Book Title: Updeshpad Mahagranth
Author(s): Haribhadrasuri, Munichandrasuri, Hemsagarsuri, Ratnatrayvijay
Publisher: Ranjanvijay Jain Pustakalay
View full book text
________________
૩૮૮
ઉપદેશપદ-અનુવાદ દ્રવ્યાદિક વર્તતા હોય, તેના અનુસાર એજ દુનિયામાં પ્રવૃત્તિ કરવામાં આવે છે. દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ, ભાવ જો પ્રતિકૂલ ભાવમાં પ્રવર્તતા હોય, તો સામાન્યથી શિખલોકોના દાનાદિક પ્રવર્તતા નથી, સાધુઓને દુર્મિક્ષાદિકમા એષણા-શુદ્ધિ વગેરે તેમ જ અધ્યયન આદિ કાર્યો તેવા પ્રવર્તતા નથી. એટલા જ માટે કહેલું છે કે –અવસર્પિણી કાલની હાનિ વધતી જતી હોવાથી સંયમપાલન યોગ્ય ક્ષેત્રો પ્રાપ્ત થતાં નથી. માટે જયણાથી વર્તવું. જેમ ઉપયોગ પૂર્વક–જયણાથી ચાલનાર બેસનાર, ઉઠનાર, બોલનારને અંગનો ભંગ થતો નથી, તેમ ચારિત્રમાં પણ દરેક કાર્યમાં જયણા ઉપર લક્ષ્ય રાખનારને ચારિત્રના અંગનો ભંગ થતો નથી. આ જ વાતને પુષ્ટ કરતાં કહે છે કે - અમે એકલા જ નહિ, પરંતુ શિષ્ટજનો પણ આમ જ કહે છે - એ અપિશબ્દથી સમજવું. આથી શિષ્ટનો પણ આમ જ કહે છે - એ અપિશબ્દથી સમજવું. આથી સિદ્ધ થયું કે, “દ્રવ્યાદિક શુદ્ધ ભાવને વિઘન કરનારા થતા નથી. (૬૬૫) એ જ વસ્તુ ત્રણ ગાથાથી વિચારાય છે –
૬૬૬ થી ૬૬૮ - રાજાની આજ્ઞાથી યુદ્ધ માટેપ્રયાણ કરનાર સૈનિકને વચમાં કદાચ બાણ વાગે, તોપણ તેને, રતિક્રીડા-સમયે કોપ પામેલી પોતાની પ્રિયપત્નીએ અતિસુગંધયુક્ત મકરંદથી આકર્ષાયેલ ભ્રમરકુલવાળું સહસ્ત્રપત્ર કમલ હાથથી ફેકેલું હોય, તેને જેમ ઇષ્ટ માને છે, તે પ્રમાણે પેલા વાગેલા બાણને માને છે. શાથી? ઇચ્છિત મનોરથ પૂર્ણ કરનાર લાભ થનાર હોવાથી કોને ? તો કે - “રાજાની આજ્ઞારૂપ કૃપાયોગે શત્રુપક્ષના સમાચાર મેળવવા માટે પ્રયાણ કરનાર સુભટને એક બાણ વાગે, તો પણ, કેવો હર્ષ માને છે ? તો કે પ્રિયાએ રતિકલમાં મારેલ કાનના ઉપર રાખેલ સહસ્ત્રકમળને ફેંકે અને જે સ્પર્શ સુખ થાય, તેવો તે બાણસમયે પણ આનંદ માને છે. તો પછી રાજા ઉજ્જવલ પુષ્પમાળા પહેરાવે, તો તેથી વિશેષ આનંદ થાય છે. તેવી રીતે જિનેશ્વર ભગવંતની આજ્ઞાનુસાર દ્રવ્યાદિક અનુસાર જયણાના ઉપયોગ પૂર્વક પ્રવૃત્તિ કરનાર ઇચ્છિત મોક્ષની સિદ્ધિના હેતુભૂત તે વિનો થાય છે. જેમ સૌરાષ્ટ્ર પોતાના દેશમાં રહેલો હોય, કોઈ પણ કારણસર મગધ વગેરે પરદેશમાં સત્ત્વશાળી પુરુષ ગયો હોય, વિરોધ પુરુષો તેના ઉપર વિવિધ યાતનાઓ કરે, તો પણ રાજસેવાદિક કાર્યો તેવા પુરુષોનું સત્ત્વ ચલાયમાન થતું નથી. કહેવાનો આશય એ છે કે પૂર્વની પુરુષ પરંપરાથી જે એક બીજાના સારા નરસા પ્રસંગે સહાયક બનનારા લોકોવાળા સ્વદેશમાં નીતિનિપુણ પુરુષને મરણ સમાન કોઈપણ તેવાં કષ્ટકાર્યો આવી પડે, તો પણ તેના સત્ત્વની હાનિ થતી નથી. તેમ જ જ્યાં કોઈ ઓળખતા નથી, આપણા આચાર-વિચાર જાણતા નથી અને જ્યાં અન્યાયની નિષ્ફર પ્રવૃત્તિ કરનારા લોકો હોય, એવા પ્રદેશમાં પણ તેવા પુરુષોનું સત્ત્વ ભ્રંશ થતું નથી. દુર્ભિક્ષાદિ રૂપ કાળ ભિક્ષુક લોકોને જે કાળમાં અલ્પ લાભ થાય, તે દુર્ભિક્ષકાલ કહેવાય. આદિ શબ્દથી રાજાના કર, કોઈ રાજય પર હલ્લો લાવે, તેવો જેકાળ, તે દુર્ભિક્ષાદિ કાળ કહેવાય. અહિં દાનશૂર, સંગ્રામશૂર અને તપસ્યાશૂર એવા શૂરવીરના ત્રણ પ્રકાર કહેલા છે. તેમાં કુબેર વગેરે દાનશૂર, વાસુદેવાદિ સંગ્રામશૂર દઢપ્રહારાદિ તપસ્યાશ્ર. તેમાં અહિં દાનશૂર વીરોગ્રહણ કરવા. તાત્પર્ય અહિં એ સમજવાનું છે કે, આવા દુષ્કાળાદિક સમયે દાનશૂરવીરને ઔદાર્યની અધિકતા થાય છે. જેમ કોઈ ઉત્કટ
