Book Title: Updeshpad Mahagranth
Author(s): Haribhadrasuri, Munichandrasuri, Hemsagarsuri, Ratnatrayvijay
Publisher: Ranjanvijay Jain Pustakalay
View full book text
________________
૨૮૩ એટલે બીજા અનુષ્ઠાનની અપેક્ષાએ પાપની નિન્દા-ગ કરવા રૂપ વિશેષ પ્રયત્ન કરવો. બીજા મતમાં પણ આ કહેલું છે, તો પછી આપણા જૈનોમાં તો તે વિશેષ પ્રકારે અશુભાનુબંધની નિન્દા-ગાહી કરવી જોઇએ. અનુબંધ અટકાવવાના વિષયમાં વાનપ્રસ્થત્રીજા આશ્રમનું સેવન કરતા બે શિષ્યોનું ઉદાહરણ આપે છે. આશ્રમોનો ક્રમ અનુક્રમે ૧ બ્રહ્મચારી, ૨ ગૃહસ્થ, ૩ વાનપ્રસ્થ અને ચોથો આશ્રમ યતિનો છે. (૩૭૭).
(પ્રાયશ્ચિતમાં લૌકિક દૃષ્ટાંત) ૩૭૮ થી ૩૮૨ - મગધ નામના દેશમાં આંગિરસ અને ગાલવ નામના બે બ્રાહ્મણ પુત્રો બે આશ્રમનું પાલન કરી વાનપ્રસ્થાશ્રમમાં જોડાયા. કોઈક સમયે ગાલવ નામના નાનાભાઈને કોઈ પણ કારણસર પોતાના વનખંડમાંથી આંગિરસના વનખંડમાં આવવાનું થયું. તે વખતે મોટાભાઈને પોતાના વનમાંથી દર્ભ, કન્દ, ફલ, જળ, ઇન્દન વગેરે તાપસલોકોને ઉપયોગી વસ્તુઓ લાવવાની હોવાથી બીજાએ ત્યાં રહીને તેની રાહ જોઈ. આવવાની રાહ જોવામાં વધારે સમય થયો, તેથી ગાલવને ભૂખ લાગી, એટલે તેણે મોટાના વનમાંથીદાડમફલ તોડીને ખાધાં. એક મુહૂર્ત પછી મોટો પોતાના વનમાં પાછો આવ્યો અને નાનાએ તેને વંદના કરી. મોટાએ દાડમ ગુમ થયેલું દેવું પૂછયું કે, “આ કોણે કર્યું?” નાનાએ પોતે લીધું છે, તેમ કહ્યું, ત્યાર પછી આંગિરસે કહ્યું, અહિંથી તારી મેળે ગ્રહણ કરવાથી તને અદત્તાદાનનું પ્રાયશ્ચિત્ત લાગ્યું. જો કે - “જે કારણથી પાપ છેદાય છે, તે કારણથી પ્રાયશ્ચિત્ત એમ બોલાય છે, ઘણે ભાગે જેનાથી ચિત્ત શુદ્ધ થાય, તે પ્રાયશ્ચિત કહેવાય.” આ વનથી અપરાધ-શુદ્ધના ઉપાયભૂત અનુષ્ઠાન તે પ્રાયશ્ચિત કહેવાય. તથાપિ ઉપચારથી પ્રાયશ્ચિત્તથી શુદ્ધ કરી શકાય, તેવો અપરાધ પણ પ્રાયશ્ચિત્ત-શબ્દથી વ્યવહાર થાય છે. તેથી પ્રાયશ્ચિત જેને લાગુ પડે, તે પ્રાયશ્ચિત્તી કહેવાય. માટે તું પણ પ્રાયશ્ચિત્તી હોવાથી હું તને પ્રતિવંદન નહી કરીશ. નિશીથસૂત્રમાં પણ કહેવું છે કે “ મૂલગુણ અને ઉત્તરગુણોમાં શક્તિવાળા હોવા છતાં તેમાં જેઓ પ્રમાદ કરે છે- આળસ સેવે છે - ખેદ પામે છે, તેઓ પણ વંદન કરવા લાયક નથી.”
ગાલવે કહ્યું કે - “તમો મને પ્રાયશ્ચિત્ત આપો.” આંગિરસે કહ્યું કે – આ મંડલાધિપતિના નગરમાં જા અને રાજા પાસે શુદ્ધિ માગ.” દુષ્ટને શિક્ષા અને શિષ્ટનું પરિપાલનકરવું, તે રાજાનું કર્તવ્ય છે અને સર્વ આશ્રમના ગુરપણે હોવાથી તેના અધિકારનું આ કર્તવ્ય છે. ગાલવે કહ્યું કે,તે રાજા તો અહીંથી ઘણા લાંબા અંતરે રહેલા છે, ત્યાં સુધી જવું તે અશક્ય છે. એટલે આંગિરસે પારલેપ આપ્યો, જેના સામર્થ્યથી રાજા પાસે જઈ શકાય.તે પાદલેપના પ્રભાવથી ત્યાં પહોંચ્યો. રાજા પાસે પ્રાયશ્ચિત્તની માગણી કરી.રાજાથી આદેશ પામેલા મનુ વગેરે મુનિએ રચેલા ધર્મશાસ્ત્રોના પંડિતોએ તેના બંને હસ્તોનો છેદ કરવો-એવું પ્રાયશ્ચિત્ત આપ્યું, પરંતુ ઉપવાસાદિ રૂપ પ્રાયશ્ચિત્ત ન આપ્યું, લૌકિક શાસ્ત્રોમાં જે અંગવડે કરીને અપરાધ કર્યો હોય, તેની શુદ્ધિ માટે તે અંગને શિક્ષા કરાય છે. ત્યાર પછી તેના હાથ છેદી નાખ્યા પછી આંગિરસ પાસે આવ્યો. તેણે કહ્યું કે તે શાસ્ત્રવિધિ પ્રમાણે પ્રાયશ્ચિત્ત સેવન કર્યું, એટલે તેણે વંદના કરી અને કહ્યું કે, “નદીમાં સ્નાન કર' ત્યાં સ્નાન કરતાં હાથપાછા ઉત્પન્ન
