Book Title: Updeshpad Mahagranth
Author(s): Haribhadrasuri, Munichandrasuri, Hemsagarsuri, Ratnatrayvijay
Publisher: Ranjanvijay Jain Pustakalay
View full book text
________________
૧૫
એ જ વાત કહે છે –
(પ્રધાનફળ વિષયક જ્યોતિષી ને પ્રશ્ન )
૧૮૧-રાજમાં આપવા લાયક કર અથવા જકાત તે જેમાંથી છેદાઈ ગયો છે, જુદો કર્યો છે,તે કર-કુત્ત, કરથી વીંટળાયેલ, તે કર-સહિત જે અવશ્ય આપવો જ પડે છે. ધનધાન્યાદિકનો વેપાર તેનાથી જે અપૂર્વ ધનાગમરૂપ લાભ. તે સંબંધી પ્રશ્નકરવા. કોઈક નગરમાં બે જયોતિષીઓ પાસે જઈને બે વેપારીઓએ પ્રશ્ન કર્યો કે, “અમને દેશાન્તરના વ્યાપારમાં લાભ થશે કે નહિ ?' એમ પૂછયું ત્યારે એક વેપારીએ એક જયોતિષીને પ્રશ્ન કર્યો, બીજાએ બીજા જયોતિષીને વેપારમાં લાભ કે નુકશાનનો પ્રશ્ન કર્યો, તેમાં એકે એકને લાભ. બીજાએબીજાને પ્રતિષેધ કર્યો. એક વેપારીએ મલય આદિ દેશાન્તરમાં પોતાનું વહાણ મોકલ્યું, તેને ઘણો નફો થયો. નફાના સમાચારો આવ્યા, ત્યારે બીજાને કે જેણે માલ ભરી વહાણ મોલ્યું ન હતું, તેને જયોતિષી પ્રત્યે કોપ થયો. (૧૮૧) ત્યાર પછી શું ?
૧૮૨- જયોતિષીએ કહ્યું કે, “મારા પ્રત્યે રોષ ન કર, (ગ્રન્થાઝ ૫૦૦૦) કારણ કે, નગરમાં તે માલનું આગમન થવાનું નથી શાથી? સાથે માર્ગમાં આવે છે, ત્યારે ચોરો માલનો નાશ કરશે - એ કારણે. ત્યાર પછીના કાળમાં તેમ જ બન્યું, એટલે પોતાના વહાણનો ઉપઘાત થયો નથી, તે કારણે વણિકને આનંદ થયો. જયોતિષીએ નિવેદન કર્યું કે, “અમે મુખ્ય ફળ સુંદર આવે તે પ્રમાણે વર્તનારા છીએ.” આ પ્રકારે નિરનુબંધ કાર્યનું તત્ત્વથી વિચારીએ તો તે અકાર્ય જ છે. (૧૮૨).
આ પ્રકારે પ્રસંગથી બુદ્ધિના ગુણો તથા તેનાં ઉદાહરણો કહીને હવે બુદ્ધિવાળો વિચારે એ ગાથામાં કહેલા અંશનો અર્થ વિશેષપણે વિચારવાની ઇચ્છાવાળો-વિપક્ષ જેણે જાણેલો હોય, તેને અન્વય સમજવો સહેલો પડે છે-એમ માનીને તે વિપક્ષને આશ્રીને કહે છે –
( અહિંસાનું સ્વરૂપ) ૧૮૩-દુર્ગતિમાં પ્રવર્તતા જીવસમૂહને નિવારણ કરવા તત્પર એવા ધર્મનું સ્થાન એટલે જીવની પરિણતિ વિશેષરૂપ જે સ્થાનવિશેષ એવી જે અહિંસા એટલે સર્વજીવોની દયા, સર્વ ધર્મસ્થાનમાં આ અહિંસારૂપ ધર્મ એ સાર એટલે પરમાર્થ છે, આ કારણથી આ હિંસામાં જ ઉદ્યમ કરે, તેનું જ અવલંબન કરે. કેવી રીતે ? તે કહે છે. આ અહિંસા સિવાય બીજા જે ગુરુકુળવાસ,તેમનો વિનયકરવો. શાસ્ત્રાભ્યાસ વગેરે બાકીનાં ધર્મસ્થાનકો તેમજ અહિંસાનું સ્વરૂપ, તેનું જ્ઞાન લેવું, વ્રત ગ્રહણ કરવાં, વ્રતપાલન, અહિંસાનું પાલન કેમ કરવું ? તેના ઉપાયો કયા ? આ સર્વનો ત્યાગ કરીને કોઈ એક અચિત્ત પુષ્પ, ફલ,સેવાળ આદિકનું ભોજન કરે, જનરહિત અરણ્યવાસ સેવન કરનારો અજ્ઞાન-બાલ-તપસ્વી, અગીતાર્થ કે લોકોત્તર મુનિ અહિં બીજા ધાર્મિક લોકની અંદર લૌકિકનીતિ અનુસાર “ધર્મનું સર્વસ્વ શ્રવણ કરો, સાંભળીને તેનું મનમાં અવધારણકરો,તમારા આત્માને જે પ્રતિકૂળ લાગે, તે તમારે બીજા જીવો પ્રત્યે ન કરવું.” (૧૮૩)
