Book Title: Updeshpad Mahagranth
Author(s): Haribhadrasuri, Munichandrasuri, Hemsagarsuri, Ratnatrayvijay
Publisher: Ranjanvijay Jain Pustakalay
View full book text
________________
૩૫૫ હોય, તેને આશ્રીને સમિતિ-ગુપ્તિ સંબંધી ઉદાહરણો આગળ કહીશું, તે પ્રમાણે જાણવાં, સમિતિઓ અને ગુપ્તિઓ મહાવ્રત-સ્વરૂપ હોવાથી આ પ્રમાણે અહિં ઉપન્યાસ છે. (૬૦૨) હવે સમિતિની સંખ્યા અને સ્વરૂપ કહે છે –
૬૦૩ – ૧ ઈર્યાસમિતિ, ૨ ભાષાસમિતિ, ૩ એષણા સમિતિ, ૪ આદાનભંડમત્ત નિક્ષેપણા સમિતિ, ૫ ઉચ્ચાર -પ્રસ્ત્રવણ-ખેલ સિંઘાણ-જલ્લ-પારિઝાપનિકા સમિતિ-આ નામની પાંચ સમિતિઓ જાણવી. કેવા લક્ષણવાળી ? તો કે,કાયાઅને વચનની ચેષ્ટા-પ્રવૃત્તિ સ્વરૂપ, તે માત્ર એ ચેષ્ટાનું અનુવર્તન કરે છે, જેઓ એવી સંગત પ્રવૃત્તિવાળી તે અર્થયોગથી સમિતિ કહેવાય. આના પછી હવે ગુમિ કહીશું. (૬૦૩).
૬૦૪ - ૧ મનોગુપ્તિ, ૨-વચનગુપ્તિ, ૩-કાયગુપ્તિ-એમ ત્રણ ગુતિઓ, રાગ-દ્વેષ આદિ દોષો વડે વિક્ષોભ પામતા આત્માનું રક્ષણ કરવું. સિદ્ધાંતરૂપ ઉજ્જવલ મહેલની ધ્વજા સરખા આચાર્યોએ આ ત્રણે ગુપ્તિઓને ચેષ્ટા-સ્વરૂપ નિરૂપણ કરેલી છે. જે માટે શાસ્ત્રકારોએ કહેલું છે કે - (૬૦૪) કહેલ વાતને જ દર્શાવે છે. –
૬૦૫ - સભ્ય યોગપૂર્વક–જયણાના ઉપયોગ-સહિત ગમન કરવું, વચન બોલવું એ વગેરે સમિતિઓમાં પ્રવર્તતો મુનિ જરૂર સ્વની અને બીજાની રક્ષા કરનારો હોવાથી ગુપ્તિવાળો છે. જે ગુપ્ત હોય તે સમિતિવાળા હોય કે ન પણ હોય. અહિ હેતુ જણાવે છે કે, કુશલતાથી વિધિ અનુસાર મધુરત્વ આદિ વિશેષણવાળી વાણીને બોલતો હોય, તે વચનથી ગુપ્ત હોવા સાથે સમિતિ-સમ્યગુપ્રવૃત્તિવાળો પણ થાય છે. આથી સમિત હોય, તે નક્કી ગુપ્ત હોય. માનસિક ધ્યાનાદિ અવસ્થામાં કાયચેષ્ટા-રહિતમાં પણ ગુપ્ત થાય જ. (૬૦૫) આ જે પ્રમાણે શુદ્ધ થાય,તે કહે છે –
૬૦૬ - પૂર્વ એટલે સમિતિ-ગુદ્ધિના પ્રયોગકાળની પહેલાં “સરૂવ” એટલે પદના એક દેશમાં પદ સમુદાયનો ઉપચાર કરવાથી તે સમિતિ ગુપ્તિના સ્વરૂપનું જ્ઞાન થાય. ત્યાર પછી તેના પ્રયોગકાળમાં ધર્મકથા આદિ બીજા વ્યાપાર-રહિત આગૃતિ સમિતિઓ શુદ્ધ થાય છે. કેવા સાધુને આ સમિતિ-ગુપ્તિ શુદ્ધ થાય? તે કહે છે – સર્વ પ્રકારે જ્ઞાનાદિક કાર્યો કરવાના પ્રસંગ ઉપસ્થિત થાય, ત્યારે તેમાં સાવધાન હોય-ઉપયોગવાળો હોય, તેને સમિતિ-ગુપ્તિ નિર્મલ હોય છે. કહેવાનું તાતપર્ય એ છે કે – પ્રથમ તો સમિતિ-ગુતિનું પ્રવૃત્તિ-નિવૃત્તિ-ચેષ્ટા-અચેષ્ટાદિ રૂ૫ લક્ષણ-સ્વરૂપ જાણવું, ત્યાર પછી પ્રયોગકાળમાં બીજા વ્યાપારોનો ત્યાગ કરવો, સર્વ પ્રકારે ઉપયોગવાળા બનવું. ત્યાર પછીના યોગમાં પણ ઉપયોગ ચાલુ જ રહેલો હોય, એ પ્રમાણે જો થાય તો ગુપ્તિ-સમિતિઓ શુદ્ધિ પામે છે. કારણ કે, હેતુ સ્વરૂપ, અનુબંધ એમ ત્રણેની વિશુદ્ધિ હોવાથી અહિ સ્વરૂપનો બોધ-જ્ઞાન થવું તે હેતુ, બીજા વ્યાપારોનો ત્યાગ કરવો અને કાર્યમાં ઉપયોગ રાખી પ્રવૃત્તિ કરવી, તે સ્વરૂપ, ત્યાર પછી જે ઉપયોગવાળો યોગ ચાલુ રહે તે અનુબંધ. (૬૦૬)
હવે તેનાં ઉદાહરણો કહેવાની ઇચ્છાવાળા કહે છે – ૬૦૭ - આ સમિતિ-ગુપ્તિ સંબંધી અહિ જૈનમતમાં પૂર્વાચાર્યો એ જે દષ્ટાન્તો વરદત્ત
