Book Title: Updeshpad Mahagranth
Author(s): Haribhadrasuri, Munichandrasuri, Hemsagarsuri, Ratnatrayvijay
Publisher: Ranjanvijay Jain Pustakalay
View full book text
________________
૩૩૨
ઉપદેશપદ-અનુવાદ નહિંતર પરવશપણેઘણું જ કર્મ સહન કરવું પડશે અને તે પરાધીનતાએ સહન કરવામાં જરાએ ગુણ હોતો નથી. શુભ કે અશુભ કોઈ પણ કરેલું કર્મ અવશ્યમેવ ભોગવવું પડે છેઃ કોઈ દિવસ ભોગવ્યા વગર કર્મ ક્ષય પામતું નથી, ચાહે તો સેંકડો કલ્પકોટી કાળ વહી જાય તો પણ કરેલાં કર્મ દરેકને ભોગવવાં જ પડે છે.” આ પ્રમાણે તે રોગી નામનો મહાશ્રાવક તે ઉદયમાં આવેલા અશાતા-વેદનીય કર્મને સમભાવથી સહન કરતો હતો. તેથી રોગના પ્રતિકાર માટે પરામુખ બનેલા એવા તેના દિવસો પસાર થતા હતા. ત્યારે દેવેન્દ્ર તેમની પ્રશંસા કરી કે, “અહો ! ઉજ્જયિનીમાં રોગી નામનો બ્રાહ્મણ આ પ્રમાણે ચિકિત્સા હાજર હોવા છતાં પણ તેની અપેક્ષા ન રાખતો, કર્મ ખપાવવાના હેતુથી ઉદયમાં આવેલ અશાતા વેદનીય સમભાવથી જ્ઞાનપૂર્વક સ્વાધીનતાએ સહન કરી રહેલ છે. ઇન્દ્ર કહેલી આ વાતની શ્રદ્ધા ન કરનાર બે દેવોએ વૈદ્યનું રૂપ વિકર્વીને કહ્યું કે, “જો તમો રજા આપો તો અમે તમનેનીરોગી કરીએ, પરંતુ અમારી એક વાત માન્ય રાખવી પડશે કે, તમારે રાત્રે મધ, મદિરા, માંસ, માખણ ચારેયનો પરિભોગ કરવો પડશે. એટલે બૃહસ્પતિથી પણ અધિક પ્રતિષ્ઠાવાળા રોગી નામના બ્રાહ્મણે તેમની વાતનો અસ્વીકાર કર્યો. તેણે વિચાર્યું કે – “કોઈક વિષમ મહાપર્વતના ઊંચા શિખર ઉપર ચડીને ત્યાંથી પતન પામીને કઠોર પત્થર વચ્ચે દબાઈ મરવું બહેત્તર છે, સર્પના મુખના તીક્ષ્ણ દાંત વચ્ચે હસ્ત સ્થાપન કરવો સુંદર છે, અથવા તો ભડભડતા અગ્નિમાં પડવું પણ સારું છે. પરંતુ મારું ચારિત્ર તે તો કોઈ પ્રકારે અખંડિત જ રહેવું જોઈએ.” એટલે ત્યાર પછી તે ચિકિત્સાની ઇચ્છા કરતો નથી - એમ રાજાની પાસે સ્વજનો અને બાંધવો વગેરેને બંને વૈદ્યોએ નિવેદન કર્યું કે, “અમો ચિકિત્સા કરીએ છીએ,તેની પણ ઇચ્છાકરતો નથી – એ સુંદર ન કહેવાય જે માટે કુશલ પુરુષો કહે છે કે - “કુપઠિત વિદ્યાવિષ છે, વ્યાધિની ઉપેક્ષા કરવી તે પણ વિષ છે, દરિદ્રની સાથે મૈત્રી કરવી તે વિષે છે અને વૃદ્ધને તરુણી વિષે છે.” ત્યાર પછી ચિકિત્સા કરાવવામાં આદર વધે તેવી કથાઓ રાજાને, સ્વજનોને કહેવા લાગ્યા કે જેથી તેને ચિકિત્સા કરાવવાની પ્રેરણા કરે. તે આપ્રમાણે-ધર્મયુક્ત શરીરનું પ્રયત્નપૂર્વક રક્ષણ કરવું. કેમ કે, જેમ પર્વત પરથી જળ-પ્રવાહ નીકળે છે તેમ ધર્મનો સ્રોત આ શરીરથી વહે છે. આ દેહનો વિનાશ થયા પછી કોઈની પણ કોઈ પણ આશા સફલ થતી નથી, માટે સર્વથા આ દેહ રક્ષણ કરવા લાયક છે. આ હકીકત રાજાએ, સ્નેહી સ્વજનાદિકે રોગી નામના બ્રાહ્મણને કરી, એટલે તેણે દેહ આદિ સંબંધી નિરોગતાની તૃષ્ણાનો ત્યાગ કર્યો અને નિર્વાણ પ્રત્યેની અભિલાષા વૃદ્ધિ પામી. કહેલું છે કે - “જે સુખ આજે છે, તે તો ભાવીમાં આવતી કાલે માત્ર યાદ કરવાનું જ છે, તે કારણે પંડિતપુરુષો નિરુપસર્ગ મોક્ષસુખની માગણી કરે છે.” ત્યાર પછી દેહ અને ધનની પીડાના દશંતથી રાજાદિકને પ્રતિબોધ પમાડી તેમને સાચો માર્ગ બતાવ્યો, પરંતુ પોતે ચિકિત્સા ન કરાવી. “ભવિષ્યમાં આપત્તિથી બચવા માટે ધનનું રક્ષણ કરવું અને સ્ત્રીઓને તો ધન ખરચીને પણ બચાવવી, તેનું રક્ષણ કરવું, તેના કરતાં પણ આત્માનું સ્ત્રીઓના અને ધનના ભોગે પણ સતત રક્ષણ કરવું.” અહિ જે દષ્ટાન્ત દાષ્ટાન્તક ભાવના કલ્પના કરી છે, તે બતાવે છે. આ આત્મા શરીર સરખો,દેહ વળી અર્થ-ધન સરખો જણાય છે, જેમ લોકનીતિ
