Book Title: Updeshpad Mahagranth
Author(s): Haribhadrasuri, Munichandrasuri, Hemsagarsuri, Ratnatrayvijay
Publisher: Ranjanvijay Jain Pustakalay
View full book text
________________
૩૯૨
ઉપદેશપદ-અનુવાદ પણ તેની પ્રાપ્તિ ન થઈ. ત્યારે તેના સાંભળવામાં આવ્યું કે – “ભૌતશૈવસાધુ પાસે મોરપિચ્છા હોય છે.” તેમની પાસે માગણી કરી પરંતુ તેઓએ ન આપ્યાં. એટલે શસ્ત્રોનો ઉપયોગ કરી ઘાયલ કરીને મોરપિચ્છો ગ્રહણ કર્યા, પરંતુ રખેને તેમને પગનો સ્પર્શ ન થઈ જાય તેની પૂરેપૂરી સાવચેતી રાખી. જેમ અહિ તેનો પગથી સ્પર્શ કરવાનો પરિહાર કરવારૂપ ગુણ હોવા છતાં શાસ્ત્રનો પ્રયોગ કરી તેને ઘાયલ કર્યો, તે ગુણ નથી, પરંતુ દોષ જ છે - એ પ્રમાણે ગુરુકુલવાસના દ્વેષીએ શુદ્ધ આહારની ગવેષણા આદિમાં યોજના કરવી. (૬૭૭).
વળી અહિં શંકા કરી કે - જો શુદ્ધ આહાર વગેરે કરવા છતાં પણ કોઈ ગુણ વહન કરતા નથી, પરંતુ દોષ જ થાય છે, તો પી. એમ કેમ કહેવાય છે કે - “પિંડની ગવેષણા ન કરે, તેની શુદ્ધિમાં બેદરકારી રાખે, તો તે અચારિત્રી છે. આ વિષયમાં સંદેહ નથી, વળી ચારિત્ર ન હોયતો સર્વ દીક્ષા નિરર્થક સમજવી.” ઈત્યાદિ શંકાના સમાધાનમાં કહે છે કે –
૬૭૮ - સર્વશની આજ્ઞાનુસાર ગુરકુલ-વાસમાં કદાચ કેટલાક દોષો જણાતા લાગે, તે ગુણરૂપ પરિણમન થનાર હોય છે. શુદ્ધ આહાર ગ્રહણ કરવો વગેરેથી અધિક મહાન ફલઆપનાર થાય છે. જેમ કે ગુરુકુલવાસમાં વધારે સાધુના કારણે કદાચ અશુદ્ધ આહાર ગ્રહણ કરવા રૂપ અલ્પ દોષ ઉત્પન્ન થાય, તે અપેક્ષાએ ગીતાર્થ ગુરુ પાસેથી નવીન નવીન શ્રતના પદાર્થો સમજવામાં આવે, દરરોજ નવું નવું શાસ્ત્ર સાંભળવાથી અતિતીવ્ર વૈરાગ્યની વૃદ્ધિ, સંસારનો નિર્વેદ ઉત્પન્ન થાય, સ્મારણ આદિની પ્રાપ્તિ થાય, રત્નાધિકનો વિનયવૈયાવૃત્યનો પ્રસંગ સાંપડે, એમ સર્વ કાર્યોમાં લાભ અને વૃદ્ધિ થાય. જયાં કશો અધિક ગુણ મળતો નથી. મળેલા જ્ઞાનાદિક ગુણોની હાનિ થાય છે એવાં અનુષ્ઠાનો અવિધિથી થયેલાં પંડિતો કહે છે. (૯૭૮) એનું જ સમર્થન કરે છે –
૬૭૯ - સાધુધર્મ અને શ્રાવકધર્મ એવા બંને ધર્મના મૂલકારણરૂપે જો કોઈ હોયતો તીર્થકર ભગવંતની આજ્ઞા કે તેમનો ઉપદેશ છે. આ ઉપદેશ ઇન્દ્રિય કે મનથી આપણને પ્રત્યક્ષ નથી, પરંતુ આ અતીન્દ્રિય વસ્તુ છે. બુદ્ધિશાળીપુરુષોને આ અતીન્દ્રિય વસ્તુમાં છદ્મસ્થની આજ્ઞા કે ઉપદેશ પ્રીતિકર બનતો નથી. એકાંતે જ તેનો તેમાં અધિકાર નથી. જેમ કે, જન્મથી અંધ હોય, તેને ભિંત કે પાટિયા ઉપર માણસ, હાથી, ઘોડા વગેરેના રૂપનું ચિત્રામણ આલેખવું, તે કાર્ય તેના અધિકારથી બહાર ગણાય. તીર્થકર ભગવંતની આજ્ઞાનો લોપ કર્યા પછી કયુ અનુષ્ઠાન ધર્મ ગણાય? અથવા તો અધર્મ કોને કહેવાય ? બીજા સ્થાને પણ કહેવું છે કે - “આજ્ઞાપૂર્વકની પ્રવૃત્તિ હોયતો ચારિત્ર-ધર્મ, આજ્ઞાનો ભંગ થાય, પછી શાનો ભંગ થતો નથી ? આજ્ઞાનું ઉલ્લંઘન કરનાર બાકીનો ધર્મ કરતો હોય, તો પણ કોની આજ્ઞાથીતે કરે છે ?” આ પ્રમાણે તેના નિયામકનો અભાવ હોવાથી “આ ધર્માનુષ્ઠાન છે' એમ વિવેક કરવાને માટે સમર્થ બની શકતો નથી. તેમ જ “આ અધર્મ છે' એ પણ તે જાણી શકતો નથી. આ પ્રકારે હિતાહિતના વિચારથી રહિત મૂઢ-અજ્ઞાની શું ધર્મ અને શું અધર્મ એ વિચારતા નથી.(૬૭૯) હવે ગુરુકુલવાસ એ પ્રથમ ધર્મનું અંગ છે – એમ વિસ્તારથી કહે છે
