Book Title: Updeshpad Mahagranth
Author(s): Haribhadrasuri, Munichandrasuri, Hemsagarsuri, Ratnatrayvijay
Publisher: Ranjanvijay Jain Pustakalay
View full book text
________________
૨૬૫
નેત્રોવાળા તે રાજપુરુષો તરત જ પ્રધાનના ઘરે પહોંચ્યા. રાજપુરુષો મંત્રીપુત્રોને અને કુટુંબને હાથ પકડીને ગ્રહણ કરવા લાગ્યા ત્યારે મંત્રીના સુભટો પણ આકરા બની સામે ભંડણ કરવા લાગ્યા. તેમને દેખીને સ્થિર મનવાળા મંત્રીએ રાજપુરુષોને રોકીને પૂછયું કે, “ક્યા કારણથી આ પ્રમાણે આવું ખોટું કાર્ય કરો છો ?” ત્યારે રાજપુરુષો કહેવા લાગ્યા કે, “આજે રાજકન્યાનો વેણીચ્છેદ તમારા પુત્રે કર્યો છે. ત્યારે મંત્રી વિચારવા લાગ્યા કે, “ખરેખર કર્મની ગતિ અકળ છે.” તેવા પ્રકારનો પ્રતિકાર કરેલો હોવા છતાં પણ આશ્ચર્યની વાત છે કે, ભયંકર આપત્તિ ઉભી થઈ. આવા પ્રકારના અપરાધ સેવનારને આવો મોટો દંડ ન હોય, પણ બીજો દંડ હોય, તો પણ હું પ્રભુને જાતે મળું.” એ પ્રમાણે કહ્યું.
ત્યાર પછી મંત્રીએ રાજસભામાં બેઠેલા, તેના પ્રત્યે ક્રોધ દૃષ્ટિવાળા રાજાને પ્રણામ કરીને વિજ્ઞપ્તિ કરી કે, “હે દેવ ! આપને સોંપેલી મંજૂષા દેખ્યા પછી, તત્ત્વ વિચારીને પછી આપ મારો દંડ કરો તે યોગ્ય છે. કારણ કે, “મહાપુરુષો સુંદર વિચાર કરીને પછી કાર્ય કરનારા હોય છે.” “ભલે એમ થાવ - એમ કહીને જયારે મંજૂષા પાસે ગયા, ત્યારે તેના પર લગાવેલી મુદ્રાઓ અને તાળાંઓ તે જ પ્રમાણે બરાબર હતાં. નગરના આગેવાન પુરુષો સમક્ષ તાળાઓ ખોલ્યાં, તો અત્યંત પ્રસન્ન મનવાળા હાથમાં વેણી અને છૂરિકા રહેલાં હતા, તેવા મંત્રીપુત્રને દેખ્યો. સર્વે ગભરાયેલા અને અસાધ્ય સ્વરૂપને વહન કરતા એક બીજા સામું નજર કરતા કહેવા લાગ્યા કે, “હે અમાત્ય ! આ આશ્ચર્ય શું છે ? તે કહે.” તેણે પ્રત્યુત્તર આપ્યો કે, “આનો પરમાર્થ દેવ જ જાણી શકે, પરંતુ બીજો કોઈ નહિ. જેને ઘરે આ મંજૂષા છે, તેની દરેક પહોરે ખબર રાખનારા પહેરગીરો છે, જેના પર મુદ્રાઓ કરેલી છે, તાળાંઓ વાસેલાં છે, તેમાં જાણનારા બીજો ક્યાંથી લાવવાં ?” મૂઢતા પામેલો રાજા કહેવા લાગ્યો - “આ હકીકત તારા જ્ઞાન-વિષયક છે.” એટલે રાજાએ સર્વકાર આપીને પરમાર્થ પૂછયો. મંત્રીએ કહ્યું કે, “હે દેવ ! જો આપ મારી વાત સાંભળતા હો, તો હું એટલું સમજી શકું છું કે, થાય તો સર્વ વિનાશ થાય, પરંતુ એકલો વેણીચ્છેદ ન થાય. તો આપની પ્રતીતિ માટે મેં પુત્રને મંજૂષામાં સારી રીતે ગુપ્ત રાખ્યો અને આપના કબજામા મંજૂષા રાખી કે જેથી કરી હું અપરાધ-સ્થાન ન પામું. પૂર્વભવના કોઈક વૈરી દેવે મને સંકટમાં નાખવા માટે એના સરખો આકાર ધારણ કરીને આ સર્વકાર્ય કરેલું છે.” ઉત્પન્નથયેલી ખાત્રીથી સર્વેએ કહ્યું કે, “બરાબર એમ જ છે, નહિતર આ પ્રમાણે સારી રીતે રક્ષાએલો આવું કાર્ય કેમ કરે ? હે દેવ ! જિનો પ્રતિકાર કર્યો હોય, એ પણ આવી રીતે ફળવાળું થયા છે. બુદ્ધિમંતોનાં ચરિત્રો પણ કર્મના જોરને હરી જાય છે. અવસર પ્રાપ્ત થયો હોય, ત્યારે કોઈ વખત કર્મ બળવાન થાય છે, કોઈ વખત પુરુષાર્થ બળવાન થાય છે, કોઈ વખત ધનવાન બળવાન થાય છે, તો કોઈ વખત બુદ્ધિવાળો બળવાન થાય છે. એ પ્રમાણે જ્ઞાનગર્ભ મંત્રી પોતાના નામ સમાન ચેષ્ટાવાળો હોવાથી લોકમાં ચંદ્ર સમાન ઉજજવલ લક્ષ્મી અને યશને પ્રાપ્ત કરનાર થયો. (૬૭) - હવે સંગ્રહ ગાથાઓનો અક્ષરાર્થ કહે છે - વૈશાલી નગરીમાં જિતશત્રુ રાજાનો જ્ઞાનગર્ભ મંત્રી હતો. કોઈ વખત સભામાં બેઠેલા રાજા પાસે નિમિત્તિયો આવ્યો રાજાએ તેને
