Book Title: Updeshpad Mahagranth
Author(s): Haribhadrasuri, Munichandrasuri, Hemsagarsuri, Ratnatrayvijay
Publisher: Ranjanvijay Jain Pustakalay
View full book text
________________
૨૯૫
દાષ્ટાન્તિકપણે કહેલા સંસાર-રોગી વિષે વચન ઔષધના પ્રયોગનો અકાળ જણાવતા ઘનમિથ્યાત્વી આદિ બે ગાથા કહે છે
-
૪૩૨-૪૩૩
મહામેઘોથી આચ્છાદિત થયેલ, જેમાં સમગ્ર ગ્રહો અને નક્ષત્રો પ્રભાવનો સમૂહ પણ સર્વથા લુપ્ત થયેલો છે, એવા ભાદ્રપદ અમાવાસ્યા-ગુજરાતી આસો માસની અમાવાસ્યાના મધ્યભાગમાં ઉત્પન્ન થયેલ અતિગાઢ અંધકાર સમાન, જેમા તત્ત્વવિપર્યાસ લક્ષણ મિથ્યાત્વ છે, એવો ચરમ પુદ્ગલ-પરાવર્ત સિવાયના બાકીના પુદ્ગલપરાવર્ત લક્ષણ જે કાળ આ કાળ વચન ઔષધ પ્રયોગ માટે અકાળ જ છે-એમ સમજવું. ચરમ પુદ્ગલ-પરાવર્ત લક્ષણ કાળ તો હજુ તથાભવ્યત્વ પરિપાકથી બીજાધાન થવું, અંકૂર ફૂટવો, તેને પોષણ કરવું ઇત્યાદિક પ્રવર્તતા હોવાથી કાલ ગણાય માટે જ કહે છે કે - ‘કાલ એટલે અવસર તે તો અપુનર્બંધક વગેરે ‘તીવ્રભાવથી પાપ ન કરે' ઇત્યાદિ લક્ષણવાળો, વગેરે કહેવાથી માભિમુખ-માર્ગ પતિત લેવા. તેમા લલિતવિસ્તારમાં ‘મગદયાણ'નાં અધિકારમાં માર્ગશબ્દની વ્યાખ્યા કરેલી છે. અહિં માર્ગ એટલે ચિત્તનું અવક્રમગમન, સર્પ નલિકામાં ગમન કરે, તેના સરખો સીધો, વિશિષ્ટગુણસ્થાન પ્રાપ્ત કરવામાં તત્પર, સ્વરસવાહી-આત્મ-સ્વરૂપનો અનુભવ કરાવનાર હેતુ સ્વરૂપ ફલથી શુદ્ધ તેને સુખા કહે છે. એવા પ્રકારના ક્ષયોપશમ વિશેષ તેવા માર્ગમાં પ્રવેશ કરેલો હોય, તેવો ભવ્યજીવ તે માર્ગપતિત અર્થાત્ માર્ગે ચડેલો, પાટા પર ચડેલો એમ કહેવાય છે. તે તેવા આદિ ભાવને પામેલો, તે માભિમુખ આ બંને છેલ્લા યથાપ્રવૃત્તકરણને ભજનારા સમજવા. તીર્થંકરાદિકોએ વ્યવહારથી અપુનર્બંધક વગેરે છે.જેને, એવો કાલ જણાવેલો છે. (૪૩૨)
-
નિશ્ચયનયના મતથી તો વળી આ વચન-ઔષધ પ્રયોગનો કાળ આ પ્રમાણે સમજવો. કયો ? - તો કે, ગ્રન્થિભેદ થાય તે કાલ જ, અપૂર્વકરણ, અનિવૃત્તિકરણરૂપ બે કરણોથી જે કાળમાં ગ્રંથિભેદ થાય,તે જ કાળમાં, જે કારણથી આ ગ્રન્થિભેદ થયો, એટલે વિધિથી અવસ્થાને ઉચિત કૃત્ય કરવા લક્ષણ સર્વકાળ જે વચન-ઔષધની પાલના-આરાધના કરીને સંસાર-વ્યાધિ અટકાવનાર જોકોઈ હોય તો આ વચન ઔષધના પ્રયોગથી જ સંસાર-વ્યાધિ રોકાય છે. અપુનર્બંધક વગેરેમાં વચનપ્રયોગ કરવામાં આવે, તો પણ તે તેવો સૂક્ષ્મબોધ કરનારો થતો નથી.કારણ કે, તે કાળ અજ્ઞાનતાની બહુલતાવાળો છે. જેમનો ગ્રન્થિભેદ થયોહોય, તે અને તેની આગળ વધેલા બીજાઓને તો મોહ-અજ્ઞાન દૂર થયેલું હોવાથી અતિનિપુણ બુદ્ધિથીતેવાં તેવાં કાર્યો વિષે પ્રવૃત્તિ કરતા તેવી તેવી વ્યાધિઓનો ઉચ્છેદ કરનારા થાય છે. (૪૩૩) ગ્રન્થિભેદને જ આગળ કરતા કહે છે -
૪૩૪ - હંમેશાં વિધિ પાલનાં કરવી ઇત્યાદિક વગર પણ આ ગ્રન્થિભેદકર્યે છતે આ વચન-ઔષધ પ્રયોગ ભાવ-આરોગ્ય આપનાર થાય છે. તે માટે કહેલું છે કે - “શાશ્વતપદ આપનાર સમ્યક્ત્વરત્ન એક મુહૂર્ત કાળ માત્ર મેળવીને પછી કદાચ ચાલ્યું જાય, તો પણ તે સંસાર-સમુદ્રમાં લાંબો કાળ ભ્રમણ કરતો નથી. માટે તે રત્નને ઘણા લાંબા કાળ સુધી ધારણ કરી રાખો. આમાં તમને વધારે શું કહેવું.” તેવાનો સંસાર કંઈક ન્યૂન અર્ધપુદ્ગલ
