Book Title: Updeshpad Mahagranth
Author(s): Haribhadrasuri, Munichandrasuri, Hemsagarsuri, Ratnatrayvijay
Publisher: Ranjanvijay Jain Pustakalay
View full book text
________________
૨૯૮
ઉપદેશપદે અનુવાદ ત્યાગ કરે છે.” વળી નાસ્તિકો વાહિયાત દલીલો કરે છે કે, “આઠમી નારકી તો નથી ને ?” પાપ શઠનું જ વચન છે. આ સંસારને અસાર ન માનનારા જ આવું વચન બોલે. સંસારથી ભય પામનારા કોઈપણ નારકના દુઃખને દુઃખ માનનારા હોય છે, તો પછી નારકની સર્વ પૃથ્વીમાં થતા દુઃખને દુઃખ જરૂર માને જ.
વળી અહિં કુમારિલ ભટ્ટાચાર્ય-મીમાંસકો વચનને અપૌરુષેય એટલે પુરુષથી નહિ ઉત્પન્ન થયેલ જાહેર કરે છે, પરંતુ બુદ્ધિશાળીઓ તે રીતે માનવા ઈચ્છતા નથી. તે આ પ્રમાણે- “બોલાય તે વચન પુરુષના વ્યાપારવાળું જેનું સ્વરૂપ છે, તે એમ બોલવાની ક્રિયાના અભાવમાં તે કેવી રીતે હોઈ શકે ? તે કોઈ માત્ર ધ્વનિમાંથી મેળવી શકાતું નથી, જાણી શકાવા છતાં અદશ્ય વક્તાની શંકા ચાલી જતી નથી. આ અવાજ કોનો છે, અરે કોણ બોલે છે એવી શંકા તરત જ અવાજ સાંભળતા થાય છે વળી જે એમ કહે છે કે, “આ જગતને ઈશ્વરે બનાવ્યું છે તે પણ ઉન્મત્તના વચન સમાન અસમરસ સમજવું. ઈશ્વરને બીજાથી ઉત્પત્તિ વગરનો કલ્પાય છે, અને જેને ઉત્પન્ન કરનાર કોઈ નથી, તેવાથી કોઈ દિવસ કંઈપણ કાર્ય ઉત્પન્ન થતું નથી. કહેલું છે કે - “ઉત્પત્તિ -રહિત હોવાથી બીજા જીવોને કરવાનો હેતુ બની શકતો નથી આકાશપુષ્પની માફક, નહિતર સર્વએક સાથે બની જાય.જે કારણ પોતે કોઈથી ઉત્પન્ન થયેલુ નથી તેવા અસત કે સત કારણ સર્વદા વિદ્યમાન રહેવાના જ છે તો પછી તેનાથી બધા કાર્ય પણ એકસાથે ઉત્પન્ન થઈ જ જશે ને ! (૪૩૬).
આ પ્રમાણે વચન-ઔષધ-પ્રયોગ માટેના અકાલ અને કાલનું પ્રતિપાદન કરીને દષ્ટાન્તપણે સ્થાપન કરેલ સદોષધને આશ્રીને કાલનો ઉપદેશ કરતા કહે છે –
૪૩૭ - વાયુ, પિત્ત, ગ્લેખના પ્રકોપથી થયેલા તાવ, ઝાડા, અતિસાર વગેરે રોગો તે રૂપ દોષની અપેક્ષાએ કોમળ, મધ્યમ અને આકરા સ્વરૂપવાળા રોગની અપેક્ષાએ સ્નિગ્ધ, ઉષ્ણ, શીતળ એવા સુંદર ઔષધ-સેવનરૂપ સમ્યગું કાલ હંમેશાં બુદ્ધિશાળીઓએ જાણી લેવો જોઇએ. કેવી રીતે જાણવો? તો કે “આત્રેય, ચરક, સુશ્રુત વગેરે ચિકિત્સા-શાસ્ત્રોના અનુસાર જાણવો.તેમાં અધિક માત્રાવાળારોગમાં સુંદર ઔષધનો અપ્રયોગ અવસર જ છે.જે ઔષધિ પોતાના બલને પ્રાપ્ત કરતી નથી અને રોગના સ્વરૂપને પુષ્ટ-વૃદ્ધિ કરે છે. રોગની મધ્યમ અવસ્થામાં તો તેના પ્રયોગથી કંઈક ગુણ થાય, રોગની શરુની કોમળ અવસ્થામાં તો તેવા કુશળ પુરુષો-વૈદ્યો ઉપચાર કરે, તો રોગનો સર્વથા નાશ થાય જ. સારાં ઔષધો શાસ્ત્રોમાં આ પ્રમાણે કહેલાં છે. “કડવાં અને તીખાં ઔષધોથી કફ, તુરાં અને મધુર ઔષધોથી પિત્ત, સ્નિગ્ધ ઔષધોથી વાયુ અને બાકીની વ્યાધિઓ અનશન-ઉપવાસ કરીને મટાડવી. એટલે રોગ ઉપર જય મેળવવો.” (૪૩૭) વાદી શંકા કરીને કહે છે –
૪૩૮- હું તમને પૂછું છું કે - “તથાભવ્યત્વ પરિપકવ ન થયું હોય, તે સ્વરૂપ અકાલમાં વચન-ઔષધ-પ્રયોગ થવાથી કેટલાક દુર્ભવ્યો અને અભવ્યોને તે વચન ઔષધ-પ્રયોગ થવાના કારણે રૈવેયક દેવલોકના સુખની સિદ્ધિ-પ્રાપ્તિ થયેલી શાસ્ત્રમાં સંભળાય છે. તેમાં કહેલું છે કે - “ભવ્ય આત્મા હજુ જેણે ગાંઠ ભેદી નથી, પણ મિથ્યાત્વમાં છે, તેઓ તીર્થંકરાદિકની
