Book Title: Updeshpad Mahagranth
Author(s): Haribhadrasuri, Munichandrasuri, Hemsagarsuri, Ratnatrayvijay
Publisher: Ranjanvijay Jain Pustakalay
View full book text
________________
૨૬૨
ઉપદેશપદ-અનુવાદ બહુલતાવાળા આ જીવલોકમાં ઘણે ભાગે કેટલાકના ગળે આ વાત ઉતરતી નથી. સમજી શકવી મુશ્કેલ છે, પરંતુ હકીકત તો આ જ છે કે, વિવેકી આત્માઓ આ આજ્ઞાયોગનો જ પ્રચાર-અનુષ્ઠાન આદિકરે છે. પરંતુ ગતાનુગતિક લક્ષણા લોકરિ એકે કર્યું, તે બીજો કરે એવો આગળ-પાછલનો, લાભ ગેરલાભનો વિચાર કર્યા વગર આંધળી પ્રવૃત્તિ ન કરે. વાસ્તવિક રીતે આગહન પદાર્થનું વિવેચન કરી જ્ઞાનનો નિશ્ચય કરાવનાર, સ્વરૂપ જણાવનાર આ જ્ઞાનયોગ છે. તે માટે કહેલું છે કે “બુદ્ધિનું ફળ હોય તો તત્વની વિચારણા કરવી તે છે.” કહેવાનો આશય એ છે કે જેને ગ્રંથિભેદ થયો હોય તેને પરિશુદ્ધ જ્ઞાનપ્રાપ્તિ થાય છે, તે ઔદયિક ભાવને રોકીને આત્મવીર્ય પ્રગટ કરનાર થાય છે. એ જ આ પુરુષાર્થ કહેલો છે. શાથી? સર્વ કર્મના વિકાર-રહિત અથવા વિલક્ષણ એવા મોક્ષ સાથે એકાત્મસ્વરૂપ હોવાથી, માટે જ આ જ્ઞાન એ કર્મને ખસેડનાર-દૂર કરનાર એવો હેતુ નિશ્ચિત કરાય છે. આ જ્ઞાનયોગ દ્વારા - આજ્ઞાયોગ દ્વારા દૂર થયેલો કર્મોને ફરી ઉદય થવાનો અભાવ હોય છે. મૂઢમતિવાળાઓને વાત વાત સમજતી મુશ્કેલ છે, માટે પ્રોઢજ્ઞાનના વિષયપણે આ વીર્ય પુરુષાર્થ આદિ વ્યવસ્થિત કરેલા છે. (૩૨૮).
હવે કહેલા પદાર્થને સિદ્ધ કરવા દષ્ટાંત કહે છે –
૩૨૯ - આ વિષયમાં પુરુષકારક-પરાક્રમ-વીર્ય સમાÁ ઉદ્યમથી કર્મના ક્ષયોપશમાદિક થાય છે. તે વાત સિદ્ધ કરવા માટે સર્વનયવિશારદ વાર્તા, દંડ, નીતિ લક્ષણ ત્રણ આન્વીક્ષિકરૂપ ન્યાયની વિચારણામાં જે મહામંત્રી વિચક્ષણ ન હોય, તો રાજય ચિંતા કરવાલાયક તે બનતો નથી. રાજ્યનાં સર્વ કાર્યની ચિંતા કરનાર હોય, તો બાકીના સર્વ મંત્રીઓના ઉપર ભાગમાં રહેલો મારી-નિવારણ કરવાથી પ્રસિદ્ધિ પામેલો અણધાર્યા સર્વ કુટુંબને મરણથી નિવારણકરનારો હોવાથી તેનું અસલ રૂઢ નામ તો ભૂલાઈ ગયું પણ ગુણને અંગે નવા નામથી પ્રસિદ્ધિ પામ્યો, તે જ્ઞાનગર્ભ ન મંત્રી અહિં આન્ધીક્ષિકી નીતિ એટલે જૈન, જૈમિની આદિ મતવાળાઓએ રચેલા ન્યાયશાસ્ત્રની વિચારણા, ત્રયી એટલે સામર્વેદ, ઋગવેદ, યજુર્વેદ લક્ષણા, વાર્તા તો લોકોના નિર્વાહના હેતુરૂપ ખેતી, પશુ પાળવા વગેરે આજીવિકા રૂપા, દંડનીતિ તો રાજાની નીતિ સામ, દામ, ભેદ દંડરૂપ નીતિઓ જાણવી. આ ઉદાહરણ વિસ્તારથી સમજવા માટે ૧૦ ગાથા કહે છે – '
(જ્ઞાનગર્ભ મંત્રીની કથા) ૩૩૦ થી ૩૩૯ - અતિવિશાળ કુલીન નિર્મલ શીલ ધારણ કરનારા લોકોના નિવાસવાળી, શ્રી વર્ધમાન સ્વામીના મોસાળ યુક્ત, હિમાલયના ઉંચા સુંદર શિખરો સરખા ઉંચા મહેલોવાળી, શ્રીમુનિસુવ્રતસ્વામીના સ્તૂપથી શોભાયમાન મધ્યપ્રદેશવાળી પુરાણકથામાં જેનું પ્રસિદ્ધ નામ સંભળાય છે - એવી વૈશાલી નામની પ્રાચીન નગરીમા જેણે પોતાના પરાક્રમથી રાજયો સ્વાધીન કરેલાં છે, એવો જિતશત્રુ નામનો રાજા હતો.
રાજાના વંશ સાથે જ જન્મેલા, વંશ-પરંપરાથી પવિત્ર જન્મવાળા, સામવગેરે
