Book Title: Updeshpad Mahagranth
Author(s): Haribhadrasuri, Munichandrasuri, Hemsagarsuri, Ratnatrayvijay
Publisher: Ranjanvijay Jain Pustakalay
View full book text
________________
૩૦૧
પ્રકારના જ્ઞાનના ફલનો અભાવ હોવાથી મિથ્યાત્વમોહના ઉદયવાળા મિથ્યાદષ્ટિનું શાસ્ત્રાભ્યાસ આદિથી ઉત્પન્ન થયેલું જ્ઞાન હોય, તે અજ્ઞાન છે. ૪૪૪)
આ જ હકીકતનું સમર્થન ચાર ગાથાઓથી કરે છે –
૪૪૫-૪૪૬ - સ્યાદ્વાદથી વિપરીત રૂપ એકાન્ત નિત્વાદમાં નિત્ય-“અપ્રટ્યુત અનુઉત્પન્ન સ્થિર એકસ્વભાવવાળા આત્માને સ્વીકારનારા એવા સાંખ્યાદિક બીજા મતવાળાઓ સદ્ અને અસદ્ બંનેને અવિશેષ-ફરક વગરના સ્વીકારે છે. વિવક્ષિત અવસ્થાના સત્ત્વકાળમાં દ્રવ્યનું જુદા જુદાપણું માનતા નથી. તેથી જે માટીનો પિંડ છે, તે જ ઘટ છે, તેથી માટીપણાવાળું દ્રવ્ય તે ઉભયાવસ્થાને અનુસરનારું થયું. તલના ફોતરા જેટલો પણ માટીપિંડ અને ઘટમાં સ્વરૂપભેદનો અભાવ છે. જે તમે કહો છો કે - દ્રવ્ય એકાકારે છે, તેમાં આ વ્યવહાર છે કે – “આ ઘટ છે, આ પિંડ છે.” આ વ્યવહાર અવસ્થાઓના ભેદના કારણે લોકો કરે છે. તો આ પણ યુક્ત નથી. કારણ કે, જે સ્થિર દ્રવ્ય છે, તેમાં કોઈ પ્રકારનો ભેદ તમે સ્વીકારતા નથી. ત્યારે તેના કારણે અવસ્થાઓમાં પણ અભેદ થવો જોઈએ.
જે વિરુદ્ધ ધર્મનો સંબંધ આભાસ-પ્રતિતિ થાય છે આ જ ભેદ છે અને કારણનો ભેદ થાય,તે જ ભેદ અને ભેદનો હેતુ કહેવાય. અનિત્યવાદમાં જે એકાંત રૂપથી ક્ષણમાં વિનાશવાળો આત્મા થાય, ત્યારે પુરુષ જે દેવભવની પ્રાપ્તિ માટે યોગ્ય પુણ્યકર્મ દ્વારા મૃત્યુ પછી દેવભવને પ્રાપ્ત થાય છે. ત્યારે દેવ પૂર્વકર્તાની અપેક્ષાએ સર્વથા ભિન્ન જ દેવ છે. આ આપત્તિ થાય છે - તો હોવાથી આનો ભાવ આ પ્રમાણે છે – જેમ જેણે પુણ્ય ઉપાર્જન કર્યું છે એવા મનુષ્યથી નારક તરીકે ઉત્પન્ન થયેલો જીવ સર્વથા અત્યજય છે, તેમ મરણ છે. કા.કે. તમે ઉત્પત્તિમાં કારણનો અન્વયતો માનતા નથી એટલે પૂર્વ મનુષ્યથી (બન્ને સર્વથા ભિન્ન જ છે ? કા.કે. બન્નેમાં પૂર્વમનુષ્યનો અન્વયનો અભાવ સરખો જ છે. નારક અને દેવભવમાં સમાન છે, પણ આ વસ્તુ યુક્ત નથી કરેલા કર્મનો ત્યાગ અને અકૃત કર્મફળની પ્રાપ્તિ, આ દોષ પ્રાપ્ત થંશે. એ પ્રમાણે સર્વથા નિત્યવાદમાં જેપિંડ છે, તે જ ઘટ છે અને ઘટ છે તે જ પિંડ છે. આ કારણે સતુ અને અસત્ અવસ્થાઓમાં કોઈ ભેદ નથી. અનિત્યવાદમાંએકાંત ક્ષણભંગ-વાદમાં પણ દેવ મનુષ્યથી ભિન્ન છે અને દેવથી મનુષ્ય ભિન્ન છે. ત્યારે જેમ મનુષ્યની વિદ્યમાનતામાં કોઈ દેવભવથી ઉત્પન્ન સર્વથા ભિન્ન થાય છે, તેમ તેના મૃત્યુ પછી ઉત્પન્ન પણ દેવ ભિન્ન જ છે. તેથી મનુષ્યની સત્તા કાળમાં અથવા અસત્તાના કાળમાં દેવપણે ઉત્પન્ન થયેલ પ્રાણી સમાન જ છે. આ જે યુક્તિ છે, તેથી સત્ અને અસત્માં કોઈ ભેદ નથી. (૪૪૫).
આ મિથ્યાષ્ટિને શાસ્ત્રાભ્યાસ આદિથી જે જ્ઞાન ઉત્પન્ન થાય છે, તે સંસારનું કારણ છે. કેમ? તો કે - મોટે ભાગેતે વિપરીત ચેષ્ટાનું કારણ બને છે. યથાપ્રવૃત્તિ કરણ અંતિમ ભાગમાં જે વર્તી રહેલા છે અને ગ્રંથિના ભેદ સમીપ વર્તી રહેલા છે, જેનો મિથ્યાત્વ -જવર નષ્ટ થયો છે, જેઓની પ્રવૃત્તિ દુઃખીઓ ઉપર દયા અને ગુણવાનો ઉપર દ્વેષ ન થાય તે માટે પ્રાયશઃ કહેલ છે.
