Book Title: Updeshpad Mahagranth
Author(s): Haribhadrasuri, Munichandrasuri, Hemsagarsuri, Ratnatrayvijay
Publisher: Ranjanvijay Jain Pustakalay
View full book text
________________
૩૯૭ આ પ્રમાણે જ છે-એમ શાથી કહો છો ?' તેવી શંકાના સમાધાનમાં કહે છે કે – ૬૯૩ - જે વાક્ય અર્થથી વચનભેદ હોવા છતાં પણ અર્થની અપેક્ષાએ એક અભિપ્રાયવાળું હોય છે, તથા શબ્દના અન્વર્થથી પણ અભિન્ન જ છે. અહિં બીજા મતમાં બે પ્રકારનાં વાક્યો મળે છે, કેટલાંક અર્થથી જ એક અભિપ્રાયવાળા -અભિન્ન છે. જેમ કે, આત્મા વૈતરણી નદી છે, મારો આત્મા જ કૂટ કાંટાળું શાલ્મલી વૃક્ષ છે આત્મા જ ઇચ્છા પૂરી કરનાર કામધેનું છે અને મારો આત્મા જ આનંદ આપનાર નંદનવન છે.” આ વગેરે ભારત ગ્રન્થમાં કહેલાં વાક્યો છે. જે સ્વર્ગ અને નરક બને છે, તે જ સર્વ ઇન્દ્રિયોનું કાર્ય છે, અર્થાત્ જો ઇન્દ્રિયોને કાબૂમાં લેવામાં આવે તો, તે સ્વર્ગ આપનાર થાય છે અને તે જ ઇન્દ્રિયોને નિરંકુશપણે વર્તવા દેવામાં આવે તો, નરક આપનાર થાય છે. ઇન્દ્રિયોનો અસંયમ, તે આપત્તિના માર્ગે પ્રયાણ કરાવનાર થાય છે, તેનો જય કરવામાં આવે, તો સંપત્તિઓ આગળ આવીને સેવામાં હાજર થાય છે, તમને બેમાંથી જે માર્ગ ઇષ્ટ હોય, તે માર્ગે ગમન કરો.' એ વગેરે કેટલાંક વાક્યો શબ્દ અને અર્થથી સમાન-એક અભિપ્રાયવાળાં હોય છે. જેમ કે, “જીવદયા, સત્યવચન.” એ વગેરે પ્રસિદ્ધિ વાક્યો સાથે જેમ કે, “સર્વે ધર્મ કહેનારાઓએ આ પાંચ વસ્તુ સામાન્યરૂપે પવિત્ર માનેલી છે. ૧ અહિંસા, ૨ સત્ય, ૩ અચૌર્ય, ૪ પરિગ્રહનો ત્યાગ, પ મૈથુન છોડવું.” આ વગેરે આ પ્રમાણે તે હોતાં છતાં સમાન અભિપ્રાયવાળા, અભિન્ન અર્થવાળા અકરણનિયમ વગેરે વાક્યમાં વિશિષ્ટ ક્ષયોપશમાદિ વાક્યની સાથે આ પરશાસ્ત્રનું વાક્ય છે - એ રૂપ ઈર્ષ્યા મૂઢભાવરૂપ મોહ, બૌદ્ધ વગેરે સામાન્ય ધાર્મિકજનને થાય અને વિશેષથી તો જિનમતની શ્રદ્ધાવાળા સર્વ નયોને સંગ્રહરૂપે માનનાર મધ્યસ્થભાવને પામેલા એવા સાધુ-શ્રાવકોને ઇર્ષ્યા થાય. માટે જ બીજા સ્થાને એમણે કહેવું છે કે, “ગુણથી તત્ત્વો સમાન હોવા છતાં નામના ભેદથી શાસ્ત્રો-આગમો સંબંધી જે વિરુદ્ધ દૃષ્ટિ થાય છે, તે ખરેખર દષ્ટિસંમોહ દષ્ટિરાંગ નામનો અધમ દોષ છે.” (દ૯૩)
આ સર્વનું સમર્થન કરતાં કહે છે કે – सव्वपवायमूलं दुवालसंगं जओ समक्खायं । रयणागरतुल्लं खलु, तो सव्वे सुंदरं तम्मि ॥६९४॥
૬૯૪ - બૌદ્ધ, શૈવ, વૈશેષિક, અક્ષપાદ વગેરે બીજા દર્શનવાળાની પ્રજ્ઞાપનાઓનું આદિ કારણ એવા પ્રકારના પ્રવચન પુરુષના અંગભૂત આચાર આદિ બાર અંગો છે. જે માટે સિદ્ધસેન દિવાકર વગેરે આચાર્યોએ તે માટે બરાબર કહેલું છે કે –
“ધવિવ સર્વસિન્ધવ:, સમુદ્રી છત્ત્વયિ નાથ ! હૃદયઃ | न च तासु भवान् प्रदृश्यते, प्रविभक्तासु सरित्स्विवोदधि : ॥१॥"
“હે જિનેશ્વર ભગવંત ! સમુદ્રમાં જેમ સર્વ નદીઓ સમાઈ જાય છે, તેમ આપના સિદ્ધાંતમાં સમગ્ર દષ્ટિઓ-દર્શનો મતો સમાઈ જાય છે, પરંતુ જુદી જુદી વિભાગવાળી - નદીઓમાં જેમ સમુદ્ર સમાઈ શકતો નથી, તેમ તે દૃષ્ટિઓ-મતો-શાસ્ત્રોમાં આપ દેખાતા નથીસમાઈ શકતા નથી.” માટે જ બાર અંગને ક્ષીરસમુદ્ર વગેરે સમુદ્ર સમાન નિશ્ચયથી કહેલું છે. માટે સમગ્ર જે કંઈ પણ સુંદર બીજા પ્રવાદોમાં કહેલું પ્રાપ્ત થાય તેમાં તેનો સમાવતાર -
