Book Title: Updeshpad Mahagranth
Author(s): Haribhadrasuri, Munichandrasuri, Hemsagarsuri, Ratnatrayvijay
Publisher: Ranjanvijay Jain Pustakalay
View full book text
________________
૨૮O
ઉપદેશપદ-અનુવાદ કે, “ના દેવ ! હું આપને ઠગતો નથી, આ તો સામેની ભિત્તિનું પ્રતિબિંબ છે.' ત્યાર પછી પડદો કર્યો, પછી પ્રતિબિંબ ન પડ્યું. રાજા આશ્ચર્ય અને સંતોષ બને પામ્યા. રાજાએ પૂછયું કે, “તેં આ પ્રમાણે ભૂમિ-શુદ્ધિ કેમ આરંભી ?' આ વિધિથી ચિત્રામણ કરવાથી તે બરાબર સ્થિર મનોહર થાય છે. ચિત્ર જાણે જીવતું ન હોય, વર્ણોની શુદ્ધિ સ્થિરતાની વૃદ્ધિ થાય છે. દેખાવ પણ ઉપસી આવે છે. ભૂમિની મલિનતા હોય તો સર્વ વિપરીત થાય છે. “બહુ સારું બહુ સારૂં” એમ કહી તે ચિત્રકારની મહાપૂજા કરી. વળી કહ્યું કે, “આ ભિત્તિને એમ જ વગર ચિત્રામણની જ રહેવા દે.” (૩૬૨ થી ૩૬૬)
આ પ્રમાણે દષ્ટાન્ત કહીને દાખત્તિક યોજના કહે છે –
૩૬૭ - અભવ્યો, દુર્ભવ્યો, આસન્નભવ્યો, ભિન્ન ગ્રંથિવાળા વગેરેની ચૈત્યવંદન, સ્વાધ્યાય, સાધુ ઉપાસના, તપસ્યા આદિ સમાન ક્રિયા કરનારા આત્માઓની ધર્મસ્થાન શુદ્ધિચિત્રકર્મની જેમ વિશેષ નિર્મલ થાય છે. શુદ્ધ બોધિલાભ લક્ષણ આત્માની ભૂમિની શુદ્ધિ થાય, પછી કરેલી ચૈત્યવંદનાદિક ધર્મક્રિયા નિષ્કલંક કલ્યાણ લાભ પ્રયોજનવાળી બને છે. નહિતર તેનાથી વિપરીત સંસારફળ આપનારી થાય છે. (૩૬૭). આ વાત પરમતવાળાઓ પણ કેવીરીતે સ્વીકારે છે, તે કહે છે –
(અધ્યાત્મનું લક્ષણ) ૩૬૮ - અહિં અધ્યાત્મનું લક્ષણ આ પ્રમાણે સમજવું-ઔચિત્ય પાલન કરનારો હોય, સુંદર વર્તન-વ્રતો-નિયમો કરનારો હોય, આપ્તના વચનાનુસાર તત્ત્વ-ચિંતન કરનારો હોય, મૈત્રી આદિ ચાર ભાવનાવાળો હોય, તેવાને અધ્યાત્મશાસ્ત્રને જાણનારા અધ્યાત્મી અથવા તેવું અનુષ્ઠાન તે અધ્યાત્મ કહેવાય. તેથી અધ્યાત્મ એ જ મૂલ તેમાંથી બાંધેલું-સ્વાધીન કરેલું તે અધ્યાત્મ મૂલબદ્ધ, આથી કરીને આત્માની ભૂમિકા સંસારના વિષયાદિક પદાર્થોને મમત્વભાવ દૂર કરી, આત્મકલ્યાણના સાધનસ્વરૂપ સમ્યગ્દર્શન આદિ પદાર્થો મેળવવાની અભિલાષા રૂપ જો આત્મભૂમિની વિશુદ્ધિ થઈ હોય તો, ધર્માનુષ્ઠાન ઈષ્ટ મોક્ષાદિક ફળ આપનાર થાય છે, એવા અનુષ્ઠાનને પરમાર્થથી અનુષ્ઠાન-આરાધના કહેવાય છે. તે અધ્યાત્મ મૂલબંધથી રહિત અનુષ્ઠાનને બીજા મતવાળાઓ શરીરે લાગલે તુચ્છ અસાર મલ સરખી ક્રિયા ગણે છે. તેથી અધ્યાત્મબંધની પ્રધાનતાવાળું અનુષ્ઠાન હોય, તે જ મળ-વ્યાધિનો ક્ષય કરનાર પરમાર્થ અનુષ્ઠાન કહેલું છે. તેનાથી વિલક્ષણ શરીર પર ચોંટેલા મેલની જેમ શરીર મલિન કરનાર છે - તેમ બીજા યોગશાસ્ત્રના જાણકારો કહે છે. (૩૬૮) આ અધ્યાત્મ જેનાથી થાય છે, તથા તેનાથી જે પ્રવર્તે છે, તે દેખાડે છે –
૩૬૯ - શુદ્ધ આજ્ઞાયોગથી કહેલા લક્ષણવાળું અધ્યાત્મ સદાકાળને માટે થાય છે, પરંતુ બીજા કોઈ પ્રકારે થતું નથી. તેનું શુદ્ધ આજ્ઞાયોગરૂપ એક કારણ હોવાથી. ત્યાર પછી એટલે આ અધ્યાત્મથી વિમર્શ-હવે શું કરવું? આવો વિચાર પેદા થાય છે, અનુષ્ઠાન સંબંધી વિવિધ ક્રિયા-કાંડ વિષયક કયું અનુષ્ઠાન કરવું? તે રૂપ વિમર્શ પ્રવર્તે. તે વિચાર કરવાથી નિયમથી
