ કહે છે
-
૮૫૯–પદ, વાક્ય અને મહાવાક્ય તેના અર્થ શિષ્યની પાસે પ્રથમ પ્રગટ કરવા સમજાવવા. ઐદંપર્ય અર્થ એ સહુની પાછળ પ્રકાશિત કરવો. આ પ્રમાણે વ્યાખ્યા વિધિનિરુપણામાં ચાર શ્રુતના ભાવ-અર્થ તેના ભેદોનો નિર્દેશ કર્યો. હવે તેમાં પદના બે ભેદો ‘સુબન્ત' એટલે નામને પ્રત્યયો લાગે તે એક અને ‘તિઙન્ત' એટલે ધાતુઓને પ્રત્યયો લાગે, ત્યારે ક્રિયાપદ. ફરી ‘સુબન્ત'ના ત્રણ પ્રકારો-નામ, ઉપસર્ગ અને નિપાત. તેમાં ઘટ એવું નામ, પ્ર, પરા વગેરે ઉપસર્ગો, વા, હી વગેરે નિપાત. ‘તિઙન્ત' જેમ કે, પતિ-એટલે રાધે છે વગેરે. એક અર્થને પ્રતિપાદન કરનાર હોય, તે પદો કહેવાય. વાક્ય-અનેક પદોના અર્થો છે, તે પરસ્પર અર્થોના સંબંધરૂપ વાક્યો થાય-તે ચાલના કહેવાય. પદોનો સમૂહ તે વાક્ય, પરસ્પર તે વાક્યોનો સંબંધ થાય, તે મહાવાક્યાર્થ. તે વાક્યોના જે અર્થો તેનો પરસ્પર સંબંધ જેમાં પ્રતિપાદિત થાય, તે મહાવાક્યાર્થ. બીજા પદના અર્થ સાથે એક પદના અર્થની ગતિ કરાવવી સંબંધ કરાવવો-આ જેનું સ્વરૂપ છે, તે વાક્ય, બે ત્રણ વાક્યોના અર્થોનો પરસ્પર સંબંધ જેમાં થાય, તે મહાવાક્ય. વિશિષ્ટતર એક અર્થના કારણે જેમાં અન્ય વાક્યોના અર્થોનો પરસ્પર સંબંધ થાય, તે મહાવાક્યાર્થ. ઐદંપર્ય એટલે તાત્પર્ય. આ પ્રમાણે પદ, વાક્ય, મહાવાક્ય અને ઐદંપર્યરૂપ અર્થો સમજવા. પદાર્થ ચાલના રૂપ વાક્ય કહેવાય. જેમાં પ્રશ્ન ઉભો કરી, શંકા કરી પૂર્વપક્ષનું સ્થાપન થાય, તે ચાલના, તથા જેમાં વિશિષ્ટર એક અર્થનું સમાધાન કરવારૂપ મહાવાક્ય. જેમાં આ પ્રધાન અર્થ છે, એનો જે ભાવ, તે ઐદંપર્યસૂત્રનો છેલ્લો ભાવાર્થ એમ સમજવું. (૮૫૯)
આ પદાર્થાદિકના વ્યાખ્યાભેદો શા માટે સ્વીકાર્યા હશે, તે કહે છે
૮૬૦–સંપૂર્ણ પદાર્થો આદિનું સ્વરૂપ સમજાવવાથી કહેવાથી શ્રોતાને શાસ્ત્રના પરમાર્થોનો બોધ થાય છે અને જો તેમ કરવામાં ન આવે, તો શાસ્ત્રોના અર્થની પ્રતીતિ અવળી પણ થાય. ‘હુ‘ શબ્દથી સંશય અને અનધ્યવસાય વિપરીત શબ્દ સાથે લેવા. તેનું પરિણામ એ આવે કે નરકાદિક દુર્ગતિમાં પડવાનું કારણ, તેવો વિપરીત બોધ થાય, એમાં સંદેહ નથી. (૮૬૦)
આ પદાર્થો આદિને બીજા મતવાળાઓએ આપેલા દષ્ટાન્ત દ્વારા સિદ્ધ કરતા જણાવે છે
-
-
૮૬૧-અહિં વ્યાખ્યા અવસરે તીર્થાન્તરીયો-અન્યમતવાળાઓએ પણ આ પદાર્થાદિકના સ્વરૂપને વ્યાખ્યા કરવા યોગ્ય સૂત્રપદોનો ઉપન્યાસ કરીને વર્ણવેલું છે. કેવી રીતે ? તે કહે છે. કોઇક સમયે કોઇક પાટલિપુત્ર આદિ નગરમાં જવા માટે નીકળેલો મુસાફર જંગલમાં વિષમ ભૂમિમાં પહોંચ્યો. ત્યાં શત્રુઓને પકડી લેવાની પ્રવૃત્તિ ચાલતી હોવાથી ત્યાંથી તે નાસી ગયો. ત્યાંથી તે માર્ગમાં ભૂલો પડ્યો-એટલે માર્ગ જાણવાના વિષયમાં ઇત્યાદિક જે
