Book Title: Updeshpad Mahagranth
Author(s): Haribhadrasuri, Munichandrasuri, Hemsagarsuri, Ratnatrayvijay
Publisher: Ranjanvijay Jain Pustakalay
View full book text
________________
૨૭૨
ઉપદેશપદ-અનુવાદ વગેરેનો ભોગવટો તે નિધાનના પ્રભાવથી કરતો હતો. બીજો સમુદ્ર ઉલ્લંઘીને મહેનત-મજૂરી રૂપ પુરુષાર્થ કરીને ઘન મેળવી લાવ્યો અને તે ધનથી પુણ્યસારની માફક વિક્રમસારે પણ દાન અને ઉપભોગમાં તે ધનનો ઉપયોગ કર્યો, આ વૃત્તાન્ત રાજાએ સાંભળ્યો, એટલે તેઓ પૂછ્યું કે, “લોકોનો આ પ્રવાદ સાચો છે?” તેઓએ પ્રત્યુત્તર આપ્યો કે, “તે વાત યથાર્થ છે. ત્યાર પછી રાજા અને બીજા મનુષ્યોએ પ્રવાદની પ્રતીતિ ખાત્રી કરવા માટે રાજાએ પરીક્ષા કરવાનું નક્કી કર્યું. પ્રથમ પુણ્યસારને એકલાને ભોજન કરવાનું નિમંત્રણ આપ્યું. ત્યારે વગર પ્રયાસે સહેલાઈથી સર્વ પ્રકારના ભોજનનો યોગ અનાયાસે પ્રાપ્ત થઈ. તે પુરુષાર્થ કયો ? તો કે, રાજપુત્રીનો હાર તૂટી ગયો, એટલે રુદન કરવા લાગી, તેને હાર પાછો પરોવી આપવા રૂપ પુરુષાર્થ કરવાથી તેના પુરુષાર્થની ખાત્રી થઈ. (૩પર થી ૩૫૬)
આ પ્રમાણે લૌકિક દૈવ-પુરુષાર્થનાં ઉદાહરણ કહીને હવે તેવા લોકોત્તર ઉદાહરણ કહે છે –
પૂર્વના ઉદાહરણની અપેક્ષાએ હવે લોકોત્તર ઉદાહરણમાં શાસ્ત્રપ્રસિદ્ધિ પહેલા - છેલ્લા એવા ભરત અને બ્રહ્મદત્ત ચક્રવર્તીના ઉદાહરણો જાણવાં, સ્નેહ-સંગની સાંકળ તોડનાર ભરતનું ઉદાહરણ પ્રગટ છે. આ જ કારણે હરિભદ્રાચાર્યે માત્ર નામ સૂચવી વ્યાખ્યાનો અનાદર કર્યો છે, છતાં સ્થાન શૂન્ય ન રહે, તે માટે વિવરણ કાર કંઈક કહે છે.
ભરત ચક્રવર્તી શ્રી ઋષભદેવ ભગવંતના મોટાપુત્ર, ભરતભૂમિના સ્વામી, પરાક્રમથી શત્રુપક્ષને જિતને મેળવેલા નિરવદ્ય સામ્રાજયવાળા ભરત મહારાજ હતા. નવનિધિના સ્વામી, અખૂટ સૌભાગ્યવાળા, અસ્મલિત માનવવાળા,ચોસઠ હજાર મનોહર સુંદરીઓના સ્વામી હતા. આદર પૂર્વક નમ્ર મહાભક્ત સામંતોના હજારો મસ્તકોમાંથી સરી પડતા પુષ્પ-સમૂહથી હંમેશાં અર્ચન કરાતા ચરણ-કમળવાળા, તેઓએ છલાખ પૂર્વસુધી રાજયલક્ષ્મીનો ભોગવટો કરી, કોઈક સમયે શ્રેષ્ઠ આભૂષણાદિકનો શૃંગાર સજી, સ્ફટિક પાષાણમાંથી ઘડીને તૈયાર કરેલા અતિમનોહર આરિલાભુવનમાં પોતાના શરીરની શોભા દેખવા માટે પ્રવેશ કર્યો. કલ્પવૃક્ષની જેમ પોતાને પણ શોભા-સમૃદ્ધિવાળા જોયા. એટલામાં પોતાના હસ્તની એક અંગુલિકામાંથી એક આભૂષણ સરી પડ્યું. તે વખતે શોભા લગાર ઓછી થઈ, એટલે ભરત મહારાજા આમ ચિંતવવા લાગ્યા કે, નક્કી આ શરીરની પોતાની શોભા ઓછી થઈ નથી, પરંતુ હાથની આંગળી આ આભૂષણથી ઓછી થઈ, તેથી મુદ્રિકાથી આ આંગળીની શોભા છે. માટે આવાં બહારનાં આભૂષણોથી કરેલી શરીરની શોભાથી સર્યું. એમ ક્રમે ક્રમે દઢ વૈરાગ્યવાળા તેણે આભૂષણો છોડવાનો આરંભ કર્યો. વળી ભાવના ભાવવા લાગ્યાકે, “આ રાજયલક્ષ્મી સખત પવનના ઝપાટાથી ડોલાયમાન મેઘસમાન અસ્થિર-તુચ્છ અને છેવટે વિચ્છેદ પામવાના ફલવાની છે, તો હવે મને તે રાજ્યલક્ષ્મીની જરૂર નથી. અહિં શુદ્ધ પરિણામમાં જ્યારે વર્તતા હતા, ત્યારે પ્રથમ સંયમ-સ્થાનક પામ્યા અને ક્રમે ક્રમે તે કેવલજ્ઞાન પામ્યા. અસંખ્યાતા લોકપ્રમાણવાળા સંયમ-સ્થાનકો વિષે જે પ્રથમ સ્થાન પામે, તે વૃદ્ધિ પામતા પરિણામવાળા
