Book Title: Updeshpad Mahagranth
Author(s): Haribhadrasuri, Munichandrasuri, Hemsagarsuri, Ratnatrayvijay
Publisher: Ranjanvijay Jain Pustakalay
View full book text
________________
૨૬૧
પછી ભોજનાદિ નિમિત્ત તુલ્ય છતાં પણ બંનેમાં નિષ્ફળતા-સફલતા રૂપ વ્યાધિની વિશેષતા થઈ તે જણાવે છે –
૩૨૬ - વ્યવહારનયના આદેશથી લગભગ ઘણા સરખા ભાવો હોય તેને એક સ્વરૂપે માનવામાં આવે, વ્યાધિનાં ભોજનાદિ તુલ્ય કારણ છે, પરંતુ તે કારણ વ્યવહારનયથી, નહિ કે નિશ્ચયનયથી. નિશ્ચયનયથી ભોજનાદિ એ વ્યાધિનું સમાન કારણ નથી. વ્યવહારથી સમાન કારણ છે. જ્યાં સમાન કાર્ય છે, ત્યાં સમાન કારણનું અનુમાન થાય, જ્યાં અસમાન કાર્યની ઉત્પત્તિ થાય, ત્યાં કોઈ અપેક્ષાથી સમાન કારણનો અભાવ થાય.તથા તેમનો આ મત છે કે - “કારણ વગર કાર્ય ન થાય, વળી જે અન્ય વસ્તુનું કારણ છે,તે કારણવાળું પણ આ કાર્ય ન થાય. જેમ કે, પટનું કારણ સૂતર, તે ઘટનું કારણ ન થાય, નહિંતર કાર્ય-કારણની વ્યવસ્થાક્યાંય ન થાય.
તેમાં સોપક્રમ, નિરુપક્રમ કર્મની સહાયતાથી ઉત્પન્ન થયેલ વ્યાધિ નિદાનનો અંતરંગ ભેદ રહેલો છે. કારણ કે, આ વ્યાધિ સફલ ભાવવાળા થાય છે. વળી વ્યવહાર તે કલ્પિત રૂપ નથી, પણે પારમાર્થિક છે. એવા અકલ્પિત વ્યવહારનો આશ્રય લઈને પ્રકૃત વ્યાધિનું પ્રકરણ ચાલી રહેલું છે. તેમાં કારણની સમાનતાકેમકહો છો? આ શંકાના સમાધાનમાં કહે છે કે – “આ પણ એક વ્યવહાર છે. કારણ કે, જેવ્યવહાર છે, તે તાત્વિક લાભનું સાધન છે. કારણ કે, વ્યવહાર નય પછી જ છદ્મસ્થ લોકોની પ્રવૃત્તિ થાય છે. તો તેનું જ આ કારણ છે. નિશ્ચયથી જે પ્રવૃત્તિ થાય છે, તેનું આ વ્યવહાર પ્રવૃત્તિકારણ નથી. નિશ્ચયનયથી જે પ્રવૃત્તિ થાય છે, તે પાની પુરુષમાં થાય છે. નિશ્ચયનયાનુસાર જે પ્રવૃત્તિ થાય છે, ત્યાં ફલની સાથે સંબંધ થાય છે. બીજ આદિની શુદ્ધિ કરીને ખેડૂતો રોકાવટ ન થાય, અતિવૃષ્ટિ જીવોત્પત્તિનો ઉપદ્રવ, હિમ વગેરેના ઉપદ્રવો ન થાય તો અવશ્ય અભિલષિત ફલનો લાભ થશે. એમ ઉપાયને નિશ્ચિત કરીને પ્રવૃત્તિ કરે છે : ત્યારે તેમને વાંછિત ફલનો લાભ થાય છે - તેમ દેખાય છે. (૩૨૬) એ જ વાત ચાલુમાં જોડે છે –
૩૨૭- જેમ અહિં લોકોમાં અજીર્ણ દોષ થયો હોય, તો ઔષધનું નિદાન કરી વ્યાધિ દૂર થતી પ્રત્યક્ષ અનુભવાય છે. તે પ્રમાણે ચાલુ આજ્ઞાના પ્રભાવ માટે કથન કરવાનું આરંભ્ય, તેમાં પરિશુદ્ધ આજ્ઞાથી સર્વ દોષોથી મુક્ત નિર્મલ સમ્યગ્દર્શનાદિ મોક્ષમાર્ગની આરાધનાથી જ્ઞાનાવરણ આદિ દુષ્ટ આઠકર્મોનો નાશભાવ પ્રાપ્ત થાય છે. કારણ કે, જળ અને અગ્નિ એ બંનેનો હંમેશાં વિરોધ હોય છે. તે પ્રમાણે કર્મના ઉપક્રમના-નાશભાવમાં તો વળી સર્વવ્યાધિથી અધિક એવા સંસાર-વ્યાધિનો ક્ષય થાય છે. તથા ક્ષપકશ્રેણિ વગેરેના લાભ પ્રકારથી સર્વ આસ્તિક મતને સમ્મત ઈષ્ટ મોક્ષપ્રાપ્તિ થાય છે. (૩૨૭) હવે આજ્ઞાયોગની જ તેવી સ્તુતિ કરતા કહે છે –
૩૨૮ – કર્મને દૂર કરવા માટે આ પરિશુદ્ધ આજ્ઞાયોગ એ જ વિર્ય છે- આત્મ સામર્થ્ય છે. આગળ જેની વ્યાખ્યા સમજાવી ગયા, તે જ આજ્ઞાયોગ તે જ કર્મ ખસેડવા માટે પુરુષકાર પુરુષાર્થ છે, નહિ કે, દોડવું, કૂદવું, વળગવું એવા પુરુષાર્થ કર્મ ખસેડવા સમર્થ નથી.મોહની
