Book Title: Updeshpad Mahagranth
Author(s): Haribhadrasuri, Munichandrasuri, Hemsagarsuri, Ratnatrayvijay
Publisher: Ranjanvijay Jain Pustakalay
View full book text
________________
૧૦૧ તેપુત્રો ઘણા રમતિયાળ હોવાથી ગુરુના કન્જામાં રહી ભણવા ઉત્સાહ કરતા નથી, પરંતુ ક્રિીડા જ કર્યા કરે છે. રાજાનો ઠપકો મળશે... ધારી ઉપાધ્યાયજી ગોળાકાર ખડી (ચાકલાકડી) જેવાં રમકડાં બનાવી રાજપુત્રો સાથે રમત રમવા લાગ્યા. ઉપાધ્યાયે જે અક્ષર પાડવા હોય, તે ગોળાની છાપથી અકારાદિ અક્ષરો જમીન પર લખાવ્યા. આવી રમત સાથેની ભણવાની પ્રવૃત્તિ તરફ આદર કરતા નથી, એટલે તેની રમતક્રીડા કાયમ રાખીને તેની ઇચ્છાનુસાર તેવી રીતે ચાકના ગોળા પાડતા અને અક્ષરો શીખવવાનો પ્રયત્નકરતા કે જમીન ઉપર અક્ષરો ઉત્પન્ન થઈ જતા હતા. અથવા ભોજપત્રના પાના ઉપર લખેલા અક્ષરોનું વાંચન, તે વૈનાયિકી બુદ્ધિ તથા અક્ષર, બિન્દુ, કાનો, માત્રા, પદ વગેરે પડી ગયેલા હોય, તે અક્ષરાદિકનું જ્ઞાન થવું, તેપણ વૈયિકી બુદ્ધિ તેમાં અક્ષર પડી ગયેલા હોય તેનું જ્ઞાન આ પ્રમાણે જાણવું.પાકેલા બોર દેખીને શિયાળને જે પ્રમોદ થાય છે. તે હું ધારું છું કે, સ્વર્ગ મળતાં પણ ન થાય. (અહીં પ્રમોદ શબ્દમાં “મો પડી-ઉડી ગયો છે.)
બિન્દુય્યત આ પ્રમાણે-શિયાળામાં ઠંડીથી પીડા પામતો મુસાફર ગરમ અને સુંવાળા નવા કંબલને કેમ ન ઇચ્છે ?” (અહિં કંબલ શબ્દના ક ઉપરનો અનુસ્વાર ઉડી ગયો છે.) (૧૦૦)
| (ગણિત નામનું દ્વાર ). અહિં ચાર ઉદાહરણો છે, તે આ પ્રમાણે : ૧ અંકનાશ, ૨ સુવર્ણ ચાયન, ૩ આવકજાવક ચિંતા, ૪ ભીતાચાર્યનું હરણ. તેમાં અંકનાશ થયા પછી ફરી તે મેળવવો, તે માટેનું ઉદાહરણ-એ પ્રમાણે જાણવું કે જુગાર રમતાં જુગારીઓ તેની નોંધ લખતાં કોઈ પ્રકારે કોઈ દુપ્રયોગ કરીને કોઈક અંકનો નાશ થાય છે, ત્યારે આ ચાલુ બુદ્ધિના યોગે તેઓ ફરી યાદ કરી દે છે. બીજા આચાર્યો કહે છે કે – “રાજાએ આખા નગર ઉપર દંડ નાખ્યો અને સોનું માગી લીધું, તે ઉદાહરણ -
કોઈક રાજાએ એક નગરમાં દંડ નાખ્યો. અધિકારીઓએ વિચાર્યું કે, “લોકો ઉગ ન પામે, તેવી રીતે આ કર લેવો.” તેથી લોકોને સમજાવ્યા કે, થોડા વખત પછી સોનું બમણું, ત્રણ ગણું મોંઘું થવાનું છે, એટલેતમારે વહેંચણી કરી રાજાને દંડ જેટલું સોનું આપવું થોડા કાળ પછી તેના જેટલું દ્રવ્ય તમારા હાથમાં જેમ આવી ચડશે, તેમ કરીશું. કોઈ પ્રકારની ચિંતા કે અસંતોષ ન કરવો. તે પ્રમાણે નગર લોકોએ સુવર્ણ આપ્યું,થોડા કાળ પછી સોનું મોંઘું થયું એટલે વેચીને અધિકારીઓએ બમણો લાભ રાજભંડારમાં નાખ્યો અને મૂળધન નગર-લોકોને આપી દીધું.
વળી ત્રીજા આચાર્યો કહે છે કે – “રાજયચિંતા અને કુટુંબચિંતા કરનાર પ્રસ્તુત બુદ્ધિની પ્રધાનતાવાળા પુરુષો રાજય અને કુટુંબોમાં નવા ધનની કેટલી કમાણી થાય છે અને મેળવેલા ધનનો વિનિયોગ ક્યાં કરવો ? એટલે ખર્ચ કેટલો ક્યાં કરવો ? તે રૂપ જે ચિંતાનું જ્ઞાન કરવું. બુદ્ધિશાળીઓ તાંબાની વાઢી માફક આવક–ખર્ચમાં પ્રવર્તે છે. તે આ પ્રમાણે વાઢી કે કળશનાં મુખો ઘી કે જળ ગ્રહણ કરવા માટે વિશાળ હોય છે, પરંતુ ખાલી કરવા માટે
