Book Title: Updeshpad Mahagranth
Author(s): Haribhadrasuri, Munichandrasuri, Hemsagarsuri, Ratnatrayvijay
Publisher: Ranjanvijay Jain Pustakalay
View full book text
________________
૩૩૪
ઉપદેશપદ-અનુવાદ સજ્જડ અશુભ અધ્યવસાય ઉત્પન્ન થાય, એટલે જ્ઞાનાવરણીયાદિ કર્મો નિકાચિત અવસ્થા પામનારાં થયા. તેવા કર્મોનો ક્ષય કર્યા વગર મહાપુરુષાર્થ સ્વરૂપ મોક્ષ મેળવી શકાતો નથી, પરંતુ સકલ કર્મનો સર્વથા ક્ષય થાય, તો જ મોક્ષ મેળવી શકાય છે. માટે કર્મક્ષયના અર્થીઓએ જો સહેજે ઉપસર્ગો ઉદયમાં આવી ગયા, તો સમતાભાવથી આર્તધ્યાન કર્યા વગર ભોગવી લેવા. મેં પૂર્વભવમાં પાપ બાંધ્યાં છે, તે જ મને ઉદયમાં આવ્યાં છે. તે મારે જ ભોગવીને ક્ષય કરવાનાં છે - એમ ચિંતવે. કદાચ કોઈ સહન કરવા સમર્થ ન થાય, તો પ્રતિકાર-પ્રવૃત્તિ કરવી, તે પણ કલ્યાણકારી છે. અહિં અશુભ પાપકર્મ ક્ષય કરવામાં કલ્પવ્યવહાર આદિ ગ્રન્થસૂત્રોમાં કહેલ ગ્લાનની ચિકિત્સા વિષયક સૂત્રાનુસારી પ્રવૃત્તિ સમજવી. જેમ કે - “પ્રાસુક-અચિત્ત એષણીય-નિર્દોષ પ્રાસુક ખરીદ કરેલા ઔષધાદિકથી, પૂતિકર્મ, મિશ્ર અને આધાકર્મ દોષવાળા ઔષધ કે પથ્ય આહાર-પાણીથી જયણાથી ગ્લાનની ચિકિત્સા-માંદાની માવજત કરવી. પરંતુ લાભ-નુકશાનના વિચાર વગર પોતાની પ્રતિકલ્પનાથી ચિકિત્સા પ્રવૃત્તિ ન કરવી.” (૫૪૨) એને આશ્રીને કહે છે –
(આર્તધ્યાનનું સ્વરૂપ) ૫૪૩ - આર્તધ્યાનના અભાવમાં - હવે આર્તધ્યાન કોને કહેવાય છે, તે પણ પ્રસંગાનુસાર જણાવે છે - ધ્યાનશતક નામના ગ્રન્થમાં આર્તધ્યાનના અધિકારમાં કહે છે કે - “શૂલ, મસ્તક-વેદના વગેરે શરીરની અશાતાના ઉદયમાં તે વેદનાનો વિયોગ કેમ થાય? તેવું મન, વચન, કાયાથી પ્રણિધાન કરવું-વિચારવું, વળી તે વેદના ફરી ન થાય તેની ચિંતા, વેદના મટાડવા માટે આકુળ-વ્યાકુલ મન થાય-આ પ્રમાણે જે ધારણા-વિચાર મનમાં થાય, તે આર્તધ્યાન કહેવાય. તે અશુભધ્યાન છે. તે આર્તધ્યાન કરવાથી અશુભ પાપકર્મ નવાં બંધાય છે. આર્તધ્યાન ન થાય, તેમ પૂર્વે ઉપાર્જન કરેલા કર્મની નિર્જરા કરવાથી અભિલાષાયુક્ત બની મોક્ષની ઇચ્છાવાળા આત્માઓએ સનકુમાર રાજર્ષિની જેમ સમતાભાવ સહિત ઉદયમાં આવેલા કોઢ, અતિસાર વગેરે વ્યાધિ સહન કરવા. તે માટે કહેલું છેક - “ખરજ, અન્નઅરુચિ, આંખ અનેકક્ષિપેટમાં તીવ્ર વેદના, શ્વાસ, ખાંસી, તાવ આ વગેરે રોગોની વેદનાઓ સાતસો વરસો સુધી આર્તધ્યાન કર્યાવગર સમભાવે સહન કરી, તે સનકુમાર રાજર્ષિ એમ વિચારતા હતાકે - “પૂર્વે કરેલા દુષ્પતિકાર્ય કર્મોને ભોગવ્યા પછી જ મોક્ષ થાય છે. ભોગવ્યા વગર તપશ્ચર્યા કે પ્રાયશ્ચિત કર્યા વગર કર્મ ક્ષય પામતાં નથી કે મોક્ષ થતો નથી.”
અહિં શંકા કરી કે - વ્યાધિની વેદના સહન ન કરી શકે, તેવાને સંયમના યોગો સદાય છે અને આર્તધ્યાન થાય છે, ત્યારે શું કરવું? તેના પ્રત્યુત્તરમાં જણાવે છે કે – આર્તધ્યાનના ભાવમાં અને સંયમયોગો પણ સાધી ન શકે, ત્યારે શાસ્ત્રમાં કહેલા વિધિથી ચતુર વૈદ્યાદિને બોલાવી તે વ્યાધિનો પ્રતિકાર કરનાર ચિકિત્સા આદિક ઉપાયો કરવા. જે પ્રતિકારના ઉપાય ન કરવામાં આવે, તો વ્યાધિની શાંતિ થાય નહિ, બલ્ક વ્યાધિની વૃદ્ધિ થાય. (૫૪૩)
શંકા કરીકે, કોઈક સાધુ આદિ નક્કર કારણને આશ્રીને રોગનો પ્રતિકાર કરે તો તેથી તેને નિર્જરા થાય કે કેમ ? તે કહે છે.
