Book Title: Updeshpad Mahagranth
Author(s): Haribhadrasuri, Munichandrasuri, Hemsagarsuri, Ratnatrayvijay
Publisher: Ranjanvijay Jain Pustakalay
View full book text
________________
४७४
ઉપદેશપદ-અનુવાદ
લક્ષણ વિશેષથી કહે છે –
जो हेउवायपक्खम्मि, हेउओ आगमे य आगमिओ । सो ससमयपन्नवओ, सिद्धत-विराहगो अण्णो ॥ ८५३ ॥
ગાથાર્થ> જે હેતુ વાદના પક્ષમાં હેતુનો અને આગમગમ્યમાં આગમનો યોગ કરે છે તે સ્વસમયન પ્રજ્ઞાપક કહેવાય, બીજો વિપરીતકરનારો સિદ્ધાંત વિરોધ કરે છે.
૮૫૩-જે કોઈ જીવ અને કર્મ વગેરેમાં યુક્તિમાર્ગથી વસ્તુ સમજાવી શકાય. તેવી રીતે હેતુ-યુક્તિથી પદાર્થ સમજાવવામાં પ્રવીણ હોય એવા. જેમ કે, જે જ્ઞાન છે બોધના સમાન રૂપવાળા છે, વિષયના પ્રકાશક છે, જગતમાં પ્રસિદ્ધ જે જ્ઞાન છે, તે બ્રાન્તવિપરીત જ્ઞાન સમાન છે. જગતમાં પ્રસિદ્ધ એવા પૃથ્વી આદિ પાંચ ભૂતો, તે તો જ્ઞાનસ્વરૂપ કાર્ય કરતાં વિપરીત સ્વરૂપવાળાં છે, તો તેઓનો ધર્મ કે ભૂતનો ફલ = કાર્ય જ્ઞાન કેવી રીતે હોઈ શકે ? તે જ આત્મા છે-એમ સમજવું. તથા “હે ગૌતમ ! જે સમાન કારણવાળા હોવા છતાં ફલમાં તફાવત પડે, તે વગર કારણે ન હોય, તો જેમ કાર્યરૂપે ઘડો થયો, તેમાં માટી કારણ હતું, અને દંડ વગેરે હેતુ બન્યા તો તેમાંથી ઘડાનું કાર્ય ઉત્પન્ન થયું. એ જ પ્રમાણે કર્મ એ પણ જીવને સુખ-દુ:ખમાં કારણ છે.” વગેરે.
આગમમાં - દેવલોક, નરકમૃથ્વી, તેમની સંખ્યા વગેરેના વિષયમાં જે માત્ર આગમથી જ જાણી શકાય છે, તે આગમિક-એટલે માત્ર આગમની જ પ્રજ્ઞાપના કરવામાં પ્રવીણ હોય, તે સ્વસમય-પ્રજ્ઞાપક કહેવાય. હેતુવાદથી પદાર્થ સમજાવનાર, કે આગમનું પ્રમાણ આપી સમજાવનાર-પ્રરૂપણા કરનાર હોય, જે રીતે શ્રોતાને સમજાવનાર હોય, તે રીતે શ્રોતાને સમજાવે. આ સિવાય સમજાવે, તો જિનવચનના અનુયોગનો વિનાશક સિદ્ધાંતની વિરાધના કરનાર સાધુ ગણેલો છે. યુક્તિક્ષમ પદાર્થમાં આગમગમ્યને આગળ કરે અને આગમગમ્યમાં યુક્તિમાર્ગ આગળ કરે, તો નાસ્તિક વગેરે બીજાઓએ કહેલ કુયુક્તિનું નિરાકરણ ન પામવાના કારણે શ્રોતાને દઢ પ્રતીતિ-વિશ્વાસ પમાડવા માટે સમર્થ બની શકતું નથી. આગમગમ્ય પદાર્થોમાં કેટલાક યુક્તિમાર્ગમાં ઉતરી શકતા જ નથી, તેથી યુક્તિથી સમજાવી શકાતા નથી અને ધારેલી પ્રતીતિ ન કરી શકાવાથી પોતે વિલખા બની જાય અને શ્રોતાને તે અસ્વીકાર્ય થઇ જાય. તેથી તેણે સિદ્ધાંતનું સભ્યપણે આરાધના કરેલું ગણાતું નથી. વિપરીત વ્યવહાર કરેલો હોવાથી. (૮૫૩) આવા પ્રકારના ગુરુનો આશ્રય કરવાનું ફલ કહે છે –
૮૫૪–આ મૂળગાથા પુસ્તકમાં ન હોવા છતાં ટીકાના અનુસારે સ્થાપના કરી છે. જે ગુરુના સૂત્રોની વિશુદ્ધિ હોય-એટલે વ્યંજન, સ્વર, પદ, માત્રા, બિન્દુ આદિના ઉચ્ચારો તદ્દન શુદ્ધ હોય, તે રૂપ વ્યંજનાદિના પાઠ ન્યૂન કે અધિક ન બોલાતા હોય. તે વચનરૂપ આગમની નિર્મલતા,તથા અર્થવિશુદ્ધિ તેને કહેવાય કે, યથાર્થ વ્યાખ્યાન કરવાથી અવિપરીત બોધ થાય., તે પણ વ્યાકરણ છંદ, જયોતિશાસ્ત્ર આદિ સિદ્ધાંતના વ્યાખ્યાના અંગમાં પ્રવીણતા મેળવેલી હોવાથી, શુદ્ધ એવા સૂત્ર અને અર્થથી મોક્ષમાર્ગના કારણભૂત જ્ઞાનાદિકથી યુક્ત ગુરુ છે. (૮૫૪) અહિં વિશેષ કહે છે –
