Book Title: Updeshpad Mahagranth
Author(s): Haribhadrasuri, Munichandrasuri, Hemsagarsuri, Ratnatrayvijay
Publisher: Ranjanvijay Jain Pustakalay
View full book text
________________
૩૧૬
ઉપદેશપદ-અનુવાદ નિવૃત્તિ અર્થાત વિરતિ ગ્રહણ કરે છે. નહિતર જ્ઞાન અને શ્રદ્ધાના અભાવમાં કોઈ પણ બાળાદિ કારણે દોષમાં પ્રવૃત્તિ ન કરે, તો પણ પરમાર્થથી વિરમેલો ગણાતો નથી. જેમ દાહક શક્તિ નાશ પામી ન હોય, અને કોઈ કારણથી વિરુદ્ધ ગુણના કારણે અગ્નિ ન બાળતો હોય, તો પણ તે બાળનારો જ છે, એ પ્રમાણે જ્ઞાન-શ્રદ્ધાના અભાવમાં દોષની નિવૃત્તિ ન થાય તો ભવથી, દોષથી ન નિવર્સેલો જ ગણાય છે. હજુ કોઈ પણ દોષશક્તિ નાશ ન પામેલી હોવાથી (૫૧૨) ફરી પણ ચાલુ વાતને જ સમર્થન કરતા કહે છે –
૫૧૩ - અંગીકાર કરેલા વ્રતના વિનાશમાં નરકનાં દુઃખો ભોગવવા પડે, તે દોષ ફળને જાણવા છતાં, એ જ પ્રમાણે વ્રત-પાલનથી સ્વાર્માદિક સુખ પ્રાપ્ત થાય છે- એમ શ્રદધા કરતો એવો સાત્વિક ધીરપુરૂષ વિપરીત કાર્ય કેમ કરે છે? અર્થાત્ વ્રત અંગીકાર કરીને તેનો ભંગ કદાપિ ન કરે - એ ભાવ સમજવો. (૫૧૩)
- ૫૧૪ - વ્રત-ભંગ કરવામાં ઇન્દ્રિયાનુકૂળ મનને પ્રીતિ ઉત્પન્ન કરનાર અલ્પકાલીન અલ્પમાત્ર સુખની પ્રાપ્તિ થાય છે, અને વ્રત-ભંગ ન કરવામાં નિર્વાણાદિ મહાફળની પ્રાપ્તિ થાય છે. આ વાત નિશ્ચિત જ છે – એમ માનનાર મહાબુદ્ધિશાળી આરાધક આત્મા પરમગુરુ અરિહંત ભગવંતની વ્રત-પરિપાલન કરવા રૂપ આજ્ઞાનું ઉલ્લંઘન કરતો નથી. (૫૧૪) તથા
૫૧૫ - સુંદર ક્રિયારૂપ - પરિણામ એ જીવના પોતાના સ્વભાવરૂપ છે. કર્મસામર્થ્યનો નિગ્રહ કરવાથી ઉત્પન્ન થયેલ હોવાથી વ્રતપરિણામ-વિરતિ એ બાહ્ય સ્વરૂપ નથી, પણ આત્મસ્વરૂપ છે. જો એમ ન માનીએ, તો આ જીવ કર્મોદયથી ઉત્પન્ન થયેલા એવા વિકારવાળો, અવ્રતવાળો માનવો પડે. આ કહેલા ન્યાયથી આ વ્રતના પરિણામે તે સ્વરૂપથી જીવનું લક્ષણ છે –એમ પરમાર્થથી વિચારવું જોઈએ-એટલે વિરતિ પચ્ચકખાણ કરવાં -પાપનો પરિહાર કરવો, સંયમમાંરહેવું - આ વગેરે જીવનો પોતાનો સ્વભાવ છે અને વિરતિ ન કરવી, પચ્ચકખાણ ન કરવાં, પાપ ન છોડવાં, અસંયમમાં રહેવું - આજીવનો વિકાર છે. તેથી કરીને “અંતરંગ અને બહિરંગ વિધિમાં અંતરંગ વિધિ બળવાન છે.” તે ન્યાયથી વ્રત પરિણામ એ બળવાન જ છે. (૫૧૫).
(સત્યવ્રત ઉપર સત્યપુત્રનું દૃષ્ટાંત) 'હવે પહેલાં ૫૦૫ મી ગાથામાં કહેલા સત્યના બીજા ઉદાહરણને કહે છે –
૫૧૬ થી ૫૨૦ - “વટપદ્રક' નામના ગામમાં અણુવ્રત આદિ શ્રાવકનાં વ્રતો ધારણ કરનાર તરીકે પ્રસિદ્ધિ પામેલ સત્ય નામનો વણિકપુત્ર હતો.કોઈક સમયે પોતાના ભાઈ સાથે પારસકૂલ નામના દ્વીપ વિષે જતો હતો. હવે પાછા આવતાં જે વૃત્તાન્ત બન્યો તે કહે છે. વહાણમાં રહેલા બીજાઓ સાથે જળમાં ઉપરના ભાગમાં રહેલા એક મહામસ્યાને દેખીને એમ કહેવા લાગ્યા કે, “આ મોટો મત્સ્ય છે.' ત્યારે આ સત્યના ભાઈએ એમ કહ્યું કે, “આ તો એક બેટ છે.” એમ તેમની સાથે વિવાદ થયો. ભાઈએ તે વિવાદ વિષયક હોડમાં “જો હું હારી જાઉં તો પોતાના ઘરનું સર્વસ્વ આપી દેવું. સત્ય ભાઈએ મના કરી કે, “આવી શરત કરવી
