Book Title: Updeshpad Mahagranth
Author(s): Haribhadrasuri, Munichandrasuri, Hemsagarsuri, Ratnatrayvijay
Publisher: Ranjanvijay Jain Pustakalay
View full book text
________________
સૂત્રલેવાની વિધી
૭૫૫–વચનમાત્ર સ્વરૂપ એકલાં સૂત્ર ભણવા કરતાં તેની વ્યાખ્યારૂપ અર્થ સમજવામાં ભણવામાં ઘણો જ અધિક પ્રયત્ન કરવો. અર્થની વિશુદ્ધિથી સૂત્ર અને અર્થ બંનેની નિર્મલતારૂપ વિશુદ્ધિ મેળવી શકાય છે, માટે અર્થમાં સૂત્ર કરતાં પણ ઘણો વધારે પ્રયત્ન કરવો. માટે જ કહેલું છે કે—“મૂંગા પુરુષ સમાન સૂત્ર છે કે, જે કોઇ અર્થને-વ્યાખ્યાને જણાવતું નથી અને તે અર્થ જાણ્યા વગર તાત્ત્વિક કાર્યની સિદ્ધિ થઇ શકતી નથી, પરંતુ કાર્યસિદ્ધિ તો તેની વ્યાખ્યા અર્થથી જ થાય છે. (૮૫૫) અર્થરૂપ વ્યાખ્યા કહે છે
-
૪૭૫
૮૫૬—અર્થ-વ્યાખ્યા આ બંને એક અર્થવાલા શબ્દો છે. અહિં વ્યાખ્યા કરવામાં તો ફરે આ વિધિ જે આગળ જણાવીશું, તે સમગ્ર દોષરહિત-પરિશુદ્ધ માંડલી વગેરે વિધિ ભદ્રબાહુસ્વામી વગેરે પૂર્વાચાર્યોએ કહેલો છે. (૮૫૬) તે જ વિધિ બતાવે છે
મંડલ-િિસગ્ન-ઝવવા, જિમ્મુસ્સા-વંડળ ગેટ્સે ।
વોનો સંવેશો, સિનુત્તર-સંયસ્થ ત્તિ | ૮૬૭ ||
૮૫૭-જે સ્થાનમાં સૂત્રની વ્યાખ્યા સાંભળવા બેસવાનું હોય, તે સ્થાનની માંડલીની ભૂમિની પ્રમાર્જના કરવી. ત્યાં દંડાસણ ફેરવી કાજો લેવો. કાજો લીધા વગરની ભૂમિમાં સામાન્યથી સાધુએ બેસવાનું કે વાપરવાનું ન હોય. ત્યાર પછી વ્યાખ્યા કરનાર આચાર્યને બેસવાનું આસન, તે રૂપ નિષદ્યા, તથા સ્થાપનાચાર્ય પધરાવવા માટે પણ નિષદ્યા, પરંતુ તે તો વિશેષ પ્રમાણમાં ઉંચી બનાવવી. વ્યાખ્યા કરનારને દ્વાક્શાવર્ત વંદન કરવું. ત્યાર પછી અનુયોગ-પ્રસ્થાન કરવા માટે કાયોત્સર્ગ કરવો. તે જ સમયે જે જ્યેષ્ઠ-મોટા વાચના લેનાર સાધુ હોય, તેને વંદન આપવું, અહિં વ્યાખ્યા સાંભળ્યા પછી જે વધારે યાદ રાખી ચિંતનિકા
-
પુનઃસ્મરણ કરાવનારને જ્યેષ્ઠ ગણેલા છે, પણ દીક્ષાપર્યાયવાળાને જ્યેષ્ઠ ગણેલા નથી. શ્રુતજ્ઞાનમાં જે વધારે મોટા હોય, તેને તે વખતે બહુ ઉપકારી હોવાથી વંદન કરવાનું છે. તથા જે અર્થની વ્યાખ્યા ચાલતી હોય, તેના અર્થની અવધારણા કરવા રૂપ એકાગ્રતાથી સાંભળવા રૂપ ઉપયોગ, તથા સાંભળીને વૈરાગ્ય લાવવો, તથા પ્રશ્ન અને ઉત્તર, શ્રોતાને જે પદાર્થ સમજાયો ન હોય, તે સંબંધી પ્રશ્ન કરવો. શિષ્યનું શંકારૂપી ખાડામાં પતન થયેલું છે, તો તેને સમાધાન આપી બહાર કાઢવા માટે ગુરુ મહારાજ ઉત્તર આપે, તે રૂપ. પ્રશ્નોત્તર કેવા હોય ? જે વિષયની વ્યાખ્યા ચાલતી હોય, તેને બંધબેસતો યુક્તિયુક્ત હોય, પરંતુ વિષય બહારનો ન હોય. આ પ્રમાણે વ્યાખ્યા-વિધિ જણાવી. (૮૫૭) અહીં મતાંતર છે, તે જણાવે છે .
-
૮૫૮–ઓછી બુદ્ધિ, મધ્યમ બુદ્ધિ અને અધિકબુદ્ધિ હોય, તેવા શિષ્યોના પ્રકારો જાણીને સૂત્ર, અર્થ આદિ વિધિથી - તે આ પ્રમાણે વિધિ જાણવો “સૂત્રાર્થ માત્ર કહેવો તે પ્રથમ, બીજો નિર્યુક્તિ-સહિત અર્થ કથન કરવો, અને બાકી સર્વ પ્રકારના નય, નિક્ષેપ, શંકા આદિ સહિત અર્થ કથન કરવામાં આવે, તે ત્રીજો અર્થ અનુયોગ-વ્યાખ્યામાં આ વિધિ કહેલો છે. આવા લક્ષણથી વિશેષિત સૂત્રની વ્યાખ્યા કરવી. અથવાસૂત્ર-પદાર્થ આદિ ચાર
સમાધાન
