Book Title: Updeshpad Mahagranth
Author(s): Haribhadrasuri, Munichandrasuri, Hemsagarsuri, Ratnatrayvijay
Publisher: Ranjanvijay Jain Pustakalay
View full book text
________________
ન્યાય. (૮૬૧) હવે તે ન્યાય બતાવે છે
૮૬૨– ભૂલા પડેલા મુસાફરે માર્ગ પૂછવા માટે આમ-તેમ નજર કરતાં ઘણે દૂર રહેલા એક પુરુષને દૂરથી દેખ્યો, પરંતુ તે સ્ત્રી કે પુરુષ હશે ? એવો નિર્ણય ન કરી શક્યો. ભૂલો પડેલો છે, માર્ગનો નિર્ણય કરવો છે, જંગલમાં કોઇક માર્ગ દેખાડનાર મળી જાય, તો ઇષ્ટ સ્થળે સહેલાઇથી પહોંચી જવાય-એ સર્વ વિચાર કરનાર મુસાફર છે છતાં તેને શત્રુપક્ષના મનુષ્યનો ભય હોવાથી કદાચ તેવો જ ભળતો મનુષ્ય હોય, તો તેને રસ્તો પૂછતો, તે યોગ્ય ન ગણાય. તેથી તેની પાસે ન જવું. કેમ ? તો કે, કદાચિત્ શત્રુના ભયથી તે નાસી આવેલો હોય, તેવો તે પુરુષ હોય. (૮૬૨)
-
૪૭૭
૮૬૩–શત્રુએ ન ઓળખાવા માટે પરિવ્રાજક આદિનો વેષ ધારણ કર્યો હોયએમવેષને બદલાવી નાખ્યો હોય તો ? આ કારણે તેની પાસે જઇને પૂછવું યોગ્ય નથી. કારણ કે, શત્રુ હોય તેને પણ મુસાફરના વિશ્વાસ માટે તેવા પ્રકારની પ્રતીતિ ઉત્પન્ન કરવા માટે વેષપરાવર્તન કરવાની સંભાવના હોય છે. ત્યારે ભૂલા પડેલાએ શું કરવું ? તે કહે છે-‘બાલક, વૃદ્ધ, આધેડ વયવાળા, સ્ત્રી, ગોવાળિયા વગેરે એકાંતથી સત્યપણે જ કહેનારા સંભવતા હોય, તેવા માર્ગ પૂછવા યોગ્ય પુરુષને ઓળખી-જાણીને ત્યાર પછી ગમન કરવું યોગ્ય ગણાય. નિરુપદ્રવ માર્ગના જ્ઞાન માટે મનનો ઉલ્લાસ, નાડીજ્ઞાન, અનુકૂલ શકુન થવાં ઇત્યાદિક અહિં ફલ કરનારા સમજવા. (૮૬૩)
ઉપમારૂપ પ્રતિવસ્તુનું દૃષ્ટાંત આપીને દૃષ્ટાન્તિકમાં તેની યોજના કરે છે
૮૬૪—“આગળ કહી ગયા તે નીતિથી પદ, વાક્ય, મહાવાક્યોને ચાલુ વ્યાખ્યા વિધિમાં તેની દાષ્ઠન્તિકપણે યોજના-ઘટના કરવી. કેવી રીતે તો કે - શ્રુતના અનુસારે, તથા અહિં તો દર્શન-સમાન પદાર્થ નથી કે, જેથી ઇષ્ટની પ્રાપ્તિ અને અનિષ્ટનો પરિહાર કરવો પડે. શત્રુને પણ તેનાથી દૂર થવાનું હોતું નથી. શત્રુના વેષ પરાવર્તન દર્શન સરખો વાક્યાર્થ, તેનાથી પણ ઇષ્ટસિદ્ધિ કે અનિષ્ટ-પરિહાર રૂપ ફળ થતાં નથી. પૂર્વે કહેલા હેતુથી જ બાલ, સ્ત્રી વગેરેથી માર્ગનો બોધ થવા સરખો મહાવાક્યાર્થ છે. આનાથી જિજ્ઞાસિત અર્થની સિદ્ધિ થાય છે. ઐદંપર્ય તે સાક્ષાત્ કહે છે કે, જે શુદ્ધ અધિકારી હોય, તેને જ માર્ગ પૂછવો, પણ બીજાને ન પૂછવો. બાલક, સ્ત્રી વગેરેથી માર્ગનું જાણપણું યથાર્થ થાય છે, તેના બોધ સમાન મહાવાક્યાર્થ છે. તેનાથી આપણે ઇચ્છેલો અર્થ સિદ્ધ થાય છે.
એકંપાર્થનાં લક્ષણો
ઐદંપર્ય સાક્ષાત્ સમજાવે છે-તે આ પ્રમાણે કે, જે નિર્દોષ શુદ્ધ હોય, તેવા બાલ, સ્ત્રી આદિ તેને જ માર્ગ પૂછવો, પણ બીજા ભળતા ગમે તેને ન પૂછવો. (૮૬૪)
-
અહિં કેટલાક સૂત્રોને આશ્રીને સાક્ષાત્ જ વ્યાખ્યા અંગરૂપ પદાર્થ, વાક્ય, મહાવાક્ય ઐદંપ દેખાડતા કહે છે
૮૬૫–અહિં સૂત્રમાં પ્રસિદ્ધ પદાર્થ સ્વરૂપ આ સૂત્ર કહેલું છે કે
-
‘પૃથ્વી આદિ
