Book Title: Updeshpad Mahagranth
Author(s): Haribhadrasuri, Munichandrasuri, Hemsagarsuri, Ratnatrayvijay
Publisher: Ranjanvijay Jain Pustakalay
View full book text
________________
૩૦૦
ઉપદેશપદ-અનુવાદ (સત્ અસનું વરૂપ) ૪૪૨ - ખોટી વસ્તુનો આગ્રહ રાખનાર મિથ્યાદષ્ટિ આત્માને નક્કી હેય-ઉપાદેય પદાર્થના વિવેકનો અભાવ હોવાથી જેમ વિષ-વિકારથી વિહવલ બનેલા ચિત્તવાળો હોય અને તેને પુષ્પમાળા, ચંદન,સ્ત્રી વગેરેનો ભોગ પ્રાપ્ત થાય, તો પણ તે અભોગ છે, તેમ મિથ્યાષ્ટિ આત્માને ચક્રવર્તી વગેરે પદવીઓ પ્રાપ્ત થયેલી હોય, તો પણ વિપરીત જ્ઞાન હોવાથી તેને કોઈ ભોગ ગણાતા નથી. (૪૪૨) તે જ કહે છે –
૪૪૩ - જીવાદિક પદાર્થ વિષયક જે જ્ઞાનનો અવબોધ મિથ્યાદષ્ટિ આત્માને સમ્યગુ. પ્રકારનો હોતો નથી. જ્ઞાન ન હોવાથી સ્ત્રી આદિનો કે ભોગ્ય વસ્તુ વિષયક જે ભોગ, અંધપુરુષ સમાન જાણવો. અંધ પુરુષને મહેલ, સુંદર શયા, આસન, સ્ત્રી વગેરેના ભોગો મળવા છતાં રૂપ દેખાતું ન હોવાથી પરમાર્થથી તે ભોગપણાને પામતું નથી, તે જ પ્રમાણે મિથ્યાદષ્ટિ આત્માઓને સાચા પદાર્થનું સમ્યગુજ્ઞાન ન હોવાથી તે ભોગ તે પરમાર્થથી ભોગ નથી. આ જ વાતને વધારે દઢ કરતા જિનભદ્રગણી ક્ષમાશ્રમણ શ્રી વિશેષાવશ્યક ભાષ્યમાં આ વસ્તુની સિદ્ધિ કરતા તે પ્રમાણે જણાવે છે. (૪૪૩) કહેલી વસ્તુ કહે છે –
सदसदविसेसणाओ, भवहेउ जहिच्छि ओवलंभाओ । णाणकलाभावाओ, मिच्छदिट्ठिस्स अन्नाणं ॥ ४४४ ॥
એને સતુ એટલે સાચા અને અસતું એટલે ખોટા એ બેમાં વિશેષતા માનતો ન હોવાથી મિથ્યાદૃષ્ટિ છે અને તેથી તેનું જ્ઞાન પણ અજ્ઞાન જ ગણેલું છે. મિથ્યાદષ્ટિઓ જે પદાર્થ છે, ને વિશેષણ લગાડ્યા વિના સર્વથા અતિ પ્રકારે જ માને છે. એવી રીતે નાસ્તિ-નથી પણ સમજવું. જેનાથી તે સર્વથા નથી જ એમનાને છે. પરંતુ વસ્તુસ્વરૂપ તે પ્રમાણે નથી. સર્વ ભાવો સ્વઅપેક્ષાએથી સત્પણ રહેલા છે, એ જ પ્રમાણે વિવક્ષિત પર્યાયથી અસત્પણે પણ રહેલા છે, પરંતુ સર્વ પર્યાયની અપેક્ષાએ નહીં. પર્યાયવિશેષની અપેક્ષાએ અસત્વવિવક્ષાકાળે પણ ઘટાદિક પદાર્થના સત્ત્વપણાનો સ્વીકાર કમાનેલો છે. જેમ કે, ઘટમાં ઘટત્વ રહેલું છે, પણ પટત્વ પર્યાયનો અભાવ માનેલો છે. એટલે ઘટમાં ઘટત્વ ધર્મ તથા પટાભાવ ધર્મ એમ ભાવ અભાવ બંને પર્યાયો અને બીજા પણ પર્યાયો રહેલા છે. તે રૂપે પદાર્થનો
સ્વીકાર કે, પદાર્થનું જ્ઞાન મિથ્યાદષ્ટિને હોતું નથી. આવું હેયાદિક વિભાગ વગરનું જ્ઞાન મિથ્યાદષ્ટિને હોવાથી તે સંસાર વધારવાનું કારણ બને છે. વિપરીત જ્ઞાન રૂપ પ્રવૃત્તિ હોવાથી કર્મબંધના કારણરૂપ થાય છે. તથા મિથ્યાદષ્ટિ આત્માઓને સર્વ ભાવોનો અવબોધ પોતાની મતિકલ્પના પ્રમાણે સ્વછંદ હોય છે, પરંતુ સમકિતદષ્ટિની જેમ સર્વજ્ઞ-વચનના પાતંત્ર્યથી નથી હોતો. તથા તેને જ્ઞાનનું ફલ પરિહારરૂપ યતના,સંયમ, વિરતિના અમલ સ્વરૂપ છે. મિથ્યાદષ્ટિ આત્માને તો વિપરીત બોધના કારણે તેનું જ્ઞાન હણાઈ ગયેલું હોવાથી જ્ઞાનનો જ તેને અભાવ છે. પછી તેનો અભ્યપગમ અને યતનાનો સંભવ જ ક્યાં રહ્યો ? પોતાનું કાર્ય ન કરનાર એવા કારણને કારણપણે પંડિતો માન્યતા આપતા નથી. તેઓ અહિં કહે છે કે – “જે કોઈ પદાર્થ ક્રિયા કરનારો હોય, તે જ પરમાર્થથી સત્ પદાર્થ છે.” તેથી કરીને તેવા
