Book Title: Updeshpad Mahagranth
Author(s): Haribhadrasuri, Munichandrasuri, Hemsagarsuri, Ratnatrayvijay
Publisher: Ranjanvijay Jain Pustakalay
View full book text
________________
૨૩૨
ઉપદેશપદ-અનુવાદ
ભીમકુમારની જેમ આજ્ઞા-બહુમાનવાળા જણાવે છે. (૨૫૧)
હવે ‘આજ્ઞા-પરતંત્ર બની અહિં બીજાધાન કરવું' આ વાત વિસ્તારીને હવે જેમને આ આજ્ઞા-પારતંત્ર્ય ન હોય,તેમને આશ્રીને કહે છે
ગ્રન્થિ ભેદ ન કરેલ ને આજ્ઞા પરતંત્ર નથી
-
૨૫૨ - આ પ્રમાણે ભીમકુમારની જેમ આજ્ઞાનું પરવશપણું પામવું, તે જેમણે હજુ સજ્જડ રાગ-દ્વેષ-મોહની ગાંઠ ભેદી નથી, એવા પરિણામવાળા-અભિન્ન ગ્રંથિવાળા જીવો હોય, તેમને આજ્ઞાનું પારતંત્ર્ય હોતું નથી,તે કેવા પ્રકારના હોય ? તેકહે છે જળના વહેણની સામે જનારા સરખા પણ, અહિં જીવનદીપની પરિણિત રૂપ સ્રોત પ્રવાહ બે પ્રકારનો હોય છે. એક સંસાર સ્રોત અને બીજો નિવૃત્તિ-સ્રોત, તેમાં સંસાર-સ્રોત એટલે ઇન્દ્રિયોની અનૂકલ પ્રવૃત્તિ પ્રમાણે વર્તવું, તે અનુસ્રોત કહેવાય, બીજો તેનાથી ઉલટાપણે વહે, તે પ્રતિસ્રોત કહેવાય. ત્યાર પછી કંઈક પરિપકવ થયેલી ભવિતવ્યતાના કારણ ધન, જીવિત આદિ પૌદ્ગલિક પદાર્થોને તણખલા સમાન માનતો, અને સંસારથી વિરુદ્ધ ચેષ્ઠાને કરતોહોવા છતાં પણ તેવા પ્રકારના અજ્ઞાન બાલતપસ્વીઓને ઘણે ભાગે તેવા પ્રકારના સમજાવનાર ન મળવાથી અજ્ઞાનતાના કારણે આજ્ઞાસ્વરૂપ જાણ્યુ નથી. કેટલાક અન્ય તીર્થોવાળા પણ ભવના કામભોગોથી વૈરાગ્ય પામેલા હોય. નિર્વાણ-મોક્ષપ્રત્યે દૃઢ અભિલાષા પણ તેમનામાં જોવામાં આવે છે, પરંતુ હજુ રાગ-દ્વેષ-મોહની અનાદિની ગાંઠ ભેદાઈ નથી,તેથી આજ્ઞાનું સ્વરૂપ ન જાણતા હોવાથી તેઓ પ્રભુની આજ્ઞાની પરતંત્રતાને પામી શકતા નથી. વળી એમ પણ ન કહેવું કે - ગ્રંથિભેદ ન કરેલો હોય,તેમને આજ્ઞાનો લાભ નથી જ. (૨૫૨)
અહિં કેવા પ્રકારની આજ્ઞા-પરતંત્રતા વિચારવી ?
-
૨૫૩- અહિં ગ્રંથિ એટલે સજ્જડ રાગ-દ્વેષના પરિણામરૂપ ગાંઠ ઝાડના મૂળની ગાંઠ સરખી આ પરિણામરૂપ ગાંઠ સમજવી તે માટે શાસ્ત્રમાં કહેલું છે કે - ‘ગ્રંથિ એટલે દુઃખે કરીને ભેદી શકાય. કર્કશ-કઠણ મજબૂત સજ્જડ મૂળમાં ઉગેલી ગૂઢ એવી જમીનમાં ગુપ્ત રહેલી વૃક્ષના મૂળની ગાંઠ જેવી જીવની કર્મપરિણતિથી ઉત્પન્ન થયેલ એવા સજ્જડ રાગદ્વેષ અને મોહના જે પરિણામ, તેને શાસ્ત્રમાં ગ્રંથિ કહેલી છે. તેથી ગ્રંથિસ્થાન નજીક આવેલા પ્રાણીઓ, તથા અપુનર્બંધકઆદિ જીવો, તેઓને પણ દ્રવ્યરૂપે આશા હોય છે.તેમાં અપુનબંધક એટલેહવે ફરી કોઈ વખત કર્મની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ બાંધવાનો નથી, તીવ્રભાવથી પાપ ન કરે, તે વગેરે લક્ષણવાળા, તથા આદિશબ્દથી માર્ગાભિમુખ અને માર્ગપતિત અર્થાત મોક્ષમાર્ગની સન્મુખ થયેલા તેમજ મોક્ષના માર્ગે ચડેલા ‘થાપ્રવૃત્તરળ - શ્વરમમાળની સન્નિહિતપ્રથિમેટ્રો' યથાપ્રવૃત્ત કરણના છેલ્લા ભાગમાં થવાવાળા, ગ્રન્થિભેદ થવાના નજીકના સમયમાં થનારા, અભવ્યો, દુર્ભવ્યો, સુકૃબંધક વગેરે ગ્રહણ કરવા. માત્ર અહિં દ્રવ્યશબ્દના વિચારમાં અર્થની અપેક્ષાએ શાસ્રની નીતિ મર્યાદા-સિદ્ધાંતની સ્થિતિએ દ્રવ્ય શબ્દના એ અર્થો થાય છે.(૨૫૩) ભજના-વિકલ્પ દ્રવ્યશબ્દને આશ્રીને કહે છે -
